SALMANTI CENSIS
M ON T E

Primitivæ Observantiæ

Juxta miram Divi I homae Præceptoris Angelici doctrinam.

TOMUS DECIMUS SEXTUS
TRACTATUS XXI — DE INCARNATIONE. — PARS QUARTA.
ILLUSTRISS, ac REVERENDISS. IN CHRISTO PATRI I).

Oarcmo

Amabili

ue

Τλ

b.

POUR - u AUVERGNE - LAI HAGUAIS

ARCHIEPISCOPO BITURICENSI

NOVA,
,\ Ck η Λ ÔL

E

SO< II' I \ I C

GENERALI

PARISIIS
A ren VICTOREM PALxMÉ

i J BR Λ R I .1.

C ΛΊ HOI. IC4.

BRUXELLIS
Arun J» .

RECTOREM GENERALEM

ALBANE L

SUCCURSALE

70, via Sanctorum Patrum, 76

RECTOREM

12, via Parocliiaooruin, 12

GENE V Æ
Apud

C. Ü. .

H EN RI C U M TREM BLEY
4» via vulgo dicta Corraterie, 4

I 88 r

INDEX LOCORUM

I

h

|4
H*

SACRÆ SCRIPTURÆ

I

QUÆ IN HOC DECIMO SEXTO TOMO EXPLICANTUR
i

EX VETERI TESTAMENTO.

Ex L1B. i Regcm.

Ex Genesi.

Cap. 2. Et venientes in occursum ejus
adoraverunt proni in terram, Disp. 36,
n. 1.
C23
Ex Hester.

Cap. 8. Ædificavit Noe altare Domino,
et tollens de cunctis pecoribus, et
volucribus mundis obtulit holocausta
super altare, disp. 31, num. 3, pag. 326
Cap. 14. At vero Melchisedech rex Salem
proferens panem, et vinum, erat enim
sacerdos Dei altissimi, benedixit ei,
disp. 31, n. 25, p. 345, et n. 29.
31«

Ex Exodo.
Cap. 3. Ne appropies huc : solve cal­
ceamentum de pedibus tuis : locus
enim, in quo stas, terra sancta est,
disp. 37, n. 18.
Cap. 20. .Yon facies libi sculptile, neque
omnem similitudinem, etc., disp. 37,
n. 9.
Cap. 25. Facies duos Cherubim aureos
ex utraque parte oraculi, disp. 37,
n. 5.
Cap. 32. Hi sunt Dii tui Israel, qui edu­
xerunt le e terra Ægipti, disp. 37, n. 23
Cap. 39. Fecerunt ei laminam sacrœ ve­
nerationis de auro purissimo, disp.
37, n. 11.

Cap. 13. Scis, quia non pro superbia,
et contumelia, et aliqua gloriœ cupi­
ditate fecerim hoc. ut non adorarem
Amam, etc. Sed timui, ne honorem
Dei meij transferrem ad hominem,
disp. 36, n. 6.
628
Ex Job.

677

667

663
6S0

669

Ex Deuteronomio.
Cap. 4. .Yon. vidistis aliquam similitu­
dinem ejus, ne forte decepti faciatis
vobis aliquam sculptam similitudi­
nem, disp. 37, n. 11.
Cap. 6. Dominum tuum adorabis, el illi
soli servies, disp. 36, n. 6.
Cap. 18. Ponam verba mea in ore ejus,
et loquelur, quœ prœcepero ei, disp.
27, n. 70.
Cap. 32. Immolaverunt dœmoniis, et
non Deo, disp. 37, n. 26.
Cap. ult. El non cognovit homo sepul
chrum ejus usque in prœsenlem diem,
disp. 38. n. 8.

669
628
69
684
724

Cap. 2. Pellem pro pelle dabit homo
pro anima sua, disp. 28, n. 93.
Cap. 9. Non est, qui utrumque valeat
arguere, el ponere manum suam in
ambobus. In Comment, ad quœst. 26,
art. 1, η. 1.
Cap. 38. Quis est pater pluvice, et stil­
las roris quis genuit. In Comment,
ad art. 3, quœst. 23, η. 1.
Cap. 41. Timebunt Angeli, el territi pur­
gabuntur, disp. 28, n. 138.

204

741

298

Ex Psalmis.
Psal. 44. Dilexisti justitiam, el odisti
iniquitatem : propterea unxit te Deus
oleo lœtitiœ prœ consortibus tuis,
disp. 28, n. 60.
Psal. 96. Et adorent eum omnes Angeli
ejus. disp. 35. n. 8.
Psal. 98. Adorate scabellum pedum ejus,
quoniam sanctum est, disp. 37, n. 18.
Psal. 109. De torrente in via bibet : prop­
terea exaltabit caput, disp. 28, n. 46.
Psal. 109. Tu es sacerdos in œternum
secundum ordinem Melchisedech ,
disp. 31, n. 4.
Psal. 131. Adoravimus in loco, ubi ste­
terunt pedes ejus, disp. 37, n. 18.
Psal. 138. Nimis honorati sunt amici tui
Deus. disp. 36. n. 1.

179

558
676
161

327
676
623

Ex Sapientia.

Cap. 2. Quicumque glorificaverit me.
glorificabo eum, disp. n. 1.
623

Cap. 9. Et erunt accepta opera mea, et
disponam populum tuum juste, et
ero dignus sedium Patris mei, disp.28,
169
n. 51.
Ex Proverbiis.

lui.

2 Regum.

Cap. 16. Dimitte, ut maledicat juxta
prœceptum Domini, disp. 27, n. 83.

83

H

250

Ex 1 Regum.

Ex

l·
:

·■

■B I. N

Cap. 8. Per me reges regnant, et legum

VJ

•r

I

■i
i'

INDEX LOCORUM SACR.-K SCRIPTURÆ.
conditores justa decernunt, disp.

385

n. 21.
Cap. 31.

Consideravit semitas domus
sua·; et pattern otiosa non comedit,
disp. 37, n. 1.

Tristis est anima mea usque
qui ad mortem, disp. 27, n. 30.
Cap. -26. Λη putas, quia non possum ro­
gare Patrem, et exhibebit mihi plusquam duodecim legiones Angelorum,
disp. 27. n. 96.
Cap. 26.

32.

660

Ex Ism.

Butyrum, et mei comedet, ut
sciat reprobare malum, et eligere bo­
num, disp. 27, n. 85.
Cap. 43. Fos testes mei dicit Dominus,
et servus meus, quem elegi, disp. 29.

poterat virtutes facere,
disp. 27, n. 25.

Cap. 6

264

n. 1.
Cap. 53.

662

98

1-21

Ideoque quod ex te nascetur
sanctum vocabitur filius Dei. disp. 31,

n. 7.
Cap. 2.

502

n. 2.
Cap. 11.

207

36, n. 31.
Cap. 22. Factus in agonia
orabat, disp. 27, n. 30.

65-2

Evangelizo vobis gaudium mag­
num, quod erit omni populo : quia
natus est vobis hodie Salvator, qui
est Christus Dominus, disp. 30, n. 2. 301
Cap. 6. Exiit in montem orare, et erat
pernoctans in oratione Dei, disp. 30,

Quinimo beati, qui audiunt
verbum Dei, et custodiunt illud, disp.

Ex Daniele.

Tunc rex Sabuchodonosor ce­
cidit in faciem suam, et Damelem
adoravit, et hostias, et incensum
prœcepit, ut sacrificarent ei, disp. 36.

Cap. 2.

Ex .Egypto vocavi filium meum.
In Comment, ad ari. 3, quxst. 23,
n. 1.
400
Ex Agg.eo.

Interroga sacerdotem, legem,
327

EX NOVO TESTAMENTO.

Ex Μλττη-εο

Da eis pro me, et pro te. Et
ergo liberi sunt filii, disp. 27, n. 68.,
p. 68, et disp. 32, n. 4.
372
Cap. 17. Ergo liberi sunt filii. Ut autem
non scandalizemus eos, vade ad mare,
etc., disp. 32, n. 4.
372
Cap. 20. Accessit ad eum mater filio­
rum Zebedei cum filiis suis adorans,
et petens aliquid ab eo, disp. 35,

Cap. 17.

n. 1.
Cap. 21.

28

Vidimus gloriam ejus, gloriam
quasi Unigeniti a Patre, disp. 34.
531
n. 37.
Cap. 1. D* plenitudine ejus nos omnes
accepimus, disp. 28, n. 139.
-250
Cap. 2. Solvite templum hoc. Ille au­
tem dicebat de templo corporis sui,
231
disp. 31, n. 8.
Cap. -1. Veri adoratores adorabunt Pa­
trem in Spiritu, et veritate, disp. 35,
Cap. 1.

Cap. 9.

31, n. 3.

prolixius

Ex Joanne.

638

Ex Osea.

disp.

•23

Cap. 1.

Cui similem fecistis Deum, et
quam imaginem ponetis ei, d. 37,

Cap. 2.

Aon

n·.

n. 2.
Cap. 43.

n. 16.

06

Ex Marco.

Cap. 6.

Oblatus est. quia ipse voluit,
disp. 27, n. 35, p. 32, et n. 98.
Cap. 53. &’ posuerit pro peccato ani­
mam suam. videbit semen longœvum.
et voluntas domini in manu ejus di­
rigetur. disp. 28, n. 3.

2«

553

n. 6.
Cap. 6.

Descendi de coelo, non ut face­
rem voluntatem meam, sed volunta­
tem ejus, qui misit me, disp. 27,
n. 10.
Cap. 8. .Venio polest venire ad me. nisi
Paler, qui misit me, traxerit eum,
disp. 28, n. 98.
Cap. 10. Propterea me diligit Pater,
quia animam meam pono, disp. 28,
n. 60.
Cap. 10.

356

11
207

179

Nemo tollit animam meam a
9
me, sed ego pono eam, disp. 37, η. Ί.
Cap. 11. Ego sciebam, quoniam semper
me audis : sed propter populum} qui
circunstat, dixi, ut credant, quia tu
305
misisti, disp. 30, n. 12.
Cap. 12. Si guis mihi ministraverit, ho­
norificabit eum Paler meus, disp. 36,

Ite in castellum, et invenietis
asinam alligatam, et pullum cum ea
solvite, et adducite mihi. Et si quis
i
i». 1.
vobis aliquid dixerit, dicite, quia Do­
Cap. 13. l’os vocalis me magistrum, et
minus his opus habet, disp. 32, n. 13. 380
dominum, et bene dicitis : sum etenim
Cap. 23. Γιε vobis Scribœ, et Pharisœi.
disp. 32, n. 11.
mdificalis sepulchra Prophetarum, et
Gap. 15. Non vos me elegistis, sed ego
ornatis monumenta justorum, disp.
elegi vos, disp. 28, n. 109.
725
38. η. 0. ·
Cap. 16. Aon dico vobis, quia ego rogabo
Cap. 26. Procidit in faciem suam orans,
Patrem de vobis, disp. 30. n. 25.
302
et dicens, disp. 30. n. 7.
Cap. 17. Et nunc clarifica me tu Pater
Cap. 26. Pater, si possibile est. tran­
apud timelipsum claritate, quam ha­
300
seat a me calix iste, disp. 30. n. 5.
bui, priusquam mundus esset, apud

623
381

220
318

INDEX EOGOHÜM S/KCK/E SC UI PT (Hl/E.

le. (Hup. 28, n. 52. p. 170, et dixp. 30,
». 7.
302
Cap. 18, Regnum mourn non est de hoc
mundo, (lisp. 32, n. 9.
377
Cap. 19. Aon haberes potestatem adver­
sus nie ullam, nisi tibi datum esset
desuper, disp. 27, n. 10.
12
Cap. 21, Sicut mandatum dedit mihi
Paler, sic facio, dixp. 27, η. 77.
77
Ex

actibus

Apostoloiium.

Cap. 4. Convenerunt enim vere in civi­
tate. ista adversus puerum tuum Jesum, disp. 29, n. 3.
205
Cap. lo. Annuntians pacem per Jesurn
Christum : hic est omnium Dominus,
disp. 32, n. 6.
371
Cap. 19. Hic docet, quoniam non sunt
Dii. qui manibus fiunt, disp.3~, n. 26. 685

Ex Paulo

ad

Romanos.

Cap. 1. Qui factus est ei ex semine Da­
vid secundum carnem, qui praedesti­
natus est filius Dei in virtute, disp. 31,
7i. 1.
49G
Cap. 3. Justificati gratis per gratiam
ipsius, disp. 28, n. 99.
210
Cap. 4. Traditus est propter delicia nos­
tra, et resurrexit propter justifica­
tionem nostram disp. 28, 71. 97.
207
Cap. 5. Sed non sicut delictum, ita et
donum : si enim unius delicto mortui
sunt mulli, multo magis gratia Dei,
et donum in gratia unius hominis
Jesu Christi in plures abundavit,
disp. 28, 7l. 133.
·
245
Cap. 8. Proprio Filio suo non pepercit,
sed pro nobis omnibus tradidit illum,
disp. 27, n. 89.
89
Cap. 8. ipse Spiritus postulat pro nobis
gemitibus inenarrabilibus, disp. 30,
7i. 3.
299
Gap. 14. In hoc enim Christus mortuus
est, et resurrexit, ut et mortuorum,
et vivorum dominetur , disp. 28 ,
n. 90.
201
Ex 1

ad

Corinthios.

Cap. 8. Scimus. quia nihil est idolum
in mundo, et quod nullus est Deus,
nisi verus, disp. 37, n. 2.
661
Cap. 10. Quœ immolant Gentes, dœmoniis immolant, et non Deo, disp. 37,
n. 26.
684
Cap. 15. Omnia subjecta sunt ei, pra­
ter eum, qui subjecit ei omnia, disp. 32,
n. 6.
374

Ex 2

ad

Corinthios.

Cap. 5. Unus pro omnibus mortuus est :
ergo omnes mortui sunt, disp. 28.
n. 128.
239
Cap. 5. Etsi novimus secundum carnem
Christum, sed non jam non novimus,
disp. 38, n. 9.
725
Ex

epiSt. ad

Galatas.

Cap. 1. Ut adoptionem filiorum recipe­

remus. In Comment, ad quœst. 23,
ari. 1, n. 3.
387

Ex

epist. ad

Ephesios.

Cap. 1. Benedictus Deus, et Pater Do­
mini nostri Jesu Christi, qui benedixit
nobis in omni benedictione in coelesti­
bus in Christo : sicut elegit nos in
ipso ante mundi constitutionem, etc.,
disp. 28, n. 107.
217
Cap. 1. Ipse enim est pax nostra, qui
facit ulraque unum. In Comment, ad
quœst. 26, art. 1, η. 3.
712
Cap. 5. Christus dilexil nos, et tradidit
semelipsum pro nobis oblationem, et
hostiam in odorem suavitatis, disp. 31,
n. 5.
328
Cap. 5. Nolite communicare Gentilium
operibus, disp. 37, n. 9.
667
Ad Philippenses.

Cap. 2. Humiliavit semelipsum factus
obediens usque ad mortem, mortem
autem crucis; propter quod et Deus
exaltavit illum, et donavit illi nomen,
quod est super omne nomen, disp. 28,
71· 46, p. 64, et 79, el 111, p. 195,
et
221
*
Ad Colossenses.

Cap. 1. In ipso complacuit omnem ple­
nitudinem inhabitare, et per eum om­
nia reconciliare in ipsum, pacificans
per sanguinem crucis ejus, sive quœ
in terris, sive quœ in cœlis sunt,
disp. 28. 71. 134.
246
Cap. 2. Nemo vos seducat, volens in
humilitate, et religione Angelorum,
disp. 38, τι. 10.
726
Ex 1

ad

Timotheum.

Cap. 1. Lex justo non est posita, sed in­
justis, et non subditis, impiis, pecca­
toribus, etc., disp. 27, n. 85.
85
Cap. 1. Soli Deo honor, et gloria, disp.
36, 7i. 6.
628
Cap. 2. Adam non est seductus, mulier
autem seducta in prœvaricationem
fuit, disp. 28,7i. 101.
212
E.X EPIST. AD

HebR.EOS.

Gap. 1. Loquens Deus olim patribus in
prophetis, novissime diebus istis loquulus est nobis in Filio, quem cons­
tituit hœredem universoram, disp. 33,
71. 60.
461
Cap. 1. Habemus Pontificem, qui pene­
travit cœlos Jesurn, disp. 31. 71. 4.
327
Cap. 1. Unde et salvare in perpetuum
potest accedentes per semelipsum ad
Deum, semper vivens ad interpellan­
dum pro nobis disp. 30, n. 19.
515
Cap. 7. Hoc enim fecit semel se ipsum
offerendo, disp. 31, n. 37.
355
Cap. 7. Sine patre, sine matre, sine ge­
nealogia, neque initium dierum, ne­
que finem vitœ habens, assimilalus
Filio Dei, disp. 31, n. 25.
345

Λ'-J·-'

. *·
X’J

INDEX l.O tlBl M S AC Β.Ε SCBIPTl’lLE.

Manifestum est. quad ex Juda
ortus sit Dominus noster. t.v qua tribu
de sacerdotibus nihil Moyses loculus
331
est. disp. 31, n. 9.
Cap. 7. Alii quidem sine jurejurando
sacerdotes facti sunt : hic autem cum
juramento per cum, qui dixit ad il­
ium; Juravit Dominus, et non pamitebit eum : Tu es sacerdos in aeter­
num, disp. 31. n. 41.
361
Cap. 10. Ingrediens mundum dicit :
Ecce venio, ut faciam Deus volunta­
tem luam, disp. 27, n 95. p. 9-1. et
‘disp. 28. «. 21.
112
Cap. 10. Sed in ipsis commemoratio
peccatorum per singulos annos fit :
impossibile enim est sanguine tauro­
rum, el hircorum peccata aufferri,
disp. 31, n. 35.
353
Cap. 12. aspicientes in auctorem fidei,
el consummatorem Jesum, qui pro­
posito sibi gaudio sustinuit crucem
disp. 27. n. pl.
91
Cap. 12. decessistis ad Sion montem
et testamenti nori medialorem Je­
sum, et sanguinis aspersionem me­
lius loquentem, quam Abel. disp. 28.
Cap. 7.

n. 111.
Cap· 12. Et

testamenti nori mediatorem

2’1

Jesum. In Comment, qumst. 26. art. 1,
n. i.

Ex 1 Peiiu.

713

autem genus electum, regale
sacerdotium. gens sancta, disp. 31.

Cap. 2. l os

n. 3.

3-2«
Ex I JùHANNIS.

quis peccaverit habe­
mus apud Palrem Jesum Christum
justum, disp. 30, n. 19.
313

Cap. 2. Sed rt si

Ex Apocalypsi.

Dignus esi agnus, qui occisus est,
accipere virtutem, el divinitatem ,
disp. 28, η. 79.
105
Cap. 5. Fecisti nos Deo regnum, et sa­
cerdotes, disp. 31, n. 3.
320
Cap. 5. Quatuor animalia, et viginti
quatuor seniores ceciderunt coram
agno, disp. 35, n. 26.
Cap. 22. Et postquam audissem, et vi­
dissem, cecidi, ut adorarem, ante pe­
des Angeli. qui mihi hœc ostendebat,
el dixit mihi. vide, ne feceris, conser­
vus enim tuus sum, disp. 36, n. 8.
630
Cap. 5.

·,

Quæ in hoc Decimo sexto Tomo una cum Quæstionibus et Articulis
Divi Thomæ continentur.
CONTINUATIO

Disputatio XXVIli.

TRACTATUS XXI

De merito Christi.
Dub. 1. Utrum Christus habuerit meritum,
et infinitum.
120
Dub. 2. Quibus actibus Christus meruit. 136
Dub. 3. Quo tempore meruit Christus. 142
Dub. 4. Utrum Cn ristus sibi aliquid meruerit.
168
Dub 5. Utrum Christus meruerit, vel me­
reri potuerit gratiam habitualem.
170
Dub G. An Christus potuerit mereri, et me­
ruerit de facto gloriam essentialem.
183
Dub. 7. Utrum Christus sibi meruerit cor­
poris gloriam, et nominis exaltationem. 191
Dub. 8. Utrum Christus nobis meruerit om­
nes prædeslinationis effectus.
202
Dub. 9. Utrum Christus meruerit nostram
praedestinationem, et in quo sensu.
21 i
Dub. 10. Utrum Christus meruerit Angelis
habitualem gratiam, et essentialem glo­
riam.
~
230

QU.ESTIO XVIII.

De pertinentibus ad unitatem in Christo quan­
tum ad voluntatem in sex articulos divisa. 1
Art. 1. Utrum in Christo sint duæ volunta­
tes.
1
Art. 2. Utrum in Christo fuerit aliqua vo­
luntas sensualitatis praeter rationis volunta­
tem.
2
Art. 3. Utrum in Christo luerint duæ vo­
luntates quantum ad rationem.
2
Art. 4. Utrum in Christo fuerit liberum ar­
bitrium.
3
Disputatio XV17/.

De voluntate, el libertate Christi.
3
Dub. 1. Utrum in Christo fuerit unica tan­
tum voluntas.
3
Dub. 2. Utrum in Christo fuerit contrarielas
voluntatum.
20
Dub. 3. Utrum humana Christi voluntas
fuerit libera, et in quibus actibus.
31
Dub. 4. Utrum humana Christi voluntas
fuerit ligata præceptis.
præceptis
65
Dub. 5. Utrum obligatio præceptorum in
Christo pependerit ab humana ipsius volun­
tate.
88
Dub. G. Utrum Christus fuerit liber in ob­
servando præcepta, et qua ratione.
97
QUÆST1O XIX.

De pertinentibus ad virtutem Christi quan­
tum ad operationem in quatuor articulos di­
visa.
117
Art. 1. Utrum in Christo sit una tantum
operatio divinitatis, et humanitatis.
117
Ari. 2. Utrum in Christo sini plures opera­
tiones humanæ.
118
Art. 3. Utrum actio humana Christi potuerit
esse sibi meritoria.
119

QUÆST1O XX.

De convenientibus Christo, secundum quod
Patri fuit subjectus in duos articulos di­
visa.
260
Art. 1. Utrum dicendum sit Christum esse
subjectum Patri.
260
Art. 2. Utrum Christus sil subjectus sibi
ipsi.
261
Disputatio XXIX.
De servitute Christi.
262
Dub. 1. Utrum Christus ut homo sit vere,
et nroprie servus Dei servitute naturali. 263
Dub. 2. Appendix, Utrum contra praemis­
sam doctrinam aliquid diffinierit Ecclesia. 280
Qü.ESTIO XXI.

De oratione Christi in quatuor articulos di­
visa.
296
Art. 1. Utrum Christo competat orare. 296

INDEX QUÆSTIONI’M, ETC.
Disputatio JXX.
De oratione Christi.
Dub. I. Utrum Christus in statu vital
ulis vero, et proprie oraverit.
Dub. 2. Utrum Christus nunc in cœlo
tons vero, et proprie oret pro nobis.

QOÆSTIO XXIV.

296
mor­
297
exis­
311

De praedestinatione Christi.
194
Art. i. Utrum Christo conveniat praedesti­
natum esse.
491
Art. 2 Utrum haec sil falsa, Christus, secun­
dum quod homo, est praedestinatus esse Illius
Dei.
494

QC.ESTIO XXII.

Disputatio ΧΧΓ/F.
De sacerdotio Christi in sex articulos di­
visa.
323
Art. I. Utrum Christo conveniat esse sacer­
dotem.
323
Art. 2. Utrum Christus simul fuerit sacer­
dos, et hostia.
323
Disputatio JJX/.
De sacerdotio Christi.
324
Dub. 1. An Christus fuerit vere sacerdos,
et secundum quam naturam, et per quam for­
mam.
324
Dub. 2. Cujus ordinis fuerit sacerdotium
Christi.
310
Dub. 3. Quinam fuerint effectus sacerdotii
Christi, et an pertineant ad ipsum.
351
Dub. 1. Utrum sacerdotium Christi sit in
æternum.
361

Disputatio XXX]I.

De regno, et dominio temporali Christi. 369
Dub. 1. Utrum Christus bæreditario jure,
aut speciali titulo fuerit rex temporalis Judæorum.
369
Dub. 2. Utrum Christus fuerit rex tempora­
lis totius mundi,
372
Dub. 3. Utrum Christus habuerit dominium
singularum rerum universi.
379
Qü.tSTIO XXIII.

Do adoptione Christi in «quatuor articulos
divisa.
386
Art. 1. Utrum Deo conveniat tilios adop­
tare .
386
Art. 2. Utrum adoptare conveniat loti Tri­
nitati .
393
Art. 3. Utrum adoptari sit proprium rationalis creatura.
397
Art. 4. UTrum Christus secundum quod
homo, sit filius Dei adoptivus.
405

Disputatio XXXII/.
406
Do adoptione Christi.
Dub. 1 Utrum Christus, secundum quod
homo, sit Filius Dei adoptivus.
406
Dub. 2. Utrum Christus, secundum quod
homo, sit illius naturalis totius Trinita­
tis.
441
Dub. 3. An, et qua ratione Christus, secun­
dum quod homo, sit filius naturalis Dei Pa­
tris.
ιθ~
Dub. 4. Appendix. Utrum Christus sit il­
lius B. Virginis relatione reali filiationis. 181

De praedestinatione Christi.
Dub. 1. Utrum Christo conveniat esse prædestinatum.
495
Dub. 2. Quis fuerit terminus primarius, sive
principalis praedestinationis Christi.
199
Dub. 3. Quæ sint excludenda a ratione sub­
jecti praedestinationis Christi.
511
Dub. 1. Quid habuerit rationem subjecti in
praedestinatione Christi.
528
Ari. 3. Utrum prædestinatio Christi sit nos­
tra praedestinationis exemplar.
51S
Art. 1. Utrum praedestinatio Christi sit causa
550
nostra praedestinationis.
QC.ESTIO XXV.

551
De adoratione Chriti.
Art. 1. Utrum una. et eadem adoratione sit
adoranda divinitas Christi, et ejus humani­
tas.
551
Art 2. Utrum humanitas Christi adoranda
551
sit adoçitione latriæ.
Disputatio XXX F.

55'2
De adoratione Christi.
Dub. 1. Qualiter præambulæ difficultates
circa adorationem in communi expedian­
tur.
552
Dub. 2. Qua adoratione adoretur Christus
ut homo.
571
Dub. 3. Utrum humanitas Christi præcisive
a Verbo possit adorari, et quo cultu.
594.
Art. 3. Utrum imago Christi sit adoranda
adoratione latriæ.
620
Art. 1. Utrum crux Christi sit adoranda
adoratione latriæ.
621
Art. 5. Utrum mater Christi ftt adoranda
621
adoratione latriæ.
Disputatio XXXVI.
De adoratione Sanctorum.
622
Dub. 1. Utrum Sancti sint adorandi.
Dub. 2. Ad quam virtutem pertineat adora­
tio Sanctorum.
633
Dub. 3. Qua adoratione colatur Beatissima
615
Virgo Maria.

Disputatio XXXVII.

De adoratione sacrarum imaginum.
659
Dub. 1. Utrum usus sacrarum imaginum
licitus, et utilis sit in Ecclesia.
660
Dub. 2. Utrum sacra imagines sint adorandæ.

*

nj··. y .

<* <τ-τν^ττ*σ^τ

INDEX QUÆSTIONUM, ETC.

Dub. 3. Quomodo, aut quali cultu adorentur
sacrio imagines.
087
Ari. 6. Utrum reliquia) Sanctorum sint adorandie.
717
Disputatio XXXVIIL
De adoratione sacrarum reliquiarum, et
crucis.
718
Dub. 1. Au sacræ reliqui® sint adorandae, et
quo cultu.
7IS

Dub. 2. An sancta crux sit adoranda, et qua
adoratione.
Vjo
qüæstio XXVI.

De eo, quod Christus mediator Dei, et ho­
740
minum dicitur.
Art. 1. Utrum esse mediatorem Dei, et ho740
minum sit proprium Christo.

FINIS

··*
'

TRACTATUS XXI.
DE

INCARNATION

Q.U Æ S T I Ο

XVIII

De perlinentibus ad unitatem in Christo quantum ad voluntatem in sex
articulos divisa.
Deinde considerandum est de unitate
quantum ad voluntatem. Et circa hoc quæ·
runlur sex. Primo, etc.
ARTICULUS I.
Utrum in Christo sint duæ voluntates.

Ad primum sic proceditur. Videtur quod in Christo
non siul duæ voluntates, una divina, et alia humana.
Voluntas enim est primum movens, et imperans in quo­
cumque volente : sed in Christo primum movens, et impe­
rans fuit voluntas divina, quia omnia humana in Christo
movebantur secundum voluntatem divinam : ergo videtur
Suod in Christo non fnerit nisi una voluntas, scilicet
ivina,
Præterea. Instrumentum non movetur propria volun­
tate, sed voluntate moventis : sed natura humana fuit
in Christo, sicut instrumentum divinitatis ejus. Ergo
natura humana in Christo non movebatur propria volun­
tate, sed divina.
Præterea. Illud solum multiplicatur io Christo, quod
perlinet ad naturam. Voluntas autem non videtur ad
naturam pertinere, qnia ea quæ sunt naturalia, sunt ex
necessitate : quod autem est voluntarium, non est neces­
sarium. Ergo voluntas est una tantam in Christo.
Præterea. Damascenus dicit in 3 lib. qaod aliquali­
ter velle non est naturæ, sed nostræ intel igenliæ, scili­
cet personalis : sed omnis voluntas est aliqualis volun­
tas, quia nihil est in genere, quod non sit in aliqua ejus
specte. Ergo omnis voluntas ad personam pertinet : sed
in Christo fuit, et est una lautum peisona. Ergo in
Christo est una tantum voluntas
Sed contra est, quod dominas dicit Lac 22 : Paler, si
vis, transfer calicem istum a me, verum tamen non mea
voluntas, sed tua fiat : quod inducens Amb. ad Gra­
tianum imperatorem dicit: Sicut susceperat voluntatem
meam, suscepit tristitiam meam. Et super Luc. dicit,

Salmant. Curs, theolog. tom. XVI.

voluntatem suam, ad hominem retulit, Patris, ad divini­
tatem : voluntas enim hominis est temporalis, voluntas
divinitatis æterna.
Respondeo dicendum, quod quidam posuerunt in Christo
esse unam solam voluntatem : sed ad hoc ponendam
diversimode moti esse videntur. Apollinarius enim non
posuit animam intellectualem in Christo, sed quod Ver­
bum esset loco animæ, vel etiam loco intellectus. Unde
cum voluntas sit in ratione (ut Phiiosoph. dicit in 3 de
Anima) sequebatur quod in Christo non esset voluntas
humana, et ita in eo non esset nisi una voluntas. Et
similiter Eutyches, et omnes qui posuerunt unam natu­
ram compositam in Christo, cogebantur ponere unam
voluntatem in eo. Nestori as etiam, quia posuit unionem
Dei, et hominis esse factam solum secandum affectum,
et voluntatem, posuit unam voluntatem in Christo, Postmodum vero Macharius Antiochenus Patriarcha, et Cy­
rus Alexandrinus, et Sergius Constantinopoliianus, et
quidam eorum sequaces, posuerunt in Christo unam
voluntatem, quamvis ponerent duas naturas in Christo
secundum liypostasim unitas, quia opinabantur quod
humana natura in Christo nunquam movebatur proprio
motu, sed solum secundum quod erat mota a divinitate,
ut patet ex epist. Synodica Agathonis Papæ. Et ideo in
sexta Synodo apud Constanlinopolim celebrata, determi­
natum est oportere dici, quod in Christo sint duæ
voluntates : ubi sic legitur : Juxta quod olim prophetae
de Christo, et ipse nos erudivit, et Sanctorum Patrum
nobis tradidit Symbolum duas naturales voluntates in eo,
et duas naturales operationes prædicamus. Et hoc neces­
sarium fuit dici. Manifestum est enim quod Illius Dei
assumpsit humanam naturam perfectam, sicut supra os­
tensum est. Ad perfectionem autem humanæ naturæ
perlinet voluntas, quæ est naturalis ejus potentia, sicut
et intellectus, ut patet ex his, quæ in prima parte dicta
sunt. Unde necesse est dicere quod tilius Dei humanam
voluntatem assumpserit in humana natura. Per assump­
tionem autem humanæ naturæ, nullam diminutionem
passus est filius Dei in his, quæ pertinent ad divinam
naturam, cui competit voluntatem habere, ut in prima
parte habitum est. Urde necesse est dicere, quod in

1

·'?

DR INCARNATIONE.

Λ

Christo sunt dur voluntates, ubj scilicet divina, cl aha
humana.
Ad prinwm er^o dicendam, quod quidquid fu t in
humana natnra Christi, movebatur nuta voluntatis di­
vin® : non tamen sequitur qnol in Christo umt fuerit
motas voluntatis proorias naturas humanae, quia etiam
aliorum siscforum piæ voluntates moventur secandum
volnnhtem Dei, qui operatur in eis velle, et perfccie.
ut dicitur Philip. 2. Licet enim voluntas non poscit
interius moveri ab aliqua creatura, inieritis tamen move­
tur a Deo, ut io prima parte dictum est. Et sic etiam
Christus secandum voluntatem humanam, sequebatur
voluntatem divisât*, secundum illud Psalm. 33 : Ut fa­
cerem voluntatem luam, Dena meus. volai. Unde August,
dicit contra Maximinum, ubi dixit Itins Patri, A\>* juoJ
e$n volo. ted quod /e rw, quid te adjuvat quod tua
verba subjungis, et dicis, Ostendit vere suam voluntatem
subjectam suo genitori, quasi nos cedemus hominis
volontatem, voluntati Dei debere esse subjectam.
Ad secundem dicendum, quod proprium est instru­
menti. quod moveatur a principali agente, diversimode
Ume» secundum proprietatem natirae ipsius. Nam ins­
trumentum inanimatum, sicut jecuris, aut serra, movetur
ab artifice per solum motum corporalem. iBstromcotum
autem animatum anima sensibili, movetor per appetitum
sensitivum, sicat equus a sessore, itpirutnealum vero
animatum anima rationali, movetur per voluntatem ejus,
sicut per imperium domini movetur senus ad aliquid
agendum, qui quidem serras est, aient instrumentum
animatum, ut Pbilosopb. dicit in 1. Politic. Sic ergo hu­
mana natura in Christo fuit instrumentum divinitatis, ut
moreretur per propriam voluntatem.
Ad tertium dicendam. quod ipsa potentia voluntatis
est naturalis, et consequitur naturam ex necessitate. Sed
motus vel actos hujus potentis (qoi etiam voluntas dici­
tor} quandoque quidem esi naturalis et necessarius, nuta
respectu felicitatis, quandoque autem ex libero arbitrio
rationis proveniens, et non necessarius, neque naturalis
(sicut palet ex bis, quæ in prima parte dicta sunt)
el tamen ipsa etiam ralio, quæ est principium hujus mo­
tas, est naturalis. Et ideo praeter voluntatem divinam,
oportet iu Christo ponere voluntatem humanam, non
solum, prout est [«olentia naturalis, aut prout est
motus naturalis, sed etiam prout est motus rationalis.
Ad quartum dicendum, qood per hoc, quod dicitur ali­
qualiter velle, dedignatur determinatos modus volendi,
^determinatus autem ponitur circa ipsam, cujus est modus.
Unde cum voluntas pertineat ad naturam, ipsum edam
quod est aliqualiter velle, perlinet ad Balaram, non
secundum quod est absolute considerata, red necandum
quod est in tali hypostasi. Unde eiiam volantes humana
Christi habuit queiidam determinatum modum, ex eo
quod fuit iu hypostasi divina, ut scilicet moveretur sem­
per secandum nutum divinæ voluntatis.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS II.
Utrum in Christo fuci it aliqua voluntas sensualitatis
pricier rationis roluntatem.

Ad secundam sic proceditur. Videt ar quod io Christo
non fuerit aliqua voluntas sensualitatis præter rationis
voluntatem. Dicit enim Philosoph. io 3 deaoima.quod
volunt .& in ratione est, in sensitivo autem appetitu est
irascibits, et coaeupisc bbis : sed sensualitas sigaiucal
appetitum seoritivam. Ergo non fuit in Christo voluntas
sensualitatis.
Prteterea. Secundum Aogost. 15 de Trinit. Sensua­
litas significatur per .serpentem : sed nihil serpentinum
fuit in Cbrhto, habuit enim similitudinem animalis
venenosi sine veneno, ut Acgau. dicit super illud Joan.
3: Sicat exaltai it Moysei serpentem in deserto : ergo ia
ClttfetO non fuit voluntas sensualitatis.
Praterra. Voluntas sequitur naturam, ut dictum est.
Sed in Chr sto non fuitr nisi uca natura præter di­
vinam : ergo in Christo non fuit, nisi una voluntas hu­
mana.
Scdeontra est, quod AtnLros. didi in 2, ad Gratia­
num : Mea est voluntas, quam suam dixit, quia ut homo
suscepit tristitiam meam. Ex quo datur inielligi, quod
tristitia pertinet ad humanam voluntatem in Christo :
• sed tristitia pertinet ad seusuaiiiatem, ut iu secunda

pute habitum est. Ergo videtur quod in Christo
sit voluntas sensualitatis, præter voluntatem rationis.
Respondeo dicendum, qood sicut prædicluiu est, filius
Dei humanam naturam assumpsit cum omnibus, quæ
pertinent ad perfectionem ipsius notiirm humana) In
humana autem natura includitur etiam natura animalis,
sicut in specie includitur genus
Unde oportet quod
filius Dei assumpserit cum humana natura, etiam ea
quae pertinent ad perfectionem natura» animalis, inter
qa.v est appetitus sensitivos, qui sensualitas dicitur, et
ideo oportet dicere, quod iu Christo luit sensualitas, sive
sensualis appetitus, in quantum est natus obedire rationi,
dicitur rationale per participationem, ut patet per Philosoph. 1 Ethic. Et quia voluntas est hi ratione (ut dic­
tum est) a pari ralioue potest dici, quod sensualitas sit
voluntas per participationem.
Ad nrimum rigo dicendum, quod ratio illa procedit
de tohntale essentialiter dit^a, quæ non est nisi in
parte intellectiva : sed voluutes participative dicta, po­
test esse in parte sensitiva, in quantum obedit rationi.
Ad secundum dicendum, quod sensualitas signatur per
serpentem, non quantum ad naturam sensualitatis quam
Christus assumpsit, sed quantum ad corruptionem fomi­
tis, nuæ in Christo non fuit.
Ad tertium dicendum, quod ubi est unum propter
alterum, ibi unum lanium esse videtur, sicut superficies,
qn.e est visibilis per colorem, est unum visibile cum
eo’pre. Et similiter, quia sensualitas non dicitur voluntas
nisi qnia participat voluntatem rationis, sicut est una
natura humana in Christo, ita etiam ponitur una voluutas humana in Christo.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS III.
Utrum in Christo fuerint duœ roluntatcs quantum ad
rationem.
Ad tertium sic prcceditur. Videtur quod in Christo
fuerint dt:æ voluntates, quantum ad raiionem. Dicit
enim Damasc. in 2 lib. qnod duplex e*t hominis volanas, scilicet naturalis, qoæ vocator thilish, et vo­
luntas rationalis, quæ vocatur bu/ists : sed Christus in
humana natura habuit qunlquid ad perfectionem bumanæ
oaturæ pertinet· Ergo utraque prædiciarum voluntatum
foil in Christo.
Praeterea. Vis appetiliva diversiflcatur in homine, se­
candum diversitatem viriatis apprehensive, et ideo secnodorn differentiam sensas, et intellectas diversificalur
io homine appetitus sensitivus ct intellectivos : et si­
militer quantam ad apprehensionem hominis ponitor dif­
ferentia rationis et intellectus : quorum uirumque fuit ia
Christo. Ergo fuit in eo doplex voluntas, ana intellec­
tualis, et alia rationalis.
Praierea. Λ quibasdam ponitur in Christo voluntas
pietatis, quæ non potent poni nisi ex parle rationis.
Ergo in Christo ex parte rationis sort plores voluntates.
Sed contra est, quod in quolibet ordine est unum
primum movens in genere humanorum actuum. Erxo
iu aao homine non e?t nisi una voluntas proprie
dicta, quæ est voluntas rationis. Christus autem est
unus homo : ergo in Christo est una lautum voluntas
humana.
Respondeo dicendam, quod sicut dictum est, volantas
quandoque accipitur pro potentia, et quandoque pro actu.
Si ergo volantas accipiatur [ro actu,sic opo’tet in Christo
ex parle rationis ponere duas voluntates, id est duas spe ­
cies actuum votontatis. Voluntascnim ut in secunda rarte
dictum est, et est linis, et est eorum quæ sunt ad lincm,
et alio modo feriar in utrumque. Nam iu finem foctur
i impliciter et absolute, skoI in id, quod est secundum
se bonum. In id autem, quod est ad finem, fertur cum
qradam comparatione, secundum quod habet bonitatem
ex online ad aliud. Et ideo alterius rationis est actus
voluntatis secundum quod fertur in aliquid, quod est
Fecundum sc votitam, ut initas (quod a Damasc. voca­
tur thclisis, id est, simplex volantas, et a Magistris vor
calnr voluntas ut natura et alterius rationis est actus
voluntatis, secundum qsod fertur in aliquid, quod est
valitum solum ex ordine ad alterum, sicut esi sumptio me­
dicinae, quem quidem voluntatis actum Damas, vocat
bulisim, id est consiliativam voluntatem, a Magistris autem
vocatur voluntas ut ratio, Eæe autem diversitas actus
non

DISP- XXVII, DUB, I,
non dhühilkJl polenti.ini, quia ulcrquc attendit ad unain
communem rationem objecti, quod ext bonum. Et ideo
dicendum est, quod si loquamur de potentia voluntati*,
iu Christo est una solj voluntas liuinaim, cwnlialilcr,
et non participative dicta : m \<»ro loquamur de voluntate,
quæ est actus, mc distinguitur in Christo voluntax quæ
est ut natura, quæ dicitur thcllne, et voluntas, quæ est
ut rallo, quæ dicitur buMt.
Ad primum ergo dicendum, quod illa.· tluæ voluntates
11011 diversilirantur bCcundum potentiam, sed solum se­
cundum differentiam actus, ut dictum est.
Ad secundum dicendum, quod, etiam intellectus, et
ralio non sunt diversæ polentiæ, ut in prima parte dic­
tum est.
Ad tertium dicendum, quod voluntas pietatis non
udetur
aliur/ quam voluntas, quæ coinidcratur ut
natura, in quantum scilicet refugit alienum malum ab­
solute conMileratum.

Conclusio : Loquendo do potantia volunta­
tis, est una sola voluntas humana in Christo :
sed loquendo de voluntate, qnæ est actus,
alia est voluntas ut natura, et alia ut ratio.
ARTICULUS IV.

Utium

in Chritlo fuerit liberum arbitrium.

Ad quartum sic proceditur. Videtur quod in Christo
non fuerit liberum arbitrium. Dicit enim Danaasc. in 3
lib. Gnome» autem, id est, sententiam vel mentem, vel
excogitationem, et prohæresim , id est electionem, in
domino dicere impossibile est, si proprie loq d volumus.
Maxime autem in his, quæ sunt fidei, esi proprie loquen­
dum. Ergo in Christo non fuit electio, et per consequens
nec liberum arbitrium, cujus actus est electio.
Præterea. Philosoph. dicit in 3 Ethic, quod elec­
tio est appetitus præconsiliari : sed consilium non vide­
tur fui·se m Christo, qu:a non consiliamur, de quibus
certi sumus, Christus autem de omnibus certitudinem
habuit. Ergo in Christo non fuit electio, et sic nec li­
berum arbitrium.
Præterea. Uberum arbitrium se habet ad utcumque :
sed voluntas Christi fuit determinata ad bonum, quia
non potuit peccare, sicut supra dictum est. Ergo iu
Christo non fuit liberum arbitrium.
Seu contra est. quod dicitur Isai. 7 : Butyrum et mei
comedet, ut sciat repiobare malum, et eligere bonum,
quod est actus liberi arbitrii : ergo in Christo fuit libe­
rum arbitrium.
Respondeo dicendum, quod sicut dictum est, in Christo
fuit duplex scius voluntatis; ferebatur in aliquid, sicut
secundam se volitum, quod perlinet ad rationem finis :
alius autem, secundum quem ejus voluntas ferebatur in
aliquid per oidinem ad aliud, quod perlinet ad rationem
ejus, quod esi ad finem. Differt autem, ut Philosoph.
dicit in 3 Ethic. electio a voluntate in hoc, quod volun­
tas per se loquendo, est ipsius finis, electio autem
eorum quæ sunt ad finem. Et sic simpliciter voluntas
e4idem, quod voluntas ut natura. Electio autem est
idem, quod voluntas ut ratio, et est proprius actus
liberi arbitrii, ut in prima parte dictum est. Et ideo
in Christo ponatur voluntas ut ratio, necesse est
eiiam ponere electionem, et per consequens liberum
arbitrium, c jus actus est electio, ut in prima parte ha­
bitum est.
Ad primum ergo dicendum, quod Damasc. excludit a
Christo electionem, secundum qood intelligit in nomine
electionis importari dubitationem. Hæc tamen dubitatio
non est de necessitate electionis, quia etiam Deo con­
venit eligere, secundum illud Ephes. 1 : Elegit nos in
inso, etc., cum tamen in D*o nulla sit dubitatio. Acci­
dit tamen dubitatio electioni, iu quantum est in natura
ignorante. Et idem dicendum est de aliis, de quibus fit
uemio in auctoritate prædicta.
Ad secundum dicendum, quod electio præsupponit
consilium, non tamen sequitur ex consilio, nisi jam
determinato per judicium, Illud enim, quod judicamus
agendum, post inquisitionem consilii eligimus, ut in 3
Elhic. dicitur. Et ideo si aliquid judicetur ut agendum
absque dubitatione et inquisitione præcedente, hoc suffi­
cit ad electionem. Et sic putet, quod dubitabo, sive
inquisitio non perse pertinet ad electionem, sed solum
secundum quod est in natura ignorante.

3

Ad fortium dieendont, quod voluntas Christi licet
«it determinata ad bonum, non tamen est determinata
ad hoz vel ad illud bonum. Et ideo perlinet ad Chris­
tum eligere per liberum arbitrium confirmatum in bono,
sicut ad beatos.

Conclusio est affirmativa.

■

DISPUTATIO XXVII.
Dc voluntate, et libertate Christi.
Cum D. Tho. a quæst. 17, cæperit agere
de pertinentibus ad unitatem Christi, et in
ea quæstione egerit de pertinentibus ad
unitatem quantum ad esse; dubitari merito
posset, quare in quæst. immediate se­
quenti, quam præ manibus habemus, dispu­
tet de pertinentibus ad unitatem in Christo
quantum ad voluntatem, prætermissa con­
sideratione unitatis quantum ad intellec­
tum : quod minus recte ordinatum videtur :
nam intellectus præcedit voluntatem, et
sequitur immediatius ad esse. Sed dubitan- Ordo
dum non est, quod D. Tho. id consulto D T110m
fecerit, optimaque ratione. Nam in primis
opus non habuit in præsenti agere de uni­
tate, aut multiplicatione intellectus in
Christo : quia de hoc jam supra disseruerat
quæst. 9, in cujus primo art. inquirit,
Utrum Chrislus habuerit aliquam scienliam
præter divinam : ibique resolvit Christum
. habuisse duos intellectus, divinum scilicet,
et humanum. Unde superfluum foret eam
difficultatem hic repetere; et subinde illa
omissa, se applicuit satis congrue ad disse­
rendum de voluntate. Deinde cum oporteret
referre et refellere Monotheli tarum hæresim
circa unitatem operationum in Christo; ma­
gis congruum fuit agere de voluntate, quam
de intellectu, quia licet error ad utramque
facultatem, et utriusque operationes se ex­
tenderit; nihilominus magis expresse circa
voluntatis. Et quamvis in hac disp. plura
alia discutienda sint ; ut tamen cum D. '
Tho. a principaliori cap. ordiamur, sit
DUBIUM I.

Utrum in Christo fuerit unica tantum
voluntas.

Arariamus aliquando titulum, quem D.
Tho. in art. 1, proposuit : sed sensus idem
retinebitur. Maluimus autem ita proponere,
ut sub hoc dubio comprehenderemus, quae
tradit S. Doctor non solum in eo art. sed
etiam in 2, et 3, et in quæst. seq. art. 1;
nam ad ea omnia ex resolutione proposito)

DE INCARNATIONE.

difficultatis constabit. Quam ut congruen­
tius adhibeamus §

Jprrilur sensus, (t status conlroversiæ.

Iu omnibus naturis repetitur inclinato
ad bonum earum, quæ diversis nominibus
appellatur juxta differentes naturarum con­
ditiones, et diversos inclinationis modos,
ut optime declarat D Tho. I, contra gentes
cap. 2, his verbis : Cuilibet enti competit
appetere suam perfectionem, et conservationem
sui esse : unicuique tamen secundum suum
modum. Intellectualibus quidem per volunta­
tem : animalibus per sensibilem appeti­
tum : carentibus tamen sensu per appetitum
naturalem, /1 liter tamen ea, quæ habent, et
'■ quæ non habent : nam ea, quæ non habent,
per appetitivam virtutem sui generis tendunt
ad acquirendum quod eis deesl : qux autem
habent, quielanlur in ipsis. Unde in ente
illo, in quo omnes prædictæ naturar, aut
potius naturarum rationes concurrunt, pos­
sunt reperiri omnes prædictæ inclinationes,
sive appetitus : sic enim in homine, quia
intellectivus est, datur voluntas, et quia
sensitivus datur appetitus sensitivus; et
quia ens, datur inclinatio innata. Sicut au­
tem appetitus absolute dictus stat commu­
niter pro appetitu sensitivo; quo non obs­
tante etiam dicitur de voluntate, quæ ap­
pellari solet appetitus rationalis : sic etiam
voluntas absolute dicta slat communiter pro
voluntate ut sic loquamur, intellectiva;
et nihilominus potest etiam dici de appe­
titu sensitivo, qui vocari solet voluntas
sensualitatis. Et in hoc sensu D. Tho. art.
D.Tliom.
inquisivit: Utrum in Christo fuerit aliqua
voluntas sensualitatis prater rationis volun­
tatem. Et dum resolveret, pro majori de­
claratione addidit : Sciendum est, quod sen­
sualitas, sive sensualis appetitus, in quantum
est natus obedire rationi, dicitur rationale
per participationem, ut palet per Philosoph.
in 1 Ethic, cl quia voluntas est in ratione, ut
dictum esi ; pari ratione potest dici, quod
sensualitas est voluntas per participai ionem.
Ex quibus fit, quod cum appetitus sensiti­
vus solum in homine participet aliquid ra­
tionis, et libertatis: in homine praecise
possit vocari voluntas sensualitatis, aut
voluntas per participationem. Qualiter au­
tem mutuetur eam participationem, ex
professo declaravimus Tract. 13, disp. 10,
dub, 2.

Deinde observandum est, quod per hoc Volusm
pro
nomen voluntas potest significari vel po­ facollifc
tentia volitiva, quæ est principium proxi­ el optmum inclinationis actualis, vel ipsa volitio, ptiOM.
quæ est actus, sive exercitium illi potentiis
correspondons, et actualis inclinatio : htec
enim duo in omnibus volentibus distin­
guenda sunt; et vel in ipso Deo, qui sim­
plicissimus est, saltem eminentialiter, et
per analogiam ad creaturas distinguuntur,
ut observavimus tract, 4, disp. 2, dub. I,
num. 10. Et ob hanc rationem licet D. D.Tboa
Thom, in art. 1, hujus quæst. egerit do
distinctione voluntatum in Christo secun­
dum rationem potentiæ; ulterius tamen
quæst. seq. art. 1, disseruit de distinc­
tione voluntatum secundum communem
conceptum operationis : quia difficulta­
tes diversae sunt, quamvis satis inter se
connexæ; quas proinde in hoc dub.
| comprehendere curabimus sub titulo salis
universali. Præterea observa, quod licet Alii
voluntas intellectiva sit una tantum po­ VO1U6Ï
tis
tentia; nihilominus communiter distin- accero
guitur voluntas per modum naturae, et vo­ nes.
luntas per modum rationis : quæ differentia
denominationis sumitur per respectum ad
actus, quos talis potentia elicit, ut recte
observat D. Thom, in præs. art. 3. Nam
in ordine ad actus ad quos naturaliter
determinatur, dicitur voluntas per modum
naturæ : sed in ordine ad actus, pro qui­
bus non habet naturalem hujusmodi de­
terminationem, sed illos ex consulto, et
deliberatione eligit, vocatur voluntas per
modum rationis : quippe ad rationem spec­
tat consiliari et eligere. Unde ulterius fit,
quod voluntas per prius sit potentia natu­
ralis, quam libera; quod conceptus naturæ
sit illi intimior, et per habitudinem ad
objectum primario inspectum, nempe in
ordine ad bonum absolute, ut magis ex­
plicuimus tract. 8, disp. 1, dub. 4, num.
91, et in explicatione art. 4 et 2, quæst.
10, ex 1, 2.
2. His distinctionibus in genere præmis- Ponet»
sis, quarum intelligentia ex dicendis magis (lifikaltatis.
apparebit, facile percipi potest, quid dubii
titulus inquirat, et comprehendit. Investi­
gamus enim utrum in Christo fuerit una
tantum voluntas, eaque increata, et propria
naturæ divin®, humanitati tamen commu­
nicata : an vero praeter hanc habuerit etiam
Christus voluntatem creatam humanam
ejusdem rationis specificæ cum nostra : et
rursus utrum habuerit non solum volunta­
tem rationalem, sive intellectivam, sed
_
etiam

1

ii

DISP. XXVII, DUB. I.

Qtiftin voluntatem sensualitatis, quæ magis
proprio vocatur appetitus sensitivus : et
denique utrum habuerit voluntatem ratio­
nalem tam in ratione potentico, quam in
ratione operationis; et tam per modum
naturæ, quam per modum rationis. Ilæc
itaque omnia sub dubii titulo comprehen­
dimus : quamvis prœcipua ejus resolutio
ad voluntatem rationalem et in ratione potentiæ, et in ratione operationis referenda
sit : nam quæ ad voluntatem aliter consi­
deratam spectat, per modum appendicis ad­
junguntur.
Et quidem præcipua difficultas vix locum
fxdV habere videtur, supposita confutatione hædendi. resum, quas hoc tractatu rejecimus, et re­
censet D. Tbomas in art. 1 hujus quæst.
Nam si vera esset sententia Apollinaris
asserentis Verbum unitum fuisse naturæ
assumptæloco animæ, aut intellectus; con­
sequenter dicendum foret unitum etiam
fuisse loco voluntatis : et subinde in
Christo non fuisse voluntates duas, sed
unam tantum, eamque divinam. Sed hæresim illam confutavimus in Comment, ad
art. 1, quæst. 5, statuentes veritatem op­
positam, scilicet Acerbum non fuisse na­
turæ, quam assumpsit, unitum per modum
animæ, aut intellectus. Et si vera fuisset
sententia Nestorii negantis unionem subs­
tantialem, et personalem in naturam divi­
nam, et humanam; et constituentis inter
Deum, et hominem solam unionem secun­
dum affectum : manifestum foret Chris­
tum non habuisse nisi unam voluntatem,
eamque humanam, sive creatam : quia ex
ejus voto Christus non erat personaliter
Deus, sed homo purus, Deo tamen secun­
dum affectum aut alio accidentali modo
conjunctus. Sed blasphemam hanc Nesto­
rii positionem evertimus disp. ‘3, dub. 2.
Denique si vera foret sententia Eutychetis
affirmantis in Christo non fuisse nisi uni­
cam naturam resultantem ex divina, et
humana inter se mixtis, confusis, aut
transmutatis : consequenter dicendum esset
non fuisse in Christo diversas voluntates,
sed unam ei naturæ corrpspondentem. At
bæresim illam rejecimus disp. cit. dub. 1,
statuentes in Christo fuisse naturam divi­
nam, et naturam humanam distinctas, in­
confusas, et impermixtas. Unde suppo­
sita veritate catholica principiorum, quæ
;
eis locis statuimus, vix apparet, qua ratione
dubitari queat fuisse in Christo duas vo­
luntates : si enim Christus est una persona
constans ex duabus naturis divina, et hu­

5

mana non permixtis, sed distinctis, et in­
confusis; manifestum videtur, quod Chris­
tus in natura divina habeat voluntatem
divinam et in natura humana voluntatem
humanam, atque ideo quod non habeat
unam tantum voluntatem, sed duas.
Nihilominus ea est debilitas humani in- wæresis
genii, et vis affectus ad semel conceptas
opinationes, ut post damnatos ab.Ecclesia tam.
Catholica Apollinarem, Eutychetem, et
Nestorium, non defuerint homines, qui
negaverint in Christo duas voluntates, uni­
cam tanturn in eo voluntatem, et operatio­
nem admittentes; qua de causa Monolhelilæ
appellati sunt. Confitebantur hi unam in
Christo personam contra Nestorium, et
duas in Christo naturas contra Eutyche­
tem : sed tamen negabant in eo duas vo­
luntates. In quo visi sunt pro Eutychianis
adhuc stare : quia duas naturas, quas voce
concedebant, interimebant, ac confunde­
bant re ipsa, confusis, ac interemptis na­
turarum proprietatibus, et operationibus.
Sic senserunt Macharius Patriarcha Antio­
chenus, Cyrus Alexandrinus, Sergius Constantinopolilanus, Pyrrhus, Paulus, et Pe­
trus itidem Patriarch® Constantinopolitani,
ac Sergii successores, Heraclius Imperator,
et alii plures, gravissimum in hac parte
bellum, et turbationem Ecclesiæ inferen­
tes : quarum historiam breviter attingit
Coriolanus in Breviario chronolog. ab
Anno 626, cum sequentibus, et luculenter
describit Francisons Combefis in historia
Monothelitarum, et in apologia pro actis
sextae Synodi, quas edidit in auctario Biblioth. torn. 2.
3. Dubitari autem potest, utrum Mono- Dubiam
thelitæ negantes in Christo duas voluntates
negaverint præcise ipsas actiones volendi, telliquas volitiones dicimus, an etiam ipsas facultates, sive virtutes volendi, quas poten­
tias vocamus, juxta distinctionem num. 1,
præmissam. Et quidem Angelicus Doctor
hoc ultimum plane supposuit in hoc art.
ubi contra illos hærelicos concludit : Ad
perfectionem humana- naturæ pertinet volun­
tas, quæ est naturalis ejus potentia, sicut et
intellectus. Unde necesse est dicere, quod filius
Dei humanam voluntatem assumpserit in hu­
mana natura. De actuali autem operatione
agit contra eosdem quæst. seq. art. 1. Nec
id minus evidenter constat ex lib. 1 con­
tra gentes cap. 36, ubi eandem hæresim
refellens num. 3, inquit : Voluntas est una
pars potentiate animæ humanæ, sicut et in­
tellectus. Si igitur in Christo tion fuit alia vo-

6

DE INCARNATIONE

luntas prxler voluntatem Verbi, pari ratione
nec fuit in co intelledus prêter intelledum
Verbi : et sic redibit positio Apollinaris.
Stron­ Sensit itaque D. Thomas hæreticos Monotia
D.Thom. thelitas, non nisi unicam in Christo conce­
dentes voluntatem, hujus nomine signifi­
casse non tantum actionem, seuvolitionem,
sed et potentiam ipsam, sive facultatem
volendi. Hoc tamen judicium displicuit
yazjsii Vasquio, qui disp. 73, cap. 1, inquit :
eurion Ila errorem horum haereticorum intellexerunt
S- Thomas art. 1, hujus quaesi. et art. I seq.
âw. et Cajetanus, atque omnes Recent iores ibidem.
Verum si attente legantur acta 6 Synodi, ma­
nifeste apparebit alium longe diversum fuisse
errorem horum haereticorum. Nam cum hi
expresse concesserint in Christo duas integras
naturas contra Apollinarem, et inconfusas
contra Eulychelem ; nulla vel minima specie
probabilitatis negare potuerunl facultatem vo­
luntatis humans in Christo, etc. Prosequitur
persuadendo, quod in eo præcise erraverint,
quod admissis duabus facultatibus volun­
tatis, constituerint unam tantum volitionem, sive operationem, quam Theaniricam
insian- appellabant. Absolvit vero illum num. 3,
1 * his verbis : Hic est legitimus sensus erroris,
quem prxdicti hxretici docuerunt, quem nul­
lus hactenus Auctorum notavit. Ego vero ex
Conciliis in quibus damnatur, plane deduxi
anno 1587, quorum loca paucis hic referre
libuit, ut id, quod diximus, manifeste constet.
Et consequenter ad hæc addit num. 6 : Ex
quibus liquida constat, etc.
Petandi- ista cum legisset M. Joan, a S. Thoma
il·F · <
dixit in pries, art. 1, dub, unico : Tanta
arrogantia non potuit non oriri ex magna
ignorantia. Nos vero hæc omittentes cu­
rabimus ostendere Vasquii judicium non
esse evidens, minus autem manifeste, aut
liquido constans, sed evidenter falsum. Et
in primis nunquam credemus, quod D.
Thomas minus attente leuerit acta Sextæ
Synodi, quæ vidit, allegavitque in utroque
art. 1 hujus, et sequentis quæstionis : et
consequenter, quoi ex pnedictis actis ii
attente legantur, manifeste appareat alium
longe diversum fuisse errorem illorum haere­
ticorum ab eo, quem ipsis attribuit D.
Thomas, ut loquitur Vasquez. Ex cujus
sententia concedendum est vel D, Thomam non legisse attente, quod allegat;
vel non intellexisse, quod attente legit,
et si attente legatur, manifeste apparet;
vel quod pejus est, post attentam lectio­
nem, et comprehensionem, falsum ex Con­
cilio, imposuisse hæreticis, Quæ dici ne-

queunt absque gravi injuria sanctissimi
Docturis. Deinde nunquam credemus, quod
Vasquez consecutus fuerit legitimum illius
erroris sensum, quem ante Vfcsquium nul­
lus Auctorum observaverit. Nam cum de
illo errore egerint pneclarissimi Ductores,
et inter eos D. Damascen. et D. Thomas,
et omnes Scholastici, et Theologi; absque
gravi omnium injuria dici non valet, quod
eorum nemo legitimo intellexerit sensum
hæresis ab Ecclesia in multis Conciliis
damnatæ : et id est prorsus incredibile,
Aliunde vero non videtur temeritate ca­ Timeri
rere, quod particularis, et recens Theolo­ us.
gus sese opponat omnium aliorum judicio,
asserens illum esse legitimum sensum,
çu*m nullus Auctorum notavit, d qui mani­
feste apparet, et liquido constat, ut loquitur
Vasquez, ex Actis sextæ Synodi, si attente
legantur. Denique minime credemus, quod
hic Auctor habuerit liquidam illam, ct
manifestam comprehensionem erroris Monotheiitarum, quam repræsentat. Nam
summus Pontifex Agatho in epist. quæ Agathe
legitur in sexta Synodo act. 1, et in qua
damnat praedictum errorem, palam profite­
tur hxreticos illos tam varie, et tam confuse
locutos fuisse, ut vix salis constet, in quo
sensu suam hseresim asseruerint. Præsens
tunc erat harum rerum historia, agebatur
utrimque difficultas inter catholicos, et
hærelicos, congregabantur Concilia, con­
sulebatur Pontifex, deferebantur asserta :
tamen licet constabat de hæresi, non ta­
men plane de sensu, quo patroni ipsius
loquerentur. Qua igitur mente credemus
Vasquio affirmanti : Hic est legitimus sensus
erroris, quem prodicti haeretici docuerunt,
quem nullus hactenus Auctorum nolavil. Ego
vero ex Conciliis, in quibus damnantur,
plane deduxi? Intellexitne non solum su­
per senes, sed super Pontifices, et antiquos
Ecclesiae Doctores? Apage. Magis caute,
et prudenter loquitur Suarez, qui post illas Süâfci
tn
Vasquii liquidas, manifestas, et attentas con
Vaz- ;
deductiones, dixit disp. 37, sect. 1 : Quid quius.
autem Monothelitæ senserint, incertum est,
ut dixi. Quantum vero ex sexta Synodo ad. 4.
in «pisi. Agalhonis, et aci. 8, et 10, et 11,
colligi potest, verosimilius est tam secundo,
quam tertio modo negasse in Christo huma­
nam voluntatem, potentiam scilicet, et opera­
tionem : et hoc significat D. Tho. hic et citatis
C rasa.
locis.
Vazqîii
4. Ut autem prudens lector censeat de ignorucomprehensione, quam circa errorem, et itltiahîç
historiam Monothelitarum Vasquez profite- mâtërti,
tur
I

DISP. XXVII, DUB. I,

tur habuisse, cutn tot rcprœsenlat evidenlias; breve specimen adhibebimus. In illo
itaque cap. num. 1, recenset illius hæresis
patronos Itis verbis : I/njus auihorsi fucrunl
Macharius Antiochenus Patriarcha, Cyrus,
Sergius, Pirrhus, cl Paulus, duos Commémo­
rai S. Thomas art. 1 hujus quæst. et Typus,
ul constat ex Concilio Lateranensi sub Marlino Primo consuli 5, can. 18, ubi Marlinus
Primus hunc Typum inquit fuisse discipulum
illius Pauli, quem immerito, ul in margine
illius ari. notatur, aliqui confundunt cum
Cypro, vel Cyro, quorum error mullis con­
futari potest, Verum antequam illum refella­
mus, etc. Quod autem hic promittit confu­
taturum, numquam implevit, ut observat
Lorea disp. 69, num. 4, nec posset ullo
modo, ut constabit ex immediate dicendis.
Demons
Sed videamus quis fuerit ille homo vo­
natur.
catus Typus, discipulus illius Pauli, ut cons­
tat ex Concilio Lateranensi : quem Vasquez
accensendum fore vult hæreticis relatis a D.
Thoma. In quo non multum immorabi­
mur : nam res notissima est vel mediocri­
ter in Ecclesiastica historia versatis. Sa­
Baro­ tis fuerit audire Baronium tom. 8, ad
nins.
annum 648, ubi hæc habet : Annus sequitur
Bedemplionis 648, quo a Constante Impera­
tore, impellente Paulo Constanlinopolilano
Episcopo, editum est de fide Edictum, quod
Typum vocaverunt, justa illa causa prætensa,
ul omnes Christiani orbis Ecclesiæ simul in
unam eandemque sententiam Unirentur. Ty­
pus namque idem est, quod forma : cratque
Typiis forma fidei suæ, nempe Monothelitarum. Et Marianus Scotus Baronio longe
antiquior inquit : Constantinus Imperator
deceptus a Paulo, exposuit Typum adversus
Catholicam fidem, nec unam, nec duas volun­
tates, aut operationes in Christo definiens esse
credendas, quasi nihil velle, aut operari cre­
dendus sil Christus. Et eadem refert Scrip­
tor vilæ S. Audoeni, qui eo tempore vive­
bat. Fuit itaque Typus non homo discipulus
illius Pauli, sed Edictum quoddam factum
a Constante Imperatore hæretico suadente,
et suggerente Paulo. Idque evidenter cons­
Coccil. tat ex ipso loco Concilii Lateranensis,
Lateran.
quem Vasquez allegat, ab ipso eruens sepultum hunc hominem Typum, discipulum
illius Pauli. Recenset ibi Concilium Monothelitas Theodorum, Cyrum, Sergium, Pirrhum, et Paulum (inter quos minime re­
fertur homo Typus, illius Pauli discipulus),
et procedens ad condemnandum eorum
scripta inquit : Sed et omnia, quæ impie ab
eis pro ea (hæresi scilicet sua) scripta, vel

acia sunt, et eos, qui eam suscipiunt, vel ali■ '
quid illorum, quæ pro ea scripta, vel acta
S
sunt, et cum illis denuo scelerosum Typum,
qui ex suasione prmdicti Pauli nuper factus
est a Serenissimo Principe Constante contra
i
Catholicam Ecclesiam. Quinel in eodem Con­
cilio consuit. 4 recitatus est totus Typus,
al
et subditur : Sancta Synodus dixit, relectus
?
Typus bonum finem habere dignoscitur, dissonantem autem virtutem intentus conti'!
net. Ubi evidenter constat sermonem non
esse de homine, qui Typus vocitetur, sed de
libro, formula, sive Edicto contra fidem.
Nec id minus evidenter constat ex epist.
encyclica Martini Primi; quæ habetur tom. Mar2, epist. Roman. Pontificum, ubi dicitur ; linus L
Addere peccata super peccata properaverunt
humanitatem Salvatoris, atque Deitatem ejus
·
blasphemare, ac denegare per impiissimum
E
Typum, qui ex maligna instigatione illorum
K
factus est contra immaculatam nostram Chrisi
tianorum fidem a Serenissimo Principe, de­
finientes in eodem Typo. Unde monet, et
mandat Pontifex : Nulla tenus suscipiatis
adversus fidem Typos, aut leges. Hæc magis
perspicua sunt, ut venire potuerit in men­
tem, quod Typus fuerit homo hæreticus,
discipulus illius Pauli; et quod Pontifex id
significaverit, cum dixit, faclus est, quasi
Paulus genuerit hominem Typum : agit
namque manifeste, sicut et Concilium, non
de homine, sed de Scripto, sive Edicto.
Unde Vasquez vehementer deceptus est in
hac parte. Nec ista proferimus, ut ejus
eruditionem (quam non infimam recognos­
cimus) irrideamus; cum lapsus aliquis vel
doctissimis contingat : sed ut non adeo
secure triumphet promittens evidentias ex
Conciliis a se lectis contra Veterum (et
præsertim Angelici Doctoris) judicium.
Judicabit namque prudens lector, quam
perspecta alia abstrusiora habuerit, qui cespitavit in tam perspicuis : et cunctabitur
assensum ante illas evidentias bene dis­
cussas.
H
5. Sed ad praecipuum scopum attentio- præCinem convertendo, ostendamus contra prie- Fua
dictum Auctorem Monothelitas negasse vjzqnex
Christo non solum duas volitiones, sed supposietiam duas voluntates, potentias, aut fa- probatur
cultates volendi, ut D. Thomas optimo primo,
jure supponit. Et probatur primo : nam in
genere loquendo, licet voluntas aliquando
accipiatur pro potentia, et aliquando pro
actu volendi; nihilominus nomen volun­
tatis per se primo impositum est ad signi­
ficandum ipsam potentiam, facultatem, et

8

DE INCARNATIONE.

virtutem volitivatn; sicut e converso voMio
significat ipsum actum, vel operationem
voluntatis. Ergo quando Monothcliue ne­
gabant in Christo duas voluntates, et Ec­
clesia Catholica e converso duas voluntates
in Christo decernebat; voluntatum nomino
non significabant solas volitiones, sive ac­
tus, sed magis ipsas voluntates, sive poten­
tias. Quod enim proprietas vocabuli detur­
bari debeat a prima ejus impositione, non
contingit absque gravi aliquo motivo, ut­
puta ad vitandum aliquod inconveniens.
Et vero, quæ pro sua opinatione affert
Vasquez, nullius esse ponderis, constabit
ex infra dicendis. Ergo voluntatum nomine
tam hæretici, quam Ecclesia intellexerunt
non solum actus, sed potentias. Quod motivum confirmari amplius potest ex eo,
quod illi hæretici negabant in Christo duas
voluntates, et operationes, ut in eorum his­
toria notum est : ergo per ly voluntates
non significabant actus, sed potentias :
alias idem significarent per voluntates,
quod per operationes : et idem significarent
dicendo non fuisse in Christo duas volun­
tates, ac dicendo non fuisse in eo duas
operationes; siquidem ut Vasquez vult,
post voluntates non aliud quam operatio­
nes significarunt.
θήυτ1*'" fecundo probatur : quia Concilia damsecundo. nantia Monothelitas per voluntates intel­
lexerunt non solum operationes, sed etiam
facultates, sive potentias : atqui Concilia
damnarunt illam hæresim in sensu, quem
ejus Auctores intendebaut : ergo Monothelitæ negaverunt in Christo non solum duas
volitiones, sed etiam duas facultates, sive
potentias volitivas. Major probatur tum ex
Lner Concilio Lateranensi sub Martino Primo
adversus Monothelitas congregato, cano.
9, ubi dicitur : Si quis non confitetur pro­
prie, et vere naturales proprietates deitatis
Christi, et humanitatis indiminute in eo. et
sine defectione salvatas in affirmationem ve­
racem, eundem ipsum Deum perfectum, et ho­
minem perfectum secundum naturam eiistcre,
sil condemnatus. Esse vero naturalem pro­
prietatem, et pertinere ad perfectionem
hominis' secundum naturam, non tara di­
citur de actu volitionis, qui aliquando est,
et aliquando abest, quam de ipsa potentia,
et facultate volendi ut ex se liquet. Unde
in eodem sensu prosequitur Concilium dum
can. immediate seq. diffinit : Si quis non
confitetur proprie, et vere duas ejusdem, et
unius Christi Dei voluntates, et operationes,
elc., sil condemnatus. Tum etiam ex epist.

Agalhonis Papa? recoptæ in sexta Synodo Ap»u
act. i, ubi contra Monothelitas dicitur : Et de 1>a» ’·
mysterio admiranda) ejus secundum camam
1
dispensationis confitemur omnia duplicia unius,
ejusdemque Domini Salvatoris nostri Jcsu
Christi (secundum evangelicam traditionem')
.
asserimus : id est, duas ejus naturas prodica­
mus, divinam scilicet, et humanam, ex qui­
bus, et in quibus etiam post admirabilem,
atque inseparabilem unionem subsistit. Et
unamquamque ejus naturam proprietatem na­
turalem habere confitemur, et habere divinam
omnia, qwe divina sunt, et humanam omnia,
quæ humana sunt, absque ullo peccato. Et
infra ; Duas dicimus unum, eundemque Do­
minum nostrum Jesum Christum, sicut natu­
ras, ita et naturales in se voluntates, et opera­
tiones habere, divinam scilicet, et humanam.
Quod enim hoc loco sermo fiat non solum
de volitionibus, sed de ipsis etiam facultati­
bus volitivis, videtur manifestum : nam Pon­
tifex inde probat Christum habuisse duas vo­
luntates, quia habuitnaturasduas secundum
naturalem earum proprietatem : ad proprie­
tatem autem prædictarum naturarum inti­
mius, ac immediatius pertinent facultates
volitivæ, quam ipsæ volitiones actuales, ut
ex se liquet. Tum denique ex eadem epis­
tola, in qua Pontifex multipliciter probat in
Christo fuisse duas naturales voluntates,
et operationes ; praesertim vero ex eo, quod
Deus perfectus est, et homo perfectus est Chris.
tus Jesus : unde naturalibus proprietatibus
I
utramque naturam perfectam habet. Quod
|
autem ad perfectionem naturæ magis accei
dit, et rigorosius induit conditionem pro­
prietatis, non est volitio, quæ non semper
afficit naturam humanam, sed ipsa virtus,
j
sive facultas volendi, ut in nobis satis li­
quet.
6. Tertio et non minus urgenter proba- Suadetur
tur tam ex Patribus, contra Monothelitas terlio'
disputantibus, quam ex eisdem hæreticis
respondentibus. Et optimus locus est S.
Maximi in collatione cum Theodosio. Ex­
ponebat Maximus, quemadmodum duas d. MaxlChristi naturas, ex quibus est, ita et natura- mus·
les ejus voluntates, et operationes convenientes
ei, qui natura Deus, et homo est, oportet
credere, et confiteri. Ad quod Monothelita
respondit : Sic et nos confitemur, et naturas,
et differentes operationes, id est, divinam, ct
humanam, ac ejus divinitatem volendi vim
habentem, ilidemque humanitatem; quando­
quidem sine voluntate anima ejus non erat.
Duas vero nescimus, ne eum secum pug­
nantem inducamus ; in qua responsione
manifestum

'Z

DISP. XXVll, DUB.
manifestum est per voluntatem significari
vini, sive facultatem volendi, ut contra
volitionom distinguitur, ut ex ipsis termi­
nis liquet. Confitebatur ergo Monothelita
divinitatem in Christo non fuisso absque
vi, sive facultate volendi, et itidem huma­
nitatem : negabat autem fuisso duas, ne
pugnam inter illas in eodem Christo in­
ducere videretur. Erat itaque Monothelitarum error Christum non habuisse non so­
lum duas volitiones, sed nec duplicem vim,
aut facultatem volitivam : in eoque vim po­
suerunt ut dualitatem istam voluntatum
negarent in Christo, obtendentes quandam
voluntatum confusionem, aut unius in al­
teram transmigrationem, plane non intelligibilem ; haud absimili modo, quo Eutychiani, quorum erant soboles, circa
naturas, et earum mixtionem discurrebant,
ut vidimus disp. 3, dub. 1. Unde S. Joan.
D. Da· Damascen. in opere de duabus voluntati­
niascen.
bus torn. 2 Auctuarii, sic in eos invehitur:
Num hi, qui unam in Christo naturam pro­
fitentur compositam, ac cluas negant, natu­
rarum admittunt differentiam? Qui ergo, qui
duas in Christo naturas profiteamini, ac affir­
metis, unam in eo voluntatem mendacio asse­
ritis? Disputabant itaque Catholici et hae­
retici non solum de volitionibus in Christo,
sed de ipsius etiam facultatibus volendi.
Idque amplius, et magis perspicue con­
D. Da- firmatur ex D. Damasceno in opere relato,
wasfeD. quod, ut potamus, Vasquez non vidit. A
radice itaque procedens hic S. Doctor ob­
servat : Rursus vero cum voluntas, uti dixi­
mus, eorum sil, quæ sunt ambigua : inter­
dum quidem significat vim, qua voluntas,
interdum rem, quam volumus. Sciendum enim
aliud esse facultatem voluntatis, aliud velle
omnino, aliud velle hoc aliquid. Id declarat
exemplis, et postea addit : Quapropter pri­
mum insit a natura oportet vis, qua volu­
mus, nempe voluntas : lumque demum sequi­
tur velle. Itaque in Domino nostro Jesu Christo,
quoniam dux sunt naturæ, duæ quoque sunt na­
tures voluntates, ut sit tum perfectus Deus, tum
perfectus homo, nec ei ulla divinitatis, ullave
humanitatis proprietas desit. Pro duplicis vero
ratione voluntatis, dupliciter dicimus eum
velle differenter juxta naturarum discrimen,
etc. Subjungit denique argumento Monothelitarum occurrens : Sunt ergo in Domino nos­
tro Jesu Christo pro naturarum diversitate duæ
voluntates : non contrariée. Non enim hu­
mana naturalis voluntas adversatur divinx :
nec naturalis rolencli facultas : nec qux ei
naturæ subjecta sunt :-nec facultatis ejusmodo

9

naturalis usus. Divina quippe voluntas naluralium omnium creatrix est. In quibus
omnibus sermonem fieri, et disputationem
contrahi cum Monothelitis non solum circa
volitiones, sed circa ipsas virtutes, seu fa­
cultates volitivas, tam perspicuum est, ut
dubitari non possit. Id vero satis evincit
hmreticos illos dualitatem negasse non tan­
tum volitionum, sed facultatum ipsarum.
Aliter namque Damascenus (et idem de
Agathone, de Maximo, et de aliis dicen­
dum est), inutiliter studium in eo posuis­
set, ut Monothelitæ in Christo confiteren­
tur duas volendi facultates : quod tamen
dici non potest. Et' major illis fides adhi­
benda est, qui rem cominus viderunt, et
cum ipsius hæreticis versaverunt, quam
Vasquio, qui post tot saecula gloriatur se
assecutum legitimum sensum erroris, quem
prædicli hæretici docuerunt, quem nullus
hactenus Auctorum notavit, nempe negasse
illos in Christo duas volitiones, non vero
duas facultates.
7. Videamus autem motiva, quibus id Motivum
probat : Nam cum hi, inquit, expresse conces­ Vazquii.
serint in Christo duas integras naturas con­
tra Apollinarem, et inconfusas contra Eutychelem ; nulla vel minima specie probabilitatis
negare potuerunt facultatem voluntatis humanx in Christo. Non itaque illam nega­
verunt.
Hoc tamen argumentum efficaciam apud Corruit,
illos habebit qui probabilitatem quærunt
in haereticorum assertis, quae tam illis inest,
quam veritas. Concedimus itaque Mono­
thelitas nullam in sua hæresi habuisse
probabilitatis speciem : sed tamen sine
illa negaverunt Christo facultatem vo­
luntatis humante, saltem ut ponentem in
numero cum divina, sive ipsi non immix­
tam, ut satis constat ex supra dictis. Nec
ab inconsequentia æqualiter evidenti illos
vindicare poterit Vasquez : nam si absur­
dum non concedendum ab hominibus illi
videtur admittere in Christo naturam hu­
manam distinctam a divina absque humanæ voluntatis facultate; non minus ab­
surdum est concedere humante voluntatis
facultatem absque humana operatione :
sicut enim diversarum naturarum sunt diversæ facultates; sic et'am diversarum fa­
cultatum sunt operationes diversæ. Fatiga­
tur itaque inutiliter quærens in haereticis
consequentiam : nihil enim est eis magis
familiare, quam inconsequenter loqui, et
inter se pugnantia admittere, ut recte ob- GuaIle_
servat Gualterius in Chronologia sæculo dus.

10

DE INCARNATIONE,

16, cap. 15. Fallitur etiam Vasquez cum
Monothelitas adeo innocentes ab hæresi
Eutychiani considerat : quamvis enim il­
lam verbis negarent; erant nihilominus de
ea vehementer suspecti, el hoc ipsius cri­
men sæpius objectum est a Catholicis. Et
quidem merito : nam ut longe melius, j
quam Vasquez, vidit, el arguit D. Thomas
loco supra cit ex l contra gentes : Cujus- ]
libet propria nalurx est aliqua operatio ; nam ]
forma est operationis principium, secundum '
quam unaquaque natura habet propriam spe­
ciem. Unde, uporlel, quod sicut diversorum
naturarum sunt divers* formx: ita sini el
divers* actiones. Si igitur in Christo sit una
lanium actio ; sequitur, quod in eo sil una tan­
tum natura. Quod esi Eulychiana hxresis.
Quo etiam modo discurrit D. Damascen.
loco supra citato.
Prætefea Vasquez ex eo, quod
Valquii. Sexta Synodus act. 8 Macharium Monothelitam vocat novum Apollinarem, qui
negavit mentem creatam in Christo, Cui,
inquit Synodus, Macharius assimilalur ne­
gando operationem, utique voluntatis. Non
igitur hæreticus isto negabat voluntatis
humanæ facultatem, sed actum. Idque
amplius confirmat ex eo, quod prædiclus
Macharius in ea act. 8, confessus fuit car­
nem Christi animalem anima intellectuali,
admittens his verbis facultatem intellectus :
atque ideo hon negavit facultatem volunta­
tis : ut enim arguit Vasquez, ista duo mu­
ttio se consequuntur, et frustra unum sine
alio concederetur.
Confuta­
Sed hoc etiam motivum debile est : nam
tur.
ex eo, quod Macharius negaverit operatio­
nem, et propterea vocatus fuerit novus
Apollinaris, minime infertur, quod non
negaverit etiam facu'talem voluntatis hu­
mante. Quinimo infertur oppositum : quia
Apollinaris negavit in Christo intellectum
creatum, non solum quoad Operationem,
sed etiam quoad facultatem. Unde Macha­
rius in utroque conveniens rationabiliter
dictus est alter Apollinaris; quamvis vel
negando solam operationem, et in hoc con­
veniens, infami illo elogio dignus etiam fuis­
set. Quod vera Synodus cum eo ageret non
solum de operatione, sed etiam de facul­
tate voluntatis, liquet ex ea’em actione :
nam Synodus interrogavit, utrum Adam
habuerit naturalem volunlalem? intendens,
quod idem confiteretur de Christo. Et hærelicus respondit /Idam habuisse arbitralem
volunlalem, significans non actum, sed fa­
cultatem, sive liberum arbitrium : actus

namque, cum indifferens non sit, non vo­
catur arbitralis : sed hæc denominatio fa­
cultati potenti in utrumque convenit. Rur­
sus Patres inquisierunt, An Christus habuerit
humanam volunlalem, et impeccabilem? Et
respondit hæreticus : Nos volunlalem hu­
manam in Chrislo non dicimus : divinam
vero etiam absque carnalibus voluptatibus, et
cogitationibus humanis. Ubi manifestum est,
quod interrogatio Synodi non dirigebatur
ad actum, sed ad facultatem voluntatis :
actus enim dici non valet peccabitis, vel
impeccabilis, cum determinatus sit, bene
autem ipsa voluntas, sive facultas humana.
In eodem itaque sensu ab haeretico respon­
sum fuit Christum non habuisse humanam
voluntatem : praesertim cum illam contra­
posuerit divinæ, quæ non solum quantum
ad actum, sed etiam quantum ad virtutem
in Chr.sto erat. Quare convincitur volun­
tatem humanam in Christo negasse secun­
dum utramque rationem. Et idcirco hoc
probationis genus in ipsum Vasquez rege­
rendum est. Quod non melius confirmat i
nam admisso antecedenti, negamus con­
sequentiam, nullum reputantes inconve­
niens, quod hæretici tam inconsequenter
in suis assertionibus se exhibuerint, ut
num. præced. dicebamus. Nec eos consequentiores reddet Vasquez illo suo labore :
nam si inconsequenter admittitur faeuhas
intellectus absque facultate voluntatis; non
minus inconsequenter admittitur facultas
voluntatis humanæ absque actu sibi corres­
pondent!. Et hanc illis inconsequentiam
tolerant Vasquez : quare nec inconveniens
reputare debet, quod devoraverint alias.
9. Denique probat hic Auctor ex eo}
quod Agatho in epist. recepta in sexta
Synodo act. 4 affirmat, quod voluntas
molus est nalurx, quia molus esi animi. Et
sermonem facit de illa voluntate humana,
quam Monothelitæ in Christo negabant.
Ergo dissidium cum illis erat circa volun­
tatem, quæ est motus animi, sive opera­
tio ; non autem circa voluntatem, quæ
est potentia, vel facultas. Eodem modo
intelligit Vasquez Damascenum lib. 3 de
fide cap. 15. Et hinc concludit, quod Con­
cilia, dum declarant fuisse in Christo duas
voluntates, et operationes, damnant hæresim Monothelitarum in eo sensu, quod
posuerint in Christo unam tantum vohtionem.
Hoc autem fundamentum non est fir­
mius procedentibus. Nam etsi Pontifex
diflinierit, quid sit voluntas per modum
actionis

DISP. XXV11, DUB. I

ultionis et hanc hajretici negaverint ; ta­
men satis frivole concluditur, quod hi
præcise negaverint Istam, et illarn illo
decreverit. Oppositum enim constat ex
Ascito dictis, et ex ipso Agathone, qui ut supra
Pi?».
num. 5 expendimus,ita scripsit; EI unam­
quamque. ejus naturam, proprietatem na­
turalem habere conflemur, el habere divi­
nam omnia, qux divina sunt, el humana
omnia, qux humana sunt, absque peccato.
Nemo namque negabit in his comprehendi
voluntatem, quæ est facultas : nam et
proprietas naturalis est, et absque dubio
recensetur inter humana, quæ peccatum
non sunt, et ad naturam humanam spec­
tant. Non igitur agebatur de volitione
sola; quamvis de illa etiam ageretur. Rur­
sus in eadem epist. protulit Pontifex ea
verba, quæ D. Thomas refert in præs. art.
1 : Juxta quod olirn Prophète de Chrislo, el
ipse nos erudivit, el Sanctorum Patrum
Relor· I
nobis tradidit Symbolum, duas naturales
lur.
volunlates in eo, el duas naturales opera­
tiones prxdicamus. Prophetae autem, et
Christus ipse, et Sancti Patres statuunt
in Christo non solum duas volitiones, sed
duas etiam potentias, sive facultates vo­
lendi : et in eodem sensu prædicamus ca­
tholici duas in Christo voluntates. Non ita­
que agebat Pontifex de solis volitionibus,
sed de facultatibus ipsis. Idque satis evi­
denter expressit dicendo : Duas naturales
voluntates in eo, et duas naturales operalioncs prxdicamus. Si enim per duas vo­
luntates non aliud, quam duas opera­
tiones, sive volitiones intellexisset, non
aliud profecto diceret, quam Duas naturales
Fandioperationes in eo, el duas naturales operatio­
meotna
nes prxdicamus. Quod est ridiculum, inVazqaii.
dignumque auctoritate Pontificis. Intellexit
ergo per priora verba duas voluntates, quæ
sunt volendi principia. Et quod eodem
modo senserit D. Damascenus, constat ex
dictis num. 6.
8«pHæc fuerunt Vasquio motiva, ut ea prohlite
' ferret, quæ expendimus num. 3, et spera­
mus judicaturum lectorem ea non esse
D. Dievidentia, liquida, et manifesta; sed plane
moscea.
falsa, indignaque, ut propterea, terga ver­
teret antiquis, tuendo sensum, quem, ut
profitetur, nullus hactenus Auctorum noj
tavil. In quo etiam falsus est, ut discero potuit ex Cajetano in comment, hujus art. 1, ubi attingens Apollinaris, Eul·'
tir. lychetis, et Nestorii errores, subdit :
Pestn
mit.
Macharius ex negatione proprii molus in
humanitate Christi voluntatem humanam in

Chrislo negavit. Ubi vides, quod omnes conveniunt in negatione duarum in Chrislo Vo­
luntatum, dum aliqui divinam, aliqui huma­
nam a Christo tollunt, aut ulramque tollere
coguntur, cl ponere unam tertiam nalurx
composilx. Sed de Mucharii positione non
salis liquet, de voluntate, qux est naturalis
potentia, sed de voluntate, hoc est, actu vo­
lendi · quoniam non negal potentiam, sed
molum proprium humanæ nalurx in Christo.
Verum quia frustra fuisset voluntas sine ullo
velle semper : ideo dicitur, quod negavit hu­
manam in Chrislo voluntatem, Hæc ille
jam diu notaverat; ex quibus recognoscet
lector, quid magnum afferat Vasquez vel
in linea novitatis.

g π.
Verilas catholica aliquibus
explicatur.

assertionibus
BL

10. Dicendum est primo in Christo fuisse Prima
­
non unam præcise voluntatem, sed duas, conclu
sio.
divinam scilicet, et humanam. Hæc con­
clusio, prout jacet, est de fide : nam sic
diffinitum
.______ est in sexta Svnodo act. 4 et Sexts
8 et 11 et 18 et in septima Synodo act. 7,
et in Concil. Lateran. sub Martino I et in Synodus.
Concil. Florent, sess. ult. in decreto Euge- £owl·
nii. Idem etiam diffinierunt Summi Pon­ Concil»
tifices, Agatho in epist. recepta in sexta Florent
A galbo
synodo act. 4, S. Martinus I, in epist. en- Papa.
cyclica, cujus supra meminimus. S. Leo MartiDUS I.
epist. 10 et83, et alii. Probatur manifestis S. Leo.
Scripturæ testimoniis, quæ prsedictas duas
voluntates distingui in Christo demons­
trant. Hujusmodi sunt Joan. 5 : Non quæro Joan.5
volunlalem meam, sed ejus, qui misit me. cl G.
Gap. 6 : Descendi de calo, non ut faciam
volunlalem meam, sed volunlalem ejus, qui
misit me. Matth. 26 : Non sicut ego volo, sed Matt.sc.
sicul lu. Lucæ 22 : Non mea voluntas, sed Lucæss.
lua fiat. Ex quibus liquet, quod Chris­
tus praeter voluntatem divinam, quam ha­
bebat sibi, et Patri communem, habuit
etiam voluntatem propriam humanæ na­
turae. Et idem significatur in aliis Scrip­
turae locis, in quibus Christo tribuitur
obpdientia, et meritum : hæc enim locum
non habent in voluntate divina, sed in
creata. Hujusmodi est ad Philipp. 2 : l'ac- Ad
tus obediens usque ad mortem, mortem au- Pbil‘P-2lem crucis, propter quod et Deus exaltavit
illum, etc. Ratio autem, satis perspicua
desumitur ex fine Incarnationis, qui fuit
sibi, et nobis mereri, ac pro nobis satis-

lr‘

;

I

I

.*.■

•I
it
>£
Î

12

I

DE INCARNATIONE.

facere : mentum autem, et satisfactio sal­
vari non valent absque voluntate creata :
ergo Christus præter voluntatem divinam,
quam Monothelitæ, in eo non negabant,
habuit voluntatem creatam : atque ideo
habuit non unam tantum, sed duas vo­
luntates. Superfluum autem est Patres pro
hac assertione referre : illam enim una­
nimiter docent, cum exponunt loca Scrip­
ture allegata. Et in sexta Synodo relatis lo­
cis allegantur D. Athanasius, Nazianzenus,
Nissenus, Chrysostomus, Cyrillus, Am­
brosius, Epiphanias, Augustinus, Leo,
Justinus, et alii. Et in eadem Synodo act.
Paues. 8, proferuntur Patrum testimonia, quæ
mutila ediderant hæretici, abscissis, quæ
illorum evertebant errorem.
Setunda
11. Dicendum est secundo in Christo
eondufuisse voluntatem humanam tam secundum
sio.
conceptum facultatis volitivæ, quam se­
cundum conceptum volitionis, sive opera­
Fonda- tionis. Hæc etiam assertio est de fide. Et
mcntum.
prima ejus pars satis constabat ex ditis §
præced. ubi ostendimus Monothelitas ne­
gasse Christo humanam volendi facultatem,
et circa hoc etiam condemnatos fuisse ab
Ecclesia, ut specialiter ostendimus num. 5.
Sed insuper suadetur primo ratione, quam
D. Di- attigit D. Damascenus lib. 3 de fide cap. 14,
«n|s >er|jj5. y0/un(a5 est naturalis, non per­
sonalis, id est sequitur naturam non perso­
nam. Unde arguitur a mysterio Trinitatis ad
mysterium Incarnationis : nam in Deo licet
sint tres personæ, est una tantum virtus,
sive facultas volendi, quia est una tantum
natura : sed in Christo præter naturam di­
vinam, est natura humana inconfusa, et
impermixta : ergo in Christo est facultas
volendi humana, præter divinam. Deinde
P.TboiE. suadetur ratione D. Tho. in hoc art. quia
facultas volendi est perfectio naturæ hu­
manæ, sine qua ista non foret integra, et
perfecta : sed Verbum assumpsit naturam
humanam perfectam, et integram cum suis
naturalibus proprietatibus : ergo Verbum
assumpsit naturam humanam cum ei lem
propria, et connaturali volendi facultate :
fuit ergo in Christo voluntas humana se­
cundum conceptum facultatis volitivæ.
Quæ principia sunt a nobis in hoc opere
tam sæpe confirmata, ut superfluum sit
loca referre. Recolantur tamen, quæ dixi­
mus in Comment, ad art. I, quest. 5, et
disp, 24, dub. 1, et disp. 25, dub. 8. Pos­
terior etiam assertionis pars ostenditur :
quia nemo dubitat Monothelitas negasse
Christo voluntatem humanam saltem per

DISP. XXVII, DUD. I.

modum volitionis, aut operationis, ot in
volitum (quod a Damasceno vocatur thclisis, id
hoc etiam sensu condemnatos fuisso ab
est simplex voluntas cl a Magistris vocatur
Ecclesia, ut satis liquet ox dictis £ præced. ;
voluntas ul natura) et alterius rationis est
ergo juxta fidem catholicam fateri oportet
actus voluntatis secundum quod fertur in ali­
Christum habuisse voluntatem humanam
quid, quod est volitum solum ex ordine ad alio­
secundum conceptum volitionis, sive, et in
rum : sicut et sumptio medicina} (quem quidem
idem redit, habuisse volitionem creatam,
voluntatis actum Damascenus vocat bulieim,
et a natura humana productam. In quo
id est, consilialivam voluntatem : a Magistris
amplius demonstrando immorandum non
autem vocatur voluntas ut ratio], Hæc autem
I
est : quia omnia, quibus supra disp. 17,
diversitas actuum non diversifient potentiam :
dub. 1, ostendimus humanum Christi in­
quia uterque actus attenditur ad unam ra­
tellectum intellexisse per creatam intellec­
tionem communem objecti, quod est bonum. Et
tionem a se elicitam, probant æqualiter,
ideo dicendum, quod si loquamur de poten­
vel a fortiori, quod humana ipsius volun­
tia voluntatis; in Christo est una sola vo­
tas voluerit per creatam volitionem a se
luntas humana essentialiter, et non participa­
procedentem. Præsertim cum implicatotive dicta (id est, ut distinguitur ab appetitu
rium sit, quod voluntas creata constitua­
sensitivo). Si vero loquamur de voluntate,
tur volens per volitionem divinam, ut cons­
quæ est aclio; sic distinguitur in Christo
tat ex dictis loco cit. dub. 3, et tract. 19,
voluntas, quæ est ul nalura, quæ dicitur thedisp. 4, dub. I.
lisis : et voluntas,quæ est ul ralio, quæ dicitur
12. Dicendum est tertio voluntatem Tertia
bulisis. Hæc S. Doctor non minus certa,
!
humanam in Christo consideratam se­ concluquam perspicua. Observat autem Vasquez
sio.
cundum conceptum potentiæ fuisse unam
in not. ad art. 3 (nec in hoc parcens D.
D. Da- Thomæjquod Damascenus aliter accepit vo­
tantum ; sed consideratam secundum con­
Eisttn
ceptem volitionis fuisse duas, nempe vo­
ces thelisim, etbulisim. Et quidem recognos­
luntatem per modum naturæ, et voluntatem
cimus, quantum ex lib. 2, de fide cap. 22,
et lib. 3, cap. 14. capere potuimus, quod
per modum rationis. Hanc assertionem
non omnino quadrant distinctioni a D.
statuit D. Thom. art. 3 hujus quæst. ut D.Thos.
Thom. præmissæ, quamvis nec Damas­
magis declararet voluntatem humanam in
ceni sententia sit satis nota, nec id afferat,
Christo fuisse per modum naturalem,
quod Vasquez intendit. Fuerat autem olim
quem in aliis hominibus habet. Et ejus
communis existimatio, quod D. Damas­
legitima intelligentia constat ex prænotacenus per thelisim, et bulisim significaverit
tis num. 1, juxta quæ voluntas vel nomi­
voluntatem per modum naturæ, et volun­
nat potentiam, et sic est una : vel nominat
tatem per modum rationis, ut notavit
actum, et sic est multiplex juxta eorum
Lorea disp. 69, num. 11. Et huic com­
diversitatem. Qui generali divisione vel Ratio
eo­
muni existimationi (quæ non multum
sunt circa finem; et sic voluntas dicitur exdem.
refert ad rem ipsam,) merito se accom­
agere per modum naturæ: vel sunt circa
modavit D. Thom. quia cum pluribus est
media; et sic dicitur agere per modum ra­
loquendum : sicut etiam retinuit distinc­
tionis, ut optime declarat, simul assertio­
tionem illam traditam a Magistris, quos
nem probans D. Thom. sequenti discursu :
commemorat.
Voluntas quandoque accipilur pro potentia,
Qiirta
13. Dicendum est quarto in Christo
ct quandoque pro actu. Si ergo voluntas
«idofuisse voluntatem sensualitatis, sive appe­
accipiatur pro actu ; sic oportet in Christo ex
Si.
titum sensitivum humanum. Ista conclusio,
parte rationis (nempe ut condistinguitur
D.Tl&a. quam D. Thom. art. 2, hujus quæst. sta­
contra partem sentivam) ponere duas volun­
tuit, est de fide, ut immediate dicenda
tates, id est, duas species actuum voluntatis.
convincent : unde a nullo Catholicorum
Voluntas enim, ut tn secunda parte dictum
Brio. negatur. Fundamentum est : quia Verbum
est, et est finis, et est eorum, quæ sunt ad
assumpsit naturam humanam cum sua na­
finem: ct alio modo fertur in utrumque. Nam
turali perfectione, et integritate, juxta illud
in finem fertur simpliciter, et absolute, si­
D. Athanasii in Symbolo: Perfectus Deus,
cut in id, quod est secundum se bonum, in
perfectus homo ex anima rationali, el hu­
id autem, quod est ad finem, fertur cum
mana carne subsistens : sed ad integritatem,
quadam comparatione, secundum quod ha­
et perfectionem naturæ humanæ pertinet
bet bonitatem .ex ordine ad aliud. Et ideo al­
appetitus sensitivus, qui in homine dicitur
arius rationis est actus voluntatis secundum
voluntas sensualitatis, quia participat ali| quod fertur in aliquid, quod est secundum se
I
volitum

13

quid rationis, ut præmisimus num. 1;
ergo in Christo fuit appetitus sensitivus
sive voluntas sensualitatis. Minor constat :
nam curn homo essentialiter constituatur
sub genere animalis, nequeunt non pertinere
ad perfectionem, et integritatem naturæ hu­
mante, quæ pertinent ad perfectionem, et
integritatem animalis : manifestum autem
est, quod ad integritatem, et perfectionem
animalis pertinet appetitus sensitivus, quo
inclinatur ad bonum sibi conveniens, et
refugit mala sibi contraria : ergo ad inte­
gritatem, et perfectionem naturæ humanæ
spectat appetitus sensitivus. Confirmatur,
quia in Christo fuerunt actus proprii appe­
titus sensitivi : ergo et ipse appetitus,
sive proxima appetendi facultas. Consequen­
tia est evidens, et antecedens certum se­
cundum fidem, ut statuimus disp. 25, dub.
8, § 2, ubi ostendimus Christum habuisse
passiones, quæ sunt actus, sive motus
proprii appetitus sensitivi. Et quia de hac
materia ibi late egimus, opus non habemus
circa eam morari. Qua etiam de causa D.
Thom. in hoc art. 2, breviter hanc mate­
riam attigit, ut præcise pro complemento
materiæ salvaret admittendam esse in
Christo voluntatem sensualitatis, non quæ
denotat vitium, sed quæ reipsa est sensiti­
vus appetitus naturalis, et hominibus secun­
dum speciem communis. Nec alia addidit :
quia de ejus actibus, et modo late disserue­
rat quæst. 15, art. 5, cum sequentibus. Tan­
tum adnotare oportet, quod licet in Christo
fuerit appetitus sensitivus; nullum tamen
motum habuit rationi contrarium, vel qui
deliberationem Christi anteverterit. Quod
supra ostendimus disp. 25, dub. 4, cum D.
Thom. quæst. cit. art. 2, excludentes a
Christo fomitem peccati : ibique diluimus
argumenta, quæ præsenti assertioni opponi
possent.

Confir­
matio.

g HL

Refertur hæresis opposita, et eliduntur ejus
motiva.

14. Contrapræcipuas assertiones nostras,
primam scilicet, et secundam senserunt
plures hæretici dicti ab errore, quem de­
fendebant, Mûnolhelitæ, quos relatis nomi­
nibus damnavit sexta Synodus: et inter
eos recenset Honorium primum Romanum
Pontificem, ut constat ex Act. 13, et Act.
18, in qua dicitur : Superfluas autem vo­
cum nativitates, ct earum inventores procul ab

Mono*
lhelitæ.

il

»

·>

J

DE INCARNATIONE.

DIHP. XXVII

ecclesiasticis septis abjicimus, cl analbeinah I condemnandum Honorium, ut non obscuro
mento propositio legitimo inferrentur. Et
infrito subjicimus, id est Theodorum Pha- colligitur ex Adriano I, sic disserente con­ A dra­
oppositam intelligentiam linn operationis
ranilanum. Sergium, et Paulum, Pirrhumtra Pholium in 8 Synodo gen. : Siquidem me» I,
divinæ, ot humaine, quam operationis
simul, el Petrum, Cyrum, et Honorium.
Romanum Pontificem de omnium Ecclesiarum
Conçu, tlioandricæ, seu doivirilis probit ConciL,lftan’ Hum Lateral). sub Martino 5, consult. 13,
Λη Ilo- Quem Synodus Act. 13, votat Papam anliPixsulibus judicasse legimus : de eo vero
"rrawit
Sl rcs
se habuit. non quemquam judicasse non legimus. Licet enim
his verbis : Si quis secundum sccleralos
ia hac parum roboris accessit hæreticis ah aucto­ Honorio ab Orientalibus post mortem anathema
hxreticos Deivirilem operationem , quam
Grxci dicunt theandricam, unam operatio­
sit dictum : sciendum tamen est, quod fuerat
Seal» ritate Romani Pontificis tenentis, aut pro­
tia
tegentis illorum dogma. Unde Bellarminus, super hxresi accusatus. propter quam solum
nem insipienter suscipit, non aulem esse du­
Beilsrplicem confitetur secundum Sanctos Patres,
licitum est minoribus majorum suorum moli­
tiiiûii Pigbius, Lorca, et quidam alii Honorium
et alm­ ab hoc crimino vindicaro conantur, non
aut ipsam Deivirilis, qux posita est, novam
bus resistendi, vel pravos sensus libere res­
ram.
censentes absurdum, quod sexta Synodus puendi : quamvis nec ibi, nec Patriarcharum,
vocabuli distinctionem, unius esse designatierraverit in re facti, damnando, non satis nec exterorum Antistitum cuipiam de eo quam­
vam, et non ulriusque mirificx operationis
unionis demonstrativam sil condemnatus.
Aliorum examinata causa Poni ilicem. Quorum theo­
libet fas fuerit proferendi sententiam, nisi ejus­
indi­
logia ex ea radico descendit, quod censeant dem primx sedis Pontificis consensus processis­
Quid autem D. Dionysius per talem ope­
cium.
rationem significare voluerit, explicare
Papam nec per modum person®, aut doc- set auctoritas, ut praesumitur praecessisse
oportet. Et primo loco rejicienda est illo­
toris particularis in rebus fidei errare, posse.
Agathonis. Recolantur, quæ diximus tract.
rum interpretatio, qui dixerunt esse unam
Sed errasse Honorium videtur constans vele17, disp. 4, dub. 1, num. 7. Ex quibus
operationem compositam ex duabus. Id
V. Beda. rum traditio, exquibus ita referunt V. Beda constat, quod Monothelitæ nihil subsidii
enim sapit hæresim Eutychetis, quia si­
Thira- lib. desexmundi aetatibus, Tarasius in epist. babeant in auctoritate Honorii : si namque
militer posuit in Christo unam naturam ex
erravit tuendo eorum dogma, aut potius
Nircpho- ad Orientales, quæ refertur in septima Sy­
ra*. nodo Act. 3. S. Nicephoros in sua Synodica non reprobando, quod admittimus; in his
divina, et humana compositam. Unde me­
rito D. Damascen. confutat illum sensum
ih3(ôn ad ^conem 3· Agatho Diaconus in perora- non exercuit vim diffinilivam ex cathedra;
lib. 3, de fide cap. 14. Habuit itaque
Humber- lione ad 6. Synodum, Humbertus Cardina- sed deceptus est, ut posset quivis alius par­
Christus operationem divinam in natura
Card
Pr0 sexla Syn°d° contra Michaelem ticularis. Unde his relictis
divina, et operationem humanam in na­
Stapbio- Cærularium, tom. 4. Bibliol. PP. et alii.
15. Arguitur primo ratione iliis hæreti- Prima1
argfr I
D1U5· Unde Stapletonius in controv. 3, de primo cis valde familiari, desumpta ex testimonio mcntcs.l
tura humana, distinctas utique , et im­
subjecto potestatis Ecclesiæ quæst. 4, in­
permixtas, ut quæ supra expendimus satis
D. Dionys. in i cap. de divinis nominib. d. b*|
quit : De damnato Honorio, qux scribuntur,
evincunt Quibus suppositis, dici in primis
ubi operationem Christi vocat divinam, et nys.
maximo auctoritatis, et fidei sunt ; quamvis humanam, sic enim habet : Discreta aulem
probabiliter posset ipsam operationem crea­
et ipse illum in bono sensu explicare con­ est benignissima circa nos Dei operatio per
tam, et ab humanitate elicitam vocari
tendat, quatenus non negaverit in Christo hoc, quod secundum nos ex nobis integre, vetheandricam, et divinam, ac humanam ex
duas voluntates absolute, sed duas volunta­ I reque humanatum est Verbum, quod est su­
multiplici titulo. Primo per respectum ad
Appro­ ries contrarias. Nobis autem probabilius
pra substantiam, el operari, et pati, quxdiversa principia, a quibus est : nam qua
bator
videtur, quod erraverit; non quidem ullo cumque humanx ejus, divinsque operationi
ratione procedit ab humanitate sicut a
hoc
ulliuiam. modo ex cathedra, aut per modum Doctoris
congruunt. Si autem una operatio in Christo
principio quo, est humana; et qua ratione
communis (nihil enim diffini vit) : sed de­ fuit divina, et humana; sequitur, quod
procedit a supposito divino sicut a princi­
ceptione personali, et per modum Doctoris divina, et humana natura in Christo
pio quod, appellatur divina. Ex quo capite
particularis communicando scilicet cum per eandem operationem influxerint. Nulla
habuit hujusmodi operatio, quod non po­
Sergio hæretico, el sustinendo, vel etiam itaque est necessitas distinguendi in Christo
tuerit esse ullo modo peccaminosa, aut
amplectendo ejus hæresim, autsaltem illam, duas operationes, aliam propriam naturæ
reprehensibilis, ut ostendimus disp. 25
ut debuerat, non reprobando. Quod ex re- divinæ, et aliam propriam naturæ hu­
per totam. Secundo juxta diversas ratio­
Cano. ceniioribus visum est etiam Cano lib. 6, de
man® : idemque dicendum erit de volitiones, et considerationes : nam considerata
Banner, locis cap. ult. Bannez.2,2. quæst. 1, art. 10,
nibus, et voluntatibus. Praedictam autem
quantum ad entitatem physicam erat hu­
Pa?· 134. 'i Huic nihilominus Bartholomæo operationem unam, quam Monothelitæ in
mana : sed considerata quantum ad digni­
Torreu· Carranzæ in comp. Conciliorum, Torren­
D. Dionysio fundare conati sunt, vocabant
tatem moralem erat divina. Unde habuit,
ts. sis
·
·
- apud Gravinam pro sacro deposito cap. non absque aliquo fundamento in eodem
quod fuerit valoris simpliciter infiniti in
Combe
14. Conibefio disp. 2, cap. 3, g 3, et aliis. Dionysio theandricam, seu deivirilem, quasi
Us
aestimatione prudenti, ut explicuimusdisp.
Movemur præcipue : quia in re dubia magis uni Deo, et homini in Christo correspon1, dub. 6, g 3, cum scq. Tertio per com­
æquum, minusque absurdum censemus di­ I dentem.
municationem idiomatum : quoniam cum
cere, quod Honorius per modum person®
Respondetur admittendo totum testi­ Respoipersona Christi sit Deus, et homo ; vere
sio.
particularis erraverit, præsertim non con­ monium D. Dionysii. Ex eo aulem inepte
dicitur de humana Christi operatione quod
sultis fratribus; quam quod erraverit tota Sy­ infertur, quod in Christo fuerit una tan­
est a Deo, et quod est ab homine juxta
nodus, ubi res adeo exacte discutiebatur, et tum operatio vel non humana, vel mixta,
communem doctrinam traditam disp. præcui assistebat doctrina, et auctoritas Romani vel utrique naturæ divinæ, et humante
ced. dub. 1. Et omnes istæ expositiones
Pontificis Agathonis : sine cujus consensu immediate correspondons. Quod necessaprobabiles quidem ex se sunt, occurruntnon inlelligilur Synodus processisse ad I rium erat, ut aliæ consequent!® in argu­
que apud Theologos, atque eis non semel
mento

DUB. 1.

15

usi fuimus alias difficultates versando.
Sed attendentes tam ad modum loquendi Major
D. Dionysii, quam et præcipue ad cano- explica­
nern relatum Concilii Lateranensis, cen­ tio.
semus per operationem theandricam, deivirilem, sive divinam, et humanam non signi­
ficari adæquate solam operationem huma­
nam, sed hanc,quatenus concernitdivinam:
et divinam quatenus concernit humanam.
Concurrebant enim in eodem Christo istæ
operationes non permixtæ, non confus® ;
sed conjunct® et servantes proprias uniusque rationes; divina utens humana, et
humana subordinata divinæ, ut optime
declarat D. Thom. quæst. sequenti art. D.Thom.
1, in resp. ad 1, his verbis : Dicendum,
quod Dionysius ponit in Christo operationem
theandricam, id est, divinam virilem, vel di­
vinam humanam; non per aliquam confu­
sionem operationum, seu virtutum utrimque
naturæ; sed per hoc, quod divina operatio
ejus utitur humana: el humana ejus operatio
participat virtutem divins operationis. Quod
confirmat testimoniis ejusdem D. Diony­
sii, et prosequitur : Quod autem intellexe­
rit esse duas operationes in Christo, unam
divinx naturæ, aliam autem humanx, pa­
tet cx his, qux dicit in 2 cap. de divin, nom.
ubi dicit, quod his, qux perlinent ad hu­
manam ejus operationem, Pater, et Spiritus
Sanctus nulla ratione communicat, nisi
quis dixerit secundum benignissimam, et
misericordem voluntatem : in quantum sci­
licet Pater, el Spiritus Sanctus ex sua miscricodia voluerunt Christum agere, et pali
humana. Addit autem, el omnem sublimissi­
mam, el ineffabilem Dei operationem, quam
homo pro nobis factus adimplevit immutabi­
lis profecto Deus, et Hei Verbum. Sic igitur
palet, quod est alia operatio humana, in qua
Paler, el Spiritus Sanctus non communicant,
nisi secundum acceptionem misericordia sux:
et alia est ejus operatio in quantum est Dei
Verbum, in qua communicant Paler, ct Spi­
ritus Sanctus. Sed rem adhuc magis pers­
picue declarat, et simul aperit radicem
pravæ intelligentiæ hæreticorum, illamque
corrigit lib. 4 contra gent. cap. 36, ubi D.Thom.
ait : Videtur aulem hxc positio ortum ha­
buisse ex hoc, quod ejus auctores nescierunt
distinguere inter id, quod est simpliciter
unum, et ordine unum. Viderunt enim voluntalcm humanam in Christo omnino sub
voluntate divina ordinatam fuisse : ita quod
nihil voluntate humana Christus voluit, nisi
secundum quod eum velle voluntas divina dis­
posuit. Similiter etiam nihil Christus secun-

i

f
Ii

i

DE INCARNATIONE.
dum humanam naturam operatus est vel I est alia præter operationem moventis : sicut
agendo, vel poliendo, nisi quod voluntas di­ facere scamnum non est seorsum operatio se­
vina disposuit, secundum illud Joan. 8 : Quæ curis ab operatione artificis : sed securis par­
planta sunt ei. facio semper. Humana etiam
ticipat instrumentante/' operationem artificis.
operatio Christi quandam efficaciam divinam Et ideo ubicumque movens, et motum habent
cx unione divinitatis- consequebatur : sicut diversas formas: ibi oportet, quod alia sit
actio secundarii agentis consequitur effica­ operatio moventis, et alia operatio propria
ciam quandam ex principali agente. Ex quo moli : licet motum participet operationem mo­
contingit, quo qualibet ejus actio, vel passio
ventis, et movens utatur operatione moti :-ct
fuerit salubris. Propter quod Dionysius hu­ sic ulrumquc agat cum communione alterius.
manam Christi operationem vocat Iheandri- Sic igitur in Christo humana natura habet
cam, id est,dcivirilem : et etiam quia est Dei, et propriam formam, et virtutem, per quam
hominis. Videntes igitur humanam volunta­ operatur : et similiter divina. Unde humana
tem, et operationem Christi sub divina ordi­ natura habet propriam operationem distinc­
nari infallibili ordine, judicaverunt in Christo tam ab operatione divina, et e converso. Et
esse lanium voluntatem, et operationem
lumen divina natura utitur operatione naturæ
unam. Quamvis non sit idem, ut dictum est humanæ sicut operatione sui instrumenti :
unum ordine, et unum simpliciter. Juxta et similiter humana natura participat ope­
quæ ad argumentum respondetur admit­ rationem divinæ naturæ, sicut instrumentum
tendo in Christo unam operationem thean- participat operationem principalis agentis. Et
dricam, sive divinam, humanamque : sed hoc est, quod dicit Leo Papa in epist. ad Fla­
talis operatio non est una simpliciter, sed | vianum : Agit utraque forma (scilicet tam
una tantum unitate ordinis : importat j natura divina, quam humana in Christo)
enim operationem creatam, sub infallibili l cum alterius communione, quod proprium
ordine voluntatis, et operationis divinæ, est : Verbo scilicet operante, quod Verbi est;
quam connotât in eodem supposito : sed ta­ rt carne exequente, quod carnis est, etc. Et
men ab ea realiter, et inconfuse distinguitur. juxta hanc doctrinam, quæ non minus est
Sfeun­
16. Arguitur secundo alia ratione, quam | clara, quam certa, diluit propositum argu­
dum
3Γ3!Ι- Monothelitæ satis urgebant : quoniam ea- | mentum in rèsp. ad 2, his verbis : Dicen­
uitnlum
' dem est actio, sive operatio instrumenti, et dum, quod instrumentum dicitur aliauid
agentis principalis : sed humanitas in ' agere eo, quod movetur a principali agente :
Christo fuit instrumentum divinitati ut . quod tamen præter hoc potest habere propriam
causæ principali conjunctum ; unde a Pa- j operationem secundum suam formam, ut de
tribus vocatur organum, et instrumentum ■ igne dictum est. Sic igitur actio instrumenti,
divinitatis, ut satis constat ex dictis disp. in quantum est instrumentum, non est alia
23, dub. 1, num 27 ; ergo eadem erat ope- I ab actione principalis agentis : potest tamen
ratio divinitatis, et humanitatis in Christo : habere aliam operationem, prout est res quæ­
et consequenter non oportet, quod in eo ! dam. Sic igitur operatio, quæ est humanæ na­
duplicemus operationes, volitiones et vo- i turas in Christo, in quantum est instrumentum
lunlates.
divinitatis, non est alia ab operatione divini­
} ololiû
Respondetur cum D. Thom. quæst. seq.
tatis : non enim est alia salvatio, qua salvat
ex D.
humanitas Christi, et divinitas ejus. Habet ta­
Tliom. art. 1, in corp, ubi optime manifestat ra­
dicem deceptionis in hærelicis. et debilita- ! men humana natura in Christo, in quantum
tem propositi argumenti. Sed in hoc, in- ■ est natura quædam, quandam operationem
quit, decipiebantur : quia actio ejus, quod 1 propriam, præter divinam, ut dictum est.
moretur ab allero est duplex. Una quidem, i Juxta quæ ad argumentum in forma res­
quam habet secundum propriam formam : pondetur distinguendo majorem, illamque
alia autem, quam habet, secundum quod mo­ concedendo de operatione instrumenti, ut
vetur ab alio. Sicut securis operatio secundum instrumentum est; et negando ipsam, si
propriam formam est incisio : secundum au­ intelligatur de operatione instrumenti, quæ
tem quod movetur ab artifice, operatio ejus ipsi convenit, ut res quædam est, et se­
est facere scamnum. Operatio igitur, quæ est cundum propriam formam, sive naturam :
alicujus rei secundum suam formam, est pro­ et omittendo minorem, negamus utramque
pria ejus, nec pertinet ad moventem·. nisi se­ consequentiam absolute : quæ ex præmiscundum quod utitur hujusmodi re ad suam sis ita intellectis minime colliguntur. Vi­
operationem. Sed illa operatio, quæ esi rei so­ deantur etiam, quæ tradit D. Tho. in præs.
lum, secundum quod movetur ab alio, non art. 1, ad 2.

DISP. XXVII, DUB. I.
Tertinm
|7. Arguitur tortio, et potest osse robîmJb. P*æa contra præcedentem doctrinam : nam
ideo in Christo deberent osso duro volitiones, et operationes, atque adeo et duæ falcultates volendi, et operandi, quia in
Chrisio sunt duæ naturre : sed hrec ratio
est nulla : ergo, etc. Probatur minor : quia
Christus non obstante diversitate natura­
rum, est idem suppositum, et persona in
utraquo natura subsistens : sed operari est
suppositi ; siquidem actiones, et passiones
sunt subsistentium, ut docet Philosoph. 1,
Aristot. Metapb. cap. 1 ; ergo ex eo. quod Christus
habeat duas naturas, minime sequitur,
quod debeat habere duas operationes.
CoifirConfirmatur primo : nam sicut esse est
Bal101, suppositi, sive subsistentis, ita et operari :
sed licet in Christo sint duæ naturæ, quia
tamen non est nisi una hypostasis, et
subsistentia, ideo in Christo non sunt duo
esse, sed unum tantum esse, ut docet D.
Tho. quæst. præced. art. 2, et late dixi­
mus disp. 8, dub. 3; ergo ob eandem ra­
tionem in Christo non debet distingui
duplex operari; sed una tantum operatio
asserenda est.
Secunda. Confirmatur secundo præoccupando ta­
citam evasionem : quia sicut operatio est
suppositi mediante natura, ita et filiatio
i
est suppositi mediante natura : sed in
Christo, licet sint duæ naturæ, est una
tantum filiatio realis propter identitatem,
et unitatem suppositi, ut tradit D. Tho.
infra quæst. 35, art. 5 ; ergo idem, et ob
eandem rationem de operatione dicendum
est.
Tertii.
Confirmatur tertio : quia operationes
divinarum personarum ad extra non sunt
divisæ, sed communes toti Trinitati, ut
ostendimus disp. 5, dub. 1 ; sed operatio
humanitatis Christi erat operatio personæ
divinæ, nempe ipsius Christi, et simul erat
operatio ad extra : ergo erat communis
toti Trinitati, et ab operatione Patris, et
Spiritus sancti non distincta : constat au­
tem, quod Patris, et Spiritus sancti non
sunt duæ operationes, sed una, eaque increata : ergo in Christo, ejusque humani­
tate non fuit alia operatio, quam divina.
I Elisit
Ad argumentum respondetur negando
minorem : nam illa ratio optima est, et
juxta sententiam SS. Patrum : cum enim
natura sil primum principium operandi ,
necessarium est, quod ubi concurrunt duæ
naturæ simpliciter diversæ, reperiantur
etiam diversæ simpliciter facultates, et
distinctæ operationes. Ad probationem auSalmant. Curs. theolog. tom. XVI.

17

tom in contrarium respondetur concessa
majori, distinguendo minorem, operari esi
suppositi ut quod concedimus; id quo, et
per modum radicis, aut rationis formalis
agendi, negamus : et deinde negamus ab­
solute consequentiam. Cujus debilitas ma­
nifestatur exemplo desumpto ex mysterio
Trinitatis: in quo dantur tria supposita;
et tamen non dantur tres operationes ad
extra, quia non datur in eis nisi una tan­
tum natura divina, quæ fundat idem intelligere, velle, et operari : ergo vice versa
cx eo, quod suppositum Christi sit idem,
non sequitur, quod tale suppositum non
habeat nisi unicam operationem : habet
enim tale suppositum naturas diversas,
quæ influant per operationes distinctas.
Quæ est doctrina D. Tho. art. cit. in resp. D.Tbom.
ad 3, ubi ait : Dicendum, quod operari est
hypostasis subsistentis, sed secundum for­
mam, et naturam, a qua operatio speciem
recipit. Et ideo a diversitate formarum, seu
naturarum esi diversa species operationum :
sed ab imitate hypostasis est unitas secundum
numerum quantum ad operationem speciei
(id est supposita unitate specifica opera­
tionis). Sicut ignis habet duas operationes
specie differentes, scilicet illuminare, et ca­
lefacere secundum differentiam lucis, et ca­
loris : et tamen est una numero illuminatio
ignis semel illuminantis. Et similiter in
Christo oportet, quod sint dux operationes
specie differentes secundum ejus duas natu­
ras : quxlibet autem operationum est una nu­
mero in Christo semel facta, sicut una am­
bulatio, et una sanatio.
18. Ad primam confirmationem respon­ Dilui­
tur
detur vel negando majorem; quia non eo­
confir­
dem modo operari convenit supposito, si­ matio·
cut existere ut statim declarabimus; vel
omittendo præmissas, negando consequen­
tiam. Êt ratio disparitatis est : quoniam
existentia convenit supposito immediate
ratione subsistentiae, perquam in esse sup­
positi constituitur : nam susceptivum quod
existentiæ debet esse completum in linea
substantiae, quod habet per subsistentiam,
ut diximus disp. 8, dub. 1, num. 14. Unde
quia Christus, licet habeat duas naturas,
est una persona per unicam subsistentiam
divinam constituta; propterea non habet
nisi unicam existentiam, et utique divinam
juxta subsistentiae conditionem, ut osten­
dimus disp. cit. dub. 3. Cæterum licet sup­
positum sit susceptivum quod operationis ;
nihilominus non constituitur iu esse prin­
cipii per subsistentiam tanquam per for-

18

Octurn
tur
SifUUdæ.

DE INCARNATIONE,

mam, aut principium quo, sed per naturam : |
hæc enim generaliter est primum principinm quo intrinsecum motus, et quietis, ut
constat ex ejus diffinitione : et hac de causa
operationes non accipiunt speciem a sup­
posito, aut subsistentia; sed a natura, et
sunt juxta naturarum diversitatem divers®.
Quare cum in Christo cum unitate suppo­
siti reperiantur duæ nature essentialiter
distincte, divina scilicet, et humana :
propterea oportet, quod in Christo non reperiatur unica tantum operatio, sed duæ,
nempe divina, et humana juxta diversita­
tem, et conditionem utriusque nature. Quæ
disparités, sive responsio desumitur ex D.
Tho. art. cit. ad 4.
Unde ad secundam confirmationem res­
pondetur etiam vel negando majorem, vel
ea, et minori omissis, negando consequen­
tiam. Et ratio disparitatis est : quoniam
licet filiatio, et operatio conveniant suppo­
sito mediante natura, sive dependenter a
natura ; nihilominus aliter, et aliter illud
respiciunt. Quoniam subjectum immedia­
tum filiationis non est natura, nec pars na­
ture; sed est ipsum suppositum ut omnino
completum per subsistentiam : eo quod
filiatio non consequitur generationem, nisi
ut completum in suo termino, quod est
suppositum genitum. Suppositum autem
Christi est divinum, ac proinde immutabile :
et ideo non est capax recipiendi aliquam
realem filiationem in tempore : unde licet
Christus habeat duas naturas, unam divi­
nam a Patre, et aliam creatam a matre ;
nihilominus non habet duas filiationes rea­
les : sed ad Patrem refertur relatione reali
filiationis, quam habuit ab æterno ; ad ma­
trem autem non refertur relatione filiatio­
nis reali, sed tantum relationis. Mater
vero refertur ad Christum relatione * maternitatis reali : quia non repugnat ipsam mu­
tari recipiendo hujusmodi relationem. Si­
cut proportionabiliter contingit in relatione
creationis, quæ ex parte Dei non est real is,
sed rationis; cum Deus nihil de novo, aut
in tempore recipiat : sed ex parte creature
est realis ob oppositam rationem. Craterum
operatio recipitur immediate in natura, et
facultate proxime operative; et solum me­
diate respicit, et denominat suppositum.
Quare cum in Christo inveniantur duæ na­
ture realiter distincta.» cum suis facultati­
bus proximis; oportet, quoi non influant
per eandem, et unicam operationem ; sed
quod operatio unius nature distinguatur
ab alterius operatione, sicut et ipsæ natur®.

DISP. XXV11, DUB. I.

Quæ disparitas sumitur ex D. Tho. loco in
I
Christus est unum simpliciter, ut cum D.
confirmatione citato in resp. ad I.
11
Thmn. ostendimus in Comment, ad art.
Ad ultimam confirmationem responde- DiroiJ
1, quæst. præced.; ergo in Christo non
tur majorem solum veriticari de operatio- lfrUi
fuurunt dnio voluntates, sed una tantum.
nibus divinarum personarum, quas in proL ‘^•Confirmatur secundo : nam sicut anima
pria natura exercent ad extra; secus de
I
rationalis, et caro unus est homo ; ita Deus,
illis, quas persona divina exercet in naj
et homo unus est Christus, ut dicitur in
tura creata sibi hypostatice unita. Unde
1
Symbolo Athanasii : sed in uno homine est
non sequitur, quod operatio Christi in naI
una tantum voluntas : ergo idem dicen­
tura humana fuerit operatio toti Trinitati
I
dum est de Christo : atquo ideo non opor­
communis; sive, et in idem redit, quod
|
tet, quod duas in eo voluntates distin­
fuerit operatio divina : sed potius infertur
I
guamus.
oppositum. Quod magis perspicuum fiet
|>
Ad argumentum respondetur volunta­
attendendo, quod quando Christus mef tem humanam solum habere rationem
diante natura humana operabatur aliquem
Î
primi moventis in suo ordine, et per com­
effectum v. g. resurrectionem Lazari ; talis
parationem ad aliam voluntatem creatam :
effectus dependebat a tribus divinis per­
nulla enim est, quæ voluntatem a se dis­
sonis subsistentibus in eadem natura di|
tinctam possit movere. Sed absolute est
vina, sicut a prima causa cujuscumque
secundum movens per comparationem ad
effectus : et idem dicendum est de qualibet
voluntatem Dei, qui est simpliciter pri­
operatione Christi creata, utputa de pro­
mum agens, et solus potest voluntatem
latione vocis, qua excitavit Lazarum, et
creatam efficaciter movere, et cum suis
similibus : ad omnia enim hæc, sicut ad
operationibus conjungere, ut late diximus
quolibet ens creatum, concurrerunt omnes
i
tract. 14, disp. 7 fere per totam, et spe­
divinæ person®, ut prima causa, et per
cialiter dub. 5. Unde voluntas humana
actionem increatam, communem, et sibi
Christi ita fuit primum movens in suo
identificatam. Persona autem Verbi ultra
ordine, quod supposuerit motionem volun­
hunc influxum sibi, et aliis personis com­
tatis divinæ : atque ideo non sequitur,
munem habuit alium specialem, quem vi­
quod in Christo fuerit una tantum volun­
delicet haberet persona creata, si ibi esset :
tas; sed quod fuerit una voluntas divina
fuit namque principium quod eliciens me­
movens, et alia voluntas humana mota,
diante humanitate, quam sibi hypostatice
et sub divina motione operans, ut optime
univit : quod non habent aliæ divinæ per­
Itas. explicat D Thom, in præs. art. 1, ad 1,
son®. Nam actiones humanitatis sicut im­
his verbis : Dicendum, quod quidquid fuit
portant ordinem immediatum ad naturam
in humana natura Christi, movebatur nutu
creatam, sic mediante natura dependent a
voluntatis divinæ. Non tamen sequitur, quod
supposito per eam operante. Unde habent,
in Christo non fuerit motus voluntatis pro­
quod sint infiniti valoris moralis, ut dixi­
prix naturæ humanæ : quia etiam aliorum
mus disp. i, dub. 6 ; habent etiam, quod
I
Sanctorum piæ voluntates moventur secun­
sint propriae Christi, et quod secundum
dum voluntatem Dei, qui operatur in eis velle,
aliquam sui rationem cadant sub speciali
el perficere, ut dicitur ad Philip. 2. Licet enim
ejus dominio, secundum quam non cadunt
voluntas non possit interius moveri ab aliqua
sub generali dominio Dei, et quod subinde
creatura : interius tamen movetur a Deo,
possint deservire ad satisfactionem ex ri­
ut in 1 part, dictum est. Et sic etiam Christus
gore justitira, ut explicuimus disp. cit.
secundum voluntatem humanam sequebatur
dub. 7, g 4 et 5.
voluntatem divinam, secundum illud, Ps. 39 :
19. Arguitur quarto : quia voluntas in Qoarta
fit facerem voluntatem tuam, Deus meus,
unoque supposito volente habet rationem mae^
volui. Unde August, dicit contra Maximinum :
primi moventis, et imperantis : sed in
Ubi dixit Filius Patri : Non quod ego volo,
Christo primum movens, et imperans fuit
sed quod tu vis, quid te adjuvat, quod tua
voluntas divina : quippe omnia humana in
verba subjungis, et dicis : Ostendit vere suam
Christo movebantur secundum dispositio­
voluntatem subjectam suo genitori; quasi nos
nem voluntatis divinæ : ergo in Christo
negemus hominis voluntatem voluntati Dei
non fuerunt duæ voluntates, sed una tan­
debere esse subjectam? Est vero observan­
tum, eaque divina. Confirmatur primo : Cositdum, id quod facile constat ex supra dic­
quia unius simpliciter non est nisi unica milia 11
tis, quod cum dicimus voluntatem huma­
simpliciter voluntas, sive inclinatio : sed
nam Christi fuisse motam a divina Christi
Christus
|

19

voluntate; non significamus, quod divina
Christi voluntas reduplicative prout in
Christo, vel quatenus Christi propria, fue­
rit primum movens respectu voluntatis
hurname : quia divina Christi voluntas
nullam operationem increatam habuit ad
extra, quæ non fuerit aliis personis, ac
proinde toti Trinitati communis, ut dixi­
mus disp. 5, dub. 1.
Ad primam confirmationem respondet sdvunD. Tho. quæst. unica de unione Verbi art. c ^r
5, ad 14, his verbis : Dicendum, quod maiioChrislus est unus simpliciter propter suppo
nc'·
situm. Sunt tamen in eo duæ naturæ. El
ideo Christus est unum agens, sed sunt in eo
duæ actiones. Quod facile declarari potest
exemplo suppositi creati habentis duas fa­
cultates operativas : quod est unum agens
eliciens actiones diversas : sicut idem ignis
illuminat per lucem, et calefacit per calo­
rem, ut ex eodem S. Doctore vidimus num.
18. Secundam diluit loco citato in resp. ad
11 his verbis : Dicendum, quod illa simi­
litudo Athanasii attenditur quantum ad uni·
talem persons ; non quantum ad unitatem
naturæ. Anima enim, el corpus conveniunt
in unam personam, ct in unam naturam,
el ideo dicitur una operatio humana. Divina
autem natura, el humana conveniunt in
unam personam, sed non in unam naturam :
el per consequens nec in unam actionem.
Quia ut num. præced. dicebamus, et docet
ipse S. Doctor in resp. ad 3, sicut operatio
non habet speciem a supposito, sed a na­
tura; et ideo diversarum in specie natura­
rum sunt diversæ in specie operationes ί
ita distinctio specifica operationum salvanda
est, ubi fuerit diversitas specifica natura­
rum; quidquid sit de unitate suppositi :
natura autem divina, et humana distin­
guuntur plusquam specie, ut ex se li­
quet.
20. Arguitur quinto : quia si in Christo Quiutum
fuissent diversæ voluntates, volitiones, et raae^“^
operationes; fuisset inter illas discordia :
consequens est falsum, et dedecens Christi
dignitatem ; ergo et antecedens. Sequela,
ostenditur : nam in primis facta compara­
tione inter voluntatem divinam, et huma­
nam, hæc multoties inclinat ad ea, quæ
non vult divina voluntas : esset ergo pu­
gna inter divinam et humanam volunta­
tem. Rursus facta collatione inter volun­
tatem humanam per modum naturæ, et
per modum rationis; hæc solet reprobare,
quod appetit illa : esset igitur ex hac etiam
parte discordia inter voluntates Christi,

20

DE INCARNATIONE.

Confirmatur, quia si in Christo daretur vo­
volendi se habet ad volitum sicut formale ad
luntas humana; vel esset necessaria, vel materiale. Q.uie distinctio declaratu rex doc­
libera? Primum dici non valet : quia ex­
trina D.Tho. 1,2, quæst. 19, art. 10, quam
cludit a Christo meritum, et satisfactionem,
ibi breviter elucidare studuimus : nam eo
quæ sine libertate salvari nequeunt. Securi - loco resolvit S. Ductor, quod voluntas creata
dum etiam apparet falsum ; nam si libera debet conformari cum divina in volito for­
esset, posset non adimplere præcepta, ac maliter ; sed non semper debet eidem consubinde peccare : quod opponitur doctrinæ formari in volito materialiter. Et ratio
prioris partis est : nam ut voluntas creata
supra tradit® disp. 23, dub. 2 cum seq.
Quæ inconvenientia vitantur constituendo recte se gerat, debet, quidquid volet, referre
in Christo unam tantum voluntatem, et saltem spiritualiter in ultimum finem,
operationem, eamque divinam. Hoc argu­ quod est bonum commune divinum : quod
mentum, et confirmatio afferunt difficulta­
enim nequit ad hunc finem referri, eo ipso
tes, quæ petunt seorsim examinari : et ideo perversum est : sedprædictus tinis est etiam
sit
Deo ratio volendi, quæ vult : ergo ut vo­
luntas creata sit recta, debet divinae confor­
DUBIUM II.
mari in volito formaliter. Ratio autem
posterioris partis est : quia multoties con­
Virum in Christo fuerit conlraridas
tingit illud, quod secundum unam ratio­
voluntatum.
nem, et in ordine ad aliquem finem est
bonum, consideratum secundum aliam ra­
Ab hoc capite desumebant hæretici præ- tionem, et in ordine ad diversum finem
cipuum salis fundamentum erroris dub. esse malum; quare potest licite appeti ab
præced. impugnati. Unde D. Thom. qui eo, qui considerat priorem rationem, et li­
illum evertere curavit ad art. 1 hujus cite respui ab eo, qui attendit aliam ; quam­
quæstionis, consulto in art. 5, et 6 de vis uterque intendat eundem finem ulti­
proposita difficultate disseruit. Quam ut mum, nempe bonum commune. Sic judex
cum majori claritate resolvamus.
licite vult occidere furem ut talem; quia ta­
lis occisio est conveniens bono communi,
et tamen furis uxor licite vult illum non oc­
§ Icidi, quiaest sibi necessarius, ad sui, et filio­
Prxmiltunlur aliqua nolalilia.
rum sustentationem, quam potest ordinare
ad bonum commune. Sic igitur contingere
?oiun21· Et primo loco recolenda sunt, quæ potest, ut id, quod est a Deo volitum se­
ta;,* diximus num. i, ex quibus constat, quod cundum aliquam rationem, quia secun­
voluntas potest accipi vel pro voluntate dum illam habet rationem boni; sit noliproprie dicta, quæ est potentia spiritualis, tum ad homine secundum aliquam aliam
vel pro voluntate, quæ dicitur sensualita­ rationem, quia secundum illam habet ra­
tis, et re ipsa est appetitus sensitivus ho­ tionem mali : et tamen Deus, et homo,
minis, participans aliquid de linea rationis. qui differunt involito materialiter, confor­
Rursus voluntas proprie dicta alia est per mantur in volito formaliter : intendunt
modum naturæ, quæ tendit in objecta se­ namque bonum commune, quod sicut mo­
cundum se, et quasi præscindendo ab aliis vet ad amandum illud, quod secundum
ordinationibus, et respectibus : et alia est aliquam rationem est bonum ; sic etiam
per modum rationis, quæ objecta attingit movet ad fugiendum illud, quod secundum
non tam secundum se, quam per compara­ aliquam aliam rationem est malum.
tionem ad hunc, aut alterum finem, et
22. Quia ergo conlrarietas voluntatum
consequenter supponit quondam ex parte videtur fundari in defectu conformitatis;
judicii consultationem, et deliberationem. videndum est. utrum omnis voluntas
Confur·
Deinde observandum est, quod una vo- Christi fuerit semper divinæ conformis.
mills
cNÏirôr- luntas potest esse alteri conformis, aut dif- Sic enim si gessit D. Tho. agens de convoîunu- f°rm's dupliciter, nempe vel in volito mate­ formitate in art. 5, et de contrarietate in
rnai. rialiter, vel in volito formaLter. Illud dicitur 6. Circa quod supponendum est primo
ipsa res volita immediate ut quod : istud voluntatem sensualitatis, sive appetitum
vero vocatur finis, propter quem actualiter, sensitivum in Christo non semper fuisse
vel aptitudinaliter est volita; linis est ratio conformem voluntati divinæ in volito, sive
volendi ea, quæsunt ad finem; et ideo ratio objecto. Ita resolvit D. Tho. in præs. art.

DI8P. XXVII, DUD. H.

5, cui subscribunt communiter Theologi,
i
Et probatur : quia appetitus sensitivus
naturaliter amat sibi convenientia, v. g.
delectationem, et vitam; atquo pariter re­
fugit sibi contraria, utputa dolores, et
mortem : ergo appetitus sensitivus Christi
habuit hos naturales affectus; idque satis
liquetex supra dictis disp. 25, dub. 8 fere
per totum, et magis specialiter § 3; atqui
voluntas Dei absoluta erat, quod Christus
i
pateretur dolores, et mortem : ergo appe­
titus sensitivus Christi non semper erat
conformis voluntati divinæ in volito, sive
objecto, ut magis constabit ex immediate
dicendis. Supponendum est secundo vo!
luntatem Christi intellectivam, ut sic di! Non camus, et spiritualem non semper fuisse
Isemper conformem divinæ in volito, sive objecto.
“ιζ0’ Ita D. Thom. art. 5, et communiter TheoRatio. logi. Probaturque eodem discursu : nam
prædicta voluntas sic considerata respicit
objecta secundum se, et quasi præcisive ab
aliis rationibus, quæ attendi possunt se­
cundum diversos fines : sed vita est secunI
dum se bona, mors autem mala : ergo
!
voluntas Christi considerata per modum
naturæ desiderabat vitam, et refugiebat
mortem : constat autem absolutam Dei
voluntatem fuisse, quod Christus morere■
tur : ergo prædicta voluntas considerata
per modum naturæ non fuit semper con­
formis divinæ in volito, sive objecto. Unde
D.Tbom. D. Tho. utramque hanc suppositionem pro­
bans art. cit. inquit : Filius Dei permitte­
bat omnibus viribus animæ agere, et pati,
quæsunt propria. Manifestum est autem, quod
voluntas sensualitatis refugii naturaliter do­
lores sensibiles, et corporis læsionem. Simili­
ter etiam voluntas ut natura repugnat ea,
qux sunt naturæ contraria, et quæ sunt se­
cundum se mala, puta mortem, et alia hujus­
modi. Sed hæc tamen voluntas quandoque per
modum rationis eligere potest ex ordine ad
finem. Sicut etiam in aliquo puro homine
sensualitas ejus, et etiam voluntas absolute
considerata refugit ustionem : quam tamen
voluntas secundum rationem eligit propter
finem sanitatis. Voluntas autem Dei erat, ut
Christus dolores, et passiones, et mortem pa­
teretur : non quia essent a Deo volita secun­
dum se; sed ex ordine ad finem humanæ sa­
lutis. Unde patet, quod Christus secundum
voluntatem sensualitatis, et secundum volun­
tatem rationis, quæ consideratur per modum
naturæ, aliud poterat velle, quam Deus.
elÎ
Confirmatur urgenter ex verbis ipsius
M».Christi, Matth. 26 : Tristis est anima mea

21

usque ad mortem. Nam licet aliqui Patres
apud Loream disp. 70 conati fuerint præ­
dicta verba aliter exponere ; planus tamen,
et genuinus sensus illorum repræsentat
Christum timuisse, et aliquo affectu refu­
gisse mortem propriam, et de ea tristatum
esse, ut explicant communiter Patres ad
prælictum locum, D. Leo Magnus serm.
7, de passione. 8. P. N. Cyrillus lib. 2, n. Cyin Joan. cap. 4. D. Tho. supra quæst. 15,
art. 6, et alii plurimi. Idemque docent
communiter Theologi ad locum cit. D. Tho.
et Scholastici cum Magistro in 3, dist. 15
et 17. Ergo Christus aliqua voluntate vo­
luit non mori, mortemque timuit, ac refugiit : quæ alia non fuit, quam voluntas
sensualitatis, et voluntas spiritualitatis per
modum naturæ : istæ enim attingunt bo­
num, et malum secundum se, et præcisive
ab ordine in alium finem. Atqui certum
est Deum voluntate absoluta voluisse op­
positum, nempe Christum mori. Ergo ali­
qua voluntas, nempe sensualitatis, et per
modum naturæ, non fuit conformis divinæ
in volito, sive objecto. Recolantur quæ
diximus loco cit. ex quæst. 25.
23. Nec refert, si opponas primo : nam Doæ
qui vult facere voluntatem alterius, vult, 0bjDeecst10*
quod ille vult, atque ideo habet omnimo­
dam conformitatem in volito : sed Chris­
tus voluit facere voluntatem Dei juxta illud
Ps. 39 : Ut facerem voluntatem tuam, Deus ps. 39.
meus, volui : ergo Christus habuit omni­
modam conformitatem cum voluntate di­
vina in volito, sive objecto. Secundo : quia
sancti in statu beatitudinis nihil aliud vo­
lunt, quam quod Deus vult ; alioquin non
essent simpliciter beati; siquidem non ha­
berent quicquid vellent : Sed Christus fuit
vere beatus, et comprehensor, ut constat
ex dictis disp. 17, dub. 4, § 2 : ergo Chris­
tus nihil aliud voluit, quam quod Deus :
et consequenter ejus voluntas nullam difformitatem habuit cum voluntate divina ex
parte rei volitæ.
Non, inquam, referunt istæ objectiones : Depclnam primam optime diluit D. Tho. art. luntar.
5 ad 1, his verbis : Dicendum, quod Chris- DT °ω
tus per voluntatem rationalem voluit, ut di­
vina voluntas impleretur : non autem per
voluntatem sensualitatis, cujus motus non
se extendit usque ad voluntatem Dei, neque
per voluntatem, quæ consideratur per modum
naturæ, quæ fertur in aliqua objecta abso­
lute considerata, et non in ordine ad divinam
voluntatem. Utraque enim ista voluntas, ut
supra diximus, fertur in objectum secun-

DE INCARNATIONE

I

I
I

I
P
,.
E
K
I

r
H
L
t
I

it:
I
I

dum se, sive quantum ad convenientiam,
vel oppositionem, quam habent respectu
appetentis : unde illud attingunt cum priecisiono ab ordine, ad alium finem objecto
extrinsecum, accidentarium ; atque ideo et
a conformitate cum voluntate Dei in or­
dine ad talem finem. Secundam dissolvit
D.Thoffl. s. Doctor eodem loco in resp. ad 3, his
verbis : Dicendum, quod Christus fuit simul
comprehensor, et viator, in quantum scilicet
per mentem fruebalur beo, et habebat carnem
passibilem. Et ideo ex parte carnis passibilis
poterat in eo aliquid accidere, quod repug­
naret naturali voluntati ipsius, et diam ap­
petitui sensitivo. Unde ex hac parte potuit
habere voluntatem aliquam non confor­
mem divin® in volito materiali etpræcisive
a volito formali. Ex quo apparet differentia
inter Christum pro statu hujus vit® mora­
lis, et alios beatos : quamvis enim conve­
niant ex parte objecti, sive (et in idem re­
dit) quamvis attingant eadem objecta,
nihilominus differunt ex parte subjecti.
Quia Christus ex dispensatione divina ha­
buit corpus passibile : et ab hac parte oc­
currebant ipsi aliqua objecta nociva, quæ
proinde refutare poterat voluntate sensua­
litatis, et voluntate naturali ; quamvis sic
volens discordaret a divina in objecto vo­
lito. Id autem non habet locum in beatis,
quibus nec ex parte corporis occurrit ali­
quid disconveniens, a quo per motus con­
trarios resiliant. Unde fit, quod nec in
beatis, nec in Christo post resurrectionem
sint actus difformes ex parte alicujus voluntatis.
Qoabter 24. Supponendum est secundo Chrisconfer- tum per voluntatem rationis nihil absomitaicm. jute omnino, et attentis omnibus voluisse,
quoi non fuerit divin® voluntati con­
forme adhuc ex parte rei volitæ, sive obD.Thou). jeC[i. {(a d Thom. art. 5, ubi postquam
dixit, quod Christus secundum volunta­
tem sensualitatis, et voluntatem naturalem aliud poterat velle, quam Deus, statim
subdidit : Sed secundum voluntatem, quz
est per modum rationis, semper idem volebal, quod Deus. Quod palet ex hoc ipso,
quod dicit, non sic ego volo, sed sicut tu.
Volebat enim fecundum rationem, volun­
tatem divinam impleri .· quamvis aliud
dicat se velle secundum quandam aliam
ejus voluntatem. Idemque docent commuRallo. niter Theologi. Et facile probatur ex su­
pra dictis disp. 23, dub. 7, num. 87,
quoniam Christus per scientiam beatam,
et infusam evidenter cognovit decreta Dei

absoluta circa omnia futura, atquo ideo
quidquid Deus absolute, et attentis om­
nibus, vellet circa eorum singula : ergo
nihil absolute omnino, et attentis om­
nibus voluit per voluntatem rationis, quod
non fuerit divin® voluntati conformo
ex parte rei volitæ. Patet consequentia :
quia si oppositum ita vellet, non posset
non talis actus esso imprudens, et temera­
rius : hoc autem repugnat Christo, qui
nequit elicere actus peccaminosos, et moraliter imperfectos, ut ostensum est disp.
25 per totam. Confirmatur discursus, FdJ
quem proponit D. Tho. art, 5, in 2 argum. Ilis verbis : /bunia Christi habuit
perfectissimam charitatem, qux etiam com­
prehensionem noslrx scientix excedit, secun­
dum illud ad Ephes. 3 : Supereminentem
scientix charitatem Christi. Sed charilatis
est facere, quod homo idem velit, quod Deus :
unde et Philosoph. in 9 Ethic. dicit, quod I
unum de amicabilibus est eadem velle, et eli­
gere. Ergo voluntas humana in Christo nihil
aliud voluit, quam divina. Ad quod argu­
mentum respondet S. Doctor concludere
per ordinem ad voluntatem rationis, de
qua loquimur, et quæ inter alia attendit
ad voluntatem amici. Dicendum, inquit,
quod conformitas voluntatis humans ad vo­
luntatem divinam attenditur secundum vo­
luntatem rationis : secundum quam etiam 8
voluntates amicorum concordant : in quan­
tum scilicet ratio considerat aliquod votitum
in ordine ad voluntatem amici.
Diximus in hac suppositione, Christum ota
per voluntatem rationis nihil absolute omnino, et attentis omnibus voluisse, quod non
fuerit divins voluntati conforme. Quia si
sermo sit de voluntate solum absoluta,
et efficaci in determinato genere ; Chris­
tus habere potuit, habuitque secundum
voluntatem rationis aliquem affectum ab­
solutum , et efficacem divin® voluntati
consequenti non conformem in volito,
sive objecto. Id enim constat ex dictis
loco cit. num, 88, et breviter ostenditur :
quia Christus habuit aliquam rationis vo­
luntatem in suo genere absolutam, et ef­
ficacem, hoc est, quantum erat ex hu­
mana Christi potestate, quæ impleta non
fuit : sed voluntas Christi, qu® impleta
non fuit, non erat conformis divin® vo­
luntati consequenti : quidquid enim Deus
ea voluntate vult semper impletur, ut
diximus tract. 4, disp. 6, dub. 1; ergo
Christus secundum voluntatem rationis
habuit aliquem affectum in suo genere
absolutum,

DISP. XXVII, DUB. II.

absolutum , et efficacem, qui non fuit
conformis divinae voluntati consequenti
in volito, sive objecto. Cætora constant.
Et major suadetur : quia nullum est in­
conveniens, si humanæ Christi voluntati
negemus, quod est proprium divinæ : sed
quod voluntas de se efficax, et absoluta
semper impleatur, est proprium volunta­
tis divinæ, cui subest non solum potestas
propria, sed potestas etiam aliarum cau­
sarum ; ergo nullum est inconveniens, si
dicamus Christum habuisse aliquam ra­
tionis voluntatem in suo genere absolu­
tam, et efficacem, quæ impleta non fuerit :
potuit igitur habere, habuitque aliquam
ejusmodi voluntatem.
Prima
25. Ex quibus facile explicantur duo,
difliculcirca quæ non paucos in præsenti impli­
las.
cari videmus, et satis obscure, minusque
consequenter loqui. Primum est, ad quam
Christi voluntatem pertinuerit ille Christi
Mire. 7 affectus, qui repræsentatur Marci 7 : Elinde
surgens abiit in fines Tyri, et Sidonis : et
ingressus domum neminem voluit scire, et
non potuit latere, etc. Hic enim occurrit
affectus quidam divinæ voluntati conse­
quenti non conformis ; siquidem impletus
non est:* cum tamen voluntas Dei consequens semper impleatur. Inquiritur ergo
ad quam Christi voluntatem pertinuerit
ille affectus? Et profecto non pertinuit ad
voluntatem sensualitatis, sive ad appeti­
tum sensitivum : quia objectum talis af­
fectus non importabat aliquam conve­
nientiam sensibilem propriam appetitus
sensitivi ; nec regulabatur per sensum, sed
per intellectum. Deinde non pertinuit ad
voluntatem spiritualem consideratam per
modum naturæ : quia hujus in quantum
talis objectum est aliquid secundum se
bonum, et consonum naturæ : latere au­
tem non importat hujusmodi convenien­
tiam ; sed tantum congruere potest per
respectum ad aliquem finem. Restat ergo,
quod talis affectus pertinuerit ad volun­
tatem Christi consideratam per modum
rationis. Si autem id conceditur; sequitur
quod Christus secundum voluntatem ra­
tionis habuerit aliquem affectum divinæ
voluntati non conformem ex parte voliti,
sive objecti. Quod tamen videtur manifeste
D.Ttcm. contrarium D. Tho. in hoc art. 5, ubi
resolvit : Sed secundum voluntatem, quæ
est per modum rationis, semper idem vole­
bat, quod Deus.
le»!aAd hanc itaque difficultatem responde­
fo.
tur talem affectum pertinuisse ad volun­

23

tatem Christi per modum rationis, ut
discursus proxirno factus palam evincit.
Et tamen nihil inde sequitur contra D. D.Thom.
Thomam : quia 8. Doctor in verbis
proximo relatis loquitur de voluntate per
modum rationis, quæ est absoluta om­
nino, et attentis omnibus, et se habet per
modum conclusionis respectu totius intel­
lectualis processus, et attendit ad omnes
causas : quo modo nihil voluit Christus,
nisi quod volebat Deus. Sed voluntas, qua
Christus voluit latere, non fuit hujus­
modi ; sed tantum fuit absoluta, et efficax
in determinato genere, et quantum erat
ex parte humanæ potestatis Christi, ut
diximus loco citato. Unde nullum est in­
conveniens, minusve oppositio ad doctri­
nam D. Thom. quod Christus habuerit
prædictam voluntatem rationis divinæ in
volito conformem. Sed potius S. Doctor id
satis aperte significavit supra quæst. 13,
art. 4, ad I, ubi prædictum testimonium
explicans inquit : Vel potest dici, quod hxc
voluntas Christi non fuit de eo, quod per eam
flendum erat, sed de eo, quod erat flendum
per alios : quod non subjacebat humanæ vo­
luntati ipsius. Unde in epist. Agathonis Papæ,
quæ recepta est in sexta Synodo, legitur :
Ergo ne ille omnium conditor, ac redemptor
in terris latere volens non potuit, nisi hoc ad
humanam ejus voluntatem, quam temporali­
ter est dignatus assumere, redigatur? Vi­
deantur dicta loco cit. num. 89.
26. Secundum est circa mentem D. secunda
Thom, in his, quæ docet art. 5, et hactenus supposuimus : constituit namque inter
voluntatem per modum naturæ, et volun­
tatem per modum rationis jstud discrimen,
quod illa non semper fuerit conformis di­
vinæ in volito ; secus ista. Nam vel loqui­
tur S. Doctor de voluntate absoluta, et
efficaci, vel de voluntate inefficaci, et quasi
conditionata ? Si eligatur primum : absur­
dum plane apparet quod aliqua voluntas
absoluta, et efficax fuerit in Christo divinæ
non conformis in volito : atque ideo nec
in voluntate per modum naturæ talis allec­
tus admitti debet. Si autem eligatur pos­
terius : absurdum non est, quod sicut in
voluntate Christi per modum naturæ fuit
aliquis affectus inefficax ; sic etiam admit­
tatur in ejus voluntate per modum ratio­
nis : non enim est aliqua imperfectio,
quod voluntas per modum rationis habeat
hujusmodi affectus inefficaces, ut liquet vel
in ipso Deo secundum voluntatem antece­
dentem : nam hoc modo vult omnes homi-

24

DE INCARNATIONE.

nes salvos Geri ; quod tamen non est con­
forme voluntati ipsius consequenti. Diffe­
rentia ergo assignata a D. Thom, in nullo |
sensu vero subsistit.
Explica­
Respondetur juxta doctrinam superius
tio.
traditam, quod cum D. Thorn. affirmat :
Sed secundum volunlalem, qux est per mo­
dum rationis, semper idem volebat, quod
Deus, loquitur de voluntate absoluta, sive
efficaci omnino, et attentis omnibus : hæc
enim simper impleta est, ut diximus loco
cit. atque ideo fuit divinæ voluntati in vo­
lito conformis. Sed hujusmodi vol itio ab­
soluta omnino, et attentis omnibus solum
reperitur in voluntate considerata per
modum rationis : quia solum in vo­
luntate ita accepta consummatur de­
terminatio omnimoda ultima, et attentis
omnibus. Reliquæ autem aliæ affectiones,
quæ in voluntate considerata per modum
naturæ occurrere queunt, quantumvis ab­
soluité, et efficaces videantur ; nihilominus
non sunt tales omnino, et attentis omni­
bus ; præsertim in ordine ad Deum ; sed
attenta præcise convenientia ad naturam
secundum se, et præcisive ad alium finem
extrinsecum : atque ideo sunt simpliciter
loquendo inefficaces. Unde subsistit dis­
crimen a D. Thom. intentum, quod in
voluntate Christi considerata per modum
rationis inveniebatur conformitas cum di­
vina in omnibus, quæ absolute omnino, et
attentis omnibus voluit : quia secundum
hanc resolutionem attenditur conformitas
simpliciter. Cæterum in voluntate conside­
rata per modum naturæ inveniebatur ca­
rentia hujus conformitatis ; non quidem
privativa, aut contraria (quia ad volunta­
tem consideratam per modum naturæ non
pertinet velle absolute omnino, et attentis
omnibus, cum solum respiciat objectum
• secundum se, aut secundum convenientiam
ad eandem naturam) : sed negativa, aut
præcisiva, quatenus non se extendebat ad
volendum, quod Deus volebat ; sed siste­
bat in objecto, illud amaodo, si erat sibi
consonum, et refugiendo, si apparebat
contrarium : atque ideo erat aliquando in
volito divinæ voluntati non conformis.
Potuit itaque utraque voluntas esse abso­
luta, et efficax. Sed voluntas per modum
rationis erat absoluta, et efficax omnino, et
attentis omnibus : voluntas autem per mo­
dum naturæ solum erat efficax, et absoluta
cum addito, nempe non attentis omnibus,
sed solum in determinato genere, sive
quantum pertinebat ad ipsam. Idemque a

DIBP. XXVIJ, DUB. II.

circa conformitetom voluntatis humanæ
fortiori sentiendum est de voluntate sen­
in Christo cum divina; ot viam aperiunt
sualitatis : idemquo proportionabililer do
voluntate aliqua etiam per modum rationis,
ad dicenda circa voluntatum contrarietatem, quæ est materia præsonLis dubii.
non absoluta omnino, sed in determinato
genere, juxta superius dicta num. 24.
27. Ex quibus colligitur legitima intel- Cordi*§ π.
riun
ligentia Agathonis papæ in epist. sæpius obsercit. ubi probat in Christo fuisse volunta­ vanducQ,
Defenditur sententia catholica.
tem humanam distinctam a divina, ut dub.
præced. statuimus : quia in aliquibus
28. Dicendum est in Christo non fuisse
CHt'lu·
JW. contrarietatem voluntatem, sive, et in
locis Scripturae refertur voluntatem Christi
non fuisse semper impletam, sicut cum
idem redit, humanam Christi voluntatem
latere voluit, et non potuit. Quæ argu­
non fuisse divinæ ejusdem Christi, el to­
tius Trinitatis voluntati contrariam. Hæc
mentatio non videtur convincere : si
conclusio est de fide : nam diffinite fuit
namque Pontifex loquitur de voluntate
btlti in sexta Synodo illis verbis, quæ D. Thom.
inefficaci nihil probat : quia in Deo etiam
Sjsoreperitur voluntas inefficax, quæ non im­
dss. in arg. Sed contra allegat : Prxdicamus
duas naturales voluntates non contrarias
pletur, sicut est illa, qua vult omnes ho­
(juxta quod impii asserunt hxrelici) sed se­
mines salvos fieri : unde ex vi hujus non
quentem humanam ejus volunlalem, el non
sequitur, quod illa voluntas Christi fuerit
resistentem, vel reluctantem, sed potius sub­
distincta a divina. Si autem loquitur de
jectam divinæ, atque omnipotenti voluntati.
voluntate efficaci, falsum assumit Pon­
Crati- Et in Concilio Lateranensi sub Martino I,
tifex : quia voluntas efficax Christi fuit
Lua
conformis voluntati Dei consequenti, quæ
Uttno. can. 15 dicitur : Si quis secundum hæreticos in peremptionem, in Christo Deo secun­
semper impletur : un le in hoc sensu non
dum unitionem, salvatis essentialiter, et a
habuit Christus voluntatem, quæ impleta
sanctis Patribus pie praedicatis duabus vo­
non fuerit; et proinde distinguatur a di­
luntatibus, et duabus operationibus, divi­
vina. Cæterum nodus iste dissolvitur connam, el humanam dissensiones, et divi­
formiter ad doctrinam supra traditam.
siones insipienter in mysterio dispensatio­
Dicendum namque est Pontificem agere
nis ejus innectit, etc., sit condemnatus.
non de voluntate Christi omnino inefficaci,
Idem communiter docent sancti Patres,
et quasi conditionata; hæc enim potest in
qui contrarietatem voluntatum in Christo,
Deo etiam reperiri : nec de voluntate
quæ in aliquibus Scripturæ testimoniis reChristi absoluta omnino, et attentis om­
præsentari videtur, semper excludunt, ut
nibus; quippe hæc erat divinæ voluntati
D. H* D.Hieronym. Matth. 26 ad illa verba : Fiat
consequenti conformis in volito, et sem­
rraj·.
D. A«- voluntas tua, D. August, quæst. 77, in
per sicut illa adimplebatur. Sed loquitur
(Ktii. novum Testam. D. Chrysostom, hom. 47,
de voluntate Christi secundum rationem,
BSL in Joan. D. Damascen. lib. 2 de fide
quæ erat efficax, et absoluta non quidem
D. Ds- cap. 22, et lib. 3, cap. 17, et 18, et alii
omnino, et attentis omnibus; sed in de­
BKtti.
5. Cj- communiter, atque omnium optime P. N.
terminato genere, id est, quantum erat,
Cyrillus lib. 2, in Joan. cap. 156 et lib.
aut poterat esse ex humana Christi potes­
4, cap. 1. Idemque tradunt Theologi cum
tate. Quod enim in Christo fuerit ali­
SHcs. D. Thom, in præs. art. 6 et supra quæst.
quando talis voluntas, constat ex dictis
13, art. 4, et Scholastici cum Magistro
disp. 23, dub. 7, num. 88. Et hoc po­
Γtown-in 3, dist. 15. Si quis autem ignoransito, Pontifex optime evincit intentum :
w’ 1er contenderet fuisse in Christo contraquia voluntas, secundum quam Deus vult
rietaiem voluntatum, non aliud per confacere, quantum potest, semper impletur :
trarietaiem significans, quam voluntatem
eo quod Deus potest absolute omnia. Ergo
aliquarum non conformitatem in aliquo
si in Christo fuit voluntas aliqua, secun­
volito materiali ; retineret quidem sensum
dum quam voluit facere, quod potuit ; et
catholicum juxta dicta § præced., sed gra­
tamen impleta non est : manifeste sequitur
viter erraret loquens contra Concilia, et
talem voluntatem esse a divina distinctam.
Patres, et abutens proprietatibus termiEt in hoc stat argumentatio Pontificis,
morum, secundum quas voluntatum con­
quam nonnulli minus recte exponentes
trarietas longe differt ab illa non conforreddunt inefficacem. Recolantur dicta
mitate, ut statim declarabimus.
loco cit. num. 93. Hæc observare oportuit
circa

25

Probatur ratione : quia ut duæ volunta­ Ratio
tes sint contraria}, requiritur, quod utra­ fundamentalis.
que sit absoluta omnino, et attentis om­
nibus; nive quod una attentis omnibus
intendat, quod alia attentis omnibus res­
puit, aut e converso : sed voluntas divina,
et humana in Chrislo non ita se habue­
runt : ergo in Christo non fuit contrarietas
voluntatum. Consequentia palet. Et minor
est certa : nam licet voluntas sensualitatis,
et voluntas per modum naturæ, quin et
voluntas per modum rationis in Christo
aliquid voluerit, quod non erat voluntati
Dei consequenti conforme ; nihilominus
absolute, et attentis omnibus nihil voluit,
nisi quod Deus ipse volebat, ut satis cons­
tat ex dictis § præced. Ultima namque
resolutio Christi in qualibet materia, at­
tentis omnibus, erat velle simpliciter, quod
per scientiam beatam, et infusam cognos­
cebat Deum voluntate consequenti velle,
ut evidenter constat ex Evangelic Joan. 8 : Joan. 8
Non quæro voluntatem meam, sed ejus, qui
misit me. Matth. 26 : Verumlamen non sicul Mati 26.
ego volo, sed sicul tu, et alibi passim. Nulla
ergo in Christo fuit voluntas, quæ absolute
omnino, et attentis omnibus intenderit
aliquid, quod voluntas divina absolute, et
attentis omnibus respuebat; aut e con­
verso. Major autem, in qua poterat esse
difficultas, ostenditur : tum quia eo ipso,
quod utraque voluntas non sit absoluta
omnino, et attentis omnibus; una ea­
rum est simpliciter inefficax ; atque ideo
nec impedit, nec retardat aliam, sicut in
contrariis contingit; sed potius alteri tan­
dem subditur, et obsecundat : per quod
tollitur quælibet inter eas repugnantia.
Tum etiam quia eo ipso, quod utraque il­
larum voluntatum non respiciat objectum
attentis omnibus, tales voluntates non res­
piciunt objectum secundum eandem ratio­
nem, sed secundum rationes diversas, etdisparatas : una enim v. g. vult objectum se­
cundum particularem aliquam rationem; et
alia respuit illud objectum secundum diver­
sam aliam rationem : unde tales voluntates
non sunt contrariæ, sed ad summum dispa­
rates : quippe ad contrarietatem operatio­
num requiritur, quod attingant objecta inter
se contraria, aut idem objectum secundum
rationes inter se contrarias : quod in tali
casu minime contingit. Et quia hæc omnia
optime tradit D. Tho. art. 6, subjiciemus
ejus verba in corp, ne postea totum arti­
culum transcribamus.
DiscurContrariclas, inquit, non potest esse, nisi D.fnoai.

!
1·:

‘i

t

l

ii

26

DE INCARNATIONE.

oppositio attendatur in eodem, et secundum
idem. Si autem secundum diversa, et in di­
vertis existai diversitas : non sufficit hoc ad
rationem conlranetatis, sicut nec ad ratio­
nem contradictionis : puta, quod horno sit
pulcher, aut sanus secundum manum, et
non secundum pedem. Ad hoc ergo, quod sil
contrarietas voluntatum in aliquo, requiritur
primo, quod secundum idem attendatur di­
versitas voluntatum. Si enim unius voluntas
sil de· aliquo fiendo secundum aliquam râlio­
ns ni universalem; et alterius voluntas sit de
eodem non fiendo secundum rationem parti­
cularem; non est omnino contrarietas volunlalum.Jhda si rex vult suspendi latronem
propter salutem publicam : et aliquis ejus
consanguineus nolil eum suspendi propter
amorem privatum: non erit contrarietas vo­
luntatis : nisi forte in tantum se extendat vo­
luntas hominis privati, ut bonum publicum
velit impedire, ut conservetur bonum priva­
tum : tunc enim circa idem attenditur repug­
nantia voluntatum. Secundo autem requiri­
tur ad contrarietatem voluntatis, quod sit
circa eandem voluntatem. Si enim homo vult
unum secundum appetitum rationis, et vult
aliud secundum appetitum sensitivum: non
est hic aliqua contrarietas : nisi forte appe­
titus sensitivus in tantum prxvaleat, quod
vel immutet, vel retardet appetitum rationis.
Sic enim jam ad ipsam voluntatem rationis
perveniret aliquid dc motu contrario appeti­
tus sensitivi. Sic igitur dicendum est, quod
licet voluntas naturalis, et voluntas sensuali­
tatis in Christo aliquid aliud voluerit, quam
voluntas divina, et voluntas rationis ipsius :
non tamen fuit aliqua contrarietas volunta­
tum. Primo quidem, quia nec voluntas natu­
ralis. neque voluntas sensualitatis illam ratio­
nem. volebat, qua voluntas divina, et voluntas
rationis humana· in Christo passionem vole­
bat. Volebat enim etiam voluntas absoluta in
Christa salutem humani generis : sed ejus
non erat velle hoc in ordine ad aliud. Motus
autem sensualitatis ad hoc se extendere non
valebat. Secundo, quia nec voluntas divina, ne­
que voluntas ratiomsin Christo impediebantur,
aut retardabantur per voluntatem naturalem,
aut per appetitum sensualitatis Similiter etiam
nec e contrario voluntas divina, vel voluntas rationisin Christo refugiebat, aut retardabat mo­
tum voluntatis naturalis humanas, cl motum
sensualitatis in Christo. Placebat enim Christo
secundum voluntatem divinam, et etiam se­
cundum voluntatem rationis, ut voluntas
naturalis in ipso, et voluntas sensualitatis
secundum ordinem suas naturx moverentur.

! Unde patet, quod in Christo nulla fuit rej
pugnantia vel contrarietas voluntatum. Htoc
J
omnia D. Thoiu. loco cit.
<
29. Qua' licet aliquantulum diflusa des· Vindk>
crihere congruum fuit, ut duo circa ipsa s
prœstaremus. Primum refellero absurdam 'ior
intelligent!am, quam ipsis Vasquez sinistre attribuit disp. 73, cap. 2, num. H, tione
ubi ait D. Tho. in praedicto loco favere Ν“0·
illorum opinioni, qui dicunt voluntatem,
.
qua Christus refugiebat mortem, ideo non
j
fuisse contrariam divinæ, quia talis volun­
tas erat naturalis, cl non libera : nam S.
i
Doctor docet Christum refugisse mortem vo­
luntate ut natura, non ut ratione. Id vero
mera calumnia est : quia illa duo distant
toto cœlo : non enim voluntatem vel e per
modum naturæ est vello per modum poten­
tia; naturalis, ut hæc distinguitur contra
liberam; sed est velle per modum simpli­
cis allectus, et absque comparatione, sive
ordine unius ad aliud, ut observavimus
num. I. Idque facile advertere potuit Vas­
quez loco cit. in illis D. Tho. verbis : Γοtebat enim etiam voluntas absoluta in Christo
salutem humani generis : sed ejus non erat
velle hoc in ordine ad aliud. Motus autem
sensualitatis ad hoc se extendere non vale­
bat. Nam priora verba, ut ex contextu
satis liquet, et optime notavit Sylvius ad
prædictum art. referuntur ad voluntatem
Christi per modum naturæ : voluit enim
per illam salutem humani generis, quæ
secundum se est bona. Non tamen voluit
eam cum ordine ad aliud, nempe ad passio­
nem, et mortem, qaibus perficienda erat :
quia hic ordo, sive collatio non pertinet
ad voluntatem per modum naturæ, sed
ad voluntatem per modum rationis. Voluit
nihilominus eo modo, quo voluit, prædictam salutem libere quoad exercitium : quia
talis salus licet evidenter cognita, non est
objectum necessario determinans volunta­
tem ad sui amorem, sive voluntas consi­
deretur ut natura, sive ut ratio. Deinde
assignare debuit Vasquez vel propositio­
nem, vel verbum aliquod, in quibus D.
Tho. significaverit absurdam illam opinio­
nem, quod voluntas per modum naturæ in
Christo operata fuerit necessitate naturali
absque libertate, et advertentia rationis.
Sed nec assignavit, nec potuit; cum nihil
in S. Doctore inveniatur, quod id vel specie
tenus insinuet. Aliunde vero id opponitur
generalibus ejus principiis, quæ supra ex­
pendimus disp. 17, cum scq. et juxta quæ
Christus perfectissime cognovit objecta :
atque

27

DISP. XXV11, DUB. fi.
atque ideo illa prosecutus fuit conformiter
ad eorum merita; et solum Doum amavit
necessitate absoluta.
C«snti· Secundo loco refellendus est Lugo, qui
Ugo. disp. 25, num. 13, affirmât falsam esso
maximam propositam a I). Thom, quod
contrarietas voluntatum debet esso secun­
dum eandem rationem. Quod probat Lugo :
quia voluntas peccantis est maximo con­
traria voluntati Dei ; ol tamen non versa­
tur circa idem objectum formule, se l so­
lum circa idem materiale. Deo namque
displicet intemperantia hominis, quia est
contra rationem ; homo autem vult illam,
non quia est contra rationem, sed quia
est delectabilis. Sed hæc objectio debilis
est, et videtur procedere ex non intelligenlia rationis D. Thorn. qui expresse do­
cet, quod licet voluntas aliqua sit secun­
dum diversam rationem, potest tamen esse
alteri contraria, si eo juxta suum genus
procedat, ut pertingat ad volendum atten­
tis omnibus, et superandum rationem
aliam : quod minime prostaret, si se non
extenderet ad volendum absolute, et atten­
tis omnibus; sed precise quantum est ex
meritis, et convenientia alicujus molivi.
Unde inquit : Si rex vult suspendi latronem
propter bonum publicum, el aliquis consan­
guineus nolit eum suspendi propter amo­
rem privatum, non erit contrarietas volun­
tatis nisi forte (observet lector) in tantum
se extendat voluntas hominis privati, ut bo­
num publicum vellet impedire, ut conservetur
bonum privatum : tunc enim circa idem
attenditur repugnantia voluntatum. Et hoc
posteriori modo se habet voluntas pecca­
toris : non enim praecise afficitur ad ob­
jectum intemperanti® secundum rationem
delectabilis ; sad eo hac ratione ductus
procedit, ut velit absolute, et attentis om­
nibus tale objectum, illudque re ipsa am­
plectatur : unde habet salis directam contrarietatem cum voluntate divina, qu®
oppositum absolute vult, el jubet. Sed id
locum non habet in voluntate Christi :
quamvis enim aliqua voluerit secundum
aliquam particularem rationem absque
conformitate cum voluntate divina in ob­
jecto materialiter volito ; nihilominus ni­
hil voluit absolute omnino, et attentis
omnibus, sine prædicta conformitate : sed
potius eam ipsam voluntatem, qua ali­
quid secundum particularem præcise ra­
tionem, et subinde non omnino efficaciter,
volebat, subordinabat alteri voluntati,
qu® absolute omnino, et attentis omnibus

ferebatur in objecta cum omnimoda conformitato ad voluntatem divinam. Unde
nulla inter hanc, et humanam in Christo
fuit contrarietas.

§ΠΓ.

'

I

Refertur error contrarius, et incidens alia
difficultas deciditur.
30. Adversus catholicam nostram as- Monosertionom non habemus, quos referamus, tl,el,ta;·
nisi hæreticos Monothelitas. Nec hi docue­
runt fuisse in Christo voluntatum contrarietatem, cum diversas in eo negaverint
voluntates, ut constat ex dictis dub. præced. Sed pr® lictam contrarietatem objicie­
bant, si distinct® ill® voluntates admitte­
rentur. Et motivum posuerunt in diversis Depelivoluntatis divin®, et human® conditioni- enl^rra
bus, secundum quas humana frequenter motidivin® repugnat. Sed nullius momenti vum·
illud esse constat de facto in beatis, qui
habent voluntatem humanam a divina dis­
tinctam, ut ex se liquet : et nihilominus
nullam habent cum illa contrarietatem;
sed ei omnimode subjiciuntur. Cur ergo
non potuit idem salvari in Christo, qui
fuit beatus a primo conceptionis mo­
mento? Aliunde vero Christus nec habuit
fomitem peccati, nec potentiam peccandi,
ut ostendimus disp. 25, dub. 2 et 4 ; unde
non potuit elicere motum, qui foret divin®
voluntati contrarius. Alia autem argu­
menta, quæ hæreticis aliqualiter faverent,
possent desumi ex dictis | prreced. ubi
diximus fuisse in Christo aliquas volunta­
tes divinæ non conformes in volito, sive
objecto. Sed prædicta argumenta dissoluta
relinquuntur ex discursu D. Thom. supra
expenso : quia videlicet prædict® volunta­
tes non conformes respiciebant objectum
secandum rationem diversam, ac respicie­
batur a voluntate divina; et non se exten­
debant ad volendum oppositum absolute
omnino, et attentis omnibus; quin potius
divin® voluntati absolute concordabant,
qu® volebat, ut in Christo essent tales mo­
tus, ut docet D. Tho. loco supra relato in D.Ttiom.
Gne, et in resp. ad 1, ubi ait : I/oc ipsum, Objoec“
quod aliqua voluntas humana in Christo
aliud volebat, quam ejus voluntas divina,
procedebat ex ipsa voluntate divina, cujus
beneplacito natura humana motibus pro­
priis -movebatur in Christo, ut Damascen.
dicit, lib. % de fide cap. 15.
ribPex"
Una tantum objectio superesse videtur, D.Tbom.

2S

DE INCARNATIONE.

quam D. Thom. proponit art. cit. nam ago- ! agonia juxta proprietatem linguæ latinæ
nia importat compugnationem animi in i extremam quandam timoris speciem si­
diversa tendentis, quod contingere posse gnificat , quoad trepidationem membro­
non videtur absque aliqua contrarietate rum, ut notavit V asquez disp. 62, cap. 3, vaquer.
voluntatum in opposita propendentium :
num. 25, et ante illum Calepinus verbo Galepiat in Christo fuit agonia, ut constat Luc. Agonia. Tum denique quia agonia locum uus.
22 : Factus in agonia prolixius orabat : etiam habet in pueris usum rationis non
ergo in Christo fuit contrarietas volunta­ habentibus, quin et in brutis, ubi vehe­
tum.
menter aliquid timent ; quod satis ma­
Ilespoc- Sed illam diluit optime D. Thom, in ! nifestat agoniam non esse pugnam inter
D.Thom. resP·
3 his verbis : Dicendum, quod diversos affectus; sed pugnam, si ita dici
agonia non fuit in Christo quantum ad par­ debet, inter aûectum , et malum , sive
tem animx rationalem, secundum quod im­ periculum ; quæ pugna est essentialiter
timor, ünde D. Gregorius de agonia D. Gre­
portat concertationem voluntatum ex diver­
Christi agens lib. 24 Moral, cap. 17, gor.
sitate rationumprocedentem. Puta cum aliquis,
secundum quod ratio considerat unum, vult inquit ; Appropinquante etiam morte noslræ
hoc: et secundum quod considerat aliud, vult mentis in se certamen expressit, qui vim
contrarium. Hoc enim contingit propter de­ quandam terroris, ac formidinis patimur,
bilitatem rationis, quæ non potest dijudicare, cum per solutionem carnis ælerno judicio
quid sit simpliciter melius. Quod in Christo propinquamus, Recolantur, quæ de timore
non fuit : quia per suam rationem judicabat Christi diximus disp. 25, dub. 8, g 4.
31. Dubitari autem potest, utrum etsi Dubium
simpliciter esse melius, quod per ejus pas­
inci­
sionem impleretur voluntas divina circa sa­ de facto humana Christi voluntas non ha­ dens.
lutem generis humani. Fuit tamen in Christo buerit cum divina contrarietatem, ut fides
agonia quantum ad partem sensitivam, se­ docet, et ostensum est : potuerit tamen
cundum quod importat timorem infortunii absolute illam habere, quin hoc implicet
imminentis, ut dicit Damascen. lib. 3 de fide contradictionem. Ad quod respondent Placi­
tum
cap. 18 et 20 et 23. Qme expositio optima Scotus in 3, dist. 15, quæst. unica ante Scoti
et
est, et longe præferenda alteri, quam adhi­ solut. arg. Gabriel ibidem conci. 9, et Gabrie­
Salme­ bent Salmerom torn. 10, tract. 15. Gra­
quidam alii, probabile esse, quod talis lis.
ron
contrarietas fuerit Christo absolute possi­
et Gra­ nados controv. 2, tract. 2, comment. 21,
nados § 1, et quidam alii, sentientes illam agobilis. Nec mirum est Scotum, et discipulos
aliter
ita sentire, cum doceant non implicare,
respon­ niam fuisse pugnam, et concertationem
dentes voluntatum in Christo; quatenus pars | quod Christus peccet, ut vidimus disp.
non
proban­ inferior infugiebat mortem, et pars su- i 25, dub. 2, § 5. Eorum autem motivum
tur.
perior eam imperabat. Quod adeo exag- | quantum ad hanc partem est : quia
gerat Granados, ut dicat : .-Id vincendam anima Christi potuit considerare mortem
affectionem partis inferioris, et inclinandum ut præcise incommodam naturæ, et abs­
appetitum prolixius orabat. Quod nobis trahendo ab omnibus aliis motivis : atque
non videtur admodum probabile, nec satis ideo potuit illam efficaciter nolle, quamvis
coluerens communi sententiæ, quœ exclu­ Deus illam vellet : nolle autem efficaciter,
dit contrarietatem voluntatum in Christo.
quod Deus vult, necessario importat con­
Si enim non erat contrarietas, et pugna;
trarietatem cum voluntate divina. Suarez Suarez.
opus non habuit Christus prolixa illa ra­ autem disp. 38, sect. 4, sentit quidem
tione, ut appetitum ad rationem revocaret,
repugnare, quod anima Christi, supposita
quem aliunde perfectissime subjectum ha­ i scientia divinæ voluntatis absolutæ, velit
bebat, ut satis constat ex dictis disp. 25, efficaciter oppositum, et Deo in volito
dub. 4. Agonia ergo illa non fuit pugna vel I contrarietur. Idque facile probat : quia
inter rationes, atque motiva, vel inter affec­ talis conatus esset imprudens, atque ideo
tus, ut illi Auctores affirmant ; sed fuit ti­ peccaminosus; atque ideo non potuit lo­
mor naturalis gravissimi mali imminentis,
cum habere in Christo, qui est impecca­
nempo passionis, et mortis, ut docent D.
bilis, ut ostendimus dub. proxime citato.
Thom. et D. Damascen. Et liquet tum Sed addit Suarez, quod facta suppositione
ex eo, quod loco agonix a Luca positae,
absolute possibili, quod Christus haberet
Matthæus, et Marcus scribunt, Capit pa­ ignorantiam circa singula objecta, quæ
vere, et txdcre, et maslus esse, ut recte Deus efficaciter voluit, nulla esset repu­
observavit Jansenius. Tum etiam, quia gnantia in eo, quod humana Christi vo­
luntas

DISP. XXVII, DUB. II.

Juntas intenderet efficaciter aliquid hones­
tum, v. g. oraro, aut jejunare; quam­
vis alias diflinitum foret a Deo, ne id
fieret : atque ideo Christus in tali eventu
haberet voluntatem humanam divinæ vo­
luntati contrariam. Quod probat : quia in
allectu sub illa ignorantia habito nulla
apparet malitia, aut indecentia moralis,
quæChristo repugnet. Et confirmat exem­
plo Angelorum beatorum, qui nonnunquam
intendunt aliquid, et quantum est de se,
conantur, ut fiat; licet oppositum Deus
statuerit : quia non cognoscunt in particu­
lari, quid Deus circa singula decreverit,
ut colligitur ex cap. 10 Danielis juxta
communiorem expositionem, quam ibi exPerein. pendit Pereira ex D. Thom. 1 part, quæst.
113, art. 7. Idem itaque a fortiori dici
potest de Christo ex suppositione, quod
non haberet scientiam beatam, et infusam,
sed ignoraret decreta Dei.
Rationa­
32. Probabilius tamen censemus, quod
bilior
resolu­ adhuc in tali suppositione humana Christi
tio. voluntas non esset, nec esse posset con­
traria divinæ. Pro qua resolutione præmittenda sunt duo principia. Primum ad
contrarietatem voluntatum non sufficere,
quod una velit utrumque oppositum ejus,
quod alia absolute omnino, et attentis
omnibus vult; sed requiri, quod prior illa
velit oppositum absolute omnino, et at­
tentis omnibus. Ubi enim non ita vult,
non est simpliciter efficax, sed simpliciter
inefficax. Una autem voluntas inefficax,
et altera efficax, licet attingant objecta
materialiter opposita, non habent propriam
contrarietatem, ut satis liquet ex supra
dictis, et constat de facto in ipso Christo,
qui absolute aliquomodo, sive in determi­
nato genere habuit voluntatem latendi,
cujus oppositum diffinierat Deus, ut cons­
tat ex supra dictis num. 24 et 25, et ta­
men nec Suarez, nec Catholicus aliquis
affirmat Christum habuisse de facto vo­
luntatum contrarietatem. Ad hanc igitur
requiritur, quod ex voluntatibus attingen­
tibus opposita, utraque sit absoluta om­
nino, et attentis omnibus. Secundum est
Christum in nulla hypothesi potuisse velle
absolute omnino, et attentis omnibus, ali­
quid contrarium divinæ voluntati. Quia
vel in tali suppositione cognosceretur talis
oppositio : et sic imprudentia, temeritas,
et peccatum foret velle oppositum : prædictavero repugnant essentialiter Christo,
ut satis liquet ex dictis disp. 25 per to­
tam. Vel cognosceretur carentia oppo-

29

sitionis inter objecta : et hoc erat in
Christo impossibile, qui errare nequit, ut
Ostendimus ex disp. 6, et profecto erra­
ret, siquidem supponitur, quod esset
oppositio inter objecta volita. Vel denique
neutrum positive cognosceret; sed igno­
raret determinationem divinam; et tunc
quidem posset habere saltem voluntatem
in suo genere absolutam, et efficacem ad
oppositum ejus, quod Deus decreverat,
præslando scilicet, quæ ad ipsius Christi
potestatem pertinebant, ut ad summum
probat Suarez, et constat ex supra dictis
num. 24, et disp. 23, dub. 7, num. 88.
Sed tamen praedicta voluntas non esset
simpliciter absoluta, et efficax; sed cum
addito, nempe in determinato genere, ut eis
locis explicuimus. Nec posset autem Chris­
tus in tali hypothesi velle absolute, et at­
tentis omnibus aliquid, cujus oppositum
decreverat Deus : quoniam ut quis pru­
denter possit velle aliquid absolute, et at­
tentis omnibus, debet cognoscere omnia,
ex quibus dependet eilectus, inter quæ po­
tissimum computatur voluntas Dei ; et op­
posito modo se gerere pertinet ad vitium
imprudentiæ, et temeritatis ; quod Chris­
tus nullo modo incurrere potuit, ut osten­
dimus disp. 25, dub. 2, cum sequentibus.
Ex bis firmatur resolutio nostra : nam Funda­
ut Christus haberet voluntatem humanam mentum
resolu­
divinæ contrariam, sive ut haberet contra­ tionis.
rietatem voluntatis humanæ cum divina;
haberet velle absolute, et attentis omnibus,
oppositum ejus, quod Deus absolute, et
attentis omnibus vult.: sed hoc implicat :
ergo implicat, quod Christus in aliqua
hypothesi habeat contrarietatem volunta­
tum ; sive, et in idem redit, quod humana
Christi voluntas sit contraria divinæ. Con­
sequentia est legitima. Major autem cons­
tat ex primo notabili, et minor ex
secundo. Confirmatur : nam in tali hypo­ Confir­
thesi non posset Christus habere volunta­ matur.
tem magis absolutam, et efficacem, quam
quæ repræsentatur Marci 7 : Ingressus do- Mare. 7.
mum, neminem voluit scire, et non potuit
talare : quia non posse consequi, quod
vult, non dicitur in proprietate sermonis,
nisi de eo, qui absolute, et sedulo vult, et
facit, quod in se est. Et nihilominus vo­
luntas Christi, quæ eo loco describitur,
non fuit absoluta omnino, et attentis om­
nibus; sed solum in determinato genere,
et quantum pertinebat ad humanam Christi
potestatem : unde non habuit de facto
contrarietatem cum voluntate divina, quæ

I

30

DE 1NCAKNATI0NE.

__
.

.A . ------ --- —

—

oppositum, attentis omnibus, decreverat,
ut constat ex dictis Jj præced. et disp. 23,
dub. 7, num. 89. Ergo pariter Christus in
tali hypotbesi non haberet voluntatem,
quæ esset contraria divinæ.
Robert- Ad hæc; ut quis possit habere voluntasmpîius. tern divinæ contrariam, debet esse ita af­
fectus, et dispositus, quod voluntatem suam
extenderet usque ad operandum contra divi­
nam, licet eam cognosceret, ut contingit in
peccatore, et constat ex dictis num 29, sed
implicat Christum in aliqua hypothesi esse
ita affectum, et dispositum ; siquidem prædictus modus se habendi est perversus, et
contra rectam rationem : ergo implicat,
quod Christus in suppositione a Suario
descripta, et in qualibet alia possit habere
voluntatem humanam contrariam voluntati
divinæ. Eo vel maxime, quod in amore
Dei ultimi finis dilecti super omnia, quem
(saltem intra ordinem naturalem, haberet
Christus in quacumque suppositione; cum
in nulia potuerit esse a Deo aversus, et in
omnibus debuerit esse ad aliquem ultimum
finem conversus), implicatur, et virtute
continetur absoluta subjectio erga Deum,
et subordinatio ad divinam voluntatem :
cum quibus minime cohæret, quod hu­
mana voluntas sit divinæ contraria.
Evertitur
33. Ad motivum autem Scoti responde­
wolivnm
Scoti. tur, quod licet Christus secundum aliquam
scientiam inferiorem potuerit non atten­
dere motivum moriendi pro salute homi­
num, et consequenter per voluntatem tali
scienliæ correspondentem potuerit nolle
mori : nihilominus prædictum motivum
semper cognovit per aliquam scientiam,
saltem per beatam ; et secundum illam ab­
solute judicavit conveniens esse, attentis
omnibus mori : et ita absolute voluit.
Unde ex vi prioris illius cognitionis non
habuit, nec habere potuit voluntatem effi­
cacem, quæ esset divinæ contraria, ut sa­
tis liquet ex supra dictis, et magis adhuc
D.Tbom. declarari potest ex his quæD. Thom, infra
quæst. 21, art. 4, tradit bis verbis : Id, quod
■volumus secundum motum sensualitatis, vel
etiam secundum motum voluntatis simplicis,
quæ consideratur ut natura, non simpliciter
volumus, sed secundum quid, scilicet si aliud
non obsistat, quod per deliberationem rationis
invenitur. Unde talis voluntas magis est di­
cenda velleitas,quam absoluta voluntas : quia
scilicet homo hoc vellet, si aliud non obsiste­
ret. Secundum autem voluntatem rationis
Christus nihil aliud voluit (inlellige omnino
absolute juxta dicta num. 24), nisi quod

scivit Deum velle. El ideo omnis absolutu vo­
luntas Christi, diam humana, fuit impleta ,
quia fuit Deo conformis ; et per consequens
omnis ejus oratio fuit exaudita. Nam cl secun­
dum hoc aliorum orationes implentur, quod
sunt eorum voluntates Deo conformes, clc.
Fundamentum vero Suarii convulsam Diruiiît
ratio
relinquitur ex dictis pro resolutione nos­ Suani.
tra : jam enim ostendimus, quod licet
Christus in ea hypolhesi posset habere
aliquam voluntatem divin® in objecto vo­
lito non conformem, in suo genere abso­
lutam, sive quantum erat ex parte hu­
man® potestatis, et motivorum, quæ tunc
apparerent ; non tamen quæ esset absoluta
omnino, sive attentis omnibus : et hoc
posterius requirebatur, ut daretur contrarietas in Christo inter humanam, et divi­
nam voluntatem, ut explicuimus.
Unde ad confirmationem respondetur iSolvitur
idem dicendum esse do sanctis Angelis : conlirmatio.
quamvis enim possint velle aliqua absolute
in suo genere, sive quantum est de se, et
secundum motiva, quæ cognoscunt’; nihil
tamen volunt absolute, et attentis omni­
bus, nisi secundum beneplacitum Dei sibi
manifestatum : unde nunquam habent votatem contrariam divinæ adhuc in volito
materiali. Nec oppositum sed potius doc­
trinam hanc tradit D. Thom. loco cit. : D.Tboa.
nam in art. 7 (quem allegat Suarez, et in
quo non agit de pugna Angelorum apud
Danielem) inquit : Nihil accidit in mundo,
quod sil contrarium voluntati Angelorum
et aliorum beatorum : quia voluntas eorum
totaliter inhaeret ordini divinæ justitiae. Nihil
autem fit in mundo, nisi quod per divinam
justitiam ft, aut permittitur. Et ideo sim­
pliciter loquendo nihil fit in mundo contra
voluntatem beatorum. Ut enim philosophus
dicit in 3 Ethic, illud dicitur simpliciter
voluntarium, quod aliquis vult in particulari,
secundum quod agitur, consideratis scilicet
omnibus, quæ circunstant : quamvis in uni­
versali, consideratum non esset voluntarium.
Et art. 8 seq. (ubi agit de pugna Angelo­
rum) ait : Ad videndum, qualiter unus an­
gelus allcri resistere dicitur, considerandum
est. quod diversa judicia circa diversa regna,
et diversos homines per angelos exercentur.
In suis autem actionibus angeli per divinam
sententiam regulantur. Contingit autem quan­
doque, quod in diversis regnis, vel in di­
versis hominibus contraria merita, vel de­
merita inveniuntur, ut unus alteri sub­
datur. aut præsit. Quid autem super hoc
ordo divinæ sapientiæ habeat, cognoscere
non

DIS!’. XXVII, DUB. III.

non possunt, nisi Deo revelanto. Unde neccsse
habent super his sapientiam Dei consulere. Sic
igitur in quantum de contrariis meritis, et
sibi repugnantibus divinam consulunt volun­
tatem, resistere sibi invicem dicuntur : non
quia sint eorum contrarias voluntates fcwn
in hocmnnesconcordr.nl, quod Dei sententia
impleatur), sed quia ea, de quibus consulunt,
sunl repugnantia. Hæc S. Doctor : in qui­
bus et affirmat in angelis non es>e contrarietatem voluntatum, et simul mani­
festat radicem, ne contrarictatom habeant,
scilicet, quod in cunctis, quæ agunt, vo­
lunt absolute omnino, et attentis omni­
bus Dei sententiam impleri. Quæ ratio
etiam militat in Christo pro quacumque
hypothesi, ut supra ponderavimus. Et ex
his satis patet ad argumentum num. 20
propositum : jam enim ostendimus, quod
licet Christus habuerit duas voluntates !
nihilominus nec habuit, nec habere potuit
voluntatum contrarietatem.

DUBIUM HI.
Utrum humana Christi voluntas fuerit,
libera, cl in quibus actibus.
NoU 1.

34. Plura hic pro explicatione tituli
præmittere oporteret circa libertatem in ge­
nere, si dicta a nobis non fuissent tract.
10, disp. 2 per totam, quæ est de volun­
tario libero Nihilominus ex ibidem tradi­
tis observare oportet, quod cum liberum
dicatur per contrapositionem ad subjectum,
sive obligatum ; multipliciter potest aliquid
vocari liberum. Primo per exclusionem
subjectionis ad agens pure ab extrinseco
movens, et velut cogens : et hoc modo
quilibet actus voluntarius est liber, utpote
procedens ab intrinseco cum cognitione.
Secundo per exclusionem subjectionis ad
determinationem ad unum etiam ab intrin­
seco, quæ excludat potestatem ad opposi­
tum : et hoc pacto actus voluntatis, qui
fiunt absque prædicta determinatione, di­
cuntur liberi : atque in eodem sensu libe­
rum arbitrium diffiniri solet, Facultas eli­
gendi unum præ alio, sive unum, et idem
acceptandi, et respuendi. Tertio per exclu­
sionem subjectionis ad ea, quæ ad peccan­
dum impellunt : quæ dicitur libertas a
culpa, sive ab his, quæ solent voluntatem
captivare. Quarto per exclusionem subjec­
tionis ad legem : quæ vocari solet liberlas
exemptionis, estque Dei proprissima.

31

Quas divisiones fusius explicuimus disp.
cit. dub. i, g 1.
Ex liis vero membris, et libertatis modis Nota 2,
certum est humanam Christi voluntatem
habuisse primum, nempe esse liberam a
coactione : nam ejus actus non procede­
bant puro ab agente extrinseco, movente,
aut impellente; sed ab ipsa voluntate cum
cognitione : erantque proinde simpliciter
spontanei, et voluntarii. In quo sensu ipsa
dilectio beatifica, quin ipsa processio Spi­
ritus Sancti possunt utcumque liberæ ap­
pellari ob insinuatam rationem ; quamvis
non fiant cum indifferentia, sive potestate
ad oppositum Deinde supponendum est Nola 3.
voluntatem Christi fuisse liberam libertate
a culpa : quia nec peccavit, nec peccare
potuit, nec esse captiva peccati, ut constat
ex dictis disp. 25, dub. 1, cum seq. Unde
difficultas revocatur ad libertatem tam in­
differentia, quæ importat potestatem ad
oppositum, quam exemptionis, quæ exclu­
dit subjectionem ad legem. Ex quibus pos­
terior hæc libertas illam supponit, et ma­
nifestat: quippe tam exemptio a lege, quam
ad illam subjectio locum habere non valet,
nisi supponat libertatem indifferentiæ, qua
potest quis vel implere, quæ lex præscribit,
vel illa omittere : ut enim inquit D. Au­ D. An­
gust. epist. 46 : Eo ipso, quod præceplum gustia.
est, obedienliam nostram requirit, qux
nulla esse potest sine libero arbitrio. Quare
priori loco considerare oportet, utrum hu­
mana Christi voluntas habuerit libertatem
indifferentiæ, sive potestatem ad opposita,
considerando prædictam indifferentiam,
sive potestatem secundum se, atque præcisive ab obligatione legis : de quo agemus
in hoc dubio. Alias vero difficultates, quæ
talem legis sive præceptorum obligationem
concernunt, et voluntatem non ita indiffe­
rentem relinquere videntur, versabimus
in sequentibus. Præsens itaque dubium a
circumstantia præceptorum præscindit,
attendens duntaxat ad voluntatem Christi
secundum ea, quæ intrinsece fuerunt in eo,
inter quæ præcipue computantur unio hy­
postatica, et status beatitudinis .
Et ne in non necessariis immoremur ; Notai,
supponendum est humanam Christi volun­
tatem secundum se acceptam, sive quoad
speciem consideratam esse liberam liber­
tate indifferentiæ, de qua agimus. Quo­
niam prædicta voluntas sic sumpta est
ejusdem rationis specilicæ cum nostra, si­
cut proportionabiliter contingit in intel­
lectu, et aliis facultatibus, et satis constat

; I

*

• I

il

it

1

U

i

L ii

L i

DE INCARNATIONE.

32

ex dictis dub. 1, et locis in eo relatis.
Nostra autem voluntas ex naiura, et specie
sua libera est libertate indifferentia', ut
tract. 10, disp. 2, dub. I, ex professo os­
tendimus contra hasreticos, quorum tam ve­
terum, quem modernorum varios errores ex­
pendimus tract. 14, disp. i, proœm. cap. 3.
Quare humana Christi voluntas secundum
se, sive quoad speciem considerata non po­
tuit non eandem libertatem habere. Sed du­
bitari potest, an illam amiserit, aut exuerit
ratione conditionum personalium, ut sic
dicamus. Christi ; quarum præcipuæ fue­
runt, ut proxime dicebamus, unio hypos­
tatica, et beatitudo. Et rursus dubitari
valet, in quibus actibus libertatem exer­
cuerit, et præsertim an in actu charitatis,
quo Deum dilexit. Sed ut cum majori cla­
ritate procedamus incipiendo a faciliori­
bus

p.
Deciditur dubium quoad primam
partem.
Prim*
condo·
sio.

35. Dicendum est primo humanam
Christi voluntatem fuisse liberam. Hæc
conclusio est de fide, ut quæ mox subjicie­
mus. satis ostendent : unde illam docent
D.Thom. communiter Theologi cum D. Thom. in
Magis- præs. art. 4, et Scholastici cum Magistro
s’arez. iQ 3, dist. 18, quos proinde in particulari
Armo, non recensemus. Videantur Suarez disp.
* rera’ 37, sect. 2. Arauxo dub. 2, et Cabrera
Fanda- disp. 1. Probatur primo ex sacra Scriptura,
Isaræ 7.’ Φ3® Palam significat Isaiæ 7 : Butyrum,
et mei comedet, ut sciat reprobare malum,
et eligere bonum. Nam electio est actus fa­
cultatis liberæ : ubi enim non est in­
differentia, aut potestas ad oppositum,
supervacaneum est, quin et repugnans eliingere : adest namque omnimoda, atque
trinseca determinatio sine electione.
Ende prædictum testimonium in hoc
D.Thom.
D. Basii. sensu exponunt D. Thom. in præs. in
D. Hic- argum. Sed contra. D. Basilius ad præ­
ronvm.
N. Cy- dictum locum, D. Ilieronym. ibidem.
riltas.
P. N. Cyrillus lib. I, in Isaiam orat. 4,
D. Au­
gusti». circa finem. D. August, lib. 8, de Genes,
Confir­ ad litt. cap. 14, et alii Patres. Confirmatur
matio.
ex pluribus aliis Scripluræ locis, quæ
Christi voluntati deferunt non solum fa­
cultatem eligendi, sed et ipsam electio­
nem, quæ absque indifferentiæ libertate
non contingit, ut proxime dicebamus. Hujusmodi sunt. Isaiæ 53 : Oblatus est, quia
ei lb. ipse voluit. Joan. 7 : Ambulabat Jesus in

DISP.

Galilxam : non enim volebat in judaarn am­
plano contra eos docet Agalho Papa in
bulare. Et cap. 10 : Ego pono animam
sæpins cil. opist. Deinde, Christus volun­
meam : nemo tollit eam a me : sed ego pono
tate humana satisfecit, et meruit, ut dixi­
eam a me ipso. Et potestatem habeo ponendi
mus disp. I, dub. fi, cum tribus seq., sed
eam, etc. Ad llebræos 12 : Qui proposito sibi
ad satisfactionem proprie dictam, et ad
gaudio, sustinuit crucem, confusione con­
meritum requiritur libertas, sicet et boni­
tempta.
tas moralis operationis, quæ absque liber­
Secundo probatur ex Patribus, qui una­
tate indifferonliæ minimo salvatur, ut os­
nimiter docent hanc assertionem. D Hie­ l). ιΐύι
tendimus tract. 16, disp. 1, dub. 2; ergo
NBJU?
ronym. Isaiæ. 53 : Aon necessitate, sed vo­
voluntas humana in Christo fuit libera li­
luntate crucem subiit. D. Cyprianus serm. D. Cj
bertate indifferentiæ. Prælerca, nam ideo
priu.
de passione Domini in principio : Volun­
humana Christi voluntas non fuisset li­
tarie obedisti Patri, et non te, ut patereris,
bera, quia erat determinata ad bonum, et
coegit necessitas. D. Chrysost. super ad D.Chn
impotens peccare, juxta dicta disp. 25,
*0SÎ
Hebræ. hom. 27 : Poterat nulla ferre op- iOil
dub. 2, sed hæcratio est nulla : ergo prae­
probria, poterat, qux passus est, non pati.
dicta voluntas fuit libera. Probatur minor :
Et hom. 28 : Erat igitur arbitrii illius, non
quia beati, et confirmati in gratia sunt
venire ad crucem, si voluisset. D. Gregor. D. G;
determinati ad bonum, et non habent po­
goritt
lib. 24 Moral, cap. 2 : Omni necessitate goniJ
testatem, saltem proxime expeditam, ad
calcala. cum voluil, mortem sponte suscepit.
peccandum : quo non obstante plures
D. August, tract. 119 in Joan. : Quis ila D.Ai
actus libere eliciunt. Et ratio generalis
tusu
dormit, quando voluerit, sicut Jesus-mortuus
LTbotn. est, quam tradit D. Thom, in præs. in
est, quando voluit? Quis ila vestem deponit,
resp. ad 3, his verbis : Dicendum, quod
quando voluerit, sicut Jesus mortuus est,
voluntas Christi licet sil determinata ad
quando voluil? Quis ita, cum voluerit,
bonum, non tamen est determinata ad hoc,
abit, sicut cum voluit, abiit? Et lib. de
vel ad illud bonxim. Et ideo perlinet adprædest. SS. cap. 15 : Jn ideo non in illo
Christum eligere per liberum arbitrum con­
libera voluntas, et non tanta magis erat,
firmatum in bono, sicut ad beatos.
quanto magis peccato servire non poterat? d^f-^onfirConfirmatur explicando discursum S.
.
n
fr
’
^natio.
Et similia proferunt Origenes lib. 2. Pe­
Doctoris in hoc art. quia voluntas in ope­
riar. cap. 6. D. Basilius lib. de Spiritu
rando sequitur conditionem formæ , per
Sancto cap. 8. D. Damascen. lib. 3 de naua.'
quam agit, quæ est ratio communis boni
fide cap. 14, cum seq. D. Anselmus lib. D. Atapprehensa per intellectum , et per quam
selmc.
Cur Deus homo cap. 8 et lib. 2, cap. 16. Rupervoluntas naturaliter determinatur sicut ad
Rupertus lib. 6, in Joan, in fine, Nicetas IGS.
finem : sive tale bonum sit commune per
Nicem
lib. 3.Thesau. cap. 27. D. Thom. in præs,• D.TI»
prædicationem, ut in plurimum contingit;
art. 4. D. Bonavent. in 3, dist. 18, art. 1,, D.BC-I
sive sit commune inessendo, et causando,
naves!.
et alii communiter.
ut est Deus in se, et clare visus. Unde non
36. Tertio probatur rationibus efficacis- Ratio­
potest dari major determinatio ex parte vo­
simis, quarum principia alibi firmavimus : nes.
luntatis, quam sit ex parte talis formæ. At­
unde satis erat eas insinuare. Nam in
qui ratio communis boni est sufficiens de.
primis, Verbum assumpsit naturam hu­
se, ut moveat ad plura particularia, et ad
manam cum facultatibus et perfectionibus
nullum determinatur ; cum ratio communis
sibi naturaliter convenientibus, ut supra
boni salvetur independenter ab isto, aut
diximus num. 11 et locis ibi relatis : sed
illo bono particulari determinato. Ergo pa­
habere libertatem indifferentiæ est perfec­
riter voluntas Christi licet fuerit determi­
tio naturalis voluntatis humanæ, ut os­
nata ad amorem boni communis nempe
tendimus tract. 10, disp. 2, dub. 1 ; ergo
Dei, quem ipse clare videbat ; mansit tamen
Verbum assumpsit naturam humanam
indifferens ad quodlibet bonum particulare,
cum voluntate libera libertate indifferen­
quod Deus ipse non est : atque ideo potuit
tiæ. Quo discursu sicut contra Monotheli­
eligere istud, aut illud bonum in particulari
tas concluditur Christum habuisse volun­
et id ipsum, quod elegit, potuit non eligere,
tatem humanam distinctam a divina, ut
sed absolute respuere. Declaratur hoc am­
ostendimus dub. 1 ; sic etiam contra eos­
plius : etenim sicut omnis appetitus sequi­
dem concluditur, quod habuerit volunta­
tur modum cognitionis ipsum dirigentis,
tem humanam liberam, libertate propria
sic voluntas Christi sequitur modum ju­
creata, et ab intrinseco se movente, ut
dicii intellectus : sed intellectus Christi
plane
Salmanl Curs, lheolog. torn. Λ17

33

circa bona particularia judicat cum indiffe­
rentia ad utrumlibet ; siquidem de uno­
quoque judicat posse appeti, et non appeti ;
sive, et in idem redit, quod possit ita ap­
poti secundum unam rationem, ut nihilo­
minus secundum aliam valeat absolute res­
pui : ergo humana Christi voluntas eodem
modo appetit bona particularia, nempe cum
indifferentia, sive cum potestate absoluta
non appetendi, aut respuendi, aut appetendi
oppositum. Qui discursus generalis est, et
sicut probat in Deo, Angelis, et homini­
bus dari voluntatem liberam; sic etiam
probat, quod humana Christi voluntas li­
bera fuerit, et sit. Sed ad majorem compre­
hensionem principiorum, quæ in hoc dis­
cursu assumuntur, videantur, quæ diximus
loco cit. ex tract. 10, ubi illa ex professo
communivimus.
37. Adversus catholicam hanc assertio­ E i eli­
dantur
nem non occurrit specialis sententia, quam errores
referamus. Nam quod Lutherani, et Calvinistæ negent in humana voluntate liberum
arbitrium, sive potestatem indifferentem,
difficultas generalis est, quæ non militat
specialiter in Christo, et cui occurrimus
locis relatis num. 34. Quod vero Monothelitæ negaverint humanæ Christi voluntati
libertatem ; proveniebat tum ex negatione
ipsius voluntatis humanæ ; quod dub. 1
jam confutavimus : tum quia ex positione
talis voluntatis causabantur Christum posse
peccare ; quod exclusum relinquitur ex dic­
tis disp. 25 per totam. Denique quod Wiclephus apud N. Waldensem in doctrin.
artic. l,cap. 25, dixerit Christum mortuum
ex necessitate ; processit non ex sola con­
sideratione (quam modo attendimus) hu­
manæ voluntatis in Christo, sed ex con­
junctione ad Dei decretum, et præceptum
de subeunda morte : quæ difficultas, qua
parte fundatur in Dei decreto efficaci, gene­
ralis est, et discussa relinquitur tract. 4,
disp. 10 per totam, et tract. 14, disp. 7,
per totam : qua vero parte concernit Dei
præceptum (a quo nunc præscindimus) spe­
cialis est; sed diluetur dubiis sequen­
tibus. Unde, nihil fere occurrit, cui hoc
loco satisfaciamus. Opponi tamen potest
primo, quod D. Damascen. lib. 3 de fide Prima
cap. 14 negat in Christo fuisse electionem, <birctio·
sive prohæresim , si proprie loquamur :
electio autein est præcipuus actus volun­
tatis ut liberæ ; ergo libera non fuit hu­
mana in Christo voluntas. Secundo, quod Secunda.
Philosoph. 3 Ethic, cap. 3, docet electio- Aristot.
nem esse actum appetitus præconsiliati :
3

r

I .

■

34

DE INCARNA TRINE.

consilium amem locum non habuit in
Christo, quippe qui ullo modo eo indige­
bat, sed cuncta cognoscebat certissime:
ergo nec electio, atque ideo nec alius actus
liber.
Ρ,’,'ϊί’
Sed lias objectiones praedare diluit I).
Thom, in hoc an. Nam al primam res­
pondet, quod Damascenus excludit a Christo
electionem. secundum quod intelligit in no­
mine electionis inlelligi dubitationem. H<fc
tamen dubitatio non est de ratione electio­
nis : quia etiam Deo convenit eligere, secun­
dum illud ad Ephes. 1 : Elegit nos in ipso:
cum tamen De» nulla sit dubitatio. Accidit aiittm dubitatio electioni, in quantum est in na­
tura ignorante. Quod in nobis communiter
contingit. Untie Damascenus negat Christo
electionem, secundum illum imperfectio­
nis modum, cum quo in nobis communi­
ter invenitur. Sed quod voluntas Christi
fuerit absolute libera, docet eodem capite,
et in seq. Ad secundam respondet, qued
electio pr.rsupponit consilium; non tamen se­
quitur w consilio, nisi jam determinato, per
judicium. Illud enim, quod judicamus agen­
dum post inquisitionem consilii, eligimus, ut
in 3 Ethic, dicitur. Et ideo si aliquid judice­
tur ul agendum, absque dubitatione, et inqui­
sitione prxcedente, hoc sufficit ad electionem.
Et sic patet, quod dubitatio, sive inquisitio
noti per se pertinet ad electionem; sed solum
secundum quod est in natura ignorante.
Quare Philosophus, dum consilium pro
* electione prærequirit, explicandus est;
sicut Damascenus, nempe secundum ea,
quæ communiter in nobis ratione ignorantiæ contingunt. Sed Christus hanc con­
silii indigentiam non habuit, qui antecedenter ad omnem consultationem, et
deliberationem cognovit cuncta ad se, et
ad alios pertinentia per scientiam beatam,
et infusam, ut diximus disp. 18, dub. 2
et disp. 19, dub. 1 et 2. Ex qua etiam
radice provenit, quod in humana Christi
voluntate nullus fuerit actus accessorius,
sive non liber ex defectu considerationis,
et deliberationis, ut in nobis sæpe contin­
git, qui patimur plures motus indeliiieralos, et simpliciter non liberos. Nam Chris­
tus omnia prævidebat : quocirca non præQui
dicant veniebatur a motibus appetitus vel sensitivi,
Chris­
vel rationalis; sed proveniebat potius cunc­
tum
fuisse tas allectiones. Recolamur, quæ diximus
liberum
disp. 25, dub. 4.
sols
liber­
38. Quamvis autem molo non occur­
tate a
rant alite difficiliores objectiones contra
coac­
tione. nostram assertionem, quæ ut jam supra

monuimus, procedit independenter a diffi­
cultate ;et. quidem salis gravi) quam prrocepta imposita Christo addunt : nihilo­
minus pro majori, atquo legitima ejus
intelligentia cavendum est a falsa aliquo­
rum Scholasticorum doctrina, qui licet
cum communi sententia doceant huma­
num Christi voluntatem fuisse liberam,
non aliam tamen illi tribuunt reipsa Uber­
tatem, quam a coactione, consistentem
in voluntarietate, sive spontaneitate, qua
agit; libertatem autem indiü'erentim, quæ
consistit in facultate ad opposita, sive in
potestate ad idem amplectendum, et res­
puendum Christo negant. In qua sententia
fuerunt Gabriel in 3, dist. 18, ari. 2, Gitri·.
dub. 1. Marsilius quæst. 12 ad 1 princi­ Mars
lies.
pale, quin et luisse videtur Angelicus D.Tta
Doctor ibidem quæst. 1, art. 2 ad 5, ubi
hæe habet. Dicendum, quod liberum arbi­
trium Christi non erat determinatum ad
unum secundum numerum, sed ad unum
secundum genus, scilicet ad bonum : quia
malum non potest facere, et non facere. Et hoc
non excludit libertatem arbitrii : quia posse
peccare ncc est libertas arbitrii, nec pars liber­
tatis, ul dicit Anselmus in dialog, de lib. arbiir. cap. 1. Et hæc quidem determinatio ex per­
fectione liberi arbitrii contingit secundum quod
per habitum gratix,el g lori.τ terminatur in co,
ad quod esi naturaliter ordinatum scilicet in
bono : quia liberum arbitrium, quamvis in
nobis st habeat ad bonum, et malum, non ta­
men est propter malum, sed bonum. Vel di­
cendum, quod si etiam esset determinatum ad
unum numero, sicut ad diligendum Deum,
quod non facere non potest : tamen ex hoc
non amittit libertatem, aut rationem laudis,
sive meriti : quia in illud non coacte, sed
sponte tendit : et ita est actus sui dominus.
Quo non amplius dicunt Marsilius, et
Gabriel.
Prodictus tamen loquendi modus om­ Caren­
nino vitandus est : quia licet antiquitus dus
a przapud aliquos usitatus fuerit, iliumque ali­ didi
quando adhibuerint D. August. D. Ber­ senteilia.
nard. D. Anselm, et D. Thomas, ut ob­
servavimus tract. 10, disp. 3, num. 21,
possitque in sensu sano, et catholico ita
exponi, ut non omnino excludat liberta­
tem ind fferentiæ. de qua agimus : nihilo­
minus in hoc tempore minime sustineri
debet : tum propter veritatem ipsam, cui
opponitur : tum propter hæreticos LutheranoSj et Calvinistas, qui conati sunt des­
truere libertatem indifferentia?, quæ est
totius moralitatis fundamentum. Unde in
Bulla

DIBP. XXVII, DUB. III.
Pias V. Balla Pii V, cujus meminimus tract. I I
i
disp. I, cap, 3, num. 98, rcprobiilur lirac
'
propositio Michalifl Baii,quæ est 39 : Quod
[
voluntarie fil, elsi necessitate fiai , libaro
tamen fit. El is La, quæ est (iG : Sola vio­
lentia repugndl libertati hominis naturali. Et
Ι·«£ Innocentius X damnavit quinque propOMa' sitiones Cornelii Jansenii, quarum teilia
est : Ad merendum, ol demerendum in statu
nalurx lapsa: non requiritur in homine li­
bertas a necessilalo, sed su/ficil libertas a
fiideni concl‘onc‘ Et jam pridem Concilium Tri11,1 ’dentinum cap. 5 et can. 1, cofttra supra
relatos hæreticos explicuerat libertatem
'
(qua pollet hominis arbitrium), per potes­
tatem dissentiendi. Idemque docuerant Ecclesiæ Patres, quos allegavimus tract, i 9,
disp. 2, num. 6 : et salis evincunt ratio­
nes et naturales, et theologicæ, quas locis
relatis expendimus. Quod autem attinet ad
D.Thom. testimonium D. Thom. dicendum est S.
prci Doctorem suam sententiam proposuisse in
ràdita- prima responsione : addidisse vero illam
secundam non ex propria sententia, sed
juxta mentem aliorum, qui illam doctri­
nam eo tempore minus reprehensibiliter
defendebant. Et quidquid sit de sententia,
quam D. Tho. forte junior tenuit in libris
sententiarum, ubi non semel sese accom­
modat aliorum placitis tunc communibus,
aut probabilibus : tamen in Summa, seu
Partibus nunquam talem sententiam do: î;3rei· cuit, ut recte notavit Suarez disp. 37,
!
sect. 2, in principio. Quin potius tam in
Partibus^ quam in aliis scriptis eam sen­
tentiam refutavit, præsertim vero in disp.
deMaloquæsliunc. 6, quæ est de electione,
ubi cum prædictæ sententiæ meminisset,
adjecit : /Arc aulem opinio est hærelica :
tollit enim rationem meriti, et demeriti in
humanis actibus : non enim videtur esso
meritorium, vel demerilorium, quod aliquis
sic ex necessitate agit, quod vitare non possit,
etc. Unde cum afhrmamus humanam
Christi voluntatem (pro qua ista expen­
dimus) esse liberam ; minime restrin­
genda est assertio ad solam libertatem a
coactione; sed extendi debet ad libertatem
indifferentia?, dominii, potestatis ad oppo­
situm : idque evincunt fundamenta, quæ
supra proposuimus.
x”4
39.
aulem. . veritatem
.. Ad salvandum
.
ψη;ΐο- prædictæ assertionis non requiritur ex terminis, quod humana Christi voluntas om­
nes suas operationes libere exercuerit, ut
liquet in nobis, qui cum voluntatem libe;
ram habeamus, non tamen omnes ejus

35

actus libere elicimus; undecumque neces­
sitas contraria proveniat. Sed nihilominus
ad completam hujus materia; notitiam
oportuit secundam dubii partem addere,
et investigare, quos actus libere elicuerit
humana Christi voluntas? Et ut præcipuam
difficultatem attingamus, et né circa non
necessaria i minoremur, supponendum est
Christum non elicuisse libere arnorem Dei
beatificum, sive regulatum per claram Dei
visionem, saltem ut terminatur ad Deum
secundum se. Hic enim amor est simplici­
ter necessarius propter omnimodam deter­
minationem objectivam, quam importat
summum bonum visum, et posse.-sum in
se : unde beati non habent potestatem, ut
illius amorem omittant : et ideo sunt ex
vi hujus ab intrinseco impeccabiles ut os­
tendimus tract. 9, disp. 1, dub. unico.
Idemque dici debet de actibus gaudii, frui­
tionis , aut aliis, qui ad visionem, et
amorem Dei in se consequuntur : habent
enim necessariam cum eis connexionem,
et suspendi a beatis non valent. Deinde
supponendum est humanam Christi volun­
tatem libere elicuisse virtutum actus, qui
non petimt regulari per visionem beatifi­
cam, ut sunt omnes operationes virtutum
moralium tam naturalium, quam infusa­
rum : quia non important ex parte objecti
determinationem, quæ liberam electionem
excludat : quare si prædicta voluntas fuit
libera ut g præced. ostendimus, in his præcipue actibus libertatem exercuit. Unde
difficultas quantum ad hanc secundam
dubii partem reducitur specialiter ad amo­
rem charitatis, quo Christus Deum dilexit : occurrunt enim circa il'um peculia­
res dubitandi rationes, quæ haud facile
superantur. Sed eis succumbere non opor­
tet, et ideo sit

§ Π.
Itesolulio dubii quoad secundam ejus partem,

40. Dicendum est secundo humanam s«.eui.d.
Christi voluntatem liberam fuisse in eli- ex ­
ciendo actum amoris charitatis, quo Deum
dilexit. Conclusio est indefinita : non enim
determinat omnem Dei amorem ex chnritate, sed aliquem; idque ultimum sufficit
ad ejus veritatem. In quo sensu recipitur
communiter a Theologis, paucis admodum
exceptis, num. 62 referendis. Sic enim
docent D. Thom. ut statim ostendemus, et
ejus discipuli, Capreolus in I, dist. 1, quæst. iis.0*

36

DE INCARNATIONE.

3, argum. contra I, et in 3, dist 18,
Paiuda- quæst, 3, àdarguin. Aureoli, Paludanus
Soto"
quæst. 2. art. 2. Scoto lib. 3 do naFerrar». tura, et gratia cap. 7. Ferrara lib. 3, conνΐη’Λ’ι tra £entcs ,caP· θ'» c’rca finem. Joan,
vigue- Vincent, in relect. quæst. 5, pag. 119.
Cajeuc Aiguerius in instit. Theolog. cap. 20.
Medina." Cajelan. supra quæst. 11, art. 1. Medina
infra quæst. 19, art. 3. dub. 2, ubi Sylvius tn resp. ad o. Cabrera disp. I, concl.
rins.
2. Alvarez disp. 15. Nazarius controv.
Annio.
Gwloi. unica in 2 p. concl. 2. Arauxo dub. 3,
Gonii. concl. 2. Godoi disp. 18, concl. I. Gonet
Labii.
Phiiip- disp. 21, art. 2, concl. 1. Labat disp. 7,
pas.
dub. 1. § 1. N. Philippus disp. 9. dub. 3,
Stôtos.
Faber. et alii Thomistæ. Idem etiam tuentur alii
Pytigia- Theologi, Scoius in 3, dist. IS, quæst.
uas.
Castillo. unica, § In ista quaestione. Faber disp.
Gabriel. 144, cap. 3. Pytigianus disp. 18, quæst.
Almainos. unica, art. 3. Castillo disp. 11, quæst. 1,
Major. part. 1, concl. 1. Gabriel dist. cit. quæst.
Allisiounica art. 2, concl. 2. Almainus quæst. 1.
dor.
Suarez. Major quæst. 2. Altisiodor. lib. 3 summæ,
Lorea.
Grana­ tract. 1, cap. 7. Suarez disp. 39, sect. 2,
dos.
coud. 1. Lorca disp. 72, concl. 2. Grana­
Logo.
Mera­ dos. controv. 1, tract. Il, disp. 1 in 3,
tius.
difficultate. Lugo disp. 27, sect. 1. Mera­
Arersa.
Bonæ tius disp. 43, sect. 4. Aversa quæst. 19,
spei. sect. 3. Bonæ spei disp. 15, dub. 2, concl.
Lu tn2. Lumbier referons Orleandum quæst. 31,
bier.
art. 4, num. 20, 39, et alii quamplures,
qui licet diversis modis explicent, qualiter
Christus per charitatem libere Deum dilexerit; conveniunt tamen in eo, quod ha­
buerit aliquem amorem liberum charitatis
erga Deum : quod et non amplius in nos­
tra assertione statuimus.
Proba­
Quæ probatur primo ex D. Thom. infra
tur ex
D.Tbotu. quæst. 31, art. 3, ubi inquirit : Utrum
Christus in primo instanti suæ conceptionis
mereri potuerit? Et respondet duo prænotando : primum, quod Christus sancti Bea­
tus fuerit per gratiam habitualem, ut sta­
tuerat in 1 art. ejusdem quæst. Secundum,
quod est duplex modus sanctificationis,
unus proprius adultorum dependenter a
proprio actu, sicut a dispositione; alter
vero ptoprius parvulorum independenter a
dispositione hujusmodi per proprium ac­
tum ut tradiderat 1, 2, quæst. 113, art.
3. Quibus suppositis subjungit : Prima
sanctificatio est perfectior, quam secunda :
sicut actus est perfectior, quam habitus; et
quod est per se, eo quod est per accidens.
Cum ergo sanctificatio Christi fuerit perfec­
tissima {quia sic sanctificalus est, ut esset
aliorum sanctificator), consequens est, quod

ί/w secundum proprium motum liberi arbi­
trii in Deum fuerit sanctificalus : qui qui­
dem motus liberi arbitrii est meritorius.
Unde consequens est, quod in primo instanti
su.r conceptionis Christus meruerit. In qui­
bus verbis manifeste statuit fuisse in Christo
aliquem actum, sive amorem charitatis li­
berum erga Deum. Nam in primis quod
fuerit actus charitatis erga Deum signifi­
cat per ly secundum proprium motum li­
beri arbitrii in Deum ; designat enim ordi­
nem actualem charitatis in Deum ultimum
finem. Tum quia ad solam charitatem
pertinet movere in prædictum finem ; cum
illa sola ipsum tanquam objectum pro­
prium respiciat ; unde nulla virtus, facul­
tas, aut potentia in prædictum finem tendit
nisi ex charitatis motione, quæ proinde se
habet ad prædicta sicut earum forma, ut
explicuimus tract. 19, disp. 7, dub. 3. Tum
etiam quia motus liberi arbitrii in Deum,
quo alii adulti disponuntur ad justificatio­
nem, est determinate actus charitatis, ut.
docet ipse S. Doctor 12, quæst. 113, art.
1, in corp, et ad 3, et constat ex hisquæ
diximus tract. 15, disp. 3, dub. 4 per
toturn, et specialiter § 3, ubi allegatum D.
Thom, testimonium ex professo expendi­
mus : comparat autem S Doctor illum
motum in Christo cum simili motu in aliis
adultis, ut liquet ex ejus discursu. Deinde
quod senserit talem motum fuisse in
Christo liberum, constat evidenter. Primo
quia illum vocat motum liberi arbitrii :
actus enim necessarius, sive non liber
procedit non a libero arbitrio, sed a vo­
luntate ut natura. Secundo quia affirmat
talem motum fuisse meritorium, et Chris­
tum per illum meruisse : ad meritum au­
tem necessaria est operatio libera, ut cum
S. Doctore statuimus tract. 16, disp. 1,
dub. 2. Ergo ex ejus sententia Christus
habuit aliquem amorem charitatis, quo
libere dilexit Deum uhimum finem. Reco­
lantur, quæ supra diximus disp. 13, dub.
3, ubi ex professo prædictum testimonium
explicuimus. Quod vero Vasquez infra’
referendus inquit D. Thomam non expli­
cuisse. an talis actus ortum duxerit ex vi­
sione beata, an autem ex scientia infusa;
frivolum plane est : quia vim non facimus
in scientia regulante talem actum, sed in
actu ipso, quamcumque regulationem sup­
posuerit. Sive enim hanc, sive illam secu­
tus fuerit; semper salvatur, quod fuerit
amor liber charitatis erga Deum ultimum
finem.

Confirmatur

DISP. XXVII, DUD, Iff.

Confit.
Confirmatur οχ duobus aliis D. Thom.
wJcw.1 testiinouiU satis perspicuis. Primum desu­
mitur ex 3, dist. 18, quæst. 1, art. 2, ubi
agit do merito Christi, et proponit hoc
argumentum, quod idem actus nequit se
tenere in merito ox parte principii, et ex
parte termini : sed actus charitatis per­
fect®, qua) fuit in Christo se tenuit ex
parle termini, utpote in quo consistebat
Dei fruitio : ergo Christus per actum charilatis non meruit. Respondet tamen :
Ad secundum dicendum, quod idem non
potest esse meritum, et prxmium respectu
ejusdem, et secundum idem. Unde ipse
molus charitatis hominis Christi, in quo
consistit prxmium ejus quantum ad bealiludinem animæ, potest esse meritum res­
pectu beatitudinis corporis. Quod in aliis
beatis non contingit : quia non sunt in statis
acquirendi secundum aliquid sui etc. Quibus
verbis concedit, quod licet actus charita­
tis in Christo non fuerit meritum beatitudinis animæ; fuit nihilominus meritum
respectu beatitudinis corporis, secundum
quod Christus erat viator. Cum autem
meritum salvari nequeat absque libertate,
ut ostendimus loco supra citato : mani­
festum est, quod ex sententia D. Thom.
fuerit in Christo aliquis actus charitatis
libet. Et quod agat de actu charitatis
erga Deum, liquet ex eo quod loquitur
de illo actu charitatis, in quo positum est
præmium quantum ad beatitudinem, et in
quo consistit Dei fruitio : qui actus ne­
quit non versari circa ipsum Deum, ut ex
se liquet. Secundum desumitur ex quæst.
29 de veritate art. 6 ad 6, ubi eidem
difficultati occurrens inquit : Dicendum,
quod charilas, quantum est de se, semper
nata est esse merendi principium. Sed
quandoque non est merendi principium
propter habentem, qui est extra merendi
statum, sicut palet de Sanctis in patria.
Christus autem non erat extra statum me­
rendi, quia viator erat : et ideo charilale
eadem fruebatur, et merebatur. Cbaritas
vero qua Christus habuit fruitionem, res­
picit Deum tanquam objectum. Fuit ergo
in actu charitatis, quo Christus Deum at­
tingit, libertas et meritum ; cum istud
absque libertate salvari non possit. Et
loquitur S. Doctor de charitate non præcise habituali, ut minus recte dixit Godoi
ubi supra num. 64, non magni faciens
hujus loci vires; sed de actuali, ut mani­
feste constat ex illis verbis argumenti, cui
occurrit : Charilas, quæ erat in Christo, ad

37

prxmium ejus perlinebat; quia erat de per­
fectione beatitudinis, cum per eam fruerelur : fruitio namque actum importat.
41. Fundamentum autem, quod com­
muniter pro communi hac assertione pro­
ponitur, et desumitur ex locis relatis D.
Thom. est hujusmodi : quia non f.alvfttur
meritum de condigno supernaturalis præ­
mii absque actu libero charitatis erga
Deum ultimum finern : sed in Christo fuit
meritum condignum præmii supernatura­
lis : ergo in Christo fuit amor, sive actus
charitatis liber erga Deum ultimum finem :
fuit ergo voluntas Christi libera in eliciendo
amorem charitatis, quo Deum dilexit.
Utraque consequentia legitime infertur
ex præmissis. Minor autem est certa apud
Theologos, ut constabit ex dicendis disp.
28, dub. 1. Major autem probatur : quia
nullus actus potest esse meritorius de con­
digno præmii supernaturalis, nisi refera­
tur in Deum ultimum finem : sed hic ordo
participari nequit nisi ex influxu, sive
imperio charitatis, cujus est respicere Deum
finem ultimum tanquam objectum pro­
prium ; quod proinde alhe virtutes, et fa­
cultates non attingunt nisi ex motione
charitatis : ergo nullus actus est merito­
rius de condigno præmii supernaturalis
absque charitatis influxu : atque ideo sicut
ad meritum in actibus aliarum virtutum
requiritur libertas, sic etiam in actu cha­
ritatis, quem supponere debent, et quo
in finem ultimum diriguntur. Quæ princi­
pia fuse statuimus tract. 16, disp. -4, dub.
1, ubi cum D. Thom. et communi Thomistarum sententia statuimus, quod ut
actus aliarum virtutum sint meritorii de
condigno, debent a charitate imperari, et
in ejus finem referri. Idque aperte tradit
Angelicus Doctor tum pluribus locis ibi
relatis, tum specialiter 1, 2, quæst. 114,
art. 4, in corp, ubi ait : Meritum vitæ
ælernæ primo pertinet ad charitatem. ad
alias autem virtutes secundario, secundum
quod earum aclus a charitate imperantur.
Et ad 3 : Fidei actus non est meritorius,
nisi fides per dilectionem operetur, ut dici­
tur ad G alat. 5 : Similiter etiam aclus patienliæ, et fortitudinis non est meritorius,
nisi aliquis ex charilale hæc operetur. Juxta
quam doctrinam vel dicendum est nullum
actum virtutis fuisse in Christo merito­
rium ; quod est hæreticum : vel fateri
oportet, quod habuerit aliquem actum
charitatis erga Deum, quo libere impera­
verit aliarum virtutum opera.

Comma­
ne fun­
damen­
tum.

DE INCA 11 NATION E.

DebiliSed molitum istud non plano convinw nr* cit, sol vires deponit juxta doctrinam,
quam tradidimus loco proxime cit. dub.
6, ubi statuimus, quod licet homo per
nullos virtutum actus queat mereri vitam
æternam absque influxu charitatis; nihi­
lominus ut hunc influxum in pnvdictis
actibus participet, necessarium non est,
quod actum formalem charitatis vel ne­
cessarium, vel liberum præsupponat : set!
sufficit quod participet influxum actualem
victualem charitatis, qui consistit in ali­
quo modo de linea hujus virtutis, tam ad
virtutes alias, quam ad earum opera de­
rivato. Unde homo constitutus in gra­
tia per omnes actus moraliler honestos
mej-uit de condigno vitam æternam,
priusquam actum formalem charitatis
eliciat, Quæ doctrina habet solidum in
doctrina D. Thomæ fundamentum, apud
quem certum est hominrm iustum per
omnes, et singulos actus hone;toe mereri i
vitam æternam, ut ostendimus eo loco j
dub. 5 : atqui frequentissime contingit !
hominem justum elicere actus moraliler ■
honestos, priusquam eliciat actum forma- ί
lem charitatis, ut palet in eo, qui justifi- i
catur per solam attritionem cum sacra- j
mento : solet namque existere in prædicto
statu, agereque opera moraliler bona,
priusquam formalem actum charitatis eli­
ciat, ut experientia liquet : et saltem ne- j
gari minime valet, quod ita contingere
queat : ergo ut actus aliarum virtutum
in homine justo mereatur vitam æternam,
et alia præmia supernaturalia ; necessa­
rium indispensabiliter non est. q md actum
formalem charitatis præsupponant Ac­
cedit omnes virtutes hominis justi esse
vivas, et formatas charitate, sive, justus
eliciat actum formalem charitatis, sive
non : ergo si operentur, elicient actus vi­
vos, et formatos : quod saltem de actibus
fidei, et spei theologicarum nemo est, qui
neget. Constat autem actus honestos vi­
vos, et formatos hominis justi esse meri­
torios supernaturalis præmii. Non igitur
ad hujusmodi meritum requiritur indis­
pensabiliter, quod præsupponatur actus
formalis, sive imperium formale charitatis, ut ibidem latius ostendimus. Si autem
res ita se habet in puris hominibus justis,
e fortiori verificabitur in Christo : et con­
sequenter ex eo, quod habuerit meritum
per alios virtutum actus, non bene con­
cluditur, quod habuerit actum charitatis,
quo Deum libere dilexerit, et cæterarum

virtutum actus imperaverit : potuit enim
in his salvari meritum milepondenter ub
illo. Diximus non requiri ac Ium formalem
charitatis, etc., quia non negamus, quod
aliquis charitatis influxus actualis neces­
sarius sit, nempe actualis ordo in Deum
ultimum finem, qui participatur medianto
aliquo modo de linea charitatis, et ab illa
dimanante, seu resultanto, ut loco citato
explicuimus.
I
42. Quamvis hivc ita sa habeant, haud Reiaij.
tamen contemnendum est illud fundamen- eratu
tum, sed suas vires habet, si debito modo
applicetur : etenim licet per accidens contin­
gere possit, quod actus honesti hominis
justi queant participare aliquem ordinem
actualem de linea charitatis in Deum ulti­
mum finem; et subinde sint meritorii præmii supernaturalis, indepondenter ab actu
formali charitatis exercite elicito ; quod ad
summum probant immediate dicta : nihilo­
minus connaturaliter, et per se loquendo
tales actus supponunt imperium formale
charitatis, quo in prædictum finem (pro­
prium videlicet charitatis objectum) ordi­
nantur. Gum enim tales virtutes non
respiciam perse hujusmodi objectum ; con­
seque s est, quod in illud tendant ex motione charitatis : quæ non aliter movet,
quam agendo, sive eliciendo propriam ope­
rationem. Et si oppositum aliquando con­
tingit, ut proxime diximus ; est per acci­
dens, supplente Deo, aut producente in
aliis virtutibus, et earum actibus illum ha­
bitudinis modum, qui per actum formalem
charitatis producendus erat; et sic contin­
git in justificatione hominis intra sacra­
mentum cum solo actu attritionis. Quæ
doctrina patet ex fusius dictis loco cit.
num. 121, et tract. 19, disp. 7, dub. 3,
et in hoc tract, disp. 13, dub. 4, % 3. Cons­
tat autem Christum Dominum meruisse
actibus aliarum virtutum per se, et modo
connalurali intra ordinem gratiæ. Tum
quia non occurrit motivum, ut id nege­
mus, quia in Christo, sicut et in aliis reti­
nendus est modus magis connaturalis, dum
oppositum non revelatur. Ergo fateri opor­
tet Christum meruisse per alios virtutum
actus dependentor ab actuali, et formali
charitatis imperio, libere eos ordinante
(quod meritum requirit), in Deum ultimum
finem. Unde ulterius sequitur humanam
Christi voluntatem fuisse liberam in eli­
ciendo non solum alios actus ; sed etiam
actum formalem charitatis attingentem
Deum finem ultimum.
Quod

1

I

- ■

1

w,*'.<·

.

-

·

■

DIBP. XXVII, DUB. III.

I ConflrQuod umplius confirmari potent : nam
I Bil10, eslo, poesi salvari meritum aliarum virtu­
tum absque actuali influxu charitatis; nn,·
guri Inman nequit, quod præcipuum rneriI
mm upud Damn con-istat in actibus erga
I
ipsuiu : sic enim docent communiter
Theologicum D. Thom. I, 2, quæst, 114,
art. 4, ubi resolvit gratiam esse princi­
pium meriti principalius per charitatem,
I
quam per alias virtutes : idque salis evinI
cit ipsiu» charitatis excellentia, qum inter
•mues virtutes pertinentes ad statum vite,
i
sive merendi elicit priestantissimum actum,
!
pnesertim in ratione, obsequii erga Deum
!
remuneratorem. Sed Christo attribuendum
est perfectius meritum intra genus meriti,
sic exigente ejus dignitate, ac perfectione.
Ergo Christus non solum habuit meritum
in operibus aliarum virtutum, sed etiam
in actu charitatis erga Deum ultimum
finem. Atque ideo cum meritum absquo
libertate salvari non possit; sequitur hu­
manam Christi voluntatem fuisse liberam
in eliciendo amorem charitatis, quo Deum
finem ultimum dilexit. Ad hæc : Christo
non est neganda illa perfectio, quæ reperi­
tur in ejus membris, nisi opppositum effi­
caci aliquo motivo probetur : sed alii ho­
mines, qui sunt Christi membra, suum
meritum potissimum, et perfectissimum
habent in actibus charitatis, quo dili­
gunt Deum ultimum finem : et nullum
occurrit motivum efficax, quod hujusmodi
meritum a Cbristo excludat, ut constabit
diluendo argumenta contraria : ergo negari
non debet, quod Christus meruerit per
amorem charitatis erga Deum ultimum
finem.
ftffn43. Hæc quidem satis roboris habent,
ti nugis plusque habebunt apud illum, qui recoluerit a nobis dicta locis supra relatis, ubi
v‘a‘ plura reperiet, quibus diruat Vasquii Theo­
logiam. Eis tamen modo non penitus
hæremus : tum quia libertas operis præcef
dit meritum, et salvatur antecedenter ad
illud : unde non oporiet, quod libertatem
actus charitatis probemus per ejus meri­
tum ; sed magis expedit (et suo loco præslabimus) quod meritum talis actus probemus
per ipsius (suppositis aliis conditionibus)
libertatem. Tum quia cum D. Thom. in
præs. art. 4 statuat, et probet generaliter
fuisse in Christo liberum arbitrium, mi­
nime recurrit ad meritum, cujus nec verbo
tenus mentionem fecit; sed alia via magis
generali processit, quam proinde sequi
oportet, quidquid de merito sit. Probatur

-·_■;. ■ ·.

39

itaque conclusio ratione desumpta ex D.
Thom. quæ ad hanc formam reducitur :
Christus amore charitatis dilexit Deum
ultimum finem ut exercite moventem ad
amorem creaturarum, sive quatenus est
ratio motiva diligendi creaturae : sed talem
actum non elicuit necessario : ergo libere :
ergo humana Christi voluntas fuit libera in
eliciendo amorem charitatis, quo Deum
dilexit. H;ec s-eunda consequentia patet ex
prima : quia actus charitatis attingens
Deum ultimum finern ut exercito moven­
tem ad amorem creaturarum est aliquis
amor erga Deum, ut ex terminis liquet :
atque ideo si Christus elicuit linere talem
actum, optime infertur, quod fuerit liber
in eliciendo amorem charitatis, quo Deum
dilexit, saltem loquendo indefinite, et non
determinando omnem actum, ut in asser­
tione observavimus. Prima vero conse­
quentia legitime colligitur ex præmissis :
quia inter elicere actum necessario, et
elicere eum libere non datur medium ; si­
quidem opponuntur virtualiter contradic­
torie ; idem quippe est necessarium, ac
non liberum; et idem est liberum, ac non
necessarium. Major autem est certa : quia
Christus dilexit nos, aliasque creaturas
propter Deum ultimum finem : qui actus
pertinuit ad charitatem, cum attigerit ejus
motivum : ergo idem dicendum est, de actu,
quo dilexit Deum finem ultimum ut exer­
cite moventem ad creaturarum amorem.
Major denique, in qua poterat esse difficul­
tas, ostenditur : quoniam dilectio crea­
turarum in ordine ad Deum ultimum fi­
nem, non fuit Christo nece.-saria : potuit
namque non diligere has, aut illas crea­
turas, ut nemo negat : ergo idem dicendum
est de amore, quo dilexit Deum ultimum
finem, ut exercite moventem ad amorem
creaturarum. Cum enim motio finis in or­
dine ad aliquod medium, et electio medi
in ordine ad talem finem mutuo se infe­
rant, et inter se couneclantur ; fieri nequit,
quod electio determinati medii in ordine
ad aliquem finem non sit necessaria ; et
motio, sive intentio finis in ordine ad talo
medium necessitatem importet.
Nec momenti erit, si cum Vasquez in­
fra referendo dicatur amorem proximi,
aut creaturarum non esse actum charitatis,
quæ est virtus theologica; sed alterius
charitatis, quæ est virtus moralis infusa,
potestque appellari benevolentia, aut bene­
ficentia erga proximum. Id, inquam, mi­
nime refert : nam gratis concesso, quod de-

Evasio
Vazquii
oêslrailur.

40

4

DE INCARNATIONE.

tur chariias virtus moralis, quæ proximum I
amet ratione bonitatis supernaturalis, quam
intrinsece habet, et sistendo in hoc motivo
(quod esse falsum constat ex dictis tract. 19,
disp. 2, dub. 4), nihilominus negari nequit,
quod dilectio proximi, et creaturarum prop­
ter increatam bonitatem Dei ultimi finis
super omnia dilecti, pertineat ad charita­
tem theologicam. Tum quia motivum ta­
lis actus est proprium hujus virtutis,
ut ex se liquet : ergo et actus ipse :
quippe ad eandem virtutem pertinet actus
ad quem pertinet hujus objectum. Tum
etiam quia diligere proximum propter
increatam bonitatem Dei ultimi finis non
pertinet ad aliquam virtutem moralem :
hujus enim motivum objectum est aliquid
determinate creatum : ergo spectat deter- |
minate ad charitatem virtutem theologi­
cam. Tum præterea quia hæc virtus ha­
bet aliquem actum secundarium, sicut
communiter contingit in aliis habitibus :
nullus autem aptior assignari valet, quam
dilectio proximi, et creaturarum propter
Deum ultimum finem, qui est objectum
primarium talis virtutis, ut facile consi­
deranti constabit : ergo hujusmodi dilectio
pertinet ad charitatem theologicam tan­
quam secundarium ipsius exercitium. Tum
denique quia huic dilectioni attribuitur
in Scriptura, quod vivificet, sive justificet
lJoan.3. animam, juxta illud 1, Joan. 3 : Noi sci­
mus, quoniam Iranslali sumus de morti
ad vitam, quoniam diligimus fratres : at
nemo concedet, quod hic affectus conve­
niat alicui virtuti morali, sed soli charitati theologicæ : ergo diligere proximum,
et creaturas propter Deum finem ultimum
est actus proprius hujus virtutis. Hoc au­
tem supposito, quod ex professo firmavi­
mus loco citato, procedit ratio nostra :
quoniam si ad charitatem perlinet dili­
gere creaturas propter Deum ultimum fi­
nem; ad eandem etiam spectat diligere
Deum finem ultimum, ut exercite movet
ad dilectionem creaturarum : sent enim
hæc duo inter se connexa. Ex quo ulte­
rius fit, quod si prior dilectio est libera ,
idem dicendum sit de secunda. Habuit
ergo Christus aliquem actum, sive amo­
rem liberum eharitatis, quo dilexit Deum
ultimum finem, ut exercite moventem ad
amorem creaturarum.
Confie44. Confirmatur primo : quia charitas
matio i. Christi, sicut et nostra, fuit participatio
formalis increatæ eharitatis, sive volunta­
tis Dei : sed Deus libere se diligit ut ulli-

mum linein exercite moventem ad amo­
rem creaturarum, sivo quatenus est ratio
exercita eas diligendi : ergo puriter charitas Christi libere dilexit Deum secundum
prædictam rationem : et consequenter hu­
mana Christi voluntas libera fuit in eli­
ciendo non solum alios actus, sed etiam
amorem aliquem eharitatis erga Deum.
Cretera constant. Et minor, in qua poterat
esse difficultas, etiam liquet : nam cum
Deus liber sit in diligendo creaturas prop­
ter se (quippe qui posset eas absoluto non
diligere, sive ad se ordinare, sed potius
velle efficaciter illarum non esse) ; pariter
est liber in diligendo se tanquam ultimum
finem exercite moventem ad creaturarum
amorem : sunt enim hæc inter se con­
nexa, ut unum absque alio salvari non
possit.
I
Confirmatur secundo, et declaratur am- secoai
piius : nam ideo Deus non necessario, sed
libere diligit se in ratione ultimi finis
exercite moventis ad amorem creatura­
rum ; quia licet Deus in se, et secundum
se sit summum bonum adæquatum volun­
tati divinæ, quam proinde objective, de­
terminat, et ad se necessario convertit;
;
nihilominus sub munere finis ex -rcite
moventis ad creaturarum amorem non
explicat hanc summam bonitatem, sed pe­
culiarem ac liberum communicationis mo­
dum, sine quo ipsius infinita perfectio sal­
vatur : quare Deus ita se quantum ad hanc
rationem diligit, quod possit se quantum
ad eandem non diligere ; sed potius nolle
se esse actualem finem, in quem ordinaret
creaturas. Atqui eadem ratio militat in
Christo diligente Deum per charitatem.
Christus igitur habuit aliquem charitatis amorem liberum erga Deum ultimum
finem. Probatur minor : tum quia charitas Christi fuit participatio quædam volun­
tatis divinæ. Tum etiam quia Deus ut finis
exercite movens voluntatem Christi ad
: creaturarum amorem non habuit rationem
summi boni, sed specialis, et determinati,
juxta creaturarum perfectionem, et com­
municationis modum : quare Christus
posset diligere Deum bonum summum
secundum se, quamvis nullam creaturam
diligeret propter Deum, ac subinde nec
Deum ut exercite moventem per modum
finis ad creaturarum amorem.
Confirmatur tertio : nam stat bene, Teni
quod voluntas nostra sit determinata ad
amandum bonum in communi amore neI cessario necessitate quoad specificationem ;
et

41

DISP. XXVII, DUB. HI.

el quod nihilominus non necessario, sed
libero diligat prædictuin bonum, ut habet
rationem linis exercito moventis ad aman­
dum hfioc, aut illa bona particularia : ergo
pariter stat bene, quod humana Christi
voluntas sit determinata ad amandum ex
charitate Deum summum bonum amore
necessario quoad specificationem, et exer­
citium; et quod nihilominus non necessa­
rio, sed libere diligat ipsum, ut habet ra­
tionem linis exercite moventis ad amorern
creaturarum in particulari. Antecedens
est certum, et ipsa experientia comproba­
tur : quia licet non possimus odio habere
bonum in communi, quod est,objectum
adæquatum nostræ voluntatis, in quod
per quoslibet actus tendit : quod est dili­
gere necessario tale bonum necessitate
quoad specificationem : nihilominus pos­
sumus odisse quodlibet bonum in parti­
culari, ob oppositam scilicet rationem,
quia videlicet non est bonum voluntati
adæquatum, ipsamque satians ; quod
proinde potest non solum ab ea non amari,
sed etiam positive respui : quare licet si­
mus determinati ad amandum necessario
bonum in communi necessitate quoad
specificationem; libere tamen simpliciter
tam quoad specificationem, quam secun­
dum exercitium amamus ipsam, ut habet
rationem finis exercite moventis ad amo­
rem hujus, aut alterius boni in particu­
lari; quippe quod non habet necessariam
connexionem cum eis, sed salvari valet
independenter ab illis. Consequentia vero
probatur tum a paritate, tum eadem ra­
tione : nam ideo bonum in communi necessitans quoad specificationem nostram
voluntatem, non nécessitât per modum
finis exercite moventis ad istud, aut illud
bonum in particulari ; quia non necessa­
rio connectitur cum illis, sed salvatur
ejus ratio secundum se, atque indepen­
denter ab eis. Atqui ratio summi boni,
quod est Deus, non necessario connectitur
cum hac, et illa creatura in particulari ;
sed salvatur secundum se, atque indepen­
denter a creaturarum consortio, et exercita
earum finalizatione : potestque se solo hu­
manam Christi voluntatem satiare. Ergo
prædicta voluntas potest determinari ad
amandum Deum summum bonum amore
necessario quoad specificationem, et exer­
citium ; et nihilominus illum non necessa­
rio, sed libere diligere, quatenus habet
rationem finis exercite moventis ad crea­
turarum amorem. Si autem id fieri non

repugnat; admittendum de facto est : quia
confert ad Christi perfectionem, et majus
meritum saltem extensive, ut omnes facile
admittunt.

‘i ni.
Difficilis objcclio} el diversæ responsiones.

45. Est autem contra communem hanc Objecassertionem non minus communis, quam tl0·
difficilis objectio : nam voluntas videntis
Deum clare in se ipso necessario diligit
Deum ex charitate : sed Christus ab initio
suæ conceptionis habuit claram visionem
Dei in se ipso : ergo necessario Deum ex
charitate dilexit; ergo humana Christi vo­
luntas non fuit libera in eliciendo amorem
eharitatis erga Deum. Utraque consequen­
tia legitime infertur ex præmissis. Minor
autem constat ex dictis disp. 17, dub. 4,
g 4, et major ex dictis tract. 9, disp. 4,
dub. unico, ubi statuimus beatos diligere
Deum visum non libere, sed necessario
necessitate quoad specificationem, et exer­
citium, esseque hac de causa ab intrin­
seco impeccabiles. Quæ duo principia in
præmissis assumpta, quibus consequentiæ
fact» solide innituntur, sunt communissima
apud Theologos, ut constat ex dictis locis
relatis.
Ex quibus facile præciduntur insuffi- Respon­
dentes, et falsae aliquorum responsiones. No^°n&_
Prima Gabrielis, et aliquorum Nomina- lium
lium, qui affirmant Christum, et alios
beatos libere amare Deum clare visum,
licet nequeant amorem ejus suspendere,
vel omittere : nam agunt perfectissima
spontaneitate, et voluntarietate, quæ est
libertas opposita necessitati coactionis. Re­
fellitur, inquam : quia modo non agi­
mus de libertate hujusmodi, sed de li­
bertate indifferenti», sive importante ab
intrinseco potestatem ad oppositum, ut
jam supra monuimus num. 38, et Théo-,
logi supponunt communiter in præsenti.
Præsertim cum agamus de libertate ope­
rationis, quæ importat bonitatem mora­
lem, et fundat meritum : quod minime
salvatur sine libertate indifferenti», ut
contra hæreticos modernos docuerunt Pon­
tifices ibi allegati. Secunda Scoti et alio- Solutio
rum, quos refert, et sequitur Castillo disp.
cit. ntim. 12, asserentium, quod licet lur.
Christus, et beati ament necessario Deum
clare visum necessitate quoad specificatio­
nem; quia nullam in eo vident rationem,

—**

DE INCARNATIONE

ut ipsum oho habeant : non tamen ne­
cessitate quoad exercitium, quoniam re·
perire queunt convenientiam in umoris
suspensione, nempe ostensionem suæ po­
testatis : licet Deus speciali manutenentia ipsas a prædicto exercitio recedere
non permittat. Rejicitur, inquam, ex dictis
loco cit. ex tract. 9, quæ sicut probant
beatos esse ah intrinseco impeccabiles, sic
etiam probant, quoi sunt determinati ab
intrinseco ad exercitium amandi Deum
claro visum, ita ut illud omittere non pos­
sint. Quæ hic supponenda potius sunt,
quant examinanda : nam præsens difficul­
tas procedit ox opposita, et plane communi
suppositione, quod beati diligant Deum
necessario simpliciter. Si enim opposita
suppositio fiat, nihil speciale occurrit, quod
discutiamus : pervium quippe erit, quod
Christus libere elicuerit amorem charitatis
erga Deum, sicut et alii beati. L'nde præ­
sens difficult is locum non habet apud illos
Aliorum Scotistas. Tertia aliorum, quorum meminit
cvasiô
praecidi- Suarez disp. 37, sect. 4. § Propter hanc,
lur.
asserentium, quod licet Christus fuerit
naturaliter determinatus ad amorem Dei
clare visi, nihilominus potuit prædictum
actum miraculose suspendere, aut omit­
tere : nam certum est, quod ex una parte
potest ta is actus miraculose suspendi; et
quod ex alia Christus habuerit potestatem
operativam miraculorum. Quare prædictum
amorem libere elicuit saltem quoad exer­
citium. Sed prædictum effugium caret so­
lido fundamento : quia Christus non habuit
potestatem ai omnia miracula possibilia
absolute : nec occurrit motivum, ut dica­
mus illam habuisse pro hoc miraculo, quod
nunquam operaturus erat, ut ab ipso effectu
liquet. Quin el impossibilis apparet hujus­
modi potestas respectu Christi : nam pri­
vare se voluntarie amore Dei connaturaliter necessario, est aliqua imperfeciio
moralis Christo repugnans, juxta doctrinam
superius traditam disp. 25 per totam, et
specialiter dub. 5. Et quidquid fuerit de
hac repugnantia; dubium’ non est. quod
Deus putuerit prædictam potestatem Christo
non conce ere, sed illum gubernare juxta
connaturalem exigentiam, quam status beatitudinis, et pertinentia ad ipsum impor­
tant. El in hac hypothesi (quam existere
de facto est longe verosimilius) procedit
ComtHU objectio facta; et subinde prædicta eva­
pis
sione minime diluitur.
quædain
46. Relictis itaque his, et aliis minoris
respon­
sio.
momenti responsionibus, quas recenset

Joan, a S. Thom. ubi supra, j! Supposito
ergo : duæ alia» communiter circumferun­
tur valde communes. Nam in primis ali­
qui ad propositam objectionem respondent,
quod licet amor Doi claro visi, sive regiilatus scientia visionis fuerit in Christo ne­
cessarius; tamen amor Dei non cogniti
in se, et rogulatus per scientiam infusam,
sive extra Verbum, non fuit in Christo
necessarius, sed libor. Cum enim utraque
ista scientia fuerit in Christo juxta supe­
rius dicta disput. 17, dub. 4, potuoritque
amorem Dei in Christo ex charitate re­
gulare : consequens est, quod licet talis
amor, ut correspondons scientiie beatm
manifestanti Deum in se, fuerit necessa­
rius; quod convincit objectio facta : nihi­
lominus prædictus amor ut regelatus per
scientiam infusam, quæ non manifestat
Deum in se, sed solum in effectibus, et
quoad an esi fuerit liber; quod sufficit ad
veritatem commuais nostrae assertionis.
Ita Capreolus, Soto, Ferrara, Medina,
Zumel, Suarez, Granados, Tannerus, Pesanlius, Aversa, N. Philippus Lumbier,
et alii. Qui rursus in modo tuendi, atque
explicandi prædictam responsionem divi­ dente
modi*
duntur : nam eorum plures affirmant expoli­
fuisse in Christo duos actus charitatis tor.
circa Deum, entitative distinctos; unum
regulatum per scientiam beatam, et alium
regulatum per scientiam infusam. Alii
autem pauciores docent eundem charitatis
amorem fuisse regulatum per scientiam
beatam, et infusam; et secundum illam
regulationem fuisse necessarium, secun­
dum istam vero liberum, cum sola distinc­
tione virtuali. Quocumque autem modo
responsio explicetur, salvat Christum fuisse
liberum in eliciendo amorem charitatis
erga Deum, licet non in eliciendo omnem
amorem, aut secundum omnem rationem.
Sed quamvis hæc responsio sit proba­ læpïbilis, non satisfacit, ut ostendimus refel­ gnaitr
ea re$lendo unum, et alterum modum, quo de­ pO.:Si9
fenditur. Prior quidem : nam juxta illum <;u3n'.a
ad pri->concedendum est fuisse in Christo duos rem
actus charitatis solo numero distinctos : oiotox
consequens est falsum : ergo et antece­
dens. Minor constat ex dictis tract. 1, disp.
2, dub. 3, § 2, ubi cum communi Tbomistarum sententia ostendimus implicare,
quod duo accidentia ejusdem speciei, sive
solo numero distincta recipiantur in eodem
subjecto. Sequela autem est manifesta;
' nam cum amor Dei ex charitate non speI cificetur ab apprehensionibus proponenti­
bus,

DISP. XXVII, DU13. 111.

bus, sed a bonitati» divin» in se, quæ
est objectum formule, et motivum lali«
amorls; lit, quod amor Doi regulator per
scientiam beatam sit ejusdem speciei cum
actu amoris, qui per «cioutiam infusam
regulatur : qua ratione umor charitatis in
via, et amor charitatis in patria «unt ejus­
dem specio! essentialis, ut diximus tract. 9,
disp. 1, dub. 4, a num. 62, et tract. 19,
disput. Ί, dub. 1, § 2. Et fundamentum
genoraloesl. quod tradit D. Thom. quæst.
22 do Vent. art. 4 ad 1, et quæst. 25,
art. 1 ad 6, et a ibi, nampo diversitatem
apprehensio; um tunc constituere diversi­
tatem formalem in objecto, et consequen­
ter in actibus, (pii ab eo speciûcantur,
quando applicant diversam rationem for­
malem motivam : aliter namque diversitas
apprehensionum pure de materiali, et per
accidens se ha! et ad allectum subsecutum,
ulex se liquet. Sive autem Deus apprehen­
datur per filem, sive per scientiam infu­
sam, sive per visionem beatam, semper
apprehenditur e.dem bonitas divina, qua
est perfectus in so, et amabilis super om­
nia : et talis bonitas est motivum formale
amoris charitatis. Ergo si juxta regulatio­
nem per scientiam infusam, et regulatio­
nem per scientiam beatam dantur in
Christo duoactus charitatis; sequitur, quod
in Christo reperiantur duo charitatis actus
solo numero distincti. Quæ impugnatio
D.TtoJi. desumitur ex D. Thom. 1, 2, quæst. 67,
art. 6, in corp, ubi ait : Charilas est amor,
de cujus ratione non est aliqua imperfeciio :
potest enim esse et habiti, etinon habitijet visi,
el non visi. E*, in resp. ad 2 inquit : Chris­
tus non habet pro objecto ipsam cognitionem :
sic tnim non esset eadem in via. el in patria.
Sed habet pro objecto ipsam rem cognitam,
quz est eadem, scilicet ipsum Deum.
Prttls- 47. Unde facile evertuntur solutiones,
fflrb.
huic motive adhiberi solent. Quod
enim aliqui (quibus suffragari videtur Cajetanus) dicunt amorem specificari ab
apprehensione, et juxta illarum diversita­
tem distingui; et consequenter amorem
regulatum scientia beata distingui specie
ab amore regulato per scientiam infusam,
falsitatis plane convincitur. Tum ex imme­
diate dictis. Tum quia si sola diversa ap­
prehensio applicans eandem bonitatem
objectivam sufficeret ad multiplicandum
specie actus charitatis ; eadem ratione suf­
ficeret ad multiplicandum specie charitatis
habitus; cum habitus specificentur ab
objecto mediis actibus, quibus illa attin­

43

gunt. Undo sicut juxta hanc responsionem
actus charitatis regulatus per fidem, aut
scientiam infusam distingui ur specie ab
actu charitatis regulato per scientiam
beatam ; ita habitus charitatis in via dis­
tingueretur specifice ah habitu charitatis
in patria. Ex quo ulterius fieret, quod cha­
rités, quæ modo manet in nobis, perseve­
ratura non foret in patria. Quod contradi­
cit non solum D. Thomæ proxime relato;
sed, quod plus est, Apostolo 1, ad Corinth, i ad co13, dicenti : Charilas nunquam excidii, r‘nili. 3·
sive prophetis) evacuabuntur, sive linguæ
cessabunt, sive scientia destruetur. Quibus
verbis significat charitatem, qua nunc
Deum diligimus, non esse evacuandam per
statum beatitudinis ; ponitque in eo diffe­
rentiam ab aliis donis propriis præsentis
status, quæ in gloria non permanebunt.
Et ad salvandum Apostoli sententiam non
sufficiet respondere eatenus charitatem,
quam modo habemus, non excidere, qua­
tenus ejus loco in patria subrogatur alia
charitas speciei diversæ. Nam in eodem
sensu diceretur fidem, et alia dona non
excidere; quia eorum loco subrogantur in
patria visio Dei, et alite perfectiones. Id
vero manifeste opponitur intentioni Apos­
toli immediate subjungentis : Exparte enim
cognoscimus, et ex parte prophetamus. Cum
autem venerit, quod perfectum est, evacua­
bitur, quod ex parte est : cum tamen de
charitate affirmet, quod nunquam excidit.
Fateri itaque uportet, quod habitus cha­
ritatis specilicatur a bonitate divina prout
in se, quacumque apprehensione applice­
tur, atque ideo quod non di versificetur
specie secundum apprehensionem objecti
claram, vel obscuram. Et eadem ratio mi­
litat in charitatis actu, sive amore, ut
proxime dicebamus.
Gui doctrinæ minime opponitur D. ExplicaThom. 1 p. quæst. 80, art. 2, ad 2, ubi D
ait : Appetibile non movet appetitum, nisi in
quantum est apprehensum. Unde differentius
apprehensi sunt differentias appetibilis. Unde
potentia appetiliva distinguuntur secundum
differentiam apprehensorum, sicut secun­
dum propria objecta. Non, inquam, opponi­
tur 8. Doctor : quia loquitur de apprehen­
sionibus applicantibus diversa formaliter
appetibilia : inde enim probat et recte
diversitatem essentialem appetituum, qui
sensu, aut intellectu diriguntur : ubi ap­
petituum differentia sumitur ab appetibi­
libus sicut a ratione formali distinguendi,
licet tanquam conditione indigeant appli-

·'. i

I

Ο E INCARNATIONE,

cari per diversas apprehensiones, ut optime explicant N. Complui, abbrev. in lib.
Physic, disp. 14, quæst. 2, num. 13. Id
vero locum non habet in præsenti materia, I
ubi eadem formaliter bonitas divina appli­
cata vel per scientiam beatam vel per scien­
tiam infusam movet ad charitatis amorem.
EffuQuod vere Medina, et alii e converso
giom
aittid dicunt amorem charitatis regulatum scien­
pra cla- tia beata, et amorem charitatis regulatum
dilur.
scientia infusa non distingui specie, sed
solo numero, ut a nobis dicta satis evin­
cunt, posse tamen esse in eodem subjecto :
quia maxima illa supra posita solum tenet
in accidentibus absolutis, secus in respectivis, cujusmodi est amor; eadem facilitate
refellitur. Quia regula illa verificatur ge­
neraliter in omnibus accidentibus, ut sta­
tuimus loco cit. ex tract. 1, et specialiter
num 83, ubi idem effugium praeclusimus.
Et ratio generalis est : nam ideo duo acci­
dentia solo numero distincta non recipiun­
tur in eodem subjecto., quia distinctio nu­
merica cum non sit formalis, sed materialis,
non desumitur a forma, seri a subjecto, quod
respectu accidentium habet rationem ma­
te : hoc autem motivum non minus mi­
litat in accidentibus respeciivis, quam in
absolutis ; siquidem respective etiam res­
piciunt subjectum ut materiam, et termiD.Thom. num
formam. Unde D. Thom. suam
doctrinam expresse extendit ad accidentia
respective, ut liquet ex his, quæ tradit infra
quæst. 35, art. 5, his verbis : Quia plures for­
ma; ejusdem speciei non possunl simul inesse
eidem subjecto, non est possibile, quod sini
plures paternitates in eo, qui est pater plu­
rium filiorum generatione naturali. Suppo­
sito igitur, quod amores charitatis solo
numero differant, ut hæc responsio suppo­
nit ; repugnat, quod fuerint in eodem sub­
jecto, quamvis respectivi sint. Accedit,
quod ut optime vidit Godoi disp. cit. num,
38, licet gratis admitteretur duo acciden­
tia respective solo numero distincta posse
recipi in eodem subjecto; id tamen duntaxat verificari posset, ubi cum unitate ex
parte subjecti occurreret diversitas termi­
norum, a quibus distinctionem numericam
mutuarentur. Id vero in casu objectionis
minime locum habet : quia idem est ob­
jectum, seu terminus respectu unius, et
alterius amoris, nempe increata, et infinita
bonitas, qua Deus constituitur amabilis
per modum ultimi finis. Stante autem uni­
tate tam ex parte objecti, quam ex parte
termini, nulla est ratio multiplicandi acci-

dentia ejusdem speciei, licet respective
sint.
-18. Denique, quod Granados, et alii di­ Ewtr.
cunt prædictos amores regulatos per illas tarifa
scientias non distingui puro numerico, sed
phisquara numerice : quia licet conveniant
in eadem specie entitativa physica ; diffe­
runt tamen modaliter, et moraliter; cum
unus sit liber, alter necessarius, ut conno­
tent diversas adeo regulationes : atque ideo
posse recipi in eodem suhjeçto. Id, inquam,
quod dicitur minime satisfacit, sed relabitur in praecedentes dicendi modos jam assi­
gnatos. Quoniam inter distinctionem pure
Ilii
nnmericam,
et distinctionem specificam,
sive essentialem non datur medium : oppo­
nuntur enim virtualiter contradictorie, si­
cut essentiale, et non essentiale : ergo dis­
tinctio inter pnedictos amores vel est essen­
tialis, et specifica, quod dici nequit, cum
attingant idem formaliter objectum ; vel
est solum numerica, quod nec dici potest,
cum afficiunt idem subjectum. Nullo ita­
que modo illi amores distinguuntur, quam­
vis regulentur per scientias diversas. Quod
autem ex vi illarum habeant dissimiles ali­
quas conditiones, nihil refert : tum quia id
commune est omnibus, quo vel solo nu­
mero differunt : afferunt quippe suas indi­
viduates conditiones, quæ non sunt utris­
que communes. Tum(etex priori sequitur)
quia si illa dissimilitudo non essentialis
sufficeret, ut tales amores reciperentur in
eodem subjecto, nulla essent accidentia
solo numero distincta, quæ non possent in
eodem subjecto recipi : quandoquidem
omnia, quæ numero distinguuntur, simi­
lem diversitatem juxta diversam earum
conditionem important. Id vero esse falsum
constat ex dictis loco cit. ex tract. 2. quæ
recolenda sunt, ut diluantur aliquæ objectio­
nes, quibus præsens hæc doctrina impu­
gnari posset. Nam cum de hac re ibi ex
professo disseruimus, non oportet illam hic
amplius expendere, sed magis supponere.
49. Jam vero, quod Nazarius, N. Philip­ Ea dea
pus, et alii dicunt (et est secundus modus re«po«sio setuendi adhibitam responsionem, amorem eoad»
modo
regulatum scientia beata, et amorem regu- explittU
laium scientia infusa non esse actus reali- confoU
, ter diversos ; sed unum entitative amorem, lar.
qui quatenus regulatus scientia beata est
necessarius; et quatenus.regulatus scientia
infusa est liber : quo pacto vitare satagunt
I inconvenientia contra praecedentem mo­
dum proposita. Id, inquam, non levioriI bus difficultatibus subjectum est, et potest
efficaciter

DISP. XXVII, DUB, HI.

ofücaciter rofelil, Primo quidem, nam cum
dicitur eundem amorem Dei fuisse rogulatum duplici regula scientia* beatœ, et scien­
tia* infusæ; vel sensus est prædictas regu­
lationes fuisse adæquatas, et totales, vel
fuisse inadœquatas, et partiales. Prior di­
laminatis pars repugnat : quia sicut idem
numero effectus nequit pendere a duabus
causis v. g. officientibus immediatis totaN.Com- libus, et adæquatis, ut recte probant N.
plul· Complut, abbrev. in lib. Physic, disp. 15,
quæst. 3 ; sic etiam repugnat, quod idem
numero actus voluntatis dependeat a dua­
bus regulationibus intellectus adæquatis, et
totalibus, ut sunt scientia beata et scientia
infusa. Et ratio est eadem utrobique : quia
ubi supponuntur concurrere plura principia
adaequata, et totalia respectu ejus numero
effectus ; talis effectus dependeret per se ab
uno eorum determinate sumpto, siquidem
supponitur principium adæquatum, et to­
tale ; et non dependeret per se ab illo ;
siquidem posset existere ex vi alterius,
quod etiam supponitur adæquatum, et to­
tale : in quo est manifesta contradictio,
ut ex professo expendunt relati Patres, qui
videndi sunt, ne circa principium philoso­
phicum immoremur; præsertim cum sit
apud Thomistas commune, et ab eis, quos
modo impugnamus admissum. Posterior
etiam dilemmatis pars falsitatis convinci­
tur : quia si ille amor in Christo habuit
dependentiam a scientia beata, et a scientia
infusa sicut a duabus regulis partialibus,
et inadæquatis; sequitur quod earum qua­
libet alliata, destrueretur ; sic enim contin­
git in his, quæ simili ratione a duobus
comprincipiis dependent. Unde sublata
regulatione per scientiam infusam, cessa­
ret amor Dei in Christo. Id vero est aperte
falsum : nam cum talis amor sit beatificus,
et entitative necessarius ; maneret idem en­
titative cum sola scientia beata, licet aliæ
regulationes excluderentur. Sicut enim vi­
sio beata salvatur independenter a scientia
infusa, sic etiam et amor beatificus, qui
ad scientiam beatam necessario, et per se
consequitur, ut omnes concedunt, et in
præsenti supponunt.
Milii- Refellitur secundo reducendo huius res­
tai
. .
i ·i
.
J .
ponsioms patronos ad idem inconveniens,
quod aliis opposuimus, et ipsi vitare stu­
dent. Nam cum dicunt eundem entitative
actum amoris fuisse in Christo necessa­
rium ut regulatum scientia beata, liberum
ut regulatum scientia infusa; necessarium
est, quod in eadem entitate tales actus

45

admittant duas diversas terminationes,
unarn liberam, quæ deficere possit, et aliam
necessariam, quæ deficere nequeat. In­
quirimus ergo, utrum prædictæ termina­
tiones distinguantur solo numero, autetiam
specie? Si eligant primum : sequitur, quod
duo accidentia (ut sunt duæ ili® termina­
tiones) recipiantur in eodem numero sub­
jecto '. quod esse impossibile recognos­
cunt prædicti Auctores ; quare excludere
tentant duos amores charitatis numero
diversos. Secundum autem dicere non pos­
sunt : quia juxta eorum sententiam præ­
dictæ terminationes non aliunde distingui
possunt, quam ex diversis regulationibus
scientiae beatæ, et scientiæ infusæ : attin­
gunt enim idem objectum diversis illis re­
gulis applicatum, ut expresse inter alios
concedit Nazarius ubi supra conci. 3. Sed
ubi eadem ratio formalis objecti applica­
tur, quamvis applicatio fiat diversis specie
applicationibus; nulla est ratio multipli­
candi specie terminationes, sive habitudi­
nes in objectum : quippe quæ non ab ap­
prehensionibus, sed ab objectis formalibus
speciem accipiunt, ut supra num. 47 os­
tendimus , excludentes eodem discursu
duos actus charitatis specie diversos, ut
diversis apprehensionibus regulatos. Ergo
nullum est fundamentum ad distinguen­
dum in eodem actu charitatis Christi erga
Deum duas terminationes specie distinc­
tas, unam liberam dependentem a scientia
infusa, et aliam necessariam dependentem
a scientia beata. Quod amplius declaratur :
nam ideo juxta prædictos Auctores non fue­
runt in Christo duo charitatis amores specie
distincti, unos liber, et alter necessarius,
quia licet in Christo fuerint duæ scientiæ
specie diversæ, beata scilicet, et infusa,
tamen illi amores non specificantur ab·
apprehensionibus per tales scientias, sed
a bonitate divina, quæ est idem formale
amoris motivum, licet diversis apprehen­
sionibus applicetur. Atqui terminationes,
sive habitudines amoris ad objectum non
specificantur ab apprehensionibus per di­
versas scientias ; sed a bonitate objecti,
quæ per illas apprehensiones repræsentalur. Generale quippe est in omnibus respectivis, sive sint habitudines, sive termi­
nationes, sive ipsi actus, specificari a
termino, vel objecto ; qualibet via, et quo­
libet modo applicetur. Ergo qua ratione
in Christo non admittuntur duo amores
charitatis erga Deum distincti, eadem
etiam ratione admitti non debent’duæ terr

46

DE 1NCAHN AT10NE.

minationes in eodem amore specie diverso. I quatenus terminatus ad bonitatem diviEt Auctores relati minus consequenter I nam secundum se ; est autem libor quate*
procedunt, dum doctrinam, quam in actu ■ nus terminatur ad creaturas, quin et ad
amoris confirmant in ejus terminatione
bonitatem divinam, ut exercite movet per
labefaciunt ; cum ulrobique occurrat idem ; modum rationis finalis ad creaturarum
m olivum.
amorem. Nec enim actus liber in Deo
«febris
δθ· Præclusa igitur isia via, quæ liber- addit entitative, et in recto aliquid supra
eisatis talem in Christi amore salvare intendit amorem necessarium ; se I est hic ipse
comme- per recursum ad directionem scienti» inamor connotwdo creaturas, ad quas libere
terminatur, ut explicuimus tract, 4, disp.
objeciio- fusas; secunda et satis frequens inter Thosohilo m*stas» præsertim recentiores, aliter ma­ j 5, dub. 7. Cum ergo amor creatus in
Christo fuerit participatio formalis amoris
teriam declarat independenter ab eo re­
increati : sequitur, quoti simul fuerit ne­
cursu, quem insufficientem recognoscit,
et non necessarium. Considerat namque cessarius entitative, et liber terminative :
Deum, qui per scientiam beatam cognosci et primum habuerit per habitudinem ad
tur, dupliciter attingi posse per amorem :
bonitatem divinam clare visam, secundum
uno modo secundum se, aut perfectiones se consideratum; secundum voro per res­
ipsi intrinsecas ; quo pacto necessario ad pectum ad eandem bonitatem, ut in exer­
se convertit voluntatem videntis : altero citio erat illi ratio diligendi creaturas. Ita
modo, quatenus est ratio exercita diligendi Vicentius, Alvarez, Godui, Gouet, Lorca,
creaturas, seu bona illi oxtrinseca, propter · Lugo. Meracius, et alii.
ipsum; quo pacto non movet necessario
Hic dicendi modus est satis probabilis, Nm
voluntatem, sed libere objective, sive cum et paucis rem declarat : iliumque proinde
indifferentia ad oppositum, ut satis evin­ supposuimus, vel adhibuimus in pluribus
cunt, quæ supra expendimus a num. 13. j locis, ut tractat. 12, disp. 2, num. 38 et
Unde juxta diversam hanc Dei visi consi­ i tract. 16, disp, 1, dub. 2. num. 13. et
derationem, sive perfectionem objectivam, i aliis, in quibus difficultatem praesentem
dupliciter etiam considerari potest amor attigimus, ultimum judicium huic loco
I
charitatis in Christo, prædictum objectum reservantes. Nunc autem rem ex professo,
attingens : nam quatenus respicit Deum considerantibus multum difficilis apparet.
secundum se, et secundum perfectiones Nam ut ab exemplo, quo se explicat, inci­
sibi intrinsecas, necessario illud prosequi­ piamus; licet Deus per eundem entitative
tur ; quod convincit objectio num. 45 actum, quo se consideratum secundum se
proposita, cui obviam ire curamus : sed necessario diligit, amet libere creaturas,
quatenus terminatur ad Deum, ut est exer­ sive, et in idem redit, quod idem ainor
cite ratio diligendi creaturas, seu bona increatus sit necessarius respectu Dei, et
extrinsecOj sibique non essentialiter con­ liber respectu creaturarum ; provenit ex
nexa, libere illum amat, sicut et ipsas I summa actualitate, independentia, atquo
creaturas propler Deum : quod satis est infinitate talis actus, ex quibus radiciad veritatem nostræ, et communis asser­
bus habet, quod possit absque ulla sui
tionis, indefinite statuentis voluntatem mutatione terminari , aut non termi­
Christi fuisse liberam in eliciendo amo­
nari ad creaturas, et ad ipsum Deum
rem charitatis erga Deum, sed non deter­ quatenus exercite movet per modum finis
minantis omnem amorem, vel amoris mo­ ad eas diligendas. Sed amor creatus
dum. Unus itaque et idem entitative fuit in Christo habet conditiones oppositas;
charitatis actus in Christo erga Deum, re- cum sit actus finitæ perfectionis, et acgulatusque eadem scientia visionis ; fuit- tualitatis, atque ab objecto dep-ndeat.
que necessarius, et liber : necessarius (et Ergo nec imitatur, nec participat perfec­
quidem entitative), quatenus terminatur tionem divini amoris in eo quod unus
ad Deum clare visum secundum se consi- entitative existons terminetur ne essurio
deralum : liber autem saltem quantum ad ad Deum secundum se, et simul termina­
terminationem, quatenus terminatur ad tur libere ad Deum, ut est ratio diligendi
Deum, ut est ratio exercite movens ad creaturas; sitque proinde exercitium ne­
diligendum creaturas propter ipsum. Quod cessarium, et liberum voluntatis creatæ.
declarari potest exemplo amoris increati,
Nec satisfacit, quod communiter responde­
quo Deus se, et creaturas diligit : nam
tur, et respondimus loco cit. ex tractat.
prædicluç actus est entitative necessarius,
12 amorem divinum ob etiam infinitatem
exercere

DISP. XXVII, DDB. III.
cxeroere illa munia iihaque aliquo sibi ex
parte rocti ronlitor superaddito : bo4 amo­
rem creatum agere additione allcujus modi
extensionis a propria ontitate distincti, quo
se porrigit ad objecta libere attacta : et in
quo salis explicat potentialitatem, et finitatein, et ab eminentia amoris increati dis­
tinguitur. Id, inquam, non satisfacit. Turn
quia si res ita se habet, plano corruit vis
exempli; etenim esse participationem for­
malem amoris increati non convenit modo
extensionis, sed actu amoris creati: ergo
vel iste per se ipsum est exercitium formaliter necessarium, et formaliter libe­
rum ; quod juxta hanc responsionem non
conceditur : vel prædictum exemplum
non est ad rem. Tum etiam quia si Christi
voluntas non se libere exerceret, nisi per
illum modum extensionis actui necessario
superadditum; ipse modus potius quam
actus vocandus est liberum exercitium :
atque ideo voluntas Christi non erit libera
in eliciendo amorem erga Detim clare vi­
sum, sed in producendo præciee modum
quendam in illo amore ·: eadem autem, et
meliori ratione poterit elicere actum dis­
tinctum, ut nos infra declarabimus.
Coniau- 5i Confirmatur primo : quia praedictus
uaplins. modus vel est producibilis ex vi influxus
actualis distincti ab amore necessario;
vel non est producibilis nisi ex vi ejus­
dem influxus amoris necessarii, ad quem
juxta praedictam sententiam consequitur?
Si eligitur primum : manifeste sequitur
talem modum produci per actum amoris
distinctum realiter ab amore necessario :
nam influxus actualis potenti* appetitivæ
non est aliud, quam amor : atque ideo
influxus realiter distinctus ab amore neces­
sario est nova, et distincta actio, ac novus,
et distinctus amor, sive exercitium vo­
luntatis. Et si res ita se habet; frustra fit
recursus ad solam additionem modi liberi
supra actum necessarium. Si aulem eligi­
tur secundum : consequenter conceden­
dum est, quod sicut talis modus non est
producibilis nisi ex vi ejusdem indivisibi­
lis influxus amoris necessarii; ita nec est
conservabilis nisi ad ejus conservatio­
nem, et similiter nec omitti poterit nisi
ad ejus destructionem, et omissionem.
Unde ut quis sit in potentia ad omitten­
dum talem modum terminationis, aut ex­
tensionis, debet esse in potentia ad omit­
tendum actum entitative acceptum, ad
quem modus ille consequitur. Atqui juxta
praemissam responsionem Christus non

47

I fuit ab intrinseco potens orftittere prodic­
tum actum entitative acceptum, sed ilium
necessario elicuit, et conservavit pro me­
ritis Dei clare visi. Ergo nec fuit ab in­
trinseco potens omittere talem modum;
sed illum necessario conservavit ad ne­
cessariam conservationem actus entitative
considerati, Et consequenter humana
Christi voluntas non fuit libera in eli­
ciendo amorem erga Deum clare visum,
sive ille actus consideretur enlitative, she
consideretur quantum ad modum termi­
nationis, et extensionis. Quod intendi; ob­
jectio supra facta, et assertio no.-tra non
admittit.
Confirmatur secundo, prænotando Chris­
tum fuisse liberum in diligendo Deum non
solum ut erat sibi ratio finalis diligendi
creaturas in communi, sed etiam ut erat
ratio diligendi eas in particulari, iia ut ex
vi illius potuerit diligere, aut non dili­
gere, omnes, et singulas determinate ;
et similiter potuerit diligere aliquas, et
non diligere alias : sicut enim Chris­
tus fuit liber in amando ipsas, sic etiam
fuit liber in amando Deum ut erat ra­
tio finalis eas diligendi. Hoc supposito,
inquirimus, utrum amor ille necessarius^
quo Christus Deum secundum se diligebat,
se extenderit libere ad creaturas, sive po­
tius ad Deum tanquam ad rationem fina­
lem eas diligendi, per unicum tantum
modum, vel per plures juxta numerum
creaturarum? Et neutrum | otest conve­
nienter affirmari. Non quidem primum :
nam cum creatura? plures sint, et Christus
libere potuerit unam diligere, et aliam
non diligere; consequenter dicendum est,
quod potuerit habere illuni modum exten­
sionis circa aliquas, et non habere illum
modum extensionis circa alias; conser­
vare illum modum extensionis continuando
aliquarum amorem, et omittere eum ex­
tensionis modum cessando ab aliarum
amore. Id vero est impossibile^ ubi sup­
ponitur unus, et idem extensionis modus :
alias talis modus perseveraret, et non per­
severaret, destrueretur, et non destruere­
tur: quod implicat contradictionem. Ergo
dici non valet, quod Christus diligat libere
creaturas, et Deum, ut est ratio eas dili­
gendi, per actum entitative necessarium,
addito uno tantum terminationis mo lo, in
quo producendo libertatem exerceat. Nec
minora incommoda occurrunt in secundo :
nam si unus tantum modus non sufficit,
innumerabiles plane in amore Christi

M-ijor

48

DE INCARNATIONE.

ente linito, et potontiali apprehendi non
beatifico admittendi erunt, tot videlicet,
quot sunt creaturæ , quas Christus li- valet absque additione aliqua, vel formabere dilexit aut libere non dilexit : qua' litate, realitativo producta. Ergo humana
Christi voluntas non potuit libertatem oxerplane pene infinitæ sunt juxta mulli tu
dinem objectorum , quæ cognovit. Et cere in diligendo Deum ut rationem fina­
lem exercite diligendi creaturas , nisi
rursus cum circa eandem creaturam
potuerit suam libertatem diversimode agendo,se movendo, et producendo aliquid
exerere, illam aliquando, vel secundum præter, etsupraentiiatem amoris necessarii,
aliquam rationem amando, et eandem quo diligit Deum secundum se claro visum.
Quod tamen non potest esse modus tantum
aliquando, aut secundum aliquam ratio­
nem non amando, plures adhuc modi extensionis, aut terminationis, quem Ad­
extensionis circa quamlibet creaturam su­ versarii assignant, et supra rejecimus.
52. Aliud motivum, ut prædicta respon­ Coafiperaddendi sunt : procedemusque sine
lilu
modo in addendo modos. Quis autem non sio nohis non penitus arrideat, consistit in otopka
videat irrationabile esse hanc modorum minori consequentia, quam habet ad funda­ < Jit»
multitudinem et vicissitudinem admit­ mentum nostræ assertionis num. 43 propo­ re.-pw$(0.
tere in actu amoris beatifici, de se simpli­ situm, quod est inter Thomistas valde com­
cissimo, et immutabili juxta indolem bea- mune : nam vel non probat humanam
titudinis essentialis, quam in suo genere Christi voluntatem fuisse liberam in eli­
ciendo amorem charitatis erga Deum; vel
complet? Præsertim cum hæc multitudo,
et varietas modorum intelligi non valeat probat, quod elicuerit amorem Dei liberum
absque novo influxu, et cessatione influ­ non solum quoad terminationem, sed etiam
xus circa actum necessarium entitative quoad entitatem, ita ut hanc suspendere,
acceptum, ad quem illi modi juxta præ- aut omittere potuerit. Etenim non consti­
missam responsionem consequuntur. Ergo tuimus, quod Christus fuerit liber in eli­
affirmari non debet, quod Christus diligat ciendo amorem erga Deum clare visum,
creaturas, et Deum ut est ratio illas dili­ consideratum secundum se, sive quantum
gendi, per ipsum amorem necessarium, ad intrinsecam perfectionem; sed in dili­
additis pluribus modis, in quorum pro­ gendo Deum, ut erat sibi ratio finalis, sive
ductione libertatem, vitalitatem, et eifi· motivum formale di igendi creaturas prop­
cientiam exerceat.
ter ipsum : atqui circa Deum hoc poste­
«or5efrà” Et Sl acl Eæc vitanda dicatur terminatio- riori modo consideratum potuit Christus
gium. nem illam actus necessarii ad creaturas, et elicere, et non elicere actum entitativum
ad Deum, ut est ratio exercita illas dili­ amoris : ergo vel fundamentum illud nihil
gendi, non addere aliquid reale, et realiter probat; vel suadet, quod Christus fuerit
distinctum supra entitatem prædicti actus, liber in eliciendo amorem Dei non solum
sed solum connotationem eorum objecto­ quoad terminationem, sed etiam quoad en­
rum, sicut in amore increato contingit, et titatem. Probatur minor : quia ejusdem
aliqui significare videntur; mirabilius quid rationis est, et ad eandem facultatem spec­
ponitur, sed etiam minus, aut nullo modo tat diligere creaturas propter Deum ulti­
intelligibile. Nam quod amor necessarius mum finem exercite moventem ad earum
in Deo se extendat libere ad creaturas abs­ amorem; ac diligere Deum ut finem ulti­
que ulla additione, vel mutatione. prove­ mum exercite moventem ad amorem crea­
nit ex infinita ejus actualitate, et indepen- turarum propter ipsum ut constat ex su­
dentia, secundum quam identifient sibi pra dictis : sed humana Christi voluntas
quodlibet exercitium, et manet independens dilexit creaturas propter Deum ultimum
ab objectis creatis, quæ pro libito attingit. finem amore libero non solum quoad ter­
Sed libertas creata aliter prorsus se habet : minationem, sed etiam quoad entitatem
quia finitæ virtutis est. et potentialitati ita quod potuerit eum amorem elicere, vel
admixta : unde non se exercet, nec tran­ omittere, ut nemo negat, et facile constat
sit de non volente aliquod objectum ad ex supra dictis : ergo similiter dilexit
volentem illud, et e converso absque in­
Deum tanquam ultimum finem exercite
trinseca mutatione : quæ salvari nequit moventem ad dilectionem creaturarum,
absque alicujus realitatis additione , vel per amorem liberum non solum quoad ter­
ablatione. Præsertim cum libertas exercita minationem, sed etiam quoad entitatem,
sit quoddam vivere in actu secundo : et ita ut potuerit talem amorem elicere, et
vivere sit agere, et se movere : quod in non elicere : et e converso si circa Deum
ultimum

DISP. XXVII, DUB. III.
ultimum finom exercite moventem ad di­
lectionem creaturarum non potuit elicere
amorem liberum quoad entitatem ; pariter
non potuit elicere amorem liberum quoad
terminationem.
prose·
Confirmatur : nam Deus quatenus per
iapuJ modum ultimi finis movet exercite ad dignaiio. figendum creaturas propter ipsum, est
objectum aptum ad terminandum imme­
diate actum amoris liberum quoad termi­
nationem, et entitatem ; ergo humana
Christi voluntas dilexit Deum ita consi­
deratum amore charitatis libero utroque
modo. Consequentia videtur manifesta :
quia humana Christi voluntas attigit illud
objectum juxta ejus merita, capacitatem,
et aptitudinem : ergo si de se est aptum
ad terminandum amorem liberum terminative, et entitative; sic illuni de facto
terminavit : atque ideo Christus illjid ob­
jectum dilexit per actum liberum utroque
modo. Antecedens est certum : quia Deus
ita acceptus terminat immediate de facto
in nobis amorem liberum terminative, et
entitative; ergo de se est objectum aptum
ad terminandum immediate amorem utro­
que modo liberum. Nec proderit dicere,
quod Deus a Christo cognoscebatur clare, et
in se per scientiam beatam. Nam contra est,
quod Deus secundum eam considerationem
sumptus, licet clare videatur, non nécessi­
tât voluntatem ad sui amorem ; alias nec
esset objectum amoris liberi terminative.
Sed potius ipsa Dei visio manifestat ipsum
secundum rationem ultimi finis exercite
moventem ad dilisendum creaturas, non
importare rationem, quæ objective deter­
minet voluntatem : cum ratio summi boni
in se, quæ sola rapit necessario volunta­
tem, salvetur independenter ab hoc, quod
Deus per modum finis ultimo moveat, vel
non moveat exercite ad amorem creatura­
rum ; et cum ipsa molio exercita non im­
portet rationem sumini boni adæquatam,
sed quasi contractam, et participatam in
ordine ad peculiarem effectum finitura.
Quare sicut Deus non visus in se potest
immediate movere ad actum liberum ter­
minative, et entitative, qui attingat ipsum
sub ratione exercita ultimi finis; sic etiam
potest clare visus, ut ex his, quæ statim
dicemus, magis constabit.

Salmant. Curs, lheolog. tom. XVI.

49

§ IV.
Melior, faciliorejue ejusdem objectionis solutio
proponitur, ac defenditur.

53. Relictis ergo præmissis responsioni- Resbus, duo pro legitima difficultatis explicatione supponenda sunt. Primum (et in indooquo Thomistæ, et alii facile conveniunt)
est Christum dilexisse necessario Deum, pîis sita,
clare visum consideratum secundum se;
dilexisse autem libere eundem considera­
tum in ratione ultimi finis exercite moven­
tis ad creaturarum amorem. Quod satis
constat ex dictis § præced. quibus opus
non habemus adjicere. Secundum (et in
quo recedimus ab ultimo dicendi modo)
est actum, quo Christus necessario dilexit
Deum clare visum consideratum secundum
se; et actum, quo libere dilexit Deum con­
sideratum in ratione ultimi finis exercite
moventis ad creaturarum amorem, fuisse
actus entitative diversos. Ex quibus con­
sequitur, quod licet humana Christi volun­
tas non elicuerit amorem charitatis libe­
rum vel entitative, vel terminative erga
Deum, ut est summum bonum amabile
secundum se, et propter se absque respectu
ad media, aut quasi media, quæ sunt creaturæ; nihilominus elicuerit amorem chari­
tatis liberum tam terminative, quam en­
titative erga Deum, ut est summum bonum
exercice movens per modum ultimi finis
ad diligendum creaturas, propter ipsum.
Quibus suppositis ad objectionem num. 45
propositam respondetur, quod licet volun­
tas Christi, et cujUscumque alterius beati
non sit libera in eliciendo omnem actum
amoris erga Deum clare visum ; amat enim
necessario Deum secundum se, et propter
se : libera tamen est in eliciendo aliquem
amorem erga Deum clare visum ; siquidem
libere amant eum ut exercite moventem
per modum ultimi finis ad diligendum
creaturas propter ipsum. Ad veritatem au­
tem nostræ assertionis, quæ indefinita est,
non requiritur Christum fuisse liberum in
eliciendo omnem charitatis amorem : sed
sufficit, quod liber fuerit in eliciendo ali­
quem actum amoris charitatis circa Deum :
sic namque indefinite verificatur, quod
Christus ex charitate libere Deum dilexerit. Et cessant juxta hanc responsionem
difficultates, quas opposuimus ultimo di­
cendi modo ex relatis g præced. qui tan­
tum constituit in Christo amorem Dei li­
berum penes solam præcise terminationem :
i

50

DE INCARNATIONE

DISP. XXVII, DUB. III.

assignamus enim actum liberum entitative, I lumina specihco distincta ; prior enim per­
alia omnino primaria, et absoluta, nempo
quem Christus putuerit elicere, et non
tinet ad simplicem intelUgentiam, sive ad
quod sit appetibile secundum se, absolute,
elicere.
habitum principiorum ; posterior vero specet independenter a mediis ; alia autem
PrseciSed quia hujus responsionis veritas de­ tat ad habitum scientiœ : ergo idem proporsecundaria, et velut respecliva, videlicet
pnom
tionabililer dicendum est de illis amoribus,
esso*id, propter quod alia desiderantur,
respoa- pendet ex veritate secundæ suppositionis,
sionis oportet hanc demonstrare. Et licet non
sive quod movet ad aliorum amorem :
sive affectibus erga bonum. Unde D. Thom, D.ît»
foadaconstat autem, quod bonum secundum
meatom. parum innotescat ex dictis num. præced.
post verba relata immediate subjunxit :
priorem conceptum terminat simplicem
probatur adhuc magis efficaciter : nam Sic elium et circa intellectum accidit : nam
d.tiob. intentionem. Unde D. Tho. quæst 23 de
amor charitatis respiciens Deum secundum
primo aliquis inlelligil ipsa prima princiVerit. art. Il, inquit : Intendere in hoc
se est simplex volitio : amor autem chari- dia secundum se : poslmodum autem intellidifferre a velle, quod velle tendit in finem
tatis respiciens Deum tanquam finem mo­ git ea in ipsis conclusionibus, secundum
absolute : sed intendere dicit ordinem ad
ventem ad amandum creaturas propter quod assenlit conclusionibus propter prin­
I
finem, secundum quod est in quem ordi­
ipsum est intentio : sed simplex volitio, cipia.
nantur ea, qux sunt ad finem. Ergo li­
et intentio circa idem bonum sunt actus
Confirmatur secundo ex doctrina, quam Seem
cet volitio simplex, et intentio terminen­
realiler specifice differentes : ergo amor,
tradidimus tract. 8, disp. 1, dub. 3 per
tur ad idem objectum; nihilominus sim­
quo charitas respicit Deum secundum se,
totum, et specialiter a num. 48 ; nam li­
plex volitio terminatur ad ipsum secundum
et propter se est actus realiter specifice cet et actus simplicis volitionis. et actus
rationem omnino primariam, et forma­
diversus ab amore, quo eadem charitas | intentionis terminentur ad objectum pri­
lem; intentio autem secundum rationem
respicit ipsum Deum ut finem exercite marium voluntatis, quod est bonum per
aliquomodo secundariam, et materialem.
moventem ad diligendum creaturas. Minor modum finis, et quatenus a bono medio­
Terüa.
Confirmatur tertio, et magis specialiter
constat generaliter in naturalibus, ubi
rum distinguitur ; nihilominus simplex voin actibus, de quibus agimus in præsenti :
simplex amor boni distinguitur realiter I litio terminatur ad illud bonum secundum
nam illi actus distinguuntur realiler speci­
rationem omnino primariam, et formalom ;
specifice ab intentione ejusdem boni, non
fice, qui sunt ad invicem mutuo separabi­
minus quam amor a desiderio : est enim intentio vero terminatur ad idem bonum
intentio finis desiderium quoddam. Unde j secundum rationem aliquomodo secunda­
les, et habent objecta formaliter diversa :
sed hujusmodi sunt actus charitatis, quo
videmus, quod simplex amor est idem riam, et materialem : sed hoc sufficit, ut
Christus dilexit Deum clare visum secun­
circa objectum præsens, et absens; quia /i prædicti actus distinguantur essentialiter :
dum se acceptum, et actus, quo dilexit eun­
respicit illud secundum se, el propter se ergo ita distinguuntur : et consequenter
dem Deum clare visum consideratum per
præcisive ab his differentiis : sed intentio amor charitatis eraa
kJ Λ·. Deum secundum se,
modum finis exercite moventis ad creatu­
respicit illud secundum quandam distan­ et amor charitatis erga Deum ut exercen­
rarum amorem : ergo tales actus distin­
tiam saltem in ordine ad media, quæ ad tem rationem finis differunt specifice.
guuntur realiter specifice. Major est certa :
ipsum trahere curat; unde cessat motus Utraque consequentia patet. Et minor est
quia nullamajor et evidentior radix distinc­
lapidis, in centro, sed persistit amor lapi­
certa : tum quia vel minima distinctio ex
tionis realis inter aliquos actus assignari
dis, ubi ponitur in centro, ad centrum se­ parte objecti in modo terminandi actus
potest, quam quæ in ea proponitur : et si
cundum se. Quam doctrinam satis perspi­
sufficit ad refundendum his specificam dis­
D.Thom. cue tradit D. Tho. 1, 2, quæst. 8, art. 3,
illa non sufficit, nulli profecto actus alicutinctionem, ut inductive potest ostendi, et
jus potentiæ, aut virtutis realiter specifice
ubi ait : Voluntas in ipsum finem dupliciter liquet in actibus amoris, desiderii, frui­
distinguentur. Minor autem quoad primam
fertur : uno modo absolute secundum se; alio tionis, et similibus, qui licet attingant
partem ostenditur, nam in primis amor
modo sicut in rationem volendi ea, qux sunt idem bonum, differunt essentialiter ; nam
Dei clare visi secundum se, et propter se
ad finem. Manifestum est ergo, quod unus,
tale bonum terminat diversimodo eorum
potest separari ab amore Dei ut finis exer­
el idem motus voluntatis est, quo fertur in habitudinem. Tum etiam quia eo ipso,
cite moventis ad amorem creaturarum :
quod bonum terminet simplicem volitiofinem, secundum quod est ratio colendi ea,
posset enim priori modo amari, licet nulla
qux sunt ad finem, ct in ipsa quæ sunt ad nem secundum rationem omnino prima­
creatura amaretur, nec ipse Deus ut mo­
riam, et formalem, et terminet intentio­
finem. Sed alius actus est, quo fertur in
vens exercite ad earum amorem : est enim
ipsum finem absolute, el quandoque prxcedit nem secundum rationem aliquomodo secun­
prior illa ratio, et prorsus absoluta, et a
tempore. Sicut cum aliquis primo vult sani­ dariam, et materialem, oportet quod tales
tatem; el postea deliberans quomodo possit actus simili ratione comparentur inter se,
secunda independens. Rursus amor Dei
sanari vult conducere medicum, ut sanetur.
et cousequenter quod simplex volitio sit
ultimi finis ut moventis exercite ad dili­
ConEr54. Confirmatur primo ; quia ita se ha­ actus omnino primarius, intentio vero sit
gendum creaturas propter ipsum potest
œatio I.
bent amor simplex boni secundum se, et actus aliquomodo secundarius, et mate­
separari ab amore necessario, quo Deus
amor ejusdem boni ut exercite moventis rialis : sed actus, qui hoc modo comparan­
clare visus diligitur in se ipso, ut liquet
ad media ; sicul se habent coanitio sim- tur. distinguuntur specifice : ergo sim­
in nobis viatoribus, qui priorem illum
plex primorum principiorum secundum
plex volitio, et intentio ita distinguuntur.
amorem habemus, licet ultimo cireamus.
se, et cognitio eorumdem principiorum
Major autem, in qua poterat esse difficul­
Sunt ergo tales amoris actus mutuo ad in­
ut exercite moventium ad assensum con­
tas, constat ex dictis loco cit. et breviter
vicem separabiles. Secunda etiam minoris
clusionum : sed iste cognitiones sunt ac­ suadetur : nam in bono, quod est objecfacile constat ex dictis, tum quia amor Dei
tus realiter diversi ; siquidem perlinent ad I tum voluntatis, duæ rationes inveniuntur,
secundum se attingit objectum secundum
alia

5)

primariam omnino boni rationem; amor
vero Dei ut exercite moventis per modum
linis attingit objectum secundum rationem
aliquomodo secundariam. Tum etiam quia
prior actus respicit objectum ut necessario
movens, unde est necessarius : posterior
vero ut libere, sive indifferenter movens,
quocirca est liber : istæ autem rationes
objectivæ sunt satis differentes. Tum deni­
que quia ita se habent isti actus in ordine
ad Deum, sicut se habent illæ terminatio­
nes, quas in eodem actu constituunt Auc­
tores num. 50 relati : sed de illis nemo
negat, quod respiciat objectum secundum
diversas rationes formales : et ideo actus
secundum unam terminationem est neces­
sarius, et secundum aliam est liber, ut
prædicti Auctores discurrunt : ergo idem,
et urgemiori ratione de his actibus dici
debet.
55. Ex quibus salis apparet veritas nostræ secundæ suppositionis, nempe amo­
rem, quo Christus necessario dilexit Deum
clare visum, consideratum secundum se,
fuisse actum realiter specifice diversum
ab amore, quo Christus dilexit Deum clare
visum consideratum per modum finis mo­
ventis exercite ad diligendum creaturas
propter ipsum. Unde ex eo, quod Christus
necessario simpliciter dilexeritDeum priori
amore, non sequitur, quod non dilexerit
libere simpliciter Deum posteriori modo.
Juxta quæ opus non habemus recurrere ad
diversas regulationes secundum scientiam
beatam, et secundum scientiam infusam -,
nec etiam ad diversas ejusdem amoris ter­
minationes, quæ ægre, aut nullo modo
salvant libertatem in Christo circa amorem
Dei clare visi, aliaque afferunt vel diffici­
lia, ut § præced. ponderavimus. Quæ om­
nia vitantur admittendo in Christo actum
charitatis liberum non solum terminative,
sed etiam entitative, sive quantum ad pri­
mariam ejus terminationem, et speciem,
quo Christus dilexit Deum ut finem ulti­
mum exercite moventem ad diligendum
creaturas propter ipsum, ut supra expli­
cuimus.
Et si inquiras, per quam scientiam
reguletur prædictus amoris actus? M. Joa
nes a S. Thom. (quem solum ex Aucto­
ribus supra relatis reperimus hunc di­
cendi modum attigisse), respondet loco
cit. § Nihilominus eandem solutionem, si­
gnificat talem actum regulari per scien­
tiam infusam, et quantum ad hoc inclinat
in sententia Suarii, et aliorum num. 46

Appli­
catur
præmissa
doctri­
na.

Inci­
dentis
dubii
resolu­
tio.

52

DE INCARNATIONE.

relatam. Sed magis consequenter ad hac­
tenus dicta respondetur talem actum ex
specie sua non poscere regulationem scien­
ti» beatæ, sed posse sufficienter regulari
per scientiam infusam, quin et per fidem
theologicam, ut palet in nobis, qui elici­
mus amorem erga Deum ultimum finem
exercite moventem ad diligendum creatu­
ras propter ipsum ; et tamen non habemus
scientiam beatam, nec per se infusam, sed
solam fidem. Dubitandum tamen non est,
quod possit regulari per scientiam beatam,
qmvidem objectum non solum æqualiter.sed
melius etiam proponit. Nec inconveniens
est, quod actus idem specie possit tendere
in idem objectum diversis apprehensioni­
bus applicatum : nam cognitionum diver­
- sitas de materiali se habet ad amorem,
ubi eadem bonitas objectiva repræsentatur,
ut supra diximus num. 46. Aliunde vero
regu'alio prædicti actüs non potest ascien­
tia beata, et simul a scientia infusa tanquam a principiis adæqualis, vel inadæquatis exercite dependere ob superius dicta
num. 49. Quare cum in Christo fuerit
scientia beata, quæ regulationem per scien­
tiam iufusam pro dignitatis suæ merito
præoccupat; tenendum est talem amorem
in Christo regulatum fuisse per scientiam
beatam, atque ideo attigisse Deum clare
visum in se : non quia id exposcat ex spe­
cie sua, sed ob rationem jam assignatam,
Unde talis amor in Christo fuit reipsa ac­
tus comprehensoris; licet ex specie sua
queat esse viatoris actus, vel saltem neu­
trum statum essentialiter determinet. Me­
ruit tamen Christus per talem actum, non
ut erat comprehensoris, sed ul erat via­
toris saltem secundum corpus, et quantum
ad aliqua : quia mereri non competit comprehensoribus ut talibus; sed viatoribus,
sive tendentibus in terminum meriti, ly ul
significante saltem conditionem ex lege
Dei ordinaria sicut diximus, tract. 16 disp.
3, dub. 1, conci. 1.
FcU'*r"
Juxta quam doctrinam haud obscure exD.Tbom. plicatur locus alias difficilis D. Thom.
quæst. seq. art, 3, ubi in primo argu­
mento sibi opponit, quod charitas compre­
hensoris pertinet ad prxmium bcalitudinis, cum secundum eam attendatur fruitio :
unde non videtur esse principium merendi,
cum non sil idem meritum el prxmium.
Unde ulterius videtur, quod Christus non
meruerit charitate ; siquidem ejus charitas
erat comprehensoris, et Deo fruentis. Ad
quod respondet : Dicendum quod fruitio,

qux est actus charitalis perlinet ad gloriam (Niimx, quam Christus non meruil.
Et ideo si per charilatem aliquid meruit,
non sequitur, quod idem sil meritum, et
prxmium. Nec tamen per charilatem me­
ruit, in quantum erat charitas comprehen­
soris, sed in quantum erat viatoris : nam
ipse fuit simul viator, et comprehensor, ut
supra habitum est quxsl. 15, ari. 10. Et
ideo quia nunc non est viator, non est in
statu merendi. Cujus testimonii sententia
vix, aut nullo modo salvatur juxta opinio­
nem illorum, qui dicunt Christum me­
ruisse per ipsum amorem beatificum ut
terminative liberum : quia prædictus actus
bealitudinem essentialiter præsupponit, et
convenit Christo non ut viatori, sed ut
comprehensori : unde juxta prædictam
sententiam falsificari videtur dictum D.
Thorn. quod Christus non meruit per charitatem, in quantum erat charitas compre­
hensoris, sed in quantum erat viatoris. Sal­
vatur autem facile juxta nostrum dicendi
modum : quia non asserimus, quod Chris­
tus meruerit per amorem bealilicum vel
entitative, vel terminative acceptum; sed
per alium amorem specie diversum, qui
licet de facto regulatus fuerit per scien­
tiam beatam, quæ in Christo alias præsupponitur; id tamen non habet per se, et ex
specie sua, sed per accidens, facta videlicet
ea suppositione : nam quantum est de se,
non supponit statum beatificum, sed potest
viatori competere. Unde cum alias connotaverit in Christo viatoris statum, quem
pro statu mortalitatis simul habuit, perti­
nuit ad charilatem Christi, non in quan­
tum erat charitas comprehensoris, sed in
quantum erat viatoris : atque importavit
eas conditiones, quas juxta relatam D.
Thorn, sententiam debuit habere, ut esset
meritorius. Et quia de facto Christus non
est in statu viatoris ; proplerea talis actus
licet in Christo sit, meritorius tamen de
facto non est ob absentiam videlicet illius
connotati, seu conditionis.
56· Occurrunt tamen aliqua contra hunc
dicendi modum, quibus satisfacere oportet.
Et in primis opponitur, quod D. Thom, in
testimonio relato non obscure significat
Christum meruisse per actum charitatis,
qui est fruitio, ut constat tum ex argu­
mento, cui respondet : tum ex eo, quod
i observat Christum non meruisse fruitio­
nem, quæ pertinet ad gloriam animæ, et
sic vitari, quod idem sit meritum, et
I præmium, siquidem talis fruitio præmium
meriti

tie.

DISP. XXVIf, DUB. 111.

merit! Christi non fuit. Quo dicendi modo
satis significat talem fruitionem fuisse
meritum. Idque evidentius constat ex loco
sent, supra num. 40, allegato, in quo in­
quit : Ipse motus charitatis hominis (jhrisli,
in quo consistit prxmium ejus quantum ad
btaliludinem animx, potest esse meritum
respectu bealiludinis corporis. Quod in aliis
beatis non contingit : quia non sunt in statu
acquirendi secundum aliquid sui : cl ideo
nec sibi, nec aliis merentur. Sed fruitio con­
sistit in amore charitatis terminato ad
Deum in se clare visum, secundum se con­
sideratum : quia sic acceptum est objec­
tum beatificans, et a beatis possessum.
D.Tbon. Ergo ex sententia D. Tho. Christus meruit
per talem actum : et consequenter hujus­
modi actus fuit Christo liber saltem secun­
dum aliquam sui terminationem. Unde
contra mentem S, Doctoris, libertatem et
meritum amoris charitatis in Christo res­
tringimus ad alium actum amoris, qui a
beatifico realiter specifice distinguatur, ut
supra explicuimus.
seMo. Respondetur relata testimonia ab omni­
bus, qui tuentur nostram assertionem, ex­
plicanda esse, et in alio sensu longe di­
verso, quem intendit hæc objectio. Etenim
fruitio formaliter considerata secundum
specificam sui rationem importat amorem,
sive affectum terminatum ad Deum visum,
etsibipræsentem, consideratum secundum
se, et quantum ad perfectionem intrinse­
cam summi boni : consistit enim fruitio in
delectatione, quæ ex possessione summi
boni resultat. Prædictus autem actus ita
acceptus est necessarius tam enlitative.
quam terminative, et nullo modo liber, ut
omnes supponunt. Unde quando D. Tbom.
affirmat fruitionem, quæ est præmium,
fuisse in Christo liberam, et meritoriam
non potest loqui, nec loquitur de fruitione
formaliter accepta secundum conceptum
ejus specificum, sive quantum ad termina­
tionem primariam : secundum quam tamen
rationem, et non aliter fruitio proprie, et
formaiiter est. Unde sic accipi debet,
quod loquatur de fruitione non adeo metaphysice accepta; sed de fruitione minus
proprie dicta, et concomilanter, aut conse­
quenter considerata : quo pacto fruitionem
proprie dictam supponit, et importat affec­
tum erga Deum clare visum, licet fruitio
proprie non sit. Sicut ipsa fruitio, sive
amor solet appellari beatitudo licet beatitudo formalis non sit; sed aliquid ad eam
perlinens complexive. Quare Auctores re­

lati num. 46, sic illa testimonia exponunt,
ut dicant D. Thomam non loqui de frui­
tione secundum terminationem primariam
ad Deum secundum se, quo pacto est objec­
tum beatificans, et determinans objective
ad amorem sui necessarium; sel secun­
dum terminationem secundariam ad Deum,
quatenus per modum finis ultimi movet exer­
cite ad diligendum creaturas juxta quam
rationem non est objectum specificans frui­
tionem proprie dictam, nec movens neces­
sario ad amorem, sed est aliquid conse­
quens, aut concomitans fruitionis actum,
et dicitur fruitio concomilanter. Quæ ex­
plicatio, suppositis illius opinionis princi­
piis, satis congrua est; cum Angelicus
Doctor non potuerit constituere libertatem,
nec meritum in aliquo actu, quatenus ne­
cessario, aut necessario terminato, ut ex
ipsis terminis liquet. Sed prædictam opi­
nionem aliunde rejecimus tanquam explicandæ præsenti difficultati non aptam, ut
constat ex dictis a num. 50. Et ideo juxta
præmissam doctrinam dicendum est, D.
Tho. loqui de actu realiter specifice diverso
a fruitione proprie dicta, qui consistit in
amore Dei ut finis exercite moventis ad di­
ligendum creaturas propter ipsum. Qui ac­
tus dicitur fruitio concomitanter, aut conse­
quenter : quia re ipsa in Christo supponit
visionem beatam, et per ipsam regulatur;
quamvis id ex specie sua non exposcat
sed possit elici mediante inferiori regula­
tione. Quæ expositio desumitur exD.Thom,
num. præced. relato : nam affir mat Chris­
tum meruisse per claritatem, non ^quan­
tum erat charitas comprehensoris, sed in
quantum erat viatoris. Fruitio autem pro­
prie dicta est formalissime actus compre­
hensoris ut comprehensoris, ab hoc con­
ceptu præscindere nequit. Loquitur ergo de
fruitione non proprie dicta, sed sumpta con­
sequenter, aut concomitanter, quæconsistit
in actu amoris supra explicato : hic enim
licet visionem Dei supponat, illam tamen
non postulat, sed potest esse actus viatoris
ut viatoris ; et in Christo connotavit con­
ditionem hujus status saltem quantum ad
corpus.
57. Secundo objicies : nam amor Dei Aii.
secundum se, et amor Dei ut ratio finalis obieclio*
exercite movens ad diligendum creaturas
propter ipsum, distinguuntur specifice, ut
affirmamus; alias non possent in eodem
Christo reperiri : sed actus specie differen­
tes non pertinent ad eundem habitum :
ergo cum amor Dei secundum se conside-

54

Respoasio.

DE INCARNATIONE.

ratus pertineat ad habitum charitatis; se­
quitur, quod amor Dei, ut per modum
finis movet ad amorem creaturarum, ad
talem habitum non pertineat : et conse­
quenter licet Christus fuerit liber in eli­
ciendo hunc secundum actum ; non sequi­
tur fuisse liberum in eliciendo charitatis
amorem erga Deum. Quod tamen require­
batur ad salvandum nostram, et commu­
nem assertionem.
Respondetur frequenter contingere, quod
actus, qui secundum suas peculiares ratio­
nes considerati differunt specifice inter
se, hanc diversitatem non explicent in
ordine ad aliquod principium, sive poten­
tia sit, sive habitus : quia respiciuntur ab
illo vel tanquam actus ioadæquati, vel
cum aliqua subordinatione per modum
actus primarii, et actus secundarii. Sic
enim omnes intellectiones sunt ejusdem
speciei in ordine ad intellectum; quia ab
ipso respiciuntur secundum communem
rationem intellectionis : et nihilominus
secundum suas peculiares rationes differunt
specifice inter se, ut patet in actu fidei, et
actu scientiæ. Sic etiam omnes actus scientifici, ad quos concurrit Philosophia, sunt
ejusdem speciei in ordine ad ipsam, quia
procedunt sub eadem ratione sub qua entis
mobilis : et tamen differunt specifice inter
se considerati secundum suas peculiares ra­
tiones, ut patet in actu, quo cognoscimus
gravitatem terræ, et actu quo cognosci­
mus levitatem ignis. Unde nullus fere est
habitus (si lumen gloriæ excipiamus), qui
plures actus inter se specie differentes non
eliciat, ut liquet in religione concurrente
ad orationem, juramentum, adorationem,
etc. Et in charitate eliciente amorem, de­
siderium, gaudium, etc., nam prædicti ac­
tus differunt specie inter se; et tamen sunt
ejusdem rationis in ordine ad talia prin­
cipia. Sic ergo amor Dei finis supernatuturalis secundum se, et propter se, et amor
ejusdem finis ut est ratio exercita diligendi
creaturas propter ipsum, sunt actus specie
differentes, ut ea, quæ diximus a num. 53
satis evidenter probant : et tamen perti­
nent ad eundem habitum charitatis : quia
procedunt sub eodem raotivo bonitatis
divinæ, quæ est ratio sub qua charitatis.
Sicut enim ad eadem voluntatem pertinet
amare bonum commune secundum se, et
amare idem bonum ut est ratio volendi me­
dia propter ipsum : unde nemo negat sim­
plicem volitionem, et intentionem esse ac­
tus pertinentes ad voluntatem : sic etiam ad

eundem habitum charitatis, quæ se habot
ad instar voluntatis in supernatural! or­
dine pertinet amaro bonum incroatum
secundum se, et amare idem bonum ut
est ratio volendi creaturas propter ipsum,
sive, et in idem redit, habere simplicem
volitionem, et intentionem circa idem
objectum. Unde si Christus fuit liber in
amando Deumsupernaturalem finem, qua­
tenus exercite movet ad diligendum crea­
turas propter ipsum ; sequitur liberum
fuisse in eliciendo charitatis amorem erga
Deum : quæ est nostra, et communis as­
sertio.
58. Nec refert, si replices, quod actus
simplicis volitionis, et intentionis circa
idem bonum comparantur per modum ac­
tus primarii, et secundarii, ut monstrat, ex
dictis num. 54; ergo si voluntas Christi
non fuit libera in actu simplicis volitionis,
quo dilexit Deum secundum se considera­
tum, sed solum in actu intentionis, quo
dilexit Deum ut moventem exercite ad
j
diligendum creaturas propter ipsum ; se­
quitur Christum non fuisse liberum in
eliciendo actum primarium, et nobilis­
simum charitatis, ac subinde nec per illum
meruisse. Quod tamen apparet absurdum ;
cum talis actus in nobis meritorius sit, et ra­
tio merendi per alias virtutum operationes.
'
Id, inquam, non refert : nam quod Depdb
concluditur in hac objectione, nullum ta.
“·
est absurdum, sed veritas ab omnibus
Thomistis num. 50 relatis concedenda.
Nobilissimus enim actus charitatis, et ei
omnino primarius est amor Dei secun­
dum se, et quantum ad terminationem ad
ipsum absolute consideratum : qui actus
respectu Christi videntis Deum in se, non
fuit liber, sed necessarius, et secundum
entitatem. et quantum ad illam termina­
tionem. Et idem nos affirmamus de tali
actu adæquate accepto : quia non aliud
est, quam simplex Dei amor secundum
se, et propter se, sive præcisive ab alio
respectu ad creaturam. Unde consequenter
concedimus libertatem, et meritum Christi
non relucere in tali actu, sed in actu inten­
tionis, quo amat Deum ut finem ultimum
exercite moventem ad diligendum creatu­
ras propter ipsum. Quod vero nos libere
eliciamus amorem charitatis erga Deum
secundum se, provenit ex eo, quod non
videmus Deum in se, sicut videbat Chris­
tus. Quare consequenter admittendum est,
quod nos per plures extensive actus chari­
tatis meremur, quam ipse. In quo tamen,
attentis

DISP. XXVII, DUB. III.

attentis omnibus, non fuit deterioris con­
respectu potentiæ visivæ : ita amor, qui
ditionis prie nobis : quin melius illi fuit ha­
est intentio, respectu tam voluntatis,
bere ex una parte amorem charitatis bea­
quam charitatis potest dici actus aliquotificum, quo non meruit, ct simul alium
rnodo secundarius, quia secundum speci­
charitatis, quo meruit; quam mereri per
ficum conceptum tendit in bonum quantum
omnes charitatis actus, et nullum habere
ad aliquam rationem accidentalem ipsi
beatificum : sicut etiam melius fuit ipsi
secundum se, sive quantum ad munus
habere ab initio gloriam independenter a
primarium in esse objecti : quod situm
meritis, quam illam mereri per proprios
est in eo, quod moveat, et ametur ut bo­
actus. Porro ipse actus charitatis, quo di­
num diligibile propter se absolute, prælexit Deum ut finem ultimum moventem
ciso etiam quolibet respectu vel ejus ad
exercite ad aliorum amorem, fuit illi suf­
alia, vel aliorum ad ipsnm, ut loco citato
ficiens in suo genere ratio ad merendum
magis explicuimus.
per alios actus virtutum, sicut proportio59. Tertio, et difficilius objicitur; nam Altera
nabiliter in nobis contingit. Indigent etiam
Christus eodem charitatis actu potuit di- objecli0·
alite virtutes motione charitatis ad meri­
ligere Deum secundum se, et Deum ut
tum, quam ab illa participant ordinem ad
moventem exercite ad diligendum crea­
Deum finem ultimum : pro quo satis est
turas propter ipsum, quin et ipsas crea­
actus ille charitatis, qui attingit Deum ut
turas : ergo frustra multiplicamus in
finem exercite moventem ad creaturarum
Christo charitatis actus, unum termina­
amorem ; quippe ex quo participatur simi­
tum ad Deum secundum se, et alium
lis ordo in aliarum virtutum operationibus.
terminatum ad Deum ut exercite moven­
Quem actum libere elicuit Christus, ut
tem ad diligendum creaturas propter ip­
constat ex dictis.
sum : atque ideo longe rationabilius est
Id vero, quod affert replica comparando
Christum hæc omnia attigisse per unicum
simplicem volitionem, et intentionem tanactum, qui fuerit necessarius in ordine ad
quam actum primarium, et secundarium;
Deum secundum se; et liber in ordine ad
non est prorsus verum : quia licet simplex
Deum ut exercite moventem ad diligen­
volitio sit actus simpliciter primarius; non.
dum creaturas propter ipsum. Utraque
propterea intentio dicenda est actus sim­
consequentia patet : præsertim cum tam
pliciter secundarius, sed solum aliquoin ordine gratiæ, quam in ordine naturæ
modo, ut satis expressimus loco in objec­
debeant vitari superflua. Antecedens vero
tione relato. Et rationem dedimus tract.
suadetur : tum quia beatas ex vi unius
8, disp. 1, dub. 3, num. 49 : quoniam
actus visionis beaiificæ attingit Deum non
licet intentio secundum suam specificam
solum secundum se, et quoad intrinseca;
rationem respiciat aliquam rationem ob­
sed etiam ut est ratio, sive medium ad
jecto secundariam, nempe esse id, propter
cognoscendum creaturas : quocirca istas
quod alia appetuntur; nihilominus prima­
per visionem ipsam attingit, ut docent
riam non excludit, sed etiam amplectitur,
communiter Theologi, et statuimus tract.
et determinat. Quod declarari potest exem­ •2. disp. 7, dub. 4 et 5 : sed non minus
plo visionis albi, quæ licet secundum con­
potest voluntas creata in suo genere, quam
ceptum specificum respiciat per se aliquam
intellectus : ergo Christus eodem volun­
rationem objecto primario potentiæ vitatis, et charitatis actu potuit diligere
sivæ (quod est color, aut visibile in com­
Deum secundum se, et Deum ut rationem
muni ) accidentalem, et secundariam;
exercitam diligendi creaturas, ac denique
nihilominus non propterea talis visio ap­
creaturas ipsas. Tum etiam quia si creapellanda est actus secundarius potentiæ
turæ in statu possibilitatis amarentur a
visivæ : quia attingendo illam rationem
Deo, beatus amans Deum eodem actu
secundariam, non excludit primariam;
amaret etiam aliquas creaturas possibi­
sed potius complectitur in objecto : attin­
les ; sicut videns Deum videt eodem actu
gendo enim albedinem attingit etiam co­
aliquas creaturas possibiles : ergo pariter
lorem. Gæterum sicut in hoc exemplo
Christus eodem actu, quo Deum clare vi­
ratio albi dicitur actus aliquomodo secun­
sum dilexit, potuit amare creaturas in or­
darius, quia ferLur in objectum secundum
dine ad ipsum, sive ratione ejusdem moaliquam rationem inadæquatam, materia­
tivi.
lem, secundariam respectu visibilis ut sic,
Confirmatur primo : nam ea, quæ com- conflrquod est objectum simpliciter primarium
parantur per modum objecti primarii, et“a^ri.

56

DE INCARNATIONE.

secundarii, possunt per eundem actum
attingi: siquidem objectum secundarium
in quantum tale non spécifient actum, nec
illum ab alio distinguit : sed Deus, et
creatum comparantur ad charitatem per
modum objecti primarii, et secundarii :
ergo charitas Christi potuit eodem actu
attingere Deum, et creaturas; atque ideo
et ipsum Deum ut finem exercite moven­
tem ad diligendum creaturas. Non itaque
oportet, quod actus, quo attigit Deum
■ut finem exercite moventem ad creatura­
rum amorem, fuerit actus realiter specifice
diversus ab illo, quo attigit Deum secun­
dum se.
Seeundo.
Confirmatur secundo : quia si idem ac­
tus eharitatis in Christo non fuisset neces­
sarius quantum ad terminationem ad Deum
secundum se, et simul liber quantum ad
terminationem ad Deum ut finem moven­
tem ad amorem creaturarum; maxime
quia idem actus nequit esse simul neces­
sarius, et liber : sed hæc ratio est nulla :
ergo Christus eodem actu eharitatis amavit
Deum secundum utramque illam termina­
tionem. Probatur minor : nam licet impli­
ed eundem actum esse necessarium, et
liberum comparative ad idem objectum,
et secundum eandem rationem ; nulla ta­
men apparet implicatio in eo, quod sit
necessarius, et liber in ordine ad objectum
secundum diversas rationes ; cum hæc ipsa
diversitas contradictionem excludat : Deus
autem consideratus secundum se, et Deus
consideratus ut finis exercite movens ad
amorem creaturarum non est idem objec­
tum secundum eandem rationem, sed se­
cundum diversas, ut ex ipsis terminis li­
quet : ergo idem amor eharitatis in Christo
potuit esse necessarius per ordinem ad
Deum secundum se, et simul liber per or­
dinem ad Deum, ut est ratio exercita dili­
gendi creaturas. Quod motivum potest ma­
gis declarari, et fulciri exemplo; etenim non
magis distant rationes amoris necessarii, et
liberi in eodem affectu, quam rationes notitiæ intuitivæ, etabstractivæ in eadem cogni­
tione : sed eadem cognitio potest esse intuitiva, et abstractiva in ordine ad diversa
objecta, ut palet in visione beata, quæ est
intuitiva in ordine ad Deum, et abstractiva
in ordine ad creaturas possibiles : ergo
idem amor potest esse necessarius, et liber
in ordine ad diversa objecta, vel in ordine
ad idem objectum secundum diversas ra­
tiones. Idemque amplius corroborari valet
exemplo rationum praclici, speculativi,

quæ strue rationes differentiates satis di·
versa', et nihilominus possunt adunari in
aliquo uno habitu ordinis superioris, ut­
puta in fido, aut theologia.
60. Ad objectionem respondetur negando Diiete
bti.
antecedens : oppositum enim constat ex
didis a num. 50. Ad primam vero ante­
cedentis probationem (qua utitur Godoi
disp. cit. num. 66) respondemus exces­
sive probare, dum ea paritate, aut simili­
tudine utitur : nam lumen gloriæ nullam
habet operationem, quam visionem beatilificam : charitas autem in omnium sen­
tentia habet plures operationes specie
distinctas ut amorem Dei, desiderium,
gaudium, tristitiam, fruitionem, et alias :
habet etiam actum primarium circa Deum,
et actum secundarium circa proximum.
Unde sicut ex eo, quod omnis actus lumi­
nis sit visio, non recte infertur, quod
omnis actus eharitatis sit amor specialiter
dictus erga Deum secundum se : ita non
sequitur, quod actus eharitatis, de quo
agimus, sit talis amor specialiter sumptus.
Quin potius infertur quod sicut talis amor
distinguitur a desiderio, gaudio, aliisque ac­
tibus; sic etiam distinguitur ab intentione,
quæ respicit Deum non præcisive, et se­
cundum se consideratum, sed quatenus
induit rationem finis moventis exercite ad
diligendum creaturas propter ipsum. Quare
omittendo præmissas, negamus conse­
quentiam. Et ratio disparitatis est : quo­
niam intellectus videntis Deum in se con­
currit per modum causæ naturalis, et
determinalæ ad cognoscendum Deum se­
cundum omnia, quæ necessario dicit, et
représentât : Deus autem est necessario
causa possibilium in actu primo, cum sit
omnipotens; et rursus ex suppositione,
quod velit creaturas existentes a beato cog­
nosci, représentât sua decreta, ut loco in
objectione relato explicuimus : unde eo
ipso, quod beatus videat Deum, se exten­
dit necessario ad cognoscendum creaturas,
saltem secundum rationes communes pos­
sibilium, aut existentium. Sed voluntas
est de se potentia indifferens, quæ non
attingit objectum nisi secundum determi­
nationem, aut indifferentiam, quam affert :
Deus autem secundum se acceptus non
connectitur necessario cum se ipso, ut
exercite movente per modum finis ad dili­
gendum creaturas, nec cum creaturis ip­
sis : atque ideo voluntas ex vi actus, quo
atiingit Deum secundum se, et propter se,
non extenditur ad amandum Deum ut mo­
ventem

DISP. XXVJ1, DUB. III.

ventem per modum finis ad diligendum
creaturas : sed hi duo actus adæquate dis­
tinguuntur. Quæ disparitas ex eo fulcitur,
quod Deus ipse non potest videre se, quin
videat creaturas : est enim quasi medium
essentialiter illis connexum. Iit tamen ροtcsldiligerese ipsum, quin aliquam diligat,
nec se ipsum ut rationem exercitam eas
diligendi. Oportet itaque aliter de actu vo­
luntatis, ejusque extensione, quam de actu
voluntatis, et ejus extensione theologizare
ob rationem assignatam. Unde ex eo, quod
beatus non habeat nisi unicum amoris
actum tam circa Deum, quam circa crea­
turas, minime colligitur, quod non habeat,
nisi unicum amoris actum circa prædicta;
sed infertur oppositum. Ex quibus ad se­
cundam antecedentis probationem, omisso
antecedenti, negamus consequentiam. Et
ratio dillèrentiæ est : quia si creaturæ
possibiles in statu possibilitatis amarentur
a Deo, amarentur utique necessario ut quid
connexum cum ip.-o Deo secundum se sal­
tem in ratione objecti amabilis : ob quam
connexionem qui amaret Deum secundum
se, non posset non amare ipsum ut con­
nexum cum creaturis in esse amabilium,
atque ideo et ipsas creaturas. Cæterum de
facto, et revera non datur illa connexio;
sed Deus libere diligit creaturas. Unde
sicut Deus potest diligere se consideratum
secundum se, non diligendo creaturas, nec
ipsum ut finem exercite moventem ad eas
diligendas : sic homo potest diligere Deum
secundum se, non diligendo creaturas, nec
Deum ut exercite moventem ad earum
amorem. Atque ideo ex vi amoris, quo
attingit Deum secundum se, non extendi­
tur ad illas alias rationes. Sed pro tali ex­
tensione indiget alio actu specie distincto,
juxta diversam formaliter rationem, secun­
dum quam attingit objectum, et qua fun­
dat diversum formaliter exercitium, ut su­
pra magis explicuimus.
Eftrti- 61. Ad primam confirmationem respondetur, quod licet ea, quæ comparantur per
»i5f- modum objecti primarii, et secundarii,
Bn;a’ possint per eundem actum attingi, quando
ubjectum primarium attingitur secundum
rationem concernentem objectum secunda­
rium saltem in obliquo, atque ideo paran­
tem viam ad ejus attingenliam : opposi­
tum tamen contingit, quando objectum
primarium attingitur sub ratione, quæ ob­
jectum secundarium excludit, vel saltem
ab eo præscindit : tunc enim opus est ad­
dere alium actum, qui ad objectum secun­

■

57

darium extendatur, et in primarium fera­
tur, quatenus ducit ad illud. Unde non
negamus, Deus per modurn objecti prima­
rii, et creaturæ per modum objecti secun­
darii possint terminare eundem eharitatis
actum, sed id facile admittimus in amore,
qui per modum intentionis respicit Deum
ut finem ultimum exercite moventem addiligcndum creaturas propter ipsum : attin­
git enim immediate Deum, et ex conse­
quenti creaturas, ut ex se liquet, sed tamen
aliter accidit ubi Deus attingitur secundum
rationem omnino primariam in esse objecti
eharitatis, nempe quatenus est diligibilis
secundum se, et propter se : nam sicut
tale objectum nec in recto, nec in obliquo
concernit creaturas, ut actu ordinatas ad
ipsum sicut ad finem exercite moventem :
sic actus, qui respicit Deum secundum
prædictam rationem, sistit adæquate in
ipso, et non extenditur ad creaturas sicut
ad objectum secundarium. Et quia hujus­
modi est amor beatificus; propterea talis
amor nec attingit creaturas, nec Deum ut
moventem exercite ad eas diligendas : sed
sistit adæquate in Deo, quatenus secun­
dum se, et propter se est bonum satiativum
voluntatis creatæ independenter ab omni
respectu sui ad creaturas, et creaturarum
ad se. Quocirca talis actus nequit esse liber
per terminationem ad ipsas; sed est adæ­
quate necessarius ob unicam, et adæquatam attingentiam Dei clare visi, et summi
boni secundum se. Unde ad diligendum
libere Deum per comparationem ad crea­
turas, sive quatenus per modum rationis
finalis movet exercite ad diligendum eas
propter ipsum, necessarius est alius actus
adæquate, et specifice diversus. Potestque
hæc doctrina explicari exemplo cognitio­
nis : nam licet homo, et accidentia quæ
contingenter habet possint attingi per mo­
dum objecti primarii, et secundarii per
aliquam cognitionem ; non tamen per illam,
quæ est quidditativa cognitio hominis con­
siderati secundum se, et præcisive a con­
tingentibus : hæc namque sistit adæquate
in essentia, et viam non ducit ad acciden­
tia tanquam ad objectum secundarium
talis cognitionis. Unde ut homo cum acci­
dentibus cognoscatur, opus est alia cogni­
tione diversa. Principia etiam, et conclu­
siones queunt per aliquam cognitionem
atingi, nempe scientificam : non tamen
per illam cognitionem, quæ respicit secun­
dum se sistendo ibi, qualis est cognitio
habitus principiorum, sive intelligentiæ

58

Eliditor
secanda
confir­
matio.

DE INCARNATIONE.

correspondons : sed oportet aliam cognitio­ modo extenditur ad creaturas : atque ideo
nem addere attingentem principia cum ap­ nequit esse necessarius, et liber secundum
diversas terminationes. Quod si Deus unico
plicatione exercita ad conclusiones, idem
itaque in nostro casu proportionabiliter actu omnia illa do facto diligit, id habet
contingit, ut supra num. 24 cum D. Tho. ratione summto actualitatis, immutabilita­
tis, atquo independentiæ; quæ rationes ac·
significavimus.
Unde secundæ confirmationi responden­ lui creato repugnant, ut supra jam dixi­
dum est rationem præcipuam nostræ asser­ mus num. 50. Quare sicut ex eo, quod
tionis esse illam, quam hactenus assigna­ amor increatus extendatur libere ad crea­
vimus : ad quam consequitur, quod idem turas absque ulla additione realitatis, vel
entitative actus nequeat esse necessarius, et modi ex parte sui : nemo colliget, quod ac­
tus creatus possit cum tali immutabilitate
liber : nam actus qui modo explicato Deum
se extendere : et sicut ex eo, quod in eo
attingit primario secundum se, non exten­
ditur ad creaturas, nec ad Deum ut ad ra­ non distinguantur actus intentionis, et elec­
tionem exercitam eas diligendi : quare ita tionis, minus bene co digeretur tales actus
est necessarius entitative, quod secundum in notis non distingui : sic ex eo, quod
nullam sui terminationem sit liber. Et in idem entitative amur Dei sit simul neces­
hoc sensu omissa majori, negamus mino­ sarius, et liber ; non rationabiliter infer­
rem. Ad cujus probationem negandum est tur posse idem contingere in actu charilatis creato : sed melius colligitur oppositum.
suppositum ia omnibus ejus partibus :
nam falso supponitur quo i talis amor ha­ Secundum exemplum minus adhuc valet:
beat, aut habere possit diversas termina­ nam ex eo, quod idem habitus ordinis su­
tiones : ut enim ostendimus terminatur perioris queat esse simul speculativus, et
unice, et adæquate ad Deum secundum se practicus ; ad summum infertur eundem
præcisive ab aliis : ex vi cujus nulla via habitum charitatis esse necessarium, et
paratur ad attingendum eodem actu crea­ liberum in ratione principii per ordinem
turas, aut Deum sicut rationem exercitam ad diversos actus, quod non negamus. Sed
eas diligendi. Unde vanum est dicere talem sicut quis haud facile ostendet eundem ac­
amorem secundum unam terminationem tum vel fidei, vel Theologice esse simul
esse liberum, et secundum aliam esse ne
proprie speculativum, et practicum, (est
cessarium : quippe qui tales terminationes enim major restrictio in actibus, quam in
non habet.
habitibus, quantum ad modum respiciendi
Juxta quam doctrinam ad exemplum, objecta^ : sic nemo facile persuadebit, mi­
quo intentio confirmationis fulcitur, omit­ nus autem demonstrabit, quod idem enti­
tendo prtemissas, negamus consequen­ tative actus charitatis sit simul proprie
tiam. Et disparitas constat ex dictis ad necessarius, et liber : oppositum namque
objectionem : nam visio nequit cognoscere satis constat ex dictis,
Deum in se, quin cognoscat esse omnipo­
tentem, atque ideo quin cognoscat creatu­
ras saltem secundum communem rationem
possibilium. Unde talis visio per ordinem
Refertur sententia principali assertioni '
ad Deum sibi coexistentem est notitia incontraria.
tuiiiva : et per ordinem ad creaturas sibi
non coexistentes est notitia abstractiva abs­
62. Adversus nostram, etcommunem as­
que ulla contradictione : idemque propor­ sertionem num. 40 propositam sentit satis
tionabiliter occurret in qualibet alia cogni­ singulariter Vasquez disp. 74, cap. 2 et 3; vizqwi.
tione, quæ fuerit notitia simul intuitiva, nam affirmat Christum nullum habuisse
et abstractive. Sed objectum amoris beati­ charitatis amorem erga Deum, qui fuerit
fici est Deus secundum se, et propter se liber, et meritorius. Pro qua sententia re­
indepcndenter ab aliis : secundum quam fert num. 14, D. Bonavent. Alexandrum,
rationem nullam habet connexionem cum Almainum, Altisiodorensem, Paludanum,
creaturis ut diligendis propter ipsum, nec Scotum et Driedonem : sed prorsus imme­
cum ipso Deo, ut est ralio exercite movens rito : quia isti Doctores tam habuerunt
ad diligendum creaturas, ut patet in ipso pro comperto Christum meruisse per amo­
Deo, rem
qui potuit
illud primum
__
charitatis
erga objectum
Deum , difuisseque
ligere, nihil horum diligendo. Unde talis proinde liberum in eliciendo talem actum,
amur taliter attingit Deum, quod nullo | quod ad tuendum hanc veritatem non
dubitaverint

DISP. XXVII, DUB. III.

dubitaverint asserere amorem ipsum bea­
tificum etiam quoad primariam termina­
tionem fuisse liberum; licet buc diversis
modis, eisque falsis, aut insufficientibus
declaraverint, ut constat ex dictis num.
45. Undo Vasquii in hac parte sententia est
valde singularis, et contra communem
Theologorum. Nec nobis occurrunt, qui ei
Carolus subscripserint, quam Carolus Abra disp.
Keiiso- ωΡ· 2, quæst. 2, et Kelisonus quæst. 19,
nos. art. 2, dub. 2, conci. 1. Principale vero,
et forte unicum hujus scntentiæ fundamen­
tum est communis illa difficultas, quam
num. 45 proposuimus, et a num. 53 di­
luere curavimus. Alia enim, quæ affert
Vasquez, diriguntur contra quosdam di­
cendi modos fpræsertim contra modum a
Suario propositum) et a nobis non proba­
tos; unde non oportet, quod in eis perpen­
dendis immoremur. Nec ex Vasquez habe­
mus alia, quibus opus sit satisfacere.
Prinum Argui tamen potest : quia charitas in
■ewm. vidente Deum agit necessario quantum po­
test : sed potest amare Deum non solum
secundum se, aut sibi intrinseca, sed etiam
ut est ratio diligendi exercite creaturas :
ergo charitas videntis Deum amat Deum
necessario secundum utramque rationem :
atque iieo nullo modo elicit libere amorem
Dei. Cum ergo Christus habuerit visionem
beatam aniecedenter ad omnem charitatis
actum; sequitur quod non fuerit liber in
eliciendo charitatis amorem erga Deum.
Cætera constant. Et major suadetur exem­
plo luminis gloriæ : istud namque agit
necessario, quantum potest circa Deum
sibi objective præsentem, cognoscendo ip­
sum tam secundum se, quam ut est ratio
cognoscendi creaturas, attingendo tam in­
trinseca, quam extrinseca Dei : ergo idem
de charitate dicendum est.
Confirmatur præoccupando tacitam responsionem : quia chantas videntis Deum
non aliter attingit creaturas, sive bona ex­
trinseca Dei, quam ex complacentia in ipso
Deo clare viso : sed videns Deum habet
necessario complacentiam in Deo viso :
ergo necessario amat creaturas in ordine
ad Deum. Declaratur exemplis præcludendo aliud efffugium ; quia videns Deum
videt creaturas non solum secundum se,
sed etiam ut volitas, et prædefinitas a Deo :
ergo licet posset eas non diligere conside­
ratas secundum se, non tamen ul a Deo
volitas, et prædefinitas : quippe eo ipso,
quod necessitatur ad amandum Deum, necessitatur ad amandum volita a Deo. Quæ

59

difficultas magis viget in Christo, qui fuit
impotens ab intrinseco violare divina con­
silia, ut diximus disp. 25, dub. 5; nam ad
prædicta consilia pertinet amare, quod
Deus magis approbat : ergo Christus videns
Deum diligere creaturas, non potuit omit­
tere illarum amorem; et consequenter
amavit necessario Deum non solum secun­
dum se, verum etiam ut rationem exercite
moventem ad amorem creaturarum, atque
ideo nullo modo fuit liber in eliciendo
amorem charitatis erga Deum.
\
G3. Ad argumentum respondetur ne- Satisfit
gando antecedens : nam cum charitas sit
libera ul quo (utpote perficiens voluntatem,
servata ejus conditione, quæ de se est po­
tentia libera, sive ind.fferens, nisi per
exclusionem indifferentiæ objectivæ deter­
minetur) : non agit necesario adhuc in
vidente Deum omne, quod potest, sed pro
meritis objectorum. Unde quia Deus se­
cundum se, qui est objectum primarium
charitatis, movet necessario, sive absque
indifferentia objectiva ad oppositum; crea­
tura vero non sit objective movens, nec
subinde ipse Deus per modum rationis
finalis ad diligendum creaturas : propterea
charitas videntis Deum agit necessario,
quantum potest, in diligendo Deum se­
cundum se; cæterum non agit necessario,
quantum potest in diligendo creaturas, vel
Deum tanquam rationem exercitam eas di­
ligendi : sed ad hæc posteriora objecta ter­
minatur libere, sive cum potestate ad op­
positum, sicut generaliter contingit circa ea,
quæ non habent adæquationem cum volun­
tate. Ad probationem autem in contrarium,
concesso antecedenti, negamus consequen­
tiam. Et disparitas constat ex supra dictis
num. 60 : nam intellectus, et lumen glo­
riæ sunt facultates naturales, sive necessariæ in operando; unde agunt necessario,
quæcumque agere possunt : opposita au­
tem ratio militat in voluntate, et charitate
eam perficiente, unde sæpe non agunt·, quæ
possunt agere. Quod discrimen ipsa expe­
rientia liquet, nam sæpissime cognosci­
mus necessario aliqua bona, quæ tamen
non diligimus necessario, sed pro libito.
Unde ex eo, quod videns Deum videat ne­
cessario creaturas, quæ in ipso manifes­
tantur; minime sequitur, quod amet ne­
cessario creaturas, quæ propter ipsum
amari possunt, atque ideo nec ipsum ut
rationem exercitam eas diligendi.
Occurri
Unde ad confirmationem respondetur fol^r
admittendo majorem, et distinguendo mi- aatioui

DE INCARNATIONE.
norem, quæ vera esi, si sermo fiat do
complacentia in Deo viso considerato se­
cundum se et quoad intrinseca : falsa au­
tem, si fiat sermo do complacentia in Deo,
considerato in ratione finis moventis exer­
cite ad amorem creaturarum, nam cum
bæc ratio non conveniat Deo necessario;
potest Deus amari necessario secundum
se, etquoad intrinseca, quin ametur neces­
sario secundum aliam rationem. Quare
consequentia absolute neganda est. Et de­
claratur solutio exemplo ipsius Dei, qui se
intuetur, et se diligit necessario et in crea­
turis non complacet, nisi ex complacentia
ad se : et nihilominus non diligit necessa­
rio creaturas, nec se'ipsum ut rationem
exercitam movendi ad earum amorem.
Idem itaque proportionabiliter contin­
git in participatione prædicti amoris per
cbaritalem. Ex quibus ad augmentum,
sive majorem difficultatis explicationem
respondemus seipsam destruere : quia ut
videns creaturas a Deo volitas diligat eas
libere, sufficit posse omittere amorem ea­
rum secundum se; quamvis non possit
illum omittere ut conjungendum cum tali
volitione : sicut ut aliquis sub auxilio effi­
caci constitutus libere agat, non requiritur,
quod possit omittere actum conjungendo
omissionem cum auxilio; sed satis est,
quod valeat omittere actum absolute,
omissione respiciente actum secundum
se, ut hic supponimus juxta communem
Thomistarum doctrinam, quam expendi­
mus tract. 14, disp. 7, dub. 5. Et quam­
vis Christus non potuerit violare, seu
transgredi consilia; libere tamen implevit
illa, quia potuit omittere materiam ca­
dentem sub consilio, consideratam secun­
dum se; quo pacto est terminus potentiæ
antecedentis, quamvis non potuerit illam
omittere omissione conjungenda cum con­
silio, quod requirebatur, ut posset consi­
lia violare : sicut in exemplo proposito
homo constitutus sub auxilio efficaci ad
amorem potest omittere talem amorem
consideratum secundum se; quod sufficit,
ut libere amet, sed nequit omittere amo­
rem illum omissione conjungenda cum
auxilio efficaci, quod requirebatur, ut pos­
set illud frustare. De quo plura diximus
loco citato, et addemus infra num. lt)l,
agentes de libertate Christi in adimplendo
præcepta.
Replica.
64. Nec refert, si replices, quod licet
ad hoc, ut detur in subjecto potestas omit­
tendi actum, quem elicit, non requiratur

judicium dictans hic, et nunc talom omis•sionem ; requiritur tamen potestas for­
mandi talo judicium, alitor namque salvari
nequit indifferentia in proponendo, quœ ad
libere agendum requiritur : sed in Christo
non fuit potestas ad judicium dictans ornissionem amoris erga creaturas, et erga
Deum ut rationem exercite moventem ad
eas diligendas propter ipsum : ergo non
libere, sed necessario elicuit talem amo­
rem. Probatur minor : quia hujusmodi
amor in Christo regulatus de facto fuit per
visionem beatam, ut num. 55, contra ali­
quos statuimus : se.l judicium per visio­
nem beatam est irrevocabile ; cum sit ope­
ratio ab intrinseco immutabilis, qum nec
excludi potest, nec componi cum opposito
judicio : ergo in Christo non fuit potestas ad
judicium dictans omissionem amoris, quem
de facto habuit erga creaturas, et erga Deum
ut rationem exercite moventem ad eas di­
ligendas propter ipsum.
Id, inquam, non refert : quia excessive Solms,
probat, et ab omnibus dilui debet. Convin­
cit namqtfe, si quid valet, Christum nul­
lum virtutis actum, nullamve operationem
libere elicuisse; sed cuncta ex necessitate
egisse : quod est contra fidem, ut ostendi­
mus § I, a num. 35. Certum enim est
Christum per scientiam beatam praevidisse
cunctas operationes, quas postea fecit, ,ut
docent communiter Theologi, et constat ex
dictis disp. 18, dub. 2. Hæc autem præscientia est immutabilis ex suppositione,
quod existai, ut ipsa replica supponit, et
aliunde est incompossibilis cum judicio
dictante omissionem operationum, quas
Christus elicuit; siquidem per tale judi­
cium falsificaretur, quod repugnat : ergo
exclusit a Christo potestatem formandi tale
judicium, sine qua potestate non datur
facultas ad omittendum : nullam itaque
Christus elicuit operationem, quam potue­
rit omittere, quod destruit generaliter ejus
in agendo libertatem. Id vero cum apud
omnes falsum sit ; manifestat replicam
nihil specialiter concludere contra asser­
tionem nostram, sed esse difficultatem ge­
neralem, ab omnibus diluendam. Ad quam
respondetur ex dictis disp. 18, dub. 2, a
num. 44, negando minorem universaliter
intelle.ctam : quia licet in Christo non fue­
rit potestas ad judicium dictans omissio­
nem amoris erga creaturas ut conjungen­
dum cum visione beata dictante de facto
talem amorem ; quod sufficit, ne posterius
hoc judicium falsificari queat : fuit tamen

DISP. XXVII, DUB. Ill

fetwfca
KiteiLia.

in eo potestas ad judicium dictans omissio*
nom amoris secundum so considerando ju­
dicium illud secundum se, et prœcisive a
suppositione accidentali visionis beat®,
quem amor creaturarum ex specie sua non
postulat: cum juxta speciem suam fieri
queat per aliam regulationem inferiorem :
et hoc sufficit ad hoc, quod sicut Christus
potuit omittere absolute actum amoris con­
siderati secundum se ; ita etiam potuerit
formare judicium dictans talem omissio­
nem consideratam secundum se. Per quod
satis patet ad minoris probationem : solum
enim evincit impotentiam consequentem,
sive in sensu composito, quæ non exclu­
dit potestatem indifferentem ex parte actus
primi tam in judicando, quam in agendo.
Idque magis perspicuum fiet attendendo,
quod visio beata habuit quidem de facto
rationem applicationis ad actum amoris,
quatenus illum determinate dictavit : cætcrum non habuit rationem actus primi se­
cundum illam determinationem, sed qua­
tenus indifferenter illum amorem proposuit,
et oppositum ejus ; sicut alia inferior appre­
hensio repræsentare posset. Quamvis au­
tem omissio amoris, et judicium illum dic­
tans non potuerit conjungi cum visione
beata, quatenus determinate dictavit amo­
rem, et habuit rationem applicationis ac­
tualis : potuit tamen cum illa conjungi,
quatenus proposuit indifferenter, sive qua­
tenus habuit rationem actus primi propo­
nentis utrumque extremum. Ut autem quis
libere agat, minime requiritur potestas
conjungendi quodlibet libertatis extremum
cum his, quæ se habent per modum appli­
cationis, et ingrediuntur quodammodo ip­
sum actum secundum : sufficit potestas
conjungendi indifferenter quodlibet liber­
tatis extremum cum his, quæ se habent per
modum actus primi ad utrumque. Recolan­
tur, quæ diximus tract. 10, disp.2, dub.l,
a num. 19, ubi ostendimus ultimum judi­
cium practicum habere generaliter infalli­
bilem connexionem cum actu voluntatis,
quem dictat, quin hoc præjudicet libertati :
et ex doctrina ibi tradita potest præmissa
responsio magis elucidari.
Arguitur secundo, et impugnatur non
tam communis assertio, quam modus quo
illam explicamus : quoniam si in Christo
supposita regulatione visionis beatific®, da­
tur amor simplex erga Deum secundum se,
et simul datur alius amor per modum in­
tentionis erga Deum, ut exercet rationem
finis creaturarum ; pariter in nobis viato­

61

ribus, supposita regulatione fidei, dabun­
tur iidem arnores a charitate eliciti, et spe­
cie diversi : consequens apparet falsam,
siquidem Theologorum nemo prædictos
amoris actus in nobis distinxit : ergo et
antecedens. Sequela ostenditur : nam si
bonitas divina secundum se, et eadem bo­
nitas, ut est ratio exercita diligendi crea­
turas, evidenter in se cognitæ important
rationes formales objectivas aptas ad specificandum amores diversos; idem omnino
dicendum est de prædictis bonitatibus co­
gnitis per fidem : siquidem proponuntur
eædem rationes objectivæ, cognitione se
tantum habente per modum conditionis.
Confirmatur primo : quia si in Christo confirfuissent duo illi amores specie distincti, m3t,° l·
potuisset Christus in primo suæ conceptio­
nis momento mereri amorem beatificum :
consequens est falsum, et oppositum doctrinæ infra tradendæ disp. seq. dub. 6.
num, 75, ubi affirmamus, quod licet non
repugnaverit Christum in primo conceptio­
nis momento mereri visionem beatam per
amorem prius ordine naturæ elicitum, et
regulatum lumine scientiæ infusæ; repu­
gnavit tamen mereri amorem beatificum
eliciendum in eodem conceptionis mo­
mento : ergo doctrina modo tradita falsa
est, et sibi non constat. Sequela ostendi­
tur : nam ideo affirmamus Christum per
amorem regulatum lumine scientiæ infusæ,
et elicitum in primo conceptionis momento
non potuisse mereri amorem beatificum
in eodem momento eliciendum; quia
tales amores sunt ejusdem speciei, et sic
concurrerent in Christo duo accidentia
solo numero distincta : quod implicat. Hu­
jusmodi autem motivum plane dehiscit
juxta doctrinam modo traditam ; siquidem
constituimus in Christo duos amores Dei
specie diversos ; atque, ideo nulla erit re­
pugnantia in eo, quod per amorem regu­
latum scientia infusa elicitum in primo
conceptionis momento mereatur alium
amorem regulatum scientia beata, et in
eodem momento eliciendum : cessat enim
contrarium, quo ducebamur, ab incon­
venienti motivum.
Confirmatur secundo, quia sicut album, Secunda
et nigrum sunt extra speciem hominis, et
subinde non inferunt distinctionem speci­
ficam in natura humana; ita liberum, et
necessarium sunt extra speciem amoris in
actu charitatis, atque ideo nequeunt indu­
cere in eo differentiam essentialem. Quam
doctrinam statuimus tum alibi, tum præ-

62

BE INCARNATION E

cipue tract. 19, disp. 7, dub. t, ubi decla­ cat pro formali summam Dei bonitatem,
ravimus, qualiter actus primarii charitatis ut diximus tract. 19, disp. 2, dub, 2, g
sint ejusdem speciei in via, et in patria;
5 ; sed Deus suh ratione finis moventis
quin et quod idem numero charitatis actus exercite ad creaturarum amorem non ex­
in via elicitus possit continuari in patria,
plicat summam Dei perfectionem, ut stonon obstantibus diversis illis libertatis, et
pius in hoc dubio significavimus : ergo
necessitatis modis, quibus secundum præ­ Deus sic acceptus non terminat habitudi­
dictos status subest. Hæc autem doctrina nem alicujus amoris charitatis. Tum de­
non beno cohæret cum ea, quam modo
nique quia ratio ultimi finis dilecti positive
I
tradidimus : quandoquidem affirmamus super omnia coincidit cum ratione summi
Christum habere amorem Dei necessa­ boni : ergo amor, qui per modum inten­
tionis attingit Deum ut ultimum finem
rium, et alium amorem Dei liberum, sorliriquc hujusmodi actus ab ista radice,
dilectum positive super omnia, et moven­
tem exercite ad amorem creaturarum, at­
quod differunt essentialiter. Ergo doctrina
tingit etiam Deum ut summum bonum :
|
in præsenti tradita sustineri non potest.
Confirmatur tertio evertendo fundamen­ atque ideo non distinguitur specifice ab
tum, quod stabilire curavimus, ut sartam
alio amore simplici attingente bonitatem
tectamque assereremus distinctionem spe­ divinam secundum se.
cificam inter prædictos amores : nam ideo
Ad hæc : non alia via salvavimus nu- Quam
mer. 64 amorem charitatis terminatum ad
amor Dei secundum se, et in se visi
distingueretur specifice ab amore Dei
Deum, ut exercite movet ad amorem crea­
turarum, esse liberum, licet reguletur vi­
visi in se, dilecti tamen per modum finis
exercite moventis ad amorem creatura­ sione beatifica, quæ est necessaria, et invariabilis ex suppositione, quod sit; nisi
rum ; quoniam prædicti actus habent dif­
quia talis regulatio accidit hujusmodi
ferentes rationes objectivas, et motivas :
atqui hujusmodi discursus est nullus, et amori : posset enim regulari per aliam
cognitionem inferiorem, utputa fidei, vel
falsum supponit; ergoprædicti amores non
differunt specifice. Probatur minor : tum scientiæ infusæ. Id vero, si quid valet,
quia prædicti amores sunt actus eliciti a æquaiiter probat amorem Dei secundum se,
consecutum ad visionem beatan?, esse libe­
virtute charitatis, ut supponitur : sed hu­
jusmodi virtus attingit Deum sub ratione rum : quippe talis actus, retenta propria
summæ bonitatis, tanquam sub ratione sub ratione specifica, posset regulari inferiori
qua objectiva, et motiva, ut statuimus lumine fidei, aut scientiæ infusæ, ut satis
tract. 19, disp 2, dub. 2; ergo prædicti constat ex dictis a num. 46. Gum igitur
amores respiciunt Deum secundum ean­ certum sit amorem Dei secundum se con­
dem rationem formalem bonitatis divinæ secutum ad visionem beatificam non esse
et consequenter non procedunt sub ratio­ liberum, ut contra Gabrielem, et alios
nibus objectives formaliter diversis. Tum
supra ostendimus num. 45, sequitur, vel
etiam quia si amor attingens Deum sub
idem dicendum de amore terminato ad
rat one finis exercite moventis amorem
Deum sub ratione finis, vel nos inconsecreaturarum haberet rationem objeclivam
quenter circa ista theologizare.
formaliler diversam ; respiceret utique non
Sed cuncta ista parum urgent, majorique Sohiiif
summam, et infinitam Dei bonitatem; sed
ex parte diluta relinquuntur in superiorideterminatum perfectionis modum refubus. Ad argumentum igitur respondetur
cenlem .in libera Dei communicatione ad
concedendo sequelam, quam adhibita pro­
creaturas : id vero vel ex eo apparet im­ batio (fundamentum scilicet a nobis pro­
possibile, quia sic sumptus non esset ac­ positum) optime evincit. Generaliter nam­
tus virtutis theologicæ (qualis est chari- que verum est in omni ordine tam naturali,
lasjde cujus ratione est attingere objectum ί quam supernatural!, et sive regulatio fiat
increato motivo : ergo talis actus non pro­ per lumen chrum, sive perobscurum, sim­
cedit sub ratione assignata, sed sub ratione plicem amorem boni secundum se distingui
summæ bonitatis divinæ; atque ideo coin- specifice ab amore per modum intentionis,
cidtt cum primo, et habet eandem spe
nempe qui fertur ad bonum sub ratione
ciem. Tum præterea, nam ileo charitas
finis moventis ai amorem mediorum. Unde
nequit ferri in Deum secundum peculia­ nullum est inconveniens, quod in nobis
rem perfectionem unius præcise attributi ;
ambulantibus per fidem dentur hujusmodi
quia attributum sic acceptura nou expli­ actus, et specie differant, et prior aliquando
separetur

biHP. XXVII, DUB. JU.
separetur a posteriori. Nec dubllamug,
quud sic non semel in contemplatione
infusa contingat. Improbatio vero conse­
quentis invalida est : tum quia licet Theo­
logi non adeo' expresse prædictos amoris
actus distinguant, nihilominus illorum dis­
tinctionem minime negant Tum quia
Theologi præmissam diversitatem asser­
tione satis liquida confirmant, cum gene­
raliter docent simplicem amorem boni ab
intentione finis differre. Quod plane statuit
eorum Princeps D. Tho. locis relatis num.
33, evincuntque alia momenta ibidem pro­
posita, quæ ab ista opponente recolenda
sunt.
DiloiUr
Ad primam confirmationem negamus
prima
wafir- sequelam. Et ad ejus probationem dicenaitio. dum est, quod licet amor Dei secundum
se, et amor Dei ut finis exercite moventis
ad diligendum creaturas propter ipsum,
sint amores, et actus specifice diversi ; id
tamen minime sufficit, ut Christus potuerit
mereri amorem Dei consecutum ad visio­
nem beatam, et in primo conceptionis mo­
mento eliciendum ; sed ad summum ut
eliciendum in alio insianti, et miraculose
in primo suspendendum ex suppositione,
quod Christus in primo conceptionis mo­
mento elicuerit amorem charitatis dependenter a regulatione per scientiam infusam.
Occurrit enim idem inconveniens, quod
loco citato expendemus, nempe adesse in
eolem subjecto duo accidentia scio nu­
mero distincta; quod implicat. Et ratio
generalis est : quia sive loquamur de
amore summi boni secundum se, sive de
amore ejusdem summi boni ut finis mo­
ventis ad dilectionem creaturarum; amor
summi boni secundum se, qui sequitur
tam ad scientiam beatam, quam ad scien­
dam infusam, est ejusdem speciei : et si­
militer amor summi boni ut finis moventis
ad diligendum creaturas, sive sequatur ad
scientiam beatam, sive ad infusam, habet
i
eandem rationem specificam : regulatio
I enim, ubi applicat easdem rationes objecr
tivas, habet rationem meræ conditionis, et
non inducit essentialem differentiam aut
in obje tis, aut in actibus, ut supra dice­
bamus num. 47. Quare ex suppositione,
quod Christus in primo conceptionis mo­
mento, et pro priori ad visionem beatam
habuerit amorem charitatis respectu summi
boni (sive sumatur hujusmodi bonum seI
eundum se, sive in ratione finis exercite
moventis!, impossibile, est, quod habuerit
alium amorem charitatis regulatum per

vislonem beatificam : quippe qui conjun­
geret plure» actu» charitatis solo numero
diverso». Quocirca per amorem charitatis
in primo conceptionis momento elicitum
non potuit mereri alium amorem charitatis
in eodem momento eliciendum, sed ad
summum ut exercendum in duratione se­
quenti. Et sic oporteret, quod amor chariLatis, qui ad visionem beatam connaturaliter sequitur, in ea hypothesi divinitus
suspenderetur, ut loco allegato firmabi­
mus.
Ad secundam confirmationem respon- Satisfit
demus nihil valere, et minime concludere: sedæ.
.can"
quia nos non probamus amorem sumini
boni clare visi considerati secundum se,
et amorem ejusdem summi boni clare visi
considerati in ratione finis exercite moven­
tis ad diligendum creaturas propter ipsum,
esse actus specifice diversos, quia primus
actus sit necessarius, et secundus actus
sit liber. Facile enim recognoscimus mo­
dos necessitatis, et libertatis posse actus
ejusdem rationis essentialis afficere, ut li­
quet in amore Dei secundum se regulato
scientia infusa, qui est liber, et in amore
Dei secundum se regulato scientia beata,
qui est necessarius, ut arguebamus num.
47. Discursu itaque longe diverso, et satis
efficaci ducimur, quem supra expendimus
nempe quia bonitas divina secundum se,
et bonitas divina secundum rationem finis
exercite moventis important rationes for­
males objectivas distinctas, aptisque ad
terminandum actus specifice diversos, qua­
les sunt simplex amor boni, et intentio fi­
nis. Ad quam differentiam consequitur,
quod simplex amor Dei clare visi sit actus
necessarius : quia in Deo clare viso consi­
derato secundum se nulla inadæquatio ap­
paret, ob quam respui valeat, aut ejus
dilectio omitti. Sed amor per modum in­
tentionis, terminatus ad Deum secundum
rationem finis exercite moventis ad dili­
gendum creaturas, sit actus liber; quia
tale objectum concernit aliquid non neces­
sarium, et positum extra rationem summi
boni, nempe creaturas, et earum amorem :
quare taliter elicitur, quod posset absolute
suspendi. Sicut enim Christus non neces­
sario, sed libere dilexit creaturas in ordine
ad Deum : sic etiam non necessario, sed
libere dilexit Deum ut finem exercitum
creaturarum, sicut fusius expendimus num.
42 et 23. Recolantur supra dicta nurn. 61,
ubi hanc objectionem (ex sola non intelligentia procedentem) præoccupavimus.

64
Di?nrli"
tertia,

DE INCARNATIONE.

^d tertiam confirmationem negamus
tionom sui : seil quatenus per modum finie
minorem, qnam nulla evincit induciarum
movet exercite al amorem creaturarum,
probationum. Nam ad primam concessis quæ ratio nec convenit Deo necessario,
præmissis cum prima consequentia, nega­ nec est necessaria ad satiandum videntis
mus secundam : licet enim ratio sub qua
appetitum, ut satis in superioribus expli­
tam virtutis charitatis, quam actuum ab ea cuimus.
procedentium sit summa Dei bonitas; ni­
Ad ultimam confirmationem, sive diffi­
hilominus bonitas hujusmodi aliter respici­ cultatis augmentum respondemus negando 1Q.'bU
tur ab habitu, nempe secundum rationem
majorem : quia præcipua radix, quare
magis communem, et abstractam ; et ali­
amor Dei clare visi considerati secundum
ter ab actibus, videlicet secundum ratio­ se sit necessarius; amor vero Dei clare visi
nes magis speciales, ct restrictas. Unde
considerati secundum rationem finis mo­
juxta communem omnium sententiam
ventis exercite ad amorem creaturarum sit
dantur actus charitatis specie distincti conliber, sumitur ex determinatione objectiva,
formiter ad diversum modum, quo sum­
et ex defectu talis determinationis. Nam
mam Dei bonitatem attingunt. Sic enim
Deus clare visus consideratus secundum se
differunt amor, desiderium, et gaudium, li­ nullam habet objectivam indifferentiam,
cet sint actus virtutis charitatis, et attin­
aut inadæquationem, ob quam ejus amor
gant primarium ipsius objectum : quia
omitti valeat : atque ideo voluntatem vi­
amor respicit summam Dei bonitatem se­
dentis necessario ad se rapit, atque conver­
cundum se ; desiderium hanc ipsam boni­ tit. Sed Deus, licet clare visus, considera­
tatem ut absentem, et gaudium eandem
tus tamen in ratione finis moventis exercite
bonitatem ut præsentem. Et idem proporad creaturarum amorem, affert aliquam in­
tionabiliter contingit in actibus zeli, pacis,
differentiam objectivam, sive rationem
et bonitatis, quos ad charitatem pertinere quandam non necessariam, vel ad concep­
diximus tract. 12, in arb. virt. num. 22.
tum summi boni, vel ad satietatem appeti­
Hac igitur etiam ratione amor simplex Dei,
tus videntis, nimirum connexionem liberam
et amor Dei attingens Deum in ratione fi­
cum creaturis, quas in obliquo importat :
nis, habensque munus intentionis, quam­
et proplerea secundum prædictam ratio­
vis respiciam Deum secundum rationem
nem non necessario rapit voluntatem vi­
summæ bonitatis, differunt tamen specie :
dentis, sed liberam relinquit, ut amorem
quia simplex amor tendit in eam bonitatem
summi boni secundum eam determinatio­
secundum se, et sistendo ibi ; sed amor per nem considerati omittere queat. Sicut et
modum intentionis attingit eandem boni­
ipse Deus se libere diligit secundum præ­
tatem, ut movet exercite per modum finis ’ dictam rationem consideratum. Nec oppo­
ad creaturarum amorem. Ex quibus liquido '■ situm ulla ratione significavimus loco
constat ad secundam probationem : quippe citato (ubi aliam etiam responsionem se­
ratio sub qua secundi amoris per modum ; cundo loco adhibuimus), sed tantum asse­
intentionis non est aliquid creatum, nec ; ruimus visionem beatificam esse regulatio­
ipsa passive creaturarum communicatio ;
nem illi secundo amori accidentalem :
sed est summa Dei bonitas : non quidem et subinde non præjudicare hujus libertati,
secundum se accepta, sed quatenus per quod talis regulatio sit invariabilis ex sup­
modum finis movet exercite ad amorem positione, quod sit. Quod etiam fatemur
creaturarum, quibus libere connectilur. Pa­ convenire amori terminato ad summum
tet etiam ad lerliam : quia ratio sub qua i bonum consideratum secundum se. Qui
hujus secundi amoris est ipsa summa Dei proinde amor posset (quam ex vi hujus
bonitas, concernens tamen in obliquo crea­ desideratur) esse liber, et quandoque est
turas, ad quarum dilectionem movet exer­ ut in via contingit. Sed interest differentia
cite per modum finis : sicut objectum de­ jam assignata, quod visio Dei clara (licet
siderii non est absentia boni, sed est utrique actui secundum speciem sumpto
bonum absens, sive connotans distantiam, sit accidentalis) excludit a Deo clare viso,
et absentiam. Liquet denique ad quartam et considerato secundum se indifferen­
et ultimam : plane namque concedimus tiam objectivam : quippe in eo sic accepto
secundum amorem attingere Deum ut nihil non bonum, etsumme bonum relucet;
summum bonum : non tamen secundum
et ideo amor ad eam visionem consecutus,
se, et sistendo ibi ;quo pacto clare visus et terminatus ad Deum secundum se evadit
determinat necessario voluntatem ad dilec- I simpliciter necessarius. Sed clara Dei visio
non

D18P. XXVII, DUB. IV.

non excludit a Deo considerato in ratione
tinis moventis exercito ad amorem creatu­
rarum, quod habeat indifferentiam objecti­
vam ; cum in tali bono sic sumpto appareat
conjunctio actualis cum creaturis minime
necessaria vel ad summum bonum vel ad
satiandum videntem : quocirca amor ille,
quamvis visionem consequens, procedit
absoluto cum libertate. In qua differentia
stat cardo totius præmissæ doctrinæ.

'

DUBIUM IV.

I
I

Utrum humana Christi voluntas fuerit ligata
prxceplis.

1

Egimus in dub, praeced. de libertate
humanæ voluntatis Christi consideratae
quantum ad intrinsecum dispositionis mo­
dum, quem in Christo habuit tam ratione
unionis hypostaticae, quam ratione status
beatifici ; sed praescindendo ab aliis extrinsecis occurrentibus, ut sunt praecepta.
Modo autem oportet examinare, an in
eorum præsentia libertatem retinuerit, fueritque proinde libera in obediendo : sicut
enim circa amorem charitatis fuit difficul­
tas specialis ob statum beatitudinis, quem
supposuit : ita circa actum obedientiae est
speciale dubium ob occurrendam præcepti,
cui paret, et quod Christus violare non
potuit. Unde ab illo ad hunc actum ordine
congruo procedimus. Sed prius examinare
oportet, quod in titulo dubii proponitur, et
libertatem Christi captivare videtur. Ut
autem non impediamur his, quæ certa
sunt, et communiter admittuntur, viamque
observamus ad punctum speciale.

i

[

I

§ i-

Prælibantur aliqua notabilia.

; nra?■ 7«
i
’

Qü

I

65. Et primo recolendum est, quod num.
34 observavimus, inter alias libertatis accepliones recenseri illam, quæ importat
exemptionem a lege, sive non subjectio­
nem ad illam : nam cum lex afferat obli­
gationem, inferatque proinde necessitatem
moralem, libertati aliquomodo opponitur :
et consequenter non subjectio ad legem
aliquam majorem libertatis extensionem
importat. Ut autem tradit D. Thom. 1, 2,
flQæst 91, art. 1 : Lex nihil aliud est, quam
dictamen praclicæ rationis exislens in Prin­
cipe, qui gubernat aliquam communitatem
perfectam. Quibus ultimis verbis significaSalmant. Curs, theolog. tom. XVI.

65

lur, quod lex ordinatur ad bonum com­
mune, et communitatem obligat. Et in hoc
stat præcipua differentia inter legem, et
præceptum : istud namque ordinatur ad
bonum particulare, et dirigitur ad determi­
natam personam. Unde ulterius consequi­
tur, quod lex sit magis perpetua, quam
præceptum : istud enim cessat morte prae­
cipientis, aut subditi; illa vero postmor­
tem legislatoris, et individuorum commu­
nitatis perseverare solei. Quamvis autem
hæc in rigore ita se haheant, nihilominus
satis communiter confunduntur, et leges
vocantur præcepta, istaque appellantur le­
ges saltem particulares. Et juxta commu­
nem hunc modum loquimur in præsenti :
quia res non exposcit distinctionem magis
exactam : unde leges, et præcepta indiscriminatim sub eodem dubio comprehendi­
mus ; quamvis illud magis specialiter diri­
gemus ad peculiare præceptum amoris
Christi, ut ex dicendis constabit. Qui vero
exactiorem tam legis, quam præcepti noti­
tiam desiderat, consulat, quæ diximus
tract. 13, disp. 7, dub. 1, et quæ tradit N.
Andreas a Matre Dei tract. 11 de legibus per totum, et specialiter disp. 1,
punct. 1 et 2.
Multipliciter autem dividitur lex, nempe
in aeternam, naturalem, et positivam.
Æterna est dictamen divinum circa guber­
nationem creaturarum imperans facienda,
et vetans omittenda, ut specialiter expli­
cuimus loco cit. Nalurâlis est dictamen
insitum creaturæ rationali ordinans facien­
dum, vel omittendum. Positiva est, quæ a
superiori accidentaliter provenit supra id,
quod ipsæ rerum essentiæ non determinant.
Quæ ulterius dividitur in positivam divi­
nam, et positivam humanam. Illa est, qua
Deus gubernat homines, quatenus consti­
tuunt morale corpus, sive communitatem :
et rursus secatur in legem veterem, et no­
vam. Lex vetus continet præcepta data
Moysi de ritu sacrificiorum, et de ordine
judiciorum, etc. Lex novadata estaChristo
circa Sacramentorum ab ipso institutorum
administrationem, et receptionem, etc. Lex
autem positiva humana est, quam homines
proxime, et immediate constituerunt. Et
dividitur in ecclesiasticam, et civilem.
Ecclesiastica dicitur, quæ imposita est a
superioribus ecclesiasticis, qui a Christo
Domino hanc potestatem acceperunt, ut
subditos possent in finem supernaturalem
dirigere. Civilis autem vocatur, quæ cons­
tituta est a principibus sæcularibus habeno

Andreas·

n.

Legis
<1,vis10·

66

DE INCARNATIONE
DISP. XXVII, DUB, IV.

Ifl

17

··

t

tibus potestatem erga communitatem, ordinaturque ad bonum politicum, sive ad
conservandum subditos in pace. Non expe­
dit autem, nec opus habemus magis spe­
cialiter explicare prtedictarum divisionum
membra, et propriam uniuscujusque legis
rationem : sed de his videri potest N. An­
dreas ubi supra puncto 3, qui prædicta
Vis juxta doctrinam D. Tho recte declarat. Ad­
dere tamen generaliter oportet duplicem
vim in legibus considerari : aliam directi­
vam, quatenus vim habent inducendi ad
bonum, et avocandi a malo; et sic obligant
ad culpam in conscientia : aliam autem
coactivam, quatenus supra priorem obli­
gationem subdunt transgressores pcenis,
sive ipsarum reatui, prout in eisdem legi­
bus statuitur. Quæ sunt superabilia : nam
supremi principes obligantur suis legibus
quantum ad vim directivam, secus quan­
tum ad coactivam, ut tenet communis
sententia, et videri potest apud Auctorem
relatum puncto 3. Sunt etiam qui addant
præceptum (et idem intelligendum est de
lege) posse sumi dupliciter : primo proprie,
et stricte; quo pacto importat vim obli­
gandi saltem directive, et quoad culpam :
secundo large, et minus proprie; qua ra­
tione illam adhuc obligationem non impor­
tat, sed solam insinuationem voluntatis
superioris intendentis aliquid, sed nolentis
ad id obligare. Ita aliqui apud Medinam in­
fra quæst. 47, art. 2, et Vicentium in sua
relect. quæst. 5, pag. 404. Quod utrum pos­
sit admitti, et quo sensu, ex dicendis cons­
tabit.
Christus
66. His ita in genere constitutis, suppo­
fuit
obliga­ nendum est humanam Christi voluntatem
tus
fuisse ligatam præceptis legis æternæ, et
lege
æierna naturalis, tam negativis, ut non furandi,
ct natu­ non mentiendi, quam positivis, ut colendi
rali.
Deum, diligendi proximum, et similibus.
Sic docent communiter Theologi, et videri
N. Phi­ possunt N. Philippus disp. 9, dub. 4, in
lip.
Averna. principio. Aversa quæst. 20, sect. 4. Ratio
est : nam Christus secundum humanam
naturam, et voluntatem fuit minor Deo,
et subjectus Deo : ergo pariter debuit sub­
jici ejus legi : quod est præceptis legis
æternæ, atque naturalis ligari, ünde D.
D.Thom. Thom. 1, ‘2, quæst. 93, art. 4, cum sibi
proposuisset istud argumentum : Quidquid
subjicitur regi, subjicitur legi regis : Filius
aulem, ut dicitur 1 ad Corinth. 15, subjec­
tus erat Deo, el Patri, cum tradiderit ei reg­
num : ergo Filius qui est itemus, subjicitur
legi æternæ; respondit in hunc modum : Ad

secundum dicendum, quod Filius Dei non est
dictam non distingui a consilio contra
a Deo factus, sed naturaliter ab ipso genitus ;
communem sententiam a nobis stabilitam
el ideo non subditur divinæ providentia, aut
tract. 13, disp. 19, dab. 1) ot concessa
legi æternæ; sed magis ipse est lex æterna per
minori, negamus consequentiam ; quia liquandam appropriationem, ut dicit August,
cot Christus incapax fuerit culpæ, fuit ta­
in lib. de vera religio. Dicitur aulem esse
men capax obligationis ad culpam condisubjectus Patri ratione humanx naturi, se­
tlonate : nam vero, si ageret contra legem
cundum quam etiam Paler dicitur esse ma­
Del, peccaret : quod salis est ad obligatio­
jor eo Ubi in eodem sensu, in quo negat
!
nem, quam lex affert; quippe quæ non
Filium secundum naturam divinam fuisse
respicit culpam subjetli absolute futuram
subjectum legi æternæ, concedit fuisse se­
vel possibilem, sed conditionato, nempe
cundum naturam humanam. Et conformisi operetur contra legem. Quod vero sub­
ter ad praedictam doctrinam, ubi agit de
jectum sit alias incapax peccandi, minime
subjectione Christi ad Patrem infra quæst.
impedit primarium conceptum legis, qui
20, art. 1, inquit : Dicendum, quod cuilibet
est dirigere ad bonum; sed magis firmat,
habenti aliquam naturam conveniunt ea,
retinendo timen de se obligationem ad
qux sunt propria illius naturæ. Natura au­
culpam, si legem violet : ad hanc enim
tem humana ex sui conditione habet tripli­
pertinet præcipere, aut prohibere deter­
cem subjectionem ad Deum. Relictis autem
minatum actum, ubi voluntas supponitur
duabus prioribus, quæ ad rem præsende se indifferens, aut posons physice diver­
tem non faciunt; tertiam, quæ importat
sos actus elicere. Unde consequitur, quod
subjectionem ad legem Dei, statuit his
ex lege liat impotens moraliler, sive juxta
verbis : Tertio modo specialiter humana
legem omittere actum præceptum, ctfacere
natura Deo subjicitur quantum ad pro­
actum possibilem ; nec videlicetagendo con­
prium suum actum, in quantum scilicet pro­
PrKt- tra legem peccet; et si ageret, peccaret. Et
asto
pria voluntate obedit mandatis ejus. Et in
.alia si inde colligas Christum ligari etiam legifine corp, addit : Tertiam etiam subjectio­
tijettio. bus naturalibus quantum ad vim coacti­
nem attribuit sibi ipsi Joan. 10, dicens ;
vam, secundum quam terrorem pœnarum
Qux placita sunt ei, facio semper. EL hxc
ostentant; non multum hoc referret con­
est subjectio obedienlix. Unde dicitur ad
tra communem doctrinam, dummodo com­
Philipp. 2,quod factus est obedient Patri usque
minatio pœnarum intelligeretur sub eadem
ad mortem. Potestque hæc suppositio am­
implicita conditione (quod Christus pec­
plios confirmari ex eo, quod ideo Filius Dei
caret) ipsi absolute impossibili. Sed, at­
secundum voluntatem divinam nulli sub­
tentis omnibus, neganda est sequela :
ditur legi, quia prædicta voluntas nullum
quoniam vis coactiva legum tendit ad coerhabet superiorem, cui obediat, et ex se,
j
cendos subditos pœnæ timore : poena ausive ab intrinseco determinata est ad omne
!
tem absolute impossibilis timeri nequit, ut
honestum, quia est ipsa rectitudo : quo­
'
constat ex dictis tract. 18, disp. 4,dub. I et
circa nec intelligibile, nec possibile est,
3; quare cum omnis prena transgressionis
quod lege superioris dirigatur. Oppositum
luerit Christo impossibilis, juxta superius
autem contingit in humana ejusdem Filii
dicta disp. 25, dub. 3, conci, 2, sequitur,
voluntate, quæ ex una parte hahet Deum
quod nulla lex quantum ad vim coactivam
superiorem; et ex alia non est ab intrin­
locum habuerit in Christo.
Oli
seco suorum prædicatorum determinata ad
67. Majus dubium poterat esse de legirectum saltem quoad exercitium : quare
kç,«ibus positivis tam divinis, quam humanis :
recognoscere oportet Christum secundum
nam quantum ad priores inquit Apostol.
humanam voluntatem fuisse objectum legi
«Mi·ad Galat. 4, Deum misisse Filium suum
Dei, præsertim naturali, et æternæ.
facium sub lege, nempe Mosajca, quam
Nec refert, si dicatur omnem legem Dijpel?
Deus pro illo tempore statuerat. Unde ipse
obligare sub reatu culpæ : Christus autem
Christus Matth. 5 ait : Nolite putare, quo­
fuit ab intrinseco incapax culpæ, ut sta- objecti?niam veni solvere legem, aut prophetas :
tuimus disp. 25, dub. 2, unde non appa­
non veni solvere, sed adimplere. Quod et
ret, quare ratione potuerit ligari aliqua
ipso facto ostendit observando legem cirlege. Id, inquam, non refert : admissa
I
cumcisionis, et alios ritus Mosavcos.
namque majori (quam minus recte negant
Quare Christum fuisse sub litum illi legi
Auctores insinuati num. præced, cum ex
sicut alios Judæos docet Joan, de Medina
eorum sententia inferatur legem proprie
cod. de pcenit, tract. 3, quæst, I. Quin et
dictam

67

videtur fuisse subditus logi superiorum hu­
manorum, non solum quia Lucæ 2 dici- Lue 2.
tur : El erat subditus illis, nempe Mariae,
et Joseph; sed etiam quia subditus fuit
magistratibus, ct legibus civilibus tribu­
lorum. Unde Malth, 17, dixit Petro sol­
venti tributum exactoribus : Da eis pro me,
ct pro te. Et Joan. 19, cum ei dixisset Pi- Joan. 19.
latus : Nescis, quia potestatem habeo cruci­
figere te, ct potestatem habeo dimittere te;
non negavit ipse hanc potestatem, sed vir- Joan,
de
tualiter saltem admisit dicendo datam illi 'wedinaT
---->
fuisse a Deo : Non haberes, dixit, potesta­ Marsilius de
tem adversus me ullam, nisi libi datum esset Padua'
desuper. Et sic sensisse referuntur Marsi- Joan,
' Jan-de
lius de Padua, el Joannes de Janduno.
dano.
Sed oppositum quantum ad omnes præ- Asseri­
tor
dictas leges positivas omnino tenendum contra
­
est : et sic sentiunt communiter tam Theo­ rium.
logi, quam Scripturæ expositores. Et quan­
tum ad legem Mosaycam ostenditur : quia
ipse venit daturus hominibus gratiam, qua
homines ab illius legis onere liberaren­
tur : ergo non decuit, quod ipse auctor gra­
tiae fuerit ei subjectus. Præsertimcum talis
lex fuerit lata pro solis puris hominibus,
et in remedium peccati : Christus autem
nec erat homo purus, nec peccato obno­
xius. Deinde ostenditur quantum ad legem
evangelicam : quia ipse erat ejus auctor,
et lator : quare non oportebat, quod eidem
subderetur. Maxime (et tacitam sic objec­
tionem præoccupamus) quia si legislatores
alii solent suis legibus ligari quantum ad
vim directivam, id accidit, ubi lex affert
materiam principi, et subditis communem,
secus ubi cadit supra materiam subdito­
rum propriam, et quæ principem non de­
cent, v. g. non deferre arma, non uti se­
ricis, et hujusmodi : lex namque circa htec
posteriora minime principem obligat, ut
cum Soto, Tapia, et aliis recte observat
N. Andreas tract, citat, cap. 3, puncto 3, N. An­
num. 35. Et hujus rationis sunt, quæ dréas.
Christus statuit in lege graliæ : respiciunt
enim usum sacramentorum, fidem susci­
pientium, aliaque, ad quæ non decuit ip­
sum obligari, cum eis minime indigeret.
Denique ostenditur quantum ad leges politi­
cas, séu civiles, idque a fortiori ; quia ha­
rum finis est bonum mere humanum, ct
temporale : Christus autem non venit in
hunc mundum ex motivo hujus boni, soi
ob aliorum finem, ut homin-s scilicet a
temporalibus ad spiritualia, et æterna re­
vocaret. Aliunde vero cum ipse esset vero
Filius Dei, et dignitate cunctos principes

lu J

1

F7/

ii

tJÏH ii

t

68

DE INCARNATIONE

antecederet; congruum non erat, quod eo­
rum legibus subjaceret, casque obligatus
observaret. In quibus amplius firmandis
non immoramur : quia satis corrobora­
buntur diluendo motiva contraria.
F''iorUB
θ8· Ad quæ in communi respondetur
opponi» solum probare, quod Christus observaverit,
foodi- seu nûn violaverit prædictas leges; minime
vero, quod ad id fuerit obligatus, ut singu­
lis probationibus occurendo constabit. Di­
citur enim factus sub lege, nempe Mosayca,
quia ea durante venit, et illam (licet sino
obligatione) observavit. Et in eodem sensu
dixit sc venisse non solvere, sed adimpl re :
quia revera ita se gessit, non quidem obli­
gatus a lege, sed ob alia motiva, ut statim
D.Thom. videbimus. Unde D. Thom. infra quæst,
37, art. 4, inquit : Christus licet non essel
legi obnoxius, voluit tamen circumcisionem,
el alia legis onera subire ad demonstrandum
humilitatis, et obedientiæ exemplum. Et
quæst. 40, art. 4, ait : Christus in omnibus
secundum legis præcepta conversatus est. In
cujus signum etiam voluit circumcidi : cir­
cumcisio enim est quædam protestatio legis
implendæ, secundum illud Calat. 5 : Testifi­
cor omni homini circumcidenti se, quoniam
debitor est universx legis facienda·. Voluit
autem Christus secundum legem conversari :
primo quidem ul legem veterem approbaret.
Secundo ut eam observando, in se ipso con­
summaret, et terminaret, ostendens quod
ad ipsum erat ordinata. Tertio ul Judæis
occasionem calumniandi subtraheret. Quarto
ul homines a servitute legis liberaret secun­
dum illud Galal. 4 : Misit Deus Filium suum
facium sub lege, ul eos, qui sub lege erant
redimeret. Dicitur autem subditus fuisse
Mariæ, et Joseph, non quia ex aliqua lege
positiva ad id obligaretur; sed quia erga
illos reverenter se gerebat, præstando filia­
lis pietatis exempla. Si quæ autem obliga­
tio hujus subjectionis in eo erat, hæc non
in legem positivam, sed in naturalem ho­
norandi parentes revocanda erit. Et ita
DiiuSasi* significavit D. Rasilius in constit. Monast.
cap. 5, his verbis : Cum prima sua ælale
parentum suorum imperio essel subjectus,
el labores corporis omnes sequo una cum ipsis
animo illis obediens toleravit. Et post pauca :
Porro Jcsuscum his (ul divinæ litlerx prxdicani) esset subjectus, sine dubio in perfe­
rendis etiam una cum ipsis laboribus mori­
geram declarabat suam obedienliam.
Quod.præterea dicitur de subjectione ad
leges civiles, minus adhuc urget : nam
quod Christus solverit tribulum, min ine

DISP. XXVII, DUB. IV.

luit ex aliqua legis obligatione, sed quia
hoc accepi a Patre meo; cap. 14 : Sicul man­
voluit, ut ipso Dominus manifeste decla­
datum tiédit mihi Pater, sic facio ; cap 15 :
ravit : nam præveniens Petrum, qui roga­
Sicul el ego Palris mei præcepta servavi.
batur ab exactoribus inquisivit : Quid tibi
Deni.is. Deuteron. 18 : Ponam verba mca in ore ejus,
videtur Simon 1 Reges lerræ a quibus acci­
Pi. 35. tl loquctur, quæ prxcopero, etc. Ps 39 : in
piunt tribulum, vel censum? A filiis suis,
capite libri scriptum est de me, ut facercm
an ab alienis? Et respondente Petro, Ab
voluntatem luam, Deus meus volui, cl legem
alienis, subjunxit Christus : Ergo liberi
luam in medio cordis mei. Ubi per legem
sunt filii. Ul autem non scandalizemus cos,
significantur præceptum, et prædictum lo­
vade ad mare, etc. Quibus aperte manifes­
Ad
cum de Christo oxplicat Apostol.ad Hebræ.
BebnlO.
tavit se immunem ab obligatione solvendi
10, addens : In qua voluntate sanctificati
tributum : quasi diceret, si filius regis
sumus. Et similia occurrunt in Scriptura,
terreni est liber a tributo, quanto magis
præserlim in quibus prædicatur obedientia
ego, qui naturalis Dei filius sum ? Quam
Christi, ut infra expendemus. Sed quia ut
Ci»
ob rem contraria Marsilii imaginatio (ut Mi
supra num. 65 jam insinuavimus, non
­
odium Ecclesiasticis concitaret, inventa) me· ta
desunt, qui existiment non esse de ratione
lito condemnata esi a Joanne XXII, in qua­ Τι.·*
praecepti obligare, sed posse constitui per
dam Exlravag. apud Turrecrematam lib, 4
solam manifestationem voluntatis superio­
summæ, parte 2, cap. 37. Denique quod
ris; videndum est, utrum præcepta Christo
ultimo loco additur de potestate Pilati,
imposita id præcise importaverint; an vero
quam Christus recognovit, eadem facilitate
fuerint rigorosa præcepta afferentia obliga­
dispellitur : quia locutus est de potestate
tionem : et hoc in titulo significavimus
physica, quæ stare potest absque legitima
Putins ‘1inquirendo, An Christi voluntas fuerit tigala
auctoritate : quam potestatem dedit Deus
praceptis : ligari namque non dicitur præpermittendo, quod impius Præses, et mi­
ùtis. ιceptis, qui eisdem non obligatur. Et licet
nistri ejus possent Christum prosequi ; et
circa omnes, et singulas Christi operatio­
ordinando, quod Christus pro nobis pate­
nes posset dubium excitari ; ut prolixitatem
retur : sicut in eodem sensu dixerat Chris­
tamen, et confusionem vitemus, ad spe­
tus Lucæ 22 : Hæc est hora vestra, et po- Lxï
cialem actum acceptandi, et subeundi mor­
testas tenebrarum. Et in eodem dicitur
tem pro nobis illud communiter restringe­
Actor. 4 : Convenerunt Herodes, el Pontius Atii
mus : quamvis resolutio generalior sit, et
Pilatus cum gentibus, et populis Israel fa­
debeat etiam ad alia opera extendi. Rursus
cere, quæ manus tua, el consilium tuum
dupliciter considerari potest, quod mors
decreverunt fieri. El Petrus 1, cap. 2, in-ip&j
fuerit Chrislo praecepta : uno modo quoad
quit : Tradebat autem se judicanti injuste.
substantiam præcise, non vero quantum ad
Quare sententia Pilati fuit injusta, et con­
ejus circunstantias, ut si obligaretur accep­
tra leges non solum ob perversum ordinem
tare mortem absolute, non tamen quantum
judiciarium, et carentiam æquitatis, sed
ad circunsiantias temporis, loci, modi, et
etiam ex defectu jurisdictionis, quam supra
hoc, aut illo actu acceptionis, sed quantum
Christum non habuit. Unde D. Chrysost. u.c?
ad ista optio ejus arbitrio relinqueretur :
hom. 83, in Joan, non dubitat asserere : Wn
allero modo ita ut non solum mors, sfed
Ahoquin si data essel ei potestas, non esset
omnes etiam circunstantiæ, quibus peracta
reus criminis utpote supponens ipsum reum
est, fuerint Christo præceptæ. Et ut a cer­
criminis fuisse ob defectum legitimæ po­
tioribus, et facilioribus incipiamus.
testatis sibi a Deo positive concessæ.
69. Et hæc quidem sufficiat prælibasse Chris·
de legibus, quæ, ut a limine dubii obser­
&
vavimus, toti communitati, et hominibus fctf
Proponitur communis, el vera sententia.
tanquam ejus partibus imponuntur. Sed
pïulterius supponendum est Christo imposita
70. Dicendum est primo Christum se­
fuisse determinata præcepta, quæ ad ipsum
cundum humanam voluntatem fuisse ex
specialiter ordinata sunt in ordine ad finem
rigoroso præcepto obligatum ad mortem
humanæ redemptionis. Liquet hoc ex ma­
absolute, sive quantum ad substantiam
nifestis adeo Scripturæ testimoniis, ut nisi
^3. consideratam. Ita D. Thom. locis supra
agendo contra fidem negari non valeat.
relatis num. 66, ubi generaliter docet
uuuu. υαρ.
λ, i12
à. .: yui
raiCT} ipse
Joan.
cap. 2,
Qui misit me Paler,
Christum fuisse obligatum mandatis Dei :
mihi mandatum dedit,-cap. 10 : Mandatum Ma#
et infra quæst. 47, art. 2, in corp, ubi
hoc

69

ait : Convenienlissimum fuil, quod Chrislus
ex obedientia pateretur. Primo quidem, quia
hoc conveniebat justificationi humanæ : ul
sicul per unius hominis inobedienliam (quæ
fuit violatio præcepti) peccatores constituti
sunt mulli; ita.per unius hominis obedienliam (quæ esset præcepti observatio) justi
constituentur mulli, ul dicitur ad Horn. 5.
Et in resp. ad 1, ubi ait : Chrislus manda­
tum accepit a Patre, ul pateretur. Et ad
secundum, quod erat hujusmodi : Illud
dicitur aliquis ex obedientia facere, quod
facil ex necessitate præcepti : Chrislus au­
tem non ex necessitate, sed voluntarie pas­
sus fuil : non ergo passus est ex obedientia :
respondet in hunc modum : Dicendum,
quod obedientia etsi importet necessitatem
respectu ejus, quod præcipilur ; tamen im­
portat voluntatem respectu implelionis præ­
cepti : et talis fuil obedientia Christi. Nam
ipsa passio, el mors secundum se considerata
naturali voluntati repugnabat : volebal ta­
men Chrislus Dei volunlalem circa hoc implere, secundum illud Ps. 39 : Ut facerem
volunlalem tuam, Deus meus, volui. Unde
dicebat jjialth. 26 : Si non polesl transire a
me calix iste, nisi bibam illum, fiat volun­
tas tua. Si autem sentiret Christum ex
præcepto Patris nullam moriendi obliga­
tionem habuisse; nullam necessitatem, impotentiamve in ipso recognosceret ex Patris
mandato ortam. Quam tamen recognoscit
significari illis verbis. Si non potest, etc.
Docet enim Christum non potuisse, quia
jure non poterat, intelligens necessitatem
præcepti urgere, ut prius jam indicaverat
D. Damascen. lib. 3 de fide, cap. 24. Id
ipsum tradit Angelicus Doctor lib. 4 con­
tra gent. cap. 55, in resp. ad 13, ubi ait :
Non est autem procul a vero, quod Filius
Dei incarnatus obediens præcepto Patris
mortem sustinuit secundum doctrinam Apos­
toli. Et infra : Sic igitur invenitur Chrislus
mortem sustinens pro salute hominum, et ad
gloriam Dei Patris. Deo maxime obediens
fuisse. Similia tradit Joan. 10, lect. 4, et
cap. 15, lect. 2, ad Roman. 5, lect. 2 et
ad Philipp. 2, et alibi frequenter. Unde
sic docent Thomistæ, quos supervacaneum
est in particulari referre. A’ideanlur tamen
Vincentiusin sua relect. pag. 420. Arauxo
quæst. 19, art. 4, dub. 3, conci. 1, dicens
esse communem Scholasticorum. Joan, a S.
Thom. disp. 17, art. 4, in principio affir­
mans id pro certo supponendum esse. Godoi
disp. 41, § 2, num. 15, asserens esse sen­
tentiam communem in scholis, N. Philippus

I '3

:

D. D.

‘i

Joaii.
Vincent.

AratnuJoann, a
S.Tliüin.

Godoi.
Philip­
pus.

i

'TF r- *

V ~χν

F

70

DE INCARNATIONE.

DI8P. XXVJI, DUB. IV.

71

i

I

1(1

ti «

Î*

■

Uz

■

£·

1 ΛK

i 4 to?

disp. 9, dub, 4, dicens id esse communiter
receptum ab amnibus catholicis. Idem etiam
Castiiio. tuentur communiter alii Theologi, Cas­
tillo disp, 14, quæst. 1, num. 3-, dicens
oppositam Lorcæ sententiam esso novam, et
Puiea- particularem Puteanus quæst. 19, art. 4,
nus.
dub. 2, in resp. ad 3, dicens sententiam
Suarez. contrariam non posse defendi. Suarez disp.
Vazquez
Toletus. 43, sect. 3. Vasquez disp. 74, cap. 4.ToLugo. letus in cap. 10. Joannis, Lugo disp. 26,
sed. 8, num. affirmans oppositam doctri­
nam esse singularem, et contra communem
Kelîso·
Theologorum. Kelisonus, quæst. 19, art,
nas.
Bern). 2, dub. 2, conci. 3. Bernal disp. 57, sect.
Lam4. Lumbier quæst. 33, art. 2, g 1, a num.
bier.
1755, et alii communiter.
FundaPrincipale autem bnjus assertionis funEenium
’ damentum est, quod verba sacræ Scrip­
turæ accipienda sunt cum proprietate, et
in rigore sermonis, ubi nullum sequitur
inconveniens : sed testimonia Scripturæ
num. præced. relata significant Christo
fuisse impositum præceptum moriendi ; et
præceptum proprie, et in rigore sumptum
importat obligationem : ergo Christus se­
cundum humanam voluntatem fuit, ex vero
præcepto obligatus ad mortem, saltem ab­
solute, et secundum substantiam acceptam.
Et sic intellexerunt Patres loca allegata
D.Thom. d Thom. et D. Damascen. in locis proma$cen. xime allegatis. D. August, tract. 79et82,
Dôsüo *n *J°an- ct lib. 13 de Trnit. cap. 14, et
gusti a.
D.Gte- quæst. 55 super Deuteron. D. Gregor.
gor.
Nissen, lib. de Beatitudin. ad illa verba,
Niss.
Beati qui esuriunt. D. Chrysost. hom. 59
N. Cy- et 71, in Joan. P. N. Cyrillus lib. 10, in
rillus.
Joan. cap. 2, et alii.
Evado.
71. Nec satisfacit communis Adversa­
riorum responsio, quod verba Scripturæ
nequeunt intelligi de præcepto rigoroso,
sive obliganto : quia istud inferret Christo
necessitatem moriendi, et consequenter
Christus non libere, ac subinde nec meri­
torie, nec satisfactorie mortem subiisset :
quod est contra ipsam Scripturam. Alla­
turum autem prædictum præceptum hu­
jusmodi necessitatem ostendunt : quia
Christus non potuit violare præcepta ut
supra statuimus disp. 25, dub. 2, cum
seq. posset autem, si supposito præcepto
moriendi, maneret tiber ad mortem non
acceptandam. Unde illa Scripturæ verba
solum significant manifestationem divinæ
voluntatis circa modum redemptionis ge­
neris humani per mortem Christi.
ObstruiU, inquam, minime satisfacit. Tum
(or’ quia præcepta proprie talia non auferre a |

Christo libertatem in exequendo rom pm·.
placitum circa suam mortem propter ho­
addit ; Quædam quandoque sub præcepto
ceptamest sententia communis inter Theo·
minum salutem, in quo ratio consilii concadunt, quæ ad nullam aliam virtutem per­
logos, quamvis diversimode ab illis expli.
ristit. Et plane si verba relata : Mandatum
linent, ul palet in his, quæ non sunt mala,
cetur : quod vero illam tollat, est peculiaris
hoc accepi a Patre : Ipse mihi mandatum
nisi quia prohibita. Sic ergo si obedienlia
sententia aliquorum satis paucorum : ergo
dedil : Patris mei præcepta servavi, et proprie accipiatur, secundum quod respicit
similia nec præceptum, nec consilium si­
cum illud inconveniens [certum non sit,
per intentionem formalem rationem præ­
gnificant ; plano nihil significant, sed irrised quod non obscuro vitetur, indignum
cepli, erit specialis virtus, el inobedienlia
soria redduntur. Qua enim ratione, aut peccatum speciale. Et in resp. ad 3 sub­
apparet, quod ad illud declinandum imveritate dici valet subditum accipere, et jungit : Proprium autem objectum obedien·
proprieniur verba ècripturro; cum juxta
servaro mandatum, aut præceptum supe­
liæ est præceptum : quod quidem ex alterius
veriorem, et certo communem sententiam
rioris, ubi isto nihil illi proprie praecipit,
voluntate procedit. Unde obedienlia reddit
in sensu vero, et proprio valeant exponi.
vel consulit ? Important igitur ad minus promptam hominis voluntatem ad adimplen­
Tum etiam quia Christus fuit ligatus, sive
verba Scripturæ consilium Dei Christo pro­ dum voluntatem alterius, scilicet præcipienobligatus lege naturali ad plura facienda,
positum, sive manifestationem beneplaciti
lis. Et plane vel obedientia non est virtus
ut constat ex dictis num. 66, et Adversa­
divini. Et hoc supposito evertitur motivum
specialis contra id, quod omnes communi­
rii non negant : et tamen liber fuit in exe·
adhibitæ responsionis : quoniam sicut
ter supponunt; vel debet habere speciale
quendo materiam lege naturali præceptam;
Christus non potuit violare divina præ­
objectum motivum ; nullum autem aptius
alias non meruisset colendo Deum, dili­
cepta, sic non potuit violare divina consi­
ei assignari valet qnam præceptum supe­
gendo proximum, et alia similia præslia, ut constat ex dictis disp. 25, dub. 5,
rioris : unde obedientia dicitur quasi obau­
tando; quod est falsum, et ridiculum :
et tamen licet Christus non potuerit trans­
dientia, tanquam per illam vox superioris
ergo pariter non obstanto rigoroso præcepto
gredi consilia, illi proposita fuerunt :
audiatur, et acceptetur, ut observavimus
mortis fuit liber in eam acceptando, atque
ergo pariter licet non potuerit agere contra
tract, 12, in arb. virt. num. 79 prædic­
subeundo. Si namque fuit liber in servando
præcepta, hæc illi proponi potuerunt. Vel
tum objectum speci fi cativum illi assignan­
legem naturalem non obstante, quod eam
alio modo : ergo sicut Christus impotens
tes num. 80. Confirmatur renovando prae­ Robora­
violare non potuerit; qua consequentia
tor.
violare consilia fuit liber in exeouendo
concedens
motivum
:
quia
verba
Scripturæ
causantur Adversarii non habuisse ve­
A
siliorum materiam ; ita quamvis fuerit im­
accipienda sunt cura proprietate, ubi nul­
rum, et proprium moriendi præceptum, eo
potens violare præcepta proprie dicta, et
lum sequitur absurdum : sed Scriptura
quod contra præceptum agere nequeat?
quatenus contra consilia distinguuntur, fuit
dicit Christum subiisse mortem ex obe­
Et sic dicant Christum fuisse liberum in
liber in faciendo rem praeceptam : atque
dientia ; et hæc supponit præceptum :
adimplendo legem naturalem, quia hæc
ideo cessat inconveniens ab Adversariis
Christus ergo habuit præceptum, quo obli­
non præcipiebat circunstantias actuum, v.
pnetensum. Cum ergo testimonia Scripturæ
gabatur acceptare mortem saltem absolute,
g. tempus, aut intensionem dilectionis pro­
supra relata in proprietate sermonis ac­
et quantum ad substantiam, sive præcisive
ximi; unde Christus quamvis non poterat
cepta significent præceptum vere, et pro­ a circunstantiis acceptura.
illos actus absolute consideratos (sic enim
prie tale, debentque in eadem proprietate
cadebant sub lege) omittere; bene tamen
73. Nec satisfaciunt Adversarii, dum Effu­
accipi ubi nullum obstat inconveniens ;
ut vestitos prædictis circunstantiis, secun­
dicunt objectum formale obedientiæ non gium.
sequitur Christum secundum humanam vo­ esse præceptum proprie dictura, prout im­
dum quas sub lege non erant. Jd, inquam,
si dicant, idem, nisi inconsequenter
luntatem fuisse ex vero, et rigoroso præ·
portat vim obligandi ; sed esse præceptum
agendo, dicere possunt, et debent de mor­
cepio obligatum ad acceptandum, et su­
communiter dictum vel pro præcepto rigo­
tis præcepto, nempe imperasse mortem
beundum mortem absolute consideratam.
roso, vel pro præcepto late dicto, quatenus
Anii
absolute, non tamen ejus circunstantias :
72. Secundum fundamentum nostræ as­
præcise dicit voluntatem superioris insi­
Fro
et subinde Christum liberum fuisse in ac­
nuatam, sed ngn obligantem. Unde con­
hier- sertionis est : quoniam obedientia proprie
Hie dicta supponit præceptum superioris : sed
ceptando, et subeundo mortem, non qui­
cesso, quod Christus mortuus fuerit ex
«•ti­
dem absolute sumptam, sed circunstantiis
obedientia ; non sequitur, quod supposuerit
ns. Christus acceptavit mortem ex affectu obe­
associatam. Et cum hoc pacto possint
dientiæ erga Deum : ergo supposuit in
præceptum Patris obligantis ipsum ad mor­
Scripturæ testimonia in vero, et proprio
Deopræceptum ipsum obligans ad mortem.
tem : sed satis fuit, quod supposuerit
sensuexplicari ; irrationabile apparet, quod
Consequentia patet. Et minor constat ex
Patris voluntatem, præcisive ab alia obli­
improprientur deturbando illa a vera, et
AJ Phi-Scriptura nd Philipp. 2 : Humiliavit semet
gatione.
ίΐ?,ί· ipsum factus obediens usque ad mortem,
propria præcepli ratione, quam significant.
Hæc, inquam, illorum responsio non Praeclu­
Ad mortem autem crucis. Et ad Rom. 5 : Sicut
Confirmatur manifestando amplius Ad- Erertl·
satisfacit. Et in primis rofellitur instau­ ditur.
u' per unius inobedienliam peccatores consliluli
versarium inconsequentiam : quoniam esto,
rando præcedens motivum ; quoniam verba
verba Scripturæ non significarent verum,
sunt mulli : Ha per unius obedicnliam, justi 1 Scripturæ accipienda sunt non solum proconstiluentur mulli. Majorem autem docent prie,
’
’
et rigorosum præceptum, ut ipsi putant ;
sed’ etiam cum majori
proprietate,
tikji. communiter Theologi, et præsertim Ange­
manifestant tamen ut minus divinæ volun­
quam ex se admittunt, ubi nullum sequi­
licus Doctor 2, 2, quæst. 124, art. 2, in
tatis ordinationem, et insinuationem, ut
tur inconveniens ; hoc namque cessante,
corp, ubi ait : Obedienlia est specialis vir­
concedunt : quæ ordinatio manifestata ha­
nequit rationabiliter fieri contraria restric­
tus, et ejus speciale objectum est præceptum
buit rationem consilii ; siquidem ex vi illius
tio : atqui liçet obedientia posset salvari
tacitum, vel expressum.· Et, in resp. ad 1
propositum fuit Christo majus Dei bene­
absque præcepto obligante, negari tamen
placitum

L i-’
$

I.

I

. r
•]

»j
;

i

79

*

?
ί

DE INCARNATIONE.

nequit, quod cum majori proprietate sal­
vetur, ubi occurrit præceptum obligans :
aliunde vero ex eo, quod Christus suppo­
suerit præceptum obligans, nullum sequi­
tur inconveniens : ergo cum Scriptura
dicat Christum fuisse obedientem in ac­
ceptando mortem, significat ipsum suppo­
suisse præceptum non solum late dictum,
ut explicat meram, et simplicem volunta­
tem superioris non obligantis ; sed etiam
proprie sumptam, et quatenus obligationem
importat. Cætera constant. Et minor quoad
primam ejus partem ostenditur : nam cum
præceptum se habeat per se ad obedien­
tiam ; eo ista erit magis propria, quo præceplnm magis proprie dictum supponit : in
his enim, quæ sunt per se, ita se habet
magis ad magis sicut simpliciter ad sim­
pliciter : atqui præceptum magis proprie
dicitur de præcepto, quod obligat, quam de
voluntate superioris nullam inducente obli­
gationem, sed manifestante præcise majus
ipsius beneplacitum : ergo licet obedientia
possit salvari per subjectionem ad solam
voluntatem superioris nullam imponentis
obligationem ; nihilominus magis proprie
salvatur per subjectionem ad præceptum
obligationem inducens. Secunda etiam mi­
noris pars suadetur : quoniam sicut Chris­
tus nequit violare præceptum obligans,
quæ violatio esset peccatum; ita proportionabiliter nequit agere contra voluntatem
Dei sibi manifestatam, quod est imperfectio,
sive indecentia moralis : summa namque
ipsius sanctitas non solum peccatum, sed
quamlibet etiam moralem indecentiam ex­
cludit : ergo sicut nullum est inconveniens,
quod non obstante impotentia Christi ad
transgrediendum consilia, manifestetur ei
voluntas divina consulens majus Dei bene­
placitum ; ita nullum est inconveniens,
quod non obstante impotentia Christi ad
peccandum, proponatur ei præceptum Dei
obligantis. Quippe si stante manifestatione
voluntatis Dei aliquid intendentis, et con­
sulentis, adhuc Christus agit libere exequendo materiam consilii ; licet consilia
transgredi non valeat : sic etiam non obs­
tante insinuatione præcepti obligantis,
adhuc Christus operabitur libere exequendo
materiam præcepti ; quamvis præcepta vio­
lare non possit : nulla quippe inter hæc
congrua disparitatis ratio assignabitur.
ConflrConfirmatur, et declaratur hoc amplius :
®itur’ nam si quod inconveniens in impositione
præcepti occurreret; maxime quod Chris­
tus eo posito vel non ageret libere rem præ-

ceptam, vel posset peccare omittendo rem
præceptam : sed idem motivum occurrit
in manifestatione divin® voluntatis ali­
quid intendentis, et consulentis : ergo vel
Christus nullum supposuit præceptum, sive
obligans sive non obligans, sed tantum
consulens ; vel potuit absque ullo incon­
venienti supponere præceptum obligans,
et proprie dictum : cumque prima conse­
quentis pars sit manifeste falsa, et contra
Scripturam adstruentem in Christo veram
obedientiam, qu® sine aliquo praecepto
vel proprio, vel non proprio salvari ne­
quit; sequitur quod Christus absque ullo
inconvenienti potuerit supponere præcep­
tum obligans, et proprie dictum. Caetera
constant. Et minor ostenditur quia volun­
tas superioris, licet non praecipientis, ali­
quid tamen intendentis, et sibi consulen­
tis, non ageret libere rem sub ea voluntate,
sive consilio cadentem; vel posset com­
mittere imperfectionem moralem reprehen­
sione dignam omittendo rem sibi propo­
sitam, et consultam : atque ideo idem
inconveniens occurrit in voluntate Dei in­
timata, quæ dicitur præceptum non obli­
gans, aut non proprium, quæ occurrit in
præcepto obligante, el proprie dicto. Utra­
que consequentia patet. Et antecedens, in
quo poterat esse difficultas, ostenditur :
tum quia in religionibus plures dantur
constitutiones, quæ non obligant ad cul­
pam, nec ad poenam, sed tantum manifes­
tant voluntatem superiorum consulentium
majus bonum : et tamen qui prædictas
constitutiones non observant, prudenter
censentur imperfecti, et rationabiliter re­
prehenduntur, ut ipsa praxi liquet : ergo
voluntas superioris, licet non præcipientis, aliquid tamen intendentis, et consu­
lentis fundat obligationem aliquam, si non
culpæ, alicujus tamen imperfectionis mo­
ralis reprehensione dignæ. Tum etiam
quia voluntas superioris, qua superior est
etiam præcisive a rigoroso præcepto, ali­
quam obligationem inducit, quam inducere
nequit voluntas non superioris, sed æqualis aliquid proponentis, aut consulentis :
alias nulla posset assignari ratio, quare
voluntas superioris etiam non præcipientis, sed consulentis constituat motivum
obedientiæ proprie dictæ, ut Adversarii
affirmant, quod tamen constituere nequit
voluntas non superioris, licet eoiem modo
manifestetur : ergo cum voluntas superio­
ris non præcipientis, sed consulentis non
inducat obligationem sub culpa morali,
illam

îj

DISP. XXVII, DUB. IV.

illam tamen Inducet saltem sub morali
imperfectione, aut indecentia reprehen­
sione digna. Et ita plane supponit D.
DThom. Tbom. cum loco supra cit. ex 2, 2, inquit
in corp, inferiores suis superioribus mulla
debeant exhibere ; inter cætera hoc est unum
speciale, quod tenentur eorum præceplis ob#dire. Unde obedientia est specialis virtus, el
ejus speciale objectum est præceptum taci­
tum, vel expressum. Voluntas enim superio­
ris, quocumque modo innotescat, est quod­
dam tacitum præceptum. Recolantur supra
dicta disp. 25, dub. 5, num. 70 et 75 ex
quibus hujus confirmationis vis magis
promoveri poterit.
Àlii
74. Refellitur secundo, et non minus
ejosdem
ttSpOil· efficaciter adhibita responsio : quoniam
sionis obedientia,
quam Christo in subeundo
IBjpüpuio. mortem attribuit Scriptura, fuit obedien­
tia vere, et proprie talis : sed obedientia
vera, et propria respicit præceptum su­
perioris proprie dictum : ergo obedientia
Christi supposuit præceptum vere, et pro­
prie tale circa acceptationem mortis. Ma­
jor, quam aliunde concedunt Adversarii,
facile ostenditur : tum quia sine funda­
mento limitaremus Scripturam, in qua
Christi obedientia commendatur, ad obe­
dientiam improprie, et secundum quid ta­
lem; nec id dici posset, nisi deprimendo
meritum, quod Christus in obediendo ha­
buit. Tum etiam quia Scriptura comparat
obedientiam Christi cum inobedientia Ada­
mi : cum ergo ista fuerit proprie talis, idem
de illa censendum est ; et quidem a fortiori :
nam ubi abundavit delicium, superabundavil gratia, ut eo loco dicit Apostolus.
Minor autem probatur primo : quia obe­
dientia, secundum quod virtus specialis ab
aliis distincta, respicit præceptum supe­
rioris : ergo obedientia, quæ est proprie
talis, respicit præceptum proprie dictum,
sive inducens obligationem culpæ; obe­
dientia vero, quæ non est proprie ta­
lis, respicit præceptum non proprie dic­
tum, sive manifestationem voluntatis su­
perioris, quæ non inducit obligationem
culpæ, sed solius imperfectionis moralis.
In quo sensu, et secundum quam latituD.TIm.dinem D. Thom. agens de obedientia vir­
tute speciali, dixit loco proxime cit. quod
ejus objectum est præceptum tacitum, vel
expressum. Voluntas enim superioris quo­
cumque modo innotescat, esi quoddam taci­
tum præceptum. Quod proinde debet esse
tale, nempe proprie, vel improprie, juxta
qualitatem obedientiæ specialis virtutis,

·<*·

73

quæ ait proprie, vel improprie talis. Se­
cundo : quia non minus pertinet ad obedientiam respicere præceptum, quam res­
picere superiorem : sed ut obedientia sit
proprie talis, debet respirece superiorem,
qui sit proprie superior : ergo pariter ut
obedientia sit proprie talis, debet respicere
præceptum, quod proprie præceptum sit,
quatenus distinguitur a simplici voluntate
proponente præcise, et manifestante ma­
jus superioris beneplacitum. Tertio (et
sequitur expræcedenti), nam eo ipso, quod
motivum obedientiæ sit præceptum supe­
rioris, ut talis; debet importare volunta­
tem superioris , quatenus superior est,
et a non superiori distinguitur : sed ad
hoc requiritur præceptum proprie dic­
tum, et non sufficit voluntas præcise pro­
ponens, et consulens; siquidem æqualis
etiam, aut inferior potest proponere, et
consulere, ut ex se liquet; quin inde se­
quatur, quod æqualis dum sequitur consi­
lium, aut beneplacitum alterius æqualis
huic proprie loquendo obediat : ergo ad
obedientiam cum proprietate dictam non
sufficit simplex superioris voluntas propo­
nens, aut consulens, sed requiritur præcep­
tum proprie dictum.
Confirmatur : nam obedientiæ proprie
dictæ opponitur inobedientia : unde ambæ
versantur circa eidem cum differentia pe­
nes oppositos modos conversionis, et aver­
sionis : sicut amor, et odium, fidelitas, et
infidelitas, quæ attingunt idem cum prædicta contrarietate : sed non salvatur ino­
bedientia proprie dicta nisi cum non sub­
jectione ad præceptum superioris proprie
dictum : ergo pariter non salvatur obedien­
tia proprie accepta nisi cum subjectione ad
præceptum superioris proprie sumptum. Et
si Adversarii contendant posse salvari inobedientiam proprie dictam per solam non
adimpletionem præcepti improprie dicti
consistentis in sola manifestatione volun­
tatis superioris non obligantis, sed consu­
lentis ; consequenter ad suam doctrinam
debent admittere, vel Christum non fuisse
liberum in exequendo materiam sibi pro­
positam, et consultam ex vi voluntatis
Dei (quam si non oligantem, saltem consu­
lentem admittunt) sed necessitatem fuisse
ad ejus adimpletionem ; vel potuisse, si
libere implevit (quæ est illorum conse­
quentia), committere inobedientiam pro­
prie dictam erga Deum, non implende
videlicet id, quod ipse consulit. Absurdum
autem plane est dicere, quod Christus po-

Confie
matio.

74

Objet
tio.

D.Tbom

DE INCARNATIONE.

tuerit esse Deo inobedions proprie lo­ potest, quam ad ohediontiam : ergo ut
quendo, ut constat ex dictis disp. 25,
detur actus obedientiæ proprio talis, non
fero per lotam, et præserlim dub. 5, nec
requiritur præceptum obligans, sod sufficit
id putamus ab Adversariis admissum iri. simplex superioris voluntas. Tum denique,
Unde recognoscere possunt debilitatem nam ad exercendum actus proprios aliarum
argumenti, quod communiter formant, ut virtutum, utputa charitatis, vel temperantiæ, vel misericordiæ non requiritur
præceptum proprie dictum a Christo ex­
præceptum obligans : ergo idem dicendum
cludant. Eadem enim utrique difficultati,
est de actu proprio obedientiæ.
quæ communis est solutio adhiberi debet.
Id, inquam, non obest, sed facile dis-DfaU
75. Nec refert, si contra doctrinam hu­
jus secundæ impugnationis opponant obe­ pellitur negando cum communi sententia
dient iam proprie dictam non supponere antecedens : quamvis enim voluntas supe­
necessario præceptum verum, sive ohligans rioris intendentis obligare subditum non
in conscientia : ergo ex eo, quod Christus semper manifestetur per expressam intima­
tionem; sed vel sic, vel per tacitam insinua­
fuerit obediens vere, et proprie in subeundo
mortem, ut ex Scriptura probavimus, et tionem, quam subditus conjectet: ut tamen
ipsi concedunt, non sequitur, quod hu­ constituat motivum proprium obedientiæ
mana ejus voluntas fuerit ad id ligata proprie dictae, semper debet importare prtepræcepto vere, et proprie tali, sive obli­ ceptum obligans, ut satis supraostendimus.
Unde ad primam antecedentis probationem
gante in conscientia. Consequentia patet.
desumptam ex D. Thom. respondemus 8.
Et antecedens suadetur, tum ex D. Tho.
qui ita satis aperte sentire videtur loco su­ Doctorem per simplex verbum, aut per
pra cit. ex 2, 2 ; nam post verba a nobis re­ simplicem voluntatem prælati non signifi­
lata subdit in corp. : Et tanto videtur obedien- care voluntatem non obligantem, sive quæ
lia promptior, quanto expressum præceptum contra præceptum distinguitur : sed signi­
obediendo prævenil, voluntate superioris in­ ficare voluntatem non manifestatam cum
tellecta. Et in resp. ad 2 inquit : Objectum verbis significantibus expresse præceptum :
quam non esse necessariam ad actum obe­
obedientiæ non est Deus, sed præceptum supe­
rioris cujuscumque vel expressum, vel inler- dientiæ propriæ concedimus : sufficit nam­
pretalivum, scilicet simplex verbum prælati, que, si vel illa intentio obligandi alia mi­
cui obedit promptus obediens. Simplex autem nus expressa insinuatione explicetur, quæ
voluntas, aut simplex verbum prælati non reipsa est præceptum, quamvis non expres­
habet rationem rigorosi præcepti bligantis sum, sed tacitum, et implicitum. Et hæc
in conscientia, ut ex se liquet. Tum etiam est certa doctrina D. Thom. in ommibus D.Tis
quia Christus non tenebatur ex rigoroso locis, in quibus affirmat objectum, sive mo­
tivum obedientiæ esse præceptum superio­
præcepto ad observandam circumcisionem,
ris expressum, vel tacitum, aut interpret.it
ut supra diximus num. 67, et tamen exer­
tivum, ut repetit in eisdem, quæ expendit
cuit obodientiam proprie talem observando
circumcisionem, ut efficaciter colligitur objectio. Cui doctrinæ minime opponirur,
ex D. Thom. Infra quæst. 37. art. 1, ubi quod tradit loco cit. ex 2, 2, art. 4 ad 3
ait : Christus circumcisus est, ul obediendi ubi ait ; Potest triplex obedienlia distingui :
virtutem nobis suo exemplo commendaret : una sufficiens ad salutem, qux scilicet obedit
constat namque obedientiam non posse in his, ad quæ obligatur : alia perfecta, quæ
commendari nisi exemplo obedientiæ, quæ obedit in omnibus licitis : alia indiscreta,
proprie sit talis : ut igitur exerceatur obe- quæ etiam in illicitis obedit. Ex quibus col­
dlentia vera, et propria, non requiritur ligi videtur salvari obedientiam perfectam,
præceptum proprie tale, sive obligans. atque ideo vere, et proprie talem, in omni
Tum præterea, quia omnis actus specialis materia licita ; licet sub obligatione non
virtutis obedientiæ est aetns obedientiæ cadat. Sed, ut diximus, non opponitur :
proprie talis : sed actus, quo quis obedit quia nomine obedientiæ, quam in tria illa
simplici voluntati prælati aliquid consulen­ membra dividit, non sicmificat obedientiam
tis vel quo religiosus obedit suis constitu­ proprie talem, sed solum animi promptitutionibus non obligantibus in conscientia, dinem in sequendo voluntatem alterius :
est netus specialis virtutis obedientiæ ; si­ idque satis liquet ex tertio membro, quam
quidem talis actus, cum virtuosus sit, de­ vocat indiscretam, et quam nemo dicet esse
bet pertinere ad specialem aliquam virtu­ obedientiam proprie. Si autem secundum
tem ; et ad nullam congruentius spectare membrum appellat perfectam obedientiam,
non

DI8P, XXVII, DUB. IV.

I

non idoo est, quin proprio, et formaliter
obedientia eit : sod quia est talis negativo:
ubi onim quis sequitur voluntatem prælati
in his adquæ non obligatur; rodo conjici­
tur, quod illo a fortiori consentiet in his, ad
quæ tonetur, ot sunt in materia propria obediontiæ proprio dictffl. Sed tamen sicut ubi
prælatus non præcipit, sod consulit, non se
gerit iormaliter ut prælatus : sic subditus
dum exequitur aliqua non sibi præcepta,
sed consulta, non se gerit ut subditus, sive
inferior : praedicto namque modo se gerere
queunt etiam æquales : unde ibi non inter­
venit obedientia proprie sumpta, ut est vir­
tus specialis. Ex tribus itaque illis membris
a D. Thom. assignatis solum primum,
quod obligationem supponit, est obedientia
cum proprietate.
Ad secundam ejusdem antecedentis pro­
bationem respondemus, quod licet Christus
non fuerit obligatus ad circumcisionem ex
lego Moysis, quæ erat toti populo imposita
(idque docuimus loco cit.) fuit tamen obli­
gatus ad illam ex speciali, et positivo prae­
cepto Dei ipsum obligantis, sicut de morte
aflirmamus, et ex dicendis § seq. magis
constabit. Unde in sustinendo circumci­
sionem exercuit obedientiam proprie talem,
et nobis præbuit exemplum ad obediendum
proprie aliis Dei praeceptis, ut D. Thom.
affirmat. Ad tertiam respondetur negando
minorem : nam ex suppositione, quod vel
prælati, vel constitutiones religionis ali­
quid consulant, et disponant sine aliqua
obligatione, actus, quo subditi id exequuntur, non est actus virtutis specialis obe­
dientiæ : seclusa namque obligatione, tol­
litur materia propria obedientiæ, ut supra
ostendimus, ct liquet ex eo, quod ubi obli­
gatio non intervenit, sed mera consultatio,
exhortatio, aut directio; non adest com­
paratio inter prælatos, et subditos quate­
nus tales, sed quæ inter æquales contingere
posset, et quæ solet dari inter concionatorem, et populum. Unde similes constitutio­
nes, quæ nec ad culpam, nec ad pœnam obli­
gant, non sunt proprie leges, sed quædam
exhortationes, quales pastorales prælatorum epistolæ circa opera supererogationis
solent afferre. Actus voro, quo subditus
prædicta amplectitur, licet honestus sit,
non pertinet ad virtutem obedientiæ pro­
prie, et specialiter dictæ, sed in alias vir­
tutes revocandus erit juxta varia motiva,
ex quibus fieri valet, utputa in charitatem, si fiat ex amore ad superiores; in
humilitatem, si fiat ex animo se illis sub-

75

mittendi; in observantiam, sive pietatem,
si liat ex animo illos reverendi, aut deni­
que in obedientiam, si fiat ex animo se
exhibendi docilem in non obligatoriis ad
facilius obediendum præceptis : cum enim
talis actus non sit debitus ex præcepto,
ejus honestas ex illis, aut similibus capiti­
bus desumi poterit, sicut contingit in aliis
supererogationis operibus. Ad quartam, et
ultimam, omisso antecedenti, negamus
consequentiam. Et ratio disparitatis est,
quod in aliquibus virtutibus independenter
a præcepto invenitur sufliiciens earum
motivum, sicut se habet Deus comparative
ad charitatem, miseria aliena respectu misericordiæ, et sic de aliis. Sed motivum
obediendi non salvatur, nisi adsit præceplum, ut liquet in eo, qui sequitur
voluntatem æqualis proponentis, aut con­
sulentis : cui tamen proprie loquendo non
obedit, quia ex parte ejus non adest præ­
ceptum. Ubi autem superior non præcipit,
sed consulit, non se habet ut superior, sed
ut æqualis. Potetsque hæc responsio magis
firmari exemplo : quia ad actus plurium
virtutum non requiritur debitum rigorosum, sed absque illo salvatur earum moti­
vum, ut patet in misericordia : et tamen
tale debitum requiritur ad actum justitiæ,
eo quod respicit jus alterius. Sic autem se
habet præceptum ad obedientiam, sicut
jus, seu debitum ad justitiam. Unde sicut
aliarum virtutum exemplum non probat
posse salvari justitiam stricte dictam sine
debito; ita nec persuadet posse dari obe­
dientiam proprie sumptam absque præcepto.
76. Alia fundamenta possent pro nostra,
et communi assertione expendi : sed illa
commodius proponemus § seq., quæ cum
assertionem in eo stabiliendam ostende­
rint, præsentem a fortiori confirmabunt.
Modo salis sit addere aliud motivum ex
doctrina fuse a nobis alibi tradita, quod
proinde vel insinuare sufficiet. Etenim
tota Adversariorum ratio, ne præceptum
verum in Christo circa mortem subeundam
admittant, in eo nititur, quod vel tale præ­
ceptum adimeret ipsi libertatem in mo­
riendo, atque ideo et meritum ; quod est
falsum : vel posset Christus illud non
adimplere, ac subinde peccare; quod re­
pugnat juxta superius dicta disp. 25, dub,
2. Hoc autem motivum diruitur exemplo
Angeli pro primo suæ creationis instanti :
est enim Angelus pro tali duratione sim­
pliciter impeccabilis, ut plane docent D.

Tertium
pro
asser­
tione
moti­
vum.

1

i

Λ

■·-·
-·) ,<

Η

4 ei
i

.· h:
\

I
i

<

76

DE INCARNATIONE.

Tho. ! p. quæst. 61. ari. 5, et alibi, et
cum eo Thomistæ, aliique plures Theologi,
quorum sententiam firmavimus tract. 7,
disp. Ii, dub. unico. Et tamen Angelus
fuit pro illo primo instanti obligatus præcepto naturali divino, ut se ordinaret in
Deum ultimum snpernatnralem finem, di­
ligendo eum super omnia, ut eo loco sup­
posuimus, et fusius tradidimus agentes de
puero perveniente ad usum rationis tract.
13, disp. 20, dub. 1. Unde vera est conditionalis, quod si Angelus in eo primo ins­
tanti omitteret conversionem ad Deum fi­
nem ultimum supernaturalem, peccaret.
Sicut ergo recie cohæret, quod Angelus
ex una parte sit impeccabilis simpliciter
pro primo instanti sui esse; et quod nihi­
lominus ex alia habeat praeceptum naturale
in ordine ad determinatum actum pro illo
instanti : quin inde inferatur vel determi­
nari per præceptum ad necessario elicien­
dum actum, vel posse peccare in illo ins­
tanti præceptum transgrediendo; ita ex
eo, quod Christus sit simpliciter impecca­
bilis, et ex eo quod illi impositum fuerit
verum præceptum subeundi mortem, non
infertur vel necessitati ad illam acceptan­
dam, vel peccare posse illam omittendo :
sed ad summum infertur, quod si omitte­
ret, peccaret. Unde cessat inconveniens,
quod ut Adversarii declinent, sequuntur
oppositam opinionem. Et ratio utrobique
est eadem : quia videlicet ut Christus, et
Angeli supposito vero, et proprio præcepto libere agant; sufficit, quod possint
omittere actum, qui eis præcipitur, consi­
deratum secundum se, sive in sensu diviso,
et quatenus talis omissio est terminus
potentiæ antecedentis; quoi stante indiffe­
rentia ex parte objecti propositi, conser­
vant. Sed ne possint peccare, sufficit, quod
sint impotentes omittere omissione in
sensu composito, quæ est terminus poten­
tiæ consequentis, et conjungitur cum om­
nibus accidentaliter etiam occurrentibus,
inter quæ computatur præceptum : nam
cum omissio actus non sit essentialiter peccaminosa, sed quatenus cum eis circunstantiisconjungitur; sufficit, quod Christus,
et Angelus illam sic acceptam causare ne­
queant, ut ex vi hujus non dicantur posse
peccare, Christus quidem absolute, et An­
gelus pro primo instanti sui esse. Videan­
tur, quæ diximus loco cit. ex tract. 7, a
Fulcitur num. 63.
idem
Potestque id amplius alio exemplo de­
discur­
sus.
clarari : nam beati sunt ab intrinseco im­

peccabiles, ut ex professo ostendimus tract.
9, disp. i, dub. unico : et tamen beati
sunt capaces præcepti veri, et proprii :
ergo ex eo, quod Christus sit impeccabilis,
minime probari potest, quod fuerit impo­
tens, ut sibi imponeretur tale præceptum,
cessatque Adversariorum motivum : atque
ideo oportet, quod testimonia Scripturae,
in quibus significatur fuisse Christo impo­
situm præceptum moriendi, intelligamus
de praecepto vero, et proprio, ut supra
num. 70 ponderavimus. Cætera constant.
Et minor suadetur tum ex illo Ps. 90 : Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te,
etc., quod Angelis sanctis aptatur. Tum
etiam quia certum secundum fidem est
Deum deputasse Angelos beatos tanquam
suos delegatos ad hominum custodiam,
protectionem, et regimen, juxta illud
Apostol. ad Hebræ. 1 : Omnes sunt admi­
nistratorii spiritus in ministerium missi
propter eos, qui hxredilalem capiunt salutis.
Unde D. Hieronym in cap. 48 Matth. inquit : Magna est dignitas animarum, ul
unaquæque habeat ab ortu nativitatis in cus­
todiam sui Angelum delegatum. Et D.
Thom. 1 p. quæst. 113, art. 6 : Custo­
dia Angeli est quædam executio divinæ providentiæ circa homines facta. Idemque do­
cent communiter alii Patres, et theologi.
Supposita autem hac divinæ providenti®
institutione, et delegatione, Angelus ex
ipsa lege naturali, quamvis aliud speciale
præceptum positivum ipsi non adderetur,
obligatur ad exhibendum congruenter eustodiendi officium : sicut quilibet delegatus
lege naturali debet ea exequi, quæ ad ejus
officium pertinent ex commissione, sive
imperio superioris; et si illa non exequeretur, peccaret. Sunt ergo beati capaces
præcepti, sive obligationis, in cujus non
adimpletione delinquerent : quamvis abso­
lute peccare non possint ob rationem supe­
rius insinuatam. Videantur, quæ diximus
tract, cit. num. 22.

Ps.o\

D-ΐΓκ·
r0BJ*’

D.Trw

§ III,
/Ilia conclusio pro perfecta dubii resolutione.
77. Dicendum est secundo Christum se- Second
eundum humanam voluntatem fuisse vero fOntJ*
præcepto obligatum ad mortem, non so­
lum secundum se, vel absolute sumptam
(quod constat ex prima conclusione,) sed
etiam secundum omnes ejus circunstantias
vel temporis, vel loci, vel intensionis, vel
modi,

DISP. XXV11, DUB. IV.

modi, vel finis, vel actuum internorum, aut
externorum, cum quibus de. facto execulionimandata est, et quæ aliquo modo per­
tinebant ad Christi voluntatem, Hæc om­
nia addimus, ut simul excludamus diversas
aliquorum exceptiones, sine quibus censent
salvari non posse, quod Christus fuerit li­
ber in obediendo præcepto mortis absolute,
ut % præced. statuimus, et ipsi nobiscum
sentiunt. Assertionem autem nostram doùbrtra* cent commun’ter Thomistæ, Medina quæst.
Ainrei’ 19,art. 4, dub. 1 ad 1, et quæst. 47, art.2
Bionei
^rera,n Præs· art· 4, disp 4, § 3. Aljoma. i varez disp. 46, in resp. ad 1. Zumel l,p.
quæst. 22, art. 4, quæst. unica dub. 2,
Philip- Bannez 1 p. quæst. 19, art. 1, dub. 1.
gF«. circa finem, Joan, a S. Thom ubi supra
Gone!.
ILibJi % Ad primam vero, Godoi § 5, num. 99. N.
Paw- Philippus in resp. ad I. Gonel§ 2, num. 71.
oas.
Lam- Labat dub. 2, g Tertius modus, Puteanus
bier. dub. 2, § Cælerum licet. Lumbier num.
Bow
spi i· 1760. Aonæspei disp. 13, dub. 2, num.
Ma!do- 14. Maldonatus Matth. 12, vers. 49. ToleMtU.
Weins. tus annot. 1 in cap. 10. Joan. resp. 1, et
alii.
ewm
Probatur primo : quia sacra Scriptura
’ significat impositum fuisse Christo præcep­
tum de morte non solum absolute, sed
quoad modum, qui ex circumstantiis hinc
inde occurrentibus attenditur : sed ex hoc
quod Scriptura in hoc sensu accipiatur,
nullum sequitur inconveniens, quin potius
major perfectio in providentia Dei, atque
in obedientia Christi : ergo cum Scriptura
debeat exponi in omni sensu proprio, quem
admittit, et ex quo nullum sequiturin con­
veniens; concedere oportet Christo fuisse
impositum præceptum de sua morte non
solum absolute, sed etiam quoad omnes
ejus circunstantias. Consequentia videtur
manifesta, præsertim apud Adversarios,
qui non alio urgentiori motivo probant con
tra Loream et alios fuisse impositum
Christo verum præceptum de sua morte
absolute, nisi quia Scriptura id significat,
et nullum ex hoc sensu sequitur inconve­
niens, ut g præced. ostendimus. Minor au­
tem quoad primam partem suadetur :quia
ex eo, quod mors fuerit Christo præcepta
quoad substantiam, sive absolute, nullum
sequitur inconveniens : ergo nec sequitur
ex eo, quod fuerit illi præcepta quoad cir­
cunstantias. Quoad secundam probatur :
quia magis splendet providentia Dei erga
nos in eo, quod præceperit Christo mortem
non solum quoad substantiam, sed etiam
quantum ad singulos circunstantiarum uio-

dos, quam si precise præcepisset mortem
absolute ; cum eo providentia sit major,
quo ad plura, et magis specialia descendit.
Similiter magis apparet magnitudo obedientiæ Christi in eo, quod ad plura se ex­
tendit, obediendo Deo dum acceptat mor­
tem non solum quoad substantiam, sive
absolute, sed etiam quoad omnes ejus circunstanlias, ita ut circa singulas exercue­
rit obedientiam proprie dictam. Major de­
nique ostenditur : nam Joan. 14, dixit Joan. 14.
Christus : Sicul mandatum dedet mihi Paler,
sic facio. Ubi significavit non solum subs­
tantiam operum, sed etiam modum ex circunstantiis desumptum : et hoc ait fuisse
sibi mandatum a Patre. Ét idem significa­
vit illis verbis Matth. 26 : Verumlamen non Matt.2G
sicut ego volo, sed sicul lu : ubi ly sicut im­
merito restringeretur ad substantiam ope­
ris ; sed extendi debet ad omnes circunstantias undequaque desumptas.
78. Respondent Adversarii negando hu­ Respon­
jus argumenti minorem : quia si Christus sio.
fuisset obligatus ex præcepto ad mortem
non solum absolute, sed etiam quantum
ad omnes ejus circunstantias; non fuisset
liber in ejus acceptatione : quia licet non
potuerit mortem absolute omittere, quia
absolute sumpta fuit sub præcepto : potuit
tamen omittere ejus circunstantias, atque
ideo et ipsam mortem, ut eis circunstantiis
vestitam, quia prædictæ circunstantiæ illi
præceptæ non fuerant, v. g. quod accep­
taret mortem hoc tempore, vel isto loco,
vel cum hoc actu, vel ex hoc fine, et sic
de aliis.
Sed hæc illorum responsio non satisfa­ Confuta­
cit, et refellitur primo : nam ea, quæ | tur.
præced. diximus, satis probant, quod
Christus habuerit præceptum acceptandi
mortem absolute, et quod nihilominus
fuerit liber, merueritque in prædicta ac­
ceptatione : ergo pariter quamvis omnes
mortis circunstantiæ fuerint ipsi præceptæ,
potuit esse liber, et mereri in acceptatione
earum, sive mortis ut eisdem associalæ :
atque ideo sicut nullum inconveniens se­
quitur ex eo, quod Christo fuerit præcepta mors absolute; ita nec ex eo, quod
mors fuerit illi præcepta cum omnibus
suis circunstantiis. Secundo : quia juxta
præmissam Adversariorum evasionem con­
cedendum plane est Christum non fuisse
absolute liberum, nec subinde meruisse in
acceptando mortem absolute, sive quoad
substantiam consideratam; siquidem illam
ita acceptam non potuit omittere utpote

*

DE INCARNATIONE.

cadentem sub præcepto : sed tantum fuisse
liberum, meruisseque in acceptando mor­
tem quoad circunstantias, aut putius (et
in idem redit' modos morti accidentales,
qui juxta præmissam evasionem non fue­
rant sub praecepto : atque ideo non veri·
ficabitur Christum meruisîc, quia voluit
pro nobis mori, sed quia voluit hoc actu,
et hac intentione, et ex tali fine, aut in
tali tempore, aut denique tali modo. Id
vero est aperte falsum : quia Scriptura non
refert libertatem, et meritum Christi ad
hos modos, sive accidentia, sed ad actum
acceptationis, sive obedientiæ circa morl»i>53. tem absolute, ut Isaiæ 53 : Oblatus est, quia
ipse voluit. Et ibidem : St posuerit pro pec - I
calo aniniam suam, videbit semen lon- i
A<1 l’bi-ya?rum. Ad 1 hdipp. 2 : Factus est obe,p·"’ diens usque ad mortem, mortem autem
crucis. Propter quod Deus exaltavit illum, |
etc, Joan. 10 : jtnimmn meam pono pro i
ovibus meis, et infra : Propterea me diligit |
Pater : quia ego pono animam meam, ut
Herum sumam eam. Nemo tollit eam a
me : sed ego pono eam a me ipso, el potes- I
talem habeo ponendi eam. Quæ, et alia ;
passim in Scriptura occurrentia manifeste
significant Christum absolute fuisse libe­
rum, meruisseque in acceptando mortem 1
absolute, sive quoad substantiam, consi- !
deratam. Absurdum igitur minime sus- I
linendum est, dicere, quod Christus solum
fuerit liber, merueritque in acceptando
mortis circunstantias, sive mortem non
absolute, sed ut circunstantiis vestitam.
Idquo magis constat attendendo, quod se­
cundum prudens judicium inepte diceretur
de condemnato ad mortem inevitabiliter,
quod libere moritur : quia supposita ine­
vitabili ab ipso sententia circa mortem ab­
solute, relinquitur ejus arbitrio mori in
hoc instanti, vel in sequenti, vel acceptare
sententiam per hunc, aut illum actum in­
ternum, vel ex intentione hujus, aut alte­
rius finis : hæc namque semper occurrunt
In damnatorum morte ; et tamen nemo
prudens dicet, quod libere moriantur; quod
ipsi ponant animam suam ; quod offeran­
tur, quia volunt; aut quod propterea mo­
riendo mereantur diligi, et exaltari. Quæ
tamen cum Scriptura aperte prædicet de
Christo morlentc, sentiendum est, quod
juxta legitimum ejus sensum Christus li­
bere subierit mortem non solum quoad
circunstantias, sed etiam absolute, non
obstante quod mors absolute fuerit illi
præcepta. Atque ideo ut Christus fuerit

liber absoluto in acceptando mortem ;
opus non est, quod vel mors, vel mortis
circunstantiæ eximantur a præcepto.
Nec momenti est, si Adversarii dicant, Alii
quod variato line, sive motivo actus, variatur substantialiter actus ipse : et conse­
quenter sufficere, quod circunstantia finis,
aut motivi fuerit Christo libera, seu non
præcepta, ut lotus actus acceptandi mortem
dicatur absolute liber. Id, inquam, nihil
valet, et propositis jam impugnationibus
manet exclusum : quoniam licet totus actus
denominetur hber per respectum ad circunstantiam finis, non tamen ex vi hujus
est totaliter, sive secundum omnia liber :
sed adhuc erit necessarius in ordine ad
mortem, si hæc se undum se fuit præcepta
Christo, et praeceptum tollit ab ipso liber­
tatem circa materiam, supra quam cadit.
Unde semper verificabitur Christum fuisse
liberum, et meruisse in acceptando mortem
ex tali motivo, non tamen in acceptando
mortem absolute : quia juxta Adversarios
fuit liber in acceptando circunstantiam finis,
et similes sibi non præceptas; sed liber non
fuit in acceptando absolute mortem sibi
præceptam. Id autem opponitur testimo­
niis Scriptura* supra allegatis, quæ affir­
mant Christum fuisse liberum ac meruisse
in acceptando absolute mortem, nulla facta
mentione circunstantiarum extrinsecarum,
ad quas pertinet finis operantis. Et tamen
si Christus solum habuisset libertatem in
prostituendo sibi hunc, aut illum finem,
vel in adhibendo hanc, aut i’lam circunsi
tantiam; immerito diceretur meruisse per
mortem, ad quam obligabatur ex præcepto
afferente necessitatem circa mortem, ut
Adversarii discurrunt. Quod facile declara­
tur exemplo ejus, qui debet centum, et illa
anticipate solvit ex hoc, aut illo motivo,
ad quod non obligatur : erit namque dig­
nus aliquo præmio, aut gratificatione, non
quia solvit, sed propter circunstantiam anI
ticipationis, aut motivi : quia præmium, et
gratificatio non debentur propter id, quod
necessario fit, et omitti nequit ; sed propter
id, quod homo libere exeqnitur potens
facere, et non facere. Ergo si vera dicunt
Adversarii, Christo debentur quidem præmia a Deo, et gratiæ a nobis; quia voluit
istud, aut illud suæ mortis motivum, aut
circunstantiam; sed minime debentur, quia
passus, et mortuus est absolute. Quod diI cere nulla ratione videmus, qualiter cum
Scriptura cohaereat.
^*·
I
79. Probatur secundo eadem assertio ! ?am.
quia

4

DI8P. XXVil, DUB, 1V.
quia circa mortem Christi secundum omnes
circunstantias fuit decretum Dei illam, ct
istae efficaciter prædefinientis : ergo pari­
tor fuit præceptum Dei ad illam, et ietûs
Christum obligantis. Antecedens constat
i
ex generali doctrina, quam juxta Scriptu­
ram, Patres, et rationes Theologicas firma­
vimus tract. 4, disp. 10, dub. 1, cum seq.
statuentes Deum ab aeterno, absoluto, et
efficaci decreto prædifinivisse omnes, et
i
singulos effectus, et actus bonos causarum
j
secundarum cum omnibus suis circunstanI
tiis. Nam cum providentia Dei sit perfeci
tissima, et universalissima extenditur ad
»
omnes effectus, et actus, quos re ipsa sua
i
causalitate attingit : nihil autem est in
i
actibus, effectibus bonis causarum secun­
darum, sive quoad substantiam, sive quoad
I
modos, sive quoad circunstantias conside­
rentur, quod Deus sua causalitate non
I
attingat; cum totum hoc sit aliquid crea­
tum, et participabile a Deo : unde opus
est, quoi de his ab æterno providerit, et
quod de omnibus, ac singulis sibi placuit
absoluta, et efficaci voluntate decreverit.
I
Quæ generalis doctrina potiori titulo appli­
canda est omnibus, et singulis operationi
bus Christi tam secundum substantiam,
quam secundum omnem modum, qui peI
nes circunstantias attenditur consideratis.
ITum quia si circa alios, multo magis circa
I
ipsum habuit specialem providentiam deI
cernendo ad eum spectantia. Tum etiam
quia id satis aperte significat Scriptura,
ts--· Lucro 22 : Filius hominis secundum quod
J:43.13. deflnilum esi, vadit. Joan. 13 : Sciens Jésus,
Aui. quia venii hora ejus. Act. 4 : Convenerunt
in civitate ista adversus puerum litum Ιο­
ί
rum, quem unxisti, Herodes, et Pontius
Pilatus cum gentibus, et populis Israel fa­
cere, quæ manus lua, el consilium tuum del i.t». creverunt fieri. Unde D. Leo, serm. 7 de
passione Domini, cuncta, quæ in ea inter­
venerunt, complectens inquit : Nulla pote­
rat ralione turbari, quod ante ælerna sæcula,
et misericorditer erat dispositum, et immutaM8' bililer præfinilum. Et similiter D. August.
; {Ka· tract 104 in Joan, versans illa Christi
verba, Paltr venii hora, ait : Ostendit omne
tempus, el quid, et quando faceret, vel fieri
iinerel, ab illo esse dispositum, qui tempori
subditus non est. Consequentia vero probai
tur a paritate, quæ magis expenditur in
bnne modum : sicut Christus non potuit
transgredi praeceptum Dei, sic non potuit
frustare Dei decretum : et tamen supposito
efficaci Dei decreto, potuit absolute omittere

/9

mortem tam secundum se, quam secundum
omnes ejus circunstantias ; nec ex vi de­
creti circa hæc amisit libertatem circa ea­
dem : ergo pariter adhuc supposito Dei
præcepto poiuit absolute omittere mortem
tam secundum se, quand secundum omnes
ejus circunstantias; nec ex vi præcepti
circa hæc amisit libertatem circa eadem.
Et ratio est eadem utrobique : quia sicut
ad hoc, quod Christus sit liber in exequendo prædefinita efficaciter a Deo ,non
est necessarium, quod possit illa omittere
potestate consequenti conjungendo omis­
sionem cum decreto ; sed sufficit, quod
possit illa omittere potestate antecedenti,
respiciendo omissionem secundum se, quod
perseverante indifferentia judicii circa ob­
jectum, semper retinet : ita ad hoc, quod
Christus sit liber in exequendo præcepta a
Deo, non requiritur, quod possit illa omit­
tere potestate consequenti conjungendo
omissionem cum præcepto ; sed satis est,
quod possit illa omittere potestate antece­
denti, respiciendo omissionem secundum
se ; quod permanente indifferentia judicii
circa objectum, semper conservat.
Confirmatur primo : nam ideo Christo conflrnon fuisset præcepta mors tam secundum malio L
se, quam secundum omnes ejus circuns­
tantias; quia non foret liber in eis exeqtiendis : et ideo non foret liber, quia non
posset omittere, nisi peccando : et denique
ideo non posset omittere nisi peccando, quia
omissio exercita est transgressio præcepti,
quod supponitur : sed omnes istæ illatio­
nes nullius roboris sunt : ergo Christo fuit
præcepta mors et secundum se, et secun­
dum omnes ejus circunstantias. Probatur
minor : quia omnes prædictæ illationes
applicari æqualiler possunt æternæ Dei
prædeiinitioni circa eandem materiam :
nam si Christus ea prædefînitione suppo­
sita, mortem, aut aliquam ejus circuns­
tantiam omitteret, frustraret prædefinitio·
nem : ergo ea supposita, nequit mortem,
aut ejus circunstantias omittere ; alias
posset prædefinitionem frustrare : ergo
tali prædefinitione supposita, non est liber
in exequendo mortem, et ejus circunstan­
tias. Et tamen omnes hujusmodi conse­
quents nullius roboris sunt; siquidem et
Deus cuncta prædefinivit, et Christus liber
est in exequendo prœdefîniia Ergo idem
sentiendum est de aliis illationibus, quæ ·
circa materiam præcepti formantur.
Confirmatur secundo i quia sicut ad Secunda,
perfectionem providentiæ divinæ pertinet,

i

•

M

80

DE INCARNATIONE.

quod mortem, et omnes circunstantias hensione; et ox alia parte constituit acmortis Christi prædefinieril ; ut ita in sin­
tum primum in ordine ad actum obediengulis providentia Dei erga Christum res­
tiæ, qui, ut diximus num. 74, respicit
pondeat : ita ad perfectionem obedientia) præceptum tanquam molivum formale :
Christi pertinet, quod mors, ct omnes ejus quare cum Christus nequeat inobedire,
circunstantiæ fuerint a Deo præceptæ : ut sicut nec peccare; sequitur quod si fuis­
sic in singulis magis eluceat subjectio, et set ligatus praecepto ad mortem tam se­
obedientia Christi erga Deum, dum cuncta cundum substantiam, quam secundum cirex præcepto ejus exequitur : ergo sicut cunstantias, circa horum nihil ageret
oportuit Deum decernere mortem Christi,
libere, et meritorie, sed necessario.
et omnes ejus circunstantias; sit decuit,
Sed utraque solutio præcluditur. Prima Pre«
quod Deus bæc, et singula ei præceperit.
quidem : nam Deus absolute, et efficaciter
In quo multum eminet obedientia Christ'
decrevit mortem Christi, et ejus circunssupra nostram : nobis enim communiter tantias independenter a directione per
praecipiuntur soli actus quoad substantiam,
scientiam mediam exploratricem : quæ tan­
non autem quantum ad omnes eorum cir­
tum abest, ut ad id conferat, quod potius
cunstanlias : quia cum defectibiles simus,
evertat verum conceptum primi, et supremi
vix, aut nullo modo possumus praecepta provisoris, dum ejus sapientiam, atque
aliter disposita observare. Sed Christo,
potentiam coarctat, ut nihil possit circa
qui in nullo peccare potest decuit prae­ liberos hominis actus providere, nisi maceptum imponi cum ea universalitate nuducalur a creatura praevisa operari in
et distributione ad singula : ut absque hac, aut illa occasione. Quod est consti­
peccandi periculo summam obedientiam in tuere creaturam primum principium, et
singulis exhiberet.
Deum secundum principium in determi­
DD 9
80. Duplici via huic motivo occurrunt nando actus liberos, evertereque supremum
51 ’ Adversarii. Nam quidam dicunt ideo mor­
Dei dominium ; siquidem uti nequit libero
tem Christi, et circunstantias, ejus fuisse arbitrio creato, prout vult, sed prout ipsum
efficaciter prædefinitas a Deo ; quia id fieri arbitrium creatum determinat. Quibus,aliis­
que de causis illam scientiam tanquam Deo
potuit absque præjudicio libertatis Christi :
Deus namque nihil circa ipsius opera (si­
indignam, injuriosamque rejecimus tum
cut nec aliorum) efficaciter decrevit, nisi loco in argum. relato num. 12, tum et
prævisa libera determinatione conditiomagis ex professo tract. 3, a disp. 7 usque
nate futura, quam per scientiam mediam ad 12, et tract. 14, disp. 7, dub. 3. Unde
exploravit; ex suppositione autem, quod in præsenti oppositam evasioni Theologiam
Deus præviderit hujusmodi liberam Christi supponimus. Gratis tamen permisso, quod
determinationem, nihil præjudicat ejus li­
talis scientia daretur, immediatius adhuc
bertati, quod Deus eam efficaciter decrevit.
ostenditur responsionis inconsequentia, et
Sed cum Christus sit ab intrinseco impec­
debilitas : nam si Deus per scientiam me­
cabilis, et præcepta violare non possit;
diam prævidit liberam Christi determinanequit illi imponi præceptum circa mor­ ! lionem circa suam mortem, ejusque cirtem tam absolute, quam secundum cir­ cunstantias in statu conditionato ; unde
cunstantias acceptaro, quin impediat, aut | potuit illas efficaciter definire pro statu
excludat ejus libertatem circa prædictum absoluto absque læsione libertatis Christi :
objectum : nam eo ipso, quod peccare pari ratione potuit illas præcipere absque
nequit, non poterit omittere rem præcep- ejusdem libertatis praejudicio. Ergo nulla
tam. Alii autem constitunt disparitatem est ratio, quod si Adversarii concedunt
inter decretum, et præceptum in eo, quod Deum prædefinivisse efficaciter mortem
decretum ex una parte est quid extrinse- I Christi quantum ad substantiam, et circum; et ex alia non pertinet ad actum pri­ I cunstantias; negent Deum eandem præmum, ut voluntas possit agere, aut omit­ I cepisse : sicut enim illa praescientia ex­
tere : unde ex eo, quod Deus decreverit cludit, ut ipsi opinantur, necessitatem
mortem Christi et quoad substantiam, et operandi, et periculum frustrandi decre­
quoad circunstantias ; non sequitur, quod tum; sic etiam eadem præscientia, si con­
. voluntas Christi impediatur circa libe­ sequenter loquantur, vitat et necessitatem
ram eorum adimpletionem. Sed præcep­ Christi in adimplendo praecepta, et pericu­
tum ex una parte est quid intrinsecum,
lum pa violandi, aut peccandi. Ergo in
quatenus debet intimari mediante appre- eodem sensu, et cum eadem proportione,
quibus

DJHI*. XXVII, DUB. IV.
quibus admittunt Deum suo decreto prædelinisse murtom Christi quantum ad subs­
tantiam, et circunstantias, possunt, et
(lobent dicere Deum suo præcepto obligasse
Christum tam ad mortem, quam ad ejus
circunstantias. Idque, et non amplius in
assertione statuimus ; quidquid sit de usu
sciemiæ mediæ, de quo nonnihil in se­
quentibus dicemus.
ConfdtaSecunda etiam solutio refellitur : quia
Wr
SKun- licet decretum, et præceptum Dei habeant
dniû. eas, vel alias differentias, quæ in ipsa as­
signantur, nihilominus conveniunt in eo,
quod in nostro argumento assumitur, et
ad ejus vires sufficit. Quamvis enim unum
se habeat extrinsece, et aliud intrinsece;
tamen sicut impossibile est Christum trans­
gredi præceptum, sic etiam repugnat Chris­
tum frustrare decretum : et sicut si suppo­
sito præcepto omitteret actum, violaret
præceptum ; sic etiam si supposito decreto
omitteret actum, frustraret decretum. Ergo
sicut prædictis conditionibus circa decre­
tum non obstantibus, Christus adhuc sup­
posito decreto est liber in subeundo mor­
tem, ejusque circunstantias, quas Deus
decrevit : pariter non obstantibus eisdem
circa præceptum conditionibus, Christus
adhuc supposito præcepto est liber in su­
beundo mortem, ejusque circunstantias,
quas Deus præcepit. Et in hac similitudine
stat argumenti vis, quam evasio ad alia
capita attendens minime diluit. Quod enim
addit præceptum constituere actum primum
ad actum obedientiæ ; secus vero decre­
tum in ordine ad actum predefinitum,
nihil refert : quia licet res ita se habeat,
nihilominus tamen impossibile est Christo
conjungere omissionem actus prædeQniti
cum decreto, ac conjungere omis>ionem
actus præcepti cum præcepto : ergo sicut
primo non obstante, est liber in subeundo
mortem, et ejus circunstantias efficaciter
prædefinitas; sic etiam secundo non obs­
tante, potest esse liber in acceptando prædicta, licet cadant sub præcepto : quod et
non amplius requiritur ad robur propositi
fundamenti. Cum autem dicitur præceptum
constituere actum primum ad actum obediendi, verum quidem est loquendo de actu
primo non prestante posse ad utrumque
libertatis extremum, sed potentiam com­
plente determinate in ordine ad unum, et
reliquendo illam secundum id, quod ex se
babet in ordine ad aliud. Unde non sequi­
tor,. quod præceptum possit, aut debeat
conjungi cum utroque libertatis extremo
Salmanl. Curs, thcolog. tom. XVI.

I

81

simul, aut divisive; sed satis est, quoi
conjungatur cum uno, nempe cum actu
adimplente præceptum, relinquendo facul­
tatem. quam voluntas ex se habet ad omit­
tendum illum secundum se. Sicut etiam
gratia habitualis præstat posse ad actum
charitatis urgente præcepto; quin inde
sequatur, quod præstet posse ad omissio­
nem talis actus, aut quod possit illi exislere. Et ratio est eadem utrobique : quia
videlicet non pertinent ad actum primum
per mudum suppositi, aut potentiæ ad
utrumque extremum ; sed per modum vir­
tutis, aut motivi ad unum determinate,
relinquendo facultatem in potentia in or­
dine ad aliud.
81. Probatur tertio eadem assertio alio Tcrlioni
pro
motivo, quod ad præcedentem etiam con­ asser
­
clusionem extenditur, et oppositum fun­ tione
damentum Adversariorum evertit : nam funda­
mentum.
ideo Christo non fuisset impositum præ­
ceptum mortis cum omnibus suis circuns­
tantiis, quia ex suppositione talis præcepti,
acceptatio mortis cum omnibus ejus circunstantiis non fuisset Christo libera :
sed hoc est falsum : ergo nulla est ratio,
ut negemus Christum fuisse ligatum præ­
cepto subeundi mortem cum omnibus
suis circunstantiis : præsertim cum hoc
inconvenienti excluso, magis commende­
tur excellentia obedientiæ Christi in exequendo præceptum Dei tam circa moitem
absolute quam circa omnes, et singulas
mortis circunstantias. Cætera constant. Et
minor probatur : quia præcisive a præ­
cepto Christus erat liber in acceptando
mortem, et ejus circunstantias a Deo præ­
definitas, ut satis constat ex fundamento
immediate precedent! : sed superveniens
præceptum non potuit hanc libertatem ex­
cludere, vel actus Christi constituere ne­
cessarios : siquidem præceptum nequit
destruere propriam materiam,quæ consis­
tit in actibus liberis, quos præcipit; alias
se ipsum destrueret : ergo quamvis Christo
fuerit impositum præcepum de morte cum
omnibus suis circunsantiis; minime infer­
tur, quod actus, quo acceptavit mortem
cum prædictis circunstantiis non fuerit
simpliciter liber.
Nec prodest dicere, quod licet materia Prædopræcepti debeat esse libera antecedenter diinr
cvasio·
ad præceptum ; non tamen consequenter
ad illud. Id, inquam, nihil valet : quia
materia præcepti antecedenter, et conse­
quenter ad aliud, debet esse sub potestate
phvsica ejus, cui præceptum imponitur :
6

;
ft’Ei:

■Ί’;?Γ

S2

DE INCARNATIONE

alias frustra, et illusoric poneretur, sicut
si praeciperetur lapidi, quod intelligeret :
praesertim cum praeceptum non immutet
potestatem physicam, quam supponit.
Unde licet piæceptum excludat potestatem
mora em, sive facultatem ad amplectendum
honeste oppositum rei praeccptæ: qua1 la­
cullas potest dici l.bertas exemption s, cui
opponitur obligatio per legem, ut num. 65
observavimus : nihilominus praeceptum
relinquit in subjecto eandem pote.-tai-m
physicam, quam ex se habet. Ut autem
quis libere agat, minime requiritur liber­
tas exempronis, sive exemptio a lege, aut
facultas moralis attingendi utrumque ex­
tremum; sed sufficit potestas physica ad
oppositum, ut in nobis liquet. Ergo Chris­
tus non solum antecedemer ad præceptum
fuit liber in acceptando mortem cum omni­
bus suis circunstanliis, s- d etiam conse­
quenter ad illud, etiamsi ad tales circunstantias se extenderit : quippe adhuc tali
praecepto supposito mansit cum ou ni po
testate physica, quam prius habebat, in or­
dine ad acceptationem, et acceptationis
omissionem secundum se : licet talis , otestas luerit ligata muraliter per appositionem
præcepti; quod libertati absolut® non prae­
judicat. Adde materiam præcepti coincidere ’
cum ejus fine proximo, qui est actus ohedientiæ ipsum præceptum supponens : sed
actus obedientiæ est determinate liber : tum
quia est moralis, et honestus : tum quia
impii- aioria est obedientia proprie dicta,
quæ libera non sit : ergo materia præcepti
cujuscumque debrt esse libera, non solum
antecedenter ad praeceptum, sed etiam con­
sequenter ad illud, sive ex ejus supposi­
tione. Si ergo Christus antecedenter ad
præceptum erat liber respectu acceptationis
mortis, et omnium circunstaotiarum, ut
Adversarii concedere debent; recte colli­
gitur, quod etiam luerit liber facta suppo­
sitione· praecepti; quamvis physica ejus
potestas ligata moraliter fuerit ad obediendum, sive ad non omittendum absque pec­
cato rem præceptam.

ubisupra num. 65. Paludatum in 3, diet 12, Pâlit
quæst. 2, art. 3. Dionysius Cisterciensis IW
in 3, dist. 3, ari. 6, conclus. 8 et Lorca in Gürt
prams. disp. 73. Quam sententiam tenuisse b.Lrau· i
ebam vi etur 1). An-elmus opusc. de me­ .<d^A
diatione Redemptoris, et lib. I Cur betis
homo. cap. 8 et 9, quamvis illum juxta
communem sensum haud incongrue expli­
cet Godoi ubi supra a num. 50, et nos ali­
quid addemus num. seq. in line Solet
autem haec opinio probari turn ex eo, quod
præceptum rigorosum non cohæret cum
libertate Christi, qui praecepta violare non
valet, cum impeccabilis sit : tum ex eo,
quod obedientia proprie dicta non sup­
ponit necessario præceptum proprium, et
rigorosum; quare ex eo, quod Christus
fuerit proprie obediens, non sequitur, quod
fuerit praecepto proprie dicto ligatus Sed
in his duobus motivis diruendis non expe­
dit immorari : nam ad primum satis
constat ex hactenus dictis per totum du­
bium, et specialiter a num. 79, illudque
penitus diluemus dub. 6, ad secundum
vero liquet ex dictis num. 72 -et 75, quin
opus sit alia addere
Arguitur tamen primo pro hac senten- Ptin
tia : quia stere in Scriptura nomen præ-c^
cepti, vel mandati non significat praecep­
tum proprie dictum, sive obligans : ergo
ex eo, quod Scriptura aliquando significet
!
fuisse Christo impositum præceptum mo|
riendi. ut expendimus num. 69 et 70, non
sequitur, quod Christus ad id obligatas ||
fuerit rigoroso praecepto. Antecedens suadeturtum quia Christus Marci 10 praecepit
hominibus, ut tacerent miraculum, et
Joan. 6 praecepit discipulis, ut facerent
turbas discumbere : et tamen nec illos
homines, nec discipulos intendit obligare
rigoroso praecepto sed tantum manifestare
suam voluntatem. Tum etiam quia ipse
Christus Joan. 10, dixit : Potestatem ha-int.':.
beo ponendi animam meam, et iterum su­
mendi eam : hoc mandatum accepi a Patre
meo: ubi mandatum refertur non solum ad
mortem, sed etiam ad resurrectionem
Christi ; et tamen nemo dicet, quod in
ordine ad resurrectionem importet rigoro­
Ï IV.
sum præceptum. sed solum manifestatio­
Satisfit motivis adversantium, opinionum.
nem voluntatis paternæ. Tum denique quia
Scriptura solet Deo aliqua attribuere, quæ
1· Opi82. Prima sententia nobis opposita ne- ipsi proprie non conveniunt, ut justitiam,
conira- oat Christum fuisse obligatum aliquo vero, iram, vindictam, aut similia : ergo pariter
f*’· et proprio praecepto ad acce|.tandum mor­ potuit significare, quod Christo fuer t im­
tem absolute, vel ad quid aliud faciei dum.
positum praeceptum, quamvis istud non
Ita aliqui apud Vincentium, et M ed i nam sit proprie tale. Quare ex auctoritate
Scripturae

DIRF'. XXVfi, DUB. IV.
Scriptum' nequit efficaciter colligi, quod
Christus vel nd mortem, vel uri quid aliud
fuerit obligatus rigoroso Dei præcepto.
Giniir- Confirmatur : quia Patres, cum explicant
I ω1*°· præcepta, aut mandata, quæ referuntur
Christo imposita, sati* aperte significant
fuisse ineram, et simplicem manifestatio­
nem voluntatis Dei, non obligantis, sed
proponentis, aut consilianda : ergo opus
non habemus concedere, quod Christus
fuerit rigoroso præcepto obligatus. Ante‘x c.f' cedens probatur : quia P. N. Cyrillus
■ n
lib. 10, in Joan. cap. ‘20, affirmat Chris­
tum habuisse in obedientia voluntaria paterni
i
consilii, quod mandati loco tradi sibi signiTbeo- [iCai' Theophilactus explicans illa verba
[ pi‘ apud Joan. 14 : Hoc mandatum dedit mihi
Pater, sic exponit : Hoc est, quod placitum
illi, et decretum est ab eo, suscipio, et perfiDThaa. cio.D. Tho. Joan. 19, lect. 8, docet Patrem
mandasse Christo, ut moreretur, in quanI
tum anima ejus inspiravit necessarium esse
I
humanx saluti, ul in natu· a humana moreϊ>· ϋιπ· relur. D. Chrysost. hom. 59, in Joan, ad
i ■' ‘ illa verba, hoc mandatum, ait : Nihil aliud
præceptum hoc loco significat, quam cum
Paire concordiam. Et similia tradit hom. 75
in Joan, et hom. 28 in epist. ad Hebræ.
1
ubi concludit : Licebat illi nihil pali, si vo­
ti
luisset : non liceret autem, si ad id obliga!
retur præcepto. Denique ad ipsum athuc
apertius docet D. Anselmus locis supra
|
relatis.
rdsati' 83. Ad argumentum respondetur, concessoantecedenti. negando consequentiam.
Quoniam regula generalis est apud Theo­
logos, et Expositores, quod Scripturæ
verba accipienda sint in sensu proprio,
quin et proprissimo, ubi nullum sequitur
inconveniens; secus vero, ubi aliquod in­
fertur absurdum. Ex eo autem, quod tes­
timonia Scripturæ significantia fuisse
Christo impositum præceptum moriendi,
intelligantur in sensu proprio, sive de
præcepto proprie dicto, nullum sequitur
inconveniens, quin potius colligitur major
excellentia, et perfectio obedientiæChristi :
unde immerito, et sine fundamento talia
testimonia traherentur ad sensum non pro­
prium. Sed quod nomen præcepti in aliis
locis proprie accipiatur; absurdum solet
I
inducere pro qualitate materiae, cui apI
plicatur : unde nomen præcepti in tali||
bus locis accipi non debet cum proprieI
tate : sed sigi.iliabit solam voluntatem
4
simplicem, vel (quod adhuc inferius est)
II
solam voluntatem permissivam, ut cum 2.

I

83

Reg. cap. ! G, dicitur : Dominuspr;ecepil ei,
ul malediceret David, et ulterius ; Dimitte,
ul maledicat juxta prxceplum Domini. Unde
opus non habebamus singulis antecedentis
(quod jam admisimus) probationibus oc­
currere. Sed quatenus nostræ doctrinæ ad­
versari queunt, respondetur ad primam,
quod in duobus illis non refertur Christum
præcepisse, sed dixisse; quod est longe diver.-um, ut ex se liquet. Ad secundam res­
pondet Lumbiernum. 1755, illa verba re­
lata etiatn ad resurrectionem importare ve­
rum præceptum : quia Verbum in anima
Christi separata a corpore capax fuit, ut illi
imponeretur præceptum reassumendi cor­
pus. In quo nihil improbabihtatis videmus.
Sed cui hæc responsio displicuerit, opus est
recognoscere aliquod inconveniens in tali
præcepto : ubi autem inconveniens occurrit,
opus non habemus intelligere Scripturam
in sensu proprio : unde talis probatio se ip­
sam dissolvet. Cæterum in eo, quod tale
mandatum accipiatur proprie in ordine ad
actum acceptandi mortem, nullum occur­
rit absurdum, ut supra ostendimus : quare
ita exponendum est. Ad tertiam patet ex
dictis : nam si quæ Scripturæ nomina ali­
quid Deo deferentia non explicantur cum
proprietate; ideo est, quia ex tali expli­
catione sequitur inconveniens; quod in
propriis locis, et juxta rei qualitatem per­
pendi debet : sed ex eo, quod Christus
fuerit proprie obediens, habueritque rigo­
rosum moriendi præceptum, nullum sequi­
tur absurdum : quare opus non habemus
recurrere ad improprias expositiones.
Ad confirmationem respondetur negando
antecedens : oppositum enim satis constat
ex supra dictis num. 70. Ad antecedentis
vero probationem ex diversis Patrum tes­
timoniis desumptam respondemus prædicta loca duplici via exponenda esse.
Primo ita, ut cum negant præcepta, et
adstruunt voluntatem, aut consilium Dei,
solum excludant vim cogentem, et afferen­
tem Christo absolutam necessitatem, quam
licet minus recte posset quis mandati, aut
præcepti vocabulo intelligere. Potestque
hæc responsio a simili explicari : etenim
Deum prædestinare homines certum est
secundum fidem. Contra quam veritatem
cum D. Thom. 1 p. quæst. 23, art. 1,
opposuisset testimonium D. Damasc. lib.
2 de fide, cap. 30, affirmat Deum omnia præscire , sed non omnia prædeterminare , respondit : Ad 1 dicendum ,
quod Damascenus nominal pra'drtertninalio-

2 Reg18’

Occurrir
waiiooi.

o.Thoiu.
p. Daæascen.

84
■
I
Z

I
I
E
g

E

-

'

t
I

I
i

I-

I
I

DE INCARNATIONE.

nem necessitatis : sicut est in rebus naluralibus, qux sunt prédéterminais ad
unum. Sic ergo ubi aliqui Patres inve­
niuntur negare præcepta in Christo, et
concedere simplicem Dei voluntatem ; soIum negant præceptum, quod necessitet ;
secus vero præceptum non necessitans,
quod hac de causa consultius consuerunt
significare nomine voluntatis, inspiratio­
nis, consilii aut concordiae. Secundo ita,
quod cum negant in Christo præcepta, lo­
quantur de Christo non. quidem secundum
naturam humanam, secundum quam est
inferior Patre, atque ideo capax subjec­
tionis, et præcepti : sed quatenus est Deus,
et infinitam dignitatem personalem impor­
tat, secundum quam non est subjectum
capax præcepti, sed solius consensionis,
aut concordiae cum Patre in eodem volito.
Opusque habuerunt aliqui Patres ita se
gerere ob importunitatem Arianorum, qui
ex præceptis, et obedientia Christi causa­
bantur ejus inæqualitatem cum Patre. Et
ad eorum sensum videntur aliqui Patres
negare, quod Christus fuerit præceptis ligatus, utique secundum utramque natuD. An- ram. Quæ solutio desumitur ex D. Auεα5,ιη· gust. lib. contra serm. Arianor. cap. 11,
ubi illis occurrit his verbis : Jam quod su­
perius respondimus, etiam adversus ista
similiter valent. Quod enim voluntati, et præ­
cepto Patris obediens est Films, nec in homini­
bus demonstrat, imparemque naturam. Huc
accedit, quod Christus non tantum Deus est,
qua natura æqualis est Patri : sed eliain
homo, qua natura major est Paler, cujus
etiam non solum Paler, sed Dominus est. Et
D. Chry- in hoc sensu frequenter loquitur D. Chrysost_ cum yi(letur præceptum in Christo
negare : agit enim, ut dispellat Ariano­
rum calumniam, sicut cum eis disputans
inquit hom. 7, ad Philipp. : 0 insensati, et
amentes, nam et amicis nos obedimus, et
nihil nos hoc dejicit, ut Filius obcdivit Pa­
tri non in servilem conditionem decidens.
Esse autem prædictos Patres una, aut altera explicatione accipiendos liquet ex eo,
quod generaliter videntur negare omnem
obligationem in Christo ortam ex su pe-'
rioris lege, et præcepto, licuisseque ipsi
facere, quod vellet : et tamen certum est
obligatum esse præceptis legis naturalis,
illorumque observantiam non potuisse ho­
neste omittere, ut constat ex supra dictis
num. 66. In testimonio autem D. Thom.
nihil est, quod nostræ assertioni adversetur : quia et intimatio præcepti rigorosi

potest inspiratione fieri, sicut per aliam
promulgationem. Do D Anselmo Scotus D.tin 3, dist. 16, quæst. 2 ad 2, et Suarez
disp. 13, sect. 3 in fine non immerito
putant, quod solum negaverit præceptum
efficiendi mortem suam; non autem præ­
ceptum illam amplectendi oblatam, sive
præceptum efficiendi opera, ob quæ mors
incutienda foret ipsi, ut post plura se ex­
ponit Anselmus his verbis : Potest tamen
dici, quia præcepil illi Paler mori, cum
hoc præcepil unde incurreret mortem. In
præcepto autem circa alia, unde incurreret
mortem, eædem occurrunt difficultates, ac
in præcepto circa mortem immediate, ut
facile consideranti constabit. UndeD. An­
selmus non recedit in re a sententia com­
muni, sed ad summum in modo loquendi.
84. Arguitur secundo : quia Christus Se»
secundum humanam voluntatem non potuit ligari obligatione voti : ergo nec ligari «sa.
potuit obligatione præcepti. Antecedens est
D. Thom. (cui subscribunt communiterD.Thi
discipuli), 2, 2, quæst. 83, art. 4 ad 3, ubi
ait : Dicendum, quod Christo secundum se
non competebat vovere : tum quia Deus erat;
tam tliam quia in quantum homo habebat
voluntatem firmatam in bono, quasi compre­
hensae exislens. Quamvis per quandam si­
militudinem ex persona ejus dicatur in Ps.
1
65 secundum Glossam : Vola mea reddam in
conspectu timentium eum. Loquitur autem
de corpore suo, quod est Ecclesia. Conseί
qnentia vero probatur tam a paritate, quam
ex eo, quod rationes a D. Thom. assignat®,
ne in Christo fuerit obligatio ex voto,
)
nempe esse Deum, et habere voluntatem
firmatam in bono, æqualiter probant in
obligatione ex præcepto.
Respondetur, concesso antecedenti, negando consequentiam. Et ratio disparitalis
est, quod præceptum se tenet ex parte su­
perioris, et non ordinatur ad firmandum
in bono voluntatem subditi, respectu cu­
jus extrinsecum est : sed ad constituendum
in ipso subordinationem, et exigendum ab
eo obedientiam. Christus autem secundum
naturam humanam habet subjectionem ad
Deum, et potest operari ex obedienti® mo|
tivo. quod honestissimum est : quare capax
fuit, ut sibi præceptum imponeretur, sive
operandi ex obligatione præcepti, ut supra
magis declaravimus, et liquet in obliga­
tione, quam habet servandi legem natura­
lem, ut secundum communem sententiam
statuimus num. 66. Cæterum votum se te­
net ex parte voventis tanquam lex particu|
laris,

DISP. XXVII, DUB. IV.

laris, quam ipeo sibi imponit, ut volunta­
tem magis firmet circa bonum : unde cum
Christus imbuerit ab intrinseco voluntatem
firmatam in bono, vano adhiberet votum
ad cam magis firmandam : et ideo fuit in­
capax obligationis ex voto. Per quod salis
palet ad utramque consequentiie probationem : jam enim assignavimus disparitatem,
et ostendimus, quod ratio D. Thom. circa
votum non militet in præcepto. Quod si
quis instet Christum esse capacem juramenii, et subinde voti ; rem afferret extra
propositum, et quæ vim argumenti propo­
siti diruat : nam si ita res se habet, magis
colligetur Christum esse capacem præcepti,
sicut et voti. Unde difficultas illa circa ju­
ramentum impertinens est ad pnesentem
considerationem. Qui autem voluerit dicere
Christum esse capacem juramenti, non au­
tem voti ; haud obscuredifferentiam assigna­
bit, quod votum ordinetur per se primo ad
firmandum voluntatem propriam : sed ju­
ramentum ordinatur ad confirmandum ve­
ritatem propriam apud alios : Christus
autem fuit incapax firmandi voluntatem
propriam in bono ; incapax tamen non fuit
confirmandi suorum dictorum veritatem
apud alios : quare licet fuerit incapax voti,
potest nihilominus admitti, quod fuerit ju­
randi capax.
Tertiam
85. Arguitur tertio : quia subjectum inirrtim. capax culpæ est etiam incapax præcepti veri,
sive obligantis; sed Christus fuit subjectnm
incapax culpæ, ut supra diximus disp. 25,
dub. 2 ; ergo Christus fuit incapax præcepti
veri, sive obligantis : atque ideo nec secun­
dum humanam voluntatem fuit vero aliquo
præcepto ligatus. Major ostenditur : quia
de ratione præcepti veri, sive obligantis est
imperare obligando ad executionem sub
reatu culpæ : sed subjectum incapax culpæ
est etiam incapax obligationis sub reatu
culpæ : ergo subjectum incapax culpæ est
etiam incapax præcepti vptî, sive obligan­
tis. Et id videtur Apostolus aperte suppo­
nere, cum utilitatem legis in id revocat,
quod avertat a transgressionibus, ut tradit
adGalat. cap. 3, num. 19, et 1, adTimoth.
iuîill, ubi ait : Scimus autem, quia bona est
Kl'-l-lcx, si quis ea legitime utatur : sciens hoc
quia lex justo non est posita, sed injustis, et
non subditis, impiis, et peccatoribus, scelera­
tis, et contumacibus, etc.
Respondetur negando majorem : cujus
falsitas liquet in lege naturali, cujus capax
fuit, licet fuerit incapax culpæ; cum ta­
men quantum ad hoc eadem sit conditio

85

legis, et cnjuslibot præcepti. Ad majoris
autem probationem constat ex supra dictis
num. 66, ubi illam jam diluimus : quia
nec Jex, nec præceptum importat obliga­
tionem sub reatu culpæ absolute futurae,
sed tantum conditionate, sive dependenter
a transgressione. Qui obligationis modus
locum etiam habuit in Christo : nam vere
peccaret, si Dei præceptis, aut naturali
legi non obediret : idque satis est, ut vere
fuerit obligatione legis, aut præcepti liga­
tus. Præsertim cum lex et præceptum non
ordinentur per se primo ad avertendum a
malo vel horrore culpæ, vel timore pœnæ;
sed ad dirigendum actiones humanas in
bonum amore obedientiæ, atque justitiæ.
Apostolus autem in relatis testimoniis lo­
quitur de lege, ut communiter imponitur,
importatque vim coactivam, secundum
quam coercet malos comminatione pœnæ :
sed non intendit, quod id importet essen­
tialiter, et comparative ad quodcumque
subjectum. Unde D. Thom. super locum D.Thom
ad Timoth. lect. 3, expendens illa verba,
Lex justo non est posita, inquit : Posset esse
duplex falsus intellectus. Unus quod justus
legem non servat : quod falsum est : quia
nisi servaret eam quantum ad moralia, jus­
tus non esset. Unde et Christus factus est
sub lege. Alius, quod justus non obligatur
ad præcepta legis, et non peccaret, si faceret
contra ea. Sed verus est sequens sensus sup­
ponendo, quia quod imponitur alieni, impo­
nitur sicut onus : lex autem justis non
imponitur sicut onus·, quia habilus eorum
interior inclinat eos ad hoc, ad quod lex.
Et ideo non est onus eis, ad Rom. Ipsi sibi
sunt lex. Quod in Christo præ omnibus
justis verum habet.
86. Secunda sententia secundæ assertioni secunda
nostræ contraria concedit, quod Christo
fuerit impositum præceptum moriendi ab- na.
olute, sive obligans ad mortem absolute,
et quoad substantiam : se i negat, quod illi
impositum fuerit quoad circunstantias :
unde censet relictum fuisse in arbitrio
Christi acceptare mortem secundum varias
circunstantias, quæ attendi possunt penes
diversitatem loci, temporis, finis, actus in
individuo, intensionis, et hujusmodi. In
qua opinione (quamvis varient in desi­
gnando hanc, sive illam circunstantiam,
prout quilibet magis referre censet,) con­
veniunt re ipsa Fonseca 6, Metaph. cap. Fon-cca.
­
2, quæst. 5, sect. 6. Mascarenas tract, de Masca
renas.
auxiliis part. 5. disp. 2. Valencia quæst. Valen­
cia.
19, puncto 2. Vasquez disp. 74, cap. 5. Vazquez.

——

86
G rmdo*..
Monccos.
Arauxo.

DE INCARNATIONE

Granados controv. I, tract, 13. disp, 3,
sect. 3. Mouceus disp. 9, cap. 10. Arauxo
quæst. 19, art. 3, dub. 3. 1 sam ber lus
Kediso·’quæst. 18, art. 6. Kellisonns quæ*l. 19 î
nus. art. 2, dub. 2, § Responsio igitur ultima,
alii. Et pro eadem sententia refert Arauxo,
Scotum, Alexandrum, Gabrielem, Viguerium, et Scotum. Sed do horum sententia
non satis constat.
Prim o œ
Probant autem prædicti Auctores suam
âitü'
mcoUm. opinionem ex D. Thom in hac quæst.
art. 4, ubi cum sibi opposuisset, quod vo­
luntas Christi fuit determinata ad bonum,
quia non potuit peccare : ergo in Christo
non fuit liberum arbitrium, respondit : Ad
tertium dicendum, quod voluntas Christi
licet sil determinata ad bonum ; non tamen
est determinata ad hoc, vel ad illud bonum.
Et ideo perlinet ad Christum eligere per li­
berum arbitrium confirmatum in bono, si­
cut ad beatos. Et eandem difficultatem
similiter diluit quæst. 29 de Veril. art 1,
ubi ait ; Dicendum, quod licet anima Christi
essel determinata ad unum secundum genus
moris, scilicet ad bonum : non tamen erat
determinata ad unum simpliciter : poterat
enim hoc, vel illud facere, et non : et ideo
libertas in eo remanebat, qux requiritur ad
merendum. Similia tradit in 3, ist. 18,
quæst. 1, ari. 5. In quibus locis non aha
ratione salvat D. Thom libertatem in
Christo nisi ex eo, quod licet fuerit nece-sitalus ad bonum in communi ; sive ad
non peccandum ; nihilominus manebat in­
differens circa hoc, au*, illud bonum par­
ticulare faciendum, vel non : sed si præceptutn morien ii Christo impositum (et
idem de aliis præceptis est) determinasset
non sohim mortem absolute, sed omnes
etiam ejus circunstantia? tam ex parte mo­
dorum ipsius, quam ex parte finis, et individuationis allectus; circa nihil mansis­
set voluntas Christi indifferens ; circa
nullum peccare posset. Ergo ex sententia
D. Thomæ præceptum mortis Christo im­
positum nonse extendit ad omnes circunstantias. *
Divol­
Respondetur mentem D. Thoma· in re­
vitor.
latis testimoniis esse satis apertam, et propositæ opinioni non favere : eo namque
collimat, ut constituat differentiam in
modo, quo voluntas Christi se habuit in
ordine ad bonum in communi, et ad bona
particularia, quam legitime assignat. Nam
circa bonum in communi, secundum se ac­
ceptum, fuit determinata necessitate ante­
cedenti, et in actu primo; quatenus erat

deternrnata simpliciter ad non peccandum,
atque ideo ad prosequendum bonum in ge­
nere moris secundum communem ration-mi
boni. Cæ erum circa bona particularia non
fuit determinata necessitate antecedenti, et
inactu primo; quia prædicta bona non ha­
bent necessitatem, et objectivam connexio­
nem cum bono communi secundum se :
quare ex determinatione circa hujusmodi
bonum non infertur similis determinatio
circa bona particularia secundum se : sed
posset Christus prædicta bona particularia
secundum se considerata amare, vel non
amare : idque salis est, ut circa illa fue­
rit simpliciter liber. Quod autem super­
venerit præceptum amorem talium bono­
rum imperans, et quod Christus hujusmodi
præceptum violare non possit; solum est
impotentia, et necessitas consequens, quæ
libertati ai solutæ non praejudicat : nam ita
Christus mansit impotens impotentia con­
sequenti ad non omittendum rem sibi prae­
ceptam in sensu composito, sive conjunc­
tion ad præceptum, et omissione privativa;
quod simul retinuerit potestaiem antece­
dentem ad omi-sionem rei præceptæ con­
sidered secundum se, sive ad omissionem
pure negativam : quo non amplius ad elec­
tionem absolute liberam desideratur, ut
constat ex supra dictis, et magis dub. 6
declarabimus.
87. Arguitur secundo : quia ita præsu- seramendum esc fuisse Christo impositum præceptum moriendi, ut facile, ac recte intel- mtBta.
ligamus libertatem Christi (quæ secundum
fidem salvari debet!, in adimplendo tale
præceptum : sed supposito quod tale fuerit
impositum circa mortem absolute, non au­
tem quantum ad circunstantiam temporis,
et similes; facile, et recte intelligitur,
quod Christus fuerit liber in adimplendo
tale præceptnm : id vero alia via vix, aut
nullo modo explicari valet : ergo tenen­
dum est præceptum moriendi Christo im­
positum non se extendisse ad omnes mor­
tis circumstantias. Probatur minor : quia
conjunctum ex extremo necessario et ex
i extremo libero, aut contingenti est simpli­
citer liberum in terminando motum : unde
licet Deus se amet necessario considera­
tum secundnm se, nihi ominus libere amat
conjunctum ex Deo, et creaturis, sive se
ipsum ut rationem exercitam eas diligendi
juxta doctrinam a nobis traditam dub. præced. § 5 et i, ubi explicuimus libertatem,
quam habuit Christus in diligendo Deum :
ergo licet mors absolute fuerit Christo ne­
cessaria

DISP. XXVII, DUB. IV.

Sciilio.

ecssaria ex suppositione prracepti moriendi ;
si (amen præceptum non se extendit ad cir­
cumstantias, mansit Christus simpliciter
liber in online ad mortem eisdem associa­
tam, sive conjunctam : potuit enim veil··
mod in hoc tempore, el nolle in alio : et
eadem ratio est de aliis circunstanliis : at­
que ideo juxta prtemissam doctrinam facile,
et recte inloliiuitur, quod fuerit liber in
adimplendo mortis præceptum. Potestque
id amplius declarari, et exemplo confir­
mari : etenim homo naturali neces.-itate
est determinatus ad moriendum, potest
etiam ex divina revelatione certo scire se
moriturum v. g. intra hunc annum : et ta­
men si oblata occasione anticiparet mor­
tem, illam sustinendo pro fide, libere
mereretur, siquidem foret vere martyr,
haberetque martyrii meritum : ergo liber­
tas quoad circunstanliam temporis consti­
tuit actum subeundi mortem simpliciter
liberum, quamvis mors absolute, et quoad
substantiam necessaria supponatur.
Respondetur libenatem Christi in su­
beundo mortem il a recte facilitate explicari
debere, quæ >alvet Christum fuisse obedientem, meruisseque non tantum in eli­
gendo hanc, vel illam mortis circumstan­
tiam, sel etiam in moriendo absolute, sive
quia absolute mortuus est : hanc enim, et
non inferiorem libertaiem edocemus ex
Scriptura, et communi fidelium intelligenlia, ut supra num. 78 ponderavimus. Et
in hoc sensu respondemus ad argumentum
concedendo majorem, et negando mino­
rem. Ad cujus primam probationem dicen­
dum est solum probare, quod juxta illam
doctrinam Christus fuit liber in acceptando
mortem pro tali tempore, quod sibi præ­
ceptum non fuerat; minime vero in accep­
tando mortem absolute, et secundum se;
quod tamen etiam salvari debet. Idque li­
quet ipso exemplo in contrarium allato : nam
licet Deus diligat libere seipsum conjunc­
tion ad creaturas, sive ut rationem exer­
citam eas diligendi; tamen non diligit se
libere consideratum abso ute, et secundum
se. Rursus juxta pnemissam doctrinam
salvatur Christum fuisse Deo obedientem
in acceptando mortem, cujus præceptum
supposuit; non tamen in acceptando circunstantias moriendi quarum non suppoposuit præceptum, ut Adversarii discur­
runt : et tamen salvandum est, quod
Christus fuerit Deo obediens (sic exigente
excellentia obedientiæ ipsius) non solum
circa mortem absolute, sed circa omnes

87

etiam circunstantias, quæ in moriendo
intervenerunt. Exemplum autem, quo op­
posita doctrina se declarat, non est ad
rem : quia martyr non denominatur a
moriendo absolute, sed a sustinendo vo­
luntarie mortem violenlam ab extrinseco
illatam in odium fidei. Ubi autem id oc­
currit; nihil refert, quod mors naturalis
sit alias homini absolute necessaria : et
sic salvari valet vera ratio martyrii. Ut
autem Christus fuerit obediens tam in
morte, quam in mortis circunstmtiis, de­
buerunt hæc omnia cadere sub præcepto.
88. Arguitur tertio : quia præcepta posi- Tertium
tiva .eodem modo debuerunt
imponi
Christo
ar^u'
... i
, 1
. œefl’um.
quo imponuntur alus homin bus ; tum quia
debuit fratribus assimilari : tum quia non
decuit, quod filius naturalis magis ligare­
tur præceptis, quam servi, et filii adoptivi :
sed his imponuntur præcepta de rebus
absolute, et quoad substantiam, secus vero
quantum ad circunstantias : unde nemo
dicet præceptum audiendi missam se ex­
tendere ad determinatum locum, sacerdo­
tem, motivum, vel affectum; et idem est
de aliis præceptis : ergo Christo imposita
sunt præcepta de rebus quantum ad substan iam, secus vero quantum ad circuns­
tantias; atque ideo obligabatur ex præcepto
Patris mori, minime autem cum his, aut
illis circunstantiis. Confirmatur : quia si­ Confir­
cut Christus est impeccabilis simpliciter ; mabo.
ita Angelus est impeccabilis pro primo
momento sui esse : et sicut Christus ha­
buit præceptum subeundi mortem abso­
lute; sic Angelus habuit præceptum con­
vertendi ad Deum pro primo illo instanti,
ut supra expendimus num. 76 : sed liber­
tas Angeli pro illo momento recte expli­
catur per hoc, quod licet fuerit obligatus,
et necessitatus ad amorem ; non tamen
amandum Deum hoc, aut illo actu individualiter determinato, cum in hunc, aut
il uin habuerit indifferentiam provenien­
tem ex eorum non comprehensione in præ­
ceptis : ergo pariter recte explicatur liber­
tas Christi per hoc, quod licet fuerit ex
præcepto obligatus ad subeundum mortem
absolute, non tamen per hunc, aut illum
allectum determinate, utpote non cadente
determinatione hujusmodi sub præcepto.
Ad argumentum respondetur negando Dissolmajorem : qua sicut oportuit, quod obe- vunlur.
dientia Christi esset simpliciter perfectior,
quam obedientia aliorum hominum; sic
decuit, quod præcepta Christo imposita ad
plura se extenderent, quam quæ aliis ho-

i
:·

.'•I

SS

DE INCARNATIONE.

D18P. XXVII, DUD. V.

minibus imponuntur, ut supra jam dixi­
(fete. Idque dupliciter explicari valet, et ab
humana Christi optante præceptum, ipsuinmus num. 79. Undo ex eo, quod nos
eisdem proponitur : primo si dicatur prae­
quo indifferenter oblatum ex proprio arbi­
communiter loquendo non obligemur ad j ceptum v. g. acceptandi mortem non aliter
trio admittente, ot conservante; melius
circunstantias ; minime infertur idem di- | fuisse Christo impositum, quam ipso op­
diceretur Deum in negotio nostræ redemp­
condam osse de Christo. Probationes au­ tante, potente, et admittente imponi : si­
tionis per Christum, expectasse humanam
tem majori insert® nihil evincunt : quia cut in religionibus solent subditi rogare
ejus determinationem, quam Christum in
similitudo Christi cum fratribus attenditur superiores, quod sibi aliqua ex rigorosa obe­
tali negotio obedivisse Deo Patri praeci­
penes conditionem humanæ naturæ, et dientia præcipiant, ut cum majori merito
pienti : siquidem juxta prædictum dicendi
proprietatum ejus. Sed cum hac similitu­
illa exequantur. Secundo, si dicatur, quod
modum Deus non præcepit Christo mori pro
dine cohæret incomparabilis excessus supposita intimatione præcepti positum
hominibus, priusquam Christus vellet, peteChristi tam in virtutibus, quam in earum
erat in abitrio Christi petere dispensatio­
retque tale præceptum sibi imponi ; e contra
nem ab illo : quam si peteret, certe conse­
modis, et extensione. Et sicut non fuit in­
vero Christus voluit, pelivitque hujusmodi
decens, quod obligaretur ex præcepto ad queretur, et subinde ab obligatione se exolpræceptum, antequam sibi imponeretur a
veret : quare quod præcepti obligatio
subeundum mortem ut Adversarii con­
Deo. Scriptura autem contrarium signifi­
cedunt; licet servi, et filii adoptivi ad
conservaretur, urgeretque, dependebat a
cat, primatum, ac præcedentiam deferens
id de facto non obligemur : ita nulla in­
voluntate Christi potente petere, sed non
Pa.39. voluntati Dei imperantis, utPs. 39 : In ca­
decentia fuit obligari ad mortis circunstanpetente dispensationem. Videndum iiaque
pite libri scriptum est de me, ut facerem vo­
lias, ad quas in rebus præceplis non sem­
est, num res ita se habuerit? Et quamvis
luntatem luam. Joan. cap. 14 : Sicut manper tenemur : sed potius hæc diversitas duplex ille modus videatur -diversas diffi­
îiu.sô. datum dedit mihi Pater, sic facio. Matth.
cultates afferre : illas tamen sub unico
confert ad majorem excellentiam obedien­
26 : Si non potest transire a me calix iste,
dubio comprehendimus, tum ob connexio­
tiæ Christi impeccabiiitati ipsius tam in
fiat voluntas tua, et alia ; quæ nisi violen­
nem, quam habent ; tum quia earum reso­
magnis, quam in minimis conjunct® ;
ter improprientur, minime repræsentânt
lutio non obscure colligitur ex præcedentiquod in nobis locum congruenter non
voluntatem Dei suspensam in imponendo
habet ob defectibiliiatem oppositam. Ad bus. Qua etiam de causa non multum in eis
præceptum, consuluisseve placitum vo­
confirmationem respondetur negando mi­
immorabimur.
luntatis human æ Christi; sed potius illam
norem : quia ad explicandum libertatem |
simpliciter præivisse, obligasseque ad exeAngeli pro primo momento necessa­
§ I.
cutionem operis. Potestque id amplius de­
ria non est illa doctrina : quin est fal­
clarari : nam si nulla gratia præveniens ab
præfertur sententia negans.
sa ; cum ex ea colligatur Angelum non
intrinseco efficax descenderet a Deo, quo
meruisse diligendo Deum absolute, ad
ad agendum moveremur, sed gratia a Deo
quod tenebatur; sed eliciendo hunc, aut
89. Dicendum est obligationem præcep- Coic*
descendens esset potentialis, vertibilis, et
illum particularem affectum, qui non erat torum in Christo non fuisse dependentem sia.
indifferens, ac determinanda per nostrum
sub præcepto, nec fuit materia obedientiæ.
ab humana ipsius voluntate. Sensus hujus
arbitrium; non diceretur proprie volunta­
Fuit itaque Angelus liber in diligendo assertionis facile colligitur ex immediate
tem humanam subdi divinæ, sed hanc po­
Deum absolute, quia potuit absolute non prænotatis : negat namque obligationem
tius subordinari humanæ; atque ideo pri­
diligere. Qualiter autem inde non inferatur talium præceptorum vel in imponi, vel
matum in determinando, et inchoando
Angelum posse in eo momento peccare, in conservari ortum habuisse ab humana
simpliciter salutis negotium non Deo, sed
sive transgredi præceptum. diximus loco voluntate Christi; sed illa etiam antece­
creaturæ attribuendum esse, ut communi­
cit. el ex dicendis dub. 6 magis consta­
denter non consulta, suam firmitatem ha­
ter arguunt discipuli D. Augustini, et D.
bit.
buisse. Sic docent communiter Thomislæ
Thomæ, et expendimus tract. 14, disp. 7
Alvarez disp. 46, in resp. ad I. Arauxo Ahira.
fere per totam, et magis specialiter dub. 1.
Aral.
DUBIUM V.
quæst. 19, art. 4, dub. 4. § Quartus vero.’ CabrcH.
Ergo pari ratione si obligatio Christi redi­
Cabrera (qui immerito solet referri pro conI
mendum homines per mortem non duxit
l'trum obligatio prxceplorum in Christo pe­
traria sententia) in præs. quæst. art. 4, GosA
ortum a præct-pto Dei, sed a voluntate
S-JHI.
penderit ab humana ipsius voluntate.
disp. 4, § 2. Godoi disp. 21, art. 3, num. G no-1
humana Christi optante, ef petente tale
63, et alii. Idem etiam tuentur Suarez disp. dos.
præceptum, atque ejus obligationem pro
Kellis»·
Quamvis dicta dub. præced. satis evin­
37, sect. 3, § Propter hæc, et § Respondent nis.
arbitrio suo inducente, impediente, aut
cant Christum secundum humanam volun­ aliqui. Granados controv. 1, tract. 13, Putnsuspendente : sequitur primatum in hoc
nus.
tatem fuisse tigatum præceplis, ita quod illa disp. 3, sect. 3, num. 11. Kelisonus quæst.
negotio deferendum esse humano Christi
non observando peccaret : dubitari adhuc
19, art. 2, dub. 2, Melius igitur. Puteanus
arbitrio, quod indifferentem Dei jussionem
potest, utrum talis obligatio ab ejus arbitrio quæst. 19, art. 4, dub. 2, £ Quidam vero
(si hæc nomen præcepti meretur) deter­
dependentiam habuerit. Quidam enim ut ex istis, el alii.
minavit; non autem Deo absolute præciChristi libertati magis consulant, non ali­
Probatur primo ab auctoritate Scrip­ Fac>
pienti. Nec sequitur (ut immerito opponit
meata
ter prædictam obligationem admittunt,
tune, cui oppositus dicendi modus non
Granados ubi supra hoc motivum parvi­
quam ut consequentem liberam ipsius de­ bene cohæret : nam si obligatio moriendi butt*
pendens) idem inconveniens, si quod est,
terminationem : ita namque videntur sibi
in Chri-to ortum duxisset primario non a
militare in consensu Virginis expectatæ ad
omnes antecedentem necessitatem exclu- præcepto Dei imperantis, sed a voluntate
|
exeeutionern mysterii Incarnationis, juxta
humana

S9

illud Luc. 1 : Ecce ancilla Domini, fiai Lac#i
mihi secundum verbum tuum. Non, inquam,
sequitur : quia Deus antecedenter, et effi­
caciter decreverat tam mysterium, quam
consensum Virginis : nec ab eo determi­
natum est, sed ipsum potius intulit. Unde
si hæc similitudo tenet, magis infertur
Deum absolute praecepisse Christo mortem
antecedenter ad ejus petitionem quamvis
simul decreverit consensum Christi circa
exeeutionern præcepti. Quin et B. Virgo
antecedenter, et independenter a suo con­
sensu fuit obligata ad consentiendum :
facta enim sibi revelatione mysterii, natu­
rali charitatis lege tenebatur consentire
propter bunum commune: et si dissentiret,
peccaret. Quod magis firmat obligationem
in Christo omnino antecedentem ad libe­
ram ejus determinationem, ut facile consiranti constabit.
Confirmaturex verbis Apostoli ad Rom. 8, Confir­
ubi charitatem Dei erga homines commen­ matio.
Ad
dans inquit : Qui etiam proprio Filio suo Rom. 8.
non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit
illum. Quibus verbis aperte significat illum,
qui Christo non pepercit, sed primus om­
nium in mortem tradidit, fuisse Deum,
quatenus præcepit ipsum pro nobis pati.
Id vero minime salvatur juxta contrarium
dicendi modum ; sed potius verificatur
Christum non sibi pepercisse, sed se tra­
didisse : siquidem antecedenter ad ipsius
desiderium, et petitionem nemo obligabat
ad hæc : ipse vero voluntatem Dei de se
indifferentem suo desiderio, et petitione
sollicitavit, et in id denique deduxit ut
sibi imponeret præceptum moriendi. Non
ergo dicitur cum proprietate Deum filio
non pepercisse, aut tradidisse : sed id de
ipso filio prædicandum erit. Sicut si sub­
ditus suis precibus extorqueret a prælato
(de se nec imperante, nec determinato, sed
indifferenti), ut sibi imponeret præceptum
præ icandi fidem, et subeundi pro ea mar­
tyrium ; improprie sane diceretur prælatum
non parcere subdito, et illum morti tradere :
sed diceretur potius subditum sibi non pe­
percisse, et morti se tradidisse.
90. Probatur secundo eadem assertio : Aliud
nam ideo juxta communem Patrum, et pro
asser·
Theologorum sententiam, quam dub. præ­ lioae
ced. statuimus, luit Christo impositum præ­ rootivam.
ceptum moriendi, ut in subeundo mortem
haberet meritum non solum charitatis, sed
et perfectæ obedientiæ : decuit namque,
quod Christus sicut in aliis, sic etiam in
hac virtute emineret : atqui juxta opposi-

90

DE INCARNATIONE.

tum dicendi modum nequit in Christo salvari perfecta obedientia ; ergo prædictus
dice di modus nequii sustineri. Probatur
minor : quia in præ-licta sententia non
obedivit Christus nisi præcepto, quod sibi
imponi desideravit, et quod Deus pro
Christi arbitrio posuit, conservavi··que.
Hanc amem non esse perfectam obed enD. Γ
Rfr" liam liquet um ex D. Bernardo in senn.
nanus.
de tribus ord. Ecles. ubi ait : Quisquis vel
aperte, vel occulit' satagit, ut quod habet in
voluntate, hac ei spiritualis paler injungat,
ipse se seducit, si forte quasi de obedientia
blandiatur : nec enim in ea re ipse prselato
obedit, sed magis ei prjelatus. Tum etiam
ratione insinuata a S. Ductore : quia per­
fecta obedientia illa tantum est. quae primo
fundatur in xo untate prælati, secus autem
quæ primum originem trahit a voluntate
subditi : quippe ad perfectam obedientiam
requiritur, quod subditi;5. non tam faciat
voluntatem suam, quam voluntatem præ­
lati : ubi enim oppositum contingit, subdi­
tus non gubernatur immediate a pnelato,
sed se ipsum per prælatum, quem ad suum
placitam pellicit, originaliter regit. Sic
autem contingit, ubi piæceptum non des­
cendit absolute a superiori, sed expectat
placitum inferioris ipsum optantis, atque
petentis; et ubi subditus non obligatur
absolute, sed pro suo arbitrio, quatenus
petit, vel non petit, suspendit aut non sus­
pendit præceptum. Ergo juxta oppositum
dicendi modum minime salvatur in Christo
perfecta obedientia. Ad hæc : dubitari non
potest, quod perfectior est obedientia, quæ
paret præcepto obliganti absolute, quam
quæ obtemperat præ. opto obliganti precise
pro arbitrio inferioris : sicut perfectior est
auctoritas potentis pnecipere a> solute,
quam ejus, qui praecipit pro nutu, et bene­
placito inferiorum. In Christo autem, qui
nobis proponitur exemplum obedientiie,
salvari debet hæc vinus non utcumque, sed
iu gradu perfectissimo Ergo obligatio præceptorum in Christo fuit simpliciter abso­
luta, et antecedens, non aulem dependens
ab humana ipsius voluntate pro arbitrio
impediente, aut suspendente, aut volente
talem obligationem.
;Obst«ui-. NeC momenti est Adversariorum responcwsio. sio, qui dicunt eam obedientiæ portée.ionera constituendam in Christo, quæ cum
ejus libertate cohæreat : hæc vero minime
salvatur supponendo, quod obligatio præceptorum fuerit omnino absoluta, et a vo­
luntate Christi non dependens. Id, inquam,

minima satisfacit : primo quia hæc respon­
sio petit principium, ut facile consideranti
constabit. Secundo, quia penitus succum­
bit molivo pro. osito : nam juxta illam
obolientia Christi non fuit perfectissima ;
sed fatendum plane erit, quod obedientia
aliorum hominum circa præcepta obligan­
tia absolute, sive iudependenter ab eorum
voluntate sit simpliciter perfectior in linea
obedientiæ, quam obedientia Christi, ut
discursus supra factus evincit, et hæc res­
ponsio non vitat, sed plane admittit. Tertio,
quia falsum est obligationem obediendi
præceptis impo.-ilis absolute, sive independemer ab humana Christi voluntate non
cohaerere cum Christi libertate : oppositum
enim non obscure constat ex dictis dub.
præce 1. et magis constabit ex seq. et satis
liquet in præceptis legis naturalis, ad quæ
obligabatur Christus absoluto, et indepen­
dents· ab antecedenti ejus voluntate, ut
vidimus num. 66 et docent comuniter
Theologi. Quarto, quia null > est ratio, quare
obligatio præcepti antecedens voluntatem
Christi minus cohæreat cum ejus lioerfate
circa actum præceptum, quam prædelinitio
Dei illum actum efficaciter decernentis
anlecedenter ad voluntatem Christi ut satis
constat ex dictis num. 79 : sed hujusmodi
prædelinitio antecedens cohærot cum liber­
tate actus præcepti. Denique, quia implicatorum est. quod præceptum destruat
propriam materiam ; alias se destrueret :
sed materia propria præcepti sive in nobis,
sive in Christo est actus liber : ergo nullum
præceptum vel in nobis, vel in Christo
imped.t libertatem : atque ideo ex eo,
quo ! Christus fuerit antecedenier obligatus
præceptis Dei independenter ab humana
voluntate petente præcepta,vel consentiente
in eorum impositionem, aut conservatio­
nem ; minime sequitur impediri libertatem
Christi circa opera præcepta. Recolantur
dicta num. 81.
Confirmatur evertendo directe hujus eflu- Cnnfirgii intentionem : quia non est explicabile, mîli5·
quando Deus consuluit humanam Christi
voluntatem, quandove expectavit ejus con­
sensum. ac petitionem, ut ipsi præcepta
imponeret : ergo vel Christus non habuit
præcepta . quod exclusum est dub. præced.
vel non luit liber in obediendo ; quod est
contra fidem : vel denique conjunxit liber­
tatem cum præcepto sibi antecedenter im­
posito; quod intendimus. Anteced· ns pro­
batur : quia in primis Deus ab æterno nec
consuluit humanam Christi voluntatem, nec
expectavit

DIPP. XXVII, DUB. V.
expociavitejuB pro tunc consensum ; siqui­
dem humana Christi vpluntin* non fuit ah
æteriio. Ilursus nec illum consuluit, aut
expt-davit in tempore : quia iintccedeiiler
ad omne voluntatis exercitium prævisum
est a Christo per scientiam beatam, cum
qua a primo momento exiilit, sibi imposi­
tum esse præceptum : nec enim hujusmodi
præceptum alia intimatione opus habuit,
quam sui manifestatione per visionem bea­
tam. Quando ergo humana Christi voluntas
deliberavit, petivitque sibi imponi præceptum, quod pro omni duratione propositum,
et præsuppositum habuit? Unde rejicienda
est cogitatio Boiiæ Spei infra referendi,
asserentis datam fuisse Christo optionem
vel doni impossibilitatis, vel carnis passi­
bilis : quoniam antecedenter ad omnem
optionem, aut deliberationem voluntatis
human® præsuppositus est Christus con­
ceptus in carne mortali : prius namque
habuit esse, quam ullam operationem :
illud autem esse nec fuit impassibile, nec
præscindens a modis passibilitatis et impassib i litatis. Sicut ergo independenter ab
humante voluntatis optione, aut petitione
se reperit Chrisms subditum naturali neC'S.'itati moriendi ortæ ex modo concep­
tionis in carne passibili : sic etiam se
reperit subditum morali obligationi mo­
riendi ortæ ex præcepto.
fe;5K
91. Tertio, et ultimo probatur conchi fto
h-H- sio : quoniam oppositus dicendi modus
Lr
non ai aliud videtur excogitatus, quam ad
V«O1salvandum Christi libertatem in obediendo
præceptis : sed ad id minime deservit :
ergo non solum ut falsus, sed ut inutilis
rejiciendus est. Minor probatur tum quia
non habet locum in præceptis naturalibus,
quorum obligatio fuit independens a Christi
optione, aut petitione per voluntatem hu­
manam. Tum etiam praecipue, quia licet .
prodictus discurrendi modus salvet Chris­
tum fuisse liberum in eligendo, aut petendo
præceptum , non tamen salvat, quod posito
præcepto fuerit liber in ejus adimpletione,
atque ideo, et in obediendo. Id vero ita
ostenditur : nam licet Christus habuerit
indifferentiam ad petendum, vel non pe­
tendum præceptum ; tamen imposito præ­
cepto, non habuit indifferentiam ad ipsi
obediendum, et non obediendum : facultas
enim non obedendi est juxta Adversarios
potestas peccandi, quæ in Christo minimo
reperitur.. Ut autem necessitas aliquem
actum liberum consequens, non præjudicet
libertati in actu subsequent!, debet relinere

91.

indifferentiam principii in agendo : ubi
enim hæc excluditur, actus subsequent est
simpliciter necessarius ; qu imvis postalium
liberum succi dat, d pendentiamque habue­
rit ab illo, ut facile exemplis declaratur.
Etenim in libertate nostra est desiderare,
petere, el procurare visionem beatificam,
quæ adultis datur tanquam effectus in
genere cau-<n meritoriæ operum liberorum :
et tamen visione posita non sumus liberi
in amando Deum ; quia ipsa visio exc udit
indiff reniiam, sive potestatem ad non
I amandum. Similiter si auxilium ab intrinI seco eflicax, et præmovens physice ad
unum tollit indifferentiam ad libere agen­
dum requisita, ut Auctores nobis contrarii,
et infra referendi opinantur; licet aliquis
v. g. libere orando, et desiderando conse­
queretur tale auxilium ad amorem; tamen
eo posito non amaret l.bere, sive cum
indifferentia : quia hæc excluderetur per
impressionem auxilii. Ad agen mm itaque
libere non sufticit, quod aliqua suppositio
agenti libera præmiitatur : sed ulterius
requiritur, quod superadditum indifferen­
tiam conservet. Cum igitur juxta Adver­
sarios præceptum Dei comparative ad
Christum non cohæreat cum potestate ad
omittendum rem præceptam ; alias, ut ipsi
discurrunt, posset peccare : sequitur, quod
libera petitio, vel acceptatio præcepti mi­
nime salvet, quod Christus præcepto sup­
posito, fuerit liber in exequendo rem præ­
ceptam, atque idee nec in actu obediendi,
qui præceptum essentialiter præ.-uppunit.
92. Ut vim hujus argumenti declinent
Adversat ii, respondent recurrendo ad po­
testatem, quam dicunt Christum habuisse
eximendi se ab obligatione præceptorum
per viam dispensationis. Cum enim præ­
ceptum v. g. subeundi mortem pro nobis
non obligaverit pro omni duratione, sed
solum pro illa determinata, quam Deus
præfînivit ; potuit Christus pro priori ad
determinatam illarn Jurationem petere a
Deo dispensationem in tali præcepto, vel
commutationem in aliud : quam si peteret,
certo consequeretur pro merito sute digni­
tatis. Undo urgente obligatione præcepti,
sic illud observavit, quod simul habuit
potestatem non observandi illud, quatenus
habuit potestatem petendi dispensationem
ab eo. Quo nil amplius deJderari videtur,
ut liber fuerit tam in acceptando, et su­
beundo mortem, quam in exequendo alia
sibi præcepta. Quamvis enim ex eo, quod
ipse libere petierit, acceptaveritque a prin-

Effu­
gium.

s

>.·

• 1

■

DE INCARNATIONE.
cipio præcepta sibi imponi, quod prior
responsio tradebat; solum sequatur actus
ipsi præceptos fuisse liberos in causa, non
autem in .-e ipsis, ut supra a nobis osten­
sum est : nihilominus ex eo, quod retinue­
rit potestatem petendi dispensationem in
rebus sibi præceptis, quod addit posterior
hæc solutio; recte infertur actus illi præ­
ceptos fuisse liberos formaliter in se ipsis,
quippe qui procedebant a Christo agente
cum potestate ad oppositum : unde cessant,
qua» illi responsioni apponebamus.
Confuta­
Sed effugium hoc non est melius prece­
tur.
dent!. Et ut ab eo, quod principaliter salvare
intendit, incipiamus illud præcludere mi­
nime salvat libertatem Christi in actibus
obedientiæ consideratis formaliter in se
ipsis. Etenim concesso, quod Christus po­
tuerit petere dispensationem præcepti ; ni­
hilominus illam non petiit ; sed actu per­
mansit praeceptorum obligatio : ubi enim
fieret contraria suppositio, cessaret preceptum, et subinde non posset exerceri obe­
dientiæ actus, quæ essentialiter supponit
preceptum, et importat formaliter subjec­
tionem ad illud. Permansit itaque precep­
tum ; licet simul concedatur permansisse
potestatem petendi dispensationem ab eo. ;
Preceptum enim permanens non relinquit ;
in Christo si vera est Adversariorum doc- i
trina) indifferentiam proximam in agendo |
rem preceptam : quia ex suppositione talis
perseveranti», non poterat Christus omit- i
tere rem præceptam, nisi violando pre- i
ceptum permanens, atque ideo inobediendo,
et peccando : quod est Christo impossibile.
Non ergo fundat hæc responsio majorem
libertatem, quam prima, nempe solum in i
causa, quatenus potuit antecedenter pre­
ceptum per petitionem dispensationis exclu­
dere; secus vero formaliter, et immediate
in actibus ipsis, quos elicuit præcepto |
urgente, sive per dispensationem non
excluso. Idque facile ostenditur eisdem
exemplis, quæ supra proposuimus : nam
licet beatus haberet potestatem petendi,
et consequendi a Deo ablationem visionis
clare ; nihilominus dum id nec peteret,
nec consequeretur, sed permaneret visio;
non esset liber in diligendo Deum clare vi­
sum : quia ipsa visio ex suppositione, quod
perseveret, tollit indifferentiam ad opposi­
tum : unde importaret necesAiatem non so­
lum consequentem, sed etiam simpliciter
antecedentem et ex parte actus primi res­
pectu amoris. Similiter quamvis præmotus
physice auxilio ex natura sua efficaci ad

amorem, posset petere, et consequi obla­
tionem tabs auxilii; tamen si id non pete­
ret, et consequeretur, se 1 perseveraret
auxilium non libere, sed necessario elicere
amorem quandoquidem haberet vim ean­
dem, quæ modo, ut Adversarii opinantur,
impedit libertatem in agendo : quare ex sup­
positione suæ perseveranti» induceret ne­
cessitatem simpliciter in agendo. Denique
licet concederemus cæcum habere potesta­
tem petendi, et consequendi a Deo poten­
tiam visivam, quam si consequeretur, vide­
ret : nihilominus quandiu illam non habet,
non est liher in videndo, et non videndo, sed
necessario non videt : quamvis possit ut­
cumque dici, quod fuerit liber in causa,
sive remote. Idem itaque de Christo potente
petere, sed non petente dispensationem a
precepio dicendum erit : nihil enim refert
illa potestas, ubi preceptum perseverat, et
urget · tollit namque actu, si manet, indif­
ferentiam ad oppositum, quæ ad libertatem
formaliter, et in se desideratur, ut proposita
exempla satis persuadent.
I
93. Et hæc diximus vel permittendo, ia?iquod Adversarii supponunt. Sed absolute Pæ
eorum doctrina refellitur evertendo illud
principium : quoniam Christus non potuit
petere dispensationem a præceptis sibi im­
positis : ergo minime hac via salvari valet,
quod obligatio præceptorum in Christo pe­
penderit ab humana ejus voluntate vel in
prima impositione, vel in subsequent! con­
servatione. Probatur antecedens : nam
Christus non potuit violare Dei consilia :
sed petendo dispensationem præceptorum
ageret contra Dei consilia : ergo non potuit
petere dispensationem a præceptis sibi im­
positis. Major constat ex dictis disp. 25,
dub. 5, et breviter ostenditur : nam licet
agere contra consilia non sit peccatum;
est tamen imperfectio moralis reprehen­
sion*· digna, ut patet in religiosis, qui ea,
quæ sub con-ilio cadunt, non observant.
Sed Christus non solum fuit impotens
peccare, verum etiam committere aliquid
moraliter imperfectum, et reprehensione
dignum : sicut namque erat infinite sanc­
tus, sic etiam fuit infinite perfectus ob
j dignitatem suppositi, quod cum esset divi­
num, nec malitiam, nec imperfectionem
moralem continere potuit, aut afficere :
ergo Christus non potuit violare Dei consilia. Minor etiam liquet : nam consilium est
facere melius, et perfectius in materia obej dientiæ : sed melius, et perfectius in hac
I materia est exequi simpliciter præcepta,
quam

DISP. XXVII. DUB. V.
quam petere dispensationem ab illis : unde,
juxta omnium prudentum judicium dis­
pensatio a præceptis non pertinet ad majo­
rem perfectionem, sed in fragilitatem, aut
minus perfectam obedicnliam subditorum
revocatur : ergo Chrislus petendo dispen­
sationem a præceptis sibi impositis ageret
contra Dei consilia. Et quamvis ut Adver­
sarii ab hac difficultate se expediant, plura
dicant, et in varios dicendi modos dividan­
tur, quos refert, et refellit Godoi disp. cit.
anum. 146, illa tamen jam evertimus loco
supra relato, quin opus sit alias impugna­
tiones nunc addere. Communiter enim
eorum doctrina al duo ista capita revoca­
tur, nempe vel Christum potuisse violare
consilia; vel nullum aliud consilium ha­
buisse, quam faciendi ea, quæ sibi magis
placerent: utrumque autem falsum esse eo
loco ostendimus.
0>nûrConfirmatur primo, quia Deus utens susitio ]
‘ prema auctoritate supra humanam Christi
voluntatem potuit ipsum rigoroso præcepto
obligare non solum ad aliquid faciendum,
ut Adversarii concedunt, sed etiam ad non
petendum dispensationem a præcepto : si­
cut enim quis potest voto, aut juramento
se obligare ad non petendum dispensatio­
nem, sic et;am potest ex præcepto Dei
obligari, ut illam non petat : sed tunc
evasio Adversariorum nullum locum habe­
ret, ùt ex se liquet : ergo independenter ab
eorum doctrina salvandum est, quod Chris­
tus obligatus fuerit præceptis Dei : subinde,
quoi hujusmodi obligatio fuerit independens ab humano Christi arbitrio. Nec
proderit dicére, quod præceplum non pe­
tendi dispensationem impediat Christi li­
bertatem in obediendo : nam ut diximus
num. 81 et 90, implicatorium est, quod
præcepium destruat propriam materiam,
alias se destrueret : materia autem præ­
cepti, et obedientia debet esse exercitium
liberum : quare si aliquod exercitium antecedenter ad præceptum liberum est; re­
pugnat, quod ex vi præcepti habeat neces­
sarium esse : eadem namque indifferentia
physica quæ præcisive a præceptis, datur
in ordine ad acium, et ejus omissionem
secundum t-e, et constituitlibertatem in actu
primo, perseverat positis præceptis tam im­
perantibus actum, quam prohibentibus dis­
pensationem. Quod vero posito præcepto,
omissio actus esset peccaminosa, solum est
impotentia consequens, et moralis, quæ
minime tollit libertatem, sicut nec potesta­
tem physicam ad actum secundum se,

S3

idque facile constat in rebus cadentibus sub
præceptis legis, quæ dispon-ationem non
admittunt : ad quas tamen obligatur Chris­
tus, ut diximus num. 06.
Confirmatur secundo, et satis urgenter : Secunda,
nam cum dicitur obligationem Christi ha­
buisse salt-m in sua conservatione depen­
dentiam ab humana Christi voluntate,
quatenus potuit petere eorum dispensatio­
nem, quam, si peteret, consequeretur, fieretque ab obligatione præceptorum immu­
nis : inquirimus, utrum Chrislus peteret
dispensationem ex allectu absoluto, et effi­
caci, an autem ex solo simplici, et quasi
conditional! affectu, qui tantum explicat
inc'inationem naturæ ad aliquid conside­
ratum secundum se, et non attentis omni­
bus occurrentibus? Si eligatur hoc ulti­
mum : falsum plane est, quod continuo
infertur, consecuturum scilicet Christum
dispensationem. Nam affecta simplici, et
quasi conditionato aliqua voluit, quæ non
obtinuit, ut patetin petitione illa Matth. 26 :
Paler, si possibile est, transeat a me calix
iste, et salis constat ex supra dictis disp. 23,
dub. 7, § 2. Unde ex eo, quod prædicto
modo potuerit petere dispensationem, mi­
nime sequitur; quod se potuerit immunem
constituere a præceptorum obligatione :
sed magis infertur oppositum. Primum au­
tem nulla ratione dici, aut defendi valet :
nam Christus a momento suæ conceptionis
cognovit evidenter absolutam Dei volunta­
tem prædefinientis, et præcipientis mortem,
et decernentis similiter quod non peteret
dispensationem : sic enim decretum erat,
ut comprobatur ab ipso effectu. Unde
Christus non potuit habere affectum effica­
cem ad dispensationem, nec illam eo modo
petere : lum quia temerarium, et stultum
esset : tum quia haberet contrarietatem ad
voluntatem divinam ; quod esse impossibile
constat ex supra dictis dub. 2. Nulla itaque
ratione verificatur illud Adversariorum
prmcipium, quod Christus potuit petere
dispensationem, et quod illam, si peteret,
consequeretur. Si quod enim vel deside­
rium , vel petitio circa hoc admittatur,
tantum potuit esse inefficax : huic vero
minime annexa est infallibilis consecutio.

II.

K

;
«
f

Convelluntur opposita fundamenta.

94. Quod obligatio præceptorum in
Christo habuerit dependentiam ab humana

i

‘•V
• f

i

91

I

DISP. XXVII, DUD. V.

DE INCARNATIONE.

ejus voluntate» quatenus ilium vol impedire
a principio, vol suspendere postea per disBoojc pensationem potuit, docent Bona* Spei disp.
HuiU.iû 2, dub. I, résolut. 7 et disp. 13, dub. I,
ton· num. 16. Lugo disp. 26, sect. 8. Hurla ο
hier.
Berna» disp. 62, sect. 6 et disp. 77, sect. 5. l.umbier quæst. 33, mt. 3, § 3. a num. 1776.
Priwcw Bernal, et alii recentiures. El pro eadem
meli cas, opinione referri solet Cabrera ; sed Imme­
rito. ut supra observavimus. Quam illius
patroni conantur suadere ah auctoritate
Scriptura? in aliquibus locis, quæ significare
videntur præcepta non aliter obi Lasse
Christum. quam ex ejus libera ebetione,
nempe vel quia voluit ea sibi imponi ; vel
quia imposita voluit conservari, cum illa,
petendo dispensitionem, posset excludere.
Idque probant in hunc modum : nam præ­
ceptum moriendi non hibuit locum, nisi
supposita assumptione camis mortalis, et
passibilis : sed quod Christi habuerit car­
nem passibilem, fait ex Christi electione :
ergo pariter et quod fuerit ligatus præcepto
moriendi. Minorem suadent ex Apost. ad
Ad
Hebr. 10 : Ideo ingredient mundum dixit,
HebnlO
' hostiam, et oblalioncm noluisti: corpus autem
aptasti mihi. Tunc dixi, ecce venio, in capite
libri scriptum est de me, ul facerem volun­
tatem luam, Deus meus volui, et legem tuam
in medio cordis mei. Quibus significatur aptationem. sive d isposit i onem corporis Ch rist i
ad patiendum fuisse ex libera ipsius Christi
Isaiæ c. acceptatione. Idem probant ex cap. 6 Isaiæ :
Quem mittam, ct quis ibit nobis? Ad quod
respondit Propheta Christi nomine : Ecce
ego, mitte me. Quasi dixerit, ego libenter
me offero : imponepræceptum, sive impera,
ut exequar, quæ ad mortem, et alia pro
hominibus pertinent. Tandem hoc ipsum
Ad
persuadent verbis Pauli ad Hebræ. 12 :
Hcbr.19.
Aspicientis in auctorem fidei, ct consumma­
torem Jesum, qui proposito sibi gaudio susli
nuit crucum. Quorum verborum planus
sensus videtur esse, quod facta Christo
oblatione inter gaudium et mortem Chris­
tus elegerit vitam mortalem, ct pro nobis
mori. Idque confirmant ex fonte Græco :
nara ubi nos legimus proposito sibi gaudio,
habet ille pro posito sibi gaudio : et denota­
tur, quo i loco gaudii, sive vitæ immortalis,
quæ sibi offerebantur, elegit vivere, et pali
in carne mortali : hanc enim vim habet
particula pro, ut constat ex usu Scripturae.
Ps. 44 : Pro palribus luis nali sunt libi filii ;
Matth. 2 : Archelaus regnavit pro Ih rode.
Accedit mentem Apostoli eolocoes.-e, quod
propositis laboribus Patrum Veteris Testa-

menti, monet nos aspicere ad Christum,
non autem ad Patres illos : profecto non
alia ratione, n si qui i illi sustinuerunt spe
gaudii repromissi; Christus vero non ub
gau lium speratum, sed ex perfectissima
ehariiate posthabuit vitam in carne impassibdi, et elegii vivere in carne mortali,
in qua mortem pro nobis sustineret.
'j
Confirmatur primo ex Patribus, qui hoc te.··
significaro videntur. Nazianzenus apud
OEcumenium in Panoplia cap. 17. agens i·...
de Christo inquit : Cui cum liberum fuisset
1
manere in propria gloria, ct divinitate, non
solum exinanivit semelipsum usque ad for­
mam servi, sed et crucem sustinuit ignomii
nia contempla. Et D. Chrysostomus supra Ite
allegatus num. 82 inquit: Licebat Wini-^l
hit pali si voluisset : non enim peccatum fe·
I
cit, nec inventus est dolus in ore eius. EtD. β,!·
Anselmus lib. I, Cur Deus homo, cap. 19, ’
ait : Ille sponte obtulit, quod nulla necessitate
unquam amissurus erat. Confirmatur se­ A j
rat'·
cundo ratione ex relatis testimoniis de­ Siit
sumpta : nam Christus etiam ut homo erat
filius Dei naturalis, cui hæredilas paterna,
ac proinde vita immortalis debebatur; poteratque ad remedium hominum aliud re­
medium a ihibere, quam mortem : ergo
non decuit, quoi antece lenti præcepto
obligaretur mori ; sed magis oportuit, quod
ipse sua sponte elegent vivere in,carne
mortali, postulaveritque præceptum sibi
imponi, ut pro hominibus moreretur. Sic
ergo contigisse censendum est.
95. Ad argumentum respondetur ne­ Sr.<
ΪΠί·
gando minorem. Cujus probationes suat Si."
adeo debiles, et extra communem sensum
Sanctorum Patrum, ut Godoi, qui satis G
miti urbanitate segerere solet cum Junio­
ribus, dicat disp. cit. num. 168, et 173:
Illos pro suo arbitratu, et absque fundamento
interpretari Scripturas; cum tamen legiti­
mus earum sensus non ex cerebro recenliorum, sed ex Palribus depromi debeat. Ad
primam ergo minoris probationem respon­
demus Paulum eo loco significare promp­
tissimam Christi obedientiam in se subji­
ciendo præcepto a Patre proposito. Idque
aperte significant illa verba, Eccc venio,
quæ conjungenda sunt eis : Ut facerem vo­
luntatem tuam, et illis : Volui, ct legem
tuam in medio cordis mei. Quæ satis mani­
festant praecedentiam voluntatis divinæ,
non quidem simplicis, sed præceptivæ, et
per modum 1 -gis, quæ Christo in primo
conceptionis momento innotuit, et cui se
subditum praebuit. Ad locum Isaiæ respon­
demus

TBfcr

demus improprissimain, et omnino falsam
osse expositionem illam, quæ ipsi adhibe­
tur : nam si quii valet, probat utique
assumptionem carnis fuisse voluntariam
Christo secundum voluntatem humanam ;
et Christum secundum talem voluntatem
se obtulisse ad carnem assumendam : quod
est ridiculum; cum ante Incarnationem
non fuerit Christus secundum naturum, et
voluntatem humanam. Si quid ergo in eo
loco ad rem faciens significatur, est Ver­
bum voluntarie assumpsisse carnem nos­
tram, et in hunc mundum venisse. Sed id
nil commune habet cum Becentioium
in*
tenlione, et explicatione. Non plus, nec
melius probat aliud testimonium ex Apos­
tolo : nam communis Patrum expositio, et
textui omnino hærcns illa est, quod Chris­
tus proposito sibi præmio gaudii sustinuit
mortem. Contra quam interpretationem
non faciunt, quæ ex Græco fonte afferun­
tur ; tum quia vulgata lectio cunctis præferenda est : tum quia illa dictio pro pro­
prie vertitur in propter, et reddit eundem
sensum; tum denique nam admissa illa
optione, quam Juniores conantur per ly
pro significari, non fuit circa regnum aeter­
num, sed circa regnum temporale Christo a
turbis aliquando oblatum, quod posthabuit,
ut sustineret mortem. Quod denique ad­
dunt, sperni debet : nam licet Christus
opus non habuerit spe præmii ad sperandum
justitiam, et sustinendum labores; nihilo­
minus ut nos instrueret, et ad consequen­
dum tantum bonum induceret, præmium
sibi propositum habuit. Et ut Apostolus
singulariter, sive præ aliis Christi exem­
plum proposuerit, satis est, quod præ omni­
bus laboraverit, et cunctos in modo perfec­
tionis excesserit : sicut etiam proponi debet
tanquam singulare exemplum virtutum,
quamvis ista? fuerint etiam in abis.
Ad primam confirmationem respondemus nihil probari ex Patribus. Quia Na- j
zianzenus evidenter loquitur de Chri.-to
non ut homine, sed ut Deo, sive ut est
Verbum subsistens in divina natura : agit
enim de exinanitione, quæ Incarnationis
substantiam significat consistentem in as­
sumptione naturæ inferioris : Christus au­
tem ut homo hanc non assumpsit, ut ex
se liquet. Nec magis probat dictum Chry- '
sostomi : solum enim intendit Christum |
non fuisse obligatum ad mortem necessi­
tate orta ex peccato, ut in nobis contin- |
git : sed minime negat, quod ex præcepto I
Patris debuerit mori, vel quod hoc præ- |

95

cepium fuerit ei impositum antecedentur
ad liberam ipsius electionem. Anselmus
autem solum excludit necessitatem absotam, quæ cum libertate in exequendo rem
praeceptam non cohæreat : quam nec nos
affirmamus. Denique si hæc Patrum testi­
monia, abaque similia quid convincerent;
magis suaderent Christo nullum fuisse, im­
positum rigorosum præceptum moriendi,
in buncque scopum il a congruentius di­
rexerat Lorca, ut vidimus num. 82. Sed
cum Recentiores supra allegati tale, præ­
ceptum admittant; nam æquo jure eis tesI limoniis utuntur, pejus i:la exponunt, ct
minus consequent r loquuntur, flecolantur supra dicta num. 83. Ad secundam
confirmationem negamus consequentiam,
quæ illegitime ex antecedenti deducitur :
nam sicut non obstante hæreditate. quæ in
illo repra?sentatur, luit conveniens Chris­
tum vivere in carne mortali, et pro nobis
mori, ut liquet ab effectu, et nemo salva
fide negare valet : sic etiam fuit conve­
niens, quod Deus p.æcepem Christum
i mori antecedenler ad optionem, vel peti­
tionem hujus præcepti per humanam vo­
luntatem. Præsertim, cum si aliter hæc
fuissent disposita; vix, aut nullo modo
salvaretur in Christo vera obedientia in
moriendo, ut num. 90 ponderavimus. Et
plane cum primum Incarnationis decretum
praedefinierit Christum in carne passibili,
ut ostendimus disp. 2, dub. I, nulla ra­
tione apparet, quando, aut qua ratione
Christus præelegerit carnem passibilem,
potius quam immortalem : nam ubi primo
fuit, se reperit passibili in carne concep­
tum. nec id unquam impedire potuit per
voluntatem humanam, ut expendimus
num. 90 in confirmatione.
9G. Arguitur secundo, et probatur Chris­ Sücnnd in)
tum potuisse petere dispensationem in argupræcepto morien ii quoniam Christus po- mentum,
tuit vitare mortem sibi praeceptam : sed
non apparet alia via, qua id poiuerit, nisi
petendo dispensationem : hanc igitur exi­
gere potuit : et consequenter quod præ­
ceptum moriendi obligaret, urgeretque ,
habuit dependentiam ab humana Christi
voluntate non petente, ut potuit, dispensa­
tionem in illo. Cætera constant. Et major,
in qua poterat esse difficultas, probatur
verbis Christi apud Joan. 10, ubi de man- Joao. io.
dato Patris agens dixit : Nemo tollit ani­
mam meam a me, sed ego pono eam a me
ipso : potestatem habeo ponendi eam, ct po­
testatem habeo sumendi eam. Et Matth. 26 .' Mati.sc.

î

v

96

DE INCARNATIONE.

dixit Petro ipsum conanti a morte avo­
simul cohæreant, ut dub. seq. magis de­
care : Λη putas, quia non possum rogare
clarabimus. Testimonia amem, quæ ad
Patrem meum, et exhibebit mihi modo plus
confirmandum majorem inducuntur, non
quam duodecim legiones Angelorum ? Quibus
pius probant, quam concedimus, nempe
verbis diserte professus est in manu ha­ Christum potuisse absolute non mori, sive,
buisse rogare Patrem, ut se ab imminentia et in idem redit, non subiisse mortem ex
monis eriperet.
violentia, vel coactione ; sed libere, et cum
CosfirConfirmatur primo : quia si res ita se
libertate ad oppositum. Nam et ipse libere
n>al‘<> ’ habuit, quod Christus nec anlecedenter,
obedis it, et Pater præparatum habuit Chris­
tum a morte eripere, si ita oporteret :
nec consequenter potuit excutere a se mo­
riendi præceptum; sequitur, quod alius ab quamvis quia oppositum prædefînitum, et
ipso sustulerit, ejus animam, nempe Pater præceptum fuerat, magisque expediebat;
imperando mortem : id autem contradicit permanserit obligatio præcepti, qua urgente
necessarium fuit necessitate consequenti,
verbis Christi proxime relatis : -Venio tollit
animam meam, sed ego pono eam : ergo e sive in sensu composito (quæ cum libertate
absoluta optime cohærent), Christum mori.
'
converso dicendum est, quod Christus vel
antecedenter vel consequenter potuerit viEt hic est planus, et legitimus sensus ver­
Secandi. tare obligationem illius praecepti. Confir­
borum Christi, ut edocemur ex D. Tho. D.Tb*
|
matur secundo : quia ille modus dicendi qui illa ita exponit : nam ad locum Joan.
|
in hac materia praeferri debet, qui salvat lect. -i in fine ait : Exponens quomodo aniin ea salvanda, nempe existentiam præ- ; mam ponit, primo excludit violentiam, se­
cepti, quam dub. præced. statuimus; et : cundo subjungit ejus potestatem. Violentiam
ex alia parte impeccabilitatem Christi, et ' quidem excludit, qua: alicui fieri posset in
libertatem in obediendo : hæc autem ap- ' auferendo vitam, qux Christo non fuit facta.
Et quantum ad hoc dicit, Nemo tollit eam,
tins conciliari non valent, quam dicendo
scilicet animam meam per violentiam : sed
Christum habuisse quidem præceptum mo
riendi; sed illud habuisse libere, vel quia · ego pono eam, scilicet propria virtute a me
potuit illud a principio impedire, vel quia i ipso. Sed nunquid Judxi non intulerunt
jam positum potuit per dispensationem ' Christo violentiam ? Intulerunt quidem, quan­
suspendere : ergo oportet, quod ita sen- i tum in eis fuit. Sed in Christo non fuit illa
Terna, tiamus. Confirmatur tertio : quia si obli­ violentia, quia quando voluit, illam sponte
gatio, quam induxit præceptum moriendi, . posuit. Unde supra 8, dicitur, quod Judxi
nullam habuit dependentiam ab humana i volentes eum apprehendere non potuerunt :
Christi voluntate ; unum e duobus neces- ! quia nondum venerat hora ejus, voluntaria
sario colligitur, nempe vel Christum posito scilicet, non qua cogeretur mori, sed qua
præcepto non potuisse non mori, vel po- j dignaretur occidi, ut dicit Augustinus. Lo­
tuisse peccare : utrumque autem est absur- Ï cum autem Matthæi ita exponit : Hic assi­
dum : ergo Christus potuit humana voiun- i gnat rationem ad mitigandum animum Petri,
tate præcepti obligationem impedire, vel l dans inlelligere, quod voluntarie patiebatur, 1
suspendere. Sequela ostenditur : quia non I et quod paierai effugere. Et infra : lia Petrus
mori, urgente obligatione præcepti mo- ■ se habebat, quod deberet eum defendere, ct
riendi, est peccatum : ergo stante obliga- j indigeret auxilio hominum : ideo vult dicere,
tione præcepti vel Christus non potuit non l quod si auxilio hominum posset defendi,
mori, vel potuit peccare.
j
mullo magis Angelorum. Sed non erat ne·
D3rga-r
97. Ad argumentum respondetur distin- j cesse : quia magis Angeli sustentanlur per
mentam, guendo majorem, quæ si loquatur de po- | ipsum. Denique subjungit : Ex isto loco
testate Christi antecedenti, et quæ respicit I destruxerunt quidam opinionem illorum, qui
mortem secundum se, sive in sensu diviso, | dicebant, quod non poterat Dominus facere,
concedi debet : sed neganda est si loquatur j nisi quod faciebat. Nam si poterat legiones
de potestate consequenti, quæ respicit ac- | convocare, quas non convocavit: constat,
tum vitandi mortem in sensu composito I quod polcst facere mulla, qux non facit.
cum omnibus circunstantiis occurrentibus, Quomodo ergo implebuntur Scripturæ? Hic
inter quas recensetur præceptum. Deinde ponitur tertia ratio, quare non debeat impe­
neganda est minor : quia ut Christus po­ dire : quia ita Scriplurx dixerunt : et ideo
testate antecedenti potuerit vitare mortem, sic oportet fieri. Ex quibus omnibus liquet
necessarius non est recursus ad ablationem salvari veriiatem, ac intentionem eorum
præcepti; cum talis potestas, et præceptum locorum absque ullo recursu ad potestatem.
quia

D18P. XXVII, DUB. VL

quia Christus potuerit præceptum moriendi
impedire, vol a se excutere,
Etffion- Ad primam confirmationem patet ex
Mngr, dictis : quia licot Pater sustulerit animam
"“ii®· Christi per præceptum, non tamen per
s's' violentiam, aut coactionem : ipse enim
sua sponte, et libere Patri præcipienti
obedivit. Nec aliud significatur a Christo,
nec aliud ut libere posuerit animam suam,
requiritur, ut proxime vidimus ex D. Tho.
Ad secundam negamus minorem : quia
juxta Adversariorum doctrinam minime
salvatur, et quod Christus exercuerit veram
obedien'tiam in subeundo mortem, et quod
habuerit libertatem proximam in adim­
plendo præcepta, ut ostendimus § præced.
Unde insufficiens est ea doctrina ad supe­
randum difficultates, quæ occurrunt in hac
materia : aliunde vero nullum habet funda­
mentum ab auctoritate ; sed recens est
Juniorum inventum, ut satis constat ex
dictis. Ad tertiam neganda est major :
nam ut Christus fuerit liber in acceptando
mortem, sufficit habuis-e potestatem ad
omissionem mortis secundum se; quam po­
testatem posito, et urgente præcepto reti­
nuit : sed ut posset peccare, deberet habere
I
potestatem ad omissionem mortis conjun!
gendam cum præcepto, quam potestatem
nunquam habuit. Unde neutrum inconve­
niens vel carentiæ libertatis, vel potentiæ
peccandi ex nostra sententia infertur, ut
I
sæpius in superioribus explicuimus, et ma­
gis constabit ex dub. seq. : quod specialiter
deserviet ad superandum ex professo diffi:
cultatem objectam, et quam tam frequen­
ter causantur Recentiores, ut novas, sed
non solidas sternere tentent vias.
DUBIUM VI.

Utrum Christus fuerit liber in observando
prxcepla, et qua ratione.
I

■

I
I
1
I
I
!
i
!

I
I

Quæ in dubiis præcedenlibus diximus,
angent difficultatem præsentis : curavimus
namque manifestare Christum independenter ab humana* voluntatis electione
fuisse ligatum obligatione præcepiorum
vere, et proprie talium, ex quibus debuerit
v. g, subire mortem, non solum secundum
substantiam, sed etiam quantum ad omnes
ejus circunstantias ; ut exclusas relinqueremus falsas aliquorum sententias, quibus
propositam difficultatem superare conantur. Hæc vero inde magis crescit : nam
«i res ita se habuit, et Christus est simSalmant. Curs, theolog. tom. XVI.

97

pliciter impeccabilis, ut statuimus disp.
25, dub. 2 : non apparet, qua ratione fue­
rit liber in obediendo præceptis. Nam sup­
posito rigoroso præcepto subeundi mortem
cum omnibus ejus circunstantiis, non
mori est peccare, et posse non mori est
posse peccare : ergo si Christus peccare
nequit, sequitur, quod supposito præcepto
moriendi non possit omittere mortem : et
consequenter quod non libere, sed necessa­
rio observet moriendi præceptum. Eademque difficultas in aliis omnibus præceptis
occurrit. Recursus autem ad potestatem,
qua Christus ab initio potuerit vel impe­
dire præcepta, vel jam posita suspendere,
aut relaxare, exclusus est dub. præced.
non itaque apparet, qua ratione fuerit
liber in observando præcepta. Nihilo­
minus.
§ IAsseritur libertas Christi in praeceptorum
observatione.
•

98. Dicendum est primo Christum libere prima
simpliciter observasse præcepta. Sic sen- co“clQ"
tire communiter omnes Theologos tam
antiquos quam modernos testatur Godoi Godoi.
di?p. 49, num. 2. Et quidem Ita est :
nam quotquot a nobis relati sunt dubiis
præcedentibus sive pro assertionibus nos­
tris, sive pro contrariis, in hoc conve­
niunt, quod Christus fuerit liber in adim­
plendo præcepta ; quamvis differant in
modis explicandi, et tuendi prædictam ve­
ritatem : quam proinde potius supponunt,
quam probent. Quare opus non habemus
illos in particulari referre. Fundamentum Fundaautem desumitur ex dictis in præcedenti- ,nenlum·
bus, et potest breviter ad formam reduci :
nam Christus fuit liber v. g. in patiendo, et
sustinendo mortem pro nobis : sed ad hæc
obligabatur præcepto : ergo fuit liber in
præceptorum observatione. Consequentia
patet. Et major est certa : quia ad meritum,
et satisfactionem requiritur libertas inope­
rando, sine qua nequit dari bonitas mora­
lis, quæ ad rationem propriam meriti, et
satisfactionis essentialiter requiritur, ut
constat ex dictis tract. 16, disp. 1, dub.
2. Sed Christus meruit, et satisfecit pa­
tiendo, et sustinendo mortem pro nobis,
ut constat ex Apostol. ad Philipp. 2 : /7u- Ad Phimiliavit semelipsum factus obediens usque lip* **
ad mortem, mortem autem crucis. Prop­
ter quod et Deus exaltavit illum, et do­
navit illi nomen, quod est super omne
7

98

DE INCARNATIONE.

Roajd ·> wwn,’n· Et ad Rom. 5 : Sicut per unius
est certa : nam cum ex una parte Christus
’ °’ inobedientiam peccatores constituti sunt
habuerit universalem, et perfectam cogni­
mulli : ita per unius obcdienliatn justi cons- tionem ; et ex alia parte passio, et mors
IsateW. tiluunlur multi. Et Isaiæ 53 : Si posuerit
secundum se acceptai non habeant rationem
peccato animam suam, videbit semen lon­
boni summi, et universalis, atque satiantis
garum, et voluntas Domini in manu ejus adœqualâ voluntatem humanam : sequitur
dirigetur. Ergo Christus fuit liber in pa­ Christum non fuisse naturali, sive omni­
tiendo^ et sustinendo mortem pro nobis.
moda necessitate determinatum ad earuni
Minor etiam constat ex dictis dub. -i, § 2, prosecutionem, sed potuisse pro suo arbi­
ubi ostendimus Christum obligatum furise trio illarum acceptationem omittere : sicut
ex præcepto Patris ad subeundum mortem
in nobis proportionabilitcr contingit, qui
pro nobis, facile suadetur ex testimoniis ex prædicta ratione (quæ est radix a priori
immediate allegatis, in quibus Christus libertatis in agendo) non determinamur
dicitur mortuus ex obedientia ; hæc nam­ necessario ad amandum bona particularia,
que essentialiter supponit, et respicit sed libere illa eligimus cum facultate vide­
præceptum tanquam formale motivum, ul licet illa non amandi : erat itaque humana
loco citato explicuimus.
Christi voluntas de se libera in amando
Confir­
Confirmatur : nam ille operatur libere passionem, et mortem, quemadmodum ct
matio
qui agit cum potestate non agendi, sive alia bona particularia, ut satis constat ex
I
cum facultate omittendi, quod agit : sed dictis dub. 3, § 1. Minor etiam ostenditur :
ita se habuit Christus in subeundo passio­ quia superveniens præceptum non immutat
nem, et mortem sibi præceptam : ergo intrinsece modum proprium voluntatis hu­
fuit liber in observando præcepto. Minor mante, nec auffert ab illa aliquid de facul­
constat ex pluribus Scripturæ testimoniis,
tate physica, quim ex se habet : est enim
aliquid extrinsecum, et ad summum concur­
in quibus attribuitur electioni Christi,
rit moraliter : ergo si humana Christi volun­
quod se subjecerit morti, et passioni :
electio namque est actus agentis libere :
tas est de se indifferens, sive libera com­
ubi enim non e.-t indifferentia, sive facul­
parative ad passionem, et mortem secundum
tas in opposita, superfluum, et repugnans
se consideratas ; sequitur, quod adhuc sup­
est eligere ; cum supponatur necessaria, et posito præcepto habuerit eandem indiffe­
omnimoda ad unum determinatio. Habuisse rentiam, et libertatem in ordine ad prædicta
autem Christum electionem in patiendo, et objecta secundum se. Idque sufficit, ut
isaiæ 53. moriendo, aperte significatur Isaiæ 53 :
Christus fuerit liber in exequendo illa, licet
Oblatus est quia ipse voluit. Et ibidem : Si fuerit sub præcepto.
posuerit pro peccato animam suam, videbit, '
Nec momenti erit, si dicatur Christum
fis
Joau. 10. ei saturabitur. Joan. 10 : Ego pono animam 1 antecedenter ad præceptum habuisse in­ ens.
meam : nemo tollit eam a me, sed ego pono differentiam, et potestatem non solum
eam a me ipso. Et potestatem habeo ponendi physice, sed etiam moraliter ad omitten­
UcbVi? eam'
Hebræ. 12. Qui proposito sibi dum mortem : supposito autem præcepto
non habuisse facultatem moralem omit­
‘gaudio, sustinuit crucem, confusione con­
tempta. Et in isto sensu exponuntur com­
tendi : quia omissio, supposito præcepto,
muniter hæc et alia testimonia a Patribus,
fit objective moraliter mala, ac subinde
quos dub. 3, num. 35, allegavimus.
Christo impossibilis, qui est impotens pec­
Aliud
99. Probatur secundo eadem assertio :
candi, ut statuimus disp. 25, dub. 2.
molivu in. quia si consideremus Christum compara­ I Unde non sequitur, quod si præcisive a
tive ad suam passionem, et mortem secun­ ; præcepto est liber circa mort· m ; maneat
dum se acceptas, et præcisive a præcepto, I supposito præcepto cum eadem libertate.
nulla vel apparens ratio occurrit, ut dica­ Id, inquam, minime refert : nam ut Chrismus ipsum non fuisse liberum : sed abso­ I tus, etiam supposito præcepto fuerit sim­
luta necessitate determinatum ad earum pliciter liber in subeundo mortem, satis
amorem, et acceptationem : sed præceptum i est conservasse potestatem, et indifferensuperveniens non abstulit potestatem, et I tiam physicam, quam ex se habet cumindifferentiam, quam habet Christus erga I parative ad mortem secundum se acceppassionem, et mortem secundum se accep­ I tam : qui enim sic admittit mortem, ut
tas : ergo Christus fuit liber in subeundo ! habeat potestatem physicam illam nun
passionem, et mortem, supposito etiam I admittendi, libere simpliciter admittit.
præcepto. Consequentia patet. Et major I Præceptum autem superveniens exclusit
quidem

I

DISP. XXVII, DUB. VI.

Coalirla’.O

17>
WJi
-

TJ3’

quidem facultatem omittendi moraliter,
sive omissione, quæ in re non sit pecca­
turo,ut facile recognoscimus, et concedi­
mus, Sed tale præceptum minime excludit,
aut exe'-udare valet facultatem physicam
voluntatis ad omissionem mortis secun­
dum se : quo pacto, et non aliter omissio
correspondet facultati physica.·, quam ha­
bet voluntas in actu primo : sicut etiam
præceptum non immutat, nec diminuit
alia praedicata physica humani talis, sic
nec istud. Mansit igitur voluntas Christi,
etiam supposito moriendi præcepto, cum
eadem facultate, et indifferentia physica,
quam ex se habet, in ordine tam ad mor­
tem secundum se, quam ad omissionem
secundum se. Quod satis est ad agendum
cum facultate absoluta ad oppositum, at­
que ideo simpliciter libere.
Confirmatur : implicat, quod præcep­
tum destruat propriam sui materiam ; alias
seipsum destrueret : sed mors Christi, quæ
fuit materia præcepti moriendi pro nobis,
erat secundum se indifferens, et apta ter­
minare actum simpliciter liberum, ut hæc
solutio recognoscit : ergo per præceptum
non amisit esse secundum se indifieréntem,
et aptum terminare actum simpliciter li­
berum. Patet consequentia : quoniam ma­
teria præcepti debet esse indifferens de se,
aptaque terminare actum liberum : ubi
enim datur omnimoda necessitas, sive ad
unum determinatio ; superflua, et impos­
sibilis est directio voluntatis humanæ per
præcepta, sive leges : unde existentia le­
gum est efficax tam apud Philosophos,
quam apud Theologos argumentum, quod
simus liberi in operando. Ergo si prædicta
materia de se, et anlecedenter ad præcep­
tum erat aliquid objective indifferens, et ap­
tam terminare liberam Christi electionem;
impossibile est, quod id amiserit ex sola
impositione præcepti : atque ideo Christus
ita rem sibi præceptam exeeutus est, quod
potuerit illam absolute omittere : quo
nil amplius ad agendum libere desidera­
tur. At vero, quod supposito præcepto
non potuerit rem sibi præceptam omittere
moraliter, id est, difformiter ad præcep­
tum, minime praejudicat libertati : quia ad
hanc sufficit potestas omittendi absolute,
et secundum se, sive præcisive a circunstantia præcepti, ut infra magis declara­
bitur.
100. Contra communem hanc assertionem non reperimussententiam, quæTheologis probetur. Possunt tamen illi tria

99

genera argumentorum opponi. Tn primis
argumenta generalia desumpta ex efficacia
dis inorum decretorum, et praescientia di­
vina, quæ non magis libertatem Christi,
quam nostram oppugnant, etiam independenter a suppositione præcepti. Sed illis
jam occurrimus locis relatis num. 37.
Deinde argumenta desumpta ex eo, quod
Christus necessario dilexerit Deum finem
ultimum clare cognitum visione beata :
inde enim colligi videtur eadem necessitas
in amando ea, quæ ad conservationem ta­
lis amoris, et conversionem in talem finem
requiruntur ; uti se habet observatio præ­
ceptorum. Sed illis satisfecimus dub. 3, g
2, cum seq. ubi declaravimus, qualiter
Christus libere dilexerit Deum finem ulti­
mum, licet clare visum; atque ideo qua­
liter fuerit liber in diligendo creaturas (sive
apponatnr præceptum, sive non) per ha­
bitudinem ad prædictum finem : repugnat
enim habuisse majorem necessitatem in
ordine ad illas, quam ad istum. Denique
argumenta specialia desumpta ex obliga­
tione præcepti, et impeccabilitate Christi,
quorum difficultatem indicavimus a limine
hujus dubii. Sed priusquam illa referamus,
et diluamus ; oportet a secunda dubii parte
nos expedire.

*·

Explicatur concordia inter impeccabililatem
Christi, el libertatem ejus in adimplendo
præcepta.
I.

101. Dicendum est secundo ideo Chris­ Seconda
tum, licet ab intrinseco impeccabilem, li­ conclu­
sio.
bere implevisse præcepta : quia, illis etiam
suppositis, poterat omittere rem præceptam in sensu diviso. Sic docent communi­
ter Thomistæ, Medina quæst. 19, art. 4, Medina.
dub. 1 ad 1, quæst. 47, art, 2 ad 5. Al­ Aivirez
varez disp, 4G. Cabrera quæst. 18, art. 4, Cabren.
disp. 4, g 3. Bannez 1 p. quæst. 19, art. Banncz.
10, dub. 1, coroll. ult. Zumel ibi quæst. Zumel.
22, art. 4, disp. unica dub. 2. Vincentius vincint.
in relect. quæst. 5, ξ 430. Joan, a S. jOanu. a
Thom. disp. 17, art. 4, § Quinta solutio, S-Thom.
et Ad secundum argumentum, et pro ea­
dem sententia refert Molinam 1 p. quæst.
14, art. 3., disp. 18, § Ut ad argumenti
N. Philip, disp. 9, dub. 4, in resp. ad I. Philip,
pus.
Godoi disp. 39, #8. Gonet disp. 21, art. 3, Godoi.
g 3. Labat disp 7, dub. 2, § 2. tt alii GoueL
quamplures. Unde hunc dicendi modum Labat.
jam olim statuimus tract. 16, disp. 1,

DE INCARNATIONE

100

1

; ·
Jf·

dub. 2, a num. 14. Et eidem aperto sufSwrei. fragatur Suarez disp. 38, sect. 3, circa
finem, ubi docot Christum non potuisse
omittere rem præceptam in sensu com­
posito ; quia sic posset peccare : potuisse
tamen omittere rem præceptam in sensu
diviso; quoniam habebat omnia principia
intrinseca indifferentiæ, præceptum enim
non immutat modum proprium intrin­
secum voluntatis humante. Unde in calce
tectionis concludit : Sic igitur expositus
sensus divisus , el compositus sufficienter
solvit difficultatem hanc : quam scilicet nunc
versamus.
FoetaProbatur autem hæc assertio tripliciter :
primom1. primo ab exclusione aliorum modorum di­
cendi : etenim Christum fuisse liberum in
adimplendo præcepta omnes Theologi ali­
qua via salvare, atque exponere debent,
ut satis constat ex § præced sed aliæ viæ,
quæ pro isto fine excogitata» fuerunt ab
aliis, minime satisfaciunt : ergo a sufficienti partium enumeratione sequitur, quod
ideo Christus fuerit liber in adimplendo
præcepta, quia potuit omittere rem præ' ceptam in sensu diviso. Minor probator :
nam ad superandum præsentem difficulta­
tem quidam dixerunt præcepta Christo
imposita ipsum non obligasse in conscien­
tia : alii affirmarunt talia præcepta impe­
rasse præcise substantiam rerum, non au­
tem earum circunstantias : alii asseruerunt
prædicta præcepta imposita fuisse depen­
dentor ab humana Christi voluntate optante,
et postulante : alii denique recurrunt ad
facultatem, quam Christum dicunt habuisse
petendi dispensationem, et se liberandi a
præceptis. Omnes autem istos dicendi mo­
dos esse falsos, et insufficientes ostendi­
mus in duobus dubiis procedentibus :
idemque censendum est de aliis modis di­
cendi minus principales, qui ad præmissos
reducuntur.
Secundo ab exemplo : nam ita proporiionabiliter explicanda est libertas Christi in
adimplendo præcepta, sicut libertas homi­
nis in exequendo rem a Deo efficaciter
prædefinitam, vel ad quam movet per auxi­
lium ab intrinseco efficax. Sicut enim
Christus est ab intrinseco impeccabilis, cum
quo minime cobærere videtur potestas ad
omittendum rem præceptam ; quia si omit­
teret, peccaret : sic etiam decretum Dei
est ab intrinseco efficax, et auxilium, quo
movet, est essentialiter infrustrabile; cum
quo conciliari non videtur facultas hormnis
ad omittendum actum a Deo prædefinitum,

L

■'

— r. ·

et ad quem efficaciter movet. Sed quod
homo sit liber in eliciendo actum a Deo
pnedeiinitum, el ad quem efficaciter movetur. consistit in eo, quod adhuc suppositis
pnedeliniiione, el auxilio efficaci ad actum,
potest illum omittere in sensu diviso, sive
consideratum secundum se, ut ex professo
explicuimus tract, i, disp. 10, dub. 5 et
tract. 14, disp. 7, dub 4. Ergo pari ra­
tione quod Christus fuerit liber in exe­
quendo res sibi praeceptas, non obstante
quod supponatur impeccabilis, consistit in
eo, quod potuit ea, quæ sibi præcipiebanlur
omittere in sensu diviso, sive considerata
secundum se.
Terlio ratione : nam ille concordiæ mo­
dus in hac difficultate præferri debet, qui
salvat duo principalia, quæ in ea salvari
debent, nempe Christum non potuisse vio­
lare præcepta sibi imposita, quia est im­
peccabilis; et aliunde fuisse liberum in
eorum observatione : hæc autem duo op­
time conciliantur, et explicantur dicendo,
quod non potuit omittere rem præceptam
in sensu composito, et quod potuit illam
omittere in sensu diviso : ergo ita asse­
rendum est Probatur minor quoad primam
partem : quia violatio præcepti non esi
aliud, quam omissio præcepti in seusu
composito ejusdem præcepti, sive omissio
conjuncta præcepto tunc urgenti : ergo ut
Christus posset violare præcepta, opus
erat, quod posset omittere rem præceptam
in sensu composito : ergo e converso
optime salvatur Christum non potuisse vio­
lare præcepta ex hoc ipso, quod non potue­
rit omittere rem præceptam in sensu
composito. Secunda etiam minoris pars
ostenditur : quoniam ut quis eliciat sim­
pliciter libere aliquem actum, sufficit, quod
simul habeat potestatem ad illum omitten­
dum absolute, et secundum se considera­
tum : qui enim ita agit, ut possit non
agere absolute, liber est in agendo : sed
posse omittere in sensu diviso est posse
omittere actum absolute, et secundum sc
consideratum : ergo recle salvatur, quod
Christus fuerit liber in observando præcepta
ex hoc ipso, quod potuerit omittere rem
præceptam in sensu diviso. Quod vero
Christus cum suppositione præceptorum,
et observationis eorum retinuerit hanc po­
testatem omittendi rem præceptam in sensu
diviso, suadetur ex dictis § præced. quo­
niam si Christus, nulla facta suppositione
præceptorum operaretur (ut potuit) eandem
materiam; ageret cum potestate omittendi
illam,

DISP. XXVII, DUB. VI,

■

'
i
!

illam, non quidem in sensu cbmposito,
sive conjungendo omissionem operationis
cum operatione ; id enim implicat contra­
dictionem ; sed in sensu diviso, sive se­
cundum se, et præcisive a prædicta con­
junctione. Sed præceptum superveniens
non abstulit a Christo hujusmodi potesta­
tem ; siquidem non immutavit physicam
ejus potentiam. Ergo facta suppositione
præceptorum, et observation is eorum, adhuc
Christus retinebat potestatem omittendi ac­
tum in sensu diviso. El profecto nulla
repugnantia apparet in eo, quod Deus
præceperit Christo elicere libere aliquam
operationem , cum Deus jus, et potestatem
habeat supra operationem voluntatis hu­
mante, non solum secundum substantiam,
sed etiam secundum modum libertatis.
Cum igitur Deus impossibilia absolute non
imperet, fatendum est Christum tali præ­
cepto supposito, potuisse actum libere eli­
cere. Sed nequit libere elicere actum absque
facultate, sive potestate illum omittendi.
Ergo Christus taliter exequerelur rem sibi
præceptam, quod simul haberet potestatem
illum omittendi. Atqui hæc potestas non
est ad omissionem in sensu composito vel
præcepti, vel operationis præceptæ : implicatoria namque est conjunctio omissionis,
vel cum præcepto, vel cum operatione
præcepta. Fateri itaque oportet, tum quod
talis potestas sil ad omissionem in sensu
diviso, et secundum se : tum quod Chris­
tus, stante, et urgente præcepto, hanc
potestatem retinuerit : tum quod fuerit
simpliciter sufficiens, ut Christus libere ob­
servaverit præcepta.
kftiaa
102. Ut autem perfectius intelligatur
auJi·
argupaw hæc doctrina, ex qua legitima
£.2®t mentorum solutio dependet, recolendum
érûii. ei
Mfo- est ex fusius dictis locis supra relatis,
K!i· quod cum dicimus Christum non potuisse
omittere rem præceptam in sensu composito præcepti ; potuisse autem illam omit­
tere in sensu diviso ; sensus hujus distinctionis nullatenus est, quod stante, atque
urgente præcepto non stet simul potestas
omittendi, et quod præcepto ablato adsit
hæc potestas. Si enim res ita se haberet,
plane præsentia præcepti excluderet liber­
tatem in agendo, sicut et potestatem ad
omittendum Sed sensus est Christum
stante præcepto non potuisse omittere
conjungendo omissionem cum illo : po­
tuisse tamen, etiam stante præcepto, omit­
tere omissione secundum se accepta, quo
pacto præscindit tam a præcepto, quam a

10!

I conjunctione cum illo. Negamus itaque
potentiam, ut dicitur simultatis, sive ad
conjungendum præceptum, et omissionem :
sed adstruimus simultatem potentiæ,
nempe conjunctionem inter præceptum
urgens, et potestatem ad omissionem seI eundum se. Sicut amans, dum amat, ne­
quit non amare, in sensu composito; po! test tamen non amare in sensu diviso :
I quia licet non habeat potestatem ad con­
jungendum amorem, et omissionem amo­
ris; tamen cum amore exercito conjungit
potestatem ad omissionem amoris secun­
dum se. In quibus omnibus distinctio peI nes sensum compositum, et divisum non
est subjectiva, sed objectiva, sive ex parte
exercitiorum, aut terminorum : nam facta
suppositione præcepti, et amoris, et in
sensu composito istorum, relinquitur po­
testas ad omissiopem, non quidem in sensu
composito sive ad conjungendum omissio­
nem cum præcepto, vel amore ; sed in sensu
diviso, sive in ordine ad omissionem con­
sideratam secundum se, et præcisive ab his,
quæ sibi accidentalia sunt, uti se habent
præceptum, et amor, licet alias existere
supponantur. Hæc quidem sunt notissima
inter Thomistas; sed quæ reproducere co­
gimur ad refellendum importunam aliquo­
rum intelligentiam, qui contrarium sen­
sum supra insinuatum ipsis affingere stu­
dent. Unde miramur, qua ratione post
tam repetitam voce, et scripto a Thomistis
explicationem, oppositum sensum eis at­
tribuant. Magisque admiramur in Lumbier
scriptore recentissimo. qui post visos Godoi, Gonet, et alios, quos sæpe allegat, in­
quit quæst. 33, art. 2, § 2, num. 1765 :
Thomislæ componunt libertatem in re præ­
cepta cum impeccabilitate per sensum divi­
sum. el compositum præcepti : quia scilicet
slanle præcepto non possit non acceptare
mortem ,- quia peccaret non acceptando,
(quod tamen erat impossibile ei) : potest- ta­
men in sensu diviso, scilicet ablato præceplo. Ita communiter Thomislæ. Unde ul­
terius colligit (quidem legitime juxta
principia relata) quod Christus stante
præcepto non fuerit liber in obediendo.
Hæc vir doctus; sed indocte, falso, et ri­
dicule : nullum namque Thomistam pro­
feret, qui distinctionem sensus divisi, et
compositi ita explicuerit : sed omnes illam
exponunt, ut modo præmisimus, et ex ip­
sis Annato, et Joanne de Ripalda Jesuitis
ostendimus loco supra allegato ex tract.
14, num. 214. Quod autem aliqui ex Ad-

•I

Lumbier.

10*

DE INCARNATIONE

versariis aliter velint intelligero. et oppo­
sita referant; non ex alia radice provenit,
quam quod videant juxta legitimam Thomistarum inte-ligentiam dissipari illorum
argumentum tam in hac difficultate. quam
in materia de auxiliis : franguntur enim
arguentium adsultus, et dentes in solidis­
simo osso distinctionis penes sensum di­
visum, et compositum legitime intellect®.
Unie Ledesma loco citato relatus sincere
dixit : Aulhorw hi in aliis materiis Theolo­
gicis hanc distinctionem admittentes, reji­
ciunt eam in praesenti disputatione: quia
eorum argumenta, admissa hac distinctione,
ut admitti debet, evidenter solvuntur a Thomistis. Reliqua videantur loco allegato.
Adversa- 103. Modo autem incidenter rejicienda
objectio, est eorum argumentatio, qui opponere so­
lent quod Christum posse omittere mor­
tem sibi præceptam in sensu diviso, non
est a'iud, quam posse omittere divisive a
præcepto : hoc autem non sufficit, ut libere
mortem subierit ; ergo juxta præmissam
Thomistarum distinctionem Christus non
fuit liber in subeundo mortem sibi præceplam. Probatur minor : quia posse non mori
divisive a præcepto est posse non mori ex­
cluso præcepto. sive ex suppositione, quod
præceptum non sit : id vero non sufficere
ad libere operandum liquet in beatis qui
divisive a visione, sive sub conditione,
quo i visio non adesset, possent Deum non
diligere : et nihilominus de facto non dili­
gunt Deum libere, sed necessario, quia re
ipsa adest visio : ergo Christum posse non
mori divisive a præcepto minime sufficit,
ut libere mortem subierit. Et declaratur
amplius : nam ideo beati non sunt liberi
in amando Deum, quia visio non solum
excludit omissionem amoris, verum etiam
impedit, aut ligat poteriiiam omittendi :
sed præceptum mortis in Christo impecca­
bili non solum excludit omissionem mortis
exercitam, verum impedit etiam omittendi
potestatem : ergo Christus non fuit liber
in exequendo præceptum mortis : nihil
itaque ad rem facit, quod Christus potuerit
non mori in sensu diviso, sive divisive a
præcepto, et sub hypothesi, quod non esset.
ProfliSed hæc illorum objectio nihil valet,
g31ur’ proceditque ex sinistra ipsorum intelligentia jam supra præmissa, quam vel habent,
vel habere affectant, ne veritas Thomistica
suscipiatur. Respondemus ergo negando
minorem. x\.d cujus probationem dicendum
est, quod posse non mori in sensu diviso,
sive divisive a præcepto excludit conjunc-

tionem præcepti cum omissione, non au­
tant conjunctionem præcepti cum potestate
omittendi : nam adhuc stante præcepto stat
potestas proxima ad omissionem mortis
consideratam secundum se, quo pacto ex
parte objecti, seu termini præscindita præ­
cepto. Unde Christus non solum haberet
illam potestatem omittendi, si auferretur
præceptum ; sed illam etiam habuit, quam­
vis præcepto tunc obligaretur. Exemplum
autem beatorum non est ad rem : quia vi­
sio, cum excludat indifferentiam, propo­
nens summum bonum perfecte satians
voluntatem, pariter excludit, aut impedit
potestatem proximam omittendi amorem:
quare de illis ad supimum verilicatur, quod
si auferretur visio, Deum libere diligerent;
minime autem, quod stante visione ha­
beant potestatem proximam omittendi
amorem : et ideo libere, sed necessario
Deum diligunt. Stat itaque diversitas, quod
de beatis non veriticatur, posse omittere
amorem nisi div sive a visione, ly divisive
a vision»-, sumpto tam ex parte actus, quam
ex parte potentiæ. Sed de Christo verificatur posse omittere mortem divisive a præ­
d
cepto, ly divisive a præcepto, sumpto prac­
tise ex parte termini, secus ex parte
potentiæ : quia etiam stante præcepto,
et in sensu composito illius stat potentia
proxima ad omissionem mortis secundum
se ; quo pacto omissio præscindit a præ­
cepto. Unde facile constat ad majorem
illam difficultatis explicationem : neganda
namque est minor : licet enim præceptum
moriendi impedierit omissionem mortis
exercitam; non tamen impedivit potesta­
tem omittendi mortem secundum se : quia
præceptum non immutavit potentiam, nec
abstulit indillerentiam, quam ex se habuit
juxta mortem secundum se, et præcisive
a præcepto consideratam, ut supra expli­
cuimus.
101. Sed instant : nam Christus ex sup­ litare
positione præcepti non potuit respicere rt>-A
omissionem mortis ut sibi possibilem in
sensu diviso : ergo non potuit mortem
praeceptam omittere in sensu diviso. Sua­
detur antecedens : quia omissionem mor
tis esse possibilem in sensu diviso est omis­
sionem posse dividi a præcepto; sicut esse
possibilem in sensu composito est posse
cum præcepto conjungi : sed Christus non
potuit moitem a præcepto dividere, cum
non potuerit præceptum a se auferre, ut
supra ostendimus a num. 92 ; ergo Chris­
tus ex suppositione præcepti non potuit
respicere

DISP. XXVII, DUB. VI.
respicere mortem ut sibi possibilem in
sensu diviso. Eo ve! maxime, quod Chris­
tus nullam potentiam habuit ad rem sim­
pliciter impossibilem ; sed ex suppositione
præcepti impossibilis est omissio secundum
se, sive quæ cum præcepto non conjunga­
tur : ergo ex suppositione præcepti Chris­
lus non habuit potentiam ad omissionem
mortis secundum se, atque in sensu diviso.
DispelliRespondetur negando antecedens. Ad cu­
lur.
jus probationem dicendum est, quod omissio
mortis præceptæ dupliciter potest inlelligi,
quoi dividatur a præcepto : uno modo posi­
tive; et ad hoc requiritur, quod præceptum
re ipsa excludatur : etsimiliter potentia ad
omissionem mortis divisive a præcepto posi­
tive est potentia ad omissionem excludendo
præceptum, sive ad exclusionem præcepti,
ut succedat mortis omissio : quam poten­
tiam fatemur non fuisse in Christo. Allero
modo fit divisio a præcepto pure præci­
sive : ad quam non requiritur ablatio præ­
cepti; sed sufficit, quod sumatur omissio i
secundum se, et abstracta ab accidentaliter
occurrentibus, atque ideo et ab ipso præ­
cepto, quod accidit tam morti secundum
se, quam omissioni mortis secundum se :
quippe cum et mors, et mortis omissio
queant essentialiter salvari sive præcepto.
Quare potentia ad omissionem mortis di­
visive a præcepto præcisive non est poten­
tia ad auferendum præceptum, sed poten­
tia ad omissionem mortis secundum se,
sive præcisive a præcepto : et banc poten­
tiam sicut Christus habuit antecedenter ad
præceptum, sic etiam retinuit post impo­
sitionem præcepti, et in sensu composito
illius. Cum ergo dicimus Christum, sup­
posito etiam præcepto mortis, potuisse il­
lam omittere in sensu diviso, non loquimur
de divisione positiva, quæ excludat præceptom ; sed de divisione mere præcisiva, at­
tendendo videlicet ad omissionem secundum
se, quo pacto a præcepto præscindit. Porro
ut Christus libere mortem subierit, satis
est posterior potentia; sive, et in idem re­
dit, ita subiisse mortem, quod illam po­
tuerit absolute omittere consideratam se­
cundum se : qui enim ita elicit actum,
quod possit illum absolute omittere, libe:e
simpliciter agit. Et ad hunc sensum affir­
mamus Christum fuisse liberum in ob­
servando præcepta. quia illorum observa­
tionem potuit omittere in sensu diviso.
Per quæ evanescit difficultatis augmen­
tum : nam licet nequeat dari vera potentia
in ordine ad impossibile, quud est tale

103

I essentialiter, et ex terminis; recte tamen
dari, et salvari valet in ordine ad id, quod
solum est impossibile ex aliqua acciden­
tali suppositione; ex se tamen, et secun­
dum se consideratum non repugnat : quia
potentia absolute est in ordine ad possi­
bile absolute, quidquid sit de accidenta­
libus suppositionibus. Licet autem omissio
mortis in sensu composito præcepti sit
necessario violatio præcepti, et ita Christo
impossibilis : nihilominus omissio mortis
secundum se a tali suppositione, atque
violatione præscindit, et est objective non
repugnans tam secundum se, quam res­
pectu Christi. Quare Christus quamvis li­
gatus præcepto retinuit veram potentiam
ad mortem in sensu diviso, sive conside­
ratum secundum se, et precise quoad es­
sentialia. Itaque satis est, ut libere accep­
taverit mortem, observaveritque alia sibi
præcepta. Potestque hæc doctrina declarari
exemplo ejus, qui libere amat : nam dum
sic amat, et in sensu composito amoris
habet potentiam ad omittendum amorem ;
alias non libere amaret : et tamen non
habet potentiam ad omissionem amoris ut
conjungendam cum ipso amore : est enim
hæc conjunctio impossibilis. Nec habet
potentiam ad omissionem amoris in sensu
diviso positive, seu contrarie : repugnat
enim excludere amorem pro momento, in
quo est, ex suppositione, quod sit. Unde
talis potentia, quæ vere remanet, et cum
amore conjungitur, solum est ad omissio­
nem amoris in sensu diviso præcisive,
quatenus videlicet secundum sua essentia­
lia accipitur, et ab accidentalibus præs­
cindit. Quo pacto est objective, et ex ter­
minis possibilis; licet fiat impossibilis
accidentaliter ex suppositione amoris.
105. His vero, quæ circa legitimam Distinc­
tio
iutelligentiam sensus divisi, et compositi penes
notare oportuit adjungenda est alia distinc­ poten­
tiam
tio, cum præced. nti coincidens, penes po­ antece
­
tentiam antecedentem, et consequentem. dentem
Illa dicitur, quæ respicit suum terminum, quentem.
ctco“se*
sive objectum secundum se, et præcisive
ab accidentaliter occurrentibus : ista vero
non est ita præcisiva, sed respicit termi­
num concretive a 1 omnes circunstantias
accidentales, cum quibus de facto, licet per
accidens, in actu exercito occurrit. Unde
sæpe contingit dari potentiam anteceden­
tem ad aliquid, pro quo non datur pob-ntia
consequens : quia fieri valet, quod aliquid
sit secundum se possibile, et tamen con­
jungi nequeat cum pluribus, quæ in exerci-

•»

'7

t

I

•u

■

IM

DE INCARNATIONE.

tio accidental iter occurrunt. I’f satis liquet
in exemplo proxime proposito : nam res­
pectu amantis pro momento A manet omis­
sio amoris pro tali momento secundum se
accepto objective, possibilis : sed tamen
implicat conjungi cum amore, et poni in
eo momento, ut istud est amoris mensura.
Quare amans, dum amat, relinet potentiam
antecedentem ad omissionem amoris; sed
tamen non habet ad id potentiam conse­
quentem. Et hinc provenit, quod potentia
antecedens respiciat terminum ut absolute
possibilem, non tamen ut de facto ponen­
dum : potentia vero consequens respicit
terminum non solum ut secundum se pos­
sibilem, sed etiam ut execution! manda­
tum : et propterea nec incongrue potentia
antecedens solet ab aliquibus vocari poten- |
tia solius possibilitatis; potentia vero con­
sequens appedatur potentia positionis. Quælibet autem retineatur ad omittendum, dum
quis agit, sufficit, ut libere simpliciter agat :
nam ut quis libere se gerat, satis est ita
operari, ut habeat potentiam omittendi
absolute, respiciatque omissionem tanquam
possibilem ex se, ut liquet in eo, qui libere
amat : non enim habet potentiam conse­
quentem ad omittendum amorem ex suppo­
sitione, quod sit; sed tantum habet poten­
tiam ad omissionem amoris secundum se :
quo pacto talis omissio manet objective
possibilis, licet in exercitio nequeat cum
accidentali amoris suppositione conjungi.
Duplex
De ique his præmissis, quæ generalia
nodus
sunt, addendum est pro qualitate præsentis
non
obedien­ materiae, quod non obedire præceptis, sive
di pneceplis. omittere materiam præceptam potest sumi
dupliciter. Uno modo pure negative, prout
importat simplicem negationem actus obedientiæ Et quia simplex negatio nullum
determinat debitum, nullumque subjectum
potest dici tam de eo, quod non est, quam
de eo, quod est, et tam de carentia actus
debiti, quam de carentia actus nullo modo
debiti. Sive enim quis habeat præceptum,
sive non; dum non elicit actum, dicitur
non obedire, et omittere actum. Quare
non obedientia, sive omissio odediendi
ita accepta nullum est objective peccatum :
quia sicut præscindit a debito, sic etiam
præscindit a præcepto imponente debitum.
Quo pacto non obedientia, sive omissio
obediendi correspondit per se loquendo
potenliæ antecedenti : quia hæc respicit
terminum secundum se, ei præcisive ab
accidentalibus, inter quæ computari so­
let præceptum, et debitum præcepti : acci-

dunt namque ista omissioni, sivo nega*
tioni obediontim secundum so. Altero
modo accipitur non obedientia, sive omis­
sio obediendi privative, et contrarie, quo
pacto dicit non moram carentiam aclus,
sed transgressionem, sivo violationem præ­
cepti, quando, et ubi obligat ; quod, magis
explicatur per inobedire. Et non obedien­
tia prædicto modo sumpta corresponds
per se loquendo potentia? consequenti, quæ
non præscindit ab accidentaliter occurren­
tibus, inter quæ præceptum est. Unde pro­
venit, quod non obedientia privative ac­
cepta sit determinata peccatum ; quia est
carentia rei debitæ ex lege, aut præcepto :
sed non obedientia negative sumpta nullum
est peccatnm, quoniam præscindit a debito
præcepti.
Æ
Ex quibus distinctionibus magis explica- Apjto
tur roboraturque veritas nostræ assertio- UD£·
nis : nam ut Christus fuerit liber in obser- fatia
vando præcepta, satis est illa observasse
cum potestate non observandi præcepta, )5ίίΙΰ
sive cum facultate non obediendi : sed
hanc potestatem, sive facultatem habuit;
idque optime declaratur dicendo, quod
Christus potuit omittere rem præceptam in
sensu diviso : ergo ideo Christus licet ab
intrinseco impeccabilis, fuit liber in obser­
vando præcepta: quia illis etiam supposi­
tis potuit omittere rem præceptam in sensu
diviso. Probatur minor quoad utramque
partem, et prima quidem : nam ut Chris­
tus dicatur habuisse potestatem non obser­
vandi præcepta, sive facultatem non obe­
diendi; sufficit quod habuerit potentiam
antecedentem ad omissionem obedientiæ
negative acceptam; quo pacto et est termi­
nus poientiæ antecedentis, et nullum pec­
catum est : sed Christus habuit potestatem
ad id, quod correspondet suæ potentiæ
antecedenti, et nullam malitiam explicat:
impeccabilitas namque Christi solum ex­
cludit potentiam ad peccandum, non vero
ad alia, quæ deordinationem non impor­
tant, ut ex se liquet : ergo Christus sic ob­
servavit præcepta, quod simul habuerit
potestatem non observandi, sive faculta­
tem omittendi. Secunda etiam minoris pars
suadetur : quia posse omittere rem præ­
ceptam potentia antecedenti, et omissione
pure negativa, est posse concurrere ad
omissionem secun lum se, et præcisive ab
accidentalibus, ac subinde a præcepto ac­
cidentaliter occurrenti : sed hoc ipsum est
i posse omittere in sensu diviso, hoc est,
I præcisive ab accidentalibus, et a conjunc­
tione

•1

DIRP. XXVJÏ, DUB. VI.

105
•AÎ

tiono cum præcepto, ut supra explicuimus;
ergo quod Christus habuerit potentiam
antecedentem ad omittendum omissione
pure negativa, qua· nullum est peccatum,
recte explicatur dicendo, quod potuerit
omittere rem præceptam in sensu diviso.
Ad hæc : Christum esse impeccabilem in
observando præcepta, salvatur cx hoc,
quod non potuerit illa omittere omissione
privativa, et conjungendo non observatio­
nem cum præcepto : Christum vero fuisse
liberum in observando præcepta, salvatur
per hoc, quod observaverit cum potestate
non observandi absolute, omissione mere
negativa, et præcisive a præcepto. Hæc au­
tem duo sunt principaliter asserenda, et
concilianda, utimpeccabilitas, et libertas
Christi simul salventur. Ergo ita sentien­
dum, et loquendum est, nempe Christum
ideo fuisse liberum in observatione præceptorum, quia illa potuit non observare
in sensu diviso.

§ in.
Refertur sententia contraria cum aliquibus
argumentis.
Opinio

Tira­ 106. Adversus secundam assertionem,
na. quin et contra primam, ut per secundam

explicatur, sentiunt omnes Auctores alle­
gati num. 82, et 86, et 94 : quotquot enim
opiniones eis locis relatas amplectuntur,
ideo ad illas confugerunt, quia sentiunt
impeccabilitatem, et libertatem Christi in
observandi præcepta, non recte salvari,
nec declarari juxta communem modum di­
cendi Thomistarum, quam § præced. pro­
posuimus. Argumenta autem, quibus illi
Auctores utuntur, sunt communiter illa,
quæ oppugnare videntur concordiam liber­
tatis nostræ cum prædefînitionibus absolu­
tis, et auxiliis ab intrinseco efficacibus :
eis vero satisfecimus locis supra relatis ex
tract. 4 et tract. 14. Unde illa in præsenti
referre, et refellere, duntaxat curabimus,
quæ specialiter occurrunt in hæc materia,
vel quæ, cum generalia sint, applicari spe­
cialiter queunt impeccabilitati, et libertati
Christi, prout a nobis conciliantur. Argui­
Prii-<a itur ergo primo : quia necessitas anteceamâ. dens tollit Ubertatem, sicut et potestatem
antecedentem ad oppositum : sed necessi­
tas moriendi in Christo orta ex præcepto,
et supposita ejus impeccabilitate, fuit ne­
cessitas antecedens : ergo talis necessitas
non reliquit in eo libertatem, sive potes­

tatem ad oppositum. Utraque praemissa
declaratur, et probatur ex doctrina D. An- D. Anselrni in lib. de concordia præscientiæ, et selmus.
pra-dostinationis et c. cap. I, ubi statuit
solam illam necessitatem non esse ante­
cedentem, nec libertati oppositam, quæ
liberam rei positionem sequitur ; unde a
contrario sensu inferunt eam necessitatem
osse simpliciter antecedentem, quæpræcedit omnem determinationem.etillam infert.
Cum ergo necessitas moriendi in Christo
orta ex præcepto non fuerit consecuta ad
liberam ipsius acceptationem, sed illam
simpliciter præiverit, ut ostendimus dub.
præced. ; sequitur talem necessitatem esse
absolute antecedentem, atque excludere
libertatem. Verba D. Anselmi sunt : Cum
dico, si præscilur aliquid, necesse est illud
esse futurum; idem est, ac si dicam, sierit,
ex necessitate erit. Sed hxc necessitas non
agit, aut prohibet aliquid esse, aut non esse.
Ideo enim quia ponuntur res esse, dicuntur
ex necessitate esse ; aut quia ponuntur non
esse, affirmantur non esse ex necessitate,
Non quia necessitas aut prohibe.al rem esse,
aut non esse, etc. In quibus solam illam ne­
cessitatem non præjudicare libertati signi­
ficat, quæ libertatem consequitur, et est
talis ex suppositione, secus vero, quæ li­
bertatem simpliciter præcedit.
Confirmatur : quia necessitas se tenens ex Confir­
pane actus primi non est necessitas conse­ matio.
quens, sed simpliciter antecedens, et liber­
tati contraria : qua ratione necessitas orta
ex visione beatifica est simpliciter antece­
dens comparative ad amorem beatificum, et
impedit, ne libere eliciatur; quia videlicet
se tenet ex parte actus primi : sed necessi­
tas moriendi in Christo orta ex præcepto se
tenuit ex parte actus primi in ordine ad
obediendum præcepto moriendi : ergo talis
necessitas fuit simpliciter antecedens, at­
que impedivit libertatem Christi in accep­
tatione mortis. Cætera constant, et minor
suadetur : quoniam objectum cognitum se
tenet ex parte actus primi comparative ad
actum voluntatis, qui provenit ex motione
talis objecti : sed objectum motivum obedientiæ est præceptum superioris, sine quo
vera obedientia salvari non valet, ut supra
ostendimus num. 12; ergo præceptum mo­
riendi in Christo se tenuit ex parte actus
primi comparative ad actum obediendi tali
præcepto in subeundo mortem : idemque
proinde dicendum est de necessitate mo­
Satisfit
riendi ex præcepto hujusmodi orta.
arguex
107. Ad argumentum respondetur
nwnto·

· ·?.

.·

I

i1»

4

T

tOfi

DE INCARNATIONE.

dictis tract. H, disp. 7, dub. 4, g 15, ubi
ex professo sententiam D. Anselmi expli­
cuimus) negando minorem : quamvis enim
impositio præcepti fuerit suppositio ante­
cedens, non tamen fuit necessitas simplici­
ter antecedens. et quæ excluserit potestatem
ad oppositum secundum se, sive in sensu
diviso : præceptum namque fuit de libera
mortis acceptatione, quæ libera nequit esse,
nisi procedat a principio potente absoluto
contrarium : quare ita abest, quod præcep­
tum necessitatem absolutam afferat, et
libertatem diruat, ut istam potius manifes­
tet, et ad proprium actum, nempe liberum,
in suo genere reducat. Ad oppositam autem
probationem dicendum est, quod ut suppo­
sitio antecedens non sit necessitas simpli­
citer antecedens; sufficit, quod consequatur
vel ad determinationem formaliter liberam,
el in se consideratam, vel ad determinatio­
nem virtualiter liberam, sive ad aliquid,
quod determinationem furmaliter liberam
causet, et inferat : implicat enim, quod
necessitas consequens liberam determina­
tionem quolibet ex prædictis modis sumpta
sit necessitas simpliciter antecedens, quæ
excludit potestatem absolutam ad oppositum
in sensu diviso. Et hac ratione quamvis
decretum efficax Dei prædefinientis nostros
actus sit suppositio antecedens, quæ libe­
ram determinationem nostram-formaliter,
eiinse consideratam præcedit; nihilominus
non est necessitas simpliciter antecedens :
quia videlicet consequitur eandem liberam
determinationem virtualiter consideratam,
eteontentam in decreto Dei. qui nostras libe­
ras determinationes perfectissime præcontinet : et a iunde talis suppositio est virtua­
liter ipsa libera determinatio, quam inferi,
et causal. Idemque proportionaidliter con­
tingit in suppositione antecedentis auxilii
ab intrinseco efficacis, et physice præmoventis ad amorem : non enim est necessi­
tas antecedens, quæ excludat potestatem
ad oppositum, sed causa gignendi actualem
determinationem formaliter liberam. Quod
pari ratione dicendum est de præcepto Dei
antecedenter obligante Christum ad accep­
tationem mortis : nam cum non imperet
quamlibet acceptationem, sed quæ sit for­
maliter libera, et quam infallibiliter infert
ob Christi impeccabililatem ; est virtualiter
ipsa libera Christi determinatio, sive accep­
tatio ; præsertim cum procedat a Deo prtncontinente, et decernente talem liberam
determinationem. Quare talis suppositio
non est necessitas antecedens, sive abso­

luta, quæ excludit | otestatem ad oppositum
in sensu diviso, et impedit libertatem :
sed ipsam potius liberam determinationem
infallibiliter infert : sic exigentibus et ipsa
efficacia divinæ voluntatis id intenden­
tis, ac pnecipientis, et ipsa Christi impeccabilitate. Quæ est doctrina ipsius D. An­
selmi lib. cit. cap. 2, ubi ait : Quoniam,
quod Deus vull, non potest non esse ; cum
vull hominis voluntatem nulla cogi, vel
prohiberi necessitate· ad volendum vel ad
non volendum, el vull effectum sequi volun­
tatem; tunc nccesse esi esse liberam, el
esse, quod vull. Et etiam D. Thom. 1 p. d.tu
quæst. 19, art. 8 ad 3, ubi inquit : Dicen­
dum, quod posteriora habent necessitatem a
prioribus secundum modum priorum. Unde
et ea, quæ fiunt a voluntate divina, lalem
necessitatem habent, qualem vult Deus ea
habere, scilicet vel absolutam, vel conditionatam : et sic non omnia sunt necessaria
absolute. Eandemque doctrinam tradit lib. 3
contra gent, cap 94 et quæst. 23 de Verit.
art. 5 ad 4, et alibi frequenter.
Nec refert, si opponas, quod necessitas Be/u.
consequens liberam determinationem Dei
continentis voluntatem, aut libertatem crea­
tam potest esse necessitas simpliciter ante­
cedens. et quæ impediat libertatem crea­
tam : quod satis liquet in amore beatifico,
qui con-equitur ad liberam Dei determi­
nationem ; et tamen non est liber, sed fit
cum necessitate absoluta, sive absque po­
testate ad oppositum : ergo quod suppositio
sequatur liberam Dei voluntatem, minime
impedit, quod sit necessitas simpliciter
antecedens; sed ulterius requiritur, quod
consequatur liberam determinationem vo­
luntatis humanæ consideratam formaliter
in se ipsa. Quare cum suppositio præcepti
respectu Christi non ita se habuerit; fit,
quod importaverit necessitatem absolutam,
et libertati contrariam.
Id, inquam, non refert : concesso namque antecedenti, distinguenda est prima
consequentia, et concedenda, ubi aliquid
sequitur ad liberam determinationem Dei
volentis, quod aliquid necessario fiat : sed’
negari débet, si consequatur ad liberam
determinationem Dei intendentis aut de­
cernentis, aut præcipientis, quod aliquid
fiat libere, sive cum potestate ad oppositum
in sensu diviso. Unde secunda consequentia
absolute neganda est : quia Deus libere
Christo præcepit liberam mortis accepta­
tionem. Et ratio hujus docirinte constat ex
immediate dictis : quia videlicet posteriora,
ut

DISP. XXVII, DUB. J V.

ut inquit D. Thomas habent necessitatem
a prioribus juxta modum priorum : undo
si Deus vult aliquid libere fieri, necesso
est, ut colligit D. Anselmus, quod fiat, et
quod fiat libere. Determinatio namque
divina vel per decretum, vel per præceptum
est virtualiter, sive causaliter ipse actus
creatus, qui decernitur, aut præcipilur.
Unde quia Deus decernit libere, quod amor
beatificus fiat necessario, et absque potes­
tate ad oppositum, et quia consequenter
ad hujusmodi decretum tollit indifferen­
tiam proximam per visionem beatam :
propterea talis necessitas est simpliciter
antecedens, utpote quæ non sequitur ad
determinationem liberam voluntatis hu­
manæ nec formaliter, nec virtualiter, aut
causaliter consideratam. E contra vero quia
Deus præcipiens Christo mortem intendit
liberam ejus acceptationem, quæ aliter
meritoria, et satisfactoria non esset; et
quiaconformiter ad hujus intentionem con­
servavit in eo indifferentiam proximam ex
parte judicii : idcirco talis necessitas non
est simpliciter antecedens : quia sequitur
ad liberam determinationem humanæ vo­
luntatis Christi, si non consideratam in se
formaliter, tamen sumptam virtualiter in
intentione, et præcepto Dei, quæ sunt cau­
saliter ipsa determinatio voluntatis creatæ,
ut magis explicuimus loco citato, ubi alias
replicas diluimus, quas proinde non repe­
timus.
tari- 108, Ad confirmationem respondere p sotfr- semus negando antecedens juxta doctrinam
miinsi. immediate præcedentem : nam si illud,
quod se tenet ex parte actus primi fit vir­
tualiter. vel causaliter libera voluntatis hu­
manæ determinatio, quam inferat ; nullo
modo dicenda est necessitas simpliciter an­
tecedens, et libertati opposita : nam cum
ea suppositio gignat actum liberum, mi­
nime potest dici necessitas absoluta, ut ex
se liquet. Quod si amor beatificus est ne­
cessitas antecedens respectu beatifici umo­
ris; non i l habet, quia præcise se teneat
ex pane actus primi, sed ex modo, quo se
tenet, nempe excludendo indifferentiam
proximam ex parte judicii, sine qua sal­
vari nequii potestas tendendi in oppositum,
atque ideo nec libertas. Id vero aliter con­
tingit in præcepto, licet se tenere dicatur
ex parte actus primi : quia cum sit a Deo
intendente actum liberum, et ordinetur ad
inferendum obedientiam subditi, quæ abs­
que libertate non contingit; est virtualiter,
et causaliter ipse actus liber, quem impe­

107

rat. Quare suppositio præcepti licet se. tenentisex parte actus primi non est neces­
sitas simpliciter antecedens; sel quæ
determinationem voluntatis humanæ aliquomodo consequitur. Absolute tamen res­
pondemus omittendo majorem, et negando
minorem ; nam Christus etiam supposito
præcepto habuit potestatem omittendi rem
præceptum in sensu diviso, quæ est potes­
tas antecedens, et absolute talis compara­
tive ad talem omissionem sedundum se :
quod satis est, ne Christus dicatur necessitatus ex parte actus primi ad mortis accep­
tationem, ut
præced. explicuimus. Ad
probationem autem minoris, concesso toto
syllogismo, negamus secundam consequen­
tiam; quæ ex prima concessa minime in­
fertur : nam licet præceptum fuerit suppo­
sitio antecedens, sive requisita ex parte
actus primi ad actum obediendi ; nihilo­
minus non exclusit potestatem ad omissio­
nem rei præceptæ in sensu disiso, sive
quoad essentialia consideratam. Ubi autem
simul cum suppositione præcepti, et infallibilitate actus præcepti conjungitur potes­
tas omittendi absolute, sive in sensu diviso ;
ibi non datur neces.-itas in actu primo, sed
magis indifferentia, et libertas : sic enim
lit actus, ut absolute possit omitti. Sicut
etiam cognitio requiritur ex parte actus
primi ad volitionem : et tamen ubi cogni­
tio conservat indifferentiam, non est neces­
sitas ex parte actus primi, sed relinquit
potestatem ad oppositum.
Nec refert, si huic doctrinæ opponas de Replica,
ratione agentis liberi esse, quud possit con­
jungere quodlibet libertatis extremum cum
his, quæ se tenent ex parte actus primi :
sed præceptum, ut concedimus, se tenuit
ex parte actus primi in ordine ad actum
obediendi; et Christus non potuit omissio­
nem mortis conjungere cum præcepto, alias
posset omittere in sensu composito, et sub­
inde peccare : ergo Christus non fuit liber
in mortis acceptatione, sed necessitatus est
ad illam non omittendam. Quæ objectio
aliter proponi valet in hunc modum : nam
ad libere obediendum requiritur potestas
expedita conjungendi omissionem mortis
cum omnibus his, quæ se tenent ex parte
actus primi : Christus autem hujusmodi
potestatem non habuit, siquidem non po­
tuit conjungere omissionem mortis cum
præcepto moriendi, quod se tenuit ex parte
actus primi in ordine ad actum obediendi :
non itaque liber fuit in exequendo præ­
ceptum.

108

DE INCARNATIONE.

lespon- Non. inquam, refert objectio hæc: nam
s,°’ licet quodhbel libertatis extremum debeat
posse conjungi cum his, quæ se tenent ex
parte actus primi per modum suppositi,
aut potentiæ liberæ ad ulrumque extre­
mum; non tamen debet posse conjungi cum
eo, quod habet rationem actus primi, aut
se tenet ex parte actus primi in ordine ad
unum tantum extremum, relinquendo ta­
men in supposito potestatem, quam alias
ex se habet in ordine ad aliud extremum.
Nam eo ipso, quod ista ita se habeant, ac­
tus, qui uni virtuti corresponded egreditur
a supposito habente potestatem ad opposi­
tum, atque ideo libere elicitur. Unde in
nostra sententia gratia habitualis est actus
primus essentialiter requisitus ad actum
charitatis, quo Deum ultimum finem supernaturalem diligimus super omnia, ut
ostendimus tract. 15, disp. 2, dub. 2, et
tract. 19, disp. 4, dub. 3. Et omissio præ­
dicti amoris, ubi obligat præceptum illum
eliciendi, nequit conjungi cum tali gratia,
sicut nec aliud quodlibet peccatum grave,
ut uadidimus tract. 15, disp. 2 riub. 3 et
4. Quo non obstante homo existons in gra­
tia libere elicit amorem charitatis sibi præ­
ceptum : quia videlicet licet gratia se te­
neat ex parte actus primi in ordine ad talem
amorem, et nequeat cum opposita, et peccaminosa omissione conjungi; nihilominus
non est actus primus per modum suppositi,
aut potentiæ ad utrumque libertatis extre­
mum ; sed est virtus præstans posse res­
pectu unius, et relinquens, ac permittens
in eodem supposito potestatem proximam ,
quam ex se habet ad oppositum : quod sa­
tis est, ut actus charitatis libere fiat ; sic
etiam homo ex gratia diligit, quod simul ex
se habet potestatem non diligendi. Eadem
itaque ratione quamvis præceptum se ha­
beat ex parte actus primi in ordine, ad ac­
tum obediendi, et tale præceptum in Christo
nequeat in Christo cum omissione obediendi
conjungi, nihilominus relinquit in Christo
potestatem ad omissionem, quam voluntas
humana ex se habet, ad omissionem actus
præcepti in sensu diviso : quod satis est ad
obediendum libere. Et quod: præceptum
conjungi non valeat cum quolibet liberta­
tis extremo, nihil refert : quii non pertinet
ad actum primum per modum suppositi,
aut potentiæ, sed per modum objecti, aut
motivi in ordine ad unum actum determi­
natum, relinquendo in supposito potesta­
tem ad oppositum libertatis extremum.
Per quæ etiam solvitur illa major, aut di-

versa difficultatis explicatio : nam maxima
in majori assumpta solum tenet in conjun­
ctione cujuslibet exercitii liberi cum omni­
bus, quæ se tenent ex parte actus primi
per modum suppositi, aut potentia? pros­
tantis posse ad ulrumque libertatis extre­
mum : secus vero contingit, si aliquid se
teneat ex parte actus primi præcise per
modum virtutis ad unum actum : nam
opus non est talem virtutem posse conjungi
cum utroque libertatis extremo; sicut nec
oportet, quod in unum et alterum influat ;
sed sufficit ita præstare posse ad unum, in
ipsumque influere, quod simul relinquat in
supposito facultatem ad oppositum : nam
eo ipso actus ei virtuti correspondons libere
procedit a principio quod, et quo. Sicut
gratia libere influit in amorem Dei, non
quia possit influere in oppositum, vel quia
possit cum opposito exercitio conjungi :
sed quia taliter influit determinate in prædictum actum, quod simul permi tat, et re­
linquat in subjecto facultatem ad opposi­
tum.
109. Arguitur secundo : nam si Chris­ SetodS3
tus posito præcepto moriendi posset omit­ arçïtere mortem ; posset inobedire, et peccare : EêS'.ÏX.
consequens est falsum ; cum Christus fue­
rit ab intrinseco impeccabilis : ergo Chris­
tus posito præcepto moriendi non potuit
omittere murtem : atque ideo illam non li­
bere, sed necessario acceptavit. Caetera
constant. Et major, sive sequela suadetur :
quia Christum posito moriendi præcepto
amittere mortem esset inobedire, et pec­
care ; siquidem conjungeret omissionem
cum præcepto ; et omissio rei præceptæ
est violatio præcepti, sive peccatum : ergo
si posito præcepto potuit omittere ; sequi­
tur, quod potuerit peccare Patet conse­
quentia : nam quod facit actus actu, facit
potentia possibiliter.
Huic argumento, quod est præcipuum Repea­
in hac materia, jam occurrimus tract. 16, ter,
disp. 1, dub. 2, §2. Et juxta ibidem dicta
respondemus vel negando absolute seque­
lam, vel il am distinguendo : Siposset omit­
tere in sensu composito, posset peccare, con­
cedimus : si posset omittere in sensu diviso,
negamus : et concessa minori, distinguen­
dum est consequens, et concedimus Chris­
tum non potuisse omittere in sensu compo­
sito, negamus vero, quod non potuerit
omittere in sensu diviso. Unde secunda
consequentia absolute neganda est : nam
ut Christus fuerit simpliciter liber in su­
beundo mortem sibi præceptam, sufficit
potuisse

DISP. XXVil, DUB. VI,

potuisse illam omittere in sensu diviso.
Et ratio, ac doctrina hujus responsionis
constat ex dictis % pneced. quoniam ut
omissio mortis sit peccatum, debet con­
jungi præcepto obliganti ad moriendum :
sic enim habet rationem violationis, inobedientiie, ac privationis rei debitæ : quare
si Christus posset omittere mortem in sensu
composito præcepti, posset utique peccare :
et vice versa, quia impeccabilis fuit, asse­
rendum est, quod non potuerit omiitere
mortem in sensu composito ; sive, et in
idem redit, quod non potuerit omissionem
mortis cum præcepto conjungere. Cæterum
omissio mortis secundum se considerata a
præcepto præscindit, atque ideo nec pri­
vatio, nec peccatum est, sed mera, et
simplex negatio : sicut se habet non obedire ubi nullum præceptum occurrit. Quare
ex eo, quod Christus potuerit omittere
rem præceptam in sensu diviso, sive omis­
sione, quæ præcise dicit essentialia, et a
præcepto præscindit, minime infertur, quod
Christus peccare potuerit : quippe cum
omissio obediendi ita accepta nullum pec­
catum sit : sufficit autem, ut quis libere
agat, quod possit omittere actum omissione
pure negativa, et quæ actui, quem elicit,
contradictorie opponitur : nam libertas
quoad exercitium hæc, et non alia extrema
potestatis exposcit : consistit enim in eo,
quod quis possit agere, et non agere; sive
consistit in agendo cum potestate non
agendi, ut ex se liquet. Juxta quam doc­
trinam, et distinctionem salvatur, et quod
Christus non potuerit peccare ; quia non
potuit omittere rem præceptam in sensu
composito : et quod libere impleverit præ­
cepta; quia potuit rem præceptam omittere
in sensu diviso. Sequelæ autem probatio
non urget ; concesso namque antecedenti,
negamus consequentiam in sensu imme­
diate præmisso. Ad cujus probationem
(licendum est maximam illam solum verificari in his, quæ præstat actus per se, et ut
est terminus potentiæ cui correspondet :
non autem in eis, quæ præstat accidentaliter secundum ea, quæ contingenter occur­
runt. Unde quia omissio secundum se, et
pricisive a præcepto est terminus per se
potentiæ antecedentis, et nullo modo im­
portat transgressionem præcepti; minime
sequitur, quod si Christus possit omittere
in sensu diviso, possit peccare; sed magis
infertur oppositum : cum omissio in sensu
diviso a præcepto, ejusque violatione præscindat. Cæterum in actu exercito, ubi præ- |

109

I ceptum supponitur, omissio conjungitur
per accidens ipsi præcepto, atque ideo est
inobedientia, et peccatum : quare si Chris­
tus omitteret rem præceptam, re ipsa pec­
caret : et eadem ratione si posset omittere
rem pneeeptam in sensu composito, pec­
care posset. At minime concedimus, quod
ita omittere potuerit, sed solum in sensu
diviso, idque ad libere obediendum satis
I fuit, ut supra diximus. Quæ omnia decla­
rantur vulgari exemplo amantis libere ;
nam dum amat habet potestatem ad non
amandum; aliter enim non libere amaret :
et tamen si non amaret, conjungeret amo­
rem, et non amorem ; quod est impossibile.
Ubi evidenter evacuatur vis proloquii, Quod
facit actus actu, facit potentia possibiliter :
tenet namque præcise in his, quæ præstat
actus per se, ut est terminus potentiæ an­
tecedentis : non autem in his, quæ per
accidens in exercitio occurrunt, ut est sup­
positio actus, vel exercitii contrarii, cui per
accidens in exercitio conjungeretur.
110. Sed instabis : nam Christus fuit li-· Replica,
ber in acceptando mortem non solum se­
cundum se, sed etiam mortem ut præcep­
tam; si quidem illam acceptavit per actum
obedientiæ, quæ præceptum per se respicit,
et ab illo minime præscindit : ergo potuit
omittere mortem non solum secundum se,
sed etiam ut præceptam : sed omissio mor­
tis ut præceptæ est omissio in sensu com­
posito præcepti, et subinde rei debitæ pri­
vatio, et obligationis violario : ergo si in
Christo admittimus potestatem ad omit­
tendum rem præceptam ; minime possumus
salvare, quod fuerit impeccabilis.
Respondetur, concesso antecedenti, et Solviconsequentia prima enthymematis primi, tur.
tur'
negando minorem subsumptam, ex qua
ultima consequentia dependet. Nam morti
tam secundum se, quam ut præceptæ du­
plex extremum oppositum assignari potest,
nempe omissio mortis, quæ sit privatio ;
et omissio mortis, quæ sit mera negatio :
cum enim prima omnium oppositionum,
quæ in aliis imbibitur, sit contradictio ;
impossibile est, quod carentia morti oppo­
sita sit sola privatio rei debitæ, sed debet
etiam esse negatio mortis secundum se,
Unde cum extrema libertatis quoad exer­
citium sint actus, et ejus carentia; ex hoc
ipso, quod Christus fuerit liber in accep­
tando mortem ut præceptam : sequitur,
quod habuerit potestatem omittendi mor­
tem omissione pure negativa secundum se,
et præcisive a præcepto, sive in sensu di-

if
> ·!
y *,

IA
i.r

DE INCARNATIONE.

Alia
replica.

Profli­
gatur
■

*<·

· ;

If

Ù $

viso : et consequenter illam etiam ut præceptam non necessario, sed libere simpli­
citer acceptavit, quin inde colligatur quod
peccare potuerit. Quod magis perspicuum
fiet animadvertendo. quod cum dicitur
Christum acceptasse mortem ut praeceptam,
ly ul præceptam significat motivum formale
actus obedientiæ, quæ illam acceptavit, et
qui per se respicit præceptum. Sed cum
dicitur Christum potuisse omittere mor­
tem ut præceptam, ly ut præceplam minime
significat formale motivum omittendi
(nullus enim imaginatus est ad omissio­
nem liberam rei præceptæ requiri, quod
motivum formale omittendi sit præcep­
tum' : sed sumitur specificati ve, et signi­
ficat mortem sub præcepto constitutam.
Morti autem sic sumpte, et opponitur
carentia, quæ est privatio mortis debite,
et opponitur carentiæ. quæ est negatio
mortis secundum se. Unde ut quis sit liber
in acceptando mortem sibi praeceptam ;
opus non est. quod possit omittere mortem
formaliter ut praeceptam, atque ideo omis­
sione privativa, quæ sit præcepti violatio.
Praesertim cum mortem esse praeceptam
accidat morti secundum se unde omissio
mortis secundnm se non est omissio
mortis ut præceptæ ; sed ab hac circums­
tantia accidentali praescindit. Et consequenter potestas omittendi mortem secun­
dum se sive in sensu diviso nulla ratione ex
vi hujus est potestas ad peccandum : et ex
eo, quod Chrislus mortem sic omittere po­
tuerit, non infertur, quod peccare po­
tuerit.
Dices Christo non solum fuisse impera­
tam mortem, sed mortem ex obedientia,
sive et in idem redit, imperatum esse, quod
mortem actu formali obedientiæ accepta­
ret : sed actus obedientiæ essentialiter
supponit præceptum ; cum obedientia intelligi non valeat sine ordine ad superioris
præceptum : ergo Christus non potuit
omittere mortem sibi praeceptam nisi omis­
sione supponente, atque violante praecep­
tum. Unde locus praecluditur illi distinctioni
penes sensum divisum, et compositum, qua
tentamus conciliare impeccabilitatem, et
libertatem Christi in observando præcepta.
Respondetur majorem non esse certam :
quia ut Chrislus exercuerit actum obedien­
tiæ formalis in acceptando mortem, neces­
sarium non fuit, quod praeceptum impe­
raverit actum obedientiæ, sed salis fuit
imperasse mortem ipsam : supposito nam­
que præcepto circa mortem potuit Christus

illam acceptare ex motivo obediendi, nempe
ex præcepto, atque ideo riicere actum for­
malis obedientiæ. Sicul ad hoc; quod jeju­
nemus ex obedientia, minimo, requiritur,
quod praecipiatur actus obedientiæ; sed
sufficit, quod praecipiatur jejunium, et quod
illud observemus ex motivo obediendi.
Unde sicut morti accidit esse praeceptam;
sic acceptationi mortis accidit, quod prae­
cipiatur : quare omissio tam mortis, quam
acceptationis, si secundum se consideren­
tur, non est privatio rei débita), nec pecca­
tum, se mera, et simplex negatio. Et
consequenter ex eo, quod Christus morteiu.
aut mortis acc piationem sibi praeceptam
potuerit omittere in sensu diviso, omis­
sione negativa mortis secundum se ; non
infertur, quod potuerit violare præceptum,
vel inobedire, aut peccare. Gratis tamen
admisso, quod Christo praeceptum fuerit
acceptare mortem actu formali obedien­
tiæ, adhuc objectio non convincit, nec
aditum praecludit distinctioni a nobis adhi­
bite : quia sicut morti accidit esse praecep­
tam, sic etiam accidit acceptationi mortis,
quod praecipiatur, quin et ipsi actui obe­
dientiæ accidit, quod praecipiatur : sicut
enim potest salvari mors secundum se, et
sine præcepto ; sic eliam salvari valet
acceptatio mortis absque præcepto accep­
tandi ; quin et actus formalis obedientiæ
sine praecepto, quod ipsum actum imperet,
ut proxime diximus. Quare tam omissio
mortis secundum se, quam omissio accep­
tationis mortis, et omissio actus obedien­
tiæ præcepti, non sunt essentialiter caren­
tia rei debite, vel privatio ; sed mera, et
simplex negatio rerum secundum se, et
præcisive a præcepto. Et consequenter ex
eo, quod detur potentia ad omissionem
mortis secundum se, et ad omissionem
acceptationis mortis secundum se, et ad
omissionem actus obedientiæ secundum se ;
non sequitur, quod detur potentia ad priva­
tionem rei debitæ et subinde nec ad pec­
candum. Quare semper valet adhibita dis­
tinctio, quod si Chrislus posset omittere
mortem praeceptam in sensu composito
præcepti, posset peccare ; quare negamus,
quod omittere ita potuerit : sed ex eo, quod
potuerit omittere mortem præceplam in
sensu diviso, et secundum se, non sequi­
tur quod peccare potuerit : hæc posterior
potentia, quam admitiimus, sufficit ad sal­
vandum Christi libertatem in observando
præcepta, ut constat ex supra dictis.
Quid autem dicemus facta suppositione,
quod

DISP. XXV11, DUR. VI.

D

·
tii

quod aliquis actus sit essentialiter praecep­
tus, ct subinde essentialiter debitus ? Erit
iio Chrislus liber ad cum eliciendum ?
Respondetur casum esse simpliciter im­
possibilem : nullus enim actus magis in­
timo præceptum concernit, quam actus
obedientiæ : cui tamen non essentialiter,
sed accidentali ter convenit, quod praecipia­
tur reflexo in se ipso, ut proxime vidimus.
El ratio generalis est ; quia Deus nequit
rerum essentias immutare : extra rerum
autem essentias est, quod praecipiatur, vel
non a Deo : quare nullus est actus essen­
tialiter praeceptus, et debitus. Et conse­
quenter nullius actus omissio est essentia­
liter carentia formæ debitæ, seu privatio :
et Christus omnem hujusmodi actum sibi
præceptum potuit omittere in sensu diviso,
sino omissione negativa, ct secundum se,
quæ tam a præcepto, quam a debito praes­
cindit. Facta autem, vel admissa contraria
suppositione, respondendum erit, quod illa
præsentem difficultatem non attingit : nam
de facto ad nullum actum obligabatur
Chrislus, qui fuerit essentialiter debitus,
vel praeceptus, ut supra vidimus : unde
nullum actum præceptum elicuit, quem
non potuerit omittere in sensu diviso, et
secundum se, sive præcisive a præceplo.
Unde ex eisdem principiis colligitur, quod
in tali· suppositione non esset liber in
omittendo actum essentialiter præceptum;
cum non potuerit omittere adhuc in sensu
diviso omissione, quæ non esset carentia
rei debitæ, et violatio præcepti. Quod nos­
trae assertioni oppositum supponenti mi-'
nime praejudicat, ut ex se liquet. Qui v
autem voluerit contrariam partem susti­
nere, non improbabiliter discurret, si dicat
noa omnem carentiam actus essentialiter
debiti esse determinate privationem, sed
latius patere, et per meram negationem
quandoque contrahi, ut patet in eo, qui
actum præceptum per oblivionem inculpa­
bilem omittit : talis namque omissio nega­
tio præcise est, non autem privatio, cum
peccatum non sit. Unde in carentia actus
licet essentialiter debiti adhuc occurrit dis­
tinctio privationis, et negationis. Quare
per ordinem ad carentiam actus essentia­
liter debiti, ut est mera negatio, posset in
Christo salvari potestas illum actum omit­
tendi omissione negativa, non privativa;
et consequenter salvaretur libertas contra­
dictionis, cujus extrema sunt actus, et ejus
negatio. Sed absolute standum est praece­
denti responsioni, quæ verior est, et prae-

111

senti rnaleriæ sufficit. Pro secunda vero
recoli poterunt dicta loco cit. ex tract. 16,
unum. 16 ex quibus non ornnino leviter
promoveri valebit.
✓ Λ

tj IV.

Convelluntur alia cjusd&nj. opinionis
moliva.
111. Arguitur tertio : quoniam Christus Tertium
fuit necessitatus necessitate ante .-edenti ad argunon omittendum rem praeceptam ; ergo rnenum.
non habuit potentiam ad omissionem rei
præceptæ adhuc in sensu diviso : ergo non
fuit liber in exequendo rem sibi præceplam.
Hæc secunda consequentia patet ex prima :
quoniam ad agendum libere requiritur po­
testas ad oppositum saltem in sensu diviso.
Prima vero legitime infertur ex antece­
denti : quia potentia ad omissionem in
sensu diviso coincidit cum potentia ante­
cedenti omittendi, ut constat ex dictis
num. 105; ergo si Chrislus non habuit
potentiam antecedentem, sed potius neces­
sitatem antecedentem non omittendi, se­
quitur, quod rem sibi præceptam non
potuerit omittere, in sensu diviso. Antece­
dens vero suadetur : nam Christus fuit
necessitatus necessitate antecedenti ad non
transgrediendum praeceptum, sicut et ad
non peccandum : se I non transgredi prae­
ceptum est non omittere rem præceptam ;
sicut e converso transgredi præceptum est
rem præceptam omittere ; ergo Christus
fuit necessitatus necessitate antecedenti ad
non omittendum rem præceptam.
Confirmatur praecludendo tacitam argu- confir­
ment! solutionem : quoniam supposito matio.
præcepio v. g. moriendi non est assigna­
ble medium inter adimpletionem præ­
cepti, et omissionem mortis privativam,
sive culpabilem : sed Christus fuit necessi­
tatus necessitate antecedenti ad non omit­
tendum privative, et inculpabiliter; cum
ab intrinseco impeccabilis fuerit : ergo
Christus fuit necessitatus necessitate ante­
cedenti ad adimpletionem præcepti : atque
ideo non fuit liber in praedicta observa­
tione. Cætera constat. Et antecedens sua­
detur : quia ubi supponitur præceptum
moriendi, omissio mortis est carentia rei
debitæ ex præceplo, atque ideo omissio
privativa, et culpabilis : nec fieri valet,
quod mors praecepta omittatur sine viola­
tione debiti : ergo supposito præcepto mo­
riendi non est assignabile medium inter

?

112

DE INCARNATIONE.

adimpletionem praecepti, et omissionem
mortis privativam, et culpabilem.
Ditiritar
argumentum respondetur negando
menum. antecedens : nam licet Christus nullam po­
tentiam habuerit conjungendi omissionem
cum præcepto, habuit tamen potentiam ad
omissionem rei præceptæ secundum se :
quod sufficit, ne ex necessitate antecedenti,
sive absolute adimpleverit præceptum, et
ne fuerit simpliciter necessitatus ad non
omittendum. Ad antecedentis autem pro- i
bationem, omissis praemissis, negamus |
consequentiam absolute. Et ratio disparitatis est : nam transgressio præcepti, et
omissio exercita præcepti, ubi urget, expli­
cant determinate conjunctionem omissionis
cum præcepto, afteruntque pro explicito
sensum compositum : unde cum Christus
non habuerit potentiam ad omittendum
rem præceptam in sensu composito ; sequi­
tur, quod fuerit necessitatus necessitate
antecedenti ad non omittendum prædicto
modo rem præceptam, sive, et in idem re­
dit, ad non violandum præceptum sicut
manet necessitatus ad non peccandum.
Cæterum sicut mors v. g. præcepta, po­
test considerari vel formaliter ut præ­
cepta, vel specilicative, et secundum se;
ita omissio mortis præceptæ potest consi­
derari vel tanquam carentia rei debitæ, quo
pacto facit compositionem cum præcepto,
quod violat, et est moralis privatio : vel po­
test considerari tanquam carentia mortis
secundum se, et præcisive a præcepto, quo
pacto non est privatio, sed simplex negatio
tio physica. Unde circa omissionem mortis
præceptæ duplex potentia attendi, et distin­
gui valet : alia consequens sive in ordine
ad conjungendum talem omissionem cum
præcepto, et aliis accidentaliter occurrenti­
bus : altera vero antecedens, sive in ordine
ad omissionem mortis secundum se, et
præcisive a præcepto. Quamvis autem
Christus non potuerit omittere mortem
sibi præceptam potestate consequenti, et
in sensu composito; potuit tamen illam
omittere potestate antecedenti, et in sensu
diviso. Et simili ratione licet fuerit necessi­
tatus ad non omittendum mortem potestate
consequenti, et in sensu composito : nihi­
lominus necessitatus non est ad non omit­
tendum mortem potestate antecedenti, et in
sensu diviso. Et consequenter necessitas,
qua subiit mortem, non fuit absoluta, sed
admittens potestatem ad oppositum secun­
dum se, atque ideo et conservans liberta­
tem..Sicut amans, dum amat, est necessi­

tatus ad non omittendum amorem in sensu
composito amoris : sed non est necessita­
tus absolute; cum habeat potestatem ad
omissionem amoris secundum se, et prtecisive ab accidentali amoris, quam habet
suppositione.
31
Ex quibus ad confirmationem responde- Knte
tur negando majorem : quia etiam supposito præcepto moriendi manet objective
possibilis omissio, sive carentia mortis se­
cundum se, quæ est simplex negatio : at­
que ideo etiam supposito tali præcepto est
objective possibile medium inter implelionem præcepti, et carentiam privativam,
sive culpabilem adimpletionis. Et in or­
dine ad istud medium mansit in Christo
potentia antecedens, quæ est ad omissio­
nem mortis in sensu diviso, et secundum
se, et præcisive a præcepto. Majoris autem
probatio non urget : quia licet facta sup­
positione accidentali præcepti, omissio
exercita in tali suppositione esset violatio
illius, et faceret compositionem cum eo,
id tamen non habet secundum se, sed qua­
tenus tali suppositioni accidentali conjun­
gitur. Unde adhuc manet objective possi­
bilis secundum se, et præcisive a præcepto.
Quare licet nequeat execution! mandari
potentia consequenti, sive concernenti
omnes circunstantias, quin .componat cum
præcepto, sitque privatio, et violatio il­
lius : tamen secundum se manet objective
possibilis etiam præcisive a præcepto, et
terminat habitudinem potentiæ anteceden­
tis, quæ ab accidentaliter hic, et nunc oc­
currentibus præscindit. Quocirca prædicta
confirmatio solum evincit Christum, sup­
posito præcepto moriendi, non potuis-e
mortem omittere potestate consequenti,
et in sensu composito; quod concedimus,
hac via salvantes ejus impeccabilitatem :
sed minime probat, quod mortem non po­
tuerit omittere potestate consequenti, et in
sensu diviso : quæ potestas simpliciter suf­
ficit ad agendum cum libertate. Idque de­
claratur etiam exemplo libere amantis :
nam ex suppositione, quod in momento A
i existât amor, non est possibilis potestate
consequenti carentia amoris, quæ non sit
privatio amoris existentis, et faciat com­
positionem cum eo' : et tamen carentia
amoris mere negativa, et præscindens a
conjunctione cum amore præexistente ma­
net objective possibilis, terminatque habi­
tudinem potentia» antecedentis. Et in or­
dine ad omissionem amoris ita acceptam
amans, dum amat, conservat potestatem
ad

DISP. XXVII, DUB. VI.

al non amandum; et proplerea libere amat.
Repluu. 112. Nec refert, si opponas huic doc­
trina·, quod negatio mortis, supposito mo­
riendi præcepto, tam mala est, quam
odium Dei : sed in Christo non fuit po­
tentia antecedens ad odium Dei : ergo sup­
posito præcepto moriendi non fuit in illo
potestas anteceilens ad omissionem mor­
tis : nullam igitur potentiam habuit ad
omittenlum mortem sibi præceptam nec
in sensu composito, nec in sensu diviso :
. _ sicut vane recurreremus ad hujusmodi distinctionem in ordine ad odium Dei. Id,
inquam, nihil valet ob manifestam disparitatem inter odium Dei, et omissionem
mortis præceptæ : quia odium Dei secun­
dum se acceptum, et in qualibet præcisione est objective malum, et fundamen­
taliter saltem peccaminosum. Quare in
Christo, qui est ab intrinseco impeccabilis,
nulla fuit potentia ad odium Dei, ut fuse
explicuimus disp. 25, dub. 4. Cæterum
omissio, aut carentia mortis non aliter est
mala, quam ut conjuncta præcepto, ubi
illud supponit, et violat : si enim secun­
dum se, et quoad essentialia consideretur,
tam a præcepto quam a conjunctione cum
illo, ejusque violatione, et adimpletione
'
præscindit. Quare licet potentia ad omitl
tendum mortem præceptam omissione pri!
valiva, sive conjuncta præcepto, explicet
p
determinationem, et malitiam; tamen po­
tentia ad omissionem mortis secundum se,
?
et præcisive a præcepto nullum implicat,
aut explicat defectum hujusmodi. Et ideo
licet in Christo non fuit prior illa potentia,
quæ est consequens, et ad omissionem in
sensu composito præcepti; fuit tamen in
ipso posterior potentia, quæ est antece­
dens, et ad omissionem mortis præceptæ in
sensu diviso præcepti, sive quoad essentia­
lia consideratæ. Quæ disparitas ex dicen;
dis magis constabit, in eoque magis elucet,
quod Christus in nulla hypothesi potuit ha­
bere odium Dei, etiamsi liât præcisio a
præcepto, et advertentia, ut ostendimus
loco citato : et tamen in aliqua hypothesi
■
potuit omittere mortem, nempe si non
i
fuisset præcepta, vel præceptum non fuisset
i
cognitum : quod enim tunc Christus posset
f
omittere murtem non solum potestate anI teccdenti, sed etiam consequenti, nemo
I
negat; cum omissio mortis in tali eventu
I
nullam malitiam haberet.
I ta» 113 Arguitur quarto : nam Christus
non fuit liber in observando omnia præII
cepia : ergo nec fuit liber in observando
I
Salniant. Curs. théolog. tom. XVI.

113

præceptnm moriendi, et alia similia. Con­
sequentia patet : tum quia non est major
ratio, quare Christus observaverit libere
aliqua præcepta, quam alia. Tum quia
ratio a nobis supra insinuata, nempe ma­
teriam præcepti esse liberam, et non des­
trui per præceptum, generaliter militat in
omnibus pr;e eptis, ut facile consideranti
constabit. Antecedens autem suadetur :
quia Christus obligatus est præcepto non
eliciendi odium Dei, et non mentiendi :
ut enim supra ostendimus num. G6, debuit
observare legem naturalem, ad quam per­
tinent prædicta præcepta : sed Christus
non fuit liber in earum observatione : ergo
Christus non observavit libere omnia præ­
cepta. Probatur minor : nam ut Christus
esset liber in non eliciendo odium Dei, et
in non mentiendo, debuit habere potesta­
tem ad oppositum, nempe ad odium Dei,
et ad mendacium : sed Christus nullam
habuit potentiam ad hujusmodi actus, ut
constat ex dictis num. præced. et loco
ibidem relato : ergo Christus non fuit liber
in observando talia præcepta.
In solutione hujus argumenti plurima
dicit Godoi ubi supra a num. 208 usque
ad num. 223. Et respondet negando ante­
cedens. Ad cujus probationem negat mi­
norem : quia censet Christum fuisse libe­
rum in observando præcepta prohibentia
odium Dei, mendacium, et similia. Unde
minoris probationi occurrit num. 215
dicendo, quod licet Christus nullam vel
antecedentem potentiam habuerit ad odium
Dei, v. g. ut est malum morale ; habuit
tamen potentiam antecedentem ad prædictum odium entitative, et physice conside­
ratum. Quod satis est, ut libere concurre­
rit ad omittendum odium Dei, et ad
observandum præceptum illu 1 prohibens,
quippe qui simul habebat potentiam ante­
cedentem ad prædictum odium entitative,
et physice acceptum. Lique, si res ita se
habuit, sufficit ad salvandam libertatem in
observatione talis præcepti, ut constat ex
doctrina, quam hactenus tradidimus. Et si
huic Auctori opponatur, sequi ex ejus
sententia, quod istæ propositiones, possint
et debeant concedi, Christus potuit odisse
Deum, Christus potuit mentiri, etc., respon­
det num. 218, negando sequelam : quia
prædictæ propositiones non solum signifi­
cant entitates, et actualitates odii, et men­
dacii, sed etiam illarum deformitates, ai
quas in Christo potentia antecedens non
fuit. El si præterea objiciatur odium Dei,

S
-

1:
4

Respoa*
sio
Godoi.

:

hK
;

£3?

!

8
<·

i

U4

ImpugtUun

DE INCARNATIONE.

©Sto, purgaretur a malitia formali, semper
tamen retinere malitiam objectivam, el
fundamentalem; respondet num. 221, id
verum esse comparative ad voluntatem ut
delicientem, secus in ordine ad voluntatem,
ut efficientem Voluntas autem Christi con­
curreret noa ut deliciens, sed precise ut
efficiens,
et attingendo odium precise
quoad entitatem. Idque declarat exemplo
voluntatis divinæ concurrentis ad totam
entitatem, et actualitatem talis odii, quin
inde sequatur, quod malitiam vel formalem,
vel fundamentalem,, aut objectivam attingat.
Hæc et alia perdoctus die Auctor, ut in
data responsione persistat.
IU. Sed displicet hæc responsio tum in
se, tum in eis, quæ pro sui patrocinio
consequenter adjungit. Nam in primis
odium Dei (et idem intelbgi debet de aliis
jure naturali probititis) secundum speciem
suam importat malitiam objectivam, et
fundamentalem : unde juxta communem
loquendi modum Theologorum non est ma­
lum, quia prohibitum; sed vice versa id·o
prohibetur, quia malum est. Unde non ex
aliqua accidentaria suppositione, sed ex
ipsa specie odii Dei repugnat dari tale
odium, quod malum objective, et funda­
mentaliter non sit Quare omnis putentia
vel antecedens, vel præcisiva, vel in sensu
diviso ad odium Dei est determinate mala,
utpote actum essentialiter malum respi­
ciens. In Christo autem non fuit potentia
ad malum adhuc objective, el fundamenta­
liter sumptum, ut satis constat ex dictis
disp. 25, dub. 2 et i. Ergo in Christo non
fuit potentia- ad odium Dei : atque ideo
Christus non libere, sed necessario neces­
sitate antecedenti omisit prædictum odium.
Dicere autem, quod Christus habuerit po­
tentiam ad entiiatem, aut actualitatem odii
Dei, nihil valet : quia res prohibita non
est enlitas, et aclualitas 'alias istæ in omni
actu prohiberentur), sed est Dei od um,
vel illi enlitas, et actualitas, quæ per spe­
cificam rationem odii Dei constituitur, et a
malitia objectiva, et fundamentali minime
præiCindit : quocirca si Christus non ha­
buit potestatem eliciendi odium Dei, vel
entiiatem odii, quatenus dicit malitiam ob­
jectivam, et fundamentalem, ut proxime
ostendimus, et Auctor ille non negal;
plane sequitur, quod necessario omiserit
odium Dei, et consequenter quod non
fuerit liber in exequendo præceptum pro­
hibens tale odium. Prxterea imp icat, quod
Christus habuerit potentiam ad odium Dei,

er quod non denominetur potens odio ha­
bere Deum; siquidem illa potentia, si quæ
est, constituit subjectum potens in actu
primo, ut generaliter contingit in omnibus
aliis potentiis : ergo cum Auctor ille non
admittat Christum potuisse Deum odio
habere ; minus consequenter affirmat, quod
habuerit potent’am ad odium Dei. Si autem
dicat denominationem potentis Deum odio
habere importare non solum entitatem
odii, sed etiam deformitatem, et malitiam ;
idem etiam affirmabimus de potentia ad
odium Dei : nec enim nisi voluntarie as­
signabit dispan atem inter potentiam, quæ
est forma denominans, et denominationem
potentis, quæ est effectus formalis prædictæ
forma·. Si ergo Christus nu la ratione dici
valuit potens Deum odio habere; sequitur
quod nullam habuerit potent am ad odium
Dei. Et si prædictam potentiam non ha­
buit; plane fit, quod odium Dei non omi­
serit libere, sed ex antecedenti, et absoluta
necessitate.
Denique impos-ibile est absolute poni in A«e?
rerum natura odium Dei cum sola entitate.
vel actualitate, quin reipsa ponatur aliqua
malitia saltem objectiva, et fun mmentalis :
sicut impo-sibile est dari aliquem errorem,
licet formaliter inculpabilem, qui defec­
tum hujusmodi non importet, ut saris cons­
tat ex dictis disp. 25, dub. 6. Et rursus
repugnat, quod talis malitia objectiva, et
fundamentalis ponatur in rerum natura ex
vi solius influxus, et causalitatis divinæ '
Deus namque per se ipsum nec illam con­
tinet, nec subinde producere valet, ut eo
loco ostensum est. Ergo vel dicendum est
prædictum odium Dei esse simpliciter im­
possibile comparative ad humanam Christi
voluntatem subsistentem in Verbo; quod
intendimus : vel fateri oportet, quod hu­
mana Christi voluntas in Verbo subsistens
potuerit efficere odium Dei, non solum
quoad entitatem, et actualitatem, sed etiam
quantum ad deformitatem, et malitiam,
quod citatus Auctor non admittit. Simili­
tudo autem cum vuluntate Dei producente
entiiatem odii Dei, non vero deformitatem
malitiæ ad quam recurrit, non tenet : quo­
niam ubi Deus ad entitatem odii concur­
rit, semper adest alia causa creata, in quam
deformitas objectiva, aut formalis talis
eff-clus tanquam in primam causam defi­
cientem revocatur quare concernunt prin­
cipia adæquata, in quæ odium adæquate
sumptum reduci queat. Cælerum voluntas
Christi ut in Verbo subsistens nec præcontiriïré,

DISP. XXVII, DUB. VI.

linere, nec efficere valet deformitatem
odii : atque ideo istud est simpliciter im­
possibile Christo, tam ut agenti per volun­
tatem divinam, quam ut agenti per volun­
tatem creatam. Si autem ita ad Christum
comparatur; nulla ratione datur in Christo
potentia ad odium Dei : implicitoria enim
est potentia in subjecto ad terminum, sive
udum subjecto simpliciter impossibilem.
Nullo itaque modo concedi debet, quod
Christus habuerit potentiam ad oiium
Dei.
.Id hxc : quamvis Deus influat de facto
(pilor
ia?u- in entitatem, et actualitatem odii Dei, non
F»iio. propterea influit in ejus malitiam vel for­
malem, vel fundamentalem, vel objectivam:
ct tamensi Christus influeret in entitatem,
ct actualitatem odii Dei, non posset non
influere in ejus malitiam saltem fundamen­
talem ; ergo prædicta similitudo apta non
est, ut declaret, quod sicut Deus habet po­
tentiam ad efficiendum odium Dei secun­
dum entitatem, et actualitatem, quod prop­
terea arguatur, quod influere possit in ejus
deformitatem ; sic etiam Christus similem
potentiam habuerit. Consequentia patet.
Et major est certa. Minor autem demons­
tratur : nam Christo influente in entitatem,
el actualitatem odii Dei, daretur in rerum
natura prædictum odium secundum suam
essentiam specificam ; implicat enim esse
in rerum natura secundum unam rationem,
et non esse secundum aliam ; atqui odium j
Dei secun lum rationem spec ficam impor­
tat malitiam fundamentalem , et objecti­
vam ; et hac de causa est prohibitum quia
malum ; ergo influente Christo in entita­
tem, et actualitatem odii Dei, poneretur in
rerum natura malitia fundamentalis, et
objectiva talis odii. Atque talis malitia non
esset a voluntate divina, quippe in qua
non præcontinetur : nec esset a voluntate
humana aliorum hominum, siquidem in
lalem actum nullo modo influunt, ut sup­
ponitur ; esset igitur a sola humana Christi
voluntate, quæad prædictum actumconcurrit. Verum itaque est, quod si Christus con- I
curreret ad entitatem, et actualitatem odii '
Dei, influeret etiam in ejus malitiam sal­
tem fundamentalem, el objectivam. Et si
Christus in hujusmodi odii de ormitatem
influere non potuit, ut ille Auctor recognos­
cit : sequitur, quod nullam potentiam ha­
buerit ad influendum in odium Dei secun­
dum entiiatem, et actualitatem considera­
tum. Quæ omnia procedunt absolute,
attenta pnecise conditione odii Dei [et si-

.- J * ·

I milium, quæ prohibentur, quia mala), et
I præscindendo a suppositionibus accidenta■ iibufj. Unde distinctio penes potentiam an­
tecedentem, et consequentem, et penes
sensum .divisum, et compositum, quæ in
ordine ad alia essentialiter non mala recte
applicatur, locum non habet in odio Dei, et
similibus : nunquam enim ita a deformitate
praescindere queunt ut illam objective non
importent; quare nec potentiæ antece­
denti Christi attribui valent, nec ab illa
respici in sensu diviso.
115. Relicta itaque prædicta solutione,
respondemus ad argumentum distinguendo ar/vantecedens, illudque concedendo de obser­ foruüo.
vatione præceptorum, quæ respectu Christi
non habuerunt rationem præcepti : sed
negandum es*, de observatione eorum, quæ
comparative etiam ad Christum se habue­
runt ut præcepta : et deinde negamus con­
sequentiam absolute. Explicatur solutio :
etenim præcepta negativa naturalia, pro­
hibentia v. g. odium Dei, mendacium, for­
nicationem, et similia sunt vere præcepta
respectu communitatis humanæ : quia cum
homines habeant potentiam peccandi, et
ad prædicta mala deflectendi, oportiut, quod
ab eis avocarentur per præcepta, quæ hujus­
modi mala prohibent. Sed respectu Christi
non fuit necessaria, ac perinde nec locum
habuit dicta prohibitio : nam cum ipse ab
intrinseco sit impotens talia mala eminere,
ut constat ex dictis disp. 25 per totam, et
hiesupponitur; vanaessetlex, quæ illi præ­
dicta mala prohiberet. Unde hujusmodi
præcepta, quæ pro tota communitate præ­
cepta sunt, non habuerunt vim legis res­
pectu Christi. Idque magis liquet ex eo,
quod juxta communem Theologorum sen­
tentiam materia legis debet esse libera,
saltem antecedenter ad legem : Christus
etiam antecedenter ad omnem legem erat
impotens elicere odium Dei, et similia, et
consequenter independenter a lege erat
necessitates ad eorum omissionem. Ad
alios vero actus honestos, quos præcepta
naturalia præscribunt, non habebat hujus­
modi naturalem, et necessariam determi­
nationem ; cum tales actus non sint, saltem
pro semper, essentialiter debiti ; atque
ideo potuerint secun ium se, sive in sensu
diviso præcepti, licite omitti, ut hoc dubio
declaravimus. Quare talia præcepta Chris­
tum potuerunt comprehendere, utpote tan­
quam opportuna ad dirigendum humanam,
et indiflerentem ejus voluntatem in deter­
minatos fines : et ita habuerunt vim præ-

: ·' i

h.
■'H

♦ xi

ii .
i ·

ί ·" I

JH

n

116

DE INCARNATIONE.

cepti etiam respectu Christi, ut supra dixi­
mus mini. 66. Unde fit, quod Christus in
eo, quod proximum dilexit, quod Deum
coluit, quod mortem subiit, præcepta ob­
servaverit : sed in eo, quod non est menti­
tus, quod Deum odio non habnit, et simi­
lia mala jure naturali alias prohibita non
fecit, minimo observavit præcepta : sed
omisit ex naturali necessitate illa mala,
quæ etiam secluso præcepto non posset
facere. Ex quibus liquet consequenti» pro­
bationes nullius momenti esse : jam enim
assignavimus differentiam inter præcepta ;
et ostendimus ea, quæ negativa sunt, et
prohibent mala, locum non habuisse in
Christo.
Beplita.
Dices Christum potuisse mereri obser­
vando talia præcepta : nec enim est moti­
vum,ut id negemus: sed meritum non con­
sistit absque libertate, ut diximus tract. 16,
disp. 1, dub. 2 ; ergo Christus fuit liber in
observando hujusmodi præcepta : atque
ideo habuit potestatem ad actus prohibitos,
saltem secundum entitatem acceptos, in
sensu diviso tam malitiæ, quam præcepti.
Diloitor. Respondetur Christum dupliciter po
luisse obseivare præcepta negativa juris
naturalis. Primo præstando illud præcise,
qnod eorum observatio aut potius non
violatio exigebat : et hoc non est aliud,
quam mera carentia rei prohibit» etiam
non libera : tandiu enim talia præcepta
observantur, quandiu non violantur per
* actus oppositos : quod absque ullo actu.
sed per meram carentiam fieri valet, ut pa­
tet in dormientibus. Et quia ad meritum
non sufficit omissio actus mali, sed requi­
ritur operatio positiva, ut statuimus loco
in objectione cit. dub. I, num. 1 ; propterea
Christus posset observare præcepta nega­
tiva, quin ex vi talis observationis essen­
tialiter sumptæ aliquid mereretur ; unde
magis infertur, quod illa putuerit obser­

vare (si ea necessitas non eliciendi actus
malos observatio dici valet), sino libertate,
vel potestate ad oppositum. Secundo praes­
tando aliquid supra essentialem illorum
praeceptorum observationem, nempe actum
positivum, qno quis amet ipsam pi indic­
torum non transgressionem. Et cum hic
actus sit liber, et honestus; potest esse
meritorius tam in Christo, quam in nobis.
St d talis actus commun iter non præcipilur,
utpote non necessarius essentialiter ad
præcepta negativa observanda, ut proxime
diximus. Et quamvis Christo præceptus
fuerit (quod certum non est) potuit esse
liber, et meritorius : quia cum essentiali­
ter non sit debitus, p<.terat Christus illum
omittere in sensu diviso, sive omissione
mere negativa, et secundum se, juxta ge­
neralem doctrinam, quam circa observa­
tionem aliorum præceptorum positivorum
supra tradidimus. Quæ differentia inter
modos observandi præcepta negativa, et
doctrina totius responsionis insinuatur a
D. Thom. 2, 2, quæst. 79, art. 1 ad 2, D.Tkî.
his verbis : Dicendum, quod declinare a
malo, secundum quod ponitur pars justilix, non importai negationem puram, quod
esi non facere malum : hoc enim non me­
retur palmam, sed solum vital pœnam. Im­
portat autem motum voluntatis repudiantis
malum, ut ipsum nomen declinationis osten­
dit. El hoc esi meritorium, prxeipue cum
aliquis impugnatur, ul facial malum, rt re­
sistit. Alia argumenta, quæ possemus ex­
pendere. consulto omittimus ; tum quia
eorum vis ad præcedentia reducitur : tum
quia communia sunt aliis difficultatibus,
quas Thomista· superant per distinctionem
sensus compositi, et divisi ; in qua materia
nauseamus jam oh plura (use dicta : et
sæpius repetita in hac disp. et in 25, et
locis relatis num. 101.

QUÆST IO

QUÆSTIO XIX, ART. I.

c

De perlinentibus ad unitatem Christi quantum ad operationem
in quatuor articulos divisa.
Deinde considerandum esi de unilale ope­
rationis Christi. El circa hoc quxrunlur
quatuor. Primo, elc.
ARTICULUS I.

e
Utrum in Christo sil una lanlmn operatio divinitatis, et
humanitatis. *
Ad primum sic proceditur. Videtur quod in Christo
sit una lanium operatio divinitatis, et humanitatis. Dicit
euim Dion, in 2 cap. de divin, nom. Discreta autem
est benignissima circa nos Dei operatio per hoc, quod
secundam nos ex nobis integre vereque humanatum eri
Verbum, quod est supra substantiam, et operari, et pati,
qumuique humanæ ejus divinæque operationi con­
gruunt. Ubi unam operationem nominat, humanam, et
divinam, qiæ in Gneco dicitur theandrica, id est. Dei
virilis. Videtur igitur esse una operatio composita in
Christo.
Praeterea. Principalis ageniis, et instrumenti est una
sola operatio : sed humana natura in Christo fuit ins­
trumentum divinæ, ut sipra dictum esi. Ergo eadem
est divinæ, et humanæ naturæ in Christo operatio.
Praeterea. Cum in Christo sint duæ naturæ in una
hypostasi vel persona, necessarium est unum el idem
esse, quod pertinet ad hyposlasim vel personam : sed
operatio pertinet ad hyposlasim vel personam : nihil
eniiu operatur nisi suppositam subsistens, unde secun­
dum Philosopb. actus sunt sing darium. Ergo in Christo
est una et eadem operatio divinitatis, et humanitatis.
Praeterea. Siculi e-se est hypostasis subsistentis, ita
etiam operari : snd propter unitatem hypostasis esi in
Christo unum ess<% ut supra dictum est. Enro etiam
propter eandem unitatem est in Christo una operatio.
Praeterea. Ubi est unum operatum, ibi est una opera­
tio: sei idem operatum erat divinitatis, et humanitatis,
sicut sanatio leprosi, vel suscitatio mortui. Ergo vide­
tur quod in Christo sit una tantum operatio divinitatis,
et humanitatis.
Sed contra est, quod Ambros. dicit in 2, lib. ad Gra­
tianum Imperatorem: Quemadmodum eadem operatio di­
vers® est potestatis, numquid sic potest minor qnemadmoium major operari, aut una operstio potest esse, ubi
diversa substantia est ?
Respondeo. Dicendum, quod’sup’-adicti bærelici, qui
posuerunt in Christo unam voluntatem, posuerunt etiam
inG «ririo unam operationem. Et ut eorum opinio erronea melius intelligatur, considerandum est, quod ubicamque sunt plura agentia ordinata, inferius movetur a
superiori, sicut in homine corpus movetur ab anima, et
ioirriorcs vires a ratione. Sic igitur actiones el motus
inferioris principii sunt magis operata quædam, quam
operationes : id nutem quod pertinet a I supremum prinCipiam, est proprie operatio, puta, si dicamus in homine
quod ambulare, quod est pedum, et palpare, quod est
minima sunt q iædam hominis operata, quorum unum
operator anima per pedes, aliud per manus. Et quia est
eidem anima operans per utrumque, ex pane ipsius ope­
rantis, quod est primum principium movens, est una et
iodifferm> operatio, ex parte autem ip*or «m operatorum
differentia invenitur Sicut autem ia homine pnro corpus
movrtur ab anima, ri appetitos seusititus a rationali,
ita in Domino Jesu Christo humana natura movebatur
el regebatur a divine El idi*o diceuant, quod eadem est
operatio el indifferens ex parte ipsius divinitatis operan­
tis, sunt tamen diversa operata, in quantum scilicet di­

vinitas Christi aliad agebat per se ipsam, sicat qffod
portabat omnia verbo viriatis snæ, aliud autem per hu­
manam naturam, sicut quod corporaliter ambulabat.
Unde in seria Synodo inducunor verba Severi bæretici, sic dicentis: Ea quæ agebantur el operabantur
ab uno Christo, multum differunt : quædam enim sunt
Deo decibilia, quædam humaia, velflti corpora iter va­
dere super terram, profecto humanum est : cruribus vero
vexatis, ci ambulare super terram penhus non valentibus
sanum gressum donare Deo decibile est. Sed unus sci­
licet incarnatum Verbum, hoc el illud operatos est, et
nequaquam hoc quidem hujus, hoc vero huju eri na·
turæ : neque eo quod diversa sunt operamenla, ideo
operatrices naturas atque formas ja^te deferimus : sed
in hoc decipiebantur, quia actio quod movetur ab altero,
est duplex. Una qui iem, quam habet see .ndum propriam
formam, alia autem, quam habet, secundum quod move­
tur ab alio : sicut securis operatio secundum propriam
formam, est incisio, secundum autem quod movetur ab
artifice, operatio ejus e»t facere scamnum Operatio
igitur, quæ est alicujus rei secundum suam formam est
propria ejus: nec pertinet ad moventem, nisi secundum
quod utitur hujusmodi re ad suam operationem : sicut
calefacere est propria operatio ignis, non autem fabri,
nisi quatenus utitur igne ad calefaciendum ferrum: sed
illa operatio, quæ est rei solum secundam quod movetur
ab alio, non est alia, præter operationem moventis ip­
sum : sicut facere scamnum non est seorsum operatio
securis ab operatione artificis, sed securis participat instrumentaliter operationem artificis, et ideo ubicumque mo­
tum movens et habent diversas formas, seu virtutes operati vas, ibi oportet quod sit alia operatio moventis, et alia
operatio propria moli : licet motum participet operatio­
nem moventis, et movens utatur operatione moti, el
sic utrumque agat cum communione alterius. Sic igitur
in Christo humana natura habet propriam formam, et
virtutem, per quam operatur, et similiter divina. Unde
humana naiura habet propriam operationem distinctam
ab operatione divina, et e converso. El limen divina
natura utitur operatione naturæ humanæ sicut operatione
sui instrumenti, et similiter bumana natura partie pat
operationem divinæ naturæ, sicut instrumentum partici­
pat operationem principalis agentis. Et hoc eri quod
dicit Leo Papa in epistola ad Flavianum : Agit ulraque
forma, scilicet tam naiura divina, quam bumana in
Christo cum alterius communione, quod proprium est:
Verbo scilicet operante q-.od Verbi est, et carne exeq ente,
quod camis est. Si vero esset una tantum operatio di­
vinitatis ei humanitatis in Christo, oporteret dicere vel
quod humana natura non haberet propriam formam et
virtutem (de divina enim hoc dici est impossibile) ex
quo sequeretur, quod in Christo esset lautum divina
operatio, vel oporter-t dicere, quod ex dirina virtute
el humana esset confiat* in Christo una virtus quorum
ulrumque esi impossibile. Nam per primum horum ρο­
ή lur natura humana in Christo esse imperfecta : per
secund"m vero, poniiur confusio naturarum. El ideo
rationabiliter in 6 Synodo hæc opinio est condemnata,
in cujus determinatione dicitur: duas· naturales operatio­
nes indivise, inséparabilité , in eodem Domino Jesu
Christo vero Deo nostro glorificamus hoc est, divinam
operitionem, et humanam operationem.
Ad primum ergo dicendum , quod Dion, ponit in
Christo operationem thean ‘ricam, id est, divinam vi­
rilem, vel dpinam humanam, non per aliquam confusio­
nem opertionum seu virtutum utnnsquo naturæ, sed per
hoc, quod divina ope atio ejus uhl.i humana et huma­
na ejus operatio participai virtutem divinæ operationis.
Unde sicut ipse dicit in quadam epistola ad Caium: Super

<·

118

DE INCARNATIONE.

hominem operabatur ea» qua' sunt hominis : quod mons­
trat, Virro supt-matuiahter concipiens, et aqua instabi­
lis» terrenorum palum sustinens gravitatem. Manifestum
est enim..quoti concipi est humana· natura', similiter ct
ambulare, sed ntruroquc fuit >upornaturaliier in Christo.
Et similiter divina operabatnr humanitas sicut eam sa­
navit leprosum tangendo. Unde in eadem epistola sub­
dit: Non secundum Deum divina faciens, non humana
secDedum hominem, srd Deo hom ue Gcto, nova qua ·
dam Dei el hominis operatione. Quod autem intellexerit
duas e$$ê operationes in Christo, unam divina· naturæ,
aliam autem humana?, patet ex his, quæ dicit in
cap.
de divin, nom. ubi dicit, quod his, quæ pertinent ad
humanam ejus operationem, Paler et Spiritus Sanctus
nulla ratione communicant, nisi quis t nent secundum
benignissimam, et misericordem voluntatem, in quantum
scilicet Pater et Spintu» Sanctus ex sua misericordia
voluerant Christum agere et pati humana. Addit autem
et omnem $ublirnis>imam et ineffabilem Dei operatio­
nem, quam homo, pro nobis factus adimplevit, immuta­
bilis profecto Deus et Dei Verbum. Sie igitur patet,
quod alia est operatio humana, jp qai Pator, d Spiritus
Sanctu* non communicatu ni.*i secundum acceptationem
miseùcordi^ sua·, ct aha est ejus operatio, in quantum
es Dei verbum, in qua commumcant Pater, et Spiritus
Sanctus.
Ad secundum dicendum, quod instrumentum dicitor
ali uid agere ex eo, quod movetur a principali agente,
quod tamen præter hoc potest habere pn pr am opt ra­
tionem seeundum suam formam, ul de igne dictum esi. Sic
igitur actio instrumenti, m quantum est instrumentum,
non est alia ab actione principalis agentis : potest ta­
men habere aliam operationem, prout est res q^t-Jam.
Sic igitur operatio, qua' est humana nararæ in Christo,
in quantum est instrumentum di indutis, non est alia
ab operatione divinitatis : non enim e>t aiia salvatio, qua
salvat humanitas Chris’], ct divinitas ejus : bibet tamen
humani natura io Christo, in quantos» est na*ura quæ<hio, qnandam proprium operationem præter divinam, ut
dictum est.
Ad tertiora dicendum, quod operari est hypostasis
subsistens : sed secundum formam ct naturam. a qua
operatio speciem recipit. Et ideo a diversitate formarum,
seu naturarum est diversa spec e> op» rationum : sed ab
unitate hypostasis est unitas sccun um numerum, quan­
tum ad operationem speciei. Sicut ignis habet duas
operationes specie differente*, ‘Cilket illuminare, et ca­
lefacere, secundum differentum lucis et ealoris. et tamen
est una numero illuminatio ignis semel illuminantis. Et
similiter in Christo oportet, quud siul duæ operationes
specie difftren cs secun.um ejus dua^ ua’uras : cuilibet
tamen operationum est una numero iu Christo semel
facta, sicut una ambulatio, ct una sanatio.
Ad quarium dicendum, quod esse f l sperari est per­
sons a natura, aliter tamen et aliter. Nam esse» pertinet
ad ipsam constitutionem persons, el sic quantum ad
hoc se habet iu ratione termini : el ideo unitas persons,
requirit unitatem ipsius <s<e completi et personalis :
sed operatio est midatu efferius persona* secundum ali*
quam formam, vel naturam, unde pluralius operationum
non praejudicat unitati pen-onali.
Au quintum dicendum, quod aliud est proprium opera­
tum operationis divinæ, et operationis humanæ in
Christo : sicut operatum proprium divin;»? operationis est
sanatio leprosi, operatum autem proprium humanæ na­
turæ, est ejus contactus. Concurrunt autem anibæ opera­
tiones ad unum operatum, secundum quod una nalura
agit cum lommunione alterius, ut dictum est.

Conclusio est negativa.

Veritas hujus assertionis, et quod de
fide sit, constat ex supra dictis disp. 27,
dub. 1, § 2, ubi de hac materia ex professo
egimus, ostendentes specialiter a num. 3
contra Vazquez, quod D. Thomas optime
intellexerit, impugnaveritque Monothelitarum hæresim : unde nihil occurrit dicen­
dum.

ARTICULUS IL

Utram ui Ctouto sint plures operatives humamv.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod in Christo
sint plures humanæ operationes. Chri tus enim in quan­
tum homo, communicat cum plantis in natura nntirlva,
cnm anima-ibus autem in natura sensitiva, cum Angelis
autem in natura iutcllecliva, sicut et cæteri homines : sed
alia est operatio planta·, in quantum est planta, et alia
animalis, in quantum est animal. Ergo Christus in quan­
tum est homo, habet plures operationes.
Preterea Potent æ et habitus distinguuntur secundum
actus : sed in anima Christi fuerunt diverse potentiæ,
et diversi habit s Ergo ct diversa? operationes.
Praeterea. Instrumenta drbent esse proportionala opt-ratnmibus : corpus autem humanum habet diversa membra
differen ia secundum formam. Ergo diversis operationi­
bus debent esse accommodata. Sunt ergo in Christo
diversa? < peraliones secundum hu uanam naturam.
Sed contra est. quod sicut Damasc. dicit in 3 lib.
operatio sequitur naturam : sed in Christo est tantum
una natura humana. Ergo in Christo fuit una tantum
operatio humana.
,
Respondeo dicendum» quod quia homo est id, quod
est secundum rationem, ilia operatio dicitur esse sim­
pliciter humana, qua· a ratione procedit per voluntatem,
quæ rst raiionis appctiius. Si quæ autem operatio est in
homine» quæ uou procedit a ratione ct voluntate, nou est
simpliciter eperatio numana : sed convenit homini se­
cundum aliquam panem humanæ natura! : quandoque
quidrm, secundum ipsam naturam elementi corporalis,
sic· I feni deorsum : quandoque vero secundum virtutem
anima? vegrtabi is, ficui nutriri» et augeri ; quandoque
veio, secundum pariem sensitivam, sicut videre et au­
dire, imaginari, ct memorari, concupiscere et irasci.
Inter quas operations esi differentia Nam operationes
anima? sensitiva? sunt aliqualiter ohedientes rationi, ct
ideo sunt aliquahter rationales et humanæ, in uuantum
scilicet obediuut rationi, ut patet prr Philosopb ul 1
Eli.i:’. Op· ratione- vero quæ sequuntor animam vege­
tabilem. vel etiam naturam elementaris corporis, non
subjiciuntur rationi, unde nullo modo sunt rationales,
nec humats s«mplicitrr, sed solum secundum partem
hun-anæ naturæ. Dietnrn est autem supra, quod quando
agens inferius ag*t per propriam formam, tunc esi alia
operatio inf rioris agnitis et superioris : quando vero
agens inferius non agit nisi fecundum quod est motum
a >o[>criori agente une est eidem operatio superioris
agentis, et inferiori*. Sic igitur in quocumque homine
puro alia est operat o elementaris c rporis et animæ vegeubt is ab operatione voluntatis, quæ est proprie hu­
mana. Ei simi iter eiiam operalio animæ sensitivae quan­
tum ad id, quod non movetur a ratione, sed quantum
ad id, q od movetur a ratione, est eadem operatio partis
sensitiva et rationalis· Ipsius autem auimæ rationabs est
una operatio, si att udamus ad ipsum principium opera­
tionis, quod est ratio vel voluntas. Diversiticalur autem
secandum respectum ad diversa objecta, quam quidem
div rsitakm aliqui appellaverunt diversitatem operato
nim. magis quam operationum, judicante» de unitate operationis solum ex parte operalivi principii. Sic enim
nunc quærilur de unitate vel pluralitate opciationom in
Christo. Sic igitur in quolibet puro homine est tantum
una operalio, quæ proprie humana dicitur : præter quam
tamen sint in homine puro quædæm aliæ operationes,
quæ non sunt proprie humanæ, sicut dictum est. Sed in
homine Jesu Cbristo nullus erat motus sensitiva? partis,
qui uo» esset ordinatus a ratione. Ipsæ etiam operationes
na brales cl corporale* aliqualiter ad ejus voluntatem
pertinebam, in quantum voluntatis ejus erat, ul caro
ejus ageret, et pateretur quæ sunt sibi propria, ut dictum
est supra. El ideo muito magis e»l una operatio in
Christo, quam iu quocumque alio homine.
Ad primum ergo dicendum, quod operatio partis sen­
sitive, et etiam nnlrilivæ, non est proprie humana,
sicut dictam est : el tamen in Christo hujusmodi ope*
rationes fuerunt magis humanæ, quam in aliis.
Ad secundam dicendum, quod potentiæ» el habitus <liverrilicantur per comparationem ad objecta, et ideo di­
versitas operatiopum boc modo respondet diver·is po­
tentiis ct habitibus, sicut etiam respondet diversis
objectis· Talem autem diversitatem operationum non
intendimus excludere ab humanitate Christi, sicut nec
eam, qu» est secundum aliud el aliud instrumentum,
sed

119

QUÆST10 XIX, AHT. HI.
s<*d solum illam, quæ est secundum primum principium
activum, ul dictum tst. Undo patet etiam responsio ad
tertium.

CONCLUSIO

InChrislo mullo magis esi una operalio
humana , quam in quocumque alio
homine.
Cum D.Thom. art, præced. ostendisset
in Christo fuisse operationem humanam
distinctam a divina ; processit in hoc art.
ad agendum de ejus unitate Dicitur autem
aliqua operatio humana non præcise, quia
in homine existai, cum certum sit reperiri
in homine plures operationes, quæ aliis re­
bus sunt communes : sed illa oper-itio pro­
prie humanadicitur,quæ procedit ab homine
influente per rationem, sive quæ ortum du­
cit a voluntate deliberata, ut explicuimus
tract. 8, disp. 2. dub. 1. Quo supposito,
si attendamus ad unitatem operationis hu­
manæ ex parte objectorum, ac subinde
etiam ex (parte facultatum, et habituum ob­
jectis correspondentium,. tam in Christo,
quam in aliis hominibus sunt plures opera­
tiones humanæ : quia objecta, et principia
operationis humanæ plura sunt, aptaque ad
refundendum similem distinctionem. Sed
si consideremus unitatem operationis hu­
manæ ex parte principii ; tam in Christo,
quam in nobis est una operatio humana :
quia ratio, quæ est principium talis opera­
tionis, unica in singulis esi, et operatio di­
citur humana per habitudinem ad rationem.
In quo sensu procedit argumentum sed
conlra D. Thom Sicut Damascenus dicit',
operatio sequitur naturam : sed in Chrislo
esi una lanium natura humana : ergo in
Chrislo fuit una lanium operalio humana.
Cæterum talis unitas non est individua, nec
specifica ; cum dentur plures operationes
humanæ numero, et specie divers® : sed est
quasi generica propter unitatem principii :
licet possint etiam dari operationes hu­
manae genere diversæ, ut contingit quando
pertinent ad ordines diversos, naturalem
scilicet, et supernaturalem. Quamvis au­
tem Christus ut homo, et alii homines ha­
beant in præmissis æqualitatem explica­
tam; nihilominus resolvit D. Thom. quod
in Ghri-to operatio humana fuerit magis
una, quam in aliis hominibus. Et quidem
merito, ut ejus discursus evincit : quia in
aliis hominibus reperiunlur plures opera­
tones tam in parte vegeiativa, quam in parte
tensiiiva, quæ non procedunt'a ratione,

atque ideo nec humanæ sunt: tales nam­
que actiones rationem satis communiter
præveniunt, et libertatem non habent adhuc
participative. Sed in homine Jesu Christo
(inquit D. Thom.), nullus erat motus sensi­
tivae partis, qui non esset ordinatus a ra­
tione. Ipsae etiam operationes naturales, et
corporales (quæ conveniunt ratio e cor­
poris elementalis, aut partis vegetativæ.
quaeque in aliis hominibus absque omni
libertate contingunt), aliqualiter ad ejus
voluntatem pertinebant : in quantum vo­
luntas ejus erat, ut caro ejus ageret, et patereiur, quæ sunt sibi propria. Præsertim
cum anima Christi habuerit potestatem im­
perandi proprio corpori, et immutandi illud
a propria, et connatural! dispositione : non
quia id potuerit propria virtute, sed mira­
culose, et ut instrumentum Verbo conjunc­
tum, ut explicuimus disp. 23, dub. 7; hac
igitur decausa omnes operationes in Christo
repertædici potuerunt humanæ, habuisseque unitatem per ordinem ad rationem, cui
subdebantur licet diverso modo. Unde fit,
quod ut concludit D. Thom. multo magis
est una operatio in Christo, quam in quo­
cumque alio homine.
Et si dicatur actum visionis beatificæ, et
actum fruitionis non fuisse subjectos vo­
luntati deliberatæ Christi, sed eam prævenisse, respondebimus S. Doctorem non
agere de hujusmodi operationibus, sed de
aliis inferioribus, ut liquet ex littera arti­
culi. Quamvis dici posset prædictas opera­
tiones subditas etiam fuisse voluntati ejus,
non quidem ut agenti naturaliter, sed mi­
raculose, et tanquam Dei instrumento. Sed
nec hac responsione opus est. An vero vi­
sio, fruitio, et amor beatificus, etsi libertate
carentes dici valeant actiones humanæ; alia
quæstio est hic non necessaria ; sed quam
resolvimus loco supra cit. ex tract. 8,
num. 9.

>

A.ir

ARTICULUS III.
Utrum actio humana Christi potuerit esse sibi meritoria.

Ad tertium sic proceditur. Videtur quod actio humana
Christi non poiucrit ei esse meritoria. Christus enim ante
mortem fuit rompreheusor sicut et modo est : sed
comprehensoiis non est mereri : rharitas enim romprehensorii perlinet adp ræiuium beatitudini«, cum secun­
dum eam at cudatur fruitio, unde non videtur esse prin­
cipium merendi, cum non sit eidem meritum et præ·
mium. Ergo Christus ante passionem non merebatur,
sicut nec. modo meretur
Prælerea. Nullas meretur id. quod est sibi debitura :
sed ex hoc, quod Christus est lilius Dei per naturam,
debetur sibi l.ærçditas æterna, quam alii homines per
bona opera merentur: non er ·» Clirsius abquid >ibi
mereri potuit, quia a principio fuit lilius Dei
Præterea. Quicumque habet id, quou est principale,

■j J
f3

II
!‘

fi

120

DE INCARNATIONE

non proprie meretur id, quod ox illo hibilo sequitur :
sed Christus habuit gloriam ammæ, ex qua serandum
ronnnnoem or inom sequitur gloria corporis, ut August,
dicit iu epist ad Dioseorum . in Christo tamen dispensative fKtnm c?t, auod glori < anima? non derivaretur ad
corpus : non en;o Chi htu> meruit gloriam corporis.
l’ræteca. Manifestatio cxcelleatiæ Christi non est
bonum ipsius .Christi, sed eorum, qui eum cognoscunt,
unde et pro præmio promittitur dilectoribus Chris·
ti. ul eis manifesteiur, secundum illud Joan. 14 : Si
quis diligit me diligetur a Patre meo, et ego diligam
eum, et manifestabo vi meipsom. Ergo Christus non
meruit manifestationem suæ altitudinis.
Sed contra est. quod A post dicit Pbilipp. i : Factus
est obvdirns usque ad mortem : propter quod et Deus
exaltavit illum. Meruit ergo obediendo suam exaltalion.*m, et ita aliquid sibi meruit.
Re&ûndeo dicendum, quod habere aliquod donum per
se, e>l nobdios, quam habeie illud per aliud : semper
enirn causa, qua· est per se, polior est ea, qua' est per
aliud, ut dicitur in 8 Pbys. Hoc autem dicitur aliquis
habere per se ipsum, cujas est sibi aliquomodo cau.*a.
Prima autem causa omnium bonorum nostrorum per auc­
toritatem est Deas. Et per hunc moddm nulla creatura
habet aliquid boni per se ipsam, secandum illud 1 ad
Coriatb. 4. Quid habes quod non accepisti? Potest tamen >ecundario aliquis e>se causa sibi aticujus boni ha­
bendi, in quantum scilicet in hoc ipso Deo coopérât ;r :
et sic ille, qui habet aliquid per mentum proprium, habet
quodammodo illud per se ipsum. unde nobilius habetor
iJ, quod tiab-tor per meritum quam id, quod habetur
sine merito. Quia autem omixis perfectio et nobilitas
Christo est attribuenda, conseque is est, quod ipse per
meritum habuerit illud, quod alii per meritum habent,
nisi sit quid, cujus carentia magi· dignitati Christi et
perfectioni pnrjudîcet, quam per meritum accrescat : unde
nec gratiam nec scientiam, nec bealiludmrm animæ, nec
divinitatem meruit : quia cum merilum non sic nisi ejus
quod nondum habetur oportet quod Christum aliquando
istis caruisset, quibus carere, magis diminuit dignitatem
Christi, quam augeat meritum, *ed gloria corpori-, vel si
quid aliud hujusmodi est, minus est quam dignitas me­
rendi, quæ pertinet ad virUHeiu charitatis Et idro di­
cendum est, quod Christus gloriam corporis, et ea quæ
pertinent ad exteriorem ejus excellentiam (sicul est as­
censio, veneratio, et alia hujusmodi) habuit per meriium.
Et sic patet, quod aliquid sibi mereri potuit.
Ad primum ergo dicendum, quod fruitio, quæ esi actas
charihlis, perlinet ad gloriam auimæ. quam Christus non
meruit, et ideo si per charilatem aliquid meruit, non se­
quitor, quod idem sit mentum et premium Nec tamen
per charilatem meruit, io quantum erat chantas comprehrnsoris, sci in quantum erat viatoris : nam ipse fuit
simul viator cl compreheusor, ut supra habitum est Et
ideo quia nunc nqu est viator, non est in statu merendi.
Ad secundum dicendum, quod Christo, secundum quod
est Deus, et illius, per naturam debetur gloria divina, et
dominium omnium, sicul primo et supr^mu domino. Ni­
hilominus tamen debetur ti gloria sicut homini beato,
quam quantum ad aliquid debuit habere sine merito, et
quantum ad aliquid cum mento, ut ex supra dictis pilet.
Au lenium dicendam quod redundantia gloria» e.x
anima ad corpus, est ex divina ordinatione secundum
congruentiam humanorum meritorum, ut ‘cilicet, sicul
homo meretur per actum auimæ, quem exercet in cor­
pore, ita diam remuneretur per gloriam animæ. redun­
dantem ad corpus. El præler hoc nou solum gloria
an.mæ, sed etiam gloria corporis cadit sub merito, se­
cundum illud Horn. 8 : Vivificabit mortalia corpora nos­
tra, propter inhabitantem Spiritum ejus in nobis. Et ita
potuit cadere sub merito Christi.
Ad quartum dicendum, quod manifestatio exceHentîæ
Christi, pertinet ai bonum ejus, secundum esse, q«»od
habet in notitia aliorum, quamvis principalius pertineat
ad bonum eorum, qui eam cognoscunt, secundam esse
quod habent in se ipsis : sed etiam hoc ipsum refertur
ad Christum, in quantum sunt membra ejus.

Conclusio : Christus aliquid sibi mereri no­
tuit.
p

DISPUTATIO XXVIII
De merito Christi.

i .
3CH

Occasione eorum, quæ D. Thom. in
art. i et2 hujus quæst. dixerat de opera­
tione Christi quantum ad ejus unitatem,
considerationem ah art. 3, extendit ad
quandam ejusdem operationis rationem sa­
lis præcipuam, quæ est meritum. De quo
frequenter agit in hac 3 part, præseriim
vero quæst. 1, art. 2, quæst. 2, art. Il,
quæst. 8, art. 1. cum seq. quæst. 34,
art. 3, quæst. 48, et 49, quæst. 57, art. 6,
quæst. 59, art. 3, et alibi sæpe materiam
istam attingit, ut varias difficultates, quæ
circa meritum Christi occurrunt, resolvat.
Curabimus autem, quæ eis locis reperiuntur
dispersa, in hac disputatione conjungere, et
pro tenuitate nostra elucidare. Et quidem
quæ ad meritum in genere pertinent, jam
tradidimus tract. 16 per totum, quem huic
considera:ioni dicavimus : unde frequenter
delibabimus, quæ ad speciale Christi sub­
jectum spectant.

DUBIUM I.
<
Pirum Christus habuerit meritum, et
infinitum.

I
I

!!

'3

|

Meritum in genere loquendo non est Menii
aliud, quam opus dignum præmio, ut patet
ex communi huminum apprehensione. Et
aliud est meritum apud homines, quod po­
test civile dici, et respicit præmium natu­
rale : aliud vero est meritum apud Deum,
quod morale vocatur, et præsertim ordina­
tur ad supernaturale præmium, ut magis
explicuimus in præloquio ad tract, relatum.
Rursus meritum apud Deum dividitur in
meritum de congruo, et in.meritum de con­
digno : quorum præcipua differentia in eo
stat, quod meritum de congruo non impor­
tat æqualitalem cum præmio ; meritum
autem de condigno illam æqualitatem importutsaltem secundum prudentum æstimationem : ex quo discrimine aliæ dillerentiæ
consequenter onuntur, utputa, quod meri­
tum de condigno reddit præmium sibi debi­
tum ex justitia; meritum autem de congruo
solum ex quadam decentia, ut explicuimus
loco cit. disp. 2, dub. unico, ubi § 3, con­
clusimus prædictam divisionem non esse
generis in species, sed analogi in analogalum : quoniam solum meritum de condigno
est

DISP. XXVIll, DUD. I.

est meritum simpliciter, meritum autem tie
congruo dumaxat est meritum secundum
quid. Præsens itaque difficultas solum pro­
cedit circa meritum do condigno : et illud
praecise intelligondum veniet in tota dispu­
tatione, ubi nomine meriti absolute oc­
curret : si enim ad meritum de congruo
aliquando recurrere opus sit; illud suo no­
mine, hoc est, addito diminuente signifi­
cabimus.

Recisio dubii quoad primam partem.
Psion
widaΓ.0

I. Dicendum est primo Christum habuisse
meritum, sive aliquid meruisse. Hæc con­
clusio est de lide, ut statim ostendemus, ac
proinde communis inter Theologos : unde
superfluum est eos specialiter recensere.
D.Tm. Videantur tamen D. Thom. quæst. 29 de
Arimo, vent. art. b. Alvarez disp. 42. Arauxp in
Præs‘ art- ^«dub. 1. Godoi disp. 45. SuaTuiier. rez disp. 39, sect. 1. Vasquez disp. 74,
cap. I, et alii Theologi in præs. cum
Scholasticis in 3. dist. 18. Et probatur
Cwcii. primo ex Concil. Trident, sess. 6, cap. 7,
indent, ubi recensens nostræ justificationis causas
postquam dixit Deum esse causam ejus
efficientem, subjunxit : Meritoria autem
dilectissimus Unigenitus suus Dominus noster
Jesus Christus, qui cum essemus inimici,
propter nimiam charilatem, qua dilexil nos,
sua sanctissima passione in ligno crucis
nobis justificationem meruit. Quam doctri­
nam desumpsit ex evidentibus Scripluræ
testimoniis, in quibus liquido significatur
Christum multa meruisse et sibi, et nobis :
quæ commodius infra expendemus agentes,
de effectibus meriti Christi. Modo satis sit
Isa53. aliqua insinuare. Isaiæ 53 : Si posuerit pro
peccato animam suam, videbit semen longævum, videbit, et saturabitur. Ubi proponitur
præmium Chr sto laboranti rependendum.
Ad Rom. 5 : Si enim unius delicto mors reg' navit per unum : mullo magis abundan­
tiam gratis, et donationis, cl justitia acci­
pientes in vita regnabunt per unum Jesum
Christum. Ad Ephes. 2 : Deus autem, qui
dives est misericordia, propter nimiam cha­
rilatem suam, qua dilexil nos, cum essemus
mortui peccatis, convificavil nos in Christo,
cujus gratia estis salvati. Ad Philipp. 2 :
Humiliavit semelipsum factus obediehs usque
ad mortem : propter quod cl Deus exaltavit
illum. Alia plura expendimus supra disp. 1,
dub. 6 et 11.

121

Secundo probatur ratione theologica : Ratio
nam Christus habuit omnes conditiones
ad meritum requisitas : ergo habuit me­
ritum. Consequentia est evidens : quia
cum mentum sit aliqua perfectio, et ad
finem redemptionis plurimum conferat;
nulla ratione negari Christo potest, aut de-·
bet nisi ex defectu alicujus conditionis,
quæ ad merendum requiratur. Antece­
dens vero demonstratur discurrendo per
omnes meriti conditiones. Et prima est,
quod meritum importat aliquam operatio­
nem positivam, et non fundatur in mera
omissione, ut statuimus tract, cit. disp. 1,
dub. 1. Christum autem habuisse aliquas
operationes positivas tam manifeste cons­
tat ex historia Evangelii, ut supervaca­
neum sit id ostendere. Secunda est, quod
opera:io sit libera juxta illud Apost. 1 ad 1 sd CoCorinth. 9 : Si volens hoc ago, merendum ha- r,nth· 'J’
beo, et in epist. ad Philemon : Sine consilio Ad
luo nihil volui facere, uti ne vetuli ex neces- Ph‘Icm·
silale bonum tuum esset, sed voluntarium, ut
ex professo ostendimus disp. cit. dub. 2.
At quod Christus fuerit liber in operando,
et operationes liberas elicuerit, satis
constat ex dictis disp. præced. fere per to­
tam, et specialiter dub. 3, § 1, et dub. 6,
g et seq. Tertia est, quod operatio sit moraliter bona : agimus enim de merito apud
Deum, quod in honestate operationis fun­
datur, ut a limine dubii observavimus.
Nemo autem est, qui dubitet Christum eli­
cuisse plurimas operationes honestissimas;
cum habuerit plenitudinem gratiæ, et vir­
tutum, ut ostendimus dip. 13 et 14 et
15, Quin aliquam operationem non eli­
cuisse, quæ fuerit moraliter mala, vel quæ
cum libera esset, non habuerit omnem ho­
nestatem moralem sibi debitam, satis cons­
tat ex dictis disp. 25, dub. 1 et 2 et 5.
Quarta est, quod meritum debet esse a sub­
jecto, quod Deo gratum sil, juxta illud
Genes. 4 : Respexit Dominus ad Abel et Genes.-t
ad muera ejus, per quod denotatur Deum
prius respicere personam, quam opus ; et
quod istud nequeat apud illum gratum esse
in ordine ad præmium simpliciter, nisi
supponatur grata ipsa persona, ut expo­
nunt D. Gregor, lib. 22. Moral, cap. 1, et 1). Gre­
D. Thom, quæst. 2 de Veril. art. 5. Chris­ gor.
D.Thom.
tus autem, fuit Deo gratissimus, et accep­
tissimus, tum sanctitate substantiali, seu
personali ; tum sanctitate accidentali, sive
habituali, ut ex professo ostendimus
disp. 12, dub. 1, et disp. 13, dub. 1 et 4.
Unde Matth. 17 dixit Pater : Hic est filius Malt. 17.

y

i

λ

I

;

i .vi

$

I

Γ22

DR INCARNATIONE.

tncus dilectus, in quo mihi bene complacui.
E Ad j Et ad Ephes. I dicitur : In laudem g tor iæ
p ‘ ’ gratia suæ, in qua gratificavit nos in dilecto
Filio suo.
2. Quinta meriti conditio est osso opus
exisientis in statu viatoris. Quam conditio­
nem requiri saltem de lege ordinaria do­
cent communiter Patres, et Theologi, et
ostensum est a nobis tract, cit. disp. 1,
dub. 4, § 1. Purro nec hanc conditionem
defuisse in Christo constat ex eo, quod
licet fuerit beatus secundum animam, ni­
hilominus erat viator secundum corpus :
habebat enim corpus passibile, sive nondum
I).Thom. jn termino constitutum Unde D. Thom.
supra quæst. 15, art. 10, dixit : Aliquis di­
citur viator ex eo, quod tendit in bealiludinem : comprehensor autem dicitur ex Aoe,
quod jam beatitudinem oblinet secundum
illud 1 ad Corinth. 9. Sic currile, ul com­
prehendatis, et ad Philipp. 3 : Sequor autem,
si quo modo comprehendam. Hominis autem
bcatiludo perfecta consistit in anima, et cor­
pore, ul in secunda parte habilum esi. In
anima quidem quantum ad id, quod est ei
proprium, secundum quod mens videt, el
fruilur Deo. In corpore vero secundum quo
corpus resurget spirituale el in virtute, el
in gloria, el in incor ruptione, ul dicitur I,
ad Corinth. 15. Chrislus autem ante passio­
nem secundum mentem plene videbat Deum :
el sic habebat beatitudinem quantum ad id,
quod est proprium animæ. Sed quantum ad
alia deerat ei bealitudo : quia el anima
ejus erat passibilis et corpus passibile, el
morlale, ul ex supra dictis patet. Et ideo
simulerai comprehensor, in quantum habbebalbealiludlnemipropriam animæ : cl simul
viator, in quantum tendebat in beatitudinem
•secundum id, quod ci de bealiludine deeral.
Et conformiter ad istam doctrinam in 3,
dist. 18, quæst. 1, art. 2 ad I. ait : Quam­
vis Christus esset comprehensor quantum
ad aliquid, erat eliam vialor quantum ad
aliquid : el sic mereri poluit. Et ad 3 :
Chrislus esi modo lanium conprehensor,
tunc aulem eral viator, el comprehensor :
et ideo tunc mereri potuit, nunc autem non.
Objec­
Nec refert, si huic doctrinæ opponas
tiones.
Primo. primo, quod ex ea infertur Christum tem­
pore transfigurationis non meruisse : nam
gloria animte ipsius redundavit ad corpus :
et ita Christus fuit pro tunc anima, et cor­
Secundo pore beatus. Secundo ex illa etiam colligi,
quod animæ beatorum queant de lege
ordinaria mereri : quod -omnes negant, ut
loco cit. ostendimus. Sequela ostendi.ur :

nam dicimus Christum potuisse, quantum
erat ex vi status, mereri, quia non erat
boatus in corpore; idem autem proportionabiliter contingit in animabas beatorum
ante resurrectionem ; siquidem earum cor­
pora bealiludine non fruunlur. Tertio se- Teru.
quitur Christum non meruisse de lege
ordinaria, sed secundum extraordinariam
provi entiam. Quod ita ostenditur : nam
Christus, quod attinet ad status conditio­
nem non meruit, nisi quatenus cum statu
comprehensoris conjunxit statum viatoris
secundum corpus : hæc aulem conjunctio
contigit non secundum providentiam or­
dinariam, sed extraordinariam : quippe
connaturaliter loquendo gloria animæ de­
rivatur ad corpus.
Hæc, inquam, objectiones non referunt,
sed facile dissolvuntur. Ad primam negamus Sl®,!
sequelam : nam gloria animæ in transiiguralione non redundavit ad corpus permanenter, sed per modum transeuntis : unde
i
sicut non fuit sufficiens, ut Christus fuerit
beatus secundum corpus, ita non fuit suffi­
ciens , ut desineret esse viator secundum
illud. Quemadmodum visio clara Dei in
raptu non constituit D. Paulum beatum
secundum animam, vel extra statum via­
toris ; quia non fuit illi communicata permanenter (quod beatitudo exposcit) ; sed
per modum transeuntis. Præsertim cum ex
vi transfigurationis non colligatur necessa­
rio, quod corpus Christi tum habuerit om­
nes qualitates corporis gloriosi, sed solum
clariiatem : nec istam per modum dotis :
quia ut inquit D. Thom. infra quæst. 45,
art 2 : Dos nominal quondam qualitatem
immanentem corpori glorioso : illa autem
claritas habuit esse per modum transeun­
tis, ut proxime diximus, et ibi explicat
D. Thom. Ad secundam negamus i-equelam d.tlo
ob satis notam disparitatem : quia animæ
beatorum sunt simpliciter extra statum
viæ, quæ per mortem terminatur, ut loco
supra cit. ostendimus, habentque esse sim­
pliciter impassibiles. Sed in Christo dura­
bat status viæ, cum viveret in carne mor­
tali ; unde non solum erat passibilis ex
parte corporis, sed etiam ex parte animte,
prout est corporis forma, ut profunde sig­
nificavit D. Thom. loco supra cit. illis D.Tta*
verbis : Sed quantum ad alia deerat ci béa­
titude : quia el anima ejus eral passibilis, elc.
i Addit quæst. cit. de verit. art. 6, ad 5. :
Animæ beatorum in patria sunt totaliter
extra statum viatorum : quia jam sunt el
I bealæ per fruitionem, et impassibiles : quod
de

DIHP. XXVlH, DUB. I.
de anima Christi non erat ; el ideo non csl
simile·. Eo vel maxime, quod corpora ani­
maram separatarum, nive cadavera non
sunt proprie loquendo in via, nec extra
viam ; cum nec sint in termino, nec ad
illum moveantur : unde quantum ad Hiatum
animarum perinde se habent, ac si non
essent; nec illam ipsis passibilitatis, aut
Adlr
- status conditionem transfundunt. Ad ler1123.
liam neganda etiam est sequela : nam
licet ex providenda extraordinaria dispo­
situm sil, quod in Christo conjunctus fue­
rit status comprehensoris cum statu viato­
ris, impedita videlicet naturali resultantia
eloiiœ animæ ad corpus in esse quieto :
nihilominus ea dispositione supposita,
Christus meruitconnaturaliter, nec upus ad
hunc elfectum habuit aliquo alio novo, et
superaddito privilegio. Sicut Deum fieri
hominem fuit excellentissimum miracu­
lum ; sed eo supposito, quod Deus homo
ambularet, comederet, et pateretur, natu­
rale fuit, eljuxta ordinariam providendam.
Unde si quæ præternaturaliter in his, el in
merendo intervenit, remote se habuit, et
non impedivit modum connaturalem eorum
in se.
Cttü3. Sexta, et ultima conditio meriti asΗΛΓ
|S. signari solet, quod detur ex parte Dei
conventio, sive pactum illud acceptandi, et
retribuendi præmium pro eo. Quam condi
tionem non esse merito essentialem, præserlim ubi importat valorem simpliciter
infinitum, opinantur aliqui Theologi quos
refert, et sequitur Godoi disp. 46 per to­
tam. Sed longe verior, et communior est
contraria sententia, quæ affirmat de essen­
tia meriti, saltem ut importantis jus in actu
secundo, esse, quod adsit pactum, sive pro­
missio ex parte Dei : impl cat enim Deum,
imo et alium quemlibet obligari ex me­
rito alterius, nisi supposita conventione,
ut ex professo ostendimus agentes de merito
in communi tract. 16, disp. 1, dub. 6, et
agentes specialiter de satisfactione, et me­
rito Christi in hoc tract, disp. 1, dub. 9.
Quæ doctrina in omnibus infra dicendis
supponenda est. At quod hæc conditiu de
facto non defuerit in merito Christi, cer­
ium est, et conceditur ab eisdem, qui ne­
gant illam ad meritum essentialiter requiri,
ut videri potest apud Godoi disp. cit.
num. 1. Et breviter ostenditur tum ex
generalibus promissionibus, quibus Deus
bene operantibus bona redditurum spondet. In quo sensu Conci ium Tridentinum
■"ses·. fi, cap. 16, docet vitam æternam tan-

/I|
Λ

m

quam mercedom ex f)ei promissione bonis
operibus, I meritis reddendam. Etin eodem
senau dixit I). August, serm. 16, de verbis d. AuApost. : Debitor nobis factus est Deus, non 8ustiD·
aliquid accipiendo ; sed, quod ei placuit,
promittendo. Et post pauca : Illo ergo modo
possumus exigere Dominum nostrum : Redde
quod promisisti, quia fecimus, quod jussisli.
Turn ex speciali promissione lacta Christo
Domino, quæ repræsentatur Isaiæ 53 : Si lsafa-53.
posuerit pro peccato animam suam, videbit
semen longxvum, el voluntas Dominiin manu
ejus dirigetur. Pro eo, quod laboravit
anima ejus, videbit, et saturabitur. Et post
pauca : Ideo dispertiam ei plurimos, el for­
tium dividet spolia pro eo, quod tradidit in
mortem animam suam, el cum sceleratis
reputatus est. In quibus veibis significatur
oblatio, et promissio ex parte Dei, quam
Christus primo conceptus humana volun­
tate acceptavit, ut significat Apost. ad He­ Ad
braeos I et expendimus loco cit. ex disp. 1, Hcbr. 1.
num. 238. Unde dubitari non valet, quod
hæc etiam conditio intervenerit de facto in
merito Christi.
Ex quibus omnibus constat veritas mi­ Placitum
nuris num. 1 propositae, el ratio ibi facta Alenas.
breviter confirmatur : nam operatio posi­
tiva, libera, bona moraliter, procedens a
subjecto Deo graio, existente in statu via­
toris, et supposita promissione præmii ex
parte Dei, est, et proprie meritum apud
ipsum : nec enim apparet, quid aliud ad
meritum requiratur, vel quid aliud meriti
nomine significetur, quam opus habens
prædictas conditiones : sed Chrislus, dum
erat in carne mortali, habuit plurima opera,
quæ fuerunt hujusmodi, ut in præcedentibus satis perspicue ostendimus : ergo
Chrislus habuit meritum vere, et proprie
tale apud Deum.
4. Quo forte motivo convictus Alensis 3 Limita­
p. quæst. 1G, memb. 2, censuit Christum tur.
non solum potuisse mereii, et meruisse
de facto, sed etiam non potuisse non me­
reri : quamvis ipse et aliam rationem
addal, nempe quod virtutes Christi non
potuerint esse otiosæ. Et quidem facta hypothesi omnium, quæ de facto concurrunt,
verissime affirmat : nam cum prædicta
constituant adæquate meritum, impossi­
bile apparet quod eis omnibus concurren­
tibus, non a sit mentum secundum pro­
priam ipsius rationem. Quin et loquendo
secundum ordinariam, et suavem Dei pro­
videntiam, verum profert : quia juxta illam
fieri non potest, quod Christus non exer-

1

124

DE INCARNATIONE.

cuerit aliquam operationem liberam, et
quod talis operatio non fuerit moraliter
bona, et a subjecto grato, et constituto in
statu viatoris : nec decuit, quod Deus,
Christo ita operanti non repromiserit, et
rependerit præmium, sicut cum puris ho­
minibus ita se gerit : hæc autem ad meri­
tum requiri, et sufficere constat ex dictis.
Sed si loquamur secundum providentiam
extraordinariam, et de potentia Dei abso­
luta: non est vera Alexandri sententia, ut
recte observavit Suarez sect. cit. in fine :
quia multipliciter disponi potuit, quod
Christus non mereretur. Tum etiam quia
potuit non habere gratiam habitualem sane
tilicantem ; cum hæc sit verum accidens
respectu illius : in quo eventu juxta nos­
tram sententiam non posset mereri ali­
quod supernaturale premium, ut statuimus
disp. 13, dub. 4, num. 79. Et juxta com­
munem Thomistarum sententiam ibidem
relatam num. 70, si Christus destitueretur
fut Geri absolute potuit'·, omni supernatu­
ral! auxilio, non posset mereri aliquid
supernaturale. Tum denique quia disponi
potuit, quo ! omnia prædicta concurrerent
in Christo, excepto pacto, sive conventione
ex parte Dei acceptandi opera Christi in
ordine ad aliquod præmium : id enim ex
nullo capite implicat : sicut Deum potuisse i
non se obligare ad acceptandum Christi I
satisfactionem in ordine ad redemptionem :
hominum ostendimus disp. 1, dub. 9 ; sed I
in casu, quo pnedictum pacum non ades- j
set, opera Christi Lcet aliis conditioni- I
bus exornata non haberent rationem me­
riti : saltem complete, et inactu secundo :
Geri ergo divinitus potuit, quod Christus
per sua opera non mereretur : atque ideo
non est implicatio in eo, Christ is potuerit
non mereri. Et si oppositum intendat Alensis, audiri non debet.
ConiaPotiori autem jure refellendi
sunt qui
uniar
.
j
Sfoiis- per oppositum extremum aflirrnant valolæ· rem operis meritorii tam in Christo, quam
in nobis desumi ab extrinseca Dei accep­
tatione, ita ut prædictum opus non ideo
acceptetur ad præmium quia ex prædicatis
intrinsecis illo dignum sit; sed vice versa
sit dignum, quia acceptatur : unde conse­
quenter docent idem opus esse meritoriam
majoris, vel minoris præmii, secundum
quod Deo placet illud acceptare. Ita Sco­
tos, et alii, quos dedimus tract. 1G, disp. 3,
dub. 2, num. 18. Sed illorum sententia
esi valde falsa, ut ibidem ostendimus, et
breviter confutari potest. Tum quia des-

truit veram rationem meriti ; verum nam­
que meritum est opus præmio dignum :
quamvis autem Deus queat acceptare, prout
voluerit opus ; efficere tamen nequit, quod
opus per extrinsecam acceptationem sii
præmio dignum : sicut nec ab exlrinseco
efficere valet, quoi sit bonum moraliter,
et dignum laude. Idque declarari potest
exemplo operis demeritorii : quod per ex­
trinsecam acceptationem nequit fieri dig­
num poena, nisi malum in se sit, et ratione
sui pœnam mereatur. Tum etiam quia ita
homo per bona opera meritoria fit dignus
præmio, sicut per gratiam habitualem lit
justus : at quodjhorao fiat justus per hujusmo ii gratiam,non provenit ab extrinseco fa­
vore Dei hominemacceptatis ad glo.’iam;sed
procedit formaliter, intrinsece, et ex natura
rei ab ipsa gratia animæ mfusa, ut ex pro­
fesso ostendimus tract. 15, disp. 2, dub. 1,
£ 3 ; ergo quod per bona opera facta cum
conditionibus supra relatis meremur vere
apud Deum, non provenit, ex acceptatione
extrinssca ipsius, sed ex prædicatis propriis
eorum. Et sicut Vasquez, et Decanus eo
loco ‘relati affirmant oppositam sententiam
circa modum nostne justificationis esse
contra rationem justitiæ inhærentis, quam
statuit Concilium Tridentinum, et favere
Calvinistis ; ita dicere possumus sententiam
circa modum meritorium evertere veram
conditionem meriti de condigno apud
Deum, et suffragari Lutheranis negantibus
nostris operibus meriti rationem. Tum prae­
terea, quia ipsae meriti conditiones, quas
supra recensuimus, et in operibus justo­
rum requiruntur, satis manifestant intrin­
secam eorum dignitatem, et quoi sint
proportionata præmio, illudque fundent independenter ab alio intrin.-eco favore eis
accidentaliter superaddito : includunt enim
et intrinsecam bonitatem, et connotant
Dei promissionem sub conditione operis
on-rosi, quin opus sit aliud addere. Tum
denique quia absurdum evidenter apparet
dicere, quoi opera excellentissima Christi
(suppositi scilicet infinitae dignitatis), non
fuerint ex se magis digna præmio, quam
opera levissima hominis puri, quin et quam
opera indifferentia : nec apprehendimus,
! qualiter id dici queat absq æ aliqua Christi
■ injuria, et sine despicientia eorum, quæ
pro nobis fecit : æqualia enim essent, et
, æqualiter prodessent ex solo exlrinseco
Dei favore infinita opera alterius hominis
puri : ergo a contrario sensu dicendum est,
quod meritum Christi apud Deum fuerit
tale

DISP. XXVlIi, DUB. I.
tale ex intrinsecis, el propriis recolantur,
qua· diximus duobus locis relatis, ubi dilui­
mus, quai opponuntur ab Scutistis, et No­
minalibus, et sunt satis levin.

II.
hesolvilur dubium quoad jparlem alleram.
Sfnndj 5. Dicendum est secundo Christum haT buisse meritum simpliciter infinitum. Hæc
D.Thom.est sent ntia I). Thoin. infra quæst. 48,
art. 2 ad 3, et quæst. 29 de Vent. art. 7,
et lib. 4, contra gent. cap. 54, et alibi fre­
quenter. Cui subscribunt unanimiter disci­
puli, et alii communiter Theologi, quos
allegavimus disp. 1, dub. G. num. 1G5,
agentes de Christi satisfactione. Quosdam
etiam agentes specialiter ce merito Christi
refert Godoi disp. 42 (quam pro hac ma­
teria aperuit) num. 13, sed nos, quia vi­
demus præsentem resolutionem coincidere
cum proposita lococitaio : non multum in
ea suadenda immorabimur : nam ibi dicta
abbreviare, et huic applicare satis erit.
C'«- Quæ probatur primo auctoritate ClemenK,!’ ’ tis VI in Extravag Unigenitus de pœnit.
et remiss, ubi docet Christum instituisse,
et reliauissc
in Ecclesia thesaurum suæ saA
tisfactionis, et meriti per indulgentias dis­
tribuendum. Thesaurum, inquit, militanti
Ecclesiae acquisivil Christus, volens suis the­
saurizare filiis pius pater, ut sic sil infini­
tus thesaurus hominibus. Et subjungit : De
cujus thesauri consumptione, seu minutione
non est formidandum tam propter infinita
Christi merita. Probat autem vel minimam
guttam sanguinis Christi habuisse infi­
nitam vim satisfactoriam , et meritoriam
propter unionem ad Verbum. Tn quo tes­
timonio evidenter continetur nostra con­
clusio, et præoccupantur Adversariorum
eflugia : nam in primis asserit Pontifex
merita Christi esse infinita, nullamque
hujus infinitatis limitationem, aut determi­
nationem addit : unde intelligendus est as­
seruisse simpliciter merita infinita. Deinde
occurrit tacitæ objectioni, quæ liberalissi­
mae, largissimæque indulgentiarum distri­
butioni opponi posset, nempe posse thesau­
rum a Christo dispositum peream exhauriri,
nam respondet id non esse timendum propterinfinita Christi merita. Ubi perspicuum
• est, quod senserit talia merita esse simplici­
ter infinita : naro quod solum est infinitum
secundum quid, finitum autem simpliciter,
per hoc, quod aliquid ab eo continuo de-

125

trahatur, diminuitur, et tandem-evacuari,
atque exhauriri potest.’ Denique prædic­
tam meritorum Christi infinitatem non re­
vocat Pontifex ad extrinsecum favorem
Dei volentis opera Christi plus, minusve
acceptare; sed illam defert intrinsecae ope­
rum dignitati, quam habent per conjunc­
tionem ad Verbum, in quo, et a quo sunt :
qu& conjunctio intrinseca ipsis est, fundatque aestimabili talem infinitam in ordine
ad prudens judicium.
Deinde probatur ratione : narti satisfac­ Ratio
fandatio Christi fuit simpliciter infinita ; ergo mentaidem de merito Christi dicendum est. An­ lis.
tecedens constates dictis loco citato. Con­
sequentia vero probatur tum a paritaie.
Tum ex eo, quod ideo satisfactio Christi
fuit simpliciter infinita ; quia licet entitative, et physico sumpta fuerit aliquid fini­
tum, nempe ipsi actus humanitatis, qnæ
ejusdem speciei cum nostris sunt; nihilo­
minus moraliter in æstimatione prudenti
dignificabantur infinite a divina Verbi per­
sona illos eliciente, et eisdem unita, ut ibi
late declaravimus : eadem autem ratio mi­
litat in merito Christi, ut satis ex se liquet.
Tum denique nam ideo satisfactio Christi
fuit simpliciter infinita, quia satisfactio eo
cæteris paribus est major, quo procedit a
persona digniori dignitate personali : at­
que ideo si a peisona infinite digna 'ut fuit
Christi persona) procedit, evadit simplici­
ter infinita ; venit namque in satisfactio­
nem non tantum opus, sed etiam persona,
quæ se humiliat, et subjicit offenso. Quæ
ratio militat etiam in merito·, quod tanto
est majus, quanto persona laborans in al­
terius obsequium dignior est : quia in hu­
jus bonum, gloriamque cedit non solum
labor propter ipsum assumptus, sed per­
sona etiam ejus gratia laborans, et quæ
praemianti hac ratione se subdit. Cum ergo
Christus apud Deum merens fuerit persona
infinitæ simpliciter dignitatis ; sequitur
meritum ejus apud Deum fuisse simplici­
ter infinitum. Evasiones autem, quæ huic
discursui tam ex parte antecedentis, quam
ex parte consequentis adhiberi valent,
præclusæ relinquuntur loco cit. et ibi pos­
sunt videri.
6. Controverlunt vero Theologi recentio- Qoæstio
res, utrum meritum Christi dicendum sit incidens.
infinitum simpliciter non solum in ratione
valoris, sed etiam in ratione meriti : de
quo late disputat Godoi disp. cit. a num. 91. Godoi.
Sed supposita veritate principali, quam pro
assertione statuimus, quæstio est vel nihil

4 jbV
ii

m

I

1
K

I

1
V
j

V26

DE INCARNATIONE.

succi habens, vel ad terminos magis pro­
prios reducenda. Cum enim ratio valoris
non sil opposita rationi meriti, sed ad
ipsum intime pertinens; minus recto iit
contrapositio inter meritum in ratione me­
riti, et meritum in ratione valoris. Unde
aptiorem locum habebit difficultas distin­
guendo inter meritum in actu primo, el
meritum in actu secundo. Illud constituitur
per omnes rationes supra assignatas præter
ultimam : complectitur enim conditiones
ojjeris liberi, honesti, facti ab homine
grato, et existente in statu viatoris : hinc
enim sortitur valorem aptum, ut retribua­
tur homini praemium ejus intuitu : unde
meritum sic acceptum diffiniri valet, opus
prxtnio dignum. Istud vero supra omnia
prædicta addit conventionem, sive promis­
sionem ex parte præmianüs : nam importat
actuale jus in premium : quod jus non
consurgit ex solo valore, et condignitate
operis, sed insuper importat conventionem :
stat enim opus dignissimum, quantum de
se est, quod tamen ob defectum conven­
tionis non reddat præmium sibi debitum,
nec obliget præmiantem, ut in humanis
perspicuum eU, et ex professo ostendimus
locis relatis num. 3; quare meritum hoc
secundo modo sumptum diffiniri potest,
opus, cui merces debetur. In priori itaque
acceptione est meritum in actu primo ; sed
in ultima est meritum in actu secundo :
ad primum sufficit condignitas pro præmio
possibili; quidquid sit de jure actuali;
posterius vero importat actuale, et exerci­
tum jus ad præmium sibi debitum, et de
facto retribuendum. Et hæc magis propria,
et perspicua sunt, quam illa meriti distinc­
tio secundum rationem valoris, et secun­
dum rationem meriti : in ipso namque
merito attendi debet distinctio penes actum
primum, et secundum, ut declaravimus.
R<üolu*
Unde ad prupositam difficultatem res­
pondendum est meritum Christi fuisse ad
minus infinitum in actu primo : id enim
satis evincit infinita-; valoris ipsius : quia
valor estperspicua conditio constituens opus
dignum præmio, atque ideo meritorium
illius in actu primo Quod autem opera
Christi habuerint valorem simpliciter infi­
nitum, et ostensum est supra, et in propo­
sita difficultate supponitur. Si autem præ­
dicta opera non habuerint jus actuale ad
præmium infinitum de facto retribuendum,
minime dicerentur meritum illius, nec
meritum infinitum in actu secundo ; qnod
plane contingeret, si Deus, ut potuit, non

seobligasset ad acceptandum merita Christi,
et ad præmium retribuendum, ut constat
ex doctrina tradita locis relatis num. 3.
Unde in tali hypothosi quamvis Christus
diceretur dignus ratione suorum operum
quolibet præmio, nihilominus non deno­
minaretur merens actu, sive habens ac­
tuale, et exercitum jus ad præmium debi­
tum, aut denique (et in idem redit) habens
meritum actuale : ad hoc enim, ut dixi­
mus, non sufficit condignitas, sed insuper
desideratur conventio.
7. Sed opponit relatus Auctor ad ratio- o.;,.
nem meriti infiniti in esse talis non requiri ■’·
jus ad præmium infinitum, quod ipsi de
facto debeatur, et responleat : ergo suppo­
sito, quod Christus habuerit opera merito­
ria infiniti valoris, ut statuimus; in quali­
bet hypothesi tenendum est, quod habuerit
meritum infinitum in ratione meriti. Ante­
cedens probat primo : quia sicut meritum
præstat jus ad præmium, ita sanctitas præstat jus ad hæreditatem : sed ut sanctitas
sit sanctitas infinita, non requiritur, quod
præstet jus ad hæreditatem infinitam, ut
liquet in Christo, qui fuit infinite sanctus
sanctitate substantiali, et tamen non habuit
jus ad hæreditatem infinitæ gloriæ actu
sibi dandæ : ergo ut meritum sit infinitum
in esse talis, non requiritur jus ad præ­
mium infinitum actu reddendum. Secundo:
quia sicut meritum, et præmium videntur
dici correlative; ita etiam actio, et termi­
nus correlative dicuntur : sed stat, quod
actio sit infinita, licet non attingat lerminum
infinitum, ut patet in actione Dei ad extra,
quæ infinita est, et tamen attingit termi­
num actu semper finitum : ergo pariter
meritum potest esse infinitum in esse talis,
quamvis actu non respiciat terminum infi­
nitum. Tertio, quia non est contra rationem
meriti, quod excedat simpliciter præmium : .
ergo stat bene, quod meritum sit simpli­
citer infinitum in esse talis, et quod non
respiciat nisi præmium finitum. Conse­
quentia patet. Et antecedens suadetur,
tum quia juxta communem Patrum sen­
tentiam satisfactio, et meritum Christi
fuerunt superabundantia : ergo non est
contra illorum rationem excessus supra
præm'um. Tum etiam quia non est contra
rationem meriti de congruo, quod exceda­
tur a præmio : ergo nec est contra ratio­
nem meriti de condigno, quod præmium
simpliciter excedat.
j
Respondemus hanc objectionem inten- Dep
tare quæstionem de vocibus, et dilui dis- ur
tinctione

DISP. XXVIII, DUB. I.
tinctione a nobis tradita : nam opus infiniti
valoris, si non importaret jus ad præmium
infinitum do facto reddendum, esset quidem
meritum infinitum in actu primo, non au­
tem meritum infinitum in actu secundo :
et consequenter constitueret Christum po­
tentem infinite mereri, sed non constitue­
ret infinite merentem. Nec amplius probant
antecellentis probationes, ut eis occurrendo
constabit. Ad primam vel neganda est
major, vel illa, et minori omissis, negamus
consequentiam. Et ratio disparitatis est :
quoniam primarius conceptus sanctitatis
non est præstare jus ad hæreditatem, sed
sanctificare subjectum in se : quare ubi
sanctificat infinite, est infinita sanctitas in
esse talis; quidquid sit de jure ad hæreditaiera finitam, vel infinitam, quam solum
ex consequenti, et secundario respicit. Sed
meritum in esse talis explicat habitudinem
primariam in ordine ad præmium : unde sicut
ad hoc, quod sit meritum infinitum in actu
primo, debet esse dignum præmio infinito ;
itaut sitmeritum infinitum in actu secundo,
debet esse opus, cui præmium infinitum
debeatur, sive quod importet jus exercitum
ad tale præmium reddendum. Ad secundam
respondetur eodem modo quod meritum
potest dici infinitum in actu primo, licet
actu non faciat præmium sibi debitum, si
habet condignitatem ad id præstandum :
sed tamen non erit meritum infinitum in
actu secundo, nec subjectum constituit
merens, nisi importet jus exercitum ad
præmium de facto debitum, et retribuen­
dum. Nec oppositum probat exemplum
actionis divinæ : hæc enim licet entitative,
et subjective infinita sit; non tamen dice­
retur infinita m esse actionis, sive produc­
tionis, nisi terminum infinitum efficeret
saltem in esse termini. Semper tamen hu­
jusmodi terminum attingit : quia etsi
creatura producta a Deo sit in se finita, est
tamen in ess^ termini, et secundum mo­
dum, quo peractionem attingitur, infinita :
quia ex nihiio saltem mediate fit, et attingi­
tur secundum communissimam entis ratio­
nem : ad quem terminum ita attingendum
virtus, et actio infinitæ requiruntur. Ad i
lerliam patet ex dictis, quod licet meritum
in actu secundo commensuretur præmio,
quod in suo genere causât, debitumque
constituit; potest tamen in actu primo ha­
bere virtutem ratione valoris ad plus ali­
quid causandum : sive, et in idem redit,
quamvis non mereatur, nisi quod re ipsa
causât, potest tamen ad alia præmia ee

427

extendere. Nec amplius persuadent antece­
dentis probationes ; nam etiam satisfactio
I in actu secundo commensuratur quantitati
oifensæ, pro qua sit; licet possit in actu
primo habere virtutem ad satisfaciendum
pro alus pluribus; et in hoc stat ejus supe­
rabundantia. Quod vero dicitur de merito
congruo, minus adhuc probat: quia hujus­
modi meritum non est proprie tale, nec
consequitur præmium ob commensurationem cum illo in quantitate valoris; sed ex
liberalitate praemiantis supra illius jura. At
certe (quod ad rem facit) meritum de con­
gruo non est meritum in actu secundo,
nisi cum commensuratione ad præmium
sibi de facto retribuendum; quamvis sit
meritum in actu primo in ordine ad alia,
quæ ejus intuitu conferri queunt : quod
nostram resolutionem magis firmat.
8. Et hæcdiximus conditionate loquendo Qaid
­
de merito Christi in actu secundo. Sed ab­ dicen
dum
solute dicendum est ipsum fuisse simplici­ de facto.
ter infinitum : quia non solum habuit vir­
tutem, sive valorem, ratione cujus potuerit
se extendere a l præmium infinitum : sed
etiam in actu secundo illud meruit, suoque
in genere causavit ; quo nihil amplius desi­
derari videtur, ut meritum Christi fuerit
simpliciter infinitum non tantum secun­
dum rationem valoris, sed etiam secun­
dum rationem meriti, ut Becentiores lo­
quuntur. Quæ resolutio nulla alia aptiori
via confirmari potest, quam assignando ali­
quod præmium simpliciter infinitum, quod
Christus meruerit. Et primo loco assigna­
mus remissionem oilensæ gravis contra
Deum commissæ , sive cessionem juris ,
quo Deus poterat exigere condignam pro
illa satisfactionem. Potestque id in hunc
modum declarari : nam qui meretur de
condigno, quod Deus reconcilietur pecca­
tori, meretur præmium simpliciter infini­
tum : sed Christus meruit de condigno,
quod Deus reconciliaretur peccatoribus :
ergo meruit præmiun simpliciter infini­
tum : atque ideo meritum ejus fuit infini­
tum simpliciter non solum secundum con­
ceptum valoris, sed etiam secundum ratio­
nun meriti actualis. U<raque consequentia
patet. Et minor constat ex dictis disp. 1,
dub. 6 et 11, ubi ostendimus Christum
pro nobis satisfecisse de condigno, et re­
demisse nos superabundant! pretio. Unde
arguitur in hunc modum : Christus con­
currit ad nostram justificationem , et re­
conciliationem cum Deo per viam satis­
factionis, redemptionis, et meriti : ergo

ΜI

i
g th

:

«

’ 1

.. i

yI

tl

-

'K

à.

1>

Art

ft

H

ί

v CL U

ιι

DE INCARNATIONE

sicut, do condigno satisfe.it, et redemit;
sic etiam do condigno meruit, quod Deus
reconciliaretur peccatori us. Major deni­
que. in qua poterat esse difficultas, late a
nobis probata est tract. 16. disp. 6, dub.
2.
3, cum seq. ubi ileo ostendimus
puram creaturam non posse mereri do
condigno justificationem peccatoris, quia
hæc est beneficium, et præmium simpli­
citer infinitnm, quatenus includit remis­
sionem offensæ, ratione cujus poterat Deus
exigere infinitam simpliciter satisfactionem.
Sicut enim offensa gravis infinite Deum
offendit, ut ostendimus disp. l,dub. i,
sic Deus offensus potest juste exigere infi­
nitam satisfactionem. Unde quod in vi ;
meriti alterius obligetur cedere huic juri, i
et remittere offen-am, et pacari peccatori, ■
est præmium infinite æstimabile.
Nec refert, si objicias, quod non esse of­
fensae gravis non est majus præmium, quam
esse gratiæ justificantis : sed gratia hujus­
modi non est præmium simpliciter infini­
tum : unde pura creatura, quæ nequit ha­
bere meritum simpliciter infinitum, potest
de condigno mereri primam gratiam alteri
non peccatori dandam, ut statuimus loco
cit. ex tract. 16, g 2; ergo pariter non
esse offensæ gravis non habet rationem
præmii simpliciter infiniti. Probatur ma­
jor : quia non esse offensæ est effectus for­
malis secundarius gratiæ justificantis : unde
eo ipso, quod gratia infundatur, offensa re­
mittitur, ut diximus tract. 15. disp. 2,
dub. 2; constat autem quod effectus for­
malis secundarius non excedit formam, nec
potest esse majoris æstimabiliiatis, quam
illa : ergo non esse offensæ non est majus
præmium, quam esse gratiæ.
Id, inquam, non refert, sed diluitur ne­
gando majorem facta comparatione inter
remissionem offensæ gravis, et infusionem
gratiæ justificantis secundum se, quo pacto
a remissione offensæ præscindit ; ostendi­
mus enim loco cit. § 4, quod illa sit æstimabilior, quam hæc : et facile apparebit
consideranti, quod gratia sanctificans præ­
cisive, et secundum se considerata nullum
importatprædicatum simpliciter infinitum :
non esse autem offensæ gravis illud neces­
sario imbibit ; cum afferat remissionem in­
finiti juris, ut fiat satisfactio, sive juris ad
infinitam simpliciter satisfactionem. Sicut
enim gravis Dei offensa est simpliciter infi­
nita (quod non habet gratia) sic enim in
suo genere præstat Deo titulum, ut a pec­
cato exigat satisfactionem simpliciter infi­

ndam : et consequenter remissio hujus
juris est beneficium infinite simpliciter
æstimabile. Diximus, quod gratia sanctifi­
cans præcisive, cl secundum se considerata,
etc., quiasi loquamur de gratia, ut exercite
confertur peccatori, cui Deus pacatur, ibi
necessario includitur beneficium remissio­
nis offensæ ; quocirca gratia ita complexive
accepta est bonum infinite æstimabile, nec
cadere valet sub merito condigno alicujus
puræ creatura', ut ostendimus loco cita,
num. 36.
Ad probationem autem majoris, quatenus
præmissæ ductrime opponitur, respondetur
non esse effectum formalem gratiæ justifi­
cantis : tum quia non habent existera in
eodem subjecto ; siquidem gratia recipitur
in homine; non esse autem offensæ est
moraliter in Deo, sicut et cessio juris.
Tum quia offensa cessat et jus exigendi sa­
tisfactionem remittitur immediate per ac­
tum increatum Dei, quo pacatur homini;
et gratiam ipsi infundit : unde talis gratia
non comparatur ad non esse offensæ per
modum formæ, sed magis per mo Ium ter­
mini Dato autem, quod non esse offensæ
foret effectus secundarius gratiæ sancti­
ficantis, minime adhuc inferretur vel quod
non esse offensæ non excederet in aestima­
tione morali habitualem gratiam, vel quod
potens mereri de condigno talem gratiam
posset etiam de condigno mereri remissio­
nem offensæ. Et ratio est : quoniam licet
effectus secundarius correspondons formæ
secundum se eam non excedat : ille tamen,
qui non correspondet formæ secundum se
sumptæ, sed connotata alia potentiori
causa, cui forma subordinatur. bene po­
test excedere formam consideratam secun­
dum se : sicut esse calidum dispositive ad
formam ignis est effectus secundarius calo­
ris ; non quidem secundum se, se.l quate­
nus subordinatur substantiæ ignis in dispo­
nendo ad similem formam : unde non
sequitur, quod qui potest producere calorem
secundum se, possit eo ipso ad formam
ignis disponere. Remissio autem offensæ,
quamvis concedatur consequi ad gratiam
sanctificantem sicut ad formam ; non ta­
men sequitur al illam secundum se ; cum
ita accepta non necessario affVrat remis­
sionem offensæ, sed ab ea præscindal :
quare ulterius et principaliter adjungenda
I est voluntas Dei, qui vult peccatori pa­
cari ; unde non infertur, quod qui potest
mereri de condigno gratiam habitualem,
possit eodem modo remissionem offensæ.
Cujus

DISP. XXVIff, DUB. J.

Cujus docirintc manifestum signum est,
quod meritum sufficiens ad gratiam habi­
tualem secundum se, aut non peccatori
dandam, non .-it eo ipso sufficiens ad me­
rendum gratiam ut dandam peccatori, et
aflerentem cessionem divini juris : sicut
enim ex parte Dei majus beneficium est,
quod simul det gratiam, et remittat offonsam, quam quod præcise det gratiam, nul­
lam remittendo offensam ; sic etiam majus
meritum requiritur ad primum illud, quam
ad hoc posterius. Id vero satis declarat
inefficaciam adhibitæ probationis, et qnod
meritum condignum gratiæ secundum se
uon sit ex terminis meritum condignum
gratiæ ut dandæ peccttori, sive afferentis,
vel inferentis remissionem offensæ gravis.
Recolantur, qute diximus loco cit. g 5 per
totum.
Fri9. Deinde potest secundo loco assignari
aisa
aliud præmium infinitum, quod Christus
«- de facto meruit, et sibi debitum consti­
In.
tuit : nam ut affirmat D. Thom. infra
quæst. 53, art. 4 ad 2 et magis ostendemus
num. 89, Christus meruit suam resurrec­
tionem : hæc autem fuit præmium simpli­
citer infinitum. Nam cum humanitas fuisset
per mortem resoluta, et in se non manse­
rit; nec mansit unita Verbo; in resurrec­
tione vero Verbum unitum est toti huma­
nitati. Quare cum unio hypostatica, aut
potius ipsum Verbum hypostatice unitum
sit bonum infinite simpliciter æstimabile ;
sequitur Christum meruisse actu aliquod
præmium simpliciter infinitum. Ita cum
ΑΪΙΓα· aliis Thomistis Alvarez disp. 43 in resp.
ad 1, qui addit idem proportionabililer dici
posse de merito Christi circa Sacramentum
Eucharisliæ : meruit namque, quod panis,
et vinum converterentur in ejus corpus, et
sanguinem; et consequenter, quod divini­
tas esset in Eucharistia per veram et realem concomitantium, suppositando videlicet
corpus, et sanguinem Christi, quæ sunt
terminus conversionis. Et quidquid sit de
hoc ultimo præmio, circa quod videri pos­
sunt, quæ scripsimus disp. 4, num 82,
primum cum omni probabilitate, et vi
consequenliæ ad mysterium Incarnationis
asseritur : nam si prima humanitatis as­
sumptio ad personam Verbi fuit beneficium
infinite simpliciter æstimabile, quare non
potuit cadere sub merito condigno non
simpliciter infinito juxta dicta disp. 7,
dub. 3, num. 55, cur non idem de reassun.ptione humanitatis ad Verbum, quæ
in resurrectione intervenit, dicendum erit ?
Salmant. Curs, theolog. tom. XVI.

Dum ergo Christus suam resurrectionem
meruit de condigno, meruit itaque in actu
præmium simpliciter infinitum.
8e l oppones primo cum Asturicensi in Duplex
sua relectione pag. 444, quod Christus otdec{,°·
resurrectionem merens solum meruit unio­
nem physicam inter partes humanitatis,
animam scilicet, et corpus, quæ licet ab
invicem divisæ, unionem tamen hyposta­
ticam sui ad Verbum conservarunt : sed
unio physica partium humanitatis inter se
non est bonurn simpliciter infinitum; cum
sit ejusdem rationis curn unionibus, qui­
bus aliarum humanitatum partes copulan­
tur : ergo ex eo, quod Christus meruerit
de facto suam resurrectionem, non sequi­
tur de facto meruisse aliquod præmium
simpliciter infinitum. Secundo oppones cum
eodem Vincentio : quia si Christus me­
rendo de condigno suam resurrectionem
meruisset præmium simpliciter infinitum ;
sequitur non meruisse de condigno alia
præmia : consequens autem non solum est
falsum, sed etiam contra fidem, quæ statuit
Christum esse causam meritoriam nostræ
justitiæ, ut docet Concil. Trident, sess. 6,
cap. 7 ; ergo minime concedendum est,
quod Christus merendo suam resurrectio­
nem meruerit præmium simpliciter infi­
nitum. Sequela ostenditur : nam licet
meritum Christi sit simpliciter infinitum ;
nihilominus adaequate exhauritur per præ­
mium infinitum simpliciter : unde si ultra
istud aliquid aliud conferatur, non ex jus­
titia, et tanquam merces merito debita
retribuitur; sed tanquam donum gratiosum
ex mera liberalitate donantis, et supra
meritum recipientis : sequitur ergo Chris­
tum alia non meruisse, si merendo suam
resurrectionem meruit præmium simplici­
ter infinitum.
Ad primam objectionem neganda est Solvitur
major : quia Christus non solum meruit pnraa’
unionem physicam inter partes humanita­
tis, sed etiam unionem totius humanitatis
ad Verbum : quocumque modo explicetur
ordo assumptionis partium, et humanitatis,
ut ex professo exposuimus disp. 11, dub.
unico. Et ratio est manifesta : quia sicut
per mortem factum est, quod humanitas,
quæ habebat esse, et esse personaliter in ·
Verbo, desierit esse, et esse personaliter in
Verbo : (quod enim actu non est, nequit
esse personaliter in alio) : sic per resurrec­
tionem factum est, quod humanitas ince­
perit esse, et esse personaliter in Verbo;
sive ad hoc necessarium fuerit producere
9

130

r»

DE INCARNATIONE

novum modum unionis hypostatica', sive esse termini meriti, et quantum a<l mo­
non: quod parum, aut nihil refert. Unde dum : quia suium meritum simpliciter infi­
humanitas in resurrectione recepit non
nitum potest apud Deum reddere præmium
solum beneficium essendi de novo, sed
ita debitum, ul secundum rigorem justiiiæ
etiam beneficium essendi in Verbo sicut
retribuatur. Sicut licet Angelus in esso
in supposito sibi hypostatice unito. Cum­ entis sit quid finitum, importat infinitatem
que hujusmodi donum sit infinite æstimain esse termini productionis : quia fieri
bilo ; sequitur, quod Chrislus merendo
non valet nisi per creationem : ad quam
resurrectionem meruerit præmium simpli­ requiritur virtus infinita in principio, ob
citer infinitum. Ad secundam negamus se­ modum scilicet attingendi terminum, ex­
quelam : et objectionis debilitas potest ad i trahendo illum ex nihilo. His itaque modis,
hominem demonstrari contra Vincentium,
et aliis quos attigit Joan, a S. Tho. disp. 17,
qui non negat Christum merendo nobis
art. 8, satis probabiliter, ac perspicue de­
remissionem oflensæ, et reconciliationem ' claratur, quod Christi meritum fuerit sim­
cum Deo meruisse præmium simpliciter j pliciter infinitum non solum ex parte actus
infinitum, ut explicuimus num. præced. :
primi, et quantum ad condignitatem, sed
ex quo tamen non sequitur, quod meruerit I etiam in actu secundo, ct quantum ad jus
actuale, et modum producendi in suo ge­
iciHidV
el no^s> el Angelis : alia bona. Ad
1111 a* sequel® autem probationem responderi ' nere terminum, sive praemium, et ipsum
posset ad summum evincere, quod meri- terminum productum. Alia autem, quæ
tum unius operis Christi ita fuerit exhaus- i circa meritum Christi excitari possent, ut­
tum per præmium resurrectionis, quod ad ! puta utrum opus habuerit pacto ; ad quam
alia præmia non se potuerit extendere. Sed virtutem pertinuerit illud ordinare ; ex qua
com certum sit Christum non unum tan- j justitia, distributiva ne, an commutativa
tum opus meritorium elicuisse, sed quam- ; Deus illi retribuerit, atque alia similia,
plurima; potuit horum meritum ad alia j quæ merito satisfactioni Christi communia
sunt, discussa relinquuntur suo loco, nempe
præmia dirigere; quin sequatur inconve
niens intentam, quod si Christus meruit ' disp. 1, dub. 7, cum tribus sequentibus,
resurrectionem ut præmium simpliciter in- | ubi lector illa recolere poterit, ne repeta­
finitum, non potuerit alia præmia mereri, j mus non necessaria.
Sed absolute respondemus, quod licet infi- |
nitum meritum Christi exhauriatur inten- I
é insive per unum præmium simpliciter infiSatisfit argumentis in contrarium.
nitum ; non tamen exhauritur extensive : i
quia hoc ipso, quod habeat valorem suffi- {
cientem ad unum infinitum, habet etiam |
11. Non reperimus sententiam, quæ Oit»
valorem sufficientem ad omnia alia bona ' neget absolute Christum meritum habuisse : («Λ·
et esset plane hæretica. Quod autem opera
sive finita, sive infinita : est enim tale
meritum non solum infinitum, sed quasi Christi non fuerint meritoria ab intrinseca
infinities infinitum, et exlensibile ad omnia j condignitale, sed ex acceptatione extrinpræmia, ut magis constabit ex infra dicen- ; seca Dei docent Scotus, et alii, ut supra
dis num. 10.
I
insinuavimus num. 4. Unde consequenter
Ahad
10.
Denique
quod
Christus
meruerit
de i opinantur, quod merita Christi non habue­
piæinium facto aliquod præmium simpliciter infini- ’ rint infinitatem moralrm simpliciter talem,
infini­ tum, potest ultime declarari, si dicatur, | vel in ratione meriti vel in ratione valoris.
tum.
quod licet omnia, quæ Christus de facto . Ita Scotus in 3, dist. 19, quæst. unica, g Seau.
meruit, sint simpliciter linita in esse entis, . In ista quxslione, et §. Ad primum princiaut etiam in ratione beneficii; nihilominus ■ pale, Gabriel ibi quæst. unica, art. 1. jiriiu
sunt infinita simpliciter in esse termini, l Joannes de Medina cod. de satisfact. quæst.
el meriti conespondentis merito Christi.
1. Faber in 3, disp. 45, cap. 12 et 3. Rada
Et ratio est : quia Christus illa reddidit controv. 13, art. ‘2. Castillo disp. 3,
sibi debita, et retribuenda ex toto rigore quæst. 2 et communiter Scotistæ. Funda­
justitiæ, ut satis constat ex his, quæ agen­ menta vero hujus sententiæ communiter
tes de satisfactione Christi diximus disp. I,
desumuntur ex imitate physica operatio­
dub. 7. Quod autem debet a Deo retribui num Christi, et omnium principiorum
ex rigore justitiæ, licet in esse entis finitum proximorum, per quæ in ipsas influxit :
sit, importat nihilominus infinitatem in unde convinci videtur, quod nullum ha­
buerint

6

DISP. XXVIil, DUB. I.

buorint prœdicatum simpliciter infinitum.
QeHun ged hujusmodi argumenta sunt illamet,
bmii quæ occurrunt in Christi satisfactione, et
naisib quæ diluimus disp. 1, dub. 6, $ 6 et 7.
El communis eorum solutio est, quod licet
operationes Christi non habuerint aliquam
infinitatem vel physicam, vel moralem
moralitato desumpta per ordinem ad regulas
morum; sed quantum ad hoc fuerint ejus­
dem rationis essentialis cum nostris : nihi­
lominus habuerunt infinitatem moralem
quantum ad condignitatem, et valorem per
ordinem ad prudentem æstimationem, ob
infinitam scilicet dignitatem suppositi di­
vini operantis, et Deo se tam in satisfa­
ciendo, quam in merendo subjicientis :
erant enim operationes Dei, habentes ab
hac parte æstimabilitatem simpliciter infi­
nitam. Sicut agens de carne Christi, pr®DJtoa. clare dixit D. Thomas infra quæst. 48,
art. 2, ad 3 : Dignitas carnis Christi non est
xslimanda solum secundum carnis naturam,
sed secundum personam assumentem, in
quantum scilicet erat caro Dei, ex quo habet
dignitatem infinitam. Unde omissis hujus­
cemodi argumentis, qu® loco cit. videri
queunt, alia ad præscniem difficultatem
magis specialiter attinentia subjiciemus.
Frir.a Arguitur primo : quoniam condignitas,
sStj®. sive valor operis meritorii non crescit ex
majori digniiate person®; ergo ex eo, quod
Christus merens sit persona dignitatis in­
finitae, non sequitur opera meritoria Christi
habuisse infinitam condignitatem, sive va­
lorem : aliunde vero erant ejusdem rationis
cum nostris ; ergo Christus non habuit
meritum simpliciter infinitum. Cætera
constant. Et antecedens primi enthyme­
matis, in quo poterat esse difficultas, pro­
batur primo : quia ex majori dignitate, aut
san?titate per gratiam habitualem non
crescit condignitas, sive valor operis meri­
torii : unde si habentes gratias habituales
inæqualiter intensas eliciunt actum ejusdem
intensionis, habent eundem valorem in
actu, et idem præmium merentur : ergo
pariter condignitas, ct valor operis meri­
torii non crescit cx majori dignitate personæ, ut similitudinis ratio salis convicit.
Secundo quia ex majori dignitate person®
crescit laudabilitas operis : unde non est
majori laude dignus princeps liberans re­
gem a morte, vel captivitate, quam plebeius idem præstans : et eadem ratione
major amicitia cum rege non communicat
operi ex se æquali majorem commendatio­
nem apud ipsum : constat autem laudabili-

131

totem operis pertinere ad meritam : istud
igitur non crescit ex dignitate person®
operantis.
Confirmatur : quia ita se habet major
dignitas person® ad augescendum meritum,
sicut major vilitas, aut indignitas personae
ad augescendum demeritum : sed major
indignitas person® non præstat operi ma­
jorem gravitatem demeritoriam, ut patet
in peccatore, qui non ideo gravius actualiler cæleris paribus peccat, quia supponitur
esse in peccato habituali : ergo similiter
major dignitas person® non confert ad ma­
jorem gravitatem, aut condignitatem ope­
ris meritorii.
Ad argumentum respondetur vel ne­
gando antecedens, vel illud distinguendo,
ac concedendo, quando dignitas personae
se habet de materiali ad opus : sed negari
debet, quando dignitas person® se habet
de formali. Unde negand® sunt consequen­
ti®, quæ ex illo principio colligebantur :
quoniam infinita dignitas person® Christi
non se habebat de materiali ad obsequia,
qu® Deo exhibebat, se illi humiliando, et
subjiciendo, quin et hominibus propter
Deum; cum in his præcipue subjiciebatur
ipsa persona. Quare non potuerunt non
obsequia a Christo exhibita esse infinit®
æstimabilitatis secundum prudens judi­
cium. Nec oppositum persuadent antece­
dentis probationes. Ad primam enim res­
pondemus juxta doctrinam traditam disp. i,
dub. 6, num. 205, et tract. 16, disp. 4,
dub. 5, concesso antecedenti, et negando
consequentiam ob manifestam disparitatem : quia persona merens apud alium se
habet de formali ad dignificandum opus,
quatenus se alteri subjicit : et quia se
totam subjicit, secundum se totam dignificat : unde si rex se humiliat, totam digni­
tatem regiam humiliat : et si persona di­
vina se subjicit, et offert, pariter offert, et
subjicit divinam dignitatem : nequit enim
persona se dividere ; sed eo ipso, quo utitur
se, utitur se tota. Unde opus meritorium
person® infinit® dignitatis, ut erat Chris­
tus, nequit non esse infinite aestimabile,
et infinite dignum. Aliter autem se habet
dignitas per gratiam sanctificantem, qu®
non est personalis, sed habitualis. Nam
quia habitibus utimur, quando volumus,
et prout volumus ; sicut habens gratiam
habitualem potest illa absolute non uti in
operando; in qua suppositione gratia nul­
lam operi dignitatem communicat : ita
etiam habens gratiam intensam potest illa

Confirmaiio.

Satisfit
argu­
mento.

g

>1

132

DE INCARNATIONE.

uti inadéquate in ordine ad actum remis­
sum ; in que eventu major illa gratia' lati­
tudo de materiali se habet ad opus, et pe­
rinde ac si ibidem non esset. Unde non
sequitur, quod major gratia précise habi­
tualis, seu ut major non influens conferat
ad hoc, quod opus accipiat ex hoc ipso
majorem condignitatem meritoriam. Quæ
disparitas fusius a nobis tradita est. et ab
objectionibus vindicata locis relatis, quæ
lector repetat. Ad secundam patet ex im­
mediate dictis, quod major non est uni­
versaliter vera : sunt enim aliqui actus,
ad quos dignitas personæ se habet de for­
mali : unde respectu istorum actuum ma­
jor dignitas personæ confert ad augescen­
dum condignitatem operis meritoriam : et
hujusmodi est actus v. g. humilitatis, quæ
eo, cæteris paribus, commendabilior est,
quo procedit a persona digniori se humi­
liante, ut patet ex communi hominum ap­
prehensione. Sunt autem alii actus, ad
quos dignitas personæ de materiali se ha­
bet : quare major personæ dignitas ad
augescendum horum condignitatem non
confert : et hujusmodi sunt v. g. laborare,
solvere tributa, e.xequi aliqua ex officio, et
alia hujusmodi, in quibus non attenditur
dignitas personæ, sed utilitas reipublicæ,
aut ejus, cujus gratia hæc fiunt : quare
opera hujusmodi ex eo. quod procedant a
digniori persona, non propterea crescunt
in merito. Et ita contingit in exemplis,
quæ in hac probatione expenduntur : præsertim cum laudabilitas operis non tam
sequatur personam, quam moralem ope­
ris bonitatem. Cum autem infinita digni­
tas personæ Christi se humiliaverit in om­
nibus operibus, sive obsequiis, quæ Deo
exhibuit; sequitur quod ad illa se habuerit
non de materiali, sed de formali : et con­
sequenter quod conduxerit ad eorum valo­
rem augescendum.
S«ntitir
quibus ad confirmationem respondemn),. tur concessa majori negando minon-m,
quam inducta probatio minime evincit :
quia indignitas per peccatum habituale non
est personalis, et inlluens in peccatum ac­
tuale ; sed est mere habitualis, et de mate­
riali se habens. Unde sive præfuerit, sive
non macula habitualis peccati, potest pec­
catum actuale esse ejusdem rationis tam
in specie, quam in modo intensionis, et in
gravitate ex aliis circunstantiis, ut ex se li­
quet, et declarari potest exemplo gratiæ, quæ
aliquando pure de materiali, et concumitanter se habet in ordine ad actus, quos

homo existons ingratia elicit. Alitor autem
omnino se gerit persona, quæ ad omnes
actus suppositi concurrit : et ad aliquorum
condignitatem, seu valorem se habet de
formali, ut proxime explicuimus; quare
confert ad istorum argumentum : et ita
contingit in Christo, qui humiliando, et
subjiciendo infinitam dignitatem persona­
lem. communicavit suis operibus infinitam
æstimabilitatem in ordine ad judicium prudentum.
12. Nec refert, si huic doctrinæ oppû- Begs,
nas, quod si valor meriti in esse meriti
cresceret ex dignitate personæ merentis;
pariter valor præmii in esse præmii cres­
ceret ex dignitate præmiantis : et conse­
quenter quod sicut laus Dei in ore Christi
est meritum simpliciter infinitum propter
dignitatem infinitam personæ Christi me­
rentis; ita laus Christi in ore Dei esset
præmium simpliciter infinitum propter
infinitam dignitatem personæ Dei pnemiantis. Consequens est falsum, utpote ex
quo infertur quodlibet præmium a Deo col­
latum esse simpliciter infinitum, et suffi­
cientem. adæquatamque meritorum Christi
retributionem : ergo falsum est, quod va­
lor meriti in esse talis crescat ex dignitate
personæ merentis.
Id, inquam, non refert, sed dispellitur^·"
negando sequelam. Et ratio disparitatis
desumitur ex dictis : quoniam dignitas
præmiantis de materiali se habet ad præ­
mium : eo quod præmians, dum præmium
confert, non se subjicit merenti, atque
ideo non auget præmium in esse talis :
sed ad hujus quantitatem a præmiantis
dignitate abstrahendum est : sicut etiam
contingit in emptione, et venditione, atque
in aliis contractibus, in quibus attenditur
æqualitas secundum rem, non autem secun lum personas. Cæterum dignitas me­
rentis se habet de formali ad meritum, quod
in obsequiis fundatur et humiliationes : nam
quanto persona est dignior, tanto magis
ejus obsequia, et humilitas æstimantur
secundum prudens judicium. Et hac de
causa licet laus Christi in ore Dei præ­
miantis non sit præmium simpliciter infi­
nitum : tamen laus Dei in ore Christi
merentis est meritum infinitum simplici­
ter. Accedit (et deducitur ex præmissa
radice) quod præmium debet venire in uti­
litatem ejus, cui retribuitur : hæc autem
utilitas attenditur penes qualitatem, et
valorem rei in se; non autem secundum
dignitatem ejus, a quo descendit : et prop­
terea

DISP. XXV11I, DUB. I.

terea )ί· et præmia descendant a Deo ijifl—
nilo, non proptoioa surit infinita in esse
præmii. Meritum vero cedit in utilitatem
præmiantis, quæ respectu Dei non aliud
est, quam gloria extrinso.ca : hæc autern
gloria augetur ex dignitate personæ me­
rentis : nam quo persona, quæ se humiliat,
est dignior, eo præstat majus obsequium,
et majus quid alteri subjicit. Unde Chris­
tus, qui erat persona infinita, infinitum
Deo præbuit obsequium, se illi submit­
tendo in natura assumpta. Quocirca me­
ritum simpliciter infinitum habuit apud
ipsum.
$««· 13. Arguitur secundo : quia de ratione
Ur,s. meriti simpliciter infiniti est, quod possit
E«tos. promereri de condigno omne præmium
possibile : sed meritum Christi non potuit
se extendere ad omne præmium possibile :
ergo meritum Christi non fuit simpliciter
infinitum. Probatur minor supponendo ca­
sum non repugnantem, nempe Patrem
assumere naturam hnmanam, et in ea sub­
sistentem dirigere sua merita ad conse­
quendum salutem alicujus infirmi : Chris­
tum autem e converso dirigere sua merita,
ut Deus neget infirmo sanitatem. Quo sup­
posito, ita arguitur : nam negatio sanita­
tis infirmi est præmium objective possibile :
et tamen Christus ordinans sua merita ad
talepræmium minime illud meretur ; alias
suo merito vinceret meritum Patris : quod
implicat ; cum supponantur esse ejusdem
valoris : ergo meritum Christi nequit se
extendere ad omne præmium possibile.
Siiiiio. Occasione hujus argumenti plurima di­
xit Godoi a num. 56, usque ad 81. Sed dif­
ficultas non est, quæ id laboris exposcat,
illique jam occurrimus loco cit. ex disp. 1,
num. 201, Unde respondemus concedendo
majorem intellectam per se, et quantum
est ex parte valoris meriti Christi ; quidquidsit de aliis suppositionibus accidentali­
bus, ratione quarum impediri potest me­
ritum exercitum. Sicut meritum simpliciter
infinitum habet, quantum est de se condi­
gnitatem ad unionem hypostaticam : et
tamen per accidens extendi non potest ad
promerendum illam unionem hypostaticam,
quæ supponatur esse principium ejusdem
meriti, ut diximus disp. 7, dub. 2. Et in
hoc sensu negamus minorem, Ad cujus
probationem dicendum est casum illum
non apparere undequaque possibilem : nam
cum Pater, et Filius in naturis assumptis
non possent habere affectus efficaces sim­
pliciter oppositos divinæ voluntati in se

133

ipsa, quæ non opposita sed unum tantum
efficaciter intendit; pariter non possent
habere voluntates simpliciter efficaces, in­
ter se contrarias, sive quibus efficaciter
intenderent oppositos fines, in eosque sua
merita, et orationem dirigerent. Sed licet
hypothesis admittatur, nihil evincit : quia
etsi Christus (et idem intelligede Patre in
natura assumpta) haberet meritum de con­
digno respectu cujuscumque præmii secun­
dum se; quod satis est ad manifestandum,
et probandum ejus infinitatem : non tamen
illud haberet ad superandum meritum Pa­
tris eadem ratione infinitum, atque ideo
nec ad consequendum negationem sanitatis
infirmi in concursu Patris petentis opposi­
tum, et ad illum sua merita dirigentis,
Quamvis enim illa sanitatis negatio secun­
dum se accepta non solum non excedat
meritum Christi, sed sit illo longe inferior ;
tamen ut connotât merita, et orationem
Patris contrarium petentis, induit modum
impossibilis : quippe repugnat meritum,
et orationem unius personæ divinæ supe­
rare meritum, et orationem alterius personæ
divinæ : sunt enim æqualis dignitatis, et
co Ulli unicant operibus eundem valorem.
Hic ergo in quolibet merito attendi debet
per comparationem ad præmia secundum
se ; non autem facta aliqua suppositione
accidentali et merito, et præmio, ut pro­
xime dicebamus. Et argumenti debilitas
manifestatur ab eo, quod excessive probat :
convincit enim, si quid valet, Christum non
potuisse de condigno mereri unam mus­
cam ; quia illam non mereretur, si Pater
in natura assumpta negationem ipsius pos­
tularet : id vero esse ridiculum satis ex se
constat. Et si dicatur (ut tacitam objectio­
nem præveniamus), Deum posse in tali
eventu au lire orationem unius personæ,
et non audire orationem alterius : respon­
dendum erit id quidem non repugnare. Sed
quefd De is ita se gereret, non proveniret
ex eo, quod orat o, et meritum unius per­
sonæ superarent alterius meritum, et ora­
tionem ; sed ex eo, quod Deus pro sua
libertate, ct supremo dominio vellet sani­
tatem infirmi, potius quam ejus negatio­
nem, aut e converso : sicut idem velle
posset, quamvis illa merita, et orationes
non supponerentur.
14. Arguitur tertio : quia unum infini- Tertiam
tum nequit esse majus alio ; cum de ratione 3r®tt“
cujuslibet infiniti sit non habere termi- fc
num : sed unum meritum Christi est ma­
joris valoris, quam aliud : ergo nullum

134

DE INCARNATIONE.

meritum Christi est valons simpliciter in­
finiti. Probatur minor : quia tacta compa­
ratione inter actum charitatis, et actum
humilitatis a Christo elicitos, ille est ma­
joris valoris, quam iste ; siquidem suppo­
sita aptabilitate iu valore personali, illo !
habet nobilius objectum. Idemque argu­
mentum de actibus inæqualibus in physica
intentione fieri valet. Et confirmatur: quia
valor meritorius consequitur bonitatem ;
moralem operationum : sed hæc fuit finita ■
in operationibus Christi : ergo et earum
valor. Minor liquet : nam bonitas moralis
operationum præcipue attenditur pones
objectum : sed operationes Christi attige­ i
runt determinate vel finitum objectum, i
vel infinitum objectum modo finito : ergo
bonitas moralis operationum Christi non
I
fuit simpliciter infinita.
Cocvrili- Huic argumento possemus occurrere di­
cendo, quod licet unum infinitum nequeat i
esse majus alio quantitative, sive in exclu­
dendo terminum ; potest tamen esse majus
alio qualitative, sive ex parte materiæ, id
est, melius : sicut infinitum aurum esset
in hoc sensu majus quid, quam infinitum
argentum. Et eadem ratione in Christo ac­
tus charitatis infinite meritorius posset
esse major, quam actus humilitatis meri­
torius etiam infinite : quia actus charitatis
ex suo genere melior est. Pro qua solutione
recoli debent, quæ diximus disp. 1, dub. 4,
num. 89, Sed absolute respondemus, quod
licet inter ea, quæ sunt infinita, nequeat
dari excessus secundum illam rationem, in
qua infinitatem important ; potest tamen
dari excessus secundum aliam rationem,
quæ non dicit infinitatem. In actibus autem
Christi Domini duplex valor meritorius dis­
tinguendus est : alius moralis per ordinem
ad regulas morum, qui desumitur ab objec­
to, et aliis principiis moralitatis: qui valor
finitus est. sicut talia principia, et earum
influxus. Alterantem est valor moralisper
ordinem ad prudentem æstimationem, at­
tendentem ad dignitatem suppositi divini
operantis, et dignilicantis opera : qui valor
infinitus est, juxta dignitatem scilicet sup­
positi. Unde si comparemus actum charitatis, et actum humilitatis in Christo quan­
tum ad primum valorem, inæquales sunt :
quia valores hujusmodi finiti sunt, et unus
major alio juxta objectorum imequalitatem : et id ad summum evincit probatio, ut
constat ex ejus discursu. Sel si confera­
mus praedictos actus quantum ?.d secundum
valorem, personalem videlicet, et desump-

tunica dignitate suppositi; idem est in om­
nibus valor, sicut ot suppositi dignitas:
unde actus charitatis secundum hanc ratio­
nem non habet majorem valorem, quam
actus humilitatis, vel quivis alius exobjecto, et secundum speciem inferior. Si au­
tem fiat comparatio inter unum et alterum
actum quantum ad utrumque valorem com­
plexive acceptum ; dicendum est, quod
sint ejusdem valoris intensive, quamvis
actus charitatis sit extensive majoris valo­
ris propter illum scilicet excessum, quem
habet ex objecto. Et quamvis unum infini­
tum nequeat esse majus alio intensive;
bene extensive : sicut Deus homo est majus
extensive, quam solus Deus. Ex quibus ad
confirmationem facile constat solutio : so­
lum enim probat valorem moralem desumptum per ordinem ad regulas morum
esse in operationibus Christi finitum, sicut
et bonitatem moralem ; quod facile conce­
dimus. Sed præter hunc valorem adest
alius desumptus ex infinita dignitate per­
sonae operantis : qui valor est simpliciter
infinitus in ‘ordine ad prudentem æstiraationem : quippe infinite appretiabile est
quod persona infinitae dignitatis se humi­
liaverit, et tam Deo secundum se, quam
creaturis propter Deum se subditum dede­
rit.
15. Sed instabis : nam si quælibetope- Rege.
ratio Christi habuit valorem meritorium
simpliciter infinitum, ut affirmamus; se­
quitur Christum per primam operationem
in primo conceptionis momento elicitam
meruisse omnia, et quaelibet præmia :
quippe opus continens valorem moralem
simpliciter infinitum quodlibet præmium
possibile promeretur : consequens est ab­
surdum ; ergo dici non debet, quod quæfibpt operatio Christi habuerit valorem sim­
pliciter infinitum. Probatur minor : nam
si Christus per primam operationem me|
ruit omniapræmia possibilia; sequitur non
meruisse nostram redemptionem per suam
passionem, et mortem ; siquidem suppo­
nebantur jam debita ex priori merito :
tum quod frustra laboraverit eliciendo alias
operationes : hæc autem sunt adeo falsa,
ut majori confutatione non egeant.
Respondetur conformiter ad doctrinam SotsL·. I
supra traditam num. 3 et 6, quod meri­
tum dupliciter considerari potest, nempe
vel inactu primo, et quantum ad suflicientiam, quam habet per valorem, sive condignitatem cum præmio : vel in actu secundo,
et quantum ad efficaciam, quæ supra valo­
rem,

Μ

DIHP. XXVIII, DUD. I.
rem, sive condignitatem operis addit direc­
tionem , sivo applicationem ad determi­
natum præmium, supposita conventione
cum prrumianto. Undo fieri valet, quod
opus meritorium in actu primo, ob adæquatiûnem in valore cum illo, ipsum non
mereatur in actu secundo oh defectum vel
promissionis ex parte præmiantis, vel
directionis, sive applicatione ex parte me­
rentis. Quo supposito diluitur replica dis­
tinguendo majorem, sivo sequelam, illamque admittendo quantum ad sufficientiam :
mordit enim Christus per primam operatio­
nem quantum ad sufficientiam, sive quan­
tum orat ex parte condignitatis, et valoris
operis, omne præmium possibile; cum talis
operatio fuerit dignitatis simpliciter infi­
nitio. Sed neganda est major quantum ad
efficaciam, et loquendo de merito exercite,
sive in actu secundo : nam Christus noluit
talem operationem seorsim ab aliis appli­
care pro quolibet præmio ; sed voluit po­
tius, quod tam ipsa, quam aliæ ab eo elicilæ consummarentur per suam passionem,
et mortem, et quod ita conjunctæ, et unitæ,
ac determinatæ concurrerent exercite ad pro­
merendum nostram salutem, et alia præ­
mia. Sicut etiam pro nobis exercite satis­
fecit non per unum actum, ut potuit; sed
per plurimos, et præsertim per passionem.
Id enim consultius judicavit, tum ut osten­
deret ardentissimum erga nos amorem in
exolvendo superabundantissimum nostræ
redemptionis pretium : tum ut nobis plura
præberet exempla, quibus ad virtutis stu­
dium provocaremur. Probationes autem
minoris, quatenus traditæ responsioni op­
poni possent, nullam vim habent : quia
licet præmia fuerint Christo debita quan­
tum ad sufficientiam ex vi primæ operatio­
nis; non tamen quoad efficaciamc quæ
modo dicto dependentiam habuit a libera
ipsius applicatione : nec superfluum fuit
opera repetere, sed congruentissimum ob
fines jam assignatos. Recolantur etiam, duæ
diximus disp. 1, num. 160 et 198. Et plura
addemus dub. 3.
1G. Arguitur quarto : nam si opera
atura. Christi fuissent valoris meritorii simplici­
ter infiniti, habuissent condignitatem ad
præmium simpliciter infinitum : quippe
. condignitas operis meritorii non est aliud,
quam habitudo per modum juris ad præ­
mium; quare quod condignitas sit tanta,
vel tanta, juxta quantitatem præmii regu­
landum est : sed Christi opera non habue­
runt condignitatem ad præmium infinitum

135

simpliciter : ergo opera Christi non fuerunt
valoris simpliciter infiniti. Probatur mi­
nor : quia nequit dari condignitas ad præ­
mium simpliciter infinitum, nisi hujusmodi
præmium infinitum simpliciter sit possi­
bile ; siquidem intelligi non valet habitudo
per modum juris ad rem absolute repu­
gnantem : sed non est possibile præmium
simpliciter infinitum, utputa infinita gra­
tia, aut gloria : ergo opera Christi non ha­
buerunt condignilatem ad præmium sim­
pliciter infinitum.
Respondetur, quod ex infinitate valoris Diluitur,
operum Christi solum sequitur, quod ha­
buerint condignitatem in actu primo ad
merendum quodlibet præmium possibile,
sive istud sit infinitum, sive finitum : nam
ut supra diximus, meritum in actu secundo,
et per modum juris ad rem debitam addit
supra valorem conventionem inter partes,
id est, promissionem ex parte praemiantis,
et directionem, sive applicationem exparte
merentis. Quare ex eo, quod opus merito- ·
rium habeat valorem simpliciter infinitum ;
non sequitur, quod mereatur actu, faciatque exercite sibi debitum præmium infini­
tum simpliciter ; sed tantum infertur, quod
habeat condignitatem ad illud, possitque’
ipsum mereri. Porro ut hujusmodi condi­
gnitatem habeat, non requiritur, quod sit
possibile infinitum simpliciter in actu, et
cathegorematice ; sed satis est, quod respiciat infinitum syncathegorematice, sive in
potentia, nam meritum, quod per id, quod
actu importat, habet condignitatem ad ma­
jus, et majus præmium sine termino usque
in infinitum (licet nullum præmium sit
infinitum in actu), nequit non habere va­
lorem meritorium simpliciter, et in actu
infinitum. Sicut licet nulla creatura sit pos­
sibilis infinita in actu, tamen virtus active
habens vim producendi creaturas perfectio­
res, et perfectiores sine termino debet esse
simpiiciter infinita, estque ipsa Dei omni­
potentia. Unde argumentum propositum
sufficienter diluitur distinguendo in adhi­
bito sensu præmissas, et negando absolute
consequentiam. Et ad minoris probatio­
nem, quatenus huic doctrinæ opponi potest
respondetur, quod licet non sit possibile
præmium infinitum in actu, etcathegorema­
tice, est tamen possibile præmium infini­
tum syncathegorematice, et in potentia,
sive majus, et majus sine termino : et me­
ritum habens sufficientem valorem ad pro­
merendum præmium prædicto modo infi­
nitum debet habere infinitum valorem in

136

DE INCARNATIONE.

actu : sicut exemplo virtutis productiva? infinitum, cum quo habet intensivam adie·
omnium creaturarum declaratur. Unde me­ quationem, pariter posset se extendere ad
ritum Christi, quod importavit hujusmodi
omnia alia bona inferiora sub tali præniio
condignitatem, habuit' valorem infinitum
contenta. Sicut potentia generativa Patris,
simpliciter, sive in actu.
quæ realiter est ipsa Dei omnipotentia,
Sed juxta doctrinam supra traditam a
exhauritur quidem intensive per productio·
num. 8 facilius, el evidentius dissolvitur
nem Filii infiniti ad intra : et tamen ex
argumentum omittendo majorem, et ne­
hoc minime impeditur, quod possit ad ena­
gando minorem. Ad cujus probationem
turas se extendere. Et hæc dicimus, licet
iterum neganda est minor : quia jam as­
fingatur hypothesis, quod Christus nullum
signavimus aliqua præmia simpliciter inlihaberet nisi unicum actum meritorium. Si
nita, quæ Christus non solum potuit me­
namque plures habeat, ut habuit re ipsa;
reri, sed de facto meruit, nempe non esse
posset per unum mereri incarnationem Pa­
offensa' gravis, suam resurrectionem, et
tris ut præmium tali operi adæquatum :
alia bona, quæ ut retribuenda ex rigorosa sed posset per alios actus alia præmia pro­
justitia important infinitatem in esse ter­
mereri, ut satis ex se liquet, et supra
mini, et præmii. Molo autem adiimus,
diximus num. 9. Per quod facile praeci­
quod quidquid sit de facto, dubitari i on
duntur plures replica? apud Godoi disp.
cit. num. 47, quas propterea omittendas
debet, quod sit possibile præmium aliquod
simpliciter infinitum : hujusmodi namque duximus.
j
foret incarnatio Patris, quæ non repugnat.
Quod præmium potuit Christus de con­
DUBIUM II.
*
digno promereri, si ad illud sua merita di­
Quibus actibus Christus meruerit?
rigeret, supposita promissione e.\ parte Dei.
O«wri- ^ec moment‘ erit· s‘ opponas de ratione
Supposita jam doctrinæ, quæ in genere
objet- meriti simpliciter infiniti esse, quod nullo
Christum habuisse meritum tradidimus,
noni, præmio exhauriatur; sed quo ibet adhibito
succedunt magis speciales difficultates,
inexhaustum perseveret : atqui meritum
nempe quibus actionibus, quo tempore,
Christi exhauriretur per incarnationem
quibus subjectis, et quæ· præmia meruerit :
Patris, si hæc retribueretur per modum
præmii; siquidem præmium hujusmodi est de quibus eodem ordine agendum erit.
Unde a prima incipiendo.
H
ejusdem æstimabilitatis cum merito Christi :
ergo dici non valet, quod Christi meritum
sit simpliciter infinitum. Id, inquam, mi­
nime refert : quia licet meritum infinitum
Unicus. Explicatur cera, et communior
exhauriri nequeat per ullum præmium fini­
doctrina.
tum ; nullum tamen est inconveniens, sed
potius congruit, quod exhauriatur per præ­
17. Dicendum est Christum meruisse Ccsâ
mium simpliciter infinitum, et sibi adæper omnes, et singulos actus formali- *"·
quatum : quinimo hæc ipsa cum præmio
infinito adæquatio manifestat meritum esse ter liberos. Hanc assertionem supponunt
potius quam probent Theologi : quare illos
simpliciter infinitum. Potestque id conve­
specialiter non referimus. Pro legitima Eif.·
nienter declarari exemplo potentiæ geneautem ejus intelligentia observandum est, o;f’
rativæ Patris æterni, quæ infinita simpli­
citer est : et nihilominus exhauritur per quod sicut voluntarium dicitur dupliciter,
unicam ad intra generationem Filii ; quia nempe vel formaliter, quod est ab intrin­
Filius, qui est terminus talis potentiæ est seco cum cognitione ; vel objective, aut
simpliciter infinitus, eique adaequatus. Et terminative, quod denominatur volitum,
si ulterius opponatur inde fieri, quod me­
aut terminans habitudinem voluntarii :
ritum Christi non posset ad promerendum
sic etiam liberum (quod contrahit com­
de condigno alia præmia se extendere;
munem rationem voluntarii) dicitur dupli­
dicendum erit id non apparere inconveniens citer, nempe formaliter, et intrinsece, quod
supposito, quod meruerit præmium simpli­ scilicet proce iit a principio intrinseco in­
citer infinitum, et nulla ratione se inferius.
differenti, sive habente potestatem ad op­
Sed absolute negamus sequelam : nam eo positum : et materialiter, atque extrinsece,
ipso, quod meritum Christi posset de con­
quod est materia, terminus, vel objectum,
digno mereri præmium illud simpliciter
circa quæ versatur actus formaliter liber,
vel

I

DISP. XXVIII, DUB. II.
vol illa imperat, eaque subinde libera extrinseee aut terminative denominat. Quæ
autem potentia) sint capaces eliciendi ac­
tus formalitor, atque intrinseco liberos, ct
consequenter participandi intrinseco in
propriis operationibus bonitatem, et mali­
tiam morales, ac subinde rationes meriti,
el demeriti, quæ ad illas consequuntur :
quæ ut potentiæ sint prædictorum effec­
tuum incapaces, solumque dicantur habere
actus liberos morales, el meritorios, ac
demeritoris tantum denominative, et extriusece, aut materialiter, sive per modum
objecti, alibi a nobis explicatum est, et
præcipue tract. 10, disp. 2, dub. 4 et
tract 13, disp. 10, dub. 1. iModo salis sit
ex ibidem dictis comtituere potentias capa­
ces eliciendi actus intrinsece liberos, et
morales esse voluntatem, et omnes poten­
tias, quæ dominio voluntatis non solum in
applicatione materiæ, sed etiam in eli­
ciendo operationes circa materiam jam
applicatam subduntur, ut sunt intellectus,
appetitus sensitivus, ex sensibus internis
imaginative, cogitativa, et memoria. Poten­
tias vero incapaces eliciendi actus intrin­
sece liberos, et morales esse omnes illas,
quæ non subduntur dominio voluntatis in
propriis operationibus, sed ad summum
in applicatione materiæ : quia applicatione
hac sive libera, sive necessario facta, et
supposita, ipsæ sunt ex sua natura ita
delerminatæ ad agendum, quod voluntas
non poiest earum operationes impedire. Et
ita se habent omnes vires, seu facultates
partis vegetativæ, ut nutritiva, augmentaliva, et alia, et similiter omnes sensus
exlemi, et a fortiori potentiæ, si quæ
inveniuntur in membris externis. Quare
nec in istis, nec in illis facultatibus, et
sensibus inveniuntur intrinsece, et for­
maliter libertas, bonitas, malitia, meritum,
et demeritum ; sed actus in eis reperti di­
cuntur liberi, boni, vel mali, meritorii,
aut demeritorii, vel solum extrinsece, qua­
tenus sunt materia volita; vel solum in
cansa, quatenus supponunt liberam ali­
quam materiæ applicationem. Pro cujus
doctrinæ perfectiori intelligentia recolendi
sunt loci allegati, et præsertim ultimus
in 1 et 2, conci, per totum § 2.
Ex his vero facile intelligitur, quid in
assertionem significemus per actus formaliter liberos, eos videlicet, qui liunt a
supposito cum potestate proxima eos non
eliciendi ; aut qui in se ipsis subduntur
voluntatis dominio ; sive tales actus reci-

137

piantur immediate in voluntate, sive in
aliis potentiis. Et in hoc sensu probatur
conclusio : nam Christus meruit per omnes
actus, qui habuerunt cunctas conditiones
ad meritum requisitas ; his namque suppo­
sitis, nulla est ratio, quare negemus Chris­
tum per tales actus meruisse, ut satis
constat ex supra dictis a num. 1, sed
omnes actus formaliter liberi habuerunt in
Christo cunctas conditiones ad meritum
requisitas : ergo Christus meruit per om­
nes actus formaliter liberos. Probatur mi­
nor : quia omnes actus formaliter liberi in
Christo fuerunt moraliter boni : nullum
quippe elicuit actum moraliter malum,
aut indifferentem in individuo, ut constat
ex dictis disp. 25 per totam, et specialiter
dub. 2, adjunctis etiam, quæ tradlimus
tract. 11, disp. 7, dub. 1 ; sed supposita
hujusmodi bonitate morali, sive condignitale, certum est adfuisse etiam in Christo
omnes alias meriti conditiones, utputa
statum viatoris, et pactum, sive conven­
tionem, et similia, ut probatum reliquimus
dub. præced. a num. lj; ergo omnes actus
formaliter liberi habuerunt in Christo cunc­
tas conditiones, quæ ad meritum requirun­
tur.
18. Hinc infertur primo Christum me­ Corolla­
rium
ruisse per omnes actus virtutum superna- primum.
turalium. Ita supponunt Theologi, et est
res certissima, ut notavit Suarez disp. 39,
sect. 3, conci. 3. Et ratio est : quia omnes
actus virtutum supernaturalium sunt for­
maliter liberi, et participant intrinsecam
bonitatem : ergo si omnes actus formaliter liberi fuerunt meritorii in Christo;
sequitur Christum meruisse per omnes ac­
tus supernaturalium virtutum. Nec alicujus momenti erit, si dicatur Christum
operatum semper fuisse ex perfectissimo
motivo, quod est proprium charitatis :
non ergo elicuit actus aliarum virtutum,
operando juxta illorum motiva. Nam res­
pondetur nos modo non determinare, quas
virtutes habuerit Christus, vel quarum
virtutum actus elicuerit : id enim fecimus
disp. 34. Sed affirmamus omnes actus vir­
tutum supernaturalium, quos elicuit, fuisse
meritorios : quod satis convincitur ex præmisso fundamento. Addendum tamen est
objectionem esse levissimam : quia optime
cohæret, quod Christus operatus semper
fuerit ex perfectissimo charitatis motivo,
et quod nihilominus elicuerit actus forma­
les aliarum virtutum : nam ipsa charitas
potuit harum actus imperare : qui proinde

ί

DE INCARNATIONE.

habuerunt el rectitudinem proprim lineæ
lus liber Christi fuit meritorius, ut statui­
a virtute eliciente et rectitudinem de linea
mus num. 17; sed pnedictus amor in
charitatis ex virtute imperante, et juxta Christo fuit libor, ut ostendimus loco cit.
motivum illius.
ergo pnedictus amor in Christo fuit meri­
StmInfertur secundo Christum meruisse per
torius. Et protecto nomo dubitavit, aut du­
duni
bitat de merito talis actus, qui perfectissi­
Corolla­ omnes actus virtutum naturalium, sive
rium. acquisitarum. Et ratio jam assignata est
mus, et honestissimus est, si semel salvetur
quoniam tales actus sunt formaliter liberi,
ejus libertas, quam eo loco asseruimus.
·.;
et habent intrinsecam bonitatem : quod,
Infertur quarto omnes actus Christo pra>- Q in»
suppositis aliis conditionibus in Christo
ceptos fuisse meritorios. Non minus circa
concurrentibus, ad meritum sulticit. Et
hanc veritatem, quam circa præcedentem
quamvis prædicti actus (tacitam objectio­
solent Auctores in praesentia altercari, et
nem præoccupamus), fuerint secundum
in longas disputationes se effundere : quia
entitatem, et quoad speciem naturales, ac
non facile salvare, atque exponere queunt
prædictorum actuum libertatem, sed huic
perinde secundum ista capita improportiostudio jam operam adhibuimus disp. præ­
nati ad supernatural præmium : nihilo­
ced. ubi statuimus Christum fuisse liberum
minus ex gratia, el charitate participarent
in observando præcepta. Unde hoc consec­
supernaturalem modum, quo attigerunt
tarium breviter suadetur : nam Christus
Deum supernaturalem finem et consecuti
meruit per omnem actum liberum : el
sunt proportionem in ordine ad præmium
Christus libere elicuit actus sibi præcepsupernatural?, juxta generalem doctrinam
tos : meruit ergo per tales actus. Accedit
a nobis traditam tract. 16, disp. 4, dub. 5
Christum meruisse per omnes virtutum
et 6, ubi universaliter statuimus hominem
actus, ut diximus num. præced. : nullus
constitutum in gratia per omnes actus vel
autem actus fuit Christo præceptus. qui
supernaturales vel naturales moraliter ho­
non fuerit actus virtutis. Argumenta vero,
nestos mereri de condigno vitam ælerquæ huic, et præcedenti corollario opponi
nam. Quæ doctrina a fortiori applicanda
queunt, et sunt nec pauca, nec facilia,
est Christo Domino, qui non solum habuit
plenitudinem gratiæ accidentalis, sed fuit dissolvimus locis relatis : communis nam­
que illorum vis in eo posiia est, quod
etiam infinite sanctus sanctitate substan­
Christus non videtur habuisse libertatem
tiali, ut ostendimus disp. 12, dub. 1. Utrum
autem Christus posset mereri de condigno (quæ essentialiter ad meritum desideratur),
supernaturalia præmia casu, quo non ha­ vel in amando Deum clare a se visum,
vel in exequendo præcepta sibi imposita,
beret gratiam, aut saltem auxilia supernaquibus inobedire non valuit. Sed cum op­
turalis ordinis, diximus'disp. 13, dub. 4,
I 3, ubi pariem e.igimus negativam : non
positum ostenderimus, et hic supponamus;
quia aclus naturales moraliter boni non ha­ non est, cur circa ista moremur.
20. Ex præmissa etiam doctrina satis Iccîiœ
berent in Christo infinitum valorem juxta
dignitatem personæ operantis; sed quia consequenter, et palam inferri videtur,
quod Christus non meruerit per actus par­
non possent absque illis principiis ordinari
tis vegetativæ, ut sunt nutritio: nec peracad supernaturalem finem, nec dirigi ad
promerendum supernaturale præmium, ut j tus sensuum externorum, ut sunt visio, au­
ibi ex professo declaravimus.
ditio, dolor, et alii ; nec a fortiori per actus,
corolla
^n^ertar lcrl^° Christum meruisse I aut motus sibi convenientes ratione qua­
rium." per amorem charitatis, quo Deum ultimum litatum elementariarum, ut ferri deorsum
finem supernaturalem in se dilexit. Circa ratione gravitatis; nec denique per omnes
hanc veritatem, quam ita resolutorie, et illos actus, qui in nobis ex naturali neces­
per modum corollarii proponimus, mirum sitate a generatione contingunt ut motus
est, quanta in hoc loco dicant Auctores. cordis, pulsatio arteriarum, et similes. Et Alipi·
Sed ea prolixitate in hac parte non indi­ ratio videtur manifesta : quoniam ad me­ «□
optai»,
gemus : nam cum rei difficultas inde pro­ ritum requiritur libertas : atqui prædicti et so­
veniat, quod pnedictus actus in Christo actus non eliciuntur libere, sed necessa­ lia
non videatur osse liber ; fuisse autem li­ rio, ut satis constat ex dictis num. 17, et
berum ostendimus disp. præced. dub. 3, hac ratione omnes theologi negant tales
I 2, cura seq. opus non habemus immo­
actus esse capaces bonitatis, aut malitiae
rari circa priesentera resolutionem. Quæ intrinsecæ solumque in eo admittunt liproinde breviter suadetur : quia omnis ac- I bertatem denominativam, vel in causa,
ut

DISP. XXVI11, DUB. 11.
ut statuimus locis ibidem relatis : ergo
Christus non meruit formaliter per hujus­
modi actus, sou motus, quamvis potuerint
esso objéctum, aut materia circa quam
meriti Christi, sicut fuerunt plura alia ipsi
simpliciter extrinseca. Dræteroa, Christus
debuit fratribus assimitari, pnesertim in
his, quæ pertinent ad conditionem hu­
mante naturæ, ut sumitur ex doctrina
Apost. ad Hebrto. 2, et siopissime a nobis
in hoc tract, tanquam solidum principium
assumptum est : sed ad conditionem hu­
mana· naturæ pertinet, quod nutritio, aug­
mentais, valetudo, motus cordis, et simi­
lia fiant ex naturali necessitate, et absque
libertate, sive potestate ad oppositum :
unde omnia prædicta in solum Deum, aut
etiam in generantem reducuntur : ergo
dicendum est, quod eodem modo se habue­
rint in Christo. Denique, quia si Christus
meruisset per hujusmodi actus, pariter
meruisset per actus, quibus operabatur
miracula tanquam instrumentum Dei :
consequens est falsum : ergo et antece­
dens. Probatur minor : nam Christus non
meruit ut influens per naturam divinam,
sed ut influens per naturam humanam :
atqui actus, quibus operabatur miracula
potius erant operationes naturæ divinæ,
quam humanæ : ergo Christus non meruit
per actus, quibus operabatur miracula.
Hæc, et alia possunt expendi pro hoc di­
cendi modo, quæ illum faciunt valde pro­
Alfcio- babilem. Et ita sentiunt Altisiodorensis
dor.
Godoi. lib. 3. Summæ, tract. 1, cap. 7. Godoi
disp. 39, num. 238, et alii.
Pretibi- Sed oppositam sententiam tuentur gras^eB. ves alii Theologi non inferioris auctoritatis,
JMra. ^e^na fluæSL 18, art. 3, conci. 3. AlvaAtvzez. rez disp. 47, Nazarius in hac quæst. art. 3,
Nm- controv. unica in 4 parte, et alii, quibus
iwj.'i apertesuffragatur Joan.aS.Thom. disp. 17,
S.Ttoo. art. 1. Et quia hæc pars nobis videtur
doctrinæ D. Thom, magis conformis, et
aliunde plus confert ad dignitatem Christi
Bstio Domini, illi subscribimus. Fundamentum
filth
«3Ü- autem ejus præcipuum desumitur ex doc­
iis.
trina D. Thom. in præs. art. 2 et supra
quæst. 13, art. 3, potestque ad hanc for­
mam reduci : quoniam omnis actus formaliter liber fuit in Christo meritorius : sed
omnes prædicti actus fuerunt in Christo
formaliter liberi : ergo omnes tales actus
fuerunt in Christo meritorii. Probatur ma­
jor : quia ille actus est supposito formaliter
liber quem suppositum elicit cum potestate
omittendi illum ; quippe libertas indifle-

139

rentiæ non in alio consistit, quam in modo
operandi cum hujusmodi potestate : sed
Christus ita occurrit ad omnes prædictos
actus, quod simul habuerit potestatem illos
absolute omittendi : ergo omnes prædicti
actus fuerunt in Christo, et respectu Christi
formaliter liberi. Minor hujus secundi
syllogismi, in qua poterat esse difficultas,
ostenditur : quia Christus habuit potesta­
tem suspendendi omnes praedictas opera­
tiones : ergo illas ita elicuit, quoi habuerit
simul potestatem eas omittendi. Unde
D. Thom. loco cit. ex quæst. 13, inquit : D.Thom.
Alio modo potest considerari anima Christi
secundum quod est instrumentum unitum
Verbo Dei in persona. Et subdebatur ejus
potestati totaliter omnis dispositio proprii
corporis. Decolantur supra disp. 23, dub. 7,
num. 82, ubi ostendimus Christum non
semel proprium corpus a propria, et con­
natural! dispositione immutasse : unde ma­
nifeste concluditur, quod habuerit potesta­
tem illud immutandi impediendo, aut
suspendendo naturales ejus operationes.
Confirmatur : quia omnis actus deliberatus
est liber, et capax meriti, aut demeriti :
sed omnes actus relati fuerunt deliberati
Christi : ergo omnes hujusmodi actus in
Christo fuerunt liberi, et capaces meriti :
quo supposito nulla est ratio, ut per illos
non meruerit. Cætera constant. Et minor
probatur : quia omnes hujusmodi actus ex
una parte subdebantur dominio voluntatis
Christi, ut proxime vidimus : et ex alia
fuerunt a Christo præcogniti per scientiam
infusam, et prævoliti per voluntatem : quo
nil amplius desiderari videtur, ut fuerint
actus deliberati. Unde D. Thom. in hac D.lhiiu.
quæst. art. 2, inquit : In homine Jesu
Christo nullus erat motus sensitivae partis,
qui non esset ordinatus a ratione. Ipsæ etiam
operationes naturales, et corporales aliqua­
liter ad ejus voluntatem pertinebant, in
quantum voluntatis ejus erat, ut caro ageret,
et pateretur, quæ sunt sibi propria. Et D. D. Au­
August, lib. 26, contra Faustum cap. 8, gustin.
inquit : Homo plerumque irascitur, etsi no­
lit; contristatur, etsi nolit; dormii, etsi
nolit; esurit, el sitit etsi nolit. Ille autem
(nempe Christus) omnia ista habuit, quia
voluit. Et eadem ratione non haberet, si
nollet. Omnes itaque prædictæ operationes
fuerunt deliberate, sive supponentes judi­
cium, et liberam voluntatis applicationem.
21. Nec satisfacit, si huic argumento Adterstrespondeatur ad libertatem operationis re- "?ûü“
quiri, quod poten tia illam eliciens habeat

140

DE INCARNATIONE.

indifferentiam, sive potestatem non eli­
ciendi : potent iœ autem elicitivæ operatio­
num, de quibus agimus, nullam habuerunt
hujusmodi indifferentiam, aut potestatem,
ut hquet in nutritiva, quæ circa alimen­
tum sibi applicatum agit ex necessitate
naturæ : undo quod Christus aliunde ha­
buerit potestatem cohibendi, aut suspen­
dendi praedictas operationes, minime evin­
cit, quod tales operationes fuerint formaliter liberæ. sed ad summum, quod fuerint
volitæ. Eo vel maxime, quod potestas, quam
voluntas Christi habuit ad cohibendum hu­
jusmodi operationes solum competebat ipsi,
ut erat instrumentum Verbi : id vero mi­
nime potuit sufficere, ut esset principium
liberum, aut libere, influens. Quoniam con­
ceptus agentis liberi est proprius agentis
principalis se moventis per consilium, et
deliberationem rationis : instrumentum
vero non se movet, sed movetur potius, et
applicatur ab alio.
Coofuta- Id, inquam, non satisfacit, sed everti­
tur : nam quod ad libertatem formalem
operationis non requiritur indifferentia, vel
dominium in ipsa potentia eliciente, sed
sufficiat in supposito operante, et habente
indifferentiam, aut dominium per poten­
tiam, aliam, liquet in appetitu sensitivo,
qui non habet indifferentiam, nec domi‘ nium supra suas operationes, cum non
dirigatur immediate per cognitionem ap­
prehendentem rationes universales : et nihdominus elicit operationes formaliter li­
beras, capacesque meriti, vel demeriti,
ut satis constat ex eo, quod talis appeti­
tus est subjectum aliquarum virtutum,
ut docent communiter Thomistæ, et plures alii Theologi, et ostendimus tract. 12,
disp. 12, dub. 2, et disp. 3, dub. 2. Ratio
autem est, quam assignavimus tract. 13,
disp. 10, dub. 3 fere per totum, et praeci­
pue num. 99, quoniam ut operatio sit for­
maliter libera, sufficit, quod procedat a
supposito potente illam non elicere, sive
habentem indifferentiam, et dominium ad
non eliciendum illam : nec amplius ad
agendum cum libertate indifferentiae re­
quiritur, ut ex communi modo conci­
piendi : sed eo ipso, quoi appetitus subji­
ciatur voluntati habenti indifferentiam, et
dominium ad impediendum motum appe­
titus; talis motus, sive operatio procedit a
supposito potente non agere, et habente
indifferentiam, sive dominium ad impe­
diendum operationem appetitus : ergo hu­
jusmodi operatio est formaliter libera.

licet indifferentia, et dominium non sin
in potentia appetitus, sed in voluntate;
Unde magis firmatur nostra resolutio, et
diruitur adhibita responsio : nam ideo
operatio appetitus sensitivi potest esse for­
maliter libera, et capax meriti, vel deme­
riti; quia procedit a principio proximo,
quod licet non sit indifferens, nec habeat
dominium, subditur tamen voluntati, et
parti superiori habentibus indifferentiam,
atque dominium, et toti supposito potenti
non elicere talem operationem : sed nutri­
tio, augmentatio, motus cordis, gravitas,
et alia hujusmodi in Christo, licet non
processerint a principio proxime elicitivo
habente indifferentiam, et dominium, pro­
cesserunt tamen a tali principio, quoi erat
subditum humanæ Christi voluntati ha­
benti indifferentiam, atque dominium, et
potenti absolute impedire tales operatio­
nes, aut motus : ergo omnes hujusmodi
operationes, et motus habuerunt in Christo
intrinsecam, et formalem libertatem, quæ
in alio sila non est. quam in habitudine ope­
rationis ad hujusmodi principium. Quod
vero in hac evasione additur de concursu
per modum instrumenti, nihil refert : quia
licet humanitas Christi habuerit prædic­
tam potestatem per modum instrumenti,
nihilominus non fuit instrumentum ina­
nimatum, aut sine libertate agens; sed
movebatur a Verbo juxta naturam suam,
et ad agendum secundum modum pro­
prium, nempe cum consilio, et drliberatione rationis, ut magis significavit ipse Do­
minus, quando Matth. 8. leproso dicenti :
Domine, si vis, potes me mundare, respon­
dit : Volo, mundare : in quibus virtus, et
potestas instrumentaria simul cum deli­
beratione, atque libertate conjungitur. Et
ex opposito fieret nullam operationem miraculosam fuisse in Christo liberam, aut
meritoriam : quod est omnino falsum.
22. Sed instabis ex Godoi disp. cit. Obj«num. 241 ; nam quod Christus habuerit G^;_
potestatem cohibendi, aut impediendi ope­
rationes supra relatas : minime sufficit, ut
prædictæ operationes sint liberæ, et in
ipsius voluntatem tanquam in principium
liberum reducantur : ergo ex prædicta po­
testate, quam Christus habuit supra suum
corpus, et omnes ejus operationes, non
recte colligimus operationes potentiarum
mere naturalium fuisse formaliter libeias,
et meritorias. Probatur antecedens : quo­
niam ut aliquis effectus alicui tribuatur,
non sufficit potestas ad impediendum talem
effectum,

i'·

DISP. XXVIII, DUB. ίί.

i

effectum, sed insuper requiritur obligatio
impediendi ipsum, ut docent satis commu­
niter Theologi cum I). Thorn. 1,2,
quæst. 6, art. 3. Et hæc ratione licet Deus
habeat potentiam ad impediendum peccata;
quia tamen ad id non tenetur ; propterea
peccataipsi non attribuuntur tanquam effec­
tus. Et contra vero subversio navis attri­
buitur gubernatori negligent! : quia potuit
vitare naufragium, et ad id tenebatur ex
officio. Constat autem, quod licet Christus
habuerit potestatem impediendi, aut sus­
pendendi operationes potentiarum suarum
mere naturalium ; nihilominus ad id non
obligabatur. Ergo quod Christus habuerit
talem potestatem, minime probat, quod
prædictæ operationes ad ipsum tanquam ad
principium liberum in earum elicientia re­
ducantur.
Dispell: Respondetur negando antecedens : oppo­
tar.
situm enim satis constat ex hactenus dictis ;
et declaratur exemplo motuum appetitus,
qui apud Adversarium possunt esse formaliler liberi; et innititur optimæ rationi :
nam cum libertas actualis, et operationum
propria non sit aliud, quam respectus ad
principium indifferens, sive potens operari,
et non operari, sufficit, quod operationes,
de. quibus agimus processerint a Christo
potente illas impedire, ut formaliter liberæ
sint. Ad antecedentis autem probationem
respondetur continere doctrinam aliunde
veram, et a nobis traditam tract. 10,
disp. 4, dub. 2, g 1, sed quæ materia non
recte applicatur. Nam doctrina illa tenet
in omissionibus, atque in effectibus positi­
vis, qui ad omissiones consequuntur : ne­
quit enim omissio esse voluntaria ex hoc
præcise, quod detur potentia non omit­
tendi, nisi adsit simul non omittendi obli­
gatio. Et ratio est ; quoniam ut omissio
sit voluntaria, debet egredi a voluntate si­
cut a principio, et transire de esse meram
negationem, quod prius, el semper habe­
bat, ad esse privationem : id vero contin­
gere nequit, nisi adsit debitum non omit­
tendi, atque ideo obligatio operandi. Et hac
ratione non vitare peccata in hominibus,
et ipsum esse peccatorem Deo non attribui­
tur : quia licet possit id vitare, non tamen
ad id tenetur. Et ob oppositam rationem
refertur in nauclerum omissia gubernandi
navim, et secuta inde submersio ; quia non
solum poterat id vitare, sed ad id ex officio
obligabatur. Se l hæc doctrina locum non
habet in effectibus positivis, qui imme­
diate procedunt a supposito : nam indepen-

141

denter ab obligatione sunt vere effectus
illius, et in ipsum revocantur sicut in cau­
sam, ut ex se liquet. Porro ut referantur
tanquam in causam libere influentem, suf­
ficit, quod procedant ab ipso ut potente
illos cohibere, seu non operari : actus nam­
que, ad quos concurrit suppositum potens
non concurrere, libere procedunt, et sunt
formali er liberi ; quidquid sit de obliga­
tione operandi, aut non operandi. Idque
satis declaratur exemplo motuum appetitus
sensitivi, qui possunt esse formaliter liberi,
licet non adsit obligatio illos cohibendi :
quia procedunt realiter ad appetitu ut sub­
jecto voluntati potenti eos impedire, si­
cut similem objectionem diluentes diximus
tract. 13, disp. 10, dub. 2, num. 102. Quare
cum actus, sive motus, de quibus agimus,
vere processerint a Christo sicüt a princi­
pio effectivo, et habente indifferentiam, et
simul potestatem illos non eliciendi, sequi­
tur, quod fuerint formaliter liberi, et su­
binde meritorii.
23. Motiva autem contraria num. 20 Rationes
proposita non urgent. Ad primum enim oppositas
cornelrespondetur concedendo majorem, et dis­ 1er.
tinguendo minorem, quæ in nobis est vera,
sed in Christo falsa ob doctrinam superius
traditam; et neganlo absolute consequen­
tiam. Quo I enim omnes illi motus in nobis
non sint liberi; provenit ex eo. quod non
habemus dominium ad cohibendum illos,
supposita objectorum, aut materiæ appli­
catione. Sed Christus habuit potestatem :
quare libere in eos influxit, potuitque per
eos mereri. Ad secundum omittendo A.nræmissas, negamus consequentiam : nam
ad salvandum sufficienter similitudinem
Christi cum fratribus, sufficit habuisse na­
turam, potentias, et operationes ejusdem
rationis essentialis : sed non requiritur
similitudo in omni modo se habendi ad
operationes. Qua ratione licet nos naturali­
ter non intelligamus sine conversione ad
phantasmata, nec intelligamus in primo
animationis momento; nihilominus Chris­
tus habuit utrumque : et quamvis natura­
liter patiamur motus indeliberatos; non
tamen Christus, qui per alliora principia
omnes proprii corporis, animæque motus
et prævidit, et pnevoluit : et denique etsi
nos non habeamus dominium supra p;oprium corpus, et ejus operationes; Chris­
tus tamen illud habuit. Eadem itaque
ratione licet operationes, de quibus agimus,
non sint in nobis liberæ, nec capaces me­
riti, aut demeriti ; nihilominus in Chnsto

?

!

, I·

i

: I

♦

DE INCARNATIONE.

142

mat libertatem, quam meritum participa­
runt. Ad tertium negamus minorem. Ati
cujus probationem constat ex dictis
num. 20, quod Christus, aut Christi vo­
luntas fuit instrumentum divinitatis non
utcumque, so.l sub divina motione se
agens, et applicans ex propria deliberatione :
quare simul influxit libero, et instrnmentaliter.
Occcrri- Et si opponas sequi ex præmissa docôbjéc- lr’na Christum fuisse liberum in eliciendo
tioni. visionem beatam, et amorem ad illam con­
secutum; quia potuit prædicios actus sus­
pendere ut instrumentum divina? virtutis :
respondebimus negando sequelam, ut jam
supra observavimus in not. ad art. 2. Et
ratio est : quoniam circa visionem beatam,
et amorem Dei. qui ad eam sequitur, non
datur aliquaindiflerentia objectiva, quæ est
prima radix libertatis in agenio. Cum enim
Deus sit summum bonum habens adæqualionem cum inclinatione voluntatis ; ubi
clare in se videtur, nullam relinquit vel
apparentiæ convenientiam, ob quam possit
apprehendi, aut judicari expediens ipsum
non videre, et amare. Quocirca Christus,
sicut et alii beati, non habuit potestatem
omittendi tales actus ; sed eos prorsus ne­
cessario elicuit. Circa quod recoli possunt,
quædiximusdisp. præced. dub. 3,§ 3 et 4 et
tract. 9, disp, 4,dub. unico. Etconsequenter negandum est, quod Christus habuerit
virtutem adhuc instrumentariam al sus­
pendendum prædictas operationes, et do­
minium supra il as. ünde D. Thom. qui
non semel docet Christum habuisse domi­
nium in proprium corpus; illud nunquam
extendit in ordine ad eas operationes. Per­
misso autem, quod Deus posset uti Christo,
aut ejus voluntate tanquam instrumento
physico in ordine ad illas impediendas,
Christus, et ejus voluntas mere se habe- I
rent tanquam instrumentum physicum ; |
non autem influeret cum deliberatione, et
consilio : quia visio Dei ab intrinseco de­
terminat videntem, ne judicare possit con­
venientem ejus omissionem, sive caren­
dam : et implicatorium est, quod possessio,
- et fruitio ultimi finis, ac summi boni ap­
prehendatur non conveniens ab ipso possi­
dente, et fruente.

DUBIUM III.
Quo tempore meruerit Chrislus?

Post notitiam actuum, quibus Christus

i meruit, occurrit consideratio temporis, in
quo meritum exercuit. Et supponimus ex
supra dictis num. 2, et irae. 16, disp. I,
dui>. i, § 1, statum merendi e-se statum
viæ, quem Christus retinuit, quandiu hahuit corpus mortale. Sed quia in duratione
hujus status adest non levis latitudo ; prop·
1 terea videre oportet, quando Christus me­
ruit, quando mereri incepit, et quando
meritum consummavit : quod hoc loco de­
terminare curabimus. Sed majoris claritatis
gratia resolutionem per partes trademus
proponendo hujusmodi meriti initium,
continuationem, et terminum.

i i-

Assignatur initium meriti in Christo.
24. Dicendum est primo Christum me- Phu
ruisse in primo sme conceptionis instanti. cs^;·
Ita D. Thom. locis infra referendis, cui D.tki
subscribunt discipuli, Cajetan. Medina, Na- c^*'
zarius infra quæst. 34, art. 3 et in præs. Metiit
art. 3, ubi Alvarez disp. 44. Cabrera
disp. 3. Arauxo dub. 2. Cipullus dub. 4, Atnrc.
et 6. Joan, a S. Thom. disp. 17, art. 6. c‘^
Godoi disp. 47, g 1. Gonetdisp. 21, art. 1, cip’st§ 4, concl. 2. Labat disp. 7, dub. 1,
pâncipio, N. Philippus disp. 9, dub. 2, et s.ii».
alii communiter. Idem etiam alii Theologi, £'·;'·
Magister in 3, dist. 8, ubi Scotus quæst. LM
unica, § Esi igitur. Paludanus quæst. 1, p^?‘
art. I. Richardus art. 1. Gabriel quæst. Mwiunica art. 2. Almainus quæst. 1. Carthusianusquæst 2. Argentinas art. 3, conci. 2. rk’.·Driedo lib. de capt. et redemp. tract. 2,
cap. 2, part. 3, art. Lorca disp, 74. Sua- Loro,
rez disp. 39, sect. 3. Vasquez disp. 75
et 76. Lugo disp. 27, sect. 4, Granados
controv. 1, tract. 14, disp. 1. Aversa
quæst. 19, sect, 4. Castillo disp. 14,
quæst. 2, et alii plures.
Probatur primo auctoritate Scripturæ ad Fa&ü·
Hebræ. 10 ubi de Christo scribitur : Ingre(liens mundum dicit, hostiam, et oblationem ritw.
Ai 5
noluisti : corpus aulem aptasti mihi : holo- 1{eÇr i;
causlomala pro peccato non tibi placuerunt.
Tunc dixi : Ecce venio. In capite libri scrip­
tum est de me, ul faciam Deus voluntatem
luam. In quo testimony sermonem esse de
oblatione, qua Christus se obtulit Patri ad
opus nostræ salutis, facile omnes conve­
niunt. Porro talem oblationem fuisse meri­
toriam nemo est, qui dubitet; cum fuerit
libera, et ex charitate orta : unde Aposto­
lus subjunxit, In qua voluntate sanclificali
sumus

1^..

η
DISP. XXV11I, DUB. III.

Vaqnii
dklam
jioâipfor.

5. Antaias.

n/niwj. Quod autem Christus hanc obla­
tionum fecerit in primo suæ conceptionis
momento, probatur dupliciter Primo quia
Apostolus agit de Christo ingrcdicnle mun­
dum, ut evidenter liquet ex ejus verbis :
Christum vero ingredi mundum solum verificatur cum proprietate de primo suæ
animationis instanti : pro duralione enim
antecedenti non dicitur ingredieris, sed
jam ingressus. Secundo quia ly lunc dixit
refertur ad lunc, in quo Deus adaptavit
Christo corpus passibile in ordine ad opus
redemptionis : sed illud tunc fuit primum
instans, in quo Chrislus conceptus est in
corpore passibili : in eo itaque Christus
fecit sui oblationem. Unde sic arguitur :
Christus meruit per illam, quam sui cor­
poris oblationem fecit : sed illam fecit in
primo conceptionis momento : ergo meruit
in illo instanti.
Nec alicujus ponderis habenda est evasio
Vasquii, qua vim allegati testimonii difuere voluit dicendo nullum Patrum ea
verba in prædicto sensu accepisse præter
D. Thomam. Id; inquam, penitus rejici
debet. Tum quia licet res ita se haberet;
sufficientem auctoritatem prædictæ exposi­
tioni conciliaret D. Thomas : quem pro
pluribus esse ostendimus in orat, exhorta­
toria totius Cursus, et tract. 14, diso. 1,
cap. 7, § 2. Tum etiam quia illud argu­
mentum Vasquii est mere negativum, et
nihil probans : nam cum divina Scriptura
in eodem loco queat habere duos, tres,
et plures sensus litterales, ut post alios
recte probat ex nostris Antonius a matre
Dei in Isagoge, prælud. 3, dub. 7, optime
fieri potuit, quod Angelicus Doctor (qui
asserente Clemente VIII in Epist. 1, ad
Neapolitanos data anno 1603, est divinæ
voluntatis interpres), post alios sensus a
Patribus traditos, et sibi non contrarios,
alium sensum ex prædicto testimonio legi­
time eruerit, et rationabiliter proposuerit,
ul liquido satis evincit solida, suavis, et
cohærens explicatio proxime adhibita. Tum
præterea, quia falsum est nullum Patrem
prædictum locum ita accepisse : sic enim
exposuerunt iilum D. Anselmus, et Theophylactus, quos docti alii recentiores imi­
tati sunt; ut Cornelius, Salmeron, Suarez,
et alii. Tum denique, quia nulla est ratio
deserendi prædictam expositionem, sed oc­
currit potius, ut ipse Vasquez vel nolens
prosequatur : ipse namque non negat, nec
negare valet, quod licet prædicta verba non
significent primum momentum mathema-

143

tice, aut metaphyeice conceptionis Christi;
denotent nihilominus principium vitæ
Christi, et quod quarn primo se Patri
obtulerit ad opus redemptionis. Quid enim
aliud denotant illa verba, Jngrediens mun­
dum, nisi vel initium vitæ mortalis, vel
durationem paulo post succedentem, quæ
quia parum distans potest pro initio moraliter computari? Si autem paulo post me­
ruit, cur non et ipso animationis mo­
mento; cum in eo etiam, consentiente
Vazquio, habuerit usum liberii arbitrii?
Hoc autem magis congruit proprietati illo­
rum verborum, Ingredieris mundum, ut su­
pra ponderavimus. Ergo cum verba divinæ
Scripturæ debeant accipi cum omni pro­
prietate, quam admittunt, ubi nullum
sequitur inconveniens; merito Γ). Thomas,
et plures Theologi ilium imitati prædictum
locum in sensu, quem intendimus, expo­
suerunt, atque acceperunt.
' |
25. Secundo probatur ratione D. Thom. Ratio
infra quæst. 34. art. 2, quoniam Christus D-T110m·
meruit per omnem actum liberum : sed
Christus in primo sute conceptionis mo­
mento habuit actum liberum : ergo Chris­
tus meruit in primo suæ conceptionis ins­
tanti. Consequentia est evidens. Et major
constat ex supra dictis num : 17. Minorem
autem docet, et probat D. Tho loco cit.
his verbis : Dicendum, quod humanæ naturæ, quam Chrislus assumpsit, convenit
spiritualis perfectio, in qua non profecit, sed
eam slatim a principio habuit. Perfectio au­
lem ultima non consistit in potentia, vel ha­
bitu, sed in operatione : unde in 2 de Anima
dicitur, quod operatio est actus secundus. Et
ideo dicendum est, quod Chrislus in primo
instanti suæ conceptionis habuit illam opera­
tionem, quæ potest in instanti haberi. Talis
autem est operatio intellectus, cl voluntatis,
in qua consistit usus liberi arbitrii. Subito
enim, el in instanti perficitur operatio intel­
lectus, el voluntatis, magis quam visio cor­
poralis : eo quod inlelligere, velle, et sentire
non est motus, qui sit actus imperfecti (quod
successive perficitur) sed est actus jam perfecli, ut dicitur in 3 de Anima. El ideo di­
cendum est, quod Chrislus in primo instanti
sux conceptionis habuit usum liberi arbitrii.
Hæc S. Doctor, quæ sunt adeo perspicua,
ut majori explicatione non egeant. Recoli
tamen possunt supra dicta disp. 17, num.
44 et 54, ubi statuimus Christum in primo
sute conceptionis momento habuisse scien­
tiam beatam, et scientiam infusam, quæ
aptissimæ sunt ad inducendum actum cog-

tiii

144

DE INCARNATIONE

nitionis non successiva», et qui potuerit
esse perfectissimus usus liberi arbitrii.
Addi etiam valet Angelum ob perfectionem
sua? cognitionis habuisse usum liberi ar­
bitrii in primo suæ creationis momento,
el libertatem quoad exercitium : unde li­
bere Deum dilexil in eo momento, ut col­
ligitur ex his, quæ tradit D. Tho. 1 p.
quæst. 6Ù, art. 5, et quæst. 62, art. 4, et
diximus tract. 7, disp. 12, dub, 3. Cum
ergo Christus in primo suæ conceptionis
instanti habuerit cognitionem non minus
perfectam, quam Angelus in primo suæ
creationis momento; sequitur Christum in
tali instanti habuisse perfectum usum li­
beri arbitrii.
ConfirConfirmatur : nam Christus se disposuit
ad recipiendum gratiam habitualem per
modum liberi arbitrii : sed recepit gratiam
habitualem in primo animationis momento :
ergo in eodem momento elicuit actum, quo
se ad prædictam gratiam disposuit : ergo
habuit in tafi momento actum liberum, ac
subinde meritorium. Utraque consequen­
tia legitime deducitur ex præmissis. Majo­
rem autem ex professo docuimus disp. 13,
dub. 3. ubi statuimus Christum se ad gra­
tiam habitualem disposuisse per actus pro­
prios more adultorum : et minorem (quam
unanimiter admittunt theologi), ostendi­
mus in eadem disp. dub. 1. % 4. Totus vero
D.Thom. discursus est D. Thom. infra quæst. 34,
art. 3, ubi nostram assertionem statuit,
et probat his verbis : Dicendum, quod Chris­
tus in primo instanti suæ conceptionis sanctificalus fuit per gratiam. Est autem duplea
sanctificatio : una quidem adultorum, qui
secundum proprium actum sanctificantur.
Alia autem puerorum, qui non sanctifican­
tur secundum proprium actum fidei, sed
secundum fidem parentum, vel Ecclesix.
Prima autem sanctificatio est perfectior,
quam secunda : sicul actus est perfectior,
quam habitus : cl quod est per se, eo, quod
est per aliud. Cum ergo sanctificatio Christi
fuerit perfectissima (quia sic sanclificatus
est, ul esset aliorum sanctificator), conse­
quens est, quod ipse secundum proprium
motum liberi arbitrii in Deum fuerit sanctificalus. Qui quidem motus liberi arbitrii
est meritorius. Unde consequens est, quod in
primo instanti suæ conceptionis Christus
meruerit. El quamvis his D. Thom. princi­
piis possint a iqua opponi, illa tamen di­
luimus dub. 3, cit. § 2, ubi lector illa recolere poterit,
iiJoec'
26. Adhuc tamen objicies ex hoc dis­

cursu D. Thom. magis colligi contrarium :
nam actus, qui disponit ad gratiam, ne·
quit esso meritorius : ergo ex eo, quod
Christus more adultorum so disposuerit nd
gratiam, non sequitur talem actum fuisse
meritorium, sed infertur contrarium. An­
tecedens suadetur : quia vel talis actus
procedit a gratia sicut a principio, vel non?
Si eligitur hoc ultimum : sequitur talem
actum meritorium non esse; siquidem una
ex conditionibus meriti est, quod proce !at
a gratia. Si vero el gatur primum; plane
infertur non esse meritorium ipsius gra­
tia*; quia principium meriti non cadit sub
merito : nec primæ gloria?, quæ primæ
gratiæ correspondet : nec denique aug­
menti gloriæ; alias talis actus mereretur
augmentum prima? gratia? ob mutuam correspondentiam inter gratiam, et gloriam.
Respondetur negando antecedens. AdMw.
cujus probationem eligimus primam par­
tem dilemmatis ob generalem doctrinam a
nobis traditam tract. 15, disp. 3, dub. 4,
quod actus ultimo disponentes ad gratiam
sanctificantem procedunt ab ea sicut a
principio effectivo. Et ad impugnationem
hujus partis dicendum est prædicttim ac­
tum mereri primam gloriam : quæ proinde
per modum hæreditatis correspondet primæ
gratiæ; sed per modum pnemii, sive co­
rona? correspondet illi actui : atque ideo
debetur, et retribuitur ex duplici titulo.
Quod non e se ullum inconveniens constat
in gloria corporis Christi, quæ debita fuit
ex utroque illo titulo, ut infra num. 51,
magis .explicabimus. Desumiturque hæc
responsio ex D.Thom. 1, 2, quæst. I12.D.T:·."
art. 2, ad 1, ubi ait : Dicendum, quod prxparalio hominis ad gratiam habendam, quxdam est simul cum ipsa infusione gratis. El
talis operatio est quidem meritoria, sed non
gratiæ, quæ jam habetur ; sed gloriæ, qux
nondum habetur. Et 1 p. quæst. 63, art.
5 ad 4, agens de Angelis inquit : Omnes
in gratia creati in primo instanti merue­
runt. Sed quidam eorum slatim impedimen­
tum praestiterunt, sux bealitudinis meritum
mortificantes. El ideo bcaliludine, quam me­
ruerunt, sunt privati. In quibus verbis
aperte supponit Angelos non meruisse
I primam gratiam, in qua creati sunt : et
tamen meruisse beatitudinem per actus
scilicet, qui a gratia, in qua creati sunt,
processerunt. Videantur, quæ diximus loco
cit. ex tract 15, num. 102, ubi hanc doc­
trinam magis explicuimus. Quæ tamen pro
I qualitate præsentis materiæ minus neces­
saria

DISP. XXVI11, DUB. III.
sarin est : nam Christum non meruisse
gratiam habitualem, nec gloriam, nec il­
larum augmentum constabit ex dicendis
num. 53; meruit autem sibi gloriam cor­
poris, et alia similia; meruit etiam nobis
gratiam, gloriam, et alia bona, ut dicemus
dub. 5 el 6. Hæc autem, quæ meruit,
evidenter distinguuntur a prima gratia,
quam habuit, et quæ fuit principium ac­
tuum disponentium ad ipsam : unde mi­
nime sequitur, quod idem fuerit princi­
pium, et præmium meriti in eis actibus
reperti.
Alisd
27. Tertium, et satis urgens fundamen­
pro
Asser­ tum communis sententiæ est hujusmodi :
tione« nam Gbristo attribuenda est perfectio, quæ
noliTam, non repugnat, et magis conducit ad digni­
tatem redemptoris, et ad opus redemptio­
nis : sed Christum meruisse in primo suæ
conceptionis momento est perfectio, quæ
non repugnat, et magis confert ad prædictos fines : ergo dicendum est Christum
meruisse in primo suæ conceptionis mo­
mento. Major, et consequentia patent. Mi­
nor autem suadetur : nam in primis nulla
repuguantia assignari valet in eo, quod
Christus habuerit meritum in primo illo
instanti : præsertim supposita communi
sententia, quam locis supra relatis statui­
mus, quod Christus habuerit in eo mo­
mento usum liberi arbitrii per scientiam
beatam, et per scientiam infusam, quæ a
sensibus, atque organisatione corporis mi­
nime dependent, et suam operationem ins­
tantanée perficere queunt. Deinde quod
Christum meruisse in illo instanti magis
conducat ad dignitatem redemptoris, et ad
opus nostræ salutis, videtur per se notum :
nam quo Christus citius mereri coepit, eo
magis manifestavit suam erga Deum, et
nos charitatem, priusque incepit nostræ
salutis negotium.
C«irConfirmatur : nam Christus in primo
suæ conceptionis momento habuit actum
charitatis, quo dilexit Deum ut finem
exercite moventem ad amorem creatura­
rum : sed talis actus fuit meritorius : ergo
Christus meruit in primo illo momento.
Major probatur : quia prædictus amor re­
gulatur in Christo per scientiam beatam,
ut ostendimus disp. præced. dub. 3, § 4 ;
sed talis scientia fuit in Christo a primo
conceptionis momento, ut omnes admit­
tunt, et tradidimus disp. 47, num. 44;
ergo etiam fuit talis amor. Minor etiam
suadetur : quia prædictus amor fuit liber,
ut constat ex dictis disp. præced. num. 40,
Salmant. Curs, theolog. lom. XVI.

145

et aliunde habuit omnes alias conditiones
ad meritum requisitas; cum fuerit actus
subjecti grati, et viatoris, habueritque va­
lorem infinitum : ergo talis actus fuit me­
ritorius. Idque salis liquet ex dictis dub.
præced. per totum.
28. Si autem inquiras, quis fuerit sim­ Dubiolum
pliciter primus actus, quo Christus incepit inci
­
in eo rnomento mereri? flespondendum est dens.
cum Nazario in præs. art. 3, controv. Nazaunica 4, p. fuisse actum charitatisproxime rius.
insinuatum, quo Deum ultimum finem
exercite moventem ad aliorum amorem dilexit. Et ratio est : quia perveniens ad Ratio.
usum rationis obligatur naturali præcepto,
ut se convertat in Deum ultimum finem
super omnia dilectum, ut juxta commu­
nem D. Thom. et Thomistapum doctrinam
statuimus tract. 13, disp. 20, dub. 1; sed
Christus in primo suce conceptionis mo­
mento habuit usum rationis, ut locis supra
relatis ostendimus : ergo Christus debuit
tunc diligere, dilexitque de facto (siquidem
nihil sibi præceptum omisit) Deum prædicto
amore : cumque talis amor meritorius
fuerit; sequitur hujusmodi actum fuisse
simpliciter primum, quo meritum suum
inchoavit.
Confirmatur, et declaratur amplius præ- Robora­
,
cludendo tacitam evasionem : quia licet et tur
explinon negemus, quod Christus in primo illo carar,
instanti potuerit elicere, et elicuerit plures,
ac diversos virtutum actus, utputa obedientiæ, misericordiæ, fortitudinis, et si­
milium, et quod per omnes meruerit : ex
quo consequitur amorem illum charitatis
non fuisse primum prioritate durationis :
nihilominus facta comparatione inter om­
nes illos actus tunc concurrentes, solus
amor charitatis fuit simpliciter prior ordine
naturæ. Primo quia licet pervenienti ad
usum rationis plura objecta, et motiva oc­
currant ; nihilominus quod primum occur­
rit homini, et vehementius ejus animum
pulsat, ac sollicitat, est, quod deliberet de
se ipso in ordine ad finem ; quippe ab hu­
jusmodi conversione tota rectitudo vitæ
rationalis dependet : unde vel homo peccat
omittendo talem conversionem in ordine
ad (inern honestum (quod in Christo ab
intrinseco impeccabili locum non habuit),
vel ante alia elicit prædictam conversionem :
quam Christus cxecutus est diligendo Deum
amore charitatis super omnia. Quod moti­
vum late expendimus loco cit. Secundo quia
sicut facta comparatione inter finem, et
media, ille est prior ordine causalitatis,
10

·

4

ύ

Ji·

J

-

: >

146

DE INCARNATIONE.

quam ista ; siquidem movet ad ea ; ita facta I amoris, tum ad ingenerandum virtutum
comparatione inter intentionem finis, et
exempla, ut luculonter declarat D. Thom.
electionem mediorum, illa praecedit sim­
infraquæst. 49 per totam. Sed id minime
pliciter ordine causalitalis ; cum electio
prohibet, quod ejus praecipuus valor spe­
mediorum ex intentione finis procedat :
cialiter derivatus fuerit potius a charitate,
sed artus, quo Christus dilexit Deum amore
quam ab aliis virtutibus : nam et charitas
charitatis, fuit attingentia finis; reliqui
nobilior est, et ipsam passionem imperavit,
autem actus fuerunt attingentia mediorum :
et ad id movit obedientiam, fortitudinem,
ergo licet in eodem momento concurrerint,
aliasque virtutes pro tali opere concurren·
nihilominus amor ille fuit simpliciter prior tes.
29. Oppositam nostræ assertioni sen­ C0!l.>
ordine causa! itatis, et prioritate naturæ.
m
tentiam tuentur B. Albertus in 3, dist. 18. isfa.
Terlio quia reliqui virtutum actus ron po­
tuerunt esse meritorii, nisi participando a art. 6. D. Bonavent. ibi art. 1, quæst. 2, Wit
charitate ordinem ad ultimum finem superDurandusquæ.-1. 2. Alensis 3p. quæst. 17, opiik
0. Ainaturalem, qui est proprium ipsius charita­ memb. 2, art. 1 et alii, qui licet diversis bort»!.
Boducantur motivis, in eo tamen conveniunt, D.
tis objectum, ut constat ex dictis disp. 13,
narul
quod Christus non meruerit in primo su® Aleess.
dub. 4, § 3, et locis ibi relatis : hic autem
conceptionis momento, sed alio sequenti
ordo derivatur a charitate in alia per se
loquendo per actum formale, quo se, et om­ tempore. Eorum autem motiva non mul- Metia
tum urgentia sunt : quocirca illa simul
nia suppositi* convertit in Deum ultimum
proponemus. Arguitur ergo primo : quia Pnn
finem, ut ostendimus tract. 16, disp. 4,
dub. 1; ergo aclus aliarum virtutum, ut sint operatio sequitur ad esse : ergo prius est
esse, quam operatio : ergo in primo ins­
meritorii, supponunt, saltem per se lo­
tanti, in quo res incipit esse, non incipit
quendo, actum charitatis, qui est conversio
operari, sed in aliaduratione sequenti. Cum
ad Deum finem ultimum : atque ideo sup­
itaque meritum consistat in operatione ;
posuerunt in Christo ordine naturæ præ­
sequitur Christum non habuisse meritum
dictum actum. Fuit itaque hujusmodi actus
in primo suæ conceptionis instanti. Secundo Sccosb.
primum simpliciier meritum Christi,
Occnrriquia prior debet esse operatio naturalis,
Et si opponatur hinc fieri, quod hominum
lor
quam operatio libera : ergo prima operatio
objec- redemptio magis debeat attribui charitati
lioiii.
Christi, quam ejus obedientiæ in susti­ non est libera, sed naturalis : atqui pro
merito requiritur operatio libera : ergo
nendo passionem, et mortem pro nobis;
prima operatio, quæ incipit cum esse rei,
siquidem juxta proxime dicta prius, potius,
et magis per charitatem. quam per obe­ nequit esse meritoria : non itaque meruit
dientiam meruit : id vero non satis congruit Christus in primo instanti. Tertio, quia Terta
actus liber supponit deliberationem, et con­
doctrinæ Scriptura, et Patrum, quæ fre­
sultationem : sed hæ nequeunt fieri in ins­
quenter, et specialiter redemptionem nos­
tram Christi passioni attribuit. Responde­ tanti: siquidem indigent discursu : ergo
bimus concedendo sequelam, quam superius nullus actus liber potest perfici in unico
dicta, et charitatis dignitas, et generales instanti, atque ideo nec in primo : ac con­
meriti regulæ satis evincunt : est enim sequenter cum meritum non salvetur abs­
gratia principium merendi principalius per que actu libero, sequitur Christum in
charitatem, quam per alias virtutes, ut primo instanti meritum non habuisse.
expresse resolvit D. Thom. 1, 2, quæst.
Quarlo, quia in primo instanti, quo res in­ Quito.
144, art. 4 et late ostendimus loco cit. ex cipit, nequit esse demeritum : unde Angeli
tract. 14. Nec id habet oppositionem ul­ non potuerunt in primo suæ creationis
lam cum doctrina Scriptura, et Patrum, in momento peccare, ut diximus tract. 7,
quibus ubi commendatur specialiter passio | disp. 11, dub. unico: ergo pariter nequit
Christi, non fit comparatio ad actus virtu­ esse meritum. Id enim paritatis ratio con­
tum interiores; sed inter opera externa, vincit : præsertim cum plus ad merendum,
quæ Christus pro nobis fecit, vel amplexus quam ad demerendum requiratur. Quinio, Quin!#.
luit. Inter qu® eminet passio, non quia quia Christus in primo suæ conceptionis
processerit ex majori charitate (omnia quip­ momento non habuit cognitionem, quæ
pe externa ejus opera ex eodem charitatis posset regulare opus meritorium : non qui­
amore processerunt), sed propter genus dem beatam, quæ non regulat actum libe­
operis, quod aptissimum fuit tum ad satis­
rum, sed necessarium : nec infusam, quæ
faciendum, tum ad ostendendum excessum sequitur ad beatam, et subinde ejus indo­
lem

D1KI*. XXV11I, DUB. 111.
■

leni imitatur : nec naturalem, sive acqui­
sitam, quæ post acquisita fuit, ut diximus
disp. 22, dub. 2, § 2 ; ergo Christus in eo
momento non habuit operationem merito­
riam.
i.'UH Sed hæc, ut diximus, non urgent. Ad
“■ primam respondetur, quod operatio sequi­
tur ad esse in ordino naturæ : sed non
necessario illud tempore præsupponit, nisi
ubi operatio est successiva. Operatio autem,
quæ est instantunea, potest incipere cum
ipso esse, ut patet in solis illuminatione,
elin cognitione Angeli. Quare cum opera­
tio meritoria non exposcat successionem,
sed queat instance perfici; potuit Christus
in primo suæ conceptionis momento priedictam operationem habere. Et sic respon
M^-det D. Thom. infra quæst. 34, art. 2,
ad I, his verbis : Dicendum, quod esse est
prlur nalura, quam agere : non tamen est
prius tempore. Sed simul cum agens habet
tsseperfeclum, incipit agere, nisi sil aliquid
impediens : sicut ignis simul, dum genera­
tur, incipit calefacere, el illuminare. Sed
calefactio non terminatur in instanti, sed
per temporis successionem. Illuminatio aulem perficitur in instanti. El talis operatio
est usus liberi arbitrii, ut dictum esi, in
corpore scilicet art. ubi ait : Christus in
primo instanti suæ conceptionis habuit illam
operationem animæ, quæ potest in instanti
haberi. Talis autem est operatio voluntatis,
d intellectus, in qua consistit usus liberi ar­
bitrii. Subito enim, el in instanti perficitur,
iMi etc. Unde ad sccundam respondetur ne*2'·4· gandoantecedens primi enthymematis in­
tellectum de prioritate temporis : nulla
enim est ratio, quare operatio libera debeat
operationem naturalem, sive necessariam
tempore præsupponere : nec audiendus est
Capreolus, qui in 2, dist. 4, quæst. 1,
art. 1, assumit oppositum principium.
Quod si intendat operationem liberam li­
bertate quoad speciem, et quæ valeat esse
peccaminosa, debere supponere tempore
aliquam operationem naturalem, sive quæ
specialiter attribuatur Deo auctori naturæ,
et specialiter moventi, verum quidem as­
sumit : sed quod minime facit ad rem præsentem. Nam ut operatio sit meritoria, non
petit necessario eam libertatem; sed suffi­
cit, quod vel libera sit libertate quoad exer­
citium, ut omnes supponunt. Et hoc modo
habuit Christus operationem liberam in
primo suæ conceptionis instanti : habuit
etiam Angelus in primo suæ creationis mo­
mento, ut supra diximus.

30. Ad tertiam negamus majorem uni- Solvitur
veraalitor intellectam : tum quia potest tetUum·
dari operatio libera, qu® non procedat ex
propria deliberatione : tum quia licet deli­
beratione egeat, hiec tamen non necessa­
rio supponit consultationem, et discursum :
sed potest fieri in instanti- ob perlectam
tunc occurrentem objecti, et circunstantiarum notitiam. Et ita contingit in Christo,
qui cum perfectissimam in primo instanti
habuerit rerum cognitionem, nec consul­
tatione , nec discursu opus habuit; sed
immediate potuit eligere, et ad unam partem
pro ;uo arbitrio se determinare, ut optime
tradit D. Thom. loco supra cit. ex quæst. D.Thom.
24, in resp. ad 2, his verbis : Dicendum,
quod simul cum terminatur consilium, vel
deliberatio potest esse electio. Illi autem, qui
deliberatione consilii indigeni, in ipsa ter­
mina Hone consilii habent certitudinem de
eligendis : et ideo non stalim eligeul. Ex quo
palet, quod deliberatio consilii non præexigiturad electionem, nisi propter inquisitionem
incerti. Christus autem in primo instanti
suæ conceptionis sicut habuit plenitudinem
gralix sanctificantis, ita habuit plenitudi­
nem veritatis cognilæ, secundum illud, ple­
num gralix, et veritatis. Unde quasi habens
omnium certitudinem potuit stalim in ins­
tanti eligere. Et conformiter ad hanc doc­
trinam dixerat in quæst. 18, art. 4 ad 2.
Electio præsupponit consilium : non tamen
sequitur cx consilio, nisi jam determinato
per judicium. Illud enim, quod judicamus
agendum post inquisitionem consilii , eli­
gimus, ut in 3 Ethic . dicitur. Et ideo si
aliquid judicetur ut agendum absque dubi­
tatione, el inquisitione procedente, hoc suf­
ficit ad electionem. Et sic pal'd, quod
dubitatio, sicut inquisitio (quæ sola juxta
intentionem motivi, cui occurrimus, petit
discursum, aut successionem temporis),
non per se perlinet ad electionem; sed solum
secundum quod est in natura ignorante.
Ad quartam, concesso antecedenti, ne­ Occurri­
tur
gamus consequentiam. Et rationem dispa- quarto.
ritatis tradit optime S. Doctor quæst. 34, D.Thom.
art. 3 ad 1, ubit ait : Dicendum, quod libe­
rum arbitrium non eodem modo se habet ad
bonum, et ad malum. Nam ad bonum sc ha­
bet per se, el naturaliter : ad malum autem
se habet per modum defectus, clpræter natu­
ram. Sicut autem dicit Philosoph. in 2 de
Cado, posterius est, quod csl præter naturam
eo, quod est secundum naturam : quia id,
quod est præter naturam est quædam excisio
ab eo, quod est secundum naturam. Et ideo

DE INCARNATIONE.
liberum arbitrium creatur* in primo instanti
creationis potest moveri ad bonum merendo,
non autem ad malum peccando, si tamen
natura sit integra. El quæst. 16 de malo,
sen. i, de dæmonibus, art. 4 ad 20, ait :
Dicendum, quod alia est ratio de merito, et
de peccato. Nam meritum procedit er hoc,
quod mens rationalis creatura’ movetur a
Deo, qui a principio potest movere, ad quod
voluerit. Sed ad peccandum movetur mens
rationalis crealurx a se ipsa : qux non po­
test se movere, nisi secundum exigentiam
naturalis ordinis, boc est, non explicata
prius naturali inclinatione ad bonum, quæ
est per se, ut dixit in priori testimonio.
Cum autem dicitur plus requiri ad meri­
tum, quam ad demeritum ; verum qnidem
est quantum ad concursum omnium circunstantiarum, juxta illud. Bonum ex inte- j
gra causa, malum ex quocumque defectu :
sed non tenet universaliter quantum ad
omnia alia requisita; cum certum sit pro
merito sufficere libertatem quoad exerci­
tium, quæ salvatur sine potentiapeccandi ;
’ ad demeritum vero requiri libertatem quoad
specificationem, quæ talem potestatem in­
cludit. Recolantur, quæ diximus loco in
argumento cit. num. 67.
Re?ur^
quinlum negamus antecedens : ad
ultimum, cujus insertam probationem satis constat ex
dictis disp. præced. dub. 3, | 4 per totum,
et specialiter num. 55, ubi statuimus amo- |
rem charitatis, quo Christus dilexit Deum
finem ultimum ut exercite moventem ad
amorem creaturum (et quem fuisse in
Christo liberum, ct meritorium constat ex
supra dictis num. 19), regulari per scien­
tiam beatam. Hæc enim licet primario
excitet amorem necessarium Dei in se ipso,
et secundum se consideratum : tamen ex
consequenti, et quasi secundario se exten­
dit ad regulandum amurem Dei, ut exer- ;
cite moventis ad amorem creaturarum :
qui actus liber fuit in Christo, et fuit etiam i
meritorius, dum connotavit in eo statum
viatoris propter conditionem vitæ mortalis.
Quam doctrinam a fortiori tueri debent, qui
non distinguunt in Christo duos erga Deum
charitatis amores ; sed unum tantum constiluuni cum una terminatione necessaria,
el alia terminatione libera, utvidimus disp,
.
præced. num. 49. A qua difficultate quan­
tum ad præsentem materiam facilius adhuc
se expediunt : qui dicunt actum amoris,
qui fuit in Christo liber, et meritorius, regulatum fuisse per scientiam infusam, cu­
jus sicut et beatæ usum habuit in eodem

conceptionis instanti. Omnes itaque eo
conveniunt, quod Chrislus habuerit in illo
instanti sufficientem cognitionem ad regu­
landum actum meritorium, sicut et alios
effectus. Durandus autem, qui hoc motivo
negat Christum meruisse in illo primo ins­
tanti, redarguendus est exemplo temporis
paulo post sequentis, in quo Christus non
habuit organisationem, et species aptas ad
cognoscendum per discursum, et modo na­
turæ humanæ magis connatural!. Et quam­
vis ipse inconveniens sorbeat, concedens
Christum non meruisse in infantia ; tamen
hæc ejus sententia improbabilis, et temera­
ria est, ut communiter notant Theologi, et
magis constabit ex dicendis num. 38. Fa­
teri itaque oportet Christum a principio
habuisse, cognitionem sufficientem ad re­
gulandum actum meritorium ; quamvis
diversimode explicetur juxta diversas sen­
tentias proxime insinuatas. Durandi vero
tam sententia, quam motiva jam supra
convulsa sunt disp. 20, dub. 1, num. 8,
quem locum repetat lector.

§ n.
Statuitur terminus meriti in Christo.
31. Dicendum est secundo Christum nec Sunfe
post mortem, nec in ipso mortis instanti
meruisse. Hæc conclusio quantum ad pri­
mam partem est communis inter Theolo­
gos, et quantum ad secundam longe com­
munior, quam opposita. Videantur ex
Auctoribus num. 24 relatis Arauxo § Ad Anno.
secundam difficultatem. Vasquez, disp. 76,
cap. 1. Gonet conci. Lorca num. 11. Go- Loro,
doi g 7, et alii. Sed omnium loco damus GMw·
D. Thomam, qui utramque partem satis D.Tbœ.
docet : cam in præs. art. 3 ad 1, inquit :
Chrislus meruit per charitatem, non in
quantum erat Charilas comprehensoris, sed
in quantum erat viatoris : nam ipse fuil
simul viator, el comprehcnsor, ut supra
habitum est. Et ideo quia nunc non est
viator, non est in statu merendi. Et infra
quæst. 50, art. 6, ait : Dicendum, quod
de morte Christi dupliciter loqui possumus,
lino modo secundum quod est in fieri, quando
aliquis per aliquam passionem vel naturalem,
vel violentam tendit in mortem : el hoc
modo idem est loqui de morte Christi, el de
passione ipsius. El ita secundum hunc mo­
dum mors Christi causa est salutis nostrx
secundum id. quod de passione supra dictum
est. Sed in facto esse mors Christi 'considera­
tur,

DISP. XXVIII, DUB. III.

149

tur, secundum quod jam facta est separatio | poterit mereri, ut exponunt D. August, et
torporis, et animæ : ct sic nunc loquimur de alii Patre». Ecclesiast. 1 i : Ante obitum Ewi.n
morte Christi. Iloc autem modo mors Christi operare justitiam, quia non est apud inferos
non potest esse causa salutis nostras per mo­
invenire cibum, nempe meritum, vel tem­
dum meriti, etc. Et in resp. ad 2 : Mors pus merendi. Tum ratione eisdem testi­
Christi, secundum quod consideratur in facto moniis innitente : nam cum meritum ha­
esse, non est ad salutem nostram operata
beat rationem motus ad præmium sicut ad
per modum meriti. Et similia tradit
terminum ; importat rationem viæ : ergo
quæst. 56, art. I ad 3, et alibi frequenter.
congruentissime dispositum est, quod spa­
Γη4ι·
Prima autem assertionis pars probatur
tium merendi sit alligatum statui viæ, et
neres
ultra mortem non extendatur. Eo vel ma­
pud primo ab auctoritate Scripturæ, quæ satis
pjrea aperte significat Christum per mortem con­
xime, quod cum status merendi, et status
J4IU0.
summasse suum meritum : id vero falsum
fruendi, sicut status laborandi, et status
esset, si post mortem meruisset. Sic ad
consequendi fructum laboris, habeant satis
Ad Hebræ. 10 dicitur : Per proprium sangui­
diversas conditiones; oportet quod etiam
Brtf. 10
ni}."nem introivit semel in sancta, æterna re­
determinent sibi diversa spatia, seu distinc­
demptione inventa. Et cap. 11 : Una oblatione
tas durationes : sed tempus fruendi, sive
fefdli- consummavit in xlernum sanclificalos. Nec | percipiendi fructum est per se loquendo
gX. prædicta testimonia debilitantur, ut conimmediate post mortem : ergo tempus me­
». tendit Godoi num. 62, si dicatur, quod
rendi, seu laborandi durat usque ad mor­
6ί*Λ præmium jam promeritum potest denuo
tem, et non extenditur ultra illam. Et ita
satis aperte significavit Apost. 2 ad Co- 2 ad Co­
sub merito cadere, ut novo titulo debitum,
rinth. 10, illis verbis : Omnes nos mani­ rintb.10.
et retribuendum : unde ex eo, quod dicatur
festari oportet ante tribunal Christi, ut
Christum nostram redemptionem per morreferat unusquisque, prout gessit in corpore,
lemconsummasse, non sequitur, quod illam
id est, pro statu vitæ mortalis, et conjunc­
de novo non mereatur, et per nova merita
tionis animæ ad corpus passibile. Et idem
non constituat debitam titulo differenti.
Apostol. ad Galat. 6 : Dum tempus, inquit,
Id, inquam, vim prædictorum testimonio­
Ad
habemus, operemur bonum. Ubi Hieronym. Galat. 6.
rum non elevat : quia ipsa satis aperte
D. Uiein comment, maj. : Tempus est præsens, el ronym.
significat Christum pervenisse ad suum
vita, quam currimus : in hac licet nobis,
terminum in merendo nostram redemptio­
quod volumus seminare. Cum ista vita tran­
nem, istudque negotium sua morte absol­
visse. Id vero non verificareturcum proprie­ sierit, operandi tempus aufertur
tate, si adhuc idem præmium mereretur :
Hic autem morari non expedit in coafu- Respon­
nam cum meritum sit quidam motus in
tando effugium Vasquii (quem ex professo sio
Vazquii
terminum; eo ipso, quod Christus mere­
refellit Godoi ubi supra num. 65), asse­ et ever­
retur, esset in continua tendentia ad præ­
rentis hanc doctrinam solum evincere, sio.
mium, et nunquam diceretur meritum
quod Christus post mortem non meruerit
sibi gloriam animæ, et dotes corporis ; quia
consummasse, nec meriti effectum ; sed
potius hæc efficere, et continuare. Sicut
quantum ad hæc supponitur esse in ter­
mino : minime autem excludere meritum,
influxum physicum instrumentalem, quem
quo meruerit sibi exaltationem nominis,
mediis Sacramentis præstat gratiam nos­
et aliis alia bona, quæ tunc adhuc non
tram, non dicitur consummasse ; sed pro­
erant. In hoc, inquam, evertendo non im­
trahere potius usque ad finem mundi.
moramur : quia id fecimus loco cit, ubi
5“· 32. Deinde probatur ratione : quia se­
statuimus beatos, nec sibi nec aliis mereri
cundum communem providentiam, et de
præmia accidentalia, quia scilicet meritum
lege Dei ordinaria, ad meritum requiritur
status viæ : sed Christus post mortem non
proprie loquendo, et ut distinguitur ab
est in statu viæ : ergo Christus post mor­
oratione, et impetratione, alligatum est
tem non meretur. Minor, et consequentia
tempori, et statui viæ : unde quidquid
patent. Majorem autem (quæ est communis
comprebensores, vel aliis consequuntur,
sententia Theologorum), docuimus ex Pro­ illud obtinent tanquam præmium debitura
fesso tract. 16, disp. i, dub. 4, et possu­
merito, quod in statu vitæ mortalis exer­
mus breviter suadere : tum auctoritate
cuerunt : totumque id habet rationem coScripturæ id satis aperte significantis,
ronæ respectu præcedentis laboris. Nullum
,ιο,·ί· Joan. 9 : Veniet nox, quando nemo poterit
autem occurrit fundamentum, nullaque
operari, hoc est, veniet mors, quando nemo
ratio convenientiæ obligat, ut Christum ab

DE INCARNATIONE

• 'v

hac generali lege excipiamus : sed ad glo­
in instanti intrinseco, ot per primum sui
riam ejus magis pertinet, ut quidquid
osse : sic forma, quæ ad ejus introductio­
gloria', et exaltationis sibi obtinuit, et
nem expellitur, desinit esse per primum non
quidquid boni ejus intuitu nob's confertur,
esso, et in instanti ipsi desilioni intrinseco:
sit præmium retributum meritis, quæ ha­
alioquin vel materia haberet duas formas
buit in vita mortali. Ad quid ergo affirma­ substantiales in eodem momento, vel in
bimus Christum modo simpliciter gloriosum
tempore medio inter instans dosilionls
adhuc mereri, et progredi illa, imperfec­ unius, et instans inceptionis alterius mane­
tione, quam motus meriti affert ? Nisi di­ ret sine omni forma, ut recte colligunt Pa­
catur mereri modo, quæ prius meruit :
tres relati : et utrumque implicat, ut alibi
quod jam supra improbatum est. Vel me­ probant in eodem Physic, opere : vel sal­
reri, quæ prius non meruit : quod multum
tem de lege ordinaria id fieri non valet.
derogat excellentia* meritorum ipsius, quæ
34. Contra primam partem nostræ ObjKItO
habuit in vita mortali. Non itaque mere­ assertionis non reperimus sententiam , contra
tur sibi, aut aliis : sed quæ meruit tunc,
quæ probetur Auctoribus, quamvis ali­ priera
nunc consequitur. Et ita satis palam signi­
quos suppresso nomine referat Vincentios iS5^’>
ficavit ipse Dominus Joan. 9, illis verbis :
quæst. 5. Potest tamen opponi primo, partez,
3/e oportet operari opera ejus, qui misit me,
quod Christus post mortem, et in coelo
donec dies est : venit nox, quando nemo po­
regnans orat pro nobis, ut constat ex
test oporari. In quibus operari significat
Apostol. ad Rom. 8 : Christus Jesus, qui Ad
Rob. 8.
est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat
meritum, nox mortem, dies vitam morta­
lem, et exponit D. August, tract. 44, at­ pro nobis, et infra disp. 30, dub. 2, osten­
que. ideo significat Christum habuisse spa­ demus ex professo : sed talis oratio aliquid
tium merendi pro statu vitæ mortalis, non meretur : ergo Christus m retur post mor­
tem. Probatur minor : tum quia omnis
autem ea finita.
Probitar
oratio impetrans est aliquod meritum,
33. Secunda vero assertionis pars osten­
assertio
juxta illud D. August, epist. 105 : Nec re­ D. Aï-,
quoad ditur ex priori ; nam Christus non meruit,
aliam nisi pro statu conjunctionis animæ ad cor­
missio peccatorum sine aliquo merito esi; si guslis.
pariem.
pus passibile, ut ostensum est : in instanti fides hanc impetrat : sed oratio Christi
autem mortis non habuit animam conjunc­ impetrat, quæ postulat : ergo talis operatio
tam corpori passibili, sed potius separa­
aliquid meretur. Tum quia ut docet D.
tam : ergo Christus non meruit in instanti Thom. 2, 2, quæst. 83, art. 15, oratio
mortis. Probatur minor : nam eo modo habet ex charitate efficaciam merendi :
anima Christi habuit non esse in corpore, sed oratio Christi procedit ex ardentissima
quo Christus habuit non esse hominem : . charitate : ergo habet efficaciam merendi,
sed Christus habuit non esse hominem in et aliquid meretur. Confirmatur : quia non CooSrinstanti mortis, sicut generaliter contingit magis requiritur ad meritum status viæ, tiulit.
in aliorum hominum mortibus, et ubi una quam ad satisfactionem : sed post mortem
forma substantialis desinit informare ad datur locus satisfactioni, ut patet in aniintroductionem alterius, ut juxta commu­
mabus Purgatorii satisfacientibus : ergo
N. Com­ nem doctrinam Philosopho-um tradunt N.
etiam datur locus merendi : atque ideo
plut.
Complut, abbrev. in lib. Physic, disp. 23, Christus etiam post mortem meretur.
quæst. 3, § 1 ; ergo Christus in instanti
Ad objectionem negamus minorem : Omni·
tsr
mortis non habuit animam corpori passi­
beati enim in ccelo orant, impetrantque ; objec
­
bili conjunctam, sed separatam. Declaratur sed non merentur : quia meritum supra tioni.
hoc amplius : nam meritum duo inter alia orationem, et impetrationem, præter alias
dicit, nempe operari, et in corpore mortali conditiones, addit tanquam conditionem
esse, ut satis constat ex supri dictis : unde statum viæ. Ad primam autem anteceden­
necessario supponit esse, et esse in cor­ tis probationem negamus majorem : cujus
pore : Christus in instanti mortis non habuit falsitas constat ex eo. quod peccator potest
esse in corpore : ergo Christus in instanti impetrare primam gratiam justificantem;
mortis non habuit elicere meritum. Probatur quam tamen nequit mereri adhuc solo
minor : quia in illo instanti verificabatur, I merito de congrua proprie dic'.o; siquidem
Nunc Christus non esi homo, el immediate non habet vel jus justitiae, vel jus amicitiæ
prius erat. Sicut tunc verificabatur : Nunc ad tale bonum, ut diximus tract. 14,
est forma cadaverica, immediate prius non disp. 6, dub. 1, num. 5. Inserta autem
erat. Sicut enim forma substantialis incipit I majori probatio desumpta ex testimonio
D.

3

DISP. XXVIII, DUB, HI.

I). August, quod nobis opponit Vasquez
nihil probat, et in num regerenda est :
j.TkB. nam ul optime observavit D. Tho, 1,2,
quæst,. 114, ari. 5 ad I : Sicut Augustinus
dicit in lib. Retract. ipse aliquando in hoc
fuit deceptus, quod credidit initium Fidei
esse ex nobis, sed consummationem nobis
dori ex Deo : quod ipse ibidem retractat.
EI ad hunc sensum videtur perlinere, quod
fides justificationem meretur. Quod est om­
it a»- nine ad mentem D. August, lib. de gratia,
ei lib. arbitrio cap. 5, ubi ait : His, et tali­
bus testimoniis probatur gratiam Dei non
secundum opera nostra dari ; quandoquidem
non solum nullis bonis, verum etiam mullis
malis meritis præcedenlibus videmus datam,
d quotidie dari. Quæ sententia falsa esset,
si omnis impetratio es.-et aliquid meritum;
cum sæpissime peccatores impetrent gra­
tiam. Unde vel locus, qui objicitur, retrac­
tatus concedendus est, vel explicandus de
merito improprie dicto, quo pacto non est
El aliud, quam physica rei assecutio
Ad sew&^eundam
probationem, concessis præmissis,
negamus consequentiam : quia licet oratio
habeat efficaciam merendi ex charitate, ut
D. Tho. aflirmat ; exigit tamen ut meritum
sit, alias conditiones, et inter eas statum
viæ, ut supra ostendimus. Unde quamvis
Christus habeat excellentissimam charitatem, et ejus oratio in cœlo ab illa proce­
dat; non sequitur, quod mereatur. Ad
confirmationem negamus minorem cum
Hi*. D. Thom. in 4, dist. 17, quæst. 2, art. 4,
quæstiunc. 3, ad 7, ubi ait : Dicendum,
quod pana illa, quam animas in Purgatorio
sustinent, non potest proprie dici salis/aclio,
quia satisfactio opus meritorium requireret.
Sed largo modo dicitur satisfactio debits»
pana solutio. Unde proprie loquendo illæ
animæ non satisfaciunt; sed satispatiuntur, luen lo scilicet debitam demeritis poe­
nam.
35. Objicitur secundo : nam vulnus
lateris Christo inflictum fuit meritorium :
red Christus illud sustinuit post mortem :
ergo Christus post mortem meruit. Major
probatur : quia vulnus illud fuit causa
nostræ salutis, ut sæpe significant SS. Pa5-tres, ex quibus D. August tract. 120, in
Γ':1 Joan, inquit : Quid sanguine isto mundius,
xa» quid vulnere isto salubrius ? Et D. Ambros.
in Ps. 10, inquit : Christus vulneratus vi­
tam produxit ex vulnere. Et eodem modo
j-w loquuntur alii, quos allegat Suarez disp. 29,
sect. 3. Quin tota Ecclesia canit in hymno
de Cruce : Quæ vulnerata lanccæ mucrone

151

diro, criminum ul nos lavaret sordibus, ma­
navit unda, et sanguine. Et in Clementina C;emenprima de summa Trini t. dicitur : Perforari tma 1.
lancea talus suum sustinuit pro operanda
nostra salute. Christus autem operatus est
nostram salutem per meritum : ergo vul­
nus illud fuit meritorium. Minor autem
constat ex Evangelio Joan. 19 : Ad desum Jonn.lO
autem cum venissent, ul viderunt eum jam
mortuum, non fregerunt ejus crura, sed
unus militum lancea latus ejus aperuit, et
continuo exivil sanguis, et aqua. Quidam
autem Petrus Joannis, cujus meminit Castro Castro
verbo Christus hæresi 10, relatis Patrum
testimoniis prave intellectis forsan decep­
tus, et contendens vulnus illud fuisse me­
ritorium, sicut et alias Christi plagas, ausus
fuit ulterius dicere prædictum vulnus fuisse
illatum Christo adhuc viventi : Evangelistam vero illud narrasse post mortem per
recapitulationem : sed ejus sententia est
haeretica ob manifestat oppositionem cum
testimonio allegato juxta communem Pa­
trum expositionem. Quareprædicta senten­
tia condemnata est in Concilio Viennensi, Conci
Hum
et in Clementina, relata, ubi dicitur : In Vien.
hac assumpta natura ipsum Dei Verbum pro
omnium operanda salute non solum affigi
cruci, et in ea mori voluit, sed etiam omisso
jam Spiritu perforari lancea latus suum
sustinuit.
Occasione hujus objectionis plures plura Solutio
dicunt. Sed illa compendiosior, verior,
et communior responsio est, quam jam tra­
didimus loco relato ex tract. 16, num 37,
Juxta quam dicendum est sacrum illud vul­
nus non fuisse meritorium formaliter : tum
quia inflictum est post statum viæ : tum
quia suppositum illud subsistens in natura
cadaveris non erat capax libertatis, ac pe­
rinde nec meriti, quæ illam essenitaliter
sustinuit. Fuit tamen illud vulnus et me­
ritorium, et satisfactorium objective, qua­
tenus Christus cum adhuc viveret, illud
libere acceptavit, et Patri obtulit ut pre­
tium nostræ salutis. Quare non ipsa actua­
lis inflicto vulneris, et effusio sanguinis
subsecuta post mortem Christi fuerunt for­
maliter satisfactoriæ et raeritoriæ sed accep­
tatio vulneris et oblatio sanguinis a Christo
viventi actualiter, et formaliter elicitæ. Ad
hunc ergo sensum negamus majorem in­
tellectam, ut debet, de merito formali. Et
ad probationem respondetur Ecclesiam, et
Patres non aliud illis elogiis significare,
quam plagam illam fuisse nobis proficuam,
et causam nostræ salutis : quod verissi-

I

152

DE INCARNATIONE.

mum est Sed ad id non requiritur, quod oxtrinsecum respectu viæ, et motus præccfuerit satisfactoria, aut meritoria formalidentis. Quod affirmat non solum do spatio
ter : sed sufficit fuisse talem objective, hoc
merendi in Angelis, sed etiam in homini­
est, objectum, circa quod ut acceptatum,
bus, 1 p. quæst. 63, art. 6 et quæst. 64,
et oblatum Christus exercuit actus, in qui­
art. 2 et 22, quæst. 124, art. 4 ad 2.
bus rationes meriti, et satisfactionis formaMartini, et in hac 3 p. quæst. 56, art. 6, §
liter extiterunt. Addimus Patres optimo
Ad primum. Idem etiam de merito Christi
jure commendare vulnus, licet formaliter
opinatur Puente Hurtado disp. 63, sect. 10. Hurtado.
meritorium non fuerit; cum ob alias ratio­
Porro motiva generalia Cajetani jam dirui­
nes mysticas, et provocativas amoris : tum
mus tract. 7, disp. 12, dub. 2. ubi ejus
etiam quia et in rigore ad nostram salutem
sententiam (quæ communiter Theologis
concurrit per modum efficienti» : quatenus
non arridet), ex professo confutavimus.
corpus Christi illo, et aliis vulneribus de­
Quare in præsenti unam tantum, vel alte­
terminatum concurrit ad producendum in
ram objectionem subjiciemus, quæ pro­
nobis gratiam, aliosque elfectus per modum
priam hanc materiam specialiter concer­
instrumenti divinæ virtutis, cui erat, et nant. Arguitur ergo primo : nam Christus Argaest unitum, juxta doctrinam superius tra­ moriendo meruit nostram redemptionem,Dl<;i!lra·
ditam disp. 23, num. 31. Tn quo sensu non juxta illud, quod canit Ecclesia : Qui mor­
tantum plaga illa, sed mors Christi, sepul­ tem nostram moriendo destruxit, et vilam
tura, resurrectio, et alia habent rationem resurgendo reparavit : sed Christus morie­
causæ respectu nostræ salutis, et merito batur, et mortuus est in instanti intrinseco
D.Thom. commendatur. Unde D. Thomas infra mortis, seu terminativo vitæ, ut ex ipsis
quæst. 50, art. 6, agens de morte Christi terminis patet : ergo Christus meruit in
in facto esse inquit : Hoc autem modo mors prædicto instanti. Confirmatur præcludendo Coaiftacitam evasionem : quia verba Ecciesiæ, mais.
Chrisli non potest esse causa salutis nostrx
sicut et Scripturæ, debent accipi cum pro­
per modum meriti, sed solum per modum
efficientiæ : in quantum scilicet nec per mor­ prietate : sed verba proxime relata ne­
queunt proprie accipi, nisi de morte Christi
tem divinitas separata fuit a Christi carne.
in facto esse, quo pacto comprehendunt
Et ideo quidquid contingit circa carnem
Chrisli, etiam anima separata, fuit nobis ultimum instans : ergo Christus vere meIdem, salutiferum virtute divinitatis unitx. Et ibi ruit in prædicto instanti. Probatur minor :
concludit mortem Chrisli in facto esse fuisse nam quia homicidium consistit in facto
in nobis in prædicto sensu salutatem, præ- esse, non dicitur aliquis homicida ex prosertim ad destruendum in nobis mortem I posito occidendi, nec ex vulnere inflicto,
spiritualem, quæ est per peccatum. Et nisi subsequatur occisio : sed mors etiam
quæst. seq. art. ! ad 2, ait : Dicendum, consistit in facto esse : ergo non dicitur
quod sicut mors Chrisli efficienter operata aliquis cum proprietate mori, licet sit in
est nostram, ita etiam et ejus sepultura. Unde I via ad moriendum, usquedum actu moriaHieronym. dicit super Mallh. Sepultura ! tur. Cum ergo dicamus Christum mo­
riendo, seu per mortem meruisse ; sequitur,
Chrisli resurgemus. EI Isaix 53 super illud,
Dabit impios pro sepultura, dicit Glosa. Id quod meruerit in ipso instanti intrinseco
est : gentes, quæ sine pietate erant, Deo, Pa­ mortis.
trique dabit : quia mortuus, et sepultus cos
Ad argumentum respondetur distin­ Düiitsr
orra­
acquisivil. Ex quibus magis liquet potuisse guendo majorem, et illam concedendo, si meam.
Patres eodem modo rationabiliter commen­ intelligatur de Christo moriente in fieri :
dare, et pluribus laudibus prædicare sacram sed neganda est, si intelligatur de morte
lateris Christi plagam, licet formaliter me­ Christi in facto esse : et concessa minori,
ritoria non fuerit.
negamus absolute consequentiam. Et [ratio
Opinio
36. Contra secundam assertionis partem disparitatis constat ex dictis : nam mots
aVsertiii senl’t Cajetanus, qui quamvis cum corn­ Christi in fieri importat adhuc Christum
ais muni sententia concedat spatium viæ, et viventem in carne mortali, licet tendentem
contra- yQercndl lerniinari morte; opinatur tamen
ad mortem : sed mors in facto esse impor­
ria. ipsum instans mortis pertinere intrinsece tat non esse conjunctionis animæ Christi
nui’" ad sPatium merendi, ita ut in illo instanti ad corpus, et subinde ac ipsius Christi.
queat esse meritum, et præmium, sive, et Unde quando verificabatur Christum mori
in idem redit, spatium merendi intrinsece in fieri, etiam verificabatur Christum me­
comprehendere ultimum instans, quod est reri; erat enim adhuc Christus : sed quando
verificabatur

DISP. XXVIII, DUB. HI.

verificabatur Christum mori in facto esse,
non verificabatur Christum mereri ; quia
jam non erat, sed habebat primum non
esse. Quæ responsio continet expressam
Mb».doctrinam D. Thom, loco siepe cit. ex
quæst. 50, ubi ait : Dicendum, quod de
morte Qhrisli dupliciter loqui possumus.
Uno modo, secundum quod est in fleri :
olio modo, secundum quod est in facto esse.
Dicitur autem mors esse in fieri, quando
aliquis per aliquam passionem vel natura­
lem, vel violentam tendit in mortem. Et hoc
modo idem est loqui de morte Christi, et de
passione ipsius. Et ita secundum hunc modum
mors Chrisli causa est salutis nostræ secun­
dum id, quod de passione supra dictum est
(nempe quæst. 48, art. 1, cum tribus seq.
ubi resolvit passionem Christi concurrisse
ad nostram salutem per modum meriti,
satisfactionis, sacrificii, et redemptionis).
Sed in facio esse mors Christi consideratur,
secundum quod jam facta est separatio cor­
poris, et animæ : et sic nunc loquimur de
morte Chrisli Hoc autem modo mors Chrisli
non potest esse causa salutis nostræ pe?' mo­
dum meriti. Et idem repetit in solutione
ad i. Testimonium autem desumptum ex
illis Ecclesiæ verbis doctrinam hanc non
oppugnat, sed confirmat : non enim profe­
runt Christum moriendo meruisse, sed
destruxisse mortem nostram : sicut etiam
Ecclesia affirmat Christum resurgendo vi­
tam nostram reparasse. Et tamen vel ipso
Cajetano concedente Christus resurgendo
non meruit, cum esset simpliciter extra
statum viæ. Alium itaque influxum a
merito diversum tribuit Eccldsia morti, et
resurrectioni Christi, videlicet per modum
efficienti® physica? instrumentalis, aut per
modum causæ exemplaris, ut optime deites. clarat S. Doctor loco cit. ubi exclusa causalitate meritoria a morte Christi in facto
esse, statim subjunxit : Consideratu?' au­
tem proprie alicujus causæ effectus secundum
similitudinem causæ. Unde quia ?nors est
quidam privatio vilæ propriæ ; effectus mor­
tis Chrisli alle??dilur circa remotione???, eo­
rum, quæ conlrariantur ?ioslræ saluti : quæ
quidem sunt ?nors animæ, et mors corporis.
Et ideo per mortem Chrisli dicitur esse des­
tructa in nobis et mors animæ, quæ est per
peccatum nostrwn, secundum illud ad Rom.
4, traditus est, scilicet in mortem, propter
delicta nostra, el ?nors corporis, quæ consis­
tit in separatione animæ, secundu??? illud 1,
ad Corinth. 15 : Absorpta est ???ors in victo­
ria. Et similiter loquitur de resurrectione

153

Christi in ordine ad resurrectionem tam
corporis, quam animæ in nobis, infra
quæst. 56, art. 1 et 1.
Ex quibus ad confirmationem responde­ Solvitor
­
tur negando minorem : quia mors in fieri, confir
matio.
licet antecedens factum esse, illi tamen
infallibiliter connexa, cum sufficienti pro­
prietate dicitur mors, et denominat homi­
nem morientem : tum ob illam connexio­
nem , tum ob levissimam et minimam
distantiam, quæ pro nulla reputatur. Ad
probationem autem minoris dicendum est
mortem in fieri infallibiliter connexam cum
facto esse denominare etiam proprie ho­
micidam, qui illam causât : licet cum
majori adhuc proprietate ita denominet, ubi
jam est in facto esse. Sed hic proprietatis
excessus in præsenti nec est necessarius,
nec possibilis quantum ad meritum : nam
cum existente morte Christi in facto esse,
non fuerit anima Christi corpori unita, sed
separata; non potuit exerceri meritum
Christi : quia meritum exposcit statum viæ,
sive conjunctionem animæ ad corpus mor­
tale, ut supra ostendimus.
Arguitur secundo : nam voluntarium Secun­
dum
in causa libera sufficit ad meritum formale : argu
­
sed in instanti intrinseco mortis Christi, et mentum .
extrinseco vitæ ipsius mors fuit volunta­
ria Christo in causa libera, nempe in actu
libero voluntatis, quo se subjecit causis
infligentibus mortem : ergo Christus meruit
formaliter in tali instanti mortem susti­
nendo. Probatur major : nam voluntarium
in causa libera sufficit ad demeritum for­
male, ut patet in eo, qui se inebriat praevi­
dens, quod in ebrietate faciet homicidium,
aut aliud malum : non enim solum peccat,
quando dat causam, sed etiam quando actu
occidit, licet tunc non habeat libertatem
formalem : quia illam jam habuit in causa,
ut ostendimus tract. 13, disp. 5, dub. 6, §2;
ergo pariter voluntarium in causa libera
sufficit ad meritum formale.
Huic argumento posset probabiliter res- Responponderi negando majorem : ad probatio­ sio.
nem concesso antecedenti, negando conse­
quentiam. Quia plus requiritur ad meritum,
quam ad demeritum ; cum illud habeat ra­
tionem boni, et istud rationem mali. Unde
ex eo, quod pro demerito sufficiat volunta­
rium in causa libera ; non sequitur, quod
illud præcisegenus libertatis sitad meritum
sufficiens. Et profecto ad demeritum sufficit
omissio rei debitæ voluntaria in causa, ut
eo loco ostendimus : et tamen ad meritum
formale nullo modo sufficit omissio rei pro-

?

154

DE INCARNATIONE.

hibitæ licet voluntaria aut in causa, nec
respondemus negando antecedens. Ad cu­
etiam in se, ut cum communi sententia jus probationem dicendum est requiri qui­
statuimus tract. 6, disp. 1, dub. I. Sod
dem ad veram, et perfectam rationem
facilius adhuc respondemus distinguendo
martyrii, quod quis actu moriatur : sed
majorem, illamque omittendo, ubi cum
tamen actus martyrii incipit, continuaturvoluntario in causa libera concurrunt alite que toto tempore, quo incipiunt, et conti­
conditiones ad meritum formale deside­
nuantur vulnera, ac pumalitates, ad quas
rat» : sed negari debet, ub iconcurrente vo­ consequitur mors, ita quod htec sit termi­
luntario in causa, deficiunt alia ad meritum
nus illius motus. Interest tamen distinctio
requisita. Et concessa minori, negamus ab­ inter martyrium, et meritum proprium
solute consequentiam. Nam cum una ex martyrii, quod martyrium durat toto illo
meriti conditionibus sit status viæ, sive tempore usque ad instans intrinsecum
conjunctionis animæ ad corpus mortale,
mortis inclusive, et per illud completur,
ut supra ostendimus, et Christus in ultimo et ultimo constituitur : sed meritum mar­
instanti tenninativo, et exlrinseco vitæ,
tyrii durat toto tempore immediate pre­
atque intrinseco mortis, non habuerit sta­
cedent! usque ad illud instans exclusive :
nam quando verificatnr martyrem non
tum viæ, sive conjunctionis animæ ad cor­
pus : sequitur Christum per mortem in facto existere, etiam, verilicatur martyrem non
esse non meruisse, ob defectum scilicet mereri : meritum enim non amplius durat,
huju' conditionis : quidquid fuerit sufficien­ quam status conjunctionis animæ ad cor­
tia, quantum erat ex cap te libertatis. Con­ pus ob rationem sæpius assignatam, et
tra quam doctrinam non facit exemplum communem legem a Deo statutam. Unde
demeriti : quia id ipsum de illo, ac de me­ absque ullo inconvenienti conceditur mar­
rito dicendum est, sci.icet solum habere tyrium plus durare, quam meritum marty­
rii, videlicet per illud ultimum instans
locum, quandiu anima manet in corpore,
separationis animæ, quod est intrinsecum
secus vero in instanti mortis intrinseco,
respectu martyrii ut completi, et extrinse­
ubi anima jam non manet unita corpori :
cum comparative ad martyrii meritum.
sive præcedat sive non, libertas in causa.
Quia regula generalis est, nobis non impu­ Sicut etiam mors plus extenditur, quam
meritum morientis : moritur enim quis
tari vel ad meritum, vel ad demeritum,
nisi quie in corpore operamnr, ut palam morte tam in fieri, quam in facto esse :
2.3d. c°’ significavit Apost. 2, ad Corinth. 10 : Om- et tamen non meretur per mortem in facto
nes nos manifestam oportet ante tribunal esse, sed per mortem in fieri, ut ex D. D.Ttea.
Christi, ut referat unusquisque, prout ges­ Tbom. vidimus num. 35. Gui doctrinæ
sit in corpore. Non enim amplius durat consonat omnino illa, quam tradit 2, 2,
status viæ. sive proficiendi, et tendendi in quæst. 124, art. 4, ad 4, his verbis :
patriam, juxta illud ejusdem Apotol. in Meritum martyrii non est post mortem, sed
eadem epist. cap. 5 : Dum sumus in corpore,
in ipsa voluntaria sustinentia mortis : prout
peregrinamur <i Domino.
scilicet aliquis voluntarie patitur inflictio­
T«tu-m ^7- ^r?ultur terl>11'· quia marlyrmeretur nem mortis (nempe exponendo se vulneri­
mentam, in instanti intrinseco mortis sute : ergo
bus, et aliis pcenalitatibus mortis indicti­
pariter Christus meruit in instanti intrin­ vis ; quod non fit in instanti, sed tempore;
seco suæ mortis. Consequentia patet ab cum motus nequeat in instanti exerceri).
omnimoda similitudine : quippe meritum Contingit tamen quandoque, quod aliquis
utrubique consistit in sustinendo mortem. i post mortalia vulnera pro Christo suscepta,
Antecedens vero suadetur : nam martyr ; vel quascumque alias tribulationes conlinuameretur aliquando coronam martyrii : sed I tas usque ad mortem, quas a persecutoribus
illam non meretur, priusquam vere, et | patitur pro fide Christi, diu vivat. In quo
realiter moriatur per separationem animæ ■ statu actus martyrii meritorius est, el etiam
a corpore; siquidem in hoc consistit mar- ipso eodem tempore, quo hujusmodi afflictiolyrium : ergo cum id verificari nequeat 1 nes patitur. Recolantur dicta loco cit.
ante instans intrinsecum mortis ; sequitur uhi alium etiam responsionem adhibuimartyrem mereri in instanti intrinseco mas.
mortis suæ.
Solatio. Hoc argumentum cum aliis confirma­
tionibus jam proposuimus loco cit. ex
tract. 7, num. 47. Et ex ibidem dictis

I HL

I
'
'
'
i

I

DISP. XXVIII, DUB. III.

!.

§ 1Π.

Proponitur continuatio meriti in Christo.
38. Dicentium est tortio Christum meruisse a primo sum conceptionis momento
inclusive usque ad primum suie mortis
instans exclusive ; et toto hoc tempore
intermedio nunquam a merendo cessasse,
Hæc conclusio est communis inter Theolo­
gos : quare illos in particulari non referimus. Videri tamen possunt Alvarez
disp. 44, conci. 2. Joan, a S. Thom.
ywi· di$p. 17, art. 7. Arauxo in præs. ari. 4,
Lw. dub. 2, conci. 2. Suarez disp. 39, sect. 3.
û-t b. Lurca disp. 74, num. 19. Castillo disp. 14,
is, quæst. 2, num. 1/. Granados controv. 1,
ci·'· tract. 14, disp. I 1, num. 5. Godoi disp. 47,
§ 3, et alii. Prior autem asser, ionis pars
facile ostenditur ex supra dictis : nam
Christus meruit in primo suæ conceptionis
instanti : ergo pariter in tempore sequenti,
rive fuerit infantiae, sive pueritiae, sive
adulescentiar usque ad mortem exclusive.
W;· Antecedens constat ex dictis S 1. Consequeniia vero probatur tum a paritate : tam
ex eo, quod ideo Christus meruit in primo
4 ‘ conceptionis momento, quia in eo habuit
omnes condit:ones ad merendum requisi­
tas, et præsertim usum rationis, seu liber­
tatem : sed has etiam conditiones habuit
tempore sequenti, maxime vero libertatem,
de qua tantum dubitari posset : non enim
est velle ratione credibile, aut probabile,
quod usum rationis habitum in primo
conceptionis instanti amiserit tempore se­
quenti : ergo Christus meruit tempore
sequenti post primum illud instans.
Confirmatur : nam si de aliquo tempore
posset dubitari, maxime de tempore infan­
tia· : sed Christus meruit in ipsa infantia :
ergo et in alio tempore. Probatur minor
ex communi Patrum sententia, qui illam
satis aperte docent. D. Ambros. lib. 2, in
Lucam cap. de Nativit. Salvat. : Me illius
infantia vagientis abluunt fictus, mea lathrymæ illx delicia laveiunl. D. August,
serm. Ude temp. : Adoremus pannos infan­
tia, ex quibus facta sunt emplastra natura,
5 ^-D. Bernard, ser. 2 de Circumcis. : Merito
srfci.
,
.
,
sane dum circumciditur puer, qui natus est
nobis, salvator vocatur, quod videlicet ex
hoc jam capit operari salutem nostram, im­
maculatum illum pro nobis sanguinem fun'r's-dens. EtD. Thom. infra quæst. 37. art. 1,
plures rationes assignat, ob quas oportuit
Christum infantem circumcidi, quæ neces­

sario includunt libertatem, et meritum
ejus, ut cum ait : Quinto ut obediendi vir*
lutem nobis suo commendaret exemplo. Sep­
timo vl logis onus in se sustinens alios a legis
onere liberaret. Et in resp. ad 3 : Circumci­
sionem, qux est remedium originalis peccati,
suscepit absque hoc, quod haberet originale
peccatum : ut nos a legis jugo liberaret, et
ut in nobis spiritualem circumcisionem effi­
ceret, ut scilicet suscipiendo figuram impleret
veritatem. Eusebius Emis, homil. in Octava
Nativit. : Nobis circumciditur Dominus. Si­
cut enim pro nobis est baptiza tus, elpassus;
ita el pro nobis est circumcisus. Ilæc, et
alia Patres, ubi agunt de actionibus, et
passionibus Salvatoris in infantia, quibus
significant omnes illas nobis fuisse profi­
cuas, et attulisse salutem. Nulla autem
occurrit ratio, ut earum influxum restrin­
gamus ad alios causalilatis modos, qui
meritum non important, ut de inflictione
vulneris, et de aliis, quæ pos.t mortem
Christi contigerunt, num. 35 explicui­
mus : adest enim opposita ratio ; cum
Christus infans habuerit statum viatoris,
aliasque conditiones pro merit-j requisitas.
Unde sententia Durandi id negantis'com­
muniter censetur improbabilis, et teme­
raria.
39. Secunda etiam assertionis pars os­
tenditur. Tum quia Christus meruit per
actum amoris, quo Deum dilexit ut finem
ultimum exercite moventem ad creatura­
rum amorem, ut supra diximus num. 19;
hunc autem actum fuisse in Christo con­
tinuum duo valde probabiliter persuadent :
nam ex una parte regulabatur per scien­
tiam beatam, quæ continua est, ut statui­
mus disp, præced. dub. 3, $ 4, et ex alia
parte procedebat ex ardentissima Christi
erga Deum, et homines charitate, quæ
semper circa Dei gloriam, et hominum
salutemi nvigilavit ; .ergo Christus per prædictum amorem continuo meruit. Tum
etiam quia ut optime observavit Cajetan.
infra quæst. 34, art. 2, quamvis Christus
non semper exercuerit aliquem determina­
tum, et determinatæ virtutis actum; nun­
quam tamen cessavit ab omni virtutis
exercitio; sed modo elicuit hunc actum,
modo alium, ut sibi magis placebat, et
tempora, occasionesque postulabant ; non
enim decebat virtutes in Christo esse otio­
sas; præsertim cum a sensibus non depen­
derent, juxta doctrinam supra traditam
disp. 20, dub. 1 et 2, unde etiam dormiens
virtutum opera exercebat : hoc autem suf-

156

DE INCARNATIONE.

ficit, ut dicatur Christum continuo me­ ad valorem moralem desumptum ex digni­
ruisse, licet actibus diversis, et sibi conti­
tate suppositi divini operantis. Et si const·
nuo succedentibus, ut ex se liquet : ergo dereutur quantum ad priorem valorem,
Christus continuo meruit. Tum denique,
habuerunt inaequalitatem, sicut et plurali­
quia Christo attribuenda est perfectio, quæ
tatem : namcertum est, quod actus charita­
non repugnat, nec opponitur fini redemp­
tis sive in Christo, sive in nobis est melior,
tionis. sed magis ad ipsum conducit : Chris­ quam actus temperantiae : et quod actus
tum autem meruisse continuo non repu­ valde intensus est magis æstimabilis, quam
gnat, ut liquet ex actu scientiae, vel beatæ,
actus minoris intensionis, et sic de aliis. iS
infusæ, in cujus vigilia semper mansit ; et j autem attendamus ad valorem alium ; sicut
aliunde continuatio hujus meriti non oppo- j actus Christi non habuerunt a supposito
nitur fini redemptionis, sed conducit potius ; I pluralitatem, ita nec inæquaiitatem in tali
cum Christus ita se gerens magis ostenderit ; valore a dignitate persome desumpto : unde
suam erga nos charitatem : ergo omnino
secundum hanc rationem omnia merita
tenendum est, quod Christus continuo me- : Christi fuerunt æqualia : et tanti valons
fuit actus humilitatis, ac actus charitatis :
ruerit a primo suæ conceptionis momento
usque ad instans mortis exclusive. Præser- j omnes enim sicut processerunt a supposito
tim cum in toto isto tempore, et in ejus divino, sic etiam participaverunt infinitum
continuatione potuerit concurrere, et de | valorem personalem, ut loco cit. magis
facto concurrerint omnes conditiones ad j explicuimus, et disp. 1, dub. 6, ubi egi­
merendum requisitæ, ut satis constat ex i mus de Christi satisfactione.
40. Adversus communem nostram as- Disdi?
supra dictis.
:
Meritum
Et si ex præmissa doctrina colligas in sertionem nulla [relicto jam Durando, quem
Christi
negantem Christo meritum in prima aetate
an de­ Christo non fuisse piura merita, sed unum
beat diei tantum meritum : respondendum erit, quod j supra rejecimus), occurrit sententia, quam,
unum. ]jce^ merjtam Christi possit aliqua ratione aut cujus argumenta referamus. Est tamen
dici unum tam ob unitatem continuationis, i gravis difficultas in conciliando prædictam
quam ob subordinationem ad unam voli- ! assertionem cum prima, et potest hoc modo
representari : nam Christus in primo con­
tionem, sive affectum charitatis intendenlis hæc omnia, et ordinantis ad Dei glo­ ceptionis momento meruit omnia bona
riam, et nostram salutem : nihilominus sibi, aut aliis conferenda, praesertim vero
in rigore fateri oportet, quod Christus plura redemptionem nostram : ergo in sequenti
merita habuerit : nam certum est habuisse tempore, et per alios actus, includendo
plures actus meritorios, quorum quilibet etiam mortem, quam pro nobis sustinuit,
divisive acceptus fuit dignus præmio. Et nihil meruit. Antecedens probatur : quia
Christus in primo conceptionis momento
D.Thom. sic loquuntur D. Thomas, Magister sent.
D. Bonavent. Alensis, Durandus, Paluda- meruit, ut statuimus num. 24; sed meri­
nus, Gabriel, Driedo, et alii, quos allegant tum Christi est simpliciter infinitum, et
Vasquez, et Lorea locis supra relatis. Nec dignum omni præmio, ut diximus num. 5;
Scolus. Sotus in 4, dist. 1, quæst. 3, art. 5, qui
ergo Christus in primo suae conceptionis
pro contrario dicendi, modo referri solet, momento meruit, quidquid meruit, atque
illi favet : sed tantum intendit meritum ideo debita sibi fuit cuncta bona sibi, et
Christi reputari tanquam unam actionem to­ aliis conferenda, et præsertim redemptiotalem ex pluribus actibus quasi ex partibus ί nem nostram. Consequentia vero suadetur:
constitutam, quæ consummata fuerit pas­ nam meritum sibi rediit debitum pre­
An
sione. Quod alium sensum continet diver­ mium : sed quod est jam debitum, nequit
meritum sum, infra explicandum. Et si ulterius infe- I iterum fieri debitum : ergo si Christus per
valorisé ras’
^ata pluralitate meritorum in ! actus elicitos meruit redemptionem nos­
Christo, consequenter admittenda sit eo­ tram, et alia bona sibi, et aliis conferenda :
rum inæqualitas, et quod unum sit majus non potuit per subséquentes actus mereri,
alio : respondemus juxta doctrinam supra sicut nec debitum facere. Idque declaratur
traditam num. 14 merita, sive actus merito­ exemplo emptionis : nam quod jam est
rios Christi posse considerari, vel quantum emptum, nequit rursus ab eodem emi alio
ad valorem moralem desumptum per ordi­ pretio : si quis enim emisset v. g. pallium
nem ad communes regulas morum, et qui viginti argenteis, et iterum illud vellet
desumitur ab objecto, intensione, dura- I emere dando alia viginti, minime celebraret
tione aliisque circumstantiis : vel quantum I emptionem, sed intelligeretur subsequens
pretium

1)181’. XXVJJ1, DUB. III.
pretium donnrc : quia videlicet per prio­
rem emptionem fecerat pallium sibi debi­
tum, et proprium. Qum difficultas potest
aliter in contrario sensu ropræsentari :
nam certum est Christum per passionem
suam meruisse redemptionem nostram, et
gloriam suam, ut frequentissime edocemur
Luiiti ex Scriptura, Isai. 53 : Si posuerit animam
UPbi-suam, videbit semen longxvum. Ad Phi—
lipp. 2 : Factus obediens usque ad mortem ,
Lwîl. propter quod Deus exaltavit illum. Lucæ 24 :
Oportuit Christum pali, cl sic intrare in gloD. Ah- riam suam. Quare D. August, tract. 104 in
*“*· Joan, dixit : Humilitas passionis meritum est
gloriæresurrectionis. Impossible autem est
mereri, et debitum sibi facere, quod jam
præsupponitur meritum, debitum, et pro­
prium. Ergo Christus per opera anteceden­
tia passionem non meruerat suam gloriam,
et nostram reparationem. Et si hæc præmia
non meruit, consequens est nec alia me­
ruisse. Eadem autem est ratio de aliis
bonis. Nihil itaque meruit Christus per
actus, quos in decursu vitæ elicuit a primo
conceptionis instanti usque ad passionem.
Ab hac difficultate leviter se expediunt
Recentiores aliqui extra scholam D.Thomæ :
Πϊ nullum enim reputant inconveniens, quod
respectu ejusdem præmii dentur plures
causæ meritoriæ totales, et adæquatæ :
quare licet Christus meruerit per actus in
conceptione, et in infantia elicitos nostram
redemptionem ; potuit optime idem prae­
mium per subséquentes actus, et per pas­
sionem mereri : et ita redemptio nostra
(et idem inteliige de aliis bonis, quae
meruit Christus), fuit praemium ex pluribus
titulis debitum, et pluribus meritis correspondens.
Sed huic illorum responsioni opponitur
t,f‘ communis Thomistarum sententia, quæ
asserit implicare, quod idem effectus pro­
ducatur a duabus causis totalibus, ct ejus­
dem ordinis : fieret enim inde, quod talis
eflectus dependeret per se a qualibet ea­
rum ; siquidem ab illa re ipsa producere­
tur : et non dependeret per se ab illa ; cum
posset produci ex vi alterius causæ totalis,
ex qua fieret, et quae ad productionem
ejus sufficeret. Quam implicationem op- lime, et ex professo expendunt N. Com­
plut. abbrev. in lib. Physic, disp. 15,
quæst. 3, ubi præcludunt effugia, quibus
hoc motivum posset elidi. Nec satisfaciunt
Juniores, qui dicunt doctrinam hanc ad
summum verificari in causis physice effi­
cientibus; secus in merito : quia causa

157

efficiens constituit effectum extra causas;
et nequit effectus idem constitui bis extra
causas, et subinde nec a duplici causa ef­
ficienti totali produci : meritum autem est
via ad prærnium, et non repugnat per duas
viasad eundem terminum ire; atque ideo,
nec quod idem prærnium pluribus meritis
totalibus correspondent. Id, inquam, mi­
nimo satisfacit. Tum quia meritum est
vere causa efficiens moralis respectu præ­
mii, nec ad aliud causæ genus influxus
meriti magis apte reduci valet, ut osten­
dimus disp. 7, dub. 2, num. 16, et dub.
4 fere per totum : ergo si repugnat, quod
idem effectus procedat a duabus causis ef­
ficientibus totalibus, pariter repugnat idem
prærnium correspondes duobus meritis
totalibus, et adæquatis. Et disparitatis ra­
tio constitui non poterit ex parte modi
influendi physice, vel moraliter : quia
utrobique militat eadem implicatio, nempe
effectum pendere per se a qualibet causa
determinata; cum ab ea effluat ; et non
dependere per se ; siquidem produci po­
test ex vi alterius causæ totalis. Tum etiam
quia licet meritum dicatur via, et motus
ad prærnium; nihil ex vi hujus infringitur
aut temperatur propositi inconvenientis :
nam etiam implicat, quod idem termi­
nus fiat per duas actiones totales, licet
actio sit via ad terminum : et repugnat,
quod idem mobile moveatur duobus moti­
bus adæquatis. Tum denique quia illa Recenliorum evasio minime satisfacit exem­
plo emptionis supra posito, quæ morale
quid est, et merito multum assimilatur :
et tamen implicat rem semel emptam ite­
rum emi ab eodem, vel quod emptio ejus­
dem rei fiat duplici prætio totali, et adæquato : ergo pariter repugnat prærnium
uni merito totali jam debitum iterum
fieri debitum alteri merito totali, et utriusque influxui correspondere,
41. Aliter itaque, et per viam extreme Aiiquooppositam propositæ difficultati respondent
quidam Thomistæ : ut enim vitent incon- tarum”"
veniens a nobis objectum dependentiæ responunius eflectus a duobus meritis, aut causis Sl°*
meritoriis totalibus, opinantur, quod licet
quælibet actio meritoria Christi fuerit suf­
ficiens quasi in actu primo, et quantum
est ex parte valoris ad merendum omnia
dona; nihilominus in actu secundo, et
quantum ad efficacem applicationem illa
omnia non meruit, et ideo non sequitur,
quod omne prærnium Christo retributum
fuerit debitum cuilibet Christi operationi,

158

ΟΕ INCABNA’UOiNE

vel quod dependentiam habuerit a dua­ bamur consequi effectum prxcedenlium me­
bus , vel pluribus causis totalibus. Sed
ritorum. I nde ad removendum illa impe­
res ita disposita fuit, quod Christus totam dimenta oportuit Christum pati, ul supra
collectionem meritorum suorum direxit dictum csl quosl. 46, ari. 3. Hæc S. Doc­
ad totam collectionem donorum, quæ il­ tor, in quibus omnino sentire vitietur cum
lorum intuitu re ipsa conferuntur, et col­ prædictis Auctoribus : nam remotio impe­
leta sunt a Deo : et singulas actiones me­
dimentorum, quibus impediebamur conse­
ritorias direxit ad singula dona : et ideo
qui effectum meritorum præcedenlium, est
unum uni debetur, et retribuitur, et aliud
aliquod donum gratiæ nobis collatum ex
alteri : neutrum vero debetur, et retribui­ meritis Christi : quam Christus juxta sen­
tur duobus, aut pluribus meritis adæquatentiam D. Thom. non meruit per priores
quatis. Fatentur tamen hujus responsionis actus, sed per suam passionem : sensit
Auctores omnia, quæ Christus meruit per itaque non quoslibet actus Christi meruisse
singu as actiones divisive, meruisse collecquoslibet nostræ redemptionis effectus;
t've per passionem, quim voluit esse suo­ sed quosdam alios, et quosdam alios secun­
rum meritorum consummationem : qua de
dum distributionem supra explicatam. Et
causa redemptio nosira apud Scripturam,
nisi id in ea responsione doceat, argumen­
et Patres passioni Christi specialiter attri­ tum a se propositum non diluit, ut confebuitur. Et si ab eis inquiramus, quæ bona
renti ipsum cum responsione constabit.
Nec absimi is est doctrina, quam imme­
particularia meruerit Christus per singulas
diate tradit in solut. ad 3, his verbis :
actiones, quæ, ut ipsi affirmant, in spe­
cialia præmia direxit.: respondent id la­ Dicendum, quod passio Christi habuit aliquem
effectum, quem non habuerunt prxccdenlia
tere, et determinari a nobis non posse,
merita : non propter majorem charilalem,
1-at.e io. juxta illud Isaiæ iO : Quis cognovit sensum
Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Ita sed propter genus operis, quod erat conve­
niens tali effectui, ul palet ex rationibus
join. Joan. Vincent, in relect. quæst. 5, pag.
inceat.
quem tantum pro hac responsione supra induciis de convenientia passionis
referiGodoi disp. cit. num. 28. Cælerum Christi, nempe quæst. 46, art. 3 et seq.
ipsissimam Vincenti! sententiam tuetur Sentit ergo S. Doctor actus meritorios D.Tws.
Christi passionem antecedentes non se ex
ex-­
jwun. a Joan, a S. Thom. disp. 17, art. 7, § Sed
S'™0®· eerie, addens in line: Loca Scriplurx, el tendisse ad omnes illos effectus, ad quos
SS. Patrum sufficientissimum fundamen­ postea se extendit meritum passionis.
42. Caeterum quod huic dicendi modo
tum prxbenl, ul in diversis operationibus
Il BU
diversa nobis promeruisse fateamur : licet non subscribamus obligat difficultas jam ins:Sfateatur etiam ignorantiam circa determi­ proposita, ad quam superandam videtur titts.
inventus, et cui minime satisfacit. Nam
natum uniuscujusque præmium, ex spe­
ciali Christi applicatione répondons. Idem quidquid sit de his, aut illis actibus meri­
toriis in particulari, et similiter de his,
Cabrera, etiam luetur Cabrera in præs. art. 3, disp.
aut specialibus donis, negari tamen non
3, conci. 2.
rn a’
scnlt>u^a esl 8al*s probabilis, eique potest esse aliqua dona, quæ fuerint ef­
pnmis» auctoritatem præcipuam conciliat vel solus fectus duarum operationum meritoriarum
respon- D. Thomas, qui idem suffragari non obs- Christi. Tum. quia Vincentius præcipuus
sionis
- D.Thcini. cure videtur infra quæst. 18, art. 1, ubi | hujus responsionis patronus fatetur Chris­
resolvit passionem Christi fuisse causam | tum. quidquid meruerat divisive per alias
nostræ salutis per modum meriti. Et sibi · actiones, meruisse collective per passio­
opponit argumentum continens difficulta­
nem, quæ fuit totius meriti consummatio :
tem, quam pr.e manibus habemus, nempe, unde concedere opus habet, quoi meritum
Christus ab initio suæ conceptioni.·: meruit ct passionis se extenderit 'ad merendum ali­
sibt,el nobis, ut supra dictum est quæst. 19, quid. quod jam erat debitum meritis præari. 4, et quæst. 3Λ, art. 2: sed superfluum cedentibus, Tum etiam quia ad magis
csl aliquem iterum mereri id, quod antea speciaem considerationem descendendo,
meruerat : ergo Christus per suam passio­ Christus per circumcisionem meruit, quod
nem non meruit nostram salutem. Cui diffi­ eximeremur a jugo veleris legis, ut ex
cultati ita occurrit : .Id secundum, quod D. Thom. vidimus num. 38, et tamen
Christus α principio suæ conceptionis meruit I negabit nemo hunc etiam effectum nobis
nubis salutem aeternam. Sed ex parte nostra I per passionem meruerit ; idemque facile
erant quadam impedimenta, quibus impedic- I ostendet, qui discurrat per alia opera
Christi

DISP. XXV1JI, DUB. JIJ,

El

Chrisli tam infantile, quam temporis vita·.
Iu his itaque et similibus stat nodus mpra
objectus, Christum scilicet per subséquen­
tes operationes non potuisse mereri illa
præmia, quæ praecedentibus actibus merue­
rat, ot fecerat sibi debita. Et si inconve­
niens non est concedere Christum per
omnes illas actiones meruisse i lem præ­
mium, illasque ad ipsum direxisse : longe
melius est thoologizare eodem modo de
omnibus Christi operationibus, faterique
meruisse omnia, et singula præmia. Nam
ex uua parte major uniformitas, sive consequentiæ ordo observatur in doctrina : et
ex alia parte major attribuitur efficaciæ
dignitas singulis operibus Christi : aliunde
xero hoc magis conducit ad excellentiam
charitatis ejus erga nos, qui omnes, et
singulas operationes meritorias a prima
usque ad ultimam ordina vis ad totam adæquate hominum salutem, quod majoris
liberalitatis est; non autem ad hanc, vel
illam determinatam redemptionis partem,
quod non præse fert adeo magnam largita­
tem.
Accedit etiam auctoritas D. Thom. præcedenti dicendi modo evidenter, ut cense­
mus contraria; nam infra quæst. 34,
art. 3, resolvit Christum in primo concep­
tionis instanti meruisse. Et contra hoc
proponit sequens argumentum, ipsum sci­
licet, quoi versamus : Id, quod semel ali­
quis meruit, jam fecit quodammodo suum :
dita non videtur, quod iterum possit illud
idem mereri : quia nullum meretur, quod
juum est. Si ergo Christus in primo instanti
suz conceptionis meruit : sequitur, quod pos­
tea nihil meruit : quod palet esse falsum.
Non ergo Chrislus in primo instanti suæ
conceptionis meruit. Sed objectam difficul­
tatem diluit his verbis : Ad tertium dicen­
dum, quod nihil prohibet idem esse alicujus
tt diversis causis. Et secundum hoc Chrislus
gloriam immortalitatis, quam meruit in
primo instanti suie conceptionis, potuit etiam
posterioribus actibus, ct passionibus mereri :
non quidem ul esset sibi magis debita, sed
ul sibi ex pluribus causis deberetur. Ubi
palam concedit eundem determinate effec­
tum gloriæ immortalitatis fuisse simul et
ei merito in instanti conceptionis, et ox
meritis temporis subsequenlis : et tradit
generalem rationem in omnibus militantem,
nempe nihil prohibere, quod idem sit ali­
cujus ex pluribus causis, et debeatur ex
illis. Etean iem doctrinam tradit D. Thom.
in 3, dist. 18, quæst. 1, art. 5 incorpore

nbi nit : Tertio modo meruit Christus in
omnibus actibus actibus suis post primum
instans suie conceptionis : quia fecit sibi
debitum aliquibus actibus, quod prius aliis
actibus debebatur. Et in resp. ad 2, magis
se explicat dicens: Non oportet, quod faciat
sibi magis debitum : sed faciat sibi pluribus
modis debitum. Quod repetit in eadem dist.
ad Annibald. quæst. unica art. 4 ad 2, et
quæst. 29 de Vorit art. 7 ad fi, et alibi.
Qualiter autem hæc testimonia non contra­
dicant alliis num. præced. relatis, infra
num. 45 videbimus.
43. Legitima ergo difficultatis solutio
desumitur ex doctrina D. Thom. in testi­
moniis proxime relatis. Pro cujus majori
intelligentia observandum est, quod causa
dupliciter potest dici adæquata, et totalis.
Primo adæquatione causæ, et effectus :
quando videlicet non solum totus effectus
procedit a causa; sed etiam ipsa causa præsiat lotum, et adæquatum influxum pro
effectu requisitum. Secundo adæquatione
eflectus, sed non causæ : nempe quando li­
cet totus effectus procedat a causa ; hæc ta­
men non præstat adæquatum concursum
pro effectu desideratum ; sed opus habet
influxu alterius causæ simul, et in eodem
ordine concurrentis. Unde talis causa so­
lum dicitur totalis ex parte effectus; quia
influit in totum effectum : sed est simpli­
citer partialis, et inadæquata ex parte prin­
cipii : siquidem non aliter influit, quam
cum alia, ex quibus causa adæquata, et to­
talis constituitur. Quamvis autem repugnet
eundem effectum procedere a duobus, vel
pluribus causis totalibus in esse causæ, et
ejusdem ordinis ob ea, quæ num. 40 insi­
nuavimus; nulla tamen est repugnantia in
eo, quod idem effectus fiat a pluribus cau­
sis totalibus ejusdem ordinis, quando solum
sunt totales ex parte effectus, et partiales
ex parte sui, constituuntque unam causam
simpliciter totalem, partialiterconcurrendo,
ut patet in pluribus trahentibus navem,
aut portantibus lignum. Deinde recolenda
est distinctio quam supra proposuimus a
num. 9, quod meritum Christi potest con­
st lerari vel quantum ad sufficientiam, et
in actu primo; vel quantum ad efficaciam,
et in actu secundo. Et secundum priorem
rationem constituiturper valorem, sivecondignitatem : quem quiainfinitum habet, me­
ritorium est in actu primo, et quoad sufcientiam cujus cumque præmii. Sed quia ad
posteriorem rationem ultra valorem requiriturpactum ex parte præmiantis, et direc-

Vera
respon­
sio.

160

t

.

>1

DE INCARNATIONE.

tio, sive ordinatio ex parte merentis;
constituant unam causam totalem, ot adae­
propteroa opera Christi non meruerunt ef­
quatam actu influentem : unde totus effec­
ficaciter, et in actu secundo nisi illa præmia,
tus singulis earum attribuitur non sicut
quæDeusstatuit retribuere, etin quæ Chris­ pluribuscausis totalibus, sed tanquam cons­
tus illa direxit : nec alio modo meretur,
tituentibus eandem causam totalem in­
quam juxta voluntatem utriusque.
fluentem in actu secundo. Si autem hæc
A7urfi" His suppositis, ad difficultatem num. 40
vel in physicis contingunt, multo magis
docttica. propositam respondetur, quo.l licet quæli
verificari possunt in moralibus, et quæ
bet operatio Christi vel iu instanti concep­ Christus pro sua libera voluntate disposuit.
tionis, vel in alio tempore elicita, fuerit
Unde ad difficultatem in forma respon- Respasdetur distinguendo antecedens, illudque
sufficiens in actu primo ad merendum om­
nia, et quælibet præmia, etiamsi dividere­ concedendo quantum ad sufficientiam in form,
tur ab aliis Christi operationibus; quia se actu primo ; sed negandum est quantum
sola habet infinitum valorem omni præmio ad efficaciam in actu secundo : quia Chris­
condignum : nihilominus de facto non quæ­ tus noluit primam operationem meritoriam
ordinare in præmium nisi associatam aliis
libet Christi operatio divisa ab aliis opera­
subsequentibus, et per modum unius me­
tionibus meruit aliquod præmium in actu
secundo : sed omnes Christi operationes si­ riti totalis' : et negamus consequentiam
absolute, quæ minime infertur ex doctrina
mul, el collective sumptæ ordinatæ sunt ad
merendum, quidquid Christus me/uit tam antecedentis ita intellecti. Hujus autem
probatio solum evincit, quod a nobis con­
divisive, quam collective consideratum.
ceditur ; secus autem efficacem influxum
Unde nihil meruit Christus per unum ac­
in actu secundo. Nec magis evincit exem­
tum, quod non meruerit etiam per alium,
plum emptionis : quia hæc supponitur
et per omnes : non quia omnes, el singuli
celebrata, et consummata per primum
constituerint plures causas totales præmii
contractum, et traditionem pretii : unde
totalitate causæ in actu secundo, ut minus,
licet superveniant alter contractus, et aliud
bene docuerunt Juniores impugnati num.
pretium, minime constituunt emptionem
40, nec quia concurrerint totaliter ad totam
adhuc partialiter. Sed Christus non meruit
præmiorum collectionem, 'et partialiter ad
in actu secundo per primam operationem,
panes ejus, ut dixerunt aliqui Thomistæ
relati, et rejecti num. 41 et 42, sed quia nisi ut aliis associatam, et constituentem
cum illis idem meritum in actu secundo :
Christus omnia opera sua meritoria collec­
tive sumpta, et per modum unius meriti quare aliæ etiam concurrerunt ad meren­
dum idem præmium, illudque sibi simul
totalis in actu secundo ordinavit ad omnia,
et singula præmia ; ita ut nihil intenderit sumptis debitum fecerunt. Et hinc facile
sibi retribui, nisi dependenter ab omnibus constat ad majorem illam difficultatis ex­
suis meritis simul concurrentibus tanquam plicationem desumptam a sensu contrario :
causis totalibus ex parte effectus, et partia­ nam quod diximus de prima operatione
libus ex parte causæ in actu secundo. Si­ Christi, affirmamus etiam de passione :
cut quando duo luminosa ejusdem inten­ hæc enim licet divisive sumpta ab aliis
sionis v. g. ut quatuor applicantur eidem operibus fuerit sufficiens in actu primo ad
passo, et in eadem distantia ; quodlibet eo­ merendum omnia præmia tam divisive,
rum divisive sumptum habet sufficientem quam collective accepta; nihilominus in
virtutem ad producendum lumen diversum actu secundo non meruit aliquod præmium,
ut quatuor tanquam causa totalis totalitate nec illud sibi debitum fecit, nisi ut asso­
causæ, et effectus ; et nihilominus in actu ciata aliis operationibus meritoriis, et sisecundo non producunt diversa lumina ut I mul cum illis constituens unam causam totaquatuor; quia in eodem passo recipi ne­ I lem meritoriam influentem in actu secundo,
queunt ; nec producunt idem lumen ut j
Fundamentum autem hujus responsio- FawJi
quatuor tanquam causæ ipsius totales tota­ I nis (ne alicui voluntaria videatur), in eo
litate causæ ; quia idem effectus nequit pro­ stat primo, quod juxta illam perspicue $rx
cedere a duabus causis totalibus ejusdem satisfit objectioni propositæ num. 40, quæ
ordinis : sed producunt idem lumen ut ab omnibus dissolvenda est, qui sentiunt
quatuor tanquam causæ totales totalitate ef­
meritum Christi fuisse valoris simpliciter
fectus, et partiales partialitate causæ ; quia infiniti, et sunt omnes iere Theologi. Seob motiva immediate insinuata sic attem­ 1 eundo in eo, quod vitat omnia inconveperant suos concursus in actu secundo, ut I nientia, a quibus se non expediunt alii
modi

DISP. XXVIII, DUB. Ilf.

modi dicendi relati num. 40 et ii, salvat
namque omnia merita Christi habuisse eun­
dem effectum, et non fuisse plure» causas
totales ; sed unam ex omnibus juxta Christi
beneplacitum constitutam. Tertio in eo,
quod magis extollit charitatem Christi ordinantis sua merita ad singulos effectus,
quos nobis acquisivit : et similiter adstruit
universaliorem influxum pnedictorum me­
ritorum; cum omnia, et singula influxe­
rint ia omnia, et singula præmia Christo
retributa. Quarto in eo, quod juxta praedic­
tam solutionem omnia hic concurrentia
consonant, quod est signum veritatis.
Quinio in eo, quod continet doctrinam D.
Thom. in omnibus locis relatis num. 42,
nam perpetuo affirmat Christum per se­
quentia merita non fecisse præmium de
non debito, nec de minus debito magis
debitum ; sed fecisse ex multis causis, et
pluribus titulis debitum. Quod falsum esset,
si precedent!a merita divisive sumpta, et
independenter a meritis subsequentibus
constituissent præmium sibi debitum in
actu : tunc enim oporteret, quod sequentia
facerent magis debitum, aut nullo modo
debitum facerent. Xzerificatur autem præ­
dicta sententia, quia neutrum meritum
Christi vel præcedens, vel subsequens di­
visive sumptum, et præcisive ab alio me­
ruit in actu, et præmium debitum consti­
tuit : sed omnia simul per modum unius
causæ totalis ex ordinatione Christi con­
currerunt ad merendum omnia præniia in
acta, iliaque fecerunt debita Christo ex
multis causis, ipsis scilicet actibus merito­
riis, ut tam sæpe repetit D. Thomas. Et
bæc est vera, et propria sententia Scoti
,
num. 39 allegati, ut ex Adversariis recoI
gnoscit Cabrera disp. cit. num. 20. Ean­
dem etiam amplectuntur Arauxo dub. cit.
> Sed nihilominus respondetur. Medina
i S’quæst. 34, art. 3. Sylvius quæst. -48,
I W^art. 1. Godoi disp. 47 , £ 6. Vasquez
I bru. disp.75, cap. 4, num. 19. Lorca disp. 74,
I
num. 21, et alii.
44. Nec refert, si opponas ex illa colligi
aliqua, quæ videntur manifesta inconve­
nientia. Nam sequitur in primis, quod de­
ficiente quolibet actu Christi, deficeret ejus
I
meritum, etpræmium nostræ redemptionis,
.
ac subinde et redemptio ipsa. Id vero ap­
paret incredibile : quis enim rationabiliter
judicabit impediendam fuisse redemptio­
nem nostram, patiente pro nobis Christo,
si vel omitteret aliquam illarum actionum,
quas elicuit in infantia? Deinde sequitur,
I
Salmant. Curs, theolog. tom. XVI.

161

quod redemptio nostra non debeat speciali­
ter attribui passioni Christi tanquam effec­
tus illi ut causæ peculiari correspondons :
quod tamen non congruit doctrinæ Scrip­
turæ, et Patrum, in quibus salus nostra
passioni Christi, et elogiis specialibus attri­
buitur. Sequela vero ostenditur : quia juxta
sententiam nostram passio Christi nihil
meruit, quod simili ratione non fuerit præ­
mium aliis operibus debitum ; siquidem
passio, et alia concurrerunt ad constituen­
dam unam causam totalem, cui omnia et
singula præmia responderint.
Id, inquam, non refert : nihil enim ex Soluiio.
nostra sententia sequitur, quod vere incon­
veniens sit, aut quod non minus urgeat in
aliis. Ad primum autem quod objicitur,
potest responderi cum Godoi ubi supra
num. 5 4, concedendo sequelam quantum
ad præsentem providentiam, et secundum
voluntatem, quam Christus de facto habuit
redimendo homines per hanc determina­
tam collectionem operationum meritoria­
rum, quas reipsa elicuit. Id autem nullum
est inconveniens : sicut nec quod Deus, et
Christus voluerint pretium redemptionis
prædictæ collectioni, utpotuerunt, alligare.
Hac enim libera suppositione facta, conse­
quenter dicendum est non fore nostram
redemptionem, si aliqua ex prædictis opera­
tionibus defecisset. Verosimilius autem est,
quod perficeretur redemptio per passionem,
et alia opera Christi ex vi alterius decreti
Dei, et applicationis Christi, quæ tunc es­
sent. Respondetur secundo, et probabilius
negando sequelam : quia pretium, quod
Deus primario voluit pro hominum redemp­
tione, fuit collectio meritorum Christi abso­
lute, et per passionem consummanda,
quamvis ex consequenti et quasi secunda­
rio voluerit hos, et illos actus determina­
tos, ex quibus illa collectio constituitur,
Quamvis autem hic, aut ille actus determi­
natus in Christo non fuisset, adhuc tamen
esset, aut esse posset collectio meritorum
consummata per passionem : atque ideo
perseveraret idem pretium primario, et for­
maliter intentum pro nostra redemptione.
Sicut solet perseverare idem formaliter lo­
cus, quamvis varietur ultima superficies
corporis ambientis, in qua consistit : quia
semper perseverat aliqua ultima superficies,
et variatio illa se. habet de materiali; cum
locus solum importet aliquam superficiem
ultimam, sive sit hæc, sive alia, ut recte
declarant N. Complut, abbrev. inlib. Phy- N. Comsic. disp. 19, quæst. 2 a num. 11. Videau· plut·
11

■·’··.

-

162

/

DE INCARNATIONE.

tur etiam, quæ diximus disp. 2, num. 62, I per Christum, et retribuitur ejus sanguini.
ubi similem objectionem diluimus.
Quas, et alias rationes optime tradunt D.
Ad secundam respondemus, quod si
Thomas infra quæst. 46, art. 1, cum seq. D.Tiws.
sermo fiat de passione Christi quantum ad
et D. Anselmus lib. 1, cur homo Deus o.A«valorem moralem, quem habuit ratione cap. 6 et seq. Undo satis liquet, quod licet HtBW·
personæ divinæ illam acceptantis, ac su­ passio Christi, et alia omnia ipsius opera
beuntis, et similiter si loquamur decadem
concurrerint ad redemptionem ut una causa
passione quantum ai charitatem, ex qua
totalis meritoria ex ordinatione divina, ha·
processit; nullum est inconveniens, quod
buerintque æqualitatem in valore : nihilo­
redemptio nostra non magis specialiter at­
minus redemptio magis specialiter attribua­
tribuatur passioni, quam aliis Christi ope­ tur passioni ; non quidem ob hujus excessum
rationibus : quoniam certum est passionem,
in valore, aut charitate, sed ob qualitatem
et operationes alias habuisse eundem valo­
operis ; quod aptissimum fuit ad ingeren­
rem infinitum desumptum ex dignitate ejus­ dum omnes effectus proxime relatos. Quam
dem suppositi divini, et pariter processisse
doctrinam fuse traditam profunda brevi­
tate complexus fuit D. Thomas quæst. 48,
ex eadem charitatis intensione, qua Chris­
art. 1 ad 3, ubi eandem rem versans dixit,
tus voluit omnia agere, et pati ob Dei glo­
riam, et nostram salutem. Quare sequela quod passio Christi habuit aliquem effectum,
quem non habuerunt præcedentia merita :
in hoc sensu nullum continet absurdum,
non propter majorem charitatem, sed prop­
sed veritatem, ut sæpius in hoc opere ex­
plicuimus. Nihilominus attentis omnibus ter genus operis, quod erat conveniens tali
neganda est : quia licet Christi passio, et effectui, ut palet ex rationibus supra induc­
tis de convenientia passionis Christi, nempe
alia ejus opera habuerint æqualitatem assi­
gnatam ; nihilominus in passione occurre- loco cit. ex quæst. 46, ubi motiva a no­
Yuntspeciales aliquæ rationes, ob quas salus bis assignata elegantissime proponit.
45. Ex quibus haud obscure constat legi- Cokinostra illi specialiter attribuatur, et ipsa
tima intelligentia D. Thomæ tam hoc loco,
passio magis commendetur. Pn’mo, quia in
passione consummata est redemptio nostra quam aliis, quæ expendimus num. 41 cl testa··
in quibus significare videtur fuisse aliquem “·.
tanquam in ultimo opere ex divina ordina­
effectum, ad quem non se extenderint opera
tione ; ut merito in ea dictum fuerit : Con­
summatum est : quamvis enim omnia opera Christi meritoria passionem præcedentia,
haberent valorem inbnitum, et -ufticiontis- sed opus fuerit addere meritum passionis.
simum, ut essent pretium redemptionis Quæ sententia tam difficilis apparuit Vasquio, ut disp. 75, num. 15, dixerit : Nec
nostræ, nihilominus erant quasi in fieri,
et motu ad hunc terminum, et non præsta- satis capio, quid in ea solutione S. Thomas
bant jus ad gloriam, et opertionem januæ denotare voluerit. Sed noluit intelligere,
coelestis, donec per passionem terminaren­ cum posset facile. Quia nec in eo loco, nec
tur, ut manifeste colligitur ex Apostolo in in alio docet D. Thomas meritum passio­
epist. ad Hebræ. fere per totam, et specia­ nis Christi influxisse meritorie in aliquem
effectum, in quem præcedentia merita eo­
liter cap. 10. Hac itaque de causa rationa­
biliter attribuitur redemptio nostra passioni dem modo non influxerint constituendo
Christi. Sicut licet omnes unitates concur­ unam causam meritoriam totalem ex ordi­
rant ad constituendum numerum ; hujus natione divina, influentem in omnes, et
tamen species particulariter attribuitur ul­ singulos effectus, quos Christus suis me­
tima; unitati, quiaest ultima, et determinat ' ritis effecit. Sed tantum significat, affiralias. Secundo, quia opus passionis,- cum matque passionem Christi habuisse ali­
poenale fuerit, aptissimum præcipue extitit quem effectum, quem non habuerunt opera
ad satisfaciendum pro nobis. Tertio quia ob præcedentia, ut recolenti prædicta testi­
difficultatem, el laborem operis congruen- monia evidenter constabit. Hæc autem
tisspnum fuit tam ad ostendendum cbari- distant toto coelo : quia licet omnia opera
tatem Christi erga nos, quam ad provocan- Christi influxerint meritorie in omnes, et
dumin nobis affectum ad subeundum similia eosdem effectus ; fieri tamen potuit, quod
propter Deum. Quarto, quia ex passione passio propter genus operis habuerit aliquem
Christi magis cognoscimus giavitatem pec­ alium causalitatis modum, aliis operibus
cati, quod oportuit diluere tot aerumnis. I non ita convenientem. Et hoc præcise siQuinto, quia inde magis edocemur habere I gnificat, cum in primo testimonio ait :
in majori pretio gratiam, quæ nobis datur I Chrislus a principio suæ conceptionis meruit
salutem

tft3

DISP. XXVIJI, DUB. IV.
salutem ælernam, S?d ex parle nostra eranl
, qusedam impedimenta, quibus impediebamur
consequi effectum præoedenliüm meritorum.
Unde ad removendum illa impedimenta
oportuit Christum pali. Impedimenta nam­
que, quibus impedimur a perfecta consecu­
tione salutis, quam Christus tam per pas­
sionem, quam per alia opera nobis modo
explicato promeruit, consistunt in tepiditato, sive in carentia exercitii virtutum ut­
puta charitatis, humilitatis, patientiæ, obedientiæ, fortitudinis, et similium : quod
impedimentum excluditur per oppositum
exercitium. Et quia passio Christi specialis­
sime habet excludere praedicta impedimenta,
el inducere exercitia contraria exemplariter,
et excitative provocando nos ad actus amo­
ris, fortitudinis, patientiæ, et obedientiæ,
quæ in ea passione singulariter emicue­
runt comparative etiam ad alia opera, quæ
Christus alio tempore exercuit : propterea
ipsius passio habet specialem aliquem ef­
fectum, excludendo videlicet ea impedi­
menta, quæ ex parte nostra obsistunt per­
fecte consecutioni salutis. Quamvis et hic
etiam effectus sit effectus tam passionis
Christi, quam aliorum operum ejus in ge­
nere causæ meritoriæ. Et quod S. Doctor
ita senserit, aliudque non intenderit, liquet
ex eo, quod ait : Ad removendum illa impe­
dimenta oportuit Christum pali, ut supra
dictum est quæst. 46. Et addit ad 2 : Passio­
nem habuisse aliquem effectum, quem non
habuerunt præcedentia merita : non propter
majorem charitatem, sed propter genus operis,
quod erat conveniens tali effectui, ut patet ex
rationibus supra induciis de convenientia pas­
sionis Christi, quæst. 46. Eo autem loco
refert motiva, quibus passio Christi exem­
plariter, et excitative concurrit ad tollen­
dum eas indispositiones, quibus impedi­
mur consequi salutem perfectam, ut jam
attigimus num. præced. Unde art. 3, in­
ter alia inquit : Per hoc, quod homo, per
Christi passionem est liberatus, multa concur­
rerunt ad salutem hominis concurrentia præler tiberalionem a peccato. Primo enim per
hoc homo cognoscit, quantum Deus hominem
diligat: elper hoc provocatur ad eum dili­
gendum, in quo perfectio humanæ salutis con­
sistit. Secundo, quia per hoc dedit nobis
(templum obedientiæ, humilitatis, constantias,
justitiae, el exterarum virtutem in passione
Christi ostensarum, quæ sunt ncccssariæ ad
humanam salutem. Unde dicitur 1 Petri 2 :
Chrisluspassus est pro nobis, vobis relinquens
(templum, ut sequamini vestigia ejus, etc. Ob

quæ motiva Deus potius voluit redemptio­
nem nostram ut consummandam per passio­
nem Christi, quam alium modum redemp­
tionis (profecto non repugnantem) per
merita in carne impassibili.
Nec hinc fit, ut num. 4 i opponebatur,
quod 8. Doctor argumentum a se proposi­
tum, et specialiter directum ad meritum pas­
sionis insolutum reliquerit; siquidem, ut
vidimus, in responsione non agit de alio
passionis effectu in generecausæ meritoriæ.
Nam respondetur D. Thom. summo inge­
nio vim argumenti diluisse: permisit nam­
que, quod passio non habuerit in genere
causæ meritoriæ alium effectum, quaWi il­
luminet, ad quem opera præcedentia se ex­
tenderunt, constituendo simul cum passione
unam causam meritoriam totalem influen­
tem in actu secundo. Et tamen exclusit
inconveniens objectum, quod passio esset
superflua : quia ultra influxum in genere
causæ meritoriæ, in quo cum aliis operibus
convenit, habuit specialem influxum, et
subinde effectum illi influxui proportionatum in aliis generibus : quia passio exclu­
sit exemplariter, atque excitative impedi­
menta, quibus in adeptione perfectæ salutis
retardamur, ut supra explicuimus. Quare
unum tacite concedendo, et aliud expresse
fundando vim- argumenti penitus diruit
quasi dicens, suppositis aliis Christi meri­
tis, necessarium non fuisse majus passionis
meritum; sed necessarium fuisse meri­
tum tali modo, nempe quod propter genus
operis haberet specialem virtutem remo­
vendi exemplariter obstacula nostræ salu­
tis, ut declaravimus.
DUBIUM IV.
Utrum Christus sibi aliquid meruerit.

Quæ hactenus in hac disp. diximus,
pertinent ad meritum Christi considera­
tum secundum conditiones, quas in se
habuit. Sequitur modo, quod agamus de
ejus effectu, sive de his, quæ Christus per
sua opera promeruit. Et primo loco vi­
dendum occurrit, an Christus meruerit
sibi, et quæ bona. Quam difficultatem in
diversa dubia secabimus : continet enim
plura, quæ sine confusione non valent sub
eodem titulo proponi, minus autem de­
cidi. Et ideo a communioribus incipiendo,
dubitari valet, an Christus sibi aliquid
meruit.

0 garri­
tur
objec­
tioni.

» Λ.

164

DE INCARNATIONE.

DISP. XXVIII, DUB. IV.

fieri. Id declarat exemplis, ot tandem
meram concomitantium, nec rerum or­
dinem significant ·, sed veram causalitaaliam addit expositionem his verbis : Po­
Proponitur veritas catholica.
tom unius in aliud, et non aliam, quam
test hoc et eodem inudo intelligi, quo ipse Do­
meritoriam. Hanc enim energiam habet ly
minus legitur profecisse sapientia, cl gratia
Conclu46. Dicendum est Christum aliquid sibi I propter, quo bis utitur Paulus, et ly prop·
apud Deum : non quia ita erat, sed quia ille
siû.
.
,
.
sic se habebat, ac si ita esset, quod si post
meruisse vere, et proprie. Hæc conclusio
lerea, quo utitur David, et aliæ particul®
mortem exaltatus esset, quasi propter illam
est de fide, ut docent communiter Theologi pro eo, et quoniam, et similia, quæ alle­
hujus temporis : antiqui enim id potius
runt alia testimonia. Quin illa particula
fierent hxc. Juxta utramque autem exposi­
Et, qua utitur Lucas id ipsum significat,
supponunt, quam discutiant : sed rem ip­
tionem excluditur, quod Christus vere, et
sam tenent, ut agendo magis specialiter et non purum ordinem. Sicut quando
proprio meruerit suam exaltationem, alia­
Matth. 16, post Petri confessionem dixit
de bonis, quæ Christus sibi debita fecit,
que pnemia.
Pnn
’ in sequentibus constabit. Modo satis sit ei Dominus. Et ego dico libi, quia tu es
Cæterum quod D. Anselmus sentiat
H&i».
dicere nullum reperir; Theologum catho­ Petrus, et supra hanc petram ædificabo Ec­
cum aliis Patribus , constat ex com clesiam meam, non significatur solus ordo,
licum, qui assertionem nostram neget. Et
ment, ad prædictum locum ex epist. ad
D.Thom. Angelicus Doctor, qui pro mille est, illam
sed præmium confessioni Petri retributum.
Philipp. ubi ait : Ipse tantum humiliavit,
Unde D. Hieronym. ibidem ait : Merce- d,^
expresse statuit in præs. art. 3. Idemque
ul ultra non posset : propter quod et Deus
dem recepit vera confessio. Et hæc quidem IHJW'
uno consensu statuunt ejus expositores, et
tantum exaltavit illum, ut ultra non posset.
Masis- Scholastici cum Magistro in 3 dist. 18.
erant per se satis manifesta. Sed confu­
Non enim vel major humiliatio, vel major
ter.
tatur amplius hæretica illa expositio, seu
Et quod plus est, Patres omnes, ut statim
exaltatio fieri poterat. Et post aliqua sub­
potius tot testimoniorum eversio ex una­
ostendimus.
jungit : Christus, ut praemissum est, se hu­
Fucdinimi Patrum consensu, qui in sensu a
Probatur primo manifestis Scripturæ
miliavit obediendo usque ad mortem : et propmentum
nobis intente illa déclarant. Undja D. Au­ D.A’r
testimoniis, in quibus significatur Christerea exaltatus est. Itaque et vos charissimi
gust. in illud Ps. 109, Detorrente, etc.
ritate. tum aliquid per sua merita obtinuisse, et
Diri exemplo ejus humiliate vos obedientes
non pauca bona fuisse ejus operibus tan­ inquit : Quia humiliatus est, proplerea
Deo, ut et vos similiter exaltari vestro modo me­
Deus exaltavit illum a mortuis. Et rursus :
quam coronam, et præmium retributa.
reamini. Unde locus, qui objicitur, expli­
Humilitas claritatis est meritum claritas
Hunc namque sensum evidenter præsefecandus est ne Anselmus sibi contradicat.
S&.
lsa!æ53. runt; sequentia loca, Isaiæ 53 : Pro eo, quod humilitatis est præmium, D. Ambros. ad
Et non penitus displicet expositio GoAd Phi­ laboravit, videbit ; et saturabitur. Ad Phi­
locum cit. ex testimonio ad Philipp, ait : k».
doi disp. 51, num. 170, qui censet S.
lip. 2.
lipp. 2 : Humiliavit semelipsum factus obe­ Quid, cl quantum humilitas mereatur, hic
Doctorem loqui de morte Christi in facto
diens usque ad mortem, etc.-Propter quod et ostenditur. Et D. Chrysost. hom. 7, ino. Qnesse : quo pacto verum est Christum non
Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod eandem epist. inquit : Extremam Chrismeruisse per illam, juxta ea, quæ supra
Ad
est super omne nomen. Ad Hebræ. 2 : l’i- tus præslilil obedientiam : proplerea ac­
diximus a num. 31. Fuit tamen mors ali­
Hcbr. 2
’ demus Jesum propter passionem gloria, et ho­ cepit et supremum honorem. D. Bernard, d.b».
quid praevium, et juxta decretum Dei
Lucjj nore coronatum.Lucæ ult. : Nonne hæc opor­
serni. 3 de Ascensione ait : Christus, wte.
necessarium : quo proinde non posito,
ull.
tuit pali Christum, et sic intrare in gloriam cum per naturam divinitatis non haberet
non consequeretur Christus gloriam cor­
Apo- suam ? Apocal. 5 : Dignus es, Domine, ape­
quo cresceret, ascenderet, vel proficeret ; per
poris, nec nominis exaltationem. In quo
Wl 5.
descensum, quomodo cresceret invenit, ve­
rire librum, et solvere signacula ejus, quo­
sensu salvat adhuc D. Anselmus, quod
j
niam occisus es, et redemisti nos Deo in san­ niens incarnari, pali, etc. propter quod
Christus dicitur exaltatus propter mor­
Deus exaltavit illum. Similia proferunt Terguine luo. Denique, ut alia omittamus.
tem, vel per mortem, aut post mortem.
Ps. 109. Ps. 109 : De torrente in via libet, proplerea
nullian. lib. de corona militis. D.Basilius pX'
Sed nec arridet omnino illa explicatio,
lib. 4, contra Eonomium. P. N. Cyrillus si!®.
exaltabit caput. In quibus omnibus signi­
quia licet contineat veram doctrinam, non
N. Cy­
ficatur gloriam corporis, impassibilitatem,
Alexandr. lib. 3. Thesauri cap. 2. Oecu- ri te
reperimus in Anselmo fundamentum ad
exaltationem nominis, judiciariam potes­ menius, Theophylactus, Primasius, Beda, Βέ:ί·
illam distinctionem mortis in fieri, et mor­
aha.
tatem, aliaque hujusmodi fuisse præmium et alii apud Bellarminum de Christo Me­
tis in facto esse : quin potius mortis no­
Christi passiuni, et operibus debitum, eo- diatore lib. 5, cap. 9.
mine significat totum progressum passio­
rumque intuitu retributum.
47. Huic tamen communi sensui refra­ OtrjSS
nis, ut liquet ex illis verbis : Mullo igitur
«B.
RcsponRespondet
Calvinus
his
testimoniis
so
­
gari
videtur
D.
Anselmus,
qui
locum
ex
minus inusilala est locutio, cum Christus
510
Ae-CCalvini. lum significari ordinem unius post aliud,
epist. ad Philipp, aliter explicat in lib. 1, EO.
dicitur exaltatus proplerea, quia mortem
sive Christum post passionem habuisse Cur Deus homo, cap. 9, ubi ait ly propter
sustinuit ; sustinere namque mortem ma­
prædicta bona; minime autem, quod unum quod Deus, etc., non proplerea dictum esse,
gis significat ejus fieri, quam factum esse.
fuerit causa meritoria alterius : sicut in quasi hæc exaltatio non nisi in retributio­
Idque magis constat ex aliis D. Anselmi
loco cit. Lucæ dicitur : Oportuit Christum nem hujus obedientix collala sit : sed quia
verbis statim referendis.
pali, et sic intrare in gloriam suam.
ipse cum Patre disposuerat non aliter, quam
Unde secundo, et melius respondetur
$ed 9U*S non rideat impudentem esse per mortem celsitudinem omnipotentias sux
». sententiam ejus in eo positam esse, non
hanc responsionem, et vim afferentem ostensurum mundo : quippe quod nisi per
quod necaverit Christum de facto me­
Scripturæ? Nam cuncta testimonia, quæ illam mortem fieri dispositum- est, cum per
ruisse sua passione gloriam corporis, et
expendimus, constant particulis, quæ non illam fit, non incongrue dicitur propter illam
alia dona; sed quod negaverit opus ha­
fieri,

165

buisse hoc merito ad hujusmodi bona con­
sequenda. Nam cnrn Christo essent debita
ex aliis titulis, posset ipsa, consequi independenter a merito passionis : quam­
vis re ipsa et illis titulis, et hoc merito ea
consecutus fuerit. Et quod hæc sit ejus
mens, liquet ex eo, quod relatis verbis
Apostoli: Humiliavit semelipsum, etc., sub­
junxit : Cuisimile est, quod David dicit : De
torrente in via bibet, proplerea exaltabit caput.
Non ita dictum est, quasi nulla tenus potuisset
pervenire ad hanc exaltationem, nisi per hanc
mortis obedientiam : et hæc exaltatio non
nisi in retributionem hujus obedienliæ col­
latu sil. Ubi manifestum est non negare
factum, sed solum loqui in sensu hypo­
thetico, quod licet Christus non conseque­
retur eam exaltationem tanquam præmium
merito passionis debitum, adhuc tamen
ad eam pervenire posset ex alio jure, non
attendendo etiam ad merendi titulum. In
quo eventu ly propter, et ly proplerea non
significarent meritum mortis, sed ad sum­
mum quandam conditionem ex Dei de­
creto.
48. Secundo probatur conclusio ratione
Theologica D. Thomas in hoc art. 3, quia
Christus habuit gloriam corporis, et simi­
lia bona eo modo, quo magis congruit ejus
dignitati, et perfectioni, et in nullo oppo­
nitur vel fini Incarnationis, vel aliis concurrentibus ex Dei decreto, quorum existentiam per divinam doctrinam cognosci­
mus : sed habere gloriam corporis, et
similia bona ex meritis propriis importat
hunc modum : ergo dicendum est Chris­
tum habuisse gloriam corporis, et similia
ex meritis propriis ; atque ideo quod ali­
quid sibi meruerit. Utraque consequentia
legitime colligitur ex præmissis. Et major
continet principium certissimum in hac
materia, in quod communiter revocantur
omnes conclusiones pertinentes ad Incar­
nationis mysterium, ut ex hactenus dictis
in hoc opere satis constat. Minor autem
ostenditur : nam in primis melius, et per­
fectius est habere aliquid ex propriis me­
ritis, quam illud aliunde participare; si­
cut melius est, quod est per se, quam quod
est per aliud. Deinde, quod Christus gloriam
corporis, et similia sibi meruerit minime
opponitur fini Incarnationis, et aliis ad In­
carnationem pertinentibus; cum certum
potius sit Christum non habuisse a princi­
pio Incarnationis gloriam corporis, et alia
qutedam bona, sed relictum ei fuisse lo­
cum ad illa comparanda per meritum

:

Ratio
asser­
tionis.

i

166

r

•Μ

DE INCARNATIONE.

Ergo Christum habuisse gloriam corporis,
et similia bona ex propriis meritis impor­
tat illum perfectionis modum, quem in
majori descripsimus.
Præocncc refen sj dicas hunc discursum exroNior
j
ι··ι
otjenio. cessive procedere : nam probat, si quid
valet melius fuisse Christo comparare gra­
tiam, scientiam, et gloriam animæ per
propria merita ; et consequenter quod illa
de facto meruerit : id vero esse falsum ex
infra dicendis constabit. Id, inquam, non
refert, sed eliditur eodem D. Thom. dis­
cursu : nam Christus debuit habere per­
fectionem optimo modo, et fini Incarna­
tionis magis convenienti. Dantur autem |
aliqua bona adeo magna, ut melius sit
illis nunquam carere, quam ipsa per me­
ritum comparare : quia plus perfectionis
detrahitur per eorum carentiamad tempus,
quam accrescat per acquisitionem ex me­
ritis. Et hujusmodi fuerunt in Christo gra­
tia, scientia, et gloria essentialis ; quas
proinde a principio habuit; sic exigente
ejus dignitate, et Incarnationis fine, ut
ostendimus disp. 13, dub. 1, § 4, et
disp. 17, dub. 4; quare non decuit, nec
fieri potuit, quod ad hujusmodi bona com­
paranda Christus moveretur per meritum.
Id vero aliter contigit in gloria corporis, et
similibus bonis, quæ Christus non habuit
ab initio : tum quia magis congruit Incar­
nationis fini Christum concipi, et aliquando
vivere in came mortali, ut pro nobis pate­
retur, ut ex doctrina fidei ab omnibus
supponendum est : tum quia carentia illo­
rum pro brevi tempore abunde, et supereminenter compensatur per dignitatem com­
parandi illa per merita : quapropter et
decuit, et factum est, quod Christus move­
retur ad eorum acquisitionem per merita.
D.Ti.om. Et in hoc stat discursus D. Thom.. quem j
eleganter proponit his verbis : Dicendum,
quod habere aliquod donum perse est nobilius,
quam habere illud p^r aliud : semper enim
causa, qux est per se, polior est ea, qux esi per
aliud, ut dicitur in 8 Physic. Hoc autem di­
citur aliquis habere per se ipsum, cujus est
sibi aliquomodo causa. Prima autem causa
omnium bonorum nostrorum per auctoritatem
est Deus. Et per hunc modum nulla creatura
habet aliquid boni per se ipsam, secundum
illud 1 ad Corinth. 4 : Quid habes, quod non
accepisti ? Potest autem secundario aliquis
esso causa sibi alicujus boni habendi : in
quantum scilicet in hoc ipso Deo cooperatur.
Et sic ille, qui habet aliquid per meritum
proprium, habit quodammodo illud perse ip-

Undo nobilius habetur id, quod habetur
per meritum, quam id, quod habetur sine
merito. Quia autem omnis perfectio, et nobi­
litas Christo est attribuenda : consequens est,
quod ipse per meritum habuerit illud, quod
alii per meritum habent : nisi sit late quid
cujus carentia magis dignitati, el perfectioni
Christi prxjudicel, quam per meritum accres­
cat. Unde nec gratiam, nec scientiam, nec
beatitudinem anima·, nec divinitatem meruit.
Quia cum meritum non sil nisi ejus, quod
nondum habetur; oporteret, quod Christus
istis aliquando caruisset : quibus carere ma­
gis diminuit dignitatem Christi, quam augeat
meritum. Sed gloria corporis, vel si quid aliud
hujusmodi est, minus est, quam dignitas me­
rendi, qua pertinet ad virtutem charitatis.
Et ideo dicendum est, quod Christus gloriam
corporis, et ea, qux perlinent ad exteriorem
ejus excellentiam (sicut est ascensio, veneratio,
el alia hujusmodi.!, habuit per meritum. Et
sic palet, quod aliquid sibi mereri potuit.
Qui discursus magis illustrabitur in dubiis
sequentibus.
Confirmatur : qnia in Christo concurre­
runt omnes conditiones ad merendum sibi
aliqua bona : ergo illa de facto meruit. Coasequentia est evidens : nam cum mereri
sibi sit aliqua perfectio : irrationabiliter
hujusmodi perfectio Christo denegaretur,
nisi ex suppositione carentiæ alicujus con­
ditionis ad eam requisitæ. Antecedens vero
demonstratur : quia plura sunt bona, quæ
Christus a principio non habuit, ut gloria
corporis, sedes in ccelo ad dexteram Patris,
et alia hujusmodi : unde capax fuit se mo­
vendi, et tendendi in illa per proprios ac­
tus. Porro hujusmodi actus erant liberi,
honesti, eliciti ab homine viatore, habueruntque alias conditiones a 1 meritum desi­
deratas, ut constat ex supra dictis a num. i
et vel ex eo liquet, quod per tales actus
nobis meruit. Tandem nulla est indecent:a
in eo, quod Christus prædictos actus dire­
xerit ad comparandum sibi talia bona per
viam meriti, ut liquet in justis sic operan­
tibus : præsertim cum opera Christi habue­
rint infinitum valorem, ratione cujus po­
tuerint absque ulla limitatione tam ipsi,
quam aliis proficere ; et congruum fuerit,
quod in ordine ad hæc acceptarentur a Deo,
nulloque præmio defraudarentur. Ergo in
Christo concurrerunt omnes conditiones
desiderate ad merendum ipsi aliqua bona.
sudi.

DISP. XXVIII, DUB. IV.
§ Π.

Convelluntur motiva contraria.
19. Oppositam præcedenti veritati hærosim docuit, non quidem Calharinus (quem
allegat Godoidisp. 51, num. 163, non mi­
nus quam quatuor vicibus illud nomen repe­
tens ab eo num. usque ad 170),sed Calvinus
lib. 2. Instit. cap. 17, § 6, ut constat tum
ex ipso opere, tum ex communi sententia
Theologorum, qui talem hæresim Calvino
attribuunt. Quod notatum voluimus, ne
quis deceptus infamem hanc sententiam deferatCaiharinovero Catholico. Nec putamus
Godoi in hoc allucinari ; sed nomen unum
alterius loco ex æquivocatione, vel ama­
nuensis, vel typographi irrepsisse. Propo­
nit autem Calvinus suam sententiam se­
quentibus verbis, in quibus continentur
eius motiva, et quæ ex Bellarmino trans­
an. crii)imus. Quaerere, an sibi meruerit, quod
faciunt Lombardus, et Scholastici, non minus
stulta est curiositas, quam temeraria definitio,
ubi hoc idem asserunt. Quid enim opus fuit
descendere unicum Dei Filium, ut sibi acquire­
ret quidquam novi ? Et consilium suum expo­
nens omnem dubitationem exemit. Non enim
Filii utilitati consuluisse dicitur Pater in ejus
meritis; sed eum tradidisse in mortem, neque
ei pepercisse, quia mundum diligeret. Et notandx sunt loquutiones prophetic#. Puer na­
tus est nobis Item, Exulta filia Sion, ecce Rex
yais venit tibi. Frigescrel etiam alioqui confir­
matio illa amoris, quam Paulus commendat,
quod Christus pro inimicis mortem subierit.
Inde etiam colligimus rationem sui non ha­
buisse, idque clare affirmat dicens : Pro illis
sanctifico meipsum. Se etiam nihil acquirere
testatur, qui fructum sanctitatis suæ in alios
transfert. Et certo hoc maxime dignum obserratur, quod Christus, ul se totum addiceret.in
salutem, quodammodo sui oblitus esi. Tan­
dem addit : Quibus meritis assequi potuit
homo, ut judex esset mundi, caput Angelorum,
atque ut potiretur summo Dei imperio. Hæc
ille tam hæretice, quod ignoremus, an vel
haereticorum aliquis ei subscripserit. Ex
catholicis autem non multum illam senien5 ‘·/3· tiam horruit Guillelmus de Rubion in 3,
(list. 18; nam licet simpliciter concedat
Christum aliquid sibi meruisse ; contendit
tamen id non posse nec Scriptura, nec ra­
tione efficaci diffiniri : in quo vehementer
fallitur, ut constat ex dictis § præced.
Sed reducamus ad formam Calvini motiva, quibus addemus.

167

Arguitur primo : nam cum præmium Primum
argu­
habeat rationem finis respectu -meritorum, mentum.
illud censendum est præmium adæquaturn
meritorum, quod est adæquatus illorum
finis : atqui finis adæquatus meritorum
Christi fuit salus hominum, non autem ejus
utilitas : ergo præmium adæquaturn meri­
torum Christi fuit nostra tantum salus : at·
que nihil sibi utilitatis per propria merita
comparavit. Major, etutraqueconsequentia
patent. Minor autem probatur : nam quis
fuerit finis adæquatus meritorum Christi
non aliunde melius constare potest, quam
ex Scriptura : in hac autem edocemur,
quod fuerit sola hominum salus, ut patet
Isaiæ 9 : Puer natus est nobis. Zachariæ 9 : Isatæo.
Ecce rex tuus venit libi. Joan. 17 : Pro illis
sanctifico me ipsum. Ad Rom. 8 ’.Proprio Ad
filio non pepercit, sed nobis omnibus tradidit Rr,m’ 3’
illum.
­
Confirmatur : nam si Christus sibi ali­ Confir
matio.
quid per passionem, et alia opera meruis­
set ; fieret magis pro se laborasse, quam pro
hominibus, et potius factum hominem ad
utilitatem propriam, quam pro hominum
salute ; consequens est omnino absurdum,
et contra communem Ecclesiae sensum,
quam profitetur in Symbolo illis verbis:
Qui propter nos homines, et propter nostram
salutem, etc. Ergo Christus per passionem,
et alia opera nihil sibi meruit. Sequela pro­
Parens
batur ex P. N. D. Cyrillo, qui similem Cynllus.
difficultatem versans contra Arianos asse­
rentes Christum fuisse exaltatum, et oleo
exullationis unctum merito passionis, et
humilitatis, illos refellit lib. 3 Thesauri
cap. 2, his verbis : Si hæc quoque ante humi­
liationem non habuit, videant,quaeso, quomodo
rerum omnium ordo per summam impietatem
convertatur. Seripturæ namque divinæ Incar­
nationem filii hominis faciam praedicant ad
reslilutionem totius generis humani. Si vero
(ut ipsi dicunt), exaltatus post incarnationem
est filius Dei, el factus sublimis, quod antea
non habebat, pro se magis incarnatus esset,
quam pro hominibus: sibi enim magis secun­
dum vos profuit, quam hominibus. Ita non pro
nostra salute magis, quam pro se exaltaretur,
nomenque maximum assequeretur. Quomodo
igitur Prophetae, et Apostoli Salvatorem nos­
trum appellant, si sibi magis, quam nobis
profuit? Vel quomodo.pro nobis mortuus est,
si ea pro morte Deus ipse, ac filius Dei est ap­
pellatus ? Quas consequentias, lotumque
discursum præsenti materiæ quivis facile
Dituilur
applicabit.
argu­
50. Ad argumentum respondetur omit­ mentum.

168

DE INCARNATIONE.

tendo majorem, et distinguendo minorem,
quæ si denotet finem primarium passionis,
et mortis Christi fuisse solam salutem ho­
minum, concedenda est : negari debet, si
omnem alium finem secundarium, et quasi
ex consequenti excludat, et deinde negamus
consequentiam absolute. Nam licet Chris­
tus primario venerit pro hominum redemp­
tione juxta ca, quæ diximus disp. *2, dub. 1,
nihilominus ex hoc ipso, quod pro homi­
nibus laboravit, et passus est, sibi meruit
gloriam laudis, aliaque bona. Unde non di­
citur pro se venisse, pro se passus, pro se
mortuus : hæc enim denotant finem, sive
motivum primarium : sed tamen ex hac
insigni charitale, misericordia, et liberalitate erga nos, debitam fecit sibi exaltatio­
nem nominis, et alia promeruit, de quibus
infra. Sicut qui primario venit, ut miseri­
corditer redimat captivum, vel ut fortiter
propulset a nobis hostes, non dicitur ve­
nire, et laborare pro se : quo non obstante
ex eadem actione promeretur laudis, et
aliorum præmiorum adoream : quam ipse
ex consequenti satis rationabiliter inten­
dere valet, ut in humanis satis manifestum
est. Minoris autem probatio hanc doctrinam
non impugnat : quia illa, et similia Scrip­
turæ loca solum représentant motivum pri­
marium adventus Christi, et passionis ejus :
quodpa’am confitemur fuisse salutem nos­
tram. Sed minime negant, quod Christus
ex hoc ipso opere gloriam laudis, et alia
bona acquisierit, quorum fuit capax Quin
potius ipsa Scriptura oppositum evidenter
significat in aliis iocis, quæ supra allega­
vimus num. 4G. Et Calvinus, qui quædam
loca allegavit, et alia non consuluit, aut
maligne suppressit, conatus est Scripturam
brevi palmo dimetiri, et sibi contrariam
facere. Potest autem hujus responsionis
doctrina magis explicari, et non infirme
confirmari exemplo satis vulgari in sacra
Theologia, quæ docet Christum aliquid An­
gelis meruisse : influit namque ipsis aliqua
bona, cum sit eorum caput ; quod non ne­
gat Calvinus, et satis liquet ex dictis
disp. 1G, dub. 5. Et tamen Christus non
dicitur venisse propter Angelos, nec pas­
sus, et mortuus pro Angelis. Non alia
quidem ratione N nisi quia hæc loquendi
formula denotat motivum primarium In­
carnationis, et passionis Christi : quod non
fuit Angelorum perfectio, sed salus homi­
num. Cæterum quia Chrislus patiendo me­
ruit infinite; propterea meritum ex conse­
quenti extendit ad aliqua bona accidentalia

Angelis conferenda. Sic igitur non venit
pro se, noc mortuus est pro se : at nihilo­
minus veniendo, et moriendo pro homini­
bus, comparavit ex consequenti aliqua bona
sibi retribuenda, quæ non habuit a prin­
cipio.
Unde ad confirmationem negamus se­ Sohiur
quelam : et ratio illam negandi constat coiâf·
maua.
ex immediate dictis, quin opus sit alia
addere. Ad probationem autem sequelœ
respondemus Parentem Cyrillum egregie,
et summa efficacia procedere in eo discursu
contra Arianos. Nam si Chrislus, ut ipsi
dicebant, meruit per passionem esse Deum,
et filium Dei, quod prius non erat ; liquido
convincitur, quod magis laboraverit, et
passus fuerit pro se, quam pro hominibus:
quod est aperte falsum, et doctrinas Pro­
phetarum, et Apostolorum repugnans. Id
vero inconveniens minime sequitur ex eo,
quod Christus meruerit sibi ex consequenti
aliqua bona secundaria, ut impassibilitatem, quam a principio non habuit, et
gloriam laudis suis operibus debitam. Ra­
tio autem disparitatis est satis nota : quo­
niam esse Deum, aut filium Dei, vel eo
modo, quem imaginabantur Ariani, est
bonum adeo magnum, ut Christus, qui
illud, eisdem sentientibus, non semper ha­
buerat, debuerit rationabiliter pro illo con­
sequendo pati, et ad ipsum sicut ad
motivum primarium sua merita dirigere,
potius quam ad hominum salutem, bonum
scilicet longe inferius, et eidem Christo
non ita proprium. Summo itaque jure col­
ligit D. Cyrillus ex positione Arianorum,
quod Christus venerit pro se, et mortuus
fuerit pro se contra communem, et mani­
festam doctrinam Scripturarum. Cæterum
in nostra, et catholica sententia Christus
independenter ab omni merito proprio fuit
verus Deus, et homo factus gratia, sapien­
tia, et gloria essentiali ab initio, ut locis
supra relatis ostendimus : caruit tamen a
principio impassibilitate carnis, et aliqui­
bus bonis, ut congruentius posset homines
redimere : quod evidenter manifestat ve­
nisse, et laborasse non pro se, sed pro
hominum salute. Quare licet laborando,
et patiendo pro hominibus aliqua bona
sibi promeruerit, quibus prius carebat, mi­
nime sequitur, quod pro se laboraverit, et
mortuus fuerit; sed solum quod secunda­
rio, et ex consequenti illa bona obtinuerit
per meritum.
Siccadm
51. Sed instabis (et est secundum argu­ arpsmentum Calvini), nam gloria corporis, et menisB.
similia

DISP. XXVIil, DUB. IV.
similia bona orant debita Christo ob digni­
tatem personalem : undo reputari debent
quasi accessoria : ergo supposito, quod
Christus non meruerit praedictam dignita­
tem, nec gloriam essentialem, ut concedi­
mus; non relinquitur locus, ut talia bona
sibi ex merito comparaverit.
Respondetur concedendo antecedens, et
negando consequentiam : quia nulla est
repugnantia in eo, quod res uno titulo
debita cadat sub debito alterius tituli, et
subinde sub merito ; quando non possidetur
a principio, et antecedenter ad opera. Sic
enim princeps potest egregiis operibus facere
sibi debitum regnum, ad quod præterea ut
regis filius habet jus hæreditarium. Sicut
Sapienti® 9 dicitur : El erunt accepta
opera mea, el disponam populum tuum juste,
el ero dignus sedium patris mei, ad quas
scilicet jus hæreditarium aliunde habebat.
Unde licet Christus habuerit jus ad gloriam
corporis, et similia quædam bona; quia
tamen illa a principio non habuit, potuit
ad ipsa moveri per meritum : ita quod
retributio talium bonorum correspondent
non solum aliis juribus, sed etiam meritis.
Quod non potuit ita contingere in unione
hypostatica, nec in gloria essentiali : quia
hæc præsupposita fuere ad omne meritum
Christi, et melius ipsi fuit eis nunquam
carere, quam ad illa moveri per meritum,
J.TL s. ut supra num. 48 vidimus ex D Thoma.
Quod autem dicitur gloriam corporis, et
similia esse accessorium, non est penitus
verum, nec meritum circa talia bona ex­
cludit : nam ut ipse S. Doctor optime
respondit in hoc art. ad 3 : Redundantia
gloriae ex anima ad corpus est ex divina ordi­
natione secundum congruentiam humanorum'
ul scilicet sicul homo meretur per actum
animæ, quem exercet in corpore; ita etiam
remuneretur per gloriam animæ redundantem
ad corpus. Et propter hoc non solum gloria
animx, sed etiam gloria corporis cadit sub
merito, secundum illud ad Horn. 8 : Vivifi­
cabit mortalia corpora nostra propter inha­
bitantem spiritum ejus in nobis. El ita po­
tuit cadere sub merito Christi. Si enim
gloria corporis bonum quoddam est ex
genere suo aptum ut retribuatur meritis
tanquam præmium, ut D. Thom. optime
probat, et aliunde non fuit præsuppositum
ad Christi opera, nulla ratione ostendi
valet, quod Christus non potuerit illud per
meritum consequi. Et quod illud hoc modo
consecutus fuerit, constat ex Scriptura in
locis num. 46 allegatis.

169

52. Arguitur tertio : quia ad meritum Tertium
requiritur ordinatio operum ad consequen- ar|n"
dum præmium : sed Christus non ordinavit
sua opera ad bonum aliquod sibi compa­
randum : ergo Christus nihil sibi meruit.
Probat Calvinus minorem : quia nusquam
legitur in Scriptura, quod Christus pro se
oraverit, postulans a Patre gloriam corpo­
ris, et similia : ergo manifestum est, quod
sua opera non ordinavit ad consequendum
sibi aliquod præmium. Quem discursum
confirmat primo ab inconvenienti : quia ConfirApost. ad Rom. 5, summe exagerat chari- malio *·
tatem Christi erga homines, quod pro
inimicis mortem subierit : sed si Christus
sua opera ad aliquod præmium sibi retri­
buendum direxisset, non deberet ejus charitas ita commendari, sed magis frigesce­
ret : ergo Christus nihil intendit, voluitve
per propria opera sibi conquirere. Probatur
minor : nam qui quærit ex merito aliquam
utilitatem propriam, non ita diligit illum,
cui aliquod bonum meretur, ac diligeret,
si nullam utilitatem propriam ex tali me­
rito intenderet : ergo si Christus illam quae­
sivit, cum nobis meruit, non ita deberet
prædicari ejus charitas, sed potius ex hoc
ipso deprimeretur, et frigesceret. Confir- Secunda,
mat secundo : quia filius Dei opus non
habuit descendere, ut sibi aliquid novi
emolumenti, vel gloriæ acquireret : ergo
ad nos descendens, et inter nos agens nihil
sibi de novo per meritum comparavit. Rur­
sus, nulla ratione explicari valet, quod
homo ille Christus Jesus aliquibus meritis
acquisierit esse judicem mundi, caput An­
gelorum, et potiri summo Dei imperio, et
quod in eo resideret ea majestas, cujus
millesimam (sicut loquitur ille), partem
junctæ hominum, et Angelorum virtutes
attingere nequeant. Irrationabiliter itaque
dicitur Christum hæc, vel eorum aliqua
sibi meruisse.
Ad argumentum respondetur negando Satisfit
argu­
minorem : quamvis enim Christus tan­ mento.
quam primarium suorum meritorum fruc­
tum intenderit hominum redemptionem,
et in hunc finem suam passionem, aliaque
opera direxerit; nihilominus hæc exequendo ex consequenti voluit tanquam fruc­
tum proprii laboris (quod gloriosum est)
illa bona, quæ antecedenter ad prædicta
opera non habuerat. Ad minoris autem
probationem respondemus continere argu­
mentum mere negativum ; quia non opor­
tet, quod omnia, quæ Christus voluit re­
censeantur explicite in Scriptura. At quod

»**

170

·■ -k4

V

DE INCARNATIONE.

Christus habuerit eam volitionem, sive or­
vero ex consequenti voluerit per eadem
dinationem, satis constat exiliis Scriptura) opera consequi aliqua, quæ a principio non
locis, in quibus sibi meruisse dicitur, et
habuit; minime diminuit excellentiam
expendimus num. 46; siquidem meritum,
illius erga homines amoris : quia nihil
ut Calvinus arguit, non salvatur absque minus hominibus meruit, nec ex minori
prodicta ordinatione. Sed dum illo rotunde charitate, quam si nihil sibi meruisset. Eo
profert nunquam in Scriptura legi, quod vel maxime, quod cum Christus posset sibi
Christus pro se oraverit, et aliquid a Patre mereri gloriam corporis, et similia bona
petierit, palam, ut solet, mentitur : quia absque passione; nihilominus pati, et mori
oppositum constat tum ex aliis locis,
voluit pro hominibus, ut magis copiosa esset
Join. 17. tum perspicue Joan. 17, ubi Christus ita eorum redemptio : quod fuit opus excelloquitur ; Ego te clarificari super terram :
lentissimæ charitatis erga nos. Deinde per
opus consummari, quod dedisti mihi ut fa­
ea, quæ Christus propriæ humanitati me­
ciam : el nunc clarifica me tu Pater apud ruit, nihil utilitatis accessit divinæ ipsius
person®, juxta illud Apost.2 ad Corinth. 8:3,Ήοtemetipsum claritate, quam habui priusquam
Scitis gratiam Domini Jesu Christi, qui prop-nnl' '£‘
mundus esset, apud le. Quæ verba sic eluD.Όιο®. cidat D. Thom. ibi lect. 1. circa finem :
1er nos egenus factus est, cum esset dives. In Ret
Hic ponitur meritum exaudiendae petitionis. secunda confirmatione plures conjunguntur
' El primo commemorat meritum : secundo Calvini calumnia?, et falsitates, quas solana,
postulat premium. Commemorat autem du­ sincera doctrina levi manu deturbet. Nam
plex meritum, scilicet doctrinas dicens : Ego te in primis minime affirmamus Filium Dei
aliqua re eguisse, nec descendisse ad aliquid
clarificari, scilicet in notitia hominum mani­
festando per doctrinam, Isaiæ 24 : In doctrinis sibi comparandum. Qui enim descendit,
est Deus, non homo, et ipsum descendere
glorificate Deum. Item obedientia', unde sub­
dit, opus consummari, etc. Sed quia doctrinae, fuit fieri hominem. At quod homo factus
non omnia a principio habuerit, et quod in
et obedientiæ Christi prærnium est gloria, ad
forma servi aliquibus caruerit, nullum est
Philipp. 2 : Factus obediens usque ad mortem:
propter quod el Deus exaltavit illum : ideo inconveniens, sed veritas catholica : unde
postulai prærnium dicens : Et nunc clarifica ad aliqua potuit per meritum promoveri.
Rursus minime affirmamus Christum me­
mc. Et post pauca explicat, quid Christus
ruisse omnia illa, quæ Calvinus recenset :
postulaverit, in hunc modum : Homo Chris­
tus Jesus, sicut et alii homines, praedestinatus nec enim meruit unionem hypostaticam,
nec potiri summo Dei imperio, ut ille fri­
fuit a Deo Patre. El secundum -hoc dicit : El
tunc id est, postquam clarificari te, clarifica gide opponit, et jam excluserat D. August. D· A*
me lu Paler apud temetipsum , id est, fac me lib. de praedestinatione sanet, cap. 15. snî“1'
Quæ autem sibi meruerit, haud obscure
sedere ad dexteram tuam. Et hoc claritate,
quam habui, priusquam mundus fieret, apud constat ex dictis in genere loquendo, fuisse
scilicet, quæ actualiter non habuit a prin ­
te, id est, in tua praedestinatione. Quæ om­
cipio ex vi unionis hypostaticæ. Sed quæ
nia profert juxta sententiam D. Augustini.
hujusmodi in particulari fuerint, discutien­
Deinde ex sententia D, Hilarii addit :
Petit hic, quod in humanitate clarificetur, ut dum est in sequentibus.
scilicet id, quod ex tempore erat caro, el in
corruptionem transformata, gloriam ejus, I
DUBIUM V.
quæ sine tempore est, claritatis acciperet : non
tamen xqualem, sed similem. Ut scilicet sicul I ff/rum Christus meruerit, vel mereri potuerit
gratiam habitualem ?
ab asterno apud Patrem immortalis, et ad
desieram consedens fuit : ita el secundum
quod homo immortalis efficiatur, et ad dexte­
Præmisso, quod Christus aliquid merue­
ram Dei exaltetur.
’
rit, videre oportet, quæ bona? Quamvis
Occur­
Ad primam confirmationem negamus autem dubitari posset de ipsa unione hy­
ritur
minorem. Cujus probatio nihil valet : nam postatica ; hanc tamen dubitationem mis­
primæ
Icônür- cum Christus, ut éæpius dictum est, tansam in præsenti facimus : quia il am ex
ttalioui quam primarium fructum suorum operum
professo versavimusdisp. 7, dub 1 et 2.ubi
intenderit salutem hominum, pro quibus negative respondimus tam de facto, quam
(et utique inimicis) passus, et mortuus de possibili. Idemque de prædictæ unionis
fuit; summo jure excellentia charitatis continuatione diximus ibidem dub. 2, § 5.
ipsius in hoc opere commendatur. Quod Quid vero dici debeat de aliquibus Incar­
nationis

-.. .·

1

DISP. XXVIII, DUB. V.

nationis circunstantiis, eodem loco decla­
ravimus § 7. Quaro nihil circa hæc discu­
tiendum, aut superaddendum supereat.
1*0.4 unionem voro hypostaticam primo
occurrit, ot principem locum tenet gratia
habitualis, quæ habet rationem naturæ
divinæ per participationem, et est radix
virtutum, quam Christus habuisse cum
virtutibus ei annexis, et in quodam excel­
lentissimo intentionis gradu, statuimus
disp. 13, et l-i et 15.

Quid acciderit de fado.
Ptei
53. Dicendum est primo Christum non
cudii». meruisse gratiam habitualem. ItaD. Thom.
D.TUa.•in præs. art. 3, cui subscribunt communi­
Sriiil.

st".'1er discipuli ibidem, Medina, et Sylvius,
w«· Alvarez disp. 48. Cabrera disp. 7, § 5.
Anaio.’ Arauxodub. 4. Joan, a S. Thom. disp. 18,
q£(âart. I, conci. l.N, Philipp, disp. 9, dub. 2,
parte 2. Godoi disp. 51, g 5. Gonet
fii. ‘i*?· 21, art. 5, conci. 1. Labat disp. 7,
gxti. dub. 1, conci. 2. Contenson dissert. 5,
cap. 2, spéculât. 1. Paludan. in 3, dist. 18,
aj.’quæst. 2. Soto in 4, dist. 21, quæst. i,
art. 2. Cano lib. 12, de locis cap. 14 ad 6.
üa Vincentiusquæst. 5, art. 3, dub. 3, conci.2,
’æ* et aliis plures. Idem etiam docent commu­
to niter alii Theologi, Magister in 3, dist. 18,
j^ubi D. Bonavenl. art. 2, quæst. 1. Du;
randus quæst. 3, num. 6. Scotus, et Gabriel quæst. unica. Ricardus art. 2,quæst. 1.
ito Marsiiius quæst. 12, art. 1, conci. 3.
^•Alexander 3 p. quæst. 16, memb. 3,
art. 1. Suarez disp. 40, sect. 2. Vasquez
disp. 78, cap. 2. Lorca disp. 75, num. 3.
tea. Castillo disp. 14, quæst. 3, conci. 2.
Lumbier num. 1964, et alii plures.
Fundamentum autem hujus assertionis,
aliis levioribus omissis, est : quoniam omto- nis actus meritorius in Christo processit a
·«· gratia habituali sicut a principio effectivo :
'.■if. ergo nullus actus meritorius Christi meruit
-<>· gratiam habitualem in eo existentem : ergo
Christus praedictam gratiam non meruit.
Hæc secunda consequentia patet ex prima :
nam Christus non aliter meruit, quam per
actus a se elicitos, ut satis constat ex dic­
tis dub. 1 ; ergo si nullus Christi actus
meruit gratiam habitualem ; liquido infer­
tur Christum non meruisse prædictam
gratiam. Prima vero consequentia legitime
infertur ex antecedenti : quoniam princi­
pium meriti non cadit sub merito saltem

171

de facto, et secundum providentiam ordi­
nariam : ergo supposito, quod omnis actus
meritorius Christi processerit ab ejus gratia
habituali sicut a principio effectivo ; conce­
dendum est nullum,actum meritorium
Christi meruisse praedictam gratiarn. An­
tecedens autem, in quo poterat esse diffi­
cultas, constat ex dictis disp. 13, dub. 4,
a num. 60, et suadotur in hunc modum :
quia ad merendum de condigno aliquod
supernatural prærnium (de quo tantum
loquimur juxta conditionem materiæ, quam
versamus) necessaria est aliqua supernaturalis operatio : sed omnis hujusmodi ope­
ratio in Christo processit a gratia habituali
sicut a principio effectivo : ergo omnis ope­
ratio meritoria processit a prædicta gratia
sicut ab hujusmodi principio. Major osten­
ditur': tum quia merens de condigno ali­
quod prærnium tendit in ipsum : quod
heri non valec absque supernaturalibus ejus
notitia, et amore. Tum etiam, quia meri­
tum habet rationem causæ efficientis res­
pectu præmii, istudque debet in suo genere
continere : repugnat autem quod superna­
tural prærnium contineatur in operatione
naturali : atque ideo necesse est, quod ad
merendum de condigno supernaturale præmium concurrat operatio supernaturalis.
Minor etiam probatur : quia nulla operatio
supernaturalis in Christo processit a solo
auxilio transeunti, sed omnis talis opera­
tio processit ab aliqua virtute proxima ha­
bente rationem habitus ; aliter enim non
posset connaturaliter, et perfecte elici :
atqui omnis virtus supernaturalis proxima
supponit gratiam habitualem tanquam sui
ordinis naturam, a qua affluit, et in qua
radicatur ; ergo omnis operatio supernatu­
ralis in Christo processit a gratia habituali
sicut a principio effectivo : ad eum plane
modum, quo omnis operatio naturalis tam
in Christo, quam in nobis procedit a natura
tanquam a principio quo radicali. Reco antur, quæ diximus tract. 14, disp. 4,
dub. 1 et 6, ubi ostendimus et gratiam
habere rationem naturæ in supernatural!
ordine, et virtutes influere in operationes
supernaturales tanquam principia proxima
eidem gratiae in agendo subordinata.
Desumitur autem hic discursus ex D. FulciThom. 1, 2 quæst. 110, ubi principales Dl“.rh^
ejus propositiones elucidat, et confirmat ;
nam art. 2, inquit : Alio modo adjuvatur
homo ex gratuita Dei voluntate secundum
quod aliquod habituale donum a Deo animæ
infunditur. El hoc ideo, quia non est conve-

172

DE INCARNATIONE.

mens, quod Deus minus provideat Λ is, quos
diligit ad supernalurale bonum habendum,
quam creaturis. quas diligit ad naturale
bonum habendum. Creaturis aulem naturalibus sic providet, uL non solum moveat eas
ad actus naturales ; sed etiam eis largiatur
formas, et virtutes quasdam, qua' sunt prin­
cipia actuum : ut secundum se ipsas inclinen­
tur in hujusmodi motus. El sic motus, quibus
a Deo moventur, fiunt creaturis connaturales, el faciles, secundum illud Sapient. 8 : Et
disponit omnia suaviter. Multo igitur magis
illis, quos movet ad consequendum bonum supcrnaturale ælernum, infundit aliquas for­
mas, seu qualitates supernaturales, secundum j
quas suaviter, et prompte ab ipso moventur
ad bonum ælernum consequendum. Deinde
consequenter ad hanc doctrinam subdit
art. seq. : Ul Philosoph. dicit in ~ Physic. |
virtus est quædam dispositio perfecti : dico per­
fectum, quod est dispositum secundum natu­
ram. Ecquo patet, quod virtus uniuscujusque
rei dicitur in ordine ad aliquam naturampræexislentem : quando scilicet unumquodque sic
est dispositum, secundum quod congruit sux
naturx. Manifestum est aulem, quod virtutes
acquisitx per actus humanos, de quibus supra
dictum est, sunt dispositiones, quibus homo
convenienter disponitur in ordine ad natu­
ram, qua homo est. Virtutes autem infusæ dis­
ponunt hominem altiori modo, et ad altiorem finem. Unde etiam oportet, quod in ordine
ad aliquam altiorem naturam, hoc est in
ordine ad naturam divinam participatam,
quæ dicitur lumen glorix, secundum quod
dicitur Petri 1 : Maxima, el pretiosa nobis
donavit, ul per hæc efficiamini divinæ con­
sortes naturx. Hæc S. Doctor : ex quibus
constat, quod ut actus supernaturalis fiat
perfecte, non sufficit sola quædam motio,
aut elevatio transiens, sed requiritur vir­
tus permanens : et pariter liquet virtutem
supernaturalem hujusmodi supponere ne­
cessario naturam divinam participatam
pergratiam, in ordine ad quam perficiunt,
et cui in agendo subordinantur : sicut proportionabiliter contingit in actibus, virtu­
tibus, et natura ordinis naturalis. Ex his
autem præmissis optime conficitur Chris­
tum non potuisse elicere perfecte actus
supernaturales, nisi ex gratiæ habitualis
influxu.
inat?orî
Confirmatur, et explicatur primo ·.
1 ’ nam si Christus meruit gratiam ; vel illam
meruit per actus supernaturales perfectos,
vel per actus imperfectos in tali ordine ?
neutrum dici potest : ergo Christus de

facto non meruit gratiam habitualem. Mi­
nor quoad ultimam partem probatur : quia
non decuit Christum habero alia imper­
fecta : ergo non decuit, quod haberet actus
supernaturales in suo genere imperfectos :
et nullum vidimus, qui id affirmet, aut
concedat : et consequenter Christus non
meruit de facto gratiam habitualem per
actus supernaturales imperfectos in suo
genere. Prima etiam minoris pars ostendi­
tur : quia omnis actus supernaturalis per­
fectus supponit virtutes, et gratiam habi­
tualem, tanquam principium effectivum a
quo procedunt : sed nullus actus meretur
(saltem de facto, et secundum providentiam
ordinariam) principium, a quo effective
procedit : ergo Christus per nullos actus
supernaturales perfectos meruit de facto
gratiam habitualem.
Confirmatur, et declaratur secundo : Alii,
nam actus, quo quis meretur supernatu­
ral præmium, debet regulari aliqua super­
natural! cognitione ; tum ut talis actus fiat ·
ejusdem ordinis cum praemio; tum ut in
ipsum dirigi valeat : sed non est assignabilis supernaturalis cognitio regulans actum,
quo Christus gratiam habitualem merue­
rit : ergo Christus de facto non meruit
gratiam hujusmodi. Probatur minor : nam
in primis talis cognitio non potuit esse
cognitio fidei : hæc enim de facto non fuit
in Christo, qui a principio suæ conceptio­
nis clare cognovit per scientiam tam bea­
tam, quam infusam omnia et ad ipsum, et
ad hoc universum pertinentia, ut constat
ex dictis disput. 18, dub. 2, et disp. 19,
dub. 1, cum tribus sequentibus, adjunctis
etiam, quæ diximus disp. 14, dub. 2,
num. 31. Deinde non potuit esse actus
scientiæ beatæ : quia hæc supponit per se
gratiam habitualem sicut principium : at­
que ideo nequit regulare actum meritorium,
qui dirigatur ad gratiam habitualem sicut
ad terminum, et effectum. Præterea non
potuit esse actus scientiæ infusæ : nam
ista per se consequitur ad scientiam bea­
tam : atque ideo idem de ea quantum ad
hoc judicandum est. Nec potest dici, quod
fuerit actus scientiæ infusæ per modum
transeuntis : quia talis actus ex vi modi,
quo elicitur est imperfectus, et locum non
habuit in Christo, qui a principio suæ
conceptionis habuit scientiam beatam, et
, scientiam infusam per modum habitus, at­
que in esse quieto, et perfecto. Non est
i aulem assigoabilis alia cognitio, quæ actum
I meritorium supernaturalis præmii regulare
potuerit,

-

t

DISP. XXVIII, DUB. V.

potuerit, ul facile discurrenti constabit,
firgo Chrislus non habuit de facio cogni­
tionem regulantem acluin, quo gratiam
habitualem meruerit.
Okj«· 55. Ctolerum priemissus hic discursus
ltf' cum suis confirmationibus labefactari vide­
tur ad hominem ex dictis disp. 13, dub. 3,
ubi cum D. Thom, infra quæst. 34, art. 3,
in corp, statuimus Christum se disposuisse
ad gratiiun habitualem per proprios actus.
Nam profecto actus disponentes ad gratiam
habitualem debuerunt esse supernaturales,
sive ejusdem ordinis cum ipsa. Supposuit
itaque praedicta gratia aliquas supernatura­
les operationes. Ex quo infirma redduntur
omnes consequeniiæ a nobis factæ circa
aclus meritorios. Nam si prædictæ opera­
tiones fuerunt perfect®, et regulatæ per
scientiam beatam, aut infusam ; non po­
tuerunt præcedere gratiam habitualem, quæ
ad illas scientias supponitur : atque ideo
non potuerunt disponere ad talem gratiam;
siquidem de ratione cujuslibet causæ est
effectum præcedere in proprio genere. Si
vero tales operationes fuerunt imperfecta,
jam admittimus aliquos actus imperfectos
in Christo in ordine ad disponendum ad
gratiam habitualem. Unde irrationabiliter
negamus, quod tales actus illam de facto
meruerint : quoniam licet tales actus ex vi
modi, quo fiunt, sint imperfecti ; nihilo­
minus supernaturales sunt, habentque juxta
dignitatem suppositi valorem simpliciter
infinitum : quo nil amplius desideratur,
ut gratiam habitualem mereri potuerint,
et de facto meruerint : præsertim cum hoc
magis conferat ad Christi perfectionem', et
dignitatem.
^·!»· Hanc tamen objectionem jam prævenimus loco cit. num. 55. Unde relictis plu­
ribus dicendi modis, quos latissime expen­
dit Godoi ubi supra a num. 75 usque
ad 117, studens communem assertionem
cnm diversis, et inter se dissidentibus alio­
rum placitis conciliare (quod studium
communiter missum facimus, pluris æstimantes directe in unum veritatis scopum
collimare juxta propria principia, rescissis
aliis extraneis) : respondemus, quod ut
Christus per proprios actus se disposuerit
ad gratiam habitualem, opus non fuit prædictam gratiam supponere tales actus in
genere causæ efficientis ; sed fuisse satis,
quod illos supposuerit in genere causæ
materialis: ad quod causalitas causæ dispositivae reducitur. Unde illimet actus, qui a
gratia sicut a principio ellectivo processe­

173

runt, illamque supposuerunt in genere
causæ efficientis, ad illam disposuerunt,
eamque præcesserunt in genere causæ ma­
terialis dispositivæ. Nec enim in hac mu­
tua causalilate, et præcedentia in diverso
genere causæ datur illa implicatio, sed
potius naturalis causarum concursus, at­
que connexio, .sicut agentes de actibus,
quibus adulti extra Sacramentum dispo­
nuntur ad justificationem (et sunt actus
perfecti ab ipsa gratia justificante proce­
dentes), diximus tract. 15, disp, 3, dub. 4.
Hæc autem doctrina adaptari nequit materiæ, quam versamus : nam meritum prae­
cedit præmium in genere causæ efficientis,
atque ideo prioritate simpliciter tali secun­
dum ordinem naturæ. Cum quo minime
cohærere potest, quod mereatur suum
principium effectivum : istud quippe est
prius simpliciter in genere causæ efficien­
tis, quam ejus effectus. Undê ex supposi­
tione, quod gratia habitualis fuerit princi­
pium omnium operationum, quas Christus
elicuit, recte infertur Christum de facto
non meruisse per ullam operationem prae­
dictam gratiam : non enim componi valet, .
saltem attentis naturis rerum, quibus se
attemperat ordinaria providentia, quod gra­
tia sit prior simpliciter suis operationibus
in genere causæ efficientis tanquam illarum
principium, et quod simul sit iliis simpli­
citer posterior in eodem genere tanquam
earum effectus, ut magis constabit ex his,
quæ statim dicemus, et præmissam asser­
tionem a fortiori confirmabunt.

§ ΠQuid absolute fieri polueril.

56. Dicendum est secundo implicare,
quod Chrislus meruerit gratiam habitualem. Hæc conclusio evidenter deducitur ex
doctrina, quam statuimus disp. 13, dub. 4,
num. 79, nempe gratiam habitualem fuisse
Christo simpliciter necessariam ad meren­
dum de condigno quodeumque præmium
supernaturale. Unde illam tueri debent,
quotquot idem sentiunt, ut Paludanus, Durandus, Labat, Driedo, et Parra ibidem
relati. Eidem etiam expresse subscribunt
Medina apud Godoi, ubi supra num. 109.
Cabrera quæst. /, art. 1, disp. 2, et in
præs. disp. 7, conci. 3. Contenson ubi supra § Secunda pars, et aliqui alii Thomistæ
apüd Joan. aS. Thom, ubi supra § Major

seeunda

Paiu<Janus·
dus.
Pba,u
Parra,

conteu,soa·

174
R»lio
fandîmentelis.

DE INCARNATIONE

autem difficultas. Fundamentum desump­
tum ex dictis loco cit. ex principiis alibi
stabilitis est hujusmodi : nam implicat
principium essentiale cujuscumque meriti
de condigno in online ad præmium supernaturale cedere sub tali merito ; sive, et in
idem redit, implicat meritum aliquod ex­
tendi ad merendum de condigno suum
principium essentiale : sed habitualis gftitia
tam in Christo, quam in nobis est princi­
pium essentiale cujuslibet meriti de con­
digno ad supernaturale præmium : er»to
implicat, quod Christus meruerit gratiam
habitualem. Consequentia patet ex prae­
missis : nam et loquimur de merito con­
digno, et habitualis gratia est aliquod
bonum supernaturale, ut ex se. liquet. Ma­
jor autem constat ex fuse dictis disp. 7,
dub. 2, ubi ex hac radice ostendimus im­
plicationem |n eo, quod Christus meruerit
suam unionem hypostaticam : quia videli­
cet talis unio præsupponitur essentialiter
ex parte principii ad quamlibet Christi
operationem; et repugnat principium es­
sentiale meriti cadere sub merito, et esse
effectum illius. Quo loco præclusimus om­
nes responsiones, quibus dirui posset hoc
fundamentum : quare ab hoc labore in
præsenti supersedemus. Probatur tamen
breviter illud ipsum principium, quod in
majori assumitur : nam cum omne meri­
tum connaturaliter, et quantum est de se,
sit via ad præmium, moveatque ad ejus
existentiam ; implicatorium est illud meri­
tum, cui ab intrinseco repugnat præcedere
præmium, et movere ad ejus existentiam ;
cum potius habeat præsupponere essentia­
liter tale principium existens : ergo impli­
cat principium essentiale meriti cadere
sub merito ; sive et in idem redit, quod
meritum se extendat ad merendum suum
principium essentiale. Quo discursu ita
disposito pneciduntur plura.exempla, ad
quæ Juniores recurrere solent : nam per­
misso, quod meritum in exeeutione suc­
cedat aliquando post præmium, id ad sum­
mum cerificabitur ubi præmium non est
essentiale meriti principium : ex hoc enrm
fit (quantum est ex vi hujus) quod meritum
potuerit prius prævideri, et sic prævisum
movere ad anticipatam præmii existen­
tiam. Sed ubi aliquid est principium essen­
tiale meriti, manifeste implicat, quod me­
ritum vel in exeeutione, vel in intentione
prævideaturantecedenteradtaleprincipium,
possitque movere ad decernendum ipsius
• existentiam : quam puecedentiam, et vim

moti vani si non habeat, nulla rationo sor­
titur officium meriti.
Minor autem, in qua est difficultas, os­
tenditur : quia ad meritum de condigno
præmii supernatural is non sufficit supernaturalis operatio, nec sufficit valor æqualis præmio, nec sufficit, quod subjectum
operans sit sanctum, gratum, aut etiam
infinito dignum; sed super has, et alias
conditiones desideratur, quod operatio liat
in obsequium Dei præmiantis, et referatur
ad ipsum tanquam ad ultimum finem supernaturalem : quantumcumque enim ali­
qua operatio bona in se sit, nihil tamen
meretur apud eum, cujus gratia non fit,·
et in cujus bonum non venit. Porro ope­
rari propter Deum ut ultimipn finem supernaturalem, et ordinare operationes ad
ejus gloriam est proprissimo actus chari­
tatis, quo Deum ita diligimus : nulla enim
virtus habet ex propria specie talem ordi­
nem, cum Deum in ratione finis non respiciat tanquam objectum ; sub prædictam
habitudinem participat ex influxu, et mo­
tione charitatis, quæ hac ratione dicitur
forma virtutum, ut explicuimus tract. 19,
disp. 7, dub. 3, et aliis locis ibi relatis.
Nullus itaque actus vel in Christo, vel in
nobis est meritorius de condigno præmii
supernaturalis apud Deum, nisi vel sit
formaliter ipse amor charitatis, vel illum
supponat, et virtualiter participet ex in­
fluxu, atque imperio charitatis. Atqui
repugnat, quod hujusmodi amor fiat independenter a gratia habituali sicut a
principio effectivo in ipsum influente, ut
ex professo ostendimus tract. 8, disp. 4,
dub. 3, anum. 51, et tract. 15, disp. 2,
dub. 6, et tract. 19, disp. 4, dub. 3, et
in hoc tract, disp. 13, dub. 4, nuln. G8.
Quibus locis diversa fundamenta, eaque
satis solida hujus veritatis expendimus,
ad quæ remittimus lectorem, ne eadem
repetere obligemur. Qua etiam de causa
non proponimus, et evertimus varias eva­
siones, quibus utuntur Adversarii, ut
vim hujus motivi declinent : id enim jam
fecimus locis relatis, et præsertim in ultimo
a num. 79, ubi generaliter statuimus gra­
tiam habitualem fuisse principium Christo
essentialiter necessarium ad merendum de
I condigno quodlibet bonum supernaturale
etiam minimum. Hac enim doctrina sup­
posita, facile per se colligitur Christum
non potuisse mereri gratiam habitualem :
aliter enim principium essentiale meriti
1 caderet sub merito, et esset ejus effectus ;
quod’

DISP. XXVIH, DUB. V.
quod repugnat, nt in majori hujus discur­
sus assumpsimus.
o.!f· Continuatur : nam si Christus potuisset
u
mereri do condigno gratiam habitualem,
vel esset per opera ipsam antecedentia, vel
per opera post illam subsoquentia : neu­
trum dici potest : ergo Christus non potuit
mereri gratiam habitualem. Probatur mi­
nor quoad primam partem : quia unurn ex
requisitis ad meritum est directio operum
in Deum supernaturalem finem super omnia dilectum, sive amor charitatis : hic au­
tem amor nequit antecedere gratiam habi­
tualem : cum ab ea essentialiter dependeat,
ut hic non tam probamus, quam supponi­
mus ex dictis locis supra relatis. Deinde
etiam ostenditur quoad secundam partem :
tum quia implicat præmium, quod nequeat
sequi post meritum ; cum istud habeat ra­
tionem viæ, sive motus ad illud : implicat
autem gratiam sequi post actum charitatis,
qui ad merendum requiritur; cum hic amor
essentialiter a prædicta gratia dependeat.
Tum etiam generaliter repugnat, quod me­
ritum non antecedat simpliciter tam in prævisione, sive intentione, quam in exeeu­
tione præmium, ut universaliter statuimus
disp. 7, dub. 4. Nec oppositum probat
exemplum Christi merentis Patribus an­
tiquis, tempore præcedentibus gratiam :
nam illi satis occurrimus eo dubio, quod
circa veritatem, et legitimam intelligentiam prædicti exempli versavimus.
Χω· 57. Firmitas vero propositae resolutionis
pendet adæquate, ut sentimus, ex veritate
principii, quod assumpsimus, et alibi pro­
bavimus, nempe actum charitatis, quo
opera meritoria referuntur in Deum supernaluralem finem, dependere essentialiter a
gratia habituali sicut a principio effectivo.
Si enim fiat contraria suppositio, longe
probabilius censemus non esse repugnan­
tiam in eo, quod Christus meruerit de con­
digno gratiam habitualem, ut similem ver­
sando difficultatem statuimus tract. 15.
disp. 2, dub. 6, § 2, Tum quia ea supposi­
tione præmissa, possent antecedenter ad
gratiam concurrere omnia requisita pro
merito condigno præmii supernaturalis :
adessent namque suppositum gratum, atque
infinite dignum ; similiter supernaturalia
opera moraliter honesta, participantiaque
infinitum valorem juxta dignitatem suppo­
sitis operantis; denique ipse amor charita­
tis, qui fieret mediante aliquo auxilio tran­
seunti, et qui talia opera referret in Deum
supernaturalem finem : quibus (supposita

175

etiam conventione, quæ adesse posset),
nihil amplius ad meritum condignum su­
pernaturalis præmii desideratur : quare si­
cut Christus posset ex vi præmissorum
mereri de condigno alia præmia, sic etiam
gratiam habitualem. Tum etiam quia aliæ Insofltcieas
implicationis rationes, quas aliqui assi­ aliorum
gnare vo'uerunt, inefficaces sunt. Quod proba­
enim nonnulli dicunt ad meritum condi­ tiones.
gnum requiri præviam sanctificationem
humanitatis, et istam non sanctificari formaliter nisi per gratiam habitualem, fal­
sum omnino est quantum ad ultimam par­ Prima»
tem : nam humanitas Christi sanctificata
est formaliter sanctitate substantiali, et
omnium dignissima per unionem ad perso­
nam Verbi, et antecedenter ad sanctifica­
tionem accidentalem per habitualem gra­
tiam, ut cum communi Theologorum
sententia statuimus disp. 12, dub. 1, g 1
et disp. 13, dub. 4, § 1. Quare ex defectu
sanctificationis humanitatis minime repu­
gnaret Christum mereri de condigno gra­
tiam habitualem, et quodlibet aliud præ­
mium.
Quod vero alii dicunt gratiam habitua­ Secunda.
lem, licet essentialiter non requiratur ad
meritum, esse tamen principium connaturale tam actus charitatis, quam cujuslibet
actus meritorii, et consequenter non pos­
set esse præmium, sive terminum meriti;
istud namque inclinat in terminum, atque
ideo nequit supponere eundem terminum
tanquam sui principium : non plus habet
efficaciæ. Quoniam ad summum evincit
Christum non potuisse de lege ordinaria
mereri gratiam habitualem, secus de po­
tentia absoluta. Licet enim gratia præsupponatur connaturaliter ad actus perfectos,
et meritorios ; nihilominus fieri absolute
valet, quod tales actus gratiam præcedantf
siquidem modo sit suppositio, quod ab illa
essentialiter non dependent : hoc autem
supposito nulla est ratio, quare nequeant
illam mereri, et ad ipsam inclinari sicut
ad alia præmia. Idque declarari potest
exemplo : nam sicut substantia actus vir­
tuosi supponit habitum virtutis, sic inten­
sio actus supponit connaturaliter intensio­
nem habitus : quo non obstante actus
intensus potest mereri illam habitus inten­
sionem, quam non præsupponit, supplente
scilicet auxilio defectum intensionis habi­
tus ex parte principii, ut frequenter con­
tingit in augmento habituum supernaturalium : ergo pariter licet aliqui habitus
supponant connaturaliter habitum grati»

DE INCARNATIONE.
sanctiiicaniis, sive gratiam habitualem ;
dub* 1, adjunctis etiam, quæ diximus
fieri nihilominus divinitus potest, quod
tract. 15, disp, 2, dub. 2, $ 3. Quaro impraedicti actus fiant minus connaturaliter | plicatorium est. quod purus homo mereatur
ex vi alicujus auxilii transeuntis, et quod,
gratiam habitualem de condigno. Hoc au­
concurrentibus aliis conditionibus, me­
tem motivum non urget in Christo, qui
reantur gratiam habitualem, quam non sanctus, et Deo gratus est per gratiam
præsupponunt, sed ad quam saltem per substantialem unionis : quocirca posset
accidens supponuntur.
(quantum est ex vi hujus), gratiam habi­
Tertia.
Denique quod ait Contensonus gratiam
tualem mereri, si actus, quo sua opera
habitualem cum virtutibus ei annexis esse deberet referre in Deum supernaturalem
proprietatem unionis hypostaticæ, et con­
liuem, et super omnia dilectum, apræilicta
sequenter quod sicut Christus nullo modo
gratia habituali essentialiter non depen­
potuit mereri unionem, ita nec gratiam :
deret.
minus adhuc valet. Tum quia falsum assu­
58. Et hæc quidem procedunt absolute, Aaiz>imit : gratia namque habitualis non est pro­
attentisque præcise conditionibus essen­ vers»
rt <prietas unionis hypostaticæ, nec ab illa
tialibus meriti, et præmii. Si enim fiat
physice dimanat, ut cum frequentiori
suppositio modi, quo Christus de facto
tam Thomistarum, quam aliorum Theologo­ gratiam habitualem habuit, consummatam
scilicet a primo conceptionis momento per
rum sententia statuimus disp. 13, dub. 2 ,
num. 28. Tum etiam, quia libenter per- I visionem beatam, et communicatam ad
misso, quod gratia habitualis esset pro- | instar proprietatis moralis connaturaliter
prieias physica unionis hypostaticæ ; ni- ! debitæ illi supposito; et inquiratur, utrum
hilominus resultantia prædictæ proprietatis Christus potuerit gratiam sic consideratam
posset divinitus impediri, sicut in aliis mereri? Respondendum est negative cum
Medina in praes. quæst. 5, art. ·ί. Cabrera Med®
etiam proprietatibus apparet ; unde omnes
dis. 7,§ i, concl. 2. Nazar, controv. unica c^·
communiter concedunt Verbum potuisse
concl. 2. Alvarez disp. 48, concl. 3. Yin- riis.
assumere naturam creatam nudam ab omni
perfectione supernatural! accidentali, ut centio pag. 513 ct Joan. aS. Tho. disp. 18, γ™.
art. i, concl. 2, qui dicit esse sententiam u«.
vidimus disp. 9, dub. 3. In ea ergo hypothesi, in qua Christus non haberet gra­ communem inter discipulos D. Thomæ.
tiam habitualem, et alias eliceret actum I Et probatur primo : quia de facto gratia ,Mobil
amoris Dei, adjunctis etiam aliis conditio­ habitualis fuit principium cujuscumque resellüerit
nibus ad meritum requisiti, nulla esset actus meritorii in Christo, nt diximus §
præced. et in hac suppositione praemittitur :
ratio, ut non mereretur prædictam gratiam ;
siquidem eliceret actus ejusdem ordinis sed implicat, quod principium meriti cadat
sub merito, sitque terminus illius : alias
cum præmio, et superexcedentis valoris.
Unde vel suscipiendum est fundamentum ! se ipsum præcederet, et non praecederet,
nostrum, et supponendum actum, quo di­ in quo est manifesta contradictio : ergo
facta suppositione modi, quo Christus de
ligimus Deum finem supernaturalem. de­
facto habuit gratiam, impossibile fuit,
pendere essentialiter a gratia; ex quo
quod Christus illam meruerit. Et declara­
efficaciter colligitur non posse illum ante­
cedere, nec in ipsam meritorie influere, ut tur hoc : nam ex suppositione, quod omnis
supra ponderavimus : vel eo fundamento actus Christi processerit a gratia habituali
in eo existente; non potuit aliquis aclus
convulso, et præsupponendo oppositum,
colligenda est contraria resolutio, nempe Christi praevideri existens (quod ad mo­
Christum de potentia absoluta potuisse tionem, sive causalitatem meritoriam re­
quiritur), quin prius praevisa fuerit existens
mereri de condigno gratiam habitualem,
ut docent plures num. 6? referendi. Quæ gratia a qua processit : effectus namque
tamen consequentia extendi non debet, supponit existentiam suæ causæ efficientis:
nec valet ad alia supposita creata : ista I sed hoc ipso talis gratia non potuit esse
, namque non aliter sanctificantur, et Deo effectus meriti Christi ; siquidem antecegrata constituuntur, quam per gratiam denter ad ipsum, et independenter ab eo
habitualem : quare dum illam non habent, I supponebatur non solum decreta, sed etiam
non sunt in statu merendi de condigno I esse extra omnes causas, et dependentis
aliquod præmium supernaturale, atque
modos ; alias non praevideretur existens :
ideo nec ipsam gratiam, ut constat ex dic­ I ergo implicatorium est Christum meruisse
tis tract. 16, disp. 3, dub. 1 et disp. 9, I suam gratiam habitualem ex suppositione
modi,

DIBP. XXVIII, DUB. V.

modi, quo illam habuit a principio. Secundo
ostenditur id ipsum : quia Christus de facto
nullum actum habuit imperfectum, sive
regulatum lumino imperfecto vel fidei, vel
alicujus auxilii transeuntis de linea scien­
tias infusæ ; sed omnis ejus actus ab ipso
conceptionis momento fuit perfectus, et
regulatus lumine perfecto scientiæ beatæ,
vel saltem scientiæ infusæ: quare omnis
aclus Christi supposuit gratiam consumma­
tam, et in esse quieto : sed meritum est
quædam tendentia, et motus ad comparan­
dum perfectionem : ergo impossibile fuit
Christum mereri gratiam habitualem ex
suppositione modi, quo illam habuit, et quo
operationes elicuit. Et immorari non debe­
mus in refellendo recursum ad opera subsequentia : quia illum præclusum ex pro­
fesso reliquimus disp. 7, dub. 2 et adhuc
fusius dub. 4 ad quæ remittimus lectorem,
ut semel et iterum tradita non repetamus.
Nec referi, si opponas ex Godoi ubi supra
C'A’“ num. 119, Christum de potentia absoluta
potuisse mereri gratiam ab initio conceptio­
nis habitam. Quod ita ostendit : nam potuit
mereri prædiclam gratiam a principio con­
ceptionis non habitam, sed communican­
dam tempore subsequent!, sicut ex suppo­
sitione, quod actus charitatis, quo Deus
finis ultimus diligitur super omnia, non
dependeat essentialiter a prædicta gratia,
ut admisimus num. præced. sed coexistenlia meriti cum præmio minime repugnat,
ut constat in augmento habitus collate in
præmium actus intensioris, quod in eodem
momento, in quo fit actus, communicatur :
ergo Christus potuit mereri gratiam a prin­
cipio conceptionis existentem.
Id, inquam, minime refert : quia semel
admissum (ut admittendum esse censemus
«suppositione, qnodpræmissus actus charitalis non dependeat essentialiter a gratia
habituali) non opponitur doctrinæ imme­
diate traditæ ; sed ab ea plane divertit. Quia
in hypothesi a Godoi proposita gratia habi­
tualis non haberet illum modum, quem de
facto habuit, nec conferretur eodem modo.
De facto namque fuit principium cujuscumque aclus in Christo : nullus enim fuit ac­
tus supernaturalis, qui a prædicta gratia
non processerit. Cælerum in prædicta hy­
pothesi introducitur actus meritorius a gra­
tia non procedens, sed ab auxilio; nec regulatus lumine perfecto, sed lumine aliquo
transeunti de linea scientiæ infusæ ut prædictus Auctor describit : unde talis actus
præcederet simpliciter ordine naturæ, et
Salmanl. Cues. lheolog. tom. XVI.

• 177

causalitatis gratiam, sicut juxta oppositam
nobis sententiam posset illam tempore an­
teire. Concesso igitur juxta præmissam sup­
positionem, quod Christus potuerit abso­
lute mereri gratiam habitualem in primo
conceptionis momento habitam,sive in eo
momento conferendam ; minime adhuc
sequitur, quod facta suppositione modi,
quo Christus de facto gratiam habuit, po­
tuerit illam mereri. Apparet enim mani­
festa disparitas, quod de facto gratia sic
communicata luit Christo, ut fuerit princi­
pium cujuscumque actus meritorii, nullus­
que illam simpliciter præcesserit : at in
alia hypothesi a Godoi proposita daretur
aliquis actus a gratia non procedens, sed
præcedens simpliciter illum.
Quæ autem in utraque assertione dixi- Corolla
mus de gratia habituali, videntur appli- n<*’
canda per modum corollarii virtutibus per
se infusis, eidem gratiæ connexis, et quæ
ex vi ejusdem actionis producuntur, atque
infunduntur juxta doctrinam a nobis tradi­
tam tract. 14, disp. i, dub. 6. Et quidem
loquendo de facto, et secundum providen­
tiam ordinariam, ita asserendum est ; nam
prædictæ virtutes dimanant physice a gra­
tia sanctificante, et terminant eundem in­
fluxum, vel physicum vel moralem : quare
sicut Christus de facto non meruit prædictam
gratiam, sed illam habuit antecedenter ad
omne meritum, et operationem, ut esset
principium quoradicalecujuscumquemeriti,
et operationis ; sic etiam non meruit virtutes
infusas, sed illas habuit tanquam perfec­
tiones gratiæ connaturaliter annexas, ut
forent ipsi principia proxima cunctarum
operationum, et omnis meriti. Sed loquendo
de potentia absoluta, et secundum extraor­
dinariam Dei providentiam; aliter de vir­
tutibus, ac de gratia sentire debemus, quia
non implicat, quod gratia sola infundatur
separata a virtutibus : in quo eventu gra­
tia sic separata posset per aliquod auxilium
transiens de linea virtutum, et eidem subordinatum elicere tum alias operationes
supernaturalcs, tum et ipsum Dei amorem
super omnia, quo tales operationes in Deum
finem ultimum referret, ordinaretque ad
consequendum virtutes per modum præ­
mii : hoc aulem supposito, in quo nulla
apparet contradictio, præ.dictas virtutes de
condigno mereretur : quare concedendum
est, quod illas mereri potuerit de potentia
absoluta. Quod motivum juxta nostram
sententiam non habet locum in gratia :
quia hæc est principium essentiale amoris

;

1

ns

Incidens
difbcnlu».

DE INCARNATIONE.

eharitatis, quo Deus finis ultimus diligitur,
conceptionis momento elicitum dirigeret
et sine quo non salvatur meritum cundig*
ad merendum continuationem prædictæ
num supernaturalis præmii, ut num. 56,
gratiæ pro tempora subsequent! : præseret locis ibi relatis expendimus. Recolantur
lim si pro illa prima meriti elicientia liat
specialiter, quæ diximus tract. 15, disp. 2,
præcisio a decreto Dei circa subsequentem
dub. 6, a num. 209, et a num, 231, ubi
gratiæ Jurationem : in quo nulla apparet
assignavimusdisparitatem, quare actus cha- contradictio. Fundamentum autem hujus
ritatisnon dependeat essentialiter ab habitu
resolutionis desumitur a destructione moeharitatis, sed fieri queat me liante auxilio
tivi propositi, et simul excludit exempla
transeunti ; ot tamen dependeat essentia­
in contrarium adhibita ob notabilem inter
liter a gratia habituali, sive ab habitu gra­
ea, et rem præsentem differentiae rationem.
tiæ sanctificantis, quin fieri queat persolum
Etenim licet actus meritorius a Christo
auxilium, quod huius gratiæ vices suppleat :
elicitus tam in suo tieri, quam in sua con­
quia videlicet impossibile est tale auxilium,
servatione physica dependeat essentialiter
quod naturam Dei transeunter participet, a gratia sanctificante sicut a principio
et in substantia animæ immediate recipia­
ellectivo ob ea, quæ insinuavimus num. 56,
nihilominus conservatio moralis talis me­
tur.
riti in appretiatione divina, sive jus meri­
59. Denique quæ de merito Christi circa
torium, (quæ sæpius permanet transacto
gratiam habitualem ut primo communica­
tam diximus, videntur applicanda eidem physice actu), a conservatione gratiæ habi­
tualis in Christo minime dependet. Quo­
gratiæ quantum ad ejus continuationem,
seu perseverantiam : nempe quod sicut niam seclusa etiam tali gratia, perseveraret
Christus Deo acceptus, et gratus, conserrepugnat Christum mereri primam com­
vansque jus meriti, quod aliquando elicuit :
municationem gratiæ habitualis ; sic etiam
essetque proinde subjectum ex meriti jus­
repugnat Christum mereri talis gratiæ per­
titia remunerabile. Quod satis declarat
severantiam, aut communicationem. El
gratiæ conservationem non esse princi­
ratio est : quia sicut prædicta gratia requi­
ritur ad primum esse meriti ; sic gratiæ pium essentiale ad con.-ervationem juris
meritorii in Christo : atque ideo non se
perseverantia requiritur ad continuationem
meriti : quare sicut quodlibet præmium tenere ex parte principii in ordine ad me­
supponit meritum, et gratiam fuisse; sic ritum conservandum. Si autem res ita se
etiam supponit meritum, et gratiam, qnæ habet ; nulla est ratio, quare Christus non
est ejus principium perseverare : atque potuerit respicere gratiæ conservationem
tanquam terminum, et consequenter iilam
ideo gratia se tenet ex parte principii me­
riti tim in fieri, quam in conservari : cum mereri. Præsertim cum inter gratiam ut
quo minime cohæret esse effectum, sive
primo existentem, atque in meritum in­
fluentem, et eandem gratiam ut in alia
præmium, quod meritis retribuatur : uni­
versaliter namque verificatur principium duratione conservatam detur sufficiens
meriti non cadere sub merito. Quo discursu distinctio, saltem moraliter, et in ordine
usi sumus tract. 16, disp. 6, dub. 3 et 5, ad æstimationem prudentum : maxime
ut probaremus justum non posse mereri vero, si Deus, ut abso ute potest, ducatio­
reparationem post lapsum, nec donum per­ nem gratiæ discontinuaret. Aliter autem
severanti® : quia videlicet status gratiæ omnino res se habet in homine, qui non
requiritur, ut conservetur jus meritorum, | alio modo perseverat gratus, conservatque
et præmium retribuatur ex justitia : quare j jus meritorum, quæ aliquando habuit, nisi
grat;a non se tenet ex parte præmii, sed retineat gratiam habitualem, quæ respectu
ex parte principii. El eodem motivo osten­ ■ ejus est unica, et adæquata forma sanctifi­
dimus in hoc tract, disp. 7, dub. 2, § 5. cans : quare prædicta gratia in homine
Christum non potuisse mereri continua­ I puro est principium essentiale ad consertionem unionis hypostaticæ. Idemque com­ I vandum merita, et ut subjectum sit dimuniter docent Thomislæ ibidem relati ; gnum, cui præmium retribuatur : quare in
num. 31.
I homine puro nequit comparari per modum
a<*
rom atlen^U5 considerantibus vero- I termini, et effectus, aut præmii : et consesimilius apparet, quod Christus potuerit Iquenter repugnat, quo 1 homo purus me­
mereri de condigno perseverantiam, sive reatur de condigno sute gratiæ reparatio­
continuationem gratiæ habitualis, ut con­ nem, vel perseverantiam, ut fusius diximus
tingeret, si actura meritorium in primo loco citato. Et ex eodem proportionabiliter
principio

DISP. XXVIII, DUB. V.

179

principio convincitur Christum non potuisse
mereri continuationem unionis hypostaticæ: quia hæc essentialiter requiritur, ut
maneat Christus, et sit subjectum ex justi­
tia remunerahile : quare se tenet ex parte
principii meriti tam in fieri, quum in con­
servari : et subinde non potest esse prae­
mium, quod Christi meritis debeatur, et
retribuatur : quippe non permanente
Christo non permanet subjectum remune­
ratote.

lem : Christus autem non meruit unionem
hypostaticam, u», juxta certissimam, et non
minus communem Theologorum senten­
tiam statuimus disp. 7, dub. 1, g 1 ; ergo
prtedictus locus ita exponi debet, quoi
non significetur Christum meruisse prae­
dictum oleum. Duæ autem sunt probabilio­
res ejus loci explicationes quas jam adhi­
buimus loco cit. num. 9. Nam in primis
admitti potest, quod ly propterea denotat
causalitatem meritoriam : sed tunc non
est referendum ad oleum (sive significet
§ HI.
divinitatem, sive gratiam accidentalem),
Referuntur senlenliæ contraria.
ut primo datum, et secundum se accep­
tum ; sed ad illud ut manifestatem per
Pnzi
60. Adversus primam conclusionem
exaltationem nominis Christi : frequenter
Bonæspei disp. 15,
namque in Scriptura dicitur dari, aut fieri,
esta· sentit Franciscus
fx snb. 2, résolut. 3, affirmans Christum de
quod de novo manifestatur, sicut in hoc
few?
facto meruisse gratiam habitualem. Et pro
eodem sensu explicat Apostol. de resurrec­
*»·
tione Christi illa verba Ps. 2 : Ego hodie
eadem sententia refert Altisiodorensem,
genui te. Unde sensus prædicti loci est :
Rubionem, Majorem, Basilium, et alios,
quia dilexisti justitiam, et odisti iniquita­
et quod pluris est, D. Thom. infra quæst.
tem, propterea meruisti luæ divinitatis,
34, art. 3, eo quod affirmat Christum se
tuæ gratiæ, tuæ sanctitatis manifestatio­
disposuisse ad gratiam habitualem more
nem, et celebrem apud omnes gloriam.
adultorum, et per proprias operationes.
Sicut in hoc eodem sensu explicant omnes
Sed quam inefficax sic hæc illatio, et quod
S. Doctor nostram, et communem tenuerit illud Apocalyp. 5 : Dignus est agnus, qui Aposententiam, constat ex dictis § 1, et prie­ occisus est, accipere virtutem, el divinita­ cal. 5.
tem : certum quippe est Christum hæc
ras sertimnum. 55. Unde hoc motivo omisso,
^3 aliter arguitur pro hac sententia ex verbis merito mortis non accepisse, cum ea sem­
per habuerit; sed præmii loco habuit illo­
h-u. Ps. 44 : Dilexisti justitiam, el odisti iniqui­
rum manifestationem. Potest secundo ly
tatem, propterea unxit te Deus oleo lætitiæ
pro consortibus tuis. Quem locum explicant propterea ita explicari, ut denotet causalitatem finalem in ordine ad finem eftec.um.
communiter Patres de Christo Domino, et
Et est sensus : Quia Deus te unxit oleo
per oleum intelligunt gratiam, qua unctus
lætitiæ, propterea dilexisti justitiam, et
est. Cum ergo dicitur prædictum oleum
odio habuisti iniquitatem : dedit enim
fuisse Christo datum, quia dilexit justitiam,
Pater humanitati Christi divinitatem, et
et odio habuit iniquitatem; satis aperte
gratiam ad hoc, ut egregios actus exerceret
significatur gratiam illi communicatam
in amore justitiæ, et abominatione peccati.
fuisse tanquain præmium meritorum
Fodem modo explicandus est alter locus,
ipsius. Poteslque id amplius confirmari
ut vel significet manifestationem divinæ
.'a.io. verbis ipsius Christi, Joan. 10 : Propterea
dilectionis erga Christum; vel ad hoc di­
me diligit Paler, quia animam meam pono :
quibus aperte significat se meruisse dilec­ lectum fuisse, ut pro nobis pateretur. Quæ
tionem Patris : sed gratia habitualis est est doctrina D. Thomæ ad prædictum Ιο- υ.Τΐι Ο Π).
I
terminus amoris, quo Deus nos diligit :
cum, lect. -i, post medium ubi inquit :
ergo Christus meruit gratiam habitualem.
Sed nunquid mors est causa paterna dilec­
Hæc tamen parum urgent : nam primum
tionis? Videtur, quid non : quia temporale
testimonium ab omnibus ita exponendum
non est causa ælerni : mors autem Christi
est, ut excludantur merita Christi anteceest temporalis : dilectio vero Dei ad Christum
denterad oleum lætitiæ, quo unctus est :
est ælerna. Respondeo dicendum, quod Chris­
nam olei nomine significari divinitatem,
tus hic loquitur de dilectione Patris ad eum,
qua Christi humanitas substantialiter sancsed iri quantum est homo. El sic hæc littera
lificatafuit e.-t communis sententia Patrum,
dupliciter potest legi. Uno modo ut ly, quia,
quo? refert Vasquez disp. 44, cap. 4, quam­
teneat causaliter : alio modo ut designet ter­
vis eorum aliqui etiam denotent significari
minum, vel signum, dilectionis. Si quidem
ritnul sanctificationem per gratiam habituateneatur causaliter, tunc est sensus : Quia

·' ·»·. I
i

■

5

ISO

DE INCARNATIONE.

ego pono animam ineam, id est, sustineo
mortem, proplerea Pater diligit me, id est
effectum dilectionis mihi dat, id est clarita­
tem, el exaltationem corporis, juxta illud
ad Philipp. 1 .· Factus obediens usque ad
mortem, propter quod d Deus exaltavit illum.
Et post pauca : Si vero h/ quia, importat
terminum dilectionis, tunc est sensus : Prop­
terva me Pater diligit, id est, ad hoc me
Pater dilcxil, ut animam meam ponam.
Quasi dicat : Paler sua dilectione, quam
habet ad me, ordinavit, ul per passionem
meam redimerem genus humanum, juxta
illud ad Item. 8 : Proprio Filio suo non
pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit il­
lum. Si autem ly, quia, designet signum
dilectionis, tunc est sensus : Proplerea me
Paler diligit, etc., quasi dicat : Hoc signum
csl, quod Paler me diligat, quia pono ani­
mam meam, id est, facio mandala ejus,
el secundum voluntatem suam sustineo mor­
tem. Evidens enim signum dilectionis est,
quod homo ex charilalc facial Dei mandala.
Ilæc D. Thom. quæ oportuit transcribere:
et quia confirmant expositiones supra tra­
ditas : et quia egregie docent modum
explicandi alia testimonia, quæ possent
assertioni nostræ opponi : habent enim
eundum sensum quare illa duximus omit­
tenda.
61. Arguitur secundo : nam Christo
debet attribui, quidquid est perfectius, et
• non repugnat : sed habere gratiam habi­
tualem ex meritis propriis est perfectius,
et non repugnat : ergo asserere oportet,
quod Christus meruerit de facto gratiam
habitualem. Probatur minor quoad primam
pariem : quia sicut generaliter loquendo
perfectius est habere aliquid per se, quam
per aliud ; sic melius est habere aliquid ex
meritis, et tanquam fructum proprii labo­
ris, quam habere illud per modum hæreditatis, aut ex gratia alter us. Secunda etiam
minoris pars ostenditur : nam si quæ esset
repugnantia ineo, quod Christus meruerit
gratiam habitualem ; consisteret præcipue
xel in eo, quod Christus habuit gratiam a
principio conceptionis ; cum tamen de
ratione meriti sit esse motum praecedentem
præmium ·. vel in eo, quod Christus habuit
prædictam gratiam ut connaturaliter debi­
tam ratione unionis hypostaticæ. Utramque
autem repugnantiae rationem nullam esse
facile ostenditur. Nam in primis non est de
ratione meriti, quod tempore praecedat præ­
mium, sed sola prioritate naturæ, et ordine
causalitatis, ut patet in augmento ejusdem

gratia', quod est præmium actus intensio­
ris, ct simul cum eo existit in ipso mo­
mento, quo Iit : pari ergo ratione nulla est
repugnantia in eo, quod Christus in primo
Incarnationis momento habuerit aliquem
actum meritorium, et simul gratiam habi­
tualem ejus intuitu concessam. Deinde
optime fieri valet, quod idem bonum re·
tribuatur ex duplici titulo, et tanquam
naturaliter debitum, et tanquam præmium
meritis retributum, ut patet in gloria cor­
poris Christi, quæ communicata fuit tam
ut connaturaliter debita unioni hypostaticæ,
et gloriæ animæ, quam sicut præmium
debitum meritis Christi, ut infra dicemus
num. 82, eadem itaque ratione gratia
habitualis potuit ab initio conceptionis
Christo communicari non solum ut per­
fectio connaturaliter debita unioni hypos­
taticæ; sed etiam ut præmium Christi me­
rito correspondens.
|
Hoc argumentum dilui potest negando Dis.4
minorem quoad secundam partem : impiicat enim, quod Christus meruerit gratiam
habitualem, ut diximus, et probavimus
num. 56. Sed quia in prima assertione
attendimus præcise ad factum, præscindendo a possibilitate, vel repugnantia;
respondetur secundo majorem argumenti
non esse universaliter veram, ut sæpius
alias diximus, nisi majori perfectioni, et
possibilitati adjungatur cohærentia alio­
rum, quæ in mysterio Incarnationis occur­
rerunt : ut pluribus exemplis ostendi valet.
Nam perfectio possibilis est gratia habitua­
lis intensior, quam Christus de facto ha­
buit, et talis gratia esset perfectior : quo
tau.en non obstante Christus de facto non
habuit omnem intensionem gratiæ possi­
bilem, ut ostendimus disp. 15, dub. unico.
Plures etiam probabiliter asserunt Christum
potuisse mereri unionem hypostaticam,
idque esset perfectius : et nihilominus
ipsimet negant Christum de facto meruisse
talem unionem, ut constat ex dictis disp.
7, dub. I, et 2. Et similia exempla non
raro occurrunt in hoc tractatu. Satis au­
tem declarant assumptum argumenti non
esse undequaque verum. Sed adhuc ma­
jore illa omissa, et admissa minori quoad
secundam partem, nihil argumentum evin­
cit : quia prior minoris pars falsa est. Licet
enim ex terminis, aut in communi loquendo
perfectius sit aliquid habere ex meritis,
qnam sine illis ; nihilominus fieri potest,
quod melius sit, attenta qualitate materiæ,
habere aliquid sine meritis, quam cum
illis :

DISP. XXVIII. DUB. V.
illis:cum videlicet ad habendum aliquid
ex meritis major aliqua perfectio subtra­
henda est, et subinferenda· non leves imper­
fectiones. Et ita contigit in præsenti ma­
teria, ut supra ostendimus anum. 53 ; nam
primus actus, quem Chrislus elicuit, fuit
gratiæ consummatae ; et hoc dignissimum,
et melius illi absolute fuit : quare omnis
actus Christi processit reipsaa gratia habi­
tuali, et non potuit illam respicere ut ter­
minum, vel effectum : principium enim
meriti non cadit sub merito, ut ostendimus
locis supra relatis. Ut autem Christus me­
reretur gratiam habitualem, deberet in­
choare ab actibus imperfectis, et innatcraliter elicitis mediante aliquo auxilio
transeunti ; quod non repugnare permitti­
mus : sed tamen hic procedendi modus im­
perfectio quædam est, ut satis ex se liquet.
Pensatis itaque omnibus, et bene libratis,
melius, perfectiusque Christo fuit habere
gratiam consummatam antecedenter ad
omne meritum, quam per merita imperfecta, sive a principiis transeuntibus, atque
innaturalibus elicita progredi ad prædictam
gratiam. Porro recursus ad merita subse­
quenda, et supponentia gratiam impossibi­
lis est, et præcisus relinquitur disp. 7, dub.
2 et 4. Ad probationem autem minoris,
quatenus huic doctrinæ posset opponi, res­
pondemus evincere ad summum non repu­
gnantiam, quam modo perminimus, et de
qua statim dicemus : sed minime suadere,
quod melius Christo absolute fuerit moveri
ad gratiam habitualem per meritum, quam
illam habere consummatam antecedenter
ad omnem actum.
V « * J 62. Contra secundam conclusionem senfiunt Arauxo-in præs. dub. 4, conci. 1.
Joan. aS. Thom. disp. 18, art. 1, conci. 3.
kus.'i Gonet disp. 21, art. 5, conci. 2. Lumbier
Î^’-num. 1961. Aversa quæst. 19, sect. 5,
In- conci. 3. Godoi, Suarez et alii plures, quorum aliquos dedimus disp. 13, dub. 4, § 5,
wMi.‘ num. 92, et in eo conveniunt, quod Chris:L-'L tus de potentia Dei absoluta potuerit mereri gratiam habitualem. Commune aulem,
«a. et salis rationabile fundamentum eorum
est : quoniam nulla est repugnantia in eo,
quod Christus non habuerit gratiam habi­
tualem ab initio, quippe quæ non habet
essentialem connexionem cum unione hy­
postatica, sed potest ab illa divinitus sepa­
rari : ac in ea hypothesi posset Christus
gratiam habitualem mereri : ergo non im­
plicat, quod Christus gratiam habitualem
meruerit. Probatur minor: quia licet Chris­

181

tus non haberet gratiam hujusmodi ; pos­
set tamen habere auxilia transeuntia, qui­
bus actus supernaturales eliceret, utputa
actum obedientite, humilitatis, et alios,
sicut vel in ipsis peccatoribus satis liquet ;
hi vero actus dignifiearentur infinite juxta
dignitatem suppositi eos elicientis ; essentque proinde digni quolibet præmio super­
natural! : ergo Christus in tali hypothesi
posset mereri gratiam habitualem, ordi­
nando tales actus ad ipsam sicut ad præ­
mium, quod intenderet.
Respondetur concedendo majorem, et Diluitur,
negando minorem. Ad cujus probationem,
omissa majori in sensu indefinito, neganda
est minor : quoniam ut actus aliquis me­
reatur apud Deum præmium supernatu­
ral, non sufficit, quod sit supernaturalis,
nec quod habeat infinitum valorem; sed
insuper requiritur, quod Gat in obsequium
Dei, sive, et in idem redit, quod ordinetur
ad Deum sicut ad ultimum Gnem supernaturalem : aliter enim non erit opus factum propter- Deum, et cui Deus retribuere
debeat coronam. Quamvis autem in sup­
positione, quod Christus non haberet gra­
tiam habitualem, posset recipere aliqua
auxilia, et eorum virtute elicere supernaturales operationes, quæ inGnite digniGcarentur a persona Verbi operantis : nihilo­
minus dum careret gratia habituali, aut
per illam non influeret ; non posset ope­
rari in obsequium Dei, nec actus ad ipsum
dirigere sicut ad ultimum finem. Quoniam
hujusmodi ordo, et directio importat amo­
rem Dei ultimi Gnis supernaturalis, et
per omnia dilecti : qui actus essemialiter
dependet a gratia habituali sicut a principio
effectivo. Quare ex suppositione, quod
Christus non haberet hujusmodi gratiam;
minime posset mereri supernaturalia præ­
mia, quamvis haberetaetus supernaturales,
et inhnife dignos, oh defectum scilicet ordinationis actualis eurum in Deum ultimum
finem supernaturalem.
63. Sed insistes : quia nulla est ratio, Replied,
quare cæteri actus supernaturales Geri
queant absque influxu gratiæ habitualis,
et amor Dei hunc inGuxum essentialiter
petat : ergo in absentia gratiæ habituali
posset Christus non solum elicere alias
supernaturales operationes, sed etiam prædictum amorem , quo illas operationes
ad Deum ultimum Gnem referret : et con­
sequenter posset mereri apud Deum tam
prædictam gratiam, quam alia præmia su­
pernaturalia. Utraque consequentia patet.

DE INCARNATIONE.

Et antecedens probari valet tam a paritate
aliorum acinum, quam pluribus argumen­
tis, qnæ expendimus tract. 11, di-p. ‘2,
dub. fi, g 9, cum seq.
Soiaiio. Respondemus nos in praesenti suppo­
nere, quod amor Dei ultimi finis superna­
turalis dilecti super omnia dependet essen­
tialiter a gratia habituali juxta doctrinam
traditam loco immediate citato, et conse­
quenter talem gratiam esso principium
essentialiter requisitum ad merendum de
condigno supernaturale præmium, ut ex
prædicto principio deduximus, et firmavi­
mus inhoc opere disp. 13, dub. -1, num. 79.
Si namque fiat, aut præmittatur contraria
hypothesis, nempe talem amorem non de­
pendere a gratia habituali, sed fieri posse
ex vi alicujus auxilii; nullam recognosci­
mus repugnantiam in eo, quod Christus
meruerit gratiam habitualem, non solum
communicandam in dura ione sequenti,
sed etiam in primo conceptionis momento
communicatam : posset enim divinitus dis­
poni, quod Christus prius ordine naturæ
eliceret tam alios actus, quam amorem
supernaturalem Dei super omnia, quibus
sibi faceret debitam gratiam habitualem in
signo sequenti, aut in alia duratione com­
municandam. Implicationes enim aliæ,
quas alii præter principium assignatum
comminiscuntur, tales non sunt ; sed quæ
facile dissolvantur, ut supra jam monuimus
num. 57. Juxta præmissam itaqueprædicti
principii veritatem, quam hic nolumus
discutere, sed supponere, procedit resolutio
nostra : et consequenter ad illam respondendtîm iÿt replicæ negando antecedens,
Ad cujus probationem constat ex dictis in
priori loco, ubi plures rationes assignavi­
mus, ob quas amor, de quo loquimur, de­
pendeat essentialiter a gratia habituali, et
eas ad compendium reduximus in secundo
loco cit. num. 68, quaslector ibi recolat. Et
profecto, ut alias omnino prætermittamus,
non levis disparitas apparet inter amorem
supernaturalem Dei super omnia, et alias
supernaturales operationes, quod his acci­
dit formatio, sive ordo in Deuro finem ul­
timum : unde non sunt essentialiter vivi :
cujus oppositum contingit in eo charitatis
amore, qui essentialiter perse ipsum impor­
tat prædictum ordinem, atque ideo vitam,
D.Tiiom. etformationempergratiam. Unde D.Thom.
quæst. 14 de Verit. art. 5 ad 3, affirmat,
quod charitas dicitur forma virLuium, quia
id, quod est perfectionis in fide, a charilate
deducitur : ita quod charitas habeat illud es-

I

senlialiler, fides vero et cadere virtutes parlieipalive. Et quæst. ‘28, art. i ad 6 inquit :
Liret credere Deo, ve! Deum possit esse sine
justitia : tamen credere in Deum, quod esi
actus fidei formati', sine gratia vel justitia
esse non polest. Quod tamen falsum esst,
si daretur actus fidei, vel obeiientiæ, vel
alterius virtutis relatus in Deum finem ul­
timum, et tamen a gratia non procedens.
Reliqua videantur locis relatis.
61. Nec refert, si adhuc opponas absur­
dum plane esse, quod in homine puro
justo nullus detur actus moraliter hones­
tus, qui non sit meritorius præmii superna­
tural ; etin Christo reperiaiur hujusmodi
actus, qui tale præmium non mereatur :
atqui nullus est in homine puro justo actus
moraliter honestus, per quem non merea­
tur præmium supernaturale, nempe vitam
ætemam, ut statuimus tract. 16, disp. 1,
dub 5 et G ; ergo irrationabiliter admittimus
hypothesim, in qua Christus eliciat actus
moraliter honestos, et supernaturales ; per
quos tamen non mereatur præmium super­
naturale. Cætera constant. Et major vide­
tur manifesta : nam cum vis meritoria
fundetur in dignitate, et valore operum;
eo ista magis meritoria sunt, quo majorem
valorem important : sed opera Christi in
quacumque hypothesi excedunt infinite
simpliciter in valore morali opera puri
hominis justi; cum opera Christi dignificentur infinite a supposito divino : ergo
absurdum est, quod in homine puro justo
nullus sit actus moraliter honestus non
meritorius præmii supernaturalis; et quod
in Christo reperiatur talis actus, qui hu­
jusmodi præmium non mereatur.
Id, inquam, non refert, sed dispellitur
vel negando majorem, vel eam distin­
guendo; quæ, quantum est ex parte valoris
in actu pnmo, concedi debet; sed neganda
est, si intelligatur attentis omnibus meriti
conditionibus : et deinde concessa minori,
negamus absolute consequentiam. Ad pro­
bationem autem minoris respondemus assi­
gnando disparitatem inter opera moraliter
honesta hominis justi, et opera Christi in
hypothesi, quod gratiam habitualem non
haberet : etenim licet verum sit, quod
valor operum Christi in quacumque hy­
pothesi excedat incomparabiliter valorem
operum hominis justi puri ; nihilominus
in operibus istius concurrunt omnes condi­
tiones, quæ ai merendum supernaturale
priemium desiderantur : quod non ita con­
tingeret in Christi operibus, si in ea non
influeret

Alii
repbu

tar.

DISP. XXVIII, DUB. VI.
iniluoret, per gratiam habitualem. Et ratio
hujus discriminis est : quoniam opera puri
hominis justi non solum habent valorem
condignum præmio, per quem quasi in
actu primo ad illud merendum constituun­
tur; sed insuper ordinantur actu formali­
or, vel virtualiter in Deum iinem supornaturalein, et in actu secundo merentur.
Cum eaim purus homo aliter justus non
sil, quam per gratiam habitualem, qute
lotum suppositum ad Deum proprium
finem ordinat ; omnes actus hujus ordinis
capaces (ut sunt omnes moraliter honesti),
talem ordinem a gratia participant, et in
Deum finem ultimum diriguntur, ut magis
explicuimus loco in objectione citato. Cæterum opera Christi in hypothesi, quod
non exornaretur gratia habituali, quamvis
haberent infinitum valorem, per quem
sufficienter constituerentur in actu primo
ad merendum quodlibet præmium : nihilo­
minus nec referrentur, nec referri possent
in Deum ultimum finem supernaturalem :
quia hic ordo est impossibilis in opera­
tione absque influxu gratiæ habitualis, ut
hiesupponimus, et ostendimus locis relatis.
Quare cum prædicta ordinatio requiratur
ad merendum in actu secundo apud Deum :
idcirco Christus in tali hypothesi nullum
præmium supernaturale mereretur. Quod
vero, ea suppositione facta, hæc doctrina
nihil contineat absurdi ; potest a simili
declarari : nam ut Christus, aut quivis
alius mereatur in actu secundo, et præ­
mium sibi debitum faciat, requiritur pac­
tum, sivo promissio, ut diximus num. 3,
et locis ibi relatis. Demus itaque præmium
supponi repromissum homini puro, non
autem Christo ; et utrumque elicere eadem
opera. Profecto opera Christi forent incom­
parabiliter digniora, quam opera hominis
puri, ob dignitatem suppositi operantis :
quare opera Christi essent magis meritoria
in actu primo, sive quantum est ex parte
valoris. Quo non obstante homo purus
mereretur præmium in actu secundo, et
illud sibi faceret debitum ; non autem Chris­
tus ; quia in operibus hominis puri, licet
inferioris valoris, concurreret pactum ; sed
in operibus Christi, quamvis valoris superexcedentis, pacium non interveniret. Idem
itaque dicendum est in casu objectionis :
nam justus simul cum valore operum
conjungeret eorum directionem in Deum
finem supernaturalem : sicut ad merendum
in actu secundo præmium supernaturale
requiritur. Christus autem ex suppositione,

183

quod non haberet gratiam habitualem,
minime, posset sua opora in Deum supernaturalom finem referre. Ubi liquet prædictam disparitatem non revocari in mino­
rem valorem ex parte operum Christi ; sed
in defectum ejusdem conditionis meriti :
quod facta suppositione carentiæ gratiæ
habitualis in Christo nullum est absurdum.

DUBIUM VI.
An Christus potuerit mereri, et meruerit de
facto (jloriam essentialem?

Plura, quæ diximus dub. præced. faci­
lem aperiunt viam ad præsentis resolutio­
nem : quare non multum in ea tradenda
immorab.mur. Porro gloriæ essentialis
nomine significamus ipsam formalem beatitudinem, quæ in clara Dei visione con­
sistit, ut supponimus ex dictis tract. 9,
disp. 1, dub. 4, adjuncto etiam amore Dei,
ut plures ibi relati volunt, qui ad talem
visionem necessario sequitur. Alia vero,
quæ beatitudinem formalem supponunt,
ut immortalitas, et claritas corporis, atque
similia, non dicuntur pertinere ad gloriam
essentialem, sed ad accidentalem, quate­
nus in aliquo genere complent statum
beatitudinis.

§ IResolutio dubii quoad priorem ejus partem.

65. Dicendum est primo non implicare Prjma
quod Christus meruerit gloriam essentia- conclulem. Hæc assertio est valde communis inter sl0·
Theologos: sic enim docet Alvarez disp. 48, Alvartt.
præs, conci. 1, dicens neminem vidisse Arauxo.
qui teneat oppositum. Arauxo in dub. 4.
Godoi disp. 51 , § 8. Joan, a S. Thom. S.Thom.
Gonct.
disp. 18, art. 1 conci. 3. Gonet disp. 21, Philip
art. 5. conci. 2. N. Philippus disp, 9 ,P«
dub. 6, parte 1. Vasquez disp. 78, cap. 3. '^ογμ?'
Lorcadisp. 75. Aversa quæst. 19, sect. 5, Aversa,
conci. 1. Suarez disp. 40, sect. 1, qui pro Suarez
eadem refert B. Albertum Magnum , Hubionem, Majorem, Bassolium, et dicit esse
communem Scholasticorum in 3, disl. 18.
Fundamentum est satis perspicuum, et naiio
urgens : quia Verbum divinum potuit fuudaassumere naturam humanam sanctifie nam m^a"
per gratiam habitualem, et nondum glorificatam per visionem beatam, ut prop-otionabiliter contingit in nobis : nec enim
in hoç apparet aliqua repugnantia; pne-

184

DE INCARNATIONE.

sertim cum Verbum potuerit assumere
naturam absque ullo dono supernatorali,
quin et naturam irrationalem, ut cum
communi sententia statuimus disp. 9,
dub. 3, sed in ea hypothesi posset Christus
mereri gloriam essentialem : ergo non im- ,
plicat, quod Christus prædictam gloriam .
meruerit. Probatur minor tum a paritate :
nam quia nos habemus de facto gratiam
habitualem cum donis ei annexis, et non- I
dum habemus gloriam essentialem; possu- I
mus istam per operationes a gratia proce- ;
dentes mereri : ergo idem dicendum est de
Christo, si potest in eadem dispositione
constitui. Tum exemplo gloriæ corporis : !
nam quia Christus ab initio habuit gratiam ·
habitualem, et non habuit gloriam corpo- |
ris; potuit hujusmodi gloriam mereri : j
ergo si ab initio haberet gratiam habitua- |
lem, et non haberet essentialem gloriam ; '
posset hujusmodi gloriam mereri. Tum I
denique ratione a priori : quia Christus in j
tali hypothesi haberet omnes conditiones j
ad merendum gloriam essentialem requi- !
sitas: nam esset subjectum sanctum, et i
Deo gratissimum : deinde eliceret opera- j
tiones moraliter bonas, et infiniti valoris ;
præterea posset illas in finem supernatura- j
lem dirigere, et ad consequendum gloriam |
ordinare : ulterius posset accedere pactum, 1
et promissio ex parte Dei : et tandem Chris- J
tus nondum haberet gloriam, sed esset .
simpliciter in statu viatoris : concurrenti­
bus autem omnibus meriti conditionibus
comparative ad aliquod præmium, nulla
ratione negari debet, quod Christus illum
mereri potuerit : ergo Christus in tali hy­
pothesi posset mereri gloriam essentialem.
Ineideus
Et hæc quidem facile intelliguntur, facta
dubturn
«“diverscilicet suppositione, quod Christus non
Sj_ ___
sa Aue- haberet gloriam essentialem a primo con­
lorüm
placila. ceptionis momento. Major autem occurrit
difficultas, si dubium referatur ad gloriam
hujusmodi in primo illo momento commu­
nicatam. Circa quod Auctores proxime
relati dividuntur : nam Alvarez conci. 3.
Medina, Vasquez, et quidam alii negative
respondent : cæterum Suarez, Godoi et
plures alii tuentur partem affirmativam :
utrique autem verum ex parte docent, ut
statim explicabimus.
K>°oiu4
θθ’ ^t,au^em n°stram circa hoc punctum
rifio,u" sententiam proponamus, observandum est
dupliciter intelligi posse, quod Christus me­
reretur gloriam essentialem sibi collatam
in primo conceptionis momento. Primo si
collatio talis gloriæ fieret eo modo, quo de

facto contingit : secundo præscindendo a
prædicto modo. Et in priori sensu senti­
mus implicare, quod Christus potuerit
mereri gloriam sibi in primo conceptionis
momento communicatam : quod prælor
.Auctores supra relatos tuetur Joan, a
S. Thom. loco cit. conci. 2. Ratio est :
nam gloria essentialis sic de facto commu­
nicata fuit Christo, ut pnecesserit ordine
natune omnes, et singulos actus merito­
rios, et se habuerit ad illos per modum
principii. Primus namque actus, quem
Christus elicuit fuit visio beata, sic exi­
gente summa ipsius Christi dignitate, et
perfectione, ut recte observavit. Suarez, et
satis constat ex dictis disp. 17, dub. 4,
num. 44. Unde cum amor Dei finis ultimi,
et super omnia dilecti, a quo omnis actus
meritorius dependentiam habet, dirigatur,
et reguletur in Christo per visionem bea­
tam. ut ostendimus disp. 27, dub. 3 ; § 4,
sequitur gloriam essentialem sic de facto
communicatam fuisse Christo in primo
conceptionis momento, quod fuerit prin­
cipium influens in omnem ejus meritoriam
operationem. Atqui repugnat, quod princi­
pium meriti cadat sub merito, et sit effec­
tus illius, ut in superioribus sæpius dixi­
mus, et præsertim disp. 7, dub. 2, et 4.
Ergo implicat, quod Christus potuerit me­
reri gloriam essentialem sibi communicatam
in primo conceptionis momento, si fiat sup­
positio modi, quo talis gloria communicata
ipsi fuit. Confirmatur, et declaratur : nam
si Christus posset mereri gloriam essentia­
lem facta suppositione modi, quo illam de
facto habuit : vel esset per opera anteceden­
tia prædictam gloriam, vel per opera illam
supponentia ? neutrum dici valet : ergo
repugnat, quod Christus potuerit mereri
gloriam essentialem communicatam sibi
a primo conceptionis momento, si commu­
nicaretur eodem modo, quo illi de facto
concessa fuit Probatur minor : nam in
primis non posset Christus mereri gloriam
per opera antecedentia : quoniam de facto
ita habuit illam, quod prima Christi opera­
tio omnes alias antecedens fuerit visio
beata ; quare si mereretur gloriam per
opera antecedentia, jam non meretur glo­
riam communicatam eodem modo, quo
illam de facto habuit. Deinde non potuit
mereri prædictam gloriam per opera subsequemia ; quia ista supponunt gloriam
existentem, et se tenentem ex parte prin­
cipii : repugnat autem meritum suam
causalitatem extendere vel ad suum prin­
cipium,

DISP. XXVIII, DUB. VJ.
cipiuin, vel ad aliquid antecedenter exis­
tons; cum meriti motio ad hoc dirigatur,
ut primo ponatur præmii existentia, ut
ex professo ostendimus locis supra relatis.
c ;· in secundo autem sensu, atque ideo exelusa suppositione immediate præmissa,
Vi. et absolute loquendo, nullam roperimus
contradictionem in eo, quod Christus me­
reretur gloriam essentialem communicatam
in primo conceptionis momento : quare
assertionem nostram ad hunc etiam casum
extendimus, eumque volumus sub illius
generali resolutione comprehendi. Et pro­
batur ratione : quia non implicat Christum
mereri gloriam essentialem communicatam
tempore sequenti post instans conceptionis :
ergo nec repugnat, quod illam mereatur
communicandam in eodem conceptionis
momento. Antecedens constat ex dictis
num. præced. illudque docent omnes Auc­
tores pro assertione relati, contra quorum
nonnullos modo agimus. Consequentia vero
probatur : nam coexistenlia inter meritum,
et præmium pro eadem ducatione, gene­
raliter loquendo, minime repugnat, sed
frequentissime contingit, ut patet in aug­
mento gratiae, quod est præmium retribu­
tum intuitu actus intensioris in eodem
momento eliciti : ergo si Christus in primo
conceptionis momento potuit mereri glo­
riam essentialem tempore sequenti dan­
dam, pariter potuit mereri eandem gloriam
in eodem instanti conferendam. Confirma­
tur, et declaratur amplius : nam eo ipso,
quod gloria essentialis non habuerit essen­
tialem connexionem cum gratia habituali
in Christo, ut omnes Auctores relati sup­
ponunt; fieri optime potuit, quod Deus
uno decreto decreverit conferre Christo
gratiam habitualem præcisive a gloria, et
omnino independenter a meritis ; et alio
decreto statuerit conferre illi gloriam essen­
tialem dependenter a meritis, et ad primam
meritorum præsentiam, sive existentiam :
in hoc quippe nulla apparet contradictio :
sed eo ipso posset Christus mereri gloriam
essentialem conferendam in eodem concep­
tionis momento : ergo absolute non repug­
nat Christum mereri gloriam essentialem
in primo conceptionis momento commu­
nicandam. Probatur minor : quia supposi­
tione præmissa, concurrerent omnes con­
ditiones ad meritum desideratæ; siquidem
operationes Christi in eo momento elicitæ
essent dignæ gloriæ, provenirent a subjecto
grato, et supponerent pactum Dei de retri­
buendo gloriam essentialem, ubi primo

185

elicerentur opera Christi ; aliunde vero ta­
lia opera haberent sufficientem præcedentiaru, quam meritum requirit, ut influat
in præmium : ad hoc quippe non requiritur
priorités temporis, sed sufficit priorités
solius nature secun lum ordinem causalitatis.
67. Nec momenti erit, si dicatur, quod Præveniin tali eventu deficeret quasdam ad meren- ..lur.
dum conditio, nempe status viatoris ; si-° jec'°'
quidem Christus in eo primo momento
esset in statu beatitudinis, cum illam tunc
consequeretur. Id, inquam, minime refert :
quoniam de potentia absoluta non repu­
gnat comprehensorem, et existentem extra
statum viæ mereri, ut cum communi sen­
tentia statuimus tract. 16, disp. 1, dub. 4,
conci. 2; nam cum beati eliciant plures
actus liberos, et moraliter honestos, et
quantum est de se, dignos præmio; nulla
est repugnantia in eo, quod accedente pacto,
sive promissione ex parte Dei, mereantur
de novo per tales actus aliquod præmium.
Unde cum resolutio nostra procedat per
respectum ad potentiam Dei absolutam,
minime ex vi talis conditionis impeditur
quod Christus potuerit mereri gloriam es­
sentialem sibi in primo conceptionis mo­
mento communicatam. Accedit in Chisto
occurrere specialem rationem præ aliis bea­
tis, qui sunt simpliciter extra viam : nam
Christus posset esse viator ex parte corporis,
et ex parte animæ ut amissibiliter informan­
tis. Unde sicut hac de causa meruit de facto,
licet fuerit ex parte animæ comprehensor,
ut supra observavimus num. 2, sic posset
in prædicta hypothesi mereri ipsam beatitudinem essentialem. Eo vel maxime,
quod actus, quibus Christus prædictam
gloriam mereretur, non procederent a
gratia ut consummata, nec a Christo ut
existente in statu beatitudinis : sed pro­
venirent a gratia secundum se, et regula­
rentur per lumen visione inferius, et ordine
naturæ anteverterent statum beatificum,
ut infra magis constabit ubi diluemus fun­
damenta contraria. Quod in quæstione
pertinente ad potqntiam Dei absolutam so­
let esse genus optimum probationis. Et
hac de causa non expedit, quod ulterius
circa illam immoremur.

§ π.
Alterius partis dubii decisio.

68. Dicendum est secundo Christum de

Secuuda
conclu·

sio.

DE INCARNATIONE
facto non meruisse gloriam essentialem.
potest, quod meritum, et præmium coexis­
D.Thùm. ita D. Thom. in præs. art. 3, cui subscri­
tant in eodem momento. Et ita contingit
Cajriain augmento gnuito : retribuitur enim in
bunt discipuli Cajetanus. Medina, et SylUoS eodem instanti, in quo elicitur actus inten- ,
Mcinu. vius eodem art. Arauxo dub. 4, conci. 1,
SyfriBs.
sior meritorius ejus augmenti. Idemque
AraaxOc’Joan, a S. Thom. disp. 18, art. 1, conci. 1.
contingeret, si Christus mereretur gloriam
Joana. a Cabrera disp. , g 3. Alvarez disp. 43.
&K. Godoi disp. >1 § 9. Gonetdisp. 21, art. 1,
essentialem dandam in eodem conceptionis
momento, ut esse absolute possibile dixi­
A Inrex
et alii quam plures. Id ipsum freGodoi
Gonel·. Quontius tuentur alii Theologi, Magister mus num. 66. Ergo ex eo, quod Christus
de facto meruerit gloriam essentialem, inef­
D.Bo8t-in3. dist. 18, ubi D. Bona vent, et Ri­
vent.
ficaciter colligitur illam non semper ha­
Rich >r- chardus art. 2. quæst. 1. Scotus, et Ga­
buisse.
dus.
briel quæst. unica, Durandus quæst. 3.
• Id, inquam, minime refert : quia licet Obmt·
Gâbrid. Suarezdisp. 40, sect. 2. Vasquez disp. 78,
meritum, et præmium ex communi eorum tan
,ar·
Darsn- cap. 2. Lorca disp. 75, conci. 1. Logo
ratione non habeant conceptus incomposSuirez. ^isP‘
secL *’ num‘ I0, Castillo disp. 14,
sibiles, et qui nequeant naturaliler in eadem
Vaiqae). quæst. 3, conci. 2. Lumbier num. 1964,
du ratione contingi, fieri tamen valet, quod
et alii.
Probatur primo ratione D Thom. in hoc aliquod meritum, et aliquod præmium ex
Ratio
fawh- art. 3, quoniam si Christus meruisset de
suis specificis rationibus habeant natura­
menta­
bs.
facto gloriam essentialem, caruisset pro lem repugnantiam, ut nequeant in eodem
instanti conjungi : sic autem se haberent
primo conceptionis momento gloria essen­
meritum gloriæ essentialis, et ipsa gloria :
tiali : consequens est falsum : ergo Chris­
unde ex eo, quod dicatur Christum me­
tus de facto non meruit prædictam gloriam.
Minor est certa : tum quia omnes ita de ruisse gloriam essentialem, optime juxta
qualitatem materiie collegit D. Thom. inde
facto supponunt, quod Christus fuerit bea­
inferri, quod Christus non habuerit semper,
tus a primo conceptionis momento : cum
enim gloria essentialis sit quasi pars pleni­ sive ab initio praedictam gloriam. Ratio
tudinis gratiæ; et Christus ab initio fuerit autem est : quoniam si meritum Christi
præcessisset beatitudinem (ut profecto prae­
plenus gratia, et veritate ; minime dubitari
cederet, si illam mereretur), non posset
potest, quod habuerit ab initio essentia­
lem gloriam ; idque satis constat ex didis regulari cognitione beata, nec cognitione
disp. 17, dub. 4, num. 44. Tum etiam per se infusa, quæ ad beatam consequitur;
quia ut optime tradit D. Thom. in hoc sed deberet regulari cognitione imperfecta,
art. 3, circa meritum Christi, et perfectio­ et obscura, ut in nobis merentibus beatitu­
dinem contingit ; sed prædicta cognitio im­
nes, quas per meritum habuii, sic discur­
rere debemus, quod Christo attribuamus perfecta, et obscura nequit conjungi saltem
illud quod attentis omnibus est eidem me­ juxta naturalem rerum conditionem cum
cognitione clara, et perfectissima beatitudilius, et perfectius; sed attentis omnibus,
melius, et perfectius illi fuit habere glo­ nis : ergo si Christus meruit de facto glo­
riam essentialem ; sequitur Christum ali­
riam essentialem a principio conceptionis,
quando illa caruisse. Acceditdiscursum D.
quam ea carere, ut idam haberet ex meri­
tis : ergo absurdum est dicere Christum ab Thom. optime, et generaliter concludere,
initio suæ conceptionis caruisse gloria es­ licet non applicetur duration! reali, sed vel
sentiali, ut illam per meritum comparave­ soli signo, et prioritate naturæ, si in hunc
rit. Major autem ostenditur : quia meritum j medum expendatur : quia de ratione me­
comparatur ad præmium sicut via ad ter­ riti est esse operationem, quæ saltem or­
minum : unde non est ejus, quod jam ha- dine naturæ præcedat terminum : ergo si
* betur ; sed ejus quod nondum habetur : ergo I Christus meruit beatitudinem essentialem,
si Christus meruisset gloriam essentialem ; sequitur, quod antecedenter ad visionem
non semper illam habuisset, sed debuisset |I beatificam, et ad amorem Dei per visionem
ea carere saltem pro primo conceptionis regulatum, habuerit aliquam operationem,
momento.
utique imperfectam, et tendentem in visio­
EiTu69. Nec refert, si dicas majorem hujus nem : absurdum autem est dicere quod
giam. discursus esse falsam, et probationem ejus Christus de facto non inchoaverit ab ope­
inefficacem : quia cum de ratione meriti ratione perfectissima visionis, sed ab ali­
non sit esse motum successivum, sed pos­ qua alia imperfecta; sive', et in idem redit,
sit esse operatio instantanea ; optime fieri | quod in aliquo signo, in quo extitit, et ope­
ratus

DlftP. XXV1I1, DUB. Vi.
ratus est, non fuerit beatus, sed tendens ad
beatitudinem : ergo nulla ratione dici debet Christum do facto suam gloriam essen­
tialem meruisse. Exempla vero, quæ in
oppositum afferebantur, minime labefac­
tant discursum I). Thom. qui, ut diximus,
procedit juxta subjectam materiam : et de­
terminatum beatitudinis præmium. Nam
ad primum respondetur, quod augmentum
gratia? potest coexistere cum cognitione
obscura, et imperfecta, atque ideo cum me­
rito per eam regulato : cujus oppositum
contingit in beatitudine ob oppositam ratio­
nem. Et ad secundum dicendum est casum
eo loco admissum procedere per respectum
ad absolutam Dei potentiam, quæ ageret
supra connaturales rerum exigentias, et
propriam Christi perfectionem : et sic fieri
potuit, quod Christus per actus minus connaturaliter, et a principio minus perfecte
elicitos mereretur gloriam essentialem.
Cæterum de facto nec ita processit, nec
ipsius dignitati congruebat ita procedere :
sed omnis actus, quem elicuit, gratiam
consummatam supposuit: alias pro aliqua
duratione, aut signo naturæ præsupponeretur carens beatitudine.
^•°· 70. Insistes : nam discursus D. Thom.
non potest restringi ad incompossibilitatem
meriti, et præmii consideratorum secun­
dum peculiares eorum rationes, sed extendi
debet ad omne meritum et præmium se­
cundum generales eorum conceptus : sic
autem acceptus nihil probat, ut patet in
augmento gratiæ, quod suo merito coexis­
ts : ergo pnedictus discursus est penitus
invalidus. Probatur major : quia resolutio
D. Thom. quam eo discursu suadet, ex­
tenditur ad meritum gratiæ, et ad meritum
scientiæ : certum autem est, quod gratia,
et scientia secundum suas peculiares ratio­
nes non habent incompossibilitatem cum
merito, sed possunt illi coexistere : ergo
vel nihil probat D. Thom. vel loquitur de
merito, et præmio secundum generales
eorum conceptus. Quod magis liquet recoMw-lendo verba S. Doctoris, quæ sunt hæc :
Quia omni nobilitas, el perfectio esi Chrislo
attribuenda ; consequens esi, quod ipse per
merilum habuerit illud, quod alii per meri­
lum habent : nisi sil tale quid, cujus caren­
tia magis dignitati Christi, el perfectioni
prejudice l, quam per meritum accrescat.
1'nde nec gratiam, nec beatitudinem animæ,
nec divinitatem meruit. Quia cum meritum
non sil, nisi ejus, quod- nondum habetur :
oporteret, quod Chrislus istis aliquando ca-

187

ruissel ; quibus carere magis diminuit di­
gnitatem Christi, quam augeat merilum.
Respondetur primo negando majorem. Di«pe!ii
Ad cujus probationem dicendum est D. tur’
Thomarn loqui non de qualibet gratia, sed
de gratia consummata; nec de qualibet
scientia, sed de scientia per se infusa, quæ
ad scientiam beatam consequitur. Gratia au­
tem consummata, et scientia per se infusa
habent secundum suas peculiares rationes
incompossibilitatem, saltem connaturaliter
loquendo, cum merito: quia istud, cura
non procedat ab illis, debet regulari aliqua
ratione imperfecta, ut in nobis tendentibus
ad illa præmia contingit : unde tale meri­
tum nequit coexistere statui beatitudinis,ad
quem pertinent gratia consummata, et
scientia per se infusa. Unde discursus D.
Thom. in merito, et praemio, de quibus
agit, non præscindit a peculiaribus eorum
rationibus, sed eis attentis procedit. Pi.espondetur secundo omittendo majorem, et
negando minorem : quia licet meritum ex
sua generali rat one non excludat coexistentiam physicam cum præmio pro eodem
instanti ; nihilominus ex ipsa sua ratione
communi petit non coexistere præmio pro
omni signo, sed potius ipsum præcedere
prioritate naturæ. Quod generaliter verum
est : quia omne meritum est causa præmii,
ipsumque præit in genere causæ efficientis.
Id vero sufficit ad discursum D. Thom.
nam si Christus meruit beatitudinem, se­
quitur quod ejus operatio anteverterit bea­
titudinem, et statum gratiæ consummatæ,
atque ideo quod processerit ab alio princi­
pio non ita perfecto. Quod est absurdum ;
cum constituat Christum imperfecte ope­
rantem, et præsuppositum in aliquo esse
imperfecto, a quo progressus fuerit ad com­
parandum sibi per operationem statum
nobiliorem beatitudinis. et gratiæ consum­
matæ. Et hoc esse magis ad mentem D.
Thom. censemus : quia non loquitur de­
terminate de præcedentia temporis, sed ab­
solute : et sic processit cum majori univer­
salitate dicens : Cum merilum non sil nisi
ejus, quod nondum habetur; oporteret, quod
Chrislus aliquandoislis canuisset. Quæ .verba
non determinant tempus, sed comprehen­
dunt etiam signum, aut instans naturæ,
in quo Christus præsupponatur carens illis
perfectionibus.
71. Probatur secundo eadem assertio Aliud
ratione D. Thom. locis slatim referendis : 3Ssernam Christus de facto habuit gloriam na- tl0U.e
turaliter, sive debito connaturalitatis : æ0°m.'

-

188

*·

DE INCARNATIONE.

ergo de facto non habuit gloriam ex meri­
lumen gloriæ spectat : ergo si Christus do
tis. Consequentia constat : nam quod ha­ facto nou meruit gratiam, nec meruit lu­
betur ex meritis, convenit contingenter,
men glorifié. Tum etiam quia omnes habi­
et dependentor a recipientis arbitrio, et tus, sive virtutes, cum quibas gratia primo
tanquam aliquid adventitiam : atque ideo
producitur, dimanant physice ab illa, et
nequit competere naturaliter. Antecedens producuntur ex vi ejusdem actionis, sive
autem probatur : nam gratia Christo de causalitatis ; eo quod tales habitus pro­
facto communicata fuit gratia consummata ducuntur non per se, sed ad productionem
per gloriam sed gratia dé facto communi- gratiæ, quæ in supernatural! ordine habet
cata Christo fuit ipsi debita debito conna­
rationem natura·, ut ex professo ostendi­
turalitatis, et tanquam quædam proprietas mus tract. 14, disp. 4, dub. 6; sed lumen
gloriæ productum in Christo fuit simul
unionis hypostatic®, quæ licet ab ea phy­
cum gratia habituali ; siquidem Christus
sice non dimanaverit, ut diximus disp. 13,
dub. 2, eidem tamen connaturaliter debe­ illud habuit a prima sua conceptione :
batur, nt explicuimus ibidem, et in Com­ ergo dimanavit a prædicta gratia, et ter­
minavit eundem influxum : atque ideo si
mem, ad ari. 12, quæst. 2: ergo gloria fuit
gratia habitualis de facto non fuit producta
Cbristo communicata naturaliter, sive ti­
tanquam terminus, et effectus meritorum
tulo connaturalitatis. In quo sensu loquiD.ihom. tur D. Thom. (gloriam nomme gratiæ ha­ Christi; idem de lumine gloriæ dicendum
bitualis comprehendimus) pluribus in iocis,
est.
72. Nec refert, si opponas, quod sicut OljHut supra quæst. 7, art. 3, ubi ait : Gratia
habitualis Christi inleUigitur consequens lumen gloriæ sequitur ad gratiam, et com­ tio.
paratur per modum proprietatis ipsius, ita
hanc unionem, sicut splendor solem. Et ad
2 : Gratia habitualis inleUigitur consequens gloria corporis sequitur ad gloriam animæ
unionem sicut quædam proprietas naturalis. et comparatur ad eam per modum cujusI'nde et August, dicit in Enchir. quod gratia dam consectarii : quo nem obstante juxta
nostram sententiam Christus, qui non me­
est quodammodo Christo homini naturalis.
Et quæst. 6, art. 6. inquit : Gratia habi­ ruit sibi gloriam animæ, meruit sibi glo­
riam corporis, et hæc terminavit diversum
tualis perlinens ad spiritualem sanctitatem
influxum, utique meritorium : ergo ex na­
illius hominis est effectus quidam conse­
quens unionem, secundum illud Joan. 1 :
turali consecutione luminis gloriæ ad gra­
Vidimus gloriam ejus, quasi Unigeniti a tiam Christi non recte colligimus, quod si
Patre, plenum gratiæ, el veritatis. Per quod Christus non meruit gratiam, non meruit
datur intelligi, quod ex hoc ipso, quod ille lumen gloriæ. Et augetur difficultas des­
homo est Unigenitus a Patre, quod habet per truendo principale nostrum motivum : nam
unionem, habet plenitudinem gratiæ, cl veri­ gloria corporis debita, et communicata fuit
tatis. Ad quam gratiæ, et veritatis plenitu­ Christo titulo connaturalitatis : erat enim
dinem pertinet ipsa gloria, perquam gratia connaturaliter debita : et nihilominus si­
consummatur, et veritas prima cognoscitur mul fit it effectus meritorum Christi, eisdem
in seipsa. Recolantur dicta locis relatis,
retributus tanquam corona : ergo licet
ubi plura invenientur, quibus probatio hæc gloria animæ fuerit Christo naturaliter de­
promoveri queat.
bita, et debito connaturalitatis communi­
Ciuaiio*
Confirmatur : nam Christus de facto non cata; minime sequitur, quod Christus il­
meruit gratiam habitualem, ut supra sta- ! lam sibi non meruerit : potuit namque sicut
tuimus num. 53; ergo de facto non meruit I gloriam corporis, sic etiam g. oriam animæ
lumen gloriæ : et consequenter nec visio- ; utroque titulo habere.
,
g
nem beatificam, aut gloriam essentialem. I
Id, inquam, non refert, sed dispellitur Ddiia.
Hæc secunda consequentia patet ex prima :
ob satis manifestam disparitatem : quoquia ad idem meritum pertinet mereri lu­ I niam etsi gloria corporis sequalur naturamen gloriæ, et visionem : ergo si Christus I liter ad gloriam animæ, et comparetur per
de facto lumen gloriæ non meruit ; sequi­ I modum proprietatis, et effectus secuntur, quod visionem, sive gloriam essentia­ i dariii ; nihilominus de facto non sic in
lem non meruerit. Prima vero consequen­ Christo producta fuit : ut enim tides docet,
tia probatur ex antecedenti : tum quia ' et ipsa ratio mysterii, et modus redemptiogratia habitualis ab initio conceptionis I nis nostræ exigebat, Christus non habuit
Christo infusa non fuit gratia imperfecta, i ab initio suæ conceptionis corpus gloriosed consummata, ad quam perfectionem I sum, sed post mortem. Quare relictus est
illi

DISP. XXVIII, DUB. VI.

illi locus ad comparandam sibi per propria merita gloriam corporis. Quo exemplo
ad summum evincitur Christum potuisse
swuudum providentiam extraordinariam
mereri gloriam animai essentialem : si illam non habuisset a principio, et antecedenier ad omnem operationem, ut supra
jam admisimus num. 06. Sed res de facto
aliter contigit : infudit namque Deus
Christo gratiam habitualem cum omnibus
virtutibus, inter quas computatur scientia
beata, seu lumen gloriæ, idque titulo connaturalitatis ob exigentiam, et dignitatem
suppositi : quod autem ita producitur, non
dependet a titulo adventitio, et contingenti
meritorum, nec terminat horum influxum ;
sed illum antevertit per modum cujusdam
proprietatis omni operatione prioris. Unde
etiam patet ad diflicultatis augmentum :
nam licet gloria corporis fuerit naturaliter
debita, aut etiam esset connaturaliter pro­
ducta; non tamen ab initio, sed postmor­
tem Christi, ut fides docet : quare permisit,
quod Christus in eam tenderet per opera
meritoria. Sed gloria animæ fuit producta
ab initio conceptionis, et ex vi ejusdem in­
fluxus attingentis gratiam : qui modus
exclusit, quod Christus habuerit influxum
meritorium in illam : cum illa connaturalilasin eo posita fuerit, quod sicut gratia,
ita et gloria animæ pertinuerint quasi ad
esse, vel ad minus ad actum primum, et
prævenerint omnem aliam accidentariam,
seu liberam operationem. Diximus, licet
gloria corporis esset conno.turaliler producta :
nam revera non ita contigit in eo ipso,
quod non fuerit ab initio simul cum animæ
gloria producta in subjecto de se capaci ;
sed miraculum potius in hac separatione
intervenit. Quod necessarium fuit supponere, ut Christus de facto gloriam corporis
mereretur.

j
!
I
j

I
I
j
I

1

I

I
;

I
:

§ ni.
Satisfit motivis adversantium opinionum.

!

Eai

73. Adversus primam nostram assertionem sentiunt Sylvius in hoc art. 3, ubi Metœn- dina in sua quæst. 5, conci. 4. Cabrera
disp. 7, § 4, conci. 2. Nazarius controver.
üu. unica, conci. 2. Vasquez disp. 78, cap. 3,
et alii, qui negant Christum potuisse ullo
/«. modo mereri suam gloriam essentialem,
'IHW· præsertim habitam, vel habendam in primo
conceptionis momento. Et idem sentire vi­
tas. detur Scotus in 3, dist. 18, quæst. unica,

189

S Hoc viso. Gabriel ibidem art. 3, dub. 2.
Ilenricuf» qtiodlib. 6, quæst. 6, et quidam Gabriel ·
alii. Quæ sententia potest probari primo : Hen ri­
nam si Christus potuisset mereri suam glo­ cas.
riam essentialem, illam de facto meruisset ;
siquidem Christo attribui debet omnis per­
fecto non repugnans ; sed Christus de facto
non meruit suam glori am essentialem, ut
statuimus num. 68 ; ergo Christus nullo
modo potuit illam mereri. Sed ad hoc ar­ Primi
­
gumentum satis constat ex dictis num. 61, argu
menti
et toto g præced. quod non omnis perfec­ solatia
tio possibilis constituenda est in Christo,
quando vel invertit connaturaliorem, et
perfectiorem modum operandi, vel affnrt
carentiam majoris perfectionis. Et hoc
modo se haberet meritum gloriæ essentia­
lis in Christo : quia consequenter admit­
tenda foret in eo aliqua operatio a gratia
consummata non procedens, et quæ Chris­
tum sub carentia beatitudinis supponeret.
Unde ex eo, quod prædictum meritum, ad­
juncta aliqua imperfectione, et minori connaturalitateinmodo operandi, fuerit Christo
possibile, ut afflrmamus ; non sequitur
Christum de facto ita meruisse : sed magis
infertur oppositum, utpote ad majorem
Christi perfectionem conducens.
74. Arguitur secundo : nam implicat Secun­
dum
esse in termino, et moveri ad terminum : argu­
sed Christus per gloriam essentialem cons­ mentant.
tituitur in termino : ergo implicat, quod
per meritum moveatur ad talem gloriam :
atque ideo repugnat Christum mereri præ­
dictum gloriam in primo conceptionis mo­
mento habitam. Confirmatur : quia me­
ritum habet necessario annexam spem
consequendi præmium : sed implicat con­
jungere spem beatitudinis cum ipsa beatitudine in eodem instanti habitam; cum
objectum proprium spei sit futurum ar­
duum : ergo Christus nulla ratione mereri
potuit beatitudinem a primo momento
conceptionis possessam.
Despondetur ad argumentum, quod mi­ Dilui­
nor solum verificaturin motibus successivis tur.
secus in mutationibus instantaneis : in his
namque simul est fieri, et factum esse. Et
ita se habet meritum, quod proinde coexistere valet in eodem momento cum præ­
mio, ut satis liquet in actu intensiori, qui
meretur augmentum gratiæ, illudque in
eodem instanti, in quo elicitur, consequi­
tur. Et eadem ratione non est implicatio
in eo, quod Christus in primo Incarnatio­
nis instanti mereretur gloriam essentialem,
et illam in eadem duratione obtineret.

DE INCARNATIONE.
Unde ad confirmationem dicendum est
majorem solum verilicari, ubi meritum, et
præmium habent rationes essentialiter inconjungibiles, ut contingit in merito per
fidem comparative ad præmium visionis.
Sed non esse veram universaliter liquet in
exemplo proxime allato : nam merens
augmentum grati® consequitur illud in
eodem momento, et facit illud sibi actu
præsens : quare illud non sperat, sed pos­
sidet ; praesertim si rem, prout est in se
ipsa cognoscat. Quod satis declarat de es­
sentia meriti non esse, quod habeat ad­
junctam spem consequendi praemium. Et
certe beatis non repugnat mereri, ut dixi­
mus tract. 16, disp. l,dub. 1, conci. 2,
et tamen in beatis non est. nec esse valet
spes theologica, quæ in aliis merito adjun­
gitur, ut constat ex dictis tract. 18, disp 3,
dub. 2. Et si insistas, quod omne meritum
procedit ex amore præmii : sed non ex
amore gaudii, quod supponit bonum præsens : ergo ex amore desiderii, quod respi­
cit bonum futurum, et coiocidit cum spe.
Respondetur negando consequentiam, quæ
inepte colligitur ex praemissis : nampræter
illas species amoris datur aliquis amor spe­
cialiter dictus, qui respicit bonum non ut
praesens, nec ut absens, sed praecisive ab
his differentiis consideratum secundum se.
Et ita Christus potuit mereri gloriam es­
sentialem sine desiderio, vel spe ipsius
tunc præsentis, sed ex simplici amore erga
ipsam.
Tertiam
75. Arguitur tertio (et potest esse re­
megum. P^ca contra praecedentem doctrinam' ,
quoniam ut Christus in primo conceptionis
momento mereretur gloriam essentialem
tunc habitam, deberet habere amorem cha­
ritatis, quo Deum finem ultimum superna­
turalem diligeret super omnia, anteceden­
ter ad ipsam gloriam : sed hoc implicat :
ergo et quod Christus mereatur gloriam es­
sentialem habitam in primo conceptionis
momento. Major, quam aliqui Juniores negaut, existimantes pro tali merito sufficere
actus aliarum virtutum dignificatos a di­
vino Christo supposito, est certa in nostris
principiis : quia nequit salvari meritum
de condigno praemii supernaturalis apud
Deum, nisi habeat rationem obsequii erga
ipsum : nec hanc rationem habere valet,
nisi referatur ad eum tanquam ad ultimum
finem supernaturalem. et super omnia di­
lectum : quod pertinet ad amorem charitalis, ut supra expendimus num. 5G, et locis
ibi relatis. Minor autem probatur : quia

Christus beatus in primo conceptionis
momento diligeret necessario Deum amore
beatifico, sicut in aliis beatis contingit :
ergo non diligeret Deum alio amore cliaritatis elicito anteeo lenter ad visionem. Pa­
tet consequentia : nam implicat duo acci­
dentia solo numero distincta recipi in
eodem subjecto : sed amores illi forent
ejusdem speciei, et solo numero differrent;
siquidem attingerent idem formale objec­
tum, Deum scilicet ultimum finem dilec­
tum super omnia, ut satis constat ex dictis
disp. præced. dub. 3, § 3, ubi hoc motive
exciusimuseorumopinioaem, qui ut salvent
Christum fuisse liberum in diligendo Deum,
docent habuisse duos charitatis amores
diversis scientiis regulatos : ergo implicat
Christum in primo conceptionis momento
habere amorem beatificum, et alium actum
amoris Dei elicitum antecedenter ad glo­
riam.
Confirmatur : nam si Christus antece- Coi£rdenter ad gloriam in eodem conception^ Cilti·
momento habitam elicuisset actum amori
Dei, talis amor deberet per aliquod lumen
intellectivum regulari : sed huc est impos­
sibile : ergo et quod Christus habuerit
illam amorem pro priori ad visionem : at­
que ideo et quod gloriam essentialem me­
ruerit. Utraque consequentia legitime in­
fertur ex praemissis. Major est certa : quia
sicut omnis actus voluntatis supponit ali­
quem actum intellectus; ita amor supernaturalis debet supponere supernaturalem
objecti cognitionem, et lumen quod sit
principium illius. Minor autem ostenditur:
nam in primis prædictum lumen non po­
tuit esse lumen gloriae; alias fuisset prin­
cipium actus meritorii; et sub ejus influxu
non caderet. Deinde non potuit esse lumen
fidei : hæc enim est obscura, et nequit cum
visione tunc habita conjungi juxta doctri­
nam a nobis traditam tract. 17, disp. 3,
dub. 2. Denique non potuit esse lumen
scientiæ infusæ : tum quia hæc consequitur
ad scientiam beatam, atque ideo illam
præcedere non potuit. Tum etiam quia
scientia infusa subordinatur beatæ, et su­
binde in ejus absentia est obscura : ergo
si amor ille procederet ex regulatione scien­
tiæ infusæ pro priori ad actum scientiæ
beatæ; talis regulatio esset obscura : atque
i'Vo conjungi non posset in eodem instanti
cum visione clara, sicut de cognitione fidei
proxime dicebamus.
A I argumentum respondetur impugnare Sehur
jr;i·
| præcise meritum Christi erga suam beati- mensi.
tudinem

XXVIII, DUB. VI.

todinem in primo momento habitam : sed I
non excludere meritum Christi erga pandem
heaiitudinem alia du ratione habendam : pi
posterius hoc sufficiebat ad veritatem nosme assertionis , qum indefinita est. Sed
quia primum illud sub ea etiam compre­
hendere voluimus, respondemus conce­
dendo sequelam, quam ejus probatio effi­
caciter evincit, et negando minorem. Ad
cujus probationem negamus antecedens :
nam ex suppositione secundum divinam
potentiam admissa, quod Christus antecodenter ad visionem in primo conceptionis
momento habitam haberet amorem charitalis, quo Deum finem ultimum super om­
nia diligeret, et qui est actus simpliciter
primarius prædictæ virtutis; non eliceret
alium actum ejusdem amoris, qui ad visio­
nem, ut alias solet, consequeretur. Sed eo
ipso, quod Deus vellet ad primum illum
actum concurrere; necessiiaretur ad non
concurrendum ad posteriorem, et ad sus­
pendendum suum concursum circa ipsum.
Nec aliam hujus doctrinæ rationem red­
dere opus habemus, nisi quam argumentum
proponit, nempe duo accidentia solo nu­
mero distincta non posse in eodem sub­
jecto coexistere; et prædictos actus solo
numero differre ob formalem, et specificam
identitatem objecti. Nec durum, vel ab­
surdum censeri debet, quod in tali hypothesi amor beatificus, qui ad visionem
naturaliter sequitur, impediretur : nam
cum in prædicta hypothesi plura alia con­
tingerent præter, et contra naturalem re­
rum ordinem, attentis præcise, quæ simdiciter non implicant; et fiat suppositio
utique possibilis) præexistentiæ alicujus
amoris Dei in illo instanti pro priori ad
visionem; consequenter præcluditur locus
alteri amori solo numero diverso : quia
implicat duo accidentia solo numero di­
versa recipi in eodem subjecto. Quare Deus
primum intendens obligaretur suspendere
secundum : et Christus in primum influens
ηοη posset ad secundum concurrere ; orta
scilicet necessitate hac ex illa suppositione
libera per divinam potentiam inducta, ut
frequenter in similibus contingit, Unde
cum admittimus Christum potuisse in
primo conception s momento mereri glo­
riam essentialem tunc conferendam, ut
num. G6 significavimus ; gloriæ essentia­
lis nomine non significamus amorem beatiücum qui tanquam pars integralis ad statum
beatorum, pertinet sed solum visionem, in
qua formalis beatitudo adæquate consistit.

101

Prædictum enim amorem non mereretur
Chriblusut in eodem instanti conferendum,
ob rationem hactenus traditam, quæ ita
convincit, ut oppositum conciliare nes­
ciamus : sed mereretur illum, ut elicien­
dum in duratione sequenti, cessante vide­
licet primo ilio amore libero, et meritorio.
Ad confirmationem negamus minorem. Diruitor
Ad cujus probationem dicendum est, quod côn(*r"
talis actus amoris non regularetur lumine
gloriæ, nec lumine fidei, ut inducite pro­
bationes recte convincunt : sed regularetur
lumine scientiæ infusæ collate præternaturaliter, aut per modum transeuntis. Et ad
primam hujus partis impugnationem res­
pondemus, quod licet lumen scientiæ infu?æ sequatur per se, et connaturaliter
loquendo ad lumen gloriæ, nihilominus
præternaturaliter, et per modum disposi­
tionis communicari valet antecedenter ad
illud : quia prædicta dependentia non est
essentialis, sed solum connaturalis, supra,
et contra quam Deus agere potest : sicut
licet accidens supponat substantiam, po­
test tamen divinitus produci, aut etiam con­
servari antecedenter ad illum. Ad secun­
dam probationem negamus antecedens :
quia objectum proprium scientiæ per se
infusæ non est Deus in se ; sed est ens
creabile repræsentabile per propriam spe­
ciem, et Deus quitenus in creaturis relucet,
sive quantum ad existentian : quare co­
gnitio scientiæ per se infusæ, etiamsi sepa­
retur a visione beatifica, non est obscura,
sed clara, ut satis constat ex dictis disp. 19,
dub. 4. Unde falsum est, quod scientia per
se infusa subalternetur beatæ : non enim
procedit attingendo conclusiones ut deduc­
tas ex principiiscognitis per scientiam bea­
tam, uti se habet Theologia nostra, quæ
proinde in absentia beatæ est obscura : sed
procedit modo longe diverso, cognoscendo
videlicet objecta per species proprias, et
Deum quoad an est, sive prout in effecti­
bus tam naturalibus, quam supernaturalibus resplendet : quod totum clare attingit,
etiamsi fiat præcisio a visione Dei in se.
Et ideo amor,quem Christus in primo ins­
tanti eliceret, posset optime regulari per
scientiam infusam ahsque ulla obscuritate
privativa, et visione clara tum simul exis*
tenti incompossibili.
76. Nec referi si opponas (et est speciale Objectio
Vasquii motivum) fieri non posse, quod in Vaz'laii·
eodem instanti concurrant cognitio Dei per
scientiam infusam, et cognitio Dei per
scientiam beatam; et quod amor non oria-

192

Profliga­
tur.

DE INCARNATIONE.

tur a scientia beata, sed ab infusa : ergo
disponi non potuit, quod talis amor orire­
tur a scientia infusa, et mereretur beatam ;
sed ortum necessario a beata duceret : cum
quo minime cohæret esse meritum illius ;
siquidem principium meriti non cadit sub
merito. Cætera constant. Et antecedens
suadetur : quia concurrentibus duobus motivis ad eundem affectum, ah illo motivo
trahit affectus originem, quod fortius mo­
vet, et evidentius convenientiam objecti
repræsentat : sed manifestum est. quod
scientia beata fortius movet, et efficacius
repræsentat convenientiam amandi Deum,
quam scientia infusa : ergo concurrenti­
bus in eodem momento cognitione Dei per
scientiam beatam, et cognitione Dei per
scientiam infusam, fieri non potuit quod
amor Dei processerit ex regulatione per I
scientiam infusam, et non ex regulatione
per scientiam beatam.
Respondetur negando antecedens. Ad cu- i
jus probationem dicendum est solum per- i
suadere juxta suavem providentiam, et
attentis naturis rerum; secus autem per
respectum ad potentiam Dei absolutam, se- i
eundum quam in præsenti loquimur. Quia |
licetconnaturalesit, quod fortius motivum,
et perfectius cognitum moveat ad affectum |
impediendo motivum alterius moti vi infe- ί
rioris, aut minus perfecte cogniti; fieri I
tamen divinitus valet, quod Deus impediat ,
affectum, qui ad motivum fortius, vel per- <
fectiori modo cognitum sequeretur ; et
quod velit concurrere ad affectum, qui im- '
perfectiori motivo, vel imperfectiori modo I
apprehenso correspondet. Sicut concurren- ;
tibus calido ut octo, et calido ut duo ad ca- i
lefaciendum, calor connaturaliter fieret a ;
calido ut octo ; quo excluso, aut impedito i
calor non fieret a calido ut octo, sed a ca­
lido ut duo. Et ita proportionabiliter con- ]
tingeret in nostra hypothesi, si Deus vel- I
let communicare Christo gloriam essen­
tialem tanquam præmium meriti in eodem
momento eliciti : eo ipso obligaretur non
concurrere ad amorem beatificum, qui connaturaliter loquendo sequitur visionem ;
sed ad alium amorem non beatificum, qui
regulationi per scientiam beatam corresponderet, et visionem anteiret. Eo vel ma­
xime, quod licet illa duo motiva, sive duæ
regulationes in eodem instanti reali con­
currerent; nihilominus regulatio per scien­
tiam infusam esset simpliciter prior ordine
naturæ, quam regulatio per scientiam bea­
tam ; siquidem illa conferretur independen-

I ter ab ista, et non o converso. Quare re! gulatio per scientiam infusam induçoret
suum effectum, nempe amorem Dei, in illo
priori natura, et antecedenter ad regula­
tionem per scientiam beatam : et conse­
quenter ab illa impediri non posset in
parturiendo proprium effectum ; sed eam
potius pro illo instanti impediret a suo, ut
num. præeed. explicuimus.
77. Arguitur quarto : quia gloria essen- Quinis
tialis simul cum gratia habituali in Christo
producta terminat eundem, et non diverdum influxum : sed gratia non potuit pro­
duci ex influxu meritorum Christi : ergo
nec gloria essentialis : atque ideo Christus
non potuit mereri gloriam hujusmodi in
primo conceptionis momento simul cum
gratia productam. Utraque consequentia
legitime infertur ex praemissis. Minor au­
tem constat ex dictis num. 53. Major deni­
que ostenditur : quia gloria essentialis si­
mul cum gratia producta comparatur per
modum passionis ad unionem hypostati­
cam, et debetur simul cum illa pro primo
Incarnationis momento : sed quæ ita com­
parantur, producuntur eodem prorsus in­
fluxu, ut liquet in productione essentiæ,
quæ absque alio novo influxu se extendit
ad proprietates : ergo gloria essentialis
simul cum gratia habituali in Christo ter­
minat eundem, et non diversum influxum.
Respondetur majorem esse absolute falsam : nam gratia habitualis Christi solum »0.°*
terminavit influxum Dei, quisolus per mo­
dum causæ principalis potest prædictam
gratiam producere, ut diximus tract. 14,
disp. 8, dub. I. Sed gloria essentialis
1
Christi terminavit etiam influxum huma'
nitatis : quia prædicta gloria consistit for­
maliter in actu visionis beatificæ, qui cum
vitalis sit, debet effici a vivente per ipsum,
et non potest pure ab extrinseco infundi,
ut satis constat ex supra dictis disp. 17,
dub. 1 et 2. Nec contra hoc facit probatio
majoris : quia solum evincit illas proprie­
tates debere produci ex vi influxus termi­
nati ad essentiam, quæ se habent per mo­
dum potentiæ, aut virtutis habitualis, secus
vero si formaliter in operatione consistant :
hæc enim debet procedere a principio vi­
vente, aut operante per illam. Sed quia
argumentum magis videtur respicere lu­
men gloriæ, quam actualem ipsam visio­
nem, vel saltem prædicto lumini applicari
valet; idcirco aliter respondemus distin­
guendo majorem, illamque concedendo
1 attentis naturis rerum, et loquendo con­
naturaliter :

'·«·■·

DISP. XXVIII, DUD. VI.
naturaliter : sic oniin gratia et lumen si­
mul infusa non exposcunt diversas causalitotes, nec terminant distinctos influxus :
et hac ratione sicut Christus de facto non
meruit habitualem gratiam, ita nec meruit
essentialem gloriam, ut supra ponderavimus
num. 71. Sed neganda est major loquendo
per respectum ad potentiam Dei absolutam :
quia sicut per hanc fieri potuit, qnod sup­
posita gratia in primo Incarnationis mo­
mento, gloria produceretur in duratione
sequenti ; in qua hypothesi facile intelligitur, quod posset terminare novum, et
distinctum influxum meritorium Christi :
sic etiam per eandem potentiam Geri non
repugnavit, quod in eodem instanti gratia
produceretur per unum influxum, iniependenter a meritis, et lumen produceretur per
alium influxum, et dependentor ab illis.
Quæ enim possunt comparari per mo Ium
meriti, et praemii in diversis durationibus,
possunt etiam in eadem cum sola praece­
dentia, aut successione secundum ordinem
naturæ : eo quod meritum , essentialiter
loquen lo, non exigit praecedentiam tem­
poris sed solius naturae. Ad probationem
autem majoris respondemus essfr absolute
falsam, ut satis constat ex dictis disp. 13,
dub. 2, ubi statuimus gratiam habitualem,
et habitus illi annexos non dimanasse phy­
sice a gratia unionis, nec esse veras pro­
prieties illius : unde ex vi hujus inferri non
valet, qnod gratia et ejus habitus debuerint
eadem actione produci. Sed permissa ma­
jori, minor solum veriGcaretur per se lo­
quendo, et attentis naturis rerum : quia li­
cet passio Gat connaturaliter ex vi ejusdem
influxus, qui ad essentiam terminatur ; po­
test tamen divinitus impediri, et ad durationem aliam differri : in qua suppositione
poterit consequenter terminare influxum
meritorium, qui ad essentiam terminatus
non fuerat, nec terminari potuerat. Et idem
etiam proportionabilitercontingere valet, li­
cet producantur in eodem momento, si Deus
disponat, quod influxus terminatus ad es­
sentiam non se extendat actu ad passiones ;
sed istæ Gant ex vi alterius influxus, et
mediantibus meritis, ut posset in diversis
durationibus accidere, quæ doctrina decla­
rari, et confirmari valet exemplo gloriæ
corporis, quæ per se loquendo, et attentis
naturis rerum, sequitur ad gloriam animæ
per modum proprietatis, ut effectus secun­
darii, absque indigentia novi, et distincti
influxus : quo non obstante, potest divini­
tus impediri, et terminare diversam causaSabnanl. Curs. thcolog. tom. XVI.

litatam, et cadere sub merito quod non
se extenderat ad gloriam animæ, ut omnes
docent, et dub. seq. constabit.
78. Contra secundam conclusionem sen­ Secunda
npiirio
tiunt B. Albertus, Guillelmus de Rubion, contra
­
Bassolis, et Mairo apud Suarium disp. 40, ria.
Al­
sect. 2, in principio. Franciscus Bonæspei B.
bertus.
relatus num. GO. Bernal disp. 55, sect. 3, Bullion.
dum. GG, et alii : opinantur namque, quod Bassoli«.
Christus de facto gloriam essentialem me­ Mairo.
ruerit : idque assent Suarez loco relato Bons
spei.
esse sine dubio probabile. Quod communi­ BcroaJ.
ter probant : nam Christus potuit prædictam gloriam mereri, ui concedimus : ergo
illam de facto meruit. Hanc consequen­
tiam videntur sibi demonstrare : quia
Christo de lacto attribui debet omnis per­
fectio non repugnans : comparasse autem
gloriam essentialem per propria merita
quædam perfectio est. Sed quam invalidus
sit iste discursus, jam ostendimus num. 61,
quin opus habeamus alia addere. Sed addimus, quod in Christo non foret majorperfectio attentis omnibus mereri essentialem
gloriam : quia operatio, qua illam mere­
retur, procederet a principio imperfecto,
et minus connaturali, et Christus non sup­
poneretur antecedenter ad illam perfectus.
Quare argumentum in ejus Auctores rege­
rendum est : probat enim oppositum.
Reliqua argumenta, quæ pro hac sen­ Alia
argu­
tentia Geri solent, communia sunt merito menta
circa gratiam habitualem, iliaque dissolvi­ remis­
sive.
mus supra num. 55, et 60 et 72, quocirca
superfluum duximus ea repetere. Tantum
opponi valet locus D. Thom. in quo tam Loeus
assertioni nostræ, quam principiis, quibus D.Thom.
iilam communivimus, adversari videtur.
Nam quodlibet 9, art. 8, statuit Angelum
in primo suæ creationis momento fuisse
beatum, et beatitudinem meruisse Quia
licet» in his, inquit, quæ successive fiunt,
prius sil fieri, quam facium esse : in his
tamen quæ fiunt subito simul tempore est
fieri el facium esse cum sola priorilale naluræ. Quo discursu videtur deruere omnia
a nobis dicta, et viam sternere, ut dicatur
Christum simul fuisse beatum, et meruisse
beatitudinem : si enim hæc in Angelo po­
tuerunt componi pro primo creationis mo­
mento ; cur non etiam in Christo pro primo
Incarnationis instanti ? Et si Geri non re­
pugnavit; decuit profecto Geri. Sed hoc Explica­
parum urget : quia constat ex sententia tur.
Angelici Doctoris Angelum non solum non
in primo instanti, sed nec in ullo momento
conjunxisse beatitudinis meritum, et ipsam
13

DE INCARNATIONE

bealitudinem. Undo I p. quæst. 72, art. 5,
hoc ipso, quod ad Verbum conversi sunt : el
ad 2, inquit : Dicendum, quod Angelus est
hxc opinio inter has 1res probabilior est. Sed
supra tempus rerum corporalium. Unde ins- cum omnes hæ tres opiniones pertineant
tanlia diversa in his, qux ad Angelos perli­ ad tertium dicendi modum, distinctum a
nent non accipiuntur, nisi secundum suc­ secundo, quem jam præelegerat S. Doctor,
cessionem in eorum actibus. Non autem potuit
ut constat ex verbis supra relatis; sequitur
simul in eis esse actus meritorius bealitudi- ejus probabilitatem, quæcumque sit, alie­
nis,et actus bealiludinis, qui est fruclio; nam esso, ab ipsius propria sententia : so­
cum unus sil grati» imperfect», et alius gra­
lum namque dicitur probabilior compara­
tive ad alias opiniones pertinentes ad
ti» consummate. Unde relinquitur , quod,
tertiam dicendi modum jam rejectum.
oportet diversa instantia accipi, in quorum
Unde quidquid tradit D. Thom. ut hunc
uno meruerit bealitudinem, et in alio fuerit
ultimam conflrmet, non profert ex propria
beatus. Idemque repetii pluribus aliis locis,
sententia, sed aliorum. Et inter ea conti­
quæ allegavimus tract. 7, disp. 12, dub. 2,
num. 29, ubi eandem veritatem statuimus.
nentur verba supra relata, in quibus sibi,
Nou.
Testimonium vero, quoi nobis objicitur,
et nobis adversari videtur. Sed nihil ha­
nihil valet : quia in eo non loquitur D.
bent contradictionis; cum propriam sen­
Thom. ex propria, sed ex aliorum senten­ tentiam non contirment, sed alienam. Qui Atii
tia, ut jam observarunt Ferrara 3, contra autem hanc explicationem (si ita dici valet so1®*·
aperta Auctoris sententia' , noluerit ad­
gentes cap. 110. Bergomensis dub. 151.
mittere, dicet S. Doctorem prædictam as­
Godoinisp. cit. num, 1-16, et alii plures.
Nam S. Boetur inquirit ibi utrum Angeli sertionem revocasse in summa, ubi semel,
meruerint suam beatitudinem : et refert et iterum apertissime tradit Angelum non
tres sententias. Primam affirmantem Ange­ in eodem momento, sed in diversis ha­
los ab initio suæ creationis habuisse bealitu­ buisse beatitudinis meritum , et ipsam
dinem : quam refellit; secundam pioponit,
bealitudinem , ut magis liquet ex traditis
approbatque his verbis : Alii vero dicunt,
fuse a nobis loco cit. ex tract. 7.
quod fuerunt eondili in gratia, et in ea qui­
dam perseverantes bealutidinem meruerunt ;
DUBIUM VII.
alii vero contra eam agentes facti sunt mi­
Utrum Christus sibi meruerit corporis
seri. Et hxc opinio nihil difficultatis hnbtl :
gloriam, et nominis exaltationem.
unde prx exteris mihi placet. (Unde dubium
non est hanc esse propriam, et legitimam
D. Thom. sententiam . Prosequiturdeinde !
A praecipuis bonis, quie sunt gratia, et
referendo aliorum opinionem his verbis :
gloria, de quibus jam egimus, tiansilum
Tertii vero dicunt, quoti fuerunt creati Angeli
facimus ad alia bona minus principalia in
in puris naturalibus, et quibusdam conversis . titulo proposita, et ad alia etiam per mo­
ad Verbum simul collala est gratia el bealidum corollarii adjicienda. Possunt autem
tudo. El hi dividuntur in 1res vias. Quidam
hæc omnia dupliciter considerari : primo
enim dicunt, quod nunquam bealitudinem
in radice, sive in ipsa gratia tam substan­
meruerunt. Sed hoc non videtur competere,
tiali, quam accidentali, cui connaturaliter
nisi soli Christo, qui est filius naturalis, ut
debentur : secundo actualiter in se ipsis.
hxredilalcm divinæ fruitionis sine merito ha­ Et in priori con.-ideratione supponimus
beat. (Quibus verbis palam est asserere,
Christum hujusmodi bona non meruisse :
conGrmatque suam, et nostraTn assertio­
quia non meruit radicem, nempe unionem
nem, quam in pries, art. statuit. Alii vero
hypostaticam. et gratiam, ut constat ex
dicunt, quod merentur eam ex operibus, quæ dictis dub. 5 et disp. 7, dul>. t. Sed quia
circa nos agunt. El hoc etiam non videtur contingere potest, quod quis non mereatur
conveniunt, ul meritum sequatur prxmium.
radicem, nec aliquam rem prout in radice;
cum magis meritum sil dispositio ad prx­
et lamen mereatur ra licis fructum, sive
mium. (Quo pacto Grmat principium in sua
rem in se, ut patet in nobis, qui non me­
schola ceitum, pinmiiuin scilicet non pneremur primam gratiam sanctificantem ; et
supponi ad meritum : nec terminum meriti
nihiluminus mereri possumus primam glo­
sub ejus influxu cadere : ex quo supra sta­ riam, quæ proinde adultis retribuitur non
tuimus Christum nun meruisse gratiam).
solum per modum ha reditaris, sed etiam
Prosequitur : Tertii vero dicunt, quod in
per modum coronae : ideo difiicultas propo­
primo vutanti bealitudinem meruerunt ex sita habet locum in secundo sensu, et re­
fertur

DISP. XXVIII, DUI3. VII.
fertur ad prædicta bona in se ipsis. Paucis
taoiGii eam absolvemus : quia suppositis,
quæ diximus dub. 4, facile constat ejus
resolutio.

Defenditur assertio calholica.
. cuds· 79. Dicendum est Christum meruisse sibi
Sh»i. gloriam corporis, et nominis exaltationem.
'
Hac assertio est de fide, ut evincunt tum
manifesta Scripturae testimonia statim ex­
pendenda. tum communis Ecclesia: sensus,
el doctrina omnium Scholasticorum cum
ï>«- Magistro in 3, di-t. 18, ac Theologorum
». cum D, Thom. in pries, art. 3, quare su­
pervacaneum foret illos in particulari re­
ferre. Probatur primo ex Scriptura, quæ
assertionem nostram evidenter docet. Nam
quod ad gloriam corporis pertinet, quid
Uii evidentius, quam locus Lucre ult. Nonne hæc
a
oportuit pali Christum, el sic intrare in glo­
riam suam? Utique corporis : nam quan­
tum ad animam gloriosus erat a primo con­
ceptionis momento. Et eandem sententiam
.11 reddunt verba Pauli ad Hcbræ.2 : Videmus
Jesinn propter passionem gloria, el honore
coronatum. Et quod attinet ad nominis
exaltationem, manifesta sunt verba ejusdem
11 Apostoli ad Philipp. 2: Humiliavit semelip■?,J‘ juin factus obediens usque ad morlem, mor­
tem autem crucis : propter quod cl Deus
aallavit ilium, cl dedit illi nomen, quod esi
super omne nomen, ul in nomine Jesu omne
fenu,flectatur. Et id ipsum significatur ilix«.5. Jis verbis Apocalyp. 5 : Dignus esi Agnus,
qui occisus esi, accipere virtutem, el divinitalem, etc., id est, harum manifestationem,
kls·el gloriam coram gentibus. Et Ps. 109:
Ile torrente in via bibet, propterva exaltabit
caput. Snbterfugia autem, quibus,horum
te-timoniorum vis po-set elidi, non repeti­
mus, nec diruimus post dicta dub. 4, a
num. 46, et quia ipsa relata testimonia
suntadeo perspicua, ut illa præcludant : et
quia sensum a nobis intentum eis defert
communis Patrum interpretatio, quæ longo
intervallo præferri debet falsis hæreticorum
expositionibus.
Secundo probatur ratione theologica D,
Thom. in hoc art. 3, quæ est omnium op­
tima : nam Christo attribui debet, quod
est dignius, et possibile secundum commu­
nem providentiam : soil quod meruerit
gloriam corporis, et exaltationem nominis,
dignius, fuitque illi possibile secundum

195

communem providentiam : ergo omnino
confiteri oportet, quod Christus sibi ista
meruerit. Majora nemine non conceditur,
et potest inductive probari in omnibus aliis
perfectionibus, quas Christum habuissecredimus : nam fundamentum, ut in id duca­
mur, est quod afferant Christo majorem
dignitatem, et non repugnent secundum
providentiam communem, nec aliquam im­
portent innaturaütatem, ullumve inconve­
niens. Minor autem quoad primam partem
est manifesta : quia dignius est aliquid
mereri, quam illud recipere sine merito :
et nobilius reputatur aliquid consequi per
modum coronæ, et tanquam fructum pro­
prii laboris, quam suscipere per modum
hæreditatis: et saltem (quod nemo dubitat)
æstimabilius est illud possidere ex utroque
titulo, ut in humanis satis liquet : ergo di­
gnius fuit, quod Christus haberet gloriam
corporis, et nominis exaltationem ex meri­
tis, quam sine illis. Deinde quantum ad
secundam partem demonstratur; quia at­
tendendo ad communes meriti leges, et ad
statum, sive conditionem, in quibus Chris­
tus conceptus fuit, nulla apparet repugnan­
tia, aut minor convenientia in eo, quod
Christus prædicta bona meruerit. Nam si
ad Christum attendamus; ipse conceptus
est in statu merendi, elicuitque actus de
se meritorios præmii. Si autem considere­
mus corporis gloriam, et nominis exalta­
tionem ; hæc non fuerunt principium me­
riti, nec extiterunt a principio in se ipsis,
sed communicata sunt tempore subséquen­
ts ; atque ideo potuerunt esse præmium, sive
effectus meritorum. Ergo quod Christus
mereretur gloriam corporis, et exaltatio­
nem nominis, fuit Christo possibile secun­
dum communem providentiam.
Confirmatur primo : nam ideo omnes, ConGrvel haeretici, concedunt Christum aliis me­ tn.itio 1«
ruisse, quia Christus habuit omnes condi­
tiones ad merendum aliis necessarias : sed
etiam habuit omnes conditiones requisitas
ad merendum sibi corporis gloriam, et no­
minis .exaltationem : ergo hæc sibi meruit.
Confirmatur secunlo : nam Christus non Securda.
meruit sibi gratiam habitualem, nec glo­
riam essentialem, quia istæ infusæ fuerunt
Christo in principio, et concurrerunt ad
omnem Christi operationem; quocirca
comparari non potuerunt tanquam termi­
nus meritorum, ut duobus dubiis præcedentibus ostensum est : atqui gloria co. poris, et exaltatio nominis longe aliter se
habuerunt, siquidem a principio commu-

DE INCARNATIONE.

196

nicata? non sunt, nec exercuerunt munus
principii erga actus meritorios, quos Chris­
tus elicuit ; ergo Christus meruit hujusTeriia. modi bona. Confirmatur tertio : quia non
est denegandum Christo illud perfectionis,
quod aliis justis conceditur, nisi urgens
aliquod fundamentum occurrat : sed justi
merentur corporis gloriam, et nominis cla­
ritatem, idque ad eorum perfectionem in
non infimo gradu pertinet : aliunde vero
nulla urgens occurrit ratio, ut Christo ne­
gemus talem perfectionem : ergo illam de
facto habuit: et consequenter meruit præQoarta. dicta bona. Confirmatur ultimo : nam Chris­
tus sibi aliquid meruit, ut statuimus dub. 4,
sed nihil aptius assignari valet, quod me­
ruerit, quam gloria corporis, et exaltatio
nominis : tum quia ista sunt post Christi
meritum : tum quia de his expressius lo­
quitur Scriptura locisrelatis : ergo Christus
sibi prædicta bona promeruit.
11« res is
80. Contrariam nostræ assertioni hæreopposita
Calvi­ sim docuit Calvinus relatus dub. 4. g 2,
nus.
quo loco ejus motiva expendimus, et dilui­
mus, et idcirco illa omittimus in præsenti.
Argu­ Sed unum adhuc specialiter superest circa
mentum.
gloriam corpori polestque in hune modum proponi : nam hujusmodi gloria sta­
tam sequeretur ad gloriam animæ ab ipso
primo momento conceptionis, si Deus im­
pedimentum non apposuisset, ne resultaret :
comparatur enim gloria corporis ad gloriam
animæ, sicut quædam istius proprietas :
ergo Christus non potuit mereri gloriam cor­
poris, sed ad summum meruit ablationem
illius impedimenti. Probatur consequentia :
quoniam Christus solum potuit mereri il­
lud, quod ponitur ex parte Dei in collatione
gloriæ corporis : sed Deus præcise posuit
ablationem impedimenti, ut gloria corporis
resultaret : ergo Christus non meruit glo­
riam hujusmodi, sed tantum impedimenti
ablationem.
Respon­
Huic argumento respondet Scotus, quod
sio
Scoti· concludit Christum non meruisse directe,
et immediate gloriam corporis μη quo fa­
vet Calvino) sed solum indirecte, et me­
diato, quatenus meruit ablationem impe­
dimenti : quod sufficere putat, ut Chrittus
gloriam corporis meruis-se dicatur. Et con­
firmat amplius Scotus propositum argu­
mentum ; nam quod conveniret subjecto
independenter ab ejus actione, si impedi­
mentum non occurrisset, nequiteaderesub
merito talis subjecti : sed gloria corporis
conveniret Christo a principio, sinon oc­
currisset impedimentum, quippe quæ a

l

gloria anima? resultaret : ergo gloria cor­
poris non potuit cadere sub Christi merito.
Major ostenditur : quoniam quod conve­
niret subjecto a principio, nisi adfuisset
impedimentum, isto sublato Iit ex vi ejus­
dem actionis, perquam resultat a principio,
si non præfuisset impedimentum : sed si a
principio resultasset, fieret absque aliqua
actione, et merito subjecti : ergo quando
ablato impedimento resultat, fitindependenter ab aliqua actione meritoria ex parte
subjecti. Quam responsionem tuetur Cas-Ostii o.
tillo disp. 16, quæst. 3, a num. 10 et ex
parte sequitur Vasquez disp. 79, cap. l.Vaqtet
quantum ad impassibilitatem animæ, quam
censet naturaliter sequi ad gloriam essen­
tialem , oppositum judicans de dotibus
corporis.
;
81. Sed præmissam Scoti doctrinam re-Co-.tofeliunt communiter alii Theologi, et me­ Isr.
rito. Primo quia verba sacræ Scripturæ
sunt accipienda in proprietate sermonis,
præsertim ubi Patres sic illa exponunt, et
nullum sequitur inconveniens : cum ergo
Scriptura doceat Christum meruisse glo­
riam corporis; debet admitti in Christo
circa gloriam huju.-modi meritum vere, et
proprie dictum : sed mereri ablationem
impedimenti, quo excluso sequatur gloria
corporis, non est mereri gloriam hanc vere,
et proprie : ergo explicatio Scoti sustineri
non valet. Probatur minor : quia causa per
accidens non est vere, et proprie causa :
sed merens ablationem impedimenti, ex
qua sequitur gloria corporis, solum potest
esse causa per accidens merens hanc glo­
riam : ergo non meretur vere, et proprie
gloriam hujusmodi. Quod facile declaratur
exemplo auferentis impedimentum, ut lapis
descendat : non enim influit vere, et pro­
prie in hujus motum. Secundo quia falso
supponit Scotus positum fuisse aliquod im­
pedimentum in humanitate Christi, ne re­
sultaret ab illa gloria : neque explicari va­
let, quid positivum fuerit hujusmodi, quod
humanitati est additum ad impediendum
gloriam, ut facile consideranti constabit.
Sed prædictum impedimentum non in aliud
positum fuit, quam in suspensione divini
concursus non se extendentis ad derivan­
dum gloriam ad corpus : sicut proportionabiliter impedivit, ne ignis fornacis Babylonicæ combureret pueros. Ergo Christus
non meruit ablationem alicujus impedi­
menti positivi in humanitate exislentis :
sed meruit exhibitionem divini concursus
producentis gloriam in corpore Christi, per
quam

D18P. XXVJJJ, DUB, VII.

quam exclusa est opposita suspensio. Non
potuit autem mereri exhibitionem concur­
sus ml gloriam corporis, nisi merendo di­
recto, et immediate hujusmodi gloriam :
sicut nos mereri concursum Dei ad gloriam
animæ, vel ad augmentum gratiæ, est me­
reri directo gloriam, et gratiæ augmentum.
Tertio quia sive detur, sivo non detur hu­
jusmodi impedimentum , adhuc simplici­
ter fatendum est Christum, dum meruit
ablationem impedimenti, meruisse directe,
et principaliter gloriam corporis. Illud
namque est præmium merito directe, et
immediate respondens, quod cadit sub in­
tentione primaria tam merentis, quam
praemiantis; quidquid sit de ordine execu­
tions ; sed gloria corporis Christi subsecuta
ad ablationem impedimenti caderet sub
primaria intentione Christi merentis, et
Dei præmiantis : ad hoc quippe prius in
exeeutione auferretur impedimentum, ut
talis gloria subsequeretur : 'ergo quidquid
fuerit de prædicto impedimento ; semper
salvatur Christum directe, et immediate
meruisse gloriam sui corporis. Quod recte
declarat Suarez exemplo ejus, qui redimit
captivum : inténdit namque primario ipsius
libertatem ; licet aliquando in exeeutione
opus sit, quod ante libertatem vincula, vel
a ia impedimenta removeantur.
bfûâu Ad argumentum itaque aliter responde­
«ώ.
tur, omisso antecedenti, negando conse­
quentiam. Ad cujus probationem patet ex
immediate dictis, quod licet Deus ordine
exeeutionis solum auferret, physice lo­
quendo impedimentum gloriae corporis;
nihilominus ordine intentionis, et moraliter loquendo præcipue causavit ipsam
gloriam, siquidem impedimentum eo fine
abstulit, ut gloria resultaret. Et similiter
Christus potuit prædictam gloriam inten­
dere, et moraliter suo merito efficere. Re
autem vera non fuit removendum aliquod
impedimentum medians : sed meritum
Christi immediate causavit talem gloriam :
quia exclusio suspensionis concursus di­
vini se extendentis ad prædictum effectum,
non est aliud, quam gloriæ productio, ut
proxime explicuimus. Id vero, quo prae­
missum argumentum confirmabat Scotus,
non urget, sed dispellitur negando majo­
rem universaliter intellectam. Ad cujus
probationem, omissis praemissis, negamus
consequentiam : quia licet id, quod a prin­
cipio non resultavit ob appositum impe­
dimentum, eo sublato fiat physice ex vi
ejusdem actionis, qua Geret a principio ;

197

nihilominus potest terminare diversuminfiuxum moralem quem, a principio, si resul­
taret, terminare non valeret : atque ideo
quamvis a principio factum non caderet
sub merito ; tamen semel impeditum, et
postea resultans potest sui) merito calere.
Et ratio hujus dispiritatis est: quoniam a
principio productum ad instar passionis
antecederet omnem operationem liberam,
et consequenter sub nullius merito cade­
ret : principium enim meriti, et quod se
tenet ex parte principii, nequit comparari
ad meritum per modum effectus, saltem
connaturaliter, et per se loquendo, ut mo lo
loquimur. Cæterum ubi illud non produci­
tur a principio, sed differtur ad aliud tem­
pus, relinquit locum, ut subjectum antecedenter ad ejus collationem operari queat et
meritum operis ad tale bonum consequen­
dum dirigere : quod, suppositis aliis con­
ditionibus satis est, ut ipsum consequatur
ex meritis, ut circa alia contingit.
82. Nec refert, si insistas; quia nequit
esse effectus meritorum Christi, quod Deus
non communicat tanquam præmium : sed
Deus non communicavit Christo gloriam
corporis tanquam præmium : ergo Christus
illam non meruit. Probatur minor : quia
Deus produxit in Christo gloriam corporis
ex vi illius actionis, quæ a principio pro­
duxit in eo gloriam essentialem, et quæ se
extenderet ad gloriam corporis, si non
fuisset appositum impedimentum, ut resul­
taret : talis autem actio, qua Deus produxit
gloriam essentialem, fuit omnino liberalis
et ad merita non attendens, ut satis liquet
ex dictis dub. præced. ; unde non respexit
terminum tanquam præmium debitum,
sed tanquam effectum gratiosum : ergo
Deus non communicavit Christo gloriam
corporis ut præmium. Id, inquam, non
refert, sed dissolvitur juxta immediate dicta
negando minorem. Ad cujus probationem,
respondemus majorem solum veriticari de
identitate physica, non autem de morali :
quia licet Dens per eandem physice actio­
nem produxerit gloriam corporis in Christo,
qua illam produxisset a principio, si impe­
dita non fuisset : nihilominus talis actio,
aut saltem hæc ejus terminatio fuit mora­
liter diversa, ac fuisset a principio, si tunc
produceret gloriam. Nam producendo a
principio gloriam animæ, et simul gloriam
corporis ob connaturalem earum nexum
nullam supponeret operationem meritoriam
in Christo, cui retribueret. Sed suspen­
dendo tunc resultantiam gloriæ corporis,

Replica,

Diluitur

19S

DE INCARNATIONE.

opposito fundamento : nam bona, quæ
alterius rationis sunt, potuerunt connatu­
raliter supponere operationem Christi vel
duration© temporis, vel ordino naturæ :
ergo cum talis operatio sit de se meritoria
et digna omni præmio; consonum rectæ
rationi est credere, quod Christus ta ia bona
meruerit. Præserùm cum Christo attribui
debeat, quod est dignius, et juxta naturas
rerum possibile, ut optime tradit D. Tho­
mas in hoc art. 3; sed ex genere dignius
est aliquid habere ex merito proprio, quam
sine illo; et aliunde possibile juxta naturas
rerum erat mereri bona unionem hyposta­
ticam, gratiam habitualem, et gloriam es­
sentialem supponentia : ergo concedere
oportet Christum de facto prodicta bona
meruisse. Sed prodicta resolutio intelliConsectaria prxcedenlis doclrinx.
genda est per se loquendo, et cum mo.:eratione num. 86 adhibenda.
Corollâ83. Ex doctrina in hoc dubio, et duobus
8-i. Infertur secundo Christum de facto S«ixnum
dsn
,
procedentibus
tradita
infertur
primo,
et
non
meruisse
continuationem,
sive
perse·
,
primum
CvF·.· >
in generali Christum de facto non meruisse verantiam unionis hypostaticæ, vel habi­ rii».
illa bona, quæ habuit in primo conceptio­
tualis cratite, vel essentialis gloriæ. Ratio
nis momento ut convenientia formaiiter
est : quia esto horum bonorum prima exisratione unionis hypostaticae, aut gratiæ
teniia, et illorum perseverantia queant
divinitus separari, aut diversis decretis de­
habitualis, aut gloriae essentialis : meruisse
cerni: nihilominus id in Christo minime
autem de facto illa bona, quæ vel habuit
tempore sequenti, vel licet fuerint in eo­
potuit contingere connatura iter, nec con­
ducere valuit ad finem redemptionis, nec
dem conceptionis momento, non convene­
runt ipsi formaiiter ex principiis assigna­
ullum fundamentum rationabile habemus,
tis, sed potuerunt connaturaliter terminare
ut ita contigisse censeamus; sed magis,
diversum decretum. Prima hujus corollarii ut credamus potius hæc omnia tam quoad
pars ostenditur : nam quod Christus habuit primum osse, quam quoad perseverantiam
de facto antecedenter ad omnem liberam
volita fuisse a Deo ex vi ejusdem primæ,
operationem, habuit independenter a me­
et simplicissimæ voluntatis, qua Christum
:n aliqua liberaoperadecrevit Unde omnia prodicta se tenue­
rito ; cum hujus
tione consistat : sed Christus antece lenter
runt ex parte principii tam in ordine ad
ad omnem operationem liberam habuit illa mentum, quam in ordine ad conservan­
dum jus meritorium respectu cujuslibet
bona, quæ sibi a principio conceptionis
conveniunt formaiiter ratione unionis hy­ præmii. Quod autem de facto se tenuit ia
postatic®, aut habitualis gratiæ, aut essen­ Christo ex parte principii merendi, non
tialis gloriæ ; siquidem unionem, gratiam,
fuitdc facto prærnium, sive effectus meriti
et gloriam habuit antecedenter ad omnem ipsius. Ergo Christus de facto non meruit
liberam operationem, ut satis constat ex prodictorum bonorum continuationem,
supra dictis : ergo Christus non meruit de si e perseverantiam. Sed hanc resolutio­
facto illa bona, quæ sibi a principio concep- j nem magis confirmabunt, ijuæ dicemus
tionis convenerunt formaiiter ratione unio­ num. 86. Quid autem per divinam, poten­
nis bypostaticæ, aut habitualis gratiæ, tiam contingere potuerit, d ximus disp. 7,
aut essentialis gloriæ. Eo vel maxime, . dub. 2, § 5, ubi statuimus Christum nullo
quod Christus ideo bona immediate relata modo potuisse mereri continuationem ήπιο­
de facto non -meruit, quia de facto se ί nis hypostaticæ : et in hac disp. dub. 5.
tenuerunt ex parte principii meriti : sed i num, 59, ubi concessimus
istum per
idem contigit in aliis, quæ eisdem connec- I divinam potentiam potuisse mereri contiluntur, et ratione eorum formaiiter con­ I nualionem gratiæ habitualis : et dub. proveniunt: ergo i.lem de illis judicium ha­ I cel. num. 65, ubi resolvimus Christum ex
bendum est. Altera ejusdem pars suadetur I eadem potentia potuisse mereri primum
esse

■ΜΜΝΜΜ

præbuit locum, ut Christus ad illam per
opera meritoria se moveret, voluitque ad
ista attendere : quocirca in productione
gloria? corporis non solum se habuit ut
agens physicum, induens per eandem actio­
nem physice, qua influxisset a principio:
sed etiam se habuit ut agens morale ad
operum meritum attendens, quod admisit ;
quare produxit talem gloriam non tantum
ut effectum physicum, et physice annexum
gloriae essentiali, sed etiam ut prærnium
Christi operibus correspondons. Unde talis
concursus fuit idem physice, ac esset a
principio ; attamen fuit diversus moraliter.

DISP. XXVIlf, DUB. VII.
esso gloriæ essentialis, idque a fortiori do
istius perseverantia sentiendum est.
Tertia»
85. infertur tertio Christum non me­
riam* ruisse dignitatem capitis moralis, qua in­
fluxit in omnia membra Ecclesim. OpposiSotis. tum hujus consectarii docuit Scotus in 4,
dist 47, quæst. 1, art. 2. Sed nostra frequentior ost inter Theologos, oamque inter
Tiiioitalios tuenier Vasquez. disp. 79, cao. 2.
Cf<:C|L.' Cipullus in pries, dub. 11. Godoi disp. 51,
toi· num. 189. Gonet disp. 21, num. 181. Et
Gfoâeu
vXL
probatur : nam ratio, et dignitas talis capi­
tis consistit formaiiter, et ex parte recti in
gratia habituali, connotando in obliquo
gratiam unionis : sed Christus de facto non
meruit ullam ex prædiciis gratiis, ut num.
præced. diximusiergo Christus non meruit
dignitatem capitis moralis secundum quam
influit in membra Ecclesiæ. Et confirmatur
præcludendo tacitam responsionem, quam
promovit Godoi disp. 51, num. 193, nam
'
licet verum sit, quod ultra prædictas gratias
requiratur actualis deputatio Dei statuentis
Christum in esse capitis (posset enim abso­
lute decernere oppositum), nihilominus
Christus de facto deputatus est, ut esset
caput morale antecedenter ad omnem libe­
ram operationem : sed quod præsuppomtur
ex parte principii, sive antecedenter ad
operationem, non cadit sub ejus influxu
meritorio : ergo Christus de facto non me­
ruit dignitatem capitis moralis. Et si in■
quiras, unde nobis constet Christum assi­
gnatum fuisse caput morale antecedenter
ad omnem operationem liberam ? Respon­
detur id satis colligi ab ipso effectu : quia
nufam Christus exercuit operationem libe­
ram, seu meritoriam, per quam non in­
fluxerit gratiam in membris, et nobis
profuerit ad justitiam : sed hic influxus
est proprius actus capitis moralis : ergo
omnis operatio meritoria Christi processit
ali eo sicut a capite morali : atque ideo
Chris us habuit esse caput morale antece­
denter ad omnem hujusmodi operationem.
9» 86. Infertur quarto Christum non me­
ruisse dignitatem sacerdotalem. Contraf». rium hujus corollarii statuunt Godoi, et
Wii.
Gtlel Gonet locis supra relatis : sed loquuntur
minus consequenter, ut statim ostende­
mus. Nam dignitas sacerdotalis se tenuit
in Christo ex parte principii cujuscumque
meriti : sed Christus non meruit princi­
pium meriti, nec se tenentia ex parte talis
principii : ergo Christus non meruit digni­
tatem sacerdotalem. Probatur minor : quia
omne meritum Christi processit ab ipso ut

199

summo Sacerdote; siquidem in omni ope­
ratione meritoria f-e obtulit Deo, et media­
torem constituit inter ipsum, et. homines.
Nec satisfacit, si dicatur cum Godoi Rc^pon
sio
num. 197, Christum non exercuisse munus Godou
sacerdotis per quamlibet actionem, sed so­
lum per externam, sein sacrificium Deo vi­
sibiliter offerendo ; rursus actum proprium
sacerdotis non esse cujuslibet virtutis ope­
rationem, sed, solum et determinate reli­
gionis actum. Quare cum Christus p'urimas
elicuerit operationes meritorias, quæ nec
fuerint actus proprii virtutis religionis, nec
externæ, ac visibiles oblationes; sequitur,
quod non omnes operationes meritoriæ
Christi processerint ab eo sicut a sacerdote :
et consequenter per eorum plures potuit
Christus dignitatem sacerdotalem mereri.
Id, inquam, minime satisfacit : quia licet Everti
salvet Christum secundum aliam providen­ tur.
tiam putuisse mereri prædictam dignitatem
(quod de dignitate capitis moralis posset
etiam dici), minime tamen, quod de facto
præ lictam dignitatem meruerit. Ad cujus
evidentiam recolenda est doctrina valde
certa, illi Auctori, et nobis communis,
quam supra statuimus dub. 3, anum 43,
et reducitur ad duo principia. Primum est
contingere posse, quod actus aliquis sit
meritorius in actu primo, et quoad suffi­
cientiam, et quod nihilominus non sit me­
ritum in actu secundo : quia ad primum
illud sufficit æqualis valor cum præmio,
sed ad posterius desideratur ordinatio ac­
tualis in prærnium, et conventio cum præmiante; et fieri valet, quod detur unum,
et deficiat aliud. Secundum est, quod licet
omnes, et singuli Christi actus fuerint me­
ritorii in actu primo cujuslibet præmii ob
infinitum, quem habuerunt, valorem ; ni­
hilominus non omnes divisive accepti me­
ruerunt in actu secundo prærnium , sed
omnes collective.sumpti ; unde non consti­
tuerunt plures causas adæquatas præmii :
sed ex omnibus simul sumptis, et ultimo
determinatis per passionem, et mortem
Christi constituta est una causa totalis, et
adæquata. Ex quo factum est, quod Chris­
tus nihil meruerit de facto, quod non me­
ruerit per omnes actus, et præsertim per
sacrificium crucis, quod ex Dei, et Christi
ordinatione fuit ultima determinatio, et
ultimum totius meriti complementum ,
cui omnes actus præcedentes subordinati
sunt in merendo. Ex his, quæ loco cit, Robo­
ratur
fusius explicata sunt, firmatur resolutio corolla
’
nostra, et evertitur evasio illi adhibita : rium.

200

DE INCARNATIONE.

quoniam licet Christus potuerit perprimam
operationem mereri in actu secuudo ; ta­
men de facto nihil meruit per prodictam
operationem in actu secundo, quod simul
non meruerit per sacrificium crucis, quo
ex divina ordinatione suum meritum com­
plevit : ergo quod de facto non fuit effectus
prædicti sacrificii in genere causa? meritoriæ, non fuit de facto effectus præcedentium operationum in eodem genere : sed
Christus per suam passionem, et mortem,
sive sacrificium crucis non meruit sibi de
facto dignitatem sacerdotalem : ergo Chris­
tus de facto hujusmodi dignitatem non me­
ruit. Probatur minor : quia sacrificium
crucis fuit a Christo ut sacerdote; atque
ideo supposuit in Christo prædictam di­
gnitatem : sed principium meriti non cadit
sub merito : ergo Christus de facto non
meruit dignitatem sacerdotis. Unde satis
constat ad fundamentum prædicti Auctoris,
qui ideo convincitur minus consequenter
loqui; nam probat Christum ideo non me­
ruisse in actu secundo dignitatem capitis
moralis, quia omne meritum Christi pro­
cessit a Christo habente talem dignitatem,
et subinde illam non induxit, sed suppo­
suit: atqui nullum meritum Christi influxit
in actu secundo, quod non supposuerit in
eo dignitatem sacerdotis; siquidem omne
Christi meritum, ut influeret in actu se­
cundo, fuit determinatum, et consumma­
tum per sacrificium crucis, quod fuit opera­
tio Christi ut sacerdotis : ergo sicut Christus
de facto non meruit dignitatem capitis
moralis, sic non meruit de facto dignitatem
sacerdotalem. E converso autem se ha­
buerunt gloria corporis, et exaltatio nomi­
nis : nam supposuerunt meritum Christi
non solum inchoatum, sed etiam consum­
matum in actu secundo : quocirca Christus
potuit illa mereri, et de facto meruit, ut
supra diximus.
Qaintum
87. Infertur quinto Christum per primum
corolla­
rium. actum non meruisse sibi omnia alia gra­
tiæ auxilia vel sufficient, vel efficacia pro
sequentibus operationibus requisita. Oppo­
Godoi· sitam doctrinam statuit Godoi ubi supra
num. 186, quam probat, quia prædictus
actus habuit sufficientem proportionem ad
merendum talia auxilia, et ab illis non
processit, sed processit potius ipsa : id
vero satis est, ut illa de facto meruerit.
Sod prædicta resolutio corruit ex doctrina
num. præced. proposita : quoniam Christus
de facto nihil meruit, quod non meruerit
de facto per suam passionem, et mortem,

quibus, et non aliter voluit suum meritum
consummare; sed per passionem, et mor­
tem non meruit de facto omnia auxilia sibi
pro omnibus, et singulis operationibus
communicata : ergo Christus de facto non
meruit omnia auxilia, quæ per primam
operationem recepit. Probatur minor :
quia passio, et mors Christi supposuerunt
prædicta auxilia, præsertim vero illa, qui­
bus Christus usus est in sustinendo passio­
nem, et mortem, quæ proindo supposuit
tanquam principia : sed Christus de facto
non meruit ea, quæ ad ejus meritum vel
inchoatum, vel consummatum præsupposita
sunt, maxime quæ habuerunt rationem
principii : ergo Christus per primam ope­
rationem non meruit de facto omnia auxi­
lia, quæ post illam, et pro sequentibus
accepit. Unde satis constat ad oppositum
motivum : namque ad summum probat
Christum putuisse mereri prædicta auxilia;
non autem quod illa de facto meruerit.
88. Infertur sexto, et consequenter ad Sexta
;
resolutionem imme liatam Christum per coroIU' Π33.
primum actum meritorium non meruisse
sibi cæteros actus meritorios subséquentes,
quatenus sunt dona Dei. Hoc consectarium GodcL
proceditcontraeundem Auctorem num. 187,
ubi oppositum aftirmat ea ductus ratione,
quod tales actus, quatenus sunt dona Dei,
queunt habere rationem præmii retribuendi
propter merita : et aliunde supposuerunt
in Christo primum actum meritorium :
ergo de facto habuerunt rationem præmii
respectu illius : atque ideo Christus per
primum actum meruit alios subséquentes,
quatenus proveniunt a Deo. Cæterum prædicium motivum esse invalidum constat ex
præmisso a nobis fundamento, quod con­
sectarium nostrum efficaciter evincit :
quoniam Christus de facto nihil meruit,
quod de facto non meruerit morte et pas­
sione : sed sua passione, et morte non
meruit de facto omnes actus meritorios,
quos fecit post primum, licet in ratione
donorum Dei considerentur : ergo Chris­
tus de facto non meruit prædictos actus
adhuc ut sunt dona Dei. Probatur mi­
nor : tum quia passio, et mors Christi
supposuerunt plures prædictorum actuum,
quin in aliquibus formaliter constituerunt :
sed actus non meretur id, quod supponit,
et multo minus, si in eo consistit : ergo
Christus non meruit omnes actus merito­
rios, quos post primum elicuit, etiamsi
: considerentur ut dona Dei. Tum etiam
j quia Christus de facto non meruit in actu
secundo

DISP. XXVIII, DUB. VU.

secundo per omnes operationes divisive
acceptas, sed collective sumptas, ut cons­
tituerunt unum meritum adæquatum, et
totale, ultimo completum per passionem,
et mortem Ciiristi, ut statuimus loco citato,
et praedictus Auctor ducet ; sed nullum
meritum meretur se ipsum; siquidem se
ipsum efficere non valet : ergo Christus
sua morte, et passione non meruit de facto
omnes actus, quos fecit post primum ; sive
hi considerentur secundum se, sive ut
dona Dei : quippe qui secundum utramque
rationem considerati constituerunt unum
meritum adæquatum in actu secundo, quo
Christus meruit de facto, quidquid meruit.
89. Infertur septimo Christum meruisse
suam resurrectionem. Hoc consectarium
ή“· satis constat ex dictis in hac disp. num 9,
etbreviter suadetur; nam resurrectio Christi
supposuit ejus meritum adæquate comple­
tum; unde potuit tanquam ejus præmium
connaturaliter retribui non minus, quam
gloria corporis : aliunde vero Christus ex
parte tam status, quam operationum ipsius
habuit omnes conditiones ad merendum
tale bonum requisitas sicut et ad merendum
gloriam corpuris, quæ cum resurrectione
connexa fuit : ergo Christus de facto me­
ruit suam resurrectionem, sicut et corporis
D.Tns.gloriam. Et sic docet D. Thom. infra
quæst. 73, art. 1, conveniens fuisse Chris­
tum resurgere. Primo, inquit, ad commen­
dationem divinæ justiliæ, ad quam perlinet
exallare illos, qui se propter Deum humiliant,
secundum illud Lucæ 1 : Deposuit potentes de
sede, el exaltavit humiles. Quia igitur Chris­
tus propter charitatem. el obedienliam Dei
se humiliavit usque ad mortem crucis ; opor­
tebat, quod exaltaretur a Deo usque ad glo­
riam resurrectionis, Unde ex ejus persona
dicitur Ps. 138 : Tu cognovisti, id est, appro­
basti sessionem meam, id est, humilitatem,
elpassionem, et resurrectionem meam, id est,
glorificationem in resurrectione, sicut Glossa
exponit. In quibus verbis aperte significat
S. Doctor resurrectionem Christi fuisse
præmium retributum merito humilitatis,
1J· et passionis ipsius. Quod evidentius adhuc
tradit in eadem quæst. art. 4 ad 2, ubi
ait: Dicendum, quod Christus orando petiit,
el meruit suam resurrectionem, in quantum
homo, non in quantum Deus. Quo loco al?i *'· ludit ad illud Ps. 40 : Tu autem Domine mi­
serere mei, et resuscita me.
·λιιπ> go. Infertur ultimo Christum meruisse
sa. judiciariam potestatem, et supremum re­
rum dominium. Prima hujus corollarii pars

201

continet expressam doctrinam D. Thom. D.Tiiom,
infra quæst. 59, art. 3, ubi nostram reso­
lutionem statuit, et probat his verbis :
Despondeo dicendum, quod nihil prohibet
unum, el idem deberi alicui ex diversis cau­
sis : sicut gloria corporis resurgentis debita
fuit Christo non solum propter congruentiam
divinitatis, el propter gloriam animæ·, sed
etiam ex merito humilitatis passionis. El
similiter dicendum est, quod judiciaria po­
testas homini Christo competit, el propter
divinam personam, el propter capitis dignita­
tem, el propter plenitudinem gratiæ habitua­
lis. Et tamen etiam ex merito eam obtinuit,
ul. scilicet secundum Deijusliliam judex es­
set, qui pro Dei justitia pugnavit, el injuste
judicatus est. Unde ipse dicit Apocalyp. ‘i:
Ego vici, et sedi in throno Patris mei. In
throno autem inlelligiiur judiciaria potestas,
secundum illud Ps. 9 : Sedisti super thro­
num, qui judicas justitiam. Hæc S. Doctor,
ex quibus (ut tacitam objectionem præoecupemus), satis aperte coli gitur prædictam
judiciariam potestatem collatam fuisse post
mortem , et victoriam , saltem quantm
ad manifestationem, et exercitium; licet
aliunde fierit debita ex aliis titulis, sicut
proportionabiliter contigit in gloria corpo­
ris : unde cum talis potestas supposuerit
meritum Christi completum ; potuit optime
sub ejus influxu cadere, et retribui per mo­
dum effectus illius. Quod aliter contigit in
potestate sacerdotali, quas non recte parificat Godoi num. 189; fuit enim Christus Godoi.
ante mortem sacerdos, et sein sacrificium
obtulit, ut supra jam ponderavimus illa­
tione quarta. Unde etiam apparet veritas
consectarii quoad secundam partem : mili­
tat enim eadem ratio in potestate dominativa, ac in judiciaria : decuit namque, quod
sicut Christus, qui se subjecit judicio, fie­
ret omnium judex; sic etiam, quia se sub­
didit creaturis, fieret universalis earum
dominus. Quam potestatem accepisse post
mortem saltem quantum ad manifestatio­
nem, et plenarium exercitium, efficaciter
colligitur ex verbis Christi Matth. ult. ubi Mattb.
discipulis post resurrectionem apparens di- ult·
xit : Data est mihi omnis potestas in calo,
el in terra. Euntes ergo docete omnes gentes,
etc. Et ad Roman. 14, in eodem sensu di- Rom. 1-1.
citur : In hoc enim Christus mortuus est, cl
resurrexit, ul el mortuorum, et vivorum
dominelur. Et hæc hactenus relata sunt
præcipua bona, de quibus dubitari poterat,
utrum Christus illa sibi meruerit. Si quod
autem aliud occurrat; decisio dubii ad præ-

DE INCARNATIONE.

202

missa principia revocanda erit : unde non
expedit in his amplius detineri.
DUBIUM VIII.

Utrum Chrislus vobis merueritomnes
praedestinationis effectus?
Supposita jam notitia eorum, quæ Chris­
tus sibi per merita comparavit, proceden­
dum est ad considerationem eorum, quæ
nobis meruit. Sed pro legitima intelligenlia
proposita? difficultatis, et alterius dub. seq.
discutienda», oportet aliqua breviter obser­
vare.

Prxmiltuntur aliqua notabilia.
91. Christum aliquid hominibus meruisse
est adeo certum, ut discussione non egeat,
cum ad hoc venerit, et fuerit passus, et
mortuus. Et propterea hanc veritatem in
titulo dubii supponimus, non in dubium
revocamus influxum meritorium Christi
erga nos, sed investigantes ejus effectum.
Illam namque liquidi» evincit discursus
li.Tlwm. [) Tho jo præs. art. t, ubi ait : In Christo
non solum fuit gralia sicut in quodam ho­
mine singulari, sed sicut in capiie lotius
Ecclesiae, cui omnes uniuntur sicut capiti
membra, cx quibus constituitur mystice una
persona. (Quod principium firmatum reli­
quimus disp. 16, dub. 1.) El exinde est,
quod meritum Christi se extendit ad altos,
in quantum sunt membra ejus : sicut etiam
in uno homine actio capitis aliqualiter perli­
net ad omnia ejus : quia non solum sibi
sentil, sed omnibus membris. Quem discur­
sum prosequens, et passioni Christi specia­
lity applicans infra quæst. 18, art. I,
inquit: Christo data csl gralia non solum ut
singulari personx, sed in quantum est caput
Eccbsiæ : ul scilicet ab ipso redundaret in
membra. El ideo opera Christi hoc modo se
habent tam ad sc, quam ad sua membra,
sicut se habent Optra alterius hominis in
gralia constituti ad ipsum. Manifestum est
aulem, quod quicumque in gralia constitutus
propter justitiam patitur, cx hoc ipso mere­
tur sibi salutem, secundum illud Mallh. 5:
Beati, qui persecutionem poliuntur propter
justitiam. Unde Christus per suam passio­
nem non solum sibi, sed etiam omnibus
membris suis meruil salutem. Hæc S. Doc­
tor, quæ sunt odeo perspicua, ut confirma­
tione non egeant : quamvis ncc ineptum,
Notai·

,
!
;
•
!
‘

j

nec penitus omittendum fit exemplum
Adami : nam iste, quia fuit caput morale
hominum, per suum peccitum ipsis deme­
ruit : ergo multo magis Chistus, qui ex­
cellentiori modo fuit eorum caput, debuit
peregregia opera ipsis mereri. Unde nobis
meruisse sine controversia supponimus.
Deinde cum inquirimus, an nobis me- Nc»!?.
ruerit, per ly nobis, dubium specialiter
trahimus determinato ad homines : nam
utrum meruerit Angelis, alia difficultas
est, quam dub. 10 versabimus, et a qua
præscindimus in præsenti. Qua etiam ratione
ly nobis non extenditur ad homines pro
omni statu; sed trahendum est ad homines
post amissam in Adamo justitiam origina­
lem: nam quod Christus non merueritprædictam justitiam, nec alia dona, aut bona,
quæfuerunt, essentque in Adamo ante pec­
catum, etsi non pe> casset, jam supra sta­
tuimus disp. 16, dub. 4. Quin obidem inotivum revocan ia est difficultas ad homines
non pro omni statu post justitiam origina­
lem amissam, s.-d pro statu præsenti legis
gratiæ, in quibus præcipue elucet influxus
meritorum Christi : nam qualiter merita
Christi influxerint in gratiam antiquis Pa|
iribus datam, explicatum reliquimus disp.
7, dub. 4. Unde præscindendo nunc a
modo, quem tunc habuerunt in influendo,
supponendum est merita Chri.-ti influere
efficienter mjraliter in effectus praesentes,
quos attingunt, et a i quos præ-upponuntur
in existendo. Quod de facto ita contingere
omnes sine controversia admittunt ; quidquid fuerit de modo influendi, quem habuej
runt, priusquam existèrent in se ipsis. In
I
hoc itaque sensu loquimur, cum inquiriI
mus : Utrum Christus nobis meruerit etc.
|
92. Ut autem alios terminos in titulo Noni
positos explicemus, observandum est, quod
·'
ad hoc, quod homines de facto perducantur I
ad beatitu linem. quæ est eorum finis, præ|
supponitur in Oeo prxieslinatio, nempe dis­
positio, et directio, ut per media certa, per­
ducantur in illam. Quare prædestinatio,
:
licet formaliter sit imperium, et a tus practicus intellectus, qui præsupponit electio­
nem hominum ad gloriam, etqui antecedit,
dirigitque usum, quo media a Deo præs!
cripta exacutioni applicantur (quod modo
rudi Minerva dictum ex professo explicui­
mus tract. 5, disp. ! et2 , per varia dubia),
tamen in præsenti latius sumitur, prout
comprehendit prædictos actus, nempe in­
tentionem finis, electionem mediorum,
illorumque usum, sive applicationem se
tenentem

DISP. XXVIII, DUH. VID.

tenentem ox parte Dei ; quidquid enim a
l>ni’tliclisa< tilarn divini» venit, dicitur com­
muniter loquendo effectus prædestinallonis. Undo provenit, quod prædeslinatio
possit dupliciter accipi : primo pro actu increalo subjectivo, et secundum suam enti­
tatem accepto. Secundo pro eodem actu
considerato secundum liberam terminatio­
nem ad creaturas, juxta generalem doctri­
nam, quam circa liberos Dei actu tradidi­
mus tract. 4, disp. 7, dub. 7. Et rursus
prædestinatio secundum terminationem li­
beram considerata potest etiam bifariam
accipi, nempe vel active secundum id, quod
dicit ex parte Dei ; vel passive, videlicet
quantum ad objecta, et effectus, quæ attin­
git, aut producit. Prtesens autem difficul­
tas procedit in hoc ultimo sensu, qui ad
effectus prædcstinationis restringitur, ut in
titulo proponitur : quid autem de prædestinatiunc ipsa dicendum sit, dub. seq. cons­
tabit.
torii Idcirco autem maluimus investicare,
Û utrum Christus meruerit nobis prædestina­
tionis effectus, quam utrum meruerit is­
tud, aut illud bonum particulare ; ut sub
uno dubio comprehenderemus plurima, de
quibus in specie dubitari valet, et ut resolu­
tio foret universalior. Si enim attendamus,
quam diffuse, et al quantos effectus se
extendat prædestinatio nostra ; reperiemus
amplissimum esse praesentis difficultatis
subjectum. Sunt namque effectus praedes­
tinationis nostræ gloria, quam speramus ;
gralia habitualis, qua justificamur ; auxilia,
et vocationes, quibus ad justitiam trahi­
mur; omnes actus supernaturales, quibus et
ai justitiam disponimur, et beatitudinem
meremur; ipsa etiam substantia, qua cons­
tamus et omnia entia naturalia ad hoc uni­
versum pertinentia ; et denique vel ipsæ
permissiones peccatorum, quibus humilia­
mur et cautiores reddimur. Hæc namque
omnia esse prædcstinationis effectus sup­
ponimus ex dictis tract, cit. disp. 5 et 6,
ubi rem ex professo versavimus. Unde
cuncti præmissa sub dubii titulo compre­
henduntur. Quamvis major controversia sit
de dispositionibus ad gratiam justificantem,
ut ex dicendis constabit. His breviter prae­
missis

§ n.
Præferlur sententia affirmans.

■Λ'··

93. Dicendum est Christum meruisse

X ‘4·

203

nobis omnes prædestinationis effectus.
Hæc assertio est communis inter Theolo­
gos hujus temporis : sic enim, ul alios
omittamus, docent Medinaet Sylvius art. 4. Medina.
Vincontius quæst. 7, duh.' 3. Alvarez Sylvius.
Vincen­
disp. 50. Cabrera in præs. art. 4,dub. 2, ti os.
cum seq. Arauxo dub. 4, concl. 3. Joan, Alvarez·
a S. Thom, disp 18, art. 3. Godoi disp. 56. Cebren.
Arauxo.
num. 9 el 19. Gonet disp. 21, art. 7. La- Joann, a
bat disp. 7, dub. 1, § 2. Con ten son dis­ S.Tnonu
Godoi,
sert. 5, cap. 2, part 3.N. Philippusdisp. 9, Goneu
Labat.
dup. 7. Gonzalez 1 p. disp. 74, Vega Contenlib. 4, in Trident, per totum, et lib. 15, son.
Philip­
cap. 9. Lindanus lib. 3. Panopliæcap. 5G. pus.
Ilosius in confess, fidei cap. 41. Suarez Gcuza*
- icz.
disp. 41, sect. 1, cum seq. \asquez veca.
disp. 77, cap. 2 ct 3, Lorca disp. 75. Jlosins.
num. 4. Castillo di p. 14, quæst. 5. Molina 1 p. quæst. 23, art. 5, disp. 2. Gra­ Lotea.
na dos controv. 1, tract. 14, disp. 5. Lnm- Castillo.
Molina.
bier, num. 1999. Bonæ Spei di-p. 1 , Gi.anados.
dub. 2, résolut. 5, reierens Cornejum, et LornLezanam, Aversa quæst. 19, sect. 9. Kel- bier.
Bonæ
lisonus ibi dub. 5, conci. 2 et 3. Lugo spei.
disp. 27, sect. 3 num. 24, et alii plures, Avei-a.
Keliisoquos superfluum est recensere. Licet enim HUS·
aliquantulum varient in assignando præ- Logo.
destinationis effectus, magis, aut minus il­
los extendentes; tamen in eo convenient,
quod quidquid in nobis participat esse ef­
fectum prædestinationis nostræ, sit etiam
effectus meritorum Christi , fructusq .e,
quem ipse suis meritis comparavit. Obser­
vant autem eorum non pauci hanc verita­
tem esse hoc tempore adeo certam, ut de
ea dubitare non liceat.
Probatur primo auctoritate Scrptü’æ : Ad
nam Apostolus ad Ephes. 1 inquit : B-. · edictus Deus, ct Pater Domini J· su Chi i '.i
qui benedixit nos omni bcn> Ji' Hone spiri­
tuali in ccrlcslibus tn Christo Quo loco
retinendam esse particulam, /n, erudite
ostendit Vasquez contra Erasinum, qui
dixerat legendum præcise Christo sine illa
præpositione, ut sensus esset nos bon dic­
tos fuisse a Deo propter gloriam Chr.sti.
Nam Patres locum legunt cum illa propo­
sitione, 7n, ut videre est in Ch;ysostomo,
Theodorcto, Tbeophylacto, Oeeumenio,
Ambrosio, et aliis. Valet aulem ea dictio
idem, ac dictio Per, et significat influxum
in genere causæ efficientis moral s sicut
cum idem Paulus in eodem cap te ait :
Gratificavit nos in dil.clo filio suo, et cum
subdit : In quo hibernus red·, m/ o> m, idem
significatur, ac si diceretur: Per dictum
filium suum, et, Per quem habemus redtnnp-

y

204

τνζζ

DE INCARNATIONE.

lionem. Est itaque sensus prædicti loci
Deum nobis impertiri omnem spiritualem
benedictionem per Christum, sive per me­
rita Christi. Omnis autem nostræ praedes­
tinationis effectus est aliqua spiritualis
benedictio, qua nos Deus misericorditer
benedicit. Docet ergo Apostolus, quod
omnis nostne praedestinationis effectus pro­
venit ex meritis Christi. Et sic plane ex
Db’raia* ^alri^us intellexit D. Ambros. in com­
ment. ad eum locum ubi ait : Omne donum
graliæ in Christo est : et si quis spreto
Christo benedici se a Deo putat, errare se
f M 9 sc^·
æinus perspicue loquitur Apost.
cap. 2, ejusdem epist. ubi ait : Veritatem
facientes crescamus in illo (id est, per illum)
per omnia, qui est caput Christus : ex quo
totum corpus compactum, el connexum per
omnem juncturam subministrationis secun­
dum operationem in mensuram uniuscujus­
que membri, augmentum corporis facit in
aedificationem sui in charitale. His namque
verbis aperte significat omnem gratiæ
influxum a Christo, et per Christum in
nobis participari, sicut omnis motus deri­
vatur a capite ad membra. Quo sensu dicit
D. Ber- f) Bernard, serm.
12, in . Cant. : Origo
nardos.
.
J
fontium, el fluminum omnium mare est,
virlulum, ct scientiarum Dominus Jesus
Chrislus. Et post pauca : Quidquid sapienlix, quidquid te virtutis habere confidis,
Dei sapienlix, el Dei virtuti reputa Christo.
Et D. Hieronym. in cap. 53 Isaiæ ad illa
verba : Si posuerit pro peccato, etc., inquit:
Voluntas Domini in manu Christi dirigetur,
ut quidquid Paler voluit, illius virtutibus
impleatur. Aptissimus etiam pro eadem
Joan. 1. rc est locus Joan. cap. 1 : De plenitudine
ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro
gratia. Nam ly graliam pro gratia signifi­
cat, juxta phrasim hebraicam, omnem
gratiam a prima usque ad ultimam : sicut
quando Job dicitur : Pellem pro pelle dabit
homo pro anima sua, significatur, quod
dabit omnem pellem, id est, omne bonum
a piimo usque ad ultimum, et a minimo
usque ad. maximum. Est itaque sensus
Evangelist® in eo loco, quod omnes, et
singulæ gratiæ, quas participamus, des­
cendunt ex meritis Christi. Et ita prædicgiiMiu" lum 'ocum explicuerunt D. August, tract. 3,
D. Chry-in Joan, et D. Chrysost. hom. 13, et
ηθτΛ™* θ· Thom. lect. 10, ubi ait : Primo ostendit
graliam Chrulx esse fontalem originem omni$ spiritualis graliæ. Secundo ostendit deri­
vatam in nos graliam per ipsum, ct ab ipso.
Nemo autem dubitat quemlibet praedesti­

nationis effectum, in quantum talem, esse
aliquam gratiam.
Confirmatur primo ex Conciliis, quæ co,ar.
palam docent non solum justificationem nulll) ’·
nostram esse ex mentis Christi, sed etiam
fidem, aliasque omnes dispositiones (de qui­
bus aliqui specialiter dubitaverunt) ad jus­
titiam. Unde Concilium Milevitan. in c«r,L
epist. ad Innocentium Papam dicit : Ergo
nec per legem justitia, nec per naturæ pos­
sibilitatem ; sed ex fide, el dono Dei per
Jesum Christum. Et Concilium Arausican. comil
2, can. 25, inquit: Graliam etiam post*™*·
adventum Domini omnibus, qui baptizari
desiderant, non in libero arbitrio habere,
sed in Christo novimus simul, et credimus
largitate donari. Sed longe expressius lo­
quitur Concilium Tridentinum : nam sess. condi.
6 inquit : Declarat propterea ipsius jus- Tridut·
tificalionis exordium tn adultis a Dei per
Christum Jesum praeveniente gratia sumen­
dum esse, hoc est, ab ejus vocatione, etc.
Recenset deinde cap. 6, immediate seq.
plures actus, et dispositiones ad hujus­
modi exordium pertinentes, utputa, fi­
dem, spem veniæ, odium peccati, et ti­
morem divinæ justitiæ : quos proinde
sicut et praedictum exordium supponit esse
ex meritis Christi. Ac tandem cap. 7, re­
censens causas nostræ justificationis in­
quit : Meritoria autem dilectissimus Uni­
genitus suus Dominus noster Jesus Christus,
qui, cum essemus inimici, propter nimiam
charilalem, qua dilexit nos, sua sanctissima
passione ligno crucis nobis justificationem
meruit. Et quod præcipuum caput est, in
eadem sess. cap. 16, ait : Cum enim ille
ipse Christus Jesus tanquam caput in mem­
bra, el tanquam vilis in palmites in ipsos
justificatos virtutem jugiter influat, quæ vir­
tus bona eorum opera semper antecedit, et
comitatur, el subsequitur, etc. Constat au­
tem, quod palmes quidquid habet, parti­
cipat a vite; et similiter membra in om­
nibus suis motibus dependent a capite.
Ergo pari ratione, quidquid vitæ superna­
tural in nobis est, derivatur a Christo,
et communicatur nobis dependenter ab
ejus influxu per merita.
Confirmatur secundo ex communi Pa- coafo.
trum consensu, qui hanc eandem veritatem unanimiter, et satis aperte significant.
1 D. Ambrosius, D. Hieronym. et D. Ber- DJlenard. num. præced. allegati. Et rursus d. b«
I idem D. Ambros. lib. 5 de fide cap. 6, 0>t1·
I inquit : Cumin via sum, Christi sum ; cum
I pervenero, Patris sum : sed ubique per
Christum,

DISP. XXVlIi. DUB. VIII.
P ai- Christum» ubique sub Christo. D. August.
'■ ‘f· lib. 2, contra duas opist. Pelagian. cap.
8, versans illcdJoan. 15 : Sine me nihil
potestis facere, subdit : Hoc uno verbo ini­
lium, fifiemque comprehendit. Et tract. 81
in Juan. : Sivepoi inn, sive multum sine illo
fieri non potest, sine quo nihil fieri potest.
D.FJ· D. Fulgentius in lib. de Incarnat, cap.
1'2 : Sic humano generi gratuitam graliam
divina bonitas contulit, per quam in homi­
nibus non solum propaginis obligatione con­
tracta deleretur omnis iniquitas, quin eliam
cogitationis sanclx omissa pridem in homine
primo, per hominem secundum reciperetur
Ptujs facultas. Petrus Diaconus in lib. de InluM· carnat. ad eundem Fulgent, cap. 6 : Lil
falsa libertas fleret Christiana libertas,
eadem libertas liberalore indiguit (nempe
Christo) qua posset per ejus graliam ab
occupationibus humanis aversa, ea cogitare,
el desiderare, qux pertinent ad vitam xlerP Dii'· nam. D. Hieronym. super ad Ephes. 4, ad
illa verba : Ipse dedil quosdam, etc., inquit :
Sciamus illas esse manubias hominibus dis­
tributas, quas Christus victor emeruit. Det.Tivs. nique D. Thom. (cujus mentem dubiam
facere conati sunt Adversarii) communem
hanc assertionem satis perspicue docet su­
pra quæst. 7, art. 9, ubi statuit fuisse in
Christo gratiæ plenitudinem ; quod probat
ab ejus effectu his verbis : Sic recipiebat
anima Christigraliam, ul ex ea quodammodo
transfunderetur in alios. Et ideo oportuit,
quod haberet maximam graliam : sicut ignis,
qui est causa caloris in omnibus calidis, est
maxime calidus. Similiter eliam quantum ad
tirlulem graliæ plene habuil graliam : quia
habuit eam ad omnes operationes, vel effec­
tus, El hoc ideo quia conferebatur ei gratia
tanquam cuidam universali principio in gencre habentium graliam. Virtus autem primi
principii alicujus generis universaliter se ex­
tendit ad omnes effectus illius generis : sicut
sol, qui est universalis causa (id Dionys. di­
al h, de div. nom.) ejus virtus se extendit ad
omnia, quxsub generatione cadunt. El sic se­
cunda plenitudo graliæ allendilur in Christo,
in quantum se extendit ad ejus gralix effectusquisunl viriulcs, el dona, el alia hujus­
modi. Et eadem est de aliis quibuscumque,
quatenus sunt prædestinationis effectus.
Nec minus perspicue loquitur quæst. 8,
art. 1, ubi probat Christo convenire offi­
cium capitis moralis, quia habet hujus
conditiones : Primo enim secundum pro­
pinquitatem ad Deum gratia ejus allior esi,
el prior, etsi non tempore : quia omnes alii

205

receperunt graliam per respectum ad gra­
tiam ipsius, secundum illud ad flom. 8 :
Quos prxscicil, hos el prxdestinavil confor­
mes fieri imaginis filii sui, ul sil ipse primo­
genitus in mullis fratribus.... Tertio virtu­
tem habet influendi graliam in omnia
membra Ecclesix, secundum illud .Joan. 1 :
De plenitudine ejus nos ômnes accepimus.
Ulrumque autem S. Doctoris motivum
satis evincit, quidquid ad salutem confert,
et subinde omnem prædestinationis effec­
tum convenire nobis per Christum. Quod
denique magis confirmat infra quæst. 49,
art. I ad 3, ubi ait : Dicendum, quod Chris­
tus sua passione nos a peccatis liberavit cau­
saliter, id esi, insliluens causam nostræ
liberationis, ex qua possent quxeumque pec­
cata quibuscumque remitti, vel prxlerila,
vel prxsenlia, vel futura. Sicut si medicus
faciat medicinam, ex qua possinl quicumque
morbi sanari, eliam in futurum. Quibus
verbis satis declarat influxum universalis­
simum passionis Christi circa omnia, quæ
conducunt ad spiritualem nostram sani­
tatem, ut sunt omnes prædestinationis
effectus.
95. Probatur secundo eadem assertio
ratione desumpta ex D. Thom. in testimo­
niis relatis : nam Christus influit per me­
ritum in omnes effectus, quos attingit :
sed Christi influxus ad omnes nostræ præ­
destinationis effectus se extendit : ergo
Christus influit in omnes hujusmodi effec­
tus per meritum : et consequenter meruit
nobis omnes prædestinationis effectus. Ma­
jor, et utraque consequentia patent. Mi­
nor autem suadetur : quia Christus fuit
universale principium in genere habentium
gratiam : decretus namque fuit tanquam
universalis nostri redemptor, atque salva­
tor, sic exigente tam dignitate sua, quam
necessitate nostra : ergo quidquid gratiæ,
quidquid salutis, et remedii est, totum
provenit ex influxu Christi. Probatur con­
sequentia : quia principium universale in
aliquo genere se extendit ad omnes effec­
tus in tali genere : qua ratione influxus
ignis se extendit ad omnia calida, et in­
fluxus solis ad generationem omnium suhlunarium, ut docet D. Thom. loco cit. ex
quæst. 7 ; ergo si Christus est universale
principium in genere gratiæ, et salutis ;
fatendum est, quod influit in ea, quæ re
ipsa conferunt ad nostram salutem, utsunt
omnes prædestinationis effectus : vel si
ad aliquos hujusmodi effectus non se ex­
tendit; sequitur non esse universale prin-

Balio.

206

:

DE INCARNATIONE.

cipium in genere gratia», nec esse salvato­
rem universalem.
ConGrConfirmatur evertendo illorum doctri­
maiio.
nam, qui ab universali, et meritorio
Christi influxu subtrahunt dispositiones
remotas ad justitiam, et similes aliquos
gratia* eflectus m suo genere imperfectos :
nam si Christus- non meruisset nobis prae­
dictas dispositiones, nec meruisset gratiam
justificantem : consequens est hæreticum,
et contra Concilium Tridenlinum locis
supra relatis : ergo Christus meruit nobis
dispositiones ad gratiam, licet remotas,
et imperfectas. Probatur sequela : quia ad
idem agens pertinet attingrre sno influxu
dispositiones ad formam, ad quod spectat
efficere talem formam : cum nec subjec­
tum, nec aliud agens inferius queant a 1
abquam formam disponere, nisi cum $ubordin -tione ad illud agens, ad quod perti­
net producere talem formam : quo discursu
in tract. 14, disp. 3, dab. 6, usi sumus,
ut ostenderemus liberum arbitrium ex se
non posse ullam dispositionem pro justifi­
catione efficere, licet remotam, aut remo­
tissimam : ergo agens, quod suo influxu
praedictas dispositiones non attingit, nequit
formam justificantem efficere : et conse­
quenter si Christus suo influxu meritorio
non produxisset in nobis omnes dispositio­
nes ad gratiam; non efficeret praedicto
influxu gratiam hujusmoli.
Alind
96. Probatur tertio alia ratione : nam
pro
asser­ Christus nobis meruit aliquos praedestina­
tione
ergo meruit nobis omnes
tionis effectu
moti­
vum. praedestinationis effectus. Antecedens est i
de fide, secundum quam Concilium Triden- j
linum ubi supra docet Christum esse cau­
sam meritoriam nostræ justificationis. Et l
profecto si Christus nullum prae lestinationis
effectum nobis meruit; quid nobis meruit ? j
quid nobis profuit? et qua ratione dicitur
Salvator noster? Consequentia vero pro­
batur : quia non est ratio, quare Christus
metuerit aliquos nostrae praedestinationis
effectus, et non alios, aut non omnes : sed
meruit aliquos, ut ostensum est : ergo et
omnes. Suadetur major : quia si attenda­
mus ad meritum Christi in se ; sufficientissimum valorem habuit ad omnes, et sin­
gulos praedestinationis effectus : habuit
etiam omnes alias conditiones ad merendum
in actu secundo requisitas, ut satis liquet
ex dictis dub. I
1, et ex se non magis
determinatum est al unum praedestinatio­
nis effectum, quam ad alios. Rursus si ad
ipsos praedestinationis effectus atten lamus ;

on) nes supposuerunt meritum Christi, habuerunlquo proinde aptitudinern ud termi­
nandum ejus influxum. 8i enim gratia
illum terminare potuit, sivo, et in idem
redit, valuit decerni intuitu meritorum
Ch isti, et tanquam eorum præmium; cur
non etiam virtutes gratiam comitantes?
cur non actus a gratia procedentes, vel ad
ipsam praeparantes? cur non ipsa gloria,
et salus perfect i, et denique cuncta, qutc
hoc, aut illo modo conferunt ad salutem,
ut sunt omnes praedestinationis effectus?
Nulla itaque est ratio, quare Christus me­
ruerit nobis aliquos praedestinationis effec­
tus, et non alios, aut non omnes. Nec hic
valebit recursus ad voluntatem Dei Lbere
decernentis hos prae aliis esse effectus me­
ritorum Christi, et ipsorum præmium, quia
licet ita tieri non repugnaverit ; nullum
tamen habemus fundamentum ad censen­
dum ita contigisse. Doctrina enim Scrip­
turae, Conciliorum, et Patrum, per quam
libera divinæ voluntatis decreta nobis in­
notescunt. potius significant universalissi ­
mum meritorum Christi influxum circa
omnia, et singula, quæ conferunt ad salu­
tem, et sunt praedestinationis effectus, ut
satis constat ex dictis num. 93 et 94.
Confirmatur : quia ut optime supponit Beber*·
D. Thom. art. 3 hujus quæst. Christo ur·
attribui debet, quidquid est majoris excel­
lentia?, et dignitatis, nisi vel in se repugnet,
vel fini redemptionis non cohæreat, vel sit
contra doctrinam revelatam : sed quod
Christus meruerit nobis omnes nostræ praedestinationis effectus, est major qnædam
excellentia, et dignitas ; et aliunde talis
perfectio nec in se repugnat, nec opponitur
fini Incarnationis, nec est contra doctri­
nam revelatam : ergo fateri oportet Chris­
tum meruisse nobis omnes praedestinatio­
nis eflectus. Minor quoad primam partem
est manifesta : nam sicut influere merito­
rie est aliqua perfectio, sic influere influxu
magis universali est major perfectio : atque
ideo quod Christus influxerit in omnes
praedestinationis eflectus, importat majo­
rem dignitatem, et excellentiam. Secunda
etiam minoris pars ostenditur : nam in
primis nulla est repugnantia in eo, quod
Christus influxerit in omnes praedestinatio·
I nis effectus, sicut nec in eo, quod influat
in aliquos, ut in argumento expendimus.
Deinde praedictus influxus minime oppo­
ni ur fini redemptionis ; sed potius ei de­
servit. ut ex ipsis terminis liquet. Tandem
1 nulla occurrit doctrina revelata, quæ neget
hunc

DISP. XXVIII, DUB. VIH.

hunc influxum universalem meritorum I
Christi, sicut diluendo motiva contraria
magis constabit.
^ζ£· Dices: Incarnatio fuit pnccipuus offec­
tus nostrie prœdestinationie : hhI implicat,
quod Christus meruerit Incarnationem, ut
Ostendimus disp. 7, dub. 2; fieri ergo non
potuit, quod Christus meruerit nobis omnes
prœdestinationis effectus. Major suadetur :
quia omne illud est nostræ praedestinatio­
nis effectus, quod cum offectu conducit ad
nostræ prœdestinationis finem, vitam sci­
licet ælornam ; siquidem quod ita se habet,
ordinatum est a Dio in prædictum finem :
quo pacto praedestinationis effectum des­
cripsimus, et statuimus tract. 5, disp. 2,
dub. 1, § I ; sed Incarnatio conducit cum
effectu ad finem nostræ prœdestinationis,
nt ex se liquet : ergo Incarnatio est effec­
tus, et utique prœcipuus, prœdestinationis
jfcjdti. nostræ. Hoc tamen parum urget, sed dim i*»· lur juxta doctrinam loco cit. ex tract. 5,
negando majorem. Ad cujus probationem
distinguenda est major, et concedenda, si
intelligatur de eo, quod conducit ad finem
Incarnationis per modum medii electi prop­
ter ipsum; sed negari debet, si intelliga­
tur de omni eo, quod conducit per modum
causæ superioris ordinis : et deinde distin­
guendo minorem eodem modo, negamus
absolute consequentiam. Etenim licet
Christus ipse, et ejus opera meritoria sint
a Deo, et conducant ad nostram beatitudinem : nihilominus non fuerunt ex inten­
tione efficaci talis beatitudinis, nec ordinata
fuerunt ad illam sicut media ad iinem. Sed
potius vice versa tota salus nostra ordinata
est ad gloriam Christi sicut ad finem cujus
gratia saltem intermedium, juxta illud Aposiwotol. 1, ad Corinth. 3 : Omnia vestra sunt,
■■ixo. toj autem Christi, Christus autem Dei. Con­
duxit itaque Incarnatio Christi ad salutem
nostram ut causa meritoria, et respexit ta­
lem salutem ut finem effectum : sed ta­
men non fuit ordinata'ad illam sicut me­
dium ad finem. Nec decebat fieri talem
ordi’alionem : nam cum Incarnatio ha­
beat necessario imbibitam perfectionem
personæ divinæ, et propterea sit simpliciter
ordinis superioris ad salutem hominum,
haneque in perfectione absoluta excedat,
non potuit ordinari per modum medii ad
i;sam tanquam ad finem : sed potius haIn l rationem finis, et Causæ in salutem
nostram principaliter influentis. Quare
Incarnatio non est effectus pra destina­
tionis nostræ. Recolantur, quæ diximus

207

tract. 5, disp. II, dub. unico num. 10.

g III.
Convelluntur motiva contrat'ix senlenlix.

97. Oppositam nostræ assertioni sen­
tentiam tuentur viri alias doctissimi, sed
in hac parte decepti, Capreolus in 3, dist. Caprco18, quæst. unica, art, 3. Ferrara 4, contra „,us·
gentes cap. 5o. Conradus 1. 2, quæst. Cotuault. art. G. Driedo lib. de captivitat. et
redempl. tract. 2, cap. 2, part. 3, art. 4, aim-’
et tract. 4, cap. 2, part. 8, membr. 3, A1^·
Ruardus art. G, £ Herum objicitur. Ada- $omJ*
mus in epist. ad Philipp, cap. 1, in line. DiusFranciscus Somnias lib. 2 Demonstra­
tionum relig. christianæ. tract. 3, cap.
19, et alii. Qui'licet varient in expli­
cando suam sententiam (Capreolus enim,
Ferrara, et Conradus solum negant Chris­
tum meruisse dispositiones imperfectas,
quæ justificationem antecedunt ; Driedo
autem negat meruisse fidem, et spem,
aliave-duiia etsi habitualia, si antecedant
justificationem; Ruardus negat meruisse
applicationem sacramentorum ; Somnius
denique negare videtur meruisse justifica­
tionem ipsam, admittens præcise meritum
erga illa, quæ post justificationem sequun­
tur,; nihilominus conveniunt in eo, quod
non meruerit omnia ea, quæ nostra asser­
tione amplexi fuimus, importantque omnes,
et singulos prœdestinationis effectus, sive
cuncta, quæ ad nostram salutem æternam
cum effectu conducunt. Quare indiscriminatim eorum motiva proponemus.
Primum desumuntur ex verbis Christi Primum
apud
Joan. 8 : Nemor potest venire ad me,mentum.
„3!s“'
\
tusi Paler, qui tmstl me, traxerit eum. Gu- Joan. s.
jus sententiæ sensus est : Nemo poiest
mihi sociari, ut merita mea ipsi commu­
nicentur, nisi Pater pulset cor ejus, ut
credat in me, et mihi uniatur. Ergo talis
tractio, sive pulsatio fit antecedenter ad
applicationem meritorum Christi, et independenter ab illis, atque ex sola gratuita
Dei vol un tat'·.
Confit malur primo ex verbis Apostoli confirad Rom. 4 : Traditus est propter delicta mam> G
nostra, d resurrexit propter justificationem Rom.4.
nostram. Quo loco Paulus distinguit aperte
inter prœdictos effectus, et eorum causas,
et justificationem nostram expresse refert
in resurrectionem Christi. Certum autem
est Christi resurrectionem non influere per
modum meriti ; siquidem Christus post

SOS

?·

DE INCARNATIONE.

mortem non meruit, ut constat ex supra
n.Thom. dictis dub. 3, # 2. Unde D. Thom. infra
quæst. 56, art. I ad 3, docet quod resur­
rectio Christi non est proprie loquendo causa
meritoria resurrectionis noslrx, sed est
causa efficiens, el exemplaris. Ergo Chris­
tus non meruit no.-tram justificationem.
CoaiirConfirmatur secundo ex D. Thom. infra
tecandi. qoæst. 79, art. 7 ad 2, ubi inquit : PasD.Thom.
Christi prodest quidem omnibus quan­
tum ad sufficientiam, el ad remissionem
culpx, el adeptionem gloria ; sed effectum
non habet nisi in illis, qui passioni Christi
conjunguntur per fidem, et Charitatem.
Ergo ex sententia S. Doctoris omnia auxi­
lia, et motus supernaturales, qui præcedunt conjunctionem cum Chrislo per fidem
et charitatem, uti se habent plura, quæ
antecedenter, sive remote ad justificatio­
nem disponunt, non sunt effectus passio­
nis Christi. Constat autem quod passio
Christi non minus extenditur in influendo,
quam ejus meritum; siquidem omne meri­
tum Christi passione ipsius completum, et
determinatum fuit, ut diximus dub. 2.
Ergo Christus non meruit auxilia, et ac­
tus, quæ antecedunt conjunctionem cum
Chrislo per charitatem. Non itaque meruit
nobis Christus omnes, et singulos prædestinationis effectus.
Satisûl
98. Ad argumentum respondetur ne­
argu­
mento. gando consequentiam, quæ illegitime de­
ducitur ex præmisso testimonio, licet ad­
mittatur ea ipsius expositio. Cum enim
Christus affirmat neminem posse ad se
venire, nisi tractum a Patre, minime ex­
cludit se ipsum, aut propria opera; cum
Join. 5. hæc ipsa dicat se habere a Patre. Joan. 5 :
Opera, qux dedit mihi Pater, ipsa testimo­
nium perhibent de me. Quare non exciusit
influxum meritorum suorum in tractio­
nem illam passivam, qua in eum move­
mur. Sed significare voluit primam, et
principalem causam auxilii, quo ad ipsum
trahimur, esse Deum. Per quod minime
excluditur, quod Deus moveat motus (si
licet ita loqui) a meritis Christi, quæ me­
ruerunt passivam nostram excitationem
per auxilia. Et ita salis aperte supponit
D. Au- D. August tract. 26, in Joan, post inigosun. ^juni( uij-j ajt. qiu-j gs[ aulem, pater, quern
Iraxeril : cum ipse Chrislus trahat? Quare
voluit dicere, Paler, quem traxerit? Si tra­
hendi sumus, ab illo trahamur, cui dicit
quadam, qux diligit : Post odorem unguen­
torum tuorum curremus. Sed quid intelligi
voluil, advertamus fratres, el quanlumpos,

x

—-

---7----------------- >

j—----

sumus capiamus. Trahit Paler ad Filium
eos, qui proplerea credunt in Filium, quia
cum cogitant Patrem habere Deum, etc.
Videatur etiam D. Thom. in locum Joan. D.Ttea.
lect. 5, circa medium, ubi docet Christum
eis verbis intendisse signifie ire, quod Deus
movet physice, et efficaciter cordi homi­
num trahendo ipsos ad Christum : quod
fatemur ipsi Christo ut homini non conve­
nire, licet ad prædictum effectum moraliter, sive meritorie concurrat. Unde in­
quit : sed quia non solum revelatio exterior,
vel objectum virtutem attrahendi habel
(quod eleganter explicat D. August, loco
proxime cit.), sed etiam interior instinctus
compellens, ct movens ad credendum : ideo
trahit multos Pater ad Filium per instinc­
tum divinx operationis moventis intensius
cor hominis ad credendum ad Philipp. 2 :
Deus est, qui operavit in nobis velle, ct per­
ficere. Osca- 11. In funiculis Adam traham
eos in vinculis charitatis. Proverb. 11 ; Cor
regis in 'manu Domini, quocumque colue­
rit. inclinabit illud. Hanc ita specialem
trahendi energiam Christus defert Deo Patri : sed a se non excludit meritum circa
eundem motum.
Ad primam confirmationem responde­ Οαιπ?
ter
mus nihil concludere : quia cum Aposto­ pnxe
lus docet Christum resurrexisse propter Cûfiirjustificationem nostram, solum intendit,
quod habuerit quendam specialem influ­
xum circa illam, nempe in genere causæ
exemplaris; quatenus resurrectio corpo­
ralis Christi fuit exemplar, et signum spi­
ritualis resurrectionis nostne a sepulcro
peccati, quæ per justificationem contin­
git. Sed sicut manifestum est, quod
non excludit' alias nostræ justificatio­
nis causas : sic etiam constat, quod non
negaverit concursum meritorium, quem
Christus tum per alia opera, tum per
mortem habuit : quare non sequitur,
quod Christus sua morte nostram justifi­
cationem non meruerit. Unde D. Thom. D.TUt
infra quæst. 56, art. 2 in corp, ait : Re­
surrectio Christi habet instrumenlalilcr vir­
tutem effectivam non solum respectu resur­
rectionis corporum : sed etiam, respectu
resurrectionis animarum. Similiter habet
diam rationem exemplarilalis respectu re­
surrectionis animarum : quia Christo re­
surgenti debemus etiam secundum animam
conformari, ut sicut secundum Apostol. ad
Rom. 6 : Christus surrcx.il a mortuis per
gloriam Palris ; ita el nos in novilale vilx
ambulemus ; el sicut ipse resurgens ex mor­
tuis

DISP. XXVIII, DUB. VI1L
luis jam non moritur; Ha cl nos cxislimcmus nos mortuos esse peccato, ul iterum
in illo. Soi loquendo de influxu
secundum rationem causa! meritoria·, ex·
press-j dixerat art. 1, immediate præced.
in resp. ad 4, quod attribuendus est pas­
sioni Christi. Etomniacom plectens in expo*
sit.ad locum Apost. lect. 3, inquit: Mors
Christi fuil nobis salutaris non solum per mo­
dum meriti, sed etiam per modum cujusdam
tfficienliæ. Cum enim humanitas Christi
essel quodammodo instrumentum divinitatis
ejus, ulDamascen. dicit : Omnes actiones, el
passiones humanitatis Christi fuerunt nobis
salutiferi, ulpole ex virtute divinitatis pro­
venientes. Sed quia effectus habet aliquam
similitudinem causæ, mortem Christi, qua
ulincla est in eo mortalis vita, dicit esse
causam exlinclionis peccatorum nostrorum :
resurrectionem aulem ejus, qua rediit ad
novam vitam gloriæ, dicit esse causam jus­
tificationis nostræ, per quam redimus ad
novitatem justitiæ. Quod totum, ut ex ipso
S. Doctore vidimus, perlinet ad rationem
ciemplarilalis, et significationis : sed alias
causas, aliosque modos irfluendi (inter
quos meritorius computatur), minime ex­
cludit.
> : -r Ad secundam confirmationem responde!d···’· mus, quo i quando D. Thom. eo loco di­
cit : Sed effectum non habet, etc., non lo­
quitur de quocumque effectu meritorum
Christi, sed de effectu, qui est justificatio
i
impii, et fit per infusionem gratiæ sancti­
ficantis, et remissionem culpa1. De quo
digne affirmat, quod non provenit genera­
liter ad omnes ex passione Christi ; sed ad
eos tantum, qui fide, et charitate Christo
conjunguntur : quia fides, et charitas sunt
dispositiones proximæ, ad justificationem
requisitæ, et sine quibus ipsa non contin­
git. Sed inde non sequitur, quod neget
Christum meruisse alias etiam dispositio­
nes remotiores, et imperfectiores. Et quod
loquaturdeterminate de illo præcise effectu,
elnon utcumque, sed ut infallibililer con­
ferendo, constat ex ipso loco, qui objicitur,
si integre legatur. Dicendum, inquit, quod
sicul passio Christi prodest quidem omnibus
quantum ad sufficientiam, ct ad remissio­
nem tulpæ, el adeptionem gratiæ, et gloriæ ■
sed effectum non habet nisi in illis, qui pas­
sioni Christi conjunguntur per fidem, ct
charitatem, Ha ct hoc sacrificium (Eucharisliæscilicet) quod est memoriale dominica
passionis, non habet effectum nisi in illis,
qui conjunguntur huic sacramento per fidem
Salmant. Curs. thcolog. tom. XVI.

209

cl charitatem. Unde el August, dicit ad
llenalum : Quis offerat corpus Christi nisi
pro his, qui sunt membra Christi. Unde et
in canone Missx non oratur pro his, qui .
sunt extra Ecclesiam. Qute doctrina magis
illustratur ex alia D. Thom. quæst. 29 de D.Tliom.
Verit. art. 7 ad 8 , ubi ait : Dicendum,
quod merilum Christi sufficienter operatur
ut causa quædam universalis salutis humanæ.
Sed oportet hanc causam applicari singulis
per sacramenta, ct per fidem formatam,
quæ per dilectionem operatur. El ideo requi­
ritur aliquid aliud ad salutem præter meri­
tum Christi : cujus tamen merilum Christi
est causa. Porro id. quod præter meritum
Christi requiritur ad salutem, complectitur
non solum fidem, et charitatem, et sacra­
mentorum applicationem, sed etiam plura
alia, ut sunt auxilia ad actus minus perlec­
tos, quibus tamen emolitur, et præparatur
cor ut perfectiores actus (fidei scilicet for­
mat®, et charitatis) eliciat, et proxime
disponatur ad gratiam, ut constat ex Con­
cilio Trident. sess. G, cap. 6, tales actus re­
censente, utputa timorem Dei, odium pec­
cati, et similes. Cum ergo D. Thom. docet
meritum Christi fuisse causam ejus, quod
præter ipsum meritum ad justificationem
requiritur : plane comprehendit tam prædictos actus, quam omne illud, quod ad
justificationem hominis, et adeptionem
gloriæ cum effectu conducit, ünde facile
explicantur quædam alia D. Thom. testi­
monia, quæ expendit Godoi disp. 56, a
num. 36.
99. Arguitur secundo : nam si Christus Secnmeruisset nobis ea, quæ concurrunt ad 3dr““_
justificationem nostram; hæc non fieret ex mentum,
gratia, sed ex justitia : consequens est fal­
sum : ergo Chrislus non meruit nobis om­
nia, quæ ad justificationem nostram con­
currunt : et consequenter non meruit nobis
omnes prædestinationis eilectus. Hæc se­
cunda consequentia patet ex prima : omnia
namque, quæ ad nostram justificationem
concurrunt, sunt nostræ prædestinationis
effectus. Prima vero legitime infertur ex
præmissis. Ex quibus major suadetur : nam
quod alicui datur titulo meriti, et per mo­
dum præmii, non datur gratis, sed ex jus­
titia, juxta illud ad Rom. 4 : Ei, qui ope- Ad
ralur, merces non imputatur secundum Ron1· k
gratiam, sed secundum debitum : ergo si
Christus meruisset omnia concurrentia ad
nostram justificationem : hæc non fieret
ex gratia, sed ex justitia. Minor denique
probatur tum ex eodem Apostolo ad

Ii

210

DE INCARNATIONE.

Rom. 3 : Justificati gratis per gratiam ip­
sius .•quibus verbis significavit justificatio­
nem nostram fieri omnino gratis. Tum ex
b-A»- D. August. l:b. de prædest. SS. cap. 15,
gss.ia. u^.
gratia fit homo ab initio fidei
sur quicumque Christianus, qua homo ille
ab initio factus est Chrislus. IToc autem
poster us contigit absque ullo merito ex
sola liberali, et gratiosa Dei voluntate, ut
diximus disp. 7, dub. I. Idem itaque sen­
tiendum est de fide nostra, et a fortiori de
nostra justificatione.
Res­
Respondetur, quod licet justificatio nos­
ponsio.
tra fiat omnino gratis respectu nostri, qui
jus ad illam fundatum in propriis meritis
non habemus : non fit tamen gratis, sed
ex justitia respectu Christi, qui illam sua
passione, et morte meruit : ad hoc enim
passus, et mortuus est, ut suæ mortis me­
rito justificaremur per gratiam sanctifican­
tem cum omnibus eidem annexis, quæ est
præmium ipsi debitum. Quam responsio­
nem breviter, et profunde insinuavit D.
D.Tboiu. Thom. quæst 19 de Verit. art. 7 ad 13,
his verbis : Dicendum, quod ipsum gratis
alicui nostrum a Deo confertur, quod effica­
ciam meriti Christi consequatur : unde per
hoc ralio grali* non evacuatur. In quo *ensu
distinguendo majorem, neganda est minor.
Ad cujus primam probationem dicendum
est Apostolum loqui de justificatione nos­
tra per respectum ad nos : quo pacto fit om­
nino gratis : quia nullum ex nobis habe- ;
Concil. mus ad illam jus,
ut exponit Concil.
Trideul
* Trident, sess. G, cap. 8, his verbis : Gra- |
lis aulem justificari ideo dicimur, quia ni­
hil eorum, quæ justificationem præcedunl, !
sive fides, sive opera, ipsam justificationis
graliam promeretur. Et tamen cum hoc com- :
ponit Concilium, quod Christus sit causa i
meritoria nostræ justificationis, et conse- !
quenterquod hæc non comingatomnino gra- 1
lis respectu Christi. Recensens namque nosiræ justificationis causas cap. 7, immediate
præcedcnti, inquit : Meriloria aulem dilec­
tissimus Unigenitus suus, Dominus noster
Jesus Chrislus ; qui, cum essemus inimici
propter nimiam charitalem. qua dilexil nos,
sua sanctissima passione in ligno crucis nobis
justificationem meruit. Ad secundam proba­
tionem respondetur eodem modo D. Augustinum excludere a justificatione meriimn nostrum, i.on autem meritum Christi :
solum namque intendit, quod sicut ille
homo habet esse Chr.stum gratis, id est,
independenter ab omni merito proprio,
quo id promeruerit ; sic Christianus habet
Et m. 3.

esse ehristianum, et consequi fldem, <|ua
talis lit, indepondenler a propriis meritis,
quibus illud bonum debitum sibi faciat.
Et quod iste sit legitimus D. Augustini
sensus, liquet : tum ex eo, quod ibi dispu­
tat contra Pelagianos asserentes nos posse
credere, et justificari merito propriarum
virium : tum quia ipse satis se declarat his
verbis : Quisquis in capite nostro proceden­
tia merita illius generationis invenerit, ipse
in nobis membris ejus procedentia merito
multiplicat* generationis inquirat. Neque
enim retributa est Christo illa generatio,
sed tribula, ut alienus ab omni obligatione
peccati de Spiritu, el Virgine nascerelur.
Sic et nobis ul er aqua, el spiritu renascere­
mur, non retributum est pro aliquo merito,
sed gratis retributum. Potest autem hoc
ip.-um exemplum in Adversarios retor­
queri, ut a-sertionem nostram magis con­
firmet : nam licet Incarnatio respectu
Christi fuerit facta omnino gratis atque
independenter ab ejus meriti. ; nihilomi­
nus habent rationem praemii correspondentis merito, et orationibus antiquorum
Patrum : ergo similiter quamvis justifica­
tio nostra respectu nostri contingat om­
nino gratis, et independenter a justificato­
rum meritis; tamen habere potest, et habet
rationem præmii correspondents merito
Christi. Quamvis inter exemplum, et rem
præsentem intersit discriminis, quod Pa­
tres antiqui non meruerunt Incarnationem
de condigno, sed solum de congruo, ob
incomparabilem scilicet \aloris excessum,
quem importavit Incarnatio supra eorum
opera : sed Christus ob oppositam ratio­
nem meruit nobis justificationem de con­
digno : quia ejus meritum habuit superabundantem valorem, ut quodlibet præmium
fecerit sibi debitum ex justitia. Videantur,
quæ diximus disp. 7, dub 3, ubi veritatem
adhibiti exempli, et differentiam imme­
diate propostiam susius tradidimus.
100. Arguitur tertio : nam aliqui sunt Terta
prædestinationis effectus, quos Chrislus
nobis non meruit : ergo falsum est Chris­
tum nobis meruisse omnes prædestinationis
effectus. Consequentia patet. Et antecedens
suadetur : tum quia auxilia sufficientia
sunt ellectus prædestinationis : et tamen
'
non dintur ex meritis Christi : ergo sunt
i aliqui effectus prædestinationis, quos Chris­
tus nobis non meruit. Probatur minor :
quia talia auxilia dantur ex vi volunmtis
antecedentis, qua Deus vult omnes homi­
nes salvos fieri : hanc aulem voluntatem
habuit

DISP, XXVIII, DUB. VIII.

CoiirBI&

ίφτ

habuit Deus antecedenter ad mysterium In­
carnationis prœviBum, atque ideo antccedenter ad merita Christi, cum ipsum
Incarnationis mysterium ortum duxerit
ex generali illa voluntate salvandi homi­
nes : ergo dantur aliqui praedestinatio­
nis effectus , quos Christus nobis non
meruit. Tum etiam, quia permissiones
peccatorum tam in electis, quam in repro­
bis suat effectus prædestinationis electo­
rum, ut statuimus tract. 5, disp. G, dub.
unico, 2; sed Chrislus non meruit, quod
permitterentur peccata : nec enim ad hoc
mortuus est, ut peccaremus : ergo idem
quod prius.
Confirmatur : quia licet Christus non
fuisset, nec nobis meruisset ; haberemus
plura auxilia gratiæ, quæ de facto in nobis
sunt prædestinationis effectus ; ergo sig­
num est, quod aliquos effectus prædestina­
tionis habeamus, et nun ex meritis Christi.
Consequentia patet : nam quod est effectus
meritorum Christi, dependet ab eorum
influxu : el consequenter non stantibus
meritis Christi, non perseve aret talis
effectus. Antecedens vero probatur : quia
licet Chrislus non venisset in hunc mun­
dum, filii Adami haberent auxilia suffi­
cientia ad eliciendum actus fidei, et spei,
et similes : alias vel non relinquerentur
in statu viæ, sed constituerentur in statu
termini damnationis : vel obligarentur eli­
cere actus, ad quos non haberent vires
natune, vel gratiæ ; atque ideo peccarent
omittendo actus, quos elicere simpliciter
non possent : ergo quamvis Christus non
fuisset, nec meruisset, haberemus plura
auxilia gratiæ, quæ de facto sunt in nobis
prædestinationis effectus.
Ad argumentum respondetur negando
antecedens. Et ad primam ejus probatio­
nem neganda est minor : quam minime
evincit inducta probatio : nam licet auxilia
sufficientia deriventur ex voluntate gene­
rali, qua Deus vult omnes homines salvos
fieri (quam permittimus Deum habuisse,
vel habiturum, licet non foret Incarnatio),
nihilominus prædicta auxilia de facto non
descendunt ab illa sola voluntate; sed
etiam a voluntate consequenti, et absoluta,
qua vult salvare : quæ voluntas non solum
prædicta auxilia, sed omnia etiam hujus
universi in eorum bonum ordinat ex in­
tentione efficaci beatificandi illos. Quare
cum hæc voluntas consequens, et absoluta
sites parte objecti ex meritis Christi, prop­
ter quæ salvat electos ; fit consequens, quod

ipsa auxilia sufficientia, quæ a lias forte,
et in alia providentia conferrentur independenter a meritis Christi, de facto commimicentur ut præmium ipsis retributum,
et sint eorum effectus. Ad secundam pro­
bationem respondemus permissiones pec­
catorum non esse effectus prædestinationis
electorum secundum se consideratas, quo
pacto non habent rationem beneficii : sed
quatenus ex misericordia Dei ordinantur
ad eleclorurn bonum, ut loco citato expli­
cuimus. Quamvis autem Christus non me­
ruerit nobis permissiones peccatorum se­
cundum se acceptas, et multo minus, quod
peccaremus, meruit tamen, quod prædictæ
permissiones ordinarentur ad bonum nos­
trum, juxta illud D, Augustini lib. de D. Au·
correct, et gratia cap. 9 : Talibus Deus guslin
diligentibus eum cooperatur in bonum, usque
adeo prorsus omnia, ul etiam si quis eorum
deviant, et exhorbilanl, etiam hoc ipsum
(intpflige quantum ad permissionem, et
materiale peccati), eis facial proficere in
bonum : quia humiliores redeunt, atque
doctiores. In illo itaque sensu, quo permis­
siones peccatorum sunt effectus prædesti­
nationis, et Dei prædestinantis, qui ad
malum concurrere nequit, possunt etiam
esse, et sunt meritorum Christi effec­
tus.
Ad confirmationem respondemus distin­ Solvilur
­
guendo antecedens, et admittendo quod confir
matio.
forent auxilia sufficientia ex vi alterius
decreti, quod Deus haberet in hypothesi,
quod non esset Christus : sed negari debet,
si intelligatur, quod essent talia auxilia ex
vi decreti præsentis, quod habet Deus circa
salutem electorum : nam secundum istud
talia auxilia dan tur non solum propter Chris­
tum, et ejus gloriam, sed etiam per Chris­
tum, et dependenter ab ejus meritis. Unde
negamus absolute consequentiam : sicut
enim si non esset Christus, non essent ex
vi providenti® præsentis electi, qui modo
sunt : sic etiam non essent ex vi talis pro­
videnti® effectus prædestinationis , qui
modo sunt. Probatio vero antecedentis
nihil amplius evincit, quam quod permit­
timus ; unde nihil concludit. Verosimilins
autem apparet, quod ita contingeret, sicut
in eo intenditur, propter motivum in eo
insinuatum. Vasquez. autem ubi supra in
resp. ad 2, tuetur partem negativam pro
tali hypothesi : quod satis probabile est,
sed ad rem præsentem non facit ; quare
Quartum
circa eam nolumus immorari.
argn101. Arguitur quarto : nam Christas meutufli·

DE INCARNATIONE

■ ·· · ’

non meruit nobis fidem, et spem : erato ticulari rligibilt. Mulier autem fuit seducta
non meruit nobis omnes praedestinationis ignorantia in universali, quando credidit
eflectns. Consequentia est manifesta : quia quod serpens dixit. Sed vir non credidit
fides, et spes sunt nostrae praedestinationis hoc : sed seductus fuit in particulari, scilicet
effectus, et quidem satis nobiles, ut earum quod gerendus esset mos uxori, el cum ea
perfectio, visque ad disponendum pro jus­ comedere deberet. Porro seductio in parti­
titia salis declarant. Antecedens autem culari nec opponitur lidei, nec illam exclu­
dit : alias omnis, qui peccat cum in par­
probatur : quia Christus illa nobis meruit,
ticulari seducatur), amitteret Udem ; quod
qua· amisimus in Adam : sed iste non
amisit fidem, et spem : ergo Christus illas est omnino falsum. Non ergo contra fidem
egit Adam, nec illam amisit : idque plane
nobis non meruit. Minor suadetur : nam
praedicta' virtutes non amittuntur, nisi significant verba Apostoli sincero, et cum
proprietate intellecta. Unde præter D.
per actus contrarios, ut liquet de facto in
plurimis peccatoribu qci licet amiserint Thomam, sic etiam docent Magister in 2, JlJp·
f<r.
disl. 22, et plures Scholastici ibi. Ahulensis Abiit,
gratiam justificantem, retinent tamen fi­
in Genes, cap. 13, quæst. G9, Lyra, Cajo- tis.
dem, et spem, quia non peccaverunt contra
tanus, Salmeron, et Justinianus ad locum CLjn.
iilas : sed Adamus non habuit ullum erro­
i/jApostoli,
et
alii
plures,
praesertim
ex
dis
­
rem contra fidem, ut colligitur ex verbis
ais.
1 ad Co­ Apostoli 1 ad Corinth. 2: .Idam non est
cipulis D. Thom. inter quos videri potest Saltirinth. i.
seductus, mulier aubm seducta in prxvari- Joan, a S. Thom. disp. IS, art. 3, ubi Jî*!:nuiis.
cationem fuit : ergo Adamus non amisit discussis Patrum testimoniis concludit : Juni,
i
Hxc dixerim ut appareat, quomodo aut «sibi
fidem, et spem.
Aliquo­
malitia, aut ex ignorantia falso quandoque
Respondetur negando antecedens. A cu­
rum
afferat pro se Sanctos Patres isle modernus,
respon­ jus probatione facile se expedit Vasquez
sio.
nempe Vasquez. Et plane consultis eorum
disput. cit. cap. 4, ubi docet Adamum,
quando peccavit, amisisse fidem : unde locis, non docent quod ille intendit : nam
quando Significant Adamum perdidisse
negat minorem. Et ad probationem res­
fidem; vel non significant fidem theologi­
pondet verba Apostoli solum significare,
cam, de qua loquimur; sed fidelitatem,
quod Adamus non fuerit primus seductus,
aut gratitudinem, quæ sunt virtutes mora­
sed secundus : non enim seductus est im­
les : vel loquuntur de fide viva, quæ in
mediate a serpente, sed a muliere, et a ser­
pente per mulierem. Quam responsionem quantum talis amittitur amissa charitate:
confirmat non paucis iVtrum testimoniis,
licet secundum entitatem perseveret, ut
qui affirmant Adamum fuisse infide'em, et contingit in peccatoribus; vel denique so­
lum intendunt, quod amiserit fidem quan­
Vhlu
”
r
Z
·
ain,s
‘
sse
fidem.
Idem
etiam
cum
Vasquez
Bellardocent Bellarmin. lib. 3 de amissione tum ad nos, quatenus perdidit jus trans­
min.
Pere- gratiae cap. i. Pererius in comment, super
ferendi illam; licet ipsam in se retinuerit.
rios.
Ubi autem repraesentant Adamum seduc­
Grana­ Genes, ad illa verba. Dedilquc viro suo, el
dos.
comedit. Granados controv. 2, de gestis tum fuisse; solum agunt de seductione in
mirabil. Christi disp. 1, sect. 6, et quidam particulari. et quantum ad electionem :
alii Juniores.
quæ seductio non opponitur dictamini fidei,
Confu­
Sed praedicta responsio rejecta jam a no­ nec illam evacuat, utex D. Thom. vidimus.
tatur.
bis est tract. 14, disp. 6, dub. 6, num. 181,
Ex quibus ad illam antecedentis proba­ \'en
D Thom. et est evidenter contrai). Thom. 2, 2,
tionem aliter respondetur, quod licet Ada- ‘W.
quæst. 103, art. 4, ubi resolvit peccatum mus non amiserit fidem propriam, et per­
Evæ fuisse gravius quam Ad:e : quod præ­ sonalem, sed retinuerit, ut dictum est,
ter alia motiva, probat primo : quia major nihilominus nos amisimus fidem in Adamo.
elatio /ud mulieris, quam viri. Mulier enim Nam eo ipso quod peccavit, perdidit jus
credidit verum esse , quod serpens suasit, transferendi fidem ad nos : quia nec fides,
scilicet quod prohibuerit ligni esum, ne ad nec donum aliud erat nobis ex illo, aut
ejus similitudinem pervenirent. Sed vir non per illum transferendum, nisi mediante
credidit hoc esse verum. Nec minus perspi­ communicatione justitiæ originalis, quæ
cue loquitur super locum Pauli lect. 3, erat bonum principaliter promissum, et
ubi ait : Seductio est duplex, scilicet in uni­ cui alia connectebantur. Quare ea ipso
versali, el in particulari eligibili. qua.' est quod Adamus amiserit jus transferendi
ignorantia electionis. Quicumque ergo pec­ praedictam justitiam; consequenter amisit
cat, seducitur ignorantia electionis in par- jus transferendi fidem, spem, et similia
bona.
tM.

DISP
::

XXVin, DUB. VIH.

hona. Undo opus habuimus merito Christi, I remedia generalia ad omnium salutem, ut
cujus virtute, ot intuitu conferantur ista,
sunt sacramenta, et auxilia sufficientia,
C*««t cum conferuntur, in quo sensu Concilium
quibus nullus saltern adultorum destituitur,
•
Arausic. 2, can. 25, docet : Per peccatum
sed re ipsa recipit aliqua, quibus ad con­
primi parentis ita fuisse attenuatum liberum
secutionem salutis proficere queat, ut sta­
I
arbitrium hominis, ut nec possit in Deum
tuimus tract. 14, disp. 6, dub. 2 et 3. In
I
credere, nec sperare. Quare nihil refert, quod
quo sensu verum universaliter est Chris­
fides, et spes perseveraverint in Adamo, ut
tum redemisse, eruisseque homines a dia­
Christus nobis illas promeruerit inter alios
boli potestate, sub qua detinebantur captivi
prædeslinationis elfectus. Et si fiat argu­
post primum Adæ peccatum, ut supra
mentum do lide, et spe, qute remanserunt explicuimus disp. 1, dub. II. Unde gene­
in eo, et tamen fuerunt effectus praedes­
raliter tenendum est, quod quidquid homi­
tinationis ejusdem ; respondendum erit,
nes sive electi, sive reprobi recipiunt, quo
quod sicut substantia Adami ut primo pro­ salvari queunt, provenit ex meritis Christi.
ducta non fuit elfectus pr.edestinationis ip­ Sed quia præter hanc præparationem tam
sius, nec meritorum Christi, sed pertinuit meriti Christi, quam remediorum in actu
ad aliam providentiam, ex qua non est con­
primo, quæ ad sufficientiam perlinet, re­
secuta salutem cum effectu, ut constat ex
quiritur ulterius voluntas efficax ordinandi
dictis disp. 16, dub. 4, et tamen eadem
meritum, et applicandi remedium, quam
substantia ut conservata, et perseverans
Christus non habuit erga omnes (sic exi­
post lapsum est effectus tam prædestinatio- gente majori perfectione providentiæ di­
nis Adami, quam meritorum Christi, quia
vinæ, et uberiori manifestatione attributo­
ex Dei ordinatione cum effectu ad beatiturum Dei, et specialiori benevolentia erga
electos), propterea non omnibus prodest
dinem conducit, juxta ea, quæ ex professo
tradidimus tract. 5, disp. 5, dub. unico per
quoad efficaciam meritum Christi. Estque
totum, et præcipue num. 26; sic etiam fi­
quantum ad hoc idem mysterium, quod
des, et spes Adami, licet secundum se, vel
circa prædestinalionem occurrit : nam
quatenus primo producta ut pertinentia ad
quamvis verum sit Deam velle voluntate
statum justitiae originalis, non fuerint ef­
antecedenti omnes homines salvos fieri, et
fectus prædestinationis Adami, nec merito­ præparare, quin et adultis conferre auxilia
rum Christi, utpote non conducentes cum
sufficientia ad salutem : tamen simul verum
effectu ad beatitudinem ; nihilominus ut
est Deum non velle voluntate absoluta, et
perseverantes post lapsum utramque ratio­
consequenti omnes homines salvari, et
nem habuerunt : quia et conduxerunt ad
cunctis conferre auxilia efficacia ad salu­
prædictum finem; et quod conduxerint,
tem : et tandem etiam verum est prædesChristus meruit. Eo vel maxime, quod li­
tinatos salvari ex gratia ; reprobos autem
cet perseveraverint physice ob non opposi­
damnari propter culpam, saltem origina­
tionem physici contrarii, tamen cessarunt
lem. Quæ est doctrina D. Thom. tum u.Thom
supra quæst. I, art. 4. ubi ait : Certum est
moraliter, et quantum ad debitum ob deme­
ritum Adami : unde quod permanserint,
Christum venisse in hunc mundum non so­
et deservierint ad consequendum beatitudi­
lum ad delendum illud peccatum, quod tra­
nem, potuit esse ex meritis Christi.
ductum est originaliter in posteros : sed
kdes- 102. Ex dictis solvitur alia difficultas,
etiam ad deletionem omnium peccatorum,
p/s- quam aliqui in præsenti versare solent, an
quæ postmodum addita sunt. Non quod omnia
deleantur (quod est propter defectum homi­
scilicet Christus meruerit reprobis, atque
u ideo omnibus hominibus? Et si quidem
num, qui Christo non inherent : secundum
meruit : quare ejus meritum non prodest
illud Joan. 3 ; Venit lux in mundum, el dicunctis nedum quoad remissionem peccati
lexcrunt homines magis tenebras, quam lu­
actualis, verum neque ad remissionem
cem), sed quia ipse exhibuit, quod sufficiens
originalis, cum innumeris peccatum istud
fuit ad omnium peccatorum deletionem.
non remittatur? Ad quam difficultatem
Tum etiam infra quæst. 40, art. 2 ad 3,
respondemus meritum Christi fuisse suffiubi inquit : Dicendum, quod Deus permittit
cientissimum in actu primo ad merendum
diabolo posse decipere homines in certis per­
cunctis hominibus, potuisseque fieri, ut
sonis, lvaporibus, el locis secundum occul­
omnes ex vi illius salvarentur, juxta ea,
tam rationem judiciorum suorum. Semper
qu;e supra diximus dub. 1, § 2. Rursus
tamen per passionem Christi est paratum
Christum pneparassc suo merito quædam
hominibus remedium se luendi contra nequi-

,U

DE INCARNATIONE
Sod ne in eo, quod limius supponit, olfen
damus, prærnitienda est

lias dæmonutn, etiam tempore Antichnsti.
Sed si aliqui hoc r< medio uti negligent, nil
deperit efficacix passionis Christi. Qua' fu­
sius a nobis explicata sunt dub. illo 11,
disp. 1, et magis illustrabuntur ex dicendis
in sequenti.

Quædam observatio prxambula.

DUBIUM IX.
.•In Christus meruerit nostram
praedestinationem, et in quo sensu.
Pro hujus difficultatis resolutione reco­
lenda sunt, quæ circa praecedentem obser­
vavimus num. 92. Ex quibus facile constat,
quod si prædestinatio sumatur passive,
sive ex parte objecti, affirmative respon­
dendum sit : quoniam merari praedestina­
tionem passive sumptam, et ex parte
objecti non est aliud, quam mereri prae­
destinationis effectus : sed Christus meruit
nobis omnes elfectus praedestinationis, ut
ostendimus dub. præced. ; ergo Christus
meruit nostram praedestinationem sump­
tam passive, et ex parte objecti. Unde
vel superflue proponitur a Theologis præsens difficultas, vel referenda est ad prae­
destinationem actu, et formaliter conside­
ratam : quopactoest operatio Deiincreaia,
licet terminata ad creaturas. Quamvis au­
tem prædestinatio ita sumpta consistat
formalissime in actu imperii supponente
electionem hominum ad gloriam, et præcelcnte, atque dirigente usum, ut loco cit.
jam observavimus ; nihilominus salis fre­
quenter juxta communem modum loquendi
usurpatur pro p ima illa hominum elec­
tione. Et in hoc sensu procedit præsens
difficultas, cum investigat, utrum Christus
meruerit praedestinationem nostram. Ad
cujus majorem lucem observandum est
talem electionem posse dupliciter sumi :
uno modo absolute, quo pacto solum dicit
simplicem, et efficacem hominum amorem
in ordino ad illum finem, quem ipsis vult :
altero modo comparative, qua ratione im­
portat amorem aliquorum prae alii-, ita ut
quosdam diligat ad illud bonum, cæteris
exclusis, aut non dilectis in ordine ad illud.
Quæ comparatio dupliciter adhuc fieri, et
concipi valet : nempe vel formaliter, et
quasi in genere, eligendo aliquos homines,
vel aliquorum hominum collectionem, ex­
clusa aliorum multitudine : vel materiali­
ter, et omnino determinate, eligendo scili­
cet unum prae alio, v. g. Petrum relicto
Juda. Et in utroque sensu procedit dubium.

r

103. Quia Christum aliquid mereri non Dlfiwb
tis
est aliud, quam Christum aliquid suis me­ cira
ritis causare in genere causai efficientis suum
moralis ; incongrue penitus inquiri vide­
tur, utrum meruerit nostram praedestinationem : active scilicet, et formaliter sump­
tam, et prout distinctam ab effectibus,
quos meruisse nobis jam ostenderamus
dub. præced. Certum namque est actus
divinois, sive increatos nullam habere causam : ialioquin et effectus essent, et ab alio
dependerent : quod est impossibile. Unde
D. Thom. 1 p. quæst. 23, art. 5 obsor- d.ti»b.
vavit, quod nullus fuit ita insanae mentis, qui
diceret merita esse causam divinæ praedesti­
nationis t x parte aclus prædeslinantis. Quare
titulus includere videtur suppositionem
omnino repugnanem, scilicet Christum
meruisse, sive, et in idem redit, meritorie
causasse actum aliquem in reatum. Aqua
difficultate minime se expediunt Juniores,
qui dicunt; quod licet actus liber Dei
neque t habere causam ex parte entitatis ;
itlum tamen habere potest ex parte term;n .tionis. Id, inquam, insufiicienter dicitur :
quia vel loquuntur de terminatione illa
passive sumpta ; quo pacto coincidit cum
effectibus ad extra : vel loquuntur de tali
terminatione, active considerata ; qua ratione
est ipse actus Dei increatus, qui nulli
causæ subjicitur : quare eadem est difficul­
tas circa actum Dei secundum terminatio­
nem activam, pt circa eundem actum
entitative consideratum. Accedit Deum non
denominari, nec constitui formaliter volen­
tem creaturas a proprio entitative tantum
accepto, sel ab eodem terminati ve conside­
rato, et quatenus ad creaturas extenditur :
quare si Christus causan-t actum Dei se­
cundum liberam terminationem activam ;
pariter causaret Deum volentem creaturas,
sive hoc concretum formale; siquidem qui
causât formam, causât formalem ejus effec­
tum : absurdum autem plane est, quod
Deus habeat esse 1 b>jre volentem ab aliqua
causa, et cum dependentia ab alio : ergo
Ghristus'non potuit mereri, sive meritorie
causare praedestinationem active sumptam,
licet quantum ad terminationem conside­
retur.
Hæc

DISP. XXVIH, DUB IX.

215

quoad terminationem : sed earum objectum
. «ώΐκ næc tamen difficultas, quam circa præ’ ,'j\ sonwin materiam specialiter versat Godoi
formale adæquaturn esse a'iquid increatum, et divinam. Quæ est sententia com’
disp. 5Γ», § 9 et 10, specialis non est, sed
■
quæ circa alias occurrit. Nam in primis si
munis-ima Theologorum, ut ibidem ex­
pendimus num. 28, Et rnotiva ejus sunt
de inorito loquamur; certum est justos cau­
sare aliquid moralilcr; cum omnes suppo­
satis urgentia : tum quod Deus non attin­
nat ipsos aliquid mereri apud Deum, ut­ git creaturas nisi ex affectu ad se ipsum :
puta augmentum gratia;, ve) gloriam. Est quare ejus amor (et idem est de aliis acti­
bus), non respicit creaturas tanquam objec­
amem luec indoles causæ moralis, quod
non eflicit immediate suum effectum, nisi
tum primarum, sed ut secundarium ; quod
simpliciter est extra objectum formale tam
movendo aliquam causam, a qua effectus
motivum, quam terminativum. Tum etiam
physica immediate procedit : quippe causa
quia ipse Deus est objectum omnino promoralis meritoria non influit producendo
physice, sed movendo, excitando, et alli­
portionatum, ut habeat rationem objecti
ciendo causam, aqua effectus physice pro­ adæquati terminativi, et motivi formalis
cedit, ut illum producat, ut satis liquet in
divinarum operationum : quare nihil,
iliis causis moralibus, suasione, consilio,
quod Deus non sit, perlinet ad hujusmodi
mandato, etaliis hujusmodi, et jam obser­
objectum; sed solum habet rationem ob­
vavimus tract. 15, disp. 3, dub. 5 in prin­ jecti materialis, et secundarii. Tum de­
cipio. Si ergo justus meretur apud Deum,
nique quia generaliter implicat aliquid
ut concedunt omnes; sequitur, quod exerincreatum habere causam , vel ab alio
!
ceat immediate causalitatem meritoriam
dependere : ergo idem dicendum est de
actibus divinis : atqui causam haberent,
I
erga ipsum, causetque meritorie actum in'
creatum , quo Deus producit præmium.
et ab alio dependerent, si aliquid præter
’
Ubi occurrit idem inconveniens, quod in
Deum respicerent tanquam objectum for­
merito Christi circa actum prædestinatiomale terminativum, vel meftivum; siqui­
;
nis obtenditur. Deinde videmus dari in Deo
dem ab eo sumerent speciem, et dis­
;
aliquos actus, qui apprehendi, explicarive
tinctionem. Et quamvis hæc videantur
minime possint, quin videantur dependere
evidentius applicari actibus divinis sump­
ab aliquo creato sicut a causa formali, sal­ tis secundum entitatem, quam considera­
tem extrinseca, et specificante, atque in
tis secundum terminationem; nihilominus
■
hoc genere movente. Qualiter namque
circa istam efficaciter etiam concludunt :
Deus exercebit actum misericordiæ, nisi
non solum quia terminatio hujusmodi ac­
moveatur a miseria aliena, cujus sublevative sumpta est ipsa entitas actus increati;
tioesl formale misericordiæ motivum?Quo­ sed etiam quia talis terminatio est secun­
modo retribuet præmium ex justitia, nisi
daria, sive supponens terminationem ejus­
moveatur a jure alieno, quod est formale,
dem actus ad Deum in se; atque ideo
et proprium motivum retribuendi, aut solsolum extenditur ad objectum secunda­
• vendi debitum? Idemque a fortiori in pluri­ rium : quod objectum non dat speciem;
bus aliis actibus divinis non raro occurrit.
sed est adæquate extra objectum formale
Si autem aliquid creatum potest esse mo­
terminativum, et motivum, ut observavi­
tivum actuum divinorum ; eadem ratione
mus loco cit. num. 35.
poterunt merita movere ad eosdem actus.
Juxta quam doctrinam eo loco ex pro- snppoPorro si movere est causare ; sequitur ac­
fesso traditam fatendum plane, est merita sitiü’
tus divinos habere causam. Et si causam
Christi non causavisse ullum actum divi­
habere repugnat; non solum merita, sed
num, sive electio sit, sive quis alius : nec
plura etiam alia non poterunt Deum movere
dici posse, quod in hoc sensu talem actum
ad aliquas operationes. Ecce, qualiter ob­
meruerint, id est, moraliter, et meritorie
jectus scrupulus sit generalis, et circa mo­
effecerint, sicut dicuntur alia præmia cau­
dum loquendi in pluribus aliis occurrat.
sare. Quod satis constat ex generali illa
Ut ergo et dispellamus ipsum, el te­
doctrina. Et ita docet D. Thom. num. D.Thom.
st- neamus debitum loquendi modum ; recolenpræced. relatus, et super caput. 1, ad
dum est. quod ex professo tradidimus tract.
Ephes, lect. 1, ubi ait : Notandum esi,
4, disp. 3, dub. 2, nempe nihil creatum esse
quod Dei voluntas nullo modo habet causam,
objectum formale motivum, aut terminatised est prima causa omnium. Nihilominus
vum adhuc partialiter) operationum divina­ tamen potest ei aliqua ratio assignari dupli­
rum, sive considerentur entitative, sive
citer., scilicet vel ex parte volentis : et sic qux-

216

•φ

DE INCARNATIONE.

dam ratio divinae voluntatis est ejus bon itas,
runt tamen rationem moti vi virtualis :
çiM' est objectum voluntatis divina·, et movet
quatenus si talis actus potest ab aliquo
eam. Unde ratio omnium eurum, qu.v Deus I extrinseco specilicari, et moveri, movere­
vult, est dicina bonitas. Proverb. 16: Universa tur, et specificaretur a prædictis meritis in
propter semelipsum operatus est Dominus. Ex ordine ad eligendum eurum intuitu homi­
parte autem votiti potest esse aliquid crea­ nes ad gloriam.
tum : sicut cum vult coronare Petrum, quia
Quæ doctrina potest magis temperari, et Fiim·
lit
legitime certavit. Sed hoc non est causa vo­
ad veiitabm accedere, si dicatur, quod ttdee
lendi : sed est causa, quod ita fiat. Unde
licet merita Chrisli non fuerint motivum Wf**
post aliqua concludit : Sic ergo palel, quod formale prædestinationis in recto, poitinue- IW.
ratio praedestinationis esi simplex Dei vo­
runt tamen ad illud in ohliquo. Quoniam
luntas : propter quod dicit Apostolus: Secun­ actus electionis divinæ, quamvis specificedum propositum voluntatis suie. Et rursus :
tur a divina bonitate; non tamen ab illa
Palel ergo, quod prxdeslinatiunis divinae nulla secundum se accepta, sed quatenus est ratio
alia causa est, nec esse potest, quam simplex formalis retribuendi præmium propter me­
Dei voluntas. Unde patet etiam, quod divinae rita. et eligendi homines propter opera
voluntatis praedestinationis non est alia ratio,
Christi. Sicut etiam actus misericordi®
quam divina bonitas filiis communicanda.
divinæ specilicalur a prædicta bonitate, non
Aba
105. Quamvis autem hæc in rigore ita tamen utcumque accepta, sed quatenus est
suppo·
siiio" se habeant ; adhuc non omnino improprie ratio formalis sublevandi alienam mise­
apprehendi valet, quod merita Chrisli di- I riam : et sic de aliis. In quibus exemplis
caniur meruisse prædestinationem electo­ manifeste constat, quod licet illud, quod
rum active sumptam saltem secundum ter­ habet esse creatum, non sit causa, vel ratio
minationem. Et prima viaad id declarandum alicujus operationis increatæ ; potest tamen
desumitur ex dictis Tract. 3, disp. 5, dub. per modum obliqui pertinere ad prædictam
3, g -i, ubi explicuimus, qualiter licet nul­ rationem ; ita quod sine eo non intelligatur
lum prædicatum increatum ratione suæ bonitatem divinam habere integrum con­
ceptum rationis formalis motivæ, et specific
eminentiæ nequeat respicere aliquid crea­
cativæ in ordine ad aliquos actus determi­
tum tanquam formale specificativum sui,
valeat tamen illud respicere tanquam speci­ natos. Et in hoc sensu vulgo dicimus
ficativum virtuale. Non quidem quia illud alienam miseriam movere misericordiam
creatum sit formaliter, vel virtualiter causa I Dei ad sublevationem miseriae, utique per
prædicali divini : id enim est penitus im- I modum obliqui se tenentis ex parte ratio­
possibile : sed quia talis conditionis est, nis formalis moventis ad talem actum : ita
quod si per impossibile Deus haberet ali- i dici potent merita hominum movere divi­
quod specificativum ex se, ab eo extrin- ! nam justitiam ad retributionem præmii, et
seco, et creato in aliquibus actibus speci- merita Christi movisse illum ad electionem
ficaretur. Sicutsi actus divinæ misericord iæ hominum ad gloriam : quin inde sequatur,
quod aliquid creatum sit causa, vel ratio
ab aliquo creato specificari posset ; specificaretur utique a miseria creata suble­ formalis alicujus operationis divinæ.
106. Secundam viam, qua explicari pos­ Alb
vanda. Et similiter omnipotentia specificatitrî
retur a creaturis ut prodneibilibus : et sic de sit, qualiter merita Christi potuerint mo­ eijiitl·
aliis. Datur enim adeo intima connexio in- , vere Deum ad aliquem actum, proponit tio.
ter aliquos actus divinos, et aliqua objecta I Godqi ubi supra num. 176, dicens merita God?i
creata, ut illi nequeant apprehendi, et des­ illa posse considerari vel in se existenlia,
cribi absque aliqua habitudine ad hæc sicut 1 quo pacto nequeunt movere Deum ad ali­
ad terminum per se inspectum. Quod est quem actum, nec illum specificare : vel ut
objecta creata habere rationem specifica- existenlia eminenter in divina bonitate;
tivi, non quidem formaliter, sed virtualiter quomodo possunt esse ratio formalis mo­
talis : et non quod sint, sed quod essent vendi ad (ales actus, sicut et ipsa bonitas
sub præmissa illa conditione impossibili. i divina. Quam explicationem tenendam esse
Ad hunc ergo modum dici potest Christum probat : tum quia in aliquo sensu verifisuis operibus meruisse prædeslinationem cari opoitet, quod merita moveant Deum,
electorum active consideratam, quo pacto alias retributio præmii non erit actus jusest actus Dei iucreatus : quia licet non titiæ formaliter in Deo existens : sed id
fuerint motivum formale prædestinationis, non veriiicatur de meritis ut in se existenet subinde illam non causaverint ; habut- I tibus ; implicat enim voluntatem divinam
moveri

DISP. XXVIII, DUB. IX.
moveri ab aliquo creato : ergo vcriiicator
do meritis ut existpntibus in Deo eminen­
ter, sive de bonitate divina, ut est ratio
formalis continendi merita. Tum etiam
quia hac ratione gratia habitualis non ut
in se existons, sed ut existons in Deo,
movetipsum ad amorem amicaliilem justi :
et similiter quamvis miseria aliena ut existeusinsuo esse formali non moveat Deum ;
illum tamen movet, quatenus continetur
in bonitate divina ut est ratio formalis
sublevandi alienam miseriam. Et si huic
Auctori opponas, quod merita prout in Deo
non sunt merita, sed Deus ipse : merita
autem debent concurrere ut mei ita. Res­
pondet merita prout in Deo tsse merita
eminenter : ad hoc uulem ut merita con­
currant ut merita, sufficere si talia sint vel
formaliter, vel eminenter. Et si insistas
inde fieri quod merita in se existentia non
efficiant præmium ; siquidem illud non
efficiunt nisi prius alliciant voluntatem Dei
præmiantis. Occurrit negando sequelam ,
quia licet mediet allicientia illa ; nihilomi­
nus aliter merita comparantur ad effectum,
et ad allectum Dei : hic enim cum sit inca­
pax terminandi causalitatem. aut motionem
alicujus extrinseci, nequit moveri a meritis
ut existenlibus in se, sed solum ut existentibns eminenter in ipso sive a divina bo­
nitate, ut est ratio illa continendi. Ceterum
præmium. sive effectus meriti est capax
terminandi causalitatem : et ideo merita
influunt in præmium non solum ut existen­
tia eminenter in Deo, sed ut existentia
formaliter in se ipsis.Idque declarat exem­
plo gloriæ, quæ ut in re existens, aut in
suo esse formali constituenda est vera
causa finalis mediorum, quæ ad ipsam or­
dinentur : et tamen in se existens non est
causa finalis actus electionis, quo Deus eli­
git, et præscribit media in ordine ad talem
finem : quippe repugnat actum increatum
habere causam. Sel prædicta gloria ut
eminenter contenta in divina bonitate est
ratio formalis Deo ad electionem medio­
rum.
Ilie dicendi modus est probabilis, potestque ad præcedentem reduci. Illum
tamen nec am; hus expendimus, nec accu­
ratius discutimus : quia ipsum præcise
proponimus, ut lector ex præmissis eligat,
quem magis probaveiit, et opportunum
censuerit ad superandam communem hanc
difficultatem circa modum, quo objecta
creata dicuntur Deum ad aliquos actus
movere. Sive enim hanc, sive illam viam

217

sequatur, facile apprehendere poterit sen­
sum, in quo procedit præsens dubium, dum
investigat, utrurn Christus nostram prae­
destinationem meruerit : nam ille plane
est, utrum Deus ex meritis Christi motus
fuerit (eo modo, quo moveri diximus ab
objectis creatis), ad electionem, qua homi­
nes quosdam eligit ad gloriam. Sicut enim Pnncius
generaliter omnes concedunt quod merita
justorum movent Deum (modis jam expli­
catis; ad actum exeeutionis. quo confert
gloriam : sic dubitari valet, an merita
Christi moverint, ipsum ad primum illum
intentionis actum, quo homines aliquos
elegit, et ad gloriam efficaciter ordinavit:
sumitur enim hic prædeslinatio pro prima
illa electione, quæ fuit radix aliorum ac­
tuum circa electos.
' -

§ ΠDecidilui' difficultas assertionibus duabus.

107. Dicendum est primo Christum me- concluruisse prædestinalionem nostram, quate- sio·
nus importat efficacem intentionem confe­
rendi gloriam aliquibus hominibus. Sic
docent communiter Tbomistæ, Joannes joiin.
"Vincentius quæst. 7, dub. 3. Medina in- Y>uc,?nl·
fra quæst. 24, art. 4. Arauxo ibidem dub. Arauxo.
unico conci. 2. Cabrera disp. unica % 5 et Cabrera.
6. Gonzalez 1, p. disp. 74. Godoi disp. iez)
56, § 3. Gonet disp. 23. art. 3, § 1. La- Godoi.
bat disp. 7, dub 4, § 2, et alii plures. Labat."
Idem etiam docent Vega, Molina, Afalen- Soyez,
cia, Suarez, et Salmeron, quos refert, et r0ll.
sequitur Granados controv. 1, tract. 14, Gramdisp. 5, num, 8. Vasquez, Herice, et Alar- Vazquez,
con apud Godoi disp. cit. num. 9. Lessius,
Arrubal, et Cornelius a lapide apud Arauxo
ubi supra, num. 16. Lumbier num. 2009, Cumet alii plures. Quam sententiam sæpe sup- ltr‘
posuimus tract. 5, et præsertim disp. 4,
dub. 4, num. 54.
Præcipuum autem ejus fundamentum i-undadesumitur ex sacra Scriptura, quæ illam mentum
non obscure signmeat, ut constatex Apos
tura,
tol. ad Ephes. 1, ubi ait : Benedicius Deus,
Ad
et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui bene- Epbes.l.
dixit nos in omni benedictione spirituali in
cœlestibus in Christo : sicut elegii nos in ipso
ante mundi constitutionem, ut essemus sancti
et immaculati in conspectu ejus in charitalc.
Qui prxdeslinavil nos in adoptionem filiorum
per Jesurn Christum in ipsum, secundum pro­
positum voluntatis sux, etc. In quo loco illas
particulas, In Christo, et In ipso, idem valere,

DE INCARNATIONE

ac Per Christum, et Per ipsum, et designare I comprehendat : sino fundamentum exclu·
causam meritoriam, jam supra num. 93 os­ j deremus potissimam.
tendimus. Cum ergo Apostolus affirmet
Eandem fero sententiam habet AposDeum non solum nos benedixisse omne, be­ tol. ‘2 ad Timoth. I, ubi ait ; Sed collabora ‘J »>ΐτί·
nedictione spirituali per Christum, quod ad
Evangdio secundum virtutem Dei, qui not^·1·
omnes praedestinationis effectus pertinet; liberavil, et vocavit vocatione sua sancta,
sed etiam, quod per ipsum nos elegerit,
non secundum opera nostra, sed secundum
quod in proprietate sermonis denotat ac­ propositum suum, et gratiam, quæ data est
tum internæ intentionis, quo Deus aliquos nobis in Chrislo Jcsu ante tempora sxcularia.
efficaciter ordinat in beatitudinem : se­ Nam ly In Chrislo, idem valet, ac per Chris­
quitur. quod ex sententia Apostoli Chris­ tum juxta phrasim Apostoli, ut loco citato
tus nobis meruerit non solum prædestina- notavimus. Et ly secundum propositum
tîonisçllectus, ut ostendimus dub. præced. suum, et ly Ante sxcularia tempora, signi­
sed etiam ipsam electionem, qua Deus
ficant prædestinationem sive electionem
aliquos præordinavit ad gloriam. Idque æternam. Unde satis manifestat hanc ftiise
magis liquet ex eo, quod subjunxit Deum
ex meritis Christi ; sive, et in idem redit,
nos prxdeslinasse p r Christum : nam prae­ Deum aliquos efficaciter ad gloriam praeor­
destinatio magis significat internum inten- dinasse per Chrisli merita. Unde D. Thom, D.Tb»
tionis actum, quam externos ejus effectus.
ibidem lect. 3 inquit : Est autem duplex
D.Chry-Unde D. Chrvsostom. ad eundem locum causa humanx salutis, qux esi a Deo. Una
exposuit : Per quem nos benedixit, per eun- est xterna, scilicet ejus prxdestinatio. Alia
Photins. de>n nos degit' Et Photius apud Oecum?· esi temporalis, scilicet gratia justificans.
nium : Benedixit per Filium, elegii per Fi­
Quantum ad primum dicit secundum propo­
D.Thom. lium. charos fecit per Filium. Et D. Thom.
situm, id esi prxdeslinalionem, qux eslproibi. lect. I, plura ex prædiciis verbis expli­ posilum miserendi, ad Horn. 1 ; Ilis, qui se­
cat in hoc sensu. In Chrislo, id esi, per Chris­ cundum propositum vocali sunt sancti. Et
post pauca : Przdeslinalio esi ante mundum.
tum, vel in Chrislo operante. Prxdeslinavil,
scilicet in prxordinata associatione cum bo­ Ad Ephes. 1 : Elegii nos in ipso ante mundi
nis. PcrJesum Christum hoc est tertium bene­ constitutionem. El dicit, in Jesu Chrislo:
D. An­ ficium, scilicet mediator, el alliciens. Et D.
quia non sumus electi sic, ul salvemur pro­
selm.
Anselmus ibidem : Anle mundi conslilulio- priis meritis, sed per gratiam Chrisli : quia
nem, cum nullus quidquam meruisset, quia sicut prxdeslinavil salutem nostram, Ha et
nullis adhuc erat, przordinavil,quod in tem­ modum salutis. Quod ergo Deus aliquos
pore gratiz aliquos a perdendis separaret. El elegerit, sive intenderit salvare, fuit ex
nos prxdeslinavil in filios, ct hoc per Jesum meritis Christi, sive propter Christi me­
Christum mediatorem : ul per eum, qui rita : quod idem est, ac Christum meruisse
naturalis est Filius, faceret sibi adoptivos reternam illam aliquorum hominum elec­
filios. Pote?t autem vis prædicti testimo­ tionem. Idemque a fortiori probabunt alia
nii magis expendi in hunc modum : nam
testimonia num. 109 expendenda.
108. Secundo probatur ratione ex eisdem Rib
ideo Patres, et Theologi ex illo probant
JEf.tb
Christum meruisse prædestinationis effec­ testimoniis desumpta : quoniam Deus præ- fialitus, quia Apostolus affirmat Deum nos vidit merita Chrisli antecedenter ad prædes­ lis.
tinationem illorum hominum, quos elegit :
benedixisse per Christum omni benedic­
tione spirituali : quare cum quilibet præ- eruo hujusmodi electio fuit ex meritis Chrisli
destinationis effectus sit aliqua spiritualis | prævisis : ergo Chrisius meruit efficacem
benedictio ;: optime
ootime ex prædicto loco evin
evin-­ i illam electionem, sive intentionem. Hæc
cunt, quod Christus nobis meruerit, sive secunda consequentia patet ex prima :
merito suo acquisierit omnes effectus prae­ nam Christus meruit omne illud, quod or­
destinationis : atqui potissima, prima om- I tum duxit ex meritis ejus prævisis, sicut
niumque radix benedictio, qua Deus elec­ in hoc sensu dicitur meruisse nobis gratos benedixit, fuit æierna electio, qua ipsos |Itiam, gloriam, et alia hujusmodi : ergo si
absolute amavit, et præordinavit iu glo­ illa electio fuit ex merilis Christi prævisis,
riam : unde hæc electio æstimatur sum­ sequitur Christum meruisse prædictam
mum beneficium, aut potius omne be­ electionem. Prima vero consequentia pro­
neficium in radice : ergo Christus me­ batur ex antecedenti : quia merita Christi
ruit prædictam electionem. Præsertim quia praevisa moverunt Deum a 1 omne illud
cum Apostolus omnem benedictionem bonum, quod perlinet ad utilitatem mem­
brorum
w* W MW

;

* * AWK·

A

e

VA I < · V/ V «·

DISP. XXVIII, DUB. IX.

■

hroruni Christi, et gloriam ipsius : sed quod
Deus elegerit aliquos homines pertinet ad
utilitatem membrorum Clinsti, qui sunt
ipsi homines, olad gloriam ejusdem Christi,
ulex se liquet : ergo si Deus prævidil me­
rita Christi antecedenter ad prmdesiinationem illorum hominum, quos elegit; prae­
dicta electio, sive intentio processit ex
meritis Christi prævisis. Antecedens autem
ostenditur : quia primum volitum, et prævisum a Deo fuit Christus ut redemptor ho­
minum per meritum sure passionis : ad
quem sicut ad finem cujus gralia saltem
intermedium ordinavit totum hoc Univer­
sum, et homines, atque hominum bona,
ut late a nobis ostensum est disp. 2, dub. 1,
£5 et 6 : sed eo ipSo merita Christi fue­
runt praavisa antecedenter ad hominum
electionem : ergo Deus praevidit merita
Christi antecedenter ad prædestinationem
illorum hominum, quos elegit.
Confirmatur primo, et declaratur am‘ piius: quia prima illa intentio, qua Deus
voluit aliquibus hominibus efficaciter glo­
riam, ordinavit tales homines, et eorum
beatitudinem ad Christum ut redemptorem
tanquam ad finem', ut loco citato ostendi­
mus : sed finis est prior in intentione,
quam media ad ipsum ordinata : ergo
prius fuit Christus in intentione divina
prævisus, ct intentus ut redemptor, quam
esset in Deo intentio efficax conferendi
hominibus gloriam : hoc autem supposito,
nulla est ratio, quare negetur merita
Christi ita prævisa movisse Deum ad præ·
destinandum illos homines, quos elegit :
ergo talia merita moverunt Deum ad talium
hominum prædestinationem : quod salis
est, ut dicatur Christum hujusmodi prædeslinationem meruisse. Adde omnem gra­
tiam sanativam esse ex meritis Christi ;
siquidem omnis gratia sanans comparatur
ad Christum ut ad redemptorem ; quod
munus per merita exercuit. Sed intentio
illa efficax, qua Deus ex tota massa perdi­
tionis elegit quosdam homines, eisque vo­
luit efficaciter gloriam, fuit quædam mise­
ricordia perlinens ad gratiam sanativam,
ut ex re liquet. Ergo talis intentio suppo­
suit intentionem, et prævisionem Christi
redemptoris, atque influentis merito passio­
nis suæ. Quo supposito, consonum rationi
est, quod talis inteniio ortum duxerit ex
meritis Chrisli. et habuerit rationem præ­
mii respectu illorum.
Confirmatur secundo, et expenditur am­
plius vis hujus molivi : quia tam de

Christo, qnam de ejus meritis, et merito­
rum influxu illud sentire dehemus, quod
est perfectius ac dignius; dummodo non
sit in se repugnans, nec fini redemptionis
oppositum, nec doctrina; revelake ulla
ratione contrarium : sed hujusmoii est,
quod Christus meruerit primam illam in­
tentionem, qua Deus peculiarem hominum
collectionem elegit, et ad beatitudinem
ordinavit, quem actum prædestinationem
vocamus ; ergo Christus meruit nostram
prædestinationem. Cætera constant. Et
minor quoad singulas partes ostenditur :
nam in primis dubitari non potest, nec
debet, quod ad majorem tam Christi,
quam meritorum ipsius dignitatem , et
perfectionem pertineat meruisse prædictam
intentionem : tum quia hujusmodi meri­
tum magis extendit causalitatem, et in­
fluxum Christi circa salutem nostram :
tum quia inde electi magis obligantur
Christo : qui ipsis primum illud, et adeo
insigne benefleium promeruit, quod fuit
origo cæterorum omnium bonorum. Deinde
quod nulla fuerit repugnantia in merito
talis intentionis, ostenditur : nam sicut
Deus potuit intendere efficaciter Chrislum.
et ejus meritum, nullo modo intendens efGcac ter aliorum hominum salutem (quippe
ista duo nullum habent inter se connexio­
nem) : ita potuit intendeie efGcaciter pries
Christum, atque ejus meritum, quam in­
tenderit efficaciter aliquorum hominum
salutem : et hac suppositione facta, nulla
apparet contradictio in eo, quod electus,
obligatusque meritis Christi habuerit in­
tentionem efficacem salvandi propter ipsum
aliquos homines, volueritque hac inten­
tione retribuere meritis Christi. Prælerea,
quod hic procedendi tenor non sit fini
redemptionis contrarius, videtur per se
notum ; cum potius fundet modum salvandi
homines per Christum redempt rem, et
magis extendat meritorum redemptoris
influxum. Denique ita abest, quod hæc
doctrina opponatur doctrinæ revelatæ, quod
legitimum magis sensum ejus referat, at­
que expediat, ut constat ex dictis dub.
præced. et amplius ex sequenti constabit.
109. Dicendum est secundo Christum Secunda
­
meruisse prædestinationem nostram non conclu
sio.
solum sub conceptu intentionis simplicis,
licet efficacis, dandi gloriam aliquibus ho­
minibus; sed etiam ut habuit rationem
electionis comparativa*, sive quatenus vo­
luit hos, aut illos homines prie aliis, quos
in massa perditionis reliquit. Huic asser-

i

VF

•T

220

DE INCARNATIONE.

tioni subscribunt non quidem omnes Auc­ I prædeslinatione ab ælerno. Modus aulem
tores num. 107 relati, sed tamen eorum petendi designatur, cum dicil ; Volo; quod
VGodoV P*urps’ ®l sPec*aliter Vasquez, Godoi, Go- potest designare auctoritatem, vel meritum.
Goaei. net, Labat. et Lucnbior, quibus addimus Auctoritatem quidem, si inlelligalur de vo­
LumÎ*
^lippum disp. 10 dub. <>. Est autem luntate ejus, in quantum est Deus, quæ est
hier, assertionis sensus Christum meruisse elec- eadem cum voluntate Patris. Nam sua vo­
Phdip- tionem comparativam p· æcisive, non autem luntate homines justificat, et salvat, ad
pus.
pa>‘ contrarie, quantum ad exclusionis extre­ Horn. 9 : Cujus vult, miseretur. Meritum
mum : id est, meruit Christus aliquorum aulem designat, si intelligamiis de voluntate
hominum electionem, aliis non electis : ejus, in quantum est homo, quæ esi merito­
sed non meruit, quod aliqui excluderentur,
ria nostræ salutis. Si enim voluntates homi­
aut reprobaremur : sive, et in idem redit,
num, qui sunt membra Christi, habenl
applicuit efficaciter sua merita non pro meritum impetrandi : mullo magis hoc ha­
omnibus hominibus, sed pro salute ali­ bet volunlas Christi hominis, qui est caput
quorum determinate ; cæterum sua merita sanctorum omnium. Ex praemissis autem
nullo modo applicuit, ut aliqui exclude­ testimoniis, adjuncta D. Thomæ explica­
rentur a regno; licet illi, pro quibus non tione satis liquet Christum specialiter ele­
applicuit, exclusi fuerint. Et assertionem giae aliquos homines, specialiter orasse
pro aliquibus hominibus, et specialiter ap­
hoc sensu explicatam negare nequeunt,
qui Luentur primam, nisi inconsequenter plicasse suum meritum pro quibusdam
hominibus determinatis, datis sibi secun­
agendo, ut slatim ostendemus.
Fundi­
Probatur primo ab auctoritate Scripture, dum aeternam prædestinalionem. De qui­
tor in
bus hominibus loquitur Apostolus ad
Scrip­ quæ hanc veritatem satis aperte significat,
tun
Ephes. 1, cum dicit : Elegii nos in ipso
Joan.
15
:
.Von
vos
me
elegistis,
sed
ego
elegi
Join. 15.
vos. Quæ verba non solum de electione ad anle mundi constitutionem : nam ly in ipso
Apostolatum, sel etiam ad gratiam, et idem valet, ac per ipsum, sive per ipsius
D. Aa- gloriam intelligent D.
August, lib. de merita, ut supra ponderavimus num. 107.
'°’ prædest. SS. cap. 19, etlib. de correp. et
Et hinc formari potest fundamentalis ϋ;ώ.
i.Tbom. gratia cap. 7, et D. Thom. in comment, ad nostræ assertionis ratio : nam Christus me­
Ephes. 1, lect. 1. Important autem præ­ ruit prædestinalionem aliquorum homi­
dicta verba specialem amorem, et electio­ num, sive efficacem electionem eorum ad
nem aliquorum hominum præ aliis, ul ex gloriam, ut in prima assertione statuimus:
se liquet. Nec minus perspicua sunt alia et hos homines ipse elegit , et pro eis specia­
Joan. 17. verba Joan. 17 .* Ego pro eis rogo : non
liter rogavit, ut liquet ex testimoniis im­
pro mundo rogo, sed pro eis, quos dedisti mediate præmissis : sed non est intelligibimihi. Et infra : Paler, quos dedisti mihi, lis electio, quin sit electio nnius præ alio,
volo, ul ubi sum ego, el illi sini mecum, in quo aliqua comparatio importatur : ergo
j
ul videanl claritatem meam. Quo loco D. Christus meruit hominum prædestinatioD.Thom. Thom. lect. 5, inquit : Sciendum, quod nem, non tantum ut est simplex, licet effiI
illud dicitur alicui duri, quod voluntati cax, ordinatio eorum ad gloriam sed etiam
ejus submittitur, ut scilicet faciat de eo, ut habet rationem electionis comparativæ
quod vult. Volunlas autem Christi duplex attingentis unum, relicto alio,
V
est, scilicet misericordia, et justitia:. Sed
110. Quod amplius declaratur manifes­
misericordia quidem primo, cl per se est tando A Iversariorum inconsequentiam :
|
ipsius : quia miserationes ejus super omnia quia non stat Christum meruisse praedes­
opera ejus. Sed volunlas juslili® punientis tinationem, prout est efficax electio aliquoesi ejus, non primo, sed præsupposilo peccato. ! rum ad gloriam ; quin meruerit electionem
Deus enim non delectatur in perditione ho­ ! comparativam, sive materialem, et deter­
minum. Sunt ergo omnes homines dati Filio, minatam designationem certorum homisupra cap. 5 : Dedisti ei omnis potestatem ί num, relictis aliis, v. g. electionem Petri,
carnis, id est, omnis hominis, scilicet ul non electo Juda : sed Christus meruit prae­
facial dt eis suam voluntatem, vel miseri­ destinationem aliquorum ad gloriam, ul
cordia: ad salvandum, vel justitia: ad punien­ Adversarii concedunt : ergo meruit elec­
dum. Sed illi sunt sibi simpliciter dati, qui tionem comparativam, sive matarialem. el
ad hoc dati sunt ei, ul de eis faciat volun­ determinatam designationem certorum ho­
tatem misericordia ad salvandum. Unde de minum, qui de facto electi sunt. Probatur
his dicil : Quos dedisti mihi. In tua scilicet major : tum quia electio aliquorum nequit
fieri,

221

fieri, nisi eligendo aliquos determinate,
•
nun eligendo alios, v. g. eligendo Petrum,
Paulum, Joannom, non eligendo .Indam,
Neronem, Lutherum, et sic de, aliis : ergo
eo ipso, quod Christus meruit collectionem
electorum, qui de facto praedestinati sunt,
meruit materialem, et determinatam co­
nnu designationem prie aliis. Tum etiam
quia nec Deus cognoscit collectionem vage,
el indeterminate, sed singulos electos de­
terminate, et in individuo : nec decuit
Christum habere illum modum cognos­
cendi potentialem, et confusum ; sed potius,
quod illos, quos praedestinari meruit, in
individuo distincte attingeret : si ergo me­
ruit electionem praedestinatorum, meruit
utique talem electionem his, et illis homini­
bus determinate, et non aliis : quod est
meruisse electionem eorum comparativam,
sive præelectivam aliquorum ordinationem
ad gloriam.
I Csiif· Conlirmatur : nam omnino consonum
rationi est, quod existimemus Christum eo
modo meruisse hominibus prædestinationem, qui magis manifestat Christi amorem
erga electos, et magis excitat electorum
j
gratitudinem ergaChristum : sed hunc mo­
dum importat meritum electionis compara­
tive; non autem meritum electionis vagae,
et in communi : ergo sentiendum est, quod
Christus meruerit prædestinalionem elec­
torum non solum vage, et quantum ad colI
lectionem aliquorum indeterminate, sed
etiam specialiter singulorum, aliis exclu­
sis, sive non electis. Minor liquet: quia
major amor declaratur in electione deter­
minat® personæ ad aliquod bonum, quam
in admissione vage ejusdem personæ cum
aliis : unde etiam provenit, quod major,
I
specialiorque gratitudo debeatur pro elecf
tione sui in particulari, quam pro particiI
patione alicujus boni in communi. Quare
I
manifestum videtur electos magis provocari
j
ad amorem Christi, et gratiarum actionem,
i
eo quod sciant Christum pro eis specialiter
rogasse, et in eorum bonum specialiter pro­
prium meritum direxisse ; quam si cognosI
cerent Christum et rogasse, et meiuisse
i
eodem prorsus modo pro hominibus in
I
communi, aut pro his, quos Deus eligeret,
I
nullum ad eosdirigendo specialem allectum.
I
Et declaratur ab inconvenienti : quia si
I
Christus electionem hominum solum vage.
I
et in communi, non autem aliquorum in
I
particulari præ aliis ; sequeretur D. Petrum
I
v. g. non esse præ Juda, et Nerone Christo
I
obligatum quantum ad primam sui ab illis

À

discretionem : consequens autem estahsurdurn, cum specialissimum I). Petri benefi­
cium fuerit, quod Christum suum meritum
applicaverit efficaciter, et in actu; quod
pro reprobis non fecit : ergo Christus me­
ruit electorum prædestinalionem, non præcise vage, et in communi, sed determinate,
et in individuo: quo pacto importat elec­
tionem comparativam.
111. Diximus explicando assertionem
Christum meruisse hanc comparativam
praelectionem, non in sensu contrario, sed
in præcisivo : quia etsi meruerit electionem
aliquorum determinate, et non aliorum ;
nihilominus non meruit horum exclusio­
nem ; sed ad istos quasi negative se habuit,
meritum pro ipsis efficaciter non appli­
cando, sicut pro aliis applicuit. Et ratio
hujus doctrinæ est : quoniam licet forte
non implicet Christum mereri negativam
aliquorum reprobationem, sive exclusionem
a regno (quia talis exclusio potest habere
rationem boni in ordine ad manifestatio­
nem aliquorum attributorum divinorum ;
secundum quam rationem terminavit de
facto aliquem Dei affectum, ut ostendimus
tract. 5, disp. 8, dub. 1), nihilominus de
facto non habemus fundamentum, ut dica­
mus Christum ordinasse sua merita, ut
Deus aliquos homines a regno beatitudinis
excluderet ; sed potius habemus motiva, ut
dicamus, quod licet Christus non applica­
verit efficaciter sua merita pro omnium
hominum salvatione, sed pro quibusdam
determinate, ut supra ostendimus ; tamen
prædicta merita non ordinavit ad aliquo­
rum hominum reprobationem ; sed negative
se habent respectu illorum quantum ad
efficacem suorum meritorum pro illis ap­
plicationem. Nam in primis id denotat
Scriptura ad Hebræ 12, his verbis: Ac­
cessistis ad Sion montem, etc., et Testamenti
novi mediatorem Jesum, et sanguinis asper­
sionem melius loqucntem, quam Abel. Ut
enim communiter explicant Patres, sanguis
Christi dicitur melius clamare, quam san­
guis Abel : quia istius sanguis clamavit
pro vindicta, sanguis autem Christi clamat
pro venia. Si autem Christus ordinasset
sua merita ad reprobationem illorum, qui
de facto electi non sunt (et sunt profecto
innumerabiles, et longe plures, quam
electi), non ita eluceret differentia ab Apos­
tolo assignata ; cum sanguis Christi clama­
ret etiam ad instar sanguinis Abel pro
vindicta in plures, quos intenderet exclu­
dere a regno. Deinde, ut Apostolus insi-

DE INCA Η NATIONE

Μ·'

nuat in verhis relatis, et docent omnes,
Christus primo veniens in hunc mundum
assumpsit officium mediatoris, et fidejusso- !
ris, ac redemptoris hominum. Manifestum
autem est, quod licet ad prædictum offi­
cium non pertineat ordinare efficaciter sua ·
merita ad omnium hominum salutem (sic ;
enim impediretur majus bonum commune, i
quod in manifestationem non solius mise­
ricordia», sed etiam Justitire resplendet' :
tamen nec ad prædictum officium pertinet
ordinare sua merita ad exclusionem, sive
reprobationem aliquorum hominum. Quia
hurum exclusio non habet rationem gratiæ,
et benificii, quam ptocurare oportet media­
torem. et advocatum voluntate saltem an­
tecedenti, et quantum al media sufficien­
tia : sed magis habet rationem mali, quod
advocatus propulsare debet voluntate sal­
tem antecedenti, et præveniente media op­
portuna. Quamvis igitur fateri oporteat,
quod Christus merendo comparativam ali­
quorum electionem, non meruerit alios
eligi : tamen simul negandum est, quod
meruerit illos, pro quibus quoad efficaciam i
non meruit·, reprobari, sive excludi : sunt i
enim hæc duo longo intervallo diversa, non ;
mereri aliquibus salutem, et mereri illorum
condemnationem : et ad primum sufficit '
non applicatio meritorum, sed ad posterius |
requiritur positiva eorum ordinatio, ut sa­
tis constat exdctis.
objetNec refert, si huic doctrinæ oppoPrimi" nas primo, quod Christus venit in hunc
mundum non solum ut mediator, et advo­
catus. sed etiam ut judex, ut constat
Joati. a. Joau< 5 ; tfec enim Pater judical quemquam,
sed omne judicium dedit Filio : ergo conformiter ad hoc officium decuit, quod
peteret, ct mereretur reprobationem aliSeeondj. quorum hominum. Secundo, quia de facto
Hie,o petiit vin lictam : unde Hieremias cap. 18,
in ejus persona inquit : Ac propitieris ini­
quitati eorum, etc., idque amplius indicant
Jean.n. ||]a ip5lug verba Joan. 17 : Pro eis rogo,
non pro mundo : hæc enim ultima parti­
cula positive explicari debet, sicut prior.
Tenu.
qU-ia Qhristus se exercuit in hac
vita per omniu n virtutum actus : vindica­
tio autem ex motivo honesto est actus
virtutis : ergo Christus potuit decentissime
petere a Deo vindictam malorum, et quod
Quiris. eog arCgno beatiludinisexcluderet. Quarto,
quia Christus evidenter cognovit absolu­
tam Dei voluntatem, qua exclusit aliqu
a regno : sed ad perfectionem Chri:
pertinuit se huic voluntati conformare

ergo potuit rationabiliter petere reprobo­
rum damnationem, (hiinio, nam Christus Qwa
meruit omnes eifectus prædestinationis
electorum ut statuimus dub. præced. : sed
inter hos effectus computatur reproba­
tio malorum, sicut et permissio finalis
impœnitentiœ, ut constat ex dictis tract. 5,
disp. 6, dub. unico : ergo Christus meruit
reprobationem non electorum. Sexto, et Seu.
ultimo, quoniam Deus mittens Christum
in redemptorem hominum non minus ama­
vit hominum salutem, quam ipse Chris­
tus : sed Deus licet voluntate antecedenti
voluerit omnes homines salvos fieri ; ta­
men voluntate consequenti absoluta, et
efficaci voluit positive aliquos reprobare,
sive a regno excludere. : ergo idem de
Christo dicendum est ; et consequenter
quod sua merita direxerit ad aliquorum
hominum reprobationem : idque magis
conducere videtur ad exaggerandum ejus
amorem erga electos, et vividius fundat
comparativam pnelectionem istorum.
Ilie, inquam , objectiones parum refe- Refla­
runt, et ut plurimum divertunt a difficul- ‘w·
tatis scopo : transeunt enim a merito circa
intentionem primam excludendi aliquos a
regno, quæ nullum eorum peccatum sup­
posuit, ad damnationem exequendam, quæ
supponit peccata reproborum ; cum tamen
sint hiec duo satis diversa, ut ex se liquet.
Unde ex eo, quod hoc posterius congruat
de facto Christo; non inde sequitur idem
censendum fore de primo : oppositum
enim constat ex motivis a nobis propositis.
Unde ad primum concesso antecedenti, AD.
negamus consequentiam : tum quia judi­
cium non pertinet ad primam reproborum
exclusionem a regno, quæ nec peccatam
est, nec suppouit : sed pertinet ad executionem damnationis supponentem pecca­
tum. Tum etiam quia Christus habuit
officium judicis, non quidem pro statu
vitæ mortalis, in quo meruit, et exercuit
officium advocati, sed pro statu faturo
judicii, ubi judiciariam potestatem exerce­
bit in damnatione omnium reproborum.
Ad secundum omisso antecedenti, nega- aDmus, quod petierit, aut meruerit reproba­
tionem aliquorum, quæ importat exclusio­
nem a regno; quia vindicta supponit
i peccatum, quod tamen non supposuit talis
reprobatio : unde ex eo, quod Christus
petierit, aut meruerit peccatorum vindic­
tam ; non sequitur, quod petierit, aut me­
ruerit primam non electorum reprobatioI nem. Et hinc satis constat ad tertium : Ac­
quia

*

DISP. XXVIII, DUB.
quia non amplius concltfdit, quam quod
permittimus. Sod non cat
est do re : quia
antecedenter ad demerita non datur locus
A* <· vindictie. Unde etiam palet ad quartum :
nam conformatio Christi cum divina vo­
luntate hanc ipsam voluntatem supponit ;
illam tamennon excitat : quare ex eo, quod
Christus se conformaverit cum Deo in
exclusione non electorum a regno; minime
sequitur, quod illam exclusionem merue­
rit, aut postulaverit; sed solum quod illam
supposuerit, et quod illi se conformem
pnebuerit saltem ex parte finis, sive quoad
.U J· volitum formale. Ad quintum respondetur
ex (lictis loco ibidem relato, quod nec
reprobatio, nec permissio peccatorum in
n-probis sunt effectus electionis reprobo­
rum; nisi quatenus conducunt ad bonum
electorum : quare ex eo, quod Christus
meruerit omnes prædestinationis effectus,
non sequitur meruisse non electorum re­
probationem secundum se sumptam, sed
meruisse illam, quatenus ex alia ordina­
tione divina habuit conducere ad electorum
A<«· bonum. Ad ultimum, omittendo præmissas, negamus consequentiam. Et ratio
disparitatis est : quoniam ad Deum, qui
est auctor universalis pertinet permittere,
quod natura defectibilis, cujusmodi est
humana, deficiat a consecutione finis sal­
tem in aliquibus individuis; pertinet etiam
manifestare suam justitiam punitivam :
quocirca simul cum illa voluntate antece­
denti, qua vult omnes homines (considera­
tos utique secundum se, et præcisive ab
aliis circunstantiis) salvos fieri, cohæret,
congruitque habere voluntatem aliam ab­
solutam, et consequentem, qua excludit
aliquos a regno, ut in vasis iræ ostendatur
defectibihtas naturæ humanæ divina gratia
efficaciter non adjutæ, et ul non lateat
j>erfectio divina justitiæ vindicativæ. Cætenim Christus dum venit in hunc mun­
dum, non exercuit providentiam auctoris
universalis, sed assumpsit munus deter­
minatum advocati, et mediatoris pro ho­
minibus : unde ad ipsius officium non
pertinuit permittere reprobationem aliquo­
rum, et multo minus illam suis meritis
procurare : sed pertinuit potius satagere
pro omnium salute, merendo cunctis auxi­
lii de se sufficientia ad salutem; licet nec
debuerit sua merita cunctis quantum ad
efficaciam applicare, tum quia ex opposito
impediretur providentia communis, ut
proxime vidimus : tum quia id magis
decuit ad manifestandum perfectiorem

223

atnorem orga illos, quos elegit spccialiter.
Ji ID.

► r-4

Sal isfl l argumentis adversantium opinionum.

113. Contra primam assertionem sen­ Prima
opinio
tiunt Scotus in 3, dist. 19, quæst. unica, § contra
­
In ista quæslione, Major ibi quæst. 1, in 1, ria.
argumento. Almainus quæst. 1, post, 4 Scotos.
Major.
conclusionem, et Theodorus Sminsing. 1 AI nuip.tract. 3, disp. 6, quæst. 9, pro se refe­ nus.
Sminrens omnes Scoti discipulos. In eo namque siflg.
relati Auctores conveniunt, quod Christus
non meruerit primam Dei intentionem,
qua efficaciter ordinavit aliquos homines
ad gloriam ; licet fateantur meruisse executionem gloriæ, et alios prædestinationis
effectus. Quam opinionem probant primo Primam
arjiuab auctoritate : quia juxta Scripturam, et mcnlam.
Patres praedestinatio, sive prima illa inten­
tio, qua Deus statuit dare gloriam deter­
minatis illis hominibus, quos elegit, redu­
citur in beneplacitum divinæ voluntatis,
quæ ita, prout sibi placuit, decrevit : at si
Christus meruisset primam illam intentio­
nem, ut affirmamus; jam prædeslinatio
non reduceretur primitus in beneplacitum
Dei, sed in voluntatem Christi ordinantis
sua merita ad talem intentionem : ergo
Christus illam non meruit. xMajor constat
ex manifestis Scripturae testimoniis, ut ad Ad
Ephes. Prédestina vit nos secundum propo­ Ephes. 1.
situm voluntatis suæ in laudem gloriæ gratiæ
suæ. Et ad Rom. 9 : Volens ostendere iram, Ad
cl nolam facere potentiam suam in vasa iræ Rom. 9.
apta in interitum, el divitias gloriæ sua in
vasa misericordiæ, quæ praparavit in glo­
riam. Inducitque Apostolus ad hoc exem­
plum figuli, et luti : sicut enim ex parte
luti non datur ratio, ut ex illo formetur
unum vas in honorem, et aliud in contu­
meliam; sed hæc discretio reducitur ad
placitum, et dispositionem figuli : ita dis­
cretio hominum, ut quidam fuerint electi,
et quidam reprobati, in solum Dei bene­
placitum primitus revocanda est. Minor
etiam patet : nam ex suppositione, quod
Christus meruerit primam illam Dei inten­
tionem ; jam prima hominum discretio re­
vocatur in voluntatem Christi app icantis
sua merita, ut quidam determinati homines
eligerentur, et non applicantis pro aliis.
Confirmatur primo : quia non minus Confir­
gratiosa est praedestinatio nostra, quam matio k
praedestinatio Christi, ut docet D. August, D. Au­
lib. de prædest. SS. cap. ! 5; sed prima gustin.

4

II
•1 1
Pi

rH
1
il
*

•

·
%

‘ I

Â

I

4

1

I

ι>ι·:

ι:

incarna γιον

intentio, qua Deus voluit Christum, fuit ί responsio declarari exemplo desumpto cx
omnino gratiosa, et ex nullis meritis præ- doctrina Concilii Trideniini soss. 6, Co«it
cedons : ergo idem de nostra prædestina- cap, 8, ubi statuit ideo diet homines gratis ΤηίίΛ
tione dicendum est. Eo vel maxime, quod justificari, quia nihil eorum , quæ justifi­
prædestinatio Christi est exemplar prædes­ cationem præcedunt, sive fides, sive opera,
tinationis nostræ, ut docent Theologi cum gratiam justificationis meretur. Quo non
D Thom. infra quæst. 2 i, art. 3, et colli­ obstante tota justificatio nostra meritis
Ad
gitur ex verbis Apostoli ad Rom. 8 : Quos Christi attribuitur, ut omnes admittunt, et
Rom. 8.
prxscivii, hos et prxdeslinavil conformes liquido constat ex dub. prraccd. Sed quia
fieri imaginis Filii sui. Id vero minime sal­ ipse Christus omnino liberaliter, et misevatur, si prædeslinatio Christi fuit penitus cor liter datus est hominibus in remedium :
gratiosa, sive ex nullis meritis, et prædes­
propterea absolute loquendo justificatio
linatio nostra fuit ex meritis Christi.
nostra gratis fieri dicitur saltem in prima
ConfirConfirmatur secundo : quia ipse Christus
radice. Idemque proportionabiliter dicimus
m«i>o 2.
palam recognoscit electos, sive prædestinade prima electorum ordinatione ad gloriam.
tos datos sibi fuisse a Patre, ut constat ex
Unde satis constat contra minoris probatio­
Joan. Π. verbis Joan. 17 : Paler sancte, serva eos in
nem : solum enim evincit prædictam ordi­
nomine meo, quos dedisti mihi. Et iterum:
nationem, sive intentionem fuisse proxime
debitam meritis Christi : sed minime per­
Tui erant, et mihi eos dedisti. Et rursum :
suadet, quod non fuerit omnino liberalis
Paler quas dedisti mihi, voto, ut ubi ego sum,
et illi sint mecum. Hæc autem nequeunt in radice, nempe in gratioso beneplacito
Dei decernentis Christum, iliique inspi­
cum proprietate verific&ri, si Christus me­
rantis, ut merita sua dirigeret a 1 praidesruisset primam illorum hominum electio­
nem, qua Deus cos præordinavic ad b?a- tinationem quorundam hominum præ aliis.
titndinem. Ergo Christus talem electionem Et hoc etiam, et non amplius probant tes­
timonia Scripturæ, quæ ad firmandum
non meruit. Probatur minor : nam quod
retribuitur propter merita, non dicitur pro­ majorem inducebantur, nempe hominum
prie dari, aut donari; quippe cum debeatur prædestinationem ultimo, et primitus re­
ex justitia, quæ non cohæret cum dona­ vocandam esse in beneplacitum Dei, ut
plane concedimus. Nec aliud persuadet
tione.
Solvitur
exemplum luti, quam quod ex parte nostra
114.
Ad
argumentum
respondemus
argunulla detur causa prædestinationis. Cum
ineutum. concedendo majorem absolute : quia sim­
pliciter faleri oportet prædestinationem quo tamen cohæret, quod detur ex parte
nostram primitus revocandam esse in be­ Christi applicantis sua merita quoad effi­
neplacitum liberale, e: gratiosum volunta­ caciam his, et non aliis : secundum quam
tis divinæ. tanquam in radicem distin­ rationem comparatur ad puros homines
sicut figulus ad lutum : quæ est non in­
guendi electos a reprobis. Sed neganda est
fima ipsius dignitas in tanto negotio :
minor : quia licet Christus meruerit pri­
mam intentionem, qua Deus aliquos ho­ quamvis potiori ratione hæc excellentia ad
Deum pertineat, qui Christum ad hæc de­
mines ordinavit ad gloriam; hoc tamen
non impedivit, quod talis ordinatio fuerit crevit, et applicavit, ut diximus.
Ad primam confirmationem responde­ Di îitl
liberalis saltem in radice, et ortum pri­
mordialiter duxerit ex beneplacito Dei mus, quod licet prædeslinatio non fuerit C.lfcgratioso, et liberali. Et ratio est : quia minus gratiosa comparative ad nos, qui
Deus omnino liberaliter, et independemer illam nullo modo meruimus quam prædesa meritis decrevit Christum in redemptu- tinatio Christi ; tamen prædestinatio nostra
rem hominum: et rursus inspiravit Christo,
non fuit gratiosa proxime comparative ad
ul pro nobis mereretur, utque meritum Christum, qui illam meruit. Unde distin­
suum efficaciter applicaret pro determina­ guendo in præmisso sensu majorem, et
torum hominum electione ad gloriam, concedenlo minorem, negamus absoluto
aliis relictis. Unde quamvis hujusmodi i consequentiam. Et ratio disparitatis est,
electio habuerit proxime rationem præmii quod prædestinatio Christi nullum meridebiti meritis Christi ; fuii nihilominus li­ I tum supposuit, cum ipse fuerit primus prteberalis, et gratiosa in radice, nempe in I destinatus ; unde tam in radice quam in
voluntate Dei decernente Christum, ip- se fuit simpliciter gratiosa, ut optime trasumque movente ad prædictam suorum ! dit D. August, loco cit. Cæterum piædesmeritorum applicationem. Potostque hæc I tinatio hominum supposuit meritum Christi
• qui

DISP.
qui antecedenter ad omnes prædestinatus
est ut poruiii caput, et redemptor : quare
potuit retribui Christi meritis : atque ideo
fuit proxime illis debita, quamvis gratiosa
in radico, ul supra explicuimus. Unde fa­
cile dispellitur augmentum dilucultatis :
quoniam licet prædestinatio Christi sit
exemplar nostræ prædestinationis; est ta­
men exemplar non homogoneum, sed ra­
tionis diversae, atque excellentioris. Quare
non sequitur, quod si prædestinatio Christi
fuit simpliciter gratiosa tam in se, quam
in radice; idem dici debeat de prædestinalione nostra comparative ad meritum
Christi. Sicut certum est non valere hanc
consequentiam : nullus meruit de condigno
prædcstinationem nostram, ergo nec ejus
terminum nec in intentione, nec in exe­
cutioner nam certum est, et ab Adversariis
conceditur, Christum meruisse terminum
prædestinationis nostræ in executione,
nempe collationem bealitudinis, quin et
ipsam primam gratiam justificantem. Id
vero satis manifestat oportere, quod tiliter
de exemplari, ac de exemplatis circa plura
theologizemus.
Ad secundam confirmationem neganda
’ est minor. Ad cujus probationem respon­
demus, quod licet illud, quod est gratio­
sum, sive indebitum tam in se, quam in
radice, nequeat esse debitum, aut præ­
mium meritis retributum ; tamen quod
est gratiosum in radice si sit in se, et pro­
xime debitum, recte potest dici, quod in
præmium retribuatur. Sicut gloria gratiose,
et liberaliter donatur justis in radice ,
nempe in gralia sanctificante, quæ nullum
in subjecto meritum supponit : quo non
obstante gloria in se considerata potest
habere rationem præmii : quia supponit
merita, quibus proxime debeatur. Quare
de eadem gloria verificatur donari, et re­
tribui, primum quidem in radice, quæ fuit
gratia liberaliter data; secundum autem
in se, quia meritum præsupponit. Ad hunc
itaque sensum verificatur electos donari
Christo, et electos deberi Christo : primum
in radice, quia Deus omnino gratiose de­
crevit Christum, eique inspiravit, ut pro
illis specialiter sua merita ordinaret : se­
cundum proxime, et in se. quia ex suppo­
sitione hujus ordinationis, sive applicatio­
nis, debitum erat meritis Christi, quod tales
homines· eligerentur Quæ doctrina potest
amplius declarari, et fulciri ex testimonio
Apostol. ad Philipp. 2 : Humiliavit semelipsum factus obediens usque ad mortem.
Salman l. Curs. Ihcolog. tom. XVI.

225

mortem aulem crucis. Proplcr quod el Deus
e ralla vit illum, el donavit illi nomen, quod
csl super omne nomen. Quo loco idem bo­
num, et comparative ad eundem Christum
dicitur præmium meritorum, ut constat ex
illis vrbis : Propler quod, ut supra ponde­
ravimus num. 46 et 79, et simul dicitur
donatum : quia videlicet tale bonum fuit
gratia in radice, et debitum in se ipso.
115. Arguitur secundo : quia si Christus Secun*
meruisset primam hominum electionem 3rtnin
rgoad gloriam, sequeretur voluntatem creatam nicuium.
esse primum principium discernens elec­
tos a non electis : consequens est falsum,
et contra primatum voluntatis divinæ :
ergo Christus non meruit primam homi­
num electionem ad gloriam. Probatur se­
quela : quia discretio electorum a non
electis incipit a prima illa electione : ergo
si Chrislus ipsam electionem meruit, fuit
principium primo discernens electos a non
electis. Et explicatur magis : quia juxta
nostram doctrinam Deus non incipit dis­
tinguere electos a non electis, nisi motus
a meritis Christi, quæ ipse specialiter or­
dinavit pro quibusdam hominibus, et non
pro aliis ; ergo humana Christi voluntas,
qua id ordinavit fuit primum principium
constituens discretionem inter electos, et
non electos.
Confirmatur : nam sequitur ex eadem Confir­
sententia, quod in negatione prædestina­ matio·
tionis hominum increata Dei voluntas expectaverit humanam Christi voluntatem,
atque illius consensui, sive dispositioni se
conformaverit, et non a converso : conse­
quens est omnino absurdum; cum invertat
naturalem ordinem inter voluntatem divi­
nam, et voluntatem creatam, attribualque
uni, quod est alterius ; ergo nostra sen­
tentia sustineri non debet. Sequela osten­
ditur : nam affirmamus Deum illos, et non
alios ad gloriam elegisse, pro quibus, et
non aliis Christus sua merita applicuit : e
converso autem dicimus Christum appli­
cuisse sua merita, ut Deus aliquos, et non
alios eligeret ; ergo consequenter dicere de­
bemus Deum expectasse humanam Christi
voluntatem, et illi se conformasse; e con­
tra vero Christum non expectasse volunta­
tem divinam, nec illi jam præsuppositæ
conformem se præbuisse.
Ad argumentum respondemus vel ne­ Satisfit
argu­
gando majorem absolute, vel illam distin­ mento.
guendo : et si intelligatur de primo abso­
lute discretionis principio, negari debet : si
vero intelligatur de principio primo in de-

15

226

DE INCARNATIONE.

terminato genere, videlicet in genere causæ
meritoriæ, concedenda est : et distin­
guendo in eodem sensu minorem, nega­
mus absolute consequentiam. Etenim licet
Christus fuerit primum discernens per mo­
dum causæ meritoriæ inter electos et nun
• electos ( quud nullum est inconveniens ;
cum ratio causæ meritoriæ nullatenus con­
veniat Deo in se ipso) : nihilominus pri­
mum principium absolute discernens elec­
tos a non electis fuit solus Deus, qui
Christum decrevit, et Christo inspiravit, et
Christum physice præmovit, ut sua merita
pro specialibus hominibus, quos voluit, di­
rigeret. Quare primum absolute discernens
e.-t solus Deus in se ipso : de quo dicitur
Joi#.e. Joan. 3 : Sic Deus dilexit mundum, ul Fi­
Ad
lium suum unigenitum daret. Et ad Hom. 8 :
Horn. 8
Proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis
omnibus tradidit illum. Ad probationem au­
tem sequelæ dicendum est, quod licet dis­
cretio electorum inceperit proxime et tan­
quam a ratione formali distinguendi, ab
electione divina, quam Christus meruit :
nihilominus radicaliter, sive primordialiter
incepit a voluntate divina, qua Deus mise­
ricorditer decrevit Christum in redemptoiem hominum, et qua ipsi inspiravit, ut
specialiter oraret, pro determinatis homini­
bus, quibus applicaret sua merita quoad ef­
ficaciam. Unde prima simpliciter voluntas
discernens in hoc negotio non fuit voluntas
humana Christi, sed increata Dei volun­
tas : Ha vero solum potest dici primum
discernens in determinato genere causæ,
scd’.cæ meritoriæ. Ex quibus palet ad ma­
jorem illam difficultatis explicationem :
quia Deus incepit simpliciter, et originali­
ter distinguere electos a non electis, cum
Christo inspiravit, et ipsum movit ad ap­
plicandum sua menta quoad ellicaciam pro
determinatis hominibus : quæ inspiratio,
et motio priecesseruni actualem Christi ap­
plicationem. Quod autem Deus motus a
meritis Christi elegerit tales homines, et
nou alios, perlinet ad founalem electio­
nem poiius quam illa altera primordialis,
et quasi radicatis. Unde semper salvatur
voluntatem increatam habuisse, ul decet,
in hoc negotio primatum.
OccarriAd confirmationem respondetur conce­
tUi
e.iullr- dendo seque am quoad primam pariem, et
mationi· negaudo quuad secundam. Quia ut proxime
diximus, prima voluntas circa electionem
hominum discernens fuit increata voluntas
Dei inspirantis Christo praemissam appli­
cationem. Quod autem, hoc supposito,

Deus libere expectaveril applicationem
Christi ad eligendum formaliter hos homi­
nes, quos Christus voluit ; nullum est in­
conveniens : sicut nec est, quod expectet
opera nostra ad retribuendum gloriam per
modum connue. Sequelæ autem probatio
non amplius convincit, quam quod conce­
dimus , et nullam habet absurdilatem :
nam licet Deus expectaveril applicationem
Christi ad actualem, et formalem electio­
nem : nihilominus prius ipse Christus expectavit voluntatem Dei sibi inspirantis,ut
peteret pro determinatis hominibus, quibus
applicaret sua merita quoad efficaciam.
Unde licet Deus se conformaverit cum
vo untate Christi ; hic tamen prius se con­
formavit cum voluntate Dei inspirantis.
Quare prima simpliciter ratio distinguendi
in hoc negotio fuit im reata Dei voluntas
Christum decernens, et ei prædictum affec­
tum inspi ans.
j
116. Sed insistes (et sit tertium argu-Tertiio
mentum) : nam si Deus inspiiavit Christo
specialem suorum meritorum applicatio­
nem pro determinatis hominibus; sequitur
Deum antecedenter nd prædictam applica­
tionem habuisse intentionem efiicacem sal­
vandi electos : sed Dhristus non meruit
illam voluntatem, quam in Deo supposuit :
meritum namquepræcedit terminum : ergo
Christus non meruit talem intentionem :
atque ideo doctrina, quam immediate tra­
didimus, minime cum assert one cuhæret.
Minor et ulraque consequentia palent. Se­
quela vero ostenditur : nam volitio medii
efficaciter conducentis ad aliquem finem
supponit intent onem ejusdem finis : srd
volitio, qua Deus voluit et inspiravit.
I
quod Christus applicaret sua merita pro
I
determinatis hominibus, fuit volitio efficax
medii conducentis ad prædiclorum homi­
num gloriam sicut ad finem ; ergo si Deus
inspiravit Christo illum affectum, sequi­
tur Deum habuisse intentionem efficacem
salvandi tales homines antecedenter ad app icatiunem Christi. Quud amplius decla­
rari potest in hunc modum : nam ideo ac­
tus, quo Deus vult justum mereri gloriam,
supponit in Deo intentionem efiicacem sal­
vandi justum ; quia est volitio alicujus rei
conducentis ad gloriam sicut ad linem,
atque ideo debet procedere ab efficaci ejus­
dem gloriæ intentione : sed actus, quo
, Deus voluit Christum applicare sua merita
pro determinatis hominibus, fuit volitio
alicujus rei conducentis efficaciter ad glo1 riam talium hominum sicut ad finem : ergo
talis

DISP. X XVIII, DUB. IX.
talis actus supposuit in Deo intentionem
efficacem salvuinli tales homines. Ex quo
ulterius liet, quoi sicut merita justorum
non possunt se extendero ad rnerendum
primum illum intentionis actum , quem in
Deo supposuerunt : itu merita Christi non
potuerint mereri primam illam intentio­
nem, quam Deus Imbuit erga electos, et
quam Christus in applicatione suorum me­
ntorum supposuit.
! Coit- Confirmatur : nam actus ille, quo Deus
l,!w voluit, et inspiravit specialem meritorum
i
applicationem pro hominibus a Deo eligenI
dis, fuit specialis amor erga illos : sed non
I
fuit primus illorum amor; ergo fuit amor,
qui alium specialem amorem supposuit, et
quidem non alium quam specialem et efii­
cacem intentionem salvandi electos. Pro­
batur minor : nam si actus ille, quo Deus
Christo inspiravit specialem applicationem,
fuisset primus amor electorum ; in prædicto
actu consisteret electorum prædestinatio ;
cum in tali actu consisteret prima eorum a
reprobis discretio : consequens est falsum,
et contra communem sensum Theologorum
supponentium prædestinationem consistere
in electione ad gloriam, vel saltem ad pri­
mam gratiam : actus autem ille, quo Deus
Christo inspiravit, non fuit formalis electio
|
hominum vel ad gratiam, vel ad gloriam ut
I
consequenter loquendo affirmare, debemus :
I
ergo inpnedicto actu non potuit consistere
electorum prædestinatio : et consequenter
talis actus non fuit primus Dei amor erga
illos.
-/•*f Ad argumentum respondemus negando
-.-.'n. ?equelani intellectam de actu intentionis
J
formalis, quæ respicit immediate g'oriam
,
dandam electis : quamvis enim ille actus,
I
quo Deus movit Christum ad applicandum
I
specialiter sua merita pro determinatis
hominibus, fuerit originaliter, et radicali«
1er ordinatio talium hominum ad gloriam ;
I
nihilominus non habuit rationem intentio­
nis respicientis gloriam formaliter, et
immediate : sicut etiam prima intentio
dandi gloriam est causaliter, et virtuaiiter
hominum prædestinatio; non autem formaliter, et immediate : quia formalis prædesti­
natio non consistit in ea intentione sed in
I
actu Imperii illam supponentis, et homi!
nem transmittentis ad gloriam per media
determinata, utexplicuimus tract. 5, disp.
2, dub. 1 et 2. Ad probationem autem
sequelæ negamus minorem : quia nec
Christus, nec ejus merita, et actus habue­
runt rationem medii in ordine ad bonum,

227

vel gloriam electorum sicut ad finem; sed
magia habuerunt rationem causæ superio­
ris respicientis illud bonum, vel gloriam
tanquam effectum, ut supra diximus num.
96. Unde ex eo, quod Deus voluerit inspi­
raro Christo applicationem suorum meri­
torum pro determinatis hominibus; non
sequitur, quod talis volitio processerit ex
intentione alia salvandi electos, quam
supposuerit; sed solum probat talem volitionem fuisse originaliter, et quasi causa­
liter electorum intentionem, quatenus vo­
luit immediate aliquid, ad quod formalis
intentio consecuta est. Per quod facile
dispellitur major illa difficultatis explicatio :
omittendo namque praemissas, negamus
consequentiam ob satis manifestam disparitatem. Nam volitio, qua Deus vult merita
in adultis, attingit id,’‘quod habet veram
rationem medii in ordine ad finem gloriæ :
quare supponit veram, et formalem inten­
tionem prædicti finis. Cæterum volitio,
qua Deus vult Christum applicare sua
merita pro determinatis hominibus, non
attingit aliquid, quod habeat rationem medii
in ordine ad gloriam electorum sicut ad
finem (neque enim Christus, vel ejus me­
rita ita comparantur), sed potius per mo­
dum causæ superioris : quare non oportet,
quod talis volitio supponat intentionem
salvandi electos, sed est virtuaiiter, et
originative talis intentio, quatenus illam,
mediante petitione, et applicatione merito­
rum Christi, infallibiliter infert.
Unde ad confirmationem neganda e=t Evenitur
­
minor: nam licet iila volitio fuerit specia­ confir
matio.
lis amor, non fuit amor circa media, qui
proinde debuerit supponere intentionem
conferendi gluriam electis tanquam finem,
ut immediate explicuimus : sed ipsa potius
fuit primus amor electorum in Christo sicut
in capite, et in causa superiori. Ad mi­
noris autem probationem respondetur dis­
tinguendo sequelam, illamque concedendo,
si præcise intendat illum amorem electo­
rum in Christo fuisse prædestinationem
eorum originative , et caus diter : sed
neganda est, si intendat fuisse prædestinalioncm eorum Wormaliter, et immediate.
Et eodem modo discurrendum est circa
dijcretionem electorum a reprobis. Unde
concessa minori, et admissa prima conse­
quentia in sensu præmisso neganda est
secunda. Et ratio hujus responsionis cons­
tat ex dictis : nam cum illa volitio, qua
Deus movit Christum ad specialem suorum
meritorum applicationem pro quibusdam

DE INCARNATIONE

-.ο

■·

hominibus, non fuerit amor mediorum in
ordine ad gloriam electorum sicut ad
finem . non debuit præsupponere alium
electorum amorem, qui se habuerit per
modum intentionis ; sed ipsa volitio fuit
primus simpliciter amor erga electos in
Christo sicut in capite, et causa inferente
infallibifiter. mediante suorum meritorum
applicatione, intentionem formalem sal­
vandi electos. et reliqua, quæ ad illorum
prædestinationem spectant. Nec præmissam doctrinam negat communis Theologo­
rum assensus : nam cum docent hominum
prædestinationem consistere in eorum effi­
caci ordinatione al gloriam, vel saltem ad
primam gratiam ; loquuntur de predestina­
tion© formaliter in se considerata, quæ
secundum aliquid intrinsecum ex parte
objecti voliti, nempe glori®, distinguit
electos a reprobis : sed non negant, quod
volitio, qua Deus voluit Christum appli­
care specialiter sua merita pro hominibus
determinatis, fuerit eorum predestinatio
originative, et causaliter, quæque distinxe­
rit extrinsece, sive ex parte Christi inter
electos, et reprobos.
Et si inquiratur, propter quem finem, _
vel ex cujus finis intentione voluerit Deus 1
illam meritorum applicationem ? Respon­
demus. quod omnino primario propter se
ipsam, et quas; secundario propter ipsum j
Christum : ad cujus gloriam sicut ad finem
'cujus gralia ordinavit tam electos, quam i
cætera hujus Universi bona, ut ostendimus |
loco cit. ex disp. 2, dub. I. Sed prædic- i
tam applicationem, et merita Christi non
ordinavit ad electos, nec ad eorum gloriam i
sient ad finem cujus gralia : sed precise i
sicut ad effectum : erant enim superioris,
et divinioris ordinis, quæ non decuit ordi- ’
nari ad aliquid inferius sicut ad finem, j
Quod hic supponendum est ex dictis tam .
loco cit. quam tract. 5, disp. II, dub. j
unico, num. 10. Unde missas facimus
quasdam replicas, quæ huic doctrin® op­
ponit, et diluit Godoi di-p. cit. num. 127,
et quæ levi manu dispelluntur juxta doc­
trinam proxime traditam.
Quartum
117. Arguitur quarto c quia Christus
argumeulum. non potuit mereri, antequam existeret :
siquidem influxus meritorius perlinet ad
genus causæ efficientis, qu® necessario
eget existentia, ut influat : agit enim prout
existens in actu, ut est vulgare proloquium :
sed Christus non habuit existere, quando
Deus, nempe ab æteruo, prædestinavit
homines ad gloriam : ergo Christus non

.r

meruit hominum prædestinationem; licol
meruerit prædestinationis effectus, qui
Christum existentem supponunt. Idqueam­
plius declarari potest inquirendo, per quam
actionem applicuerit Christus efficaciter
sua merita pro Patribus antiquis, qui ante
ipsum fuerunt? Non quidem oratione : ad
quid enim Christus peteret, quod reperit
præsuppositum ? Nec etiam gratiarum ac­
tione. : hæc enim pnesuppoml essentialiter
beneficium : et contra rationem meriti est
supponere essentialiter præmium. Nec de­
nique voluntate applicandi ipsis meritum,
ut respondet Godoi num. 113, nam de hac GgU
ipsa voluntate applicandi procedit objecta
difficultas, inquirendo quo actu fiat. l’ræsertim cum Christus actu existons sup­
posuerit bona antiquis collata : unde va­
num apparet, atque superfluum sua merita
applicare in ordine a«l bona, quæ commu­
nicata jam reperit. Si autem Christus non
applicuit in tempore pro antiquis; quar.do
applicuit ? Et si numquam applicuit, qua
ratione meruit illorum prædestinationem?
Huic argumento, quod affert difficulta- Sole»,
tem pro omnibus beneficiis ante Christi
existentiam collatis (omittendo plura, quæ
affert Auctor proxime relatus a num. 105
et non satisfaciunt) ; respondetur juxta ge­
neralem doctrinam, quam ex professo tra­
didimus disp. 7, dub. i, quod licet Chris­
tus universaliter meruerit omniaelectorum
bona, sive beneficia, inter quæ prædestinatio. de qua agimus, specialissima ratione
computari debet : nihilominus aliter ejus
merita in inlluendo comparantur ad benefi­
cia, quæ Christum duratione præcesserunt,
et aliter ad beneficia, quæ post ejus existentiam communicantur. Nam ad hæc ul­
tima concurrerunt magis proprie in genere
causæ efficientis moralis; cum præsupponantur habuisse antecedenter ad illa existentiam, quæ ad influendum in tali genere
desideratur. Cæterum ad priora bona non
concurrerunt in genere causæ efficientis,
defectu scilicet existent!® exercitæ; sed in
genere causæ finalis, et tanquam pretium
postea solvendum : qui tamen influxus suf­
ficit, ut Christus absolute dicatur prædicta
bona meruisse, sive, et in idem redit, ut
dicatur Deum talia bona communicasse
propter merita Christi futuri, et eorutn in­
tuitu. ut loco cit. iqui omnino videndus
est) fuse declaravimus. Ad hunc itaque
sensum, et juxta præmissam distributionem
intelligendum est, quod hactenus diximus
Christum meruisse omnes, et omnium prædestinationmn

1

DISP. XXVlil, DUB. IX.

destinationum effectus, atque ipsas homi­
num electiones. Unde ad difficultatis aug­
mentum, sive explicationem respondemus
actionem, qua Christus applicuit speciali­
ter sua merita pro electorum bono, non
aliud fuisse, quam oblationem exercitam
pretii suorum meritorum, tarn pro bene­
ficiis, quæ anticipate data supposuit, quam
pro beneficiis, quæ respexit ut deinceps
conferenda. Nec oblatio pro antecedentibus
fuit vana : sicut nec vana est oblatio pretii
pro captivo, qui liberatus est, et dimissus
oh pretium longo post tempore solvendum.
Ot«r- Addendum tamen est, quo 1 merita Christi
ntio
respectu actus formalis prædestinationis
non habuerunt rationem causæ : sed boni­
tas divina utilia merita connotans, vel ut
illa eminenter continens, fuit ratio forma­
lis movendi Deum ad hominum prædesti­
nationem, ut explicuimus § 1. Prædicta
autem bonitas ab æterno fuit, præcessitque
ordine naturæ, aut concipiendi prædestinalionem hujusmodi. Unde in prædicto sensu
merita Christi habuerunt sufficientem exislentiam, et antecedentiam, ut potuerint
Deum movere ad hominum electionem,
pro qua Christus oblaturus postea erat me­
ritum, seu prætium in re. Sed veram causalitatem efficientem moralem, quam habet
meritum (non quidem in ordine ad actus I
divinos, ut supponitur, sed in ordine ad
effectus creatos), exercere non potuerunt
merita Christi, priusquam existèrent ; unde
solum concurrerunt in genere causæ fina­
lis modo hic insinuato, quem loco citato
fusus expendimus.
118. Contra secundam nostrarum conclusionum sentiunt Suarez disp. 11, sect. 4
Λ et lib. î de prædestinat. cap. 24. Arauxo
iem. quæst. 24, art. 4, dub. 2, conci. 3, et alii,
qui licet concedant Christum meruisse præ­
destinationem hominum sub conceptu sim­
plicis intentionis; negant tamen, quod
illam meruerit secundum conceptum elec­
tionis comparativæ, sive attingentis quos1'·"' dam homines præ aliis. Plura autem argumenta, quibus moventur hujus sententiæ
patroni, sunt communia praecedenti, et
illis supra satisfecimus. Sed magis speciale
hujus opinionis motivum est; quoniam
mereri electionem comparativam est me­
reri electionem unius, et mereri non. elec­
tionem, sive reprobationem alterius : sed
de Christo nequit dici, quod meruerit non
electionem sive reprobationem aliquorum,
ut supra diximus num. 11 i ; ergo Christus
non meruit prædestinationem hominum

229

I secundum conceptum electionis compara­
tive!. Probatur major : tum quia aliquem
diligi, aut eligi comparative ad alium, est
unum diligi, et alterum non diligi : ergo
pariter mereri electionem comparativam
I est mereri electionem unius, ct mereri non
electionem alterius. Tura etiam quia dilec­
tio comparativa, non solum importat dilec­
tionem unius, sed etiam essentialiter in­
cludit aliorum non dilectionem : quaré si
omnes homines fuissent electi efficaciter
ad gloriam, non terminarent d;lectionem
comparativam, sed solum dilectionem sim­
plicem, et absolutam : ergo pari ratione ut
quis dicatur mereri electionem comparati­
vam aliquorum ; necessarium est, quod
mereatur electionem aliquorum, et non
electionem aliorum.
Ad hoc tamen argumentum satis constat Solutio
ex doctrina tradita num. Ill, juxta quam
respondemus negando majorem : nam ut
quis mereatur electionem comparativam
unius, sufficit quod mereatur electionem
unius non merendo electionem alterius :
sed non requiritur, quod mereatur non
electionem alterius. Sicut ad hoc quod di­
vina misericordia moverit Deum ad elec­
tionem comparativam illorum hominum,
quos Deu.s de facto elegit; non requiritur,
quod misericordia moverit Deum ad exclu­
sionem aliorum, sed sufficit, quod non
moverit ad eorum electionem. Quæ duo
ultima esse satis distincta liquet ex eo,
quod ad merendum, vel causandum non
electionem aliquorum requiritur positivus
influxus, et positiva applicatio in ordine ad
eflectumnon eligendi : cæterum ad non me­
rendum, et ad non causandum non requi­
ritur positivus influxus, vel applicatio ; sed
sufficit mera influxus, et applicationis ca­
rentia, aut pura præcisio. Utraque autem
minoris probatio non amplius evincit : quia
ipsa etiam dilectio actualis comparaliva non
importat necessario ex terminis amorem
unius, et odium alterius; sed satis est ad
ejus rationem, quod terminetur positive ad
unum, non se terminando positive ad ex­
clusionem alterius ; sed se habendo ad illum
mere præcisive, aut negative. Quod si vo­
luntas divina non potuit se habere negative
circa reprobos, sed debuit illos a regno po­
sitive excludere ex suppositione, quod ex­
cluserit ; id minime provenit ex propria
ratione electionis comparativæ electorum,
quæ quantum est de se, posset fieri, licet
voluntas mere præcisive aut negative se
haberet circa alios. Sed provenit ex aliis

Σ

?/<

'i
1 ; -r I

■

230

DE INCABNATlONE.

captibus : præsertim \eio ex sumina actuaiiiate voluntatis divinæ, qua· circa nul­
lum objectum potuit manere suspensa :
quare ex suppositione, quod voluerit se
exercere circa aliquos homines, illos admit­
tendo ad regnum, debuit se exercere circa
eosdem, ipsos positive excludendo, et re­
probando, ul constat ex dictis tract. 4,
disp. 5, dub. 3. Hoc autem motivum mi­
nime occurrit in humana Christi voluntate
sua merita dirigente, et applicante : potuit
namque optime applicare positive sua me­
rita pro dt terminatis hominibus, quibus
gloriam efficaciter voluit; quamvis illa non
applicaverit pro aliorum hominum exclu­
sione; sed quantum ad illos mere præci­
sive, et negative se habuerit. Idque satis
fuit, ut aliquibus meruerit praedestinatio­
nem, sive electionem comparativam, non
quidem in sensu contrario, sed præcisivo,
ut loco citato observavimus.

per doctrinam Scripturæ, et Patrum inno­
tescunt. In qùo sensu

Proponitur, et præponilur D, Thomæ
sententia.

119. Dicendum est Christum Angelis Ce»!»·
non meruisse habitualem gratiam, et es- w·
sentialem gloriam. In eligendo hanc asser­
tionem diu hæsilavimus, et non parum
cunctati fuimus ob objectum impedimen­
tum auctoritatis D.Thom. quam pro con­
traria sententia stare contendunt aliqui
Thomisuenon infimae notae, Sed post atten­
tam S. Doctoris lectionem tam evidens vi­
sum est nubis tenuisse hunc, quam proposui­
mus, opinionem, ut vel hoc tantum motivo
incitati illam dubio procul amplecteremur, e
et amplectamur.. Sic enim docet pluribus
in locis, quæ suo ordine expendemus. Nam Dîm- .
in 2, dist. 9, quæst. 7, art. 8 ad 2, ait ;
DUBIUM X
Dicendum, quod merilum hominis esi effica- D.TUb.
cius, quam merilum Angeli. Tum propter
Ch um Chrislus meruerit Angelis habitualem I difficultatem, quæ est occasio majoris co­
gratiam, el essentialem gloriam.
j natus. Tum diam propter continuum aug­
mentum gratiæ. quod potest esse in homine,
ut de virtute in virtutem proficiat : cum homo
Succedit tandem, ut videamus* an Chris­
sit diutius viator, quam Angelus fuerit. Tum
tus aliquid Angelis meruerit : quam dif­
ficultatem jam attigimus disp. 16,dub. 5; diam in quantum merita nostra efficaciam
sed decisio reservari dei uit huic loco, ubi habent ex merito Christi, cujus gratia est
propriam sedem habet. Supponendum est quodammodo infinita. Nusquam enim Angelos
autem ex ibidem dictis Christum esse ca­ apprehedil, sed semen Abrahæ, ad llebrx. 2;
put Angelorum. Et cum de ratione capitis El ideo magis possunt homines virtute meriti
transferri in gradum ollioris naturæ, quam
sit iniluere in membra; pari ratione sup­
poni debet, quod Christus aliquid, et ali­ ■ etiam Angeli Si autem Angeli habuissent
quo infiuxu causet m Angelis. Sed præci- gratiam sanctificantem ex meritis Christi;
pua difficultas versatur circa habitualem merita Angelorum haberent etiam effica­
gratiam, qua Angeli sanctificati sunt, et ciam ex merito Christi, ul in hominibus
circa essentialem gloriam, qua beantur; contingit : et sic minime subsisteret dif­
an scilicet fuerit præmium debitum meritis ferentia a D. Thom. ultimo loco assignata.
Christi, et illorum intuitu collatum : sive, Ergo ex ejus sententia Christus non me­
et in idem redit, utrum Chrislus meruerit ruit Angelis gratiam habitualem.
Angelis talia bona. Et ne in non necessariis
Nec momenti est evasio Godoi infra re­ Re*i
immoretur, supponimus in hoc nullam esse ferendi, qui respondetdiscrimen a D. Thom. G«<i
contradictionem, attenta divina potentia, assignatum non stare in eo, quod homines
et saltem prrescindendo a modo prædesti­ habuerint gratiam ex meritis Christi, et
nationis, et decretorum, quo Deus statuit non Angeli ; sed in modo, quo homines,
Angelos, et Christum fore : quippe minime et Angeli illam per Christum habuerunt.
repugnat, quod decernat Angelos non sanc­ Nam Angeli illam receperunt ex meritis
tificari, et glorificari nisi dependenter a Christi non in re positis, sed prævisis tan­
meritis Christi, sicul et ab aliis causis, aut tum in intentione divina : homines vero
conditionibus, quas ipse pro sua libertate,
illam receperunt ex meritis Christi exeeuet dominio potuit pnefinire. Difficultas ita­ tis. Et quia merita in re posita sunt efficaque pertinet ad factum, et suppositis de­ ciora, quam duntaxat praevisa; propterea
cretis, quæ Deus re ipsa habuit, et nobis D. Thom. affirmat merita hominum esse
efficaciora

DISP. XXV11I, DUB. X
officaciora meritis Angelorum, licet utri­
que habuerint gratiam sanctificantem ox
merito Christi. Quam responsionem conD,Tb>B. lirmat ex doctrina I). Thom. quæst. 29
deVerit. art. 4 ad 10, ubi oh assignatum
discrimen affirmatio lege veteri non fuisse
tantam plenitudinem gratiie, quanta est
in lege nova : Dicendum, inquit, quod quia
nondum erat merilum Christi in actu, nec
satisfactio ante Incarnationem, ideo non erat
tanta gratiæ plenitudo, sicut el post.
Hæc, inquam, evasio, minime satisfacit ;
Ulsr’ quia non hæret litterae, sed alienavit a
mente D. Thom. Non enim S. Doctor posuit
differentiam in modo, sed in re, dum dixit :
.Merita nostra efficaciam habent ex merito
Christi. El hoc, quod de meritis hominum
absolute prædicat, negat meritis Angelo­
rum : hæc igitur ex ejus sententia ex me­
rito Christi nullo modo fuerunt, id est,
nec in re posito, nec in intentione praeviso.
Accedit, quod si veritatem contineret illa
evasio, consequenter asserendum esset me­
rita veterum Patrum non fuisse eflicaciora
meritis Angelorum ; quandoquidem nec
merita veterum Patrum supposuerunt me­
rita Christi exercita. Id vero est manifeste
contra intentionem D. Thom. qui eo loco
agit de lota republica Angelorum contra ·
posita toti reipublicæ hominum, ut satis
liquet ex titulo, el discursu articuli. Nec
ullus negabit aliquos veterum Patrum as
sumi ad sedes, quas aliqui Angeli perdiderunt. Et saltem id non tenebit juxta men5 ’torn D. Thom. qui in 2 ad Annibald.
dist. 9, quæst. i, art. 4, eandem difficul­
tatem versans, nempe, utrum homines as-,
sumantur ad ordines Angelorum, et rejec­
tis aliquorum opinionibus, concludit : Sed
quia una erit calestis Ecclesia, ideo conve­
nientius ab aliis dicitur, quod omnes sal­
tandi ad ordines Angelorum assumuntur.
Unde facile corruit id, quo praedictus Auc­
tor eam responsionem confirmare niteba­
tur: nam concesso, quod in loge nova adsit
major plenitudo gratiæ, quam in antiqua,
ob immediatiorem meriti Christi præsentiam, adhuc tamen simul concedere opor­
tet, quod ex sententia D. Thom. merita
hominum sive precedenlium, sive subsequentium Christum fuerint eflicaciora,
quam merita Angelorum, in quantum me­
rita hominum habent efficaciam ex merito
Christi. Ubi non re inquitur distinctio penes
modum; sed traditur differentia absolute
ex eo, quod merita hominum sint ex me­
rito Christi, secus merita /Angelorum.

120. Evidontiusestaliud D.Thom. testi­
monium in 3, dist. 13, quest. 2, art, 2,
quæstiunc. 1, ubi hæc habet : Dicendum ad
primam quæitionem, quod Christus secundum
quod homo est caput Angelorum ; non lumen
ita proprie, nec. eodem modo, sicul hominum
propter duas conditiones. Primo quantum ad
conformitalcm naturæ : quia cum hominibus
convenit etiam secundum speciem in natura:
cum Angelis autem non secundum speciem,
sed secundum genus intellectualis naturæ.
Secundo quantum ad influentiam : quia non
influit Angelis removendo prohibens, aut me­
rendo gratiam, aut orando pro eis, quia jam
beati sunt : sed in his, quæ ad actus hierarchicos perlinent, secundum quod unus Angelus
illuminat alium, purgat, et perficit, ut ini lib.
diclumest. Hocenim mullo eminentius a Christo
resipiunt. Si quibus verbis evidenter con­
tinetur assertio nostra, et non videtur potuissetradi terminis expressioribus. Si enim
Angelicus Doctor circa hanc quæstionem
interrogatus fuisset, et viva voce respondis­
set : non posset sententiam nostram vivi­
dius proponere, quam dicendo Christum
quidem influxisse in Angelis gratiam, aut
gloriam accidentalem, ut sunt aliqui perti­
nentia ad actus hierarchicos ; sed minime
influxisse merendo gratiam, utique sancti­
ficantem, et primam, quæ contra aliam
quasi accidentalem distinguitur.
Sed perdoctus Auctor jam rel itus res­
pondet D. Thom. solum negasse, quod
Christus meruerit gratiam substantialem,
sive sanctificantem merito antecedente
præmium : non autem merito subsequent!,
sive quod in re sit posterius, quam præ­
mium. Pro quo observat, quod meritum
dupliciter potest præmium causare in ge­
nere efficientis : primo quantum ad subs­
tantiam, et modum : quod habet, qmndo
in re exhibitum movet, et causal, ut con­
tingit innobis merentibusgloriam. Secundo
quantum ad substantiam tantum, et non
quoad modum : quod habet, quando non
est in re, sed solum in intentione praemian­
tis : tunc enim, licet meritum influat in
genere causæefticientis quoad substantiam,
non tamen quoad modum : quia proprius
modus influendi causæ efficientis est agere
in quantum actu existens. Quando igitur
S. Doctor negat Christum meruisse Ange­
lis gratiam, loquitur de influxu meritorio
quantum ad substantiam, et modum, sive
de influxu meriti præcedentis in re præ­
mium; sed non negat influxum meri­
torium quoad substantiam, sive influxum

ExpcncJHur
alias
B.Thorn
1< c is.

Respon­
sio
Godoi.

*

232

DE INCARNATIONE

meriti succedentis in re post præmium.
EvertiResponsio tamen ista indigna est aucto­
lar.
ris ingenio : nam in cujus mentem venire
potuit quaestionem a D. Thom. proposi­
tam, et decisam procedere circa meritum
Christi ut praecedens in re gratiam Angelo­
rum : cum evidentissimum sit, atque ideo
indubitabile, nuliique controversia? obno­
xium quod meritum Christi in re post
multa sæcula ad Angelorum sanctificatio­
nem, el glorificationem existentiam habue­
rit? Quis de hoc dubitavit, vel quid habuit
D. Thom. hic decidendum? Non itaque
rem tractavit in hoc sensu plane indigno,
et æqualiter insulso. Cum ergo resolvit
Christum non induxisse in Angelis me­
rendo gratiam, absolute negavit meritum
non solum antecedens in re, de qno nemo
dubitare potuit; sed quodlibet meritum
etiam quoad substantiam, præcisa etiam
conditione, seu modo illius. Præterea illa
expositio dissona est intentioni S. Doctoris,
qui eo collimabat, ut assignaret rationem,
quare Christusmagis proprie sit, et dicatur
caput Angelorum, quam hominum : et ra­
tionem assignat, quod his meruit gratiam,
secus illis. Qui discursus vanus redditur,
si responsio assignata verum'continet.
Quoniam quod est tale quoad substantiam,
est tale absolute, et simpliciter : ergo si
Christus meruit Angelis merito quoad sub­
stantiam, sequitur meruisse Angelis abso­
lute, et simp’iciter : hoc autem supposito,
minime subsistit discrimen ; quod Chris­
tus meruit hominibus gratiam sanctifican­
tem, quam non meruit Angelis ; siquidem
illis etiam meruit quoad substantiam, at­
que ideo absolute, et simpliciter. Vel ergo
fatendum est D. Thomam. quando negavit
Christum meruisse Angelis gratiam, negasse mentum non solum quantum ad
modum, sed etiam quantum ad substan­
tiam : vel colligendum erit discursum ipsius
inefficacem esse, et qui differentiam inter
homines, et Angelos intentam minime sal­
vet. Idque magis liquet applicando prædic­
tum discursum Patribus antiquis, quibus,
ut docet ipse Godoi, meruit Christus gra­
tiam sanctificantem influendo efficienter,
non quidem quoad substantiam et modum,
sed prtecise quoad substantiam : ergo si
eodem modo meruit Angelis illam gratiam;
sequitur, quod Chrislus non magis proprie
fuerit caput illorum hominum, quam An­
gelorum, et quod inter illos, ei Angelos
non subsistat discrimen a D. Thom. assi­
gnatum. Quod tameu est contra intentio-

nom S. Doctoris, qui generaliter statuit
Christum magis proprie esse caput homi­
num (utique absolute, et sine restrictione
ad determinatum tempus) quam Ange­
lorum.
g n-·
121. Ad hæc, et ad hominem ; quod littoduobus modis fieri valet, si allero tantum *·'
liat, nequit absolute diei non fieri : sed
juxta doctrinam prædicti Auctoris gratia
potest fieri ex influxu meritorum Christi
duobus modis ab ipso propositis, nempe
vel quoad substantiam præcise, vel quoad
substantiam, et modum : ergo per hoc,
quod non fiat uno modo, si fiat altero, fiequit absolute dici non fieri : atqui D. Tho­
mas absolute profertChrislum non meruisse
Angelis gratiam : ergo vel falsum protulit,
vel sensit Christi merita nullo modo influ­
xisse in graiiam Angelorum. Cæteracons­
tant. Et major, sive fundamentum totius
discursus est ipsius Godoi impugnantis in
Scoto similem distinctionem circamotivum
Incarnationis, el evidenter probatur : quia
negatio absoluta est malignantis naturæ,
et totum prædicatum removet a participa­
tione subjecti : ergo qui negat absolute ali­
quid fieri, negat omnem modum : ergo si
res uno modo fiat, licet non fiat altero,
nequit absolute dici, quod non fiat. Quam
doctrinam late cum prædicto Auctore ex­
pendimus disp. 2, duh. 1, toto § 3 et præcipue num. 15. Quæ magis firmabitur repræsentando, quam absurda sit adhibita
responsio : nam si verum continet sequitur
hanc propositionem esse simpliciter veram,
et catholice admittendam, Chrislus nihil
sibi meruit, aut, Chrislus non meruil sibi
nominis exaltationem : quod esse prorsus
falsum constat ex dictis dub. 4 et dub. 7,
ubi ostendimus illas propositiones essehæreticas : ergo prædicta responsio minime
potest sustineri. Probatur sequela : nam
ideo juxta doctrinam prædicti Auctoris poliiit D. Thom. absolute proferre, quod
Chrislus non meruil Angelis gratiam, quia
licet revera illam ipsis meruerit, non ta­
men eo modo, quo nobis, nempe cum an­
tecedentia temporali meriti ad præmium,
Sed Chrislus non meruit sibi exaltationem
nominis eo modo, quo Angelis meruit gra­
tiam; siquidem talis exaltatio consecuta est
in re ad meritum Christi ; graiia vero An­
gelis data illud meriium in re praecessit.
Ergo absuluie dici potest, quod Chrislus
non meruit sibi nominis exaltationem. Pa­
tet consequentia: nam si Christum meruisse
Angelis graiiam non eo modo, quo nobis,
sufficit,

DISP. XXVIII, DUB. X.

233

sufficit, ut,dicatur Christum Angelis non respondisse argumento : istud namque
meruisse gratiam : cur etiam meruisse sibi
intendebatChristurn nihil Angelis meruisse
non eo medo,quo meruit Angelis, non suf­ ut legenti litteram constabit. Quare si
ficiet, ut dicatur Christum sibi non me­
D. Thom. fuisset in sententia opposita,
ruisse? Et si ad id non sufficit ; sequitur
respondisset negando rotunde minorem :
quod nec ille diversus modus sufficiat in
sicut respondent Godoi, et alii tenentes
Angelis. Unde doctrina prædictæ respon­
opinionem nobis contrariam. At S. Doctor
sionis tanquam falsa, et sibi non constans
longe aliter se gessit : distinxit namque
rejicienda est.
minorem dicendo Christum non meruisse
Aii *
122. Tertium D. Thomæ testimonium
Angelis præmium essentiale, meruisse au­
^"habemus in quæst. 29 de Verit. art. 7,
tem illis accidentale præmium. Qua; dis­
ubi inquirit : Utrum Chrislus aliis mereri
tinguendo, et admittendo præcise minorem
potuerit? Et proponitquintum argumentum
quoad secundam partem, evidentius mani­
in hunc modum : Sicut Chrislus est caput
festavit se in ea e.-se sententia, quod Chris­
hominum, itu et Angelorum : Angelis vero
tus non meruerit Angelis gratiam, et glo­
non meruit : ergo nec hominibus. Cui ar­
riam. Si enim oppositum sensisset, ad quid
gumento respondet concedendo minorem
opus habuisset præmissa distinctione ? Et
quantum ad præmium essentiale, quod
qua veritate proferret Christum Angelis
complectitur gratiam, et gloriam, et ne­
non meruisse præmium essentiale, si illud
gando consequentiam. Ad quintum, inquit,
ipsis meruit hoc, aut illo modo, licet non
dicendum, quod sicut mereri est viatoris,
omni modo, quorum diversitas nihil refert
ita etiam non nisi pro viatore aliquis mereri
ad veritatem absolutam propositionis illius?
potest : quia oportet, ut ei. pro quo quis me­
Hæc non egent majori ponderatione nec
retur, aliquid desit eorum, quod sub merito
oppositæ subtilitates inventæ ad aliud vi­
cadit. Angeli autem non sunt viatores quan­
dentur, quam ad repugnandum.
tum adpræmium essentiale. Et ideo quantum
123. Sed age. veniamus jam ad hanc AJiud
ad hoc nihil eis meruit, Sunt autem aliquotertiam partem, ultimum scilicet D. Thomæ PT,hora·
modo viatores respectu pr.cmii accidentalis,
testamentum, in quo quasi immobihtavit niuw.
in quantum nobis ministrant : ad quod valet
sententias suas. Et quidem in hac parte
eis meritum Christi. Unde dicitur ad Ephes. 1,
rem ex professo, sive in propriis terminis
non versat : sed tamen ea profert, ex qui­
quod per cum restaurantur, quæ in cælis, et
bus manifeste constat fuisse in præmissa
qux in terra sunt. In quo loco jacet sub
propriis terminis conciusio a nobis asserta,
opinione, quam lucis jam relatis docuerat.
nempe, Chrislus nihil Angelis meruil quan­ Nam quæst. 7, art. 9, statuit Christum
tum ad præmium essentiale.
quantum ad virtutem gratiæ plene habuisse
1W3- Occurrit Godoi adhibendo huic loco ilgratiam : quia habuit eam ad omnes opera­
G^i lam, quam aliis applicuit responsionem,
tiones, vel effectus gratiæ. Et hoc ideo, quia
nempe D. Thom. solum negare, quod
conferebatur ei gratia tanquam cuidam uni­
Christus meruerit Angelis præmium essen­
versali principio in genere habentium gra­
tiale per meritum in re exeeutum, et quod
tiam. Ex quo loco colligere quis posset
in re præcesserit tale præmium : sed non
ipsum sensisse, quod Chrislus fuerit prin­
negare, quod illud eis meruerit per meri­
cipium influens in Angelis gratiam per
tum in re consequens, prævisum tamen in
meritum : hanc enim vim videtur habere
intentione divina : quo pacto potuit præ­
universalis illa propositio, qua utitur. Sed
cedere gratiam, et gloriam Angelorum.
ipse summo ingenio id prævidens, et simi­
Sed repetita solutio hæc refellitur incul­
lem illationem præoccupans propositionem
catis jam impugnationibus. Nam si res ita
illam limitavit art. 11 seq. ad influxum
se habuit, absolute verum est Christum
gratiæ in sola humana natura. Sic enim
meruisse Angelis præmium essentiale : ut
habet : Gratia Christi (nempe, habitualis)
enim supra præmissimus re, qnæ duobus
potest dici infinita, co quod non limitatur :
modis fieri potest, sufficit uno fieri, ut ab­ quia scilicet habet, quidquid potest perlinere
solute fieri dicatur : ergo falsa estproposiad rationem graliæ : et datur ei secundum
sio contradictoria, quam tamem absolute
aliquam certam mensuram id, quod ad ra­
docet D. Thom. : Chrislus quantum ad pre­ tionem graliæ pertinet : eo quod secundum
mium essentiale nihil Angelis meruil. Acce­
propositum Dei, cujus est gratiam mensurare,
dit, quod juxta præmissam evasionem Go­
gratia confertur animæ Christi sicut cuidam
doi liquido infertur S. Doctorem non universali principio gratificationis in humana

■ e rV "

234

4

V

Fagâ
Suani
tt Godoi.

Pfifcidiiur.

DE INCARNA ΠΟΝΕ.

nalura, secundum illud ad Ephes. 5 ; Grati­ est significari terminum, sive subjectum
ficavit nos in dilecto Filio suo. El cum inter gratificationis ox Christo. Nec molior est
duos articulos adeo immediatos non potue­ aliorum expositio, qui dicunt ly In humana
rit esse oppositio, ita so gessit D. Thom.
nalura designasse quidem subjectum, non
ut proposit ionem illam adeo universalem.
tamen omne, sed solius necessitatis, qua­
Christo collala est gratia tanquam cuidam tenus sola natura humana indiguit gratifi­
universali principio in genere habentium catione per Christum : per quod tamen
gratiam ,ex qua posset colligi Christum non excluditur subjectum extensionis, et
influxisse in Angelis gratiam habitualem); abundantim, quatenus posito decreto milexplicaret, traheret, et determinaret ad ten li Christum in remedium hominum,
propriam ex ejus mente materiam, quia ejus meritorius influxus ad Angelos usque
gratia confertur Christo sicut cuidam uni- [ se. extendit, Hæc, inquam, interpretatio
versati principio gratificationis, non quidem i refellitur, ut nec veritati, nec sibi cons­
in omni natura, sed in humana natura, i tans : nam ex suppositione, quod Angelus
Sensit igitur Christum non fuisse princi- I non aliter sanctificatus fuerit, nec secun­
pium influens gratiam habitualem in An­ dum praesentem providentiam sanctificari
gelis, sed in solis hominibus : quod falsum | potuerit, quam ex meritis Christi, ut Ad­
foret, si Christus prædictam gratiam An­ versarii opinantur : liquido infertur, quod
gelis meruisset.
Angelus eodem modo, licet non ex eodem
Nec satisfacit expositio Suarii disp. 42, < titulo opus habuerit influxu Christi, sicut
sect, i, § Dico tamen, cui subscribit Go loi,
homines ; siquidem ex vi decreti præsentis
asserentis illa verba In nalura humana non ! neuter justificaretur sine meritis Christi
determinare, nec significare subjectum,
sibi applicatis. Ergo juxta illorum doctri­
aut terminum sanctitatis a Christo prove­ nam Angelus, sicut et homo, est subjectum
nientis ; sed solum s gnificare principium, i necessitatis. Atque ideo inconsequenter
a quo procedit sanctificatio, esse Christum dicitur, quod ly In humana nalura signifi­
secundum naturam humanam, quocumque cat solum necessitatis subjectum, admisso
pertingat ejus influxus sive al homines,
etiam alio subjecto extensionis.
sive ad Angelos. Id, inquam minime satis124. Urgentius tamen est aliud testimo- Ali»
facit, quia manifeste opponitur textui, et niumS. Doctoris infra quæst 59,· art. 6,
ordini accuratissimo I). Thomie. Ipse ubi inquit : Utrum judiciariaChrisli potestas
namque jam præmiserat prin .ipium præ- se extendat ad Angelos. Et resolvit Christum
diclæ sanctificationis esse Christum secun- ! judicaturum Angelos quantum ad bona
dum naturam humanam, ut evidenter li­ accidentalia, secus vero quantum ad beatiquet ex verbis antecedentibus : Alfa est tulinem essentialem. Sic enim habet :
gratia habitualis, qua; quidem potest duplici­ Dicendum, quod Angeli subsunt judiciarii
ter considerari. Uno modo secundum quod potestati Christi, non solum quantum ad di­
est quoddam ens. Et sic necesse est, quod sit vinam naturam, prout est Verbum Dei, sed
ens finitum : est enim in anima Christi sicut etiam ratione humanæ nalura;. Quod palet ex
in subjecto: anima autem Christi est creatura tribus. Proposito autem triplici motivo,
quadam habens capacitatem finitam : unde subjungit materiam judicii his verbis :
esse gratiæ, cum non excedat suum subjectum Subsunt autem judicio Christi, uno quidem
non potest esse infinitum. Quare quando modo quantum ad dispensationem eorum,
S. Doctor in verbis sapra relatis apposuit, qua-per ipsos aguntur ·. quæ quidem dispensa­
In humana natura, non iterum explicuit, tio fit etiam per hominem, Christum, cui
nec superflue inculcavit principium grati­ Angeli ministrabant, ul dicitur Mallh. 4, el a
ficandi; sed designavit subjectum, sive ' quo dxmones petebant, ut in porcos mitteren­
terminum sanctificationis per Christum. tur, ul dicitur Mallh. 8 ; Secundo quantum
Eo vel maxime, quod I). Thom. eodem I ad alia accidentalia præmia bonorum Angemodo loquitur, cum ait : In humana nalura, I lorum, quæ sunt gaudia, quæ habent de salute
quo art. 9 dixerat : In genere habentium hominum, secundum illud Lucx 15. Gaudium
gratiam : et h®C verba nemo retulit ad erit Angelis Dei super uno peccatore pienilenprincipium influxus, sed a l terminum il­ tiam agente. Et etiam quantum ad panos
lius : m eodem itaque, sensu accipienda accidentales dxmonum, quibus torquentur vel
sunt priora. Idque magis liquet ex testi­ ! hic, vel recluduntur in inferno. Et hoc etiam
monio Apostoli, quu sumn dictum confir­ I perimet ad hominem Chi 'um. Unde Marcii
mavit, Gratificavit nos : ubi manifestum i dicitur, quod dæmon clamavit : Quid nobis,
el

nisi*, χχνιιι

cl libi Jesus Nazarene.? venisti ante, tempus
perdere nos. Tertio quantum ad prxnnium
essentiale bonorum Angelorum, quod est beaHindu ,1 terna, el quantum ad pamam essen­
tialem malorum Angelorum, qua} est damnatio
«terna. Sed hoc factum est per Christum, in
quantum est verbum Dei, a principio mundi.
Et conformiter ad præmissam doctrinam
occurrit primo argumento, intendenti pro­
bare Angelos non subdi judicio Christi,
bis verbis : Dicendum, quod ratio τΙΙα pro­
cedit de judicio quantum ad præmium essen­
tiale. ILec omnia D. Thomas, ex quibus,
convincitur ipsum sensisse, quod Christus
non meruerit Angelis gloriam essentialem,
ac subinde nec habitualem gratiam, in qua
illa sicut in radice continetur. Nam mem­
bra Christi secundum illam rationem, se­
cundum quam ab ejus influentia meritoria
dependent, ejus judicio subduntur : sed
Angeli, qui sunt membra Christi capitis,
ut diximus disp. 16, dub. 5, non subdunls judicio Christi quantum ad gloriam
essentialem, ut expresse affirmat D. Thom.
ergo ex ejus sententia Angeli non accepe­
runt gloriam essentialem ex meritis Christi.
Et explicatur amplius : quia non ob aliam
rationem Angeli subsunt judicio Christi
quantum ad gloriam accidentalem, nisi
quia istam acceperunt ex meritis Christi :
ergo a contrario sensu si non subsunt
judicio Christi quantum ad essentialem glo­
riam, ut D. Thomas statuit; sequitor,
quod talem gloriam non acceperint ex
meritis Christi.
9·{·*ιιΐ· Quod autem respondet Godoi rationem,
4j. quare Angeli subsint judicio Christi quantum ad gloriam accidentalem, secus quoad
’ essentialem, non esse, quia una, et non
alia fuerit effectus meritorum ipsius : sed
quia judicium quoad essentialia consum­
matum fuit ab initio; non autem judicium
de gloria accidentali : hæc enim datur An­
gelis ob ministerium, quo homini saluti
cooperantur in tempore. Id, inquam, quod
n spondet non satisfacit, nec est ad mon­
tem S. Doctoris. Tum quia ipse in art. 2,
idius quaestionis statuit membra mystica
sah ea ratione, sub qua subsunt influxui
super oris, aut capiti, subesse ipsius ju­
dicio . ut in politicis satis liquet : sed
Angeli, qui sunt membra mystica sub
Christo capite, non subsunt Christo quan­
tum ad gloriam essentialem, ut resolvit
D. Thom. ; ergo ex ejus sententia non par­
ticipaverunt talem gloriam ex meritis
Christi. Cui argumento ille. Auctor minime

dub. x.

235

occurrit. Tum etiam quia quod Angeli
habuerint gratiam, et gloriam ante Chris­
tum, minime imp dit, quod quantum ad
eadem subdantur Chi isti judicio, si semel
prædic'a participaverunt ex meritorio ejus­
dem influxu : quod satis liquet in Patribus
Veleris Testamenti, qui pluribus sæculis
ante adventum Christi receperunt gratiam ;
et nihilominus subduntur judicio Christi
quantum ad prædictam gratiam, quia illam
acceperunt ex meritis Christi : ergo si
Angeli non subsunt judicio Christi quan­
tum ad gloriam essentialem, et consequen­
ter nec quantum ad habitualem gratiam,
in qua gloria sicut in semine communica­
tur, recte colligitur Angelos non habuisse
prædicta dona ex meritis Christi. Tum
denique quia nec D. Thomas sermonem
instituit, nec nos loquimur de particulari
Angelorum judicio, quod longo tempore
ante Christum jam subierunt : sed conten­
dimus, et optima ratione convincimus illos
in generali judicio judicandos esse de ta­
lento gratiæ habitualis, et subinde et de
gloria essentiali ei correspondent!, si semel
hæc acceperunt ex meritorio Christi in­
fluxu, ut ille Auctor affirmat. Quoniam
multi etiam homines acceperunt gratiam,
et gloriam, et judicati sunt judicio parti­
culari: quo non obstante judicio univer­
sali Christi subdentur : idemque proportionabiiiter contingit in gratia, et gloria
accidentalibus Angelorum, in actibus hierarchicis, et in ministerio circa hominum
custodiam : accipiunt enim statim acciden­
talia præmia; et nihilominus de bis ipsis
judicabuntur’a Christo in universali judi­
cio. Si ergo Gabriel v. g. accepit talentum
gratiæ habitualis ex meritis Christi, et eo
recte usus est : si Lucifer etiam accepit
simi e talentum ex eisdem meritis (quod
consequenter asserendum est), eoque nihil
lucratus fuit : qua ratione non subdantur
universali Christi judicio, ut industriam
in uno laudet, et desidiam, ac malitiam in
alio reprobet? Si Christus habet judiciariam
hanc potestatem circa minutiora Angelo­
rum bona, licet jam prælerita ; quare illam
non habebit in ordine ad insigniora gratiæ,
et gloriæ charismata, si semel illa accepe­
runt ex ejus merito ? Et si semel merita
Angelorum, quo gloi iam essentialem sibi
compararunt, vim, et efficaciam habent ex
radice Christo, hæc eadem ipsis merente?
Cum ergo D. Thom. tam asseveranter affir­
met Angelos non subdi Christi judicio
quantum ad gratiam, et gloriam essentia­

•236

DE INCARNATIONE

lem ; satis efficaciter concluditur ipsum in
ea fuisse sententia, quod Christus prædicta
bona Angelis non meruerit.
His ducimur, ut censeamus assertionem
propositam esse propriam sententiam An­
gelici Doctoris, cui proplerea libentius
subscribimus. Et confirmamur exemplo dis­
cipulorum, quorum et longe, plures et sine
invidia graviores hanc pariem sustinent,
e. ita intelligunt Praeceptorem. Sic enim
Pain- sentiunt Paludanus in 3, dist. 13, quæst. 1
dAHQS.
art. 3. Soto in 4, dist. 49, quæst. 4, art. 2.
Soto.
Medioa. Medina supra quæst. 8, art. 4, quæst. 2,
Armo.
Kaza­ in solut. ad 4. Arauxo ibidem dub. 2,
rins.
concl. 2. Nazarius controv. 2. Sylvius
Sylvia*.
Alvarez. dub. unico. Alvarezdisp. 40 etin opere de
STbo * aux^‘*s ^Ρ·
40. Juan, a S. Thom.
Joan. ’ disp. 3, arc. £ Hxc sententia videtur. JoanViDcent. nes Vincentius de gratia Christi quæst. 6,
Labau dub. 3, fol. 842. Gonet disp. 14, art. 4.
Comen- Labat disp », dub. 5, concl. 2. Contenson
D.ta. dissert. 4. cap. 2 specui. 3. et communi­
vent. ter alii Thomistæ. Idem etiam docent D.
Duran­
Bonavent. in 3. dist. 13, art. 2. quæst. 3.
dos.
Alnui- Durandus quæst. 2, num. 7. Almainus
nus.
Major dist. 19, quæst. 1, post primam conclusio­
Alexan­ nem. Major ibidem quæst. I, in argumen­
der.
conclusiones. Alexander 3 p.
A bulen- tis post
sis
quæst. 12, memb. 2, art. 3, § 5. Abulenvazqoez.
in cap. 17. Matth. quæst. 107. Driedo
de captivit. et redempl. generis humani.
Becaous. lract. 2. cap. 2, part. 3, art. 5. Vasquez
Hurtado disp. 49, cap. 2. Molina I p. quæst. 63,
Lorcai art. 3, memb. 5, circa 7, concl. Lessius de
K^J,i‘on «Pra*dest. sect. 1, num. 4. Becanuscap. 14,
Putea­
quæst. 9. Gaspar Hurtado disp. 14, diffinus.
E ber3’ cu^‘
dîsP· 27, sect. 3. num. 25Faber
Sminsiu- et Π. Lorca dibp. 76, num. 5. Kellison
ger. quæst. 8, art. 4, dub. 2. Puteanus ibi I
dub. 2. Aversa quæst. 19, sect. 7, concl. 2. î
Faber disp. 48. Smising. lib. de Deo uno I
tract. 3, disp. 6, quæst. 10, pro eadem I
sententia referens Scotum in 3, dist. 7, |
quæst. 3, 'i Sed hic sunt duo, et dist. 19, !
quæst. unica, § /n ista quzslione, et alii
plures. Unde Logo ubi supra asserit hanc
esse communem sententiam Theologorum ,
et Lorea testatur esse communem Scholas­
ticorum conseusum ; et Godoi etsi nobis
contrarius fatetur disp. 57, num. 4, hanc
sententiam defendi communiter ab Scotistis, et esse apud Recentiores magis frequen­
tem. Unde mullum fallitur Lumbier
num. 1990, ubi asserit opinionem nobis
oppositam esse communem : nam vel ex­
pressus numerus Theologorum jam propo­
situs ostendit id falsum esse.

1

g ii.

Expenditur unicum pro assertione motivum.

125. Cum non pauca afferri soleant pro
nostra assertione fundamenta; in eorum
pluribus recognovimus illud non esse ro­
boris, quod exposcit materne qualitas :
procedunt enim utplurimum ex mero inge­
nii discursu, quibus facile est alio discursu
obviam ire. Quare eis omissis, recurrimus
ad motivum plane theologicum, quo (ad­
juncta etiam auctoritate D. Thom. jam
praemissa), convincimur. Etenim ea, quæ
non fundantur in naturis rerum, sed de­
pendent ex libera arbitrariaque Dei dispo­
sitione , nequeunt a nobis rationabiliter
asseri absque notitia divinæ voluntatis,
quæ nobis manifestatur per dotrinam Scrip­
ture, et Patrum illam exponentium : sed
quod Christus meruerit Angelis habitualem
gratiam, et essentialem gloriam est ali­
quid, quod non fundatur in naturis rerum,
sed dependet ex libera Dei dispositione:
et aliunde quod Deus ita disposuerit, non
manifestatur nobis per doctrinam Scrip­
turae, et Patrum illam exponentium; quin
potius significatur contrarium : ergo nequit
rationabiliter asseri, quod Christus merue­
rit Angelis habitualem gratiam, et essentialem gloriam. Majorem reputare debet
quilibet Theologus tanquam solidissimum
suæ facultatis principium, cui si non hæreat, non poterit in similibus difficultatibus
quam temeraria, imprudentique divina­
tione procedere, ut idem fere negotium
versantes observavimus disp. 2, dub. I,
g 2. Minorem quantum ad priorem partem
negabit nemo : quia nulla datur ex natura
rei connexio inter prædestinationem, et
gratiam., et gloriam Angelorum , et meri­
tum Christi, aut e converso : quippe con­
naturaliter possent Angeli praedestinari,
participareque gratiam, et gloriam ; licet
non esset Christus, aut meritum non habe­
ret, vel pro ipsis non applicaret : et simi­
liter posset Christus connaturaliter esse,
atque mereri, quamvis non forent Angeli,
nec ad gratiam, et gloriam praedestinaren­
tur. Si quæ igitûr adfuit inter prædicta
connexio, ortum non duxit ab ipsis rebus
ex natura sua, sed ex libera voluntate Dei
ita disponentis. Secunda vero minoris pars
multipliciter probaiur. Et primo generali
I quadam ratione : nam Scriptura, Symboi lum Nicenum, et Patres clamant factam
I fuisse Incarnationem, et venisse Christum
propter

Slid.

DISP. X.XVI11, DUB. X.
propler nos homines, ct propter nostram
salutem : nullum autem mentionem faciunt
Angelorum; quin potius evidenter repra·rtntant Incarnationem tanquam singulare
hominum beneficium. Ergo per eorum
doctrinam minime manifestatur Deum dis­
posuisse, quod Angeli justificarentur, el
beatificarentur per meritum Christi. Patet
consequentia : nam si Angeli, sicut et
homines, prædicta bona acceperunt ex me­
ritis Christi sibi applicatis, Christus non
solum venisset propter nos, et propter
nostram salutem; sed venisset etiam prop­
ter Angelos, et eorum salutem ; nec Incar­
natio fuisset speciale hominum beneficium,
sed beneficium hominibus, et Angelis com­
mune, ex quo eadem bona, nempe justifitio, et beatitudo, eisdem provenissent, ut
ex se liquet.
Sed probatur Secundo, et magis in spe­
ciali prædicta minoris pars confessione ip­
sorum Angelorum, ex quorum multitudine
tu -· unus dixit ad pastores, Lucte 2 : Evangelizo
vobis gaudium magnum, quod erit omni po­
pulo : quia natus est vobis hodie Salvator,
qui est Cfrislus Dominus. Si autem Angeli
per eadem merita Christi salvari essent;
debuissent confiteri non solum hominum,
sed etiam sui Salvatorem esse Christum :
atque ideo confiteri natum esse hominibus,
et Angelis Salvatorem : quare melius dice­
rent. Evangelizamus gaudium magnum,
quia natus est nobis, et vobis Salvator, qui
tsl Christus Dominus. Et diverso itaque lo­
quendi modo satis significarunt salutem
hominum esse per Christum, non autem
ipsorum Angelorum salutem. Et eodem
sr 0. etiam pertinet, quod prolulitlsaias. cap. 9 :
Parvulus natus est nobis, el filius datus est
nobis: nobis dixit, non Angelis : quia
Christus non venit nisi propter nostram sa­
lutem : quæ falsa essent, si utrique pariter
ex meritis Christi salvaremur. Et in eodem
sensu canit Ecclesia in hymno de Eucharistia : Nobis datus, nobis natus, nempe ad
salutem : quod singulare erga nos bene­
ficium non foret, si Christus pro salute
etiam Angelorum datns, et natus fuisset,
sicut necessario concedendum est ex sup­
positione, quod nec primam gratiæ nec
secundam gloriæ salutem assecuti fuerint,
r'.®· ■ nisi eodem merito Christi. Unde D. Bernard. hom. 3, super. iMissus est versans
verba relata Tsaiæ ait : Nobis, inquam, non
sibi, qui utique ante tempora mullo nobilius na­
tus ex Patre, nasci temporaliter non indigebat
tx matre. Non Angelis quoque, qui cum ma­

•237

gnum haberent, parvulum non requirebant.
Nobis erga naius, nobis est datus, etc. Atque
eodem sensu, et spiritu explicat prædicta
verba Guerricus Abbas serm. 3 de Nati- Gnerrivit. Domini, ubi ait : Parvulus natus est cas·
nobis, nobis prorsus, non enim sibi, non An­
gelis, etc.
126. Probatur tertio eadem pars ex pa­
rabola pastoris, quæ proponitur Matth. 18 Matt. 18.
et Lucæ Ιό , relictis namque nonaginta Lacæl5.
novem ovibus in deserto, abiit quærens
unam errabundam, quæ perierat. Num per
pastorem significari Christum, et per nona­
ginta novem oves significari omnes choros
Angelorum quos dicitur reliquisse in de­
serto, id est, in coelo, sive in æterna felici­
tate, ut veniret in hunc mundum quæsiturus
ovem errantem, nempe naturam humanam,
quæ in Adamo peccante perierat, docuerat
L). Ambrosius lib. 7, in Lucam cap. de ove d. Amcentissima. D. Gregor, hom. 34 in Evan- „br2s·
gelis, D. Anselmus in illud Matth. 18: Quid gonus.
vobis videtur, V. Beda in illud Lucæ 15: υ: An"
Quis ex vobis homo. Theophy laetus in unum v. Btda.
locum Matth. et Lucæ, et alii communiter
Patres. bi autem Christus non minus An- ms.
gelis, quam hominibus gratiam, et gloriam
meruisset, sive illis minus principaliter,
sive æqualiter (quod parum refert, quid­
quid opponatGodoi, ut stalim ostendemus),
minime verificari posset Angelos reliquisse
in cœlo et hominem quæsivisse in terra,
et ad coelum reduxisse. Quod tamen salva
Patrum auctoritate, minime dici valet. Id
vero sic ostenditur : nam quidquid sit de
fine principaliori adventus Christi; nihi­
lominus juxta oppositam sententiam An­
gelos suo merito justificavit, etglorificavit :
ergo illos duxit in coelum, seu beatitudinem : quandoquidem ipsi ante justificatio­
nem in hunc finem minime tendebant :
quin el illos sicut et homines satis humeris
portavit, hoc est, suis meritis. Quare si­
cut in opposita sententia verificatur abso­
lute Christum meruisse Angelis gratiam,
et g oiiam ; quamvis id non eis præstitent
ex primaria intentione, sed velut secunda­
rio, et ex consequenti, ut loquitur Godoi :
sic plane juxta illam fateri oportet, quod
Christus non reliquerit aut supposuerit
Angelos in coelo beatitudinis ; sed quod
potius illos etiam quæsierit, humeris suo­
rum meritorum portaverit, atque invexerit
in cretorum ovile. Et si res iia se habuit;
qua vel mediocri proprietate salvatur sen­
sus paraboke, prout a Patribus exponitur?
Quomodo verificatur Christum Angelos in

238

DE INCARNA ΙΊΟΝΕ

Cvelo reliquisse? quomodo quæsivisse, et
asportasse ovem humanæ naturæ? Gain
juxta oppositam sententiam tain verum sit
Christum non supposuisse Angelos in cudo,
quam non supposuisse homines : et ita
proprie salvetur Ghristum quæsivisse, <t
portasse Angelos ad beatitudinem, sicut
quæsivisse, et portasse homines. Unde in
prædicta opinione non so'um friget para­
bola* virtus, sed et sensus falsificalur. Ergo
cum hæc sint absur ia; tenendum est, quod
quantum ex illa colligi valet, Christus non
meruerit Angelis habitua em gratiam, nec
essentialem gloriam.
Objec­
Sed oppones primo sensum parabolæ
tio i.
propositum solum esse mysticum, ex quo
efficax argumentum desumi non possit.
Litteralis namque ejus sensus alius est : '
nam illa usus fuit Christus, ut p. r eam
significaret se immerito reprehendi a Pharisieis; quod cum peccatoribus m.mducaret : id enim faciebat, ut ipsos ad meliorem i
frugem reduceret. Unde post parabolam |
conclusit : Non est opus valentibus medico,
sed male habentibus : non enim veni vocare
justos, sed peccatores ad panitenliam. Et
sic inter alios observavit Jansenius cap. 9 i,
Kius.
et admittit Vasquez ubi supra num. 13.
Vazquez
ΓSecunda Oppones se undo ex prædicta parabola !
objectio. magis colligi o; positam nobis sententiam, i
Nam si per nonaginta novem oves signifi- |
canlur Angeli, ut intendimus; sequitur |
Christum Angelos æque, ac homines vo- j
casse oves suas, quarum curam haberet. I
Minime autem posset vocari earum pastor, {
nisi eisdem gratiam, et gloriam prome- j
ruisset. Ergo juxta eandem parabolam fa- ,
te;i oportet, quod Christus meruerit Ange­
lis prædicta bona, licet eos non quæsient
omnibus modis, quibus homines.
Diruitur
Respondetur ad primum non deesse j
priai.
Interpretes, qui illam parabolam in sensu [
a nobis inteuto explicent htteraliter : unde |
incertum est quod in hac objectione assu- I
mitur, aut supponitur. Gratis tamen con- |
cesso, quod sensus a nobis, aut potius a
Patribus propositus, sit mysticus; falso
tamen dicitur, quod ex illo nequeat efficax
argumentum desumi : oppositum enim
communiter statuunt Theologi, et ExposiN. An- tores, quos relert et sequitur N. Antonius
lünius
a matre Dei prtelud. 3, dub 15, num. 121,
et jam ostendimus tract. 7, disp, 10, dub.
1. Sed addimus (idque penitus conterit
objectionem, manifestando adhibita* proba­
tionis efficaciam' præmissum parabolæ sensum non inniti eidem parabolæ nude, et

prrecisivo sumpke ; sed quatenus explicata)
a SS. Patribus, qui communiter illam in
prædicto sensu exponunt. Quo pacto conlinet eorum doctrinam, et rejici nequit,
quin parvipendatur Patrum auctoritas :
quod nemo Catholicorum admittit. Est ita­
que validum probationis genus, quod ab ea
parabola juxta explicationem Patrum de­
sumitur,
Ad secundum negamus sequelam, quæ Ehtu:
soli a*qu i vocationi innititur, et quam vita-“fn4t
bit Theologus, si advertat duplicem in ea
parabola repnesentari pastoris statum,
nempe in deserto, et extra desertum, dum
errantem ovrin quærebal. Et simili ratione
cogitandus est Christus, primum in de­
serto, id est, in coelo; deinde extra deser­
tum. scilicet in hoc mundo. Quamvis au­
tem non solum homines, sed etiam Angelos
vocet oves suas: aliter tamen, et aliter:
nam Angelos 'vocat oves suas in deserto
id est, in ctelo : sed homines vocat oves
suas extra desertum. At hic pastor in de­
serto sive in coelo se gessit cum grege
Angelorum ut pure Deus : sed ut extra
desertum proficisceretur, et veniret ad
quaerendum ovem perditam , iactus est
homo per Incarnationem. Itaque ut Deus
curam habuit Angelorum, illos justificans,
et glorificans : cæterum ut Deus, homo
factus, illos reliquit in coelo, nihil graiiæ,
aut gloriæ essentialis ipsis impendens : sed
cunctam curam, et subinde meritorum ap­
plicationem in eo posuit, ut ovem erran­
tem, nempe genus humanum, quaereret,
et ad ovile reduceret. Aliter ergo in præ­
dicta parabola reputavit, et vocavit oves
suas Angelos, ac homines : ilios ut solus
Deus, istos vere ut Deus incarnatus. Unde
nihil ex ea colligitur, quod nobis non fa­
veat. Et addendum est D. Thomam cum D.T';aliis Patribus ita sentire in prædictæ parobolæ explicatione : nam super caput cit.
Matth. ad illa verba : Quid vobis videtur,
tres litteræ expositiones adhibet, sed hanc
primo loco. Hoc, inquit, tripliciter exponitur.
Primo quia istx nonaginta noveni significant
Angelos, qui relidi sani in montibus, id est,
inccelestibus. Ezecli. 3 i : Pascam cos in mon­
tibus Israel. Et post aliqua subjungit: Si
per nonaginta novem significantur Angeli,
per ovem homo : plana est ratio : quia
dignus erat homo reparatione. .Id Hebri. 2:
Nusquam Angelos apprehendit : sed semen
apprehendit.
127. Quarto, et adhuc urgentius probatur eadem minoris pars ex loco immediale

I
I
I
I

DISP. XXVIll, DUB. X
Ai diato allegato a 1). Thom, ex cap. 2, ad
ikfc. * llebra,·. ubi, ut observat 8. Doctor, com­
y.Th*«<

■

» .
■v
*£’·
%<>·!

mendat Apostolus excellentiam legis datæ
per Christum supra legem, quic innotuit
per Angelos. Quo praemisso, subjungit
Apostolus ; Qui sanctificat, cl qtii sanctifi­
cantur ex uno omnes : propter quam cau­
sam non confunditur eos fraises vocare
dicens : Nuntiabo nomen luum fratribus
meis. Et iterum : Ego ero fidens in eum. Et
iterum ; Ego, pueri mei, quos dedit mihi
Ikus. Quia ergo pueri communicaverunt
carni, et sanguini, et ipse similiter partici­
pavit eisdem, ut per mortem destrueret eum,
qui habebat mortis imperium, id est, diabo­
lum. Et post aliqua addit : Nusquam enim
Angelos apprehendit, sed semen Abrah,T
apprehendit. Unde debuit per omnia fratri­
bus similari. Id quo loco omissis aliis pon­
derationibus, sedulo observandum est eos,
qui sanctificantur per Christum vocari ab
Apostolo fratres Christi. Rursus, qui sint
fratres Christi, non aliunde colligit, quam
exassimilatione cum eis contracta, quo­
rum semen, sive naturam assumpsit :
quam assimilationem e converso non ha­
bet cum Angelis, quos non apprehendit,
et cum quibus in carne, et sanguine non
participat. His præmissis, quæ sunt illa
littera Apostoli, aperitur vis relati testimo­
nii in hunc modum : secundum Aposto­
lum qui sanctificantur per Christum, sunt
fratres ejus : sed Angeli non possunt vo­
cari fratres Christi : ergo ex sententia
Apostoli Angeli non sanctificantur per
Christum : atque ideo non acceperunt ex
meritorio ipsius influxu gratiam sanctifi­
cantem. Uliaque consequentia patet. Et
minor, in qua poterat esse difficultas, cons­
tat ex eodem Paulo in prædicto loco : nam
fratres Christi communicaverunt carni, et
sanguini cum Christo : manifestum est
autem, quod Angeli non communicant cum
eo in carne, et sanguine : unde Christus,
lestante Apostolo, non assumpsit illos, sed
semen Abrahæ : ergo Angeli non possunt
dici fratres Christi. Cujus consequentiæ
energia potest aliter, sive a contrario sensu
ita declarari : nam qui sanctificantur per
Christum, sunt fratres, et pueri Christi :
sed juxta oppositam nobis sententiam An­
geli sanctificantur per Christum : ergo sunt
fratres, et pueri Christi. Id autem eviden1er repugnat Apostolo in loco allegato, ut
ex ejus littera constat.
Nec ulla ratione sustineri potest responsio Godoi, qui exponit Apostolum loqui de

239

sanctificatis, non quidem omni sanctificatioms modo, sed dumaxat redemplivo, sive
supponente captivitatem peccati. Unde cen­
set sensum Apostoli esse, quod omnes
sanctificat» sanctificatione redemptiva sunt
fratres, et pueri Christi : inter quos non
computantur Angeli, quia eorum sanctifi­
catio, licet per Christum fuerit, nihilomi­
nus redemptiva non fuit. Hæc, inquam,
explicatio refelli omnino debet ; tum quia
nec leve aliquod fundamenti vestigium
habi t in littera Apostoli ; sed partus est
ingenii ad declinandum luci vim. Tum
quia si prædicta expositio, aut licentia ad­
mittatur, nullum erit argumentum quamtumvis coalescens ex propositionibus uni­
versalibus, et expressis in Scriptura, quod
non vacillet : nulla quippe erit adeo uni­
versalis, aut expressa, cui non possit
eodem, (id est, nullo) fundamento similis
limitatio adhiberi : quod plane foret soli­
dam theologiam evertere.-Quare ad præcludendum illud effugium diffusiori non ege­
mus confutatione. Quod vero ait Apostolum
loqui de sanctificatis solum sanctificatione
redemptiva, verissimum est, et a nobis
admittitur : sed huc ideo est, quia Aposto­
lus non recognoscit aliud genus sanctifica­
tionis per Christum : unde in prædicto
loco coincidunt sanctificatio absolute, et
sanctificatio redemptiva : nam Christus
non alio modo sanctificat, quam redemp­
tione. Unde illa propositio Apo.-toli, Qui
sanctificat, cl qui sanctificantur, ex uno
(sive glosseinus unum Deum, sive unum
Adamum) omnes, comprehendit omnes
sanctificatos per Christum : quos statim
explicuit Apo>tolus esse solos homines,
quia ad Christum se habent ut pueri, et
fratres ob communicationem in natura.
Quare Angelos sicut exclusit ab assumotione dicens, Nusquam Angelos apprehendit,
sic etiam exclusit a sanctificatione per
Christum. Et si illam recognovisset, satis
diminute se gereret eam Christi excellen­
tiam (quod intendebatj, Hebraeis non pro­
ponens : cuth ad summam Christi laudem
pertineret non solum homines captivos, et
redimendos, sed etiam Angelos nec capti­
vos. nec redimendus sanclificasse. Quod
ergo de hac ultima sanctificatione non
egerit, (quod Adversarii fatentur , ex ea
radice descendit, quod Apostolus talem
sanctificationem per Chi istum non recog­
novit.
128. Et hæc quidem satis, ut putamus,
probant ita abesse, quod in Srcptura rove- ratio*

l

240

K
1’
E
‘■'·
I
;5
g
I

H
,

DE INCARNATIONE.

241

sive exercitiis ppopriis, qure Christo ut
mus, Christus de facto nullum meritum
hactenus proposuimus, magis explicari in
passibili correspondent, qualia sunt labor,
hunc modum : nam si Christus meruisset
habuit, nisi in quantum passibilis, et in
passio, et mors. Atque ideo in eodem
carne passibili ; quo pacto eliciebat actus ut
Angelis habitualem gratiam, et essentialem
sensu, in quo conceditur pro Angelorum
gloriam, mortuus fuisset pro Angelorum
consummandos morte, et passione ; alias
salute meruisse , verilicandum etiam est
superfluum foret carnem passibilem as­
salute : consequens ost falsum : ergo et
Christum laborasse, passum, et mortuum
sumpsisse : ergo si Christus per suos actus
antecedens. Falsitas consequentis ex eo
esso pro Angelis. Quod tamen a Patribus
ut completos per passionem non meruit
efficaciter ostenditur, quod sancti Ductores
improbatur.
Angelorum salutem, ut Suarius concedit;
illud perpetuo negant. Unde D. August, d.Ab
130. Huic argumento occurrunt comsequitur, quod nullis actibus eorum salutem
proxime allegatus inquit : Non enim pro »α,ω·
muniter Adversarii negando sequelam. Ad
meruerit. Tum præterea, quia Patres sicut
Angelis mortuus est Christus. D. Thom. o.Ths.
cujus probationem respondet primo Sua­
perpetuo docent Christum mortuum fuisse
super cap. I ad Ephes, ad illa verba Ins­
rius Christum meruisse non solum per
pro hominibus, et non pro Angelis; sic
taurare omnia in Christo subjungit : Non
passionem, et mortem, sed etiam per actus
etiam constanter affirmant Christum ve­
quia pro Angelis mortuus sil Christus, sed
charitatis, et aliarum virtutum, qui a pas­
nisse propter nostram salutem, et non prop­
quia redimendo homines reinlegralur Ange­
sione,et morte præscindunt Unde quatnvis
ter salutem Angelorum, ut supra ponde­
lorum ruina. Eodemque modo loquuntur
Christus non fuerit passus, et mortuus pro
ravimus num. 125; ergo sicut, concedente
alii,et omninoconsone ad Apostol. Rom.è: ,u
Angelis; adhuc tamen per actus charitatis,
Suario, propter primum illud Patrum
Commendat aulem charilatem suam Deus
et similes a morte, et passione praescin­
assertum negandum est Christum meruisse
in nobis, quia cum peccatores essemus Chris­
dentes meruit Angelis gratiam, et gloiam.
Angelis salutem peractus, qui passionem,
tus pro nobis mortuus est. Et 2, ad Co-eido
Respondet secundo Godoi non ideo præcise
et mortem importarunt, sic etiam , nisi
rinth. 5. Unus pro omnibus mo'luus est .-fniAJ.
Christum dici passum, et mortuum pro
inconsequenter loquatur, fateri debet Chris­
ergo omnes mortui sunt. Quod de Angelis
hominibus, quia illis meruit; sed quia
tum non meruisse illorum salutem per
sanctis minime dici valet : atque ideo nec,
primario, et principaliter intentus est, ut
actus concernentes ipsius adventum : atqui
quod Christus pro illis sit mortuus. Sequela
pro hominibus moreretur. Unde licet per
nullum actum elicuit Christus, qui non
vero probatur : quia quidquid Christus me­
passionem, et mortem meruerit Angelis,
habuerit connexionem cum ejus adventu,
ruit, cum nullum meritum habuerit, quod
non est dicendus passus, et mortuus pro
sicut et cum ipso Christo ; ergo Christus
morte non consummaverit, ut supra osten­
illis: quia non est primario, et principaliter
per nullum actum meruit Angelorum salu­
dimus dub. 3 g 3 ; ergo pro omni præinio,
intentus pro eorum salute, sed solum quasi
tem. Tum denique (per quod magis patet in­
pro quo assequendo Christus meruit, pro
secundario, et ex consequenti, supposita
consequentia praedicti Auctoris), nam ideo
eodem mortuus fuit : et consequenter si
scilicet primaria intentione adventus ejus
Christus dicitur meruisse salutem Angelis
Christus meruit Angelis habitualem arapropter hominum salutem. Ad quam res­
per actus charitatis, et aliarum virtutum,
tiam, et essentialem gloriam; fit Christum
ponsionem proxime accedit alia tertia solu­ passionem, et mortem non concernentes,
mortuum fuisse pro salute Angelorum. Et
tio ex Cipullo, qui docet Angelos fuisse
quia licet Christus in exeeutione supposue­
declaratur amplius : quia non alia ratione
primo prædest natos a Deo omnino libe—
rit salutem Angelorum perfeciam, et fuerit
dicuntur homines justificari per mortem
raliter, et independenter a merito Christi ;
posterior, quam illa ; nihilominus fuit anteChristi, nisi quia justificantur per gratiam,
deinde praeviso hujusmodi merito statu­
cedenter prævisus merens per tales actus
quam nobis Christus sua morte acquisivit :
tum fuisse, ut ex eodem merito conseque­
prævisione fundata in decreto intentivo mit­
ergo si Angeli justificati sunt per gratiam,
.
rentur eandem salutem novo titulo, quam
tendi Christum: sed etiam antecedenter ad
quam acceperunt ex merito Christi moj
alias juxta primum decretum ex sola Dei
decretum communicandi salutem Angelis
rientis; sequitur Angelos justificatos esse
|
liberalitate habituri essent. Unde non est
fuit prævisus merens per passionem , et
per mortem Christi. Quod et non aliud
dicendum Christum mortuum esse pro
mortem : ergo si meruit Angelis salutem
significatur dicendo Christum mortuum esse
|
Angelis, quia id significat Angelos non
per alios actus, quos Suarez describit ;
pro Angelorum justificatione, sive salute.
aliter salvari, quam morte Christi.
etiam meruit illam per passionem, et mor­
Verum itaque est, quod Christus mortuus
Sed neutra ex prædictis responsionibus
tem : vel si hoc postremum negatur, pri­
fuerit pro Angelis, si hi justificati fuerunt
mum etiam illud negari debet. Probatur
merito Christi.
W ··» ·'“> satisfacit. Et prima Suarii refellitur : tum
minor : nam ideo antecedenter ad decre­
Confirmatur inquirendo ab Adversariis, C»·^ te· quia admittens in Christo influxum merito­
rium in actu secundo independenter a
tum conferendi Angelis salutem prævisus
quibus Christi meritis Angeli salutem ■**
est Christus merens per actus illos a pas­
passione, contradicit Apostolo ad Hebrae.
consecuti fuerint? Non quidem meritis
10, dicenti : Christus una oblatione consum­
sione, et morte praescindentes, quia Chris­
Christi impassibilis : nam Christus, cum
mavit in sternum sancliflcalos ; quod de
tus illos actus eliciens fuit decretus, et
meruit, impassibilis non fuit, nec venturus
oblatione per passionem, et mortem intelintentus a Deo tanquam finis omnium
erat impassibilis ex vi decreti præsentis:
ligunt communiter Patres, et Theologi, ut
rerum pertinentium ad hoc Universum;
unde non est prævisus impassibilis mereri,
vidimus loco supra citato : quare vel ne­
quare debuit omnes per modum finis in­
I III.
ut satis constat ex dictis disp. 2, dub. I.
gandum est Christum sanctilicasse Ange­
tenti praecedere, ut constat ex dictis disp.
Concedere itaque debent Adversarii Ange­
los, vel concedere oportet, quod illos sua
Confirmatio procedentis fvndamcnli.
2, dub. 1, §5, et 6; sed etiam fuit inten­
los justificatos fuisse meritis Christi passi­
passione, et morte sanctificaverit. Tum
tus, tanquam linis, ut patiens, et moriens
bilis. Si autem res ita se habuit; conse­
129. Possum autem vires eorum, quæ quens, est quod justificati fuerint actibus.
etiam quia, ut in confirmatione expendiin carne passibili ; siquidem intentus est
Sabnanl Gurs. theolog torn. XVI.
16
sive

lotur nobis Christum meruisse Angelis
gratiam, et gloriam, ut potius non obscure
constet oppositum in ea repraesentari. Patres enim minime illud affirmant, sed significant contrarium, ut apparet in modo, quo
explicant parabolam pastoris, et num. 126,
ponderavimus. Et plane Angelicus Doctor,
in quo alii loquuntur, id non docet, sed
sententiam nostram, ut ostensum est §
D. Au- præced. Denique D. Augustin, in Enchir.
gustm. cap
propriam differentiam inter Eccle­
siam, quæ est in sanctis Angelis, et Eccle­
siam. quæ est in hominibus, ita describit :
Hxc (nempe hominum sanguine mediatoris
nullum habentis peccatum, ab omnibus redempta esi peccatis, ejusque cox est. si Deus |
pro nobis, quis contra nos ? qui filio proprio |
non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit .
illum. Non enim pro Angelis mortuus est
Christus. Unde sentit non solum, quod
Christus non fuerit mortuus pro Angelis j
(ut % seq. magis versabimus' sed etiam ί
solos homines posse dicere illud, Si Deus ;
pro nobis, ratione Incarnationis : quia
Deus incarnatus solos homines justificavit :
quod falsum foret, si Angeli ex influxu
Christi justificationem cum hominibus ha­
buissent. Quovis namque merito Christi
(sive vocandum sit redemplivum, sive non)
justificati fuissent, dicere similiter possent :
Si Deus pro nobis, quis contra nos? Et
quod præcedentia magis confirmat, ut S.
Doctor explicaret omnem, et qualem pro­
ventum habuerint Angeli ex Christo, illud
ad hoc reduxit : Sed ideo eliam pro Angelis
fit, quidquid hominum per ejus mortem re­
dimitur, el liberatur a malo : quoniam cum j
eis quoddamodo redit in grnliam posl inimi­
citias, quas inter hommes, et sqnclos Angeloi peccata fecerunt. Ubi fructum merit i
Christi in Angelis non recognoscit eorum |
gratiam justificantem, aut essentialem glo­
riam, sed solum a iquid accidentale perti­
nens ad gaudium de finita inimicitia, et de
suarum sedium reparatione. Et eandem
Augustini sententiam prosequuntur etiam '
Diorre* D· Gregor. lib. 28. Moral, cap. 6 et 7. j
Bedi. Reda in illud ad Ephes. 1 : Instaurare omΓοΐιηηΓ η,α·
^nse'mus ad eundem locum, et
D.Tbom. D. Thom, ibi lect. 3, cum aliis, ut magis
constabit ex immediate dicendis.

Moiivum ab
inconveuienli.

DISP. XXVIII, DUB. X.

■m
Λ

DE INCARNATIONE.

Unquam Redemptor mediante passione, et
morte, ut eo loco diximus : ergo prævisus
est merens per passionem, et mortem
antecedenter ad decretum conferendi An­
gelis salutem.
Sec»a<h
131. Secunda etiam responsio ex Godoi
ex Gwoi ·· ·
,
.
obstrui- rejicitur : nam admissa illa inæqualitaie
,ar· ab ipso proposita in online ad effectum
primarium, et immediatum, atque in or­
dine ad effectum secundarium, et conse­
quentem , adhuc tamen salvatur. quod
Christus non solum meruit pro hominibus,
quorum salutem primario intendit: sed
etiam pro Angelis, quorum salutem inten­
dit secundario, et ex consequenti : unde
prædictus Auctor absolute concedit Chris­
tum meruisse pro Angelis, et Christum
laborasse, sicut et operatum fuisse propter
Angelorum justificationem : ergo pari ra­
tione, non obstanto illa inæqualilate, faten­
dum erit Christum mortuum fuisse non
solum pro hominibus, sed etiam pro Ange­
lis. Quod tamen contradicit Apostolo ubi
supra significanti Christum pro solis horni- j
nibus mortuum fuisse; et S. Auuustino,
et Thomæ asserentibus : Non pro Angelis
mortuus esi Christus. Potestque vis hujus
consequenti® ad hominem declarari : nam
materia immediate, atque primario des- |
truenda per mortem Christi fuit peccatum
originale, quod erat malum totius nature :
alia vero peccata actualia fuerunt materia
destruenda secundario, et ex consequenti, |
ut prædictus Auctor cum omnibus Tho·
mistis recte docet, et salis constat ex dictis
disp. cit. dub. 4. et tamen quia Christus
sua morte meruit destructionem non solum
peccati originalis, sed etiam actualium;
verum est dicere Christum mortuum esse
pro nostris peccatis, actualia comprehen­
dendo, ut liquet ex communi apprehen­
sione, et modo loquendi fidelium : ergo
pariter admissa illa inæqualitate in modo
iutendendi salutem hominum, et Angelo­
rum, qualem Godoi describit, nihilominus
verum est Christum mortuum esse pro
salute hominum, et Angelorum, si semel
verum est Christum sua morte meruisse
omnium eorum salutem. Præsertim cum
salus omnium Angelorum qui prædestinati
sunt, sit effectus adeo nobilis, et magnus,
ut parvipendi non debeat, nec inter om­
nino secundarios reputari : quare si Chris­
tus illum sua morte conquisivit ; nulla
ratione negari debet, quod Christus mor­
tuus luerit pro Angelis. Ad hæc : sicut
mors Christi soluui ex primaria intentione

«

pro hominibus decreta est, ut concedit
Godoi ; sic etiam meritum Christi ut morte
consummatum ex primaria intentione tan­
tum pro hominibus docretum fuit; cum
eadem ratio haberi debeat do morte, el de
merito ut consummato per mortem. Sed
mors Christi nec primario, nec secundario
appropriatiir Angelis : quare hinc est abso­
lute, et prout jacet, falsa, Christus mor­
tuus fuit pio Angelis. Ergo pari ratione
meritum Christi morte consummatum
nulla ratione appropriari potest Angelis in
ordine ad eorum salutem. Atqui nullum
Christus habuit meritum , quod morte
consummatum non fuerit, ut prædictus
Auctor bene probat contra Suarez, et
constat ex dictis num. præced. Ergo Chris­
tus nullo merito meruit Angelorum salu­
tem. Et profecto si io merito Christi adfuit
eadem primaria intentio, ac in ejus morte;
quæ erit ratio, oh quam mors Christi non
fuerit pro Angelis, bene autem meritum
Christi ? et cur Christus laboravit, meruitque pro Angelis, et tamen mortuus non
fuerit pro illis? AÜa nos latet, nisi quæ
penitus voluntaria non sit.
Unde facilius adhuc corruit tertia res­ Tetà
CîptQ
ponsio ex Cipullo : nam supposito, quod An­ (oni;
geli non obtinuerint salutem per mortem
Christi, ac subinde nec per ejus meritum,
quod nullum habuit nisi morie consum­
matum, ut in præcedentibus ostendimus,
liquido colligitur Angelos non fuisse con­
secutos salutem ex duplici illo decreto, vel
titulo; sed uno tantum meræ liberalitatis,
et misericordiæ independenler a meritis
Christi. Accedit, quod si hæc theologia
Ci pulli veritatem contineret ; eadem licen­
tia posset dici Christum antecedenter ad
omnem prævisionem peccati intentum, et
decretum fuisse absolute; venturumque
proinde, licet nullum foret peccatum :
deinde post prævisionem peccati intentum,
et decretum fuisse alio decreto in ejusdem
peccati remedium : atque ideo de facto ve­
nisse ex vi utriusque decreti. Id vero com­
mentitium esse probant communiter Tho·
mistae contra Scotum, et alios, qui eam
Theolociam invenerunt circa motivum Incarnationis, ut satis liquet ex dictis disp. 2,
dub. 1. Quare nnn æquiori jure circa effec­
tum meritorum Christi illam adhibet Tho­
miste. Adde, quod ut recte expendit Gonet
disp. cit. num. 81, præsupposita in Deo,
antecedenter ad decretum Incarnationis,
et prævisionem meritorum Christi, pré­
destina lione Angelorum, sive intentione
efficaci

DISP. XXV11I, DUB. X.

r

------------- ----------

efficaci conferendi illis gratiam, ct gloriam,
prorsus vanum, et inutile est constituere
in ipso Deo aliud decretum dandi eisdem
Angelis prædicta bona intuitu meritorum
Christi post eorum participationem. Quippe
secunda voluntas Inec nulli bono consulit
Non quidem Angelorum : quandoquidem
independenter a merito Christi haberent
ex vi prioris decreti, et præsentis provi­
denti» prædicta eadem bona : et nihil plus
quantum ad horum essentialia ipsis accres­
cit. Nec etiam Christi : quoniam secun­
dum illud decretum non facit Angelos
dependere ab illo in aliqua re, sed suium
in titulo sine re : haberent enim eadem
illa bona, quamvis non esset Christus, aut
esset Christus sine ullo merito : unde dis­
cursus Cipulli non fundat in Christo alii
quam veram, et realem excellentiam, sed
solum titularem. Quare sicut si homines
possent justificari, et re ipsa ex vi decreti
I
divini justificarentur independenter a me­
rito Christi, hic gratis mortuus fuisset, et
meruisset, juxta illud Apostoli ad Galat. 2.
I
Si enim per legem juslilta : ergo gralis
■
Christus mortuus esi : sic etiam si Angeli
prædestinati sunt, sive efficaciter electi ad
gratiam, et gloriam antecedenter ad meri­
tum Christi, et subinde indepehdenter ab
I
illo, vanum prorsus, et inutile erit, quod
Christus illis meruerit in ordine ad talem
'
liiiem. Cum ergo primum illud sit verum;
posterius tanquam falsum, et commentiI
tium rejici debet.
i ^c' 132. Occurrit tamen contra prawnissum
' ’ fundamentum objectio, qua Adversarii
communiter putant illius vigorem su­
bruere, sicut et propriam opinionem com­
munire. Nam aliqua meruit Christus, pro
quibus non est mortuus : ergo ex eo, quod
meruerit Angelorum salutem, non recte in­
fertur. quod pro illis mortuus sit; et con­
sequenter quamvis Scriptura significet, et
Patres doceant Christum non fuisse mor­
tuum pro Angelis ; minime inde colligitur,
quod negent Christum meruisse Angelo­
rum salutem. Hæc secunda consequentia
patet ex prima, quæ recte deducitur ex
antecedenti, tum ob rationem paritatis,
tum quia principia a nobis proposita genera'ia sunt; atque ideo vel debent generali­
ter probare, vel nihil probant. Anteceden­
tis autem veritas constat primo in ipso
Christo, qui sibi meruit gloriam corporis,
el nominis exaltationem, ut constat ex
dictis dub. 4, et 7, et tamen Christus non
est mortuus pro se ipso, sed pro homini­

2 43

bus. Secundo in ipsis Angelis quibus Chris­
tus meruit aliqua bona v. g, illuminatio­
nes, et gaudia accidentalia, ut non obscure
constat ex dictis disp. IG, dub. 5, ubi
statuimus Christum esse Angelorum caput,
ct subinde aliquid in eis inlluere. : quo non
obstante, minime dicitur, quod Christus
mortuus pro Angelis fuerit, ut nos ipsi
supponimus. Stat itaque recte, quod Chris­
tus meruerit aliqua, pro quibus mortuus
non sit.
Respondetur negando antecedens : op­
positum enim constat ex præmissis nostri
fundamenti principiis. Nam Christus nihil
meruit, quod morte non meruerit : quippe
nullum meritum habuit, quod non fuerit
morte consummatum, sive in quod influxe­
rit in actu secundo independenter a morte,
cui omnia opera antecedentia subordinata
in influendo luerunt tanquam ultimo to­
tius meriti complemento, ut ostendimus
dub 3, § 3. Porro ut Christus per mortem
aliquid meritorie causaverit opus habuit
mortem ad talem effectum dirigere, et pro
tali effectu efficaciter applicare : quoniam
ut opus bonum transeat ab esse merito­
rium alicujus præmii in actu primo ad
esse meritorum illius in actu secundo, fa­
ciendo illud sibi debitum, requiritur prae­
ter valorem operis, quod ad eum effectum
ordinetur, sicut generaliter ad efficiendum
in actu secundo necessaria est virtutis ap­
plicatio, ut satis constat ex dictis dub 3,
| 3, et disp. 1, dub. 8. Debuit itaque
Christus mortem ordinare, et applicare
pro illis effectibus, quos morte meruit; et
omnes meruit per mortem. Unde con­
sequens fit Christum mortuum esse pro
omnibus effectibus, quos per meritum
comparavit : quippe manifestum est unum­
quemque mori pro illis effectibus, ad quos
mortem ordinat, et pro quibus comparan­
dis mori vult. Ex quibus principiis li­
quido colligitur, quod si Christus meruit
Angelorum salutem, voluerit mori, et mor­
tuus fuerit pro Angelis. Sed tamen prte
oculis habenda est differentia effectuum,
quos Christus meritorie causavit, uc juxta
eorum conditionem' dicatur absolute, vel
non Christum mortuum esse pro aliquo
supposito. Ubi enim effectus est absolute
aliquid constituens simpliciter subjecftim
in esse gratiæ, sive afferens ipsi esse sim­
pliciter in ordine divino; optima ratione
dicitur Christus absolute mortuus pro illo;
siquidem sua morte acquisivit eidem di­
vini ordinis vitam, et primum esse. Cæte-

DE 1NCARN ΑΠΟΝΕ
rum ubi eflectus est solum aliqua perfec­
tio pnecise acc dentalis, et secundum quid
in ordine gratiae, supponens scilicet esse
alias simpliciter tale; minime dicetur Chris­
tus absolute mortuus pro ta i supposito,
aut pro ejus sa ute ; siquidem hæc ad in­
fluxum Chrisli præsupponuntur. sed so­
lum dicetur mortuus | ro illo cum addito,
nempe in ordine a i talem, aut talem ef­
fectum. Quare cum sanctificatio, et glori­
ficatio Angelorum sit bonum simpliciter
tale, et quod Angelos constituit simpliciter
in ordine gratia··, el quantum ad primum
esse prædicti ordii is; consequens est, quo i
si Christus meruit illis tale bonum debeat
absolute dici mortuus pro Angelis, sive
pro Angelorum salute. Quam propositio­
nem cum expresse negent, et abjiciant
Patres, ac Theologi; a contrario sensu inferendum est Christum non meruisse An­
gelis gratiam, et g oriam.
Elidun­
Hinc patet, quam rationabiliter negemus
tor
Objectio­ antecedens objectionis. Ad cujus primam
nis
probationem respondemus falso supponi,
motiva.
quod Christus mortuus non fuerit pro sui
corporis gloria, et sui nominis exaltatione:
hæc enim non aliter meruit, quam per
mortem complentem reliqua opera : nec
aliter morte meruit, quam mortem ordi­
nando ad praedictos effectus : quod aliud
non est, quam mori pro illis ut sibi compa­
randis. Et ita satis aperte significat Scrip­
tura explicans ordinem passionis, et mor­
Locæ tis Christi ad tales effectus, Lucæ ulti.
up.
Nonne kxc oportuit pali Christum, el sic in­
trare in gloriam suam ? nempe corporis :
nam quantum ad animam præsupponebaAd
tur gloriosus. Ad Philipp. 2 : Humiliavit
Philip. 2
"semelipsuni factus obediens usque ad mortem,
mortem autem crucis : propter quod cl Deus
exaltavit illum, el dedil illi nomen, quod est
Ad
super mnne nomen. Ad Hebræ. 2 : Fidrzw
e r* 'J‘ Jesum propter passiomem gloria, honore co­
ronatum. Et tamen non est dicendus Chris­
tus absolute mortuus pro se : quia independenter ab omni merito proprio, quod
morte consummavit, habuit omnes perfec­
tiones substantiales gratiæ. et gloriæ. at­
que ideo esse simpliciter tale secundum
perfectissimam salutem. Sed ad summum
potest dici mortuus cunr addito, nempe
pro aliqua perfectione accidentali sibi com­
paranda, quæ comparative ad hooa simpli­
citer talia, et fine merito praesupposila,
solum est talis secundum quid. Eo vel
maxime, quod talis perfectio consecuta est
ad mortem, quam Christus non pro salute

f’ »'

j

propria, sed pro salute generis humani
subiit : quare licet Christus prædicta buna
accidentalia per mortem comparaverit, ut
palam significat Scriptura ; tamen prima­
rio et subinde absolute non est mortuus
pro illis, sed solum ex consequenti. Quare
non dicitur absolute pro se mortuus : sed
solum cum addito in ordine ad talia bona,
talia scilicet secundum quid comparative
ad bonum simpliciter, quod habuit independenter a merito. Ex qua doctrina facile
constat ad secundam probationem : nam
gratis permisso, quod Christus meruerit
Angelis aliqua bona accidentalia, utputa
illuminationes, aut gaudia peculiaria ide
quo sermo redibit num. 147'. non propterea dicitur absolute mortuus pro Angelis :
quia isti supponuntur habere perfectam
salutem gratiæ, et gloriæ independenter a
merito Christi. Quare Christus non est
mortuus pro illis absolute, nec pro eorum
absoluta salute : sed dicetur pro illis mor­
tuus cum addito, nempe in ordine ad bona
illa accidentalia, quæ ex una parte suppo­
nunt Angelorum salutem in iependentem
a merito Christi; et ex alia parte se habent
ex consequenti ad opus nostræ redemptio­
nis, pro quo Christus primario mortuus
fuit, et circa cujus notitiam, et eflectus
contingunt illuminationes, et peculiaria
gaudia in Angelis. Si autem eisdem.me­
ruisset Christus salutem primam, et sim­
pliciter talem ; nulla esset ratio, quare non
diceretur absolute mortuus pro ipsis Tum
quia rqprtem suam ad hunc eflectum ordi­
naret : tum quia ipse effectus esset salus
simpliciter talis in ordine gratiæ : tum
quia non se haberet ex consequenti, sed
principaliter intenderetur, ut ejus conditio
exposcit. Cum ergo Patres communiter do­
ceant, et ipsi Adversarii plane admittant
Christum mortuum non fuisse pro Ange­
lis ; tenendum est, quod Christus Angelis
non meruerit habitualem gratiam, nec es­
sentialem gloriam.

§ IV.
Refertur opinio contraria, el fundamenta
ejus ab auctoritate eliduntur.

133. Oppositam nobis sententiam de­
fendunt Catherinus lib. 1 , de eximia taitrtii».
Christi pnedest. et in alio lib. de gloria GiirnAngelorum, Galatinus lib. 3, de arcanis w<.
cap. ■i. Jacobus de Valencia Ps. 102, ad Jaota.
illa •verba, Benedicite Domino opera ejus. Vila.
Viguerius

D1RP. XXVIll, DUB. X.

vine- Viguerius do Institutionibus theologicis
cap. 20, 'i I. vers \ Jacobus Naclant. in
Su-o. cap. I, epist, ad Ephes, et in medulla
Scriptura», 3 rotate mundi cap. 2. Suarez
Gnrt- disp. 42. Valencia quæst. 8, punct. 3.
Hstuio.Granados controv. I, tract. 14, disp. 3.
ABicw. Petrus Hurtado disp 63. Amicus disp. 26,
sect. 3. Godoi disp. 57, § 2. Cipullus
Pjiwi· quæst. 19, art. 4, dub. 2, résolut. 4.
£1^ΐα Pytigianus in 3, dist. 19, quæst. unica
art. 5. Castillo disp. 14, quæst. 4, num.
4, et alii. Allegantur etiam pro hac senten­
tia Joannes Arboreus lib. 3. Thcosophiæ
cap. 3, et Ruardus Taper art. 2. Sed ei non
suffragantur, ut recte ostendit Vazquez
disp. cit. num. 2. Pro illa etiam refert
Godoi B. Albertum in 3, dist. 13, art. 2,
el Cajetanum supra quæst. 7, art. 11, §
A'ola hie, quod hj in humana natura. Seri
Albertus in co art. non loquitur determi­
nate de gratia, et gloria substantialibus,
sed de illuminationibus extra Verbum, et
!
similibus accidentalibus gratiis. Cajetanum
autem fatemur huic opinioni favere : rem
tamen non discutit ex professo, sed tantum
sig iificat Christum esse principium grati­
ficationis in Angelis, quod habet dignita­
tem capitis etiam in ordine ad illos. Quod
tamen non convincit ipsum meruisse pri;
mam gratiam, et gloriam, ut jam insinua­
vimus disp. 16, dub. 5, et magis constabit
ex dicendis num. 144.
Utuntur autem hujus opinionis patroni,
K‘û3, et præcipue Suarez primo loco testimoniis
Scnpturæ, in quibus significari videtur
Christum meruisse Angelis gratiam, et
gloriam : ex quibus testimoniis selectiora,
et urgentiora referemus. Nam in primis
Apostol. ad Rom. 5, inquit : Sed non sicut
dtliclum, ita el donum : si enim unius
delicto mortui sunt mulli : mullo magis
gratia Dei el donum in gralia unius “hominis
Jtsu Christi in plures abundavit. Unde
arguitur : gratia Christi abundavit in pluI
res, quam peccatum Adami : sed istud
>
abundavit in omnes homines : unde ma­
cula peccati originalis ad cunctos vel in re.
vel saltem iu debito extenditur : præter
autem omnes homines non dantur nisi
Angeli : ergo gratia Chrisli extensa est ad
Angelos, quatenus illis salutem meruit,
ïtiVî ?rsleirea ’dem Apostol. ad Hebne. 2 ,
inquit : Decebat enim eum, propter quem
omnia, el per quem omnia, qui mullos
filios in gloriam adduxerat, auctorem salu­
tis eorum per passionem consummare. Hi
autem, qui ante passionem adducti fuerunt

in gloriam, non sunt homines, sed Angeli :
isti ergo consecuti sunt gloriam ex merito
Christi. Deinde idem Apostol. ad Ephes. I, Ad
affirmat Deum proposui se instaurare in EPhls1·
Chrislo omnia, qux in codis sunt, el qux in
terra : per quæ aperte significantur non
solum homines, sed etiam Angeli. De
quibus venlicandum etiam videtur, quod
affirmat Christus Joan. I 4 : Nemo venit ad Joan. H.
Patrem, nisi per me, id est, dependents* ab
ejus merito. Denique Apocalyps. 12. ubi Apodescribitur pugna inter Angelos, et sanc­ al. 1Λ
torum victoria, dicitur : El ipsi vicerunt
eum (nempe draconem, sive diabolum)
propter sanguinem agni. Quo 1 igitur s meli
Angeli perseveraverint in bono, et conse­
cuti fuerint gloriam, habuerunt ex san­
guine, sive ex merito Christi.
Hæc tamen parum urgent. Ad primum Dissol­
vitur
enim respondetur retorquendum potius esse expli
­
in contrarios : nam ut inquit D. Thom. ad cando
testi­
prædictum locum lect. 5 : Sic legenda est monia
littera secundum expositionem Augustini, ut Scriplur.<·.
hoc, quod dicitur, Plures, non accipiatur com­ Primum.
parative, sed absolute : et ita vult quod atten­ D Thom.
datur comparatio quantum ad hoc, quod si
dilectum unius Ad:cprocessit in multos: mullo
magis gralia unius Chrisli in mullos. Stat
itaque excessus non in termino extensionis,
sed in modo. Unde ponderatio illius loci
regerenda est in hac forma ; secundum ex­
positionem Scripturæ traditam a D. Augus­
tino, et D. Thoma gratia Christi non in
plures comparative abundavit, quam pec­
catum Adami : sed si Angeli justificati
fuissent ex meritis Christi, ad plures com­
parative se extenderet Christi gratia, quam
Adami peccatum ; siquidem istud Angelos
non attingit : ergo secundum Scripturam
ut expositam a D. Augustino, et D. Thoma,
Christus non meruit Angelis gratiam justi­
ficantem. Addit autem Angelicus Doctor :
Sed secundum Ambrosium ly pluresaccipitur
comparative, ul sit sensus, quod delicto, id
est, peccato actuali unius, scilicet Adx, mulli,
non omnes, mortui sunt, scilicet morte pec­
cati, imitando scilicet peccatum ipsius Adx,
per idolalriam, ul supra expositum est. Et
multo magis gralia abundavit in plures, scili­
cet quam idolalris,qui peccaverunt in simili­
tudinem Adx. Quia non solum eorum peccata
tolluntur per gratiam Christi, sed etiam pec­
cata eorum, qui in fide unius Dei permanse­
runt. Juxta quam expositionem dic.tur
gratia Christi in plures abundasse compa­
rative, quam peccatum Adami, non quidem
quiaad Angelos justificandos se extenderit :

246

DE INCARNATIONE

sod quia peccatum idolatria· [quod dicitur
Ada' tanquam exemplaris, non quoad spe­
ciem peccati, quam ipse non commisit,
sed quantum ad genus), ad multos quidem
imitatione extensum est, non tamen ad
omnes, quippe non omnes homines idola
coluerunt : gratia autem Christi extenditur
ad plures, quia justificavit non solum ido­
lâtras, sed etiam eos qui conservarunt unius
Dei fidem licet peccatis conjunctam. Juxta
quam etiam expositionem nihil habet locus,
in quo faveat Adversariis, ut ex se liquet.
Quin observatione dignum est, quod cum
expositio ab illis intenta sit satis obvia, et
quæ videtur aspectu tenus plausibilis, Pa­
tres tamen illam non adhibuerunt : sed
potius satis significarunt alienam esse ab
Apostoli intentione, qui de beneficiis erga
homines loquebatur.
Secuni34 Ad secundam respondetur, quod
per mullos filios significat homines, ut satis
convincitur ex verbis ad jam relata imme­
diate subsequentibus : (hn enim sanctificat,
et qui sanctificantur ex uno omnes. Propter
quam causam non confunditur fratres eos
vocare, .etc. Hæc namque non ad Angelos, :
sed ad homines pertinere constat ex dictis
num. 127. Quod autem de præterito dica­
tur. In gloriam adduxerat, minime, signifi­
cat introitum in gloriam ante passionem
Christi ; sed vel significat solam præordinalionem ætemam ; vel usurpat præteritum pro futuro, juxta usum non semel ocIsalœ o. currentem in Scriptura, ut patet Isaiie 9. I
Parvulus naius est nobis, et filius datus esi
nobis. Cum Prophetae, et Scriptores sacri
ob summam rerum certitudinem, habeant
ipsas quasi præsentes in ieternitate ; solent
ordinem temporis non attendere, sed ali·
quomodo invertere, sumendo præteritum
pro futuro, et futurum pro præsenti, aut
etiam pro præteri o. Quod autem totus lo­
cus non referri debeat ad Angelos, sed
determinate ad homines paiedestiualos, liD.Tbom. quet
D. Thom, illum sic exponente
lect. 3 : Unde dicit, qui adduxerat, id est,
adducendos prxordinaveril. Et quod decebat
eum. Hoc scilicet, quod ipse, qui est auctor
salutis eorum, etc. Salus ista in duobus consis­
tit, scilicet, quod fiant filii, el quod inducan­
tur in hxrcditulem. Quod autem sint filii,
habent per filium naturalem. Quos praescivit,
et prxdeslinavit conformes fieri imaginis filii
sui. Uom. 8. Gloriam aulem. et hxreditatem
non consequuntur nisi per eum, cujus natura­
liter Ml hxrcditas, qui est splendor glorix.
Quia ergo consequimur ista duo. ideo ipsecon-

I venienlcr dicitur auolorsalulis. Maith. 1 : Ipse
salvum faciei pupulum suum a peccatis eo­
rum. Infra. 12: Aspicientes in auctorem fidet,
el consummatorem Jesum. In quibus mani­
festum est sermonem fieri do solis homini­
bus. Quare prædictum testimonium, sicut
et præcedens, in Adversarios rejici debet.
Ad tertium respondemus cum. I). Au· Tttli3·
gust, in Enchirid. cap. 61 et 62, Beda,
D. Anselmo, et D. Thorn, in comment, ad
eundem locum, ideo dici omnia instaurata
per Christum, sive quæ in coolo, sive quæ
in terra, quia dum peccatores homines ejus
merito a peccatis liberantur, id quod de
choris Angelicis amissum fuerat, reparatur.
Ad quod necessarium non fuit, quod Chris­
tus meruerit gratiam, et gloriam Angelo­
rum, sicut nec quod mortuus fuerit pro il­
lis : sed fuit satis, quoi sustinendo mortem
pro hominibus, et illis applicando suum
meritum, instaurai® eorum numero fuerint
sedes Angelica. Undo D. Thom. ad eum d.run.
locum lect. 3, in line inquit : Effectus hujus
sacramenti nempe Incarnationis] est ins­
taurare omnia. Nam in quantum facta sunt
propter hominem, omnia instaurari dicuntur,
Amos 9: Suscitabo tabernaculum David, quod
cecidit, etrexdificabo aperturas murorumejus.
el ca, qux corruerant, instaurabo. Omnia,
inquam, qux in colis, Angelos : non quia pro
Angelis mortuus sit Chrislus : sed quia redi­
mendo hominem rrinlegralur ruina Angelo­
rum, Ps. 109, Implebo ruinas etc. Et in eo­
dem sensu explicat locum Apostoli a 1 Colos­
seos 1 (qui nobis posset opponi) : In ipso
complacuit omnem plenitudinem inhabitare, et
pereumomnia reconciliarein ipsum,pacificans
per sanguinem crucis ejus, sive qux in terris,
sive qua: in cadis sunt. Non enim his verbis
significatur Angelorum justificatio per san­
guinem Christi; sed quod ejus passione
extinct®’ fuerunt inimicitia? inter homines,
et Angelos. Ili namque peccato hominum
provocati fuerant, et quotidie ad vindiciam
mittebantur. Quare sublato hominum pec­
cato per Christum, causa etiam inimicitiæ
cessavit, ut præter D. Thomam, explicant
D. August, lococit. cap. G3. D. Chrysos- d.Aitom.hom. 3, in illam epist. Theodoretus, D°Æ.
Theophylactus, et alii ad prædictum locum. soswi.
Quare nihil in utroque loco juxta expositio- τ^3'
nem sanctorum habent Adversarii, quo Ti«suam opiniônem sulîulciant.
I*·’*’
135. Minus adhuc urgent alia testimo- Reliait
nia : nam quod dixit Christus. Nemo
venii ad Patrem, nisi per me, quamvis im­
portet distributionem negativam ; non est
necessarium

DISP, XXVIII, DUB. X.
necessarium quod comprehendat Angelas,
sed sufficit comprehendero amnes, et sin­
gulos homines, de quibus loqui constat ex
textu, 8e»i admisso, quod |y nemo reeralur etiam ad Angelus, nihil convincit :
quia solum denotat Filium esso Verbum
manifestans tam hominibus, quam Angelis
p,Ttfln· Patrem, ut pulchre exponit D. Thorii.
ibidem lect. 2, his verbis : Sciendum, quod
sicut ApOflolus dicit: Nemo nonit, qua: sunt
hominis, nùi spiritus ejus, qui in ipso est.
Quodintelligendum est, nisi in quantum homo
wH se manifestare. Secretum aulem suum
manifestai quis per verbum suum. El ideo
nullus potest venire ad secretum hominis, nisi
ptr verbum hominis. Quia ergo et quæ Dei
sunt, nemo novit, nisi spiritus Dei; nullus
polesl venire ad notitiam Patris, nisi per
urbain suum, quod est Filius. Maith. 11 ;
Neque Patrem quis novit, nisi Filius. Et sicut
homo volens revelare se verbo cordis, quod
profert ore, inducit quodammodo ipsum ver­
bum litteris, vel voce : ita Deus volens se
manifestare hominibus, Verbum suum con­
ceptum ab æterno carne induit in tempore.
Sed notandum secundum Chrysostom, quod
supra G Dominus dicit, Nemo polesl venire
ad me, nisi Pater meus traxerit cum : hic
aulem dicit, Nemo venit ad Patrem, nisi per
me. In quo ostenditur aequalitas Filii ad Pa­
trem. Palet ergo, quæ sit via, nempe Christus,
quis terminus, scilicet Pater. Consequenter
dicit, quod discipuli utrumque cognoscunt,
scilicet quo vadit, ct viam, etc. Videndus
etiam est D. August, cone. 1 inPs. 33, ubi
diversum modum quo verbum Doi se,
atque alia manifestat Angelis, et homini­
bus explicat his verbis : In principio erat
\erbum,el Verbum erat apud Deum, et Deus
eral Verbum. Ecce cibus sempiternus : sed
manducant Angeli, manducant supernae vir­
tutes, manducant eu lestes spiritus, ct mandu­
cant, el saginantur. Quid aulem homo posset
ad illum cibum? Unde cor tam idoneum illi
cibo? Oportebat ergo ut mensa illa latesceret,
tl ad parvulos perveniret. Cibus in lac non
convertitur, nisi per carnem trajiciatur, etc.
Quando ergo de ipso pane pavit nos sapientia?
Quia Verbum caro facium est, el habitavit in
nobis. Videte ergo'humilitatem, quia panem
Angelorum manducavit homo.
Locus ex cap. 12 Apocalypsis non est
ad rem : quia juxta communem Patrum,
et Interpretum explicationem ibi non des­
cribitur prælium Michaelis cum dœmonibus in cœlo : sed prælium Michaelis cum
dœmone pro hominibus, quos seducere

W

tentât : ot dicitur factum in coelo, hoc est,
in Ecclesia, quæ crelurn solet dici juxta
frequentem usum Scripturæ. Et de his ho­
minibus, non vero de Angelis dicitur,
quod vicerunt eum propter sanguinem agni,
ut evidenter constat ex verbis, quæ imme­
diate continentur : el propter verbum testi­
monii sui, et non dilexerunt animas suas
usque ad mortem. Quæ manifestum est An­
gelis adaptari non posse. Sermo itaque est
de hominibus, qui meritorum Christi præsidio, et Angelorum custodia perstiterunt
in testimonio fidei suæ, et non renuerunt
ad mortem usque se exponere. Quin Are- Areus,
tas ad eum locum, et D. Gregor, hom. 34, d. Gre­
in Euangel. victoriam illam applicat egre- eor.
giis quibusdam prædicatoribus tempore
Antichristi, triumphum de illo reportatu­
ris. Unde liquet hanc sententiam parum,
aut nihil subsidii habere in auctoritate
Scripturae.
136. Sed eam (et sit secundum funda- Secunmentum) probant ipsius patroni diversis
testimoniis S. Patrum. Et primo allegatur mentum.
D. Gregor, lib. 1 Reg. cap. 2 ad illa verba : D.GreNon est alius extra te, ubi inquit : subaudi- S°r·
tur sanctus esset, si absque dono Unigeniti
sanctificationis spiritum habere potuisset.
Ergo nec homo, nec Angelus e^t sanctus
absque dono, seu merito Christi. Nec po­
test dici S. Doctorem loqui de Christo qua­
tenus Deo. Nam contra hoc effugium op­
ponit Godoi verba, quæ D. Gregorius
subjungit: El quia Unigenitus Dei est Deus,
extra eum non esi aliquis ; quia nemo elec­
torum in ipso est : quod sic refertur ad divi­
nitatem ejus, ut nequaquam intellectum hu­
manitatis evacuet. Sentit igitur omnes
electos sanctificari per Christum non selum ut Deum, sed etiam ut hominem. Se­
cundo loco allegatur P. N. Cyrillus lib. 5, Parens
in Isaiam ad illa verba cap. 54, Lælare Gyril,us.
sterilis, ubi inquit : Per ipsum (scilicet
Christum) omnis fructificatio spiritualis
lum in sanctis Angelis, lum in nobis ipsis
insita est. Et cum indivise de hominibus,
et Angelis loquatur : subintelligendus est
indivise loqui de eodem inlluxu : atque
ideo cum respectu hominum fuerit meri­
torius; talis etiam intelligi debet Angelo­
rum comparatione. Deinde idem S. Doctor
lib. 9, de adoratione ante medium inquit :
Ivrax est Joannes dicens, quod ex plenitudine
ejus omnes accepimus : Christi enim parti­
ceps est 'universa visibilis, atque invisibilis
creatura, Angelique, et Archangeli, ct qux ad­
huc his superiora sunt : ipsique adeo Cliens-

A

248

DE INCARNATIONE,

bim non alia ratione sancti sunt, pr.rterquam extra le, quid aliud in Redemptore, quam
per solum Christum in Spiritu Sancio. Qui­ divinx essrntix incommulabililas designa­
bus ultimis verbis salis manifestat se loqui
tur? Qui sensus minime favet Adversariis,
de Christo ut homine : alias opus non
ut e.\ se liquet. In tertia denique loquitur
habuisset addere : in Spiritu sancto. Tertio
de statu justitia.·, quo electi in D«um ma­
D. Fn!- allegatur D. Fulgentius lih. 2, ad Trasinent : unde inquit : El quia Unigenitus
geatius. mun(jum cap 3 jn principio, ubi agens
Dei Deus est, extra eum non est aliquis, quia
de virtute Dei, ejus scilicet Filio inquit :
nemo electorum nisi in ipso est. Quæ verba
Ipsa igitur eliam homini reparando fuit manifeste constat ad Christum ut Deum
necessaria : quia non alia statum Angelo­
referri. Tandem subjungit : (et sic legitur
rum a ruina potuit custodire, nisi illa, qua in fonte, omissa vitiata lectione, qua
lapsum hominem post ruinam potuit repa­
Godoi utitur) : Quod si refertur ad divinita­
rare. Una esi in utroque gralia operata, in tem ejus, ul nequaquami ntelleclum humanihoc, ut resurgeret; in illo, ne caderet. Quæ,
talisrjus evacuet, quia justus esse non polest,
ut contextus exposcit, intelligenda sunt de qui fidem non habet Incarnationis : Judæi ergo
eodem indivise influxu : quem respectu ho­ per hxc singula verba feriuntur, qui dum Re­
minum nemo negat fuisse meritorium.
demptorem contemnunt, Anlichrislum expec­
D. Ber- Quarto allegatur D. Bernardus semi. 22,
tant, qui Deus non esse liquido comprobatur,
nardusna os' super Cantica, ubi sententiam profert si­
Hæc est integra S. Doctoris sententia. Ex
millimam : Qui erexit, inquit, hominem lap­ qua sic fideliter relata nihil depromitur,
sum, dedit stanti Angelo, ne taberetur : sic quud assert oni nostræ opponatur : quia
solum intendit neminem esse justum abs­
illum de captivitate eruens, sicut hunc a cap­
tivitate defendens : el hac ratione fuit ulrisque que fide Salvatoris. Quod ut liquet ex textu
ad so os homines pertinet, et contra Juredemptio, solvens illum, ei servans istum.
dteos dirigitur : sed nihil habet commune
Non potuit autem Angelus per Christum
praeservari, nelaberetur. nisi quatenus per cum Angelis. Et quamvis in his admittere­
tur fid-s explicita Christi pro statu viae;
illum gratiam habuit justificantem. Ultimo
per illam tamen non respexerunt ipsum ut
D. Hie- allegatur D. Hieronvmus in cap. 1 ad
ronym.
’
r
principium meritorium suæ gratiae, sed ut
Ephes, ad ilia verba. Et omnia subjecit, ubi
objectum creditum in ratione Salvatoris
de Angelis loquens affirmat, quod absque
peccato nullus sil, et Sydera ipsa non sint hominum ut infra num. 155, magis cons­
munda eorum Deo, omnisque creatira paveat tabit. In omnibus itaque prioribus proposi­
creatoris adventum. Unde et crux salutaris tionibus loquitur D. Gregorius de Christo
non solum ea, qux in lerra sunt, sed eliam quatenus Deo, sive secundum divinam na­
turam. ut liquet tum ex prænotatis, tum
ea, qux in cxlis erani purgasse perhihetur.
ex ultima propositione, in qua loquitur
Et similia tradit cap. seq. ad illa verba :
Qui fecit ulraque unum. Ubi manifestum hypothetice, et divertendo a priori solius
divinitatis consideratione, Quod sic refertur
est loqui de Christo secundum humanita­
tem, cum expresse agat de cruce, in qua ad divinitatem ejus, ul nequaquam intellec­
passus est. Rursus non apparet, qualiter tum humanitatis excludat, etc. Et quod ipse
purgaverit Angelos nisi causando in eis fuerit in hac, quæ assertio nostra est),
graliam, quæ est forma purificans. Et hæc intelligentia, liquet ex hom. 14, in Ezesunt selection, quæ ex Patribus referri chiel. ubi observat Christum esse murum
hominibus et Angelis, illis, ut resurgant;
queunt in patrocinium hujus sententiæ.
ncs.*
Sed arduum non est illis satisfacere. Ad istis, ne cadant, et subjungit : El murus
Eipficâ- primum respondetur explicationem D. Gre· isle undique in circuitu domus est : quia
lar gorii in eo loco iribus constare, ut lector Unigenitus Putris, qui sursum est firmitas JnD. Gre­
gelorum, ipse deorsum factus esi redemptio hogorius. in fonte recugnoscet. Prima incipit ab illis
verbis, iubaudilur, et in ea loquitur de i num. Sumina namque profunditate signifiChristo, ut est Unigenitus Patris, sine I cavit diversum modum, quo filius Dei
quo, inquit, nec Angelum, nec hominem I prodest Angelis, et hominibus : illis enim
justificari : quod omnes concedimus. Se­
sursum est murus, sed pro istis factus est
cunda incipit ab illis verbis, Polest eliam ; murus deor.-um, assumendo scilicet natu­
sine aliqua subauditione, etc. Et in ea ram inferiorem : per quod ingeniose signi­
loquitur de Christo, quatenus est immuta­
ficavit Filium Dei prodesse Angelis per id.
bilis ratione divinæ essentiae, ut liquet ex quod incommutabiliter est in natura proeo, quod ait : Cum ergo dicit : Non est alius i pria ; hominibus autem prodesse per id,
duod

*

— ------ —

DISP. XXVIII, DUB. X.
quod factus est misericorditer homo in
natura assumpta. Quod itaque salventur
Anueli por Filium Dei, referendum est ad
ipsum ut Deum, non autem ut hominem.
Et hæc est sententia D. Gregorii loco
citato.
S<M«
137. Eodem modo loquitur Parens CyD. Cynili. rillius : quamvis enim intendat tam Ange­
los, quam homines salvari per Filium Dei,
minime tamen intendit, quod salventur
eodem genere influxus, nec ah illo depen­
deant secundum eandem naturam : nam
certam est Angelos non salvari influxu
redemptivo, qui ad solos captivos aut re,
aut debito spectat. Quam distinctionem
ipse satis expressit, cum secundo loco im­
mediate ante verba relata dixit : Eum, qui
semel mortuus esi, Christum inlellige : sanc­
tum vero sanctorum existenlem ul Deum. Et
tunc continuo subjunxit : Verax esi enim
Joannes diceris, quod ex plenitudine* ejus
omnes accepimus. Unde satis manifestas it
se, cum loquitur ea universalitate com­
prehendente Angelos, sermonem facere de
Christo ut Deo. Quod evidentius adhuc sig­
nificavit lib. 10, de adoratione his verbis :
Typi nobis ipsum Christum proclamant revera
sanctum sanctorum : sanctificat enim ul Deus
proprio spiritu inungens eos, qui ipsius per
(idem participes sunt effecti. Ex quibus ver­
bis patet sensus illorum, qui in contrarium
expenduntur, Per solum Christum in Spiri­
tum sanctum : nam ly solum excludit qui­
dem personas creatas, sed non alias duas
personas divinas, quæ essentialiter Filium
ϊώ.?. comitantur : sicut in illis Matth. 2: Nemo
novit Filium, nisi Pater, non excluditur
Filius ipse, nec Spiritus sanctus, ut optime
Mia. observavit D. Thom. 1, p. quæst. 31,
ari. 4. Addit autem D. Cyrillus in Spiritu
sancio, quia illi per apropriationem quandam tribuuntur opera amoris, et gratiæ;
quamvis non excludatur persona Patris,
sicut etiam canit Ecclesia: Tu solus ollissi­
mus Jesu Christe cum sancio Spiritu, etc.
Del Et eodem modo explicandus est D. Ful­
tjtdintendit eandem
a<*nt gentius : solum enim
D. Fsk gratiam fuisse necessariam hominibus, et
RUIS.
Angelis ad salutem : sed minime intendit,
quod hæcgratia in utrisque sit redemptiva,
aut per Christum. Hæc namque ratio acci­
dentaria est gratiæ secundum se. Idque
impertinenter se habebat ad ejus inten­
tionem : quæ eo collimabat, ut contra
Pelagianos ostenderet tam Angelos, quam
homines indiguisse gratia bene operandi,
quæ distinguitur a dono creationis.

249

Testimonium I). Bernardi ab ipsis etiam D. Ber­
nardus
Adversariis exponendum est : aflirmat regeritor
enim, El hac ratione fuit ulrique redemptio; el expo­
cum tamen ipsi recognoscant /Angelos non nitur.
justificari gratia redemptiva, quippe qui
peccatum nec in re, nec in debito habue­
runt. Loquitur itaque S. Doctor de Angelis
comparative ad Christum non ut hominem,
sed ut Deum, et Unigenitum Dei in propria
natura, ut evidenter manifestant verba
antecedentia : Quoniam qui erat Angelis,
factus est nobis : erat namque in natura
divina, quod refert ad Angelos : factus
autem est in natura humana, quod re­
fert ad nos. Et paulo superius dixerat,
In principio sapientia erat, justitia erat, erat
sanctificatio, el redemptio : ubi perspicuum
est loqui de Filio ut Deo, et in propria
natura : quem tamen appellat sanctifica­
tionem, et redemptionem Angelorum : non
quia proprie redemptio fuerit, (cum hæc sit
solutio prætii pro captivo ; quod nec ex
parte Dei, nec ex parte Angelorum verificari potuit cum proprietate) : sed quia fuit
talis secundum quid, in quantum importa­
vit præservationem a labe (si abesset gratia
Dei) incurrenda. Quod beneficium Angelis
datum est per Verbum in propria natura
subsistens, non autem hominem factum. In
quo præcise sensu, et cum inæqualitate
assignata dixit Christum esse communem
utrique, et Angelo, et homini redemptio­
nem. Legendus est ipse S. Doctor hom. 3,
super Missus est, ubi inter alia inquit :
Parvulus natus est nobis. Nobis, inquam,
non sibi, qui utique ante tcmftra mullo
nobilius natus ex Patre nasci temporaliter
non indigebat ex matre. Non Angelis quoque,
qui cum magnum haberent, parvulum non
requirebant. Quibus satis explicat Angelos
non habuisse justitiam per Filium ut par­
vulum, sive per Christum ut hominem.
138. In exponendo testimonium D. Exces­
sus
Hieronymi minime audiendus est Vasquez kYazqiiii.
disp. cit. cap. 5, num. 34, ubi ait : Nullius
momenti censeri debet, eo, quod juxta om­
nium sententiam manifestum errorem contra
fidem contineat; tametsi non satis constet,
utrum ex propria, an ex alterius senlenlia ita
docuerit. Hæc, inquam, responsio penitus neionrejicienda est tanquam non pia, sed quæ ditur·
continet injuriam gravem Docloris Maximi,
sub dubio relinquens, an tenuent ex pro­
pria senlenlia, aique ideo ex propria elec­
tione manifestum errorem contra fidem, et
subinde an fuerit hæreticus. Respondetur
igitur priora S. Doctoris verba, Quod nul·

..

·!

A

DE INCARNATIONE.

250

his absque peccato sit. referri ad homines,
gemiscit, et parturit usque adhuc. Innovatio
non ad Angelos : sequentia vero, El Syitera enim, quam creatura spectat fiet perfecto
ipsa non sini munda eorum Deo, ad Angelos
per Christum in lino mundi, uhi omnis
LùgHi- referri. L’nde intendit tam homines, quam
corruptio cessabit. Videatur M. JoannesJom.i
mes
sétons Angelos egere purgatione, illos propter j a S. Thom. qui accuratius præ cauerisSJU5,
*a
· · ·
D. Hie­ peccatum, «istos
autem ob1 1limitationem
rem hanc versavit loco supra cit. sub spe­
ronymi.
natura» Deo comparai®. Crux itaque Christi
ciali titulo, Defensio D. Hieronymi contra
Vasques.
I
deservit ad purgandum et quæ in cœlo, et
qn® in terra : sed aliter, et aliter : nam |
139. Tertium fundamentum ponunt Ad- Tertia
homines in terra purgat a peccato sed An­
versarii in testimoniis D. Thom. et in
gelos purgat a nescientia circa aliqua, qua­
primis Godoi disp. cit. num. 12, allegat erbw
S. Doctorem quæst. 29, de Verit. art. 4, u,Tk*·
tenus Christus eos illuminat exercendo in
ipsis actus hierarchicos. Qnæ assertio nul­
ad 5, ubi ioquens do Angelis, et hominibus
lum errorem continet, sed veram doctrinam
per comparationem ad Christum, hoc
D. Dionysii, D. Thomæ, et summorum
præcise discrimen inter eos assignavit :
Job. 41. Theologorum, cui præluxil Job, cap. 41 :
Humanitas Christi aliter se habet ad Angelos,
Timebunt Angeli, et territi purgabuntur,
quam ad homines quantum ad duo. Primo Pria».
non quidem a peccato, quod fuit error Oriquantum ad naturæconformi latent, per quam
genis sed a defectibus quibusdam natura­
esi in eadem specie cum hominibus. Secundo
libus ortis ex propria limitatione creaturae.
quantum ad finem Incarnationis, quæ quidem
Et hanc responsionem facile videre potuit principaliter facta est propter liberationem
Vasquez in eodem D. Hieronymo in com­
hominum a peccato : et sic humanitas Christi
mem. ad cap. 2 , ejusdem epistolæ. ubi
ordinatur ad influentiam, quam facit in ho­
ait : Et hanc lotam intelligenliam ad Angelos,
mines sicut ad finem intentum. In/luxus aulem
virlulesque calesles, et ad animas temperavit
in Angelos non est ul finis Incarnationis, sed
humanas, quod Christus in suo sanguine ter­
ul Incarnationem consequens. Sentit ergo
rena, etcœkstia copulaverit, quæ inter se au­
S. Doctor, quod, exceptis his duobus, An­
tem dissidebant, atque ita fieri, ut crux Christi geli, et homines conveniunt in terminando
non solum lerrx, sed et cœlo profuerit, non influxum Christi : atque ideo tam Ange­
los , quam homines habere gratiam, et
solum hominibus, sed et Angelis, et omnis
creatura Domini sui cruore purgata sit.
gloriam ex influxu meritorio Christi par­
ticipatas. Secundo loco allegat S Doctorem & Et cap. 4, ejusdem epistolæ addit : Ascen­
dens super omnes calas Filius Dei, ul non
led, 10, in cap. 1. Joan, ad illa verba. dîX
Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus,
tantum legem, Prophetasque compleret, sed et
ubi distinguit triplicem plenitudinem, pri-s
alias quasdam occultas dispensationes, quae
mam suificienliæ; secundam redundanti®,
ipse solus fovit cum Patre. Neque enim scire
et tertiam eflicientiæ ex quibus primam
possumus quomodo et Angelis, et his. qui in
attribuit aliquibus Sanctis, secundam B.
inferno (justorum scilicet lymbo) erant,
Virgini, et tertiam Christo Dumino. Quam
sanguis Christi profuerit : et tamen quod pro­
explicat his verbis : Ul ergo Evangelista
fuerit, nescire non possumus. In quibus sa­
hanc singularem plenitudinem efficienti# de
pienter, pie, et humiliter repræsentat in­
Christo ostenderet, dicit : De plenitudine ejus
fluxum Christi ad omnes Angelos, aliasque
omnes accepimus, scilicet omnes Apostoli, et
creaturas · quem in eo non constituit, quod
Patriarch#. et justi, qui sunt, fuerunt, elerunt
Aneelos purgaverit a peccato, nec quod
et etiam omnes Angeli. In quo testimonio
gratiam infuderit, aut meruerit; sed in
quadam universaliori causalitate : quatenus
duo ponderanda sunt, quæ ei vires contra
nos addunt. Primum, quod D. Thom. lo­
per passionem Christi factum est, quod
cuncta ad pacem revocata fuerint, purgata
quitur de influxu Christi non tantum in
ignominia, dejectioneque, quas creatur® (genere causæ finalis, sed etiam in genere
ex hominum peccato contraxerant, et re­
causæ efficientis, ut liquet ex his verbis,
parata ruina cmlestium sedium; quam dee- quffistatim addit : Nota, quod hæc proposi­
mones induxerant. In quo etiam sensu
tio, De. aliquando quidem denotat efficien­
loquuntur alii Patres num. 134, allegati,
tiam, seu originalem causam : sicut cum di­
Ad quin et loqui videtur Apostolus ad Rom. 8 :
citur, radius est, vel procedit de sole : et hoc
hom. 8. Quia ipsa creatura liberabitur a servitute
modo denotat in Christo efficientiam gratae.
corruptionis, in libertatem gloriæ 'filiorum Secundum, quod verba D. Thom. res­
Dei. Scimus enim, quod omnis creatura intringi non possunt ad gratiam Angelorum
præcise
a

I»

a

a

ch

h

DISP. XXVIII, DUB. X.
præcise accidentalem ; sed omnem , et
quamlibet eorum gratiam comprehendere,
ut liquet ex aliis verbis, quæ subjungit :
Quia plenitudo gratis, quæ est in Christo, est
causa omnium gratiarum, quæ sunt in umnibus intellectualibus creaturis. Ex his autem
simul collectis evidenter infertur D. Thom.
sensisse, quod Christus meritorio influxu
effecerit gratiam habitualem, sivo sanctifi­
cantem in Angelis.
Sed quam eat alienus D. Thom. ab hac
jipri- sententia, satis superque hquet ex dictis
Ba· § I, et ex communi inter discipu'os con­
sensu. Unde ad primum testimonium res­
pondetur mirum esse, quod vir doctus illo
utatur : nam in eo aperte docet nostram
sententiam constituendo influxum Christi
erga Angelos solum secundum gratiam
accidentalem, ut constat legendo integram
responsionem. Jd quintum, inquit, dicen­
dum, quod Christus non solum secundum ditinam naturam, sed etiam secundum huma­
nam est Angelorum caput·: quia eos illuminat
secundum humanam naturam, ut dicit Dionys. 7, cap. de divinis nom. Unde ad Colos­
seus, 2, dicitur, quod ipse est caput omnis
principatus, et potestatis. Et ab his verbis,
quæ omisit Godoi, incipiunt ea, quæ ipse
allegat, Sed humanitas Christi aliter se habet
ad Angelos, etc., quorum proinde sensus re­
fertur ad praecedentia, et currit dependenter ab illis. Admittit itaque D. Thom,
influxum Christi, qui præcise sit illumina­
tionis : et de hoc merito dicit; quod non
est ut finis Incarnationis, sed ut Incarnatio­
nem consequens : quia hunc influxum non
exhibuit Christus nisi post Incarnationem
exeeutam, et circa ea, quæ ad hominum re­
medium pertinuerunt. Unde allegatum tes­
timonium regerendum erit in opponentem :
nam D. Thom. eo loco statuit influxum
Christi in Angelis : sed non constituit
alium quam illuminationis, et qui ad mys­
terium Incarnationis consequatur : ergo ex
sententia S. Doctoris hic, et non alius ad­
mitti debet. Et certo si influxus meritorius
circa habitualem gratiam esset de mente
D. Tbomæ, qua ratione opus habuit recur­
rendi ad illuminationem, nulla facta men­
tione de merito? Si namque oppositum cum
Adversariis teneret, minus recte illud subticuisset : quandoquidem influxus merito­
rius in gratiam habitualem utilior foret An­
gelis, dignior Christo, et absolute præstan·»
lior. Admisso itaque integro testimonio ne­
gamus consequentiam ex eo deductam ;
quia illegitima est, et S. Doctori contraria.

251

ΙόΟ, Difficilius est secundum testimo­ Secoodtnn
nium, sed quod ab ipso etiam objiciente regeritur
explicari debeat : ipse namque ex præmis- in obji­
sis D. Thom. concludi censet, quod meri- cientem.
'
tum Christi sit causa omnium gratiarum,
quæ sunt, vel fuerunt in singulis creaturis
intellectualibus. Id vero salvari nequit
juxta ejus opinionem : nam juxta ipsius
sententiam omnes illi eflectus. qui essen­
tialiter respexerunt Christum ut futurum,
et quibus essentialiter repugnavit sequi
post Christi meritum, nec de facto fuerunt,
nec divinitus esse potuerunt præmium me­
ritorum Christi : implicat enim præmium,
cui essentialiter repugnet sequi in exeeu­
tione post meritum ; cum connaturale me­
rito sit antecedere in exeeutione præmium ;
et implicatorium sit alicui essentialiter re­
pugnare, quod connaturaliter convenit.
Quo discursu recte colligit Christum non
meruisse actus fidei, et spei, quibus an­
tiqui Patres crediderunt, et speraverunt
Christum venturum : probat etiam non
meruisse Virgini dignitatem, quod ex ipsa
nasceretur, ut ex doctrina ipsius Godoi
designatis ejus locis, expendimus disp. 7,
dub. 4, § 5. En qualiter obligatur conce­
dere non omnem gratiam, quæ aliquando
habuit esse in aliqua creatura intellectuali,
processisse ex efficientia meritoria gratiæ Christi. Unde opus habet propositio­
nem D. Thom. Plenitudo gratis, quæ est
in Christo, est causa omnium gratiarum,
quæ sunt omnibus intellectualibus creaturis,
aliter exponere, ac intenderat contra nos.
Ubi autem aliquam limitationem adhibue­
rit; eadem nobis proderit ad declinandum
vim allegati testimonii, et infringendum
objicientis intentionem.
Quod ut alii præstarent, varias adhibue­ Diversa)
runt responsiones, sed plane insufficientes. explicatiooes
Nam quod aliqui dixerunt sententiam hoc icsufliloco traditam revocatam fuisse a D. Thom. cientes.
in locis § 1, relatis; admittendum non est :
quia nec S. Doctor meminit hujus retrac­
tationis, ut alias solet; nec in ejus dictis
est ulla contradictio, quæ inducendam
persuadeat, ut infra ostendemus. Quod vero
alii dicunt S. Doctorem hoc loco non ob­
servasse rigorem Scholasticum, sed more
interpretum, aut concionatorum hyperbolice locutum fuisse, minus admitti valet ;
alias ex nullis Commentariis, quibus S.
Doctor Scripturam explicuit aliquod effi­
cax argumentum desumere possemus :
quod est falsum, et contra communem
usum, et ipsi D. Thomæ aliqualiter inju-

I

Μ

252
?

•

-

λ

»·

; * À&-

Λ

DE INCARNATIONE

riosum. Quod autem aliqui restringunt
resolutionem ad influxum illum adeo uni­
versalem. in solo tamen genere causæ
finalis, vim manifestam infert ipsi textui,
in quo D. Thom. profitetur se agere de
influxu effieientiæ, ut constat ex illis ver­
bis : Nola quod hæc propositio, De, ali­
quando quidem denotat efficientiam, seu ori­
ginalem causam, sicut cum dicitur, radius
est, vel procedit de sole : et hoc. modo denotat
in Christo efficientiam graliæ. Quud praete­
rea aliqui dicunt D. Thom. solum inten­
dere. quod Christus influat in omnibus
subjectis gratiam, non tamen determinate
habitualem, et justificantem, sed vel banc,
ut in nobis contingit, vel accidentalem, ut
in Angelis; non cohæret cum assertione
universali D. Thom. Plenitudo graliæ, quæ
est in Christo, est causa omnium gratiarum,
quæ sunt in omnibus intellectualibus creatu­
ris : nam gratia habitualis Anuelo-um
aliqua gratia est, debetque sub præmissa assertione contineri. Denique quod
dicunt aliqui D. Thomam non loqui de
influxu meritorio, sed de influxu effectivo
physico, et instrumentait, non pœnitus
cohæret propositionibus S. Doctoris : quia
ipse, ut immediate vidimus, comprehen­
dit omnes gratias, et pro omnibus subjec­
tis : et tamen Christus non influxit instrumentaliter physice gratiam in Angelis,
nec in Patribus antiquis : non enim potuit
physice instrumentaliter influere, prius- [
quam in se physice existeret. ut ostendi- i
mus disp. 23, dub. 4, num. 40. Ergo vel j
falsa est propositio universalis D. Thom. I
vel non est inteliigenda de influxu physico |
instrumentait, sed de alia causalitate, quæ :
alia non videtur esse, quam meritoria.
'
Lcgitj141. Omissis itaque his responsionibus,
D.Thotn. qua falsis, et qua insufficientibus, post setensus, dulam prædicti loci lectionem, et consi- i
derationem censemus D. Thom. loqui de
influxu, qui ad gratiam Angelorum se ex­
tenderit, et ad omnem in aliis subjectis
gratiam. Sed tamen non loquitur de in­
fluxu morali meritorio, nec loquitur de
influxu physico instrumentait : sed loqui­
tur de influxu effectivo principali, qui in
ordine ad omnem gratiam competit soli
homini Christo, non quidem ut homo, sed
ut Deus est. Unde eodem modo accipimus
verba D. Thom. quo supra exposuimus
verba P. N. Cyrilli : sunt enim prorsus
similia, ut singula singulis conferens fa­
cile deprehendet. Fundamentum autem
non aliunde sumimus, quam ex loco ipso,

in quo sensus hic evidenter adesse nobis
videtur. Ait enim S. Doctor : Esi eliam
plenitudo efficientur, el effluenti*. quæ soli
homini Christo competit quasi auctori gratur. Sic enim Beata I irgo redundavit gratiam
in nos, ut tamen auctrix gratia· nequaquam
essel. Et post pauca : Et ergo Evangelista
hanc singularem plenitudinem redundanti^
et efficientia- de Christo ostenderet, dicit, De
plenitudine ejus omnes accepimus, scilicet
omnes Apostoli, el Patriarcha.·, et PropDelx, el
justi, qui fuerunt, sunt, et erunt, el etiam om­
nes Angeli. Nota, quod h.rc propositio. De,
aliquando quidem denotat efficientiam, seu
originalem causam, sicut cum dicitur, radius
est, ve! procedit de sole. Et hoc modo denotat
in Christo efficientiam gratia-, seu aucto­
ritatem : quia plenitudo graliæ, quæ est in
Christo, est causa omnium gratiarum, quæ
sunt in omnibus intellectualibus creaturis.
Quo loco observandum est S. Doctorem
uno, secundo, et tertio verbo manifeste
significare, quod agit de plenitudine, et
efficientia gratiæ, quæ convenit Christo, ut
ejus auctori, ut liquet ex illis, Soli ho­
mini Christo competit quasi auctori gratiæ :
et ex illis : Beata Virgo nequaquam esi
auctrix gratiæ : et denique ex illis : De­
notat in Christo esse efficientiam gratiæ, seu
auctoritatem. Christum autem esse aucto­
rem gratiæ, sive habere auctoritatem effi­
ciendi gratiam minime significat influxum
præcise meritorium, qui nunquam est ab
auctore, sive primo principio alicujus effec­
tus : sed significat influxum physicum,
immediatum, et effectivum per modum
causæ principalis : sicut (quod est D.
Thom. exemplum) sol influit in radium
ab eo procedentem. Porro Christus non
est causa physica principalis gratiæ, in
quantum homo, sed solum in quantum
Deus, ut docent communiter Theologi, et
ostendimus disp. 23, dub. 3. Unde quod
D. Thom. eo loco affirmat de influxu
Christi in omnes, et singulas gratas om­
nium, et singularum creaturarum, quæ
fuerunt, sunt, et erunt, verissimum qui­
dem est: sed quod non convenit Christo ul
hommi, nec ut causæ meritoriæ; sed qua­
tenus Deus est, et influit physice princi­
paliter in gratiam. Quod evidenter consta­
bit, si statuamus, quod apud S. Doctorem
idem est Christum influere auctoritate,
sive per modum auctoris, ac influere phy­
sice principaliter, ut Deum Id vero non
aliunde, quam ex ipso demonstramus :
i nam infra quæst. 64, art. 3, inquit :
Dicendum,

I

DISP. XXVIII, DUB. X.
Dicendum, quod interiorem sacramentorum
efftclum (nempe gratiam) operatur Chris­
lus, el secundum quod est Deus, el secun­
dum quod est homo : aliter tamen, cl aliter.
Nam secundum quod est Deus, operatur in
sacramentis per auctoritatem : secundum au­
tem quod est homo, operatur ad interiores
effectus sacramentorum meritorie, el efficien­
ter, sed inslrumentalilcr. Et art. imme­
diate sequenti ait: Dicendum, quod Chris­
tus in sacramentis habuit duplicem potestatem.
Unam auctoritatis, quæ competit ei. secundum
quod Deus : et talis potestas nulli creaturae
potuit communicari, sicut nec divina essen­
tia. Aliam potestatem habuit excellentiae, quæ
competit ei secundum quod homo. El talem
potestatem potuit ministris communicare etc.
Quæ duo testimonia si cum priori nobis
objecto conferuntur, liquidam omnino red­
dunt ejus sententiam, nempe GhrisUm
induere in omnem gratiam auctoritative,
el principaliter physice ut Deum : quod
nihil habet contrarium nostræ assertioni,
nec in quo faveat oppositae. Sed dum hu­
jus patroni contrarium supposuerunt, et
aliqui ex nostris illud indiscrete admise­
runt, vires addiderunt difficultati, quibus
in re destituitur.

s
Satisfit argwnenlis ejusdem opinionis.

142. Expediti ab auctoritatis momentis,
qu® possunt esse in hac materia præcipua,
facilius occurremus motivis e ratione, quæ
Adversarii non omittunt. Arguitur ergo
quarto: nam Christo attribui debet omnis
perfectio possibilis , nisi oppositum sit
revelatum, vel ex revelatis efficaciter coligatur : sed quod Christus fuerit causa
meritoria influens in Angelis gratiam habi­
tualem, et essentialem gloriam, est quædam perfectio absolute possibilis, cujus
oppositum nec ex revelatis constat, nec ex
illis efficaciter colligitur : ergo asserendum
est Christum meruisse Angelis gratiam, et
gloriam hujusmodi. Major constat , et
minor non aliter probatur a Godoi, quam
dissolvendo motiva aliqua, quæ in con­
trarium afferri solent.
Cafe,
Confirmatur : quia prædestinatio, et mew
* rita Christi præcesserunt in mente divina
prædestinationem Angelorum, atque ideo
omnes ejus effectus, inter quos gratia, et
gloria præcipue recensentur : sed hac
prioritate supposita, nulla est ratio, quare

253

Christus non meruerit Angelis gratiam, el
gloriam : ergo Christus de facto meruit
Angelis talia bona. Major constat ex dictis
disp. 2, dub. 1, § 5, et 6, ubi statuimus
Christum redemptorem fuisse intentum ut
finem cujus gratia omnium aliarum rerum :
quare omnes alias præcessit in genere
causæ finalis, sicut finis præcedit ea, quæ
sunt ad finem : eruo praedestinatio, et me­
rita Christi praecesserunt in mente divina
praedestinationem Angelorum, et omnes
ejus effectus. Eo vel maxime, quod Chris­
tus est primus omnium prædestinatorum
juxta illud Ps. 39 : In capite (id est, in
principio) libri scriptum est de me, ut
facerem voluntatem tuam : id vero salvari
nequit, nisi consequenter dicatur prædestinationem Christi fuisse priorem in mente
divina prædeslinatione Angelorum. Minor
autem probatur; tum, quia primum in
unoquoque genere est causa cæterorum :
ergo si praedestinatio Christi est prima
comparative ad prædestinationem Angelo­
rum ; oportuit, quod in eam passive accep­
tam, sive in ejus effectus iuflueret : quod
aptius piæstare non potuit, quam per me­
ritum. Tum etiam quia si decuit, quod
Christus ob suam dignitatem esset primus
in mente divina; pariter decuit, quod ejus
gratia, et meritum fuerint priora, habuerintque causalitatem supra et gratiam,
et meritum in omnibus aliis reperta. Tum
denique nam eo ipso, quod Deus prius
viderit merita Christi, non potuit non ab
illis moveri ad prædestinationem eorum,,
quos elegit : ergo sicut hac ratione prædestinavit homines ex meritis Christi, sic etiam
ex eisdem prædestinavit Angelos.
Ad argumentum respondetur majorem
non esse certam, nisi major illa perfectio
possibilis sit necessaria, vel conducens ad
finem redemptionis nostræ, penes quem
attendi debent ea, quæ Christus habuit, ut
jam alibi observavimus disp. 15 , dub.
unico num. 11. Et ipse Godoi, cujus est
hoc argumentum, affirmat Christum per
scientiam infusam potuisse cognoscere
omnes creaturas possibiles collective in se
ipsis : et tamen negat, quod omnes illas
de facto cognoverit, ut constat ex his, quæ
docet disp. 35, § 10, num. 236. Et simili­
ter versans præsentem difficultatem disp.
supra cit. num. 38, fatetur merita Christi
potuisse prodesse Angelis cum æquali
efficacia, qua prosunt hominibus : et tamen
de facto res aliter se habuit; cum ulterio­
res effectus gignant in nobis, præsertim

ί

Ps. 30.

&

Occurri­
tur
argu­
mento.
•I '

»

254

Diluitur
toniirnjaiio.

DE INCARNATIONE.

quantum ad reparationem. sive redemptio­
vela prædestinatione Christi, qui pro ejus
nem a peccato. Praetermissa autem majori,
remedio decretus fuit. Cum quo tamen cone.'amus minorem : nam esto sit Christo
hæret Angelos cum aliis rebus Univorsi
absolute possibilis illa dignitas, (quod plo­
ordinatos fuisse ad Christum sicut ad finem .*
res, ct nobiles Thomistæ negant. supposito
quod solum fundat dependentiam eorum
ordine decretorum, quæ in praedestina­
ab illo in genere causæ finalis, non tamen
tione Christi pro remedio peccati interve­
sicut a redemptore suo, vel sicut a Salvatore
nerunt), nihilominus oppositum est revela­ per merilum. Prævisi etiam sunt habituri
tum. ut constat ex testimoniis Scripturæ,
per Christum aliquas illuminationes, ct
quæ îj ‘2, allegavimus, adjuncta etiam satis
gaudia accidentalia : eo quod eidem erant
communi intellicentia Sanctorum. Ad
inservituri in salutis ministerio, sive in
quod opus non est assertionem nostram
hominum custodia.
esse evidenter revelatam, nec colligi evi­
Juxta quam doctrinam major confirma­
denter ex revelatis : alias opposita non
tionis solum verificatur de praecedentia in
esset opinio, sed hæresis, aut error in
genere causæ finalis ; et quantum ad me­
fide: quo’, minime dicimus. Sei sufficit
ritum aliquorum accidentalium, secus vero
esse probabiliter revelatam cum eo excessu,
de præcedentia in genere causæ meritoraæ
ut quantum ad hoc longe superet contra­
comparative ae praedestinationem Angelo­
riam. Id vero ita se habere satis constat ex rum quantum ad substantiam. Necamplius
supra dictis, quin opus sit addere. Et hoc probant inductæ pro majori probationes :
modo se gerit ipse Godoi, et se serunt com­ non enim admittimus, quod prædestinatio
muniter Thomistæ, et alii Theologi, quando Christi fuerit prior prædestinatione Angelo­
contra Scotum ostendunt Christum ventu­
rum in omni generc, sed solum in genere
rum non fuisse, si Adimus non peccaret;
causæ finalis, et quantum ad aliquas acci­
id namque non aliter (sed quidem optime)
dentales Angelorum perfectiones. Qua dis­
ostendunt quam juxta doctrinam Scripturæ,
tinctione praemissa, negamus minorem. Ad
et Patrum : non quia id evidenter asserat cujus primam probationem dicendum est
Scriptura, vel quia ex Scriptura evidenter primum in unoquoque genere esse causam
colligatur : (alioquin sententia Scoti esset aliorum, non quidem in omni genere, sed
hæretica. vel erronea', : sed quia assertio
in genere determinato causæ exemplaris,
Thomistica longe probabilius deducitur ex
aut etiam finalis : sic enim homo est per­
Scriptura, quam ejus contraria, et altius
fectissimus, et primus omnium animalium,
fundamentum habet in doctrina Sanctorum.
quæ tamen non efficit : et albedo est prima
Quod etiam in præsenti difficultate proporinter colores, quos nilnlominusnon produ­
tionabiliter contingit. Recolantur, quæ di­
cit. Sufficit itaque esse causam al orum per
ximus disp. '2, dub. 1.
modum mensurae, exemplaris, aut finis.
IÎ3. Ad confirmationem respondemus
Quare quod Christus fuerit primus prædestiex dictis loco immediate cit. prædestinanatorumcomparativeetiamad Angelos, non
tionem Christi ita fuisse primam omnium,
probat fuisse determinate causam merito­
quod tamen connexionem habuerit cum
riam prædestinationis eorum, sed ad sum­
peccato originali sicut cum ifiateria des­ mum fuisse causam exemplarem, aut fina­
truenda : unde Christus non aliter de facto
lem, ut magis constabit ex infra dicendis
intentus, et decretus est nisi dependentor quæst. 24, art. 3, ubi de primatu praedesti­
a remedio talis peccati in genere causæ
nationis Christi dicemus. Undead secundam
materialis. Prædestinatio autem Angelo­
probationem dicendum est. quod sicut de­
rum nuilam cum illo connexionem habuit cuit Christum praevideri pro priori ad Ange­
quantum ad substantiam. Cujus signum est los, non tamen tanquam causam eorum effi­
peccatum Angelorum praevisum fuisse pro cientem, sed solum ut causam finalem, aut
priori ad peccatum originale; siquidem
exemplarem : sic decuit, quod Christi gra­
primum hominis peccatum fuit ex invidia,
tia, et meritum praeviderentur pro priori
et suggestione dæmonis. Non sunt autem
ad gratiam, et meritum Angelorum : ei
prævisi Angeli reprobi antecedenteradelec­ quo non infertur meritum Christi influxisse
tionem aliorum; sed vice versa Deus eli­ meritorie in gratiam, aut meritum Angelo­
gendo efficaciter aliquos, alios exclusit a
rum, sed solum exemplariter, et finaliter.
regno. Id vero minime contingeret, si Ange­
Ad lertiam respondetur negando antece­
lorum prædestinatio quoad substantiam ha­ dens : nam Deus praevisis meritis Christi
buisset, dependentiam a peccato originali,
non est necessario motus ad aliquorum prae­
destinationem,

DISP. XXVIII, DUB. X. .
destinationem, sod potuit ex vi illorum
nullum prædestinare, vol ob defectum pact!
cum Christo juxta doctrinam traditam
disp. !, dub. 8, vel ob defectum applica­
tionis Christi ad determinata supposita
juxta superius dicta in hac disp. duh. 3, tj 3.
Sicut ergo pnevisis meritis Christi potuit
Daus nullum prædestinare ; sic etiam ox
divina dispositione, ct applicatione Christi,
qui non venit propter Angelos, sed propter
(nos homines), factum est, quod merita
. Christi induxerint in prædestinationem eo­
rum hominum, qui electi sunt ; et non in­
fluxerint in prædestinationem Angelorum;
sed hæc ordinata fuit a Deo independenter
ab ejus influxu. Quod autem ita factum
fuerit,innotescit nobis ex testimoniis Scrip­
ture, et doctrina Sanctorum, ut expendi­
mus § 1 et 2, præsertim cum Christus, qui
omne meritum morte complevit, non fuerit
mortuus pro Angelis, ut § 3 ponderavi­
mus, et adversarii fatentur.
|Qiîiiid (44. Arguitur quinto : nam de ratione
capitis est induere vitam in membris, vel
corporalem, vel spiritualem juxta diversas
capitis, et membrorum conditiones : sed
Christus est caput spirituale Angelorum,
:
qui membra sunt spiritualia ut statuimus
disp. 16, dub. 5 ; ergo Christus influit in
Angelis vitam spiritualem, quæ non aliaest,
quam gratia sanctificans : hanc igitur ipsis
meruit, ac subinde et gloriam eisdem correspondentem.
^!i r· Respondetur distinguendo majorem, illamque admittendo quantum ad influxum
alicujus vitæ vel substantialis, aut essentia­
lis, vel præcise accidentalis : sed neganda
est, si intelligatur necessario de vita subs­
tantiali, et essentiali determinate. Nam
de ratione capitis mystici non est hanc vi­
tam determinate influere; sed vel istam,
vel illam. Quod necessario debent admittere
Adversarii, qui cum communi sententia a
nobis proposita disp. 1G, dub. 3, g 1, af­
firmant Christum esse caput morale in actu
omnium habentium fidem theologicam, lif
cetin peccato existant : et tamen in præf
dictis hominibus non influit actu gratiam
.
sanctificantem, ut ex ipsis terminis liquet,
i
Caput etiam naturale non communicat
membris substantialem, sive essentialem
vitam : sola namque anima est, quæ mem­
bra substantialiter viva constituit commu­
nicando seipsam ; sed præ.lictum caput so­
lum præstat membris vitam accidentalem,
consistentem in virtute, et motu, sive ope­
ratione, quæ derivantur ab ipso. Quare ex

255

eo, quod Christus sit caput Angelorum ;
non colligitur, quod eis influat gratiam
sanctificantem. Eo vel maxime, quod in­
fluxus capitis in membra debet esse juxta
diversam eorum exigentiam : homo autem,
qui supponcbattlt lapsus, et mortuus, in­
diguit gratia sanctificante sive substantiali
vita ; quam proinde ipsi Christus meruit :
sed Angelus non habuithanc indigentiam;
quare non accepit ex meritorio Christi in­
fluxu prædictam gratiam, sive spiritualem
vitam, sed ad summum vitam aliquam ac­
cidentalem consistentem in quibusdam il­
luminationibus, et gaudiis circa horninum
salutem, cui minisleriaiiter deservinnt : de
quo infra.
Nec refert, si opponas caput eo modo Objecesse tale in ordine ad membra, quo in ip- ll°'
sis influit : sed Christus non minus est ca­
put Angelorum, quam hominum : ergo
non minus influit in eis, ac in istis : cum
igitur hominibus communicet meritorie
gratia habitualem ; sequitur, quod eundem
effectum causet in Angelis. Id, inquam, Dcpellinon refert : nam in primis caput naturale tar*
dicitur absolute tale comparative ad mem­
bra; quibus tamen solum communicat vi­
tam accidentalem , ut proxime vidimus.
Sed quidquid sit de veritate majoris, mi­
nor distinguenda est : nam licet Christus
sit caput hominum, et Angelorum; non
tamen eodem modo, sed diverso; unde ne­
gamus absolute utramque consequentiam.
Nam etsi Christus sit absolute Angelorum
caput; non tamen ita proprie sicut ho­
minum. Ut enim alias differentias omit­
tamus , Christus respectu hominum est
caput homogeneum ob convenientiam in
eadem natura specifica : quod tamen non
habet respectu Angelorum ob oppositam .
rationem. Ex qua differentia provenit,
quod homines dicantur pueri, et fratres
Christi; non autem Angeli. Unde cum
juxta doctrinam Apostoli allegatam num.
127, qui sanctificat, et qui sanctificantur,
conveniant in eadem specifica natura hu­
mana ; satis efficaciter.deducitur Christum
suo merito sanctificasse quidem homines,
non autem Angelos, ut eo loco ponderavi­
mus. Unde D. Thom. similem difficulta- D-Tbom.
tem versans dixit in quæst. 29, de Verit.
art. 4, ad 5 : Chrislus non solum secundum
divinam naturam, sed etiam secundum hu­
manam esi Angelorum caput : quia eos il­
luminai secundum humanam naturam (nec
alium influxum substantialem admitti), ut
Dionys. dicit. 7, cap. de divinis nominibus :

256

DE INCARNATIONE.

unde ad Cidwrnx 2. quod ipse est caput om­
nis princir dus. et potestatis. Sed tam^n hu­
manitas Christi aliter se habet ad Angelas,
quam ad homines quantum ad duo (supe­
raddenda præmissæ jam differentiæ de in­
fluxu mere accidentali, sive quantum ad
illuminationes præcise) Primo quantum ad
naturx conformitaiem, per quam est in ea­
dem specie cum hominibus, non autem cum
Angelis. Secundo quantum ad finem Incarna­
tionis. quot quidem principaliter facta est
propter hominum liberationem a peccato : et
sic humanitas Christi ordinatur ad influen­
tiam, quam facit in homines sicut ad finem
intentum. Influxus autem in Angelos non est
ut finis Incarnationis, sed ut Incarnationem
consequens. Quæ satis declarant Christum
valde aliter esse hominis caput,· ac An­
geli ; quamvis caput utriusque absolute di­
catur.
Sar?o-°'
-^r?u^ur
* nam Angeli in via
Hientum. habuerunt fidem Christi : ergo justificati
sunt per fidem Christi : ergo gratiam ha­
buerunt ex meritis ejus. Antecedens pro­
batur : nam cum Christus decretus fuerit I
finis Angelorum, et omnium rerum: decuit Angelos cognoscere hujusmodi finem :
in via autem illum cognoscere non potue­
runt nisi per fidem : ergo Angeli in via
habuerunt fidem Christi. Unde, prima con­
sequentia suadelur : quoniam Angeli jus­
tificati sunt more adultorum, et dependen­
ter a fide, quam exercuerunt in via : ergo
si fidem Christi habuerunt, per eamdem
justificati sunt. Secunda etiam ostenditur : i
tum quia causa dispositionis ad aliquam
formam est etiam causa ejusdem formæ :
ergo si Angeli justificati sunt per fidem '
Christi sicut per dispositionem, ut osten- '
sum est: sequitur quod habuerint gratiam
ex Christi influxu. Tum etiam quia eo
ipso, quod Angeli habuerint in via fidem
Christi, aliquem gradum gloriæ meruerunt '
per talem fidem : ergo aliquis gradus glo­
riæ in eis participatur ex causalitate
Christi : quod fieri non potuit, quin Chris­
tus eisdem meruerit aliquem gratiæ gra­
dum, cui correspondent gloria illa.
Diluitur. Respondetur hoc argumentum in multis
deficere : cujus debilitas satis ostenditur
ex eo, quod Adamus in statu innocentiæ
habuit notitiam Christi venturi per fidem ;
et tamen Adamus non habuit fidem, nec
gratiam in illo statu ex meritis Christi,
sed ex alia providentia, ut constat ex dic­
tis disp. 16. dub. 4. [er totum, et specia­
liter num. 62. Quare nec ex eo, quod An-

I geins in via habuerit fidem Christi, sequitur
illam habuisse, aut justificatum fuisse ex
meritis Christi. Sed ad singulas argumenti
propositiones descendendo, antecedens in
primis est incertum : nam cum Incarna­
tionis mysterium non fuerit ordinatum ad
salutem Angelorum, ut ex supra dictis
constat, non oportuit Angelos justificari
per fidem illius, sed aliorum mysteriorum.
Idque non obscure colligitur ex Apostol. I,
ad Corint 2, ad Ephes. 3, et ad Colos­
seos. 1, ubi hoc mysterium vocat abscon­
ditum a sæculis. Quod autem Christus fue­
rit decretus finis Angelorum, oppositum
non probat : nam cum prædictus finis fue­
rit extrinsecus, et. omnino accidentaliter
adjectus, opus non fuit Angelos prædic­
tum finem cognoscere : sed satis illis fuit
credere Deum ultimum finem, qui talis
est ex natura rei in ordine tam naturæ,
quam gratiæ. Qua doctrina supposita
corruunt omnes consequentiæ ex illo an­
tecedenti deductæ, ut facile consideranti
constabit. Sed aliter potest etiam dilui
difficultas distinguendo antecedens , illudque admitten o in hoc sensu, quod
Angeli in via habuerint fidem Christi præ­
cise ut finis rerum, et consummatoris glo­
riæ : sed negandum est, si intelligatur eo
sensu quod crediderint Christum Salvato­
rem eorum, sive merentem eis gratiam
habitualem : res enim aliter se habuit, ut
ostensum est, ac ideo non potuit esse fidei
objectum . Cognoverunt itaque Angeli
Christum futurum Deum, et hominem, et
pro sua dignitate habiturum rationem finis
intermedii omnium creaturarum, et etiam
munus capitis influentis aliquo modo ia
creaturas rationales : crediderunt etiam
(quo ; permitti potest), futurum redempto­
rem hominum per passionem, et mortem :
hæc enim Deus decreverat, et forte eis re­
velavit. Sed minime crediderunt Christum
futurum ipsorum Salvatorem, dependenter
a cujus meritis reciperent gratiam : quia
Deus nec id statuerat, nec ipsis poterat
revelare. Unde prima consequentia ad­
mitti valet absolute, nempe Angelos justi­
ficatos fuisse per fidem Christi, sicut et
aliorum mysteriorum, quæ crediderunt;
sed tamen in sensu jam præmisso, quod
justificati fuerint per fidem Christi ut finis,
et objecti crediti; non tamen ut Salvato­
ris eorum. Unde secunda consequentia,
quod habuerint gratiam ex meritis Christi,
omnino negari debet, utpole tanquam -pæI nitus illegitima : quia sicut non credide­
runt

DISP. XXVIII, DUB. X.
runt merita Christi ois profutura quantum
ad gratiam substantialem; sic nec ista pro­
venit ipsis ex meritorio Chritti influxu.
Quemadmodum atque in eodem sensu po­
tuerunt cognoscere per fidem merita B.
Virginis, et aliorum Sanctorum sicut quod­
dam objectum sibi revelatum; quin indo
vel apparenter colligatur B. Virginem, et
alios Sanctos meruisse Angelis primam
gratiam. Undo cessant . prædîctæ conse­
quenti® probationes : nam ad primum
respondetur Christum non meruisse fidem,
qua ipsum crediderunt, ac perinde nec gra­
tiam infusam dependenter ab ea. Ad se­
cundum respondendum est eo modo, quod
cum illa fides non fuerit ex meritis Christi ;
nec ex prædictis meritis fuit gradus gloriæ
tali fidei retributus. Quæ omnia declarari
possunt exemplo supra præmisso fidei
Christi, quam habuit Adamus in statu in­
nocentiæ, et tamen non fuit ex meritis
Christi.
B-phu. 146. Sed insistes : nam ex præmissa
responsione constat fidem, et gratiam An­
gelorum habuisse dependentiam a Christo,
et ejus meritis in genere causæ finalis,
siquidem ordinatæ sunt ad Christum re­
demptorem sicut ad finem : sed hoc sufficit,
ut Christus dicatur meruisse fidem, et
gratiam Angelorum : ergo ita asserendum
est. Probatur : merita Christi non influxe­
runt in gratiam antiquis Patribus datam
in genere causæ efficientis, sed in genere
causæ finalis, ut constat ex dictis disp. 7,
dub. 4, et tamen Christus meruit gratiam
antiquorum, in eamque meritorie influxit,
utco loco observavimus 11; ergo pariter ut
Christus dicatur meruisse Angelis gratiam ,
sufficit, quod Christi merita per modum
finis in eam influxerint, sive, et in idem
redit, quod Angeli receperint gratiam depenter a meritis Christi in genere causæ
finalis.
S
Respondetur negando minorem. Cujus
probationem jam diluimus loco citato
num. 133, et 136. Et juxta doctrinam ibi
traditam concessis præmissis, negamus conI
sequentiam. Disparitas autem est, quod
licet meritum Christi non influxerit in
gratiam Angelorum, nec in gratiam anti­
quis datam in genere causæ efficientis phy­
sice, vel moraliler, sed solum in genere
causæ finalis ; nihilominus longe aliter se
habuit ad Angelos, et eorum gratiam, ac
ad antiquos, et gratiam illorum. Nam res­
pectu Angelorum sic ob suam excellentiam,
el eminentiam ordinis habuit rationem
Sabnanl. Curs. Iheolog. loin. XVI.

finis, quod nihilominus nullo modo habuit
rationem meriti, aut pretii pro eorum vel
liberatione, aut justificatione : sicut ab
effectu satis constat ; cum Christus in
exeeutione mortuus non fuerit pro Ange­
lis, sive ad Angelos liberandos, sive ad com­
parandum ipsis justiciam, ut constat ex
dictis § 3. Cæterum respectu antiquorum
quamvis meritum Christi non influxerit effi­
cienter physice, vel moraliter, ob defectum
scilicet existentiæ, quæ est conditio indispensabiliter requisita ad illud genus influ­
xus; et propterea modus influendi prius­
quam meritum Christi fuerit in se, solum
pertinuerit ad genus causæ finalis, ad quam
spectat influere non prout in re, sed prout
in intentione : nihilominus in hoc eodem
genere respiciebatur a Deo ut meritum, et
pretium intentatum, et suo tempore sol­
vendum pro hominum salute : sicut ali­
quando, nempe Christo existente, et pro
hominibus moriente, solutum est. Et quia
ad liberationem captivi de materiali se
habet, quod pretium solvatur ante liberta­
tem datam, vel quod detur libertas ob
pretium postea solvendum : (utroque enim
modo perficitur idem contractus, ut in
humanis liquet), propterea cum omni pro­
prietate verificatur Christum redemisse
antiquos, causasseqne in eis gratiam libe­
rationis. Quod satis superque est, ut dica­
tur prædictam gratiam meruisse : quamvis
tale meritum, antequam in re existeret,
solum influxerit ut pretium pro hominum
redemptione intentatum, influxu pertinente
ad genus causæ finalis; in re autem posi­
tum concurrerit tanquam pretium actu
solutum, et negotium redemptionis undequaque complens. Quare licet Angeli, et
antiqui respexerint meritum Christi, aut
potius Christum redemptorem tanquam fi­
nem ; tamen Angeli respexerunt prædictum
meritum non ut pretium pro ipsis, sed pro
hominibus; et similiter respexerunt Chris­
tum ut Salvatorem non quidem eorum, sed
hominum. Cæterum homines habuerunt
in sua justificatione dependentiam a merito
Christi sicut a pretio pro eis solvendo, et
respiciebant Christum futurum ut proprium
Salvatorem. In cujus diflerentiæ signum
Angeli antecedenter ad Christum conse­
cuti sunt primam, et secundam salutem,
nempe gratiam, et gloriam; quia videlicet
hæc habuerunt independeuter a meri­
torio ipsius influxu. Sed antiqui quamvis
ante Christum habuerint gratiam, sic exi­
gente eorum promotione ad supernaluraleiu

17

■I

258

DE INCARNATIONI·:.

finem : tamen non habuerunt gratiam con­
summatam antecedenter ad illum : non
enim glorificali sunt, priusquam Christus
subierit mortem pro ipsis : decuit enim,
quod non sequerentur perfectam omnino
libertatem, nisi soluto in re pretio, cujus
intuitu ceperant liberari. Reliqua videan­
tur loco cit. ubi de hac re late disserui­
mus.
St’P'.i147. Arguitur septimo, (et potest esse
mum «r[gümra- replica contra praecedentem doctrinam) :
tom.
quia si ea quibus probavimus Christum
non meruisse Angelis habitualem gratiam,
cl essentialem gloriam aliquid valent ; se­
quitur, quod nec illis meruerit illumina­
tiones, et gaudia accidentalia : consequens
est falsum : ergo et antecedens. Sequela
ostenditur : nam probamus Christum non
meruisse. Angelis gratiam, et gloriam, quia
Christus mortuus non fuit, ut Angeli præ­
dicta bona consequerentur : sed nec mor­
tuus est, ut assequerentur illuminationes,
et gaudia accidentalia : ergo nec hujusmodi
bona Angelis meruit. Falsi tas vero conse­
quentis probatur : quoniam de ratione
capitis moralis est influere aliquam perfec­
tionem in membris ; sed Christus est caput
morale Angelorum, et juxta nostram sen­
tentiam non influit in Angelis habitualem
gratiam, et habitualem gloriam : ergo in­
fluere saltem debuit illuminationes aliquas,
et gaudia accidentalia : atque ideo falsum
est quod ista bona Angelis non meruerit.
Prima
Huic argumento, cujus difficultatem su­
respon­
pra jam attigimus num. 132, dupliciter
sio.
Gonet. responderi potest. Primo cum Gonet disp.
cit. num. 54, negando sequelam : nam
Christus vere meruit Angelis illuminatio­
nes, et gaudia, quæ in ipsis influit. Potestque id suaderi : tum ex eo, quod illa, quæ
expendimus contra meritum gratiæ, et
gloriæ essentialis, non videntur convincere
contra meritum alicujus boni, aut præmii
accidentalis supponentis Angelos simplici­
ter salvos independenter a merito Christi,
uteo loco ponderavimus. Tum quia testi­
monia Scripturae, et Sanctorum referri
queunt ad bonum simpliciter tale, cujusmodi sunt habitualis gratia, et essentialis
gloria : sed opus non esi illa extendere ad
præmia accidentalia, et secundum quid. Ad
sequelæ autem probationem respondeiur
concedendo praemissas: et negando conse­
quentiam ob non obscuram disparitatem :
nam cum bona accidentalia, de quibus pro­
cedit argumentum, sint talia scundum quid,
et supponant Angelos simpliciter salvos; ex

eo, quod Christus sua morte illis acquisie­
rit prædicta bona, non sequitur, quod di­
cendus sit absoluto mortuus pro Angelis ;
sed solum cum addito, videlicet in ordino
ad prædicta bona, quæ Christus primario
morions pro hominibus, ex consequenti res­
pexit. Sei cum habitualis gratia, el essen­
tialis gloria sint bona simpliciter talia, et
quæ præstant Angelis utramque simpliciter
salutem; si Christus sua morte meruisset
Angelis talia bona, nulla esset ratio, quaro
illa primario non intendisset, sicut et sa­
lutem hominis : et consequenter sicut pro
hominibus, sic etiam pro Angelis dicere­
tur absolute mortuus ; quod est absurdum,
et contra communem modum loquendi
Sanctorum, ut ostendimus § 3. Unde opor­
tet aliter discurrere de merito Christi in
online ad aliquas perfectiones accidentales,
ac in ordine ad eorum gratiam, et gloriam.
Quæ responsio suam habet probabilitatem,
illamque proinde adhibuimus loco supra
citato, et eidem favetD. Thom. quæst, 29, D.TUa
de verit art. 7 ad 5, ubi docet, quod sicut
mereri est viatoris, ita etiam non nisi pro
viatore aliquis mereri potest : unde cum
Angeli sint viatores quantum ad aliqua
præmia accidentalia, ideo prodest eis me­
ritum Christi quantum ad hujusmodi præ­
mia : in quo discursu plane supponit
S. Doctor; quod Christus meritorie influxe­
rit in Angelis aliqua bona saltem acciden­
talia.
·
.■
148. Sed respondetur secundo, et melius concedendo sequelam, et negando minorem : censemus namque longe proba­
bilius esse Christum nihil immediate
influxisse in Angelis per modum causæ
meritoriæ, sed solum physice illuminando,
!
aut instrumentaliter operando : quod etiam
visum est Joannis a S. Thom. Lorcæ; et
Arauxo. Et probatur primo ex D. Thom. 0,Tui
in 3, dist. 13, quæst. 2, art. 2, quæstiunc.
i, ubi docet, quod Christus non influit dngelis removendo prohibens, nec merendo gra­
tiam, aut orando pro eis, quia jam beati
sunt; sed in his, quæ ad actus hierarchies
perlinent, secundum quod unus Angelus alium
illuminat, purgat, el perficit Si autem An­
gelis gratiam accidentalem meruisset, jam
pro ipsis orasset; et minime se habuisset
ad instar unius Angeli alterum illuminan­
tis, purgantis , et perficientis , ut statim
; ponderabimus. Et idem significavit supra
quæst. 8, art. 4, ad 3, dicens humanita­
tem Christi ex virtute spiritualis naturx, sciI licet divinæ, posse aliquid causare non sofum

DISP. XXVIH, DUP. X.
lum in spiritibus hominum, sed etiam in
spiritibus Amjelorum, propter maximam con­
junctionem ejus ad Deum. Qui modus in­
flandi non est moralis, aut meritorius,
sed physicus, cl inslrumentalis per suborJinationcm ad virtutem incrcalam. Se­
cundo probatur ratione ex praedictis testi­
moniis desumpta : nam quod attinet ad
illuminationes, et revelationes, Christus
illas causal in Angelis, sicut Angelus su­
perior illas causal in inferiori : superior
aulem non illuminat inferiorem moraliter,
aut meritorie, sed physice : ergo idem de
Christo in ordine ad Angelos dicendum est.
Et plane supposito, quod id potuerit fleri
virtute divina; vanum est recurrere ad
aliam causalitatem moralem per meritum,
et orationem. Quod autem spectat ad gau­
dia accidentalia Angelorum, illa sunt de
gloria ipsius Christi, de conversione pec­
catorum, de salute hominum, et aliis hu­
jusmodi : quare satis est Christum hæc ob­
jecta gaudii angelici meruisse immediate,
ut tale gaudium in eis resultet : ergo opus
non habuit mereri immediate prædicta
gaudia, dirigendo directe ad illa suum
meritum.
Polestque id amplius fulciri ratione ge‘!N nerali § 3, proposita : nam quidquid Chris|‘>M· tus meruit, morte meruit; et pro eo, quod
morte meruit, vere, et proprie decitur mor­
tuus ; sed non est concedendum, quod
Christus mortuus fuerit pro Angelis; cum
Patres id expresse communiter negent,
nulla adhibita dintinctione inter eorum
bona substantiali, et accidentalia : ergo
Christus nulla bona Angelis immediate
meruit, nullamque illis perfectionem influit
meritorie, sed in alio genere causæ. Nec
vis hujus motivi debilitatur exemplo Christi
sibi merentis gloriam corporis, et nominis
exaltationem, licet pro his mortuus non
dicatur. Nam in primis nullum est incon­
veniens dicere, quod Christus mortuus
fuerit ad hæc sibi comparanda per modum
praemii, ut constat ex dictis num. 32, id
enim satis aperte significat Scriptura locis
ibidem relatis. Deinde ex hoc ipso, quod
Christus unice primario venerit pro homi­
num redemptione, et pro eisdem mortuus
fuerit, habuit meritum tam egregii operis
in ordine ad illa bona, quibus a principio
caruit, ut ipsum opus perficeret : qualia
sunt gloria corporis, et exaltio sui nomi­
nis. Quare licet se non redemerit, nec pro
se mortuus fuerit; tamen redimendo ho­
mines, el pro eisdem moriendo, non potuit

-259

non aliqua bona, relata scilicet, vel alia
similia sibi meritorie acquirere. Quæ con­
nexio non occurrit inter opus redimendi
homines, et bona Angelis communicata
tam substantialia, quam accidentalia :
quare ipsis infunduntur a Deo independent
1er ab influxu meritorio operum Christi;
quamvis Angeli ad ipsum ordinentur sicut
ad finem, ut supra diximus.
Ad probationem autem minoris respon­ Eliditur
­
demus, quod licet de ratione capitis moralis contra
rium
sit influere in membra; non est tamen ne­ moticessarium,quod influalmeritorie determina­ vum.
te, sed vel isto modo,vel alio. Christus autem
independenter ab influxu meritorio, sive
morali, habet alios modos, quibus Angelis
perfectionem influit, ut jam observavimus
disp, 16, dub. 5, num. 76; influit nam­
que per exteriorem gubernationem, influit
etiam per modum causæ finalis, influit de­
nique physice illuminando, et causando
mediate gaudia, et aliis etiam viis, quas
arduum non erit assignare. Unde quod sit
morale Angelorum caput, non habet con­
nexionem cum meritorio ejus influxu vel
in ordine ad bona substantialia, vel in or­
dine ad accidentalia : sed salvatur indepen­
denter ab isto determinato concurrendi
modo. Ex quibus etiam patet ad motiva
primæ responsionis : quia licet fundamenta
a nobis proposita evidentius excludant me­
ritum Christi in ordine ad bona substantia­
lia gratiæ, et gloriæ ; nihilominus suum
etiam locum habent, ut excludatur ipsius
meritum respectu præmiorum accidenta­
lium : sic enim universalius, et absque
exceptione procedunt testimonia Scripturæ, et Patrum ; dum generaliter negant
Christum mortem subiisse pro Angelis.
Nec D. Thom. illi resposioni favet : non
enim docet Christum meruisse immediate
Angelis aliqua bona accidentalia; sed so­
lum quod merendo hominibus salutem causet indirecte in Angelis gaudia, quæ ex
nostro bono, (cui etiam ministrant), conci­
piunt. Idque manifeste constat exhibendo
integrum locum D. Thom. nam post objec- d τΐιοω.
tam propositionem, statim sub Jit : Sunt
aulem aliquomodo viatores respectu præmii
accidentalis, in quantum, nobis minis Irani :
ad quod valet eis meritum Christi. Unde
dicitur ad Ephes. 1, quod per cum restau­
rantur, quæ incalis, et quæ in terra sunt.
Quæ responsio magis conQrmari potest ex
his, quæ docet ipse S. Doctor locis proxime
relatis, tum aliis, quæ expendimus § 1, per
totum, et num. 134; in eis namque evideu-

26Û

DE INCARNATIONE

1er significat, quod ex buno hominum,
quod Christus immediate meruit, resultat
in Angelis gaudium, quin opus sit alioin-

fluxu immediate meritorio, et pro Angelis
applicato.

De convenientibus Christo secundum quod Patri fuit subjectus in duos
articulos divisa.
Deinde considerandum est de his, quæ con­
veniunt Christo per comparationem ad Patrem.
Quorum qujgdam dicuntur de ipso secundum
/albitudinem ipsius ad Patrem : puta, quod est
ei subjectus, quod ipsum oravit, quod ei in
sacerdotio ministravit. Quædam vero dicun­
tur, vel dici possunt secundum habitudinem
Patris ad ipsum ; puta, si Paler eum adopta­
vit, et quod eum prédestina vit. Primo iffitur
considerandum est de subjectione Chrisli ap
Patrem. Secundo de ejus oratione. Tertio de
ipsius sacerdotio. Quarto de adoptione, an ei
conveniat. Quinto de ejus praedestinatione,
Circa primum quccrunlur duo. Primo, etc.

nem divina1, bonitatis, quasi radiis illius bonitatis sub­
jecta. Secundo, humana natura subjicitor Deo, quantum
ad Dei potestatem, prout scilicet natura humana, sicut
et quæbbct creatura subjacet operationi divinæ disposi­
tionis. Tertio modo, specialiter humana natura Deo sub­
jicitur quantum ad proprium suum adum, in quantum
scilicet propria voluntate obedit mandatis ejus. Et hanc
triplicem subjectionem ad Patrem Christus de se ipso
confitetur. Primam quidem Matth. 19. Quid me inter­
rogas de bono? unus est bonus Deus. Ubi Hicronym.
dicit, quod quia eum magistrum vocaverat bonum’ et
non Deum vel Dei filium confessus erat, dixit, hominem,
quamvis sanctam, in comparatione Dei non esse bonum.
Per quod dedit intelligere, quod ipse secundum humanam
naturam non pertingebat ad gradum bonitatis divinæ,
et quia in his quæ non mole magna sunt, idem est
esse majus, quod melius, ut August, dicit in 6, de
Trini, ex hac ratione Paler dicitur major Christo secun­
dam humanam naturam. Secunda etiam subjectio Christo
attribuitur, ia quantum omnia, quæ circa humanitatem
Christi acta sunt, divina dispositione gesta creduntur.
Unde Dionys dicit 4, cap. cœlest. hierarch, quod
Christus subjicitur Dei patris ordinationibus. Et hæc
articulus
est subjectio servitutis, secundum quo’d omnis creatura
Deo servit, ejus ordinationi subjecta, secundum illcd
Utrum dicendum sil Chriitum em tubjectum Putri.
Sap. 16. Creatura tibi factori deserviens. Et secundum
hoc, etiam Filias Dei Pbilipp. 2, dicitur formam servi
accepisse. Tertiam etiam subjectionem attribuit sibi ipsi
Ad primum sic proceditur. Videtur, quod non sit
Joan. 8, dicens, Qua? placita sunt ei, facio semper. Et
dicendum Christum esse subjectum Patri. Omne enim
hæc est subjectio obedientiæ. Unde dicitur Phifippen.2,
quod subjicitur Deo Patri, est creatura, quia ut dicitur
quod factus est obediens Patri usque ad mortem.
in lib. de Ecclesiasticis dogmatibus, in Trinitate nihil
Ad primum ergo dicendum, quod sicut non est sim­
est serviens neque subjectum : sed non est simpliciter
pliciter intelligendum, auod Christus sit creatura : sed
dicendum, quod Christus sit creatura, ut supra dictum
solam secundum humanam naturam, sive apponatur ei
esi. Ergo etiam non est simpliciter dicendum, quod
determinatio, sine non (ut supsa dictum est) ita etiam
Christus sit Deo Patri subjectus.
non est simpliciter intelligendum, quod Christus sil
Præterea. Ex boc dicitur aliquid Deo subjectam, quod
subjectus Patri : sed solum secundum humanam nata­
est ejus dominio serviens : sed humanæ naturæ in
ram, etiam si hæc determinatio non apponatur, quam
Christo non potest attribui servitus : dicit enim Damasc.
tamen convenientias est apponere, ad evitandum errorem
in3, lib. Sciendum est. quod neque servam ipsam, sci­
Arii, qui posuit Filium minorem Patre.
licet humanam naturam Christi dicere possumus: ser­
Ad secundum dicendum, quod relatio servitatis et
vitutis enim, et dominationis nomina, non naturæ sunt
dominii fundatur super actione, et passione, in quan­
nomina cognilionisque signa, sed eorum, quæ ad ali­
tum scilicet servi est moveri a domino secundum im­
quid, quemadmodum paternitatis et filiationis nomina.
perium. Agere autem non attribitur naturæ sicut agenli,
Ergo Christus secundum humanam naturam non est
sed personæ : actus enim suppositorum sunt et singu­
subjectus Deo Patri.
larium, secundum Philosoph. attribuitur tamen actio
Prælcrea. Prioris ad Corinth. 15 dicitur : Cum au­
naturæ. sicut ei secundum quam persona vel hypostasis
tem subjecta illi fuerint omnia. tunc ipse filius sub­
agit. Et quamvis non proprie dicatur, quod natura do­
jectus erit illi, qui sibi subjecit omnia : sed sicut
mina vel serva, potest tamen proprie dici quod qi-ælibet
dicitur llebræ. 2: None, necdum videmus omnia sub­
hypostasis vel persona sit domina vel serva secundam
jecta ei. Ergo nondum e^t subjectos Patri, qui ei sub­
hanc vel illam naturam. Et secundum hoc nihil prohibet,
jecit omnia.
Sed tontra est, quod Dominus dicit Joan. 11. Paler
Christum dicere Patri subjectum, vel servum secundam
mijor me est Et August, dicit in 1, de Trinit. 5on
humanam naturam.
immerito Scriptura ulrumque dicit, «qualem Patri Fi­
Ad tertium dicendum, quod sicut August, dicit in 1,
lium. et Patrem Filio majorem : illud enim propter for­
de Trinit. tunc Christus tradet regnum Deo et Patri,
mam seni sine ulla confusione intelligitur, sed minor
quando justos, in quibus nunc regnat per fidem, perduc­
esi subjectus majori. Ergo Christus secundum formam
turus est ad speciem, at scilket videant ipsam essentiam
servi est Patii subjectus.
communem Patri et filio. Et tunc totaliter erit Patri
Respondeo, dicendum, quod cuilibet habenti aliquam
subjectus non solum in se, sed etiam in membris suis,
naturam, conveniunt ea, quæ sunt propria illi naturæ.
per plenam participationem divinæ bonitatis. Tunc efiiffl
Natura autem humana ex sui conditiuue habet triplicem
omnia erunt ci plene subjecta per finalem impletionem
subjectionem ad Deum. Unam quidem secundam gra­
suæ voluntatis de eis, licet etiam modo sint omnia
dum bonitatis, prout scilicet divina natura est ipsa es­
ei subjecta, quantum ad potestatem, secundum illcd
sentia bonitatis, ut palet per Dionys. 1, cap. de divin,
Matth. ait. Data est mihi omnis potestas in cœlo et in
r
TH
nom. natura autem creata habet quandam participatio­ I terra.

i.

Conclusio :

•i

QUÆSTIO XX, ART. IL
Conclusio : Christus est subjectus Patri
secundum bonitatem, servitutem, et obedierjtiam.

Præmisorat D. Thom. supra quæst, 1G,
in principio se ab eo loco, et deinceps ac­
turum esso do consequentibus unionem,
otprimo do convenientibus Christo secun­
dum so : secundo de convenientibus ipsi
per comparationem ad Deum Patrem : ter­
tio de convenientibus illi per comparatio­
nem ad nos. Absolvit autem consideratio­
nem convenientium Christo secundum se
in quatuor quæstionibus immediate praece­
dentibus. Unde in hac quæst. 20, incipit
agere de illis, quæ conveniunt Christo per
comparationem ad Patrem, ut ipse S. Doctorab ejus limine observat. Et in hoc primo
art. inquirit, An dicere possimus Chris­
tum esse Patri subjectum. Ad quod respondetaffirmative, tria sub ea resolutione com­
prehendens, nempesubjectionemspecialiter
I
dictam, inæqualitatem, et servitutem.
Quare proposita conclusio tres virtualiter
continet, nempe quod Christus fuerit sub' •*fcs jectus, sive obligatus præceptis Dei; quod
■3‘ fuerit Deo inæqualis, sive inferior in per­
fectione ; et denique quod fuerit Dei ser­
vus, sive sub ipsius dominio. Et prima
quidem conclusio satis constat ex dictis
disp. 27, dub. 4, ubi illam ex professo
probavimus; quare omittenda sunt, quæ
aliqui ia præsenti inculcare solent. Secunda
autem assertio constat ex dictis disp. 3,
dub. 1, cum seq. ubi ostendimus propriam
rationem mysterii Incarnationis in eo si­
tam esse, quod increata Arerbi persona as­
sumpserit, et sibi unierit natutam huma­
nam absque ulla confusione, sive admistione
cum divina, sed retentis naturalibus proprie­
tatibus utriusque naturæ : unde cum natura
humana sit divinæ inæqualis, sive inferior
in perfectione ; manifestum est Christum
ut subsistentem in natura humanaesse Deo
Patri inæqualem. Quod optime confirmat
D. Thom. testimoniis D. Hieronymi, et
D. Augustini. Tertia denique assertio ex
praecedentibus facile deducitur. Sed quia
circa illam occurrit gravior difficultas, eamque non pauci negant ; ideo oportet de ipsa
specialiter agere, quod præstabimus disp.
N», seq. Hic autem observandum est cum D.
Thom. in resp. ad 1 et 2, quod sicut Chrislusnon dicitur absolute creatura, sed solum
cum addito, nempe secundum naturam hu­
manam : sic etiam non est intelligendum
Christum esse Deo subjectum, Deo inæqua­
lem, Dei servum, nisi cum eodem addito,

261

scilicet secundum humanam naturam ;
quamvis non semper adhibeatur, vel expli­
cetur hæc determinatio : quam tamen con­
venientius erit apponere ad evitandum
errorem Arii, qui posuit Filium minorem
Patre.
ARTICULUS II.
Utrum Christus sit subjectus sibi ipsi.

Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Christus
non sit subjectos sibi ipsi. Dicit enim Cynllus in epist.
Synodica, quam scilicet Synodus Ephesina recepit :
Neque ipse Christus sibi servus est, neque dominus,
fatuum enim est magis autem et impium ita dicere et
sapere. Et hoc etiam asserit Damasc. in 3, lib. dicens :
Unum enim ens Christus, et non potest servus esse
soipsios, et dominus : sed in tantum Christus dicitor
servus Patris, in quantum est ei subjectus. Ergo Chris­
tus non est subjectus sibi ipsi.
Præterea. Servus refertur ad dominum : sed relatio
non est alicujus ad se ipsum. Unde et Hilar, dicit in
lib. de Trint. quod nihil est simile, aut æquale. Ergo
Christus non potest dici servus suiipsius, et per conse­
quens nec sibi esse subjectus.
Prætcrea. Sicut anima rationalis et caro unus est
homo, ita Deos et homo unus est Christus, ut Athana*,
dicit : sed homo non dicitur subjectus sibi ipsi, vel
servus sui ipsius, aut major seipso propter hoc, quod
corpus ejus subjectum est animæ. Ergo neque Christus
dicitur subjectus sibi propter hoc, quod ejus humanitas
subjecta est divinitati ipsius.
Sed contra est, quou August, dicit 1, de Trinit. Ve­
ritas ostendit secundum istum modum, quo scilicet» Pa­
ter major est Christo secundum humanam naturam, ct
se ipso minorem Filium.
Præterea. Sicut ipse argumentatur ibidem, sic accepta
est a Filio Dei forma seni, ut non amitteretur forma
Dei : sed secundum formam Dei, quæ est communis
Patri, et Filio, Pater est Filio major secundum huma­
nam naturam. Ergo etiam Filius est major seipso secun­
dum humanam naturam.
Præterea. Christus secundum humanam naturam est
servus Dei patris secundum illum Joan. 20. Ascendo
ad Patrem meum, et Patrem vestrum : sed quicumque
est servus Patris, est servus Filii, alioquin non omnia
quæ sunt patris essent lilii : ergo Christus est servus
suiipsius, et sibi subditus.
Respondeo, dicendum, quod (sicut dictum est) esse
dominum et servum et attribuitur personæ vel hypostasi
secundum aliquam naturam. Curn ergo diciturChristus esse
domiuus vel servus suiipsius, vel quod Verbum Dei est
dominus hominis Christi, hoc potest intelligi dupliciter.
Uno modo, ut intelligatur hos esse dictum ratione alterius
hypostasis vel personæ, quasi alia sil persona verbi Dei
dominantis, et alia hominis servientis, quod pertinet
ad bæresim Nestorii. Unde ia condemnatione Nestorii
dicitor in Synodo Epbesina. Si quis dicit Deum vel
dominum esse Chrisli ex Deo paire verbum, et non
magis eundem confitetur simul Deum et hominem, utpole verbum facium carnem, secundum Scripturas, ana­
thema sit. Et hoc modo negatur a Cyrillo et Damasc.
Et sub eodem sensu negandum est, Christum esse mi­
norem se ipso, vel esse sibi subjectum. Alio modo, po­
test intelligi secundum diversitatem naturarum in una
persora vel hypostasi. Et sic dicere possumus secundum
unam earum, in qua cum patre convenit simul eum cum
patre præcsse, et dominari : secundum vero alteram na­
turam, in qua nobiscum couveâit, ipsum subesse et
servire. Et per hunc modum dicit August. Filium esse
seipso minorem. Secundum taiuen, quod cum boc nomen
Christus sil nomen personæ, sicut et hoc nomen Filius,
illa per se, cl absolute possunt dici de Christo, quæ
conveniunt ei ratione suæ personæ, quæ est æterna,
et maxime hujusmodi relationes quæ magis proprie
videntur ad personam vel hyposta^im pertinere, sed oa
quæ conveniunt sibi secundum humanam naturam sunt
potius attribuenda cum determinatione, ut videlicet di­
camus Christum esse simpliciter maximum, ei dominum,
et præsidentem, quod «autem sit subjectus vel s*nu$

262

DE INCARNATIONE.

vrt nf nor. ttft ei Attribuendam eum deiomiinsiionc» sci­
licet secunduw humatum naturam.
Ad primum ergo dicendum, quod Cyrillus ct Damase.
negant C? risium es><? dominum suiipsnis, secundum
quoi per hoc imptTlaiur pluralitas suppositorum» quæ
rofainiar ad Ihh\ qcod aliquis Miuplicikr sil dominus
alicujus.
Ad secundum dicendum, quod simplicilcr quidem
oportet esse ahum dominum, et alinm senum: potest
Umeo aliqua ratio dominii, el seminiis servari, prout
idem csl domious el servus suiipsius, secundum aliud,
eiahu-L
r
Ad lenium dicendum, quod propter diversus partes
hominis, quarum una esi superior el aha inferior, dicit
etiam IMnlosoph. in 5. Eibic. quod est hominis ad ,-e
ipsum justitia, in quantum irucibilis, et concupiscibilis
obediunt rationi. Vndc per hunc modem etiam unus
homo potest diei subjectus ei sen iens secundum diver­
sas sui partes.
Ad alia autem argumenta palet responsio ex dictis.
Nam Augustin, assent Filium ipso minorem esse, vel
sibi subjectam, secGodum humanam naturam, non se­
cundum diveniutem suppositorum.

Prima conclusio : Christus nequit dici sibi
subjectus, si hoc intelligatur dictum ratione
alterius hypostasis.
Secundi conclusio : Christus secundum
humanam naturam est sibi subjectus secun­
dum naturam divinam.
Cum D. Thom. a limine hujus quæst.
præmisserit se acturum in ea de conveni­
entibus Christo per comparationem ad
Patrem; non congrue videtur ab scoro
divertere, agens de subjectione Christi
respectu sui, quæ est comparatio ad se I
Onb ipsum. Sed tamen optima ratione ita se
UT om. gegs|t . lum οβ connexionem doctrinæ :
tum ut explicaret diversa dicta Sanctorum,
quæ allegat in tribus argumentis pro una,
parte, et tribus argumentis pro parte al­
tera : qua methodo raro utitur in summa.
Conclu- Resolutio autem est in hac propositione.
sl0‘ Christus est subjectus sibi posse significari
duas hypostases, aut personas; vel posse
significari duas naturas, ita ut Christus ut
subsistens in humana sit subjectus sibi ut
subsistenti in divina. Et in priori sensu
propositio est hærctica, et rejicitur a D.
Cyrillo, et Damasceno : ejusque falsitas
constat ex dictis disp. 3, per totam. In
secundo autem sensu continet veritatem :
nam sicut Christus secundum naturam
humanam est subjectus Patri, ut constat
ex art. præced ; sic etiam subjicitur sibi
ut subsistenti in natura divina, in qua
æqualis est Patri. Et sic docet D. ikugustin. a S. Doctore allegatus. Possuntque in
confirmationem hujus secundæ assertionis
afferri omnia, quæ expendimus disp. 1,
dub. 7, ubi explicuimus conditiones justitiæ, quas satisfactio Christi observavit : et
specialiter ostendimus § 2, satisfactionem
Christi fuisse atl alterum : pro quo opus
fuit, quod Christus ut in natura humana

i

subsistens fuerit subjectus sibi ut subsis­
tenti in natura divina. Observat autem D.
Thomas Christum esso dicendum subjec­
tum sibi ad addita deterniinationosecundum
humanam naturam. Et probat optima ra­
tione : cum Christus sit nonem persunæ,
ca quæ conveniunt Filio Dei, possunt
absolute dici de Christo, ut esse maximum,
dominum et præsidentem. Sed ea, quæ Λύ.
conveniunt ipsi ratione naturæ humanæ,
significant inferioritatem , et imperfec­
tionem : et ideo non sunt prædicanda de
Christo (qui, ut diximus, supponit pro
persona), nisi cum addito vel expresso,
vel intellecto, denotante talem naturam :
quod et sit ad vitandum errandi periculum,
et fit etiam ad servandum proprietatem
sermonis. De quo satis dictum est disp.
26, per totam ubi egimus de hac materia,
et specialiter dub. 5, ubi disseruimus de
his praedicationibus, Christus incepit esse,
Christus est creatura.

DISPUTATIO XXIX
De servitute Christi.
Postquam D. Thom. adsolvit considera­
tionem eorum, quæ conveniunt Christo
secundum se, incipit agere de convenien­
tibus Christo per respectum ad alios : et
primo considerat illa, quæ de Christo
dicuntur per comparationem ad Deum.
Ex tribus autem subjectionibus, qua sin
Christo erga Deum constituit, nempe inæqualitatis, obedientiæ, et servitutis, hæc
posterior concernit specialem difficultatem :
quare de illa, omissis aliis, dicemus.

*

DUBIUM I.
Utrum Christus ul homo sil vere, el proprie
servus Dei servitute naturali.
Aliter solet hæc difficultas ab aliis pro­
poni, nempe : An Christus possit dici ser­
vus. Sed quia ab eo, quod res est, vel non
est in se, propositio dicitur vera, vel falsa :
congruentius consuimus illam præscripto
modo proponere. Pro inte’ligentia veroBxM
terminorum , quibus in titulo utimur,
observandum est servitutem non aliud ω.
esse, quam necessitatem serviendi, sive
conditionem servorum. Distingui autem
solet multiplex servitus : nam alia dicitur
naturalis, secundum quam quælibet crea­
tura

: ·* ur\I

DISP. XXIX, DUB. I.
tura rationalis ratione suro productionis,
sive jure creationis, et in ferioritatis, tenetur
servire Deo, et obedire præceptis ipsius,
ita ut Deus habeat auctoritatem faciendi de
illa, aut per illam, quidquid voluerit. Alia
est servitus legalis, sive politica, qute non a
natura, sed a lege, aut jure gentium intro­
ducta est, secundum quam bello capti, aut
venditi dominio alterius subduntur. Unde
D. Au- D. Augustinus (radicem nominis expli­
pstio.
cans) inquit lib. 19, de Civit, cap. 5 :
Origo autem vocabuli servorum in Latina
lingua inde creditur ducta, quod hi, qui jure
belli possent occidi a victoribus cum serva­
bantur, servi fiebant, a servando appellati.
Et hæc est frequentior servitutis acceptio,
importatque vilem conditionem personæ,
secundum quam unus homo, qui natura­
liter est liber, alteri homini subditur. Alia
denique dicitur servitus peccati juxta illud
Joan. 8 : Omnis, qui peccat, servus est pec­
cati, metaphora scilicet desumpta a servi­
tute legali, secundum quam victus fit ser­
9 Pe­ vus victoris : nam ut dicitur 2. Petr. 2 :
tri 3.
A quo enim quis superatus est, hujus et
servus est : quare qui consentit diabolo,
et peccato, eorum servus fieri dicitur,
Ad juxta illud ad Rom. 6 : Cum enim servi
to·. 6
Γ.Γτϊ- essemus peccati, et 2, ad Timoth. 2. ut
ζΛ· ■· resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi
tenentur ad ipsius voluntatem.
ΐ:?ψΐ- Hjs præmissis distinctionibus supponen­
dum est primo Angelos, et homines pu­
ros esse servos Dei vere, et proprie servi­
tute naturali. Tum quia servitus naturalis
nihil aliud est, quam obligatio serviendi
ad ipsius nutum : omnes autem Angeli,
et homines habent hujusmodi obligatio­
nem. Tum etiam quia certum est Deum
habere supremum dominium in Angelos,
et homines : ergo cum servitus naturalis
sit proprium correlativum talis dominii;
eadem certitudine tenendum est homines,
et Angelos esse servos-Dei. Tum denique
quia in Scriptura frequentissime occurit
Angelos, et homines dici servos Dei, juxta
h Ill. illud Ps. 111:0 Domine, quia ego servus
tuus, ego servus tuus, el filius ancillæ tuæ.
Quæ in proprietate sermonis accipienda
sunt, ut ex se liquet : ct procedunt independenter a servitute legali, ct servitute
peccati. Nam et certum est Angelos, atque
homines non esse servos Dei tanquam
captivos, aut jure belli : et similiter tales
dici, licet peccatum non habeant, nec ha­
buerint, ut liquet in B. Virgine dicente
Isa i. Luc. 1 : Eccc ancilla Domini, ct rursus :

263

Quia respexit humilitatem ancillæ sus.
Supponendum est secundo Christum non Suppo'.iposse vocari servum Dei servitute legali, tio 2.
nec servitute peccati. Primum liquet ex eo,
quod non fuerit captus, aut venditus jure
belli : et aliunde quia servitus legalis est
conditio vilis, el Christi dignitatem non de­
cens. Posterius vero constat ex eo, quod
Christus nec peccatum habuit, nec habere
potuit, ut ostendimus disp. 25, dub. 1, et 2.
Quare vel non est servus Dei, vel est Dei
servus servitute naturali. Supponendum
est tertio Christum ut Deum, sive ut sub­ Tertia.
sistentem in natura divina, non esse ser­
vum Dei : quoniam servitus importat
inæqualitatem, inferioritatem, et subjec­
tionem. sive obligationem : quæ omnia
aliena sunt a Deo, atque ideo et a Christo,
ut Deus est, sive subsistens in natura
divina. Quocirca Christus vel nullo modo
est servus Dei, vel talis est præcise in
quantum homo, sive ratione humanæ na­
turæ. Denique supponendum est Christum Quarta.
ut hominem posse dici servum Dei saltem
improprie, et secundum quid. Et ratio est
manifesta : quia Scriptura, et Patres fre­
quenter vocant Christum servum Dei, ut
statim ostendemus : quare prædicta prædicatio in aliquo vero sensu admittenda
est, ne locutiones Scripturæ, et Patrum
falsæ dicantur : ergo ad minus oportet
concedere Christum ut hominem esse Dei
servum saltem improprie, et secundum
quiil. Nec id negat ullus Theologorum.
Unde difficultas ad servitutem vere, et
proprie dictam revocanda est. Ex his ex­
plicatus relinquitur titulus dubii, et aperi­
tur status ejus, cum inquirimus: An Chris­
tus ut homo sil vere servus Dei servitute
naturali? Nam per ly Christus ut homo
determinamus subjectum difficultatis, nem­
pe Christum non secundum naturam divi­
nam, in qua est æqualis Patri, sed secun­
dum humanam, in qua est inferior. Per Status
ly servus Dei servitute naturali, excludi­ quæsliuUÎS.
mus alias servitutes. Et denique per ly vere,
cl proprie dubium trahimus a 1 veram con­
ditionem servi, ct relegamus alias acceptio­
nes melaphoricas, ct improprias.

g ICommunis sententia auctoritate fulcitur.
Dicendum est Christum ut hominem
esse vere, et proprie servum Dei servitute
naturali. Ita D. Thom. locis infra referen-

ChhIusioD.Tbozû

26 1

DE INCARNATIONE.

dis : cui subscribunt communitor discipuli,
Cajoes- Cajetanus, Medina et Sylvius in præs.
Medina, art. I. Nazarius controv. 2. Arauxo dub.
Srlviu<. unico, Cabrera disp. unica, Joan, a S.
Thom. disp. 19, art. 5. Alvarez disp. 74,
Arainn. concl. 2. Godoi disp. 53, ,ξ 7, num. 124.
jCabrera.
X"; *’· Philippus disp. 8. dub. 5. Gonet
S.Tbcn. diSD.
art. 1, concl. 2, et alii plures.
Alvarez.
Gndoi. Idem etiam docent, aut potius supponunt
Philip­ communiter Scholastici : nam ut recte
pas.
G onel. ponderat Suarez disp. 4 i, sect. 1, § Secunda
Pt Indu­ opinio, cum D. Thom. nostram assertionem
iras.
Basso- expresse docuerit, sicutstatim ostendemus;
Iis.
et reliqui Theologi antiqui, qui post D.
Suarez.
Thomam a se visum scripserunt, id sine
ulla disputatione transegerint, videntur id
tanquam certum, et iudubitatum suppo­
suisse. Et in propriis terminis ita docent I
Paludanus in 3, dist. 12, quæst. 3, in 1,
dicto tertiæ opinionis, Bassolis dist. 9.
arg. 1. Idemque a fortiori tuentur quot­
quot asserunt Christum ut hominem esse
filium Dei adoptivum, nempe Durandus,
Scotus, Major, Tartaretus, Ricardus, Ru- |
bion : Faber, Pytigianus, Rada, Rugo
Cubellus, et communiter Scotistæ. Sed,
Vjtennegata etiam prædicta adoptione, nostram I
da.
Lorea. assertionem docent Suarez loco cit. Valen­
Raju<a.
Putea­ cia quæst. 20, punct. unico, Lorea disp. |
nus.
78, num. 12. Ragusa disp. 26, Puteanus
Ketliquæst. 20, in observat, ad art. 1. Kellisoson.
Castillo. nusibidub. 3: Castillo disp. 17, quæst. 3,
Grana­
num. 6. Granados controv. 1, tract. 15,
dos.
Aversa. disp. 2, num. 14, et 16. Aversa quæst. 20,
Voigens.
Abra. sect. 3. Unigens quæst. 20. Carolus Abra
Boaa- disp. 2, cap. 2. quæst. 3. Bonacina disp.
cioa.
Theo- 2, quæst. 14, punct. 4. Theodorus BergoBerg. mensis tract, de Trinit. quæst. 21, cap. 2. |
Bernal.
37,
Lum- Bernal disp. 58. Lumbier quæst.
bier. art. 1, num. 2060, et alii plures.
Funda­
Probatur primo auctoritate sacræ Scrip- |
mentum
ab
turæ, in qua Christus absolute vocatur ser- j
Scrip­
tura. vus Dei : cumque servus non sit servitute
legali, nec servitute peccati, ut supra oh- j
servavimus, sequitur quod sil servus Dei
isiîætî, servitute naturali. Sic Isai® 42 : Ecce seretM· vus meus, suscipiam eum, electus meus,
complncuil sibi in illo anima mea. Et cap.
43 : Vos testes mei, dicit Dominus, ct ser­
vus meus quem eligi. Et cap. 52 : Ecce intelligil servus meus, exaltabitur, et elevabi­
tur, el sublimis erit valde. Et cap. 53, ubi
manifeste praedicit Christi passionem, in­
quit in persona Patris : Justificabit ipse ser­
vus meus mullos, et iniquitates eorum ipse
portabit. Zachariæ cap. 2 : Ecce enim ego
char. 2.
EzcrliUi adducam servum meum orientem. Ezechiel

34 : Suscitabo super cos pastorem unum,
servum meum David. Quæ omnia explicant
SS. Patres al litteram de Christo Domino
Messia tunc venturo.
Nec momenti erit, si fiat recursus ad Ptfctë·
hr
sensum metaphoricum, et improprium : ftp.
nam generalis regula est desumpta ex D.
Athanasio in lib. de communi essentia
Patris, et Filii, et ex D. Augustino lib. 3,
de doctrina Christiana cap. 10, quod verba
Scripturae debent sumi in sensu proprio,
nisi ex rigorosa acceptione inferatur ali­
quod inconveniens contra fidem, aut mo­
res : si enim huic regul® non stemus in
expositione Scripturae, liberum cuique erit
ad sensus metaphoricos, et improprios re­
currere, relicta litterae proprietate : quod
est magnum inconveniens ; sed exeo, quod
praemissa testimonia accipiamus in sensu
vero, et proprio denotante Christum ut ho­
minem esse Dei servum servitute naturali,
nullum sequitur inconveniens, ut ex solu­
tione argumentorum constabit : ergo relata
test:monia in hoc sensu, non autem in
metaphorico, vel improprio accipienda sunt.
Eo vel maxime, quod Patres Ecclesiæ, ad
quos pertinet legitimum Scripturae sensum
eruere, et illum nobis proponere, prædicta
testimonia sine ulla metaphora interpre­
tati sunt, et Christo applicuerunt, ut infra
constabit.
3. Nec majoris momenti erit, si dicatur Oistraomnia allegata testimonia esse ex Veteri tir
Testamento : in Novo autem nullum re- êiîperiri, in quo Christus servus vocetur. Id, giaa.
inquam, non valet : tum quia una, et al­
tera utriusque Testamenti Scriptura est
Verbum Dei, dictatum ab eodem Spiritu
Sancto, habensque infallibilem auctorita­
tem, et oppositum dicere pertinet ad hæresim Manichæorum, qui Scripturam Vete­
ris Testamenti rejiciebant, ut -cum aliis
refert Prateolus verbo Manichei num. 15 Pnt sTum etiam quia in Novo Testamento lu.
Matth. 12, exponitur de Christo prophetia Mm u.
jam relata ex cap. 42 Isaiæ, ut liquet ex
verbis Evangelist® : Jesus autem sciens reces­
sit inde : et secuti sunt eum multi, et curavit
eos omnes : et præcepit eis, ne manifestum
eum facerent. Ut adimpleretur, quod dictum
estperlsaiam Prophetam dicentem: eccepwr
meus, quem elegi, dilectus meus, in quo bene
complacuit anima mea. Et quamvis verum
sit quod Evangelista non habet servus
meus, sed puer meus, nihilominus Isaias,
i cujus testimonium refert, habet servus
| meus. Et in Scriptura frequentissimum est
puerum

DISP. XXIX, DUB. I.
puerum accipi pro servo, ubi non significat
puerum œtate. Quo etiam modo loquitur
AM.I. Apostolus Petrus Ador. 4 : Convenerunt
enim tere in civitate isla adversus sanctum
puerum luum Jcsum. In hoc cnim loco mi­
nime significat parvum retate, sed servum
juxta vulgarem Scripturæ phrasim in aliis
?· locis, ut 1. Reg. 9: Dic puero, ut antecedat
nos. Et cap. 21. Si mundi sunt pueri,
Es- maxime a mulieribus. Esther. 1: Pueris forp> IN h'wimis Persarum. Ps. 104. Ad Abraham
puerum luum, et alibi sæpc. In quibus testi­
moniis manifestum est, quod pueri non ac­
cipiuntur pro parvulis, sed pro servis. In
hoc itaque sensu, et ob eandem rationem
Christus in Novo etiam Testamento voca­
tur puer Dei, id est, servus. Observat auD.Ttob. tem optime D. Thom. in Comment, ad
prædictum locum Matthei : Hic introducit
auctoritatem quæ habetur Isaiæ 42. El scien­
dum, quod alii Apostoli dicunt auctoritates se­
cundum Hebraicam veritatem : alii secundum
expositionem Sepluaqinta : alii sensum solum
verbis exprimebant. El tria facit. Primo des­
cribit naturam humanam, cum dicit, Ecce
puer meus : quia puer fuit Luc. 2 : Puer au­
tem Jesus remansit in templo. Vocatus autem
puer vel a puritate : quia peccatum non fecit,
nec inventus est dolus in ore ejus, 1, Petri 11.
Vel secundum quod puer dicitur servus. Unde
ecce puer, servus per servilem formam, Phi­
lip. 2: Exinanivit semetipsum, formam servi
accipiens.
Confirmatur ex aliis locis Novi Testa­
menti, in quibus eadem veritas significa­
tur omnimoda æquivalentia. Talis occurrit
Mil. Maith. 11 : Confiteor tibi Paler, domine
cali, el terræ, Nam dum Christus Patrem
vocat Dominum suum, se ipsum servum
ejus confitetur : sunt enim duo ita correlativa : atque ideo qua proprietate Deus
dicitur Dominus Christi, eadem Christus
dicitur servus Dei. Nec multum proderit
respondere, quod Christus Deum quem vo­
cat Patrem suum, dicat dominum non
suum, sed cœli, et terræ, ut ipsa inter­
punctio exigere videtur. Nam hoc admisso,
adhuc perseverat vis allati testimonii : nam
profecto Christus Deum vocat dominum
cœli, et terræ, sive omnium, quæ Deus
fecit : Christus autem in quantum homo,
sive secundum humanitatem recensetur
inter res a Deo conditas juxta illud Pauli
R ai Hcbræ. 3 : Considerate Apostolum, el
'Pontificem confessionis noslræ Jesum, qui
1)40-^'s esi e*' Qui fec'1 ‘W’ud· Unde ipse Pau:xi,3. Ius 1, ad Corint. 3, iuquit : Omnia veslra

265

sunt, vos autem Christi, Christus vero Dei.
Quare sicut Deus est dominus aliorum ho­
minum, et omnium quæ sunt in coelo, et
in terra, sic etiam est dominus Christi, in
quantum homo est, sive secundum huma­
nitatem. Et sic plane intellexit prædictum
locum D. Athanas. serm. 3, contra Aria- d. Athanos, in eodem etiam sensu explicans illud n3S·
Proverb. 8 : Dominus possedit me in initio Proviarum suarum, quod applicat Sapientiæ in- verb· 8·
creatæ atque expositionem concludit bis ver­
bis : Merito igitur, quia nos servi, cum talis
effectus erat, quales nos eramus, servus appel­
latus : alque id studio humani generis Ha fe­
cit, quæ nobis ex natura servis ubi suscepisse­
mus spiritum Filii, fiducia esset eum, qui na­
turalis dominus noster erat, patrem ex gratia
nominare. Cæterum quemadmodum nos, cum
dominum nostrum patrem vocamus, non in­
ficiamur nostram naturalem servitutem,
quippe qui ejus opera simus (ipse enim fe­
cit nos, el non ipsi nos) : Ha cum Filius servi
specie suscepta, has voces edit, Dominus crea­
vit me, infitiari non debent divinitatis in illo
ælernilalem, aut cum in principio Verbum
fuisse.
Non absimilis est præcedenti alter
locus Joan. 20, ubi Christus dixit: Ascen- Joan.20.
do ad Patrem meum , et Patrem vestrum,
Deum meum, et Deum vestrum. Ubi obser­
vandum est, quod licet nomine Dei et Do­
mini diversos conceptus objectives si­
gnificet, et unum sit nomen naturæ, et
aliud potestatis : nihilominus cujuscumque
Deus est Deus, etiam est dominus, et e
converso : fieri namque non valet Deum,
esse alicujus Deum cujus non sit dominus.
Quare Christus dum profitetur quod ejus Pa­
ter sit ipsius Deus, illum recognoscit do­
minum : ac proinde confitetur se illius ser­
vum : quippe rationes domini, et servi
sunt correlativæ , ut supra dicebamus. Et
sic intellexit D. Thom. art. 2 , in arg. 3. D.Thom.
Sed contra, ubi ait : Christus secundum hu­
manam naturam esi servus Dei, secundum
illud Joan. 20: Ascendo ad Patrem meum, et
Palrem vestrum, Deum meum et Deum ves­
trum. Et similiter D. Hiliarius lib. 11, de d. HilaTrinit. inquit : Cum ante per naturam non nns·
esset servus, ct postea secundum naturam
esse, quod non cral, cæpil, non alia domi­
natus causa inlclligenda est, quam quæ exlitit servitutis tunc habens ex naturæ dispensa­
tione dominum, cum præbuit ex hominis as­
sumptione se servum. Manens igitur in forma
servi, qui manebat ante in Dei forma, homo
Christus Jesus locutus est : Ascendo ad Patrem

266

'À.

DE INCARNATIONE.

meum, el patrem vestrum. Deum meum, ct
ita in forma servi perfectus est servus. 8.
Deum vestrum. In quibus plane supponit
P. N. CyriHus lib. 12 Thesauri cap. 15, N. Cr·
idem fuisse Christum vocare Patrem Deum
circa ünetn inquit : Servi Dei nos sumus se· r.l«.
suum, ac illum dicere dominum : ot se re­
eundum naturam : ipse dominus quidem se­
cognoscere servum ejus in natura assumpta.
cundum naturam, quia Deus : sed servus fac­
Et eodem modo explicari queunt verba tus est, quia vere homo. Ubi manifestum
Christi in Cruce. Deus, Deus meus, ul quid est ponere hujusmodi servitutem non in
dereliquisti me. Et similiter illa , quibus
alia vel accidentaria, vel vili, extrinsecaMill. 4. Matth. -i, tentationem dæmonis retulit:
que conditione; sed in veritate ipsa natu­
Non lentabis Dominum Deum tuum. Quæ li­
ræ assumpta?, quatenus de ratione veri ho­
cet generaliter pro aliis scripta sint Deute­
minis est servum Dei esse naturali
ron. 6, tamen Christus sibi applicuit ut ad se servitute. Similia scribit in Dialogo 6, de
etiam pertinentia. Alia testimonia omitti­ Trinit. ante medium. Et lib. ad Euoptium
mus, quia praemissa sufficiunt. Tot enim ait : Si quis dicat servum eum appellari
occurrunt, quod prolixum foret ea recen­ propter vocem Prophetarum, nullo modo of­
Elias sere, ut merito Elias Cretensis in scholiis
fendi decet : cognoverunt enim per revelantem
Creten­
ad Nazianz. orat. 1, in illa verba, Pacis, jus- eis Spiritum Sanctum, quod Verbum Patris
sis.
titix sanctificationis, dixerit : Quod autem fieret homo. Ubi pro eodem reputat Veii-,
servus, el homo factus sit, lotum Evangelii, ct
bum Geri hominem, et esse servum modo
Apostolicarum epistolarum volumen plenum
præmisso; quin etsigniGcat talem appella­
sil.
tionem esse propriam ; siquidem affirmat
Seean4. Secundo probatur eadem auctoritate usurpari posse absque offensione. Acha- Arti·
dntn
tius homilia habita in Concilio Ephesino, lis.
funda- SS. Patrum, qui illam satis evidenter do­
mcnlom cent, dum affirmant Filium Dei assumendo
qute refertur tom. 6, cap. 11, dixit: In­
ct ?aferne servus, superne Filius. Theodotus An- T»»·
tribss. humanitatem assumpsisse servitutem, et
dol.
factum esse servum, et convenienter in
cvranus
in
alia
homil.
recitata
in
eodem
w
Αιαsacris litteris servum vocari, posseque hoc Concilio tom. 6, cap. 9, ait : Efficitur con­ ruu.
nomine a nobis dici absque ulla offensione servus, ut dominium suum olim declaret.
dignitatis ejus : quia ratio servi convenit
Hinc magnus ille Paulus, Hoc sentite in vobis,
ei ratione humanitatis, illæsa, atque in­
quod et in Christo Jesu etc., usque ad formam
confusa permanente digni ale divinæ na- servi accipiens. Eodem etiam modo expli­
tune, per quam est universalis Dominus
cant Apostoli verba Theodoretus, et Theonon minus, quam Pater. Hæc est illorum
pbilactus. Hæc Patres Græci.
sententia, ut aliquorum verba referendo
Sed veniamus ad Latinos, qui non mi­
D. Aiba- constabit. D. Athanas serm. 3, inquit :
nus perspicue, et asseveranter loquuntur.
nas.
Quaten us in concesso est eum hominem esse fac­ Et in primis D. Hieronym. super epist. ad D.H*
tum, nihil discriminis attulerit, sive servus,
Titum 1, ad illa verba, Paulus servus Jesu
’
sive filius hominis appelletur. Omnes enim is- Chrisli. inquit : Hxc servitus non est illa, de
liusmodi voculx in ratione humanitatis bene, et
qua ipse Apostolus ait : Nec enim accepistis
I
proprie competunt : iliaque omnia non substan­ spiritum servitutis iterum in timore : verum
tiam Verbi, sed hominem eum fuisse demons­
nobilis servitus, de qua et David ad Deum
trant. D. Gregor. Nazianz. in orat. 35,
loquitur. Ego servus tuus, el filius ancillx lux.
IÎJDZ.
recenset omnia fere pradicata, quæ de
Deinde subjungit : Nec mirum, quamvis
Christo proprie dicuntur ratione humani­
sanctos homines Dei servos nobiliter appellari ;
tatis, inter qua? collocat nomen servi, per- cum per Isaiam Prophetam Pater loquatur ad
mittitque alia humiliora. Tu mihi contra
Filium : Magnum tibi est vocari te servum
illas ingratitudinis lux voces enumera, has
meum. Ubi opus est loquatur do servitute
videlicet, Deus meus, et Deus vester, major, vera, et propria; alias nihil eo exemplo
creavit, fecit, sanctificari!, servum etiam (si ita convinceret. D. Ambrosius eandem sen- d.A»
libet} el obedienlcm adjunge. Unde concludit.
tentiam clarissime docet non uno tantum
Adde dium, si ila placet, qux his abjecliora loco : nam lib. 7, epist. 17, ex professo
sunt, dormire, esurire, fatigari. Sentit ita­ reprehendit eum, qui negabat Christum
que, quod sicut hæc omuia et alia pradi- pro nobis suscepisse servitutem, quem no­
cala vere, el proprie dicuntur, sic etiam et
tât infectum errore Apollinaris negantis in
D. ciirr- servi nomen. D.Qhrysost. serm. 7, in illa
Christo veram naturam humanam. Et in
$’>'t· verba ad Philip. 2. Formam servi accipiens,
hoc sensu exponit illud Ps. 118: Adjuva
ait : Sicut in forma Dei perfectus est Deus; me Domine Deus meus, subjungens : Secun­
dum

D18P, XXIX, DUB, I.
ilinn formam servi loculus Dominum appel­
lavit, quem Patrem noverat : servitus enim
carnis, dominatus divinitatis est. Et lib. 5,
de lide cap. G, inquit : Λοη igitur praejudi­
cat, quod subjectus dicitur, cui non priejudicat, quod servus legitur. Quo loco nequit
non loqui do servitute vera, et propria,
sicut certum est loqui de subjectione : ali­
ter non recte unam per aliam probaret.
D .
D. August, epist. 178, circa iinom ait : In
pisiin.
(pia infirmitate humanitatis non solum subdi­
tum, el etiam servum evidentissime confite­
mur, ipso dicente, Ego servus tuus. Si autem
de servitute impropria sermonem faceret;
non evidentissime illum servum confitere­
mur, sed potius absolute negaremus servum
esse, sicut negant Adversarii. Et serm. 5,
de temp, ait : Secundum hanc regulam, (id
est, secundum diversas naturas), modo pau­
per, modo dives, modo æqualis, modo domi­
D. Gre- nus, modo servus. D. Gregor, lib. 2. Mo­
fMÎB.
ral. cap. 22, inquit : Bene servus dictus est.
qui formam servi suscipere dignatus est,
D. Fol- D.
Fulgentius lib. de fide ad Petrum
{alias.
cap. 2, ait : Formam servi accepit, ut fieret
servlu' D· Isidoruslib. 1, deSommo bono,
cap. 16. inquit : Christus el in forma servi
servus, et in forma servi non servus : in forma
quippe servi Domini servus, et in forma servi
Μ*>»· hominum Dominus Et eodem modo loquun­
ΓΠ5.
Peins. tur D. Ililarius num. præced. relatus, Pe­
Dica- trus Diaconus lib. de Incarnat, et gratia
HL
D. Bef- cap. 6. D. Bernardus in serm. de passione,
BrtttS. et alii communiter.
ÉBÎrConfirmatur autem specialiter ex D.
w ex
Mtcn* Thoma, qui communiter istam Patrum as­
sertionem non solum amplectitur, sed
fulcit : nam in præs. art. 1, in corpore
distinguens tres subjectiones naturæ hu­
manæ in ordine ad Deum, inquit : Se­
cunda etiam subjectio Christo attribuitur, in
quantum omnia, quæ circa humanitatem
Chrisli acta sunt, divina dispositione gesta
creduntur. Unde Dionys. dicit, cap. 4, ccclest. hierarch, quod Christus subjicitur Dei
Patris ordinationibus. Et hæc est subjectio
servitutis secundum quod omnis creatura Deo
servit, ejus ordinationi subjecta, secundum
illud Sapient. 1G: Creatura tibi factori deser­
viens. El secundum hoc etiam Filius Dei
ad Philipp. 2, dicitur formam Dei accepisse.
Et in solut. ad 2, observat optime rela­
tiones servitutis, et dominii fundari in
actione, et passione : quia proprium est
servi moveri a domino agente per impe­
rium. Quamvis autem actio, et passio con­
veniant supposito ut quod, nihilominus

267

I attribuuntur etiam naturæ sicut ei, se­
cundum quam, sive per quam suppositum
agit, et patitur. El ideo (subjungit) quam­
vis non propvie dicatur, quod natura sit do­
mina, vel serva; potest tamen proprie dic'
quod quælibet hypostasis, vel persona sit do­
mina, vel serva secundum hanc, vel illam
naturam. Et secundum hoc nihil prohibeChrislum dicere Patri subjectum, vel servum
secundum humanam naturam. Et in 3,
dist. 10, quæst. 2, art. 1, quæstiunc. 3,
ad 3, inquit : Christus cum dicitur servus,
importai subjectionem lanium : unde Chris­
tus secundum quod homo dicitur servus, si­
cut minor Paire. Constat autem ChrisI tum ut hominem esse vere, et proprie
Patre minorem. Et in Comment, ad cap.
2, ad Philipp, lect. 2, circa medium ait :
Tangit primo naturæ assumptionem dicens.
Formam servi accipiens. Homo enim ex sua
creatione est servus Dei. Ps. Scitote, quoniam
Dominus ipse est Deus. Isaiæ 42. Ecce servus
meus. Ps. 3. Tu autem Domine susceptor
meus es. Cur dicitur convenientius formam
servi, quam servum? Quia servus est nomen
hypostasis, vel suppositi : quod non est as­
sumptum, sed natura : quod enim suscipitur,
distinguitur a suscipiente elc. Quo loco pro
eodem reputat assumere naturam huma­
nam, ac accipere naturam servi. Et sicut
Verbum licet non assumpserit hominem,
sed naturam hominis, tamen per hanc as­
sumptionem vere, et proprie est homo, sive
subsistens in natura hominis : sic Verbum
etsi non assumpserit servum, sed naturam
servi; nihilominus est vere, et proprie ser­
vus Dei, sive subsistens in natura servi.
5. In testimoniis hactenus præmissis Recapistat praecipuum, ac vere solidissimum
communis assertionis fundamentum : quo­
niam cum Scriptura, et Patres tam evi­
denter, et tam frequenter dicant Christum
esse Dei servum, necessario fatendum est,
quod Christus sit servus Dei aliqua servi­
tute vere, et proprie tali : atqui non fuit
servus servitute legali, nec servitute pec­
cati, ut a limine dubii observavimus : ergo
secundum naturam humanam fuit Dei ser­
vus servitute naturali. Patet consequentia
tum a sufficienti partium enumeratione :
tum quia servitus naturalis nullam affert
imperfectionem Verbo repugnantem ma­
gis, quam natura humana ; tum denique
quia nisi id concedatur, falsæ erunt omnes
ilke prædicationes tam in Scriptura, quam
in Patribus repertæ, et adeo frequenterinculcatae.
·,Ί

268

DISP. XXIX, DUB. I.

DE INCARNATIONE.

^ec Prû(^er^ $®nsam molaphoricum.
fagium' Primo quia licet talis sensus posset in
uno, aut in allero loco admitti; nihilomi­
nus incredibile est, quod tam Scriptura,
quam Patris loquantur metaphorice in
testimoniis adeo plurimis, quæ allegavi­
mus. Et si huic evasioni locus daretur;
nulla veritas posset ex Scriptura, et Pa­
tribus ostendi : quia heri posset idem re­
cursus ad metaphoras : et nulla profecto
erit, saltem intra latitudinem veritatis
theologicæ, quæ pluribus, aut evidentioribus testimoniis confirmetur. Secundo quia
Patres his vocibus utuntur, quæ sensum
metaphoricum ablegant : nam illa verba
D. Athanasii, Fere, et proprie; et illa D.
Chrysostomi, In forma Dei perfectus Deus,
el in forma servi perfectus servus; et illa
D. Cyrilli, Nullo modo decet offendi; et illa
D. Ambrosii, Non præjudical, etc., et illa
D. August. Evidentissime confitemur, nul­
lam metaphoram admittunt. Præsertim
cum illa proferant Patres non concionatorie, se.l dogmatice, ct contra hærelicos
disputando. Quod a fortiori intelligendum
est de Angelico Doctore locis relatis. Nec
melior erit recursus, si dicatur Ecclesiam
determinasse oppositum, ejusque diffinitio
nem præferri debere Patrum testimoniis.
Nam contra hoc est tum, quod falsum sup­
ponitur, ut ex dicendis dub. seq. constabit.
Tum quo i impossibile, sit Ecclesiam ali­
quid diffinire contra doctrinam Scripturæ
juxta communem Patrum expositionem;
cum potius ex hoc principio ad diffinien­
dum procedat; et vice versa communis
Patrum consensus præsertim fundatus in
Scriptura sic ab eis intellecta, et declarata
queat facere fidem de aliqua re. Quare licet
non negamus determinationem Ecc esiæ,
vel Summi Pontificis anteponi debere dic­
tis sanctorum; repugnat tamen id ali­
quando contingere, ubi Patres in expo­
nendo aliquid assertum in Scriptura
conspirant. Unde cum a nobis ostensum
sit Scripturam frequenter appellare Chris­
tum servum Dei; et communem Patrum
expositionem id interpretari de servitute
vere, et proprie tali : vanum est fingere dis­
cordiam ullam inter communem hunc Pa­
trum sensum, et aliquam Ecclesiæ diffini­
tionem Et sic persistit firmitas propositi
Aruu>l> ^un^ampnti· Q«o forte ductus Nazarius
censura», disp. cit. censuit sententiam nobis oppo­
sitam esse temerariam, aut periculosam in
dde, aut erroneam. Et Cabrera disp. cit. §
5, in principio ait : Illa prior sententia, qux

negat Christum etiam ut hominem esse Dei
servum, est improbabilis, temeraria, el peri­
culosa in fide, si intelligalur de servitute
connaturali naturæ humanæ. Et alius Thomista apud Suarium disp. cit. § Secunda
opinio est asseruit veram Theologiam, imo
el ipsam fidem docere Christum ut hominem
esse Dei servum. Quod Suarez ipse non re­
probat. Sed nos ab his censuris praescin­
dimus.

§ n.
Eadem veritas ratione probatur.

6. Deinde probatur conclusio ratione Ratio
desumpta ex D. Thom. locis relatis, quam DTh4x
possumus ad hanc formam reducere : nam
Christus habet naturam humanam cum
omnibus suis naturalibus proprietatibus, et
affectionibus; sed natura humana ex sua
naturali proprietate importat subjectionem
naturalis servitutis ad Deum sicut ad su­
premum dominum : ergo Christus secun­
dum naturam humanam habet hujusmodi
servitutem : atque ideo in quantum homo
est servus Dei servitute naturali. Hæc se­
cunda consequentia patet ex prima : nam
do Christo ut homine prædicantur illa, quæ
illi conveniunt secundum naturam huma­
nam : ergo si secundum hanc habet sub­
jectionem servitutis naturalis ad Deum si­
cut ad supremum dominum; sequitur,
quod in quantum homo, sit servus Dei ser­
vitute naturali. Prima vero consequentia
legitime infertur ex præmissis. Quarum
major est certa, et constat ex his, quæ
contra Nestorium, Apollinarem, et alios
diximus disp. 3, dub. 1, et 2, in Com­
ment. ad art. 5, quæst. 5, et disp. 24, per
totam dum ageremus de defectibus a Verbo
assumptis. Minor autem, in qua poterat
esse difficultas, demonstratur : quonia vel
nulla naiura creata importat subjectionem
servitutis naturalis ad Deum sicut ad su­
premum dominum, vel illam debet impor­
tare natura humana. Fundatur namque
prædicta subjectio in eo, quod natura creata
dependet a Deo in esse, fieri, et conser­
vari : id vero non minus convenit naturæ
humanæ, quam alteri cuicumque naturæ
creatæ, ut ex se liquet. Cum ergo certum
sit alias naturas creatas importare subjec­
tionem naturalis servitutis ad Deum sicut
ad supremum dominum ; certum etiam
esse debet, quod natura humana importet
hujusmodi subjectionem. Nec potest, aut
debet

debet fieri exceptio in naiura humana a
Verbo assumpta; quia licet talis natura
in Deo subsistat, ct cxislat, nihilominus
est vere natura creata, et a Deo dependet in
esse, fieri, et conservari.
CwitConfirmatur, ct expenditur amplius vis
BlllOt
hujus rationis : quoniam licet Christus
non sit servus Dei co servitutis genere,
quo mancipia, et captivi, eorumque filii
dicuntur servi jure gentium, ut supra ab
ipso dubii limine monuimus, nihilominus
est servus Dei eo genero servitutis, quo
alii homines dicuntur Dei servi, nempe
servitute naturali conveniente eisdem ex
vi suæ naturæ, sive titulo creationis : atque
alii homines sunt vere, et proprie Dei servi
prædicto genere servitutis : ergo idem de
Christo dicendum est. Consequentia patet.
Et minor potius supponi, quam probari
debet : nam si alii homines non sunt servi
Dei vere, et proprie ; vanum est disputare,
Utrum Christo conveniat servitus hujus­
modi. Præterquam quod nec Adversarii, nec
ullus alius negat homines subordinari Deo
subjectione naturalis servitutis. Idque a
fortiori constabit ex probatione majoris.
Quæ suadetur : nam in primis homines
dicuntur esse Dei servi : quia sunt sub
ejus potestate, sicut servi solent esse sub
potestate hominum dominorum. In quo
longe præcellit potestas Dei : homo enim
non est dominus vitæ sui servi, aut man­
cipii ; sed reus homicidii, si illum interficiat, juxta illud Exodi 23 : Qui percusserit
virga servum, vel ancillam, et in manibus
ejus mortuus fuerit, criminis reus erit.
Deus autem est dominus vitæ omium hominum, ut dicitur Sapient. 16 : Tu es
Jrtl.lfi
' Domine, qui vitæ, el mortis habes potestatem.
Qua potestate sicut alios homines, sic
eliam Christum ut hominem polest vita
privare, quin et annihilare. Et de facto illum
obligavit ad mortem, ut supra ostendimus
disp. 27, dub. 4 et 5. Ergo quantum ad
hoc Christus ut homo est servus Dei, sicut
cæterï homines. Prælerea labores servo­
rum sunt debiti dominis : et multo magis
opera hominum debentur Deo titulo creaiionis, et conservationis. Quam obligatio­
nem etiam habet Christus ut homo :
siquidem ejus eliam humanitas facta fuit,
et conservatur a Deo. Denique servi debent
dominis obedire, et ipsos colere, et sic
etiam homines se debent gerere cum
> Deo, juxta illud Sapient. 16 : Creatura
tCi, enim tibi factori deserviens. etPs. 2: Servile
Domino in timore. Christus autem ui homo

4

269

etiam habuit obligationem obediendi Deo,
et colendi illum : quam obligationem ipse
recognovit Matth. 4, illis verbis : Domi- Mali.4.
num Deum tuum adorabis, el illi soli servies.
Et conformiter ad illam factus est obediens
usque ad mortem, mortem autem crucis, ut
dicitur ad Philipp. 2. Ergo ea proprietate, Ad Phiqua alii homines dicuntur servi Dei servi­ lip. 2.
tute naturali per analogiam (licet cum ex­
cessu) ad servitutem, qua aliqui homines
vocantur aliquorum hominum servi, eadem
etiam Christus ut homo habet naturalem
servitutem in ordine ad Deum sicut ad su
premum dominum.
Confirmatur secundo : quia Deus est su­ Alia
­
premus dominns Christi ut hominis : ergo confir
matio.
Christus ut homo est servus Dei : cumque
non fuerit servus servitute introducta jure
gentium, nec servitute peccati ; sequitur
fuisse servum Dei servitute (naturali. Hæc
secunda consequentia satis ex se liquet,
supposita veritate consequentis immediati.
Prima vero probatur ex antecedenti; quo­
niam rationes dominii, et servitutis sunt
correlativæ : ergo ea ratione, qua Deus est
dominus Christi ut homine, eadem Chris­
tus ut homo est servus Dei. Antecedens
vero suadetur : tum quia Deus est supre­
mus dominus aliorum hominum, qui ab
ipso dependant in esse, fieri, et conservari :
sed etiam Christus ut homo dependet a
Deo in esse, fieri, et conservari : ergo Deus
est supremus dominus Christi ut hominis.
Tum etiam quia supremum dominum Dei
non est aliud, quam potestas suprema dis­
ponendi dc rebus, prout voluerit, absque
alicujus injuria : sed Deus habet supremam
potestatem disponendi de Christo ut ho­
mine : secundum quam posset ipsum oc­
cidere, et anihilare, atque illum suis præ­
ceptis subjecit : ergo Deus et supremus
dominus Christi ut hominis.
7. Huic argumento, quod rem liquido Contra­
riorum
evincere videtur, occurrunt Adversarii ne­ respon
­
gando prædictas conditiones sufficere ad sio.
servitutem veram, et propriam : quia ul­
tra illas desiderari censent carentiam com­
municationis in bonis Domini. In quam
sententiam trahunt Aristotelem 1, Politic,
cap. 3, eo quod dixerit illum esse servum,
qui cum homo sit, alterius est : unde col­
ligunt, quod si servus est, non communi­
cat in bonis. Christus autem etiam ut homo
communicat in bonis divinis : quare de illo
homine per communicationem idiomatum
dicitur esse Deum, omnipotentem, æternum cum aliis prædicatis divinis, ut satis

DE INCARNATIONE.
constat ex dictis disp. 26, dub. 1. Qnaro dignitatem attigit, ut fuerit vora Dei mater :
licet ca, quæ diximus probent Christum ut
quo non obstante fuit vere, et proprie an­
hominem, fuisse Deo subjectum communi i cilla Dei servitute naturali, non solum ante
subjectionis modo, minimo tamen, quod
mysterium Incarnationis, ut ipsa dixit,
fuerit servus Dei servitute vera, et propria.
Ecce ancilla Domini etc., sed etiam post
Cocfc»
Sed hæc illorum responsio minime satis- generationem Christi, ut palam confitetur
wiur
facit : quia licet ad servitutem introductam
in Cantico Luc. 1 : Quia respexil humilita­
jure gentium vdequa loquitur Philosophus,
te mancill.v sux : ergo ad servitutem natu­
et qui importat vilem conditionem, habetralem necessarium non est, quod servus
que rationem pœnæ), requiratur carentia non habeat communicationem cum domino
communicationis in bonis domini; nihilo­
in ejus bonis.
minus hæc carentia necessaria non est ad
Ad hæc : servitus legalis, sive intro- Aijrfir
verum conceptum servitutis naturalis in
ducta jure nentium excludit amicitiam cum
ordine ad Deum sicut ad supremum domi­
domino, filiationem adoptivam, et jus ad
num : ergo ex eo, quod Christus ut homo
domini hieredilatem : nihil enim istorum
communicaverit in bonis Dei molo prae­
cum servitute legali cohæret. Et quod
dicto, minime impeditur, quod fuerit vere,
evidentius est, mater nequit esse ancilla
et proprie servus Dei servitute naturali.
filii servitute legali. Et nihilominus his
Consequentia est manifesta : quia suppo­ non obstantibus, fieri valet, quod servus
sita perfecta subjectione ex parte Christi ut servitute naturali in ordine ad Deum su­
hominis in ordine ad Deum, quam supra premum dominum sit amicus Dei, et fi­
lius ejus adoptivus, habeatque jus ad
probavimus, et hæc solutio admittit, ex
nullo alio capite potest impediri servitus propria ipsius bona sicut ad hæreditatem,
naturalis, nisi ex parte communicationis ut patet in omnibus justis, qui simul cum
in bonis : ergo si hæc non abest, sequitur servitute legali conjungunt omnia hujus­
modi prædicata : et similiter quæ est vera
Christum esse servum Dei servitute natu­
mater Dei, potest esse vera Dei ancilla
rali. Antecedens autem quoad secundam
servitute naturali, ut constat in B. Vir­
partem, in qua est difficultas, ostenditur :
gine. Ergo pariter quamvis de ratione
quoniam homines justi communicant cum
servitutis legalis sit carentia communi­
Deo in bonis : fiunt enim per gratiam con­
sortes naturæ divinæ, ut dicitur 2. Petri cationis in bonis cum domino ; tamen de
cap. 1, et constituuntur beati eadem beati- I ratione servitutis naturalis non est hujus­
tudine objectiva, quam visione beatifica modi communicationem excludere. Patet
possident : et nihilominus sunt vere servi | consequentia tum a paritate : tum ex eo,
quod servitus permittens in servo concep­
Malt ?'>. Dei, juxta illud Matih. 25. Euge serve bone,
tum amici, et rationem filii, aut in ancilla
et fidelis : ergo ad servitutem naturalem in
ordine ad Deum sicut ad supremum domi­ dignitatem matris, eo ipso admittit .commu­
nicationem in bonis : quippe manifestum
num non requiritur carentia communica­
est, quod amicis omnia sunt communia, et
tionis in bonis; sed talis servitus*optime
quod parentes, et filii communicant in bo­
cum prædicta communicatione conjungi
nis : sed servitus naturalis admittit in servo
potest. Nec valet, si dicatur justos non esse
conceptum amici, et filii, atque in ancilla
servos Dei ; cum illis dixerit Christus
Jmd.15. Joan. 15 : Jam non dicam vos servos, etc. Id,
dignitatem matris, ut ostensum est : ergo
similiter admittit communicationem in bo­
inquam, nihil valet : quia Christus solum
nis. Et consequenter ex eo, quod Christus
negavit servitutem, ut sic dicamus, servi­
lem, qualem habent operantes ex solo ti­
ut homo communicaverit cum Deo in
more et ad instar mancipiorum : quia ope­ bonis propriis Dei; minime sequitur, quod
rabantur discipuli tanquam filii amore ■ sit servus Dei, servitute naturali. Quare
justitiæ, et eisdem Christus plura amicabi- regulæ illæ, quibus describitur a Philoso­
liter communicaverat, ut ipse Dominus sa- pho servitus legalis, minime applicandæ
tisexposuit : Quia servus nescii, quod faciat
sunt servituti naturali : sicut ea, quæ conDominus ejus-.vos autem dixi amicos, quia I veniunt determinate uni speciei, non præomnia, quxeumque audivi a Paire meo, nota dicantur positive de toto genere, nec de
feci volis. Potestque hæc doctrina amplius, , alia specie, cum quo prior illa sub eo geet satis confirmari exemplo B. Virginis, I nere communicat.
Ab
quæ singularissimam habuit communica­ j
8. Propter hæc respondent secundo non ibna
tionem cum Deo in ejus bonis illamque j quamlibet in bonis communicationem im­ res-·
Ut.
pedire

DISP, XXIX , DUB. I.

hÆn
Ul

pediro servitutem, sed communicationem
perfectissimam, et substantialem, sive
physicam unionem. Et quia Christus ut
homo, vol secundum humanitatem com­
municat perfectissime, substantialiter, et
physico cum Deo; siquidem divinitas, et
humanitas uniuntur physice in eadem
Verbi persona, ut diximus disp. 3, dub. 2,
et humanitas sanctificatur physice per di­
vinitatem, ut diximus disp. 12, dub. 1,
propterea cum hujusmodi conjunctione mi­
nime cohæret, quod Christus ut homo sit
servus Dei vere, et proprie. Idque exem­
plo declarant, et confirmant : nam longe
major est conjunctio humanitatis Christi
cum Deo, quam uxoris cum viro : mulier
enim conjungitur homini per contractum;
humanitas vero conjungitur Deo per unio­
nem physicam hypostaticam : deinde uxor,
et vir dicuntur moraliter una caro in ra­
tione principii; Deus autem, et homo sunt
realiter physice eadem persona in Christo.
Sed cum ratione uxoris non cohæret, quod
sit serva viri : quare si ancilla nubat do­
mino suo, eo ipso desinit esse ancilla, et
fit libera, ut dicitur in leg. Mulieris, cod.
de dignitatibus lib. 12, et in Authentic,
de Consulibus, §. Si aulem uxor, collât. 4.
Ergo a fortiori Christus ut homo obstric­
tiorem communicationem, sive conjunctio­
nem cum Deo nequit esse Dei servus,
servitute vera, et propria.
Cæterum solutio hæc laborat eodem vi­
tio quo præcelens, dum ab una servitute
legali vult desumere regulam, illamque
extendere ad omnem in genere servitutem :
qui arguendi modus est invalidus, ut ex se
liquet. Refellitur autem prædicta respon­
sio ex eo, quod juxta illam plane fatendum
est non quamlibet communicationem cum
domino impedire servitutem, sed illam
præcise, quæ perfecta est : supposito nam­
que, quod inferior communicatio non im­
pedit servitutem naturalem, ut a nobis
ostensum est, et in hac responsione sup­
ponitur, sistere oportet in communicatione
perfecta : quæ alia non est, quam cons­
tituens vel aequalitatem inter communican­
tes in bonis, vel univocationem in ipso
communicationis modo. Si enim commu­
nicatio fuerit inferior; sicut non excludit
subjectionem unius respectu alterius; ita
nec naturalem servitutem. Quamvis autem
Christus ut homo communicet cum Deo
in bonis divinis; non tamen perfecte, et
ad æqualitalem ; sed modo penitus infe­
riori. Nam Christus ut homo dicitur qui-

dorn Dons, immensus, æternus, omnipo­
tens etc. per communicationem idiomatum
ob unionem duarum naturarum in eadem
persona, sed tamen Christus ut homo non
habet has perfectiones per essentiam, et a
se, sicut illas habet Deus. Præterea Deus
comprehendit se : et tamen Christus ut
homo non cognoscit Deum comprehensive.
Deinde Deus creat omnia ex nihilo, et
producit ut causa principalis gratiam, et
omnes elfectus supernaturales, et miraculosos : Christus autem ut homo non est
principium creationis, nec ad illos effec­
tus concurrit per modum causæ principalis,
sed instrumentalitcr tantum. Denique quod
ad honorem, et venerationem pertinet,
quamvis Christus ut homo, sive secundum
humanitatem adoratione, qua Deus, nempe
latriæ; nihilominus Deus (et idem intellige de supposito Christi secundum se),
adoratur lalria per se : Christus autem ut
homo, et secundum humanam naturam
non adoratur latria per se, et ratione sui;
sed adoratur propter divinitatem humani­
tati physice in eadem hypostasi conjunc­
tam : quare adoratio Dei, et divini suppo­
siti secundum se est absoluta latria; sed
respectu humanitatis, et illius suppositi
secundum humanitatem est relativa : et
rursus respectu Dei, et suppositi divini
secundum se est simpliciter adoratio; cæ­
terum respectu humanitatis, et suppositi
secundum humanitatem est coadoratio.
Quæ differentiae constant ex dictis disp. 18,
dub. 1, et disp. 23, dub. 1, et 3, et
disp. 26, dub. I, et magis constabunt ex
dicendis disp. 35, dub. 2. Ulæ autem sa­
tis declarant, quod licet Christus ut homo,
sive secundum humanitatem communicet
cum Deo in pluribus bonis; nihilominus
talis communicatio admittit magnam inæqualitatem inter communicantes, et re­
linquit Christum ut hominem in gradu
longe inferiori, et quantum ad prædicata,
in quibus communicat, et quantum admo­
dum, quo aliqua prædicata participat.
9. Unde evertitur adhibita responsio :
nam ideo licet justi communicent cum Deo
in pluribus bonis, sunt vere servi illius
servitute naturali ; quiacommunicant modo
inferiori, et retinendo inæqualitatem, et
subjectionem respectu Dei : sed Christus ut
homo, quamvis cum Deo communicet in
pluribus bonis, nihilominus communicat
modo inferiori, et conservando inæqualita­
tem, subjectionem respectu Dei in se ipso :
ergo Christus ut homo est vere servus Dei

IM i

■ÿ

'4L·

•

’r

>
J

I

G 1
tel

I

·■

I

i ;?.·

i

Ί

979

DE INCARNATIONE.

servitute naturali. Minor constat ex im­
mediate dictis, et insuper demonstratur
D.Thom ratione D. Thom. in hoc art. 1, in argu­
mento sed contra, ubi ait : Dominus dicit
Joan. 14 ; Pater major me est. Et August. di­
cit I, de Trinil. Non immerito Scriptura
utrumque dicit, et æqualem Patri Filium, el
Patrem minorem Filio: illud enim propter for­
mam Dei, hoc autem propter formam servi,
sine ulla confusione inlelligilur. Sed minor
est subjectus majori. Ergo Christus secundum
formam servies! Patri subjectus. Et in corp,
art. ait: Ipse secundum naturam humanam
non pertingebat ad gradum bonitatis divina’.
Et quia in his, qw non mole magna sunt,
idem est esse majus, quod melius, ut August
dicit in G, de Tnnil. Er hac ratione Paler dici­
tur major Christo secundum humanam natu­
ram. Sicut ergo illa physica conjunctio
humanitatis cum Deo non tollit a Christo
ut homine minoritatem, inferioritatem, et
subjectionem respectu Dei in se ipso: ita
nec excludit veram servitutem naturalem.
CoDtiRefellitur deinde eadem evasio : nam
ntiiiar
respon­ ideo physica cum domino conjunctio exclu­
sionis deret veram servitutem, quia attendendo
erersio.
ad rationem naturalem, et ad servitutem
inter homines usitatam (quas Aristoteles
considerabat cum servitutem di ffi nivit)
nunquam contingit, quod servus est domino
physice conjunctus, sive, et in idem redit
quod idem suppositum sit dominus, ct ser­
vus : sed hæc ratio est nulla : ergo prædictum motivum minime probat, quod Chris­
tus ut homo non sit servus Dei servitute
naturali. Probatur minor : tum quia atten­
dendo ad rationem naturalem, et ad ea,
qute in hominibus videmus, nunquam con­
tingit, quod subditus sit physice conjunc­
tus superiori, nec quod idem sit legislator,
et legi subjectus : et nihilominus salvatur
in Christo, quod subditus sit physice con­
junctus superiori, et quod idem suppositum
secundum diversas naturas sit legislator,
et legi subjectus : hæc enim simul prædicta
de eodem Christo vere dicuntur propter
communicationem idiomatum, ut ostendi­
mus disp. 2G, dub. 1. Tum etiam quia si
ad naturalia præcise attendamus, vel ad re­
gulas duntaxat Philosophicas, reperiemus,
quod justitia legalis semper est ad alleram
non solum alietate naturæ, sed etiam alietate suppositi : quippe naturaliter contin­
gere nequit, quod idem sit creditor, et de­
bitor in eadem materia : et tamen in
Christo salvatur justitia legalis secundum
diversas naturas in eodem supposito : idem

I namque Christus ut subsistons in natura
divina fuit creditor, cui debebatur satisfac­
tio pro peccatis hominum, et ut subsistens
in natura humana fuit debitor, qui pro no­
bis solvit, et ex rigoro justitiæ satisfecit,
ut diximus disp. 1, dut. 7. Ergo similiter
licet attendendo ad naturalia præcise, et
ad modum servitutis communitor apud gen­
tes usitatum non contingat servum habere
conjunctionem physicam cum domino, ct
quod idem suppositum sit dominus, ot ser­
vus ; indo tamen minime colligitur, quod
id nequeat divinitus contingere supposito
miraculo assumptionis naturæ humanæ ad
divinam Verbi personam, quæ secundum
naturam divinam sit dominus, et secundum
naturam humanam sit servus. Non enim
istud magis repugnat, quam quod idemmet
suppositum secundum prædictas naturas sil
superior, et subditus ; sit legislator, et legi
subjectus ; sit major et minor ; sit creditor,
et debitor, et alia hujusmodi, ut paritatis
ratio convincit.
10. Potest autem discuisus hactenus
ispapræmissus ulterius confirmari in hunc gUL).
modum : nam si Christus ut homo nulla
vera, et propria servitute fuisset servus
Dei, sequitur Christum ut hominem non
habuisse virtutem religionis : consequens
est plusquam falsum : ergo fatendum est
Christum ut hominem fuisse servum Dei
aliqua servitute vera, et propria : cumque
servitus legalis, et servitus peccati in eo
non fuerint, ut supra ostendimus; sequitur
Christum ut hominem fuisse servum Dei
servitute naturali. Utraque consequentia
patet. Et falsitas consequentis ostenditur :
nam de fide est Christum ut hominem
coluisse Deum, et oravisse Deum ut plane
constat ex Evangelio, ct infra ostendemus
disp. 30, dub. 1; oratio autem, et cultus
Dei sunt actus proprii virtutis religionis :
ergo plusquam falsum foret negare Chris­
tum habuisse hujusmodi virtutem. Sequela
suadetur : tum quia religio respicit Deum
ut supremum Dominum : se 1 dominus, et
servus dicuntur correlative : ergo si Chris­
tus ut homo non fuit servus Dei aliqua
servitute vera, et propria ; sequitur Chris­
tum ut hominem non respexisse Christum
tanquam supremum Dominum ; atque ideo
nec attigisse objectum proprium virtutis
religionis , et consequenter nec hujusmodi
virtutem habuisse. Tum etiam quia latria
est quædam servitus : ergo si Christus
nullam habuit veram, et propriam serviI tutem respectu Dei ; sequitur, quod non
habuerit

DISP. XXIX. DUB. I.

273

Moyse dignus est habitus, quanto ampliorem
habuerit latriam : hæc autem est præcipuus
habet domum, qui fabricavit illam. El Moyses
religionis actus : ergo ex negatione omnis
veru*, el propritc servitutis in Christo colli­ quidem fidelis erat in domo ejus tanquam fa­
mulus, Chrislus autem tanquam filius in
gitur ipsum non habuisse virtutem reli­
gionis. Quod motivum desumitur ex D.
domo sua. Christus igitur nequit dici ser­
D.Tton.Thom. 2, 2, quæst. 81, art. 1 ad 3, ubi
vus, aut famulus Dei, sed filius : in quo
excedit Moysem, et alios homines.
ail : Dicendum, quod cum servus dicatur ad
(Iwiinum, necessc est, quod ubi est propria,
Confirmatur praecludendo tactam res- Confirponsionem ; nam Patres, ad quod pertinet malio·
el specialis ratio dominii, ibi sil propria, ct
legitimum Scripturæ sensum eruere, negant
specialis ratio servitutis. Manifestum est au­
Christum esse servum Dei. Et primo oc­
tem, quod dominium convenit Deo secundum
currit D. Albanas, serm. 3, contra Arianos, d. Aihapropriam, et singularem quandam rationem :
ubi docet Christum aliquando vocari servum nas·
quia scilicet ipse omnia fecit, et quia summum
appellalione, non veritate, ad eum modum,
in omnibus rebus obtinet principatum. El
quo filius se solei servum nominare. Idqde
ideo specialis ratio servitutis ei debetur. El
confirmat ex differentia inter Christum, et
talis servitus nomine latriæ designatur apud
Moysem, quam assignavit Apostol. loco
Grxcos. Et ideo ad religionem proprie perli­
immediate relato. D. Chrysostom, hom. d. Chrynet. Et similia tradit art. seq. in resp.
13, in epist. ad Hebræ. docet Christum soslom·
ad 2. Eandcmque doctrinam insinuaverat
sedentem ad dexteram Patris non esse
D. Ansehnus in cap. 4. Matth. ad illa
ministrum, et subdit : Sicul factus servus
‘ verba, Dominum Deum adorabis, ubi inquit :
non mansit servus, sic et minister factus non
Quasi diceret : Non te debeo adorare, quia
mansit minister, non enim ministri est sedere,
Moyses prohibuit idolalriam. Quærilur, quare
cum dical\ soli, an servitus regis prohibea­ sed stare. Quibus verbis salis aperte signi­
ficare videtur, quod licet Christus habuerit
tur, vel alterius hominis? Nequaquam : quia
apud Græcos, el Ilebræos distinguitur quædam ! formam, aut figuram servi, nihilominus
secundum veritatem servus non fuit. Et
specialis servitus Dei, quæ dicitur lalria. Nos
in eodem sensu loquitur S. Leo Magnus d. Leo.
vero non habemus proprium nomen illius. sed
serm. 1, de Nativit. ubi ait : Assumpta est
commune nomen ponimus. Ubi manifeste
de matre hominis natura, non culpa : creata
supponit latriam, quæ est nobilissimus ac­
est forma servi sine conditione servili : quia
tus religionis esse specialem erga Deum
novus homo sic contemperatus est veteri, ut et
servitutem, secundum quam soli Deo ser­
veritatem susccperet generis, et vitium exclu­
vire debemus. Ad exemplum autem, quo
deret vetustatis. D. August, tract. 3, in D. Auevasio hactenus impugnata confirmabatur,
Joan. ad ilia verba, Lex per Moysem data 8UsliQ·
num, 16, constabit.
est, inquit : Per servum lex data esl, per
Imperatorem indulgentia. Et infra : Servus
§ III·
agere secundum legem potest, solvere a
reatu legis non potest. In quibus verbis
Diruuntur fundamenta adversæ opinionis.
aperte supponit Christum non esse servum.
11. Oppositam sententiam, quæ negat Et tract. 14, observat ideo dictum fuisse,
Christum ut hominem esse Dei servum
Paler diligit Filium, el omnia dedit ei in
vere, et proprie, aut posse ita appellari,
manus ejus, ul nosses, inquit, qua distinc­
tione dictum sit, Paler diligit Filium. Quare
defendunt Vazquez disp. 80. Beccanus cap.
enim? Paler non diligit Joannem? El tamen
tai/16, quæst. 2, Gaspar Hurtado disp. 15,
num. 10. Petrus Hurtado disp. 78, sect.
non omnia dedit in manus ejus. Pater diligit
2, subsect. 1. Lugo disp. 68, sect. 3.
Filium : sed quomodo Paler /ilium, non quo­
Bonæ spei disp. 14, dub. 3, et alii. Quam
modo dominus servum. D. Cyrillus in ex- D. Cyprobant primo ex Scriptura: quia Chris­
positione Symboli Niceni circa medium ri,lus·
tus solum vocatur servus in Veteri Testa­
ait : Accepit (nempe Verbum) formam
mento, non autem in Novo : ergo signum
servi ut liberi, non servus existens ad liber­
est, quod Christus solum vocatur servos
tatis rediit gloriam. Et Theodoretus in Theodoper figuram, vel quantum ad similitudi­
impugnationo sexti anathematis ejusdem reu
nem, sicut alia plura communiter contin­
Cyrilli hæc habet : Quamvis Apostolus na­
gebant in Veteri Testamento, non autem
turam a Verbo assumptam formam servi ap­
U vere, et proprie. Deinde Apostol. ad Ile- pellet : quia ex se, el ut prior assumptione,
1br». 3, inquit : Amplioris gloriæ iste præ
talis est : tamen unitale facia, non ultra lo·Salmant. Curs, theolog. torn. XV/.
18

DE INCARNATIONE.

?

.. .'· ·

■

cum habet servitutis nome». Pncteroa D.
D· Da- Damascenus lib. 3, do fide cap. 21, claris*
®lifea· sinie videtur docere hanc sententiam : eo­
dem enim modo discurrit de servitute,
sicut de ignorantia, et affirmat, quod na­
tura humana est quidem de se ignOrans,
et serva ; cæterum has imperfectiones de­
ponit per intimam conjunctionem ad Ver­
bum. Sic enim habet : 0uia illud quoque
sciendum csl eum nec servum quidem dicere
nobis licere: servitutis enim ac dominationis
vocabula non naturas indicant ; sal ex eorum
sunt genere, qux ad aliud referuntur, que­
madmodum et paternitatis, el filietatis voces :
hx enim non essentiam, sed afledionem, et
relationem ostendunt. Nam quemadmodum
de ignorantia a nobis dictum est, si exilibus
quibusdam cogitationibus, id est, subtilibus
mentis imaginationibus id, quod creatum
est, ab eo, quod increatum est, sejunxeris :
sane servilis conditionis esset caro, nisi Dei
Verbo opulala esset. At cum semel ei persona­
liter unita sit, quoniam jam pacto in servilem
classem redigetur? Subjungit deinde : Nam
cum unus Chrislus sit, sui ipsius profecto
ct servus, ct dominus esse nequit : hxc enim
non ex eorum numero sunt, quæ simpliciter
dicuntur, sed qux cum aliquo conferuntur.
Ex quibus, et aliis concludit : Qui servum
cum dicunt, unum Christum instar Neslorii
in duos dividunt. Denique, quod majus ro­
Concil. bur addere videtur, Concilium Alexandri­
Akxao»
num, quod habeturin epist. 10.D.P.N. Cydrin.
rilli, profitetur : Verbum Dei carni secundum
hyposlasim unitum, omnium quidem Densest,
omnibusque dominatur: at sui ipsius nec ser­
vus est, nec dominus : stultum enim est, imo
et impium ad hunc modum sentire, aut di­
cere. Et tamen juxta nostram sententiam
concedendum est, quod Verbum in una
natura subsistens sit dominus, vel servus
sui in altera subsistentia. Ratio autem a
Concilio assignata est : Ne unum Chris­
tum, ct Filium, el Dominum in duos scin­
damus. Non itaque cum identitate sup­
positi stat servitus, quam intendimus.
Satisfit
12. Ad fundamentum desumptum ex
argtirespondemus nullius roboris
mento. Scriptura
esse : quia nullus est Scripturæ locus, in
quo vel fonnaliter, vel æquivalenler nege­
tur Christum ut hominem esse servum Dei
naturalem : e contra vero plura sunt, in
quibus Christus non solum æquivalenter,
sed etiam formuliter vocatur Dei servus, ul
supra expendimus num. 2. Cude quantum
ad ciput istud (et est potissimum), nostra
sententia incomparabiliter superat contra­

riam. Prima voro Adversariorum probatio
nihil valet : tum quia sufficeret Christum
vocari servum vel in Veteri Testamento;
cum Patres illud Verbum accipiant cum
proprietate : et Vetus Testamentum infal­
libilem habeat auctoritatem, sicut et No­
vum : manifestumque sit plura in Veteri
Testamento de Christo prædici, quæ non
ad figuram revocari queunt, sed explicari
debent secundum proprietatem. Tum quia
falso supponitur Christum in Novo Testa­
mento non appellari Dei servum : quam­
vis enim istud vocabulum formaliter in eo
non reperiatur; inveniuntur tamen alia
prorsus æquivalentia, et idem significan­
tia : nam et Christus vocatur puer Dei,
quod idem valet, ac servus ; et ipse Chris­
tus Deum appellat dominum, in ordine ad
qnem servus dicitur, ut supra ponderavi­
mus num. 3. Altera autem probatio solam
evincit differentiam inter Christum, et
Moysem
in modo servitutis : hic enim
w
est servus purus, id est, ita servus, quod
non sit filius naturalis, nec Deo consubstantia'is : Christus vero ita secundum na­
turam humanam est servus Dei, quod ta­
men secundum naturam divinam sit natu­
ralis Filius Dei, et Patri consubstantialis:
quare nec est purus servus, nec appellan­
dus est servus absolute, sed secundum
naturam humanam. Et ideo longo inter­
vallo dignitatis præferendus est Moysi.
Ad confirmationem dicendum est Patres, Ditea
si quando negant Christum esse servum, fosi
'·
E
loqui de servitute pura, aut etiam de servi­
tute, quæ vel importat peccatum, vel illud
supponit, uti est servitus legalis, et inter
homines consueta : provenit namque ex
captivitate, et bellis, quæ non essent inter
homines, nisi præfuisset peccatum. Cælerum non negant Patres servitutem omni­
bus communem, et, ut sic dicamus, in­
genuam, secundum quam omnis natura
creata, et suppositum ut in ea subsistens
Deo tanquam supremo domino subduntur.
Quin hæc propositio, Christus ul homo est
servus Dei servitute naturali (quæ est nostra
assertio) nusquam apud Patres negata reperitur : sed potius ipsi communiter con­
cedunt Christum e;se servum secundum
humanam naturam, ut ostendimus num. 4.
Et hæc in communi sufficiebat respondere
ad prædictam confirmationem.
Sed ulterius, et magis specialiter respon­ S«b
Patra
demus D. Athanasium in eo sermone ia $pedocere aperte nostram sententiam, dum 6».
D. Aibaffirmat : Omnia istiusmodi vocabula, BK,
(nempe

DISP. XXIX, DUB. 1.
(nompo sorvus Doi, et filius hominis) in
intendit contra Nestorium Christum non
ratione humanitatis bene, cl proprie compe­
esse purum servum, sed verum etiam
tunt. illa voro, quæ confirmatio aiPert,
Deum, et Dei lilium, conjungereque proinde
scilicet : Servum appellatione, non veritate,
in eodem supposito et naturam hominis
non reperiuutur in S. Doctore. Et si repe- naturaliter servam, et naturam Dei natura­
riantur, referenda sunt ad suppositum
liter liberam. Quod minime, haberet, si
Christi secundum se; non autem ad huma­ esset suppositum creatum, ut volebat Nesnitatem, nec ad Christum ut hominem
torius : foret namque purus servus, non
p.Cfcry- juxta pnemissam ejus doctrinam. D. Chryautem servus liber, ut contra Nestorium
sostomus non negat Christo ut homini
affirmat Cyrillus. Theodoretum non debe- Tbeodonaturalem servi conditionem, sed servitutis
rent Adversarii pro se referre in eo loco : ret.
usum, et ministerium in coelo. Quod patet
quia cum illa verba scribebat, Nestorianus
legendo integrum locum, Sicut servus factus
erat, et agebat contra N. Cyrillum Catho­
ut, sic el Pontifex, el minister. Quia non
licorum ducem. In id itaque mens ejus
negat Christum esse vere, et proprie Pon­
colliniabat, quod Christus erat ex se, et
tificem : quamvis forsam in coelo non utatur
ante assumptionem merus servus, sicut
hoc officio: sed habet facultatem ejus, sicut
et hypostasis creata ; per conjunct;onem
et ministrandi in actu primo. Et hanc esse
autem ad Verbum affirmat deposuisse illam
S. Doctoris mentem liquet ex verbis, quæ
purre servitutis conditionem. Quæ sunt
subjungit : Noli igitur putare, cum Pontifi­
haeretica, et ridicula, indignaque, ut contra
nostram assertionem intorqueantur.
cem eum audis, quod semper pontificali fun­
gatur officio. In eodem itaque sensu vult,
13. Ad testimonia D. Damasceni res- p. p3.
pondemus, quod ipse in eis solum intendit nuscen.
quod licet Christus sic vere servus Dei
Christum non esse servum purum, sive
servitute naturali, tamen modo non exer­
servitute cadente non solum supra natu­
ceat actum serviendi : non enim, inquit,
ministri est sedere, sed stare. Quod vero
ram humanam, sed etiam supra supposi­
Ghrysostomus nobiscum absolute sentiat,
tum Christi secundum se : ad quod opus
liquet ex perspicua ejus assertione, quam
erat suppositum Christi esse creaturam, et
I
supra dedimus num. 4 : Sicut in forma Dei
hypostases in eo multiplicari, ut affirma­
perfectus est Deus, ita in forma servi perfectus
bat Nestorius, quem Damascenus impu­
gnat. Sed non negat, quod Christus ut
D.L«. esi servus. D. Leo in illis verbis, Sine conhomo, sive secundum naturam humanam
ditione servili loquitur evidenter de servi­
sit servus Dei naturali servitute, et sit
tute peccati, in qua alii concipimur, ut
liquet ex verbis sequentibus, El vilium
etiam servus sui ipsius ut subsistentis in
excluserit vetustatis. Quarehac vili conditione
natura divina. Quare licet juxta ejus (quæ
etiam est nostra), sententiam Christus non
negata potius affirmat nostram sententiam,
dum ait : Creata est forma servi sine condi­ possit dici servus Dei, vel sui ipsius sim­
pliciter. id est, omnibus modis, sive tam
ar.· done servili. D. Augustinum pro communi
ex parte naturæ, quam ex parte suppositi :
?‘u· sententia stare liquet ex ejus verbis relatis
nihilominus potest vocari servus et Dei, et
num. 4 : Christum non solum subditum, sed
sui ipsius servitute conveniente duntaxat
etiam servum evidentissime confitemur. In
ratione naturæ creatæ. Et hanc esse men­
priori autem testimonio, quod opponitur,
tem Damasceni constat tum ex molivis,
solum intendit Christum non esse servum
quibus utitur, et aliud non probant.· tum
I
purum, sed esse ita servum, quod simul sit
ex D. Thom. in præs. art. 2, ad I, ubi ait : D.Tbom.
I
imperator, et possit a reatu legis solvere :
quod puri servi non habent. Atque in eoDicendum, quod Cyrillus, el Damascenus nedem sensu negat Deum ut dominum dili- ^gant Christum esse dominum sui ipsius, se­
!
gere Christum ut servum : quia non est
cundum quod per hoc importatur pluralitas
!
mere servus, sed etiam vere Filius. In quo
suppositorum : quæ requiritur ad hoc, quod
ponit ipsius eminentiam super alios, quos
aliquis simpliciter sil dominus alicujus, hoc
Pater diligit : respicit enim Pater eos ut
est, tam ex parte naturæ, quam ex parte
puros servos, id est, non tanquam filios
suppositi, sive alietate utriusque, ut magis
vc·- naturales. Parens Cyrillus in nostra est explicat in resp. ad 2, his verbis : Dicen­
Λ sententia, ut ostendimus num. 4, illis ip­
dum, quod simpliciter quidem oportet esse
sus verbis : Servus factus est, quia verus alium dominum, et alium servum : potest ta­
4;-,-ο. Cum aulem in testimonio objecto men aliqua ratio dominii, et servitutis servari,
ait : Accepit formam servi ul liberi, etc. prout idem est dominus, et servus sui ipsius

DE INCARNATIONE.

bλ 1

secundum aliud, elaliud. Et in resp. ad ar­
gumenta secundi ordinis ait : Augustinus as­
serit Filium seipso minorem esje, vel sibi sub­
jectum secundum humanam naturam, non
secundum diversitatem suppositorum. Quic
doctrina potest explicari exemplis jani supra
adhibitis : namwjustitia, religio, obedientia,
et similes virtutes debent esse ad alium,
sicut et servitus : et ut sint simpliciter, id
est, omnibus modis ad alium, exposcunt
alietatem et naturarum, et suppositorum :
cæterum ut sint ad alium absolute, id est,
vere, et proprie, sicut essentialis earum ra­
tio exigit, sufficit respicere, alium sulaalietate naturæ cum identitate suppositi. Unde
Christus ut subsistens in natura humana
satisfacit ex justitia proprie dicta pro pec­
catis hominum sibi ipsi ut subsistenti in
natura divina. Et similiter Christus ut
homo coluit ex religione se ipsum ut Deum.
Et similiter quatenus homo servavit ex
vera obedientia praecepta, quæ imposuit ut
Deus. At denique ipsi Adversarii non
diffitentur admittere Christum ut hominem
esse subjectum Deo, ac proinde et sibi ipsi
ut subsistenti in natura divina. In quibus
omnibus exemplis non salvatur alietas
simpliciter, hoc est, omnibus modis, sive
tam ex parte naturarum, quam ex parte
suppositorum. Sed adestalietas naturarum,
quæ sufficit ad salvandum illa praedicata
secundum veram, et propriam eorum ra­
tionem. Sic igitur salvatur servitus in
Christo ut homines tam respectu Dei,
quam respectu sui ut subsistentis in natura
divina : non quidem simpliciter, sive om­
nibus modis; sed tantum vere, et proprie
sicut ad essentialem ejus rationem deside­
ratur. Nec enim congrua differentiæ ratio
assignari valet inter servitutem, et illa
exempla. Primum itaque intendit Damas­
cenus, excludens a Christo servitutem om­
nimodam, et puram, aut ex parte suppo­
siti; sed minime negans secundum.
Eodem modo explicandum est testimoConcil. nium ex Concilio Alexandrino : solum
Alexan namque excludit a Christo servitutem, qua
drin.
inducatmultiplicitatem suppositorum, quam
vitare satagebat contra Nestorium, ut liquet
ex ratione, qua utitur. Hujusmoli autem
non est servitus naturalis conveniens sup­
posito non ratione sui, sed ratione naturæ
creatæ, in qua subsistit, ut constat ex hac­
tenus dictis. Concedimus tamen juxta men­
tem Concilii non esse concedendum sim­
pliciter, quod Christus sit servus Verbi, aut
Filii : sicul nec quod Christus sil minor

Filio Dei, vel subjectus Filio Dei : quia
hire absolute dicta significant diversa sup­
posita, et favent hæresi Nestorianæ. Unde
D. Gyrillus epist. cit. damnat hanc propo­
sitionem, Verbum esi dominus Christi. Sed
sicut absque periculo, et cum omnimoda
veritate dicitur, quod Christus ut subsis­
tens in natura humana est minor se ipso
ui subsistens in divina, et est sibi subjec­
tus : sic et in eodem sensu concedendum est
Christum ut subsistentem in natura hu­
mana esse servum sui ipsius ut subsisten­
tis in natura divina. Per hoc namque solum
significatur diversitas naturarum, et earum
inæqualitas, et quod una alteri subditur,
ac denique quod suppositum il as habet,
geritque juxta earum diversitatem munera
adeo diversa. Quod pnevidens D. Thom.
observavit optime in hoc art. I, in resp.
ad I, quod sicut non esi simpliciter intelligendum, quod Christus est creatura; sed so­
lum secundum humanam naturam : sive ap­
ponatur ei determinatio, sive non, ut supra
dictum est quasi. 16, ari. 8, ita cliam non est
simpliciter intelligendum, quod Christus sil
subjectus Patri; sed solum secundum huma­
nam naturam, etiam si hxc determinatio non
apponatur. Quam tamen convenientius est
apponere ad evitandum errorem Arii, qui po­
suit Filium minorem Patre. Et eadem ra­
tione non est intelligendum simpliciter,
quod Christus est subjectus Verbo, aut
servus Verbi, sed solum secundum huma­
nam naturam, sive apponatur hæcdetermi­
natio, sive non. Quam nihilominus expe­
dit app'onere, ne videamur favere hæresi
Nestorii, qui supposita in Christo multi­
plicavit. Et ob prædictam rationem, ur­
gente tunc prædicta hæresi, Concilium
Alexandrinum curavit excludere illas prae­
dicationes sine terminatione prolatas. Sed
rem ipsam a nobis assertam minime ne­
gavit.
14. Arguitur secundo : nam Christus Seco
etiam in quantum homo non 'est filius Dei ta
adoptivus : ergo nec in quantum homo est wisj.
servus Dei. Antecedens continet resolutio­
nem D. Thom. infra quæst. 23, art. 4,
quam ex professo defendemus disp. 33,
dub. i. Consequentia vero probatur a pa­
ritate : tum quia non minus opponuntur
servitus, et supremum dominium in una
persona, quam filiatio adoptiva, et filiatio
naturalis : ergo si una Christi persona, li­
cet habeat diversas naturas, nequit dici
: filius naturalis secundum unam, et filius
, adoptivus secundum aliam ; pariter non
obstante

DISP. XXIX, DUB, 1,

obstanto naturarum diversitate non potest
dici, qiod secundum unam sit servus, et
secundum aliam sit dominus supremus.
Tum etiam quia natura inferior, quantum
est dose, non minus fundat filiationem in­
feriorem, sive adoptivam, quam servitu­
tem : ergo si Christus ratione naturæ infe­
rioris non est filius Dei adoptivus, nec
ratione ejusdem naturæ erit servus Dei
naturalis. Eo vel maxime, quod servus Dei,
in quantum talis, est aliqua ratione Dei fi­
lius : sed in quantum servus, non est filius,
naturalis : ergo debet esse filius Dei adop­
tivus : ergo si Christus nullo modo est fi­
lius Dei adoptivus, sequitur nullo modo
esse Dei servum.
Sotstio. Respondetur concesso antecedenti, ne­
gando consequentiam. Et ratio disparitatis
est : quoniam servitus convenit per se ra­
tione naturæ infrieoris, secundum quam
aliquis agitur, et movetur : unde cum
Christus habeat naturam inferiorem, secun­
dum quam a Deo movetur, et illi subditur;
debet secundum talem naturam esse Dei
servus. Cæterum filiatio convenit per se
ratione hypostasis, aut personæ : quia fi­
liatio non sequitur generationem nisi con­
summatam, et prout in termino, qui est
ipsa hypostasis, seu persona : quare cum
Christus nullo modo sit hypostasis creata,
sed unice persona divina, ita est filius Dei
naturalis, quod nullo modo est filius Dei
adoptivus. Quam disparitatem docet D.
)!:·;□. Thom. in hoc art. 1, ad 2, ubi ait : Di­
cendum, quod relatio servitutis, el dominii
fundatur super actionem, el passionem, in
quantum scilicet servi est moveri a domino se­
cundum imperium. Agere autem non attribui­
tur naturæ sicul agenti, sed personæ : actus
enim suppositorum sunt, et singularium se­
cundum Philosophum. Attribuitur tamen ac­
tio naturæ, sicut ei, secundum quam persona,
vel hypostasis agit. Et ideo quamvis non pro­
prie dicatur, quod natura sil domina, vel
screa : potest tamen proprie dici, quodquælibel
hypostasis, vel persona sit domina, vel serva
secundum hanc, vel illam naturam. Et secun­
dum hoc nihil prohibet Christum dicere Patri
subjectum, vel servum secundum humanam
|!β· naturam. Et infra quæst. 23. art. 4, ait:
Dicendum, quod filiatio proprie convenit hy­
postasi, vel personæ; non autem naturæ :
unde et in prima parte dictum est, quod filia­
tio est proprietas personalis. In Christo autem
non est alia persona, vel hypostasis, quam increala, cui convenit esse filium per naturam.
Didum est autem supra, quod filiatio adoptio­

077

nis est parlicipaia similitudo filiationis natu­
ralis. Non autem recipitur aliquid dici parti­
cipative, quod per se dicitur. El ideo Christus,
qui est filius Dei naturalis, nullo modo potest
dici adoptivus. Etconformiter ad hancdoctrinam dissolvit argumentum nobis objec­
tum, in resp. ad 3, his verbis : Dicendum,
quod esse creaturam et etiam servitus, vel
subjectio ad Deum non solum respicit perso­
nam sed etiam naturam : quod non potest
dici de filiatione. Et ideo non est similis ratio.
Ad primam autem consequential proba­
tionem respondetur negando antecedens :
quia servitus, et dominium conveniunt im­
mediate, et per se ratione naturæ : quare
ubi dantur duæ naturæ, alia super.or, et
alia inferior, ut in Christo contigit, ibi sal­
vari queunt munera dominii, et servitutis
secundum diversas naturas. Sed filiatio
convenit immediate hypostasi, vel personæ
ratione sui, in quantum est ultimus termi­
nus generationis : quare persona, quæ est
filius Dei naturalis, nequit esse filius Dei
adoptivus : alias diceretur talis per se, sed
participative : quod implicat contradictio­
nem, ut D. Thom. praevidit loco cit. ex
quæst. 23. Ad secundam negamus etiam
antecedens : quia natura non fundat filia­
tionem nisi ratione hypostasis, quæ est ra­
tio immediata fun laudi respectum hujus­
modi. Quare ut natura fundet filiationem
adoptivam, non sufficit, quod sic natura ex­
tranea sed insuper debet esse natura per­
sonæ extraneæ patri, seu generanti. Ubi
enim persona intranea supponitur, non in­
diget adoptari ; sed ex propriis habet jus ad
bona paterna: quod jus, atque intraneitatem minime amittit ex eo, quod naturam
extraneam assumat. Et ideo Christus, qui
est persona divina, nequit etiam in quantum
homo vocari filius Dei adoptivus. Opposi­
tum autem contingit in servitute : quia
non convenit personæ immediate in se
ipsa, sed secundum naturam, in qua agi­
tur, et subditur superioris imperio Quare
cum Christus sit persona divina habens ta
men naturam creatam, secundam quam
movetur a Deo, et subordinatur ejus domi­
nio; potest optime esse, et dici servus na­
turalis Dei secundum prædictam naturam,
ut supra explicuimus. Id vero, quod ultimo
loco additur, non urget : quia cum munera,
et expressiones filii, ac servi sint diversæ
rationis, et sumantur ex radicibus valde
differentibus, non oportet, quod servus, in
quantum servus, sit filius, aut e converso;
sed unius ratio præcisive se habet ad ra-

278

DE INCARNATIONE.

tionom alterius. Quare concesso, quod I veram, et propriam requiritur, quod servus,
Christus in quantum servus, sit lilius adop­ ! et dominus distinguantur secundum sup­
tivus Dei : quia ratio servi naturalis ab
posita : sed Christus etiam ut homo non
utraque filiatione præscindit, ut patet in distinguitur personaliter, aut secundum
homine constituto in puris, aut etiam in suppositum a persona divina ; cum vice
homine peccatore ; retinet namque servi­ versa sit personaliter Deus : ergo Christus
tutem naturalem erga Deum ; quamvis fi­ nequit esse vere, et proprio Dei servus.
Major probatur ex D. Damasceno loco su­
lius ejus vel naturalis vel adoptivus non sit.
Tertium
15, Arguitur tertio: nam de ratione pra cit. ubi ait : Servitutis, ac dominationis
meotaa. servitutis veræ, et propnæ est, quod servus vocabula non naturas indicant; sed ex eo­
rum sunt genere, qux ad aliquid referuntur,
non communicet cum domino in bonis :
sed Christus etiam ut homo communicat quemadmodum el paternitatis, et filietalis
cum Deo in bonis : ergo Christus ut homo
voces. Et idem aperte significant Arist. et
D. Thom. locis proximo relatis.
non est servus Dei aliqua servitute vera, et
16. Ad argumentum constat ex doctrina o«tnipropria. Minor est certa : nam Christus
etiam in quantum homo communicat cum supra tradita num. 7, et 8, ubi ostendi·
Deo in aliqua hypostasi divina, sanctifica­
mus, quod licet juxta servitutem vulga- setu
tur substantialiter sanctitate increata, ado- rem, et jure gentium introductam servus
Aristut. ralur adoratione latriæ, et sic de aliis. Ma­ non communicet cum domino in ejus bo­
jor autem probatur tum ex Philosopho nis; tamen hæc communicationis negatio
lib. 8. Ethic, cap. 11. ubi affirmat inter non requiritur ad servitutem naturalem,
ac proinde nec ad verum, et proprium
servum, et dominum nihil esse commune.
Tum etiam ratione, quia de conceptu servi servitutis in communi conceptum, ut ibi­
est, quod sit alterius : cum hoc autem mi­ dem ratione, et exemplis satis declaravi­
nime cohæret, quod servus communicet mus : sed sufficit in inferioritas, et subor­
cum domino in bonis ejus : communicatio dinate secundum modum communicationis
in bonis. Et quia Christus ut homo sic
namque æqualitatem importat ; quam non
habent, qui ita comparantur, ut unus sit ! communicat in bonis Dei, quod niliilomialterius. Tum denique exemplis, nam quia ; nus ilia participat modo longe inæquali,
filius communicat cum patre in bonis, ut­ ' et cum inferioritate, et subordinatione ad
puta in divitiis, et honore ; nequit dici • ipsum ; propterea iicet qua parte commuservus illius, licet eidem subjectus sii. Et j nicat cum Deo in bonis non sit senus
similiter si ancilla fiat uxor, desinit esse legalis secundum modum inter gentes usi­
tatum ; tamen qua parte communicat inteserva ; quia communicat cum marito in
ejus bonis. Est itaque de ratione servitutis qualiter, et cum inferioritate ex parte naturæ creatæ, est servus ipsius servitute
veræ et propriae, quod dominus et servus
nullam habeant in bonis communicatio­ I naturali. In hoc itaque sensu negamus ma­
jorem universaliter intellectam. Ad cujus
nem.
wsiioV
Confirmatur primo : nam id, quod domino primam probationem respondetur Philoso­
phum loqui deservitute legali, et inter ho' physice conjungitur, nequit esse, aut dici
servus illius : sed Christus ut homo habet ' mines usitata, quæ est peculiaris conditio,
physicam conjunctionem cum Deo; cum I secundum quam quidam homines ab aliis
distinguuntur : nec enim agebat de illa ser­
vere, et physice sit persona divina, quæ
in natura Dei subsistit : ergo Christus ut vitute, generaliter qua creaturæ rationales
homo non est servus Dei. Probatur major subduntur imperio Dei, ut evidenter liquet
Atisiot. ex Aristot. lib. 1. Politic, cap. 3, ubi ex ejus intentione, et discursu. Ad jucun­
dum dicendum est solum procedere de ser­
ait : Alterius autem homo est, qui possidetur,
homo existens ; res possessa vero instrumen­ vitute legali, et pura, secundum quam unus
est alterius tam ex parte naturæ, quam ex
tum adquirendum activum, cl separabile.
Quæ verba ad meliorem, et magis inteV.i- parte suppositi; nam qui ita comparantur,
D.Thom. gibilem formam reducit D. Thom. lect. 3, I nequeunt habere communicationem. Ser­
vitus autem naturalis solum exposcit inæsequentibus. Servus est organum animatum,
aclivuin, separatum, alterius homo existens. qualitatem ex parte naturæ, in quæ funda­
Ergo juxta utriusque sententiam fieri non
tur. Unde quia Christus ita est persona
valet, quod res domino physice conjuncta ! divina, quoi simul habet naturam crea­
sit vere, et proprie servus illius.
tam, et Deo inferiorem; propterea rationo
Secunda. Confirmatur secundo : quia ad servitutem I talis naturæ est servus naturalis respectu
Dei.

DISP. XXIX, DUB. I.
Doi. Et quamvis adhuc ut horno habeat
aliquam cum Deo communicationem in
ejus bonis; nihilominus nec illam habet
iu omnibus, nec illam habet cum modo
æquali, ut supra magis declaravimus. Et
iuæqualitas, sivo inforioritae hujusmodi
sufficit, ut retineat servitutem naturalem
respectu Dei, quæ ad alias naturas creatas
consequitur. Ad lerliam respondemus com­
municationem in bonis, quam habent pa­
ter, et filius, maritus, et uxor, solum pro­
bare, quod filius non sit servus patris, nec
uxor ancilla viri servitute legali, et ab
hominibus introducta : est enim contra
peculiarem hujus conditionem hujusmodi
communicatio ex ipsorum hominum pla­
cito, qui servitutem cum tali conditione,
et non aliter induxerunt. Sed quod filius,
et uxor non deserviant patri, et marito ser­
vitute naturali, provenit ex alia longe di­
versa ratione: quia videlicet sunt ejusdem
rationis physicæ, et ab illis non dependent
in esse, fieri, et conservari. Si namque
hujusmodi dependentiam haberent; parum,
aut nihil referret aliqua, aut in aliquibus
bonis communicatio ad excludendum natu­
ralem servitutem, ut patet in justis com­
municantibus cum Deo in aliquibus ejus
bonis, qui tamen ipsius naturales servi
sunt. Cum igitur Christus in quantum
homo, sive quantum ad humanam naturam
habeat hujusmodi inæqualitatem, inferioritatem , et dependentiam , propterea est
vere, et proprie servus Dei servitute na­
turali.
Ad primam confirmationem respondemus majorem solum verificari connaturaliter, sive attentis naturis rerum ; secus
autem supernaturaliter, sive præsupposito
miraculo. Et ratio est : quoniam connaturaliter loquendo fieri non valet, quod duæ
naturæ conjungantur physice in eodem
supposito ; et ideo connatura! i ter fieri non
potest, quo! id, quod denominatur servus
tecundum unam naturam physice conjun­
gatur illi, quod est dominus secundum na­
turam aliam. Sed non implicat divinitus
talis conjunctio, ut liquet in mysterio In­
carnationis : quare tali miraculo præsuppo­
sito, optime fieri potest, et debet, quod
suppositum ut subsistens in natura infe­
riori sit servus sui ipsius ut in natura su­
periori subsistentis : licet servus, et domi­
nus habeant non solum physicam conjunc­
tionem, sed etiam identitatem ex parte
suppositi. Et sic contigit in Christo. Quæ
doctrina facile explicatur exemplis supra

positis : nam inferior non habet physicam
conjunctionem cum superiori, nec obediens
cum imperante, nec debitor cum creditore,
et sic de aliis : quod attentis naturis rerum
est universaliter verum : quia connaturaliter loquendo duæ naturæ non conjunguntur
hypostatice in eodem supposito. Sed quia
hæc conjunctio divinitus facta est in persona
Christi ; propterea idem Christus, qui se­
cundum naturam divinam est superior, et
imperans, et creditor; secundum aliam
naturam inferiorem, scilicet humanam est
inferior, et obediens, et debitor : et nihil
obstat, quod hæc prædicata conjungantur
physice in eodem supposito. Ad majoris
autem probationem, quatenus huic doctrinæ potest opponi, respondetur Aristo­
telem loqui philosophice, secundum ea
videlicet, quæ per se, et naturaliter con­
tingunt, et quae ipse lumine naturali potuit
cognoscere : et in eodem sensu explicatur
a D. Thoma. Id vero minime praejudicat
potestati Dei absolulæ, qua potest naturam
divinam, et humanam conjungere in eodem
supposito : hanc enim physicam conjunc­
tionem Aristoteles non attisit; ac subinde
nec conditiones servitutis naturalis ad unio­
nem hujusmodi consecutæ.
Ad secundam confirmationem vel ne- Diluitur
ganda est major absolute ; oppositum enim secunda.
constat ex hactenus dictis : vel potest
distingui, et admitti, si sermo fiat de ser­
vitute pura : negari vero debet, si intelligatur de servitute naturali, non ex parte
suppositi secundum se, sed ex parte solius
naturæ. Et ratio hujus responsionis jam
supra tradita est, quin opus sit alia adji­
cere. Ad majoris autem probationem res­
pondemus D. Damascenum loqui de ser­
vitute pura, sive quæ attenditur non solum
secundum naturas, sed etiam secundum
supposita. Hæc enim est, quæ importat
ordinem ad aliud non solum alietate na­
turæ, sed etiam alietate suppositi, atque
ideo exigit diversa supposita, ut ex ipsis
terminis liquet. Et hanc curavit D. Damas­
cenus excludere, ut magis directe haeresi
Nestorianæ se opponeret. Sed servitus, de
qua agimus, tam abest, ut Nestorio faveat,
ut fundetur potius in contraria eidem supsitione, in eo scilicet, quod Christus sit
una persona subsistens in duabus naturis,
et quod ut subsistens in natura creata sit
servus Dei, et etiam sui ipsius ut subsisten­
tis in natura divina.

- -

*

280

DE INCARNATIONE.

DUBIUM IL Appendix.

l'trum contra prxmissam doctrinam aliquid
diffinient Ecclesia ?

Curavimus materiam dub. præcedenti
propositam eo modo versare, quo illam
attigerunt antiqui, legitimam ejus resolu­
tionem non ex aliis radicibus deducentes,
quam ex solidissimis, auctoritate scilicet
divinæ Scripturæ, consensu Patrum, atque
ratione Theologica. Quæ tam evidenter
stant pro nostra, et communi assertione,
ut non solum eam reddant evidenter pro­
babilem, sed et longo intervallo probabiliorem opposita. \deo tamen diversa sunt
et But- hominum ingenia, et tam ingens ad proprias opinationes amor, ut Vasquez dixe­
rit damnatum esse ab Ecclesia dicere, quod
Christus sit servus Dei, et Petrus Hurtado
asseruerit sententiam, qua1 negat Christum
esse servum, diffinitam ab Ecclesia fuisse.
i’or;Cl’ Quibus e converso Gonet disp. cit. num. 19,
reponit censuram illorum esse temerariam.
Nec immerito censuit; cum illi agant
contra sententiam torrenlissimam Theo­
logorum non solum veterum, sed et recen­
tium, ut constat ex allegatis num. 2. At
inquiunt jam pridem Concilium Francofordiense, et Adrianum I, determinasse, quod
Christus non potest, nec debet servus appel­
lari; contra quam determinationem nulla
præscribere valet aut Patrum, aut Theolo­
gorum doctrina : et istud est potissimum
eorum fundamentum, ut tanto patrocinio
tecti se opponant frequentiori aliorum ju­
dicio. An autem ita res, ut ipsi volunt, se
habeat, hic examinare oportet, ne asser­
tionem num. 2, propositam, nudam ab
hac parte, et vulneri expositam relinqua­
mus. Sed prius aliqua observanda sunt.

Controversis status describitur.

^rnno l°co agendum erat de hæresi
Adopti- Adoptivorum, quam Concilium Francofor
rorum diense, et Adrianus I. damnarunt. Sed quia
ex Ma­
riana. materiam hanc recentiores aliqui usque ad
nauseam obtruserunt, disserentes de ejus
Auctoribus, origine, progressu, et line ;
noluimus in hac parte diffluere, et fasti­
dium addere; sed consultius judicavimus
hislorium excribere e Joanne Mariana, qui
sincere, et graviter id narrat, remque ab
hæVesis

aliis, et aliis traditam ad compendium
redegit lib. 7, de rebus Hisp. cap, 8. dd
captivi tutis mala (quibus major, llispaniæ
pars a Mauris oppressa afflictabatur) qux
si extrema fuissent, nimis erant gravia, grande
de religione dissidium accessit. Mali auctores
prxcipui Felix in Ilergetibus Urgelitanus Prxsui, atque Elipandus in Carpetanis Archiepiscopus Toletanus, non insulso viri ingenio,
neque eruditionis expertes, ut in tantis tene­
bris, tantaque malorum omnium colluvie, in
qua non offendere, non fxdari miraculi instar
esset, Quis enim in maxima servitute litteris
locus ? cum oppressi vectigalibus vilx necessa­
ria subsidia comparare cogebantur. Silebunt
Ecclesiastica Concilia, quibus Disciplinam Ec­
clesiasticam astringere, et reipublicx vulnera
sanare, veteri instituto susceptum erat. Pro­
ceres, el populi pro se quisque, ut collibilum
erat, ita vitam instituebant, atque de rebus
divinis nullo prohibente, pro voluntate, proque
arbitratu singuli sentiebant : quæ magna
pernicies est. Ex impix gentis usu pravas
sæpe opiniones in Christianorum gente redun­
dare propemodum erat necesse. Nestoriiplacita
Concilii pridem Ephesini diligentia sopita,
quasi veteris incendii scinlillæ in Hispania
suis auctoribus suscitalæ sunt. Christum affir­
mantibus qua parte certe homo est, Dei filium
adoptione esse, Contra fas, contra auscipia,
contra omnes divinas, et humanas litteras, et
religiones. Qui enim natura, et adoptione filius
simul idem esse possit? cum adoptione filius
patris tantum benignitate, nulla necessitudine
sit quasi ad alieni juris hxreditalem admis­
sus. Quod qui asserat, Christi geminam lujposlasim fateatur, opus est. Felicem propltr
locorum vicinitatem, et quoniam in eam His­
pania· partem Gallorum arma annis superio­
ribus penetrarunt, Gallum natione fuisse vulgo
nonnulli suspicantur. Elipandus ex antiqua
Gothorum gente prognatus erat. Pugnabat
pro illis Pontificia ipsorum auctoritas, et ce­
lebrati nominis fama. Erroris auctores lauda­
bant Eugenium, Ildefonsum, Julianum. Mullis
prxterea Scripturarum locis ad patrocinium
abutebantur, quibus Christum, qua homo est,
minorem Patre dici satis constat. Et ut erani
ardenti ingenio, missis in omnes partes litte­
ris, ac libris, exteris omnibus susceptas opi­
niones instillare fucatu oratione, atque per­
suadere satagunt. Ad Aslurum, ct Calxcorum
Episcopos Elipandus pro ea auctoritate, quam
in alias Ecclesias oblinebat prxeipuam, el
maximam, litteras dat ac nominalim Adosindam Edonis regis viduam (reginam scif licet proprietariam, et in medio Asturiarum
regnantem.’

■!

—

DISP. XXIX, DUB. 11.
regnantem) in fraudem impellere conatur.
Illa tilt erat necessc, sui judicii esse negat de
controversia pronuntiare : remque integram
ad Episcopos defert, et sacerdotes sanctissima,
el prudentissima fœmina : in (μια numero
erat Reatus presbyter (in Asturiis) el Jlelcrius Uxamensis episcopus. Quorum exlat ad­
versus Elipandum disputatio non inelegans,
opusque spissum, operosum, cl vastum : sed
quoniam validis mendacium arguit, bene esse
operam collocatam lectores judicabunt. Con­
troversia agitatu, et quoniam conatibus par
successus non erat, Elipandus quidem Toleto
profectus Astures, el Calxcos obivit, iisque in
locis mullos prava opinione infecit pestifero
oris affatu. Felix Vacxos primum in Hispa­
nia, el Septimaniam in Gallix aditu aggres­
sus est : deinde reliquam Galliam, atque
Germaniam nullo opere pretio, cum passim
summi, medii, infimi ad insolentiam novx
vocis exhorrescerent, el errorem cum auctori­
bus palam detestarentur. Concilia Ejdscoporum his in regionibus habere promptum erat.
Itaque invenio apud Reginum Bajoarix civi­
tatem coram Carolo Magno Francorum rege
in Episcoporum conventu Felicem damnatum
anno salutis 792. Inde Romam missum coram
Adriano Pontifice abdicasse, simulato certe
animo, Qua de causa novum Episcoporum
conventum haberi Francofurti in Germania
necesse fuit anno 794, prxsente Carolo Magno.
Missi Roma legati Theophylaetus, el Stephanus
Episcopi . ex Hispania Beatus, et Helerius
Uxamensis Episcopus pro Catholicis Legati.
Neque se mali auctores deferunt in periculo :
Carolo ipsi libellum supplicem offerunt, pos­
tulantes, ut prxsens in ea controversia dis­
ceptaret, el multorum potius judicium seque­
retur, quam se paucorum dolis circumveniri
sineret. Re discussa prava opinio cum aucto­
ribus reprobata est : ac nisi mutarent, Felix,
et Elipandus sacrificiis interdicti. Felix, ut
Ado Viennensis est auctor, Patrum sententia
relegatus esi, et Lugduni nunquam errore
deposito extremum vilx diem clausit. Sic opi­
nio hominum fuit. Usque adeo difficile est
fixam perperam de religione sententiam mu­
tare, imbutamque prava persuasione mentem
traduci ad sanitatem. Quod Elipando contige­
rit clam est : ac credam potius sententix Pa­
trum obtemperasse, pravaque opinione depo­
sita mutasse, neque ex Hispania extulisse
pedem, neque Reginum, Romam, aut Francofurlum adiisse persuasum habeo, etc. Hæc
Mariana; quæ ex ipso potius, quam ex
aliis transcripsimus; quia omnia, quæ Joan­
nes Aurelianensis, quæ Alcüinus, Απ-

281

nonius Antoninus, et alii infra laudandi
referunt, ct in quibus sæpe variant, sagaci
judicio discrevit, et veriori, ut putamus,
enarratione proposuit.
4 8. Porro ex eisdem liquet Elipandum, Qoid
certo
et Felicem adoptionis in Christo assertores damna
­
habitos fuisse hæreticos ob hunc errorem, tum in
aique dogma ipsum cum auctoribus dam­ Adopti­
vis.
natum fuisse ab Ecclesia in Concilio Francofordiensi, et in epist. Adriani 1, ad Adria­
Episcopos Gallæciæ, et Hispaniarum, ubi nus f.
recitato Elipandi, et Felicis errore circa
adoptionem Christi, concludit : Quod si
exigentibus indignis meritis, tam insolubili
eos malignus spiritus perfulix laqueo, justo
Dei judicio, strangulavit·, ut resolvi nequeant :
ex auctoritate prorsus sedis Apostolicx, ac B.
Petri Apostolorum Principis, ac per eum, qui
illi magister, et dominus tradidit potestatem,
et solvendi, ligandique licentiam tribuit,
(quod sine gravi mxrore dicere non possu­
mus} perpetuo eos anathematis vinculo religa­
tos ultrici cum sequacibus suis judicamus
vindicia plectendos, ac per hoc a gremio ma­
tris Ecclesix, et a nostro consortio definio alie­
nos. Unde quamplures Scriptores illos
velut hæreticos palam traducunt. Ex anti­ Beatus
quis Beatus Presbyter Asturiensis vir in et Heterius.
sacris litteris eruditus, et Heterius Epis­ Jonas
copus Uxamensis. qui apud Astures exu- Aurel.
Alcuilabat, in lib. integro contra Elipandum. nus.
Jonas Aurelianensis lib. 1, de cultu ima­ Agohardus.
ginum, Alcuins lib. 3, de Trinit cap. 9, AnnoAgobardus Lugdunensi in opere de dog- nius.
Ado.
mat. Felicis ad Ludovicum Imperatorem, SigebcrAnnonius lib. 4 , de gestis Francor. cap. tus.
83, Ado Viennensis anno 792. Sigebertus L’Abbas
sperÿ.
anno 793. Abbas Usperg. 793. Regino Regino.
Antoni­
anno 794. D. Antoninus 3, p. hist. tit. 41, nus.
cap. 1, § 6, et alii. Ex recentioribus Gene- Genebrard.
brardus lib. 3, Chronol. anno 796. Platina Platina.
in Adriano, Sabellicus Ænead. <8. lib. 8, Sabelli­
cus
Sander lib. 7, de visibili Monach. hæres. Snnde131. Feuardentius in lib. addito ad Cas­ rus.
Fenartrum contra lib. 3, hæresi 3, Ambrosius dentius.
Morales lib. 3 , hist. Hispaniæ cap. 26, Morales.
Baronius lorn. 9, circa annum 793, et alii Baronius.
communiter. Observat autem Baronius
ipse Elipandum. et Felicem non fuisse pri­
mos hæresis Adoptivorum auctores, sed
infamem hunc primatum deferendum esse
corypheo Theodisco, Archiepiscopo Hispalensi, et D. L i dori successori , natione
Græco, locutione nitido et notitia diver­
sarum linguarum facundo. Qui a Concilio
damnatus, et Archiepiscopatus honore, ac
dignitate depositus Mahumeto adbæsit, et

282

DE INCARNATIONE.

ad Arabes transiit, ut fusius ille refert tom.
8, ad ann. 636.
A eu
Quamvis autem hæc ita se habuerint,
Cor.fi lii
Fnnc>j- nihilominus acta Concilii Francofordiensis.
ford. atque epistola decretalis Adriani 1. circa
prædictam heresim per plura sæcula latue­
runt. Unde D. Thomas, et graves Scholas·
tici antiqui nec illa viderunt, nec allegare
potuerunt. Primus autem sæculo præcedenti illud Concilium in lucem edidit Lau­
rentius Surius vir religiosus, et doctus,
qui ipsum ex ignoto promptuario, excu­
A Sariô dendum curavit, anno 1567. Nec defuerunt
primnm
edi'a. Theologi, qui id non recte factum dixerint,
et Surium levitatis insimulaverint non
pauca circa Concilium ab eo editum cri­
minantes, atque opponentes. Quod in pri­
mis tam longo tempore delituerit, el fuerit
veteribus, sapientissimisque Scholasticis
Qoæ
ignotum. Quod stilum habet fucatum, at­
fuerint
que ab aliorum Conciliorum gravitate, ut
illis
opp-osiia. videtur, alienum. Quod non solum damnat
doctrinam Elipandi, et Felicis, sed etiam
acriter invehitur in eorum personas, præter
id, qnod exigit charitas, et alia Concilia
consueverunt. Quod sanctissimi Archiepiscopi Eugenius, Ildefonsus, et Julianus
irreventer tractentur, quasi indigne de
Ghri&ti divinitate senserint : cum tamen i
certum sitôt doctissimos, etcalbolicissimos j
fuisse. Quod de sacris Hispaniarum Doc- ]
toribus non absque injuria, sed magna
cnm irrisione proferat, ut videatis quales
habeatis parentes. Quin totam Hispaniam,
omnesqne ejus Episcopos objurgat quasi
illa hæresi infectos : adjungitque hac de
causa Hispanos traditos esse in potestatem
Saracenorum. Et primum est incredibile,
reclamantibus pluribus catholicis, et prae­
sertim Adosinda Regina : secundum vero
est error in historia notorius : nam longe
ante Elipandum advenerant, vicerantque !
Saraceni. Quo i denique in præ licto Con­
cilio decretum fuerit contra usum, et ado­
rationem sacrorum imaginum, utobservaBm'or' vit Bellarminus lib. 2, de imaginibus
cap. 14. cum autem in hac parte adeo gra­
viter erraverit pessumit in aliis ejus actoritas. Hæc autem evincere videntur acta
pmvdicti Concilii cum epistola Adriani 1 et
Epistola Caroli Magni, et libro sacro syl­
labo, quæ sunt quasi appendices ejus Sy­
nodi, illegitima esse, debuisseque tanquam
spurium partum sub tenebris, in quibus
per tot sæcula jacuerunt, retineri. Et plane
Suarez, (quod nutavit Suarez disp. A4, g Ad diffini­
tionem) cum illud Concilium generale non

I fuerit, non habet infallibilem auctoritatem,
I nisi epistola, qum circunfortur Adriani,
illi accedat. Hæc autem eodem vitio labo­
rat .* quia nuper in lucem prodiit, et igno­
ratur, quo loco inventa sit, quavo certa
auctoritate seu traditione.
20. Cæterum suspicio ista abjectiorque Vil:.-;·
de prædiclo Concilio mstimatio penitus j,1"
propulsari debent, ut quæ non valent a Cwttu
­
temeritate purgari ; eum opponantur com­ «reten
tir.
muni Theologorum hujus temporis judicio,
prædictum Concilium, et epistolam Adriani
reverenti animo suscipientium. Et nullum
Ipgimus, quamvis plures viderimus , qui
aperta fronte dicat oppositum. Præseriim
cum prædicta epistola, a qua totum illius
Concilii robur dopendet longo, diligeiilique
Theologorum examine discussa fuerit, at­
que probata, et digna inter alias decretales
collocari, ut contigit anno 1592. Et pro­
fecto si liceret prædictum Concilium, el
Adriani epistolam parvipendere; pari li­
centia sterneretur via ad contemnendum
alia Conci iorum, et epistolarum Decreta­
lium monumenta, quæ non aliter ad nos
pervenerunt, quam dependenter ab humana
historia, et mediante Doctorum industria,
illa vel conservantium, vel ab oblivione
eruentium. Quod dici non valet absque in­
genti auctoritatis ecclesiasticæ jactura, ac
perinde sine æquali temeritate.
Quæ vero oppositam suspicionem funda· Ρ.όίbant, levia sunt, et facile dispelluntur,
Nam prædictum Concilium longo tempore
latuisse contingere potuit, vel quia in eo
determinatum fue.at contra adorationem
sacrarum imaginum, ob quod vitium sup­
primi debuit : vel quia directum ad His­
panos, subdole Elipandi, aut aliorum Adop­
tivorum industria in latebras conjectum
est. Unde factum fuit, quod Scolastici post
aliqua ab ejus celebratione sæcula ignora­
verint ipsum. Sed eorum silentium abunde
compensatur gravium, et antiquiorum
Scriptorum testimonio , qui damnationis
in Elipandum meminerunt, ut constat ex
relatis num. 18. Quod vero de stylo illius
Concilii dicitur, nihil movere debet : quia
Concilia juxta conditiones diversarum na­
tionum, ex quibus congregantur, quin et
secundum diversitatem temporum, diversimolo loquuntur : alius enim sermo con­
venit Græcis, alius Romanis, et alius erat
stylus pristinis temporibus, alius in recentibus. Conferenti autem Concilium Francofordiense, et epistolam Adriani, atque
I alia opera illi adjuncta cum scriptis Beati
atque

DISP. XXIX, DUB. II.
atque Ileterii, vel aliorum ojus temporis
Doctorum, facile constabit, quod eundem
fere stylum observent. Porro quod Conci­
lium, et Pontifex vehementer percellant
Elipandum, et Felicem, mirum non est;
cum severitate illa opus fuerit ad infringen­
dum Elipandi, et sequacium arrogantiam,
qui se tanquam fidei regulam asserentes
Beatum, Helorium, aliosque Catholicos
insequebantur. Nec absimili rigore usus
est Cmlestinus 1, in epistola 1, contra Cas­
sianum. Et tamen Adrianus in fine epistolæ viscera misericordiæ pandit, et offert,
si resipiscant, et ad reconciliationem
adhortatur. Deinde quod non ita digne loquuti fuerint de sanctis Eugenio, Ildefonso, et Juliano; causa fuit horum sanc­
titatem, et egregiam doctrinam non fuisse
illis Patribus tunc satis notam : unde ni­
mis credentes (quod ad factum pertinet),
impostori, eorum testimonia alleganti,
consultum censuerunt in eis introspiendis,
(neque occurrebant codices) non immorari;
sed magis explodere, quidquid contrarium
adversarius ex eisdem depromebat, et re­
ferebat. Ex cademque radice processit irri­
sio, qua quos fingebant hæretici parentes,
et sui erroris patronos, contempsere : quod
per hypothesim accipiendum fuit, nempe
ex suppositione, quod Doctores ab haereti­
cis allegati ita asseruissent. Ea vero, quæ
contra Hispaniam, aut Hispanos addide­
runt, non pertinent ad rem diffinitam, nec
ad approbationem Papæ ex cathedra : in
quibus proinde posuerunt in facto, quam
in historia vel errare, vel non sancto affectu
duci contra insignem gentem ; ex qua nulli
tunc aderant Episcopi in eo Provinciali
Concilio; quod Gallorum non pauci com­
ponebant. Præterea quod dicitur de errore
iliius Concilii circa cultum sacrarum ima­
ginum, ad rem non facit : quia in hac
parte non fuit approbatum ab Adriano; sed
quantum ad punctum adoptionis. Et similo
quid contigit aliis Conciliis, quæ solum ha­
bent auctoritatem in approbatis a Romano
Pontifice; secus in aliis vel rejectis, vel
minime confirmatis, ut liquet in Constantiensi, et Basiliensi. Per quod denique dis­
pellitur ultimus scrupulus aliis gravior :
nam cum de facto epistola Adriani post
longum examen approbata sit, et inter
alias Decretales inserta, sciente et consen­
tiente Romano Pontifice; solidam, sufficientemquo auctoritatem habet, illamque
refundit Concilio : unde nihil refert, quod
aliquando latuerit, minus autem, quod

•283

liac, vel altera via luci restituta sit.
21 Supposita vero tam Concilii, quam Arguinenium
epistola· legitima auctoritate, validum ar­ CT
Con­
gumentum confici videtur contra assertio­ cilia
contra
nem num. 2, propo.'itam : nam revera in assertam
eis reperiuntur plures propositiones, in Ctirr-li
­
quibus evidenter negatur Christum esse, servitu
tem.
aut fuisse servum. Unde quod servus Dei
fuerit, nequit defendi aliter, quam agendo
contra prtemissam determinationem Ëcdesiæ. Et in hoc stat cardo pnesentis diffi­
cultatis. Pro cujus majori luce observan­ Nota.
dum est, quod licet Elipandus, et Felix
erraverint circa servitutem, quam in Christo
constituerunt, nihilominus primarius eo­
rum error, sicut et opposita Catholicorum
doctrina, non pertinuit ad servitutem, sed
ad Christi adoptionem ; quamvis ex conse­
quenti se etiam ad servitutem extenderit.
Cum enim Elipandus, et Felix asseruerint
Christum, qua hominem, esse filium Dei
adoptivum (quod erat principale eorum
assertum, et totius disceptationis scopus),
et adoptio sit assumptio extranei in filium;
consequenter (quamvis nec illatione op­
tima) asseruerunt Christum, qua hominem,
esse Dei servum, nullum reperientes me­
dium inter servum, et filium non natura­
lem. Quod autem res, ut descripsimus, ita
se habuerit, liquet tum ex omnibus Scri­
ptoribus antiquis num. 18, relatis, qui ubi
de hæresi Elipandi agunt, illam revocant
ad assertionem filiationis adoptivæ in
Christo, de qua plene disputant : de servi­
tute vero solum loquuntur occasionaliter,
et sicut in transcursu. Tum etiam ex ipso
modo loquendi, quem servavit Elipandus,
et repræsentat Concilium in sua epist.
Sed nescio, ex quo servo adoptatus in filieta­
tem, ut vos dicitis. Ubi cum filiatio adoptiva
per modum termini, aut finis inducatur,
servitus occasionaliter, et tanquam dere­
linquenda ut terminus a quo introducitur.
Et rursus afferens Concilium verba Apos­
toli ad Hebræ. 3 : Amplioris gratiæ iste præ Ad
Moyse dignus est habitus, subjunxit : Quo­ Hcbr. 3.
modo amplioris gratia, si servus sicut et
Moyses, rex cx servo adoptivus ? Ubi idem
sermo occurrit. Erat itaque prtecipua
controversia de adoptione : quamvis incidenter, re ita exigente, ageretur etiam
de servitute. Quod amplius ex dicendis
constabit.

DE INCARNATIONE.

S
8
■
I
J
K
i
I
I
ti'I
r
g .
k
K
■I
L,
II r
r

Γ;

I
Ç.
I

t
g:
K

E
I

I

I

'p. ·!

fuerint doctissimi, et in Scriptura apprime
versati, non potuerunt non assequi ea cer­
Deciditur con trove π ία.
titudinis, ac probabilitatis motiva : nec id
negari valet absque illorum injuria. Cum
Conclu- 22, Dicendum est Ecclesiam nihil diffi- ! igitur Patres, et Scholastici communiter
ti0' nisse contra assertionem num. 2, proposi- j docuerint Christum ut hominem esse, ser·
tam, in qua statuimus Christum ut homi- j vum Dei servitute naturali ; plane conficinem esse servum Dei servitute naturali. | tur ipsos non vidisse in sententia contraria
Sic docent omnes Auctores eo loco ale- eam certitudinem, et probabilitatem, quam
gali, qui post editionem Concilii Franco- habere debent res ab Ecclesia difiiniendæ.
fordiensis, et epistolæ Adriani I, scripse- | Si autem illam non cognoverunt; profecto
Γlimam runt. Et hinc sumitur primum assertionis I non erat. Etsi non luit ; inverisimile pror·
meuium. fundamentum : quoniam incredibile pror- sus est, quod Ecclesia diftinierit rem ca­
sus est viros quamplurimos catholicos, et rentem ea certitudine, et probabilitate,
doctissimos agere contra determinationem j quam habent res, quas diffinit. Quare fri- Reftti·
Ecclesiæ : sed nihil obstante doctrina Con- vola sunt duo, quæ Vasquez, et quidam
cilii, et Adriani, plurimi Scriptores catbo- I alii respondent : tum Patres, et Scolasticos
lici, et sapientissimi aflirmant Christum non vidisse determinationem Ecclesiæ in
ut hominem esse servum Dei naturalem :
Concilio Francofordiensi, et in epistola
ergo incredibile est, quod Ecclesia diffinie- Adriani: tum istorum auctoritatem cuncrit Christum ut hominem nec esse, nec
Lis Doctoribus præferri debere. Nam et si
posse dici servum Dei servitute naturali : ; Patres, et Scholastici non viderint acta
atque ideo tenendum omnino est Ecclesiam . Concilii Francofordiensis ; viderunt tamen
Falrjtar. jj minime determinasse. Confirmatur : j cuncta motiva, ut negetur Christum ut hoquia communis Patrum, et Scholasticorum ! minem esse servum Dei servitute naturali :
sententia est Christum ut hominem esse j hujusmodi namque fundamenta, et debueservum Dei aliqua servitute vera, et pro- j runt determinationem Concilii præcedere,
pria, atque ideo servitute naturali, quæ ut proxime diximus, alias temere in difinnocentior, ut sic dicamus, est, et omnium ' finiendo processisset ; et prædictos Doctoingenua, fundataque præcise in subjectione, , res non latuerunt. Cum igitur Patres, et
atque inferioritate naturæ assumptæ, ut | Scholastici, eis non obstantibus, judicavedub. præced, g 1, ponderavimus : sed Ec- i rint Christum ut hominem esse Deiservum
clesia nunquam hactenus diffinivit contra servitute naturali, et in hoc conspiraverint,
communem aliquam Patrum, et Scholasti- j et ita communiter asseruerint; sequitur vel
eorum sententiam, quos potius consulit, I generaliter deceptos fuisse, quod absque
ut procedat ad aliquid difiiniendum ; ergo I gravi illorum injuria dici non valet : vel
Ecclesia minime diflinivit Christum ut ho- talia fundamenta invalida esse, ineptaque
minem non esse servum Dei servitute na- proinde, ut Concilium oppositam senten­
tiam diftinierit. Quamvis autem auctoritas
turali.
Εχρΐ>·
Cujus motivi robur magis apparet, si se- Summi Pontificis aliquid diffinientis antevires dulo attendamus ea, quæ Ecclesia diffinit, ferri debeat omnibus Doctoribus oppositum
vel contineri non obscure in Scriptura, vel opinantibus; tamen contingere minime
habere necessariam connexionem cum in potest, quod Pontifex aliquid diffiniat conScriptura contentis, vel ad minus colligi tra communem sensum Patrum, et Theoefficaciter ex principiis fidei : aliter namque logorum exponentium Scripturam. Unde
nec diffiniuntur, nec diffinire valent ab cum Patres, et Theologi communiter affirEcclesia : quippe cum motivum diffiniendi ment Christum ut hominem fuisse servum
sicut et credendi non sit ipsa Ecclesiæ dif- Dei servitute naturali, et sic interpretentur
finitio, sed revelatio divina, quæ Ecclesia ea Scripturæ loca, in quibus Christus ser·
diffiniente nobis applicatur, et proponitur, vus vocatur, ut ostendimus dub. 1, g 1,
Quæ autem hujusmodi sunt, ut praemisi- sentiendum omnino est, quod Pontifex
mus, tantam certitudinem, vel ad minus nunquam oppositum diftinierit, ut supra
verosimilitudinem, atque probabilitatem I num. 5, jam observavimus.
*
antecedenter ad diffinitionem Ecclesiæha- I
23. Sed ne videamur solis conjecturis Se­
bent, ut incredibile omnino sil, quod om- I duci, probatur secundo nostra conclusio alio twi­
nes Patres, et Scholastici illam non vide- i fundamento magis speciali, et evertente
rint, sed oppositum tenuerint. Cum enim | fundamentum Adversariorum : quoniam si Cwj.
Ecclesia

DISP. XXIX, DUB, JJ,

T1W1
twirKitiû.

Ecclesia condemnasse! sententiam asseren­
tem Christum ut huminem esse servum
Dei servitute naturali, maxime in Concilio
Francofordionsi, atque in epistola Adriani 1.
contra liœresiin Elipandi : non enim Ad­
versarii aliam determinationem allerunt,
nec afferre possunt : atqui in praedictis
Concilio, et epistola minime reprobatur
sententia asserens Christum ut hominem
esse Dei servum servitute naturali : ergo
Ecclesia non damnavit sententiam hujus­
modi. Minor probatur primo, et satis efficater : quia nec in Concilio, nec in epistola
Adriani, licet a limine ad calcem usque
legantur, reperitur hæc propositio, Chpislus
ut homo est servus Dei servitute naturali, aut
altera illi æquivalens; nec occurrit talis
propositionis damnatio : ergo falsum est
Concilium, et Adrianum condemnasse ta­
lem propositionem. Probatur secundo ; quia
Concilium, et Pontifex eam in Christo ser­
vitutem reprobarunt, quam introducere
conabatur Elipandus ad salvandum Chris­
tum ut hominem esse lilium Dei adopti­
vum, ut constat ex dictis num. 21; atqui
servitus requisita ad salvandum Christum
esse lilium Dei adoptivum, non est servitus
naturalis; sed debet esse servitus pura tam
ex parte naturæ, quam ex parte suppositi :
quippe adoptio est assumptio personæ ex­
traneae ad hæreditatem, quæ extraneitas
minime coheret cum intraneitate, et consublanlialitate suppositi, ut ex professo
ostendemusdisp. 33, dub. 1 ethic suppo­
nendum est : ergo Concilium, et Pontifex
non reprobarunt servitutem naturalem in
Christo ut homine, sive secundum natu­
rum assumptam; sed servitutem puram,
afferentem inæqualitatem, sive extraneitatem ex parte suppositi, et qualis ad sal­
vandum adoptionem Christi, quam Elipandus asserebat, et ab ipso concedebatur.
Declaratur hoc amplius : nam cum con­
demnatio ab Ecclesia facta ordinetur directe
ad refellendum errorem oppositum ; illud
intelligendum est damnari, quod error con­
trarius affirmat ; atqui Elipandus affirmans
Christum fuisse servum, non loquebatur
de servitute naturali : quæ affert inferiorilatem ex parte solius naturæ assumptæ,
servata identitate substantiali ejusdem sup­
positi; sed introducebat servitutem puram
tam ex parte naturæ. quam ex parte sup­
positi, atque ideo multiplicabat in Christo
personas : eratque proinde non solum illa­
tive, sed formaliter Nestorianus : ergo
quando Concilium Francofordiense, et

285

Adrianus contra Elipandum docent Chris­
tum non fuisse servum, minime negant,
vel a Christo excludunt servitutem præcise
naturalem secundum naturam assumptam ;
sed damnant, et refellunt servitutem pu­
ram, quæ multiplicat in Christo supposita,
et est liquido Nestoriana. Minor, quam ne­ Refelli tar
gat Vasquez incredibile censens, quod Eli­ ileruni
pandus post damnatum Nestorium tam tur­ Vazqaez.
pem errorem tenuerit, probatur evidentibus
testimoniis, quibus in re ad factum perti­
nente, satisfieri non valeat. Et in primis
occurrit ipse Elipandus, qui licetsubdole
hæresim Nestorii tegere curaverit, ne evi­
denter de illa apud Catholicos convincere­
tur; eam tamen re ipsa tenuit, et non obs­
cure significavit. Liquet hoc ex ejus Verba
confessione, quæ incipit. Elipandus Tote- EliPandi·
lanx sedis ubi de Christo agens inquit :
Homo inter nos (non interior, ut quidam
prave legunt) in una, cademque Dei, et ho­
minis persona adglomeralus, atque carnis
vestimento indutus. Nam adglomeratio non
importat veram, et substantialem unita­
tem, aut conjunctionem, sed accidentalem
quandam contiguitatem, sive additionem
unius ad aliud. Nec movere debet, quod
dicat, In una, eademque Dei et hominis per­
sona : quia solum significavit unitatem, et
identitatem personæ in dignitate, et ho­
nore, non autem in realitate, atque veritate
unius simplicis hypostasis. Sicut etiam
Nestorius se gerebat conii tens unam Christi
personam, ut optime observavit D. Thom. D.Thom.
supra quæst. 2, art. 6, ubi recensens mo­
dos, quibus hæreticus concedebat Christo
unitatem personalem, inquit : Quarto se­
cundum dignitatem honoris, prout omnis
honor, qui exhibetur Filio Dei coexhibelur
filio hominis propter conjunctionem ad Filium
Dei. Unde inferius subjungit : Et si fiat vis
in nomine personæ, considerandum est, quod,
etiam Nestorius utebatur unitate personæ
propter unitatem dignitatis, et honoris. Unde
etiam sexta Synodus de/inil anathema eum,
qui dicit unam personam secundum dignita­
tem, et honorem, et adorationem, sicut Theo­
dorus, et Nestorius insanientes conscripse­
runt. Hanc itaque conjunctionem præcise
accidentalem significavit Elipandus, cum
dixit unam, candemque Dei, et hominis per­
sonam; sed non est confessus substantia­
lem identitatem, ut plane explicuit verbo
immediate sequenti, Adglomeralus. Et ne
relinquatur dubitationi locus, addendum
est ex eadem confessione : Quia non per
illum, qui natus est de Virgine, visibilia, et

Γ

286

DE INCA KN ATI ON E

invisibilia condidit; sed per illum, qui non personam divinam, concludit : .htoplivum
est adoptione, sed genere, neque gratia, sed eum filium quasi purum hominem, calamitati
natura. Ubi in Christo constituit alium, et human? subjectum, et (quod pudet dicere)
alium, quæ nomina evidenter significant servum sum impii, etc. non pertimescitis
non solum diversas naturas, se let suppo­ venenosa fauce susurrare. Hi autem Ponti­
sita, seu personas. Unde Catholici minime ficis discursus vel vani prorsus existant,
confitemur Christum esse alium, et alium aeremque verberant, et in scopum minime
D. Nl- juxta illud Nazianzeni in epist. ad Didycollimant : vel confiteri omnino necesse
mum, ut allegat D. Thom. quæst. cit. est Elipandum, atque sequaces fuisse haere­
art. 3. Aliud, el aliud sunt ea, ex quibus ticos Nestorianos, et constituisse in Christo
Salvator esi. non autem alius, et alius. Nam
adglomerationem , ( quod eorum verbum
alius, et alius denotat personas; aliud est) ex personis diversis, nempe ex invero, et aliud naturas. Unde incidenter ereata, quam recognoscebant Deum ; et ex
observandum est Elipandum negasse B. creata, quam dicebant, servum, adoptatum,
Virginem esse Dei matrem : siquidem ex­
leprosum, natum ex Virgine, etc.
presse profert illum, qui visibilia, el invisi­
Non minus perspicue loquitur Conci· iCttQbilia condidit, natum non esse de Virgine. Id lium, supponens Elipandum cum sequaci­ li&3.
vero est verus Nestorianismus in Concilio bus distinguere in Christo personas. Unde
Ephesinojam condemnatus. Quare eviden­ ait : Invenimus enim in libelli vestri princi­
ter convincitur Elipandum fuisseNestoria- pio scriptum, quod vos posuistis : Confitemur,
num, et in sensu Nestoriano attribuisse ct credimus Deum Dei filium ante omnia tem­
Christo servitutem, et adoptionem.
pora sine initio cx Patre, genitum, coxternum,
Prose2 E Id ipsum probator ex Pontifice Adria- el consubstantialem, non adoptione, sed ge­
qoitor
wnflrno»
Concilio Francofordiensi : suppo­ nere. liem post pauca in eodem loco legebatur:
I
milio. nunt namque in Elipando doctrinam evi­
Confitemur, et credimus cum facium ex mu­
denter Nestorianam : quare vel fateri oportet liere, factum sub lege, non genere esse filium
ipsum Nestorianam fuisse, quod intendi­
Dei, sed adoptione, non natura, sed gratia.
mus; vel Pontificem, et Concilium non Ecce serpens inter pomifera paradisi latitans
cognovisse in Elipando errorem, quem ligna. Necabant itaque hærelici de Christo
damnaverunt; quod sine illorum injuria, homine, quod concedebant de Christo Deo ;
et absque gravi temeritate, dici non valet.
atque ideo negabant Christum hominem
Pontifex in epist. ad Episcop. Galleciæ, et esse filium Dei genere, et natura, atque
Hispani® inquit ; Eum adoptivum, el non ideo Deo consubstanlialem : in quo proinde
proprium filium conflentur, quasi alienus a constituebant re ipsa duas personas, aliam
Paire aliquando fuerit. Ubi opus est h®re- intraneam, et consubstantialem, quam vo­
Adria­ ticos illos secundum relationem Adriani
cabant Filium Dei ; aliam vero creatam,
nas.
posuisse in Christo quandam personam extraneam, factam ex muliere, quam dice­
extraneam, et Patri non consubstanlialem.
bant fuisse aliquando servam, et post adop­
Hanc vero ipsorum positionem pluribus tatum per gratiam Dei in filium. Quod
refellit Adrianus, et inter alia inquit : Nam ■ evidentias liquet ex eodem Concilio, ubi
quidnam dixit Petrus, Tu es Christus, qui i ait : Adoptivus siquidem non habel aliam
propter nos factus es filius hominis, et per significationem (eisdem haereticis consenadoptionem factus cs filius Dei ? Absit. Hoc nec ! tientibus), nisi ut Jesus Christus non sit proPetrus confessus est, nec Ecclesia, etc. quin I prius filius Dei, nec ex Virgine ei in filium ge­
nitus, sed nescio ex quo servo adoptatus in
unus est Christus Dei, hominisque filius, non
per gratiam adoptionis, sed propria filii digni­ filietatem, ut vos dicitis. Et rursus Patres
tate. Allegat deinde D. Athanasium, ejus- Concilii : Neque vero alium Jesum Chris­
que verba usurpans inquit ; Si quis vero tum, alium Verbum dicemus. Ac tandem :
adversus divinas Scripturas docet, alium di­ Amplioris gralix isle prx Moyse dignus esi
cens filium Dei, ct alium, qui cx Maria Fir- ! habitus. Quomodo amplioris gralix, si servus
ginc hominem secundum gratiam adoptatum, sicut el Moyses, rex cx servo adoptivus! Qaæ
sicut nos : quasi essent duo filii, unus secundum omnia, ut de Adriano dicebamus, vel imnataram, qui ex Deo. ct unas secundum natu­ pertinenlia sunt, et hæreticorum errorem
ram, qui ex Maria, etc. hunc anathematizat minime attingentia, vel manifeste evincant
Sancta, Catholica, d .Iposlolica Ecclesia.
ipsos in hoc cum Nestorio errasse, quod
Allegatis deinde aliorum Patrum testimo­
pneter personam Verbi constituerint in
niis, in quibus prædicatur Christum esse Christo personam creatam, aliquando ser­
vam,

DISP. XXIX, DUB. II.

287

el hominem seorsum in pariem, el Deum
vam, deinde adoptatam in lilium, atque
oloviilam ad dignitatem adglomeralionis per similiter in pariem constituens. Evidenter
communicationem in honore, et dignitate,
enim denegat unitatem, secundum quam non
irwin- 25. Sed veniamus ad celeberrimos Scripaliter cum allaro coadoratur, el connuntehiEi. loros illius temporis, qui totam tragtediam
cupalur; sed unus inlelligilur Christus Jesus.
Elipandi cominus viderunt, el quasi mani*
Quibus verbis Venerandi hi Patres non ali­
Puiiots bus contrectarunt. El in piimis Paulinus
ter impugnant Elipandum, quam NestoÆf. Aquileiensis, qui Concilio interfuit, et ex
rium, quod uterque reipsa constituera duas
Patrum ubi concurrentium sententiis com­ in Christo personas ; licet ipsum Christum
posuit librum Sacro Syllabum, inquit in eo :
vocaverint per.-onam unam, quia a ia cum
Asserunt igitur, sed, /alsis assertionibus irre­ alia adoratur, et connuncupatur : quæ
titi, Dominum nostrum Jesum Christum, adop­ reipsa unitas accidentalis in sola communi­
tivum Dei filium de Virgine natum. Quod catione honoris, et nuncupationis constitit,
divinis nequeunt approbare documentis. Hxc
ut graviter observavit D. Thom. num. 23,
igitur dicentes aut in utero Virginis cum
relatus. Deinde relata Elipandi confessione,
suspicantur adoptatum : quod dici nefas est,
consequuntur illi Patres : Ecce luam fidem
quia de B. Virgine inenarrabiliter sumpsit,
de Christo. Et hanc non recipimus, quia nec
non adoptavit carnem. Aut certe purum cum
talem fidem habemus, nec talem doctrinam
hominem sine Deo natum, quod cogitare im­ ab Apostolis accepimus, etc. Unus Christus
pium est, necesse est, fateantur. Et rursus :
nobis sufficit filius Virginis, qui nomen ha­
Dei ergo Filius qua ratione credi potest adop­ bet Jesus. Illos tuos, qui dicis. Istum, el
tivus, qui inseparabiliter assumpto homine,
illum, nccesse non habemus, quia nec no­
in una persona coeunte ulraque natura, non
mina illorum a te Scripta cognovimus.
duo filii alius Dei, et alius hominis, ut sicut
Istum, el illum dixisti : Jesum vero nomi­
illi errando æslimanl, adoptivus sit filius
nare non potuisti, quia nec eum in corde
hominis, ct sine adoptione filius Dei : sed in
habuisti. Hæc ihi sanctissime, et doctis­
una persona unus, idemque Dei, ct hominis
sime, quibus palam convincunt Elipandum
filius. Errabant igitur hi novi haeretici non
in eo errasse, quod cum Nestorio posuerit
constituendo unam Christi personam sed
in Christo alium, et alium : per quæ
duas, nempe Dei filium naturalem, et Dei
necessario significatur diversitas supposi­
lilium adoptivum , quem servum etiam
torum, el personarum : quare cogebatur
dicebant. In quo reipsa tuebantur hæresim
(sed ipse concedebat) Christum constituere
Nestorii jam diu ab Ecclesia proscriptam,
non aliter unum, quam per adglomeraliout non dissimulavit Paulinus in libro
nem (ut loquebatur) sive unionem acciden­
sacro syllabo , cum aflrmat Elipandi hætalem honoris, aut nominis. Et tandem ut
resiin veternosam esse fortium calcibus mi­
plura alia omittamus, lib. 2. inquiunt :
rabiliter conculcatam. Et insuper Elipan­
Elipandus Tolelanæ sedis Episcopus nescio
dum, atque Felicem vocat novos hostes
qua commixtionis vertigine 1res personas in
Ecclesiæ, sed veternosa face perfidiæ pollutos.
una natura Deitatis confundit : el Christum
Erant namque, quidquid verbis tegerent, in
de .Virgine natum, non Deum, sed lanium
suis assertionibus Nestoriani.
hominem credit, hoc est, purum. Quod est
Sato, Beatus, et Heterius, qui cum ipso Elipurus Nestorianismus, et multiplicat per­
pando scriptis doctissimis disputarunt, et
sonas. Ipsi vero directe se opponentes Eli­
primi omnium pro fide Hispaniæ ei se
pando suam fidem dilucide, et satis subtili­
opposuerunt, hoc ipsum in eo supponebant,
ter manifestant his verbis : Ideo unus est
ul constat ex primo libro in ipsum directo,
Christus, unus Dei, ct hominis filius : quia
ubi inquiunt ; Cum ipsa carne propria
ille Unigenitus Dominus, qui personam pro­
unum adoramus Christum filium Dei Deum priam semper habuit, in ipsa persona sua
justa Ephcsini Concilii (in quo Nestorius
veritatem naturæ servilis accepit. Proinde
damnatus est) verte fidei documentum, quæ
Christus inseparabilis permanet. Quia cum al­
ail : Caveamus autem de Christo dicere :
tera sil in eo natura divinitatis, altera vero
Propler assumentem veneror assumptum, el
natura servilis : in uno tamen, eodemque
propter invisibilem adoro visibilem. Hor­
Christo illi persona, quæ divinitatis erat, ipsa
rendum vero el super hoc illud dicere : Is,
una est etiam humanitatis assumpta·. Prop­
qui susceptus est, cum co, qui suscepit, non
terea unus, atque idem Christus : quem et
nuncupatur Deus. Qui enim hoc dicit, dividit
paulo minorem ab Angelis ostendit, quod
iterum in duos Christos cum, qui unus est :
accepit formam servilem, æqualem Patri de-

28 S

DE INCARNATIONE.

monstrat unitas naturalis. Quibus omnibus I rimus in Nestorio, opportunum esse puto in
hoc loco ponere sententias Nestorii, antequam
in id collimant. ut contra Elipandum os­
ad hujus dicta discutienda veniamus, ut prutendant unicam esse Christi personam.
J mis
26. Jonas Aurelianeosis Episcopus vi- dens lector cognoscere valeat, quam consona
Aoreiiïnënsîs? xit eodem tempore, quin Hispaniam venit, j Felix Nestorio senserit. Quod præstat satis
et Asturias penetravit, ubi perfecte cognos­ I luculenter. Concludunt vero hæc tam ovicere potuit Adoptivorum errorem, quem ; denter Felicem juxta sententiam Agobardi
ipso recenset lib, I, de cultu imaginum in I Nestorianum fuisse, ut ponderatione non
principio his verbis : Emersit in eadem His­ egeant.
pania tempore sancix memorix Caroli piissi- !j
Præterea Alcuinus, præcedentium syn- Akami, atque invidissimi Augusti quidam Felix ; chronos, idem evidenter supponit in lib. 3, «3.
nomine, actu infelix, Urgelitanensis civitatis i de Trinit. cap. 9, ubi habet : Ideo cum Pa­
Episcopus, qui juncto suo sceleratissimo er- j tre, et Spiritu sancio unus est Deus, non
rori Elipanto Toletanx urbis Episcopo Chris- ! nuncupatus, sicut Hispanica hæresis (quam
tum secundum humanitatem non esse pro­ scilicet Elipandus, et Felix in Hispaniainprium filium Dei, sed adoptivum prxdicure troducere conati fuerunt), impia temeritate
ausus. Et paulo post : Ejusdem namque affirmare prxsumpsil, asserens Dei Filium
in divina natura Deum esse verum, in hu­
Principis jussu in unum coacti, in Concilio
videlicet Francofordiensf adhibita etiam
mana nuncupativum : similiter in divina
sanctx Romanx Ecclesix auctoritate, eundum natura proprium Filium Dei, in humana
Felicem damnarunt, imo cum auctore sui adoptivum : dividens unam personam filii
erroris Nestorio, quem imitatus est. perpetuo cum Nestorio in duas personas, id esi, veri
filii, et adoptivi; cum certissime conslel in
anathemati mancipaverunt. Ubi perspi­
cuum est Jonam sensisse, quod hæresis illam personam, quam habuit xlernaliler
Adoptivorum fuerit ipsemet error Nestorii genitus, Dei Filium humanam assumpsisse
naturam, quam nemo Catholicus fide confir­
multiplicantis in Christo personas : et con­
sequenter, quod docuerint illam Chrisli matus adoptivam esse ausus sit dicere, etc.
Et hoc ipsum, quod omnes relati testes,
personam, quam servum, et ex servo adop­
occulati scilicet, et contemporanei affirma­
tivo dicebant, fuisse creatam.
Agnbirrunt, testantur etiam communiter gravis­
Non minori claritate loquitur Agobardus
dus
simi alii Scriptores, qui errorem Elipandi,
Lugdn- Episcopus Lugdunensis in opusc. contra
DClIfîS. dogma Felicis ad Ludovicum Imperato­
et Felicis non in alio sensu acceperunt,
rem. Fuitautem Agobardus Felicis coæta- quam in Nestoriano multiplicante in Christo
neus, et cum eo disputavit, ejusque sensum personas. Unde Sigebertus in suo Chronico st­
apprime calluit In prædicto igitur lib. pa­ anno 793. inquit : Feliciana hæresis con- tit.
lam affirmat Felicem, Elipandi commili­ damnalur, cl in præsenlia Adriani Papæab
ipso Felice auctore abdicatur. Hxc hæresis
tonem, fuisse Nestorianum. Unde ait :
Neslorius hxreticussic duas naturas in unico asserebat Filium Dei in divina natura verum
esse Deum, in humana vero nuncupativum.
Filio Dei Domino nostro Jesu Christo dividit,
ac separat, ul in disputatione dogmatis,sui Hem in divina natura verum esse Filium
sic de uno, quasi de duobus loquatur, quasi Dei, in humana vero adoptivum : unam per­
alium suspicans Deum Verbum, alium Ema­ sonam Dei. el hominis dividens in duas per­
nuel: licet plerumque unam harum fateatur sonas, scilicet veri filii, el adoptivi. Et simi­
liter sentiunt alii Scriptores relati num. 18.
personam. Et post aliqua introducens jam
proprium Felicis errorem subjungit : Hæc Quibus addimus Gallifardum Arelatensem Giffifc
d««.
autem faciebat sxpe dictus Felix, quia nulla­ in sua Chronographia, anno 816. Prateo- Pnkttenus acquiescebat sentire, nec suadere sibi- lum in Elencho hæres. verbo Felix II. Se- 1H.
met ita calebat, ut crederet in uno Domino verinum Binium in notis ad Concilium Suitat«.
nostro Jesu Christo duarum naturarum uni­ Francofordiense, et Franciscum Garriere Bîiïs
tionem substantialiter factam, el Deum Ver­ in Digesto fidei, verbo Christus, quæst. 15,Cui*f’
27. Ex his vero manifeste, ut existima- πβ»>
bum secundum subsistentiam carni unitam, I
sicut liquido in consequentibus ex verbis ejus ' mus, convincitur veritas, quam num. 23
apparebit. Contra qux et nos obviantia sibi proposuimus, nempe Ecclesiam in Concitestimonia Sanctorum Patrum, Domino auxi- lio Francofordiensi, et in epistola Decretali
liqnte, posituri sumus ·. timens enim permix­ ] Adriani I non rejecisse a Christo servitutionem Euhcetiscorruit in divisionem Nestorii. j tem mere naturalem, sive secundum natuSed quia eum, de quo sermo est, corruisse di- ] ram humanam divinæ essentialiter inferio­
rem.

*%

DISP. XXIX, DUB. II.

rem, et subjectam : sed servitutem puram,
se tenentem tam ex parte naturæ, quam
suppositi, et quæ personas in Christo ad
sensum Nestorii multiplicabat. Cum enim
ineo Concilio, et epistola reprobetur error
Elipandi, et Felicis, qui Christum docebant
servum, et adoptivum in sensu prorsus
Nestoriano, et multiplicante, in Christo per­
sonam assumentem, et personam assump­
tam, quas sola adglomeratione accidentaliter componebat, ut satis evidenter constat
ex hactenus dictis : consequens est, quod in
eo Concilio, et epistola non reprobetur
servitus mere naturalis, sive ex parte na­
turæ assumptio, retenta identitate substan­
tiali ex parte suppositi divini, sive ejusdem
person® habentis utramque naturam : hæc
namque non est servitus pura ab Adriano,
et Concilio reprobata, sed servituscum ad­
dito, et ex parte, nempe solum secundum
naturam assumptam. Et licet, quæ expen­
dimus, videantur alicui prolixe dicta; ta­
men tota hac prolixitate opus habuimus ad
refellendum judicium Gabrielis Vasquez
Viqiui.
' (quempauci aliqui imitantur), singulariter,
et contentiose asserentis Elipandum Nes­
torianum non fuisse, nec multiplicasse in
Christo personas, nec posuisse in Christo ali­
quam personam creatam. Sed quam distet
a vero ejus existimatio, satis superque os­
tensum est ex ipsa Elipandi confessione, ex
Concilio, et Adriano, ex Scriptoribus ejus­
dem temporis, qui cum Elipando egerunt,
ejusque hæresim impugnarunt, accedente
etiam communi in hac parte consensu alio­
rum Doctorum, ubi agunt de hæresi illa.
fcii-Nec prudens aliquis judicabit, quod Vasquius post tot sæcula melius intellexerit
hæresim Elipandi, quam Scriptores ejusdem
temporis, qui ejus asserta, latentesque eo­
rum sensus, videre potuerunt. Quin durum
potius judicabit, quod recens Auctor, licet
doctus, corrigat Scriptores antiquos circa
rem facti, et quam ipsi cominus attigerunt,
disputantes cum eisdem illius hæresis auc­
toribus, aut patronis. Longe vero durius
censebit, quod Concilium, et Adrianus non
recte intellexerint sensum Elipandi, et Fe­
licis; atque ideo quod non potuerint proce­
dere ad justam (pro qua perfecta materiæ
cognitio desideratur), condemnationem. Id
veru nemo Catholicorum admittet, sed nec
sine scandalo audiet. At infertur ex senten­
tia Vasquii. qui vires in eo impendit, ut
ostendat Elipandum non tenuisse hæresim
Nestorianam, nec creatam in Christo perronam constituisse : et tamen Concilium.
Salmant. Ours. tlieolôo. lorn. XVI.

289

et Pontifex condemnarunt Elipandam tan­
quam Nestorianum, et multiplicantem in
Christo personas, sicut satis a nobis osten­
sum fuit, accedente communi Scriptorum
illius temporis consensu.
Unde licet Vasquez videatur multum
consulere tam Concilio Fracofordiensi,
quam epistolæ Adriani 1, pro utriusque
authentica legitimitale fuse disserens, et
multum laborans; tamen dum singularem
tuetur sententiam, quod Elipandus non
multiplicaverit in Christo personas, nec
servitutem puram in eo constituerit tam ex
parte naturæ, quam ex pane suppositi, sed
solum secundum naturam humanam, sicut
et nos cum communi Theologorum
sen«J
tentia tenemus ; minime commendat auc­
toritatem Concilii, et Adriani, sed eis potius
detrahit. Nam ipse præter hanc ipsam auc­
toritatem concilii, et Adriani nihil habet
vel ex Scriptura, vei ex traditione, vel ex
Patribus, vel ex ratione Theologica, quo
probet Christum ut hominem non esse
servum Dei servitute naturali. Quare con­
sequenter concedendum est, quod Conci­
lium, et Pontifex nihil eorum principiorum
habuerint, ut procederent ad condemnan­
dum Elipandum in sensu, quem Vazquez
intendit. Id vero est prorsus alienum a gra­
vitate ecclesiastic® diffinitionis. Licet enim
hujus infallibilitas oriatur principaliter ab
Spiritus Sancti assistentia ; nihilominus
ipse Spiritus Sanctus non vult hoc miracu­
lose facere, nec quod Ecclesia temere pro­
cedat. Quare Ecclesia nunquam diffinit,
nisi procedendo ex manifestis Scripturae tes­
timoniis, vel Patrum communi sensu et
traditione, vel ex rationibus adeo efficaci­
bus, quod manifestum fiat diffinitum in
divinis revelationibus contineri. Ad dam­
nandum autem Elipandum in sensu a no­
bis præmisso, Nestoriano videlicet, et mul­
tiplicante in Christo personas, hæc omnia,
concurrebant : unde gravitati, et auctori­
tati Ecclesiæ consulimus, dum illam ad
damnationem Elipandi in prædicto sensu
processisse affirmamus. Cæterum ut Eccle­
sia damnaret Elipandum in sensu, quem
Vazquez intendit, nihil horum concurrebat,
ut satis ostendimus dub. præced. Porro
imaginari, quod Ecclesia processerit ad
eam condemnationem ob eam præcise
rationem, quam Vazquez, et alii commi­
niscuntur, nempe servitutem non cohærere cum bonorum communicatione, quam
unio hypostatica affert, vanum prorsus est:
tum quia illa ratio nihil valet, ut dub. præ19

Nota
contra
Vazqnium.

I

290

DE 1 INCARNATION E.

ced. vidimus : tum quia non decet gravita­
tem Ecclesiæ fundare diffinitiones suas in
rationibus concertationi subjectis. Cum ita­
que Vasquez. supponit Concilii, et Adriaui
determinationem procedere in sensu illo
singulari a se intento, plane repræsentat
Ecclesiam temere praecedentem, ol nulli
subnixam ex allatis principiis. Quare (post
tol studia, labores, et opera antiqua a se
visa) dignitatem Ecclesiæ in eo Concilio, et
epistola non plane commendat, sed subver­
tit, et evacuat.
Aha
28. Quam vero procul exulet error Eli­
effieax
confir- pandi, et Felicis a nostra, et communi
matio. sententia, quæ concedit Christum et homi­
nem esse servum Dei servitute naturali,
et consequenter quam nullo modo condem­
natio Concilii Francofordiensis, et Adrian!
Papæ nostram assertionem attingat, po­
test evidenter ab effectu demonstrari.'Nam
è
ubi primum Elipandus, et Felix asserue­
runt Christum hominem esse servum, et
ex servo adoptatum fuisse in filium ; tota
Ecclesia horruit, et scandalizata fuit, atque
omni diligentia curavit illi doctrina resis­
tere, quam tandem condemnavit, deterrens
ejus auctores. At ex eo, quod dicatur
Christum ut hominem, aut secundum na­
turam humanam esse Dei servum servitute
naturali; nullum Ecclesiæ scandalum su­
biit, quin potius per nobilissima ipsius
membra, Doctores scilicet sacros, et sapientissimos Theologos dictam praedicatio­
nem asseruit, probavitque, paucis tantum­
modo Junioribus reclamantibus. Hæc vero
differentia in modo recipiendi, et judicandi
illas assertiones non ex alia radice prove­
nire potuit, quam ex eo, quod Elipandus,
et Felix praedicabant Christum hominem
esse purum servum ex parte tam naturæ
quam suppositi : quod ipsi satis aperte signi­
ficarunt constituentes in Christo, alium et
alium, quod diversas personas significat :
et hæc fuit communis de iliis existimatio,
ut supra ponderavimus. Unde vidit Ecclesia
renovari Nestorianismum : et inde excan­
duit, atque diligenter curavit tanto malo
occurrere, anathematizando illius defenso­
res. Sed qui asserimus Christum ut homi­
nem, sive quantum ad naturam assump­
tam, esse Dei servum servitute naturali,
plane confitemur unam esse præcise Christi
personam, eamque divinam, quæ tamen
sibi unierit naturam inferiorem, et Deo
subjectam : in quo ipso explicamus , et
pr.e neamus veram fidem mysterii Incar­
nationis, qua: in physica conjunctione illo-

rum extremorum consistit. Unde nihil ha­
buit Ecclesia, quod in hac assertione re­
prehenderit ; quocirca eam audit non solum
sine offensione, sed et cum frequentiori
plausu. Et hinc liquet hic rosi m Elipandi,
et assertionem Catholicorum toto cœlo dis­
crepare, quamvis Vasquez lentaverit in
unum illas coire. Et si dicas inde colligi,
quod sententia Durandi, etaliorum asseren­
tium Christum ut hominem esse lilium Dei
adoptivum non damnetur in Concilio Francorfordiensi, inficias non ibimus. Nam cum
istorum sententia plane, et catholice fatea­
tur unicam, et divinam Christi personam,
el adoptionem tantum constituit ex parte
naturæ assumptæ, nihil habet cum Nesto·
rio, aut Elipando commune, quantum est
ex vi illorum, quæ explicite negat, aut ex­
plicite concedit. Quare pnedictam opinio­
nem sustinet vel non damnat Ecclesia. An
autem vi consequential obligetur in Nestorianismum recidere, et falsa alia contineat,
infra disp. 33, dub. 1, ex professo discu­
tiemus.

Ncü.

§ ΠΙ.

Fassuri motiva convelluntur.
29. Contra nostram assertionem sentit Pries
Vasquez, cui subscripserunt aliqui num. 11,
relati. Quorum unicum fundamentum est : ηομ.
nam Concilium Francofordiense, et Adrianus I, reprobant sententiam eorum, qui
Christum vocant servum : ergo cum sen­
tentia nostra non dubitet Christum servum
appellare, sequitur, quod hujusmodi sen­
tentia sit condemnata ab Ecclesia, et sus­
tineri non possit. Consequentia patet. El
antecedens constat ex epist. Concilii, ubi
dicitur : Deum, el Dominum nostrum Jesum
Christum, quem Deum colimus, el adoramus,
servum prxdicatis, el adoptivum. Et ex
epist. Adriani, ubi ait : Tanta nimirum vos
temeritatis dementia deludit, ut adoptivum
eum filium, el quasi purum hominem cala­
mitati subjectum, et (quod pudet dicere)
servum eum impii, el ingrati beneficiis libe­
ratorem nostrum non pertimescitis venenosa
fauce susurrare. Cur non veremini quxruli
obtrectatores Deo odibiles illum servum no­
minare- ?
Respondetur juxta doctrinam traditam § Rey*
præced. Concilium, et Adrianum damna- s,‘
visse Elipandum, et Felicem vocantes
Christum servum, in sensu utique ab illis
intento, el in eorum confessione satis
explicato,

9

DISP. XXIX, DUB. 11.

explicato, nempo quod fuorit servus serviiule puni, cadentequo non solum supra
naturam, sed etiam supra suppositum illius
hominis, et multiplicante personas. Quod
cum sit morum Nestoriamsmurn, merito
ab Ecclesia sustinuit secundam condemna­
tionem. Cæterurn sententia nostra expresse
negat Christum esse servum servitute pura,
et personali, quæ multiplicat supposita :
et tantum affirmat Christum ut hominem
fuisso servum Dei servitute naturali prop­
ter in feriori natem, et subjectionem naturæ
assumptæ, quam fides catholica confitetur.
Quare sicut prædicta sententia nihil habet
cum Nestorio, aut Elipando commune, ita
nullo modo attingitur in Elipandi condem­
natione. Accedit Elipandum constituisse
etiam in Christo servitutem legalem, et
peccati : dixit enim in sua confessione
Christum fuisse captivum, peregrinum, le­
prosum, el despectum. Et cum loquatur de
lepra, quæ est infirmitas, aut turpitudo
corporalis, quam Christus minime susti­
nuit, necessario intelligi debuit de lepra
peccati. Nec id est incredibile in .homine
hæretico asserente Christum qua hominem,
esse purum hominem, sive personam crea­
tam : quare consequenter dicere potuit
Christum fuisse leprosum lepra peccati
(quæ est peccati servitus), non solum quia
senserit ipsum peccato obnoxium, sed quia
censuerit habuisse peccatum aliquod prius­
quam adoptaretur in filium. Hæc vero
aliena prorsus sunt a nostra assertione,
quæ sicut fatetur Christum non esse purum
hominem, sed personam divinam; sic
procul ab illo relegat omnem servitutem
peccati. Quam etiam contra Elipandum
exclusit Concilium Francofordiense, ut
pravæipsius existimationi directe occurre­
ret. Sed et hoc, inquit, volumus a nobis
audire, an Adam primus humani generis
paler de terra virgine creatus, liber esset
conditus, sive servus? Si servus, quomodo
tunc imago Dei? (ubi nccessum est sermo­
nem fieri non de servitute naturali, quam
certum est Adamum tunc, et semper ha­
buisse; sed deservitote peccati, quæ ima­
ginem Dei deturpat). Si liber, quare et
Christus quoque non ingenuus de Virgine,
meliori quidem terra, eliam animata, Spi­
ritu Sancto coopérante, factus est homo
dicente Apostolo : factus est primus homo de
terra terrenus, secundus de cœlo cœleslis. Si
terrenum liberum confitemur : quare non
multo magis coelestem liberum conflemur?
Cndc Adam fuit servus factus nisi ex pec-

29!

cato, Apostolo Petro attestante : Qui pecca­
tum facit, servus est peccati ? Christus autem
non fecit peccatum, el ideo servus non est
piceati, sed magis liberator, ct redemptor
eorum, qui servi sunt peccati?
30. Sed contra praemissam responsionem Rephae
Vax—
plura opponit Vasquez, ut ostendat Eli­ cxqaio.
pandum non fuisse Nestorianum, nec mul­
tiplicasse in Christo personas, nec consti­
tuisse servitutem ex parte personæ, sed
solum ex parte naturæ, sicut et nos consti­
tuimus. Quod probat primo in genere : Prims.
quia Elipandus erat vir doctus, et satis
perspicue noverat positionem Nestorii dam­
natam fuisse ab Ecclesia : ergo non est
credibile, quod docuerit Nestorianam hæresim, sed alium errorem longe diversum,
et inferiorem. Secundo, qnia Concilium Seconda,
vocat Elipandum, et Felicem novos hæreticos : non ergo introducebant hæresim
Nestorii, quæ erat antiquatum dogma, et
jam diu ab Ecclesia proscriptum. Tertio, Tertia.
quia Elipandus non fuit tam vilis ingenii,
ut intenderet Christum fuisse servum se­
cundum personam, quam divinam recog­
noscebat, ut liquet ex ejus confessione. Et
quis, inquit ille, audeat Elipandum inter
impudentissimos hæreticos, quales fuerunt
Nestoriani, recensere? Quarlo, quia ipse Quar'a.
Elipandus misit libellum suæ confessionis
ad Carolum Magnum Imperatorem, postu­
lans examen suæ causæ : inverisimile
autem est, quod ita se gereret, si Nesto­
rianam perfidiam profiteretur : non enim
speraret a Principe catholico patrocinium,
sed damnationem.
Quinio, et magis specialiter, atque ur­ Quinta.
genter : quoniam Adrianus, et Concilium
negant contra Elipandum Christum fuisse
servum ex parte naturæ assumptæ : ergo
errabat Elipandus asserendo Christum ser­
vum secundum (ut nos affirmamus), non
vero quia posuerit in eo servitutem ex
parte personæ, vel quod multiplicaverit in
ipso personas, quod nunquam fecit. Con­
sequentia patet. Et antecedens probatur :
nam Adrianus in sua epist. inquit : Et Adria­
Deus, et homo erat, qui secundum Deum nas.
dicebat, Ego et Pater unum sumus. El se­
cundum humanitatem, Paler major me esi.
El tamen Dominus meus est. Ergo sentit
Pontifex, quod Christus nec secundum hu­
manitatem est servus Dei. Et rursus inquit
Adrianus : Animadvertit, quod nihil vobis
restat, ul secundum divinitatem tantummodo
credatis dixisse Patrem, Hic est filius meus
dilectus : ipse utique unus, proprius, ei

DE INCARNATIONE

dileclus, el non servus, el adoptivus. Ubi
inculcatur eadem sententia, nempe, quod
Christus non solum secundum divininilatem. sed et<am secundum humanitatem non
potest appellari servus, sed filius, unus,
dilectus, el proprius. Et eodem modo lonum'’ QihturConcilium, præsertim ubi ait ; Creda­
mus eum dominum, non servum : credamus
eum omnia velle, qux meliora sunt omnia,
posse, qux vult. Quis neget meliorem esse
proprietatem filii, quam adoptionem ? Cur
non debuit ex meliori filiorum dignitate, et
multo excellentiori nostram sibi in unitate
persona· associare humanitatem, quatenus sua
gloriosa, ei propria nobilitate nostræ servitu­
tis redimeret ignobilitatem? Ubi tota Con­
cilii mens eo co lineat, ut Christus secun­
dum humanitatem non dicatur servus, sed
Cmlas. fl|-lus Unde et Imperator Carolus in epist.
ad Elipandum inquit : In forma Dei crea­
tor, in forma servi redemptor. Quibus ver­
bis ad mentem Concilii significat, quod
licet Christus habuerit naturam servi, sive
humanitatem, quæ in nobis fundit servitu­
tem ; nihilominus hæc ipsa natura, et hu­
manitas per assumptionem a i Verbum de­
posuerit conditionem servilem, indueritque
dignitatem filietatis propriae, ut Chrislus
non debeat adhuc secundum humanitatem
vocari servos, sed filius.
Diwd3| Hæc
vero facile corruunt ex dictis S
imtnr
,
,
..
in com- præced. ubi ostendimus Elipandum Nestoraani. rianum fuisse; et conformiter ad Nestorii
bæresim personas in Christo multiplicasse,
quas sola adglomeralione conjunxit, et con­
sequenter asseruisseChristum ut hominem
fqisse servum servitute pura tam ex parte
naturæ, quam suppositi ; quare meruit ab
Adriano, et Concilio condemnari. Vasquius
vero, qui contra antiquos Scriptores, oppo­
situm tenet, et Elipandum aNestorianismo
Diluitar purgare contendit, est satis singularis. Mo­
specia­
tiva autem, quibus in genere utitur, debilia
lior
prima. sunt. Ad primum negamus consequentiam :
qma nec novum, nec insolens est quod novi
dogmatisantes defendant antiquas hæreses
jam ab Ecclesia damnatas, licet satagant
illa diversis coloribus infucare, ut liquet
in Lutberanis, qui communiter tuentur
errores jam ab Ecclesia proscriptos. Et ita
se gessit Elipandus defendens re ipsa lueresim Nestorii, ut omnes Scriptores ejus
nespotr coætanei testatum reliquerunt. Ad sccuniioal’*duni negamus similiter consequentiam;
nam dicebantur Elipandus, et sequaces
novi hæretici, quia hæresim veterem in­
novabant recentibus servitutis, et adoptio-

i

i

nis titulis : sub quibus reipstt patrocinium
dabant Nealorio. Unde in Sacro syllabo
dicitur Elipandum tenuisse veternosam hxresim, el veternosa face perfidiæ pollutum
fuisse, ut vidimus num. 25. Et Scriptores
illius temporis cum illo agunt sicut cum
Nestorii fœtu. Cui adgenerationi deservire
potuit frequens cum Mahumetanis consor­
tium, aut ingens illorum timor, aut minus
valida in confessione fidei constantia : tunc
namque Mahumetani Nestorii per Sergium
soboles, et Christum Dominum nostrum
vocant quidem serrum Dei, virumque Sanc­
tum, sud negant esse lilium Dei proprium,
et consubstantialem. Et forte Elipandus ut
securius inter eos degeret, eisdem phrasibus
utebatur, non absque fidei praejudicio, nec
sine fidelium scandalo : quibus obviam ire
curarunt non solum Beatus et Heterius,
et ipsi Hispani, atque in Asturiis positi,
verum tota Ecclesia in Concilio Francofordiensi accedente auctoritate Pontificis. De­
licatus aulem est Vasquez (per quod res­
pondemus ad tertium) qui tam formidat Ad
Elipandum nobis exhibere minus atten­ tente.
tum ; cum tamen aliud fuerit Pontificis,
et Concilii de illo homine judicium, et in­
ter stultos, dementes, et blasphemos haere­
ticos illum posuerit. Pontifex in epist. Ain*·
Quod pudet dicere, non pertimescitis.. aïs.
Deinde, Tanta dementia vos deludit. Addit:
El vestra lingua non confunditur servum
eum, el adoptivum latrare ? Hæc namque
stultiloqua lingua in frusta est prxeidenda
etc. Concilium in epist. Tam ridicula, Οι κιtam stulta ea hujus sententix expositio apud
vos. Et rursus : Ecce pravitas omni tergi­
versatione deterior. Liber Sacrosvllabus ex
sententiis Patrum in Concilio collect. Est
plena blasphemiis. Rursus, Si juxta vestram
vesaniam. Præterea, Nisi ab ha·' stultitia re­
sipiscant. Omittimus alia hia similia. Unde
ridiculum censemus sapientiam, aut circunspectioneui Elipandi in hac capsa
exaggerare. Quartum non plus roboris ha­ Ad
bet : quia familiare est hæreticis libellos qal·
lia.
suæ confessionis ad principes sæcnlarcs
dirigere, ut eorum patrocinium ambiant,
aut etiam ut specioso illo doctrinæ reticulo
magnates, tanquam incautos pisces capiant.
Sic enim Calvinus (ut interim alia exempla
omittamus , suarum Institutionum libros
(omnium scilicet hæresum , et blasphemiarum lacunam) dicavit Galliarum Regi,
Principi sine dubio Catholico.
Veniamus ad quintum, quod videtur sebit·'
magis ponderis. Sed diluitur negando antetecedens i

DISP. XXIX, DUB. II.

Atrii·
IB.

Cwti·
iiia.

cctlens : nam Concilium, et Pontifex eam
servitutem a Christo relegant, quam asse­
rebat Elipandus, nempe puram, sive tarn
expartonaturæ, qnam suppositi. Et quam­
vis videretur prædicationem modificare di­
cendo Christum fuisse servum non in divi­
nitate, sed in humanitate; minime tamen
errorem corrigebat : quia per Christum
in divinitate significabat Deum, et per
Christum in humanitate exprimebat hornineci : et Deum et hominem, ex quibus
Christum constituebat, non dicebat esse
unam tantum personam cum duabus natu­
ris; sed unam, et aliam personam, divi­
nam scilicet, et creatam, quas præsise
sentiebat esse unam adglomeralione, sive
convenientia accidentali honoris, et nun­
cupationis, ut constat ex ipsa ejus confes­
sione, et ex aliis quæ expendimus g præ­
ced.QuareElipandusdicensChristum in hu­
manitate fuisse servum significabat purum
hominem, et servum purum, accidentali­
ter tamen Deo conjunctum. In hoc itaque,
et eodem sensu reprobant Adrianus, et
Concilium prædictam propositionem, et
negant Christum in humanitate, aut secun­
dum humanitatem fuisse servum, nempe
servitute pura, quæ cadat supra supposi­
tum, et illud condistinguat a divino con­
formiter ad Elipandi sententiam. Sed mi­
nime negant, aut damnant, quod illudmet
divinum suppositum ratione humanitatis,
quam expresse vocant formam servilem, sit
Dei servus servitute naturali, quæ solum
importat minoritatem, inferioritatem et
subjectionem ex parte naturæ assumptæ, in
qua persona divina subsistit. Hæc autem
responsio fundatur in dictis ipsius Conci­
lii, et Adriani Papæ, quæ allegavimus
num. 24, quæ si repetat lector, evidenter
recognoscet unum, et alterum agere con­
tra Elipandum in sensu præmisso, multipli­
cante scilicet supposita, et denotante
Christum in humanitate, et secundum hu­
manitatem fuisse purum hominem, et per­
sonam creatam puritate servum. Sufficiat
modo refricare illa verba, Adoptivum eum
filium quasi purum hominem calamitati hu­
mans subjectum non pertimescitis venenosa
susurrare. Et in eodem sensu dixit Conci­
lium : Quid csl aliud dicere eandem Virgi­
nem adoptivum, vel servum genuisse, nisi
negare Deum illum genuisse? Si Deus gene­
ratus est, nequaquam adoptivus, sed filius :
quia alia est persona filii, alia adoplivi, vel
servi. Quibus manifestum est excludi eorum
errorem, qui Christum dicebant esse in

293

humanitate purum hominem, et purum
servam, servitute pertingente usque ad
suppositum ipsum, quod subinde a divino
condistinguebant : qua: est servitus perso­
nalis a nobis minime asserta, sed quam
stepius negavimus. Ultima autem verba,
quæ ex epist. Caroli Magni allegantur, carolus.
nostræ sententiæ liquido opitulantur : nam
si Christus csl in forma Dei creator, elin
forma servi redemptor; plane sequitur hu­
manitatem etiam in Christo existentem,
et personæ divinæ conjunctam esse, et dici
formam servi : atque ideo non amisisse,
ut Vasquez vult, esse formam servi per
assumptionem. Si autem assumpta, et unita
est forma servi, ipse Christus secundum
talem formam est servus servitute naturali
fundata in inferioritate naturæ : quo non
amplius affirmamus.
32. Nec refert, si opponas quod si Chris­ Objec­
tus ut homo posset dici servus, maxime tio.
respectu Dei; atqui Concilium Francofordiense intendit, et expresse docet Chris­
tum non esse servum adhuc respectu Dei :
ergo Christus ut homo nec est, nec debet
servus Dei appellari. Probatur minor :
nam prædictum Concilium discurrit per
omnes in ordine ad quos Christus posset
vocari servus : et in primis excludit, quod
vocetur servus respectu hominum : quia
in Ps. dicitur, Omnia subjecisti sub pedibus
ejus : unde subinfert, Quod si Dominus om­
nium, non alicujus servus. Deinde exclu­
dit, quod nuncupetur servus in ordine ad
Angelos, quia in Ps. dicitur, El adorent
eum omnes Angeli ejus : si enim Angeli
sunt Christi, ipsumque adorant; mani­
feste sequitur illum non esse Angelorum
servum. Tandem pervenit ad comparatio­
nem cum Deo, et adhuc respectu ipsius
negat servitutem Christi : Quid, inquit,
dicitis de Deo Patre, qui cum in baptismo,
el in transfiguratione, quæ facta esi in monte,
filium nominavit non servum? Ergo ex
sententia Concilii Christus nequit vocari
Servus vel in comparatione ad Deum.
Id, inquam, nihil refert : concessa Everti­
namque majori, negamus minorem intel­ tur.
lectam de servitute non quidem pura,
quam asserebant hæretici, sed naturali,
et quantum ad humanam naturam. Ad
probationem autem in contrarium respon­
demus Concilium in illis verbis repro­
bare in Christo servitutem puram etiam
respectu Dei inductam ab hæreticis, con­
tra quos agit. Hi enim dicebant Christum
ut hominem esse purum Dei servum, ser-

T i ·»:

l

i

i

-

Λ

£

294

DE INCA BN ΑΓΙΟΝ E

vitule cadente non solum sapra naturam,
P
sed etiam supra suppositum humanum,
»
quod a divino condistinguobant, ul patet
ί
ex verbis ejusdem Concilii relatis num. 2 i,
et præcipue ex illis : Arque vero alium Jesum Christum, alium Verbum dicemus. Si­
cut e contrario Elipandus in sua conί!
fossione dixerat : Aon pe»· illum, nui
naius est de Virgine, visibilia, el invisibilia,
condidit; sed per illum, qui non esi adop­
tione, sed genere; neque gratia, sed natura.
Ubi manifeste per illum, et illum, sive
per alium, et alium distinguebat in Christo
supposita, unum in divinitate Deum , et
aliud in humanitate hominem : atque ideo
Christum hominem constituebat sicut pu­
rum hominem, sic et purum senum. In
hoc itaque sensu negat Concilium Chris­
tum esse servum Dei, nempe purum, et
servitute suppositi. Quod optime probat
ex eo, quod Deus Pater tam in Baptismo,
quam in transfiguratione Christum voca­
vit Filium, videlicet naturalem, et sibi con­
substantialem : cum qua filiatione minime
cobæret servitus pura, et ex parte suppo­ i
siti. Ut enim Christus fuerit filius natura­ j
lis Dei, debuit esse persona divina, et
omnium dominus : atque ideo tale suppo­
situm in se nulla servitute erat servus
etiam respectu Dei. Per quod tamen mi­
nime excluditur, quod in quantum homo,
sive secundam naturam humanam fuerit
servus Dei servitute naturali : quia ad hoc
satis est, quod suppositum divinum sub;
sistat in natura inferiori, et Deo subjecta,
v'
- qualis est humana natura.
.Nova
33. Adhuc tamen insistes : quia si hæc
inpa.n' ita» ut descripsimus, se habent; omnia
loco Scripturæ, in quibus Christus dicitur
servus, possent eidem litteraiiter, imme­
diate, et cum proprietate applicari, ut et
fecimus num. 2; consequens est falsum :
ergo et antecedens. Sequela patet : quia
t
nullum occurrit inconveniens, quod loca
Scripturæ, in quibus Chrislus diciiur serI
vus, accipiantur litteraiiter cum proprie?
tate, si semel ipse est servus Dei aliqua
I
servitute vera, et propria, ut affirmamus.
Falsitas vero consequentis demonstratur :
quia Adrianus in epist. sæpe allegata doI
cet Christum non vocari servum in aliquo
I
loco Novi Testamenti, sed solum in quij
busdam Testamenti Veteris lucis : quæ
r.
tamen affirmat accipienda esse per tropum,
H.
et figuram, sicut quæ in illo contingebant,
I·
communiter tanquam figura repræsentaj
bant perlinentia ad Novum Testamentum.

Ergo si quæ loca Scripturæ vocant Chris­
tum servum ; minimo accipi possunt litteraliter proprie; eed in sensu figuratitio,
aut metaphorico explicanda sunt. Inte­
grum Adriani testimonium (ot sane dilli- Diudcile) sic se habet : Tales qraliarum action« infelices ei referiis, ul qui vos honorifice |χν.
liberos sanguinis facit, cum vus injuriose
adoptivum, et servum caninis non confunda­
mini linguis latrare? Nam et si in umbra
prophelix dictus est servus propter senilis
formx conditionem, quam sumpsit ex Virgine,
sicut scriptum est : Considerasti serium
meum Job, quod non sit ei similis in terra :
hoc nos una cum B. Gregorio intelligimus,
el secundum historiam de S. Job, el allegories
de Christo dictum. Nunquid proplerea servi
ei nomen imponere debemus : quia sub per­
sona Job eum typice designabat? Bine etiam
alius Propheta, membrum scilicet sacri corporis. ex persona summi capitis tropice cla­
mat, involvente vaticinia nube : 0 Doniine,
ergo servus tuus, ego servus tuus, et filius
ancillx lux. Et rursus : Da imperium puero
tuo, el salvum fac filium ancillx tux. Et illud:
Noli timere servus meus Jacob, el rectissime,
quem eligi etc. Qux cunela et juxta litteram
prophetice, et mystice revelata nostri mediato­
ris designant personam : quod quilibet Catho­
licorum virorum hujus prophelix mysterio
usus, quemadmodum in quodam lib. de In­
carnat. Domini B. Ambrosius simile quid
dixerit, propter eos videlicet hxrelicos, qui
phanlasliscum, aut etiam semiplenum Domi­
nicum corpus sacrilego ore suscurrant. Nunquid docuerunt eum servum, vel adoptivum
prxdicare, cum universalis Ecclesia Evangeheis, atque Aposlolicis imbuta lucidissimis do­
cumentis, Deum, ac Dominum suum lotis
medullis cordis, tota animi devotione in dex­
tera, eum Patris profitetur sedentem ? Post­
quam autem cessavit umbra veritatis, qux
sub allegorica sylva latebat nusquam eum
a Patre servum vocatum legimus: sed filium,
el dilectum, et suum. Ergo ex sententia
Adriani Christus in nullo Scripturæ loco
vocatur litteraiiter, et immediate servus
Dei. Et tam sedula Pontificis diligentia
ad vitandum servi nomen in Christo, satis
decllrat absurdum esse, quod Christus in
aliquo sensu vero, et proprio dicatur Dei
i servus.
Respondetur concedendo sequelam, quam Dispfi·
I nihil continere absurdi ostendimus num. 2
I et negando minorem. Ad cujus probatio- tuto
i nem dicendum est, quod ex eademmetcolI ligitur haud obscure Pontificem excludere
a

DISP. XXIX, DUB. JI.
a Christo servitutem puram, «pu persona­
lem, aut ex parte suppositi. In quo sensu
affirmât loca Veteris Testamenti, quæ ipse
allegat, et in quibus Christus vocatur ser­
vus intelligenda esse tropice, et per figu­
ram. Quod summo jure affirmat Adrianus:
nam pnedicta testimonia, quæ allegat,
communiter significant immediate servitu­
tem personalem : quia immediatelitteraiiter
referuntur ad personas creatas, utputa Job,
Jacob, David, de quibus in illis locis est
sermo. Quare nequeunt in eadem sensus
proprietate Christo immediate applicari,
qui non est servus personaliter, sive ex
parte suppositi : et ideo talia loca solum
tropice, et metaphorice, aut etiam mystice
significant Christum, qui non est servus
servitute personali, sed servitute naturali,
nec est servus ratione suppositi, ut alii
homines, quos immediate ea loca signifi­
cant, sed solum ratione naturæ creatæ as­
sumpte, et hoc Pontifex nusquam negat.
Quod vero ulterius addit Christum in nullo
Novi Testamenti loco vocari servum, veris­
simum quidem est : quia nullus hanc for­
maliter vocem de Christo prædicat. Sed
tamen non pauca in eo occurrunt testimo­
nia, in quibus aliquid æquivalens reperitur,
ut a num. 3, demonstravimus. Magis au­
tem voluit Pontifex (et quidem valde ratio­
nabiliter juxta materiæ qualitatem, et
temporis conditionem) ponderare silentium
vocis servi in Novo Testamento, quam ex­
pendere terminos æquivalentes, ut magis
retunderet audaciam, ac reprimeret arro­
gantiam irreverentem, qua Elipandus.
Felix, et eorum discipuli communiter
Christum hominem vocabant servum, et
leprosum, significantes servitutem puram,
et personalem. Docet enim, et convincit,
quod in Novo Testamento (aperiente instar
solis nubes antiqui), non adeo frequenter
adhuc per æquivalentiam vocatur servus;
sed filius, sed Unigenitus, sed dilectus. Et
sic plane docet : cum enim Christus diver­
sis nominibus significari queat, partim si­
gnificantibus dignitatem divini suppositi,
partim denotantibus inferioritalem, et na­
turalem imperfectionem naturæ assumptæ :
magis congruit prioribus, quam posterio­
ribus uti, nisi ubi declarare assumtæ naturæ veritatem opus habemus. Sicut etiam
in politicis contingit significare personas
excellentioribus nominibus, et ea frequen­
tius supprimere, quæ denotant aliquam viΚκ>· litatem. Quare nec nos communiter, et
multo minus absolute vocamus Christum

295

servum ; ne vel tantillum Elipando obse­
cundemus, quem penitus reprobamus cum
Adriano, et Concilio Francofordiensi. Cæ­
terum ubi discussio veritatis théologie» id
exposcit, non dubitamus cum modificatione
asserere Chrislum ul hominem esse servum
Dei servilule naturali, atque ideo in aliquo
sensu vero, ct proprio. Quam propositio­
nem, vel aliam ei æquivalentem Concilium,
et Pontifex nec attigerunt, nec nullo modo
reprobarunt : quippe qui de servitute mere
naturali, seve ratione naturæ assumptæ
minime agebant : sed de servitute perso­
nali, aut ratione suppositi, quam Elipan­
dus, et sequaces introducere conabantur,
ut satis superius ostensum est.
34. Ex quibus fit primo, quod licet Pon- Consectifex potuerit aliqua testimonia Veteris Tes- Urium·
tamenti exponere de Christo quantum ad
servitutem naturalem, ut nos explicuimus ■
num. 2, essetque pnedicta interpretatio
litteræ omnino cohærens : nihilominus
quia hæretici intendebant servitutem in
persona, et quia testimonia a Pontifice re­
lata intelligebantur in sensu litterali, his­
torico, et immediato, de pnedicta servitute:
propterea in sensu litterali illa explicat non
de Christo, sed de personis creatis, et
deinde in sensu metaphorico, aut etiam
mystico illa extendit ad Christum quantum
ad formam servilem, ut ipse loquitur. Fit
secundo, quod licet Pontifex potuerit ad­
mittere in Christo servitutem naturalem,
et de illa exponere cum proprietate allegata
testimonia; nihilominus pro exigentia
temporis rationabilius censuit negare ab­
solute Christum esse servum, et oppilare
hoc modo bæreticorum ora, qui Christum
servum absolute prædicabant. Erat enim
tunc temporis valde periculosum, et scandalosum ita loqui homines inter Mahumetanos degentes : nam ut supra jam obser­
vavimus, Mahumetani cum non negent
Christum esse Dei servum, negant tamen
esse Dei Flium, et Patri consubstantialem :
quare Christiani, si Dominum nostrum
vocarent servum, viderentur Mauris connivere, et renovare Nestorianismum. Quare
curandum maxime fuit vitare eo temporft
tale numen ; cum tunc maxime oporteret
tenere fidei sinceram confessionem, et
Christum verum Deum prædicare.
Solent autem aliqui hoc loco disquirere, Imperlineus
an Elipandus, et Felix ab hæresi resipue­ interro
­
rint, et rem attigit Vasquez disp. 80, gatio
­
num 71. Sed negotium est Theologis im- remitti
tur.
pertinens, et ad Historiographos referen-

DE INCARNATIONE.
Hispxnortim
fides.

dum. Tantumadnotaro libet hæresini inter
Hispanos nolam, fuisse ab Hispanis ipsis
acriter impugnatam, aU|ue rejectam, agen­
tibus in primis Beato, ei Heterio, de qui­
bus supra. Et error, qui minorem Christi
venerationem aut æstimalionem ingenerare
potuit, ardentiorem erga ipsum animorum
devoiionem occasionaliter (ut non semel
contingit), excitavit. Nam Catholici ea
præcipue tempestate, videntur consepulto
servi nomine, Christum Salvatorum appel­
lasse, et mtimius coluisse mysterium Trans­

figurationis, in quo Christus fut: Adrianue,
et Concilium non semel ponderant), voca­
tus fuit non servus, sed Filius dilectus uti­
que proprius, et naturalis. Cujus signum
videtur, quod templa Ecclesiarum Calhedralium tunc, et sequenti tempore (cum
adhuc fideles Mahumetanis cingebantur),
creata sunt sub titulo Salvatoris, et in spe­
cialem Transfigurationis, sive manifesta­
tionis divinitatis Christi memoriam, Ovetens· in primis, Abulense, Salmaminum,
Zamorense, Cesaraugustanum, et alia.

De oratione Christi in quatuor articulos divisa.
Deinde considerandum est de oratione Christi.
Et circa hoc quzrunlur quatuor.
articulus,

i.

Γ/hf» Christo coapelat orare.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod Christo non
comptui orare. Nam sicut Damasc. dicit, oratio est pe­
titio decentium a Deo : sed cum Christo^ omnia facere
posset, non videtur ei convenire, quod aliquid ab
aliquo peteret. Ergo videtor quod Gbrtsto non competat
orare.
Præterea. Non oportet orando petere illud, quod ali­
quis scit pro cerlo esse foturum (sicul non oramus quod
sol oriatur cras) neque est etiam conveniens, quod ali­
quis orando petat, quod scit nullo modo esse futurum :
sed Christus sciebat omnia quid esset futurum. Ergo
non conveniebat ei aliquid orando petere.
Prxterea. Damasc. dicit lib. 2, quod oratio est ascen­
sus intellectus in Deum : sed intellectu< Chris i non
indigebat ascensione in Deum, quia semper intellectas
ejus erat Deo conjunctos, non solum secundum unionem
hypostasis, sed etiam secundum fruitionem beatitudinis.
Ergo Chiis’o nuo conveniebat orare.
Sed contra est, quod dicitur Luc. 6, factum est, in
iliis diebus ei iit iu montem orare, et erat pernoctans in
oraratione Dei.
Respondeo dicendum , quod (sicut dirtum est io 2
parte, oratio est quædam explicatio propriae voluntatis
apud’Deum, ut eam impleat. Si igitur in Christo esset
una tantum voluntas, scilicet divina, nullo modo compe­
teret sibi orare, quia voluntas divina per seipsam est
effectiva eorum, quæ vult, secundum illud ps. 134 :
Omnia quæcumquc voluit Dominus, fecit : sed quia iu
Christo est alia voluntas divina, et alia humana, ct vo­
luntas humana non est per seipsam eflicaxad implendum
quod vult, nisi per virtutem divinam, inde est quod
Christo, secundum quod est homo, et humanam volunta­
tem habens, competit oiare.
Ad primum ergo dicendum, quod Christus poterat
perûcere omnia quæ volebat, secundum quod Deus, non
autem secundum quod homo, quia secundum quod homo
non habuit omnipotentiam, ut supra habitum est. Nihi­
lominus tamen ip e idem Dens existons et homo, voluit
ad Patrem orationem porrigere, non quasi ipse esset
impotens, sed propter nostram instructionem. Primo qui­
dem, ut ostenderet se esse a Patre. Unde ipse dicit Joan.
11, propter populum qui cncunstat, dixi, scilicet verba

orationis, ut credant, quia tu me misisti. Unde Hilar. 10,
de Trinit. dicit: Non prece eguit, pro nobis oravit, ne
tilias ignoraretur. Secundo, ut nobis exemplum orandi
duret. Unde Ambres, dicit super Luc. Noti insidiatrices
aperire aures, ut putes filium Dei quasi infirmum ro­
gare, ut impetret quod implere non possit ; potestatis
enim actor, obedientix* magister, ad præcepta virtutis,
s”0 nos informat exemplo. Unde et August, dicit super
Joan. Poterat Dominus in forma servi, si hoc opus esset,
orare silentio :sed ita se patri exhibere voluit precato­
rem, ul meminisset nostrum se esse doctorem.
Ad secundum dicendum, quod inter alia, quæ Christus
scivit futura, sivit quædam esse flenda propter suam
orationem, et hujusmodi non inconvenienter a Deo
petiit.
Ad tertium dicendum, quod ascensio nihil est aliud,
quam motus in id, quod est sursum: motus autem,ut
habetur in 3, de anima, dupliciter dicitur. Uno modo
proprie, secundum quod importat exitum de potentia in
actum, prout est actus imperfecti, et sic ascendere compe'it ei, quod est potentia sursum, et uon actu. Et hoc
modo, ut Damasc. m 3, lib. intellectus humanus Christi
non esset ascensione in Deum, cum sit semper Deo
unitus et secundum esse personale, et secundum con­
templationem beatam. Alio modo dicitur motus qui est
actus perfecti 1, erigentis inactu : sicut intelligereet
sentire dic ntur quidam motus. Et hoc modo intellectus
Chrisii semper ascendit in Deum, quia semper contem­
platur ipsum, ut supra se existentem.

Conclusio ·. Christo ut homini, el secundum
bnmunam voluntatem competit orare.

DISPUTATIO XXX.
De oratione Christi.
Consequenter ad ordinem, quem D.
Thomas statuerat in limine quæstionis
præcedentis, acturum scilicet se de conve­
nientibus Christo per subjectionem ad
Deum ; postquam egit de naturali ipsius
servitute, quam habet in quantum homo,
incipit agere de illius oratione, ibam sub­
jectionem,

DISP. XXX, DUB. I.
jecltonem, ac servitutem manifestante.
Qu® autem in quatuor circa hoc articulis
tradit, in prtosenli disp. colligere, atque
elucidare curabimus.
DUBIUM 1.

Virum Christus in statu vita mortalis vere,
et proprie oraverit.
Quamvis proposita difficultas ejus gene­
ri» sit quod multa non requirat ad legi­
timam sui decisionem ; nihilominus ma­
joris claritatis gratia aliqua prælibare
expedit, ex quibus termini in titulo positi
et controversi® status magis innotescant.
2

Prxsupponenda in hoc dubio.
Omiotis
cinsio

i. Primo loco observandum est oratio­
nem dupliciter sumi, nempe large, et sic
«alio, significat quamlibet ascensionem, sive ele­
vationem mentis in Deum, quæ medita­
tione, aut contemplatione fit : deinde pro­
prie , et magis stricte, et sic importat
petitionem decentium a Deo, et diffiniri
solet, quod sit explicatio desiderii coram
Deo, ul aliquid ab eo impetremus Ut enim
aliquis formaliter oret, non sufficit, quod
aliquid sanctum cogitet, diligat, aut desi­
deret; sed insuper, et de formali requiri­
tur, quod desiderium coram Deo manifestet
ex intentione illud consequendi. Quæmanifestatio, sive explicatio fit per actum intel­
lectus, quo Deum alloquimur petentes rei
desiderat® impetrationem. Unde oratio
vere, et proprie talis consistit formaliter in
actu intellectus explicante desiderium co­
ram Deo; quamvis præsuppositive impor­
tat ipsum desiderium quin et mentis ele­
vationem : qu® proinde apud Mysticos
solent vocari oratio : quamvis formaliter
oratio non sint, sed aliquid orationi prævium. Est vero oratio actus proprius vir­
tutis religionis, sicut et devotio, et cul­
tus; licet oratio formaliter sumpta sit in
intellectu, ut diximus, et virtus religionis
in voluntate : quia tota rectitudo in ora­
tione reperta consistit in submissione, et
devotione, qu® de linea voluntatis sunt,
et ad religionem pertinent : sicut externa
fidei confessio dicitur esse actus fidei :
quoniam licet insint diversis potentiis,
tamen rectitudo propria talis comessionis est de linea fidei, ad illamque proinde

•207

pertinet, et in ipsam revocatur, ut magis
explicuimus tract. 12, disp. 2, dub. 1,
a num. 7, Observavimus etiam eodem Oratio­
nis
tract, in arb. virtutem num. 63, quatuor partes.
quasi partes intégrales orationis recenseri
ab Apostolo 1 ad Timoth. 2, nempe ora­ 1 ad Titionem , postulationem, obsecrationem, et moth· 2.
gratiarum actionem. Nam qui orat, primo
accedit mente ad Deum : et hæc pars dici­
tur communi vocabulo oratio : deinde pe­
tit, ac manifestat suum desiderium ; et hæc
vocatur postulatio sive supplicatio : ulterius
proponit rationem impetrandi aut ex parte
Dei, qu® est ejus sanctitas,ac misericordia,
aut ex parte nostra, qu® est propria mise­
ria, atque indigentia; et h®c appellatur
obsecratio : denique succedit gratiarum
actio pro beneficiis acceptis, aut qu® acci­
pere speramus. Fructus autem præcipui Fructas.
orationis sunt tres ; nempe satisfactio,
meritum, et impetratio. Ex quibus duo
priores sequuntur infallibiliter in omnibus,
et solis justis ; quia fundantur in statu
grati® : posterior vero est communis
etiam peccatoribus; quia innititur sola mi­
sericordia divina : erit vero infallibilis,
adhibitis conditionibus, quas proponit D.
Thom. 2,2, quæst. 83, art. 16. Et hæc suf­
ficit circa orationem in communi adnotasse
pro qualitate præsentis materiæ : reliqua
vero ab ipsam pertinentia videri possunt
apud D. Thomam quæst. cil. ubi per 17
articulos rem luculenter illustrat.
2. Deinde supponendum est Christum in Chrisius
bac
statu vitæ mortalis aliquando orasse. Quæ invita
suppositio abstrahendo a modo (utrum sci­ oravit.
licet talis oratio fuerit vere, et proprie ta­
lis); quæ affert specialem difficultatem
præsentis dubii, est de fide, ut plane evin­
cunt testimonia Scripturæ, in quibus dicitus Christum orasse, Matth. 14. Et dimissa jiatt.14,
turba, ascendit in montem solus orare,
Luc®. 6 : Exiit in montem orare, et erat Lucae 6
pernoctans in oratione Dei Et cap. 22: Et el 22.
positis genibus orabat. Aliaque similia fre­
quenter occurrunt in Evangeliis, ut superlluum sit illa expendere, præsertim ubi alia
addemus num. 7. Quare supposita hujus­
modi veritate, dubium ad hoc revocatur,
utrum Christus in hac vita oraverit ora­
tione vere, et proprie tali, qualem num.
præced. discripsimus, et quæ est petitio,
sive explicatio desiderii apud Deum ex
Non
ex intentione aliquid impetrandi.
orabat
Et ne in non necessariis immoremur secun­
dum
praemittimus cum D. Thom. in præs. natura
tn
art. 4, quod orare non competii Christo diwiïam.

2V8

•v

1’

DE INCARNATION E.

secundum naiuram, et voluntatem divi­
nam. Quoniam oratio est indigentis, et
postulantis alterius auxilium : Christus
autem secundum naturam, el voluntatem
divinam, non indiget alicujus ope, sed
cunela immediate potest : quare sic accep­
tus non· potest orare. Oratio, inquit S.
D.Ttoa. Doctor, esi gurdam explicatio proprix volunlalis apud Deum, ul impleat. Si igitur in
Christo esset una tantum voluntas, scilicet
divina, nullo modo competeret sibi orare ; quia
voluntas divina per se ipsam est effectiva,
eorum, qux vult, secundum illud Ps. 131, Om­
nia qurcumque toluil Dominus fecit. Acce­
dit, quod oratio est inferioris ad superio­
rem : Christus autem secundum naiuram,
et voluntatem divinam nullum superiorem
habet : quare secundum naiuram, el vo­
luntatem impossibile est, quod oret. Unde
D. Thom. 2, 2, quæst. 83, art. 10, inquit :
Oratio est actus rationis, per quem aliquis
superiorem deprecatur : sicut imperium est
actus rationis, quo inferior ad aliquid ordi­
natur. Illi ergo proprie competit orare, cui
convenit rationem habere, et superiorem, quem
deprecari possit. Divinis autem personis nihil
esi superius. Et ita concludit, quod divinis
personis non convenit orare. Et in resp.
ad 1, addit : Dicitur autem Filius rogare
vel orare secundum naturam assumptam,
scilicet humanam, non secundum divinam.
Prima
3. Sed oppones primo : nam Spiritus
objectio»
Sanctus orat pro nobis, juxta i lud ad
Ad
Rom. 8. Romam. 8 : Ipse Spiritus postulai pro nobis
gemitibus inenarrabilibus : sed id necessario
intelligendum est de Spiritu Sancto secun­
dum naturam, et voluntatem divinam ;
cum ipse nec assumpserit, nec habeat
naiuram, et voluntatem creatam : ergo
nullum est inconveniens intelligere, quod
Christus secundum naturam, et voluntatem
Secunda. divinam oraverit. Secundo, quia D. AmD. AmbrOMur bros. lib. 4, de fide cap. 3. D. Chrysost.
D. Chry- hom. 63 in Joau. Euthimius, et Theophysosiom.
Tuihl··
Eulbi-’ laetus super cap. 11. Joan, plane signifi­
mus. cant Christum aliquando orasse Patrem
TbcopbyUc- secundum naturam divinam. Sic enim
tus.
___ verba
_____ Christi
___ _ _.. Joan, il : Paler
explicant
UTbom. 9ralias a9° l^i, quoniam audisti me. Et
illa: El ego sciebam, quia semper me audis,
ut significent Christum habere unam, eandemque cum Patre voluntatem : unde
proveniat voluntatem Christi semper exau­
diri a Patre. Quam expositionem refert,
et non reprobat D. Thorn, in comment, ad
prædictum locum Joannis. Ergo ex pro­
dictorum Patrum sententia secundum vo-

luntatem divinam rogabat Patrem, else
eundum eandem voluntatum exaudiebatur.
Tertio : nam ideo Christus secundum na­ Τσύ.
turam divinam non esset capax orandi,
seu petendi, quia secundum talem naturam
non habet superiorem, ut D. Thom. tradit D.Tt».
loco cit. ex 2, 2. At hoc motivum esse
invalidum constat ex eodem S. Doctore in
eadem quæst. art. I, in corp, ubi observat,
quod oratio dupliciter potest efiectum in­
ducere : uno motio sicul necessitatem impo­
nens, quod perlinet ad imperium : allero
modo sicul inducens, quodammodo dispo­
nens, quod pertinet ad petitionem. Et tunc
subjungit : El hoc modo oratio petit aliquid
fieri ab his, qui ei non subjiciuntur, sive
sint æquales, sive sini superiores. Ergo non
est de conceptu orationis, seu petitionis,
quod determinate ad superiorem dirigatur;
sed sufficit ut sit ad æqualem. Et conse­
quenter quamvis Christus secundum natu­
ram divinam non habeat superiorem;
adhuc tamen secundum eandem naturam
potest orare Patrem sibi æqualem.
Ad primum respondetur negando, quod DissM·
Spiritus Sanctus in propria natura divina
postulet, aut oret. El ad probationem de­
sumptam ex verbis Apostoli respondemus
cum D. Thom, loco cit. ex 2, 2, art. 10, D.Tto.
ad 1, quod Spiritus Sanctus dicitur postu­
lare, quia postulantes nos facit. Sicut Ge­
nes. 22, dixit Deum ad Abraham, Nunc
cognovi, quod timeas Deum, id est, Nunc
cognoscere te feci : Deus namque minime
cæperat tunc cognoscere. Quæ expositio
ad utrumque locum est D. Augustini D ,uepist. 121 et communiter recepta. Potestque ex eo fulciri, quod Apostolus attribuit
Spiritui Sancto non solum postulationem,
sed etiam gemitus inenarrabiles : cum ta­
men certum sit Spiritum Sanctum in pro­
pria natura esse incapacem gemendi. Sicut
ergo gemere dicitur, quia nos facit gemere :
sic etiam postulare dicitur, quia nos facit
orare. Et eodem modo exponendus est lo­
cus ejusdem Apostoli ad Galat. 4 : Misit Ad
Deus Spiritum Filii sui in corda noslra cla·
mantem, Abba, Pater, id est, clamare fa­
cientem. Quamvis autem D. Augustini, et
D. Thomæ explicatio sit adeo solida, et
communis ; illam tamen carpit, et rejicit
Vasquez in præs. disp. 81, cap. 2, num. â,
non alio fundamento, quam quod loco verbi
Postulat, quo utitur Vulgata, est in Græco
aliud verbum, quod significat, Intercedit:
et de Spiritu Sancto dici nequit, quod ef­
ficiat, ut intercedamus. Unde ipse exponit
locum

DISP. XXX, DUB. ί.
locum Apostoli non de Spiritu Sancto, qui
esc tertia Trinitatis persona ; sed de Spiritu
gratiæ nobis infusœ, per quem recte ora­
mus, et sine quo nesciremus postulare. Sed
hæc illius opinatio esi nimis audax, et des­
tituitur solido fundamento. Nam in primis
parvi pendet magnam SS. Augustini, et
Tliomie auctoritatem. Deinde posthabita
veritate nostræ Vulgatæ, cui secundum
decretum Concilii Tridontini omnino stan­
dum est, recurrit ad alias lectiones non
approbatas. Prælerea falsum est verbum
Gnecum significare Intercedit : idem nam­
que significat, quod Postulai positum in
Vulgata, ut recte observavit Lorea disp. 79,
num. 12. Denique licet concedamus, quod
ibi legendum sit Intercedit, tamen cum
eadem improprietate dicetur de Spiritu
gratiæ nobis infuso, quod intercedit pro
nobis, ac de Spiritu Sancto : quare si Vas­
quez censet absurdum, quod Spiritus Sanc­
tus dicatur intercedere pro nobis, quia non
facit nos intercedere : idem etiam inconve­
niens occurret in eo, quod Spiritus gratiæ
dicatur pro nobis intercedere; cum non
minus absurdum, et improprium sit dicere,
quod nos intercedamus pro nobis. Standum
itaque est in expositione D. Augustini,
tanquam in veriori, atque frequentiori.
Quamvis non negemus, quoi eodem loco
significetur etiam, aut significare possit
spiritus gratiæ nobis infusae. Sed utraque
expositio in idem significatum recidet : quia
idem est; quod oratio nostra attribuatur
huic Spiritui, et quod attribuatur Spiritui
Sancto : id enim, quod in nobis operatur
gratia, in Spiritum Sanctum causaliter re­
fertur, qui est ejus Auctor, et qui per gra­
tiam dicitur in nobis habitare, atque ope­
rari.
4. Ad secundum respondetur Patres ilmh. los minime docuisse, quod Christus orave­
rit secundum naturam, aut voluntatem di­
vinam ; sed tantum significare voluisse
summam consensionem, et etiam unitatem
inter voluntatem Christi, etvoluntatem Dei,
quæ una est respectu utriusque in natura
divina. Voluerunt autem praedicti Patres
hanc consensionem, magis quam orationem
in Christo significare, ut peculiariter con­
tradicerent Arianis, qui ex oratione Christi
colligebant, et catholicis opponebant Chris­
tum non esse Deum, sed Deo inferiorem.
Et quamvis Patres allegati possent objec­
tionem hanc elidere referendo Christi ora­
tionem ad ipsum secundum humanam
naturam ; consultius tamen judicarunt pe­

299

rimere vel applicatam Christo secundum
naturam divinam ; orationis tamen, aut
petitionis nomine significantes non veram
orationem, sed solam voluntatis conform.talem. Sicut etiam disputantes cum Aria­
nis solem exponere illud Paler major nicest,
de Christo etiam ut Deo, propter solam
prioritatem originis. Cæterum præferenda
est alia expositio inter Patres communis,
quod Christus non dicatur orare, aut gratias
agere secundum naturam, aut voluntatem
divinam, in qua est Patri simpliciter æqua­
lis, sed solum quantum ad naturam, aut
voluntatem humanam, secundum quam est
inferior, et capax petendi, ut infra magis
constabit.
>
Ad tertium respondemus concedendo Corruit
causalem, et negando minorem, quam in- tcrtiaseria ex D. Thom. probatio minime evin­
cit. Nam S. Doctor eo loco intendit constitituere differentiam inter orationem, et
imperium, quæ sunt actus rationis, et dis­
crimen constituit in hoc, quod imperium
ex modo, quo fit, semper est ad inferiorem :
oratio vero, aut petitio ex modo, quo fit,
semper est ad superiorem. Ille enim, qui
imperat, licet aliquando jubeat id, quod
ipse solus non posset facere utpole viribus
impar; nihilominus ex modo præcipiendi
demonstrat suam voluntatem superiorem
eo, cui imperat, atque necessitatem impo­
nit : unde imperium est determinate ad sub­
ditos saltem moraiiter. Cæterum qui orat,
aut petit, licet aliunde queat esse æqualis
illi, a quo petit, ut cum amicus orat ami­
cum : tamen ex modo procedendi demons­
trat se inferiorem : quia petit fieri per
alium id, ad quod se recognoscit impoten­
tem, aut minus idoneum : quod est quan­
tum ad modum agendi exhibere se inferio­
rem ad minus in illa determinata materia.
Unde provenit, quod orans in quantum ta­
lis, nequeat obligare eum, a quo petit, nec
ipsi precibus imponat necessitatem. Cum
ergo S. Doctor dixit : Ratio petit aliquid
fieri ab his, qui ei non subjiciuntur, sive
sint squales, sive sint superiores, solum in­
tendit, quod proxime observavimus, nempe
orationem non dirigi ab subditum, et per
hoc distingui ab imperio. Sed minime ne­
gat, quod debeat fieri ad superiorem saltem
quantum ad modum, et in illa materia, in
qua exercetur oratio : semper namque di­
rigitur ad potentiorem, aut magis idoneum,
ut explicuimus : in quo ipso orans se infe­
riorem profitetur. Unde ipse S. Doctor se
magis explicans in art. 10, ejusdem quæst.

DE INCARNATIONE.
absolute statuit : Oratio est actus rationis,
disponit aliquid per aliud esse faciendum.
per quem aliquis superiorem deprecatur : si­ Unde perlinet ad rationem, cujus actus esi
cut imperium est actus rationis, quo inferior ordinare. Propter quod Philosophus dicit
ad aliquid ordinatur. Quolibet autem modo tn 1. Elhicor. quod ad optima deprecatur
ex praemissis declaretur inferiotitas oran­
ratio. Sic autem nunc loquimur de oratione,
tis; plane conficitur orationem non com­ prout significat quondam deprecationem, seu
petere Christo secundum naturam divinam: pelilionem, secundum quod .lapiulin. dicit
quia secundum illam nec in re, nec in modo in lib. de verbis Dom. quod oratio petitio
est Deo inferior, cum Deus sit. Et hinc a quædam est. El Damasc. lib. 3, de fide
fortiori refellitur quædam nova Theologia cap. 24, quod oratio est petitio decentium a
Lumbier quæst. 35, art. 3, per totum, et Deo.
præcipue num. 2173, ubi docet, quod Ver­
Est vero hæc doctrina adeo facilis, et Mtdibum ab æterno, sive ante carnis assumtio- certa, ut Suarez, et Vasquez in notis
nem Patrem oraverit, nomine tamen hu­ art. 2, hujus quæst. in quo inquirit D.
manitatis postea assnmendæ. Cum enim
Thom. Utrum Christo conveniat orare se­
inter personas divines in natura propria cundum suam sensualitatem, nihil aliud
fuerit omnimoda æqualitas, nulla unius ad observaverint, quam prædictum articulum
aliam potuit esse oratio, minus autem sub­ nihil habere speciale, el observatione dignum :
missio. Et contraria imaginatio non bene continet namque doctrinam generalem, in
cohæret cum Trinitatis fide.
aliis etiam hominibus occurrentem, et quæ
y.
5. Ex quibus fit, quod si Christus vere,
aliis locis tradi soleat. Sed tamen non fuit
oraverit
proprie oravit, (quod in hoc dubio in(ut illi indicare videntur), diligentia hæc,
setna- vestigamus', solum oraverit secundum na- aut repetitio in hoc negotio superflua; quin
dom
congruentissima juxta optimam methodum,
partem turam humanam, Sed quia in hac distinseositi- guontur pars rationalis, quæ excercctur quam ubique observat Angelicus Doctor.
▼am.
Tam* per intellectum, et voluntatem ; pars sensi­ Tum ut confirmaret Christum habuisse
tiva, quæ exercetur per sensus, et appeti­
veram naturam sensitivam ejusdem rationis
tum : ulterius supponendum est, quod cum nostra. Tum ut excluderet falsam
orare vere, et proprie non potuerit compe­
cujuspiam imaginationem, qui putaret par­
tere Christo secundum partem sensitivam,
tem sensitivam in Christo, propter unionem
sive quantum ad sensualitatem. Cujus sup­
ad Verbum, elevatam fuisse ad actum
positionis veritatem, quam omnes aimit- formalem orationis. Unde cum D. Thom.
D.Thom. tunl·, statuit, et optime probavit D. Thom.
sibi opposuisset, quod magis est uniri Deo
in art. 2, hujus quæst. his verbis : Dicen­
in persona, quam ascendere in Deum per
dum, quod orare secundum sensualitatem orationem, respondit : Ad tertium dicen­
polesl inlelligi dupliciter. Uno modo sic,
dum, quod unio in persona esi secundum
quod ipsa oratio sit actus sensualitatis. El esse personale, quod perlinel ad quamlibet
hoc modo Christus secundum sensualitatem pariem humanæ naturæ. Sed ascensio ora­
non oravit : quia ejus sensualitas ejusdem tionis est per actum, qui non convenit nisi
naturæ, el speciei fuxl in Christo, et in nobis.
rationi, ul dictum est. Unde non est similis
In nobis autem non polesl sensualitas orare ratio. Tum denique, et magis specialiter,
duplici ratione. Primo quidem, quia motus ut explicaret, qualiter illa petitio Christi
sensualitatis non potest sensibilia transcen­
Matth. 26 : Transeat a me calix iste, quæ
dere : el ideo non polesl in Deum ascendere :
maxime pertinuisse videtur ad partem sen­
quod requiritur ad orationem. Secundo quia sitivam exhorrescentem malum passionis,
oratio importat quondam ordinationem, prout et mortis, non fuerit formalis oratio partis
scilicet aliquis desiderat aliquid quasi a Deo sensitivae, sed petitio rationis, orta ex
implendum : et hoc est solius rationis. Unde appetitu prædictæ partis. Quod summo
oratio est actus rationis, ul in secunda parte ingenio, et æquali brevitate explicuit in
habitum est. Quo loco, nempe 2, 2,
responsione ad 2, illis verbis : Licet sensua­
quæst. 83, art. 1, constituit S. Doctor litas hoc voluerit, quod ratio petebat hoc
similitudinem quantum ad hoc inter impe­ I tamen orando petere non erat sensualitatis.
rium, et orationem : imperare autem non I Pertinuit itaque ad sensualitatem concuad sensualitatem, sed ad rationem spectat. I piscere, aut refugere : cæterum manifestare
Utcumque autem, inquit, horum, scilicet im­ I hujusmodi affectus non pertinuit ad senperare, el petere, sive deprecari ordinationem I sualitatem, sed ad ratiunem, cujus est
quondam importai : prout scilicet homo I repræsentare, et petitionem dirigere. Unde
postquam

DISP. XXX, DUB. 1.

301

postquam D. Thom, in corp. art. resolvit
quii observatio ct S. Doctori, et veritati
verbis supra relatis, quod Christus secuncontraria est. Illi quidem : nam expresse
tlum sensualitatem non oravit, si significe­
negat, quod oratio sit actus sensualitatis.
tur, quod ipsa formalis oratio est actus
Huic etiam : quia oratio importat ordina­ Rejici­
sensualitatis, statiin subjunxit, quod in
tionem, et Deum attingit : quæ duo sunt tur.
aliquo sensu dici possit Christum secundum
extra sphaeram sensualitatis. Unde sicut
sensualitatem orasse : ut hac via pie expo­
hæc nequit ex motione intellectus Deum
neret aliquos Patres, qui significarunt illa
cognoscere ; ita nec valet ex rationis impe­
Christi verba non ad rationem, sed ad sen­
rio ad Deum ascendere, ac subinde nec
sualitatem pertinuisse. Alio, inquit, modo
orare formaliter. Unde nullo modo est
polesl dici aliquis orare secundum sensuali­
concedendum, quod actus orationis repetatem : quia scilicet ejus oratio orando Deo
riri formaliter queat in parte sensitiva, ut
proponit, quod est in appetitu sensualitatis
expresse resolvit D. Thom. tam in corp,
ipsius. El secundum hoc Chrislus oravit
art. quam in resp. ad 3. Et quod dicitur
secundum sensualitatem, in quantum scili­
de oratione vocali, quæ lingua fit, nihil
cet ratio ejus exprimebat sensualitatis aflecrefert : quoniam lingua quidem format
tum tanquam sensualitatis advocata : el hoc
voces, sive sonum vocalem, quibus alias
ul nos de tribus instrueret. Primo quidem,
advenit significatio, quæ est merum opus
ul ostenderet se veram naturam humanam
rationis. Quare licet petitio fiat per verba
suscepisse cum omnibus nahtralibus affecti­
vocalia; nihilominus tota petitionis ratio
bus. Secundo, ul ostenderet, quod homini
est in mente, atque a fortiori ipsius ordi­
licet secundum naturalem affectum aliquid
natio, et in Deum directio : et quibus verba
velle, quod Deus non vult. Tertio, ut osten­
vocalia extrinsece denominantur oratio.
Non itaque verba externa oratio formaliter
dat, quod proprium affectum debet homo
divins voluntati subjicere. Unde Augustin,
sunt, sed quædam ejus materia, per quam
in Enchir. dicit : Sic Chrislus hominem
oratio intus existens ad extra repræsentagerens ostendit privatam quondam hominis
Supposito igitur, quod bnristus
Christus in stilus
tur. bupposito
voluntatem cum dicit : Transeat a me calix
statu vitæ mortalis existens oraverit, non ‘1L®sstl0·
quidem secundum naturam divinam, nec
iste. lise enim erat voluntas humana, pro­
prium aliquid, el tanquam privatum vo­ secundum sensualitatem, sed secundum
partem rationalem naturæ humanæ, ut
lens. Sed quia rectum vult esse hominem, et
ad eum dirigi, subdit : Verum tamen non
hactenus explicuimus; videndum succedit,
sicut ego volo, sed sicut tu. Ac si dicat, Vide
quod dubii titulus principaliter investigat.
le in me : quia potest aliquid proprium velle,
et si Deus aliud velit. Hæc enim D. Tho­
2 Π.
mas : quæ se ipsis manifestant, quot titulis
Slaluilur communis senlenlia.
Angelicus Doctor excitaverit hoc loco diffi­
cultatem, quæ videtur aliis hominibus com­
7. Dicendum est Christum in statu vitæ Conclumunis : continet namque, dum Christo
mortalis Deum orasse vere, et proprie tam Sl0·
applicatur, satis specialem doctrinam, quam
pro se, quam pro aliis. Sic unanimiter do­
non expediebat omittere. Recolantur etiam,
cent Theo'ogi cum D. Thom. in præs. D.Thom.
quæ circa illam Christi petitionem diximus
­
art. 1 et Scholastici cum Magistro in 3, Magis
disp. 24, dub. 2, num. 19, et disp. 25,
ter.
dist. 17. Videantur Medina, et Sylvius art. Medina.
dub. 8, num. 111.
Sylvius.
;
g Observat autem Vasquez in notatione
cit. ubi Cabrera disp. 1. Arauxo dub. 1. Cabrera.
Suarez disp. 45, sect. I. Vasquezdisp. 81, Suarez.
t». ad prædictum art. 2, quod licet orare non
conveniat parti sensitivæ tanquam princi­ cap. 1. Lorca disp. 79. Aversa quæst. 20, Vazquez.
Lorca.
pio elicienti, ut probat D. Thom. id tamen
sect. 1. Quæ assertio videtur nobis esse A versa.
non prohibet in parte sensitiva reperiri
immediate de fide, ut fundamentum statim Funda­
mentum
actum orationis tanquam imperatum a vo­ proponendum plane evincit. Est autem abSciipluntate, et intellectu, atque directum in
ejusmodi : nam verba divinæ Scripturæ lura.
Deum : sicut etiam in lingua, inquit ille,
accipienda sunt in sensu vero, et proprio,
constituimus opus orationis imperatum a
ubi nullum sequitur inconveniens : sed
voluntate, et ratione. Quibus satis aperte
in Scriptura sæpe dicitur Christum orasse
significat actum orationis posse inveniri
tam pro se, quam pro aliis, et ex eo, quod
formaliter in parte sensitiva, licet depen­ Scriptura circa hoc accipiatur in sensu vero,
dence a rationis imperio. Sed hæc Vas- et proprio, nullum sequitur inconveniens :

1
i

302

INCARNATIONE.

ergo Christus in statu vit® mortalis Deum
oravit vere, el proprie, et tam pro se, quam
pro aliis. .Majorem nemo negat : continet
namque certissimum principium Theolo­
gi®, quæ nunquam securius procedit,
quam innitendo divinæ Scriptune in vero,
et proprio sensu intellect®. Minor autem
quoad primam partem constat ex manifes­
tis testimoniis num. 2, allegatis, quibus
addimus alia non minus perspicua, Matth.
Mati.Sû. 26: J'rocedil in faciem suam orans, el dicens.
Joan. 12: Paler salvifica me ex hac hora,
et cap. 17 : Paler venii hora, clarifica filium
Lucæei. tuum, Lue® 21: £ÿo aulem rogavi pro te,
ul non deficiat fides tua. Et cap 23 : Pater
dimille illis, non enim sciunt, quid faciunt,
Joan. 17: Aon rogo, ul tollas eos de mundo,
sed ut serves eos a malo. Non pro eis autem
rogo tantum, sed pro cis, qui credituri sunt
per verbum eorum in me. Et rursus : Paler
sancle serva eos in nomine luo, sanctifica
„ Ad eos in virtute. Denique ad Ilebræ. 5: Qui in
diebus carnis su.r preces, supphcationesque
ad Deum, qui possil illum salvum facere a
morte, cum clamore valido, et lacrymis offe­
rens, exauditusesl pro sua reverentia. Ex qui­
bus evidens est Scripturam plane asserere,
quod Christus oraverit Deum tam pro se.
quam pro aliis. Ex eo autem quod Scriptura
ita loquatur, atque inteliigatur in sensu
vero, et proprio (quæ est secunda minoris
pars), nullum sequi inconveniens satiscons
tat ex objectionum solutione. Sed. modo
ostenditur non minus breviter, quam effi­
caciter : nam universa Ecclesia, Patres, et
Theologi prædicta loca acceperunt omnino
sincere, hoc est, in sensu vero, et proprio,
qualem referunt ipsa verba : quod mani­
feste evincit nullum inferri inconveniens
ex eo, quoi talia testimonia in sensu vero,
et proprio accipiantur. Potestque pro ma­
jori hujus fundamenti confirmatione pon­
derari, quod in prædictis locis non solum
describitur Christi oratio, sed etiam expen­
duntur circunstantiæ, quæ orationi con­
jungi solent, ut genuflexio, prostratio, re­
cessus in solitudinem, clamor, lacrymæ,
et alia hujusmodi. Hæc vero non fuerunt
fictiones, sed veræ orationis signa.
Ustio
8. Secundo probatur ratione D. Thom.
D.Thom
* quæ a i hanc formam reduci valet : nam
in Christo ut homine fuerunt omnia, quæ
ad verum, et proprium conceptum orationis
desiderantur : ergo Christus ut homo vere
et proprie oravit. Consequentia palet. El
antecedens suadetur : quoniam vera, et
propria orationis ralio in eo consistit, quod

I inferior repraesentet superiori suum deside·
i rium, ut illud impleat, sicut satis constat
ex dictis § præced. Quod autem hæc omnia
in Christo concurrerint, ostenditur per
singula: nam in primis licet Christus in
quantum Deus non habuerit superiorem,
et ideo orare non potuerit, ut ostendimus
a num. 2, nihilominus in quantum homo
fuit Deo inferior, ipsi subjectus, et eo in­
digens, ut salis constat ex dictis disp. præ­
ced. dub. I, ubi ostendimus Christum ut
hominem esse servum Dei servitute natu­
rali : quaro Christus ut homo potuit debuitque ad Deum recurrere sicut ad supe­
riorem. Deinde Christus aliqua desideravit,
quæ per voluntatem humanam exequi non
potuit tanquam causa physica principalis :
sic enim ut alia omittamus, desideravit ho­
minum justificationem per gratiam sancti­
ficantem : desideravit'etiam opera miraculosa : quæ tamen ipse ut homo non potuit
physice principaliter efficere, sed opus ha­
buit recursu ad Deum sicut ad primum, el
principale principium, ut constat ex dictis
disp. 23, dub. 3. Denique nulla fuit inde­
centia, nullumve inconveniens in eo, quod
Christus hoc desiderium Deo repræsentaverit, et petitionem ad eum direxerit ea
intentione ut Deum impleret tale deside­
rium, ut patet in aliis inferioribus, qui
similia desideria suis superioribus solent
manifestare. Omnia igitur, quæ ad vernm,
et proprium orationis conceptum deside­
rantur, in Christo homine concurrerant.
Confirmatur: nam ita procul abest ali- c«irquod inconveniens in eo, quod Christus
vere et proprie oraverit, ut in eo potius
eluceant plures convenienti® rationes.
Prima, ut sicut Deum colebat aliis religionis actibus, sic etiam revereretur cuita
orationis. Secunda, ut Deum omnis boni
auctorem, in quo confidere debeamus,
ostenderet. Tertia, ut se verum Filium Dei
ostenderet, Patrem suum naturalem ipsum
invocando, et cuncta ab illo impetrando.
Quarta, ut nobis exemplum præberet
orandi, et ad Deum in necessitatibus re­
currendi. Quinta, ut salutem nostram om­
nibus modis operaretur, id est; non solum
merendo, et satisfaciendo ; sed etiam
orando, atque impetrando. Sexta, ut aliae
omittamus, ad hoc, quod exequerelur ordi­
nem divinæ providenti®, secundum quam
dispositum erat, ut multa Christus non
obtineret, quam interventu orationis : unde
sicut oportuit Christus mori, quia ita de­
cretum a Deo fuerat, licet posset aliter re­
demptio

■

<· ·Λ

|

ι«.·.γ

<■

|

DISP. XXX, DUB. 1.

demptio disponi, sic oportuit Chrislnm
plura oratione petere, quia decretum orat,
quod illa per medium orationis conseque­
retur. Quie omnia summa brevitate, et claD.Thoii. riUto complexus est D. Thomas. Namin
art. i, agens de Christi oratione in com­
muni inquit : Si in Christo esset una tantum
volunlas, scilicet divina, nullo modo compete­
ret sibi orare : quia voluntas divina per se ip­
sam est effectiva eorum, qux vult, secundum
illud P$. 134 ; Omnia quacumque voluit Do­
minus fecit. Sed quia in Christo est alia vo­
luntas divina, cl alia humana : el voluntas
humana non est per seipsam efficax ad im­
plendum, quod vult, nisi per virtutem divi­
nam : inde est, quod Christo secundum quod
est homo, et humanam voluntatem habens,
compelit orare. Et deinde art. 3 agens in
speciali de oratione Christi pro se ipso as­
signat ejus convenientiam his verbis :
Christus ad hoc uti voluit oratione ad Pa­
trem, ut nobis daret exemplum orandi. El ul
ostenderet Patrem suum esse auctorem, a quo
efxlernaliter processit secundum divinum
naturam; ct secundum naturam humanam
ab co habet, quidquid boni habet. Sicut au­
lem in humana natura quxdam bona habebat
a Patre jam percepta ; ita etiam expeclabal
abeo quxdam bona nondum habita, sed per­
cipienda El ideo sicut pro bonis jam perceptis
gratias agebat Patri recognoscendo eum auc­
torem, ul palet Matlh. 26, et Joan. 11, ita
etiam ut Patrem auctorem recognosceret, ab
eo orando petebat ea, quæ sibi deerant secun­
dum humanam nalliram, puta gloriam corpo­
ris, cl alia hujusmodi. Et in hoc etiam nobis
dedit exemplum, ut de perceptis a nobis mune­
ribus gratias agamus, ct etiam nondum ha­
bita orando postulemus.
9. Duo autem in præraissis affirmat D.
Priai
!ξ'Ί- Thomas, quæ difficilia videntur tum in se,
■ tirti tum ad hominem. Nam in primo statuit
few- ia Christo necessitatem orandi, quia voMiw. lunlas ejus humana non erat per se efficax
ad implendum quod volebat. Unde aperte
significat, quod Christus opus absolute ha­
buerit recurrendi ad Patrem per orationem.
!
ut ejus desiderium impleret. Id vero est
,
in primis contra ipsum D. Thomam in
eodem art. in resp. ad 1, ubi ait: NihiI
lominus tamen ipse idem Deus existent et
homo, voluit ad Patrem orationem porrigere,
non quasi ipse esset impotens, sed propter
nodram instructionem. Ad quam veritatem
confirmandum inducit testimonium Hila­
ry riilib. 10, de Trinil. parum ante finem,
ubi de Christo loquens ait : Aon prece

303

eguil. Est etiam (quod magis urget) con­
tra verba Christi Domini Joan. II, ubijoan.ll.
agens de oratione, et gratiarum actione, .
quas in miraculo Lazari interposuit, dixit:
Ego autem sciebam, quia semper me audis:
sed propter populum, qui circunstat, dixi, ut
credant, quia tu me misisti. Quibus signi­
ficavit non ex necessitate, sed ob aliorum
instructionem, atque exemplum orasse, et
gratias egisse. Unde cum Martha dixisset,
Scio, quia quacumque poposceris a Deo, da­
bit libi Deus, respondet Christus : Desurget
frater tuus , significans id sua potestate
effecturum, non precum suffragio, ut alii
homines solent operari miracula. Martha
enim de Christo non altius tunc sentiebat,
quam de puro homine Sancto. Cujus infi­
mam cogitationem correxit, retuditque
Christus eis verbis ut observavit D. Chry- d. Chry­
sostom. hom. 61, in Joan. Et eodem modo soston1·
loquuntur Eulhymius, etTheophylactus ad
prædictum locum, et D. Ambros. lib. 4
de fde, cap. 3. Xullam itaque habuit
Christus necessitatem orandi, ut conseque­
retur, quæ secundum voluntatem huma­
nam appetebat. Et ita plane sentire videtur
D. Damascen. lib. 4, de fide cap. 19, ubi d. Daobservat aliqua dici de Christo quodam “«in­
simulationis modo, adhibetque exemplum,
Ut cum precatur. Et tunc subjunxit : Ilis
enim, el similibus neque ut Deus, neque ut
homo opus habebat. Verum ratione humani­
tati congruente ad id se conformabat, quod
usus, atque, utilitas poscebat. Verbi gratia ob
cam causam precabatur, ul se impium, quendam, Deique adversarium minime demons­
traret, atque ut Patrem, a quo originem du­
cebat honore afficeret.
Affirmat deinde D. Thomas in secundo Secuoda
testimonio Christum orasse Deum, ut os­ diilicnltas.
tenderet ipsum esse suum Patrem natu­
ralem, a quo aeternaliter procedebat, et a
quo in tempore mittebatur. Quæ ratio vi­
detur plane inefficax : quoniam Christus
in quantum Filius Dei naturalis, et secun­
dum naturam divinam non potuit Deum
orare: cum eo non fuerit inferior, ut Cum
eodem D. Thomas supra os:endimus
num. 2. Ergo Christus Deum orando non
demonstrabat se esse Filium Dei natu­
ralem, sed plane inaequalem, subditum,
et solum filium aliqua filiatione inferiori,
cæteris puris hominibus justis communi.
10. Uterque tamen scrupulus facile dis­ Supera*
pellitur. Ad primum namque respondetur tur
prima.
distinguendo duplicem necessitatem, aliam
absolutam, et ex terminis; aliam vero

304

DE INCA [{NATION E.

congruentia?, et ex suppositione divini de­
creti; plurima namque sunt necessaria
hoc posteriori necessitatis genere, quam­
vis necessaria non sint secundum prius
illud. Sic enim necessarium fuit Christum
mori pro nostra salute, quia ita congrue­
bat, el Deus ab rcterno disposuerat; quam­
vis absolute, et ex terminis id non fuerit
necessarium : posset enim Christus nos
re iimere quolibet actu meritorio (qui
in eo fuitvaloris simpliciter infiniti), licet
pro nobis non pateretur. Ad hunc ergo
sensum oratio non fuit Christo absolute,
et ex terminis necessaria ad obtinendum,
quod humana ipsius voluntas desiderabat : .
licet enim hujusmodi voluntas non fuerit |
per se efficax ad implendum, quod volebat,
ut plane affirmat D. Thomas in priori 1
loco (neque enim talis voluntas habet
efficacitatem physicam per modum causæ
principalis in ordine ad plures effectus, ut |
constat ex supra dictis disp. 23, dub. 3),
nihilominus potuit esse efficax, et conse- ;
qui effectum desideratum independenter a
medio orationis. Quippe ordinante Christo
suum meritum ad aliquem effecturo, illum I
faceret sibi debitum, et efficaciter conse- I
queretur : nam ex una parte meritum illud ·
foret simpliciter infinitum, et ex alia non '
ordinaretur ad effectum aliquem nisi præsupposito pacto ex parte Dei de retri­
buendo : quibus præmissis infallibilis est ■
præmii, aut effectus consecutio, ut salis
constat ex supra dictis disp. 28, fere per 1
totam, et specialiter dub. i. Loquendo ita­
que absolute, et ex terminis, Christo non
fuit necessaria oratio ad consequendum,
quod humana ejus voluntas desiderabat.
Et in hoc sensu loquuntur Patres relati
num. præced : nec oppositum intendit D.
Thomas ut satis se ipse explicat in se­
cundo testimonio. Si vero loquamur de
necessitate congruenti®, et ex suppositione
divini decreti, sic plane Christus opus ora­
tione habuit ad consequendum plures ef­
fectus : quos voluit. Nam congruebat, ut
Christus præstaret nobis exemplum orandi ;
el ut se, quantum ad naturam humanam,
ostenderet Deo inferiorem; et ut in quan­
tum homo profiteretur Deum esse aucto­
rem omnis boni, quod habebat; et denique
ut Deum coleret illo religionis cultu,
quem affert oratio ; et proptorea Deus ab
ælerno decrevit, quod Christus plures ef­
fectus non consequeretur nisi illos a Deo
petendo, sive Deum orando. Qua disposi­
tione præmissa, necessarium erat Christo

necessitate suppositionis orare ad consequendum plures offectus : sicut in eodem
sensu necessarium illi fuit mori, ut redi­
meret genus humanum. Et hanc necessi­
tatem minime negant Patres allegati, sed
potius supponunt in congruentiis, quas
repraesentant, ut Deus decreverit Christum
orare, et orando impetrare effectus, sicut
satis apparet in verbis Damasceni supra
relatis.
11. Et quia hæc necessitas ex supposi-|F«idt»
tione ordinationis divinæ praecipue manifestat convenientiam orandi tam in Christo, Ttea.
quam in nobis, facilemque sternit viam ad
diluendum plura, quæ infra opponemus,
opportunum duximus transcribere inte­
grum locum D. Thom. ex 2, 2, quæst.
83, art. 2, ubi convenientiam, et necessi­
tatem orandi egregie tradit his verbis ;
Dicendum, quod triplex fuit circa orationem
antiquorum error. Quidam enim posuerunt,
quod res humanæ non reguntur divina pro­
videntia : ex quo sequitur, quod vanum sil
orare, et omnino Deum colere. El de his dicilur
Malach. 3 : Dixistis, vanus est, qui servit
Deo. Secunda fuit opinio ponentium omnia
etiam in rebus humanis ex necessitate con­
tingere, sive ex immutabilitate divinæ providentiæ, sive ex necessitate stellarum, sive
ex necessitate causarum. El secundum hos
etiam excluditur orationis utilitas. Tertia
fuit opinio ponentium quidem res humanas
divina providentia regi, et quod res humane
non provenerint ex necessitate : sed dicebat
similiter dispositionem divinæ providenliz
variabilem esse, et quod orationibus, el aliis,
quæ ad divinum cultum perlinent, dispositio
divinæ providentiæ immutatur. Hæc autem
omnia in primo libro improbata sunt. El ideo
oportet sic inducere orationis utililalem, ut
neque rebus humanis divinæ providenliz sub­
jectis necessitatem imponamus, neque etiam
divinam dispositionem mutabilem æslimemus.
/Id hujus ergo evidentiam considerandum est,
quod ex divina providentia non solum disponi­
tur, qui effectus fiant ; sed etiam cx quibus
causis, el quo ordine provenerint. Inter alias
autem causas sunt etiam quorundam causx
actus humani. Unde oportet homines agere ali­
qua, non ut per suos aclus divinam disposi­
tionem immutent : sed ut per actus suos im­
pleant quosdam effectus secundum ordinem a
Deo dispositum. Et idem etiam est in naturali! bus cousis. El simile etiam est de oratione. Non
i enim propter hoc oramus, ut divinam dispo­
sitionem immutemus; sed ut impelremuf,
I quod Deus disposuit per orationes Sanctorum
esse

DISP. XXX, DUB. I.
esse implendum : ut scilicet homines postu­
lando mereantur accipere, quod cis Deus
omnipotens ante sæcula disposuit donare, ut
Gregor, dicit lib. 2. Dialog, cap. 8. IlæC
omnia D. Thom. ex quibus, illa (rei pris­
sent! applicando) facile constat quod licet
Christus illos effectus, quos desiderabat, po­
tuerit absolute alia via, quam oratione con­
sequi : nihilominus ex suppositione, quod
Deus decreverat Christum illos obtinere per
orationem ob congruentias supra assigna­
tas, opus habuit oratione ad eorum conse­
cutionem. Non quia orando potuerit, aut
debuerit Deum movere ad decernendum
effectus: hanc enim voluntatem ab æterno,
et immutabiliter habuerat : sed quia
orando adhibebat medium ex divina ordi­
natione necessarium ad effectus exeeutionem : quare orando cooperabatur divinæ
providentiæ id ordinanti : sicut etiam in
oratione aiiorum hominum proportionabiliter contingit.
OtrsrriQuod vero contra secundum dictum D.
ur
«t üiï Thom. opponebatur, facilius adhuc dissol­
diitsl- vitur : non enim affirmat S. Doctor recte
Uli.
colligi Christum esse Filium Dei naturalem
a Patre missum ex eo praecise, quod ora­
verit Deum tanquam Patrem naturalem, a
quo missus fuerat ; et quia in confirmatio­
nem hujus veritatis oratio ejus exaudieba­
tur, ut liquet in operatione plurium mira­
culorum , quæ referuntur in Evangelic.
Sic autem disposita consequentia optima
est, affertque specialem congruentiam in
eo, quod Christus oraverit Deum, ad osten­
dendum scilicet esse Filium eidem con­
substantialem, juxta verba ipsius Christi
Jaz.ll. apud Joan.
11. Ego sciebam, quoniam
semper me audis : sed propter populum, qui
circunslat, dixi, ut credant, quia tu misisti.

§ in
Diluuntur objectiones assertioni contrariée, et
explicatur specialiter, an oratio Christi fuerit
semper exaudita.

?riii

12. Quamvis adversus nostram, et com­
munem assertionem non reperiamus sen­
tentiam, quæ probetur Auctoribus, occur­
runt tamen aliquæ objectiones, quibus
satisfacere oportet. Objicies ergo primo :
nam Patres affirmant Christum, quando
aliquid a Deo petiit, simulasse orationem :
ergo ex eorum sententia Christus non ora­
vit vere, et proprie. Consequentia est ma­
nifesta : quia nequit dici vera oratio, quæ
Salmant Curs. theolog tom. H7.

305

fingitur, et simulatione fit. Antecedens
vero probatur in primis ex D. Damasceno D. Palib. 4, de fide cap, 19, ubi statuit Christum ujasc^n.
aliqua assumpsisse, fecisseque per simula­
tionem, ut quando se finxit longius ire,
quando accessit ad ficulneam quærens ab ea
fructum, et quando de Lazaro interrogavit,
ubi posuistis eum. Inter hæc autern exem­
pla consiituit orationem dicens, Ut cum
precatur. Sentit igitur Damascenus, quod
sicut in aliis exemplis Christus finxit se non
scire, et se longius ire, et ignorare; sic
etiam cum precabatur, simulabat oratio­
nem. Quare in eodem loco addit Christum
non in persona propria, sel in repræsentatione omnium nostrum dixisse, Matth. 27: Ma»· 27Deus meus, Deus meus ut quid dereliquisti
me ? Deinde Theophylactus in cap. 11 TheeJoan, ad illa verba, Quoniam audisti me, phyl.
inquit : Quare autem precatus est, imo
precanlis figuram suscepit, ipsum Dominum
dicentem audivimus : inquit enim. Propter
circunslanlem turbam dixi. Unde infra
concludit : El ita non oralio, sed figura
orationis est, et indicium solum. Eodem
modo se gerit Euthymius ad prædictum Euthy­
locum, ubi ait : Sed quomodo dixit, quia mies.
audisti me, cum precatus non sil? Et res­
pondit : Non est precatus, ostendens, quod
precatione illi opus non esset Et similiter
D. Ambros. lib. 4, de fide cap. 3, affirmat D. Am­
Christum in resurrectione Lazari non ex brosios.
corde egisse gratias, sed ob circunstantes
sola voce se habuisse ad instar gratias
agentis. Denique D. Hilarius lib. 10 de D. Hila
Trinit. inquit. : Cum sibi non proficeret rios.
deprecationis sermo, ad profectum tamen
nostræ fidei loquebatur. Ex quibus satis li­
quet, quod juxta Patrum sententiam Chris­
tus aliquid a Patre petendo simulaverit
orationem.
Respondetur negando antecedens : op­ Depelli­
positum enim constat ex communi sen­ tur.
tentia Patrum exponentium loca, quæ
allegavimus num. 7, et de vera oratione
loquuntur, ut ibidem ponderavimus. Ad
quod magis confirmandum est locus summi
Theologi Nazianzeni oration. 16, ubi ait :
Pulchra res solitudo, ct quies, idque me zianzcn.
docet Elix Carmelus, Joannis desertum, ac
mons ac denique ille, in quem Jesum sapissime seccessisse, sccumque animo quieto ver­
satum esse, constat. Ubi sermonem agere
Nazianzenum de oratione in solitudine
perspicuum est, ut recte ibidem observavit
Nicetas. Porro orationem in solitudine,
in secreto cordis, atque remotis arbitris
20

DE INCARNATIONE.
factam, fuisse orationem veram, et pro­
priam, non minus perspicue liquet. Qui
namque circunstantes occurrebant, ad quo­
rum instructionem opus habuerit Christus
orationem simulare? vel quæ erat tunc
fingendi necessitas? Dubitari itaque mi­
nime licet, quod Christus, aliquando ora­
verit vere, et proprie. Nec oppositum do­
cent Patres allegati. Nam ad Damascenum
respondemus ipsum non loqui de oratione
Christi per respectum ad ejus humanita­
tem : secundum quam erat Deo inferior,
nec omnia poterat, sed egebat auxilio di­
vino, ut supra explicuimus : in qua proinde
subsistens poterat vere, et proprie pos­
cere a Deo. Sed loquitur de oratione
Christi per respectum ad divinitatem ip­
sius, et ad personam Verbi, quæ in natura
humana subsistebat ; nam secundum hanc
posteriorem considerationem erat potens
immediate per se cuncta efficere utpote
verus Deus : quare orare nec opus habe­
bat, nec poterat, ut supra diximus num. 2.
Et ideo dum oravit, repræsentavit perso­
nam non plane potentem, sed indigentem
alieno auxilio : in quo sensu simulavit
orationem, repræsentavitque, aut finxit
imbecillitatem nostræ naturæ : nam cum
absolute posset, solum oculis objecit, quæ
defectum, atque indigentiam afferebant,
nempe quæ ad nostram naturam pertinent.
Sensus Est itaque Damasceni sententia Christum
Damasabsolute non eguisse, siquidem ut Deus om­
cen.
nia poterat. Sed non negat, quod secundum
humanitatem opus habuerit oratione pro­
pria et vera ; præsertim supposito ordine di­
vinæ providentiæ, secundum quam dis­
positum erat Christum non aliter plura
consecuturum, quam præmisso orationis
medio, ut explicuimus num. 10.
Expli­
Theophylactus, et Euthymius non ne- '
cantur
gant universaliter Christum vere orasse; ;
alii
Patres. cum potius id expresse doceat Theophylac- i
lus Luc 6, in illud, Ascendit in montem |
orare, et cap. 22, in illud, Positis genibus '
orabat. Sed solum intendat, quod in illo |
loco Joan. 11, non oraverit proprie, vide- i
licet petendo, sed solum gratias egerit.
Quod ©st satis probabile, et fundatur in i
ipso Evangelio non referente Christi peti­
tionem, sed gratiarum actionem : unde
sic etiam sentiunt aliqui alii, quos refert
Vasquez disp. SI, num. 16, et sic etiam >
significare vid tur D. Thom. statim ren. An - ferendus. D. Ambrosius explican lus est '
br0'· ut Damascenus, videlicet per respectum
ad naturam Dei, et ad divinam Verbi

personam : sic enim nec orabat, nec gra­
tias agebat. Undo orationis, et gratiarum
expressio, quæ veritatem, et proprietatem
habebat secundum naturam humanam,
induebat modum simulationis occultando
potestatem divinam. Et ita se sati» ex·
plicat idem S. Doctor lib. 5, in Lucam
cap. 6, iVrnn el si omnia, inquit, posue­
rit Paler in potestatem Filii; Filius tamen ul
formam hominis impleret, obsecrandum Pa­
trem putat esse pro nobis, quia advocatus est
noster. Et rursus : Fis scire, quia omnia,
quæ velit, possit, el advocatus est, cl judex :
in altero pietatis officium, in allero insigne
esi potestatis. Intendit igitur, quod secun­
dum unam rationem oratione opus non
hahuprit : sed non negat, quod secundum
aliam veram adhibuerit orationem : quæ
tamen comparative ad naturam Dei fuerit
simulatio, dum non hujus potestatem, sed
magis imbecilitatem nostram præseferebant. Ad D. Hilarium respondemus vel 0. ffiuexponendum eodem modo esse, per habi- ηκ.
ni<’
tudinem videlicet ad Dei naturam, et po­
testatem : vel solum loqui de oratione
vocali, quam Christus aliquando adhibuit,
non quidem ex necessitate, sed ob aliorum
instructionem. Et in hoc posteriori sensu
(qui congruentior apparet,) illum explicat
D. Thom. art. 3, ad 1, his verbis : Dicen- D-Tta.
dum, quod Hilarius loquitur quantum ad ora­
tionem vocalem, quæ non erat ei necessaria
propter ipsum, sed solum propter nos. Unde
signanter dicit, quod sibi non proficiebat de­
precationis sermo. Si enim desiderium pau­
perum exaudit Dominus, ut in Ps. 9, dicitur;
multo magis sola voluntas Christi habet vim
orationis apud Patrem. Unde ipse dicebat
Joan. 11 : Ego sciebam, quoniam semper nie
audis ; sed propter populum, qui circunstat,
dixi, ul credant, quia me misisti. Et simi­
liter D. August, tract. 104, in Joan, pi­
rum ante medium inquit : Poterat Domi­
nus in forma servi, si hoc opus esset, orare
silentio. Sed ita se Patri voluit cxhibereprecalorem, ul meminisset nostrum se esse itoclorem.
*
j
13. Oppones secundo : nam oratio est
ascensio, sive elevatio mentis in Deum, ut D.Dl j
definit D. Damascenus lib. 3, de filerecs-l
1
cap. 24 ; sed Christi mens non ascendebat,
nec elevabatur in Deum : ergo Christus
non oravit vere, et proprie. Probatur mi­
nor : qnia mens Christi ab initio concep­
tionis fuit elevata in Deum, ipsique unita
per visionem beatam, quæ invariabilis est,
ut constat ex dictis disp. 17, dub. 4 g 1;
ergo

DISP. XXX, DUB. I

307

erao mons Christi non ascendebat de novo,
aliquid petero per alios actas distinctos,
nec elevabatur in Deum.
inferiores visione, et amore beatificis, nt
CwlfConfirmatur primo : quia oratio vora, et
puta per actus scientiæ infusae, et opera­
BâhJ h
' propria in id consequendum dirigitur, quod
tiones eis regulatas : quod minime attingit,
non est in orantis potestate : frustra enim
nec impugnat objectio. Sed admissa etiam,
posceremus, quod per nos possumus :
ut sonat, D. Damasceni anctoriiate, res­
undo D. Augustin, frequenter probat ne­
pondemus cum D. Thorn, in hoc art. 1, d.t
cessitatem gratiæ Dei ex necessitate orandi,
in solat. ad 3, ubi ait : Dicendum, quod
ut videre est in epist. 89, et epist; 107 ct ascensio nihil aliud csl, quam molus in id,
lib. donatura, et gratia contra Pelagian,
quod csl sursum. Molus autem, ul habelur
cap. 18 et alibi srepe. Atqui Christus
in 3, de anima, dupliciter dicitur. Dno
omnia habebat in sua potestate. Ergo
modo proprie, secundum quod importai exiChristus non oravit vere, et proprie Minor
lum de potentia in actum, : prout esi aclus
constat ex testimonio ipsius Christi apud
imperfecti. Elsie ascendere competii ei, quod
11 Maith. II : Omnia mihi tradita sunt a
esi in potentia sursum, el non actu. El hoc
M ti n i»
*
Paire meo, et cap. ult. Dala csl mihi omnis
modo ul Damascen. dicit in 3, lib. intellec­
potestas iu cœlo, clin terra. Unde Joannes
tus humanus Chrisli non cgel ascensione in
Jja.13. cap, 13, inquit : Sciens, quia omnia dedil
Deum : cum sit semper Deo unitus el secun­
ei Paler in manus.
dum esse personale, el secundum contempla­
Confirmatur secundo : quia Christus ab
tionem beatam. Alio modo dicitur molus, qui
initio suæ conceptionis evidenter cognovit
csl aclus perfecti, id csl, exislenlis in actu :
tam per scientiam beatam, quam per
sicut intelligere, et sentire dicuntur quidam
infusam, quid e.-set futurum, aut non
molus. El hoc modo intellectus Christi semper
futurum, ut constat ex dictis disp. 18,
ascendit in Deum : qui semper contemptadub. 2 et disp. 19, dub. 2, et disp. 20,
lur ipsum ut supra se cxistenlem. Quare licet
dub. 3 : ergo Christus nihil ex vera inten­
loquamur de oratione in acceptione non
tione petiit : atque ideo nec vere, et proprie
adeo propria, sed accepta pro elevatione
oravit. Probatur consequentia : quia nullus
mentis in Deum; minime sequitur, quod
prudenter, ct ex animo petit, quod scit esse
Christus non oraverit vere, et proprie ; sed
futurum aut non esse futurum. Si namque
ad summum colligitur, quoi non interru­
non esse futurum cognoscit: frustra, et
perit orationem per varios actus; cum fue­
temere petit, quod sit futurum. Et si futu­
rit in continua, atque uniformi elevatione
rum esse cognoscit; vane postulat, quod
per actum visionis beatæ. Cui aliunde, ut
sit futurum ; cum antecedenter ad ejus
jam significavimus, adjungebantur alii ac­
orationem futurum sit. Eo vel maxime,
tus tam elevationis in Deum, quam peti­
quod nemo sedulo petit absque spe conse­
tionis per scientiam infusam.
quendi; cum oratio ex hujusmodi spe
Ad primam confirmationem responde­ Solvitor
priaa
ortuin ducat : in Christo autem non fuit
mus concedendo majorem, et distinguendo conîirspes, cum habuerit visionem beatificam,
minorem in sensu statim declarando : nam nuiit).
quæ spem evacuat, ut statuimus Tract. 18,
licet Christus in quantum Deus omnia ha­
disp. 3, dub. 2 : ergo Christus non potuit
buerit in sua potestate ; et ideo in quantum
prudenter petere, ac subinde nec vere
Deus non potuerit orare, ut supra diximus
orare.
num. 2, nihilominus in quantum homo
i Sifcil
14. Ad objectionem respondemus for­
non omnia habebat in sua potestate phy­
I Uli. malem comceptum orationis situm non
sica ; alias in quantum homo fuissot for­
esse in ascensione ad Deum, sed in repræmaliter omnipotens. quod esse falsum cons­
sentatione proprii desideriiapud Deum, ut
tat ex dictis disp. 23, dub. 1 et 3. Quare
constat ex dictis num. 1. Sed prædicta
in quantum homo egebat auxilio Dei tam
elevatio est prærequisitum. ut oralio de­ ad opera propria, quam ad plures effectus
center fiat : et in hoc sensu loquitur Da­
in aliis,• ut · cis locis ostendimus. Unde semascenus. Unde ex eo, quod Christus non
eundum humanitatem potuit vere, et pro-,
potuerit de novo in Deum mento ascen­
prie orare, petemle auxilium a Deo. Dixi­
dere; non inferretur, quod non potuerit
mus non habuisse in potestate physica, etc,
orare, sive petere, supposita semper per­
quia per viam meriti omnia poterat : istud
manente illa in Deum elevatione per visio­ namque in Christo fuit simpliciter infini­
nem beatam. Aliunde vero poterat Christus
tum, apiumque proinde ad promerendum
de novo in Deum ascendere, et de novo
cuncta, in quæ dirigeretur, supposita ordi-

DE INCARNATIONE.

natione divina. Sed tamen ipse solus defec­
tus potest itis physicæ locum sufficientem
dabat ad exposcendum Dei concursum per
orationem veram, et propriam. Testimonia
vero, quæ ad suadendum minorem afferen­
tur, non probant oppositum : quia vel lo­
quuntur de plenitudine potestatis, quam
habet Filius secundum naturam divinam
sibi a Patre communicatam :vel loquuntur
de plenitudine potestatis gubernativæ, ju­
diciariae, atque moralis, quam Christus
habuit in quantum homo : sed minime si­
gnificant. quod in quantum homo fuerit in
omnia omnipotens, seu potens immediate
in omnia per se, ut locis supra relatis de­
claravimus.
Addimus, quod licet Christus ut homo
habuerit raoraliter omnipotentiam (in quo
sensu optime exponuntur testimonia alle­
gata) adhuc tamen poterat vere, et proprie
orare Patrem, non quidem ex indigentia,
sed ex abundantia, et ex effectu religionis
ad ipsum eo cultu colendum. Sicut in hu­
manis quamvis rex concederet lilio, ut dis­
poneret de cunctis ad suum regnum perti­
nentibus; adhuc tamen filius ut reverentiam
ostenderet erga patrem regem, posset ip­
sum orare, dicendo v. g. Vellem Petro con­
ferre hanc dignitatem, rogo ut approbetis, el
donumratum habeatis. Ubi oratio non fie­
ret ex necessitate, sed ex reverentiæ affectu.
Est autem totius responsionis doctrina D.
D.Thorn. Thorn, in hoc art. 1, in resp. ad 1. ubi ait :
Dicendum, quod Christus poterat perficere
omnia, qua volebat, secundum quod Deus;
non autem secundum quod homo : quia se­
cundum quod homo non habuit omnipoten­
tiam, ut supra habitum esi quxst. 13, art. 1.
Nihilominus tamen ipse Deus, el homo exis­
tens voluit ad Patrem orationem porrigere :
non quasi ipse esset impotens, sed propter
nostram instructionem. Primo quidem, ut
ostenderet se esse a Patre. Unde ipse dicit
Joan. II. Propter populum, qui circumstat,
dixi (scilicet verba orationis) ut credant,
quia Iu me misisti. Unde Hilarius in 10, de
Trinit. dicit : Non prece eguit : pro nobis
oravit, ne filius ignoraretur. Secundo ut no­
bis exemplum orandi daret. Unde Ambros.
dicit super Lucam: Noli insidiatrices aperire
aures, ul pules Filium Dei quasi infirmum
rogare, ut impetret, quod implere non possit.
Potestatis enim est auctor, obedientix magis­
ter, ad prxcepla virtutis suo nos informat
exemplo.
Diluitur
Ad secundam confirmationem respondesecjQdj. raug concesso antecedenti negando conse-

quentiam : nam ut optimo tradit D. Thom. D.T^a.
Iûc > imme liate relato in solut. ad I : Inter
alia, qu.r Christus scivil fulura, scivil quxdam esse flenda propter suam orationem :
et hujusmodi non inconvenienter a Deo petiit.
Quæ doctrina est omnino consona altori ex
eodem S. Doctore traditae num. tl, quod
oratio non ordinatur ad immutandum vo­
luntatem Dei, ut scilicet incipiat velle,
quod prius non volebat, aut incipiat nolle,
quæ prius voluerat, ut quidam non absque
blasphemia imaginati sunt : sed deservit
ad exequendum ordinem divinæ provideotiæ disponentis, quod effectus fiant dependenter a suis causis, inter quas aliquando
ex eadem providentia cumputatur etiam
oratio. Unde sicut ex eo, quod salus infirmi
sit certo futura, non vane adhibetur medi­
cina ; quia exeeutio sanitatis futura est
dependenter a tali medio : sic etiam non
est superfluum adhibere orationem, quo­
niam hæc etiam est medium, dependenter
a quo sanitas communicanda est secundum
dispositionem divinam. Quare ex eo, quod
Christus evidenter cognoverit, quæ essent
futura, minime impediebatur orare pro il­
lorum exeeutione : nam simul cognoscebat
illa non aliter execution! mandanda esse,
quam dependenter ab oratione ipsius. Sic
enim cognovit non esse defecturam fidem
publicam Petri, et successorum : et tamen
dixit Lucæ 21 ; Ego rogavi pro te, ut non de- L«J1.
ficial fides tua. Per quod cessant consequen­
tis probationes : nam licet aliquid habeat
esse futurum, sive a Deo decretum antece­
denter adorationem : nihilominus nonaliter
decernitur fore, sive execution! mandari,
quam dependenter ab oratione. Sicut Deus
antecedenter ad merita intendit gloriam
adultorum : et tamen non intendit, quod
gloria conferatur independenter a meritis:
sed vult potius gloriam adultorum esse co­
ronam, quæ meritis retribuatur. Augmen­
tum autem difficultatis huic difficultati
insertum non pungit : quoniam ad oran­
dum, sive petendum non requiritur spes
theologica, quæ primario tendit in propriam
sperantis beatituiinem ut futuram; sed
sufficit spes large dicta, sive quæ coincidit
cum aliquo rei affectu, seu desiderio. Quam­
vis autem Christus non habuerit spem theo­
logicam, habuit tamen spem communiter
dictam ; cum plura amaverit, atque deside­
raverit : quare potuit plura petere per ve­
ram orationem. Quæ doctrina liquet in
omnibus beatis : generaliter namque ca­
rent spe theologica, ut loco citato ostendi­
mus :

» c H.,

DISP. XXX, DUB I.
mus : ct nihilominus orant pro nobis, et
pro gloria propriorum corporum : ad quod
sufficit horum bonorum desiderium ex charilalc procedens, ut eo loco explicuimus.
Tertia
15. Opponitur tertio : nam si Christus
ü^ectio.
vere et proprio orasset, consecutus fuisset,
quidquid per talem orationem petivisset :
consequens est falsum : ergo Christus non
oravit vere, et proprie. Sequela videtur
manifesta : quoniam sicut meritum Christi
ob dignitatem suppositi meretur omne id,
pro quo applicatur ; sic etiam oratio Christi
ob eandem suppositi dignitatem debet im­
petrare omne id, ad quod consequendum
dirigitur : ergo e converso ubi illud non
consequitur, facile convincitur non esse
veram, et propriam Christi orationem.
Falsitas autem consequentis ostenditur
multipliciter : tum quia Christus Matth. 26,
petiit a se removeri calicem passionis : et
tamen ab eo non fuit translatus : ergo
Christus non est consecutus, quidquid ora­
tione postulavit. Tum etiam, quia ipse
oravit, ut peccatum crucifixoribus suis
ignosceretur, ut constat Lucæ 22, et tamen
illud peccatum non omnibus peccatoribus
fuit dimissum : ergo idem quod prius.
Tum præterea, quia postulavit pro omni­
bus, qui credituri erant in eum per verbum
Apostolorum, ut scilicet omnes in eo
unum essent, et ut pervenirent ad hoc,
quod essent cum ipso, ut patet Joan. 17,
et tamen certum est non omnes, quotquot
per verbum Apostolorum in Christum cre­
diderunt, ad hoc pervenisse. Tum denique
Ps. 21. nam in Ps. 21, dicitur in persona Christi,
Clamabo, el non exaudies. Christus ergo
non est consecutus, quidquid oratione pe­
tivit.
Diwu
Hæc objectio tangit difficultatem, quæ
Λ «te­
ns aliis terminis proponi solet, an scilicet
jhrili. oratio Christi semper fuerit exaudita? Et
eam sub hoc titulo specialiter versat D.
Thom. in hac quæst. art. 4, ubi pro parte
negativa expendit argumentorum loco pro­
bationes immediate præmissas. Ad quam .
difficultatem Cajetan. et Sylvius art. 4.
Vasquez disp. 81, cap. 5. Becanuscap. 17,
quæst. 3. Arauxo dub. 1, conci. 2, et alii
respondent omnem Christi orationem semper exauditam fuisse : quia censent om­
nem voluntatis manifestationem, quæ im­
pleta in Christo non est, non fuisse
orationem veram. E contra vero Alvarez,
Suarez, et Cabrera in exposit. art. 4. Lorca
disp. 80. Castillo (referens etiam D. Bonavent. et Alensem) disp. 17, quæst. 4,

h—*—*

309

I part. I, et alii opinantur orationem Christi
1 non semper exauditam esse : quia ut pu­
tant, non est de conceptu orationis etiam
in Christo, quod semper impleatur. Sed
legitimam dubii resolutionem tradit D.
Thom. in hoc art. 4.
Pro cujus luce duo breviter prælibanda Obser­
sunt, Primum, quod licet oratio sit forma- vanda
pro
liter actus intellectus ; nihilominus sicut derisio­
rectitudinem sic etiam efficaciam habet ex ne.
voluntate, cujus desiderium repræsentat,
ut supra observavimus num. 1 et fusius
locis ibi relatis. Unde virtus religionis, ad
quam pertinet oratio, non est in intellectu,
sed in voluntate. Secundum est, quod in
Christo ut homine duæ voluntates distinguendæ sunt : una sensualitatis, aut etiam
per modum naturæ; alia vero per modum
rationis, quarum proprios conceptus ex
professo explicuimus disp. 27, dub. 2, § 1.
Ex quibus voluntas per modum rationis
semper fuit divinæ voluntati conformis, et
subinde semper impleta : quod non ita con­
tigit in voluntate sensualitatis, et in volun­
tate per modum naturæ, ut eo loco decla­
ravimus § 2. Et ratio differentiæ est ibidem
assignata, quod Christus voluntate per
modum rationis voluit simpliciter, et at­
tentis omnibus, atque ideo cognita ef­
ficaci, atque consequenti Dei voluntate
de futuro, aut non futuro eventu, quæ sem­
per impletur : unde voluntas Christi per
modum rationis semper est voluntati Dei
conformis, et assequitur, quod vult. Cæte­
rum Christus voluntate sensualitatis, et
voluntate per modum naturæ non vult
simpliciter, et attentis omnibus, sed solum
attingit objectum volitum, secundum quod
congruit naturæ secundum se, et præcisive
ab aliis circunstantiis, inter quas recense­
tur voluntas Dei consequens : quare nec
semper est illi voluntati conformis, nec
semper impletur. Ex qua differentia prove­
nit, quod voluntas Christi per modum ra­
tionis sit efficax, et absoluta, voluntas au­
tem sensualitatis, et per modum naturæ
vel nullo modo est efficax, et absoluta, vel
solum dicitur talis secundum quid, et in
determinato genere, nimirum attendendo
ad objectum volitum per comparationem
ad naturam secundum sc.
16. Ad rem igitur : si loquamur de ora- Résolu
tione, sive petitione Chrisii, quæ repræ- ti0,
sentavit desiderium voluntatis per modum
rationis ; talis oratio semper exaudita, atque
impleta fuit : quia voluntas, ex qua proces­
sit. similem habet infallibilitatem, atque

310

DE INCARNATIONE.

efficaciam. Sed si loquamur de oratione,
seu petitione Chrisli, quæ manifestavit
dunlaxat affectum, sive inclinationem vo­
luntatis sensualitatis, vel voluntatis per j
modum naturæ; hujusmodi oratio non !
semp·. r exaudita, et impleta est : quoniam
nec voluntas ipsa, ex qua ortum duxit, ha­
bet majorem, aut infallibiliorem efficacita­
tem, ut proxime explicuimus. Et sic resolvit
D.Thoii!. D. Thom. difficultatem art. 4, his verbis:
Dicendum, quod oratio es! quodammodo interprelativa voluntatis human*. Tunc ergo
alicujus orantis exauditur oratio, quando
ejus voluntas adimpletur. Voluntas autem sim­
pliciter hominis est rationis voluntas : hoc
enim absolut·· volumus, quod secundun volun­
tatem deliberatam volumus Illud autem, quod
volumus secundum motum sensualitatis, vel
etiam secundum motum voluntatis simplicis,
qux consideratur ut natura, non simpliciter
volumus, sed secundum quid, scilicet si aliud
non obsistat, quod per deliberationem rationis
invenitur. Unde talis voluntas magis est di­
cenda velleitas, quam absoluta voluntas : quia
scilicet homo hoc vellet, si aliud non obsiste­
ret. Secundum autem voluntatem rationis
Christus nihil aliud voluit, quam quod scivi!
Deum velle. Et ideo omnis absoluta voluntas
Chrisli etiam humana fuit impleta : quia fuit
Deo conformis : el per consequens omnis ejus
oratio fuit exaudita. Sam et secundum hoc
aliorum orationes implentur, quia sunt eorum
voluntates Deo conformes secundum illud
Hom. 8: Qui autem scrutatur corda, id est. ap­
probat, quid desideret spiritus, id est. quid
faciat sanctos desiderare : quoniam secundum
Deum, id est, secundum conformitatem divinx
voluntatis, postulat pro sanctis. Similem re­
solutionem tradit, et magis adhuc explicat
in3,dist. 17,quæst. 1, art. 3,quæstianc. 4,
ubi inter alia inquit : Hoc solum Christus
absolute voluit, quod secundum rationem vo­
luit ul finem, el ul in ordine ad finem (quæ
est voluntas deliberata, et ab.-oluta , et
omnis talis sua oratio fuit exaudita. Quod au­
tem secundum sensualitatem voluit, absolute
non voluit : ct ideo ratio non ad hoc orando
proposuit, ut impetraret. Nec tamen fuit si­
mulatio : quia appetitum sensualitatis expri­
mebat ratione jam dicta. Similiter quod vole­
bat ratio ut natura, si in eo, non sicut in fine
quiescebat, non simpliciter volebat ut prius
Occurri (^um es*'
’deo etiam hxc non ad hoc
tut * proposuit orando, ut impetraret. Et propter
hoc hujusmodi orationes non fuerunt exautioni
proposi- ai1^·
t».
Juxta quam doctrinam ad objectionem

respondetur concedendo sequelam intel­
lectam de oratione Christi absoluta, sive
représentante voluntatis absolutio deside­
rium ; hæc namque semper impleta est:
sed negari debet, si intelltuatur do qualibet
oratione etiam non absoluta, sive mani­
festante desiderium voluntatis secundum
quid, ut est voluntas sensualitatis, aut
etiam per modum naturæ ; ista enim, ut
proxime vidimus ex D. Thom. non tam
ordinatur ad impetrandum, quam adrepr®·
seiitandum præcise simplicem voluntatis
affectum. Improbationes autem consequen­
tis nihil evincunt : quia non procedunt
in voluntate, et oratione Chi isti absolutis,
et simpliciter talibus ; sed in voluntate
secundum quid, qualis est voluntas sen­
sualitatis, et voluntas per modum natur®
ad bonum secundum se, et non omnibus
attentis, atque in oratione, quæ hujusmodi
præcise allectum représentât. Unde ad
primam respon.et D. Thom. art. 4 ad 1, D.Tta.
omittendo nunc alias expositiones, quas
ex Palribus affert), Si intelligatur petiisse,
quod non biberet calicem passionis, el mor­
tis, vel quod non liberet ipsum a Judxis·,
non quidem est factum, quod petiit : quia
ratio, qux petitionem proponit, nolebat, ut
hoc impleretur. Sed ad instructionem nos­
tram volebat demonstrare nobis suam volun­
tatem naturalem, et motum sensualitatis,
quam sicut homo habebat. Ad secundam,
et tertiam, (quæ continent eandem diffi­
cultatem) respondetur cum eodem S. Doctore loco cit. ex 3, sent, in solut. ad 2:
Quod voluntas rationis ut natura est de eo,
quod habet bonitatem non considerato ordine
ejus ad aliud. Unde voluntas talis in Chrislo
fuit de salute omnium hominum : situi
voluntas fuit in Deo. Sed secundum hanc
simpliciter, ct absolute non dicitur aliquis
velle. Hanc autem voluntatem Hugo de S. 1'ictore dicit voluntatem pietatis. Sed voluntas
ut ratio est de eo, quod habet bonitatem etiam
in ordine ad aliud. El secundum hanc vo­
luntatem non volebat Christus omnes sal­
vari : sicut neque Deus voluntate consequenti.
Et secundum hanc dicitur aliquis simplici­
ter, et absolute velle. El ideo oratio Chrisli,
qux fuit secundum hanc voluntatem, fuit
exaudita : non autem, qux fuit secundum
primam. Et ideo dicit Hieronym. quod Chris­
tus exauditus est pro prxdeslinalis, non
autem pro non praedestinatis. Ultimam di­
luit D. Thom. art. 4 ad 4, his verbis :
Dicendum, quod cum dicit, Clamabo, et non
exaudies, intelligendum est quantum ad
effectum

DISP. XXX, DUB. II.
;

■

;

I
i
i

effictum sensualitatis, qu:e mortem refugie­
bat : exauditur tamen quantum ad effectum
rationis, ul dictum est.
Qwi17. Si autem inquiratur, an oratio exSi- plicans præcise allectum sensualitatis, aut
ti.\ desiderium voluntatis per modum naturæ
”ω10, dicenda sit absolute oratio? quæstio vide­
tur ad voces pertinens, supposita doctrina
jam tradita. Et quidem sustineri posset
pars affirmativa : quoniam oratio in recto
est actus formaiiter intellectus, nempe repræsentaiio : ergo sicut repræsentatio entis
secundum quid potest esse cognitio, sive
repræsentatio simpliciter, ut patet in cog­
nitione entis rationis; sic etiam repræsentatio voluntatis secundum quid, qualis est
voluntas sensualitatis, et voluntas per mo­
dum naturæ, potest esse repræsentatio
simpliciter, atque ideo et oratio. Sed longe
verius censemus talem orationem non esse
dicendam orationem absolute, sed solum
cum addito, et secundum quid, nempe
quantum ad manifestationem affectus. Tum
quia licet oratio sit actus intellectus ;
nihilominus non est actus speculativus,
sed practicus, ac subinde trahere debet
efficaciam a voluntate : ergo ubi voluntas
non est talis simpliciter, sed solum secun­
dum quid ; idem de oratione dicendum
est. Per quod diluitur exemplum pro parte
contraria allegatum : nam cognitio entis
rationis pertinet ad partem speculativam,
iiabetque proinde suam perfectionem, et
complementum independenter ab alia effi­
cacia ex parte voluntatis. Tum etiam quia
oratio non est mera repræsentatio, sed
repræsentatio ordinata ad hoc, quod Deus
impleat desiderium petentis, ut liquet ex
ejus diffinitione num. 1, præmissa : oratio
autem, de qua loquimur, non ordinatur ad
impetrandum, sed solum ad manifestandum
inclinationem sensualitatis, et voluntatis
per modum naturæ, ut num. præced. νΐϋ.ϊίΛΐη. dimus ex D. Thom. ergo non est oratio
simpliciter, sed solum secundum quid, et
ex parte. Quæ resolutio manifeste confir­
matur ex D. Thom. in præsenti art. 4, ubi
postquam præmiserat varias distinctiones,
absolute tamen statuit, et conclusit, quod
omnis Christi oratio fuit exaudita : et tamen
aperte docet ibidem, quod oratio explicans
affectam sensualitatis, et voluntatem per
modum naturæ non semper exaudita fuit :
sensit igitur, quod hujusmodi oratio non
sit absolute oratio, sed solum secundum
quid, alias falsum universaliter foret, Omnis Christi oratio exaudita fuit. Sola itaque

oratio repræsentans voluntatem consequen­
tem, ct absolutam, quæ est voluntas ra­
tionis appellatur proprie oratio. Unde
simpliciter standum est primæ opinioni ex
duabus relatis num. 15.

DUBIUM II.

Utrum Christus nunc in calo existons vere,
ct proprie oret pro nobis?
Pro hujus dubii resolutione recoli debent,
quæ in præcedenti diximus num. I, agen­
tes de oratione in communi. Quibus ad­
dendum est duplicem orationem posse in
Christo distingui : aliam formalem, et ex­
pressam, aliam vero virtualem, et interpretativam. Prior est illa, quam loco citato
diffinivimus consistere in actu intellectus
représentante Deo voluntatis desiderium,
ut illud impleat. Posterior vero ab his ac­
tibus præscindens consistit in sola exhi­
bitione, ac manifestatione humanitatis
Christi, et sacrorum stigmatum ejus, quæ
Deum quasi objective movent ad benefa­
ciendum hominibus propter Christum. Quæ
oratio non est vera, et propria : sed se ha­
bet in ordine ad eflectus, quos inducit, ad
instar illius, quæ vera oratio est, ut satis de
se liquet. Rursus oratio vera, et propria
dupliciter fleri potest : uno modo secun­
dum ea præcise, quæ essentialiter impor­
tat, nempe quantum ad actum intellectus
repræsentantem voluntatis desiderium. Al­
tero adjunctis aliis circunstantiis acciden­
talibus, ut quod verbis vocalibus exprima­
tur, quod flat genibus flexis, aut aliis modis
externis, quos dum oramus, adhibere sole­
mus, et Christus cum in carne mortali vi­
vebat, non omisit, ut num. 7, observa­
vimus.
18. His præmissis distinctionibus, ne
circa non necessaria immoremur, suppo­
nendum est primo Christum in coelis existentem orare pro nobis oratione saltem
victuali, et interpretativa. Quæ suppositio
communiter admittitur a Theologis, et me­
rito. Tum quia testimonia Scripturæ infra
referenda, in quibus dicitur Christum in­
terpellare pro nobis, aut esse advocatum
nostrum apud Patrem, debent ad minus
intelligi de oratione improprie dicta, qua­
lis, est interpretativa, et victuales. Tum
etiam, quia hujusmodi oratio non in alio
consistit, quam in repræsentatioue huma­
nitatis stigmatum ejus, et dolorum, quos
Christus in ea sustinuit : certum autem

Daplet
in
Christo
oratio.

Suppo­
sitio
prima.

4 __ _

312

■

n<

!' «

;a>

DE INCARNATIONE.

omnino est Christum in cœlo existentem
hæc Patri repraesentare, qui propterea no­
bis parcit, impertiturque doni ; ergo Chris­
ta. in cœlo orat pro nobis oratione saltem
virtuali. et interpretativa. Tum denique,
quia hujusmodi orationis modum docent,
aut supponunt satis communiter Patres.
Ex quibus D. Gregor. Nazianz. orat. 36,
Z13GI.
inquit : Jnlercedit nunc quoque ut homo pro
nostra salute : quoniam cum eo corpore est, i
D· G ft·
quod assumpsit. Et D. Gregor. Magnus
gor.
lib. 1. Moral, cap. 24 :Sïne intermissione i
pro nobis holocaustum Redemptor immolat :
quiasine cessatione Patri suo pro nobis Incar­
Tbom.
nationem demonstrat. Et D. Thom. super |
ad Rom. S, lect. 3, ad illa verna, Qui etiam
interpellat pro nobis, ait : Alio modo inter­
pellat pro nobis, humanitatem pro nobis as- !
sumptam, et mysteria in ea celebrata conspec­
tui paterno repraesentando. Hebrx. 6. Introivit
in ipsum calum, ul appareat nunc vultui Dei
pro nobis. Et super ad Hebræ. 8, lect. i, i
ad illa verba : Ad interpellandum pro nobis,
inquit : Interpellat autem pro nobis primo j
humanitatem suam, quam pro nobis assump- |
sil, repraesentando. Et similiter alii loquun- J
tur, atque interpretantur illud Apostoli ad j
Hebræ. 12: Testamenti novi mediatorem Je- ;
sum, el sanguinis aspersionem melius loquentem, quam Abel. Cujus sanguis non loqueba­
tur formaliter, sed interpretative, scilicet |
sui repræsentatione.
I
Suppo­
Supponimus secundo Ghr stum in cœlis j
sitio
existentem non orare pro nobis, externis j
alia.
illis orationis circumstantiis, quæ quando- i
que illam comitantur, ut sunt clamor, .
lacrymæ, prostratio, genuflexio, et simi- |
les. Sic supponunt communiter Patres,
D. Na- ex quibus D. Nazianz. orat. cit. inquit :
xiacz.
Advocatum habemus non se ad Patris pedes j
advolventem, servilique modo abjicientem. Pro­
cul sit ista servilis suspicio, spiriluque indi­
gna : neque enim Patris est luec exposcere I
aut Filii pali : neque de hoc cogitare pium,
et squum est. Idquc optima ratio persua­
det : quia Christus in omnibus ordinate
se gerere debet, et juxta exigentiam status
in quo existât. Status autem, quem habuit ·
in hac vita mortali, erat humilis, atque ab­
Ps. îh jectus juxta illud Ps. 21 : Ego sum vermis,
et non homo, opprobrium hominum, el ab­
jectio plebis. Quare congruum fuit, quod
orationem suam adornaret eis humiliatio­
nis, vilitatisque conditionibus, quæ abjec­
tioni prædicti status convenirent, ut procidendo super terram Marci 14 genua
Lueæ29. flectendo Lucæ 22, deprecando cum cla-

J

moro valido, el lacrymis ad Hebræ. 5 ; Ai
hæc enim omnia orantis statui optimeUdr.
1 5.
quadrabant Cæterum status, quem habet
in cœlo, est status gloriæ, In qua abster­
get Deus omnem lacrymam ab oculis eo­
rum, el mors ultra non erit, neque lucius,
neque dolor erit ultra, quia prima abierunt,
ut dicitur Apocalyp. 21. Unde non decet
Christum in tali statu clamare, lacrymari, procidere, genua flectere, et similia;
sed sedere in throno gloriosum quasi uni­
genitum ad dexteram Dei Patris. Ergo
dum Christus orat in cœlis (sive oratione
formali, sive interpretativa) minime ad­
jungit externas illas orationis circunstantias, quæ dejectionem ab eo statu alienam
afferre queunt.
Ex quo ulterius licet inferiori cum cer­ Tertii
­
titudine supponimus, et saltem tanquam suppo
sitio.
valde probabile admittimus Christum existentem in cœlis non orare oratione vocali.
Tum quia hæc ad externa signa reducitur.
Tum quia oratio vocalis deservit vel ad
excitandum interiorem affectum, vel ad re­
dundantiam affectus in linguam, vel ad
co entium Deum etiam corpore : in Christo
autem non datur illa excitatio, aut deri­
vatio, nec congruit ille exteriorum signo­
rum cultus, dum sedet ad dexteram Patris,
sicut nec genuffectere, vel procidere. Tum
et præcipue, quiaiia significat D. August,
tract. 102, in Joan, ubi ait : Non est cogi­
tandum Christum Dei Filium sic ante Patrem
stare, aul pro nobis rogare quasi facial verba
pro nobis intervallo aliquo interposito inter
os loquenlis, el auriculas audientis. Et si­
milia docent D. Gregorius loco supra cit.
D. Chrysost. horn. 15, ad Rom. et bom.
13, ad Hrbrae. cum aliis. His prælibatis,
(quæ facile admittuntur) videndum est,
utrum Christus in cœlo existens oret pro
nobis non solum interpretative, sed etiam
formaliter, oratione tamen præcisa ab eis
circumstantiis accidentalibus, quas proxime
exclusimus.

Affirmans, el communis senlenlia defenditur.

19. Dicendum est Christum in cœlis Coscto·
existentem orare pro nobis oratione for­ $10.
mali. vera, et propria. Hæc assertio est
valde communis : sic enirn docet D. Thom. D.Tbca.
locis infra referendis, cui subscribunt
communiter discipuli, in præsenti, ubi Cabrera.
Cabrera disp. 2. Arauxo dub. 2. Sylvius s^‘.
art.

DISP. XXX, DUB. IL
ari. 1. Gonet disp. 21, art. 2, conci. 2.
N. Philipp, disp. 7, dub. 4. Sotus in
epist. ad Rom. cap. 8, ot alii plures. Idem
etiam tradit D. Bonavent. infra referenϋ·>»· dus, Abulensis in cap. 14. Matth. quæst.
iU.
Son. 142. Suarez disp. 45, sect. 2. Lorca disp.
bra 81. Valentia quæst. 21, puncto 1. Pu­
nx teanus, et Wigens ibidem, Carolus Abra
disp. 2, cap, 2, quæst. de orat. Christi
Hi
Granados controver. 1, tract. 15, disp. 4,
ii’ num. 5. Aversa quæst. 21, sect. 3. Caslilio disp. 17, quæst. 4, part. 2. Ragusa
itrj. disp. 18. Orlando disp. 7, quæst. 5. Bonæ
spei disp. 16, num. 4. Augustin, a Virΰ'’^-' gine tom. 2, disp. 14, quæst. 3. Lumbier
num. 2131. Martinonus disp. 15, sect. 1.
I iwi-Sotomajor 1, ad Timoth. 2, ad ilia
'ti- Yer^a : H°mo Christus Jesus, Toletus in
fen cap. 16. Joan, annot. 35. Tenas in cap. 7
ferti >m. ad Hebræ. difficultat. 8, sect. 2. Cornelius
Sto- a Lapide ad Rom. 8, ad ilia verba : Qui
fea.
J&s. eliam interpellat pro nobis, dicens esse
Iï<v<. communem S. Patrum doctrinam, et alii
I bif qnaniplures.
I Γιώ· Præcipuum
Præcipuui hujus assertionis fundamen­
KitB
I èàrç- tum positum est in testimoniis Scripturæ,
adjuncta Patrum expositione ; quoniam
verba divinæ Scripturæ accipienda sunt in
sensu vero, et proprio, ubi nullum sequi­
tur inconveniens, utsæpius in superioribus
diximus, et nemo Theologorum negare au­
det : præsertim ubi pro illo sensu vero, ‘et
proprio stat communis Patrum expositio.
Sed verba Scripturæ in proprio, et vero
sensu, atque juxta communem Patrum
expositionem intellecta significant Chris­
tum in cœlis existentem orare pro nobis
oratione formali, vera, et propria ; et ex eo,
quod ita accipiantur, nullum sequitur in­
conveniens. Ergo fateri oportet , quod
Christus in cœlo existens prædicto modo
orat pro nobis, et non solum oratione in­
terpretativa. Gætera constant, et minor
ki.
11ostenditur : nam Joan. 14, ipse Christus
dixit : El ego rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit vobis. Quæ verba retulit ad
tempus post ascensionem suam, ut sic con­
solaretur discipulos, ne absentiam suam
ægre ferrent. Et in 1 Joan. cap. 2 dicitur:
Sed el si quis peccaverit, advocatum habe·
mus apud Patrem, Jesum Christum justum.
Et ad Rom. 8 : Qui est ad dexteram Dei,
qui eliam interpellat pro nobis. Et Hebræ. 7 :
Cnde salvare in perpetuum polest accedentes
per semelipsum ad Deum, semper vivens ad
interpellandum pro nobis. Quorum testimo­
niorum verba in rigore, et proprietate ser­

r

Curt
Μ­
ι».
<4 0.
fc &·
Mieit

Î
t

313

moiiis significant orationem formalem, ve­
ram, ct propriam per actum expressum, ut
constat ex Auctoribus linguæ latinæ. Nam
rogare positum in primo testimonio idem
est apud Calepinum, ac poscere, petere,
contendere, orare, precari. Advocatus
etiam positum in secundo significat ora­
torem, et intercessorem, qui causam agit
alterius. Interpellare denique positum in
ultimis testimoniis idem valet, ac dicere,
et commonere, ut ex Lucilio, et Nanio
observat Calpinus. Unde Arabica versio
pro verbo interpellat, legit, Precatur pro
nobis : et Germanus Brixius Intercedil : et
Menochius, Orat, sua merita, suos labores,
suas passiones allegando divino conspectui.
20. Porro, quod Patres (et est altera
minoris pars) Scripturam edocti sic illam
in eis locis intellexerint, ut sermo fieret de
oratione vera, et propria, liquet ex eo­
rum testimoniis. Nam D. Cyprianus apud D. Cy­
Nelelisonum in hac quæst. art. 1, dub. i prianus
(ubi hanc difficultatem problematice ver­
sat) parum ante mortem suam sic Christum
oravit ; Ego a te peto, ul lu a Paire pelas.
Justinus in lib. quæst. ad Orthodoxos Jastiquæst. 105 : Si enim carnis imbecillitatibus nus.
superior Resurrectione effectus, tamen ul
confessionis nostræ Pontifex pro nobis loqui­
tur, et rogat : quanto magis cum eliam cor­
poris imbecillitatibus erat obnoxius magno
clamore, et firmo, atque lacrymis egebat,
cum quibus preces ei, qui se liberare a morte
posset, offerret? D. Ambros. in cap. 8, ad. D. Am­
Rom. : Christus resurgens semper causas nos­ brosius.
tras agil apud Patrem, cujus postulatio
contemni non potest, etc. D. Augustin, in D. Au­
Ps. 19 ad illa verba : Impleat Dominus gustin.
petitiones tuas, quæ refert ad Christum dicta,
subdit : Impleat Domitius non solum petiliones, quas habuisti in terra, sed eliam qui­
bus in cœlo interpellas pro nobis. Et præfat. 2, in Ps. 29 : Nam hoc dictum est ab
Apostolo etiam post resurrectionem Domini
nostri Jesu Christi : Qui sedet (inquit) ad
dexteram Dei, qui eliam interpellai pro no­
bis. Et præfat. in Ps. 85 : Oral pro nobis, el
orat in nobis, et oratur a nobis. Oral pro
tiobis ul sacerdos : orat in nobis ut capul
nostrum : oralur a nobis ul Deus...... Ora­
tur ergo in forma Dei, orat in forma servi :
ibi creator hic creatus. Et epist. 59 : Nunqui I interpellat Christus, et non etiam postu­
lati Imo vero quia postulat, pro eo positum
est interpellat. D. Cnrystostom. hom. 13, su- D. ciiry·
per ad Hebræ. : Nostri curam non deposuit, 50st0m*
sed et pro nobis intercedil, el adhuc eandem

y

i :Υ·

I

I

DE INCARNATIONE.

charilalem constanter servat : neque enim I mus hartsiy Arii, et Ncslorii. Et lect.
contentus est occisione solum, el officiis his, I in cap. 8, ad Hebræ. ad ilia verba : Ad inquiaJ ipsum perlinent, fungi; sed el alium I lerpeUandum pro nobis, inquit, quia licet
quoque obsecrare : quod quidem maximi est sil Ha potens, ita altus, tamen cum hoc est
Theo- amoris argumentum. Theophylactus in pius, quia interpellat pro nobis, 1 Joan, 'i :
phviiecap. 8 ad Rom. : Interpellare illum pro nobis Advocatum habemus apud Patrem Jesum
lûs.
dixit, ul Christi erga nos explicet charilalem,
Christum, etc. Interpellat autem pro nobis,
qui etsi carnis assumpti dispensationem per­ primo humanitatem suam, quam pro nohis
fecit, haud tamen suam in nosclemenlissimam assumpsit. Item, sanctissimi animi deside­
sustulit animi affectionem, sed intercedit pro
rium, quod de salute nostra habuit, expri­
nobis. P. N. I). Cyrillus lib. 2 de fide ad mendo, cum quo interpellat pro nobis. Et
riilas.
Reginas : In quantum Filius, el Deus est,
similia tradit in cap. 8 ad Rora. lect. 7, ad
una cum Paire bona nobis largitur : in quan­ illa verba : Qui etiam interpellat pro nobis,
tum vero mediator est, nostras preces ad et super 1 Joan. cap. 2 et alibi frequenter.
Patrem adducit.
Ex his autera satis superque constat Paires
D. Gre­
D. Gregorius Magnus in 5. Ps Poeni- sincere intellexisse loca Scripturæ allegata,
gorius.
tertialem : Quotidie Christus orat pro Eccle­ I nempe in sensu vero, et proprio, cui se
sia, de quo testatur Apostolus Paulus, quia accommodantes protulerunt absolute Chris­
sedens ad dexteram Patris interpellat pro
tum gloriosum pro nobis rogare repræsenPaulin. nobis. Paulinus Aquileiensis in libro Sacro
tando Patri desiderium quod habet, nostræ
Aqcil.
Syllabo : Advocatus ille mihi est, qui pro salutis, ut illud impleat. Neque enim Pa­
me judicem interpellat, el causam necessita- tres uti potuerunt significantioribus verbis
D. Bcrmei propria tuitione defendit. D. Ber­ ad denotandum Christum modo orare ora­
nard. nardus serm. de Nativit. B. Maria?, agens l tione formali, atque expressa, quatenus
de oratione Christi nunc existerais in
distinguitur a simplici suæ humanitatis
coelo : Ad Palrem, inquit, verebaris accedere repnesentatione, in qua alii constituunt
solo auditu territus ad folia fugiebas. Jesum
unicam, ut putant, orationem interpreta­
dedil libi mediatorem. Quid non apud talem
ti vam.
Palrem Filius talis obtineat ? Exauditur ita­
21. Sed ostendamus ulterius alteram CotUque pro reverentia sua: Paler enim diligit
minoris partem, nullum videlicet sequi pretdFilium. Et rursus ibi : Exaudiet Matrem inconveniens ex eo, quod allegata Scrip­ tw.
P. Bo­ Filius, et Filium Paler. D. Bonaventura
turæ testimonia intelligantur de oratione
na vent!
opusc. 29 de vita Christi cap. 89 de As­
vera, propria, et formali. Et ad id quidem
censione, Christum sic Patrem loquentem
suadendum sufficiebat Patrum auctoritas
intro iucit : Fratribus meis, quos in inundo jam expensa : nam profecto non ita cons­
reliqui, promisi mittere Spiritum sanclum :
tanter, et absolute loquerentur, si ullum
rogo te Pater mi, ut impleas promissionem,
inconveniens occurreret in attribuendo
Christo nunc in coelis regnanti formalem et
Origi­ el cos rccommendo libi. Origenes hom. 7, in
nes.
Levitic. non solum affirmat Christum orare expressam orationem, quam ei deferunt :
Patrem ; sed illum etiam (in quo excessit,
nihil igitur incommodi viderunt, in eo
et caute legendus est) introducit anxium
quod Scripturæ testimonia reciperentur
pro nobis ad instar advocati. Denique An- in sensu proprio, et formali. Probabitur
D.Tliom. gejicus Doctor, cujus ore solent alii loqui,
etiam eadem minoris pars diluendo infe­
rius ikdvprsariorum motiva. Sed modo
disertissime id affirmat 2, 2. quæst. 83,
an. 11, ubi inquirit : Utrum sancti, qui suadetur satis efficaciter ; nam in primis
sunl in patria, orent pro nobis. Et partem nequit inconveniens consistere in eo, quod
affirmantem, et catholicam affirmat Christi Christus sit Deus, et Patri æqualis : nam
exemplo : Unde ct de Christo dicilur ad id etiam habebat existens in statu vitæ
Hebri. 7 : Accedens per semclipsum ad Deum mortalis; quo non obstante orabat ora­
ad interpellandum pro nobis. Et in 4, dist. 15,
tione propria, et formali : quia erat Deo
quæst. 4, art. 6, quæstiunc. 2, ait : Di­ inferior secundum humanitatem, quod
cendum, quod Chrislus in quantum homo etiam habet in coelo existens. Pnlerea ne­
orat pro nobis. Sed ideo nondicimus : Christe I quit consistere in eo, quod sit simpliciter
ora pro nobis, quia Chrislus supponit sup­ beatus tam in anima, quam in corpore '.
positum xternum, cujus non est orare, sed quoniam B. Virgo est etiam simpliciter
adjuvare. El ideo diximus : Christe, audi nos,
et corpore, et anima gloriosa (idemque
vel miserere nostri. El in hoc etiam evita- probabiliter dici potest de aliquibus sanc­
tis),

DJSP. XXX, DUB. II.
lis), et nihilominus orant p?o nobis voro,
et proprie, ut fides docet. Ulterius consistere
non valet in oo, quod Christum per mor­
tem consummavit negotium nostræ salu­
tis : quoniam licet hujusmodi negotium
fuerit consummatum quantum ad sufticientissimum meritum; potest tamen ejus execulio dependere ab aliis causis, et meritorum Christi applicationibus. Quod patet
tum exemplo sacramentorum, per quæ no­
bis applicatur merilum Christi : tum exem­
plo orationisSanctorum, quie nobis prodest,
ut virtus passionis Christi efficaciter appli­
cetur Ergo pari ratione fieri valet, quod
licet negotium salutis nostræ fuerit con­
summatum in passione Christi quantum
ad meritum, et præparationem remedii;
nihilominus Christus in coelis existens oret
pro nobis, et dependenter ab hujusmodi
oratione liat efficax remedii jam præparati applicatio. Si enim ea consumma­
tione supposita, adhuc Beati orant pro no­
bis, et eorum orationes utiles nobis sunt,
cur idem dici non potest, et debet de Christi
oratione in coelo? Denique inconveniens
consistere nequit in superfluitate, atque
inutilitate orandi, ut quidam ausi sunt di­
cere : quia si orationes aliorum Beato­
rum nec sunt inutiles, nec superfluæ, ut
fides docet, minus id dici potest de ora­
tione Christi. Præsertim cum talis oratio
deserviat ad ostendendum erga nos chari­
tatem, ut supra vidimus ex divo Chrysostomo : tum etiam ut salus nostra multipli­
cius ab eo dependeat, simusque ipsi ex
pluribus titulis obligati. Et profecto ipse
potuit salutem nostram perficere per viam
meriti, et independenter ab oratione pro
nobis in statu mortalitatis facta, ut supra
vidimus num. 10, quo non obstante voluit
orare pro nobis, tam ad ostendendum ardcntiorem charitatem, quam ob alia mo­
tiva ibidem insinuata; quin inde colligi
liceat prædictam orationem fuisse inuti­
lem, sicul nec orationes Sanctorum. Sic
igitur, quamvis pro nobis oraverit in terra,
potest etiam in coelo convenienter, et non
superfluo orare, ut magis manifeste in
nos amorem, et ut exequatur ordinem di­
vinæ providentiæ disponentis (ut potuit,
quod negabit nemo) salutem nostram de­
pendere ab oratione Christi facta tam in
terra, quam in coelo. Cum itaque nullum
inconveniens subsistat, plane oportet alle­
gata Scripturæ testimonia, sicul et Pa­
trum asserta intelligere proprie de oratione
Christi vera, et formali.

315

Confirmatur : nam Christus in terra Courir
existens oravit proprie, et formaliter; et in
hoc sensu accipiuntur Scripturæ test'monia, quæ Christum in terra orasse signifi­
cant : ergo idem de oratione Christi in
coelo regnantis dicendum est. Antecedens
constat ex dub. præced. Et consequentia
probatur : quoniam plures congruentiæ
rationes, quæ probant Christum in terra
existentem vere, et formaliter orasse,
militant etiam in oratione Christi regnantis
in ccelo, ut facile consideranti constabit.
Nam in primis ideo decuit Christum in
terra orare secundum humanitatem, quia
quantum ad humanitatem erat Deo infe­
rior eamque inferioritatem profitebatur
orando, et recognoscendo Deum sibi supe­
riorem : eadem autem ratio occurrit in
Christo existente in ccelo; quandoquidem
conservat eandem humanitatem cum ea­
dem inferioritatis subjectione. Præterea,
ideo Christus in terra oravit Deum, quia
illum colebat ex virtute religionis, cujus
actus satis nobilis est oratio : sed etiam
existens in coelis colit Deum cultu religio­
nis; siquidem in quantum homo reveretur
Deum ut primum, et supremum rerum
principium, a quo habet, quidquid boni
participat : ergo sicut decet, quod in terra,
et ibi existens exerceat alios religionis ac­
tus. sic etiam et actum orationis in ccelo.
Deinde conveniens fuit Christum in terra
orare, ut sicut aliarum virtutum sic etiam
orandi nobis praeberet exemplum, qui de­
bemus Deum orare : sed etiam in cœlo
existens est exemplar omnium virtutum
respectu beatorum, qui in coelis orant :
ergo sicut in ccelo existens præstat beatis
exemplum aliarum virtutum illi statui non
repugnantium ; sic etiam deceat, quod
præbeat exemplum orandi Deum : et
consequenter, quod sicut exercet actus alia­
rum virtutum, sic etiam non solum inter­
pretative, sed etiam expresse et formaliter.
Denique ideo Christus in terra existens
oravit Deum in ordine ad plures effectus,
quia licet fuerit moraliter, sive per viam
meriti potens ad eorum existentiam ; tamen
non erat potens immediate, et physice per
seipsum, ut patet in productione effectuum
supernaturalium in aliis, atque in opera­
tione miraculorum : unde opus habuit
recurrere ad Deum tanquam ad unicum
principium physicum, et principale talium
effectuum manifestando desiderium sute vo­
luntatis, atque ideo formaliter orando :
eadem autem ratio militat in Christo exis-

316

*;

sy

-Γ

DE INCARNATIONE.

tente in cœlo; quippe qui in quantum
homo habet eandem impotentiam physicam
in ordine ad praedictos effectus, quam ha­
bebat in terra, egetque proinde eodem ad
Deum recursu per orationem. Plures
igitur, et præcipuæ rationes, quibus pro­
batur Christum, dum erat in carne mortali,
orasse vere, et proprie, persuadent etiam,
quod in cceiis regnans similiter oret : ad­
hibito tamen discrimine quantum ad circunslantiarum modum, quem statuum di­
versitas exigit, et num. 18 explicuimus.
Alind
22. Probatur secundo eadem assertio
pro
asser­ argumento ad hominem, et quod declarat
tione
Adversariorum inconsequentiam : quia
moti\Qm. Christus in cœlo existens orat pro nobis
oratione saltem interpretativa : ergo orat
etiam oratione vera, et formali. Antece­
dens conceditur ab Adversariis, et quidem
omnino necessario, ut salvent testimonia
Scripturæ allegata num. 19, in quibus
significatur Christum nunc rogare, atque
interpellare pro nobis : nam eurum veritas
minime salvari potest, nisi in Christo ad­
mittatur oratio aliqua saltem interpretativa.
Consequentia vero probatur, quia non stat
Christum oraro oratione interpretativa, et
non orare oratione vera, et formali. Id
vero sic ostenditur : etenim oratio interpretativa Christi in cœlo consistit iu osten­
sione suæ humanitatis, et vulnerum, quæ
pro nobis sustinuit, ut Adversarii se decla­
rant. Porro hæc ostensio, ut rationem
orationis, aut interpellationis habeat, non
debet esse mere materialis, et absoluta,
sive absque ordine ad nostram salutem :
sic enim foret mera repræsentatio, et nullo ;
modo oratio, ut post diem judicii (peracto i
prorsus salutis electorum negotio : contin- |
get : fiet namque deinceps, et per totam i
æiernitateni repræsentatio illa, quin prop- '
terea obeat munus orationis, interpellatio- ·
riisve; cum nil de novo dandum inducat.
Oportet itaque ut ea ostensio humanitatis,
et vulnerum ejus habeat rationem alicujus
orationis vel interpretativa, quod ordinetur
a Christo ad salutem hominum ex affectu
illam consequendi. Eo aulem ipso inter­
venit ibidem vera, et formalis oratio : bæc
namque non aliud est, quam repræsentatio
desiderii Deo facta, ut illud expleat, juxta
ea. quæ tradidimus num. 1. Si ergo Chris­
tus in cœlu exisiens orat pro nobis oratione
interpretativa, orat etiam oratione formali,
et in consequenter procedunt, qui admitConfir- 1θη1ί?δ primam negant secundam.
mano 1.
Confirmatur primo : nam ideo Adver-

sarii negant Christqm in cœlo existentem
orare pro nobis oratione formali, quia in
terris constitutus consummavit nostram
salutem ; quare orare ulterius non eget :
sed hic illorum discursus pariter militat in
oratione interpretative, sive in repræsenta·
tione humanitatis Christi, et vulnerum ejus
Patri facta : si enim Christus in terra po­
situs nostræ salutis negotium consumma­
vit, opus non habet adhibendi alia media,
ut est illa oratio interpretativa : cum ergo
Adversarii non negent, nec negari queant
Christum in coelo existentem urare pro
nobis aliquo modo, saltem oratione interpretativa, ne vim aperte afferant Scriptura
oppositum significanti ; opus est recognos­
cere debilitatem sui motivi. Et consequen­
ter, quod sicut non obstante, quod Chris­
tus in terra positus consummaverit nostra
salutis negotium quantum ad meritum, et
præparationem remedii; congruit nihilo­
minus adhibere medium orationis interpretativæ, qua fiat efficax in aliquibus
præparati remedii applicatio : sic etiam
congruit adhibere medium orationis veræ,
et formalis. Neque enim quantum ad præ­
dictum motivum, neque in ordine ad affec­
tus potest alia disparitatis ratio assignari,
quam voluntaria, et nulli innitens solido
fundamento.
Confirmatur secundo : quia Christus non ;Setiiii
ita absolvit nostræ salutis negotium, ut CÛSÉfgmo.
penitus curam nostri, et providentiam erga
nos deposuerit : oppositum enim manifeste
significat Scriptura illis verbis : Advocatum
habemus apud Palrem Jesum Christum, et
illis : Semper vivens ad interpellandum pro
nobis. Ergo Christus licet in cœlo existens
curam agit salutis nostræ : atque ideo vult
fieri, quæ ad talem salutem perlinent. Sed
plura ex illis talis conditionis sunt, v. g.
productio gratiæ sanctificantis nos, quod
nequeunt fieri a Christo ut homine tanquam
a causa principali physica. Ergo Christus
ut homo in cœlo existens vult, et desiderat,
quod Deus prædicta exequatur. Ad quod,
ut Adversarii loquuntur, ostendit Patri
suam humanitatem, et vulnera, quod ora­
tionem interpretativam appellant. Atqui
manifestatio desiderii facta Deo ut illud
impleat, est vere, formaliter, et proprie
oratio: siquidem in tali repræsentatione
I formalis conceptus orationis consistat, ut
diximus num. 1. Præsertim cum illa repræsentatio humanitatis, et vulnerum in
Christo non fiat a casu, et per accidens :
I sed oriatur ex deliberatione, et ordinatione
intellectus.

I

DISP. XXX, DUB. JL

317

nostram disertis verbis affirmant. Præsertim cum Chrysostomus, Gregorius Magnus,
et Pauiinus Aquileiensis, quos pro se affert
Vasquez, assertionem communem tuean­
tur, ut eo loco ostendimus. Sed hac res­
ponsione non egemus : nam prædicti Pa­
ter nihil docent, quod nobis repugnet.
Non enim negant Christum in cœlis exis­
tentem orare pro nobis vere, et formatter :
sed præcise affirmant, quod orat, interce­
dit, et interpellat ostendendo suam huma­
nitatem , et vulnera : quod Adversarii
vocant orationem interpretativam. Sed
certe hic orationis modus [quem in Christo
admisimus num. 18), minime pugnat cum
ê Π.
oratione vera , et formali : quin potius non
Satisfit molivis adversæ opinionis.
potest Christus habere illam orationem in­
terpretativam , nisi habeat orationem for23. Oppositam sententiam, quæ negat malem, sive actum, quo eam humanitatis,
Christum existentem in cœlis orare pro
et vulnerum ostensionem ordinet ad consenobis oratione vera, et formali, defendunt quendum a Deo effectum, quem vult, ut
Rupertus lib. 9 de divinis officiis cap. 3. ostendimus num. 22. Quare expressa apud
Spencæas lib. de Christo Medialore cap. 8. illos Patres orationis inlerpretativæ asserAhji? ‘^amus ‘n caP· 8, epist. ad Rom. Vasquez tio est virtualis, atque implicita confessio
disp. 82. Becanus cap. 17, quæst. 4. Lugo orationis formalis. Intendunt etiam plures
Bmw· disp. 27, sect. 4, num. 63, et quidam alii ex illis Patribus a Vasquio allegati ChrisJuniores. Cum quibus ex Thomistis sentit
tum in cœlo non orare illis circunstantiis
Medina in praes, art. 1, dub. 3. Referri
externis, quæ orationi in statu vitæ mortalis
etiam solet Alvarez art. 1, sed immerito,
associari solent, ut genuflexio, clamor, aut
quia rem hanc non versat ex professo, etiam vox exterior : quod etiam nos exlicet in genere approbet doctrinam Me- elusimus num. 18. Inde vero minime
Pniî· dinæ loco cit. Primum autem hujus sen- inferri valet, quod negaverint in Christo
sJisb. tentiæ fundamentum desumitur ex testi- , orationem veram, et formalem ; sicut nec
moniis Patrum, qui non aliam orationem nos illos modos excludentes negamus :
·
Christi in cœlo regnantis admittere viden- quoniam ad veram, et formalem orationis
tur quam interpretativam, per repræsentarationem illi non desiderantur : hæc namtionem videlicet humanitatis, et vulnerum,
que salvatur in actu intellectus repræsenquæ divino conspectui offert. Horum testitante Deo affectum voluntatis, ut illud
monia refert Vasquez disp. cit. cap. 2, impleat, sicut a num. 18 observavimus.
D-N*· nempe D. Nazianz. orat. 36. I). Chrysos- I
24. Porro hanc esse illorum Patrum Explibet^tomi hom. 15, in cap. 8 ad Rom. D. Grementem liquet satis evidenter recensendo
gorii lib. 22. Moral, cap. 18. Paulini eorum testimonia. Nam D. Gregorius Na- Nazian’^'Aquileiensis in lib. Sacrosyllabo, D. An- zianzenus solum excludit orationem factam zenus·
Pulla, selmi, Bedæ, Hieronymi, Primasii. et illis demissionis signis, quæ statum, et
d.a> aliorum in cap. 8 ad Rom. Nicolai Cabasdignitatem Christi sedentis in throno non
silæ in expositione Liturgiæ, Simonis decent, ut liquet ex ejus verbis, quæ jam
Citas”Thessalonicensis in lib. de mysteriis Eccle- dedimus num. 18: Advocatum habemus non
siæcap. 44. Euthimii et aliorum Et plusc ad Patris pedes advolventem, servilique
rium quidem formalia verba non referre
modo abjicientem, etc. Sed hæc necessaria
ebramus ob ea, quæ statim dicemus, et ab
non sunt ad orationem formalem, neque ex
hoc labore non necessario deobligant.
illorum negatione colligi debet hujus nega■W* Huic fundamento quis occurrere posset
tio. D. Chrysostomus nostram docet sen- Clirysosdicendo, quod licet concederetur hos Patentiam, ut num. 22 ostendimus. In hoc ,ouios·
1res, aut saltem eorum aliquos in hac fuisse autem, qui objicitur, agit de Christo ut
opinione, nihilominus nec numero, nec Deo, sive ut agente secundum naturam diauctoritate cum illis conferri queunt, quos vinam, sicut liquet ex ejus verbis : Nam si
num. 20 allegavimus, et conclusionem | ipse (inquit), vita est, omniumque bonorum
intellectus. Ergo Christus in cœlo existens
vere, et lormaliter orat : nullaque ratione
admitti potest in eo oratio interpretativa
per repræsentationem humanitatis, et vul­
nerum, quin ibi interveniat vera, et for­
malis oratio. Eo vel maxime, quod talis
repræsentatio non fit ad excitandum Dei
memoriam (quæ foret imaginatio ridicula),
sed ai exequendum ordinem divinæ provi­
denti® quantum ad exeeutionem effectus,
pro quo fit, sicut in oratione formali etiam
contingit, et num. 11, ex D. Thom. ob­
servavimus.

« Imaj
jfln|
'flBy

H
|
■ ggBj
-b > ί
; J|iH
·" gMfl
'

38E

'rf®

1«
MEtl

»ΜΠ

wWI
'·-■;··
Ιί'Βι

I i-H
- HP
.
-p-b

sût®
|g· ’·

'

-;

—

Ml

! ί

D. Gre­
gorios,

Pauli­
nes.

Alii.

DE INCARNATIONE.

fons, si eattem ctim Pâtre potesta to et mortuos
excitai, algue vivificat, algue alia fucil omnia :
quo pacto ul nos adjuvet, precatione opus Λαlnl? Quæ etiaœ dici possent de Christo
pro statu vitæ mortalis : in quo tamen
certum est orasse vere, et proprie secun­
dum humanitatem. ut consîat ex dub. præ­
ced. non itaque plus probant de Christo
existante in ctelo. D. Gregorius Magnus
nostram etiam docet sententiam, ut sidi­
mus num. 22. Et in loco objecto solum
intendit Christum in coelis non egere exter­
nis signis ad orandum, ut liquet ex ejus
verbis: Interpellat igitur pro nobis Dominus
non voce, sed miseratione, quod damnari in
electis nôluil, suscipiendo liberavit. Et sicut
per hæc ultima verba non negat orationem
veram Christi in terra, sic nec in coelo.
Paulinum Aquileiensem stare pro nobis
vidimus loco cit. Et Vasquez præcise op­
ponit hæc ejus verba : Cum enim naiuram i
nostram, quem in se assumpsit in dextera l
Patris collocatam ostendendo Patri ineffabiliter manifestat, propitium eum advocatus |
noster quasi interpellando efficit, et benignum. I
Sed in his minime negat expresse oratio- j
nem veram, ut vel ipse Vasquez recognos- i
cit loco cit. num. 9. Qnod vero addit ly j
quasi interpellando (in quo vim ponit Vas- !
quez velut in addito diminuente, et signi- j
ficante solam similitudinem orationis) i
minime excludit veram orationis, aut i
interpellationis essentiam, sed ejus mo- I
dum, qui vocibus, et signis fieri solet. !
Potuitque Paulinus illud additamentum ,
emittere, quo minime usus fuerat Aposto- j
lus. D. Hieronymus. Euthymius, Prima- ■
sius, Beda, et Anselmus affirmant quidem : I
orationem interpretativam Christi per re- j
praesentationem humanitatis, et vulnerum : ■
sel minime negant orationem formalem, |
quæ illam ostensionem ordinet ad finem
intentum : quin illam supponere debere
jam supra ostendimus. Nicolaus Cabassilas solum excludit a Christo orationem per
voces, et signa externa, sed plane supponit
in ipso orationem formalem, ut liquet ex
ejus verbis, quæ sunt satis perspicua : Est
(inquit de Christo agens) intercessor noster,
per quem omnia assecuti sumus bona, quæ a
Deo nobis data sunt, rei potius semper dan­
tur : non enim postquam semel fuit inter­
cessor, et omnia nobis tradidit, pro quibus
intercesserat recessit : sed semper intercedit,
non verbis quibusdam, sicut solent legati
(qui ad hæc uti solent vocum apparatu)
sed re ipsa. Et eadem est sententia Simo-

nis Thessalonicensis, quin stylus : Non
enim, inquit, semel modjalor factus, el om­
nia nobis largitus, pro'nobis mediator fuit,
officio mediatoris defunctus est ; quin potius
semper mediatorem agit, non quidem verbis,
ei orationibus, ul legati (id præcise exclu­
dit. faciunt* sed re. Unde nihil, aut fere
nihil est apud Patres, in quo huic opinioni
suffragentur. Et quod ad Cabassilam atti­ N(ü.
net, nota Vasquium non salis prudenter
sub titulo Patrum illum posuisse : fuit
enim Cabassilas haereticus, et schismati­
cus, et in ea explicatione Liturgiæ, quam
Vasquez allegat, non pauca habet omnino
expungenda, vel cautissime legenda, ut mo­
net Bellarminus in lib. de Scriptoribus
ecclesiast.
25. Aliud pro eadem opinione funda­ Seramentum desumit Rupertus ex verbis Christi don
Domini Joan. 16, quod hoc fere modo ex­ ceolcs.
pendit : Amplius autem ea, quæ dicta sunt,
constare possunt, si conferantur ipsius Do­
mini sontentiæ : quæ nisi discernantur,
videbuntur sibimet contrariæ, videlicet
quod ait : Ilogabo Patrem meum, et alium
Paraclitum dabit vobis. Joan. 14 et quodjoia.it
posterius eodem sermone dicit : Illo die in
nomine meo petetis, et non dico vobis, quia
ego rogabo Patrem de vobis. Joan. 16, cau.-amque reddens. Ipse, inquit, Paler amat
vos. Statimque id ipsum confirmat dicens:
Quia vos me amasiis, el credidistis, quia a Deo
exivi. Quid est enim, rogabo, cl non rogabo?
Ipse vero Rupertus hæc non aliter conci­
lianda censet, quam attendendo ad diversa
tempora : nam rogabo refertur ad tempus
a sermone Christi usque ad mortem, in
quo tempore Deum oravit, ut Spiritum
sanctum post sui ascensionem mitteret :
se l non rogabo refertur ad tempus post ejus
resurrectionem, et gloriam, in quo dein­
ceps tempore Christus non orat pro nobis,
sed simul cum Patre regnat, et dona Ecclesiæ largitur. Christus itaque in cœlo exis­
tons non orat pro nobis vere, et proprie.
Qnod amplius confirmat Rupertus in hunC C«£rmodum : Alioquin quomudo, et antequam mllH‘
ascendisset, ait : Data est mihi omnispolesί las in cato, el in terra. Matth. ult. si postI quam ascendit interpellat, vel rogat dari
I nobis Paraclitum? Non enim cohæret cum
plenitudine potestatis, quod illam habens
alterum roget : potest enim omnia per
semetipsum. Quæ tam certa visa fuerunt
I illi Doctori. ut dixerit : Sicut resurgens ex
mortuis jam non moritur : sic illum ad hoc,
I quod roget Patrem, jam nemo invocat Calholicus.

—

318

;

D18P. XXX, DUB. II.

*319

gabo Patrem. Sed nunquid 'non ipse orat pro
liens. At si Christus vere oraret apud Pa­
nobis? Immo 1 Joan. 1: Advocatum habemus
trem, cuilibet liceret dicere: Chrisle, ora pro
apud Patrem, etc. Hcbrx. 7 : Accedens per
nobis Patrem : quippe decens omnino est
semelipsum. Ad hoc dicendum primo cum
petere a Christo, ut faciat, quæ vere facit.
Augustino, etc. Secundo cum Chrysostomo,
Christus igitur de facto non orat vere, et
quod hoc forte dicit, ne forte credant disci­
proprie pro nobis.
tkur- Respondetur hunc discursum cum sua puli, quod ita sint per Filium impetraturi,
quod ipsi non habeant immediatum accessum
^‘confirmatione invalidum esse, et regeren­
ad Patrem. Quasi dicat : Modo ad me recur­
dum fore in Auctorem : quippe qui negare
ritis, ut pro vobis interpellem : sed tunc tan­
nequit Christum in coelo existentem alitam fiduciam habebitis apud cum, quod ipsi
quomodo, saltem oratione interpretativa
etiam a Patre petere poteritis in nomine meo,
deprecari, atque interpellare Patrem pro
non indigentes alio introducente. Sed nwvnobis : id enim negaro est aperte contra
quid Apostoli non indiguerunt Christo ho­
j
fidem, quam in manifestis Scriptura tes­
mine ad interpellandum? Dicendum, quod .
timoniis edocemur allegatis num. 19. Si
non interpellat pro eis tanquam pro absen­
i
autem Christus nunc aliquomodo orat; non
tibus, el accessum habere non valentibus ; sed
potuit statuere se post mortem non roga­
turum, ut Rupertus intendit. Et rursus faciens preces eorum exaudibiliores, ad­
I
cum plenitudine illa potestatis, quam ut juncta scilicet precatione sua.
homo habet, simul orat Deum : quia illa
Ad confirmationem respondemus, quod Eliditur
plenitudo non est omnipotentia, nec di­
licet plenitudo potestatis, quæ est omnipo- ^atio
tentia, excludat facultatem orandi alium;
vinæ exequari valet; sed in pluribus eget
quippe qui omnipotens est, non habet su­
Dei adjutorio. Denique si Christus ali­
periorem, a quo petat, nihilominus ple­
quando rogat; nullum est per se inconve­
nitudo potestatis in determinato præcise
niens deprecari Christum, ut oret pro no!
bis : siquidem ut in ipsa confirmatione
genere, utputa gubernandi, judicandi, aut
influendi morali ter per meritum illam fa­
dicitur, decet petere a Christo, ut faciat,
quod facit. Ea igitur, quæ Rupertus oppo­
cultatem orandi minime evacuat; quia
simul stat cum carentia potestatis physicæ
nit, ab ipso sunt dissolvenda.
principalis ad plures effectus : quare qui
fesib 26. Ad argumentum itaque respondehabet hanc tantum posteriorem plenitu­
mus nullam inter illa duo testimonia esse
dinem, optime rogare potest causam phy­
i.-;discordiam : quia Christus in secundo mi­
sicam superiorem, nempe Deum, ut effec­
nime intendit negare se deinceps rogatuI
rum pro discipulis; sed intendit docere,
tus physice exequatur. Christus autem
I
ut habeant confidentiam in Patre tanquam
licet secundum naturam divinam habuerit
i
in eo, qui ipsos vehementer diligat, et qui
plenitudinem potestatis, quæ est omnipo­
I
illos vel non rogatus beneficiis prosequatentia; et ideo secundum talem naturam
non potuerit orare, ut supra diximus
!
tur. Sicut quando Christus Joan. 5 dixit :
I Nolite putare, quia ego accusaturus sum vos num. 2; nihilominus secundum naturam
1 apud Patrem : est, qui accusat vos, Moyses : humanam non fuit omnipotens, sed solum
habuit plenitudinem potestatis posterioris
I
minime negat absolute se accusaturum ;
d
sed significat peccata eorum esse adeo
generis; quare secundum naturam huma­
nam orare valet. Debilitas autem hujus
fl
magna, et redarguenda ita fore a Moyse,
confirmationis magis apparet, si ad duo
I
ut vel ille solus sufficeret ad eorum conI
demnationem, quamvis alter non accusaattendamus. Primum, quod si loquamur
I
rei. Sed tamen revera etiam accusabunt
de Christo secundum naturam divinam,
nequit orare adhuc interpretative : quo
alii, et præsertim Christus ipse. Unde illa
verba. Non dico vobis, quia ego rogabo,
non obstante concedunt Adversarii Chris­
etc.; ita explicuerunt D. Cyrillus, Theotum secundum naturam humanam orare
philactus, et Leontius apud Maldonatum
interpretative : ergo pariter licet secun­
It
eodem loco, qui prædictam expositionem
dum divinam naturam nequeat orare vere,
j■
approbat. Quin illam etiam docet Angeet proprie; tamen secundum naturam hu­
■:~2·ficus Præceptor ad locum Joan. lect. 3
manam potest vere, et proprie orare. Se­
i his verbis : Hic ponitur secunda ratio fl- cundum quod Christus habuit plenitudi­
nem potestatis non solum in ccelo existens,
!
durie sumptæ ex dilectione Patris ad discipu­
sed etiam in terra degens : sed in terra
los..... Tacet autem sc rogaturum Patrem pro
oravit vere, et proprie recurrendo scilicet
«u, Vnde dicit : Et non dico vobis : Ego ro­

i

320

i k ·■

vy

a

DE INCARNATIONE.

per orationem ad causam omnipotentem,
ut exequeretur plures effectus, quos ipse
physice non poterat : ergo idem dicendum
est de Christo in coelis regnante, quin obsit
vel in terra, vel in coelo illa potestatis ple­
nitudo, quam ut homo habet : est enim
potestas Deo simpliciter subordinata, et ab
eo dependens.
27. Quoi vero addebat Rnpertus in hac
confirmatione, minoris adhuc momenti
es; : quia si loquamur de oratione pri­
vata, et de eo, qui scit præscindere inter
rationes formales, nempe inter Christum
ut agentem per humanitatem, et Christum
ut agentem per naturam divinam; nihil
habet absurdi, aut inconvenientis, quod
quis petat a Christo ut homine, quod oret
pro nobis Patrem : quia petit, quod re
ipsa facit Christus, ut supra ostendimus.
Et plane Rupertus non negat, quod Chris­
tus in coe o oret impetrative : unde obliga­
tur admittere licitum esse ab eo petere,
quod pro nobis interpellet. Falso autem
supponit ipse neminem Catholicorum ita
invocare : quia dijudicare non potuit de
privatis singulorum orationibus. Et plane
sapientissimus, et sanctissimus Cyprianus
morti proximus sic Christum deprecaba­
tur : Ego a te peto, ut tu a Patre petas.
D Tbo” diximus, si loquamur de oratione privata,
* etc., quia in orationibus publicis non est
dicendum, Christe ora pro nobis, sed Mise­
rere nostri, vel Audi nos. Servanda nam­
que, et retinenda est consuetudo Ecclesiæ,
quæ illo precandi modo non utitur, et qui­
dem merito ad relegandum errores Arii,
et Nestorii negantium Christum esse ve­
rum Deum, ut optime observavit D.
Thom. loco supra cit. ex 4 sent. Et in
eodem 4, dist. 45, quæst. 3, art. 3 ad 3
ait : Oratio est ' actus quidam. : actus autem
sunt particularium suppositorum. El ideo
si diceremus : Christe ora pro nobis, nisi ali­
quid adderetur, videremur hoc ad personam
Christi referre : el ita videretur esse conso­
num vel errori Nestorii, qui distinxit in
Christo personam filii hominis a persona Filii
Dei; rd errori Arii, qui posuit personam
filii minorem Patre. Unde ad hos errores evi­
tandos Ecclesia non dicit, Christe ora pro no­
bis : sed Christe audi nos. vel Miserere nostri.
Eo vel maxime, quod cum aliquem exora­
mus, illum alloquimur titulo magis hono­
rifico : quare decet, quod quando Ghristuin deprecamur, agamus cum ipso secun­
dum exellentiam divinæ naturæ, in qua
non orat, sed oratur ut supra diximus ex

D. Augustino. Qua etiam de causa Chris­
tum simpliciter veneramur adoratione lairi®. quia revera Deus est: licet conside­
ratum quantum ad humanitatem possumus
ipsum revereri cultu inferiori. El in his,
et similibus quantum ad publicas suppli­
cationes omnino standum est consuetudini
Ecclesiæ.
28. Arguitur tertio : nam Christus apud Tertia
nos existons in hac vita mortali suis merins, et orationibus cumulatissime obtinuit
cuncta bona hominibus collata, et confe­
renda : ergo modo existens in coelis non
orat vere, et proprie pro nobis. Antecedens
est certum, et constat ex illo Joan. 19 '.Con­
summatum est, ubi Christus professus fuit
se negotium nostræ salutis peregisse, el in
finem usque advocasse. Consequentia vero
probatur : tum quia fine obtento cessat
motus in finem : sed finis orationis in
Christo fuit nostra salus : ergo adepto hu­
jusmodi fine, et consummato nostræ salu­
tis negotio, debuit cessare oratio Christi :
nou ergo perseverat in ccelo. Tum etiam,
quia ex suppositione, quod Christus in
terra positus suis meritis, et orationibus
obtinuerit nostram salutem, genus diffidenliæ videtur, quod pro illa oret, quasi certo
non sibi persuadeat Patrem daturum, quæ
meruit : si ergo omnia meruit in terra, ni­
hil petit in cœlo. Tum denique quia illa
oratio in ccelo facta vel aliquid novum, et
distinctum impetrat, vel non? Si dicatur
primum; sequitur Christum non omnia in
hac vita meruisse, atque impetrasse, con­
tra veritatem antecedentis, quæ supponi­
tur. Sivero eligatur secundum ; plane se­
quitur orationem in cœlo esse vanam, et
superfluam : sicut vanum foret quotidie
petere rem, quæ alicui debeatur, et certo
promissa sit, atque infallibiliter confe­
renda.
Confirmatur : quia ex eo, quod Christus C: ·
vere, et proprie oret pro nobis, sequitur
orationem, quam pro nobis fecit in terra,
esse vanam, et non posse nisi ridicule ex­
poni : consequens est falsum : ergo Chris­
tus in cœlo existens non orat vere, et pro­
prie pro nobis. Probatur sequela : nam ex
suppositione utriusque orationis in terra,
et in cœlo non potest oratio Christi viato­
ris exponi, quam sic : Pater, oro te, ul hxc.
aut illa dona, qux nunc a tepeto, ul conferas
1 his, aut illis hominibus; illa conferas quando,
i el quibus ego in calo positus iterum illa posI lulem. Id vero est vanum, et ridiculum :
nam si Chrislus tunc illa postulavit, et as­
signavit;

DISP. XXX, DÜB. Π.

—

signavit; ad quid deservit alia ulterior pe­
titio, et assignatio ?
Respondetur hoc argumentum dissolvi
ur
Xfi- debere ab Adversariis, ut multipliciter osiMiio. tendi potest. Nam licet Christus meruerit,
et oraverit pro nobis in via, et consum­
maverit morte negotium nostræ salutis;
adhuc tamen in cœlo orat pro nobis oratione
interpretative, ut ipsi concedunt ; quin
inde colligatur vel Christum non consum­
masse negotium nostræ salutis, vel talem
orationem interpretativam vanam, et su­
perfluam esse : idem ergo dici potest, et
debet de oratione vera, et formali. Rursus
non obstante, quod Christus suis meritis,
et orationibus consummaverit in terra nos­
træ salutis negotium, B. Virgo, et alii
Beati orant pro nobis in coelis, ut fides do­
cet : et nemo dicet tales orationes esse
vanas, ac superfluans, vel Christum non
perfecisse nostram salutem : ergo pari ra­
tione oratio Christi pro nobis in cœlo po­
test esse nobis proficua, quin inde ullum
inconveniens sequatur : nulla quippe ra­
tionabilis disparitas occurrit, ut aliter de
oratione Christi, et aliter de oratione Bea­
torum quantum ad hoc discurrere debea­
mus. Praeterea Christus in terra existens
non semel tantum oravit pro nobis, sed
sæpius orationes obtulit : et inde non in­
fertur, quod secunda oratio fuerit vana, et
superflua : ergo licet pro nobis oraverit in
terra, non sequitur ejus orationem pro no­
bis in cœloesse superfluam, et vanam. De­
nique licet quilibet actus meritorius Christi
fuerit de se sufficientissimus ad nostram
salutem ; tamen Christus non elicuit unum
tantum actum meritorium, sed plurimos a
conceptione scilicet usque ad mortem : et i
in hoc nulla intervenit superfluitas, aut
inordinatio : pari ergo ratione quamvis una
oratio Christi pro nobis facta in terra fue­
rit de se sufficientissima ad nostram salu­
tem; nulla tamen superfluitas, aut inordi­
natio occurrit in eo, quod Christus oret
etiam pro nobis in cœlo. Sicut enim ut ma­
gis ostenderet suam in nos cbaritatem, et
nt copiosior foret nostra redemptio, repe­
tivit actus meritorios, et orationes in terra:
sicetiam orat in coelis, et ab officio inter­
pellatoris, atque advocati non cessat : Quod
Î.O-Πquidem, inquit D. Chrysostom, relatus
ftfltr
num. 20, maximi esi amoris argumentum.
Et sicut voluit, quod nostra salus non de­
penderet ab unica tantum ejus operatione
[quamvis hæc sufficeret’, sed a pluribus, ut
pluribus essemus titulis ad amorem ejus |
Salmant Curs lheolog lom J17.

321

! obstricti : sic etiam voluit, quod prædicta
salus non dependeret tantum a merito, et
oratione, quæ habuit in terra (licet de se
sufficerent) sed etiam ab oratione, qua Pa­
trem deprecatur in cœlo, ut sic adderet no­
vum, et satis specialem amoris titulum.
29. Quare ad argumentum respondemus Dissoldistinguendo antecedens, illudque conce- Tilor’
dendo quantum ad cumulatissimam suffi­
cientiam in suo genere; sed negandum est
I quantum ad actualem, et efficacem orationis
et meritorum Christi applicationem. Quam­
vis enim Christus præparaverit sufficientissimum remedium, nihilominus non exclusit
alias causas, a quibus ex divina ordinatione
executio nostræ salutis simul etiam depen­
det : quod satis liquet in eo, quod peracta
passione Christi, adhuc sunt necessaria sa­
cramenta, per quæ virtus passionis nobis
applicatur; sunt etiam convenientes ora­
tiones Sanctorum, quæ efficacem merito­
rum Christi applicationem nobis solent
impetrare. Et eadem ratione, quamvis ora­
tiones, et merita Christi in carne viventis
habuerint cumulatissimam sufficientiam in
ordine ad nostram salutem ; potuit tamen
Deus disponere disposuitque, ut efficax, et
actualis prædictæ salutis executio depende­
ret ab oratione Christi in cœlo : nulla
quippe est ratio, ut magis repugnet ab hac
oratione dependere, quam ab oratione
aliorum beatorum, vel a sacramentis; cum
dependentia in omnibus his sit ex provi­
dentia Dei sic decernentis ob varias congruentiæ rationes, ut jam supra insinuavi­
mus a num. 10. Quare distincto juxta
præmissum sensum antecedenti, negamus
absolute consequentiam. Ad cujus primam
probationem constat ex immediate dictis,
quod licet Christus per meritum, et ora­
tionem in via consummaverit, aut conse­
cutus fuerit nostram salutem quoad suffi­
cientiam, et præparationem abundantissimi
remedii ; nihilominus salutis executio, et
efficax remedii applicatio potest ab aliis
causis, et mediis dependere, ut sunt sacra­
menta, et orationes sanctorum ; et a for­
tiori ab oratione, qua Christus interpellat
Patrem pro nobis. Unde omittendo, aut
distinguendo juxta hunc sensum præmissas istius probationis, negamus absolute
utram que consequentiam. Ad secundam
respondemus Christum adhibere in cœlo
orationem, non quia diffidat de præcedentibus meritis, vel de Patris promissione,
et fidelitate ; sed quia scit hoc esse Patri
gratum, et ut exequatur ordinem divina·
21

I

I

■
•1

>
*
i

32'2

I

e>

à

•

♦Il
i

v

I

J

1

■ ® '

DE INCARNATIONE.

providentia) decernentis salutis nostræ
exacutionem eum dependentia ah oratione
Christi tam in terra, quam in cœlo, ut
rostra salus debeatur Christo ex pluribus
titulis : sicut etiam voluit salutem nostram
depen .ere frequenter ab oratione Sancto­
rum, et ab aliis mediis. Ad tertiam res­
pondetur eligendo secundam partem dilemmatis. Ad cujus impugnationem constat ex
immediate dictis nec vanum, nec super­
fluum esse, quod Christus eaniem rem
faciat sibi ex pluribus titulis vel meriti,
vel orationis debitam. Et licet talis res
sit promissa, atque infallibiliter conferenda,
nihilominus hæc ipsa infallibilitas poscit,
quod adhibeantur omnia media requisita
ex ordinatione divina : inter quæ compu­
tatur oratio Christi in cœlo ; sicut et com­
putari solet oratio, qua pro nobis de­
precantur alii Beati. Quæ omnia facile
declarantur exemplo ejusdem salutis nos­
træ, quæ non uni tantum, sed pluribus
operibus Christi meritoriis repromissa est,
ut constat ex dictis disp. *28, dub. 3, a
num. 43, quæ oportet a lectore recoli :
attingunt namque, et superant eandem fere
difflculiatem.
Occurri- Ad confirmationem negamus sequelam,
comir- sive majorem. Cujus probatio nullius inomatioui. menti est : non enim oportet, nec debemus
orationem Christi viatoris ita exponere, ut
ibidem falso repræsentatur, referendo sci­
licet orationem in terra ad orationem in
cœlo, aut priorem illam suspensam relin­
quendo. Sed Christus in terra absolute
oravit pro determinatis per.-onis, et petendo
determinata bona. Id vero minime impe­
divit, quod pro eisdem personis, ac bonis
iterum in cœlo oret. S cut quod in terra
aliquid per unum actum petierit, non
impedivit idem illud petere per alium ac­
tum : et sicut quod meruit per unam
operationem, fecit etiam sibi debitum per
alias operationes meritorias. Nulla quippe
est repugnantia, quod exeeutio ejusdem
effectus dependeat ex pluribus causis, aut
I
mediis, simul vel successive concurrenti­
bus, secundum ordinationem divinam, ut
supra explicuimus, ct liquet ex pluribus
■
actibus meritoriis Christi in ordine ad
unum, et eundem effectum.
^arg'li-m ^9* Quarto arguit Vasquez : nam si
mcniutE. Christus oraret vere, et proprie in cœlo
pro nobis, Christus in cœlo existens mere­
retur *. consequens est falsum ; cum meri­
tum Christi fuerit ejus morte consumma­
tum, et terminatum, ut cum communi

sententia Theologorum statuimusdisp, 28,
dub. 3 i; 2; ergo Christus iu cado existens
non orat vere, et proprie pro nobis. Seque­
lam probat Vasquez : quia omnis orati#
aliquid impetrans est verum ejusmorilum;
siquidem digna est, ut exaudiatur, tlsua
bonitate movet : sed si Christus in cœlo
existons vere, et proprie oraret pro nobis,
aliquid ceno impetraret; ne dicamus taloiu
orationem esse vanam, atque infructuosam,
quod est absurdum : ergo si Christus in
coelo existons orat pro nobis ; sequitur
Christum in cœlo existentem adhuc me­
reri.
Respondetur negando sequelam. Cujus r^.
probationi jam occurrimus loco in argu­, sw.
mento citato num. 31. Unde modo sufficit
dicere, quo i meritum præter alias condi­
tiones exigit statum viæ ex ordinatione
Dei, ut meritum aliquem terminum habe­
ret, ut ex communi doctrina Patrum, et
Theologorum statuimus tract. 16, disp. 1,
dub. -i. Quare licet Christus iu cœlo exis­
tens oret, et impetret, non inde sequitur,
quod mereatur. Estque evidens exemplum
in aliis Beatis : quos pro nobis vere, et
proprie orare fides catholica docet : et
tamen non mereri est certa Theologorum
sententia. Et si Vasquez contendat Beatos
mereri aliqua præmia accidentalia, idque
nullum afferre inconveniens : non est cur
id opponat in Christo tanquam aliquod
absurdum. Reliqua videantur locis relatis.
31. Ultimo arguitur : quia B. Virgo, et Qnwi
omnes Sancti orant coram Christo, et illi
exhibent suas petitiones : ergo signum est,
quod Christus in cœlo non orat vere, et
proprie pro nobis ; sed quod per se ipsum
præstat immediate gratiæ doua, quibus ad
salutem perducimur.
Respondetur concesso antecedenti, dis- Sot»»,
tinguendo consequens : nam licet Christus
ut Deus, sive secundum naturam divinam
non oret, sed oretur, et immediate praestet
sua beneficia ; tamen ut homo, sive secun­
dum humanam naturam vero orat, ot re­
currit a«l Deum, ut tanquam causa prima
I physica, et principalis efficiat gratiæ effec| tus, quos ipse prtedicto modo efficere nequit. Unde nos oramus Sanctos, et hi orant
Christum, et Christus ut homo orat Deum;
ut congruo ordine orationes nostræ perve­
niant ad primum bonorum principium :
sicut etiam co imus Sanctos, et isti Chris­
tum, et Christus ut homo vere colit Deum,
juxta illud Apostoli 1 ad Corinth. 13 :
Omnia vestra sunt : vos autem Christi,
Christus

QUÆSTIO XXII, ART. I ET II.
Christus autem Dei. Et sic exigit congruens
divinæ providontiæ ordo, ut Dei beneficia
deriventur ad nos per Christum immediate
accedentem ad Deum, et per Sanctos post
Christum, et mediantibus omnium orAtioD.Tt°B. nibus, ul optime significavit D. Thom. 2, 2,
quæst. 83, art. 11, his verbis : Cum oratio
pro aliis [acia cx charitate proveniat, quanto
sancti, qui sunt in patria, sunt perfectioris

323

charitatis, tanto magis orant pro viatoribus,
qui orationibus juvari possunt- Et quanto
sunt Deo conjunctiores, tanto eorum oratio­
nes sunt magis efficaces. Ifabel enim hoc
divinus ordo, ut ex superioribus excellentia
in inferiora refundantur, sicut ex claritate
solis in aerem. Unde et de Christo dicitur ad
Ilebrx. 7 : Accedens per semelipsum ad Deum
ad interpellandum pro nobis.

I

·

»
J1

< ·

De sacerdotio Christi in sex articulos divisa
Deinde considerandum est de sacerdotio
Christi. Et circa hoc quxruntur sex. Primo,
etc.
ARTICULUS 1.
Utrum Christo conveniat esse- sacerdotem.

Ad primum sic proceditur. Videtur quod Christo non
conveniat esse sacerdotem. Sacerdos enim est minor An­
gelo : unde dicitur Zach. 3: Ostendit mihi Deus sacerdo­
tem magnum s autem coram angelo Domini : sed Chris­
tos est major angelis ; secundum illud iïebræ. 1 : Tanto
melior angelis effectus, quanto differentius præ illis
nomen hæreditavit : ergo Christo non convenit esse sa­
cerdotem.
Prætcrea. Ea qua) fuerunt in Veteri Testamento, fuerunt
Christi, secundum illud Coi. 2. Quæ sunt umbra
faturorum : sed Christus non traxit carnis originem ex
sacerdotibus veleris legis: dicit euim Apost. ad Hcbræ.
7. Manifestam est, quod ex Juda ortus sit Dominus nos­
ter, in qua Tribu nihil de sacerdotibus Moyses loculus
est. Ergo Christo non convenit esse sacerdotem.
. Prælerea. In veteri lege, quæ est figura Christi, non
fait idem legislator et sacerdos : unde dicit Dominas
Moysem legislatorem Exod. 28: Applica Aaron fratrem
Uratn, ul sacerdotio fungatur mihi Christus autem est
htor novæ legis ; secundum illud Hier. 3. Dabo legem
aeam in cordibus eorum : ergo Christo non convenit esse
sacerdotem.
Sed contra est, quod dicitur Heb. 4. Habemus Pon­
tificem, qui penetravit coelos, Jesurn filium Dei.
Respondeo. Dicendum, quod proprie officium sacerdotis
est esse mediatorem inter Deum et populum, in quan­
tam scilicet divina populo tradit; unde dicitur sacerdos,
qaasi sirra dans ; secundum illud Malach. 2: Legem re­
quirent ex ore ejus, scilicet sacerdotis : et iterum,
ia qaanlum preces populi Deo offert, et et pro eorum
[«catis Deo aliqualiter satisfacit. Unde Apostolus dicit
ad llebræ. 5. Omnis Pontifex ex hominibus assumptus,
pro hominibus constituitur in his, quæ sunt ad Deum,
at offerat dona, et sacrificia pro peccatis. Hoc autem
ranine convenit Christo : nam per ipsum divina dona hominibos sani collata ; secandum illud 2. Petr. 1 : Per quem
scilicet Christum, maxima et pretiosa nobis promissa
douarit, at per hoc efficiamini divinæ consortes nataræ.
Ipse etiam humanum genus Deo reconciliavit ; secundum
illid Coloss. 1 : In ipso, scilicet Christo, complacuit
oanem plenitudinem inhabitare, et per cum reconci­
liare omnia. Unde Christo maxime convenit esse sacer­
dotem.
A4 primam ergo dicendum, quod potestas hierarchies
wavemt quidem angelis, in quantum et jpii sunt medii
Diter Deum et hominem; ut palet per Dionys. in lib.
c*l. hierarch, ita qnod ipse sacerdos, in quantum est

medius inter Deum el populum, angeli nomen habet :
secundum illud Malach. 3: Angelus Domini exercituum
est. Christus autem major Angelis fuit, non solum se­
cundum divinitatem, sed etiam secundam humanitatem,
in quantum babuit plenitudinem gratiæ et gloriæ. Unde
etiam excellentiori modo hierarchiam, seu sacerdotalem
potestatem præ angelis habuit, ita etiam quod ipsi angeli
fucrunt ministri sacerdotii ejus, secundum illud Matth.
4. Accesserunt angeli, et ministrabant ei ; secundum
tamen possibilitatem carnis, modico ab angelis minora­
tus ea: ut Apostolus dicit Hcbræ. 2. Ft secundum
hoc, conformis fuit hominibus viatoribus in sacerdotio
constitutis.
Ad secundum dicendum, quod sicut Damasc. dicit
in 3, lib. quod in omribus est simile, idem utique erit,
et non extraneum. Quia igitur sacerdotium veteris legis
erat figura sacerdotii Christi, noluit Christus nasci de
stirpe liguralium sacerdotum, ut ostenderetur non esse
omnino idem sacerdotium : sed diffeire sicut verum à
figurait.
Ad tertium dicendum, quod sicut supra dictum est,
alii homines particulalim nubent quasdam gratias, sed
Christus tanquam omnium caput habet perfectionem om­
nium gratiarum ; et ideo quantum ad alios perlinet, alius
est legislator, et alius sacerdos, et alius rex : sed hæc
omnia concurrunt in Christo tanquam in fonte omnium
gratiarum. Unde dicitur Isai. 33: Dominus judex noster»
Dominus legifer noster, Dominus rex noster: ipse veniet
et salvabit nos.

■r

Conclusio : Christo maxime convenit esse
sacerdotem.
ARTICULUS 1L

Utrum Christus simul fuerit sacerdos, el hostia.

Ad secundum sic proceditur. Videtur quod ipse Chris­
tus non fuerit simul sacerdos, et hostia. Sacerdotis enim
est hostiam occidere : sed Christus non se ipsum occi­
dit ; ergo ipse non fuit simul sacerdos el hostia.
Prælerea. Sacerdotium Christi magis est simile sa­
cerdotio Judæorum, quod erat a Deo institutum, quam
sacerdotio Gentilium, quo daemones colebantur. In veteri
autem lege nunquam homo in sacrificiumofferebatur, quod
maxime reprehenditur in sacrificiis gentilium, secandum
illud Ps. 105, effuderunt sanguinem innocentem, san­
guinem filiorum suorum ct filiarum suarum, quas sacri­
ficaverunt sculptibilibus Chanaam. Ergo iu sacerdotio
Christi non debuit esse ipse homo Christos hostia.
Prælerea. Omnis hostia ex hoc, quod Deo offertur, Deo
sanctificatur : sed ipsa Christi humauitas b principio
fail sanctificato, et Deo conjuncta. Ergo non conve.nt .iler potest dici, qnod Christus secandum quod horno,
fuerit hostia.

■

T>

’'

Λ

DE INCARNATIONE
Sed contra est, quod Apost. didi id Epbc$. 5 ; Chris­
tus ditex t no·, et indidit semeiipsum pro nobis oblatio­
nem, el hostiam Deo in odorem suavitatis.
Respondeo decendam, quod sicut August, dicit in
10. de Civit Dei. omne sacrificium visibile, invisibilis
sacrificii sacramentum, id est, sacrum signum est. In­
visibile autem sacrificium est, quod homo Deo spiritum
suum offert, secandum illud Ps. 61 : Sacrificium.DeoSpiDtus contribulatas: ct ideo omne illud, quod Deo exbibetur, ad hoc quod Spiritus hominis feratur in Deum,
potest dici sacrificium. Indiget igitur homo sacrificio
propter tria. Uno quidem modo ad remissionem pec­
cati. per quod a Deo avertitur : et ideo Apostol. dicit
ad Hebre. 5, quod ad sacerdotem pertinet, ut offerat dona
el sacrificia pro peccatis-. Secundo, ut homo in statu gra­
tiæ conservetur, semper Deo inbæreas, in quo ejus pax
et salus conristit. lude ct in veteri lege immolabatur
hostia pacifica pro offerentium salute, ut habetur Levit
3. Tertio ad boc, quod Spiritus hominis perfecte Deo
uniatur, quod maxime erit in gloria. Unde et in veteri
lege offerebatur holocaustum quasi totum incensum, ut
dicitor Levit. h Hæc autem per humanitatem Christi
nobis proven runL Nam primo quidem nostra pecc-ta
deleta sunt, secundum illud Roman. 4 : Traditus est prop­
ter delicia nostra. Secundo, gratiam nos salvantem per
ipsum acceairaus, secundum illud Hebre. 5 : Factus est
omnibus obtemperantibus sibi, causa salutis æternæ.
Tertio, per ipsum perfectionem gloriæ adepti sumus He­
bre. 10: Habemus fiduciam per sanguinem ejus in in­
troitum sanctorum, scilicet in gloriam coelestem : et ideo
ipse Christus in qoantum homo, non solum fuit sacerdos
sed etiam hostia pecfecta, simul existens hostia pro
peccato, et hostia pacifica, et holocaustum.
Ad primam ergo dicendum, quod Christus non se
occidit, sed se ipsum voluntarie morti exposuit, secandam
illud Isai. 53 : Oblatus est, quia ipse voluit : et ideo dici­
tur seipsum obtuli se.
Ad secundum dicendum, quod hominis Christi occisio
potest ad duplicem voluntatem comparari Uno modo, ad
voluntatem occidrnlium. Et sic non habet ra iont-m hosti® : non enim dicuntur occisores Christi, hostiam Deo
obtulisse, sed gravi er deliquisse. Et hujas peccati simi­
litudinem gerebant impia gentilium sacrificia, quibas ho­
mines idolis immolabant. Alio modo, potest considerari
occisio Cbrisli per comparationem ad voluntatem pa­
tientis, qui voluntarie se obtulit passioni. Et ex hac
parte Inbel rationem bostiæ in quo non convenit cum
sacrificiis Gentilium.
Ad lenium dicendum, quod sanctitas humanitatis
Christi a principio ron impedit, quin ipsamet natura
bumaua cum in passione oblata est Deo,sanctiticata novo
modo fuenr, scilicet ut hostia actu^liter tunc exhibita.
Acquis.vil enim actualem bostiæ sanctificationem tunc
ex antiqua charitate et gratia unionis sanctificante ean­
dem absolute.

Conclusio est affirmativa.

DISPUTATIO XXXI.
De Sacerdotio Christi.
Ut Angelicus Doctor prosequeretur in­
choatum a se ordinem, et absolveret pro­
positam materiam in limine quæst. 20,
nempe considerationem eorum, quæChristo
conveniunt per habitudinem ad Patrem,
disseruit de Christi servitute, et oratione.
Quibus absolutis, agit immediate de sacer­
dotio Christi, et optima quidem methodo :
nam ex una parte sacerdotium constituitur
in ordine ad Deum, et ex alia proprium
sacerdotis est Deo inservire, ipsumque de­
precari. Quamvis autem Christus fuerit sa­
cerdos tam in ordine ad sacrificium cruen­

tum crucis, quam in ordine ad sacrificium
incruentum Bucharistiæ : nihilominus S.
Doctor in hac quæst. principaliter agit de
Christi sacerdotio comparative ad sacriQc .n crucis : de sacrificio autem Eucharistke nullum fere verbum habet. Idque
congrue disposuit, ut hujus sacrificii con­
siderationem suo loco reservaret, tractatui
videlicet de sacramento Eucharistiæ, de
quo agit infra a quæst. 73 et in quæst. 83,
art. 1, specialiter disputat : Utrum in cele·
bratione hujus mysterii Christus immoletur?
Cui methodo inhaerentes curabimus agere
de sacerdotio Christi independenter, seu
præcisive, quantum fieri queat, ab institu­
tione Sacramenti Eucharistiæ, nihilque de
hac dicemus, nisi forte ad diluendum ar­
gumentum aliquod obligati : non enim
probamus aliquorum stylum, qui turgida
affluentia hæc, et illa inculcant, nec ordi­
nem Doctoris servantes, nec aliud quam
confusionem gignentes.

DUBIUM I.
An Christus fuerit vere sacerdos, el secundum
quam naturam, et per quam formam.

Hæc omnia sub eodem dubio comprehen­
dimus, quia vix, aut nullo modo separari
valent; licet majoris claritatis gratia cuili­
bet quasi seorsim respondere curabimus.
Sed prius prælibare aliqua oportet, quæ ad
intelligentiam dicendorum tam in hoc du­
bio, quam in sequentibus, necessaria sunt.

Observando circa proprias sacerdotis, el
sacrificii rationes.

1. Sunt hæc duo prorsus connexa, ut Notai,
recte tradit D. Augustin, lib. 22 de Civit,
cap. 10 et epist. 49, quæst. 3. Ut autem
ex notitia actus, sive objecti veniamus in
cognitionem principii, observandum est
homines naturali lege teneri ad colendum
Deum ob summam ipsius excellentiam, et
supremum omnium dominium. Hic autem
cultus tribus modis exhiberi potest. Primo
per actus mere internos, quibus credamus,
diligamus, et revereamur ipsum. Secundo
per externas actiones imperatas a religione,
et ordinatas ad ejus reverentiam, ut per
orationem vocalem, per enarrationem mi­
rabilium ipsius, per adorationem, genuflexionem, et similia. Tertio per res externas
usui

—

DISP. XXXI, DUB. I.

325

usui nostro subditas, quas ad cultum Dei,
legitimo : nam cum sacrificium sit publi­
et in poiestationem majestatis ipsius offe­ cus, et excellentissimus cultus Dei, con­
ramus. Et ratio hujus posterioris partis
gruit, quod non offeratur, nisi a persona
est : quoniam homo accipit a Deo sicut a
ad id destinata ex authoritate publica,
primo, et supremo omnium principio non
nempe a sacerdote, de quo infra. Deo facta :
solum animam, et corpus, sed etiam bona quia sacrificium unico Deo debetur : nec
exteriora, quibus ad animi profectum, et illud dicare licet alicui creaturæ : desservit
oblectationem, et ad corporis sustentatio­
enim ad præstandum obsequium primo
nem utitur : sed quia a Deo accipit ani­
omnium principio ut num. præced. dice­
mam, et corpus, debet anima, et corpore
bamus. Per realem immutationem : quia
Deum colere : ergo quia accipit a Deo res
res, quæ sacrificantur, debent in ipso sacri­
exteriores, debet Deum colere offerendo ip­
ficio, (quod in hoc a simplici oblatione dis­
sas, ut sic protestetur Deum esse omnium
tinguitur), immutari, vel mactatione, vel
Dominum, et gratias agat pro illis, juxta combustione, vel fractione, vel divisione,
iPmh·iiiud Paralip. l,cap. 29 : Tua sunt omnia,
vel alio modo : sic enim evidentius signi­
f0D' ” tide iis, quæ de manu tua accepimus, dedificatur offerri Deo tanquam primo principio
mus libi. Videatur D.Thom. 2, |2, quæst.
totius entis, qui pro supremo suo dominio
85, art. 1, qui id ulterius ex eo confirmat,
potest res creatas destruere, annihilare,
quod ratio naturalis dictat hominem subdi
convertere, atque immutare, prout volue­
primo, et supremo principio, cui cultum
rit. Et hæ omnes conditiones relatæ requi­
exhibeat secundum modum suum : modus
runtur ad veram sacrificii rationem, qua­
autem homini connaturalis est uti rebus
tenus distinguitur ab oblatione, et ab aliis
sensibilibus ad aliquid significandum ; cum
signis, et actibus, quibus supremam Dei
ex sensibilibus cognitionem accipiat : quare majestatem colimus.
ratione naturali obligatur homo uti rebus
Unde fit sacrificium dupliciter dici,
sensibilibus in obsequium Dei, eas illi con­ improprie scilicet, et proprie. Nam improsecrando in signum debitæ subjectionis.
prie, et generaliter loquendo sumitur pro
2. Actus vero, quo res externas ad cul­
omni actione, quæ in laudem Dei offertur,
tam Dei consecramus, dividitur generali
sive exterior, sive interior sit, præsertim
divisione in oblationem, et sacrificium, ut
vero pro actu interno, quo anima se Deo
observatum reliquimus tract. 12, in arb.
offert : quia perfectius præstat fructum sa­
virt. num. 65; omnes enim actus, quibus
crificii. Quam acceptionem attigit D. Thom.
res externas Deo offerimus, sub aliquo ex
in præs. art. 2, illis verbis: Sicut Augusti­
illis duobus membris constituuntur. Et
nus dicit in 10 de Civil, cap. 5, omne sa­
qaamvis oblatio large dicta comprehendat crificium visibile invisibilis sacrificii Sacra­
sub se sacrificium ; istud enim quædam
mentum, id est, sacrum signum est. Invisibile
oblatio est, et sub genere oblationis conti­ autem sacrificium est, quo homo Deo spiritum
netur : tamen oblatio specialiter dicta (li­ suum offert; secundum illud Ps. 50 : Sa­
cet nomen generis retineat), a sacrificio
crificium Deo Spiritus contribulatus. Sed
distinguitur. Nam oblatio dicitur, quando
tamen sacrificium proprie, et specialiter dic­
res integra, et immutata offertur; licet des­
tum stat pro oblatione illa externa imme­
tinetur usibus divino cultui convenienti­
diate explicata, in qua res immutatur ad
bus, ut ministrorum sustentationi : sacrifi­
significandum eminentiam Dei, et subjec­
cium vero vocatur cum res immutatur in
tionem nostram. Rursus, ut advertit Suarez
disp. 46, sect. 1, sacrificium potest ali­
*Psa °^at’one· Quare sacrificium sic com­
ti. muniter diffinitur : Est oblatio rei sensibilis
quando esse privatum, quod quis in parti­
a legitimo ministro Deo facta per realem im­
culari sua sponte offerat : dummodo non
mutationem, ad testandum supremum illius
sit prohibitum lege positiva, et fiat modo
dominium, el nostram subjectionem. Quam
convenienti. Sed tamen sacrificium proprisdiffinitionem oportet breviter explicare :
sime dictum non est : quia id debet esse
inde namque non infima lux accedet dicen­
publicum, et commune, sive publica, et
dis. Vocatur oblatio : quia hæc large dicta communi lege statutum, ut nomine totius
est genus sacrificii, ut proxime observavi­
populi Deo omnium principio offeratur :
mus. Rei sensibilis, ut excludatur interior unde exposcit determinate ministrum pu­
oblatio, qua mens se Deo offert, quæ non
blicum, ut in praemissa diffinitione expli­
est proprie sacrificium, licet aliquando ita cuimus. Dividebatur autem hujusmodi sa­
vocetur, ut infra explicabimus. A ministro | crificium proprie dictum (si attendamus

Notas,

sacriflcium·

D.Thom.

DE INCARNATION E.

5Î,· '·

.

t-··

ad materiam}, in victimam, ubi mactabatur
animai : in immolationem, ubi frangebatur
aut comburebatur aliquid inanime, ut pa­
nis, thus, etc., ei libamen, ubi aliquid liqui­
dam fundebatur, ut aqua, vinum etc. Rur­
sus ex parte formio, seu linis dividebatur
in sacrificium pro peccata, quod offereba­
tur ad ejus expiationem : in hostiam pa­
cificam. quod offerebatur pro beneficiis,
vel acceptis, vel accipiendis : et in /to!ocauslum , quod offerebatur specialissime
ad expressius significandum omnia esse
Dei. Unde in holocausto tota res combure­
batur, ut in fumum resoluta ad Deum as­
cenderet : sed in aliis duobus sacrifici s
parlim cremabatur, et partira sacerdotibus,
vel offerentibus servabatur. Et hæc in ge­
nere annotasse sufficiat circa sacrificium in
genere, addentes præcise cuncta illorum
sacrificiorum genera cessasse, et supersti­
tiosum esse aliquo eorum uti : quia adest
perfectissimum sacrificium Christi, quod
illa antiqua præfigurabant, et quo présente
debuerunt figure evanescere, ut Ecclesia
ait in quadam collecta : Deus, qui legalium
differentiam hostiarum unius sacrificii per­
fectione sanxisti, etc. Reliqua videantur loco
cit. ex tract. 12.
Nom 4.
3. Ea vero, quæ de sacrificio diximus,
facilem sternum viam ad propriam sacer­
dotis rationem, et existentiam : nam si­
cut ratio naturalis dictavit offerendum
esse Deo sacrificium, sic etiam dictavit
offerendum esse per personam publicam,
sive ex communi, et publica authoritate
ad id muneris destinatam, ut explicando
Quid diffinitionem sacrificii observavimus. Cum
sacer­ enim sacrificium Deo unico omnium re­
dos.
rum auctori, et nomine totius multitu­
dinis offerretur; congruum fuit offerri per
personam, quæ aliorum vices gereret, ad
idque destinaretur, ut se medium inter
Deum, et populum constitueret, ut Deum
placaret, ut pro communitate ageret, et
remissionem peccatorum, et benignam
gratiam ei conciliaret, juxta illud Apost.
Ad
adHebræ. 5 : Omnis pontifex ex hominibus
Hebr. 5
assumptus pro hominibus constituitur in his,
qua sunt ad Deum, ut offerat dona, et sa­
crificia pro peccatis. Et hac de causa pro­
vidit Deus in omni lege, quod furent sa­
cerdotes prædicto muneri addicti : nam
in lege gratiæ liquet esse sacerdotes a
Christo institutos. In lege Mosayca erant
sacerdotes de ordine Levitico, ut liquet
ex Scriptura. Et denique in lege naturæ
(de qua magis dubitari poterat), fuerunt

etiam sacerdotes, qui offerebant sacrificia,
ut constat Genes. 8 : .Edi fi cavit hoc altare Gttm.t
Domino, el tollens de cunctis pecoribus, el et 14.
volucribus mundis obtulit holocausta super
altare. Et Genes 14 : Melchisedcch, llcx Salem
proferens panem, el vinum : erat enim jucerdos Dei ollissimi. Et quamvis in statu
legis naturæ non fuerit facta determinata
electio hominum ex peculiari Dei statuto
illos assumentis ad Sacerdotium, ipsi ta­
men homines ad id agendum ex Dei ins­
tinctu se applicuerunt, determinando ali­
quos, qui munus sacerdotis, et mediatoris
pro tota communitate exercerent. Assumebanturque communiter in familia natu
majores (sic ex Hebræis referente D. Hie­ D.Hieronymo de traditionibus Hebraicis in roojü.
Genesim) ut quibus contingeret jus primo
genituræ, obveniret etiam dignitas sacer­
dotalis. Unde D. Thorn. I, 2, quæst. 103, D.Thca
art. 1, ad 3, inquit : Sacerdotium diam
erat ante legem apud colentes Deum secun­
dum humanam determinationem, qui hanc
dignitatem promogenilis attribuebant. An
autem in statu innocentiæ forent, aut non
sacerdotes, res est incerta, et ad præsens
institutum non pertinens. Videantur 8oto
in 4, dist. 1, quæst. 2, art. 2, el Arauxoin
præs. dub. 3, qui negativæ sententiæsubs­
cribunt, et Gonet in tract, de Sacramentis
disp. 2, art. 4. num. 43, ubi partem tue­
tur affirmativam.
Sicut autem supra diximus sacrificium Notis,
dici proprie, et improprie ; sic etiam con­
tingit in sacerdotio. Nam ample, et impro­
prie loquendo sacerdos dici potest, qni
offert Deo sacrificium improprium, nempe
actus internos, aut externos virtutum,
absque ulla tamen rei oblatæ immutatione.
Unde omnes cultores Dei possunt in hoc
sensu sacerdotes appellari, juxta illud 1, 1 Pé­
Petri : 2. Et ipsi tanquam lapides vivi super tri i.
xdificamini domus spiritualis, sacerdotium
sanctum, offerre spirituales hostias, acceplabiles. Et rursus : Eos autem genus electum,
regale sacerdotium, gens sancta. Et Apo- Apia·
calyp. 5 : Fecisti nos Deo regnum, et sacer­ iyp 5.
dotes. Sed proprie, et rigorose loquendo
ille tantum proprie dicitur sacerdos, qui
habet legitimam potestatem offerendi sacri­
ficium proprie dictum, nempe rem exter­
nam cum mutatione ipsius ad cultum Dei,
ut supra explicuimus. In quo sensu Justi­ hi»·
nus in dialogo cum Tryphone dixit : Deum EIJ.
non accipere sacrificium, nisi a sacerdote,
Est namque praecipuus sacerdotii actus
offerre sacrificium, et adeo essentialis, ut
absque

ulwjue ordine ad illum nequeat sacerdotii
ratio consistere, ul salis efficaciter eolligiiur ex verbis Apostoli supra relatis : Omntj Pontifex constituitur, ul offerat dona, rt
sacrif ia pro ] ccalis. Et paulo ante dixe­
rat : A'i.rrw habrnt sacerdotes pro suis
deliciis prius hostias offerre, dtinde pro
deliciis populi. Sed consequenter, et connexive ad puedictum actum, qui, ut
diximus, præcipuiis est, imponat sacerdoD.Tuo tium alia munia, quæ indicat D. Thom.
in præ. ar. 1. Nam ad sacerdotem pertinet
oraro t ro populo. Unde in Levitico sape
legimus : Itbgabil pro eo sacerdos, el dimit­
titur ei : el sin;· iter : Orabit pro ea sacer­
dos, d mundabitur. Pertinet etiam esse
doctorem populi in ordine ad legem, et r-a,
quæ Dei sunt, juxta illud Malach. 2 :
Labia sacerdotis custodiunt scientiam, cl
itmi· h:gem requirent ex ore ejus. Et Aggffii 2 :
Interroga sacerdotem legem. Quare conse
quenter etiam pertinet judicare de his, quæ
ad cultam Dei aliquomodo pertinent,
juxta illud Deuteron. 17 : Jenicx ad sacer­
dotes Levitici generis^l quaeres ab eis : qui
judicabunt libi judicii veritatem. El facies,
quodeumque dixerint, qui praesunt loco,
quem elegerit Dominus, et docuerint te juxta
legem ejus : sequerisque sententias eorum- :
nec declinabis nec ad dexteram, nec ad
sinistram. Denique ut alia omittamus (quæ
in præmissa revocari queunt), perdnet ad
sacerdotem curam habere de ovibus ad
instar boni pastoris, et invigilare super
gregem, seque, et omnia sua exponere
pro salute plebis, cui præest, juxta illud
hii.io. joan. |β ; Dgo sum -pastor bonus. Bonus
paslor animam suam dat pro ovibus suis.
Ex his facile constat, quid significetur
ώ. nomine sacerdotis vere, et proprie dicti.
Et investigat dubium, an Christus fuerit
sacerdos hujusmodi. Rursus cum in Christo
sint duæ naturæ, divina scilicet, et hu­
mana; videndum est, secundum quam
earum, an etiam secundum utramque fuerit
sacerdos. Denique euhi esse sacerdotem
sit aliquis effectus formalis, qui proinde
a forma aliqua provenire debeat ; explicare
oportet, per quam formam Christus consti­
tuatur1 in esse sacerdotis. Quæ omnia utporte valde connexa sub titulo hujus dubii
compreben ;imus. Sed eisdem majoris cla­
ritatis gratia suo ordine· sigillatim respon­
dere curabimus.

§Π·
Expeditur prior, el principalior dubii
difficultas.

"

Dicendum est primo Christum fuisse Prima
vere, et proprie sacerdotem. Hæc conclu- C£^ia“
sio est de fide, ut ex immediate dicendis
constabit. Unde sic docent omnes Theo­
logi, quos proinde superfluum est recen­
sere. Videmtur tamen D. Thom. in præs. D.Thom.
art. 1, ubi Cajetan. Melina, Alvarez, Syl­
vius, et Cabrera, Arac.xo dub. 3. Gonet
disp. 22, dub. 3. Suarez disp. 46, sec*. 1.
Vasquez disp. 83. Lorca disp. 82, el alii
communiter. Probator primo ex manifes- FdbAit:s Scriptune testimoniis; nam Apostol. ad 3™ea"^
Hebræ. 4, ait : /labemus Pontificem, qui ri ta le.
penel ravit catos Jesutn Filium Dei. Omnis A® ,
autem Pontifex est sacerdos. Deinde idem
Apostolus in eadem epist. totus est in
explicando a cap. 5 conditiones veri sacer­
dotis, unde ibi praemittit : Omnis Pontifex
ex hominibus assumptus pro hominibus cons­
tituitur in his, quæ sunt ad Deum, ul offerat
hostias, el sacrificia pro peccatis. Deinde
cap. 9, [lura tradit de sacerdotio, atque
sacrificio Christi, et concludit : Christus
assistens Pontifex futurorum bonorum peram­
plius, cl perfectius tabernaculum non manufaclum, id est, non h ujus creationis, nec per
sanguinem hircorum, aut vitulorum introivit
semel in sancta, æterna redemptione inventa.
Quæ vel vana sunt (quod dici nequii), vel
probant Christum fuisse vere sacerdotem.
Quare in Ps. 109, absolute, et antonomas- p$. uw.
tice ad Christum dicitur : Tu es sacerdos
in xternum secundum ordinem Mclchisedech.
Quem locum explicat in hoc sensu Apos­
tolus cap. 5 cit. magis expendens Christi
sacerdotium his verbis : Nec quisquam
sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo
tanquam Aaron. Sic ct Christus non semetipsum clarificavil, sed qui locutus est ad eum :
Filius meus es tu, ego hodie genui te. Quemad­
modum et in alio loco dicit : Tu es sacerdos
in xlernum secundum ordinem Mclchisedech.
Qui in diebus carnis suæ preces, supplicatio­
nesque ad eum, qui possit illum salvum facere
a morte, cum clamore valido, et lacrymis
offerens, exauditus est pro sua reverentia.
Unde hanc veritatem evidenter supponit
Concilium Trident, sess. 22,cap. 1, ubi ait: Coneil.
Quoniam sub priori Testamento, teste Apostolo Tri<,ei:t·
Paulo, propter Levitici sacerdotii imbecillilatem consummatio non erat; oportuit, Deo
Patre misericordiarum da ordinante, sacer-

328

DE I INCARNATION E.

dotem alium secundum ordinem Melchisedech
surgere, Dominum nostrum Jesum Christum,
qui posset omnes, quotquot sanctificandi es­
sent, consummare, et ad perfectum adducere.
Si igitur Deus, et Dominus noster el si semel
se ipsum inara crucis, morte intercedente, Dei
Patri oblaturus erat, ut xlernam illi redemp­
tionem operaretur, etc. Et simili modo lo­
D. Au­ quuntur communiter Patres : ex quibus D.
gustin.
August in Ps. 132 ait : Quis est sacerdos,
nisi unus sacerdos, qui introivit in Sancta
Sanctorum? Quis est sacerdos, nisi qui fuit
victima, et sacerdos? Quis, nisi ille, qui cum
in mundo non inveniret mundum, quod offer­
ret, seipsum obtulit. Et cum eadem conso­
Tertul­ nantia loquuntur Tertullianus lib. 4, con­
lianus.
D. Epi- tra Marc. cap. 9. D. Epiphaniusbæres. 55.
pbinins.
D. Irenaeus lib. 4, contra hæres. cap.
IlD. IraI
x 32.
neas. D. Cyprianus lib. 2, epist. 3. D Fulgen­
C. Cy­ tius lib. I, adTrasimund. cap. 2. D. Chryprianus.
D. Ful­ sost. D. Cyrillus, D. Thom. et Rupertusad
gentius. illud Joan. 17 : Pro eis ego sanctifico me ip­
Alii.
sum, et alii, quos prolixum foret referre.
Ratio
5. Secundo probatur ratione D. Thom.
funda­
mentalis in præs. art. 1, quæ suppositis fidei prin­
ex D. cipiis statim insinuandis rem evidenter
Thom.
demonstrat, et potest ad hanc formam re­
duci : nam sacerdos vere, et proprie dic­
tus non est aliud, quam persona publica
authoritate consecrata, ut sit mediator
inter Deum, et populum, fundendo preces
ad Deum, et offerendo dona, et sacrificia
pro peccatis multitudinis : sed omnes hu­
jusmodi conditiones Christo conveniunt
vere, et proprie : ergo Christus vere, et
proprie fuit sacerdos. Major constat ex his,
quæ juxta doctrinam Apostoii præmisimus
num. 3. Minor autem ostenditur quoad
singulas partes : nam in primis Christus
fuit persona consecrata publica authori­
tate, Dei scilicet supremi omnium prin­
cipis, qui in id destinavit Christum, ut
interveniret pro multitudine lotius generis
humani ; quandoquidem decrevit Chris­
tum fore in remedium peccati, ut constat
ex late dictis disp. 2, dub. 1, cum sequen­
tibus. Deinde Christus ad id unctus, et
consecratus est oleo non solum gratiæ ac­
cidentalis sanctificantis, sed etiam Deita­
tis ipsius, ut ostendimus disp. 12, dub. 1.
Præterea fuit mediator inter Deum, et
ad Th homines juxta illud Apostoli 1, Timoth.
moth. 2
J’ 2 : Unus est mediator Dei, et hominum homo
Jesus Christus. Deinde obtulit pro homi­
nibus dona, et sacrificia, nempe seipsum
in ara crucis, et proprias preces, lacrymas, et sanguinem : unde ipse dicebat

Joan. 17 : Pro eis ego sanctifico me ipsum. Jom.IT.
Et Apost. ad Ephos. 5, ait : Christus di- m
lex it nos, et tradidit seme tipsum pro nobis^i^·5·
oblationem, et hostiam in odorem suavitatis.
Et Petrus in 1, cap. 3, ait : Christus se· iPetria
mei pro peccatis nostris mortuus est justus pro
injustis ut nos offerret Deo, morti ficatus quidem
carne, vivificatus autem spiritu. Præterea
per hujusmodi sui oblationem consecutus
est nobis remissionem peccatorum , et
cuncta bona, quæ hominibus conferuntur,
juxta illud Apost. ad Hebræ. 9 : Sanguis Ad
Christi, qui per Spiritum sanctum seipsum Utbr·9■
obtulit immaculatum Deo, emundabit cons­
cientiam nostram ab operibus mortuis ad ser­
viendum Deo viventi. Et Petrus in 2, cap. 2Petri 1.
1, inquit : Gratia vobis, el pax adimplea­
tur in cognitione Dei, et Jesu Chrisli Domini
nostri : quomodo omnia nobis divinæ virtutis
sux, quæ ad vitam el pietatem donata sunt,
per cognitionem ejus, qui vocavit nos propria
gloria, et virtute : per quem maxima, et pre­
tiosa nobis promissa donavit, ut per hxc ef­
ficiamini divinæ consortes naturæ. Omnes
igitur conditiones pro vero sacerdotio requisitæ concurrunt in Christo Domino.
G. Est vero hæc assertio nostra adeo Objacerta inter Christianos, ut neminem referre üa'
possimus vel hæreticum, qui illam abso­
lute neget. Potest tamen contra illam op­
poni primo : quia praecipuus actus sacer­
dotis est offerre sacrificium : sed Christus
non legitur obtulisse sacrificium : ergo
Christus non fuit sacerdos. Explicatur am­
plius vis hujus objectionis : quoniam si
Christus obtulisset aliquid in sacrificium,
maxime se ipsum morientem in cruce :
sed Christus in ordine ad se morientem
nullo modo habuit rationem sacerdotis :
ergo sacerdos non fuit. Probatur minor :
quia de conceptu sacerdotis est hostiam
occidere : sed Christus seipsum non occi­
dit in cruce : neque enim ulla ratione po­
test dici homicida, aut sui interfector :
ergo Christus nullo modo exercuit munus
sacerdotis in ordine ad seipsum morientem
in cruce. Nec satisfacit responsio, quam R45?M.
huic difficultati adhibet D. Thom. in præs. sio.
art. 2, ad 1, his verbis : Dicendum quodO:^"
Christus non se occidit, sed seipsum volun- gnitit.
tarie morti exposuit, secundum illud Isaix
53 : Oblatus est, quia ipse voluit : et ideo
dicitur seipsum obtulisse. Nam contra hoc
est, quod martyres sæpe se offerunt volun­
tarie. morti se exponendo : et nihilominus
martyres ita se gerentes non comparantur
i ut sacerdotes, nec illorum mors habet ra­
tionem

DISP. XXXI, DUB. 1.
tionem sacrificii : ergo ut mors Christi ha­
buerit rationem sacrificii, et Christus exer­
cuerit munus sacerdotis in ordine ad illud,
minimo sufficit, quod se obtulerit, et seip­
sum voluntario morti exposuerit.
Confirmatur : nam mors Chrisli non
fuit verum sacrificium : ergo nec Christus
habuit officium sacerdotis in ordine ad se
morientem in cruce. Probatur antecedens :
quia ad verum sacrificium requiritur tem­
plum, et altare, non minus quam sacer­
dos : sicut enim quia sacrificium est oblatio
publica, requirit ministrum ad id publica
authoritate consecratum ; sic exposcit lo­
cum, et silum dicatum, ac publicum, cujusmodi est templum, et altare : sed mors
Christi non contingit in templo, et altari :
ergo mors Christi non fuit verum sacrifi­
cium.
toni· Ad objectionem negamus minorem :
tv
à*· constat enim ex testimoniis num. præced.
to. relatis, quod Christus obtulerit sacrificium,
nempe seipsum morientem in cruce pro
generis humani salute. Unde ipse simul
fuit sacerdos, et hostia, ut luculenter tra­
îna. dit D. Thom. art. 2, his verbis : Indiget
igitur homo sacrificio (cujus conceptum im­
mediate præmiserat), propter tria. Uno qui­
dem modo ad remissionem peccati, per quod
a I)eo avertitur : et ideo Apostolus dicit ad
Hebrx. 5, quod ad sacerdotem pertinet, ut
offerat dona, et sacrificia pro peccatis. Secundo
ut homo in statu gratiæ conservetur, semper
Deo inhærens : in quo ejus pax, et salus con­
sistit. Unde et in veteri lege immolabatur hos­
tia pacifica pre offerentium, salute, ut habetur
Levit. 3. Tertio ad hoc, quod spiritus hominis
perfecte Deo uniatur : quod maxime erit in
gloria. Unde et in veteri lege offerebatur holo­
caustum, quasi totum incensum, ut dicitur
Levit. 1. Hæc autem per humanitatem Christi
nobis provenerunt. Nam primo quidem nostra
peccata deleta sunt, secundum illud ad Horn, i :
Traditus est propter delicta nostra. Secundo
nw gratiam salvantem per ipsum accepimus,
secundum illud ad Ilebræ. 5 : Factus est omni­
bus obtemperantibus sibi causa salutis ælernæ.
Tertio per ipsum perfectionem gloriæ adepti
sumus, secundum illud ad Ilebræ. 10 : Habe­
mus fiduciam per sanguinem ejus, in introi­
tum Sanctorum, scilicet in gloriam cælestem.
Et ipse Christus in quantum homo non solum
fuit sacerdos, sed etiam hostia perfecta, simul
aistens hostia pro peccato, et hostia pacifica,
it holocaustum. Ex quibus ad difficultatis
explicationem respondetur negando mino­
rem. Cujus probatio non urget : quia

329

licet Christus non possit dici sui homicida
vel interfector, ad hoc enim requiritur
inflictio vulneris, vel applicatio veneni, aut
quid simile, ex quibus sequatur mors;
nihilominus se obtulit illo modo, qui ad
sacrificium ex parte tam offerentis, quam
rei oblatæ requiritur. In quo sensu (statim
magis explicando), optima est responsio
D, Thom. inter objiciendum data. Ubi
enim idem est sacerdos, et hostia; non
oportet, quod sacerdos directe hostiam oc­
cidat; sed sufficit, quod seipsum voluntarie
morti subjiciat ab alio infligendæ : prædicto
namque modo se vere offert, et consecrat,
ut contigit in Christo.
7. Ad cujus majorem intelligentiam pro­ Elaeiponenda est doctrina, quam tradit D. datar
­
Thom. infra quæst. 47, art. 1, ubi inquirit: respon
sio ex
An Christus fuerit ab alio occisus, an a se D.Thom.
ipso ? Ad quam respondet : Dicendum, quod
aliquid potest esse causa alicujus effectus du­
pliciter. Uno modo directe ad illud agendo.
El hoc modo persecutores Chrisli eum occide­
runt: quia sufficientem causam mortis ei in­
tulerunt cum intentione occidendi ipsum, et
effectu subséquente : quia scilicet ex illa causa
est mors subsecuta. Alio modo dicitur aliquis
causa alicujus indirecte, scilicet qua non im­
pedit, cum impedire possit : sicut si dicatur
aliquis alium perfundere, quia non clausit
fenestram, per quam imber ingreditur. Et
hoc modo ipse Chrilus fuit causa suæ passio­
nis, el mortis : poterat enim suam passionem,
el mortem impedire. Primo quidem suos ad­
versarios reprimendo, ut eum aut non vellent,
aut non possent interficere. Secundo, quia spi­
ritus ejus habebat potestatem conservandi na­
turam carnis suæ, ne a quocumque lesivo in­
flicto opprimeretur. Quod quidem habuitanima
Chrisli, quia erat Verbo Dei conjuncta in uni­
tale personæ, ut August, dicit in 1 de Trinit.
Quia ergo anima Christi non repulit a proprio
corpore nocumentum illatum, sed voluit, quod
natura corporalis illi nocumento succumberet,
dicitur suam animam posuisse, vel voluntarie
mortuus. Et his ultimis verbis explicat,
quod Christus dixit Joan. 10 : Nemo tollit
animam meam a me, sed ego pono eam.
Eandem doctrinam magis illustrat in resp.
ad 2. ubi ait : Dicendum, quod ut Christus
ostenderet, quod passio illata per violentiam
ejus animam non eripiebat, naturam corpo­
ralem in sua fortitudine conservavit, ut etiam
in extremis positus voce magna clamaret :
quod inter alia miracula mortis ejus conputatur. Unde dicitur Mare. 5 : Videns autem Cen­
turio, qui ex adverso stabat, quia sic clamans

» : ··..

330

*·

DE INCARNATIONE,

expirasse!, ait : i>rr hic Filius Dei erat. Fuit
etiam mirabile in Chris i morte. quod velocius
fuerit mormu: altis. qui su.ii/i
afficirbuntttr. Un· ■’·· rftcilur Jwn, 19 : quod eorum,
qui cum Christo crucifixi sunt, fregerunt
crura, ui cito morerentur : ad Jesum autem
cum vcnixrnt.Hi viderunt eum jam mortuum,
non fregerunt ejus ci ura, e; Marci 15 dicitur
quod Piletui mit· C-dur, si jam obiisset. Sicut
enim ejus voluntate, n dura eirpcralis eonser~
vainest in $uo vigore usque ad extremum :sic
etiam quando voluit. subito cessit nocumento
illnlo. Hae omm.t Angelicus Ductor, in
quibus coiilin-ntur propo-itiones omnino
observai, d.e m hac materia.
Principia
Prima. Jadeems persecutores Christi fuisse
no law.
veros ejus homicidas^ ipsumque directe in­
terfecisse : quiaintulerunl vulnera, et alia
nocumenta ex intentione illum occidendi,
ex quibus posset, et deberet naturaliter
subsequi ejus mors, i tde facio subsequuta
fuit . Secunda. Christum animam suam vere
posuisse, et in suam mortem saltem indi­
recte influxisse : tum quia potuit non pati
nocumenta illata ab inimicis, sed ea facile
declinare. Tum et præcipue, quia adhuc
ex suppositione passionis, et vulnerum
posset ejus anima se in corpore conser­
vare, ut optimis signis, et argumentis ah
effectu declarat D. Thom. quare ex libera
ejus electione fuit, quod suppositis etiam
vulneribus, et camis mortis naturalibus,
separata fuerit a corpore : in qua separa­
tione consistit mors in facto esse. Tertia,
quod hoc non obstante Christus non est
dicendus sui homicida, vel interfector :
quia talis non dicitur qui miraculoso
modo potest vitam conservare, licet illam
non conservet, præsertim ubi occurrit con­
silium, aut præceptum illam non conser­
vandi, ut concurrisse in Christo diximus
disp. 27, dub. 4 et 7, sed talis vocatur, qui
infligit vulnus, vel adhibet aliam causam,
ex qua naturaliter mors sequatur, ut se
habuerunt Judæi persequentes Christum.
Quarta. Judæos graviter peccasse, el gravem
injuriam Christointulisse ; quamvis hic non
simpliciter invitus .mortuus fuerit, et nul­
lus patiatur injus-tum, volens juxta vulgare
proloquium, I olenti non fit injuria. Nam
anima Christi invita fuit, cum separata est
a corpore per mortem : invita quidem quan­
tum ad voluntatem. Pt appetitum natura­
lem, ratione cujus injuriam passa fuit ab
inimicis Christi, inducentibus de se natu­
ralem moriendi necessitatem : non invita
vero, sed volens quantum ad voluntatem

deliberatam, secundum, quam, cum posset
post inflictionem vulnerum, sive naturalem necessitatem moriendi manere in cor­
pore, voluit tamen ab eo discedere : quo
pacto non magis sustinuit injuriam, quain
ille, qui volens egreditur a propria domo,
ut egregie sign ficavit D. Thom. in resp,
ad 3, his verbis : bic-ndtim, quad Christus
simul et violentiam passus esi, ul moreretur :
et tamen voluntarie mortuus fuit : quia vio­
lentia corpori ejus illata esi. qu-τ tamen lan­
ium corpori ejus pr.waluil quantum ipse roluit.
■'■·■·
8. Ex qua doctrina constat, quam legi- Aes­
tima sit responsio adhibita ex eodem S.
Doctore loco supra citato : loquitur enim
non de quacumque oblatione, sed de illa,
quæ influxit in mortem Christi saltem in­
directe : ut vere fuit illa, qua Christus,
cum posset nocumentis sibi illatis resistere
non moriendo, voluit mori, et ponere ani­
mam suam per. separationem a corpore.
Quod salis fuit, ut esset proprissime sacer­
dos se immolans tanquam veram hostiato,
sive tanquam rem oblatam cum intrinseca
sui mutatione. Et tamen non fuit sui ho­
micida, ut intendebat objectio, obea, quæ
proxime diximus. Constat etiam nihil va­
lere impugnationem prædictæ responsionis,
quæ ab exemplo martyrum desumitur.
Adest namque duplex, ct satis nota dispa­
riles. Nam in primis licet Martyres se quad* Nou.
doque obtulerint paêsioni, et morti, nihi­
lominus in illam nullo modo (saltem per
se loquendo'· influxerunt, nec potuerunt:
quia suppositis vulneribus, aut causis in­
ducentibus naturalem moriendi necessita­
tem, eidem necessario, sive abque alia vo­
luntate cedebant; quare proprie loquendo
non ponebant animam suam; sed illam
carnifices tollebant ab eis. Christus autem
non solum voluntarie se obtulit inimicis;
sed etiam post illata ab eisdem lethalia
vulnera mortem voluntarie admisit, et in­
directe causavit : quia ejus anima virtute
Verbi, cui erat unita, potuit simpliciter
inflictis vulneribus, et contra naturalem, ct
violentam eorum vim, ac exigentiam, se
in suo corpore conservare : unde quod eis­
dem cesserit, et separata fuerit, fuit eidem
voluntarium. In quo sensu nemo sustulit
animam n Christo, sed ipse illam pro ho­
minibus posuit, et se immolavit, ut optime
i docuit D. Thom. loco cit. in resp. ad 1,
illis verbis : Cum dicitur, Nemo tollit ani­
mam meam a me, inlelligitur me invito : quod
I enim aliquis ab invito aufert, qui resistere non
potest,

polrsl, illud dicitur tolli. Et ideo inore fuit
Christo libera, non solum in voluntaria
ablatione, qua so exposuit vulheribus, sed
etiam post vulnera illata, juxta doctrinam,
quam supra tradidimus disp. 28, dub. 2, a
itum. 20. Ob hanc itaque differentiam martyres non se habuerunt ut sacerdotes in
passione; quia seipsos proprie, et proxime
non immolaverunt : sed Christus fuit vere
sacerdos in ordine ad seipsum sicut ad hos­
tiam; quia se proprie, et immediate im­
molavit concurrendo modo explicato ad sui
immutationem, et mortem. Deinde et est
notior adhuc disparitas), ad munus sacer­
dotis, et actum sacrificandi requiritur per­
sona, quæ ad id consecrata sit publica
authoritate, ut supra observavimus. Mar­
tyres autem non fuerunt personæ dedicatæ
publica authoritate ad sacrificandum, nec
ad actum martyrii : unde nec illorum pas­
sio. et moro habuit rationem sacrificii ; nec
ipsi in ordine ad eam se habuerunt ut sa­
cerdotes. Sed Christus fuit persona conse­
crata publica, et divina authoritate ad se
offerendum pro hominibus : atque in hunc
finem incarnatus est juxta superius dicta
disp. 2, dub. 1. Quare mors ejus habuit
rationem sacrificii, quod ipse obtulit ut
verus sacerdos. An autem sicut passio mar­
tyrum fuit præcise martyrium, et non sa­
crificium; sic c converso passio Christi
fuerit præcise sacrificium, et non marty­
rium, quæstio est in præsenti non referens.
Videantur tamen Arauxo illam versans in
hacquæst. dub. 4, ubi tuetur partim affir­
mativam, quam insinuasse, aut supposuisse
Ht», viletur D. Thom. 2, 2, quæst. 124, art. 1,
ad 1. illis verbis : Sicut in pueris baptizatis
per gratiam baplismalem meritum Christi
operatur ad gloriam oblinendam ; ita cl in
occisis propter Christum meritum martyrii
(id est passionis) Christi operatur ad pal­
mam martyrii consequendam. Et profecto
actus martyrii aliqua perfectio est, quæ
nullam videtur habuisse repugnantiam cum
dignitate, et statu Christi mortem pro jus­
titia subeuntis. Recolantur, quæ diximus
tract. 9, disp. 2, dub. 2. § 1.
Wk
Ad confirmationem num. 6, propositam
respondemus negando antecedens. Ad cu­
jus probationem neganda est minor : nam
sicut Christus fuit non solum sacordos,
sed etiam hustia, sive sacrificium ; sic
etiam fuit templum, et altare : templum
quidem, nam in eo specialissine habitavit
Deus ; altare vero, quia in eo fusus est
sanguis, quo ipse aspersus fuit : quare

sicut templum, et altare sunt loca, in qui­
bus spf-Ha'iter colitur Deus; sic etiam
Chnstus dicitur saltem metaphorice tem­
plum, et altare Dei ; quia in illo exhibitus
Deo fuit cultus omnium excellentissimus.
Et sic plane significarunt P. N. Cyril.us D. Cylib. 9, de adoratione, D. Hieronymus in I ilu<.
I). H<e
cap. I. M chtea·, ct alii. Idque significavit roujro.
Apostolus ad Hebræ. 9, illis verbis : Chris- Ad
j tus autem assistens Pontifex futurorum bo­ Hebr. 9.
norum per amplius, cl ] erfeclius tabernacu­
lum non manufaclum, id est, non hujus
creationis etc. nam per tabernaculum, aut
locum sacrificii significari ipsum Chris:um,
sive ejus humanitatem docent D. Chrysostin Theodoretus, Theop hylae tus, Occu- Patres.
menius, Primasius, llaymo, Gagnæius, et
! alii, quos refert, et sequitur Ludovicus
Tena ad prædictum locum difficult. 10, Tena.
sect. 1. Et pro eorum sententia stant verba
ipsius Christi Joan 2 : Solvite templum hoc : Joan.2.
quia ut notat Evangelista : Ille autem di­
cebat de templo corporis sui Unde D. Am- D. Ambros. in Ps. 47, hæc optima profert : Vere taos.
templum Dei corpus est Christi, in quo nos­
trorum est purificatio peccatorum. Vere tem­
plum Dei est caro illa, in qua nullum peccati
potuit esse contagium : sed ipsa pro delictis
mundi totius fuit sacrificium. Vere templum
Dei caro illa, in qua Dei imago fulgebat, el
corporaliter plenitudo divinitatis habitabit.
Addendum tamen est facile assignari pro
prædicto tabernaculo templum, et altare
cum non inferiori proprietate : nam altare
fuit crux, in qua Christus immolatus est,
quam propterea Concilium Tridentinum ConciL
sess. 22, cap. 1, aram appellat : templum Trident.
vero fuit universus mundus. Sicut eu m
illud sacrificium oblatum fuit pro omnibus,
sic decuit, quod offerretur iu loco univer­
salissimo. Quare Christus non est immo­
latus in aliquo templo, vel domo ; sed
passus fuit extra portam civitatis in monte
cunctis exposito, et omnibus manifesto.
9. Opponitur secundo : nam Christus Alia
non traxit originem carnis ex sacerdotibus objcftio·
veteris legis : ergo vere non fuit sacerdos.
Antecedens probatur ex Apostolo ad He- Ad Hebræ. 7, ubi ait : Manifestum esi, quod ex bra 7.
Juda ortus sit Dominus noster, ex qua tribu
de sacerdotibus nihil Moyses loculus csl.
Consequentia vero probatur : nam illa,
quæ fuerunt in Veteri Testamento representabant Christum, juxta illud ejusdem
Apostoli ad Coloss. 2 : Qua sunt umbra Ad Co­
futurorum, corpus autem Christi ; ergo si loss. 2.
Christus fuisset verus sacerdos, præligu-

332

ί
>

;

DE INCARNATIONE.

ratus fuisset in sacerdotibus veteris legis,
existens, uxorem habuerit de stirpe Aaron.
atque ideo deberet ex tribu sacerdotali pro­
Vel sicut August. dicit lib. 23 contra Faus­
cedere : si ergo ab illa non traxit originem,
tum, si Joachim pater Mariæ de stirpe Aaron
fuit (ul Faustus hæreticus per quasdam scrip­
Confir- sequitur, quod sacerdos non fuerit. Con­
E1Ü4>. firmatur : quia in veteri lege non fuit idem
turas apocryphas asserebat), credendum est,
legislator, et sacerdos; sed unam ex his quod mater Joachim fuerit de stirpe David,
dignitatibus habuit Moyses, et aliam Aa­
vel etiam uxor ejus : ita ut per aliquem mo­
ron : ergo pariter in lege gratiæ, quam dum Alariam dicamus fuisse de stirpe David.
vetus lex præfigurabat, debuerunt dividi
Qua doctrina supposita, cessat penitus
hujusmodi dignitates : sed Christus fuit objectio : negandum namque est, quod
lator legis gratiæ : ergo Christus non fuit Christus per aliquem modum non traxe­
sacerdos.
rit originem ex tribu sacerdotali. Nec op­
lectio
objectionem respondetur omittendo positum probatur ex Apostolo : solum
’ (pro qualitate materiæ), antecedens, et enim affirmat Christum ortum esse ex
negando consequentiam. Tum quia ut sa­ Juda, ex qua tribu non erant sacerdotes:
cerdotium Christi fuerit veritas præfigu- sed minime negat, quod ortum secundum
rata in umbra veteris legis, opus non fuit aliquem modum etiam non duxerit ex
Christum procedere a sacerdotibus illius
Levi : utrumque enim optime fieri potuit,
legis secundum carnis originem : certum
ut diversimode explicant Patres allegati a
namque est plurima in veteri lege repræD. Thoma. Quibus addimus D. Hilarium d.Hii>el
sentasse Christum, e quibus ipse non duxit can. 1, in Matth. D. Ambros. lib. 3, in rias
ifii.
ortum. Tum etiam, quia ut optime præ- Lucam, Andream Cretensem in Encomio
.Thom. dictæ objectioni respoûdet D. Thom. in
Virginis, D. Epiphanium lib. 3, in hæresi
Antidicomarianorum, Euthymium, et Bepræs. art. 1, ad 2 : Sicut Damascenus dicit
in 3 lib. quod in omnibus est simile, idem
dam, aliosque communiter in cap. 1.
utique erit, et non extraneum. Quia igitur Lucie, Julianum Pomerium lib. 3 contra
sacerdotium veleris legis erat figura sacer­
Judaeos, et Abulensem 1. Matth. quæst.
dotii Chrisli: noluit Christus nasci de stirpe
28, ubi ait : Mulli dicunt, quod Anna ma­
ter Virginis fuit ex tribu Levi : et istud ma­
figuralium sacerdotum : ut ostenderetur non
esse omnino idem sacerdotium; sed differre gis tenetur.
Confirmationem optime diluit D. Thom. Soîaüo
verum a figurali. Circa quam responsionem
coofirest observandum, quod S. Doctor non ne­ in præs art. 1 ad 3, his verbis, Dicendum: Diateais
gat absolute Christum stirpem duxisse ex quod sicut supra dictum est quæst. 8, art. 4. ex D.
alii homines parliculalim habent quasdam Then.
tribu sacerdotali : sed loquitur omittendo,
aut permittendo prædictam suppositionem gratias: sed Christus tanquam omnium ca­
(sicut et nos fecimus), ut independenter put habet perfectionem omnium gratiarum.
Et ideo quantum ad alios pertinet, alius est
ab hac difficultate, et a veritate antece­
legislator, et alius sacerdos, et alius rex. Sed
dentis salvet Christum fuisse verum sa­
hæc omnia concurrunt in Christo tanquam
cerdotem, ut ipse optima ratione probat.
Sed absolute tenendum est Christum ali­ in fonte omnium gratiarum. Unde dicitur
qua ratione processisse ex tribu Levi, ad Isaiæ 33 ; Dominus judex noster, Dominus le­
quam pertinebant sacerdotes. Et sic resolvit gifer noster, Dominus rex noster, ipse veniet
idem. B. Doctor, ubi rem hanc ex proposito verel salvabit nos. Unde obiter refelluntur
sat infra quæst. 31, art. 2, ad 2, ubi ait ;
sectarii hujus temporis asserentes Christum
bicendum, quod huic objectioni Gregorius datum quidem fuisse in redemptorem, et
Nazianz. respondet dicens, quod hoc nutu sacerdotem, non autem legislatorem : nam
superno contigit, ut regium genus sacerdo- I Joan. 1 dicitur : Lex per Moysem data est,
tali stirpi jungeretur, ut Christus, qui rex gralia el verilas per Jesum Christum facia
est, el sacerdos, ab utrisque nasceretur se­ est. Refelluntur, inquam, ex testimonio Isaiæ Rejiducundum carnem. Unde et Aaron, qui fuit proxime relato, cui omnino consonant alia,
primus sacerdos secundum legem, duxit ex ut Matth. 28 : Docentes servare omnia, quæ- MîxS.
tribu Juda Elisabeth filiam Aminadab. Sic er­ , cumque mandavi vobis. Inter quæ sunt ali­
go fieri potuit, quod paler Elisabeth aliquam qua, etnova mandata, utillud apud Joan. 3: Ici», ί.
uxorem habuerit de stirpe David : ratione Nisi quis renatus fuerit ex aqua, el Spirilu
cujus B. Virgo Maria, qux fuit de stirpe Da­ I sancto, non polest introire in regnum Dei.
vid, esset Elisabeth cognata. Vel potius e con­ Quocirca hæc veritas diffinita est in Concil. CmcL
verso, quod pater B Marix, de stirpe David I Trident, seas. 6, can. 21. Nec motivum
haereticorum

SS

DISP. XXXI, DÜB, L
hrereticorum aliquid valet : discrimen
enim inter Moysem, et Christum ab Evan­
gelista assignatum non consistit in eo,
quod Christus non statuerit legem aliquam;
sed in eo, quod illo promulgavit præcise
legem ; Christus vero dedit legem, et meruit
nobis gratiam, qua legem observemus :
unde quia lex vetus tantum præcipiebat, re­
tinet nomen legis ; nova autem vocatur gra­
tia, quia nos adjuvat, et gratiam continet,
ut ex professo declarat D. August, toto lib.
de Spiritu, et littera.

§ HL
Resolutio dubii quoad secundam partem.

10. Dicendum est secundo naturam,
secundum quam Christus habuit esse
sacerdotem, sive esse principium opera­
tionum sacerdotalium, quæque illi fuit ra­
tio, aut principium quo eliciendi tales ope­
rationes, non fuisse naturam divinam, nec
utramque naturam, divinam scilicet, et
humanam in recto; sed fuisse solam hu­
manitatem in recto, connolando tamen
divinitatem ut principium valorandi infi­
nite tales actiones. Conclusionem sic ex­
plicatam defendunt communiter Theologi
contra haereticos hujus temporis, Videan­
Mbr- tur Bellarminus, lib. 5 de Christo media­
em>.
tore cap. 3. Sylvius in præs. art. 1. KelSthiss.
lisonus dub. 2. Suarez disp. 46, sect. 2,
Saei concL 21 Aversa, quæst. 22, sect. 2. Vaskrsa quez disp. 83, cap. 3, qui pro eadem sententia refert D. Thom. D. Bonaventuram,
‘B. Albertum, Durandum, Paludanum,
Gabrielem, Richardum, et Cajetanum,
quatenus affirmant Christum esse mediato­
rem, ut hominem, sive secundum natu­
ram humanam, ly ut et secundum specificative sumpto, et determinante naturam,
a qua elicitur operatio mediatoris. Quæ
Vasquii illatio illegitima non videtur :
quoniam munus sacerdotis coincidit cum
munere mediatoris, et debet convenire
supposito secundum eandem formam, ut
facile constat ex his; quæ prænotavimus
num. 3. Sed quod ad Angelicum Doctorem
spectat; non indigemus his consequentiis :
nam directe et expresse docet assertionem
nostram in sensu a nobis proposito, art. 3
ad 1, ubi ait : Dicendum, quod licet Christus
non fuerit sacerdos, secundum quod Deus, sed
secundum quod homo : unus tamen, et idem
fuit sacerdos, et Deus. Unde in Synodo Ephesina legitur : Si quis Pontificem dicit, el Aposrecdus».

333

tolum nostrum fleri non ipsum ex Deo Ver­
bum, quando factum est caro, et secundum
nos homo ; sed tanquam alterum prater eum
seorsum hominem ex muliere, anathema sit.
Et ideo in quantum ejus humanitas operaba­
tur in virtute divinitatis, illud sacrificium
erat efficacissimum ad delenda peccata. Qui­
bus adjungenda est regula ab eodem S.
Doctore proposita supra quæst. 16, art. 4,
ubi statuit : Quod convenit Christo secun­
dum humanam naturam, dicitur de illo cum
hac reduplicatione, secundum quod homo.
Ex quibus concluditur ipsum plane sen­
sisse Christum fuisse sacerdotem non se­
cundum naturam divinam, sed secundum
humanam modo in assertione explicato.
In quo sensu illam etiam docent satis
communiter Patres, D. Chrysost. hom. 13, D. chryin epist, ad Hebræ. explicans illud cap. 7 : S0FtoDK
Semper vivens ad interpellandum pro nobis.
(Quod ad sacerdotium Christi refertur',,
addit : Vides, quia de humanitate lotum hoc
dictum est ? Et rursus : Quando autem totum dico , humanitatem dico divinitatem
habentem. D. Hieronym. in Ps. 109, ad D. Hicilla verba : Juravit Dominus, etc. Tu es sa­ ronym.
cerdos in ælernum, inquit : Aon illi juravit,
qui ante luciferum genitus est: sed illi, qui
post luciferum natus ex Virgine est. Et
D. August, lib. 1 de consensu Evangelist, D. Au­
cap. 3, inquit : Secundum hominem Chris­ gustin.
tus et rex, el sacerdos effectus est, ut esset ad
interpellandum pro nobis mediator Dei, et
hominum homo Christus Jesus. D. Ambros. D. Am­
lib. 3 de fide cap. 15 : Idem sacerdos, idem brosius.
et hostia : sacerdotium tamen, et sacrificium
humanæ conditionis officium est. P. N. D. CyCyrillus in apologia pro duodecim capitibus, rillusait : Si Deus Verbum est sacerdos; cui, vel
quali Deo suum ministerium offert. Respon­
det : Quando factus est homo, vocatus est
Pontifex, non quod majori Deo offerret sacri­
ficium, sed sibi, el Patri. D. Fulgentius D. Ful­
lib. de fide ad Petrum cap. 2 : Solus sacerdos gentius.
sacrificinm, el templum; et hæc omnia Deus
secundum rationem servi. Et similiter alii
loquuntur. Unde assertio nostra est adeo
communis, et certa apud Patres, et Theolo­
gos non solum quoad rem significatam, sed
etiam quantum ad modum loquendi, ut ne­
gari nequeat sine errore in fide, et absque
ingenti temeritate.
11. Et probatur ratione Theologica satis Ralio
funda­
efficaci : quoniam de ratione sacerdotis menta
­
est esse mediatorem inter Deum, et homi­ lis.
nes, istos deferendo ad Deum, et hunc
reconciliando cum hominibus, ut satia

334

s
?

î® J
»

W

;·.·

H <
Λ ,

DK INCARNATIONE.

liquet ev prænotalis num. 3, sed Chri.-tus
fuit mediator inter Deum, et homines, non
in quantum Deus, vel secundum naturam
divinam; sed in quantum homo, sive se­
cundum naturam humanam : ergo idem
de Christo sacerdote dicendum est. Pro­
1 âJ 17 batur minor primo ex Apostolo I, a l Tiwoih. e
moth. 2. ubi ait : Unus enim Deus, unux
et mediator Dei et hominum homo Christus
Jesus. Ubi addidn particulam homo ad sig­
nificandum Christum esse mediatorem ut
hominem, sivo secundum humanam natu­
ram. Qua de causa distinxit Deum ab
homine dicendo : Unus Deus, unus el meD. Aa- diator homo, etc. Secundo ex D. August.
lib. 9. de Civit, cap. 10, sic disserte affir­
manto : Non ob hoc mediator est Christus,
quia est Verbum : maxime quippe immortale,
et maxime beatum Verbum longe est a mor­
talibus miseriis : sed mediator est secundum
D.Thom. quod homo. Tertio discursu D. Thom, qui
rem optime' evincit infra quæst. 26, art. 2,
his verbis : Dicendum, quod in medialore
duo possumus considerare : primo quidem
rationem medii, secundo officiunt conjun­
gendi. Est autem de ratione medii, quod diffe­
rat ab utroque extremorum. Conjungi·, autem
mediator per hoc, quod ea. qux unius sunt,
defert ad alterum. Neutrum autem horum
polest convenire Christo secundum quod Deus,
sed secundum quod homo. Nam secundum
quod Deus non differt a Patre, ct Spiritu
sancto in natura, et potestate dominii. Neque
eliam Paler, el Spiritui sanelus aliquid habent,
quod non sil Filii : ul sic possit id. quod est
Patris, vel Spiritus sancti, quasi quod esi alio­
rum. ad alios deferre. Sed utrumque convenit
ei, in quantum est homo : quia secundum
quod est homo, distat a Deo in naiura, ct ab
hominibus in dignitate graliæ, et glorix. In
quantum eliam est homo, convenit ei conjun­
gere homines Deo. præcepta, et dona Dei ho­
minibus exhibendo, el pro hominibus satisfa­
ciendo, et interpellando. Et ’deo verissime
dicitur mediator, secundum quod homo.
ConfirConfirmatur primo explicando amplius
tlC>* di-curium D. Thom. nara ad sacerdotem
proprie perlinet orare, sive interpellaro
pro populo : sel Christus non oravit se­
cundum naturam divinam, ul ostendimus
disp. præced. dub. 1, a num. 2; ergo
Christus non fuit sacerdos secundum na­
turam divinam ; sed solum secundum na­
turam humanam.
S&un'Ja. Confirmatur secundo, et magis univer­
saliter : quoniam Christus nullum actum
perlinentem ad officium sacerdotis elicuit

pernaiurun divinam sicut per principium
quo. sed solum por naturam humanam :
ergo Christus non fuit sacerdos secundum
illam naturam, sed promise secunduiu
hanc. Consequentia est evidens : nam
Christus per eandem, et secundum ean­
dem naturam est sacerdos, per el secun­
dum quam exercet munia sacerdotis eli­
ciendo actus huic muneri correspondentes,
ut in aliis potest inductive ostendi. Ante­
cedens vero probatur : nam ideo Christus
non oravit secundum naturam divinam,
quia oratio respicit Deum ut superiorem,
et procedit a principio eidem inferiori
et subjecto; qu:e inferioritas non convenit
Christo secundum naturam divinam, in
qua est Deus, et Patri æqualis, ut ostendi­
mus loco citato. Sed omnes actus proprii
sacerdotis respiciunt Deum tanquam supe­
riorem, et procedunt a sacerdote sicut a
principio eidem inferiori, el subjecto ; si­
quidem omnes præ.iicti actus ordinantur
mediate ad colendum Deum cultu latriæ,
qui respicit ipsum tanquam primum, et
supremum omnium principium, ut satis
liquet ex his, quæ de sacrificio diximus
num. 2; ergo Christus nullum actum per­
tinentem al munus sacerdotis elicuit per
naturam divinam sicut per principium quo,
sed solum per naturam humanam.
Confirmatur tertio, et declaratur magis : T<ro.
nam Christus exercuit officium sacerdotis
merendo nobis, satisfaciendo pro nobis,
atque interpellando pro nobis : hac enim
via Deum nobis reconciliavit, et nos ad­
duxit ad Deum : quod est munus sacerdotis
proprissimum. Constat autem actus, qui­
bus Christus meruit, satisfecit, et oravit,
esse secundum substantiam operationes
creatas, et processisse a naiura creata sicnt
a principio quo, sive radice continente, et
producente tales operationes, ut satis cons­
tat ex supra dictis disp. 17, dub. 2 et
disp. 27, dub. 2. Ergo Christus non exer­
cuit officium sacerdotis per naturam divi­
nam,. sed secundum naturam creatam.
Adde ad supremum sacerdotium, quod
Christus habuit, pertinere dignitatem capi­
tis moralis, secundum quam influit in to­
tum populum, cujus, et pro quo est sacer­
dos : quin de facto ambæ dignitates in
idem coïncidant : licet enim Christus po­
tuerit influere per modum capitis moralis
independenter ab officio sacerdotis; nihi­
lominus de facto non influit nisi influxu
determinato per meritum sacrificii in cruce,
quod obtulit ut sacerdos, juxta superius
dicta

D18P. XXXI, DUB. 1.

l

/

dicladisp. 28, dub. 3, a num. 43. Chris­
tus autem non fuit caput morale hominum
secundum formam, aut natur nn iucreatum,
sed secundum creatam inituram, ut o ten­
dimus disp. 16, dub. 2. Idem ergo proporlionabiliter dicendum est de Christo ut
sacerdote.
Everti12. Nec valet dicere, quod hæc quidem
ur
rCs‘L. probant Christum fuisso sacerdotem secunJ». ldum
’
naturam humanum, et non praeciso
quantum ad naturam divinam ; minime
vero, quod sit sacerdos secundum naturam
humanam, divina exclusa : quod tamen
necessarium erat ad verificaudum assertio­
nem, quam statuimus. Id inquam, nihil
valet: quoniam eo ipso, quod actiones correspondentes Christo secundum ofiicium
sacerdotis processerint a natura humana,
ut efficaciter ostensum est; fieri non potuit,
quod processerint etiam a natura divina,
utraque natura simul, et in recto ad prædictas operationes concurrente, sicut in
conclusione asseruimus. Et ratio est ; quia
natura divina, et natura humana non po­
tuerunt concurrere ut principium quo sive
per modum formæ, et naturæ a l actionem
v. g. sacrificandi, et similes, nisi unum ex
duabus dicatur : nempe vel ex duabus illis
naturis factam fuisse in Incarnatione unam
naturam, aut principium quo ; vel naturam
divinam, et naturam humanam impermix­
tas, et distinctas existentes influxisse im­
mediate per eandem operationem, ita quod
ulriusque fuerit una, et eadem operatio.
Primum continet manifeste hærcsim Eutychianam, quam supra ex professo confu­
tavimus disp. 3, dub. 1. Posterius vero est
ipsa haeresis Monothelitarum rejecta, et
impugnata disp. 17, dub. 2 et disp. 27,
dub. 1, Quare ex suppositione, quod actio­
nes sacerdotales in Christo processerint a
natura humana sicut a principio quo, ut
ostendimus; probatum relinquitur, quod
non processerint praedicto modo a natura
divina : et consequenter quod Christus
fuerit sacerdos præcise secundum naturam
humanam. Præsertim cum Christus secun­
dum naturam divinam (sive hæc sumatur
seorsim ab humana, sive conjunctim ad
illam), non sit inferior Deo; et subinde
non possit ipsum orare, ipsum colere, ipsi
sacrificare : quæ ad munus sacerdotis indispeusabiliter pertinent.
; liwdDiximus actiones sacerdotales Christi non
im
provenisse a naiura divina, el naiura hu­
mana sumpiis simul, ct in redo : quia utra­
que prædicto modo non concurrit ad tales

335

actiones entitative, et quoad substantiam
consideratas : principium enim quo illa­
rum ita sumptarum est sola natura hu­
mana, ut satis liquet ex dictis. Cæterum
si pnedictæ actiones considerentur quan­
tum ad infinitum valorem moralem, quem
in æstimaiione prudentum habent, et quan­
tum ad efficaciam satisfaciendi, et me­
rendi, qua gaudent ob hujusmodi valorem :
dependentiam quidem habent a natura di­
vina : siquidem propterea sunt infinite
æstimabiles, et theandricæ seu Deiviriies,
quia procedunt a supposito quodam naturæ
divinæ, influente tamen physice per natu­
ram creatam, sicut ex profe.-io declaravi­
mus disp. 1, dub. 6. i* 4. Ex qua etiam
radice provenit, quod licet falsum sit
Christum ut Deum esse sacerdotem, aut
secundum naturam divinam fuisse sacerdo­
tem; quia illæ dictiones ut et secundum
determinant naturam, quæ fuit in Chn.-to
principium quo actionum sacerdotalium;
hæc ut ostendimus, non fuit natura divina,
sed humana : nihilominus istæ propositio­
nes : Deus esi sacerdos, Verbum obiulil sa­
crificium, ct similes sunt absolute veræ, et
concedendæ. Quoniam ad absolutam talium
propositionum veritatem sufficit Deum,
et verbum fuisse suppositum, cui illæ
prædicatîones conveniunt ratione alicujus
naturæ, quam habet, ut constat ex his,
quæ agentes de communicatione i.liomatum diximus disp. 26, dub. 1, cum seq.
Unde in Concilio Ephesino, quod allegat
D. Thomas relatus num. 10, dicitur. Verbum
facium fuisse sacerdotem Et in hoc eodem
sensu dicebat Paulus Act. 20 : Regere Eccle­
siam Dei, quam acquisivil sanguine suo.
Et 2 ad Corinth. 5 : Deus erat in Christo
mundum reconcilians sibi.
13. Oppositum nostræ assertioni erro­
rem docuerunt Sectarii, Calvinus, Ministri
Tigurini, Petrus Martyr, ei Henricus Bullingerus in epistolis duabus ad Polonos,
Simierus in lib. contra Stancarum, Kemnitius in lib, de duabus naturis, Melanchton
in locis, cap. de Filio, et apud Bellarminum ubi supra, et Canisium lib. de corrup­
telis, § ad Slancarianos. Fundamenta vero
praedictorum hæreticorum coincidunt ma­
gna ex parte cum principiis Eutychianorum,
pt Monothelitarum, quæ diruimus suis lo­
cis jam relatis. Unde Suarez sect. cit. in
principio testatur nullum pro hujusmodi
errore vidisse fundamentum verimile, cui
opus habuerit satisfacere. Nonnulla nihi­
lominus subjiciemus, quæ ad rem præsen-

-

-

· ■

Error
hæreticoruDi.

356

DE INCARNATIONE.

Arun- tern magis videntor accedere. Et primum
ex?Mri- cx Patribus : nam Irenæus, Epiphanius,
bus. Chrysostomus, Ambrosius, et alii plane
affirmant Christum debuisse habere utram que naturam, divinam scilicet, et huma­
nam, ut exercuerit officium mediatoris in­
ter Deum, et homines, eosque in amicitiam
D. An- redigeret: in quo etiam sensu D. AugustRDSlia’ in Enchirid, cap. 108, dixit : Non libera­
remur per unum mediatorem Dei, et horni,
num, nisi esset el Deus. Senserunt igitur
Patres Christum esse mediatorem secun­
dum utramque naturam : atqui de ratione
sacerdotis est esse mediatorem : licet e con­
verso non omnis mediator sacerdos sit :
ergo Christus fuit sacerdos secundum
utramque naturam. Quod in specie magis
I»· Cy- exprimit Cyrillus Hierosolymit. Cathec.10,
n BS· ubi : Chrislus immutabile habet sacerdotium,
quod non a tempore capit : id namque,
quod convenit Christo, et non a tempore,
convenit utique secundum naturam divi­
nam, in qua est immutabilis, et æternus.
Quod adhuc expressius asserere videtur
D. Da- D. Damas, in orat. 2 de Nativit. B. Mariæ,
"ηαΐΓ ubi inquit : Ulramque dignitatem (sacerdo­
tis videlicet,IO/
et resis) nactus est *: sic tamen
ut non humanitatis ratione, quemadmodum
quispiam loqui posset, hoc est, qua parte in
aspectum cadebat sacerdos, et rex censebatur,
verum juxta indelebilis viis potentiam; di­
gnitatem ulramque, hoc esi, tum sacerdotii,
tum regni, suapte natura habere declarare­
tur. Confirmatur ; quia non pauci Patres
affirmant Christum mediatorem dedisse
legem Moysi, et creasse cœlos : quæ cer­
tum est competere ibi secundum naturam
divinam : ab hac igitur habuit esse media­
torem, ac proinde et sacerdotem.
Respondetur Patres primo loco allegatos
Rsio{*et* Mui de mediatione substantiali, quæ facta
Patram est in mysterio Incarnationis per unionem
eifioSt*' duarum naturarum in eadem Christi per­
sona, ut explicuimus disp. 3, dub. 2. Sed
non loquuntur de mediatione per operatio­
nem rogandi, interpellandi, sacrificandi,
et hujusmodi. Sicut enim certum est
Christum non elicuisse hujusmodi opera­
tiones (quæ ad officium mediatoris, et sa­
cerdotis requiruntur), per naturam divi­
nam, sed solum per naturam humanam :
sic etiam non fuit formdliter mediator, at­
que sacerdos secundum naturam illam, sed
duntaxat secundum hanc. Opus tamen fuit
ad mediationem, et sacerdotium Christi
per operationes infiniti valoris, et de se
condignas ad sacrificandum pro peccatis,

I et reconciliandum mundum, quod præsupponeretur illa mediatio substantialis, sive
duarum naturarum conjunctio. Nisi enim
Christus esset suppositum in natura divina
subsistens ; non posset elicero operationes
theandricas, atque infiniti valoris. Unde
optimo jure asseruit D. August, quod non
liberaremur per mediatorem, nisi esset
I Deus. Et in eodem loquuntur cæteri Patres.
Cyrillus solum intendit formam, aut quasi
I formam infinite dignificantem sacerdotium
Christi, et operationes ei respondentes,
■ esse æternam : idque merito : nam est ipsa
natura divina, ex qua convenit Christo eli­
cere in humanitate opera infiniti valoris.
Unde natura divina potest dici forma sacer­
dotalis fundamentaliter, seu radicaliter :
debetur enim ejus ratione, quod Christus
fiat formaliter sacerdos secundum naturam
humanam. Quod Cyrilius non negat, cum
subjungat Christum esse sacerdotem per
voluntatem Patris. Et eodem fere modo
loquitur D. Damasc. eo namque collimat,
ut explicet Christum esse sacerdotem, et
regem non quidem oleo materiali alicujus
externæ consecrationis aut depulationis,
ut contingit inter homines : sed talem esse
per indissolubilem, et ineffabilem unionem
naturæ divinæ cum humana in eadem
Verbi persona. Confirmatio nihil valet :
quia Patres non agunt de mediatore formaliter snmpto, sed materialiter, et ex parte
suppositi. Unde non dicunt Christum fuisse
mediatorem in creando mundum, aut in
lege danda : sed solum, quod qui media­
tor est, legem dedit, et mundum condidit.
Sicut in eodem sensu dicere possunt, et
quandoque dicunt crucifixum creasse cælos ; non quia secundum eandem naturam,
in qua crucifixus fuit, cœlos creaverit : sed
quia idem est suppositum, in quo natura
patiens, et natura creans substantialiter
communicant. Salvantur enim hujusmodi
prædicationes per communicationem idiomatum, ut num. præced. observavimus.
14. Arguit secundo Calvinus : nam ad San­
dia
sacerdotium Christi pertinuit ponere ani­ iramam suam, in ara crucis se offerendo in sa­
crificium, ut supra num. 7 vidimus ex D.
Thom. Christus autem non secundum na­
turam humanam posuit animam suam,
sed secundum naturam divinam : ergo se­
cundum hanc naturam habuit Christus esse
sacerdotem. Minor probatur verbis, quibus
Christus apud Joan. 10, significat se posi- Jom.îO.
turum animam suam. Ego, inquit, pono
animam meam, et iterum sumam eam. Nemo
tollit

DISP. XXXI, DUB. I.
tollit cam a me : sed ego pono earn a me
ipso, elpotestatem habeo ponendi cam, el po­
testatem habeo iterum sumendi cam. Mani­
festum namque videtur insignem hanc po­
testatem ponendi et reassuinondi animam
pro libilo suo non competere Christo se­
cundum naturam humanam, quæ ad hæc
non se extendit; sed secundum naturam
divinam. Eo vel maxime, quod Christus
per illam formam, vel naturam habuit po­
testatem ponendi animam, illamque pro
nobis posuit, per quam habuit potestatem
sumendi animam, et illam denuo assump­
sit : sed Christus secundum naturam hu­
manam nec habuit potestatem sumendi
animam, nec illam sumpsit ; quandoquidem
cum animam sumpsit, non habebat natu­
ram humanam, quæ per mortem dissoluta
fuerat : ergo Christus non habuit potesta­
tem ponendi animam suam, nec illam po­
suit secundum naturam humanam, sed
secundum naturam divinam.
teir- Confirmat Calvinus : quia renovare
corda, remittere peccata, et dare Spiritum
sanctum sunt actus convenientes Christo
ut sacerdoti ; siquidem per sui immolatio­
nem in cruce hæc perfecit : sed Christus
exercuit prædictos actus ut Deus, sive se­
cundum naturam divinam : quippe nulla
natura inferior habet potestatem ad illos :
ergo Christus ut Deus, et secundum natu­
ram divinam habuit esse sacerdotem.
S/irit:r Ad argumentum negamus minorem :
esi», <piia nec suppositum Christi, nempe Ver­
bum, nec divinitas posuit animam Christi;
cum anima nec a Verbo, nec a divinitate
fuerit per mortem separata, sed manserit
illo triduo eisdem unita. Qui ergo posuit
animam suam fuit Chrislus secundum na­
turam humanam, ut docet D. Thomas loco
relato. Ad probationem autem minoris de­
sumptam ex verbis Christi Domini respon­
detur mirabilem quidem fuisse illam potes­
tatem, sed tamen communicatam fuis-e
Christi humanitati in virtute Verbi, cui
erat unita : sicut etiam communicata fuit
potestas ad alia miracula ut constat ex
dictis disp. 23, dub. 1, cum seq. et praesertimdub, 7. UndesicuthumanitasChristi
habuit po estatem retinendi animam contra
violentiam vulnerum inducentium de se
naturalem necessitatem moriendi, ut vidi­
mus ex D Thom loco citato : sic etiam
habuit potestatem ponendi ta em animam,
quando voluit se actu in sacrificium offerre.
Ad augmentum difficultatis dicendum est,
quod licet in triduo mortis non ma.-serit
Salmanl. Curs. tlieolog. tom. XVI.

337

humanitas sicut nec Christus, qui mortuus
tunc erat; nihilominus Christus ante mortern, cum posuit animaro suarn, voluit sirnul ejus reunionftm post triduum, in idque
consequendum direxit meritum suum. In
quo sensu potuit sumere, et sumpsit animam suam ; sicut potuit sumere, et sumpsit gloriam corporis. Sed addendum est,
quod Christus dicitur ponere, et sumere
animam non secundum se tutum, sic enim
animam essentialiter in ludit ; sed per Synecdochem, sive ratione partis, nempe car­
nis, aut corporis : nam anima separata
fuit a carne, et denuo eidem unita. Quæ
est doctrina D. August, iract. 47, in Joan. d. Ahubi inquirit, cujus sit ponere animam, an
Verbi, an anima?, an carnis?Bespondetque
non esse Veibi, quia Verbum nunquam
dimisit animam : neque esse animæ, quæ
a se non potuit separari : sed esse carnis,
quæ aliquando fuit sine anima, et postea
illam recepit. Unde ait : Caroponil animam
suam, el caro Herum sumit eam : nonlamen
sua potestate caro, sed polestale inhabitantis
carnem. Et eodem modo loquitur lib. 3
contra Maximum cap. 14, ubi concludit :
Manifestissime ut homo loquitur : Potestatem
habeo ponendi animam meam. Quæ directe
repugnant intentioni Calvini, et sectario­
rum.
Ad confirmationem dicendum est, quod Diruitor
renovare corda, et alii actus, qui in ea conl.irrecensentur, si fiant auctontative, et non
meritorie, pertinent unice ad Deum sicut
ad propriam, et per se illorum causam.
Quo pacto non sunt actus sacerdotis; sed
solius Dei, cui servit sacerdos. Cæterum
renovare corda, et similia exequi merito­
rie, et ministerial!.er, est operatio propria
sacerdotis : quæ convenit Christo non qui­
dem ul Deo, sed ut homini. Convenit
etiam aliis sacerdotibus : sed Christo principaliter, et cum plenitudine potestatis;
aliis vero sacerdotibus minus plene, et
principaliter. Quæ est doctrina D. Thom. D.Tliom.
infra quæst. 64, art. 3, ubi ait : Ad intoriorem sacramento/um effectum (ad quem
perlinet remissio peccatorum, et renovatio
cordiuni), operatur Christus ct secundum
quod est Deus, el secundum quod est homo :
aliter tamen, el aliter. Nam secundum quod
est Deus, operatur in sacramentis per auctoritalem : secundum aulem quod est homo,
operatur ad interiores effectus sacramento·
rum meritorie, ct efficienter, sed insint·
menlalilcr, Didum est enim, quod passio
Christi (et fuit re ipsa sacrificium ab illo
22

<

j

3J]

K
i
j

9
Kj

:ζ -

■■
U

'V
K

9

■ I

9

· ·ί
I
3·
· I

I
’

■

9

9

aS.J
'51

99

.1

’.Μ

338

DE INCARNATIONE.

oblatum)
competit ei secundum natu­
sacerdotem Christum, quem ad nos misit,
ram humanam, est instrumentum divinita­ et qui officium mediatoris, et reconcilia­
tis ejus, ul supra dictum est. Sed tamen quia
toris egit per naturam humanam, secun­
est instrumentum conjunctum divinitati in
dum quam fuit Deo inferior, et capax
persona, habet quandam principalitatem, el
interpellandi, olÎorendique sacrificium. Re·
causal Halem respectu instrumentorum exliqua, quæ opponunt hieretici, leviora adhuc
trinsecorum, qui sunt ministri Ecclesiæ, ul
sunt, et videri queunt apud Bollarminuui
ex supra dictis patet. El ideo sicul Chrislus
loco citato.
in quantum Deus habet potestatem aucto­
ritatis in sacramentis : ita in quantum
homo habet potestatem ministerii principalis,
sive potestatem excellentiae. Et hæc posterior
Posterior dubii pars deciditur.
potestas, non autem illa prior, est, quæ
illi competit ut sacerdoti deservienti, et
16. Dicendum est tertio formam, per Tertia
coopérant! Deo in pnedictis ministeriis.
quam Christus constitutus est in esse sa­ tench,
ite.
Tertiam
15.
Arguitur
tertio
:
nam
reconciliare
cerdotis, non esse characterem, vel aliam
argumentam. mundum, et homines Deo, est proprium
qualitatem Christi perfectionibus superad­
oflicium Christi ut sacerdotis, et mediato­
ditam, sed esse gratiam habitualem, conris : sed reconciliavit ut Deus, sive secun­ notsndo tamen gratiam unionis, et extrin.sedum naturam divinam : Ergo esse sacer­
cam ordinationem, sive deputationem Dei
dotem, ac mediatorem convenit Christo constituentis Christum in officio sacerdotis.
ut Deo, et quantum ad divinam naturam.
Pauci hanc rem attigerant. Videri tamen
Probatur minor ex Apostol. 2, ad Copossunt Suarez disp. 46, sect. 3. Arauxo Staret
* rinth. 5 : Omnia autem ex Deo. qui nos re­ dub. 2. Pt Lumbier num. 2026, qui tamen Amn,
Lssconciliavit sibi per Christum. Et infra : D-.us non adeo se explicant, nec nobiscum in fcier.
erat in Christo, mundum reconcilians sibi.
hac assertione conveniunt. Quæ quantum
Ergo Christus ut Deus nos Deo reconcilia­
ad exclusionem characteris, aut alterius
vit.
qualitatis de genere potentia?, Christi per­
Respon­
Respondetur negando minorem : nam
fectionibus superaddite, est expressa D. D.Tha.
sio.
licet quinos Deo reconciliavit, sit Deus, et
Thom infra quæst. 63, art.. 5, ubi ait :
subsistat in natura divina; nihilominus Chrislo non competit habere characterem :
non id praestitit ut Deus, aut secundum
sed potestas sacerdotii ejus comparatur ad
divinam naturam, ly ut, el secundum de­
characterem, sicul id, quod esi plenum, et
notantibus principium in quo, et p-r quod perfectum, ad aliquam sui participationem.
exercuit actum reconciliandi, et alia mu­
Probatur conclusio quoad omnes par- F«sUnia sacerdotalia, ut satis in superioribus
tes · nam per eandem formam constituitur ECLlZE.
L
ostensum est. Ad probationem autem mino­ Christus in esse sacerdotis, per quam’ cons­
ris dicendum est soluip evincere personam
tituitur in esse capitis Ecclesiæ : sed forma,
pontificis nostri esse divinam, esse Deum,
qua Christus in esse capitis Ecclesiæ cons­
esse Verbum; quod plane confitemur :
tituitur, est gratia habitualis conuotando
minime vero, quod exerceat opera media­
gratiam unionis, et extrinsecam ordinatio­
toris, reconciliatoris, et sacerdotis per di­
nem Dei designantis Christum Ecclesiæ
vinam naturam. Deus itaque et Verbum caput : ergo talis gratia prædicto modo
est sacerdos; sed quidem secundum formam
sumpta est forma, perquam Christus cons­
servi, quam sumpsit, ut disserte pronun­
tituitur in esse sacerdotis. Minorem ex
tiant Patres relati num. 10. Addendum est professo ostendimus disp. 16, dub. 2. Ma­
Apostolum in eis loc s agere de Deo recon­ jor autem probatur : tum quia ad supre­
ciliante sibi homines per mediatorem, seu
mum caput Ecclesiæ pertinet esse sacer­
sacerdotem : ex quo tamen minime sequi­ dotem; quin idem prorsus videtur esse
tur, quod ita reconcilians sit sacerdos, et supremum Ecclesiæ caput, et esse sum­
mediator. Contingit namque unam ex mum Ecclesiæ sacerdotem : ergo per
partibus dissidentibus procurare mediato­ eandem formam habel Chrislus esse sacer­
rem, et per eum reconciliationem , et non dotem, per quam habet esse caput Eccle­
proplerea ipsa est mediator. Et hoc paeto siæ. Tum etiam quia quidquid Christus
Deus in propriu tantum natura subsistens causavitper modum capitis, causavit etiam
reconciliavit nos sibi : at non per se in
per modum sacerdotis; siquidem omnis
proj ria natura, sed per mediatorem, et Christi effectus sive per viam meriti, sive
per

é

DISP. XXXI, DUB. J.

339

per viam satisfactionis, sive per viam
minata;, ct nequit esse universale princi­
impetrationis consummatus est per sacri­
pium quo operationum omnium supernaficium crucis, quod obtulit ut sacerdos :
turalium, quas Christus ut sacerdos elicuit.
ergo pariter forma, qua constituitur ad
Nec dici potest Christum constitui formaliinfluendum per modum capitis, esi etiam
ter in esse sacerdotis per omnia pnedicta
forma, qua constituitur ad influendum
simul, et in recto sumpta : quia cum
fler modum sacerdotis. Tum denique quia Christum esse sacerdotem sit unus effectus
non sunt multiplicanda) formæ absque
formalis; et unus effectus formalis commu­
necessitate : sed non apparet ulla necessi­
nicatur per unam formam (non enim
tas constituendi unam formam, perquam aliud est, quam forma in concreto, sive
Christus sit sacerdos, et aliam, per quam subjecto communicata) : fieri non potuit,
sii Ecclesia1, caput : ergo per eandem for­
quod Christus constitueretur formaliter
mam constituitur in esse capitis Ecclesiæ,
sacerdos per omnia relata simul, et in
et in ratione summi sacerdotis.
recto sumpta. Tenendum igitur est talem
Confirmatur explicando magis hanc si- formam fuisse unam, et solam gratiam
1,r' militudinem, et declarando assertionem
habitualem, connotando tamen gratiam
quoad omnes ejus partes : etenim Christum
unionis, et extrinsecam Dei ordinationem :
esse sacerdotem est aliquis effectus forma­ quæ etiam gratia eodem modo sumpta est
lis, et illi intrinsecus, sicut esse caput forma constituens Christum in esse capi­
Ecclesiæ, esse redemptorem, et similia :
tis. Fuit itaque gratia unionis, sive divi­
omnis autem effectus formalis intrinsecus nitas Christi radix et fundamentum præexigit aliquam formam intrinsecam, per dictarum dignitatum : sed forma illas
quam communicetur : ergo quamvis ad immediate constituens fuit gratia habitualis
constituendum Christum sacerdotem fuerit importans, autconnotans excellentiam sup­
necessaria extrinseca Dei ordinatio, qua
positi, et ordinationem Dei.
juravit illum fore sacerdotem in æternum ;
17. Adversus istam assertionem possent Sentennihilominus ultra illam deputationem assi­ referri plures dicendi modi, quotquot sci- opp^ila
gnanda est aliqua forma, per quam intrin­
licet aliter discurrunt circa formam cons­
sece constituatur sacerdos , potensque
tituentem Christum in esse capitis. Sed
exercere munera sacerdotalia. Porro hu­ eorum patronos dedimus, et argumenta
jusmodi forma non potuit esse natura dissolvimus loco cit. ex disp. 16, g 3, et 4.
divina : quia hæc nec potuit respicere Quidquid enim modo contra nostram as­
Deus ul superiorem, nec potuit, esse prin­
sertionem posset opponi, militat etiam con­
cipium quo elicitivum operationum sacer­
tra resolutionem eo loco stabilitam, et
dotalium, ut satis liquet ex dictis § præced.
eadem responsione diluendum est : quo­
assignanda itaque est alia forma diversa.
circa superfluum censemus actum agere;
sed ad eum locum lectorem remittimus.
Nulla autem congruentius assignari valet,
quam gratia habitualis, connotaodo tamen Opponi tamen posset absurdum videri,
gratiam unionis, et extrinsecam ordinatio­ quod sacerdotium purorum hominum cons­
nem Dei deputantis Christum in sacerdo­
tituatur per intrinsecum characterem sicut
tem? Nam in primis talis gratia est per formam ; et quod id denegetur sacer­
principium quo omnium operationum su­ dotio Christi, qui longe perfectius est. Sed Dispelllpernatural ium, quas Chrislus ut sacerdos
hæc objectio locum tantum habere potest obj’“.[io
exercuit vel orando, vel docendo, vel se, et contra eos, qui ita negant in Christo cha­
propria cuncta offerendo pro hominibus.
racterem, quod nullam aliam formam assi­
Deinde ex connotaiione gratiæ unionis, sive gnent, quam extrinsecam Dei ordinatio­
suppositi divini elicuit opera infinite digna,
nem, ut significant Arauxo, et quidam
qualia ad supremum Christi sacerdotium
alii : nam absurdum plane est sacerdotes
requiruntur. Et quia potuerunt hæc omnia nostros constitui per formam intrinsecam,
salvari, quin Christus foret sacerdos; opor­ secus Christum : præsertim ‘cum sacerdo­
tuit talem gratiam connotare etiam ordina­ tales hujus operationes debuerint provenire
tionem Dei consecrantis per ipsum gratiam ab aliqua forma sacerdotis constitutiva.
Christum in sacerdotem. Quælibet autem
Nihil autem contra nos illa objectio valet :
alia forma creata assignetur, sive dicatur jam enim assignavimus formam intrinse­
virtus, sive potentia, sive character, non cam, et permanentem, nempe gratiam
est ita congrua ad prædictum effectum :
habitualem connotando gratiam unionis :
quia alligatur operationi particulari deter­ quæ forma sic accepta est incomparabiliter

340

DE INCA «NATION E

erfectior et physice, et moraliter, quam
character nostrorum sacerdotum : quippe
quæ est universaiius principium, perfec­
tionem Dei intimius participans, et pec­
cato magis oppositum.

quo sensu loquitur Anacletus Papa, dum
epist. 2, decretali affirmat sacerdotium ori­
ginem sumpsisse ab Aaron : quia licet ali­
qui prius legantur sacrificium obtulisse, ul
Melchisedech, et Abraham, hi tamen sponta­
nea voluntate, non tamen sacerdotali auc­
toritate id fecerunt : constat autem Christi
DUBIUM II.
sacerdotium esse ex specialissima institu­
Cujus ordinis fuerit sacerdotium Christi.
tione Dei, ungentis ipsum oleo divinitatis,
et consecrantis in sacerdotem universalem
Sicut pro omni statu naturæ humanæ
ad interpellandum pro hominibus :ergo
fuit, et est verus Dei cultus, qui potissi­
sacerdotium Christi non pertinuit ad sa­
mum exhibetur sacrificio, cujus oblationi
cerdotium legis naturalis, nec sub ejus
sacerdotes dedicantur : sic etiam oportet,
ordine continetur. Tum etiam, quia sacer­
quud pro omni statu fuerint, sintque veri
dotium legis naturalis fuit longe imperfec­
Dei sacerdotes, ut liquet ex dictis dub.
tius, quam sacerdotium nostrum, seu legis
præced £ 1. S.cut autem ibi prælibavigratiæ : nec enim habuit potestatem ad sa­
mus num. 3, tres post Adami peccatum
crificium adeo nobile, nec ad similes effec­
distinguuntur humanæ naturæ status vitus : atqui sacerdotium Christi non contidelictt legis naturalis, legis scriptæ, et
nelur sub sacerdotio nostro, seu legis
legis graliæ : et conformiler ad prædictos graliæ, sed est illo incomparabiliter præsstatus possunt, et debent distingui tres
tantius, ut infra dicemus : ergo a fortiori
ordines sa erdotii, qui non minus inter sacerdotium Christi non continetur sub
se differunt, ac status ipse, quibus respon­ sacerdotio legis natura·, nec ad illius ordi­
dent. Nam alterius rationis fuerunt sa­
nem pertinet.
cerdotes in statu legs naturæ, alterius
Deinde sacerdotium Christi non conti­
sacerdotes in statu legis scriptæ, et deni­
neri sub ordine sacerdotii legis scriptæ,
que alterius, et sublimioris longe dignitatis
probatur primo ex Apostol. cap. 7, 8 et 9,
in lege gratiæ. Cum igitur a nobis osten­ ad Hebræos, ubi totus est m ostendendo
sum fuerit Christum esse vere sacerdotem :
Christum fuisse sacerdotem altioris ordi­
videndum ulterius est, ad quem ordinem nis : eo quod sacerdotium veteris legis erat
sacerdotium ejus pertineat.
imperfectum, temporale, et juxta proscrip­
tum legis carnalis, non potentis ex se homi­
nes justificare : at saceidotium Christi est
6
perfectum, æternum. et secundum manda­
tum legis superioris importantis principa­
Communis sententia duabus assertionibus
explicatur.
liter gratiam justificationis. Secundo, quia
ex opposito fieret sacerdotium Leviticum
adhuc persistere, et permanere in sacerdo­
Prima
18. Dicendum est primo sacerdotium
cone atio Christi; et consequenter etiam legem
Christi sub nullo ex relatis ordinibus con­
sio.
veterem, quæ sacerdotium illud satis prin­
tineri. Sic docent communiter Theologi,
cipaliter importabat : id vero est aperte
Svkiüs. ei V1deri possunt Sylvius art. 1. Cabrera
contra fidem, et refellitur ab Apostolo eis­
Cabrera, ibi, dub. 3. Suarez disp. 4G, sect. 3 KelSuarez.
dem loci Tertio, quia sacerdotium veteris
Kcllison lison art. 6, dub, 1 et Aversa sect. 1. Et
Aversa. probatur discurrendo [er singula sacerdotia
legis pertinebat ex dispositione divina ad
Halio
solos homines descendentes a Levi secun­
fuoth- prædiclorum ordinum, sive statuum. Nam
mcttla- in primis, quod sacerdotium Christi non
dum lineam paternam : Christus autem
non descendebat a Levi per lineam hujus­
contineatur sub sacerdotio legis naturæ,
ostenditur : tum quia sicut sacramenta, et modi : ergo non fuit sacerdos secundum
sacrificia pro illo statu r.on habebant ritum veterem legem. Minor hujus tertis proba­
præscriplum a Deo ex peculiari quadam
tionis liquet : tum quia Christus re ipsa
institutione, sed diverso hominum arbitrio non fuit genitus ab homine. Tum quia nec
determinabantur ; sic etiam non erat mo­ in existimatione fuit de Levi per lineam
dus sacerdotii a Deo statutus, sed præli- masculinam : putabatur enim filius Joseph,
gurabalur ab hominibus designantibus et qui erat de domo David, ut constat ex
consecrantibus quem volebant, ad sacrifi­
Evangelic. Tum quia ipsa B. Virgo per
candum, et interpellandum pro populo : in
lineam suam paternam descendebat de tribu
Juda,

AiCtle
tv«
Pip.

DIHP. XXXI, DUB. II.

Juda, ut.“at s indicat Apostol. cap. 7, illis
verbis : Manifestum est, quod cx Juda ortus
hl Dominus noster, in qua tribu nihil de
sacerdotibus Moyses loculus est. “
5’rU
|'J. Circa quæ observandum est primo
^«-D· Thom. infra quæst. 31, art. 2, ad. 2,
sta jcojus verba supra dedimus num. 9,) reel(are verba D. Augustini significantia B.
dP· Virginem fuisse ex tribu Levi per patrem.
TWI· Sed tamen hi sacri Doctores id minime af­
firmant ex propria sententia, nec absolute;
sed permissa falsa suppositione Fausti hterolici asserentis ex quibusdam libris apo­
cryphis Joachim fuisse de tribu Levi. Unde
solum intendunt salvare, quod adhuc per­
missa illa suppositione B. Virgo 'pertinue­
rit ad tribum Juda vel ratione suæ matris
Annæ, vel ratione matris Joachim. Abso• lute tamen in ea fuerunt sententia, quod
B. Virgo, ac perinde Christus erant de
tribu Juda per lineam masculinam proge­
nitorum Virginis, ut constat ex D. August,
quæst. 61, inter 83 et ex D. Thom. in
præs. art. 1, ad 2, ubi ait : Quia sacerdo­
tium veleris legis eral figura sacerdotii
Christi; noluit Christus nasci de stirpe figuralium sacerdotum, videlicet secundum li­
neam masculinam pertinentem ad suam
matrem. Et infra quæst. 28, art. 1, ad 2,
ait : Ex una tribu fuit Joseph, el Maria :
unde ex lege eam accipere cogebatur ut pro­
pinquam. Certo autem constat ex Evangelio Joseph fuisse de genere David, et de
Tribu Juda. Et in 4, dist. 30, quæst. 2,
art. 1, quæsliunc. 3, ad 4, id magis de­
clarat his verbis : B. Virgo eral de stirpe
sacerdotali ex parle malris : quod palet ex
hoc, quod Elisabeth, quæ eral de filiabus
Aaron, dicitur ejus cognata Lucæ 1. Filia
autem sacerdotum etiam non nupta depre­
hensa in stupro exurebatur, ul patel Le­
vit. 24. Sed ex parle pal ris eral ex stirpe
David. Bene enim poterant per matrimonium
conjungi filix Aaron illis de Iribu regia, vel
etiam quibuslibet alterius Iribus : eo quod
non acceperant hæredilalem divisam ab aliis
tribubus : et sic ex hoc non potuit confusio
sortium provenire, quæ eral causa prohibitio­
nis matrimonii inter illos, qui erant de di­
tin versis tribubus. Deinde notandum est, quod
«àwito. licet Chrislus fuerit de tribu Levi secundum
lineam maternam, pertinentem ad B. Vir­
ginis ipsius matrem, ut ultimo loco alle­
gato supponit D. Thom. et aperte docet
D. August, quæst. 47, in lib. Judicum.
Ul Domini, inquit, caro non solum de regia,
sid etiam de sacerdotali stirpe propagaretur :

341

I nihilominus id genus originis non sufficie­
bat ad officium sacerdotale tribui Levi
1 reservatum. Et ratio est : quia Tribus ilia,
I et Iribus Juda, nimirum sacerdotalis, et
j regia fuerunt a principio permixtae matri! moniis : quare oportuit earum successio­
nes distingui per lineas paternas : ex op­
posito enim sequeretur illarum confusio,
i et quod quilibet de tr bu Juda, posset esse
sacerdos : quod esse falsum constat ex
Scriptura. Ut enim alia siema omittamus,
Ilex Osias, qui erat de tribu Judae, licet
secundum lineam maternam essel -‘egente
sacerdotali, graviter tamen a Deo percus­
sus fuit, quod exercuerit munus sacerdotale
adolendo incensum. Ex quibus apparet ef­
ficacia argumenti ab Apostolo propositi :
nam Christus erat de tribu Juda, utique
per lineam masculinam pertinentem tam
ad veram ejus matrem, quam patrem ipsius
putativum, ut proxime vidimus : quocirca
non poterat esse sacerdos secundum præscriptum legis veteris, origine, aut succes­
sione.
20. Porro nec fuisse sacerdotem prædicti Extorsio
­
ordinis per electionem ;quod aliquis pos­ discur
sui.
set imaginari) liquet. Nam si de electione
ab hominibus facta loquamur; minime eli­
gebantur ad sacerdotale munus, nisi qui
hæreditario jure, ac per successionem erant
capaces illius juxta legis præscriptum :
Christus autem secundum legem non erat
capax, ut proxime ostendimus. Si vero
loquamur de electione facta a Deo ; nequit
id dici nisi divinando, et cum temeritate
agendo : quia id nec Scriptura, nec tradi­
tione constat : ratio vero refragatur. Quippe
ad dignitatem, et perfectionem Christi non
pertinebat induere illud sacerdotium, quo i
imperfectum erat, et sacerdotio Christi excludendem, ut discurrit Apostolus loco ci­
tato et expendimus num. præced.
Quare ut prorsus fabulosum, et commen­ Explo­
titium rejiciendum est, quod refert Suidas duntur
falsa
verbo Jesus, scilicet Rabbinum quendam aliq o—
rum
narrasse, quod in codice, in quo sacerdotes asserta.
templi scribebantur, legebatur Christum
in locum cujusdam sacerdotis defuncti
electum fuisse. Sed id, ut diximus, tan­
quam merum Rabbini delirium exploden­
dum est, et sicut una ex multis fabulis,
quibus Suidæ liber redundat. Rejicienda
etiam est aliquorum sententia, qui signifi­
carunt Christum functum esse officio lecto­
ris, fuisseque lectorem ordinis Aaroniei.
Ad quod moventur : tum quod Lucte 4,
dicitur Christum intrasse die sabbati in

342

DE INCARNATIONE.

Synagogam, el quod surrexil legere, el tra­
ditus est illi liber Isaix Prophète, etc. hl
vero non faceret Christus, nisi posset ex
officio. Tum etiam quod ipse docebat in
templo, ut legitur Maith. 4 el 7 el 9.
Marc. 1 et 14. Joan. 7; deinde ejecit de
templo vendentes, et ementes, ut refertur
Joan. 2; signum igitur est ipsum habuisse
aliquod in templo officium, si non originis
jure, saltem hominum electione. Tum de­
nique quia Christum fuisse lectorem docent
D. Augustin, lib. 1. de peccatorum meritis
cap. 27 et D. Isidorus in serm. de Synodo.
Cæterum rejicienda est hæc illorum ima­
ginatio : quoniam secundum legem nemo
ex officio ministrabat in templo, qui non
esset de tribu Levi secundum lineam pater­
nam, ut constat Exod. 29 et Levitici 8.
Christum autem non fuisse de Levi secun­
dum eam lineam jam supra ostendimus.
Recurrere autem ad electionem vel Dei,
vel hominum est mera divinatio nullum
habens aut in Scriptura, aut in traditione
fundamentum, sed cui potius obsistit ipsa
Christi dignitas, atque ad diviniorem ordi­
nem electio. Idque magis firmatur sub­
ruendo motiva contraria. Quod enim Chris­
tus legerit in Synagoga, non probat fuisse
lectorem ex officio : licebat namque id vi­
ris doctis, quamvis Levitæ non essent, ut
probari potest exemplo Pauli, Act. 13, qui
similiter legit; cum tamen non esset de
tribu Levi, sed de tribu Beniamin. Deinde
docuit Christus in templo ejecitque ex eo
vendentes, et ementes; non quod minister
Leviticus foret : sed quia erat summus sa­
cerdos legis novae, qui poterat illa præstare,
et abrogare veterum legem. Patres denique
qui allegantur, solum dicunt cum EvangelisUrChristum legisse in Synagoga, et fuisse
lectorem in actu legendi; minime vero,
quod fuerit lector Leviticus secundum dis­
positionem legis antiquae. Ex quibus ma­
gis firmatur, quod ejus sacerdotium ad il­
lius legis ordinem non pertineat
Aha
21. Denique quod non contineatur sub
. nis° ordine sacerdotii nostri, ab ipso Christo
pars, instituti, et pertinentis ad sacerdotes legis
gratiæ (quæ est ultima pars in assertione
proposita) probatur in primis ratione deD.Thom. sumpta ex D. Thom. infra quæst. (»3,
'
art. 5, ubi hæc habet : Character saccrdolalis est quxdam participatio sacerdotii Christi
in fidelibus ejus : ut scilicet sicul Christus
habet plenam spiritualis sacerdotii potestatem,
ila fideles ejus ei configurentur in hoc, quod
participant aliquam spiritualem potestatem

respectu sacramento) uni, el rorum, qui per­
tinent ad divinum cullum. El propter hoc
etiam Christo non competii habere characte­
rem : sed potestas sacerdotii ejus comparatur
ad characterem sicul id, quod esi plenum, el
perfectum, ad aliquam sui participationem.
Ex quibus sic arguitur : nam sacerdotium
Christi comparatur ad sacerdotium legis
gratiæ ab eo institutum, sicut causa uni­
versalis ad particularem; et sicut causa
principalis ad instrumentaient : sed virtus
universalis, et principalis est diversæ ratio­
nis a virtute particulari, et instrumentait,
et sub illa non continetur : ergo sacerdo­
tium Christi non continetur sub sacerdotio
legis gratiæ ab eodem instituti.
Confirmatur primo : nam sacerdotium Fdtta
nostrum constituitur per characterem, et
sacerdotium Christi constituitur pergratiam
habitualem connotando gratiam unionis,
ut constat ex dictis num. 16; sel gratia
habitualis connotans gratiam unionis est
diversæ rationis a charactere, et sub ejus
genere non continetur, ut satis ex se li­
quet : ergo idem dicendum est de sacerdo­
tio Christi comparato cum sacerdotio legis
;
novae ab eodem instituto. Patet consequen­
tia : quia ita comparantur eflectus formales
inter se, sicut comparantur forma?, quæ
ipsos communicant. Confirmatur secundo
ex diversis admodum conditionibus, quas
habent hujusmodi sacerdotia, et satis ma­
nifestant maximam eorum diversitatem.
Etenim sacerdotium nostrum ordinatur ad
offerendum sacrificium duntaxat incruen­
tum : sacerdotium vero Christi ordinatum
est ad offerendum sacrificium tam cruen­
tum, quam incruentum. Deinde sacerdo­
tium nostrum alligatur sacramentis, et
,
modo, quo a Christo institutum est : sa­
cerdotium vero Christi non fuit iis alliga­
tum ; sed posset Christus effectus sui sacer­
dotii perficere independenter a sacramen­
tis, et a qualibet forma praescripta; cum
ipse fuerit auctor sacramentorum. Præterea sacerdotium nostrum solum est ad hoc
ut sacerdotes perficiant ejus, et sacramen­
torum elfectus ut ministri Christi applicando
merita, et satisfactionem ipsius : at sacer­
dotium Christi importavit vim ad sancti­
ficandum homines ex virtute ipsius offeren­
tis per sacrificium, et alias operationes
sacerdotales valoris simpliciter infiniti. Hæ
vero, et aliæ differentiæ, quas omittimus,
satis declarant, quod sacerdotium Christi
fuerit rationis valde diversæ a sacerdotio
nostro, ab eo instituto, et quod sub sacer­
dotio

DISP. XXXI, DUB. II.
dolio isto non contineatur. Potest tamen
dici, quod aliquomodo ad ipsum pertineat,
el quod in eo virtualiter inadequate par­
ticipetur · sicut causa universalis partici­
patur in suis effectibus, et virtus agentis
principalis derivatur ad instrumenta : est
enim sacerdotium nostrum, et character
participatio quædam potestatis sacerdotalis
Christi, ut tradit D. Thom. loco cit. Per
quoi levem aliquam objectionem, quæ fieri
posset, excludimus.*
22. Dicemlum est secundo sacerdotium
jjj.’ Christi esse ordinis superioris tam de facto,
quam de possibili ad omne sacerdotium
purorum hominum pro quocumque statu :
atque ideo fuisse summum in linea sacer­
dotii. In hac assertione conveniunt, licet
non adeo se explicent Theologi. Videantur
specialiter Suarez sect. cit. § Ex quibus, et
Kellisonus art. J, dub. 4, conci. 1. Et po­
test in primis probari ex Apostolo in epist.
ad ïïebræ. cap, 7 et 8 et 9 ; nam licet di­
recte intendat ostendere excellentiam sacer­
dotii Christi supra sacerdotium legale ;
nihilominus tanta, et tam egregia prædicat
de Christi sacerdotio, ut facile demonstre­
tur istud excedere tam de facto, quam de
possibili omnia, et singula sacerdotia, quæ
excogitari possunt in pura creatura. Ratio
n:k vero, et radix hujus dignitatis est, quæ in
ipsa describitur assertione, et potest ita
repræsentari : quoniam illud sacerdotium
est summum' in esse sacerdotii, exceditque
simpliciter omne sacerdotium puræ crea­
tura, quod concurrit ad actiones sacerdota­
les summas in esse talium, et superantes
infinite quæcumque opera sacerdotalia cujuslibet puræ creaturæ : sed hujusmodi
fuit sacerdotium Christi : ergo habuit con­
ditiones, quas in assertione descripsimus.
Probatur minor : quoniam actiones sacer­
dotales Christi hoc ipso, quod actiones
sacerdoiales Christi fuerint ordinis divini
ex parte personæ, sive, et in idem redit,
hoc ipso, quod processerint a divino Christi
supposito, habuerant valorem simpliciter
infinitum etin merendo, et in satisfaciendo,
atque in impretrando, ut ex professo os­
ten limus disp. I, dub. 6, § 3 et 4 et
disp. 28, dub. 1, £ 2; sed omnes actiones
sacerdotales Christi fuerunt divini ordinis
ex parte personæ operantis, et procedebant
a divino Christi supposito : ergo actiones
sacrimemales Christi fuerunt summæ in
esse talium, et superarunt in esse talium
quæcumque opera sacerdotalia puræ crea­
tura.

343

Confirmatur et declaratur amplius : nam Confirofficium sacerdotis ordinatur al re’onci- mît'o.
liandum homines cum Deo, impetrando illis
gratiam, et remissionem peccatorum : at­
qui nullum sacerdotium puræ creaturæ vel
de facto, vel de possibili potest quantum ad
hoc comparari cum sacerdotio Christi :
sed ab illo separatur per excessum infini­
tum : ergo sacerdotium Christi excedit tam
de facto, quam de possibili omne secerdotium puræ crealuræ, et est rationis longe
superioris ad ipsum. Probatur minor : quia
sacerdotium Christi tantam virtutem habet '
ad præmissam reconciliationem, ut potue­
rit tam per viam meriti, quam per viam
satisfactionis consequi hominibus gratiam
justificationis, et remissionem peccatorum
ex perfecta justitia, ita quod Deus, attentis
saltem naturis rerum, nequeat exigere ma­
jorem, aut perfectiorem satisfactionem, ut
constat ex dictis disp. 1, dub. cit. et dub. 7
et 10. Sed impossibile est, quod pura crea­
tura id præstet, licet magna, aut etiam in­
finita sanctitate accidentali exornetur, ut
ibidem ostendimus dub. 5. Ergo nullum
sacerdotium puræ creaturæ potest compa­
rari cum sacerdotio Cbristi quantum ad
virtutem reconciliandi homines cum Deo,
impetrando aut consequendo istis gratiam
justificationis, et remissionem peccatorum.
Adde idem esse judicium de perfectione
sacerdotii, et de forma illud constituente.
Forma autem constituens sacerdotium
Christi est gratia habitualis ut connotans
gratiam unionis, sive divinum Verbi sup­
positum, in quo est : secundum quam ra­
tionem est superioris ordinis ad omnem
formam repertam tam de facto, quam de
possibili in qualibet pura creatura, illamque excedit simpliciter in perfectione *bum
nulla forma existens in pura creatura par­
ticipet eam personalem dignificationem,
quæ infinita est. Sicut de carne Christi
inquit D. Thom. infra quæst. 48. art. 2 D.Thom.
et 3 : Dignitascarnis Christi non æslimanda
est solum secundum carnis naturam, sed se­
cundum personam assumentem, in quantum
scilicet erat caro Dei, ex quo habet dignita­
tem infinitam. Et agens de vita corporali
Christi dixit in 3, dist. 20, quæst, 1, art. 3,
ad 2. : Habebat infinitum valorem ex divini­
tate, in quantum non cral vita puri hominis,
sed Dei, et hominis. Idem itaque judicium
habendum est de sacerdotio Christi tarn in
se, quam comparative ad omne sacerdotium
puræ creatuiæ.
23. Ex qua radice, ^uæ est omnium

ο ιί

i,

DE incarnationi:

nobilissima, proveniunt alia? differenti®
inter sacerdotium Christi, et quodlibot
aliud sacerdotium pur® creatura', quas as­
signant Auctores, nt quo I Christus potue­
rit instituere rempublicam spiritualem,
videlicet Ecclesiam ; quod habuerit juris­
dictionem in omnes fideles, et infideles ;
quoi potuerit instituere sacramenta; quod
potuerit sacramentorum gratiam confer­
re sine sacramentis, abaque similia priestare, quæ sunt propria sacerdotii ipsius,
et nequeunt sacerdotio pur® creatur® com­
petere.
Objce*
Sed oppones: potestas competens Christo
lio.
ut sacerdoti est potestas non auctoritatis,
qu® convenit illi ut Deo, sol est potestas
excellenti®, qu® compel t ipsi ut homini;
quandoquidem essesacerdo em non conve­
nit Christo secundum naturam divinam,
sed secundam naturam humanam, ut sta­
tuimus dub. præced. | 3, atqui potestas
excellenti®, quam habuit Christus ut
homo, potest pur® creatur® communicari :
ergo non repugnat, saltem ab hac parte,
quod sacerdotium pur® creatur® sit æque
perfectum, sicut sacerdotium Christi. Mi­
nor. in qua poterat esse dfficultas, est
D.Tbom. D. Thom. infra quæst. 6 i, art. 4, ubi ait :
Dicendum, quod Christus in sacramentis
habuit duplicem potestatem. Unam auctori­
tatis. quæ competit ei, secundam quod Deus;
el talis potestas nulli crcaturæ. potest commu­
nicari, sicut nec divina essentia. Aliam po­
testatem habuit excellenti#, quæ competit ei,
secundum quod homo. Et talem potestatem
potuit ministris communicare, dando scilicet
eis tantam gratiæ plenitudinem, ut eorum
meritum operaretur ad sacramentorum effec­
tus ; ut ad invocationem nominis ipsorum
sanctificarentur sacramenta ; el ut ipsi pos­
sent sacramenta instituere, ct sine ritu sa­
cramentorum effectum sacramentorum con­
ferre solo imperio. Ad hæc autem reducitur
potestas excellenti®, quam habuit Christus
in ordine ad sacramenta. Pari igitur ra­
tione potuit pur® creatur® communicari
potestas excellenti®, quam habet Christus
ratione sui sacerdotii.
gjlutio. Respondetur huic objectioni concelendo
majorem, et negando minorem : nam po­
testas excellenti®, quam habet Christus ut
sacerdos, licet ei conveniat secundum na­
turam humanam : nihilominus ex parte
obliqui ad rectum sacerdotii necessario
importati connotai gratiam unionis dignificantein intimte sacerdotales Christi ope­
rationes : qu® excellentia nulli pur® crea­

tura) communicabitis est : quippe eo ipso,
quod haberet gratiam unionis, participaret·
quo ejus dignitatem, jam non esset pura
creatura. Ad minoris autem probationem,
admisso loto testimonio D. Thom. nega­
mus minorem, quæ substituitur : nam
S. Doctor solum intendit, quod putestas ex­
cellentia'. quam habet Christus in ordino ad
sacramenta, possit aliqua ratione, hoc est,
secundum pariem, et quantum adaliquoseifectus. communicari puris hominibus: mi­
nime vero quod talis potestas adæquate
accepta tam in ordine ad omnes effectus,
quam in modo illos attingendi, queat eis­
dem conferri : id namque ultimum est
prorsus alienum ab ejus mente, ut patet ex
verbi quæ immédiate subjungit : Potest
enim instrumentum conjunelum, quanto fue­
rit fortius, tanto magis virtutem suam ins­
trumento separato tribuere, sicut manus
baculo. Nemo autem dicet, quod instrumen­
tum separatum v. g. baculus possit eodem
modo agere, et ad tot effectus se extendere,
sicut instrumentum conjunctum, utputa
manus. E t in resp. ad 3 ait : Christus no­
luit potestatem suæ eæcellenliæ ministris com­
municare. Solamen communicassel, ipse esset
caput principaliter, alii vero secundario.
Hæc vero inæqualitas satis declarat illam
excellenti® potestatem habere in Christo
plenitudinem tam in modo, quam in ef­
fectu ; in ministris tamen non habiturum
hanc plenitudinem, sed solum quandam
participationem, sive communicationem
inadæquatam : idque satis est, ut dicatur
potestatem excellenti®, quam habuit Christu>, posse in aliis participari : quippe par­
ticipare importat non adæquatam commu­
nicationem sed inadæquatam ; nempe par­
tem relinquere, et partem capere. Et ut alia
signa hujus inœquaütatts in habendo potes­
tatem excellenti® omittamus, Christus de
condigno meruit institutionem sacramenti
remittentis peccatum grave : ct tamen im­
possibile est, quod pura creatura hunc ef­
fectum de condigno mereatur, ut constat
ex dictis tract. 16, disp. 6, dub. 2, §3,
cum seq. (quo loco num. 54, hoc idem
D. Thom. testimonium explicuimus) et in
hoc tract, disp. 1, dub. 5. Unde etiam fit,
quod licet Christus secundum potestatem
excellenti® non sit causa principalis physica
grati® justificantis peccatorem, juxta supe­
rius dic a disp. 23, dub. 3, nihilominus
fuerit causa principalis meritoria predict®
gratiæ, et cujnsvis alter.us effectus ob
infinitum scilicet, el superexcedentem sui
meriti

DISP. XXXI, DUB. IL
meriti valorem, ut diximus <1ίκρ. 28 dub. I
ci 8. Pura autem creatura quamvis habe­
ret potestatem excellentia», quin et infini­
tam gratiam habitualem, non solum non
esset causa principalis physica gratiæ jus­
tificantis peccatorem, sed nec causa princi­
palis moralis : quippe repugnat puram
creaturam habere meritum simpliciter in­
finitum, quod requiritur ad inducendum
principaliter, sive de condigno remissionem
peccati gravis, ut cx professo ostendimus
loco cit. ex tract. 16, adjunctis etiam supradictisdisp. 1, num. 141. Qute differen­
ti» quemadmodum declarant, quod sicut
potestas excellenti», quam habet Christus,
excedit incomparabiliter potestatem excel­
lenti» puræ creaturas communicabilem :
sic etiam satis manifestant sacerdotium
Christi superare cum eodem excessu omne
sacerdotii genus, quod possit puræ creaturæ ■
communicari.
§

U.

Diluitur principalis objeclio ea-plicando sen­
sum, in quo Christus dicitur sacerdos se­
cundum ordinem Melchisedech.
24. Contra doctrinam § præced. proposi­
tam non invenimus sententiam, quam re­
feramus, nec occurrunt aliæ objectiones,
quibus opus sit satisfacere, præter unam,
h-1». Est autem ejusmodi : nam in Ps. 109, di­
citur ad Christum : Tu es sacerdos in ælernum secundum ordinem Melchisedech : sed
sacerdotium Melchisedech fuit sacerdotium
legis naturæ : ergo Christi sacerdotium
fuit secundum ordinem legis naturæ, et
sub illo continetur. Et si adhibeatur res­
ponsio D. Thom. in hac quæst. art. G.
ad 1, ubi ait : Dicendum, quod Christus non
dicitur secundum ordinem Melchisedech
quasi principalioris sacerdotis, sed quasi
prxfiguranlis excellentiam sacerdotii Christi
ad sacerdotium Leviticum. Et est dicere,
Christum non propterea vocari sacerdotem
secundum ordinem Melch’sedech, quia
fuerit sacerdos secundum illum ordinem ;
vel quia habuerit sacerdotium ejusdem ra­
tionis ; vel quia sacerdotium Christi fuerit
participatum a Melchisedech (hæc enim
esse evidenter falsa constat ex dictis f,.
præced.) se I sic appellari, quia Mechisedech singulariter repræsentavit futurum
Christi sacerdotium. Si hæc, inquam res­
ponsio adhibeatur, contra illam est : tum
Gruis
fiSaltis.

^Ζ'·Λ

345

quod non servat proprietatem sensus in eo
loco, Tues sacerdos secundum ordinem Meichiscdcch : hæc enim verba in proprietate
sermonis significant sacerdotium Christi
fuisse, secundum modum, et rationem sa­
cerdotii Melchisedech, et ad eundem ordi­
nem pertinuisse. Tum et prrecipue, quod
juxta præmissam explicationem posset, et
deberet Christus dici sacerdos secundum
ordinem Levi : nam sacerdotium Leviti­
cum fuit perfectius sacerdotio Melchise­
dech, ulpole quod non solum fuit ex
instituto divino, sed etiam ex lege Dei de­
terminantis modum ipsius, ut constat
ex Scriptura : quare sacerdotium Leviticum
non minus aptum fuit ad repraesentandum
sacerdotium Christi : quam repræsentationem, et non aliud juxta præmissam res­
ponsionem attribuimus sacerdotio Melchisedech.
Hanc difficultatem non possumus con­
gruenter superare, nisi explicemus brevi­
ter, quantum fieri possit, quis fuerit Mel­
chisedech, quale sacerdotium ejus, et quod
Deo sacrificium obtulerit. Hinc enim cons­
tabit, quam legitima sit responsio ex
D. Thom. desumpta.
25. Circa personam ergo Melchisedech
errarunt non pauci existimantes illum non
fuisse verum hominem, sed aliquid homine
majus, nempe vel Angelum in assumpto
corpore humano , ut docuerunt Origenes, et Didymus apud D. Hieronymum
epist. 125, ad Evagrium ; vel Spiritum
sanctum, ut sensit quidam Ilierax apud
D. Epiphanium hæresi 67, vel denique ip­
sum Filium Dei. qui sub specie humana ap­
parebat in Veteri Testamento, ut quidam
alii existimarunt. Fundamentum autem,
omnibus commune, desumebant ex Verbis
Apostoli ad Hebræ. 7, ubi de Melchisedech
agens affirmat fuisse sine patre, sine matre,
sine genealogia, neque initium dierum,neque
finem vilx habens, assimilatus autem filio
Dei, manet sacerdos in perpetuum. Hæc au­
tem omnia nulli vero, et puro homini convenire queunt. Aha argumenta expendit
pro eodem errore Tena in cap. 1, ad He­
bræ. difficult 1, quæ omittimus tanquam
in præsenti puncto non necessaria.
Sed fuisse verum et purum hominem
est veritas catholica, quam communiter
docent Eccleske Patres, et specialiter
D. Ambros. lib. 5. de fide cap. 3 eiD. Au­
gust. lib. 16, de civit, cap. 22. Et quidem
fuisse verum hominem, non autem Ange­
lum in hominis specie probatur efficaciter :

Senten­
tia?
circa
perso­
nal
Melcbisedech.

D. Hieronvm.
*

D. Epi­
pban.

Ad
Hcbr. 7.

Tena.

Veritas
;catbo’ lici.

I>. Am­
bres.
D. Au­
gustin.

DE INCARNATIONE.

nam Melchisedeeh fuit verus sacerdos Dei,
ut constat tum ex Apostolo ubi proximo,
tum ex cap. 14 Genes, ubi dicitur : .1/
'c<ro Melchisedeeh rex Salem proferas pa­
nem, el vinum, cral enim sacerdos Dei ol­
lissimi, benedixit ei, el ait ; Benedictus
Abram Deo excelso, etc Et additur, quod
accepit ab Abraham decimas ex omnibus.
Quæ sunt in proprietate sermonis acci­
pienda : absurdum enim plane foret his­
toriam metaphorice, atque improprie in­
terpretari, priesertim contra communem
sensum Patrum, et aliorum expositorum.
Atqui de ratione veri sacerdotis est esse
verum hominem, juxta illud Apos'.ol. ad
Ad
Hebræ. 5 : Omnis namque Pontifex ex hom iBehr. 5.
nibus assumptus, hoc est. assumitur. Ergo
Melchisedeeh fuit vere, et substantialiter 1
homo. Idque satis evidenter significant '
cuncta fere verba ex loco Genes, describi- |
tur enim quod erat rex ; et certe urbis Sa- I
tetn; et occurrisse Abrahæ, et cum eo locu­
tum : ac denique s-gnificatur fuisse regem iu
ea provincia, et toti genti notissimum. Quæ
nisi delirando nequeunt a veritate, et pro­
prietate hominis tranflocari. Porro prædic­
tum hominem verum fuisse etiam purum
hominem demonstratur : quia nullus potest
esse verus homo, nisi habeat veram huma­
nitatem in hypostasi, sive personaliter sibi
unitam : hæcautem unio repugaat Angelo,
ul ostendimus disp. 8, dub. 7 ; ergo Melchisedech, verus scilicet homo, non fui)
Angelus in natura humana subsistens.
Porro nulla persona divina univit sibi un­
quam prædictam naturam, nisi sola persona
Verbi illam assumens in Incarnatione,
sive conceptione Christi, ut fides docet :
ergo Melchiselech non fuit persona divina
in humanitate subsistens. Relinquitur ita­
que, quod fuerit verus, et purus homo.
Everti­ Motivum autem oppositi erroris non urget :
tur
contra- quia Apostolus non negat Melchisedeeh
num. habuisse patrem, et matrem, initium die- .
rum, et finem vite, atque hujusmodi : sed j
solum intendit, quod ista non recensentur ■
in Scriptura, ut magis liquet ex vers. 6
ejusdem cap. Cujus, inquit, generatio non '
numeratur in eis, id est, non refertur, nec
cognoscitur a Judæis. Porro cum addit assimilalum filio Dei, magis explicat, quod
non fuerit verus Deus in carne, sed illum
in sua persona repræsentaverit. Iu ultimis
autem verbis non vult, quo 1 fuerit i-acerdos
in perpetuum, sed quod sit sacerdos in
æternum
præseriim
in auininu
summo saIVIVI
nux. vocatus,
.
Wiu in
cerdote Christo, quem propria persona præ-

τ'.

·

figuravit, ut quotidie in Psalmi cantamus,
et magis constabit ex dicendis.
26. Jam vero ad considerationem magis Alu
MU
specialem descendendo, plures sentiunt proi*·
Melchisedeeh fuisse Sem primogenitum mlçrd
Noe, et progenitorem Abralue. Et hæc
erat traditio Hebneorum, el Samaritano­
rum, ut referi 1). Ilieronym. epist. cit. ad
• ■.
Evagrium. Atque eidem sententia» subs­ r 5HL
cribunt Rupertus lib. 5, de Triait. et ejus Ilapw·
operib. Genes. 12. Abulensis, Lippoma- os.
nus. Lyra, Gagnæius, Genes. Id.Isidorus Isidelib. de vila et morte Prophet, cap. 5, et rss
alii, quos referi, et sequitur Suarez in SUffL
pries, disp. 46, sect. 4. §. Aliorum vero.
Quo 1 si illis objiciatur Paulum loco supra
cit. asserere Melchisedeeh fuisse sine patre,
et matre, et sine initio vitae, et fine die­
rum : non quod his revera caruerit; sed
quia non referuntur in Scriptura, ul
proxime diximus, et est communis Patrum
expositio : id vero minime posse Sem
adaptari : siquidem Scriptura narrat pa­
rentes ipsius, atque initium, et finem
vite suæ. Respondet pro omnibus Suarez, Seuto
iii
quod licet Scriptura n?ferat parentes, et Soarii
dies illius hominis sub nomine Sem, non nw
tamen sub nomine Melchisedeeh, et regis, veri.
et sacerdotis. Quare sub hac expressione
aptissimus fuit a i præfigurandum Chris­
tum, ut intendit Apostolus : qui proinde
in prædicto sensu dixit illum fuise sine
patre, matre, etc. Cæterum solutio hæc
non satisfacit, et satis frivola apparet :
tum quia jam falsum absolute foret paren­
tes, et duraiionem hujus personne non
narrari in Scriptura; siquidem, ut negare
nequit Suarez, narratur sub nomine Sem,
licet non sub vocabulo Melchisedeeh. Tum
etiam quia genealogia, nativitas, et finis
Melchisedeeh nullo modo narrantur in
Scriptura, nec ex illa constat ut est com­
munis Patrum assertio juxta Apostoli in­
tentionem : sed oppositum contingit in
per.-ona cujus genealogia, et vitae tempus
recensentur in Scriptura : ergo Melchisedech, et Sem non sunt eadem persona,
sed diversae, Tum denique quia incredi­
bile apparet, quod Apostolus posuerit
tanti mysterii pondus in sola nominum
variatione, et intenderit, quod quidam
homo sub nomine Sem habeat genealo­
giam expressam in Scriptura, et non prae­
signaverit Christi sacerdotium; idem vero
homo significatus nomine Melchisedeeh
alieiILU£J«l 111 c*
non habeat 111
in KJVliptUlü
Scriptura UL
genealogiam
ex-“
| pressam, et fuerit specialis Christi figura.
Plane

DISP. XXXI, DUB. II

347

Plano vana videtur hæc nominum diver­ dici sacerdotem non improprie tantum, ut
sitas in ordino ad mysterium praesignatum,
filii regum dicebantur in Scriptura?. Beg.
ubi idem typus idem significatum occurrit,
cap. 8, vel quo omnes justi offerentes sa­
JU'·
Quare sicut magis frequentem apud Pacrificium justitiae, ut supra observavimus
Kwia·
sic etiam veriorem censemus sentennum. 2, sed fuisse sacerdotem vero et pro­
w· Gain, quæ dicit Melchisedeeh non fuisse prie ordinatum ad sacrificandum. Quod fa­
vel Sem, vel aliquem de genere Hebraeo­
cile probatur tum ex communi Patrum tra­
rum, sed fuisse Gentilem, et Chanancum.
ditione sic exponentium Scripturam. Tum
D.Uio- Et probatur in primis ex eo, quod antiquisetiam quia hæc debet exponi cum pro­
simus, et sapientissimus Areopagita in
prietate, ubi nullum sequitur inconve­
lib. deccelesti hierarchia cap. 9, inter Gen­
niens ; ipsa vero aperte dicit Melchisedeeh
tiles, qui veram Dei fidem habuerunt, re­
fuisse sacerdotem Dei ollissimi. Tum præ­
censet Melchisedeeh, quin simul asserit
terea quia Apostolus probat ex professo
ejus populum fuisse fidelem. Sanctus
fuisse sacerdotem, commendatquesacerdo­
D.iiu-etiam Ignatius in epist. ad Philadelph.
tium ipsius cap. 7 et seq. ad Hebrae. : quod
testatur Melchisedeeh fuisse virginem :
studium vanum fuisset, si solum ageret de
quod adaptari nequit Semo, qui genuit sacerdotio improprio, et cunctis justis com­
filios, et filias, nec alteri ex Patriarchis.
muni. Tum denique quia ex opposito Geret
Deinde quia hanc partem docent antiquis- Christum non magis debere dici sacerdotem
AW simi Ecclesiæ Patres Irenæus, Hippolitus,
secundum ordinem Melchisedeeh, quam
”il' Eustachius (primus omnium, qui contra alterius cujuscumque vel justi, vel primo­
Arium egit) uterque Eusebius Caesariensis,
geniti regum : id vero est plane absur­
et Emissemus, D. Epiphanius, D. Hiero­
dum ; cum David, evPaulus singulariter
nymus, Theodoretus, Theophilactus, Oeasserant fuisse sacerdotem secundum ordi­
cumenius, et alii tam apud Suarium loco
nem Melchisedeeh. Fuit autem ejus sacer­
cit. quam apud Tenas, (qui nobiscum sen­
dotium juxta modum, quem habuerunt alii
sit) in cap. 7, ad Hebrae. difficult. 2,
sacerdotes in statu legis naturae, (ad quem
num. 4. Consentiunt etiam ex Judæis pertinuit, ut supra descripsimus num. 3,)
Philo, et Josephus, qui de Melchisedeeh
videlicet absque aliqua ex determinata lege
tanquam de alienigena loquuntur, quin
formula, et consecratione, sed ex hominum
Josephus lib. 7, de bello Judaico illum
applicatione, et deputatione, qui aliquem
affirmat fuisse principem Chananæorum.
eligebant, ut officium gereret sacerdotis :
Quod Judaei minime facerent, si de illorum
idque verisimile est diversis modis fieri
genere esset. Prati erea a tempore, quo Mel- juxta diversas hominum, et regionum con­
chisedech occurrit Abrahæ, regio illa, cu­
suetudines. Quamvis forte in consecratione
jus rex erat, possidebatur a filiis Chain, ut
Melchisedeeh specialiter aliquis Dei ins­
satis efficaciter colligitur ex cap. 10 Ge­
tinctus intervenerit, ut major ejus dignitas
nes. inverisimile autem apparet, quod rex pro munere repræsentandi æternum Christi
apud ipsos regnans non esset de illorum sacerdotium exigere videtur
gente, et Chananæus sicut illi : non igitur
28. Si autem Melchisedeeh verus sacer- Materia
dos fuit ; consequens est, quod obtulerit
Melchisedeeh fuit Sem ; sed fuit homo
alius de genere Chain. Accedit hanc senten­ sacrificium juxta superius dicta num. 3.
Et quamvis non constet de aliis rebus,
tiam esse valde consonam menti Apostoli
quas immolare potuit; nihilominus certis­
intendentis contundere superbiam Judæorum se extollentium ob dignitatem sacer­ sima fide tenendum est ipsum obtulisse
dotii Aaronici, et generis Hebraici : quibus panem, et vinum. Negant id hæretici hujus Error
e contra repræsentat, objicitque virum
temporis, ut de medio tollant evidentem
Gentilem, qui priusquam Ilebræus popu­
figuram, sive typum incruenti sacrificii
lus, habuit verum Dei sacerdotium : juxta Eucharistiae, quod Christus in ccena obtulit,
cujus ordinem, non vero juxta ritum Levi
et in Ecclesia a sacerdotibus offerendum
futurum erat sacerdotium Christi, secun­ j reliquit. Unde quod legitur Genes. 14
Melchisedeeh occurrisse Abrahæ victori,
dum verba allegata, quorum expositioni
et protulisse panem, et vinum, et bene­
incumbimus : Tu es sacerdos in aeternum
dixisse illum, etc. sic explicant, ut solum
Mti- secundum ordinem Melchisedeeh.
«fcch 27. Sed veniamus jam ad ejus sacerdo­ significetur Melchisedeeh protulisse pa­
ti tium, et ad sacrificium, quod obtulit. Et
nem, et vinum præcise in refectionem
<»· primo loco supponendum est Melchisedeeh
Abrahæ, et aliorum, qui fatigati ex praelio

s

348

DE INCARNATIONE.

■

K'.'i

■
\λ

I *.·*

T

’ gi

vt

veniebant: minime vero quod prædicta in
sacrificium obtulerit. Cui expositioni favet
Josephus lib. i, antiquit. cap. 18, dum
refert, quod Melchisedech convivio excepit
Abraham, nihil dicens de sacrificio, aut reliaiosa oblatione. ·
SeuienAt vera et· constanti fide, ut diximus,
na
catho­ tenendum est Melchisedech non solum
lica. protulisse panem, et vinum in corporalem
hominum refectionem, sed in religiosum
etiam cultum, atque sacrificium, quod ob­
tulit Deo in gratiarum actionem pro victo­
ria Abrahæ concessa : atque ideo illo facto
adumbrasse Eucharistiæ sacrificium. Fun­
damentum pnecipuum est constans, et per­
petua Ecclesiæ traditio, per continuam
doctrinam Patrum derivata, qui ita affir­
mant, et late allegantur a Suarez sect. cit.
Sufficiat pro aliis, et cum aliis loquentem
D. Cy- audire D. Cyprianum lib. 2. epist. 3, ad
nrianus.
Cæcilium, ubi hæc habet : In sacerdote Mel­
chisedech sacrificii Dominici Sacramentum
præfiguralum videmus, secundum quod di­
vina Scriptura testatur, ul ait : El Melchise­
dech rex Salem protulit panem, et vinum.
Fuit autem sacerdos allissimi, et benedixit
Abraham. Quod autem Melchisedech typum
Chrisli portaret, declarat Spiritus sanctus in
Psalmis ex persona Patris ad Filium dicentis :
Ante luciferam genui le. Tu es sacerdos in
ælernum secundum ordinem Melchisedech.
Qui ordo utique esi de, sacrificio illo veniens,
el inde descendens, quod Melchisedech sacer­
dos Dei fuit, quod panem, el vinum obtulit,
quod Abraham benedixit. Nam quis magis
sacerdos, quam Dominus nosier Jesus Chris­
tus, qui sacrificium Deo obtulit, el obtulit
hoc idem [quantum ad externam speciem)
quod Melchisedech obtulit, panem, et vinum,
suum scilicet corpus, el sanguinem. Et eo­
dem modo loquuntur alii Patres. Quin to:a
Ecclesia in officio de Eucharistia canit :
Sacerdos in ælernum Christus Dominus se­
cundum ordinem Melchisedech panem, cl vi­
num obtulit. Et in canone Missæ loquens
de sacrificio Eucharistiæ ait : Quod libi ob­
tulit summus sacerdos tuus Melchisedech,
ConciL nempe in figura sui sacrificii. Et Concil.
Trident.
Trident, sees. 22, cap. 1, -locet : Christus
sacerdotem secundum ordinem Melchisedech,
se in ælernum constitutum declarans, cor-,
pus, el sanguinem suum sub speciebus panis
el vini Deo Patri obtulit. Quæ satis decla­
rant hanc esse certam, et constantem Ec­
clesiæ Cathulicæ traditionem. Immo vero
Rabbi ex ipsis Judæis (ut oppositam Josephi aucSamuel, toritatem retundamus) Rabbi Samuel in

lib. de adventu Messite cap. 19, dixit :
Mtlvhisedech sacrificium Deo instituit in
pane, el vino, ex quibus communicavit Abra­
ham amicum Dei. Et Rabbi Moyses apud Rribi
Gabatinum lib. 10, de arcanis, cap. 5,
dixit : Melchisedech convivio excepit Abra­
ham e bello revertentem, pane, el vino de
rilu gentis solemniler prius oblato.
‘29. Sed regrediamur ad locum Genesis, Leptiasi
vjui hanc veritatem satis urgenter evincit. seosa
Sic autem se habet : .11 vero Mclchisedech ïrïï
rex Salem proferens panem, el vinum, erat
enim sacerdos Dei allissimi, benedixit ei, el
ait, etc. Ubi observandum est. quod li­
cet illa vox Proferens ex se non determinet
actum sacerdotii ; potest enim quilibet
proferre; quamvis solus sacerdos offerat:
nihilominus prædicta vox in Hebræo sig­
nificat indifferenter et proferre, et offerre.
Quod vero hoc loco significet determinate,
et necessario actum offerendi, vel sacrifi­
candi. constat ex ratione immediate sub­
juncta : Erat enim sacerdos Dei ollissimi.
Sicut etiam eadem vox Genes. 4, quæ de
Hl· ofierre,
se est indifferens ad significandum
vel proferre, significat ibidem determinate
offerre, aut sacrificare : quia videlicet ap­
plicatur materiæ significationem determi­
nate exigenti : describitur enim ibi sacri­
ficium Abelis, et Caini. Nec movere debet,
quod in Hebræo non est particula causalis
enim, sed conjunctiva el : quare videtur,
quo i sic transferri debuisset locus : Melchi­
sedech proferens panem, et vinum * el erat
sacerdos Dei allissimi. Nam Hebraismus
est usurpare particulam conjunctivam pro
causali. Unde D. Hieronym. similiter d.
transfert alium locum Genes. 26 : En mo- Γΰ3)ϊ·
rieris propter mulierem, quem tulisti, habet
enim virum; cum in Hebræo sit : Et habet
virum. Sed est ead^m sententia juxta phra­
sim Hebraicam. Nec rursus interest, quod
in Hebræo est punctum ante illa verba,
Erat enim sacerdos: cum tamen ratio reddi
non s-oleat in diversa, sed in eadem sen­
tentia, sive periodo. Nam hæc regula non
est universaliter vera : et in his, quæ modo
scribimus, solemus absque vitio punctum
ante rationem infigere, ne periodus nimis
extendatur. Et profecto stulte subjungeren­
tur illa verba : Erat enim sacerdos, si in id
non adhiberentur, ut exponerent prolatio­
nem, sive oblationem panis fuisse religio­
sam, et a sacerdote ex officio factam. Quid
enim magis attinet ad sacerdoiem mera,
et simplex porrectio panis, quam al quem­
vis alium? Unde eodem modo posset dicere
textus :

DISP. XXXI, DUD. II.
textus : Melchisedech protulit panem, et vi­
num, erat enim astrologus, aut piclor? Quod
est ridiculum. Ipsa itaque sequens senten­
tia declarat sensum prioris, et oblationem
illam fuisse actionem sacramentalem. Quod
enim luere.tici dicunt illa verba, Erat enim
sacerdos redderer causam non quidem obla­
tionis panis, et vini, sed quare. Melchise­
dech benedixerit Abrahæ, falsilatis con­
vincitur : quia sacerdotium non requiritur
ad actum benedicendi, nec cum illo conncctitur, ut patet in Salomone, qui bene­
dixit toti populo, et tamen non erat sacer­
dos. Unde minus recte dictum fuisset
Melchisedech benedixit Abrahæ, erat enim
sacerdos Dei allissimi : quia assignaretur
non causa pro causa. Nec reverra ita dici­
lur; sed protulisse panem, cl vinum, erat
enim sacerdos, el benedixit Abrahæ : ubi
causalis refertur ad sermonem anteceden­
tem; non vero ad id, quod subjungitur, ut
ipsa dicendi proprietas poscit. Ergo juxta
divinam Scripturam loco allegato in rigore,
et proprietate sermonis intellectam confi­
teri debemus, quod sacerdos Melchisedech
obtulit panem, et vinum in sacrificium,
sive hostiam religiosam. Et huic intelligentiæ innititur constans, et successiva
traditio Patrum sic affirmantium.
Ma- 30. His praemissis facile constat respon■ iitir, et -___
I άκ&- Bionem, quam ex D. Thom. objectioni
·« adhibuimus, optimam esse, et per subset6^“’ quentem impugnationem non labefactari,
kit-os. Non enim potest Christus dici sacerdos
secundum ordinem Melchisedech, quia
utriusque sacerdotium fuerit formaliter
ejusdem rationis; vel quia sacerdotium
Chrisli fuerit participatum, aut institutum
a Melchisedech : hæc enim sunt evidenter
falsa, ut recognoscunt omnes, et superius
dicta demonstrant : unde absurdum foret
illa verba cum omnimoda proprietate re­
cipere. Sed dicitur secundum ordinem
Melchisedech in ratione figurati ; quia
Melchisedech singularem typum, sive figu­
ram exhibuit Chrisli sacerdotis, et proprie­
tates sacerdotii ipsius satis exacte reprae­
sentavit : praesertim autem in eo, quod
sacerdotium Christi excedit incomparabili­
ter sacerdotium Aaronicum, sive Leviti­
cum legis scriptæ. Hæc enim excellentia
singulariter præfigurata fuit in sacerdotio
Melchisedech. Id vero in hunc fero mo­
Ai dum probat Apostol. ad Ilebræ.
7 (ubi
Hdf. 7
'totusest in suadendo sacerdotium Judaeo­
rum cedere sacerdotio Christi, et illo eva­
cuari deborej. Sacerdotium Melchisedech

3-49

praefigurantis sacerdotium Christi fuit per­
fectius sacerdotio Levitico : ergo idem a
fortiori de sacerdotio Chrisli comparato
cum Levitico dicendum est. Antecedens
probat Apostol. dupliciter : primo, quia
Melchisedech benedixit Abrahæ, in cujus
lumbis præconiinebatur Levi : sed minor,
atque inferior benedicitur a majori, et di­
gniori: ergo sacerdotium Melchisedech fuit
perfectius sacerdotio Levitico. Secundo ,
quia Abraham obtulit decimas Melchise­
dech ; ergo tribus Levi, qui continebatur
in lumbis Abrahæ secundum seminalem
rationem (quomodo non præcontinebatur
Christus), fuit in eisdem lumbis decima­
ta : aique ideo recognovit sacerdotem
Melchisedech tanquam superiorem. Ob
hanc itaque eminentiam aptissimum fuit
sacerdotium Melchisedech ad significan­
dum sacerdotium Christi secundum illam
excellentiam, in qua superat Leviticum.
In hoc isitur sensu dicitur Christus sacerdos secundum ordinem, sive typum Mel­
chisedech, ut plane intendit Apostolus,
atque expendit D. Thom. in præs. art. G, D.Thora
his verbis : Legale sacerdotium fuit figura
sacerdotii Chrisli : non quidem quasi ada­
quans veritatem, sed mullum ab ea deficiens.
Tum quia sacerdotium legale non mundabat
peccata : tum etiam quia non erat ælernum,
sicut sacerdotium Chrisli. Ipsa autem excel­
lentia sacerdotii Chrisli ad sacerdotium Levilicum fuit figurata in sacerdotio Melchise­
dech, qui ab Abraham decimas sumpsit, in
cujus lumbis decimatus est quodammodo ipse
sacerdos legalis. El ideo sacerdotium Chrisli
dicitur esse secundum ordinem Melchisedech,
propter excellentiam veri sacerdotii ad figuralc sacerdotium legis. Unde satis constat
ad primam impugnationem.
Patet etiam ad secundam : nam cum Coniiuualur
eminentia sacerdotii Christi supra sacerdo­ explica
­
tium Leviticum non potuerit per ipsum tio.
sacerdotium Leviticum praefigurari; opor­
tuit pro congruenti talis eminentiæ reprae­
sentatione recurrere ad aliam figuram, seu
typum, nempe ad sacerdotium Melchise­
dech, quod superavit ipsum Leviticum, ab
eoque decimas (signum scilicet inferioritatis) in ipso Abraham Levitarum progeni­
tore recepit. Secundum quam rationem
(quidquid de aliis fuerit) fuit Levitico
perfectius. Praesertim cum sacerdotium
Leviticum, licet Christum praefiguraverit,
abrogatum tamen per Christum fuerit :
quare dici non potest, quod Christus sit
sacerdos secundum Leviticum ordinem :

■·*.-••l _

350

i)E INCARNATIONE.

sicut nec lex gratiæ dici valet, quod sil
secundum legem antiquam, quamvis in ea
fuerit aliquomodo præfigurata; quia hæc
per illam abolita fuit. Lex autem naturalis
non fuit abolita per Christum, sed confir­
mata, atque perfecta : et simili ratione
sacerdotium Mclchisedech, quatenus erat
legis naturæ, non fuit proprie abrogatum
per Christum, sed potius elevatum ad divi­
niorem ordinem : et hæc ipsa dignitas in
ipso sacerdotio Melcbisedech præfigurabatur : quare Christus merito dicitur sacer­
dos secundum ordinem Melcbisedech, non
D.Thom. vero secundum ordinem Levi. Unde D.
Thom. in præs. art. 9, ad 2, ait : Dicendum,
guod in sacerdotio Christi duo possunt consi­
derari, scilicet ipsa oblatio Christi. el par­
ticipatio ejus. Quantum ad ipsam oblationem
expressius figurabat sacerdotium Christi sa­
cerdotium legale, quam sacerdotium Metchisedech (intellige in ordine ad cruentum
crucis sacrificium’;, in quo sanguis non
effundebatur. Sed quantum ad participatio­
nem hujus sacrificii, el ejus effectum (in quo
præcipue attenditur excellentia sacrificii
Christi ad sacerdotium legale), expressius
prxfigurabaturper sacerdotium Mclchisedech,
qui offerebat panem, el vinum significantia,
ul Augustin, dicit, Ecclesiasticam unitatem,,
quam constituit participatio sacrificii Christi.
Unde etiam in nova lege verum Christi sa­
crificium incruentum scilicet Eucharistiæ)
communicatur fidelibus sub specie panis, et
vini.
Sicaio- 3i. Accedunt etiam aliæ similitudines,
Çhrisii ob quas sacerdotium Christi fuerit conmuinpii- gruentissimepræfiguraium per sacerdotium
præu- Melcbisedech, quas insinuavit Apostolus
guraium cap. 7 ad Hebræ. et exponunt commu
in sacerr
niter
tam Expositores, quam Theologi.
dolio
Meichi- Prima, quod Melcbisedech interpretatur
sedteb.
rex juslitiæ, et erat rex Salem, sive pacis.
Christus autem rex justitiæ est, de quo
dicitur in Ps. 71 : Judicavit populum in
justitia : et ipse vocatur princeps pacis
Isaiæ 9, et pax nostra ad Ephes. 2. Se­
cunda, quod Slelchisedt ch introducitur sine
patre, et matre (in sensu tamen praemisso
num. 25), El Christus ut homo non habuit
patrem, et ut Deus non habuit matrem, ut
observarunt D. Nazianz. orat. 38 in prin­
cipio, et D. Ambros. epist. 82. Tertia,
quod sacerdotium Mclchisedech non con­
tigit ei secundum genetationem carnalem,
sicut in Levitico eveniebat. Et similiter
Christus non habuit esse sacerdotem ex
genealogia secundum carnem, ut insinua-

vimus num. 9 et 19, sed ex singularis»
sims dispositione Dei ipsum pnodestinantis
ad suminum sacerdotium, quod juramento
irrevocabili in Ps 109 firmavit. Quarta,
quod sacerdotium Melcbisedech dicitur
æternum; quia ejus non refertur finis, nec
successio. Et Christi sacerdotium æternum
est; nullum enim eidem succedet, ut ma­
gis explicabimus dub. 4. Quinta, quod
sacerdotium Mclchisedech repræsentalur
nobilius, quam aliorum sacerdotium : unde
Melcbisedech benedixit Abrahæ, qui etiam
erat sacerdos, et in lumbis continebat om­
nes sacerdotes ordinis Aaronici : ut.aulem
arguit Apostol. loco cit. : Sine ulla con­
tradictione qui minor est, a majori bene­
dicitur. Sacerdotium autem Christi est
omnium nobilissimum, et ex quo habe­
mus omnem benedictionem, et ex dictis
num. 22 satis liquet. Sexta, quod Melchisedech obtulit sacrificium in pane, et
vino. Et Christus obtulit sacrificium sui
corporis et sanguinis sub panis, et vini
speciebus. Et quemadmodum Melcbisedech
sic obtulit panem, et vinum Deo in gratia­
rum actionem, quod simul eisdem recreavit
milites post victoriam de inimicis partam .'
sic etiam Christus corpus suum, et sangui­
nem suis militibus communicat in alimen­
tum, et robur post partam de peccatis
victoriam. Quæ est similitudo celeberrima,
et quam Patres summis elogiis exaggerant,
ut supra insinuavimus num. 28.
Sed hæretici hujus temporis (declarati Da»
nimirum divini sacrificii Eucharistiæ hos­ bærelicorua
tes , duo contra hanc ultimam similitu- objcctiodinem opponunt. Primum, Apostolus loco nes.
cit. ex Epist. ad Hebiæ. accuratissime, et
usque ad scrupulum, ut loquitur Calvinus,
recenset omnia ea, in quibus Melcbisedech
præfiguravit Cfiristum sacerdotem : et
tamen nihil omnino dixit de hac ultima
similitudine a nobis proposita nec ullo
modo significat materiam sacrificii a Melchisedech oblati fuisse panem, et vinum :
ergo non cum fundamento, sed cum repu­
gnantia ad mentem Apostoli prædictam
similitudinem introducimus. Secundum,
sacrificium panis, et vini fuit commune
sacerdotio etiam Levitico, ut constat cx
diversis locis Scripturæ : ergo ex prædicta
similitudine, licet admitteretur, non magis
probatur Christum fuisse sacerdotem se­
cundum ordinem Melcbisedech, quam se­
cundum ordinem Levi.
32. Hæc vero licet manifestent odium Comit
arguentium in sacrificium altaris, parum pnsu.
urgent.

DISP. XXXI, DUB. III.
urgent. Nam quoi Mclchisedech obtulerit
panem, et vinum hostiam religiosam, sive
sicrilicium pro gratiarum actione, el quod
hoe facto præfiguravorit sacrificium in­
cruentum, atque immaculatum altaris, est
(ul vidimus num. 28), communis assertio
Piilrum, quos audire magis expedit, quam
Calvinum, et asseclas. Fuitque id convenienlissimum ad exoquendam perfectam
similitudinem , sive repræsentationem ,
quam dubio procul, et ipsis hæreticis con­
sentientibus, intendebat Paulus loco ci­
tato : sicut enim oportuit Melcbisedech
conditionibus suæ personæ Christi perso­
nam pra?figurafe; sic etiam et multo magis
congruit, quod sua oblatione ropræsentaret
Christi sacrificium : aliter namque non
foret perfecte typus Christi sacerdotis.
Cum enim actus proprissimus sacerdotis
sil sacrificium offerre ; imperfecta relin­
queretur similitudo, sublata figura, sive
repraesentatione ex parte ipsius sacrificii,
et materia? oblatæ. Ad primam itaque
objectionem respondemus continere argu­
mentum negativum, et nihil probans :
quoniam Apostolus non intendebat expli­
care omnia, in quibus Melcbisedech præliguravit Christum ; sed duntaxat quod
sacerdotium Christi Levitico præeminebat :
et ad hoc posterius suadendum opus non
habuit recurrere ad typum mysterii Eucharistiæ : sed independenter ab hac simi itudine potuit probare, probavitque, quod
tunc specialiter intendebat Aliis voro
locis, ubi oportuit, egit de Eucharistia?
sacramento, et sacrificio. Ibi autem con­
gruum censuit a repraesentatione tanti
mysterii abstinere, ne sanctum (inquit
D. Ηίά- D. Hieronymus) daretur canibus : scribebat
H1Î3.
enim Judæis nondum credentibus, nec co­
gnitionis erga tantum sacramentum capa­
cibus : quare convenienter illud subticuit,
quod non paucis foret scandali occasio, ut
Id ipse non obscure significavit cap. 5 illis
verbis : Appellatus a Deo Pontifex secundum
ordinem Mclchisedech, de quo nobis grandis
sermo, el interpretabilis ad dicendum, quo­
niam imbecilles facti estis ad audiendum, el
facti estis quibus lacte opus sil, non solido
cibo: perfectorum aulem est solidus cibus.
Adde Apostolum eo loco probasse eminen­
tiam sacerdotii Christi supra Leviticuin :
quiamulta sacrificia secundum istud oblata
non communicaverunt sanctitatem perfec­
tam : Christus aulem una oblatione consummatil sanclificalos. Juxta cujus argumenti
propositum congruentius inducitur sacri­

.·

351

ficium Christi cruentum, quod semel obla­
tum fuit; quam incruentum altaris sacri­
ficium, quod frequenter offertur in Ecclesia,
Sed hæc repetitio (ut tacitam objectionem
præveniarnus) non derogat excellenti® sa­
crificii incruenti : quia ex parte rei oblatæ
est idem cum sacrificio cruento : atque
illa repetitio non fit, ut virtus sacrificii
augeatur, sed ut nobis applicetur. De quo
in Tract, de Eucharistia.
Ad secundam objectionem negamus an- Dispeiiitecedens : quia licet in Scriptura legamus fe£luuurda
sacerdotes Leviticos obtulisse vel panem "
separatum a vino, ut Exod. 29, vel vinum
separatum a pane, ut Levit. 7, nunquam
tamen legimus panem, et vinum simul,
sive conjunctirn ab ipsis oblata fuisse, si­
cut obtulit Mclchisedech. Unde ob hanc
etiam causam (superioribus adjungendam)
melius repræsentatum fuit sacerdotium
Christi per sacerdotium Melcbisedech,
quam per sacerdotium Levi : ut merito
dictum est in Psalmo : Tu es sacerdos in
Æternum secundum Mclchisedech, et Eccle­
sia canat : Sacerdos in æternum Christus
Dominus secundum ordinem JIelchisedech
panem, el vinum obtulit.
DUBIUM III.
Quinam fuerint effectus sacerdotii Christi,
cl an pertinuerint ad ipsum.

Quæ hactenus diximus, sàtis declarant
propriam rationem, et conditiones sacer­
dotii Christi in se. Mo !o oportet, conside­
remus j?jus effectum : et primo quem cau­
sât in aliis: secundo an aliquem causet in
ipso Christo. Quibus difficultatibus eodem
ordine respondebimus , ut magis explice­
mus doctrinam D. Thom. in hac quæst.
art. 3 et 4.

Decisio prioris difficultatis.

33. Dicendum est primo effectum sacer­
dotii Christi in nobis esse omnia bona, quæ
a Deo habemus, et specialiter expiationem
peccatorum. Sic docent communiter Theol.
cum D. Thom. in præs. art. 3. Et prima
assertionis pars probatur ratione desumpta
ex dictis in hoc tract, quam possumus for­
mare in hunc modum : quidquid est effec­
tus meriti Christi in nobis, est effectus sa­
cerdotii Christi in nobis : sed omnia bona,

Λ

Prima
conclu­
sio.

Ratio.

4 ··>'

DE INCARNATIONE

quæ a Deo habemus, sunt effectus meriti
Chiisti in nobis : ergo omnia bona, qua' a
Deo habemus, sunt effectus sacerdotii
Chrisli in nobis. Major probatur : quia
Christus nullum meritum ad utilitatem
nostram ordinavit, quod non consummave­
rit per suam mortem, ut dix mus disp. 2S,
dub. 3, § 3; sed mors, sive passio Christi
habuit rationem sacrificii, quod Christus
tanquam sacerdos pro nobis Deo obtulit,
ut constat ex supra dictis a num. 6 : ergo
quidquid in nobis fuit effectus meriti
Chrisli, pariter fuit in nobis effectus sacerD.Thom. doiii Christi. Unde D. Thom. infra
quæst. 48, art. I, probat passionem Christi
fuisse causam noslræ salutis per modum
meriti : et art". 3, ostendit fuisse causam
nostræ salulis per modum sacrificii. Minor
etiam suadetur ; quia cuncta bona, quæ a
Deo habemus, sunt effectus nostræ prædestinationis : nihil enim boni est in nobis,
quod inter praedictos effectus recenseri non
debeat : sed Christus meruit nobis omn>.s
prædesti nation is effectus, ut ostendimus
. disp. cit. dub. 8; e-go omnia bona, quæ
a Deo habemus, sunt effectus meriti Christi
in nobis.
wa'tio'
Confirmatur : quia præcipua bona, quæ
habemus, et quibus alia subordinantur. re­
ducuntur ad tria, nempe ad gratiam remis­
sivam peccatorum, qua justificamur; ad
auxilia, quibus in justitia semel adepta con­
servamur ; et ad gloriam æternam, qua Deo
perfecte unimur : sed hæc omnia sunt ef­
fectus sacerdotii Christi : ergo cuncta bona,
quæ a Deo participamus sunt effectus sa­
cerdotii Christi in nobis. Probatur minor ;
nam quidquid fuit effectus sacrificii a Christo
oblati, fuit effectus sacerdotii ipsius; cum
sacrificium offerre solum pertineat ad sa­
cerdotem. Porro prædicta bona fuisse ef­
fectum sacrificii a Christo oblati probat, et
D.Tbom. declarat optime D. Thom. in pries, art. 2,
his verbis : Indiget homo sacrificio propter
tria. Uno quidem modo ad remissionem pec­
cati (et Iit gratia justificante inhærente),
per quod a beo avertitur: el ideo Apostolus di­
cit ad Hebrx. 5, quod ad sacerdotem perlinet,
ul offerat dona, el sacrificia pro peccatis. Se­
cundo ut homo in statu gratiæ conservetur,
semper beo inhxrens : in quo ejus pax, et sa­
lus consistit. Unde clin veteri lege offerebatur
hostia pacifica pro offerentium salute, ul ha­
betur Levit. 3. Tertio ad hoc, quod spiritus
hominis perfecte beo uniatur : quod maxime
erit in gloria. Unde el in veteri lege offereba­
tur holocaustum quasi totum incensum, ut

dieitur L 'vil. I. Hæc aulem per humanitatem
Christi nobis provenerunt. Nam primo quidem
nostra peccata deleta sunt secundum illud ad
Hoin i: lruditus est propter delicia noslrg.
Secundo gratiam nos salvantem per ipsum ac­
cepimus, secundum illud ad Hebrx 5 : Taclut
es! omnibus obtemperantibus sibi causa salulis
xlernx. Tertio per ipsum perfectionem gloriæ
adepti sumus, ad Ih-brx. 10 Habemus fiduciam
per sanguinem ejus in introitum sanctorum,
scilicet in gloriam ca leslcm. El ideo ipse Chris­
tus in quantum homo non solum fail sacer­
dos, sed etiam hostia perfecta, simul existais
hostia pro peccato, cl hostia pacifica, ct holo­
caustum.
s. &
34. Altera vero assertionis pars, de qua ExK
specialiter agit D. Thorn, art. 3, probatur,
assetub
ejus discursu : nam ad perfectam expiatio­ ni*.
nem peccatorum duo requiruntur, nempe
gratia interior renovans cor peccatoris, illudque convertens ad Deum, et perfecta sa­
tisfactio : sed utrumque est effectus sacer­
dotii Christi : ergo et perfecta peccatorum
expiatio. Major patet ex duobus malis, quæ
inducit peccatum, et sunt macula, et reatus
pœnæ : ex quibus macula culpæ excluditur
per gratiam renovantem hominem, reatus
vero per satisfactionem perfectam. Minor
etiam liquet : nam ex virtute sacerdotii
Christi datur nobis gratia justificans, juxta
illud Apostol. ad Rom. 3 : Juslificali gratis Ad
per gratiam ipsius, per redemptionem, guzRis·3·
est in Chrislo Jesu, quem proposuit Deus
propitiatorem, per fidem in sanguine ipsius.
Deinde ipse pro nobis obtulit plenissimam,
et perfectissimam satisfactionem. Unde di­
citur Isaiæ 53 : Vere languores nostros ipse iyi>a
tulit, el dolores nostros ipse portavit. Et quia
in superioribus do his late egimus, osten­
de· tes disp. 28, dub. 8, quod Christus me­
ruit nobis gratiam ; et disp. 1, dub. G, quod
pro nobis perfectissime satisfecit; et eadem
disp dub. 11, quod nos liberavit de diaboli
potestate : non oportet, quod circa hæc
magis diffluamus. Quod vero prædicta fue­
rint effectus sacerdotii Chrisli, constates
proxime dictis : tum quia cuncta exequebatur ut mediator : tum quia sua munia
tam in merendo, quam in satisfaciendo,
atque impetrando ultimo complevit sacri­
ficio crucis, quod ut verus sacerdos obtulit.
35. Adversus conclusionem nostram Pno
non occurrit sententia, quam referamus. ob3ea*
Potest tamen opponi primo : nam si Chris­
tus sacerdos fuisset suo sacrificio causa ex­
piationis peccatorum, exclusisset utique, et
procul fuisset peccatum : at videmus, quod
peccatum

DISP. XXXI, DUB. III.

353

peccatum adhuc regnat in mundo pro ma­ I hilominus non omnes salventur; sed illi
jori hominum pano : ergo sacerdotium I tantum, quos efficaciter, et voluntate conChristi non fuit causa expiationis peccalo- ! sequenti voluit. Deinde nota, quod in or­
<.r;oü. mm. Secundo, et difficilius oppones; quia dine ad remissionem peccatorum nostrosi Christus suo sacerdotio expiasset pec­ j ruin, præter Deum, qui est causa illius
cata, non iterum remitterentur: impossi­
prima, physica, et principalis, et præter
bile namque est, quod peccatum semel
gratiam sanctificantem inhærentem, quæ
dimissum ulterius dimittatur : sed peccata
est causa illitis formalis; duæ aliæ causæ
quotidie dimittuntur tam per sacramenta,
distinguendie sunt. Una universalis meri­
quam per sacrificium missæ : ergo Chris­
toria, satisfactoria, aut impeiratoria con­
tus suo sacerdotio non expiavit peccata.
sistens in eo, quo i contineat valorem, et
Cujus difficultatis vires magis expendun­ pretium sufficiens ad delendum, sive ex­
tur in hunc modum : nam Apostol. ad
piandum omnia peccata. Et hujusmodi
Hebræ. 10, probat imperfectionem veteris
causa fuit, et est Christus se offerens pro
legis, et insufficientiam tam sacerdotii,
nobis in sacrificio crucis, ut explicuimus ;
quam sacrificii ipsrns ad purgandum pec­ nam per ipsum omnia peccata dimittuntur
cata, quia eis suppositis a <huc peccata I causaliter, meritorie, et quod sufficien­
commemorabantur : sed supposita obla­ tiam : habuit enim illud sacrificium suffitione sacrificii a Christo sacerdote facta
cientissimam condignitatem ad omnia.
adbuc peccata nostra commpmorantur;
Alia vero est causa particularis, instrusiquidem dicimus quotidie : Dimitte nobis
mentalis, et quasi ministerialis, quæ uni­
peccata nostra; et similiter quotidie offer­
versalem virtutem illam immediate expli­
tur sacrificium Eucharistiæ in remissio­ catam applicat ad particulares eflectus : et
nem peccatorum : ergo Christi sacerdotium
sic se habent sacramenta, sacrificium
non fuit perfectum saltem in expiando
missæ, et operationes nostræ ex gratia pro­
jeccata. Major liquet ex verbis Apostoli
venientes : quæ proinde causant in suo
oco cit. quæ ejusmodi sunt: Umbram ha­
genere, videlicet applicative, aut disposi­
bens lex futurorum bonorum, non ipsam
tive, et ministerialiter remissionem pec­
imaginem rerum, per singulos annos eisdem
catorum. Et quod res ita se habeat, constat
ipsishosliiS, quas offerunt indesinenter, nun­
ex Scriptura sic prædicante superabunquam potest accedentes perfectos facere :
dantem virtutem passionis Christi, sive
alioquin cessassent offerri : ideo quod nullam
sacrificii crucis, quod nihilominus simul
haberent ultra conscientiam peccati cultores
manifestat necessitatem sacramentorum,
semel mundati. Sed in ipsis commemoratio sacrificii missæ, et nostrorum operum,
peccatorum per singulos annos fit : impossi­
Matth. ult. : Doceleomnes gentes, baptizantes Maitb,
bile enim esi sanguine taurorum, el hirco­ eos in nomine Patris, el Filii, el Spiritus D,u
rum peccata auferri.
sancti : docentes eos servare omnia, quxeurnOtaUt his objectionibus satisfiat, recolenda
que mandavi vobis. Lucæ. I 3 : Nisi pani I.LCæ IP.
n’ii
tenliam egeritis, omnes similiter peribitis.
J.7ÎI- esi doctrina sæpius adhibita in hoc trac­
υώ. tatu, nempe influentiam Chrsti sive per
Joan. G : Nisi manducaveritis carnem Filii Joan G.
viam meriti, sive per viam satisfactionis,
hominis el biberitis ejus sanguinem, non
sive per viam sacrificii, aut impetrationis,
habebitis vitam in vobis. Et similia passim
posse considerari dupliciter : nempe vel
occurrhnt.
quoad sufficientiam; quo pacto importat
Hac praemissa; doctrina facile occurritur Dila un­
vim aptam in actu primo ad quoscumque objectis. Nam ad primum respondemus lur
objecta
effectus ob infinitatem valoris, quam habet sacrificium crucis exclusisse quidem omnia
juxta dignitatem suppositi merentis, satis­
mundi peccata quoad sufficientiam virtutis
facientis, et postulantis : vel quoad effica­ expiativæ, et per modum causæ universa­
ciam ; quo pacto habet illos effectus, et in
lis. Sed quod peccata in pluribus perseve­
illis subjectis, quos, et in quibus voluit
rent, provenit ex defectu applicationis prieChristas voluntate consequenti, atque ab­
dictæ virtutis, Præsertim cum ipse Christus
soluta conformiter ad divinam voluntatem
non voluerit voluntate consequenti, quoi
similiter consequentem, ut fusius explicui­
omnes homines mundarentur a peccato
mus disp. 27, dub. 2. Ex qua radice proexercite, et quoad efficaciam : sic exigente
renit. quod licet remedium pro hominum
majoris providentiæ divinat manifestatione,
salute a Christo præparatum fuerit suffi­
cui Christus se accommodavit in efficaci
ciens ad salvandum omnes homines : ni- | propriorum meritorum applicatione. RecoSalmani. Curs. theolog. torn H7.
23

ici

354

r-t ; :

i.

*

a.

DE INCARNATIONE.

lantur, qua' diximus disp. I, dub. 11, ubi
fusius hæc difficultas explicata fuit. Ad se­
cundum respondemus, quod si peccata
mundi fuissent expiata exercite, et quoad
efficaciam per sacrificium crucis, non
possent amplius expiari, sive auferri per
alia media. Sed quia solum ablata sunt
quasi in actu primo, et quoad sufficientiam
remedii universalis pro omnibus suflicientissimi, etpneparati; minime excluditur
concursus aliarum causarum particularium,
per quas remedium illud universale exer­
cite, atque efficaciter applicetur, ut sunt
sacramenta, sacrificium altaris, et bona
opera, juxta ipsiusmet Chnsti dispositio­
nem, ut proxime vidimus. Nulla quippe
est contradictio in eo, quod illud, quod
prius fuerat ablatum in actu primo quan­
tum ad præparationem remedii, auferatur
postea in actu secundo per efficacem reme­
dii applicationem mediis aliis causis parti­
cularibus.
Unde ad augmentum difficultatis dicen­
dum est, quod si quotidiana peccaturum
commemoratio fieret ob defectum sufficien­
tly in sacrificio Christi ad delendum pec­
cata; recte argueretur imperfectio talis sa­
crificii saltem in ordine ad talem effectum :
sicut similem imperfectionem, ex prædicta
scilicet radice desumptam, legitime colle­
git Apostolus in sacrificiis veteris legis.
Cæterum ea peccatorum commemoratio
non fit ob defectum virtutis in sacrificio
Christi : sed ul illius valor, et influxus
per modum causæ universalis applicetur
per alias causas particulares, quas Christus
ipse pnescripsit : ex quarum proinde ab­
sentia provenit, quod virtus sacrificii
Christi universaliter pro cunctis præparata
non prosit exercite, et quoad efficaciam
aliquibus, ut optime prædictam difficultaD.ThoiE. t· m diluens tradit D. Thom. in , præs.
art. 3 ad 2, his verbis : Dicendum, quod
peccata non commemorantur in nova lege
propter inefficaciam sacrificii Christi, quasi
per ipsum non expientur sufficienter peccata.
Sed commemorantur quantum ad illos, qui
vel ejus sacrificii nolunt esse participes isicul sunt infideles) pro quorum peccatis ora­
mus, ul convertantur : vel eliam quantum
ad illos, qui post participationem hujus sa­
crificii, ab eo deviant, qualitercumque pec­
cando. Sacrificium autem, quod quotidie in
Ecclesia offertur, non est aliud a sacrificio,
quod ipse Christus obtulit, sed ejus comme­
moratio. Unde August. dicit 10 de Civit.
Sacerdos ipse Christus offerens, ipse estobla-

lio : cujus rei sacramentum quotidianum
esse voluit Ecclesiæ sacrificium. In quibus
ultimis verbis minimo intendit D. Thom.
quod oblatio Eucharistico sit mera comme­
moratio, aut signum sacrificii crucis, et
non verum sacrificium : oppositum enim
evidenter constat ex his, quæ tradit infra
quæst. 83, art. 1, ubi statuit celebrationem
mîssæ esse veram immolationem Christi,
seu sacrificium. Sed solum intendit, quod
sit unum, et idem sacrificium cum sacrifi­
cio cruento crucis quantum ad rem obla­
tam, et quantum ad principalem offeren­
tem, etquantumad virtutem, seu valorem.
Cum quo recte cohæret, quod ab eo differat
tum in modo, tum in actione proxima sa­
crificandi, tum in ratione repræsentantis,
et repræsentali, tum in eo, quod sacrifi­
cium altaris applicat satisfactionem, quæ
in sacrificio crucis præparata, et oblata
fuit, ut suo loco in tract, de Eucharistia
magis explicari solet.
37. Insistunt nihilominus haeretici hujus Replia
temporis, et urgent explicando amplius
vires objectionis propositæ : nam si quoti­
die in Ecclesia offertur, ut affirmamus,
verum sacrificium : palam sequitur vel sa­
crificium crucis non expiasse nostra pec­
cata, vel argumentum ab Apostolo eo loco
citato propositum nullius momenti esse. Id
vero ita probant : quoniam Apostolus non
aliter demonstrat imperfection m sacrificii
Levitici, et perfectionem sacrificii Christi,
nisi quia illud sæpius offerebatur, istud
vero semel oblatum est : ergo si sacrifi­
cium corporis, et sanguinis Christi sæpius
offertur, ut affirmamus ; vel tale sacrifi­
cium est imperfectum ad instar sacrificii
Levitici vel Pauli argumentatio est plane
invalida. Idque ut magis constet, illam sub­
jiciemus : El omnis sacerdos præslo esi quo­
tidie ministrans, el easdem offerens hostias,
qux nunquam possunt auferre peccata. Hic
autem unam pro peccatis offerens hostiam,
in sempiternum sedet in dextera Dei, de ex­
tero expectans, donec ponantur inimici ejus
scabellum pedum ejus. Quasi dicat : quia
hostiæ veteris legis non mundabant per­
fecte a peccatis, sacerdos Leviticus stabat
more ministrantium; nec sedebat, nec ab
officio cessabat, paratus semper novas
hostias offerre. Sei quia hostia a Christo
oblata, ipse videlicet Christus perfecte ex­
piavit crimina nostra ; non stat more sacerdut s Levitici, sed quiescit potius, et
sedet ad dexteram Patris, expectans omni­
modam inimicorum suorum subjectionem.
Et

D181’. XXXI, DUB. III.

Et hac de causa Apostolus in eadem epis­
tola sæpius affirmat Christum semel tantum
hostiam obtulisse, et semel expiasse pec­
cata, et semel absolvisse nostræ salutis
negotium. Cap, 7 : Hoc enim fecit semel se
ipsum o/ferendo. Gap. 9 : Sic el Christus se­
mel oblatus est ad mullorum exhaurienda
peccata. Cap. 10 : In qua voluntate sanctifi­
cati sumus per oblationem corporis Jesu
Christi semel. In eodem cap : Una enim
oblatione consummavit in xlernum sanctifi­
cator.
5$ιίΑ Respondetur negando sequelam. Ad cu­
jus probationem dicendum est sacrificium
Christi, de quo agit Apostolus, quodque
summo intervallo, ut decebat, præponit
sacrificio Levitico, esse sacrificium cruen­
tum crucis, quod fuit causa universalis
meritoria, et de se sufficiens ad remissio­
nem perfectam omnium peccatorum. Quare
prædictum sacrificium semel oblatum est,
et non debuit eo modo repeti : quia in
prædicto genere habuit omnem perfectio­
nem requisitam ad expiandum peccata.
Unde Christus post ejus oblationem non
est paratus illud offerre, vel novam vim
delendi peccata adhibere : sed quiescit ab
officio, et se.let a dextris Dei. Tn quo plane
supereminet sacrificio Levitico : quia istud
non habuit vim universalem sufficientem
ad omnium peccatorum expiationem : et
propterea frequenter reiterabatur : quia
tam offerentes, quam alii remanebant
adhuc post ipsum oblatum cum conscien­
tia peccati, id est, sine notitia remedii
universalis, et sufficientis. Qua de causa
disposuit Deus illa sacrificia repeti, ut
tam sacerdotes, quam cæteri recognosce­
rent, et ipso usu profiterentur tales hostias
non sufficere ad delendum culpas : sed
expectandum esse sacrificium crucis tan­
quam remedium universale, et de se suf­
ficiens : quod cuncta illa antiqua sacrifi­
cia præfigurabant. Et in hoc stat discrimen
positum, et intentum ab Apostolo. Gæterura id minime excludit veritatem sacrificii
altaris, sive incruenti, quod.sæpius offeri­
mus in Ecclesia : quia hujusmodi sacri­
ficium quantum ad valorem, et sufficien­
tiam non ponit in numero cum sacrificio
incruento crucis; nec agitur, nec iteratur
ut illi addens novum valorem : sed tanquam
causa magis particularis appiicans valorem
sacrificii crucis exercite, et quoad effica­
ciam : s cut proportionabiliter concurrunt
etiam sacramenta, et bona opera, depen­
dentor a quibus valor sacrificii crucis nobis

355

applicatur, ut diximus num. præced. Unde
sicut necessitas sacramentorum, et bono­
rum operum non arguit sacrificium crucis
fuisse imperfectum ad peccatorum expiatio­
nem : quia non concurrunt ut illi addentia
valorem, sed ut applicantia, et determinan­
tia ejus sufficientiam : sic etiam et ob ean­
dem rationem repetitio sacrificii incruenti
altaris non manifestat imperfectionem nul­
lam in sacrificio incruento crucis : a quo nec
ex parte rei oblatæ, nec ex parte principa­
lis offerentis, nec ex parte sufficientia»,
sive valoris distinguitur. Quare talis re­
petitio ex radice longe diversa desumitur,
ac iteratio sacrificiorum veteris legis.

I

•1

Resolutio secundæ difficultatis.
38. Dicendum est secundo effectum pro- Secundi
prium sacerdotii Christi formaliter sump- c°^lu*
tum in esse talis non pertinuisse ad ipsum
Christum, sed præcise ad alios. Explicatui
assertio : etenim in sacerdote duo genera
actuum, sive exercitiorum distingui pos­
sunt : nam quidam actus sunt ita proprii
sacerdotis, quod non conveniunt aliis, si­
cut sacrificare : alii vero non sunt proprii,
sed ita in sacerdote reperiuntur, quod aliis
etiam conveniunt, sicut orare, gratias
agere, etc Quare in actibus secnndi gene­
ris adhuc distinguendum est : nam præ­
dicti actus, qui de se sunt communes, pos­
sunt considerari vel præcise quatenus
communes sunt, vel secundum quod pro­
cedunt a sacerdote ut tali, iliique subinde
approprianlur. Et quod de actibus diximus,
idem proportionabiliter de effectu sacerdo­
tii intelligendum est : nam effectus sacer­
dotii in esse talis sumptos est ille dunlaxat, qui procedit per se a sacerdote, et
mediis actibus propriis illius : qui vero
non procedit a sacerdote ut tali, sed se­
cundum rationem aliis non sacerdotibus
communem , non est effectus sacerdotis
formaliter, sed tantum materialiter, et
concomitanter, sicut posset procedere a
quolibet alio. Cum ergo statuimus effec­
tum sacerdotii Christi formaliter sumptum
in esse talis non pertinuisse ad ipsum Chris­
tum : solum intendimus excludere illoseffec*
tus, qui sacerdotio Christi correspondent
perse; non vero reliquos effectus materia­
liter sumptos, qui dependent a Christo
alias sacerdote, et possent a non sacerdote
procedere. Et quidem assertio quantum ad

48

J
h

β

ii

λ

!

•r.

356

DE INCARNATION E

Dilectum expiandi, sive auferendi peccata,
de quo diximus § præced. est de tide : tum
quia de tide est Christum non habuisse
peccatum, ut constat ex dictis disp. 25,
dub. 1, tum propter determinationem Ecclesiæ sic diffinientis in Concilio Ephesino I, can. 10, qui desumptas fuit ex
niia$y" cPistola P- · Cyrilli ad Concilium Alexan­
drinum, anathemaiismo 10, ubi dicitif :
Si quis dicit Christum pro se obtulisse
oblationem, el non magis pro nobis solum,
(non enim indiguit sacrificio, qui peccatum
nescit) anathema sil. Laide assertionem nos­
tram quantum ad hunc effectuai docent
communiter Theologi. Sed in universaliD.Thom. p^te a nobis proposita est D. Thom ut
cajeia.
,
.n
nos. statim ostendimus, illamque tuentur Cav“‘inez· jetan. in præs. art. -i. Vasquez disp. 84,
Paua- cap. 2. Lugo disp. 29, sect. 2, num. 26.
ηα·'· Puteanus art. i et a ii. Ex quibus Putea­
nus tam certum existimat Christum nullum
commodum consecutum fuisse ex sacrificio
crucis, quod nulli liceat de hac re dubitare.
In quo fallitur : plures enim, et graves
Auctores docent oppositum, ut ex dicendis
constabit.
Probatur primo auctoritate D. Thom.
Thom’. qua præcipue ducimur : nam cum in præs.
art. i, universaliter inquirat : Utrum e/feclus
sacerdotii Christi non scium ad alios perti­
nuerit, sed etiam ad ipsum; universaliter
etiam respondet : Non competit Christo ef­
fectum sacerdotii recipere. Ergo ex senten­
tia S. Doctoris nullus effectus sacerdotii
Christi, qui proprie, et formaliter talis
fuerit, pertinuit ad ipsum
Nec satisfacit communis responsio Medinæ, Suaiiielaliorum, qui dicunt D. Thom.
non loqui de omni effectu sacerdotii Christi,
sed solum de effectu quasi primario sacri­
ficii, qui est remissio peccatorum : tum
quia de isto determinato effectu egerat
art. 3, immediate præced. tum quia de illo
nominatim loquitur in argumento sed con­
tra ejusdem art. 4. Non, inquam, satisfa­
cit hæc responsio. Primo, quia difficultas
proposita fuerat a D. Thom. sub terminis
generalibus se extendentibus ad omnem
effectum, et similiter responsio data est
suh terminis generalibus nullam afferenti­
bus limitationem, aut exceptionem : ergo
vel dicendum est D. Thom. minus conve­
nienter rem proposuisse, resolvisseque; vel
fateri oportet, quod comprehenderit om­
nem effectum. Secundo, quia nec in corpore
articuli, nec in solutionibus argumentorum
habet aliquod verbum, quo suam assertio-

! nem limitet ad solam exclusionem illius
effectus, qui est remissio peccatorum :
quin in resp. ad 3 expresso agit ile aliquo
effectu, qui non est peccati expiatio,
nempe de gloria corporis : et tamen oipn-sse affirmat Christum participasse talem
effectum non ex vi sacerdotii, aut sacrificii,
sed ex alia causalitate, qute a sacerdotio
praescindit : Christus, inquit, consecuius esi
per suam passionem gloriam resurrectionis,
non quasi ex vi sacrificii, quod u/fertur per
modum satisfactionis ; sed ex ipsa devotione
qua secundum charitatem humiliter passio­
nem sustinuit. Devotio autem, charitas, et
humilitas a sacerdotio praescindunt, et
suum effectum inducerent independenter
ab illo. T<rtio, quia exempla, quibus uti­
tur, manifeste probant si quid valent,
Christum non solum non recepisse deter­
minatum aliquem sacerdotii effectum, quem
assignant Adversarii, sed generaliter nul­
lum sacerdotii effectum recepisse. Primum
enim agens in quolibet genere, sic agit,
quod non recipit effectum in tali genere :
Sicut sol, inquit, illuminat, sed non illu­
minatur : et ignis calefacit, sed non calefil;
J
Christus autem est fons lotius sacerdotii : ct
ideo non competit Christo effectum sacerdotii
recipere. Quod veru in art. 3, egerit de ef­
fectu determinato, qui est remissio pecca­
torum, nihil interest : quoniam potuit in
sequenti considerationem magis extendere:
et ita se habuisse con.-tat ex dictis. In argu­
mento autem Sed contra egit quidem de­
terminate. de effectu sacerdotii secundum
actum sacrificandi : ted inde universaliter
conclusit removenda generaliter omnes
sacerdotii effectus. Unde sic processit :
Christus non recepit effectum sui sacrificii,
ut probat ex Concilio Ephesino : Sed in sa­
crificio offerendo potissime sacerdotis consistit
officium : ergo sacerdotium, Christi non habuit
effectum in ipso Christo In quo argumento
(quidquid sit de ejus efficacia) ab exclu­
sione unius effectus particularis, satis ta­
men principalis, collegit universaliter ne­
gationem cujuslibet effectus sacerdotii.
39. Secundo probatur ratione D. Thora. lutij
in hoc art. 4, quæ satis c ficax est : nam DT'<B
ille solus participat; sive recipit effectum
sacerdotii, qui subjicitur sacerdoti in or­
dine ad talem effectum : sed de Christo dici
non potest, quod subjicitur sacerdoti in or­
dine ad aliquem effectum : ergo Christus non
participat aliquem effectum sacerdotii :
atque idno effectus sacerdotii Christi nec
in ipso recipitur, nec ad ipsum pertinet.
Hæc

• ·

I -.

DISP. XXXI, DUB, HI.
Hæc secunda consequentia patet ex prima,
quæ legitime infertur ex præmissis. Major
autem est certa : nam cum quilibet effec­
tus proveniat ex influxu causæ; idem est
recipere aliquem effectum, ac subdi causai
illius in ordine ad ipsum effectum : et
consequenter ille tantum recipit effectum
sacerdotii, qui subjicitur sacerdoti in or­
dine ad ipsum effectum. Minor autem pro­
lator : nam de ratione sacerdotis est, quod
sit mediator in ordine ad Deum, ut statuit
D. Tho art. 1, hujus quæst. etsatis cons­
tat ex dictis num. 3; sed de Christo dici
non potest, quod subjiciatur mediatori in
ordine ad aliquem effectum; siquidem nec
mediatorem habet, nec habere potest ; cum
per seipsum accedat ad Deum, silque ipse
Deus in unitate personæ : ergo de Christo
dici nequit, quod subdatur sacerdoti, vel
habeat interventionem sacerdotis in ordine
ad aliquem effectum. Quem discursum
sic proponit, et auctoritate fplcit D. Tho.
in hoc art. 4 : Sacerdos constituitur medius
infer Deum, el populum. Ille autem indigel
medio ad Deum, qui per se ipsum accedere ad
Deum non potest : et talis sacerdotio subjici­
tur, effectum sacerdotii participans. Hoc au­
tem Christo non competit : dicit enim Apos­
tolus ad flebrx. 7 : Accedens per semelipsum ad
Deum, semper vivens ad interpellandum pro
nobis. Et ideo Christo non competit effectum
sacerdotii in se suscipere, sed potius ipsum
aliis communicare.
Confirmatur primo, et declaratur am­
21L·) I.
plius : nam si Christus susciperet aliquem
effectum sui sacerdotii quatenus formaliter
talem; Christus ad seipsum compararetur
per modum smerdotis, ut ex ipsis terminis
satis liquet : sed Christus nequit ad se
ipsum comparari per modum sacerdotis :
ergo Christus non recepit in se aliquem
effectum sui sacerdotii, quatenus formaliter talem. Probatur minor : quoniam cum
sacerdos sit mediator in ordine ad Deum,
nequit Christum ad se ipsum comparari
per modum sacerdotia, quin ad se ipsum
comparetur per modum mediatoris : Chris­
tus autem non potuit comparari ad se ip­
sum per modum mediaturis, nec esse
mediator pro se ipso; siquidem per se
ipsum, et independenter ab omni medio
habet accessum ad Deum, ut dpeet Apos­
tolus : et i leo non exercet rationem ex­
tremi, std medii : ergo Christus nequit ad
seipsum comparari per modum sacerdotis,
feiiij. Confirmatur secundo : nam Christus in
eodem sensu vocatur sacerdos, sive Pon­

357

tifex, et Apostolus, juxta illud Pauli ad
Hebræ. 3 : Considerate Apostolum, cl Ponti­
ficem confessionis noslrx Jesum. Apostolus
autem idem est, ac missus, legalus, vel
nuntius. Et sic merito vocatur sacerdos;
quia est quasi legatus, et-nuntiusad Deum.
Atqui nuntius, et legatus semper est, et
constituitur pro eo, qui non ita facile ad
alium accedere potest : unde nemo est,
qui sit nuntius, aut legatus pro se, aut
in ordine ad se. Ergo cum Christus per se
ipsum habeat accessum al Deum, nullo
modo habuit pro se, aut in ordine ad se
officium nuntii, aut legati : ac perinde nec
Apostoli, nec sacerdotis, quorum, ut dixi­
mus, idem est officium. In his igitur, quæ
ad alios pertinebant, exercuit munus le­
gati, et sacerdotis agendo pro his, qui a
Deo distabant, et mediatore, sive nuntio
opus habebant : at in spectantibus ad se
ipsum obire non potuit, quia per se ipsum
erat Deo conjunctus, et ipse Deus.
Confirmatur tertio : quia omnis influxus,
quem Christus exercuit ut sacerdos, exer­
cuit etiam ut caput Ecclesiæ : siquidem
esse summum sacerdotem idem est ac esse
supremum Ecclesiæ caput : unde eadem
est forma constituens Christum in esse sa­
cerdotis, et constituens ipsum in esse capi­
tis, ut supra diximus num. 16. Sed Chris­
tus nihil causavit in se ipso per modum
capitis : nec effectus a Christo sicut a ca­
pite procedens receptus est in ipso Christo ;
siquidem manifestum est, quod influxus
capitis in esse talis ordinatur ad membra ;
et Christus nequit dici membrum sui
ipsius. Ergo pariter Christus nihil causa­
vit in seipso per modum sacerdotis, nec
effectus a Christo sicut a sacerdote proce­
dens pertinuit ad ipsum, vel in se recep­
tus est.
40. Dices hunc D. Thom. discursum
cum confirmationibus ipsi adjunctis debi­
lem reddi exemplo aliorum sacerdotum :
nam certum est sacerdotes alios gerere
munus mediatoris, et legati apud Deum
se interponendo pro populo, ut constat ex
1rs, quæ num. 3 diximus: et nihilominus
ellectus sacerdotii illorum ad ipsos etiam
pertinet, ut liquet ex Apostolo ad Hebræ. 5,
ubi postquam statuit munus mediatoris in
sacerdote illis verbis : Omnis Pontifex ex
hominibus assumptus pro hominibus consli­
luilur in his, quæ sunt ad Deum, ul offerat
dona, el sacrificia pro peccatis, qui condolere
possit his, qui ignorant, el errant, etc.
paulo post subjunxit : Debet quemadmo-

Ad
Hebr.

• ·

Tertia.

- I

Objec­
tio.

Ad
Hebr. 5·

358

DE 1 INCARNATIONE

dum pro populo, ita etiam et pro semelipso
offerre pre peccatis, ut explicaret sacerdotes
participare effectum sui sacerdotii. Ergo
ex eo, quod Chrislus in quantum sacerdos
sit mediator ; minime colligitur, quod ef­
fectus sacerdotii ipsius non possit al eum
eliam pertinere, atque in illo participari.
Eliditor. Respondetur negando antecedens, sive
assumptum. Ad cujus probationem con­
cesso antecedenti negamus consequentiam.
Et ratio disparitatis est : quoniam in aliis
sacerdotibus possumus considerare dupli­
cem personam, unam videlicet privatam,
secundum quam est pars communitatis,
et peccator, et indiget interventu superio­
ris, ut ad Deum accedat : alteram vero pu­
blicam. secundum quam ex publica auc­
toritate, qua consecratur, gerit munus
mediatoris pro communitate, cujus alias
pars existit. Quare ut persona publica po­
test intervenire pro se ipso tanquam per­
sona privata. atque indigenti mediatore, et
intercessione. Quod recte declarat Lugo
exemplo Papæ, qui ut persuna privata in­
diget indulgentiis, quas ut persona publica,
etsnmmus Pontifex dispensat, et sibi con­
cedit. Unde in aliis sacerdotibus nulla est
repugnantia in eo, quod secundum diversas
considerationes sint mediatores, et simul
subjecta capacia suscipiendi effectum sui
sacerdotii, atque interventionis. Hæc au­
tem distinctio, et discurrendi modus Christo
applicari non valent : quia non possumus
in eo duplicem illam personam distinguere.
Quolibet namque modo consideretur, in­
duere non valet conceptum personæ priva­
te indigentis m· diatore, vel cui sit possibi
lis mediator erga Deum ipso intimior, at­
que conjunctior. Quippe independenter ab
omni alia gratia sibi accidentaliter superad­
dita,-atque independenter ab omni alia
extrinseca deputationeest infinite sanc­
tus sanctitate substantiali, et Deo gratis­
simus, ut diximus disp. 12, dub. 1 et 4.
Quare Christus nudatenus considerari po­
test ut persona indigens mediatore, vel
tanquam subjectum capax consequendi per.
mediatorem distinctum, aut per aliam me­
diatoris expressionem, aliquid, quod per
se ipsum non possit. Exercuit itaque mu­
nus mediatoris non in ordine ad seipsum
secundum aliquam rationem consideratum ;
sed adæquate in ordine ad alios : et idem
dicendum est de officio sacerdotis. Unde
omnis effectus ab eodem vel sicul media­
tore, vel sicut sacerdote proveniens ad
alios pertinuit, secus al ipsum. Et quid-

I quid pro so petivit, oblinuitquo, pctivii in·
dependentor a munero sacerdotis, vel me­
diatoris, quod pro aliis tantum gerebat, el
minimo pro so ipso.
i 1. Oppositam nostræ assertioni opinio­ Optât
nem, quæ affirmat effectus sacerdotii coala·
' rij.
Christi (excepta peccatorum expiatione,
aliisve peccatum concernentibus;, ad ip­
sum etiam Christum pertinuisse, defendunt
Medina in pries, art. 4 Suarez in Coin- Media,
ment, ejusdem art. Aversa quæst. 20,
sect. 3, g Juxta hoc eliam, Lorca disp. 82, l«m.
num. 9. Hurtado Complut, disp. 19, ddlicult. 8. Castillo disp. 16, quæst. 6, par!. 1. l«-‘
LumLier quæst. 26, art. 2, num. 2030, bltr·
dicens id videri innegabilo, et alii plures.
Pro qua sententia arguunt primo : nam Prini»
Christus tanquam sacerdos obtulit se ipsum sacnhcium m passione, et morte,
ut supra vidimus a num. 6; sed effectus
passionis, et mortis Christi pertinuit ad
ipsum; siquidem per passionem, et mor­
tem aliquid Sibi meruit, nempe exaltatio­
nem nominis, et gloriam corporis, ut
diximus disp. 28, dub. 4 et 7 ; ergo effec­
tus sacerdotii Christi ad ipsum eliam per­
tinuit, et in eo receptus est.
Confirmatur : quia omnis ille effectus Cûîiil·
ad Christum pertinuit, qui provenit ex mato.
sacrificio Christi ut pro se oblato : sed
aliquis fuit eilectus sacerdotii Christi, qui
provenit ex ejus sacrificio, ut pro ipso
oblato : ergo aliquis eilectus sacerdotii
Christi pertinuit ad ipsum. Probatur mi­
nor : nam licet Christus non potuerit of­
ferre pro se sacrificium propitiatorium,
sive ordinatum ad expiandum peccata,
quæ ipse non habuit; nihilominus optime
potuit offerre sacrificium laudis ad agen­
dum gratias pro beneficiis, siquidem ista
vere a Deo receperat : unde nulla est ra­
tio, quare non obtulerit in hoc sensu tam
pro se, quam pro aliis sacrificium crucis,
vel saltem incruentum Eucharistiæ sacri­
ficium : sed ex sacrificio laudis, sive ad
gratiarum actionem provenit aliquis effec­
tus : ergo aliquis fuit effectus sacerdotii
Christi, qui provenit ex sacrificio ut pro
se oblato.
Argumentum diluit optime D. Thomas Satirii
art. 4 ad 2, his verbis : Dicendum, quod
in oblatione sacrificii cujuscumque sacerdotis D.Tbw·
duo possunt considerari, scilicet ipsum sacri­
ficium oblatum, et devotio offerentis. Proprius
autem effectus sacerdotii est id, quod sequitur
ex ipso sacrificio. Chrislus autem consecuius
est per suam passionem gloriam resurrectio­
nis,

DISP. XXXI, DUB. 111.

Dikitar
m5rmtio.

nit, non quasi ex vi sacrificii, quod offertur
per modum satisfactionis : scd ex ipsa deooiione, qua secundum charilalem humiliter pas­
sionem sustinuit. Sicut contingeret ubi ali­
quis ex charitate sacrificium intenderet
offerre adæquate. pro aliis, et nullo modo
pro se : effectus namque sacrificii alteri
proficeret, non sibi : et nihilominus per
actam charitatis, quo unice intenderet al­
teri proficere, a'iquid sibi mereretur : et
quid simile contingit in abdicatione satis­
factionis propria? applicando illam pro aliis.
Juxta quam doctrinam major argumenti
solum verificatur in hoc sensu, quod Chris­
tus obtulit se in sacrificium, non quidem
pro seipso, sed adæquate pro aliis. Minor
vera est in hoc sensu, quod aliquis effec­
tus passionis Christi pertinuit ad ipsum,
quatenus passio fuit actus charitatis (qui
est opus sacerdotibus, et non sacerdotibus
communis), secus autem, quatenus passio
fuit sacrificium (quo pacto est exercitium
sacerdoti ut tali determinate conveniens),
nam hoc posteriori modo ad Christum non
pertinuit, qui non obtulit se in sacrificium
pro seipso, sed pro aliis. Quare neganda est
consequentia absolute, et in sensu formali,
ut oportet, intellecta. Cui doctrinae minime
opponuntur superius dicta disp. 28,
num. 132, ubi admisimus Christum recte
dici mortuum pro illis effectibus, quos
mortis merito comparavit, et ad illos eam
ordinasse saltem secundario, et ex conse­
quenti, Quoniam licet res ita se habuerit;
nihilominus Christus non ordinavit ad eos
effectus mortem ut erat sacrificium, sic
enim accepta pro aliis solum offerebatur :
quatenus erat opus excellentis charitatis,
cujus valor meritorius nnn alligatur mu­
neri sacerdotali, et ad ipsum etiam Chris­
tum pertinuit.
Ad confirmationem negamus minorem,
et suppositum illius, quo i scilicet Christus
aliquod sacrificium pro se obtulerit, vel
quod aliquod Christi sacrificium fuerit
pro ipso oblatum. Oppositum enim satis
constat ex supra dictis : nam cum oblatio
sacrificii sit actus determinate sacerdotis,
et exercitium mediatoris; qui nunquam in
quantum tales pro se agunt, sed pro aliis
(ubi enim pro se agunt, jam exuunt con­
ceptum mediandi, et interveniendi; pro­
cedunt nun ut persona publica, sed ut pri­
vata'! : fieri non potuit, quod Christus
obtulerit sacrificium aliquod pro se, ut
supra magis explicuimus. Ad minoris au­
tem probationem respondetur reddere non

359

causam pro causa, vel saltem non reddere
causam almquatam : in quo allucinantur
Adversarii. Quod enim Christus non po­
tuerit offerre pro se sacrificium, non pro­
venit ex qualitate sacrificii, quod scilicet
sit, aut non propitiatorium, seu pro pec­
catis, quæ Christus non habuit : sed pro­
venit ex magis generali radice, ex conceptu
scilicet sacrificii, quod est exercitium deter­
minate sacerdotis, sive mediatoris ut talia :
et Christus nullo modo fuit sacerdos, aut
mediator pro se ipso, sed pro aliis : quare
sacrificium offerre non potuit pro se ipso,
sed pro reliquis. Quare licet pro beneficiis
receptis gratias egerit, ut quilibet non sa­
cerdos potest eas reddere benefactori :
tamen pro se non obtulit sacrificium lau­
dis, et actionis gratiarum (licet includamus
incruentum Eucharistiæ sacrificium.) Sed
quodlibet sacrificium exhibuerit, obtulit
adæquate pro aliis ob rationem jam assi­
gnatam.
42. Arguitur secundo : nam oratio est ? ecundu ta
actus pertinens ad sacerdotis officium, argu
­
juxta illud Machab. 1 : Orationem faciebant mentum.
sacerdotes, dum consummaretur sacrificium.
Sed Christus oravit non solum pro aliis,
sed etiam pro se, ut diximus disp. præced.
dub. 1, et constat ex illo Apostoli ad Hebræ. 5 : In diebus carnis suæ preces, supplicationesquc ad Deum, qui possit illum sal­
vum facere a morte, cum clamore valido, et
lacrymis obtulit. Ergo Christus exercuit
munus sacerdotis non solum pro aliis, sed
etiam pro se : et consequenter effectus
sacerdotii Christi pertinuit non ad alios
tantum, sed etiam ad ipsum.
Respondetur orationem non esse actum solutio
pertinentem determinate ad so'os sacerdo­
tes, sed esse opus, quod potest exerceri
tam a non sacerdotibus, quam a sacerdoti­
bus, et ab his etiam tanquam a personis
privatis, ut satis ex se liquet. Unde ex eo,
quod Christus pro se oraverit, et effectum
orationis consecuius fuerit; minime sequi­
tur exercuisse munus sacerdotale tam pro
se, quam pro aliis; nec quod effectus pro­
prius sacerdotii ejus pertinuerit ad ipsum.
Omittendo itaque juxta prælibatum sen­
sum præmissas, negamus absolute utram­
que consequentiam. Et responsio est D.
Thom. art. 4 ad 1, ubi ait : Dicendum,
quod oratio etsi conveniat sacerdotibus; non
tamen est eorum officio propria. Cuilibet enim
convenit et pro sc, et pro aliis orare, secundum
illud Jacobi ult. Orate, pro invicem, ut salve­
mini. El sic posset dici, quod oratio qua Chris-

DE INCARNATIONE.

360

tus pro se orarii, non eral actus sacerdotii
ejus. Sed hæc responsio videtur excludi per
hoc. quodAposlol. ad Hebrx, j». cum dixisset:
Tu es sacerdos in ælernum secundum ordinem
AMchisedech, subdit : Qui in diebus carnis
suæ preces, etc-, ut supra. El ita videtur, quod
oratio, qua Christus oravit, ad ejus sacerdo­
tium pertineat. Et ideo oportet dicere, quod
alii sacerdotes effectum sacerdotii sui partici­
pant, non in quantum sacerdotes, sed in quan­
tum peccatores (juxta doctrinam traditam
num. 40), ul infra dicetur. Chrislus autem
simpliciter loquendo peccatum non habuit.
Habuit tamen similitudinem peccati in carne,
ul dicitur ad Horn. S : Et ideo non simpliciter
dicendum est, quod ipse effectum sacerdotii
participaverit, sed secundum quid, scilicet
secundum possibilitatem carnis. Unde signan­
ter dicit : Qui possit illum salvum facere a
morte. Hæc D. Thom. in quibus duas objectæ difficultati adhibet solutiones. Pri­
mam a principio usque ad ly sed hæc res­
ponsio exclusive. Quæ solutio optima est,
et ab ipso D. Thoma non reprobatur ab­
solute, ut quis posset existimare.
Sed tamen aliam adhibet, ut cuidam
scrupulo satisfaciat, quem quis priori pos­
set objicere, ob minorem aliquam cohærenliam cum littera Apostoli significantis ora­
tionem ii am fuisse a Chrisio ut sacerdote :
subjungit enim Apostolus prædictam Christi
orationem immediate post assertum ei sa­
cerdotium : idque videtur signum, quod
talis oratio a Christo ut sacerdote piocesserit. Et quidem verissime affirmatur, si
Apostolus eo loco agat de oratione Christi
non in horto, sed in cruce, ut opinantur
Cajetanus, Catharinus, Tenas, Justinia­
nus, et alii ad prædictum locum : quod est
probabilissimum : siquidem Apostolus lo­
quitur de oratione Christi, in qua exauditus
est pro sua reverentia : oratio autem facta
in horto non fuit exaudita, bene autem
oratio facta in patibulo crucis. Porro
Christus in cruce non oravit pro se ipso,
D. Chrj- sefi pr0 aliis, ut observavit D. ChrysostoiOit· mus a Justiniano relatus, dum dixit : Vides,
quoniam nihil aliud facit, nisi quod curam
de nobis illum habere asserit, el excellentiam
charitatis ejus ostendit. Nec obs'ant illa
verba Apo.-toli, 4d Deum, qui possit illum
salvum facere a morte : nam cont!net pcri phrasim personæ, ad qunn fiebat oratio,
non aut-m materiam orationis, seu petitio­
nis. Juxta quam doctrinam cessabat peni­
tus objectus scrupulus : quoniam Christus
in cruce oravit quidem ut sacerdos, cæte-

rum non oravit pro se, sed pro aliis. Unde
non sequitur, quod effectue illius orationis
sacerdotalis pertinuerit ad Cnristura, sed
ad nos.
43. Admissis tamen cunctis, quie objec- Eid«·
tio affert, et videntur a D. Thom. concedi, .dlUir
nihil tamen concludit contra nostram as*
‘
senionem. Tum quia solum probat Chris­
tum fuisse subjectum capax secundum quid
alicujus effectus sui sacerdotii, in quan­
tum similitudinem peccatoris habuit in
carne assumpta : secundum quam rationem
nec fuit sacerdos, nec mediator, sed aliquomodo, aut secundum quid extremum, pro
quo potuit intercedere. Tum etiam et prae­
cipue quia sicut ipse D. Thom. in resp.
ad 2 aitirmat, licet oblatio sacrificii sit ac­
tus sacerdotii, nihilominus potest in ea
considerari id, quod est sacerdotii pro­
prium ; et aliquid quod non adigatur sacer­
dotio, ut est devotio, et charitas offerentis :
sic etiam in oratione sacerdotali potest
considerari id. quod ad sacerdotium specia­
liter perlinet; et aliquid aliud, quod non
spectat determinate ad lineam sacerdotii,
utputa devotio, humilitas, religiositas, et
alia hujusmudi. Et sicut S. Doctor affirmat
Christum consecutum fuisse aliquem ef­
fectum sute paisionis, sive oblationis sacri­
ficii ; non quidem ex vi sacrificii, sed ex
devotione, atque charitate, humilitateque
tali sacrificii adjunctis : quo modo vitat,
quod effectus sacerdotii formaliter sumplus
in esse talis ad Christum pertinuerit : sic
etiam dici potest consecutum fuisse ali­
quem effectum suæ orationis sacerdotalis;
non quidem ex vi illius ut sacerdotalis fuit,
sed ex vi illius secundum conceptura com­
munem orationis, et ex devoiione, humili­
tate, aliisque perfectionibus, quæ illi ora­
tioni, alias sacerdotali, adjungebantur : quo
pacto salvatur effectum sacerdotii Christi
formaliter consideratum in esse talis ad
Cliristum non pertinuisse. Qui discurrendi
modus eo amplius præferri debet, quo ma­
gis haeret litteræ D. Thom. tam in corp,
articuli, quam in responsionibus argumen­
torum, ut omnia consonent et inter se, et
cum nostra (quæ est S. Doctoris! asser­
tione. Sed simpliciter standum est primæ
responsioni ab eodem adhibitæ : reliqua
enim addidit occasione scrupuli non admo­
dum urgentis.
■

DUBIUM

e-

DISP. XXXI, DUB. IV.

361

DUBIUM IV.
Utrum sacerdotium Christi sit æternum ?
Hanc difficultatem præcedcnti con­
gruenter annectimus, ut post notitiam
perfectionis sacerdotii Christi tara in se,
quam ex parte effectuum, illam etiam de­
claremus ex parte durationis, et in hoc
sensu investigamus, an sacerdotium Christi
debeat dici aeternum. Dupliciter autem
potest aliquid æternum vocari : nempe vel
quia durat, estque sine principio a parte
ante, et sine termino a parte post : vel
quia præcise durat sine termino a parte
post. Et in priori sensu supponimus sacer­
dotium Christi non esse æternum : nam
sicut Christus ante Incarnationem non fuit
homo, sic nec fuit sacerdos : habuit enim
esse sacerdotem secundum naturam huma­
nam, ut supra statuimus num. 10. Simi­
liter supponimus Christum fuisse sacerdo­
tem a primo conceptionis momento : quia
ex lunc habuit formam constituentem
ipsum in esse sacerdotis, et ab ea duralione
incepit exercere actiones sacerdotales se
interponendo pro nobis, orando, atque
satisfaciendo, ut satis constat ex dictis
num. 16, et disp. 28, dub. 3, g 1. Quare
præsens difficultas refertur ad æternitatem
sacerdotii Christi a parte post : idque satis
indicat titulus dubii inquirendo , an sacer­
dotium Christi sit æternum? nam ly in
xlernuin magis designat ordinem durationis
versus terminum, quam a parte principii.
Nel) . Et ne in non necessariis immoremur, sup­
ponimus contra Magistrum in 3, dist. 22,
Christum in triduo mortis non fuisse sacer­
dotem : cum enim in illo triduo non fuerit
homo, nec esse potuit sacerdos : et licet
potestas sacerdotalis sit in anima, et non
incorpore; tamen denominatio sacerdotis
non convenit animæ a corpore separate,
sed homini. Ea tamen interruptio non
potuit impedire, ut Christus dicatur sacer­
dos in æternum, si semel a principio suæ
Incarnationis, et post ipsum triduum con­
servet esse sacerdotem : quia talis inter­
ruptio comparatione sequentis durationis,
præsertim si ælernilas sit, modicum quid
est, el pro nihilo moraliter reputatur.

Veritas catholica explicatur, el defenditur
ratione speciali D. Thomæ.

44. Dicendum est Christum esse sacer­ Conclu*
dotem in æternum. Hæc conclusio est de sio.
fide : nam immediate asseritur in Scrip­
tura, Ps. 109 : Tu es sacerdos in ælernum. Ps. 1(9.
Et ad Hebne. 7 ubi Apostolus allegat, et Ad
expendit præmissum ex Ps. testimonium Hebr. 7
his verbis : Alii quidem sine jurejurando
sacerdotes facti sunt, hic aulem cum jura­
mento per eum, qui dixit ad illum : Juravit
Dominus, et non pœnilebil eum. Tu es
sacerdos in ælernum. Et addit infra : Hic
autem, nempe Christus, eo quod maneat
in ælernum, sempiternum habet sacerdotium.
Unde et salvare in perpetuum polest acceden­
tes per semelipsum ad Deum, semper vivens
ad interpellandum pro nobis. Unde asser­
tionem hanc defendunt unanimiter tam
Patres, et Interpretes ad testimonia relata,
quam Theologi cum D. Thom. in hac
quæst. art. 5. Quare neminem in particu­
lari referimus, quamvis aliquos dabimus
in sequentibus.
Probatur ratione Angelici Doctoris loco Ralio
cit. quæ sic formari potest : nam illud D.Thom
sacerdotium merito vocatur sacerdotium in
æternum, quod ex se habet efficaciam
inducendi effectum æternum : sed hujus­
modi est sacerdotium Christi : ergo tale
sacerdotium merito v’ocatur sacerdotium in
æternum. Major suadetur : quia effectus
nequit excedere conditionem, et naturam
causæ, quæ ex se habet efficaciam illum
inducendi; cum talis effectus conditiones,
ac perfectiones debeant in talem causam
reduci : ergo sacerdotium, quod ex se
habet efficaciam inducendi effectum æter­
num, merito appellatur sacerdotium in
æternum. Minor autem ostenditur : quo­
niam gloria beatorum est effectus æternus,
petensque ab intrinseco durare in æter­
num, juxta illud Joan. 4 : Qui biberit ex Joan.4
aqua, quam ego dabo ei, non sitiet in æler­ cl 17.
num : sed aqua, quam ego dabo ei, fiet in
eo fons aquæ salientis in vitam æ1ernam.
Et cap. 17 : Hæc est vita ælerna,ul cog­
noscant te. Sed sacerdotium Christi habet
ex se efficaciam perducendi homines ad
gloriam : est enim principium operatio­
num, quæ ob infinitam dignitatem suppo­
siti, habent valorem simpliciter infinitum,
apiumque ad consequendum quodlibet bo­
num, ut satis constat ex dictis disp. 1,

S 62

DE INCARNATIONE.

dub. 6 et disp. 28, dub. 1, f 2. Ergo
sacerdoiium Christi habet ex se efficaciam
inducendi effectum æternum. Quem dis­
cursum sic proponit D. Thorn, art. cit in
principio : In officio sacerdotis duo possunt
considerari. Primo quidem ipsa oblatio sa­
crificii : secundo ipsa sacrificii consumma­
tio. Qux quidem consistit in hoc, quod illi,
pro quibus sacrificium offertur, finem sacri­
ficii consequantur. Pinis autem sacrificii,
quod Christus obtulit, non fuerunt bona
temporalia, sed xtema. qux per ejus mortem
adipiscimur (unde dicitur ad Ilebrx. 9, quod
Christus est assistens Pontifex futurorum bo­
norum . ratione cujus Christi sacerdotium
dicitur esse xlernum.
Confirmatur primo; nam illud sa(ærdoUum, cujus actu- habet eiiicaciam
inducendi effectus sine ulla limitatione vel
ex parte ipsorum effectuum, vel ex parte
duration-s ; sed quolibet posit > potest
alium, et alium inducere sin* teimino.
debet vocari sacerdotium æternum, et in
æternum : hujusmodi autem fuit sacerdo­
tium Christi ; ergo tale sacerdotium merito
vocatur æternum. Major constat ex proxime
dictis : quia cum effectus debeat præcontineri in causa, et redolere ejus conditionem;
fieri non valet, quod effectus sit æternus, at­
que producitiilis, atque multiplicabili- in
æternum, sive absque aliqua limitatione ex
parte causæ; et quod talis causa non sit
æterna, aut in æternum. Minorantem proba­
tur : nam cum operationesChristi sint valoris
simpliciter infiniti, possunt, quantum est
de se, perducere homines in gloriam abs­
que ullo termino vel ex parte ipsorum
hominum, vel ex parte durationis, in qua
perducantur. Unde licet numerus salvan­
dorum sit de facto determinatus ex volun­
tate Dei, et similiter tempus, in quo sal­
vantur : nihilominus quantum est ex parte
valoris sacrificii a Christo oblati, datur
condignitas, ut absque ulla additione ex
parte ipsius sacrificii possint salvari homi­
nes sine termino, et in omni duration? :
ita quod si generationes hominum dura­
rent (ut fieri potuit in æternum ; omnes,
quantum est ex parte sacrificii a Christo
oblati, haberent accessum ad Deum, et
aditum ad regnum cœlorum. Ergo sacer­
dotium Christi est talis conditionis, quod
ejus actus habet de se efficaciam inducendi
effectus sine termino per totam ælernitaD Thom. tem. Quod motivum insinuavit D. Thom.
art. cit. ubi post verba supra relata sub­
junxit : El hxc quidem consummatio sacri-

ficii Christi pr.rfigurabatur in hoc ipso.quod
Pontifex legalis semel in anno cum sanguine
hirci, et viluli intrabat in Sancta Sanctorum,
ut dicitur Levit. 16, cum tamen hircum, el
vitulum non immolaret in Sanctis Sanctorum,
sed extra. El similiter Christus in Sancta
Sanctorum, id est, in ipsum cadum intravit :
el nobis paravit viam intrandi per virtutem
sanguinis sui, quem pro nol is in terra effudit.
Qnævia nullum ex parie sacerdotii Christi,
et sacr.ficii ab ipso oblati habet limitem
in admittendo homines viatores, et |erducendi ipsos al terminum gloriae : sed
salvandorum numerus aliunde praefigitur ex
ordinatione providenti®divinæ.
Confirmatur secundo, et explicatur am- sewdi.
piius : nam causa, quæ in æternum conser­
vat aliquem effectum, debet esse æterna,
sive in æternum : quippe manifestum est
non posse conservationem aeternam proce­
dere a causa, quæ æterna non sit, et
habeat esse in æternum : sed sacerdotium
Christi conservat in æternum aliquem ef­
fectum, nempe ipsam gloriam Sanctorum,
quæ sicut in suo primo proluet habuit
dependentiam a sacerdotio Christi; ita
etiam in sua conservatione, quæ æterna
est, habet dependentiam ab illo : Deus
namque nec illorum gloriam primo produ­
cit, nec postea conservat, nisi placatus, et
obligatus si li et ita dicere) actibus, quos
Christus elicuit, et præsertim sacrificio
corporis, et sanguinis ejus : ergo sacerJo
tium Christi est in æternum. Qui discur­
sus desumitur ex D. Thom. art. cit. in d.Ties,
resp. ad 1, ubi hæc habet : Sancti, qui
erunt in patria, non indigebunt ulterius
expiari per sacerdotium Christi : sed expiati
jam indigebunt consummari per ipsum
Christum, a quo gloria eorum dependet.
Unde dicitur Apocal. 21, quod claritas bei
illuminat illam, scilicet civitatem Sancto­
rum, ei lucerna ejus est agnus.
'16. Hoc D.Thomæ fundamentum, quo ObjetΙίΜβ
explicat æternitatem sacerdotii Christi R«aassertam in Scriptura, conati sunt diruere Mtu
toaai
quidam Theologi tanquam diminutum, et D.Ttet
insufficiens. Bellarminus lib. 1, de. Sacrifi­
cio missae, Vasquezdisp. 58, cap. I. Lugo
disp. 29, sect. 3, num. 29, et alii. Quo­
rum communis objectio est : D. Thomas
non aliter probat perpetuitatem sacerdotii
Christi, quam ab effectu, qui æternus est :
sed prædicto modo non recte probatur
perpetuitas, sive æternitas sacerdotii :
ergo prædicta explicatio est insufficiens, et
diminuta. Major et consequentia patent.
Minorem

DISP. XXXI, DUB. IV.
Minorem vero divorsimodn probant. Nam
in primis quod saceidolium Christi 'arguit
Bilbr- JJellanninus), sit œttrnum, quia habet
elleclmu æternum, nempe gloriam Sancto­
rum, docuit Keinnilius hæroticus, inde
inforcns nunc non dari sacrificium Eucha­
ristia; oblatum a Christo per ministros :
ergo talis expositio diminute, explicat per­
petuitatem sacerdotii Christi, el tanquam
bæreticis favens admitti non debet. Deindc}
quia sacerdotes tam in lege naturæ, quam
vu.-H. in lege scripta (arguit Vasquaz) potuerunt
obtinere, et forsan de facto obtinuerunt
sibi, aut aliis aliqua dona, et beneficia
spiritualia, quæ durant in æternum : et
tamen id non sufficit, ut eorum sacerdo­
tium dicatur in æternum : ergo quod
gloria Sanctorum in æternum duret, non
sufficit ad hoc, quod sacerdotium Christi
vere sit, et dicatur in æternum. Idque
amplios aliqui declarant exemplo : nam
sacrificium Noe aliquid æternum a Deo
impetravit, ne scilicet mundus diluvio
iterum destrueretur : id vero minime
sufficit, ut sacerdotium illud offerentis
dicatur sacerdotium in æternum : idem
itaque de Christi sacerdotm dici debet, si
solum attendamus ad perpetuitatem effec­
tus. Denique ut quis dicatur manere rex
two. (arguit Lugo) pro aliquia duratione, non
sufficit manere pro tali duratione et effec­
tum ab illo productum , quando exercebat
munera regis, sed necessarium est, quod
ille homo pro tali duratione habeat re­
giam potestatem, iilamque exerceat : ergo
idem proportionabililer dicendum est, ut
quis pro aliqua duratione sit, et appel­
letur sacerdos : ergo ex eo, quod effectus
sacerdotii Christi permaneat in æternum,
minime sequitur, quod Christus sit, et
dicatur sacerdos in æternum : sed adhuc
probandum erat D Thom. quod Christus
in æternum exerceat potestatem sacerdo­
talem: id vero non fecit, atque ideo dimi­ j
nute, et insufficienter processit iti eo dis­
cursu.
47. Sed præmissum fundamentum esse
Εΰ?!Π·
Br solidum, atque sufficiens vel sola probaret
J Tfos
auctoritas D. Thomæ : ex cujus non com­
i·'1
JÎ5. prehensione videntur procedere, illorum
Theologorum impugnationes. Pro quo
supponendum est primo Angelicum Cocto­
rem minime intendisse, quod perpetuitas
sacerdotii Christi non possit congruenter
declarari per alia media : oppositum enim
constabit ex infra dicendis num. 52, et
sæpe contingit eandem veritatem diversi­

363

mode posse explicari, atque suaderi. Sed
frequentior stilus D. Thomæ in Summa
est conclus unem unius articuli una ratione
probare, quam pra; aliis eligit, et quam
proinde debemus juxta profundum ipsius
judicium censere aptiorem, atque firmio­
rem. Et hujusmodi est, quam in hoc art.
5 proponit, et supra juxta ejus mentem
expendimus. Observandum est secundo
Angelicum Doctorem non probasse sicerdotiurn Christi esse æternum ex so a, et
nuda duratione æterna effectus (in quo
illi Theologi allucinantur), sed valde aliter
se gessisse : attendit namque ad modum,
quo sacerdotium Christi se habet ad æter­
num ejus effectum, nempe cum efficacia
ab intrinseco illum .inducendi ; et causandi
illum per lotam æternitaiem, si ipse in
æternum multiplicatis sine termino homi­
nibus producendus esset ; ac denique con­
servando prædictum effectum per totam
æternitaiem, ut liquet ex supra dictis. In
quo sensu discursus D. Thom. est demons­
trabo Theologica : nam effectus nequit
excedere conditionem causæ ex se potentis
illum efficere, et conservare : sed sacerdo­
tium Christi est de se potens inducere, et
conservare suum effectum, gloriam scilicet
Sanctorum, in æternum : ergo sacerdotium
Christi est in æternum. Sicut a contrario
sensu potest optime argui, quod si sacer­
dotium Christi non esset in æternum, sed
haberet terminum suæ durationis, minime
posset inducere ex se effectum duraturum
in æternum. Tertio licet oblatio sacrificii a
Christo facta (actus scilicet proprissime
ejus sacerdotio correspondensj transierit
formaliler physice in se ipsa; perseverat
nihilominus tum virtualiter physice in
sacris stigmatibus, aut potius in ipso
Christo stigmatibus determinato, ut age .tes
de influxu passionis Christi diximus disp.
23, num. 41, tum etiam in acceptatione
divina, sicut generaliter contingit in om­
nibus Christi operibus, quibus operatus est
nostram salutem, et quibus motus Deus
illam exequatur.
Hinc ad communem illam Adversario­ Vindica­
tur ab
rum objectionem respondemus inprimis objectis.
negando majorem : quia D. Thom. non
probat perpetuitatem sacerdotii Christi ex
solo effectu, qui æternus est; sed adjunctis
aliis conditionibus, ut secundo loco obser­
vavimus : quibus suppositis præmissus
discursus efficaciss mus est : quare dum illi
Auctores merum effectum comminiscun­
tur, a mente D. Thom. divertunt; vel

364

DE INCAHNATiONE.

eam intelligentiam fingunt: quam feriant.
Deinde omissa majori (pro qualitate scilicet
causæ, et effectus, de quibus agit S. Doc­
tor'1. negamus minorem. Ad cujus primam
probationem respondetur negando conse­
quentiam : nam Kemnilius non erravit
probando perpetuilaiem sacerdotii Christi
ex perpetuitate effectus ; sed negando
sacrificium incruentum altaris : quod D.
Thom. non somniavit in eo discursu.
Ridiculum aulem foret aliquid ut ia sum,
aut, quod plus est, tanquam luereticum
refellere, eo precise quod ab homine hærelico proferatur; cum vel diabolus ipse
dicat aliquando verum. Ad secundam ne­
gamus consequentiam ob satis nolam disparitatem : nam alia sacerdotia non habue­
runt ex se efficaciam producendi effectus
æiernos : quod tamen habuit sacerdotium
Christi ob infinitam hujus dignitatem, se­
cundum quam erat acceptus Deo. Si quid
vero gratiæ, vel alterius doni in æternum
duraturi productum est in aliis sacrificiis,
non fuit ex eorum virtute; sed ut commu­
niter dicimus, ex opere operantis, sicut
commune est omnibus operibus meritoriis,
quæ hanc efficaciam habent ex virtute
gratiæ sanctificantis, a qua procedunt. Et
Vasquez hæc opponens non solum agit
contra D. Thomam, sed contra Apostolum,
qui tam sæpe, et tam perspicue in illa epist.
ad Hebræos eim differentiam inter sacri­
ficia antiqua. et sacrificium Christi consti­
tuit. quod illud ex vi sua h<bet efficaciam
justificandi, atque introducendi ad vitam
æternam : illa vero, sicut et ejus temporis
sacramenta, fuisse elementa vacua, et
egena, et non præbuisse gratiam justifi­
cantem, sed tantum valuisse ad emunda­
tionem carnis, quæ dicitur sanctificatio
legalis. Unde satis constat ai exemplum,
quo hæc objectio confirmabatur. Sed ad­
dendum est fructum, sive effectum sacri­
ficii Noe non fuisse æternum, sed tempo­
ralem ; quia Noe non impetravit absolutam
mundi conservationem, sed quod non peri­
ret diluvio : cum quo tamen cohæret, quod
destruatur alio medio, v. g. igne, ut reipsa
continget, et vidit ipse Vasquez disp. cit.
num, 2. Ad tertiam objectionem concessis
antecedenti et prima consequentia, nega­
mus secundam : quia Christus suo sacerdo­
tio non solum causavit effectum æternum;
sed in æternum etiam conservat potesta­
tem sacerdotalem , et conservat prædic­
tum effectum. Ad quod minime requiritur,
quod adsit nunc formaliler physice, et in se

sacrificii oblatio : sed sufficit, quod perse­
veret virtualiter physice in ipso Christo
sacris vulneribus insignito, et moralitoriu
acceptatione divina : et quod gloria Sane·
torum conservetur dependentor ab ipso
Christo, qui est lucerna illuminans cœlestem Hierusalem. Unde exemplum ejus qui
aliquando fuit rex, el post ab hoc officio
cessavit, non est ad rem. Nec D. Thom. in
suo discursu htec omisit ; sed evidenter
expressit, ut constat ex ejus verbis, quæ
hac de causa consulto expendimus in
fundamento proposito, et in ejus confirma­
tionibus.

§ π.
Aliorum sententia expenduntur el
execuliuntur.

18. Quamvis autem expositio D. Thom. Prini
sufiicieutissima sit, ut hactenus vidimus;
nihilominus non omittendas duximus alio- fio.
rum interpretationes, ut judicemus, quid
insit illis probabilitatis, et quantum ipsis
præferri debeat D. Thomæ sententia. Sunt
ergo, qui semiant sacerdotium Christi dici
in æternum, non quia durabit per lolam
æternitatem; sed quia permanebit usque
ad finem mundi. Frequenter namque in
Scriptura vocatur æternum, quod durat,
non qui'em per totam æternitatem, sed
usque ad finem mundi : sicut e converso
dicuntur temporaiia, quift ante finem
mundi cessant, ut exemplis ostendit Lori- Loriau,
nus Ps. 109, ad illa verba : Tu es sacerdos
in æternum. Quin et illa, quæ pro aliquo
statu habent stabilitatem, dicuntur æterna,
sicut Exod. 28 : Legitimum sempilernumerit
Aaron, el semini ejus. Et cap. 31 loquendo
de observantia Sabbati : Padum esi sempi­
ternum inter me, el filios Israel, signumque
perpetuum. Fundant aulem hunc dicendi
modum in eo, quod cum actus sacerdotii
sit sacrificium ; otiosum esset sacerdotium
Christi, nisi offerret aliquod sacrificium :
nullum autem aliud sacrificium de lacto
offertur, nisi Sacrificium missæ : ergo
Chrislus manet sacerdos, quia offert ut
sacerdos summus, mediis ministris missæ,
sacrificium, Et quia hujus expositionis
Auctores vident hæreticos e contra obji­
cere sacrificium missæ non esse duraturum
per æternitatem, atque ideo non sufficere
ad verificandum, quod Christus est sacer­
dos in æternum : respondent ly in aeternum
significare usque ad finem mundi : quia
æternitas

·<ι

DISP. XXXI, DUB. IV.
ffternitas solet accipi pro toto temporis
congerie, quam mundus usque ad finem
habebit. Ad quam perpetuitatem alludere
Cwtil. \idetur Concilium Trident, sess. 22, cap. I,
Tiidat cum ait : Christus sacerdotem secundum
ordinem Melchiseetech seu in æternum runs ti­
tulum declarans, corpus, ct sanguinem suum
sub speciebus panis, el vini Deo Patri obtulit;
ac sub earundem rerum symbolis Apostolis,
quos tunc Novi Testamenti sacerdotes consti­
tuebat, ut sumerent, tradidit; el eisdem,
eurumquein sacerdotio successoribus, ul offer­
rent, praecepit per haec verba : Hoc facile in
meam commemorationem. Ubi Concilium
videtur declarare perpetuitatem sacerdotii
Christi per hoc, quod instituerit sacrificium
offerendum usque ad mundi finem. Ita
Beihr- Bellarmin. ubi supra cap. 6, Valencia, et
EStS
Yj!«.‘ alii. Ad quorum sententiam proxime acce
dunt Cajetanus, et Emmanuel Sa in locum
ÛjtU
IK. cit. ex epist. ad Hebræ. quatenus affir­
Sa. mant Christum dicit sacerdotem in æter­
num quasi negative, quia non habet succes­
sorem : nullum enim erit aliud sacerdotium
post ipsum. Quod verificatur, licet Chris­
tus non sit sacerdos per totam æternita­
tem.
BtfeüiSed licet hic dicendi modus sit probabitir ,.
sliipli- hs>’; tamen est diminutus, et plane non
nkf· satisfaciens. Primo, quia negari nequit,
quod etsi æternitas possit significare, et
aliquando significet ducationem usque ad
finem mundi; nihilominus in rigore, et
proprietate sermonis significat durationem
interminabilem, sive absque fine, ut vulgo
diffiniri solet juxta communem hominum
apprehensionem. Unde arguitur : verba
Scripturæ accipienda sunt cum omni pro­
prietate, ubi nullum sequitur inconve­
niens : sed æternitas in proprietate sermo­
nis significat non solum durationem usque
ad finem mundi, sed multo magis duratio­
nem sine termino : ergo cum in Scriptura
Christus vocatur sacerdos in æternum,
significatur sacerdotium ejus durare non
solum usque ad finem mundi, sed etiam
sine termino : nullum quippe ex hac sig­
nificatione, et acceptione tequitur inconve­
niens; quinimo explicatur magis dignitas
talis sacerdotii : quod proinde absque ra­
tionabili fundamento non recte coarctatur
ad mundi tempora. Secundo, quia præ­
dicta expositio minime cohæret intentioni
Apostoli loco cit. dicentis : Hic autem
(Christus scilicet) eo quod manet in aeternum,
sempiternum habet sacerdotium. Unde in per
peluum salvare polesl accedentes per semel-

365

ipsum ad Deum, semper vivens ad interpellan­
dum pro nobis. Probat namque Apostolus
sempiternitatem sacerdotii Christi ex æternitate vitæ, et perseverantiæ ipsius Christi :
sed Christus dicitur esse in æternum, non
precise quia duret usque ad finem mundi,
sed quia simpliciter permanebit absque
durationis termino : ergo idem de sacer­
dotio Christi dicendum est : et consequen­
ter minus consone ad mentem Apostoli
dicitur, quod sacerdotium Christi vocatur
in æternum, quia usque ad finem precise
mundi durabit. Et plane sententiam Apos­
toli intellexerunt, atque exposuerunt juxta
sensum a nobis intentum Patres, quos
allegat Vasquez disp. cit. cap. J. Tertio,
quia præmissa illorum Auctorum explica­
tio, aut potius limitatio non habet solidum
fundamentum : licet enim possit dici, quod
Christus est sacerdos in æternum propter
institutum sacrificium missæ, quod dura ­
bit usque ad finem mundi,-idque probabi­
liter colligatur ex verbis allegatis Concilii
Tridentini ; tamen hoc admisso, minime
excluditur, quod Christus dicatur etiam
sacerdos in æternum, et quidem cum ma­
jori proprietate, quia erit sacerdos per
totam æternitatem : frequenter enim Scrip­
tura continet in eodem loco plures sensus :
et hic,- quem intendimus, est proprissimus,
et aliunde possibilis, nullumque absurdum
continens, ut liquet ex dictis | præced.
Non autem recte se gerunt, sed magis
hæreticorum ludibrio se exponunt illi Auc­
tores, dum conantur æternum Christi sa­
cerdotium non aliter verificari posse, nisi
ex asserto missæ sacrificio usque ad finem
mundi. Quia cum alite expositiones (præsertim adhibitæ § præced. sint valde proba­
biles, habeantque satis graves patronos,
I idque non ignorent hæretici, absque dubio
illud genus argumentationis contemnent.
Et veritas, ac permanentia sacrificii missæ
potest per alia media probari longe firmiora.
Unde satis constat ad fundamentum pro eo
dicendi modo præmissum.
49. Alia expositio est Christum dici Aliorum
sacerdotem in æternum aeternitate proprie cxplicadicta, sive absque illo prorsus fine : ha­
bere autem hujusmodi perpetuitatem in
sacerdotio ex perpetuitate unionis hvpostaticæ. Nam Christus est sacerdos non
extrinseca consecratione, vel aliqua adven­
titia qualitate, sed ex prædicta unione;
quæ proinde solet a Patribus unctio vocari.
Cum autem talis unio ex natura sua sit
perpetua, atque in æternum durans; con-

»

Π

36G

!V
·

DE INCAHN A 1'IUNE.

sequens est, quod sacerdotium Christi sit
Vazqnez. in a iernum. Sic Vasquez post impugnatos
alios dicendi mudos disp. cit. cap. 2.
Coefu·
Hæc vero explicatio est alii.- insufticien,4ί0Γ· lior, potestque efficaciter refelli ad homi­
nem; quia sacerdotes legis Evangelicæ
conservant characterem sacerdotalem per
totam æternilatem : est enim character
qualitas indelebilis, ut communiter docent
Theologi : et tamen tales sacerdotes non
dicuntur sacerdotes in æternum. ut ex­
presse concedit ipse Vasquez loco cit.
num. 10; ergo quod unio hypostatica, sive
aha forma constituens Christum in esse
sacerdotis duret per totam æternitatem,
minime sufficit, ut Christus dicatur sacer­
dos in æternum. Quoi amplius urgeri
potest : nam ideo Vasquez loco cit. dicit
sacerdotes Evangelicos non esse, nec dici
sacerdotes in æternum, quia licet per totam
æternitacem habeant characterem sacerdo­
talem, nullum tamen exercent sacerdotale
ministerium : sed idem proponionabiliter
contingit in Christo juxta sententiam Vas­
quii : quamvis enim permaneat in Christo
forma, qua constituitur in esse sacerdotis ;
nullum tamen ipsi sacerdotale exercitium
assignat : ergo eadem ratione negandum
erit, quod Christus sit sacerdos in æter­
num. Quod enim una forma sit qualitas ac­
cidentalis. et alia unctio substintialis (quod
ille Auctor respondet), nihil interest ad j
rem : utraque enim est apta de se denomi- ,
nare sacerdotem; et sacerdotium secundum :
utramque importat aptitudinem ad minis- |
teria sacerdotalia : ergo si character sine
online ad ministerium sacerdotale non
constituit denominationem sacerdotis: et
ideo qui fuerunt sacerdotes Evangelici non
dicuntur sacerdotes in æternum, licet in
æternum retineant characterem ; idem, et
ob eandem rationem ’dicendum est de
unione hypostatica, vel alia forma, quæ
Christum constituerit sacerdotem. Adde
formam constituentem Christum in esse
sacerdotis non esse unionem hypostaticam
præcisive, et secundum se sumptam, sed
connotaudo ordinationem divinam, qua
Deus constituit Christum sacerdotem, et
mediatorem nostrum, ut pro nobis oraret, et
sacrificium offerret. Posset enim esse Chris­
tus, et non esse formaliter sacerdos, ob de­
fectum scilicet connotaii prædictæ ordina­
tionis, ut supra insinuavimus num. 4 fi, et
satis declarari potest exemplo dignitatis
capitis moralis : nam Christus potuit exis­
ter® cum omnibus prædicatis absolutis, et

I tamen non esse formaliter caput Ecclesiæ,
I si Deus, ut absolute potuit, decerneret
Christum non esse caput nostrum, necejus
influxum pro membris admitteret. Ergo
ex sola permanentia unionis hypostaticæ,
qnam solam Vasque?, adstruit, illegitime
colligit permanentium sacerdotii Christi in
æternum : sed ostendendum illi fuerat
Christum ordinatum fuisse ad æternum
sacerdotium : quod tamen ille eo suo
discursu non probat, nec plane probare
potest. Nam concedens unionem hypostati­
cam esse æternam non obligatur concedere
consequentiam istam : Ergo sacerdotium
Christi esi sternum : quippe sacerdotium
Christi non est sola unio, sed requirit
alias conditiones : ob quarum defectum,
sive non connotationem potest sacer lotium
in esse sacerdotii cessare, licet unio in
esse unionis non cesset. Adde ulterius
præmissam Vasquii expositionem esse.
nimis materialem. Nemo namque dubita­
vit Christum retinere formam sacerdotalem,
et esse sacerdotem in actu primo remoto ;
cum id generale sit in omnibus sacerdoti­
bus saltem legis Evangelicæ. Sed di flic altas
est, an Christus sit sacerdos exercite, vel
ad minus in actu primo proximo, et expe­
dito : quod ad verificandum in sensu
proprio testimonia Scripturæ num. 44
allegata desiderari videntur. Id vero mi­
nime salvatur juxta præmissam explica­
tionem.
50. Propterea est aliorum sententia, Aiioraa
jadl·
qui nobiscum afiirmant Christum esse sa­ dam.
cerdotem in æternum æternitate proprie
dicta, sive absque fine. Quod ut magis
firment, tuentur Christum in ccelo exer­
cere aliquas actiones sacerdotales, utputa
orando pro nobis, et gratias agendo pro
beneficiis tam a se, quam a nobis acceptis.
Quo nihil amplius desiderari videtur, ut
dicatur sacerdos cum omnimoda proprietate : non enim habet præcise formam
sacerdotalem, nt Vasquez asserebat, nec
denominatur sacerdos duntaxat per ordi­
nem ad effectum æternum, quem tanquam
sacerdos induxit, ut affirmat D. Thom. §
præced. relatus : sed habet revera sacer­
dotis exercitium, exercuitque actiones sa­
cerdotales. Ita Suarez in comment, ad Ssarei.
art. 5. Lugo disp. 29, sect. 3, num. 36, Lew.
et alii Quam expositionem prius tradide­
rat Medina in hoc art. 5.
:- M'ditl.
Quæ sententia est valde probabilis, sed Nm
tamen non plane satisfacit. Tum quia ut oxcbo
arridet.
Christus denominetur sacerdos ab actioni­
bus

(

I

•4

I

DISP. XXXI. DUB. IV.
bui sacerdotalibus, necessarium est, quod
eliciat actiones determinate sacerdotales :
atqui orare, et gratias agere non sunt ac­
tione, determinate sacerdotales, sed quie
fieri possunt a non sacerdotibus : unde
Christus pro se oravit, ct pro beneficiis
sibi collutis gratias egit, ut diximus disp.
præced. dub. 1 ct nihilominus non habuit
officium sacerdotis in ordine ad se ipsum,
nec effectum sui sacerdotii in se recepit,
ut constat ex dictis dub. præced. § 2; ergo
ex eo, quod Christus eliciat operationes
orandi, vel agendi gratias, non salvatur,
quod exerceat officium sacerdotis. Tum
etiam quia licet Christus nunc existens, in
cmlo pro nobis oret : nihilominus [non ora­
bit *post finem mundi : nec enim sibi vel
aliis aliquid petet; cum beati post diem
judicii nihil de novo recipiant : ergo licet
juxta præmissam explicationem salvetur
Christum modo in ccelo existentem exer­
cere officium sacerdotis orando pro nobis,
tamen non salvatur, quod sic se habeat
post diem judicii, et per totam æternitatem : id vero necessarium erat, ut Chris­
tus diceretur sacerdos in æternum; siqui­
dem juxta prædictos Auctores debet ita
dici ab aliquo actu, sive exercitio sacerdo­
tali : ergo eorum explicatio est insufficiens.
Quod vero tradit Lugo Christum post diem
judicii posse petere pro aliquibus beatis
aliquas revelationes, sive illustrationes
circa mysteria gratiæ, quarum ipsi sunt
capaces; sine fundamento dicitur : quia
post diem judicii se habebunt beati omnino
immobiliter etiam quantum ad illam glo­
riam accidentalem, quæ ex novis revelatio­
nibus extra verbum illis contingere potest :
sic enim exigit perfecta immobilitas, sive
uniformitas beatitudinis, ne sint in conti­
nua, atque variabili susceptione novorum
beneficiorum. Et si oppositum de facto
contingit, est propter statum Ecclesiæ, et
quia curam nostri habent. Tum denique,
et præcipue. quia actus præcipuus, et quasi
primarius sacerdotii est oblatio sacrificii ;
et si qui alii actus sunt sacerdotales, ut
oratio, aut gratiarum actio, id habent per
aliquem respectum, sive subordinationem
ad minus sacrificandi, ut satis insinuavit
Apostol. ad Hebræ. 8 illis verbis : Omnis
Pontifex ad ο/ferendum munera, el hoslias
constituitur ; unde necesse esi hunc habere
aliquid, quod offerat. Unde nemo dicet sa­
cerdotem esse, qui non possit offerre sa­
crificium; quamvis posset exercere alias
actiones, quæ a sacerdotibus solent proce­

367

dere. Constat autem Christum in æternum
non oblaturum esse, nec offerre posse sa­
crificium : cruentum namque semel tantum
offerre debuit ; incruentum vero solum du­
rabit usque ad finem mundi. Ergo Christus
nequit dici sacerdos in æternum, eo quod
de novo eliciat actionem aliquam sacerdo­
talem, ut intendit præmissa explicatio.
51. Ut vim hujus ultimæ impugnationis Specialis
^pecian
declinaret Lumbier quæst. 16, num. 14, in­ dicendi
modos·
sinuavit singularem dicendi modum, nempe Lomsa- ram Eucharistiam, sive ut ipse loquitur bier.
hostiam consecratam permansuram fore in
cœlo per lotam ælernitatem, ut aiunt Nierembergius, et alii : unite Christus qui simul est
victima, erit conservator ipsius, influxu spe­
ciali sacerdotii sui. Sed tamen addit, si ve­
rum est.
Hunc tamen dicendi modum (idem dic­ Repro­
turi de præmissa jam expositione, si tali bator.
modo unice inniteretur), non censemus
positive probabilem. Primo, quia non est Primo
Con­
consonus docttinæ Concilii Tridentini excilii
sess. 13, cap. 2, quod inscribitur. De ra­ Trident.
tione ihoc est, define) institutionis Sanctis­
simi hujus sacramenti. El cum ibi fines,
sive motiva institutionis Eucharistiæ des­
cribat ; nec verbo tenus insinuat perma­
nendam æternam Euchari.-tiæ in cœlo :
quod non almitteret, si mansura in æter­
num foret ad majorem gloriam beatorum.
Deinde idem Concilium eadem sess. cap. 8,
inquit: Ut panem illum supersubstantialem
frequenter suscipere possint, ct is vere eis sit
animæ vita, et perpetua sanctitas mentis : cu­
jus vigore confortati cx hujus nuserx peregri­
nationis itinere ad coelestem patriam perccnire
valeant: cundctp panem Angelorum, quem
modo sub sacris velaminibus edunt absque
ullo velamine manducaturi. Ubi manifestum
est, quod per panem significat Christum,
et per velamina species sacramentales, sine
quibus nec esse, nec intelligi potest sacra­
mentum Eucharistiæ. Et tamen affirmat
Beatos manducaturos esse spiritualiter,
sive visuros prædictum panem absque ullo
velamine. Ergo sentit Concilium, quod in
cœlo r on erit Eucharistiæ sacramentum,
nec Christus sub ejas velaminibus conti­
nebitur. Unde asserere Eucharistiam fore
in cœlo per totam ælernitatem minime
cohærere videtur cum doctrina Concilii.
Secundo, quia est contrarius sanæ Theolo- Secundo
giæ. Pro quo nota, quod qui oppositum ratione
theolo­
insinuarunt, pariter dixerunt species hos­ gia.
tile, vel Eucharistiæ in cœlo existentis non
fore corruptibiles, sed incorruptibiles : et

•

·}

I

368

f]

1

]

ή

DE INCARNATIONE.

quidem merito, et satis consequenter : quia
ex una parte nihil est in cœlo corruptibile,
el ex alia parte supra rationem, et fidem
est quod aliquid in statu corruptibilitatis
duret per totam æternitatem. Quo suppo­
sito, illorum sententia refellitur in hunc
modum : de essentia sacramenti Eucharis­
tiae est esse sacramentum causât vum
gratiæ : sed in cœlo id non haberet : ergo
sacramentum Eucharistiae non est in cœlo.
Consequentia est evidens, et legitima : quia
nihil conservari potest sine eo, quo.l de
ejus essentia est. Major autem est omnino
certa : quia sacramentum Eucharistiæ es­
sentialiter constituitur sub genere sacra­
menti novæ legis : constat autem esse de
essentia sacramenti novæ legis, quod sit
causativum gratiæ, et per hoc distingui
essentialiter a sacramentis antiquis. Unde
tam essentialis est hæcprædicatio : Eucha­
ristia est sacramentum, causativum grati?,
sicut ista, homo est animal. Minor autem
probatur : quia sacramentum Eucharistiæ
non aliter est causativum gratiæ adhuc in
actu primo ; nisi quatenus est applicabile
per modum cibi, et potus, hoc est, dependenter ab eo. quod possit manducari, et
bibi : sed impossibile est, quod applicetur
per modum cibi, et potus, sive, et in idem
redit, quod comedatur, et bibatur, nisi
existai cum speciebus corruptibilibus : quod
enim est incorruptibile, nec dividi, nec
potari valet; ergo cum Eucharistia in cœlo
existens haberet species incorruptibiles,
ut præmisimus, sequitur, quod si Eucha­
ristia existeret in cœlo per totam æterni­
tatem ; non foret sacramentum causativum
gratiæ.
*
ürgenAd hæc : cum prædictus (licendi modus
tior
i®pu- sit in materia gravissima, et contra com- I
gnatio. munes regulas, non debet reputari proba- |
bilis, nisi ejus patrocinio adsit gravium |
Doctorum suffragium. Quod tantum abest,
ut quotquot viderimus, ei refragentur. Et
quia prolixum foret (et non admodum re­
ferens pro re, quam versamus) cunctos re­
petere, satis sit pro Theologis Scholasticis
audire eorum Principem, Angelicum scilicetPræceptorem in hac 3 part, quæst. 61,
D.Tbom. art. 4 ad j, ujjj
. £}iC€rJÎ/Ufn, quod sicut
Dionys. dicil in 5 cap. calesl. hierarch,
status novæ legis medius est inter statum vete­
ris legis, cl statum glori?, in qua omnis unde,
el perfecte manifestabitur veritas. El ideo tunc
nulla erunt sacramenta. Quæ ultima pro­
positio est universalis negativa, negans
proinde in cœlo omnia, et singula sacra-

I menta, cum hoc, aut illo modo, corriiptiI bili, aut incorruptibili. Cui propositioni
directe contradicit hæc : Sacramentum Eu­
charistias erit in cado. Pro mysticis autem
damus illuminatissimam virginem M. N. ji y D
S. Theresia m, quæ in Itinere perfectionis
Μ.
cap. 33, agens de sacramento altans, pane
scilicet Angelorum, inquit : Torna a decir,
Danoslo oy seneor. Et como decirle. que ya
una vez nos te dio : que no nos lo torne a
quilar, acta que se acabe el mundo. Et
cap. 3 i : El decir, oy, me pareze es para un
dia. que es mienlras durare el mundo, y no
mas. In quibus liquido supponit sacramen­
tum Eucharistiæ non mansurum in aeter­
num, sed habiturum finem cum statu præ·
sents Ecclesiæ. Auctores autem illi, quos
indicat Lumbier prædictum dicendi modum
non asserunt, sed ad summum non con­
demnant. Unde Sylveira torn. 5, lib. 9, s.rheio.
cap. 3, quæst. 15, num. 98, relatis Nierembergio, et Castillo (qui duo illi sententiæ
magis favere viientur) inquit : Qui Aucto­
res etsi rem proponant, eam tamen definire
non audent : ncc ergo eam definire
intendo, sed ul incertam aliis determinan­
dam relinquo. Alii autem et non pauci
prædictam sententiam non absque aliqua
censura reprobant, ut Cabrera, Martinez
de Prado, Quintanadvenas, etc., quibus
subscribimus ob motiva insinuata, et alia,
quæ alio loco expendemus. Absurdum au­
tem plane foret veritatem fidei, sacerdo­
tium scilicet Christi in æternum, tam inva­
lidae sententiæ alligare , in qua nec
positivam probabilitatem videmus,
52. Ultima denique aliorum explicatio Alîw
diceRÜ
est sacerdotium Christi posse dici æternum BOdM.
vel ab ordine ad actum sacrificandi ; vel a
potestate, sive dignitate sacerdotali. Et in
priori sensu affirmat dici æternum, æternitate sumpta pro duraiione usque ad finem
mundi; non vero pro duraiione simpliciter
sine termino : in posteriori autem sensu con­
cedit esse æternum simpliciter, sive absque
fine. Sic Lorea disp. 82. num. 11 et Cas­ Urti.
tillo disp. 16, quæst. 6, part. 2, num. 13. Chtflfe
S. d hic dicendi modus quantum ad pri­ Hfjiri·
mam partem coinciditcum sententia relata tif.
num. 48 et quantum ad secundam cum
sententia relata num. 49. Unde habent
contra se impugnationes, quas utrique op­
posuimus.
Ex quibus omnibus liquet, quod nul'a Eœile^a
relatarum sententiarum ita congrue, facile- s«W2que explicat æternitatem sacerdotii Christi, ta
sicut sententia D. Thomae, quam expendi- DTu­
rnus

$-ssr;;.'·'.

ίί· · ;

DISP. XXXII, DUB. I.
mus præced. : quæ proinde aliis præfcreiidaest. Nec tamen excludit alias; sed
affert cvidentiorem radicem perpetuitatis
illius. Undo minimo negandum est, quod
sacerdotium Christi dicatur etiam æternum
secundum alios modos ah aliis productos,
et hactenus relatos. Æternum namque est,
quia durat usque in finem mundi jugiter
sacrificando per ministros : æternum, quia
post se non habet aliud : æternum, quia
provenit a forma in æternum permanenti :
æternum, quia in æternum est principium
actionum sacramentalium in orando, etreddento gratias, ut quidam probabiliter de­
clarant: et denique æternum, quia licet in
æternum non eliciat novam actionem sa­
cerdotalem, nihilominus aliquando induxit
effectum, nempe gloriam Sanctorum, quam
io æternum conservat, ut tradit D. Thom.
in hoc art. hunc dicendi modum præ aliis
eligens, licet alios non reprobat. Quin po­
tius aliquos insinuavit in cap. 5, ad Be­
brae. lect. 1 his verbis : Ne credatur sacer­
dotium Christi esse tale, sicut fuit in veteri
lege,distinguit ipsum quantum ad duo. Primo
quantum ad dignitatem, quia in æternum.
Illud enim fuit temporale, et ideo non est
perpetuum, sed transii veniente figurato.
Sed sacerdotium Christi est æternum : quia
esi de ventate, quæ est ælerna. Item hostia
ejus habet virtutem introducendi in vitam
æternam. Item durat in æternum, etc. Et li­
cet alii Auctores a'ios dicendi modos tuean­
tur, nihilominus eorum plures sententiam
D. Thom. in hoc art. 5, etiam defendunt,
etpriori loco constituunt ut Suarez, Medina,
Cabrera, Sylvius, Kellison, Aversa, et alii
ad art. citatum.

DISPUTATIO XXXII.
De regno, el dominio temporali Christi.
Quamvis D. Thomas circa regnum tem­
porale Christi ‘non proposuerit specialem
quaestionem ; congruo tamen ordine dispu­
tationem istam aperimus, et continuo an­
nectimus præcedenti. Tum quia ipse D.
Thom. in hac quæst. 22, art. 1 ad 3,
observat Christum Dominum in se con­
junxisse dignitatem regiam cum sacerdo­
tali, de qua hactenus disputavimus : tum
quia in art. ultimo ejusdem quæst. statuit
sacerdotium Christi esse secundum ordi­
nem Melchisedeeh, qui fuit sacerdos, et
* rex. Supponunt autem omnes Christum
habuisse potestatem spiritualem regiam,
Salmanl. Ours, thcolog. torn. XVI.

360

et monarchicam supra totum mundum,
juxta illud Ps. 2 : Ego au lem conslilulus Ps. 2.
sum rex ab co super Sion monlem sanctum
ejus, prædicans præceptum ejus. Ubi sermo
ad litteram est de Christo, ut constates ver­
bis sequentibus : Dominus dixit ad me, Filius
meus es tu, ego hodie genui te. Postula a me,
el dabo tibi gentes hæredilalem tuam, et pos­
sessionem luam terminos lerræ. Supponunt
etiam, et omnino consequenter, Christum
habuisse dominium temporale saltem in­
directum totius mundi : quoniam tempo­
ralia subduntur spiritualibus, et propter
spiritualia mutari, atque etiam aboleri,
ubi opus fuerit, possunt, et debent, quando
scilicet eorum mutatio, aut destructio ne­
cessaria est ad conservandum bonum spi­
rituale. Quare si Christus habet potestatem
spiritualem supremam in universum mun­
dum : nequit non etiam habere potestatem
temporalem saltem indirectam in illum.
Quo etiam discursu solent Catholici pro­
bare satis communiter dominium indirec­
tum summi Pontificis (qui vices Christi
modo gerit in Ecclesia) super omnia regna
mundi. Unde materia hujus disputationis,
non est dominium temporale præcise in­
directum, sed directum, atque absolutum,
scilicet præciso etiam respectu ad spiri­
tualia.
DUBIUM I.
Ulrum Christus hæredilario jure, aut speciali
titulo fuerit rex temporalis Judæorum?
Si Christus fuit temporalis rex totius
mundi ob generalem suæ dignitatis, et
divinæ deputationis rationem, de quo in
sequentibus dicemus, pari ratione, hoc est,
communi illo titulo debuit esse Judæorum
rex; idque in præsenti supponi debet.
Unde dubium peculiariter investigat, an
Christus aliquo alio specialori titulo vel
hæreditatis, vel electionis, vel deputa­
tionis regnum Judæorum obtinuerit. Du­
pliciter autem potest aliquis denominari
rex alicujus partis mundi : primo quantum
ad jus præcise ; secundo quantum ad usum,
et exercitium regnandi, sive regendi de
facto. Et supponimus Christum non fuisse
regem temporalem Judæorum quantum ad
usum, et exercitium. Quod de fide est, et
plane constat ex discursu totius Evanvelii, in quo non legimus Christum regnasse,
sed potius pauperem, et humilem vitam
duxisse. Et cum homines vellent ipsum
2i

370

L

DE INCARNATIONE.

regem constituere, fugit, et abscondit se, I alios docet Suarez toni. o*· » in 3 p. disp. 2,
Joan. 6. ut dicitur Joan. 6. Et cuidam Judæo po­
sect. 3; illa vero, quam describit Malthreus
tenti : .1/agister, dic fratri meo, ut dividat
cap. 1, per Salomonem, non est prupria
mecum hereditatem, respondit : Homo quis B. Virginis, sed B. Joseph, ut communi­
me constituit judicem, aut divisorem inter
ter observant Expositores. Ut autem Chris­
Lucx i?- voj? quasi dicat, nullus, ut legitur Luc. 12.
tus haberet jus sanguinis ad prædictum
Quare præsens difficultas reducitur ad
regnum, deberet descendere a David per
dignitatem regis quantum ad jus, sive ti­
Salomonem, et ejus successores, ad quos
tulum.
pertinuit illud regnum, ut constat ex re­
gia genealogia, quam describit Matthaeus
§ unicus.
cap. 1. Concesso autem Christum descen­
disse a David per Salomonem, nullo funda­
Præferlur negans, et communis sententia.
mento nisi divinando dici valet Christum
fuisse virum, qui gradu proximiori, et per
Conclu·
1. Dicendum est Christum nullo jure
primogenitos descendebat a David, sive qui
sio.
hæreditario, aut speciali titulo fuisse regem
omnibus tunc existentibus (erantque innu­
temporalem Judæorum. Si<?docent com­
merabiles) ex progenie David præferri
muniter Theologi, quos proinde non re­
debuerit. Accedit, quod licet hoc ultimum
censemus. Videri tamen possunt N. Vene- etiam admitteretur, adhuc non inferretur
waiden- rabilis Waldensis lib. 2, doctrin. fidei Christum fuisse actu regem Judaeorum ex
Vittoria, antiq. cap. 76, et 77. Victoria in relect. jure successionis : quia tale jus prius per­
Abulen- de potestate Eccl. quæst. 1. Abulensis in venisset ad B. V7irginem (et aliter neque
Soins. cap. 21 Matth. quæst. 3. Sotus lib. 4 de ad Christum pervenire unquam posset), .
Cabrera, justitia quæst. 4, art. 1. Cabrera disp.
quæ proinde foret regina proprietaria : et
Soared unica conci. 1. Vasquez disp. 87, cap. 1.
consequenter illa vivente Christus non esset
Lorea. Suarez disp. 48, sect. 1. Lorca disp. 83,
rex : ipse vero mortuus fuit vivente matre.
iR-a|a° mem^·
et al“· Fundamentum est : quia Nullum itaque temporale jus ad tale re­
gnum ab ista radice habuit. Recursus au­
®enuSs. nequit assignari titulus aliquis specialis,
ob quem Christus fuerit rex temporalis
tem (si fiat) ad jus per B. Joseph, non est
Judæorum : ergo temere attribueremus conditionis melioris : tum quia minime
illi in prædicto sensu tale regnum. Ante­ constat Joseph fuisse primogenitum in illa
cedens probatur discurrendo per omnes ti­ linea, et successorem omnium primogeni­
tulos, qui assignari queunt : nam vel
torum præcedentium ; neque id dici valet,
Christus foret temporalis Judæorum rex
nisi divinando. Tum quia Christus non
fuit filius naturalis Joseph : quare jus is­
titulo hæreditatis, sive jure successionis ;
tius, licet gratis admissum, nihil ei profi­
vel foret talis rex per electionem populi ;
ceret ad successionem. Nec iterum prode­
vel denique per institutionem aut deputarit recursus ad adoptionem : quia incertum
tionem divinam.
omnino est, quod jus hæreditarium (si illud
Quod autem illud regnum non obtinue­
Joseph habuit), potuerit sola adoptione
rit titulo hæreditatis, aut jure successionis,
transferri contra jus cæterorum descenden­
ostenditur : nam in primis, si quod habe­
tium a David. Aliunde vero eandem incerret jus ad illud regnum titulo successionis,
aut hæreditatis, et sanguinis ; maxime quia i titudinexi habet, quod Joseph adoptaverit
descendebat a David, eratque de ejus fa- I Christum : quod enim hic putaretur filius
Joseph, constat ex Evangelio; sed quod
milia. Hoc autem fundamentum nullius
fuerit adoptatus, sive filius adoptivus, nulli
momenti est : quia gratis concesso, quod
jus negandi, et successio illius regni posset innititur fundamento.
Confirmatur : quoniam licet jus ad re- c«fcad fœminas, et per fueminas derivari ; ni­
gnum Judaeorum longissimo tempore fue- π’ώ'
hilominus B. Virgo non descendebat a Da­
rit in successoribus David per lineam mas­
vid per Salomonem (saltem secundum
lineam masculinam, et propriam primoge­ culinam ; nihilominus longo ante Christum
nitorum) cujus descendentes retinuerunt tempore desierat ad eos pertinere, et trans­
illuljus; seJ descendebat per Nathan al­
latum fuerat consensu populi, et inspira­
terum David lilium, ad quem non perti­ tione Dei in Machabæos, ut constat 1
nuit successio regni. Illa enim genealogia,
Machab. cap. 14. Neque enim credendum
quam describit Lucas cap. 3, per Nathan
est Machabæos tot annis regnum illud ob­
est propria B. Virginis : ut post plures tinuisse, atque gubernasse absque legitimo
titulo:

Î

IM·------------------------ ·

■■

DISP. XXXII, DUB. I.

»

titulo; cum Scriptura hoc in illis minime
reprehendat. Facta vero hac translatione,
consequens est, quod prædictum jus ces­
saverit in liliis David. Unde titulus suc­
cessionis ex David nec B. Virgini, nec
Christo prodesse poterat ad regnum obti­
nendum. Nec momenti erit, si dicatur re­
gnum Judæorum translatum fuisse ad Ma
chabæos sub expressa conditione : Donec
surgal propheta fidelis, ut loco citato legi­
tur : atque ideo nato Christo cessasse in
illis prædictum jus, et constitutum fuisse
in statu antiquo, in quo pertinebat ad filios
David. Quoniam prædicta verba sensum
intentum non continent; sed duntaxat si­
gnificant expectandum fore Prophetam, qui
voluntatem Dei (si aliter disponi oporteret),
circa regni administrationem revelaret. Et
quod in ea conditione non significaretur
adventus Messiæ, et quod eo præsente re­
gressurum foret regnum ad domum David,
exclusis Machabæis ; ex eo liquet, quod
ipsorum Machabæorum gubernatio jam
cessaverat ante adventum Christi : id igi­
tur non significabatur in illa conditione,
nec ad id apposita fuit.
Ù»à2. Quod vero Christus non obtinuerit
ntar
Jiièb jus ad illud regjiuin ex titulo electionis,
LO. constat tum quod nusquam in toto Evangelio legitur, quod omnes Judæi in id
conspiraverint, ut illum constituerint re­
gem suum. Quinimo coram Pilato dicente :
Ecce rex vesler, ipsum reprobaverunt cla­
mantes, Tolle, tolle, crucifige eum. Et cum
Pilatus iterum diceret : Regem vestrum
crucifigam? responderunt : Non habemus
regem, nisi Caesarem. Ac denique cum Pi­
latus præcepisset poni titulum super cru­
cem : Jesus Nazarenus rex Judæorum, ipsi
instanter petierunt : Noli scribere rex Judæo­
rum, sed quia ipse dixit : Rex sum Judæorum,
to·W. ut refertur Joan. cap. 19. Tantum abfuit,
ut ex consensu populi Judaici obtinuerit
Christus ipsorum regnum. Quod vero aliqui
voluerintipsum regem constituere, minime
potuit sufficere ad jus regnandi : præserlim cum Christus noluerit eorum inclina­
tioni assenliri, sed potius fugerit, et se
absconderit, utin limine dubii præmisimus.
Non itaque habuit jus ad regnum Judaicum
ex hominum electione.
PfJtt3. Denique non habuisse prædictum jus
fünr.
ex divina institutione, aut deputatione (ad
quam aliqui recurrunt), ostenditur : quia
nullum habemus fundamentum ad statuen­
dum institutionem hujusmodi. Quamvis
enim Deus constituerit David Regem, et

promiserit regni perpetuitatem, ut signi­
ficatur in diversis Scripturæ locis : nihilo­
minus hæc perpetuitas non refertur ad
regnum temporale, sed ad spirituale, ad
quod primum illud elevatum, et transla­
tum est. Sicut etiam omnes fideles vocan­
tur Abrahæ filii, et de illis verificatur : In
Isaac vocabitur libi semen : non quia ab
Abraham, vel Isaac carnaliter descendant,
sed quia illorum fidem imitantur, et sunt
eorum semen spirituale. Porro regnum
David, quod sæpe Christo, sive Messiae
in Scriptura promittitur, non esse regnum
temporale, sed spirituale videlicet Eccle­
siam, est communis Patrum sententia,
quæ merito potest vocari fidei traditio.
Quæ eo amplius confirmari potest, quod
ipsa testimonia, quibus Adversarii utun­
tur ut regnum Judæorum, speciali aliquo
titulo Christo deferant, nequeunt explicari
de regno temporali absque absurdissima
falsitate. Sunt autem (ut alia omittamus)
ejusmodi, Isaiæ 9 : Super solium David, et Parse 9.
super regnum ejus sedebit. Hierem. 13 :
Suscitabo David semen justum, el regnalit
rex, el sapiens erit. Lucæ 1 : Dabit illi Do- Lucæ 1.
minus sedem David patris ejus, el regnabit
in domo Jacob in ælernum. Hæc enim sunt,
quæ evidentiorem mentionem videntur
afferre regni David Messiæ repromissi ex
ordinatione divina. In his itaque locis pon­
derandum est, quod significatur regnum
non solum quoad jus, sed etiam quoad
usum, et exercitium, ut liquet ex illis
verbis sedebit et regnabit : præterea de­
signatur thronus, nempe solium David :
et denique significatur regnum ælernum,
Et tamen Christus non fuit rex Judæorum
quoad usum, et exercitium, ut præmisimus
in limine dubii, et concedunt Auctores
contra quos agimus : rursus non sedit
materialiter in solio David, ut nemo nisi
insanus dicet : et tandem non obtinuit
temporale regnum David in æternum;
siquidem de facto non existit tale regnum.
Unde prædicta testimonia, et similia de
regno temporali exponere pertinet ad per­
fidiam Judaicam. Nullum ergo relinquitur
fundamentum, ut dicatur Christum fuisse
regem Judæorum, et obtinuisse jus ad il­
lorum regnum temporale ex speciali aliqua
­
institutione, deputatione, aut promissione emen
tia
contra­
divina.
ria.
4. Oppositam huic assertioni sententiam Armadocuerunt Armachanus lib. 4 de quæst. cbaoos.
­
Armenorum cap. 1. Paulus Burgensis in Üurgen
ts.
cap. 1 Matth. additione 2. Albertus Pi· Pighias.

: d®

r1

%

iiS
Γ

** in*/■
h

u·

Γ'·

^,γ

DE INCARNATIONE.

s lib. 5, deEcclesiast. hierarch, cap. 3,
BirhcBaclionius quæst. I Prologi art. 2
"tS· conci. 2, et quæst. 11 Prologi quæst. 3.
Eorum autem moliva satis levia sunt, et
quæ convulsa relinquimus. Nam primum
desumunt ex testimoniis Scriptune num.
præced. relatis. Sed ea non loquuntur,
nec explicari possunt de temporali Christi
regno, ut ostendimus. Secundum ex pro­
missione Dei ad David, quod ejus regnum
esset continuandum, et conservandum in
æternum, ut patet 2, Reg. 7, et Ps. 88,
cujus promissionis veritas nequit salvari
nisi referatur ad Christum. Cæterum jam
ostendimus num. præced. quod talis
promissio non fuerit de temporali regno,
sed de spirituali, in quod primum illud
(aliquando finiendum; translatum est. Ter­
tium ex eo, quod Christus Pilato inqui­
renti: Tu ex rex Judxorum, non respondit:
Non sum, sed, Tu dixisti, quasi concedens
se esse. Id vero nihil probat; cum ipse
Christus Pilato dixerit : Regnum meum non
est de hoc mundo. In illis autem verbis: Tu
dixisti, nihil concessit, nihil item nega­
vit, sed illud verbum revocavit in Præsidem. Dato autem, quod concesserit se esse
regem temporalem Judæorum; minime
id dixit, quia fuerit eorum temporalis rex
jure successionis, aut alio titulo eisdem
speciali : sed quia generaliter est rex Ju­
dæorum, sicut et omnium aliarum natio­
num mundi, ut dub. seq. dicemus. Quar­
tum. ex eo. quodB. Virgo eiat ex progenie
David, et nulla illius populi lege prohi­
bebatur fœminis regni successio, sicut nec
aliarum hæreditatum. Aliunde etiam B.
Joseph descendebat a David per Salomo­
nem, et erat paler adoptivus Christi, ad
quem proinde, potuit transferre jus, quod
ad illud regnum habebat. Sed quam rui- ί
nosum istud fundamentum sit. et quantos i
defectus habeat, constat ex dictis num. 4,
quin opus sit alia addere.
I

DUBIUM IL
Llrum Chridus fueril rex temporalis tolius
mundi.
Hoc dubium, sicut etiam in præced. ob­
servavimus, refertur ad regnum Christi
quantum ad jus, sive potestatem in actu
primo. Nam circa controversiam suppo­
nendum est Christum non fuisse regem
Universi quoad usum, et exercitium. Tum
quia hoc ad minus significant verba ipsius

Christi Joan. 18
18 :: Regnum meum non est
esi de Jo»
Join.
n. is.
le.
hoc mundo. Et Lue. 12 : Homo quis me consliluit judicem aut divisorem inter vos?
Quibus aperte significavit se non gerere
officium regis temporalis, nec ad ejus
usum in hunc mundum venisse. Tum quia
non exercuit potestatem regiam in regno
Judæorum, ut satis liquet ex dictis dub.
præced. : at evidentius est non exercuisse
ejus actus in aliis mundi regnis, in quibus
non vixit : ergo non fuit rex temporalis
Universi in usu, et quantum ad actum se­
cundum. Tum denique quia id non con­
gruebat tini Incarnationis : venerat enim,
ut nobis pneberet exempla paupertatis,
humilitatis, et obedientite usque ad mor­
tem, juxta quod dixit Matth. 20 : Filius ho- Matt.fr·,
minis non venii ministrari sed ministrare,
el dare animam suam redemptionem pro
mullis. Cum his autem non satis congruit
exercitium regnandi, quod communiter
affert diversum se agendi modum. Non
itaque fuit rex Universi ab actu, sive usu,
quo regiam potestatem temporalem exer­
cuerit. Quare dubium revocatur ad jus, sive
potestatem, quæ tanquam verus rex ha­
buerit in universum mundum. Circa quod Aliqwras
a contrario sensu refellendus est error Mar- errer
silii Patavini, et Joannis de Janduno, qui proseri- |
tam abjecte, atque indigne deChristi digni­ beata. I
tate senserunt, ut non solum ipsi negave­
rint potestatem temporalem in omnes re­
ges, et regna mundi ; sed asseruerint illum
eisdem fuisse jure subjectum, et tributum
non sponte, sed de necessitate, atque obli­
gatione legis solvisse. Sed eorum sententia
est evidenter contra Scripturam Matth. 17,0.1*.
ubi Christus, cum ab ipso exigeretur tri­
butum, interrogavit Petrum : Reges terræ
a quibus accipiunt tributum, vel censum?
a /iliis suis, an ab alienis? Et respondente
Petro : Ab alienis, subjunxit : Ergo liberi
sunt filii. L't aulem non scandalizemus cos,
vade ad mare, et mille hamum, el eum pis­
cem, qui primus ascenderit, tolle, el aperio
ore ejus invenies staterum : illum sumens
da eis pro me, el te. In quibus Christus ma­
nifeste significavit se liberum esse a tribu­
torum exactione, et ad vitandum praecise
scandalum illud persolvisse. Et sic expli­
cant communiter Patres, et defendunt
Scholastici in 2, dist. 44. Quare merito
Joannes XXII, in quadam Exlravag.
damnavit oppositam sententiam tanquam
hæreticam, ut refert Turrecremata lib. 4 TnrreSumnra 2 part. cap. 37, et supra jam crei,Ia·
observavimus disp. 27, num. 68, ubi os­
tendimus

I
!
i
I
I

DISP. XXXII, DUB. IL
tendimus Christum non fuisse subjectum
legibus humanis, nec potestati civili. His
suppositis

Defenditur communior opinio.

5. Dicendum est Christum habuisse jus
regium temporale in totum universum,
fuissoque regem omnium regum, et re*·Τ'-Β· gnorum totius mundi. Sic sentit D. Tho­
mas infra quæst. 59, art. 3, ubi cum pro­
posuisset hoc argumentum : Judiciaria
potestas assequitur regiam dignitatem :
sed regiam dignitatem Christus obtinuit
absque meritis : ergo Christus judiciariam
potestatem non obtinuit ex meritis : res­
pondet concedendo minorem et consequen­
tiam his verbis : Ad primum dicendum,
quod ratio illa procedit de judiciaria potestate,
secundum quod debetur Christo ex ipsa unione
ad Verbum Dei. Et art. seq in resp. ad 1
ait : Dicendum, quod sicut dictum esi (art.
præced. ad 1) judicaria potestas consequi­
tur regiam dignitatem. Christus autem quam­
vis esset rex constitutus a Deo; non tamen in
terris vivens terrenum regnum temporaliter
administravit. Ubi aperte supponit Chris­
tum fuisse regem temporalem, licet usum
regnandi temporaliter non habuerit. Cum­
que non loquatur de regia Christi potestate
in solum regnum Judæorum, ut satis cons­
tat ex dictis dub. præced. : sequitur, quod
ex ejus sententia Christus fuerit rex tem­
poralis totius mundi quantum ad jus, sive
potestatem; licet noluerit in terra vivens
temporale regnum administrare, ut nos
etiam in ipso dubii limine supposuimus.
DH^a ^em evidentius adhuc (quidquid contradi‘cant Vasquez, et Lorea) docet in opusc.
de regim. princip. lib. 3. cap. 13, cum
seq. ubi agit de monarchia Christi, et affir­
mat ipsum habuisse dominium temporale
Universi; quamvis hujusmodi imperium
subordinaverit fini spirituali. In quo mi­
nime denotat Christum solum habuisse
imperium temporale (in quo illi Auctores
decipiuntur), sed quod inter dominium tem­
porale, et spirituale posuerit debitum or­
dinem, quatenus minus perfectum impe­
rium ordinavit ad perfectius. Sicut etiam
alii reges licet habeant dominium absolu­
tum, et directum suorum regnorum, debent
ipsum, ut recte se gerant, ordinare ad spi­
ritualem finem; quod nemo rationabiliter
negabit. Et in hoc sensu procedit S. DocCudci»

373

tor, ut evidenter constabit referendo aliqua
ipsius verba. Cap. cit. agens de descrip­
tione facta per universum orbem inquit :
Solvebatur census in recognitionem debite
servitutis, non sine mysterio : quia ille natus
eral, mundi dominus, el monarcha. cujus
vices gerebat Augustus, licet non inlelligens,
sed nutu Dei, sicut, Cayphas prophetavit. In
quibus significatur dominium absolutum,
longeque diversum ab indirecto, quod ha­
bet Papa in regna mundi; secundum quod
dici non potest reges agere vices Pontificis,
ut ex se liquet. Et cap. 14, a:t : Concludi­
tur ergo, quod Christi humilitas, el paupertas
fuit consana rationi; quamvis legitimus esset
dominus propter causam jam didam. Et
cap. 15 : Quamvis enim temporaliter esset do­
minus orbis, directe tamen ad spiritualem
vitam suum ordinavit principatum. Et ite­
rum : Voluit suum temporale dominium ad
hoc ordinare. Et tandem : Ad tollendum igi­
tur suspicionem de cordibus hominum, quod
quasi principatum assumpserit, ut in mundo
dominaretur, el hoc esset finis ejus, ut alio­
rum dominorum, vitam abjectam elegit . el
tamen verus eral dominus, et monarcha.
Quæ sunt tam perspicua, ut demonstrent
5. Doctorem nostram assertionem, si quam
aliam, evidenter tenuisse. Unde sic docent
communiterThomistæ, D. Antoninus 3 p. D. Anto­
nius.
tit 3, cap. 2. Turrecremata lib. 2 Summæ Tuneeccl. cap. 116. Viguerius cap. 17, de sta­ cremata»
tibus Ecclesiæ, § 1, vers. 18. Sotus (si Vigue·
rius.
attente legatur) lib. 4, de justitia quæst. Sotus.
4, art. 1. Cabrera in hac quæst., art. 1, Cabrera»
Arauxo.
disp, unica, £ 6. Arauxo in præs. dub. Gonet.
Arma6, concl. 2. Gonet disp. 22, art. 4, chanus.
concl. 1, et alii plures. Idem etiam defen­ A1varus.
­
dunt Armachanus, Burgensis, Pighius, et Pela
gius.
Bachonius relati num. 4. Almaynus, lib. Aimainos.
de potestate eccl. cap. 8. Alvarus Pelagius Arbo
­
lib. de planctu Eccl. art. 37 et 40. Arbo­ reus.
­
reus lib. 3 Theosophiæ cap. 5. Durandus Duran
dusin tract, de jurisdict. Eccl. quæst. 3. Hos- Hosiiensis.
tiensis in cap. Quo semper his, de voto. Navar
­
Navarrus in cap. Novit, de judiciis, notat. ros·
Men­
3. Mendoza in relect. de regno Christi, doza.
Suarez disp. 48, sect. 2, concl. 2. Vasquez Suarez.
disp. 87, cap. 2. Lorcadisp. 83, memb. 2. Vazquez.
Lorca.
Kellison art. 6, dub. 2, concl. 4. Molina Kellttom. 1 de Justitia tract. 2, disp. 28. Azor son.
Molina·
tom. 2, lib. 4, cap. 19, quæst. 4. Grana­ Azor.
dos controv, 1, tract. 16, disp. 3. Aversa Alii.
quæst. 16, sect. 3, concl. 3. Lugo disp. 30,
sect. 1, num. 4. Bernal, disp. 61. Orlando
tract. 4, disp. 10. Lumbier quæst. 27,
num. 2032, et alii plures.

DE INCARNATIONE.
Fnndanit ntnm
jnctorilafe.

6. Probatur primo ex Scriptura, quæ
hoc generale dominium Christi super om­
nia regna mundi satis aperte significat plu­
ribus in locis, ut Act. 1Û : Ann un cia ns pa­
cem per Jesum Christum : hic est omnium
dominus. Ps. 8 : Omnia subjecisti sub pedi­
bus ejus, et constituisti eum super opera ma­
nuum tuarum. Quod de Christo exponit
Apostolus ad Hebræ. 2. Et in 1, ad Co­
rinth. cap. 15, ait : Omnia subjecta sunt
ei, prater eum, qui subjecit ei omnia. Apocal. 1 vocatur Christus Princeps regum
terra, et cap. 19 : Rex regum, et dominus
dominantium. Denique Matth. ult. affir­
mat ipso : Data est mihi omnis potestas in
calo, et in terra.
Pra'dcNec audiendi sunt Vasquez, et Lorea
ditor
contendentes, quod ex praemissis, et simi­
elTagium. libus testimoniis nihil valeat pro assertione
nostra efficaciter concludi : eo quod expli­
cari possint vel de. Christo ut Deo; vel de
potestate Chrisli ut hominis in regna
mundi, non quidem directa, sed indirecta,
et per ordinem ad conservationem boni
spiritualis. Nam contra illorum expositio­
nem est primo generalis regula sæpius a
nobis inculcata quod verba Scripturæ ex­
plicari, et accipi debent in omni sensu
vero, et proprio, quem admittunt, et ex
quo nullum sequitur inconveniens : sed
testimonia relata in sensu vero, et proprio
accepta admittunt non tantum illum sen­
sum, quem prædicti Auctores volunt, sed
etiam illum, quem nos intendimus : et
aliunde ex eo, quod ita accipiantur, nul­
lum sequitur inconveniens ; siquidem eis­
dem Auctoribus concedentibus, Christus
ut homo est rex Universi secundum potes­
tatem in directam quantum ad jus; ergo
prædicta testimonia in hoc etiam sensu
explicari debent : atque ideo nec rationa­
biliter, nec consequenter loquuntur illi
Auctores, dum id negant, et vim priedictorum locorum diruunt. Secundo, quia in
prædiciis testimoniis sermo fit de Christo ut
homine, ut patet ex illo titulo, rex regum,
el dominus dominantium, quem Christus
habebat scriptum in femore, hoc est in
humanitate, u.t Glossa, el alii communiter
exponunt Et similiter Apostolus in duo­
bus locis allegatis evidenter loquitur de
Christo homine, et secundum humanita­
tem. Quo supposito, titulus ille regis re­
gum, el domini dominantium, ac principis
regum terne non significat dominium
temporale præcise indirectum in ordine ad
conservandum bonum spirituale : nam

f.l

Summus Pontifex habet de facto hujus­
modi dominium : et nihilominus nec vo­
catur, nec vocari potest rex regum, et
dominus dominantium, et princeps regum
terne : ergo ad veritatem, ac proprietatem
titulorum ejusmodi minime sufficit domi­
nium temporale indirectum ; Christus
ergo, qui ita absolute vocatur, fuit rex
universi mundi quoad jus dominio tempo­
rali directo. Tertio quia in prædictis locis,
et præcipue Matth. ult, significatur Chris­
tum habere omnem potestatem in ccelo, ct
in terra. Quæ propositio cur» sit universa­
lis, debet universaliter accipi, ita quod ly
omnis distribuatur simpliciter, ubi nullum
sequitur inconveniens : ergo significat ha­
bere Christum omnem potestatem, non
solum spiritualem, sed etiam temporalem;
et non solum tempora'em indirectam, sed
etiam directam : quippe extensio hæc nul­
lum continet absurdum, ut ipsi Vasquez,
et Lorea recognoscunt, hujusmodi potes­
tatis extensionem Christo homini attri­
buentes testimonia talem extensionem
significant. Unde constat assertionem nos­
tram habere fundamentum solidum in
Scriptura, idque immerito ab eis Auctori­
bus denegari.
7. Deinde probatur ratione : quia Christo Eipeadiln
attribui debet illa perfectio, quæ fini In­ ratio.
carnationis non repugnat : sed quod ha­
buerit jus regium temporale directum in
omnia regna mundi est aliqua perfectio,
quæ fini Incarnationis non repugnat : ergo
fateri oportet, quod habuerit prædiclum
jus. Minor quoad primam partem constat;
nam illud jus perfectio aliqua est, sicut et
qua-libet alia dignitas : unde Christus in
ccelo regnans illud de facto habet, ut om­
nes concedunt. Quod vero tale jus non
habuerit illam oppositionem cum fine In­
carnationis, ex eo liquet, quod fuit jus se­
paratum usu, et exercitio dominandi : unde
minime impedivit quod Christus duxerit
vitam pauperem, humilem, subjectamque
passioni, et morti, ut D. Thom. optime
tradit opusc. citato, et in limine dubii
observavimus. Confirmatur, et declaratur Reten­
amplius vis hujus motivi : quia nulla esi tor.
ratio, quare Christo ratione unionis hy­
postaticæ debitæ fuerint aliæ perfectiones,
et quod non fuerit debita dignitas, et po­
testas regnativa temporalis super univer­
sum mundum : sed Christo ratione unionis
hypostaticæ debitæ fuerunt aliæ perfectio­
nes, utputa insignis gratia, beatitudo animæ, maxima scientia in omni ordine,
potestas

’·

DISP, XXXII, DUB. II.
potestas patrandi miracula, et aliæ, ut in
discursu hujus tractatus ostensum est :
ergo pariter fuit ipsi debita potestas regnativa directa super universum mundum :
atque ideo sicut aliæ perfectiones fuerunt
ei non solum debitæ, sed etiam collatæ ;
sic dicere oportet de hujusmodi potestate.
Ad hæc : Christus ut homo vi unionis
hypostaticæ fuit adeo exaltatus, ut omnes
reges (quin et omnes Angeli, et cunctæ
creaturæ) debuerint eum colere, adorare, ei·
que obedire : ergo pariter ut homo vi unio­
nis hypostaticæ fuit dignus, qui sibi subjice­
ret omnes reges terræ, et posset eis imperare,
legesque præscribere : hoc autem, et non
amplius importat esse regem temporalem
directum totius mundi quoad potestatem,
et jus : ergo Christus habuit esse regem
prædicto modo.
ÛijKDices fundamentum istud ex duplici
ΙΛ
capite debilitari. Primo ab inutilitate illius
potestatis : nam cum dicamus Christum non
habuisse usum, sive exercitium prædictæ
potestatis regnativæ ; frustra illam in ipso
constituimus : nam otiosa, et vana est po­
ΑΓιΐ. tentia, quæ ad actum non reducitur. Se­
cundo ab imperfectione, quam illa potestas
affert : nam plane attentis omnibus, et in
ordine ad bonum spirituale melius est ca­
rere non solum usu, sed etiam potestate
regnativa, et dominativa circa temporalia,
ut patet in religiosis solemniter professis,
qui hac de causa non solum usura , sed
etiam dominium temporalium rerum a se
abdicant.
fedSed hoc nihil est : nam ad primum res­
mur.
pondemus aliqua esse, quæ per seipsa, et
independenier ab exercitio afferunt per­
fectionem, et conducunt ad majorem digni­
tatem subjecti : satis enim est, quod præstent facultatem proximam ad actum, sive
usum, si subjectum ad ipsum se voluerit
applicare. Hac de causa Christus habuit
donum, sive peritiam omnium lingua­
rum : et tamen non in omnibus locutus
est, ut ex D. Thom. statuimus quæst. 7,
art. 7, num. 2. Habuit etiam perfectam
cognitionem omnium artium : et tamen
non omnium operationes exercuit. Deni ­
que potuit convertere lapides in aurum ;
quod nunquam fecit. Unde dubitandum
non est, quod pertinuerit ad ejus perfec­
tionem hæc habere in actu primo; quid­
quid fuerit de actuali exercitio. Et eadem
ratione oportuit habere regiam potestatem
temporalem directam in universum mun­
dum ; quamvis ob alios fines Incarnationi

375

magis congruos noluerit se in hac vita ge­
rere ut regem temporalem. Accedit, quod
licet illam potestatem non exercueritmodo
regum temporalium, utputa auferendo,
aut transferendo regna; exercuit tamen
altiori modo, imperando ventis, et aliis
creaturis, et nunc etiam imperat Angelis.
Ne autem potentia dicatur esse otiosa,
non requiritur, quod exerceat vel omnes
actus, vel in omni duratione ; sed sufficit
eorum aliquos, et ubi oportet, elicere. Ad
secundum respondemus potestatem illam
regnativam, sive dominium nihil impedire
majorem Christi perfectionem adhuc in
spiritualibus : quia erat superioris ordinis,
nullumque afferebat obstaculum ad per­
fectam unionem Christi, et operationum
ejus cum Deo : quare non oportuit Chris­
tum prædictum dominium, sive potesta­
tem a se abdicare : quin nec potuit; cum
dominium illud fuerit ei naturale, et con­
veniens ab intrinseco ratione unionis hy­
postaticæ, sicut etiam conveniebant aliæ·
perfectiones, de quibus supra. Longe au­
tem aliter se habent dominia pure hu­
mana, et particularia : quare ad majorem
religiosorum perfectionem spectat illa re­
pudiare etiam quantum ad jus, sive actum
primum. Addimus ex negatione prædicti
dominii, et potestatis in Christo inferri
non levem imperfectionem eidem attri­
buendam, videlicet Christum non potuisse
imperare Angelis, et hominibus nisi in
ordine ad finem spiritualem, secus perti­
nentia ad regimen temporale. Unde si im­
peraret pertinentia ad hunc posteriorem
ordinem; possent Angeli, et homines illi
non obedire tanquam excedenti propriæ
auctoritatis limites : sicut nec fideles te­
nentur obedire Papæ præcipienti aliqua
temporalia extra dominium peculiare Se­
dis Apostolicæ. Id vero est omnino absur­
dum, et quod supremam Christi dignita­
tem penitus dedecet. Quare fateri oportet
ipsum habuisse potestatem regnativam
temporalem directam super universum
mundum.
8. Quod ut amplius declaremus aperiendo Obsen3.
simul viam expeditam ad diluendum argu­ lio.
menta contraria, animadvertendum est
I potestatem regiam , quam Christo attribuij mus, fuisse universalem, ut maxima ejus
ad omnia extensio declarat : fuisse etiam
superioris ordinis ad proprias regum hu­
manorum potestates, cum consecuta fuerit
nibiliorem longe radicem, nempe unionem
hypostaticam. Quare se habuit ut mediator

DE INCARNATIONE.

ί

inter supremam Dei potestatem, et alias
potestates regum humanorum : ab illa enim
dependebat, et istas superabat. Unde sicut
influxus causæ superioris universalis non
habet incompossibilitatem cum influxibus
causarum particularium : sic etiam potes­
tas regnativa Christi non habuit de se in­
compossibilitatem cum potestatibus parti­
cularibus regum-humanorum. Hinc fit, quod
Christus potuerit quidem assumere regi­
men temporale totius mundi absque injuria
aliorum regum ; habebat enim supremam
potestatem temporalem, qua posset reges
deponere, et regna transferre. De facto
tamen nolnit uti tali potestate, sed reges
in suo statu reliquit, juxta quod canit Ec­
clesia in hymno Epiphani» : Α'οζι eripit
D· A°- mortalia, qui regna dat arleslia. Et D. Auu gust, tract. 115, in Joan, observat Christum
dicentem : Regnum meum non est de hoc
mundo, dixisse ad omnes reges lerrx : Nolite
timere, non impedio dominationem vestram.
Iu quo sensu Angelicus Doctor num. 5,
relatus affirmat Cæsarem Augustum fuisse
vicarium Christi in imperio temporali : non
quidem quia positive ei contulerit hanc I
dignitatem, vel quia Augustus idemque
est de aliis humanis principibus) hac posi­
tiva collatione opus habuerit : sed permissive, et quasi negative. Quia scilicet cum
Christus posset assumere usum imperii
temporalis, id non fecit; sed permisit I
Augustum imperare, et peculiare domi- i
nium imperii retinere. Unde Augustus
non fuit proprie loquendo Vacarius, sed
proprietarius adjuncta nihilominus illa ;
quasi permissione Christi, qui cum posset !
ipsum deponere, noluit, et cursum imperii I
sui peragere concessit.
Prædictam vero potestatem regalem su- |
Tatio.* per universum mundum non contulit Chris­
tus Petro, et Petri successoribus ; quamvis
quidam Canonist» conentur asserere Papam esse dominum mundi temporalem, i
Potestas namque Petro coucessa fuit spi­
ritualis , et qualis ad oflicium Pastoris
Ecclesiæ requiritur : quæ multum differt
a potestate regnativa directa. Unde Papa
non potest pro libito de temporalibus dis­
ponere, nec reges deponere, nec regna
mutare : nisi id necessarium sit ad conser­
vationem fidei, et bonum Ecclesiæ. Tunc
enim polest (quidquid aliqui ex Gallia
Theologi reclamare contendant) : nam po­
testas spiritualis, quam pro Ecclesia univer­
sali Pontifex habet, est potestas temporalis
indirecta in ordine ad prædictos effectus :

I

nec enim Papa haberet plenam potestatem
universalis Pastoris, nisi posset arcere
lupos, atque ideo deponero reges hæreticos, et schismaticos : aliter namque Gbristus non salis Ecclesia? providisset. Qui
ulterius minime prohibuit (ut aliquorum
hæreticorum calumnias ropellamus), Sum­
mum Pontificem accipere a Regibus, et
Principibus mundi possessiones tempora­
les, et potestatem temporalem in ordine ad
bona sibi data. Unde ipse est verus rex,
sive supremus dominus temporalis Romæ,
et aliorum dominiorum, qux- specialiter
subduntur ejus imperio, non quidem ex
collatione immediata Christi, sed ex principum temporalium concessione.

Satisfit argumentis contrariée senlentix.

9. Oppositam opinionem, quæ docet
Christum non habuisse potestatem regalem
directam in omnia regna mundi, tuentur
Victoria in relect. 1, de potest. Eccl. Viibm.
quæst. 5, a num. 16. Medina infra quæst. Medie.
Srlri?»,
59, art. 4, conci. 4. Sylvius ibidem. Dried®.
Dnedo lib. 3, de dogmat. sacræ Scripturæ Belbr·
mins?.
tract. 2, cap. 10, part. I. Bellarminus Pereriw.
lib. 5, de Romano Pontifice cap. 4 et 5. Toletis.
Benedictus Pererius lib. 8, in Danielem Valeaάι.
non longe a fine. Toletus in cap. 18 Joan- Beans».
nis, Valencia in hac quæst. 22, puncto 6.
Becanus cap. 24, num. 5. Tannerus
quajst. 7, dub. 2, et alii, qui pro se refe­
runt D. Thom, turn opusc. 20, supra cit.
quatenus significat Christum habuisse
monarchiam temporalem spirituali bono
subordinatam : per quod significare vide­
tur Christum non fuisse regem Universi,
nisi dominio indirecto. Tum infra quæst. Vindi­
cator
32, art. 1 ad 3, ubi inquit : Dicendum, D.T
nb.
quod per illam auctoritatem propheticam non
negatur ex semine Jechoniæ posteros nasciluros : et ideo de semine ejus Christus est. Et
quod regnavit Christus, non contra prophe­
tiam est : non enim sæculari honore regna­
vit. Ipse, enim dixit : Regnum meum non est
de hoc mundo. Sed ad primum testimonium
jamconstalex dictis num. 5. S. Doctorem
eo loco docuisse nostram sententiam; cum
inter alia plane asserat Augustum fuisse
Vicarium pro Christo (modo tamen num.
præced. explicato) totius imperii : Augus­
tus autem non habuit potestatem spiritua­
lem, quæ esset temporalis indirecta; sed
habuit temporalem directam : hanc igitur a
fortiori

f

DISP, XXXII, DUB. II.
fortiori habuit Christus, cujus dicitur Vi­
carius. Quod vero ex prædicto opusculo
affertur huic veritati minime pnejudicat :
quia optime cohteret habere dominium
temporale directum, et illud subordinare
spirituali; sic enim exigit congruus rerum
ordo : et hoc tantum 8. Doctor affirmat.
In secundo autem testimonio manifeste
loquitur de regno Christi quantunfad usum,
et exercitium, ut liquet ex verbo bis po­
sito regnavit. In quo sensu negat Christo
regnum temporale : quia non habuit exer­
citium ita regnandi, licet habuerit potes­
tatem, et jus, ut supra explicuimus, et
tradit ipse S. Doctor num. 5 relatus.
Prisaa
Probant autem hanc sententiam ejus
wwB. patroni primo ex Scriptura, quæ signifi­
cat Christum non fuisse regem tempora­
lem, nec habuisse temporale regnum, ut
Zachar. 9 : Exulta salis filia Sioni, jubila
chr. 9
' Hierusalem : ecce rex tuus venit tibi justus,
tl salvator, et ipse pauper, sedens super asi­
nam. In quo testimonio jungitur titulus
regis cum paupertate, et humilitate, ut
denotaretur regnum Christi temporale non
esse, sed spirituale. Quare ipse Dominus dixit Joan. 18 : Regnum meum non est de hoc
mundo. Et Ps. 39: Ego autem, mendicus sum,
μ pauper. EtPs.68 : Egosumpauper, et do^^/«ns.Unde Apostol. 2, ad Corinth. 8,inquit :
‘ 'Scitis enim gratiam Domini nostri Jesu
Christi, quoniam propter nos egenus factus
est, cum esset dives, ul illius inopia vos divites
essetis. Quæ omnia satis aperte significant
alienum a Christo fuisse habere regium
Catr- dominium. Confirmatur ex Patribus, qui
K1W.
D. An­ id ipsum non obscure docent. D. Ambros.
ka. lib. 3, in Lucam post medium inquit :
Interrogemus Scripturas. Invenimus, quia reg­
num Domini nonest de hoc mundo.Qui dicit non
esse de hoc mundo regnum suum, ostendit esse
supra mundum. Ha et erat regnum ejus, el non
erat : non erat in hoc sxculo, supra sæculum
D Àî- eral.D. August, tract. 51, in Joan, ait :Non
pilu.
enim rex Israel Christus ad exigendum tri­
butum vel exercitium ferro armandum, vel
hostes visibiliter debellandos. Sed rex Israel,
quod mentes regat, quod in xternum consu­
lat, quod in regnum cœlorum credentes, spe­
rantes, amanlesque perducat. Et eodem
D.ctry- modo loquuntur D. Chrysost. hom. 17, in
1 'Λ~ Ϊ ad Corinth. D. Hieronym. in cap. 22.
Hieremiæ, D. Gregor, hom. 8, in Evanpn;$.
gei., et alii satis communiter.
Respondetur ad testimonia Scripturæ,
km·, quoi optime ex illis colligitur Christum
non fuisse regem temporalem quantum ad

377

usum, give exercitium regnandi, cm qui­
bus non satis cohærere posset humilitas,
vilitas, et paupertas, quarum exemplum
nobis præbuit Christus, et quæ in eis locis
repræsentantur. Unde illis testimoniis a
principio dubii usi fuimus, ut excludere­
mus a Christo regnum temporale quan­
tum ad usum. Sed tamen illa testimonia
non excludunt, quod Christus fuerit rex
temporalis mundi quantum ad jus. sive po­
testatem disponendi ; quia hujusmodi jns,
sive potestas, abdicato illius usn, vel exer­
citio, optime componitur cum humilitate,
et paupertate actu exercitis. Unde Christus
simul fuit rex temporalis, et pauper : pri­
mum enim habuit in jure, et posterius in
exercitio. In quo etiam sensu dixit Chris­
tus : Regnum meum non est de hoc mundo :
non negavit se regem; sed negavit mo­
dum, quem habent reges terreni : ejus
enim regnum non erat particulare, sed
universale : non excludebat aliorum do­
minia, sed permittebat : non exercebatur
fastu, sed abscondebatur humilitate, et
paupertate vitæ. Unde D. P. N. Cyrillus
lib. 12, in Joan. cap. 10, optime observa­
vit : Christus respondens Pilato, regem se
esse non negat: mentiri enim non poterat:
sed regno Cassaris non esse hostem ostendit :
quia principatus suus mundanus non est, sed
cœli, et terræ, cælerarumque rerum omnium
Et D. Thom. quæst. 59, art. 4 ad 1, ait :
Christus quamvis esset rex constitutus a Deo:
non tamen in terris vivens terrenum regnum
temporaliter administrare voluit. Unde ipse
dicit Joan. : Regnum meum non est de hoc
mundo. Quibus verbis uterque S. Doctor
satis explicat Christum quidem constitu­
tum fuisse regem terræ; quod pertinet ad
jus : noluisse autem regnum terrenum
administrare, nec imperium Cæsaris exclu­
dere ; quod ad exercitium regnandi spec­
tat. Ex quibus patet ad confirmationem :
nam patres loquuntur in eodem sensu, ac
scriptura. Quare non negant Christum
fuisse regem Universi quantum ad jus;
sed solum quantum ad modum, et exer­
citium ut manifeste declarant verba D.
Augustini, ad exigendum tributum, et ar­
mandum exercitum, etc.
10. Arguitur secundo : quia Christus
nullum habuit titulum, ut esset rex tem­
poralis mundi dominio directo : ergo
absque fundamento id asserimus. Suadetur
antecedens : quia non fuit rex titulo succes­
sionis, aut hæreditatis, ut ex se liquet; alias
consequenter deberemus dicere B. Virgi-

*t

D. Cynllns.

D.Thom.

biruitur
contirmaiio.

Secun­
dum argumen” tum.

DE INCARNATIONE.
nem fuisse reginam temporalem Universi.
Neque fuit rex titulo electionis; cum nulla
communis hominum electio in id conspi­
raverit. Quo argumento probavimus dub.
præced. Christum non fuisse speciali­
ter regem Judæorum vel in re, vel in
jure.
ResRespondetur negando antecedens. Ad
p s' ’ cujus probationem concedimus Christum
non fuisse regem eis titulis, qui in ea
recensentur. Sed adfuit alius titulus, longe
nobilior, scilicet dignitas personalis, se­
cundum quam etiam ul homo debuit esse
rex Universi, ut ostendimus num. 7. Et
quia hic titulus non respiciebat specialiter
regnum Judæorum ; propterea dut», præced.
statuimus Christum non fuisse specialiter
eorum regem, sed ea ratione, qua est unus,
et communis rex omnium regnorum, et
rerum. Posset autem dubitari, utrum illum
titulum præbuerit unio hypostatica per se
solam ? Et affirmativam partem insinuat
Vasquez disp. cit. cap. 4 et 5. Sed proba­
bilius censemus, quod pro tali jure fuerit
necessaria deputalio Dei saltem ut connotatâ. Quia licet unio hypostatica prædictam dignitatem connaturaiiter exegerit,
non tamen essentialiter : unde posset
Deus non constituere regem quantum ad
jus proximum imperandi : sicut posset ne­
gare alias perfectiones, quas talis unio
connaturaiiter petit, utputa gratiam habi­
tualem, potestatem faciendi miracula, et
alia hujusmodi. Fuit itaque necessaria illa i
deputalio ex parte Dei, sicut significatur j
Ps. 2. in Ps. 2 : Ego autem conslilulus sum rex ab ■
eo, etc. Recolantur, quæ de requisitis ad
constituendum Christum caput Ecclesiæ
diximus disp. 16, dub. 2 et de requisitis
ad constituendum ipsum sacerdotem disp.
præced. dub. 1, § 4.
Tertiam
11. Arguitur tertio : ab inconvenienti- I
arg umentum, bus quæ ex assertione nostra inferuntur.
Nam sequitur primo Romanum Pontificem
esse regem temporalem mundi. Quod pro­
batur : nam Christus reliquit Petro potes­
tatem quam habuit in terra, illum sui
Vicarium constituendo : ergo si Christus
habuit potestatem regnativam super uni­
versum mundum, eandem habuit Pontifex
successor Petri. Sequitur secundo omnes
reges terræ fuisse a conceptione Christi
vel ejus Vicarios, vel tyrannos in regnis,
quæ possidebant. Quod suadetur : nam
idem regnum nequit plures reges habere,
vel ad plures reges pertinere : sed affirma­
mus Christum fuisse regem temporalem

I omnium, et singulorum regnorum : ergo
consequenter debemus dicere, quod alii
' homines vel possederunt regna ex conces­
sione Christi, tanquam ipsius Vicarii, vel
quod fuerint tyranni. Sequitur tertio Chris­
tum ut hominem posse absque ulla injusti­
tia destruere mundum universum. Quod
ita ostenditur ; nam quilibet potest des­
true
rem sub ejus dominio existentem absque injuria alterius, atque ideo
sine injustitia : ergo si concedimus Chris­
tum fuisse regem Universi saltem quoad
jus, sive legitimam potestatem do eo dis­
ponendi ; concedere debemus, quod potue­
rit ipsum absque omni injustitia destruere.
Sequitur quarto Christum habuisse verum
dominium singularum rerum in particu­
lari : siquidem aflirmamus fuisse legitimo
jure omnium regem ; quod absque earum
dominio salvari nequit. Id vero est contra
determinationem Joannis XXII in Extravag. Cum inter nonnullos et in alia : Quia
quorundam, ubi statuit Christum pauca­
rum rerum dominium habuisse.
Respondetur nihil ex sententia nostra in- Eliditsr.
ferri, quod vere inconveniens sit. Ad pri­
mum negamus sequelam, quam probatio
non evincit, ut jam præmisimus num. 8.
Non enim concessa est Petro, et successo­
ribus omnis potestas, quam Christus habuit
adhuc in spiritualibus : unde non potest
Papa instituere sacramenta, vel gratiam
extra sacramenta, et alia plurima, quæ
Christus potuit. Data est itaque illi talis
potestas spiritualis, qualis ad congruens
regimen Ecclesiae universalis requiritur :
un ie conse-qnenter habet etiam potestatem
temporalem indirectam, sive in ordine ad
bona spiritualia, quatenus ad conservan­
dum, et defendendum bonum spirituale re­
quiritur, ut diximus loco cit. Chiistus vero
non solum habuit hanc potestatem, sed
etiam jus ad regna temporalia directum,
immediatum, et per se. Quam differentiam
eleganter expressit D. Bernard, lib. 3, de D.B«rConsiderat. ubi sic alloquitur Eugenium n,rd!5·
Papam : Dispensatio tibi super orbem cre­
dita est, non data possessio. Non tu ille, de
quo Propheta : Et erit omnis terra possessio
ejus. Christus hic est, qui possessionem sibi
vindicat, et jure creationis, el merito redemp­
tionis, et dono Patris. Cui enim alteri dictum
est : Postula a me, et dabo libi gentes heredi­
tatem tuam, et possessionem tuam terminos
terri. Possessionem, el dominium cede huic:
tu curam illius habe. Ubi manifestum est
sermonem fieri de Christo homine, et de
dominio

DISP. XXXII, DUB. III.

dominio directo : indirectum namque Papæ
etiam concessum est.
Ad secundum negamus sequelam ob doc­
trinam ibi traditam. Et ad probationem
respondemus Christum ex una parte fuisse
regem universalissimum, el superioris
ordinis sub Deo : quare sicut dominium
Dei, quia universalissimum, permitit alio­
rum dominia particularia ; sic etiam illa
permittit dominium Christi. Qui ex alia
etiam parte non exercuit potestatem re­
giam, et dominalivam ; sed illam tantum
habuit in jure, et facultate proxima : unde
minime impedivit, quod alii actu regna­
rent. Et consequenter eos reliquit in statu,
quem habebant ; quin coeperint esse ty­
ranni, vel vicani, nisi improprie in sensu
ibidem praemisso. Ad tertium responde­
mus, quod attento præcise jure, sive domi­
nio Christi super mundum, non ageret
contra justitiam illum destruendo : et in
hoc sensu admittimus sequelam. Sed abso­
lute nequit mundum destruere, quin pec­
cet, quod ipsi repugnat. Nam mundum
destruendo foret prodigus in usu, aut potius
dissipatione rerum ad se pertinentium.
Aliunde vero etiam contra justitiam age­
ret non stando suis promissionibus, ex
suppositione, quod hominibus justis pro­
miserit regnum coelorum, ut de facto con­
tigit. Ut quarto, et ultimo cum majori cla­
ritate occurramus sit
DUBIUM IIT.
Utrum Christus habuerit dominium
singularum rerum Universi ?
fat

12. Quamvis hæc difficultas videatur coïn­
cidera cum præcedenti; aliquid tamen et
non parum diversum de novo ailert : diflert
namque plurimum dominium generale ju­
risdictionis, quod regi convenit in subdi­
tos, a dominio particulari, quod homines
etiam subditi habent in rebus propriis.
Unde licet rex dicatur dominus subdito­
rum, non tamen tanquam mancipiorum,
nec potest eos adhibere ad quaelibet opera
insui utilitatem, sicut potest specialis do­
minus servos : sed solum potest legibus ad
commune bonum pertinentibus obligare,
delinquentes punire, et de controversiis
inter cives judicare. Similiter licet rex di­
catur dominus regni ; non propterea est
verus dominus singulorum bonorum, quæ
subditi peculiaribus titulis possident, ut
queat pro suo libito, aut arbitrio de. illis

379

disponere, sicut verus dominus potest ven­
dere, transferre, etc. ; sed ad summum po­
test rex ad commune bonum conservandum
certas taxas imponere, et tributa, aut sub­
sidia exigere. Quæ satis declarant regem
non habere verum, et proprium dominium
singularum rerum sui regni : ac subinde
dominium hoc diversum quoad esse a jure
potestatis regite, aut regnativæ, quod potest
vocari dominium jurisdictionis. Unde ipse
rex solet habere peculiare dominium ali­
quorum bonorum ad se specialiter, aut pri­
vative pertinentium : sic enim possidet
aliqua prtedia, palatia, municipia, pecunias,
vestes, et similia, quæ communiter dicun­
tur ad fiscum perlinere : idque non parum
pertinet ad regis dignitatem, ut etiam sit
vere dominus, etdives : ne sit merus judex
arbiter, aut exactor sine divitiis, et pecu­
liari illarum potentia. In hoc itaqua sensu
inquirimus, an Christus non solum fuerit
rex temporalis mundi, ut dub. præced. os­
tendimus, sed etiam verus dominus singu­
larum rerum in speciali.
Ad cujus majorem intelligentiam obser­
vandum est (et ex præcedentibus infertur)
triplex distingui dominium.'Primum uni­
versalissimum, quod dicitur excellentia,
et est proprium Dei, qui supremo creatio­
nis titulo potest de singulis rebus disponere
pro suo arbitrio, eas transferendo, immu­
tando, aut etiam annihilando, prout vult,
absque ulla injuria creaturæ. In quo sensu
dixit sapiens cap. 16 : Tu es Domine, qui
vilæ, el mortis habes potestatem. Et hoc jure
dedit Israelites divitias Ægyptiorum, et
præcepit Abrahæ, ut sibi immolaret filium,
et permisit Samsoni se cum aliis interfi­
cere. Secundum est dominium, ut vocant,
altum, quod dicitur jurisdictionis, et est
proprium regum, ut proxime observavimus,
et explicuimus. Tertium est dominium
speciale, quod dicitur proprietatis, et uti­
litatis, et est proprium particularium, ra­
tione cujus possunt de rebus suis libere
disponere, ita ut licet non recte illas ex­
pendant, nemini tamen quantum ad hoc
inferant injuriam. Deinde nota, quod hoc
posterius dominium potest esse vel præcise
quoad jus, sive potestatem ; vel etiam
quantum ad usum, exercitium, et utilita­
tem, sicut etiam dub. præced. discurreba­
mus de regis munere, et auctoritate. Idque
magis intelligibile fiet, si consideremus
dupliciter posse aliquem dici verum domi­
num rei : alter namque est dominus direc­
tus, alter vero dominus utilis, licet uter-

Alia
advertantia.

I

380

DE INCARNATIONE.

que habeat dominium proprietatis. Dilectus
habet dominium rei secundum se, et pra>cisiveab usu ; nisi ubi dominus utilis defi­
cit in conditionibus tribuialibus, aut feudalibus, sub quibus habet possessionem,
et usum a domino directo. Cæterum domi­
nus utilis habet dominium rei, quatenus
ordinatur ad utilitatem, et usum, Quare
prior potest dici dominus injure ; posterior
autem dominus in usu. atque exercitio, li­
cet cum dependentia insinuata a domino
directo. Præcipua itaque hujus dubii diffi­
cultas (sicut in præced. proportionabiliter
observavimus), non procedit circa domi­
nium utile, et quantum ad usum; sed circa
dominium directum, et quantum ad jus,
sive potestatem utendi

Praefertur affirmativa sententia.
Conclu­
sio.

* 4

13. Dicendum est Christum habuisse i
verum, et absolutum dominium directum j
singularum rerum Universi quantum ad
jus, et potestatem : licet non habuerit !
usum, sive dominium utile circa omnes. I
Ha?c assertio defenditur ab Auctoribus i
relatis num. 5, si paucos excipiamus |
wentum num·
referendos. Et quantum ad pri- i
abaocto-mam, et pracipuam partem, circa quam :
Apota- P°teral esse di^culias7 probatur p imo ex i
ijp.19. Scriptura, in qua Chrislus non solum vo- !
Joan. 13. camp rex, sed etiam dominus, ut Apoca- '
lyp. 19: Dominus dominantium. Joan. 13 :
l'or vocalis me, Magister, el Domine, el bene '
dicitis : sum etenim. Si ergo ego lavi pedes
Hebr1’ vestros Dominus, et Magister, etc. Ad He' ' bra. 2 referuntur verba ex Ps. 8 : Consti­
tuisti eum super opera manuum tuarum,
omnia subjecisti sub pedibus ejus. Et sub­
jungit Apost. : In eo enim, quod omnia e
subjecit, nihil dimisit non subjectum ei. E
Matth. u^· : Data est mihi omnis potestas in
Dit.
calo, el in lerra. Et nihil frequentius
occurrit in Novo Testamento, quam Chris­
tum vocare Dominum noStrum, et nos
servos ejus. Unde arguitur : nam verba
divinæ Scripturæ debent exponi, et suscipi
in omni sensu vero, et proprio, quem ad­
mittunt, ubi nullum sequitur inconveniens :
sed prædicta verba in sensu vero, et pro­
prio significant Christum esse dominum
absolutum, et directum omnium rerum,
habereque ad omnes potestatem, et jus :
aliunde vero ex eo, quod ita accipiantur,
nullum sequitur inconveniens, ut ex di-

condis constabit : ergo Christus fuit dominus absolutus, et directus singularum
rerum universi. Nec oportet hic confutare
elfugium Vasquii : jam enim illud praelu­
simus num. 6. Sed ex ibidem dictis potest
magis fulciri propositum fundamentum :
nam quia Scriptura Christum vocat regem,
iliique tribuit omnem potestatem, recte
colligitur ipsum fuisse regom temporalem
universi, habuisseque potestatem regnati·
vam, ut loco cit. ostendimus; sed Scriptura
Christum appellat dominum, et tribuit illi
omnem potestatem, ut liquet ex testimo­
niis proxime allegatis : ergo pariter bene
infertur Christum fuisse dominum uni­
versi, et singularum rerum, habuisseque in
omnes potestatem non solum regnativam,
et quasi jurisdictionis, sed etiam dominativam saltem directam, et quantum ad jus,
et potestatem in usum, si vellet.
Confirmatur : quia ex Scriptura constat Foleiiir.
Christum aliquando usum fuisse, atque
disj osuisse de rebus ad particulares domi­
nos pertinentibus : ergo signum est ipsum
fuisse verum illarum dominum, licet domi­
nio universali, et superioris rationis. Con]
sequentia patet : quia aliter non posset eis
j
rebus utique absque injuria particula­
rium dominorum. Antecedens vero liquet
Matth. 24 : Ite in castellum, el invenietis Miti. 31
asinam alligatam, el pullum cum ea : sol- ftilihL
vile, el adducite mihi. El si quis vobis
aliquid dixerit, dicite, quia Dominus hit
opus habet. Matth. 12 : Abiit Jesus per sala
Sabbato : discipuli autem, ejus esurientes
caperunl vellere spicas, et manducare, uti­
que ex concessione Christi. Matth. 21,
dixit ficulneæ : Namquam nascatur ex te
fructus in sempiternum : et arefacta est
continuo ficulnea. Matth. 8 : -Visit da: mones
in porcos, el ecce impetu abiit loliis grex per
oreceps in mare, el mortui sunt in aquis.
Disposuit ergo aliquando Christus de rebus
pertinentibus adulominos particulares. Nec
momenti est, quod respondet Vasquez id
fecisse non ex dominio, sed ex voluntate
divina, quam cognoscebat velle ea miracula
per ipsum fieri. Nam licet illa exeeutus
fuerit juxta Dei placitum, quod nemo du­
bitat : nihilominus magis congruet digni­
tati Christi, et plus manifestat ejus potes, tatem, quod sic disposuerit ex potestate,
quia verus dominus directus erat præJictarum rerum, ut satis vivide exprimunt illa
verba prioris testimonii : Dicite, quia Domi­
nus his opus habet.
I
14. Secundo probatur ratione jam ad- rju·)hibita

,.'2-4

DISP. XXXII, DUB. III.
hibila num. 7, quam possumus rei præsenliacconiinodaremanifestamloaliquorum
Auctorum inconsequentiam : nam quia
Christum esse regem temporalem directum
universi, est perfectio possibilis, et lini
Incarnationis non repugnans: ideo Chris­
tus fuit rex universi prædicto modo, ut
Vasquez, et aliqui nobis in prresenti causa
contrarii affirmant : sed Christum esse
dominum temporalem directum singularum
rerum hujus mundi est etiam perfectio
possibilis, et fini Incanationis non oppo­
sita : ergo sic fateri oportet. Minor, in qua
poterat esse difficultas, probatur eodem
exemplo : nam Christum esse regem tem­
poralem modo descripto est perfectio pos­
sibilis, et fini Incarnationis non repugnans,
ul Adversarii concedunt : ergo pariter
Cbristum esse dominum singularum rerum
hujus mundi est perfectio possibilis, et fini
Incarnationis non opposita : nulla quippe
inter hæc duo, quantum ad possibilitatem,
el non repugnantiam cum Incarnationis
mysterio assignari valet diflerentiæ ratio,
quæ voluntaria non sit. Eo vel maxime,
quod sicut non est impossibile, autinintelligibile, quod Christus sit supremus rex
omnium regnorum quantum ad jus, et
quod non impediat aliorum particularium
regum suorum regnorum administrationem, et usum : sic etiam nec impossibile
est, quod Christus sit supremus dominus
difectus singularum rerum hujus mundi,
et quod non impediat aliorum hominum
particularium dominium tam directum,
quam utile, quod in earum usu, et administratione habent.
Confirmatur primo : quia unio hypostaD1'10, fica est tantæ perfectionis, ut ob eam de­
beantur Christo potestas regnativa, sum­
mum sacerdotium, dignitas mediatoris,
facultas operandi miracula, et similia : sed
nulla occurrit ratio, ut inter hæc non re­
censeatur potestas dominativa in singulas
res; cum ex una parte hæc perfectio alias
jam relatas non excedat ; et ex alia non
magis repugnet, quam illæ: ergo Christo
ratione unionis hypostaticæ debita connaturaliter erat potestas dominativa in singu­
las hujus mundi res : et consequenter sicut
propter connaturale illud debitum affirma­
mus alias perfectiones fuisse reipsa Christo
concessas; sic etiam sentire debemus de
polestale dominativa, sive de vero dominio
directo omnium rerum mundi in particu­
lari.
A!i’·
Confirmatur secundo : nam Christus

381

fuil vere dominus directus omnium rerum
ad homines pertinentium, et sub speciali
eorum dominio constitutarum : ergo pari­
ter fuit dominus reliquarum rerum uni­
versi. Consequentia patet tum a paritate :
turn a fortiori ; siquidem aliæ res non
fuerunt sub speciali hominum dominio;
quare facilius intelligi potest fuisse sub
dominio Christi. Antecedens vero probatur,
quoniam ipsi homines sunt sub dominio
Christi, non solum ut famuli, sed ut vere,
et proprie servi, qui absque injuria ne­
queunt sua obsequia, et opera domino de­
negare ; unde a fortiori oportet res omnes
ad speciale hominum dominium pertinentes
erse sub dominio Christi. Quod vero ho­
mines sint Christi servi, ostenditur in
primis ex verbis ipsius Christi, Math. 24 : Matt.üL
Non est discipulus super magistrum, neque
servus super dominum suum. Joan. 13 : Vos Joan 13,
vocalis me magistrum, el dominum, et bene
dicitis : sumclenim. In quibusponderandum
est, quod sic illos vocat servos, sicut disci­
pulos : nemo autem negabit fuisse disci­
pulos discipulatu vero, et proprio : ac pe­
rinde nec negare debet fuisse servos vera,
et propria servitute. Deinde omnes homi­
nes, qui cognoscunt se redemptos per
Christum; apertissime recognoscent se esse
Christi, et veros servos ejus, a quo disce­
dere nequeant absque gravi ipsius injuria.
Denique Christus habet supremam potes­
tatem judiciariam super omnes homines,
ratione cujus sicut potest graviores alias
pœnas infligere, sic etiam sub servitute te­
nere. Et profecto nescimus, an possit vocari
Christianus, qui se negat servum Christi
strictissima servitute, de quo proinde dis­
ponere queat sicut dominus de mancipio.
Diximus in assertione (et est secunda Limitaejus pars) : Christum non habuisse dominium
utile, el quad usum, el exercitium in ordine uotis.
ad omnia bona mundi in particulari. Quod
facile ostenditur : nam paucissimas res
possedit speciali doniinio ad se privative
pertinentes, ut docet Joan. XXII in Extravag. allegata num. 11, de qua infra. Et
ratio est : nam sicul ad nostrum exemplum
elegit vitam humilem et ideo licet esset
rex universi injure, et potestate, noluit se
applicare ad usum, sive exercitium re­
gnandi : sic etiam pro exemplo nostro elegit
vitam pauperrimam ; et propterea licet es­
set dominus omnium rerum in particulari
quantum ad jus, et legitimam potestatem,
noluitsibi applicare dominium utile omnium
rerum, sed paucissimarum, quæ erant ad

382

DE INCARNATIONE.

conservandum vitam opponi tus neeessariæ. I contrarium aliquorum orrorem, qui con­
tendebant Christum ita pauperem fuisse, ut
Co- Quo sensu dixit Apostol. 2. ad Corinth. 8 :
rinth. 8. prOp(tr noi egenvs factus est. nempe in
nullius rei dominium unquam habuerit :
usu, et exercitio; cum esset dives, videlicet id namque sufficienter evertebatur sta­
quantum ad potestatem, et jus. Unde ipse
tuendo habuisse aliquarum dominium. An
Luc. Dominus dixit Luc. 9 : Vulpes foveas habent, autem habuerit omnium? non determina­
et volucres coeli nidos : Filius autem hominis vit, nec negavit Pontifex ut nihil ad fidem
referens : sed Theologis disputandum reli­
non habet, ubi caput suum reclinet. Et si­
quit. Accedit Pontificem in eis locis, et
milem paupertatem, veraraque penuriem
illos contra quos diffiniebat, non agere de
voluntarie amplexus est, atque sustinuit in
dominio universali, ac superioris ordinis,
vestitu, cibo, et aliis ad vitam necessariis,
ut homines scilicet suo exemplo informa­ I et præcise directo, sive quantum ad jus, et
potestatem legitimam ; sed de dominio hu­
ret, sicut late expendimus tract. 19, disp. 5,
mano, proximo, utili, et usui, sive exerci­
dub. 3, § II, ad quem locum remittimus
lectorem, qui scire cupiat, in quo præcipue
tio conjuncto : de hoc enim procedebat
consistat perfectio charitatis, et totius vitæ controversia. Christus autem non habuit
Christianæ. Modo sufficiat subjungere verba (quamvis legitime posset), hujusmodi do­
D. Am- D. Ambrosii lib. 7 in Lucam : Merito ter- minium in omnes res, sed in aliquas, ut
bros.
os’ restria declinat, qui propter coelestia venerat,
observavimus num. præced. quare merito
Pontifex determinavit in prædicto sensu
et avariliæ tollenda præbet exemplum.
Christum habuisse dominium, et proprieta­
tem aliquarum rerum. Minus adhuc urget,
quod affertur ex Nicolao II, quia ut Chris­
Diruuntur motiva adversa; opinionis.
tus suo exemplo paupertatem docuerit; sa­
lis fuit illam verbo, et opere aliquando
16. Contra’sententiam negantem, quod
approbasse, nullum dominium utile, el
Christus fuerit verus dominus singularum
humanum in particulari retinendo, ut fecit
rerum hujus universi, docent omnes Auc­
in cruce positus. Et profecto Pontifex ille
tores relati num. 9, quibus ulterius adjunnon agebat de dominio superiori, directo,
vizQoez. guntur Vasquez disp. 86, cap. 6. Gaspar
et præcise quoad jus, de quo disputamus;
SyMos. Hurtado disp. 19, dfficult. It. Sylvius
sed de dominio humano, proximo, et quoad
Arauxo. quæst. 59, art. 4. Arauxoin præs. dub. 6,
exercitium. Videatur Bellarminus relatus Bellarconci. 4, ubi pro eadem opinione refert
num. 9, ubi recte declarat determinationes mints.
Suarium disp. 48, sect. 2, sed immerito :
illorum Pontificum non esse inter se con­
nam ibidem conci. 2, subscribit nostræ
trarias; quod aliis etiam viis, præter insi­
Primum sententiæ. Arguunt autem prædicti Auc­
nuatam, declarari potest. Ad id autem,
argu­
quod de perfectione paupertatis religiosae
mentum. tores motivo supra num. 11 insinuato,
pro quo diluendo istud aperuimus : nam
in hoc motivo insinuatur, constat ex dictis
num. 7, nam si dominium regium, sive
Jwn- Joannes XXII in extravag. Inter nonnul­
XXII.
potestas regnativa potuit componi cum
los, et in alia : Quia quorundam de religiosis
perfectione paupertatis, ut Vasquez, et alii
domibus diffinit Christum interdum ha­
concedunt, quia non erat dominium usui,
buisse dominium, et proprietatem aliquarum
sive exercitio applicatum ; idem dici debet
rerum. Ergo sentit, ac supponit Pontifex
de dominio singularum rerum præcise
Christum non habuisse dominium omnium
quoad jus; sed usui non conjuncto. Præserrerum ratione unionis : alias eodem modo
ejus dominium ad omnes, et singulas res tim quoniam sicut Christus non potuit ab­
NimuIos semper extenderetur. Deinde Nicolaus II
dicare potestatem regna tivam quoad jus;
in cap. Exiit, de verbor. significat, deter­ quia sibi connaturaliter conveniebat : sic
minat Christum paupertatem suo exemplo etiam non potuit a se excutere dominium
docuisse : paupertas autem non cohæret quoad jus in singulas mundi res; nam sibi
cum communi, et universali omnium, ac pariter competebat naturaliter, et ex eadem
- singularum rerum dominio, ut patet in radice dignitatis personalis, cui utrumque
religiosis solemniter professis.
dominii genus debitum erat. Oppositum
Res­
Respondetur Joannem XXII diffiniautem queunt facere puri homines ; undo
ponsio.
visse, quod ad rem, et fidem faciebat,
ad eorum perfectionem pertinet omne, quod Seoinempe Christum habuisse aliquarum rerum habent, dominium excludere.
aiwdominium, et proprietatem, ut refelleret
17. Arguitur secundo (et potest esse mCStSS.
replica

Il

DISP. XXXII, DUB III.
replica contra doctrinam immediate tradi­
tam) quia ex eo, quod Chrislus habuerit
potestatem regiam, sive dominium juris­
dictionis super omnia mundi regna, ut ali­
qui hujus sentcntiæ patroni concedunt,
non sequitur habuisse potestatem specia­
lem, sivo dominium proprietatis super
cunctas res universi : ergo non recte unum
ex alio colligimus. Anlecodens probatur :
quia hujusmodi potestates, sive dominia
sunt rationis omnino diversae, nullamque
habent inter se connexionem : unde homo
particularis habet potestatem specialem, et
dominium proprietatis in sua bona; quin
habeat potestatem regnativam, vel domi­
nium jurisdictionis ; et quin habeat potes­
tatem specialem, et dominium proprietatis
in bona Petri v. g. et aliorum subditorum,
ut supra observavimus num. 12. Ergo ex
eo, quod Christus unum ex his habuerit,
non sequitur habuisse aliud,.
Milio. Respondetur vel distinguendo antece­
dens juxta sensum statim proponendum,
vel illud absolute negando. Ad cujus pro­
bationem dicendum est solum evincere,
quod prædicta dominia non habent con­
nexionem inter se ex natura rei, et ex ha­
bitudine terminorum; minime vero, quod
illam non habeant juxta subjectam mate­
riam, et ob similitudinem, aut potius
Squalitatem rationis. Nam si Christo ra­
tione unionis hypostaticae debitum fuit
dominium regale jurisdictionis in regna;
pariter debebatur dominium proprietatis
in bona : neutrum enim dominium excedit
dignitatem, et exigentiam talis unionis,
ut argumentabamur num. 14. Unde non
procedimus probando unum dominium ex
alio ob eorum connexionem ; sed probando
unum per aliud ob rationis paritatem. Si­
cut eodem modo probari valet Christum
habuisse po.testatem regnativam, quia ha­
buit potestatem miraculorum; licet secun­
dum se disparate se habeant · quia si de­
cuit Christum habere potestatem faciendi
miracula, ut omnes supponunt; pariter de­
cuit habere potestatem regendi regna.
ΐΛοπ 18. Arguitur tertio : quia secluso domi­
ni, nio supremo Dei, quod dicitur excellentiæ,
fieri non potest, quod duo insolidum sint
domini ejusdem rei : sed post adventum
Christi reliqui domini remanserunt veri
domini rerum suarum, sicut prius erant :
e'go Christus non habuit verum dominium
^■rum universi. Consequentia est legitima,
,t minor certa : quia sicut dominus prius I
utebatur suis rebus libere, sive absque in­ I

383

juria alterius, quod est signum, vel effectus
veri dominii; sic etiam post Christi adven­
tum : unde nemo imaginatus est, quod ex
tunc peccaverint contra justitiam in eorum
usu, distractione, aut dissipatione. Majo­
rem autem, in qua poterat esse difficultas,
probat Vasquez ex leg. S’i ut certo § Si
duobusV. Commodati, vel contra, ubi illam
plane Jurisconsultus asserit. Et ratio vide­
tur manifesta : tum quia eadem res nequit
in utilitatem plurium æqualiter referri.
Tum (quod ex illo sequitur) quia verus do­
minus nequit impediri circa usum rei suæ :
si autem darentur duo domini ejusdem rei
in solidum ; posset unus ab altero impediri,
et e converso.
Respondetur difficultatem hujus argu- Dilutio
menti regerendam esse in Vasquium, et
ab ipso dilui debere : quia sicut nequeunt
dari duo domini ejusdem rei insolidum ; sic
nec duo reges in solidum ejusdem regni :
inferuntur namque eadem inconvenientia,
nempe regnum ad duos æqualiter in soli­
dum referri, et quemlibet posse alterum
impedire in regimine, et actibus jurisdic­
tionis : et tamen Vasquez concedit Chris­
tum fuisse regem totius mundi, et om­
nium regnorum, non impeditis, aut exclusis
peculiaribus regibus tunc existentibus :
ergo pari ratione dici potest Christum
fuisse dominum singularum rerum totius
universi, non impedito, nec excluso do­
minio particularium dominorum tunc, et
modo existentium. Et qua via ipse compo­
nere potuerit potestatem regiam Christi
cum jurisdictione aliorum regum, eadem
etiam conciliabimus dominium Christi in
omnes, et singulas res cum dominio pro­
prietatis, atque utilitatis, quod cæteri do­
mini retinuerunt. Expeditior vero via illa
nobis apparet, quam dub. præced. jam ar­
ripuimus , nempe fieri non posse, quod
duo reges ejusdem rationis, aut ordinis,
et secundum eandem jurisdictionem re­
gnent in eodem regno : nullam vero esse
contradictionem, si sint diversi ordinis, et
ad regoum differenti modo se habeant.
Unde quia potestas regia Christi fuit uni­
versalior, ac ordinis superioris ; et aliunde
non se introduxit ad usum, sive usum
regnandi, sed mansit intra limites juris,
sive legitimæ facultatis in actu primo :
propterea non impedivit alios reges par­
ticulares, nec ipsos exturbavit ab exer­
citio regnandi, in quo præexistebant. Cœpermit tamen habere aliquam dependentiam, quam prius non habuerant, quate-

384

?

Bt*

I·

■ j b

n;

Ah
■

DE incarnatione.

nus Christus posset legitime assumere
officium regendi regna; quod si laceret,
reges alios excluderet : sed quia non fe­
cit, continuarunt munus regnandi ex per­
missione Christi, quæ fuit quasi concessio,
saltem indirecta, et virtuaiis. Ad hunc
itaque modum dicendum est non posse
dari duos dominos in solidum ejusdem rei,
si ejusdem ordinis sint, et circa rem illam
eodem modo se habeant : quod et non
amplius probat argumentum ab inconve­
nientibus, quæ repræsentat. Cæterum nulla
est contradictio in eo, quod ejusdem rei
dantur duo domini diversæ rationis, et
diverso modo se habentes ad rem. Quare
quia dominium Christi in ordine ad sin­
gulas mundi res est universale, et supe­
rioris ordinis (quippe dici potest divini,
atque excellentia: per participationem),
sistensque in jure, sive facultate legitima
utendi rebus; se tamen non introducens
ad usum, et exercitium, sed res ipsas in
suo cursu relinquens : propterea non im­
pedivit particularia aliorum hominum do­
minia, quæ in res proprias habebant; licet
illa sibi in hoc sensu subordinaverit, ut de­
beant subjacere dominio et voluntati Chris­
ti, quando de ipsis disponere voluerit. Unde
homines cœperunt habere hanc Christi de­
pendentiam, quod dominia retinent ex ejus
permissione, et quod posset legitime om­
nium rerum proprietatem, possessionem, et
usum sibi applicare, aliis dominis exclu­
sis >id tamen non fecit, nisi in paucis re­
bus ejus propriis, et vitæ necessariis, ut su­
pra diximus num. 15 et 16. Ex quibus satis
constat ad totum argumentum, et liquet
minorem in eo propositam non esse cer­
tam : nam domini non habuerunt eundem
prorsus statum dominii, quod ante Christi
adventum habuerunt : creperunt enim ha­
bere novam dependentiam ab ipso jam ex­
plicatam, et continuarunt dominia; quia
ipse, cum legitime posset, id non impe­
divit. Recolantur supra dicta num. 8.
Quar­
19. Arguitur quarto : nam si Christus
tum
argu- haberet dominium rerum omnium ; sequementum. retur neminem posse rebus uti, et multo
minus illas consumere, aut distrahere sine
concessione Christi; et secus facientem
illi inferre injuriam, ac subinde peccare
contra justitiam : sicut Judas dicitur in
Evangelio fur, et latro, quia surripiebat ex
rebus propriis Christi ; et sic etiam gene­
raliter contingit in omni auferente res
alienas : consequens est falsum, et contra
communem omnium apprehensionem, at-

que sententiam : orgo Christus non habuit
dominium rerum omnium hujus universi,
std præcise aliquarum ad ipsum speciali­
ter pertinentium.
Respondetur negando sequelam : cujus Dimk
insertam probationem jam diluimus in so­ ülar:
lutione immediate pnecedenti. Nam cum
dominium Christi sit universale, et supe­
rioris ordinis ad instar divini; quandiu
Christus non applicuit sibi specialiter res,
reliquit ipsas in statu, quem habuerunt,
et sub dominio particulari illorum homi­
num, ad quos perlinebant. Quare ut ipsi
eos legitime utantur, non indigent speciali
concessione Christi ; sed supposita gene­
rali ejus permissione, quæ in earum ad se
non applicatione consistit, possunt illas
distrahere, et consumere absque ulla in­
juria, vel speciali injustitia contra Chris­
tum : sicut etiam se gerunt in ordine ad
Deum, quamvis habeat omnium rerum
dominium. Quod autem Judas fuerit fur,
atque injuste se gesserit aliqua occultando,
provenit ex eo, quod talia ad Christum
pertinebant, vel ad ejus communitatem
secundum humanam, usitatum, et parti­
culare dominium, secundum quod aliorum
dominorum non erant.
20. Arguitur quinto : nam si Christus Qaistan
habuisset dominium omnium rerum uni­ arp-·
versi, illud utique habuisset a principio mua.
sute Incarnationis : consequens est fal­
sum : ergo et antecedens. Sequela proba­
tur : quia hujusmodi dominium Christo
attribuimus ratione unionis hypostaticæ :
sed hanc habuit a principio suæ Incarna­
tionis : ergo similiter a prædicta Incarna­
tione habuisset tale dominium. Falsitas
autem consequentis ostenditur ex Scrip­
tura, quæ haud obscure significat Chris­
tum non nisi post mortem accepisse digni­
tatem hujus universalis dominii. Unde
Apostol. ad Rom. 14 inquit : In hoc mor­ Ad
tuus est, et resurrexit, ut vivorum, el mor­ Rgs.U·
tuorum dominetur. Et ipse Christus non
nisi post mortem dixit illa verba (quibus
usi fuimus ad probandum tale dominium:)
Data est mihi omnis potestas in cœlo, et in
terra. Matth. ult. ergo falsum est, quod Mal*.
tale dominium a principio Incarnationis ulthabuerit.
Respondetur hoc argumentum æqualiter d?
procedere contra potestatem regiam, quam «n
Vazquez, et alii Christo deferunt, et ah eis
dilui debere. Dupliciter aulem possumus
I illi occurrere : primo negando sequelam,
I quam probatio minime evincit. Nam licet
unio

DISP. XXXII, DUB. III.
unio hypostatica, quæ est fundamentum,
et radix, ut Christo debeatur hujusmodi
dominium, fuerit a principio Incarnatio­
nis, ulex se liquet : nihilominus non pe­
tivit tunc tale dominium, ut tone confe­
rendum, sed ut conferendum tempore de­
terminato, et congruo, nempe post mor­
tem, et resurrectionem Christi. Sicut etiam
propter unionem hypostaticam, sive digni­
tatem personalem debil® fuerunt Christo
gloria corporis, et exaltatio nominis . et
tamen non fuerunt Christo communicat®
a principio sed po>t mortem : quia videli­
cet unio a principio existons illas exige­
bat, non ut tunc conferendas, sed alio
tempore. Secundo, et melius occurritur
eidem argumento concedendo Sr-quelam,
et negando minorem : nam ea, quæ in
hoc dubio diximus satis evincunt Chris­
tum habuisse a principio dominium uni­
versale omnium rerum : nam ex una parte
erat perfectio tunc possibilis, et ex alia
parte lini Incarnationis non repugnabat :
quia tale dominium solum fuit dominium
directum et quantum ad jus, sive potesta­
tem legitimam utendi rebus, si Christus
vellet; sed non habuit exercitium, nisi in
ordine ad paucas res Christi proprias do­
minio particulari, et humano, ut supra
explicuimus. Per quod dispellitur exem­
plum gloriæ corporis, et exaltationis no­
minis, quo prior responsio utebatur : nara
prædictæ perfectiones a principio collatæ
impedirent passionem Christi, et subinde
lini Incarnationis repugnarent. Ad pro­
bationem autem sequelæ respondemus
illa Scripturæ testimonia non significare
primam prædicti dominii communicatio­
nem post mortem, sed illlius communica­
tionis a principio fact® manifestationem
1<«j- coram gentibus. Sicut in eodem sensu pro­
!’f. 5.
cedunt, atque explicantur verba illa Apocalyp. 5 : Dignus est agnus, qui occisus est,
accipere virtutem, et divinitatem, etc., non
quia hæc post sui occisionem acceperit; sed
quia tunc coeperit ejus gloria magis mani­
festari. Frequenter enim in Scriptura di­
citur aliquid fieri, quando innotescit, ut
Ifri- sumitur ex Justino in Dialogo cum Try­
phone, ubi ait : Vox de cocio venit, qux
Hiari a Davide commemoratur, tanquam
ex ejus persona dicente ei, quod a Patre, di­
cendum erat : Filius meus es tu, ego hodie
genui te. Tunc ortum ejus fore dicens apud
homines, ex quo ipse cognosci cœpissel,
C:-w- 21. Ex dictis sequitur duas in Christo

Salmanl Curt thcolog loin. J17.

385

potestates distinguendas esse : aliam tem­
poralem, et aliarn spiritualem. Bursus
temporalis alia est dominativa, sive pro­
prietatis ; quam habuisse Christum in
omnia, et singula bona universi constat
ex dictis in hoc dnbio. Alia est regnativa,
sive jurisdictionis; quæ fuit in Christo in
ordine ad omnia regna mundi, ut ostendi­
mus in praecedenti. Et quia ad hanc po­
testatem pertinet facultas condendi leges ;
consequenter concedendum est Christum
potuisse ferre leges temporales. Sed si­
cut de facto noluit habere usum , sive
exercitium regnandi, sic etiam nullas le­
ges mere temporales edidit. Quia vero
potuit legitime impedire auctoritatem,
et facultatem aliorum regum ut supre­
mus omnium, idque non fecit : et hac
de causa dicuntur regnare ex ejus quasi
negativa concessione, et esse velut ipsius
Vicarii, ut expliquimus num. 8, sic etiam
et in eodem sensu dici valet. quo:l leges
humanas ferunt ex Christi licentia prae­
dicto modo sibi concessa, ut juxta hunc
sensum non inmerito explicare possimus de
Christo, sive sapientia incarnata illud Pro- Pro­
verb. 8 : Per me reges regnant, et legum vcrb· θ·
conditores justa decernunt. Potestas autem
spiritualis Christi tria munera præcipue
importat, nempe redemptoris universalis
sacerdotis summi, et legislatoris Ecclesiæ
in statu legis gratiæ, ad quam etiam spec­
tat officium judicis. Et Christum fuisse uni­
versalem hominum redemptorem tam per
satisfactionem, quam per meritum late
ostendimus disp. 1, dub. 6, 7 et 11, et
disp. 28, dub. 8 et 9. Quod vero sit sum­
mus sacerdos, constat ex dictis disp. præ­
ced. per totam. Et quod fuerit legislator in
Ecclesia pro statu legis gratiæ, in eadem
disp. num. 9 (quantum materia postulat)
explicuimus. Denique quod sit universalis
judex vivorum, et mortuorum, osten Iit ex
professo D. Thom. infra quæst. 59. Unde D.Tliom.
liquet, quam optime dixerit ipse S. Doc­
tor in hac quæst. art. 1 : Alii homines particulatim habent quasdam gratias : sed
Christus tanquam omnium caput habet per­
fectionem omnium gratiarum. El ideo quan­
tum ad alios pertinet, alius est legislator,
ct alius sacerdos, et alius rex. Sed hxc om­
nia concurrunt in Christo tanquam in fonte
omnium gratiarum. Unde, dicitur fsaix 33 :
Dominus judex noster, Dominus legifer
noster, Dominus rex noster : ipse veniet,
et salvabit nos.
25

DE INCARNATIONE

386

De adoptione Christi in quatuor articulos divisa.
Deinde considerandum esi, an adoptio
Christo conveniat. Et circa hoc quæruntur
quatuor, primo, etc.
AHTICÜLCS 1.

Virum thro contenir l filies adoptare?
Ad primum sic proceditur. Videtur quod Deo non con­
veniat filios adoptare. Nullas enim adoptat nisi extra­
neam personam in filium, secundum qood jorisiæ dicunt:
sed nulla persoea est extranea a Deo, qui est omnium
creator. Er*o videtur quod Deo non conveniat adoptare.
Præterea. Adoptio videtur esse introducta in defectum
filiationis naturalis : sed in Deo invenitur naturalis filia­
tio, ut iu prima parte habitum est. Ergo non convenit
Deo filios adoptare.
Præierea. Ad hoc aliquis adoptatur, ni in hereditate
adoptantis succedat : sed iu hereditate Dei non videtur
aliquis posse succedere : quia ipse uunquam decedit.
Ergo Deo non convenit adoptare.
Sed contra est, quod dicitur Ephes. 1 : Pnrdesliaavii
nos in adoptionem filiorum Dei : sed praedestinatio Dei
non est irrita. Ergo Deus aliquos sibi adoptat in fi­
lios.
Respondeo dicendum, quod aliquis homo adoptat alium
sibi in filium, in quantum ex sua bonitate admittit eum
ad participationem suæ hæreditatis. Deus autem est infiiiilæ bonitatis, ex qui contingit, quod ad participationem
suorum bonorum snas creaturas admittit. Et præcipue
rationales creaturas, quæ in quintum sunt ad imaginem
Dei factæ, sunt capaces beatitudinis diviux» : quæ qui­
dem consistit io fruitione Dei, per quam etiam ipse Deus
beatus est, et ner se ipsum dives, in quantum scilicet
scipso fruiter. Hoc autem dicitur hæreditas alicujus, ex
quo ipso est dives : et ideo in quantum Deus ex sua
bonitate admittit homines ad beabtudioem hæreditatem,
dicitur cos adoptare. Hoc autem plus habet adoptio di­
vina, quam humana : quia Deus hominem quem adoptat,
idoneum facit per gratiæ munus ad hæreditatem cales tem
percipiendam. Homo autem non facit idoneum eum,
quem adoptat : sed potius eum jam idoneum eligit adop­
tando.
Ad primum ergo dicendum, quod homo in sua nalura
consideratus non est extraneus a Deo, quantum ad bona
naturalia, quæ recepit : est tamen extraneus, quantum
ad bona gratiæ. et secundum hoc adoptatur.
Ad secundum dicendum, quod hominis est operari ad
supplendam suum indigentiam : non autem Dei, cui con­
venit operari a i communicandam suæ perfectionis abun­
dantiam. Et ideo sicut per actum creationis communicatur
bonitis divina omnibus creaturis, secundum quandam si­
militudinem, ita per actum adoptionis communicatur si­
militudo naturalis filiationis homiuibus, secundum illud
Rom. 8. Quos praescivit conformes fieri imaginis Filii
sui.
Ad tertium dicendum, quod bona spiritualia possunt
simul a pluribus possideri, non autem bona corporalia : el
ideo baerediiatem corporalem nullus potest percipere, nisi
^occedens decedenti: næreditatem autem spiritualem simul
omnes ex integro accipiunt sine detrimento patris semper
viventis» Quamvis posset dici, quod Deus dedit, secun­
dum quod est bonis per fidem, et incipiet iti nobis esse
per speciem, sicut glossa dicit Rom. 8, super illud, si
iillii, cl hæredes.

Conclusio est aflirmativa.

COMMENTARIUS.

1. Adoptionis vocabulum ad significan­
tittur
dum res humanas primo inventum est :’. essfttn.
res vero significata etiam in sacratioribus
cum proprietate repentur. Est vero adoptio
assumptio personæ extraneæ ad hæredita­
tem facta ex gratia, seu benevolentia as­
sumentis. Sic in substantia describitur
adoptio in jure civili, ut constat ex Institu­
tionibus, Digestis, et Godice titulo de adop­
tionibus : unde plura loca omittenda, tan­
quam non necessaria, duximus, quæ ex
prædicto jure refert Arauxo in præs. dub.
1. Duæ autem conditiones, aut potius
rationes constitutivae adoptionis in præmissa diffinitione repræsentantur. Prima, Coad?·
quod adoptatus sit persona extranea res­ ti035.
pectu adoptantis, hoc est, non filius, nec
hæres per naturam, sive ratione originis,
qui hoc titulo habeat jus ad bona adoptantis.
Nam qui adoptatur, caret eo gradu con­
junctionis, ad quem assumitur : filiatio
enim adoptiva naturali opponitur, et ejus
defectum supplet. Et licet filius naturalis
emancipetur, et prius exhæredatus queat
adoptari; id per accidens est, ideoque con­
tingit, quia emancipatus, atque exhæredatus
reputatur civiiter pro non filio. In quo sensu
dixit Concilium Francoford, columna 4 : Coicl.
Abusive namque, el non essentialiter adopti­ FriKfcri
vus est filius diclus. Est itaque in præmisso
sensu persona extranea. Secunda, quod hæc
assumptio fiat gratis, sive ex benevolentia,
hoc est, non ex debito, quo is, qui assumi­
tur, habeat jus ad bona assumentis. Si enim
istud adsit, eo ipso impedietur adoptio,
occurretque alter titulus longe diversus, ut
contingit, quando hæreditas datur titulo
oneroso venditionis, aut alterius contrac­
tus. Unde merito Concilium allegatum
dixit loco cit : Adoptivus non dicitur, nisi
qui est alienus, el adoplio non dalur ex de­
bito , sed ex indulgentia. Consulto autem
additur in prædicta diffinitione: Ad hxreditatem : quia pro adoptione non sufficit
quælibet assumptio ad alia bona, utputa
ad

ad aliquem honorem, gradum aut benefi­
cium; sed debet esse determinate ad bona
assumentis, in quibus sila est ejus luereditas,
M’
Ex his, quæ communia sunt omni
^"’adoptioni, et gentes in humanis intro­
duxere, si procedamus ad divina, facile
deprehendemus Deum adoptare filios vere,
et proprie. Quæ est resolutio D. Thomæ in
hoc art. et ab ipso probatur non minus
brevi, quam perspicuo, atque efficaci dis­
cursu. Quoniam Deus ex gratia, et bene­
volentia assumit personas extraneas ad
suam hæreditatem : ergo vere, et proprie
adoptat filios. Consequentia est evidens a
diffinitione ad diffinitum. Antecedens vero
suadetur : nam in primis creaturæ ratio­
nales, licet habeant capacitatem remotam
ad supernaturalem beatitudinem, in qua
Dei hæreditas consistit (sicut et cujusvis
alterius hæreditas consistit in ejus bonis),
nihilominus nullum ex se, aut ex vi suæ
creationis habent jus ad prædictam hæredi­
tatem : est enim supernatural^ beatitudo,
sive visio Dei in se supra omne jus, atque
exigentiam cujuscumque naturæ creatæ,
ut tract. 2, disp. 3, dub. 1, et alibi ex
professo ostendimus. Ergo quælibet crea­
tura in præmisso sensu est persona extra­
nea respectu Dei. Aliunde vero Deus assu­
mit creaturas rationales, nempe Angelos,
et homines ad hæreditatem æternæ beati­
tudinis, conferendo illis de præsenti gra­
tiam habitualem, per quam non solum
Hunt habiles ad hujusmodi bonum, sed
habent etiam connaturale jus ad ipsum con­
sequendum, ut constat ex dictis tract. 14,
disp. 4, dub. 2. Assumit itaque personas
extraneas ad propriam hæreditatem. Deni­
que hujusmodi assumptio iit omnino gratis,
et ex sola benevolentia divina : nam prælerquam quod civatura ex se nullum habet
jus ad beatitudinem supernaturalem, ut
proxime diximus ; illa assumptio, sive crea­
turæ coaptatio fit per gratiam habitualem :
quæ hoc ipso, quod vera gratia sit, com­
municatur gratis, et supra omnem exigen­
tiam, dispositionem, jus, aut meritum, quæ
subjectum illam recipiens habeat ex pro­
priis viribus, ut late ostendimus tract,
immediate cit. disp. 3, dub. 5, cum se­
quentibus. Verum igitur est praemissum
antecedens, nempe Deum ex gratia, et be­
nevolentia assumere personas extraneas
ad hæreditatem. Quod et non amplius im­
portat essentialis adoptionis conceptus. Po­
test autem hujusmodi adoptiva filiatio am­

plius confirmari, et declarari in hunc
modum : nam gratia habitualis est forma­
lis participatio naturæ divinæ sub conceptu
naturæ, ut explicuimus tract, cit. disp. 4,
dub. 3. Quare cum Deus Angelis, aut ho­
minibus communicat talem gratiam, eis­
dem impartitur suæ naturæ consortium, et
nobilissimum participium : atqueideo ipsos
spiritualiier regenerat in nobiliori natura,
et spiritualiter filios constituit : cumque
non sint filii Dei consubstantiales, et connaturales; sequitur, quod sint ejus filii
saltem adoptivi, et per voluntariam, ac
gratiosam assumptionem. Adoptat itaque
Deus creaturas rationales in filios, ut
D. Thom. resolvit.
3. Quæ resolutio est immediate de fide, Ceniita quod negari nequeat sine hæresi manifesta. Quoniam illam evidenter significat ni> ia
Scriptura tum in propriis terminis adoptionis, ut ad Rom. 8 : Accepistis spiritum Ad
adoptionis. Ad Ephes. 1 : Prædeslinavil nos
in adoptionem filiorum Dei. Ad Galat. 4 : Epiies.1.
Ul adoptionem filiorum reciperemus. Tum Ga^d
cum omnimoda æquivalentia in eis locis,
in quibus affirmat nos regenerari filios
Dei : non enim hoc fit generatione natu­
rali, sed adoptione, sive voluntaria assump­
tione. In quo sensu dicitur Joan. 1 : Dedit Joan. 1
eis polestam filios Dei fieri, et ulterius : Ex et 3‘
Deo nati sunt Et cap 3 : Nisi quis renatus
fuerit ex aqua, el spiritu sancto. Etepist. 1, lJaan.3.
cap. 3 : Charissimi, nunc filii sumus. Ad
Rom. 8 : Quicumque spiritu Dei aguntur, hi Ad
sunt filii Dei. Et rursus : Si filii, cthæredes. Rom-SJacob. 1 : Voluntarie enim genuit nos. Ad JaccTitum, 3 : Salvos nos fecit per lavacrum biJ·
regenerationis, el renovationis Spiritus sancti, Ad Tiquem effudit in nos abunde, ul justificati tulu·3gratia ipsius hæredcs simus secundum spem
vitx eelcrux. 2 Petri cap 1 : Maxima et aPetriL
pretiosa nobis promissa donavit, ul per hoc
efficiamini divinx consortes naturæ. Et si­
milia Scripturæ testimonia facile occur­
runt, allegataque, et exposita a nobis sunt
tract. 14, disp. 4, dub. 2, et tract 15,
disp. 2, dub. 1. Confirmatur ex doctrina
Concilii Tridentini, quod hanc veritatem Concit,
evidenter supponit : nam sess. 6 de justi- Trûlcnt.
ficat. ca. 0, inquit : Quibus verbis (nempe
Apostoli ad Coloss. 1) justificationis impii
descriptio insinuatur, ut sil translatio ab eo
statu, in quo homo nascitur filius primi
Adx in statum graltx, el adoptionis filio·
rum Dei, per secundum Adam Jesum Chris­
tum Salvatorem nostrum. Quæ quidem trans­
latio post Evangelium promulgatum, sive

3SS

DE INCARNATIONE

lavacro regenerationis, aul ejus volo fieri
non potest, sicut scriptum esi : Nisi quis
renatus furril er aquti, el Spiritu sancio non
potest introire in regnum fici. Et cap, 6 :
Hanc dispositionem, seu prieparationem jus­
tificatio ipsa consequitur, qur non est soli
peccatorum remissio, sed el sanctificatio, el
renovatio interioris hominis per voluntariam
susceptionem gratiæ, et donorum. Unde
homo er injusta fit justus, el er inimico
amicus, ut sil hares secundum spem vita
xtcrnx. Et cap, 16 : Atque ideo bene ope­
rantibus usque in finem, et in Deo speranti­
bus proponenda est vila xterna, et tanquam
gratia filiis Dei per Christum Jesum miseri­
corditer promissa, et tanquam merces cr ip­
sius Dei promissione bonis ipsorum operibus,
e! meritis fideliter reddenda. In quibus
omnibus liquido suppunitur omnes justifi­
catos esse filios Dei, hæredesque vit®
ætern®, ad quam ex ipsa justificatione, re­
generatione, atque filiatione habent jus.
CoUllio
■i. Unde facile constat adoptionem, qua
inter
homo adoptatur in filium hominis, et adop­
adop­
tionem tionem; qua homo adoptatur in filium
a Deo, ei
adnp- Dei, si passive accipiantur, convenire proIttoM» Pne' et un*voce
conceptu generico adop­
ab ho­
mine. tionis : hic namque non aliud importat,
quam assumptionem gratiosam person® ex­
traneae ad hæreditatem. ut supra explicui­
mus : quæ ratio in utraque adoptione, si
passive accipiantur, vere, proprie, et uni­
voce salvatur; quamvis hæreditates, ad
quas fit gratiosa assumptio, sint valde di­
versæ : nam talis differentia per accidens
se habet ad conceptum genericum adoptio­
nis, ut in aliarum rerum univocatione sæpe
contingit. Diximus semel, et iterum : Si
passive accipiantur, nam si sumantur ac­
tive, nempe pro actu, quo Deus adoptat,
et pro actu, quo homo adoptat, nequeunt
univoce convenire, ob generalem scilicet
rationem, qua repugnat, quod detur aliquid
univoce commune Deo, et creaturæ et
eorum intrinsecis prædicatis, ut docent, et
recte probant N. Complut, abbrev. in lo­
gica disp. 11, quæst. 3. Conveniunt autem
prædictæ adoptiones analogice, analogia
proporlionalitatis propri® : quia utraque
vere, et proprie est adoptio : et similitudo
proportionalis non minuitur per distantiam,
ut agentes de convenientia Dei, et creatu­
rarum in ratione entis observant relati
Patres in ea disp. quæst. 5, num. 30.
Potest etiam dici, quod conveniant analo­
gico analogia attributionis. Non quia adop­
tio creata sit analogatum principalius, et

adoptio increata analogatum minus princi­
pale, ut quidam imaginati sunt, eo quod
nomon adoptionis inventum circa humana
primo fuerit : quibus favere videtur
D. Thom. in 3, dist. 10, quæst. 2, art. 1,
quæstiunc. 1, ubi docet nomen adoptionis
ah humanis ad divina translatum esse.
Sed vice versa : quia adoptio increata est
principalius analogatum : tum ob majo­
rem sui dignitatem ; tum et præcipue quia
adoptio humana nihil intrinsecum ponit
in adoptato, sed ipsum denominat præcise
ab exlrinseco : supponit quippe in eo ca­
pacitatem proximam ad bona naturalia, et
solum præstat jus, quod est quid morale,
et simpliciter extrinsecum : oppositum au­
tem ob oppositam rationem contingit in
adoptione divina. Cum enim non suppo­
nat in adoptato capacitatem proximam ad
supernaturalem beatitudinem, quæ est hæreditas ; oportet quod talem capacitatem
communicet infundendo gratiam habitua­
lem, ut infra magis declarabimus : unde
non denominat adoptatum pure ab extrinseco per se ipsam, sed mediante gratia,
quam in eo producit. Quod vero nomen
adoptionis ab humanis tanquam notioribus
desumptum fuerit, et inde ad divina trans­
latum, nihil huic doctrinæ præjudicat :
quia ratio per nomen significata primo, et
principalius juxta hanc analogiam repen­
tur in adoptione increata, ut explicuimus :
ad quod magis, quam ad nominum in­
versionem, aut applicationem attendi de­
bet.
I
Quamvis autem adoptiones, de quibus ülteâx
agimus, conveniant modo præmisso in coapni»
conceptu communi, atque essentiali adop­ IBÎtf
tionis; differunt tamen in non paucis, quæ
se habent per se ad adoptionem humanam;
sed minime requiruntur ad communem lioaft.
adoptionis conceptum, ac perinde nec ad
propriam rationem adoptionis divinæ. Eas
vero differentias attingit D. Thom. in so­
lutionibus argumentorum. Prima est, quod
homo adoptat, et eligit eum, quem suppo­
nit idoneum ad hæreditatem ; qiiare non
præstat eam capacitatem : Deus autem non
supponit idoneum ad visionem beatificam,
quæ est hærelitas; sed adoptando facit
idoneum per gratiam. Secunda (quæ ex pne·
missa infertur), quod homo adoptat ab
exlrinseco non immutando adoptatum, sed
Deus adoptat perfectiori modo, nempe in­
trinsece renovando adoptatum per gratiam
sanctificantem. Tertia, quod adoptatus est
extraneus respectu hominis adoptantis
quantum

QUÆ8TI0 XXill, ABT. I.
quamuin ad naturalem descendentium, sive
originem ab illo : cæterum respectu Dei
est aliquid ejus quantum ad esse, et natu­
ralia bona, in quo sensu nequit dici quid
extraneum : est tamen extraneus quantum
ad bona supernaturalia æternæ beatitudi­
nis, ad quæ eligitur. Quarta, quod homo
adoptat quasi ex indigentia, et ad sui
solatium, ut suppleat scilicet defectum
filii naturalis, quem non habet : Deus
autem non adoptat filios ex indigentia,
cum habeat Filium naturalem sibi coæternum : sed adoptat ex abundantia boni­
tatis, ut simus conformes imagini Filii
sui. Quinta, quod in humanis non succedit
adoptatus ad hæreditatem, nisi postmor­
tem patris, sive adoptantis ; quod aliter
contingit in adoptato a Deo immortali. Et
ratio difterentiæ est : quoniam bona cor­
poralia nequeunt a pluribus ex æquo, at­
que in solidum possideri : sed hæreditas
spiritualis, nempe Deus visus, atque bea­
tificans potest a pluribus absque ullo dis­
pendio intentionaliter, sive per modum
objecti cogniti possideri ; quod enim Deus
rideatur a Petro, minime impedit, quod
rideatur a Paulo, et sic de aliis. Sextam
aliqui constituunt in eo, quod qui adopta­
tur ab homine, consentiat, et velit adop­
tari. Idque ideo verum est, ut si nondum
ratione utatur adoptandus, intervenire
débat consensus vel patris, vel tutoris,
sub cujus potestate existit. Hic vero con­
sensus non requiritur, ut quis adoptetur
a Deo. Possumusque facile assignare disparitatem : quoniam adoptio humana est
quidam humanus contractus : quare opor­
tet, quod sit voluntarius ex utraque parte :
præsertim cum adoptans acquirat potesta­
tem in adoptatum, quam non habet ex se,
sed ex consensu alterius, si sui juris sit,
vel eorum, in quorum potestate est, si
sui juris non sit, aut ratione non utatur.
Adoptio autem a Deo facta non est
essentialiter contractus, sed quoddam be­
neficium in communicatione gratiæ sanc­
tificantis, quæ se ipsa constituit filios Dei
per adoptionem, utiufra magis firmabimus.
Potest autem Deus infundere homini prædictam gratiam independenter ab ejus con­
sensu, et ab omni dispositione actuali, ut
statuimus tract. 15, disp. 3, dub. 2.
Quare etiam potest absolute adoptare filios
independenter ab eorum consensu : maxime
cum ipse magis habeat in manu, et potes­
tate sua hominum voluntates, quam ipsi
suas, ut tradit D. Augustin. Communiter

389

tamen, et juxta ordinariam providentiam,
rebus magis consonam, adultus non adop­
tatur filius Dei, sicut nec justificatur nisi
consentiens : ct se actualiter ad hujusmodi
beneficium disponens, ob rationes, quas
expendimus loco proxime citato dub. 1,
Quem consensum in adoptione parvulorum
supplet, aut præstat Ecclesia.
5. Hæc videbantur sufficere ad expla­ De forma
nandum D. Thomæ doctrinam in hoc art. consu­
mente
quæ satis ex se perspicua est, suppositis, Dei
­
lilios qua; tradiderat 1, 2, quæst. 110 per adopti
vos.
lotam, ct quæst. 113, art. 1. Sed recentiores
aliqui late in hoc loco spatiantur agentes
de forma constituente filium adoptivum
tam de facto, quam de possibili, ubi plura
trahunt in controversiam, de quibus dubi­
tari posset, utrum queant prædictum mu­
nus obire ut videri potest apud Godoi Godoi.
disp. 52 per totam, quam huic conside­
rationi dicavit. Sed eorum stadium alienum ab scopo censemus, et amandandum
fore in alios tractatus, ad quos spectat per
se : quare circa hæc minine immorandum
duximus. Ne autem in his deficere videa­
mur, formam constituentem adoptionem
filiorum Dei assignabimus : unde excludi
queant falsæ aliorum opinationes, remit­
tentes lectorem ad propria loca, ubi has
difficultates ex professo versavimus, et
pro tenuitate nostra superare studuimus.
Ad cujus lucem observandum est primo xou i.
cum eisdem recentioribus, quod filiatio
dupliciter sumitur, nempe vel omnino for­
maliter, et sic est relatio prædicamentalis ;
vel fundamentaliter, et sic est forma, quæ
præstat jus ad hæreditatem, et relationem
ad patrem fundat. Unde filius naturalis
est formaliter filius a relatione : sed est
fundamentaliter filius a natura, quam ei
pater per generationem communicat. El in
hoc eodem sensu dupliciter quis denomi­
nari valet filius Dei adoptivus : uno modo
formaliter; et sic constituitur per relatio­
nem ad Deum adoptantem, ut omnes abs­
que controversia concedunt : allero modo
fundamentaliter, et sic dicit fundamentum
ad quod illa relatio consequiiur. Et de hac
ratione fundandi, quæ reipsa est forma,
per quam adoptamur a Deo, potest esse,
estque difficultas inter Auctores. Deinde Notu2.
nota eandem esse formam, per quam jus­
tificamur, et per quam lilii Dei adoptivi
constituimur. Quæ suppositio communiter
recipitur ab Auctoribus, et uplimo jure :
tum quia eadem Scripturae loca, quæ si­
gnificant homines adoptari a Deo, signifi-

Γ-Λΐ

390

• -Ï*

•Λ

& >

I

DE INCARNATIONE.

eant eodem tenore homines justificari : non
aliud repræsenlantes esso hanc adoptivam
filiationem, quam hominum sanctificatio­
nem coram Deo, ut facile constabit reco­
lenti testimonia num. 3 allegata : per
eandem itaque formam homo justificatur,
et constituitur filius Dei adoptivus. Tum
Conei). etiam quia id satis evidenter docet ConciTridc:,t' lium Tridentia. sess. 6, cap. 5, nam des­
cribens justificationem ex sententia AposA<! C«- toli a i Culoss. 1 inquit : Quibus verbis
i05S· L justificationis impii descriptio insinuatur,
ul sil translatio ab eo statu, in quo homo
nescitur filius primi Ad*, in statum grati*
el adoptionis filiorum Dei. Ergo ex senten­
tia tam Apostoli, quam Concilii illum ex­
plicantis justificatio nostra importat inter
alios effectus hoc, quod est constituere
hominem justificatum filium adoptivum
Dei : atque ideo per eandem formam, qua
justificamur, filii adoptivi Dei constitui­
mur. Tum etiam quia id satis efficaciter
probat ratio theologica ex eisdem testimo­
niis desumpta : quoniam hominem justi­
ficari coram Deo est hominem fieri Deo
gratum, et acceptum in ordine ad vitam
æternam : sed hoc ipsum est esse lilium
Dei adoptivum ; siquidem iste talis cons­
tituitur per gratuitam sui assumptionem
ad bealitudinem, quæ est Dei hæreditis :
ergo una, et eadem forma præstat utrumquo elfectum formalem, nempe hominem
esse justum, et Deo gratum, et esse filium
Dei adoptivum.
.Assigna·
6. His suppositis, facile comtat causam
tar
et adæquatam consticausa formalem unicam,
e
formalis tuentem filios Dei adoptivos esse gratiam
ad’Pü(>· habitualem, sive sanctificantem, ut jam in­
sinuavimus num. 2. Quod sic ostenditur :
nam eadem est forma, quæ justificat homi­
nem, et quæ constituit filium Dei adopti­
vum : sed causa formalis unica, etadæquata
nostræ justificationis est gratia habi­
tualis, sive sanctificans : ergo hujusmodi
gratia est, quæ constituit per modum
causæ formalis unicæ. et adœquatæ filios
Dei adoptivos. Consequentia est legitima.
Major autem constat ex immediate prænotatis. Minorem vero late ostendimus
tract. 15, disp. 2, dub. 1 et 2. Unde satis
Concil. erit pro ea relerre verba Concilii TridenTrident.
tini sees. G, cap. 7, ubi agit de causis jus­
tificationis, et post alia inquit : Demum
unica formalis causa est justitia Dei. non qua
ipse justus est, sed qua nos justos facit, qua
videlicet abeo donati renovamur spiritu men­
tis nostrx : el non modo reputamur, sed vere

justi nominamur, et sumus, justitiam in nobis
recipientes. unusquisque secundum mensuram,
quam spiritus sanctus partitur singulis, prout
vult, ct secundum propriam cujusque dispo­
sitionem, et cooperationem. Quæ omnia uni,
et soli gratiæ habituali sanctificanti con­
veniunt, et in hoc sensu suscipiuntur a
Theologis. Confirmatur primo : nam per
illam formam fit homo filius Dei adoptivus,
per quam regeneratur spiritualiter ; siqui­
dem adoptio hujusmodi in hac regenera­
tione consistit : sel per solam gratiam
habitualem, sou sanctificantem regeneratur
spiritualiter : ergo per hujusmodi gratiam
fit homo filius Dei adoptivus. Probatur
minor : quia sicut generatio naturalis con­
tingit per communicationem naturæ in
naturali ordine; sic etiam spiritualis rege­
neratio lit per communicationem Dei in
ordine supernatural! : sola autem gratia
habitualis, sive sanctificans habet rationem
naturæ in prædicto ordine : siquidem ejus
ratio in eo sita est, quod sit participatio
formalis naturæ divinæ sub conceptu natu­
ræ, ut statuimus tract. 1 i, disp. 1, dub.3;
ergo per solam gratiam habitualem, sive
sanctificantem homo spiritualiter regene­
ratur. Confirmatur secundo : quia esse li­
lium Dei adoptivum non est aliud, quam
esse DtO gratum, et acceptum ia ordine
ad vitam æternam; in qua Dei hæreditas
consistit, ut supra explicuimus : sed prae­
dictum effectum præstat gratia habitualis,
sive sanctificans per modum causæ forma­
lis : ergo eadem gratia est, quæ tanquam
forma constituit filios Dei adoptivos. Pro­
batur minor : quia esse Deo gratum, et
acceptum ad vitam æternam non est deno­
minatio pure extrinseca desumpta ab
amore Dei ; sed aliquid intrinsecum cons­
tituit in homine, quod est terminus illius
amoris : eo quod divinus amor bonitatem
non supponit in objecto, ad quam afficiatur,
sed illam potius efficit, et objecto commu­
nicat : id vero intrinsecum non est aliud,
quam gratia gratum faciens, habitualis et
sanctificans, ut ex professo ostendimus loco
immediate cit. dub. 1.
Juxta quam doctrinam uno quasi impetu Pré»
prosternuntur omnes opiniones, quas re­ bm
fert, et late impugnat Godoi disp. cit. Nam
r.a
in primis adoptio filiorum Dei non fit per $Λ*Λsolam extrinsecam acceptionem, ut in hu­ ti*. i
manis contingit. Nam utsuprapræmisimus, Pria.
adoptio hæc pertinet ad hominis justifica­
tionem : hæc autem fit per formam intrin­
secam, ut proxime vidimus ex Concilio
Tridentino.

W! i / ’
-

tft

QUÆSTIO XXIII, ART. I.

391

Tridentino. Accedit nominem constitui
formæ sanctificantis, ita nec formæ cons­
lilium Dei adoptivum, quin eo ipso sit Deo
tituentis fibos Dei adoptivos.
granis : esse autem hominem Deo gratum
Denique prædicta adoptio non fit per Qoarta
noiiostdenominatioextrinseca, sed impor­
gratiam habitualem, accedente extrinseco,
tat essentialiter gratiam habitualem com­
ct accidentali Dei favore, qui gratiam ex
municantem per modum formæ talem
se insufficientem ad talem effectum, tan­
effectum, ut ex professo contra hiereticos
quam sufficientem acceptam, ut commu­
ostendimus tract. 14, disp. 4, dub. 1 et
niter loquuntur Scotistæ. Nam gratia
^,· tract. 15, disp. 2, dub. 1. Pr.clcrea talis
eodem modo, sive per eandem virtutem
adoptio non lit per divinitatem Spiritus
nos justificat, et constituit filios Dei adop­
sancti unitam nobis mediante gratia habi­
tivos; siquidem idem est ex parte effectus
tuali ; sicut vinculo, ut Lessius voluit a
formalis hominem justificari coram Deo,
nobis jam rejectus tract. 14, disp. 4, dub. 2,
et esse filium adoptivum illius ut supra
num. 54. Quoniam per eandem formam
ponderavimus. Gratia autem ut nos justi­
justificamur et adoptamur in filios Dei :
ficet, non indiget extrinseco, et accidentali
hæreticum autem est asserere quod justifi­
Dei favore illam acceptantis, aut supplen­
cemur |>er aliquid divinum tanquam per
tis ejus insufficientiam : sed per semetipformam, ut constat ex doctrina Concilii
sam, et ratione perfectionis, quam in se
Tridentini supra allegata; cum expresse habet, excludit peccatum, nos mundat, nos
affirmet causam unicam formalem nostræ
sanctificat, nobis præstat jus ad vitam æter­
justificationis esse justitiam inhærentem,
nam, ut satis evidenter docet Concilium
quam Spiritus sanctus singulis partitur :
Tridentinum, illam vocans causam uni­
ergo minime affirmari valet filiationem
cam formalem nostræ justificationis, et late
adoptivam constitui per divinitatem Spiri­
expendimus tract. 15, disp. 2, dub. 1, § 3.
tus sancti tanquam per formam, gratia
Unde graves Auctores non dubitant asse­
habituali se præcise habente per modum
rere, quod illa sententia de favore extrin­
vinculi : idem quippe dici posset, et dice­
seco favet Calvinistis, et destruit veram
retur de justificatione. Aliunde vero impli­
rationem justificationis, quam Patres Con­
cat contradictionem Spiritum sanctum no­ cilii Tridentini docuerunt. Ergo forma nos
bis communicari per modum formæ :
constituens filios adoptivos Dei non est
sicut implicat uniri per modum luminis,
gratia habitualis ab extrinseco Dei favore,
ut statuimus tract. 2, disp. 4, dub. 4 et
qui suppleat ejus insufficientiam. Eo vel
uniri per modum charitatis, ut ostendimus
maxime quod si gratia ex se non præstaret
tract. 19, disp. 4, dub. 1.
praedictum effectum, sed solum juxta exTatii. Deinde hujusmodi adoptio nequit fieri
trinsecam, atque accidentariam Dei accep­
per charitatis actum, aut habitum, ut qui­
tationem ; hæc potius quam gratia deberet
dam significarunt. Quoniam eadem est
dici forma justificans, et constituens Dei
forma, quæ justificamur, et constituimur
filios : id vero aperte contradicit doctrinae
filii Dei adoptivi : charitas autem tam ac­
Concilii Tridentini asserentis nos justifi­
tualis, quam habitualis nec de facto, nec
cari per justitiam inhærentem quam Spiri­
de possibili habet rationem formæ nos
tus sanctus nobis imprimit, atque imper­
justificantis, sed est præcise dispositio ad
titur.
hujusmodi effectum, ut constat ex dictis
Ex quarum falsarum sententiarum con­ Conlirmatiu
tract. 15, disp. 2, dub. : ergo charitatis
futatione (quam hic insinuavimus, et locis noilnn
actus, vel habitus non est forma, qua cons­
relatis late prosecuti sumus), magis firma­ resolu­
tituimur filii Dei adoptivi. Accedit, quod
tur nostra, et communis resolutio : quo­ tioni?.
forma nos constituens filios adoptivos de­
niam aliqua forma assignari debet, quæ
bet habere in ordine supernaturali concep­
nos constituat filios Dei adoptivos : sed
tum, et officium naluræ, qua spiritualiter
hujusmodi forma non est sola extrinseca
regeneramur : charitas au’.cm sub neutro
Dei acceptatio : nec est divinitas nobis ad
conceptu habet rationem naturæ in præ­
instar formæ communicata : nec est cha­
dicto ordine; sed est inclinatio vel habi­
ritas actualis, vel habitualis : nec denique
tualis, vel actualis consequens naturam
est gratia habitualis facta sufficiens ab
divinam, quæ in nobis participatur per
extrinseco favore Dei illam acceptantis :
gratiam, ut ex professo ostendimus tract.
ergo est determinate gratia habitualis quæ
14, disp. 4, dub. 5, quare sicut ob hanc
per seipsam, et tanquam unica, et adae­
rationem charitas nequit habere ralionem
quata causa formalis prædictum effectum

I

39

I

i,

r

t

DE INCARNATIONE

communicat. Patet consequentia tum a
sufficienti partium dinumeratione, et ex­
clusione. Tum ex eo, quod propriæ ratio·
nes, et velul characteristicæ notæ liliorum
Dei per adoptionem, de qua loquimur, in
eo posita? sunt, quod sint justi, Deo grati,
et hæredes vitæ æternæ : wgratia autem
habitualis per semetipsam, et tanquam
causa formalis unica, et adæquata commu­
nicat hos omnes effectus; cum sit unica,
et adæquata causa justificationis, ad quam
pertinent omnes hujusmodi effectus, ut
ostendimus locis supra relatis : idem itaque
de prædicta gratia in ordine ad effectum
formalem constituendi filios Dei adoptivos
dicendum est. Et sic satis liquido suppo­
D.TLoni suit, docuitque D. Thorn, in hoc art. illis
verbis : In quantum Deus ex sua bonitate
admittit homines ad bealitudinis hæreditatem,
dicitur cos adoptare. Hoc autem plus habet
adoptio divina, quum humana : quia Deus
hominem, quem adoptat, idoneum facit per
gralix munus ad hæreditatem cœlestem per­
cipiendam. Humo autem non facit idoneum
eum, quem adoptat. Sed potius eum jam ido­
neum eligit adoptando. Et art. 3, ad 3, docet,
quod adoptio filiorum Dei non est proprium
consequens naturam, sed consequens gratiam,
cujus natura rationalis est capax. El ideo
non oportet, quod omni rationali crealurx
conveniat : sed quod omnis rationalis crea­
tura sil capax adoptionis, nimirum in quan­
tum est capax consequendi gratiam habi­
tualem.
ArgcArgumenta vero, quæ fieri queunt, ne
menium
opposi­ gratia dicatur forma constituens filios Dei
tum. adoptivos, et late expenduntur a Godoi,
sunt illamet, quæ communiter fiunt, ne
gratia dicatur forma justificans, et quibus
exprofesso satisfecimus lucis supra relatis:
circa quæ proinde non immoramur. Si
quod vero magis speciale formari queit, est
hujusmodi : nam stat bene hominem esse
justificatum per gratiam, et non habere jus
ad vitam æternam : sed filiatio adoptiva
non stat absque hujusmodi jure ; siquidem
consistit in gratiosa assumptione hominis
ad hæreditatem : ergo causa formalis constituendi hominem filium Dei adoptivum
non est sola gratia habitualis, sed aliquid
ulterius addendum est, et pnesenim favor
Dei extrinsecus ordinans hominem ad bea­
titudinem. Major constat tum exemplo re­
probi, qui de facto habet gratiam ; et tamen
non habet jus ad gloriam consequendam ex
præordinatione divina. Tum etiam quia
nulla est implicatio in eo, quod Deus de-

cernat Petrum v. g. habere in æternum
gratiam, et carere in æternum gloria, ut
statuimus tract, 14, disp. 4, dub. 2,
num. 30, quo supposito manifestum est,
quod homo justificatus per gratiam non
haberet jus ad æternam beatitudinem.
Sed ad hoc argumentum constat ex doc- Solat»,
trina tradita loco proxime cit. Juxta quam
respondemus negando majorem : quia gra­
tia habitualis per seipsam confert, et affert
jus connaturalis debiti, atque exigentiæ
respectu gloriæ quam radicaliter continet:
licet hic fructus, sive actualis gloriæ con­
secutio queat impediri in re quantum ad
actum exercitum : sicut etiam in civilibus
contingit, quod adoptatus, et subinde ha­
bens jus ad adoptantis hæreditatem non
consequatur illam in re, vel quia morte,
vel quia supervenienti delicto impeditur,
aut jure privatur. Quod a fortiori in hac
materia dicendum est : non stante jure
connaturali, quoi habet justus, potest
Deus titulo supremi dominii agere contra
præ lictum jus, hæreditatem non confe­
rendo. Ad primam itaque majoris proba­
tionem respondetur præscitum existentem
in gratia habere jus ad gloriam : quam ta­
men exercite non consequetur, quia non
perseverabit in gratia, ut magis explicabi­
mus in Comment, ad art. 3, ubi de bac
difficultate sermo redibit. Ad secundam
patet ex dictis loco cit. : nam illo casu, ut
debet, admisso, verum esset justum nun­
quam habiturum gloriam in re ; sed nihi­
lominus illam haberet in jure, quod præstaret gratia, et contra quod Deus ageret
titulo supremi dominii : sicut etiam posset
conservare in æternum aliquam naturam
sine suis proprietatibus, quas tamen ipsa
posceret jure connaturalis exigentiæ. Ex
dictis sequitur, quod sicut gratia habitualis nequit homini communicari, quin illum
constituat filium Dei adoptivum ; sic e
converso homo nequit constitui filius Dei
adoptivus, quin habeat gratiam habitua­
lem. Quoniam esse filium adoptivum est
quidam effectus justificationis, eidem es­
sentialiter connexus : causa autem formalis
adæquata justificationis est præcise gratia
hujusmodi. Accedit omnem filium Dei esse
amicum Dei : impossibilis autem est amici­
tia inter Deum, et hominem, quæ non
supponat gratiam habitualem ; siquidem
talis amicitia in hujusmodi boni comniunicatione fundatur, ut diximus loco citato
ex tract. 14, num 37. Eo vel maxime, quod
gloria essentialiter dependet a gratia : unde
repugnat

i

j
,

.

I

I
I

QÜÆ6TI0 ΧΧΙ11, ART. IL
repugnat aliquem ordinari ad hæreditatem
quin praeordinetur ad gratiam prius tem­
pore, aut natura consequendam, ut ibidem
observavimus num. 31.
ARTICULUS n.
Utrum adoptare conveniat luti Trinitati?
A4 secundum sic proceditur. Videtur quod adoptare
non conveniat loti Trinitati. Adoptatio enim dicitur in
divinis ad similitudinem rerum humanarum : sed in
rebus humanis soli illi convenit adoptare, qui potest fi­
lios generare, quod in divinis convenit soli Patri. Ergo
in divinis solus Pater potest adoptare.
Præ lorea. Homines per adoptionem efficiuntur fralæs Chrisli, secundum illud Rom. 8 : Ut sit ipse pri­
mogenitus ia mullis fratribus. Fratres autem dicuntur,
qui sunt lilii unius patris, unde et Dominus dicit Joau.
20. Ascendo ad Pairem meum, et Pattern vestrum. Ergo
selas Paler Christi habet lilios adopthos.
Præterea. Galal. 4, dicitur : Misit Deum lilium suum,
ut adoptionem liliorum Dei rec peremns, quoniam uulein estis lilii Dei, misit Deus Spiritum filii sui in
corda vestra, clamantem Abba, pater. Ergo ejus estadopUre, cujus esi Filium, el Spiritum Sanctum habere : sed
hoc est solius personæ Pairis. Ergo adoptare convenit
soli personæ Pairis.
Sed contra. Ejus est adoptare nos io filios, quem nos
patrem possumus nominare. Unde dicitur Rom. 8 : Ac­
cepistis Spiritum adoptionis liliorum, in qno clamamus,
Abba, pater: sed cum Deo dicimus : Paler nosier, hoc
peninet ad totam Trinitatem : sicut et eæterca nomina,
quæ dicuntua de Deo relative ad creaturam, ut in
prima parte habitum est. Ergo adoptare convenit toti
Trinitati.
Re'pondeo. Dicendum, quod hæc est differentia in­
fer Dlium Dei adoptivum et naturalem, quod filius Dei
naturalis est genitus, non factus : lilius autem adoptivus
esi factus, secundum illud Joan. 1 : Dedit eis potestatem
filios Dei fieri. Dicitur autem quandoque lil us adoptivus
e*se genitus propter spiritualem regenerationem, quæ
est gratuita, non naturalis : unde dicetur Jacob :
1. Voluntarie genuit nos a veroo ventatis. Quamvis
iGtcm generare in divinis, sit proprium personæ Patris,
tamen facere quemcumque effectum in creatoris, est
commune toti Trinitati, propter unitatem naluræ : quia
ubi est una natura, oportet quod sit una vinus el una
operatio. Unde dominus dicit Joan. 5 : Quæcumque Pater
faeil, hæc el lili s similiter facit. Et ideo adoptare
homines in Filios Dei convenit loti Trinitati.
Ad primum ergo dicendum, quod omnes personæ
Lamanæ non suiit unius naturæ secundum numerum,
ut oporteat unam esse omnium operationem, el unum
effectum, sicut accidit in divinis. Et ideo, quantum ad
hoc, non potuit attendi similitudo utiobique.
Ad secundum dicendum, quod nos per adoptionem
èfieünur fratres Chrisli, quasi eundem pairem "habentes
cum ipso : qui tamen alio modo e^l paler Chrisli, et
alio modo paler nusier. Unde signanter uominus Joan.
90. Seorsum dixit : Pairem meum, el seorsum dixit :
Pairem vestrum : esi enim Paler Christi, naturaliter
generando, quod est proprium sibi : est autem paler
lioster, voluntarie aliquid faciendo, quod est commune
sibi, et Filio, et Spiritui Sancio. El ideo Christus non
Col filios totius Trinitatis, sicut nos.
Ad tertium dicendum, quod sicut dictum est, libatio
adoptiva e«t quædam similitudo filiationis æternæ, sicul
omnia, quæ in tempore fecla sunt, similitudines quædam
mt eorum, quæ ab æterno fuerunt. Assimilatur autem
homo splendori a? tern i lilii, per gratiæ claritatem, quæ
attribuitur Spiritui Sancto» Et ideo adoptatio licet sil
communis loti Trinitati, appropriatur tamen Patri, ut
adori, Filio u. exemplari, Spiritui Sanco, ul imprimenti
in nobis hujus similitudinem exemplaris.

Conclusio est affirmativi.

393

COMMENTARIUS.
1. Supposito, quod Deus filios adoptet, Setsus
investigat D. Thom. an id toti Trinitati D.Thom.
in hoc
conveniat. Quæ difficultas in duobus sen­ articulo.
sibus procedere valet. Nam dubitari valet,
an ut Deus adoptet, debeat esse trinus,
sive, et in idem redit, utrum adoptio nos­
tra ad vitam æternam dependeat per se a
Deo ut trino; ita quod si trinus in perso­
nis non esset, nec nos possemus esse filii
Dei adoptivi. Deinde dubitari potest, utrum
adoptio nostra fiat ab aliqua peculiari
persona divina, ita quod simus filii adop­
tivi unius tantum personæ, et non alia­
rum : an vero prædicta adoptio sit ab om­
nibus divinis personis simul, et indivise
concurrentibus. Et in hoc ultimo sensu,
non autem in primo versat difficultatem
D. Thom. quamvis aliqua attingat ad
priorem pertinentia, ut statim observabi­
mus. In priori itaque sensu (ne rem semel An
nosua
tactam penitus omittamus, respondendum adoptio
est negative juxta doctrinam a nobis tra­ depen­
ditam tract. 2, disp. 3, dub. 2, num. 35. perdeat
se a
Nam licet Deus non esset irinus, adhuc Deo
• tamen foret possibilis gratia sanctificans, nt trino?
quæ est participatio formalis naturæ di­
vinæ et similiter foret possibilis visio Dei
in se ipso, quæ est beatitudo nostra : nulla
quippe occurrit ratio efficax, quare Deus
manens Deus, licet non esset trinus,.non
posset hæc entia supernaturalia efficere,
sicut et alios effectus. Constat autem, quod
adoptio filiorum Dei consistit in sanctifi­
catione per gratiam, qua promovemur ad
hæreditatem æternæ beatitudinis, ut in
præced. art. explicuimus. Ergo licet Deus
non esset trinus, adhuc posset filios adop­
tare : et consequenter adoptio nostra non de­
pendet per se a Deo ut trino, sed ut uno.
Foret tamen in prædicta hypothesi adop- Nota,
tio nostra modaliter diversa tam ex parte
hæreditatis, ad quam haberet jus, quam
ex parte formæ per quam fieret. Nam visio
beata esset modaliter differens a visione
de facto existent! : hæc enim attingit re
ipsa in objecto beatificante tres divinas per­
sonas, quam extensionem non haberet vi­
sio in suppositione proposita : et similiter
gratia sanctificans àe facto existens inclinat
ad visionem trium divinarum personarum,
et per modum radicis continet extensionem
ad illam ; quo perfectionis modo destituere­
tur gratia, si Deus non esset trinus, ut
observavimus tract. 14, disp. 4, dub. 4,

num, 72, doctrinam ex priori tractatu
jam citato magis exponentes. Oporteret
itaque, quod adoptio nostra in eo eventu
foret mortaliter diversa. tam ex parte formae,
quam er parte hæreditatis : licet utrobique
salvaretur eadem adoptio quantum ad
substantiam, sive speciem.
Objec­
2. Sed oppones : ille tantum potest adop­
tio.
tare lilium, qui potens est filium naturali­
ter generare : sed casu, quo Deus non esset
trinus, non posset filium naturaliter gene­
rare : ergo nec posset filium adoptare.
Minor est certa ; quoniam in tali hypothesi
Deus non generat naturaliter filium : sed
in Deo quantum ad naturalia, et ad intra
idem e.'t posse, et agere : ergo Deu» in eo
eventu non posset filium naturaliter gi­
gnere. Major autem suadetur ; tum quia
nemo potest adoptare humana adoptione,
nisi aptus sit ad naturaliter generandum :
unde solum major natu, et plena pubertate
ahum pnecedens valet adoptare, utdisponit
jus civile § Majorem, Jnstit. de adopt. Spado­
nes autem, et castrati adoptari non valent, §
Sed cl illud, eodem tit. : ergo ille tantum
valet adoptare filium qui potest filium na­
turaliter generare, ut significavit Aposlol.
Ad
ad Rom. 8 illis verbis : Quos przdeslinovit
Rom. 8
conformes fieri imagini filii sui : ergo vice
versa, qui naturaliter generare nequit, nec
filios valet adoptare. Tum denique, quia
Angelus nequit habere filios per adoptio­
nem : hujus autem impotentiae nulla congruentior ratio assignari valet, quam quod
sit impotens filium naturaliter producere :
ergo signum est illum duntaxat esse capa­
cem adoptandi filium, qui est capax illum
naturaliter generandi.
Solotio.
Respondetur negando majorem. Cujus
falsitas manifeste convincitur ex eo, quod
de facto Filius divinus, et Spiritus Sanctus
adoptant filios per gratiam : sumus enim
filii non solius æterni Patris, sed etiam
omnium divinarum personarum, sive Dei
ut trini juxta communem D. Thom. doc­
trinam in hoc art. quam statim explicabi­
mus : et tamen nec Filius divinus, nec
Spiritus Sanctus potest filium naturaliter
generare. Nec hujus exempli vim debilita­
bit, qui dicat sufficere, quod Pater generet
naturaliter : quia eadem est potentia in
aliis personis. Nam contra est, quod licet
sit eadem potentia ex parte recti, et in esse
entis ; nihilominus prout in Filio, et Spi­
ritu Sancto non habet rationem potentiæ
generalivæ, nec illos denominat potentes
naturaliter generare : quo non obstante

filios adoptant : ergo ut quis adoptaro
queat, non requiritur universaliter, quod
possit filium naturaliter generaro. Ad pri­
mam autem probationem in contrarium
negamus, quod jus civile sic generaliter
disponat; quin potius expresse sancit eos
adoptare posse, qui generare non possunt,
ut constat ex § sed el illud inslit, de adopt,
et quidem merito, cum adoptio civilis, sive
humana inventa fuerit in solatium naturæ.
Quod vero idem jus decernat determinatas
personas, utputa eunuchos, et minores
natu non i osse adoptare ; non provenit ex
generali radico, quam objectio assignat :
sed ex peculiaribus motivis. quæ facile quis
assignabit, ut quod minor natu habeat improportionem ad gubernandum filium, et
quod eunuchus, ex utero scilicet matris,
censeatur defectuosus, et improportionatus, indignusque auctoritate paterna.
Ad secundam probationem respondemus
Apostolum in eis verbis docere, quod de
facto contingit, nempe filios Dei adoptivos
imitari quodammodo filium Dei naturalem :
sed minime affirmat id esse necessarium ad
adoptionem secundum communissimam,
licet propriam, rationem acceptam. Unde
etsi in Deo non daretur filius naturalis, non
propterea excluderetur possibilitas nostræ
adoptionis quantum ad substantiam; licet
careret modo aliquo imitationis, quem
nunc habet, ut supra notavimus. Cum enim
perseveraret eadem natura Dei ad intra, et
eadem natura Dei ad intra, et eadem po­
tentia ad extra ; consequenter posset Deus
nobis imprimere participium suæ naturæ,
quod gratiam sanctificantem vocamus, et
subinde nos spiritualité!· regenerare, pro­
movendo ad hæreditatem æternæ beatitudinis : quo non amplius requiritur, ut
simus filii Del adoptivi. Ad tertiam nega­
mus minorem : nam quod Angelus ne­
queat adoptare, provenit ex eo, quod
nullam habet hæreditatem, ad quam assu­
mat extraneum : neque enim potest ad
alterum transferre bona supernaturalia,
quæ habet; cum earum non sit dominus,
aut causa principalis : nec transferre potest
bona naturalia, quibus ornatur; cum ista
sint eidem propria, et nequeant alteri con­
venire. Unde Angelus independenter ab
hoc, quod possit, aut non possit alium
naturaliter generare, est impotens, ut alium
adoptet. Unde incidenter observandum est,
quod licet Christus ut homo potuerit adop­
tare adoptione humana, sicut alii homines :
nihilominus ut homo non potuit adoptare
adoptione

QUÆSTIO XXIJI, ABT. Ii.

—
.1

—

■
1

adoptione divina, do qua agimus, cons­
tituendo scilicet filios Dei. Quia ad hujus­
modi adoptionem requiritur spiritualis re­
generatio per gratiam sanctificantem, ut
in præced. art. dictum est : Christus autem
ut homo non est causa principalis gratiie
sanctificantis, nec illam principaliter phy­
sice queit ad alios derivare, ut ostendimus
disp. 23, dub. 3; quare Christus ut homo
nequit adoptare filios adoptione, de qua
agimus, sive quæ filios Dei, et hæredes
vitæ æternæ constituit. Et propterea Apos­
tolus nunquam nos vocat hæredes Christi,
sed cohæredes, et fratres, sicut ad Rora. 8.
Sumus filii Dei : si aulem filii, et hæredes ;
hæredes quidem Dei, cohæredes aulem Christi.
Et ibidem : Prædeslinavil nos conformes
fieri imaginis Filii sui, ul sil ipse primoge­
nitus in multis fratribus.
Propria
3. Se.l veniamus ad secundum difficul­
tOJQS
irtieoli tatis sensum, proprium hujus articuli, et
diSrul- intentum a D. Thoma. Juxta quem ipse
tis, ft
relic­ respondet adoptionem nostram sic conve­
tio.
nire toti Trinitati ut principio, quod non
est opus uni tantum alicui personæ divinæ
conveniens, sed omnibus simul, et indi­
vise. Quod probat demonstratione theolo­
gica : quoniam hoc interest discriminis
inter Filium Dei naturalem, et filios Dei
adoptivos, quod Filius naturalis producitur
per generationem, et processionem ad in­
tra ; lilii autem adoptivi producuntur per
veram factionem, sive operationem ad ex­
tra : cales quippe constituuntur per gratiam
habitualem, quæ ad extra fit, et unicuique
inhæret propria, ut diximus art. præced. :
sed opera ad extra sunt indivise ab omnibus
personis Trinitatis : ergo adoptare filios
est commune toti Trinitati, et non conve­
nit alicui deterrainatæ personæ, aliis simi­
liter non influentibus. Consequentia est
legitima : major de fide ; minor vero com­
mune et sanctum apud Theologos prolo­
quium. Quod aliunde demonstratur ex eo,
quod omnes divinæ personæ influunt ad
extra per eandem naturam, et virtutem,
quæ sunt eisdem indivise communes : ergo
impossibile est, quod non sit ab omnibus
personis divinis simul, atque indivise in­
fluentibus. In quo principio ulterius confir­
mando superflue immoraremur : quia id
late, et ex professo fecimus supra disp. 5,
dub. 1 per totum, ostendentes actionem
assumptivam non fuisse influxum aliquem
specialem Verbi, sed operationem omnibus
divinis indivise communem : quia fuit
operatio ad extra · ibiquo anum. 2, diversa

395

quorundam recentiorum effugia praelusi­
mus, quibus illud commune proloquium,
licet frustra, labefactari voluerunt. Possu- Kobora
mus autem eandem D.Thom. resolutionem tur.
non incongrue aliter confirmare in hunc
modum : quoniam adoptio nostra in eo
prœcipue consistit, quod simus Deo chari,
grati, et accepti ad vitam æternam ; impos­
sibile autem est quod simus uni personæ
divinæ grati, chari et accepti ad vitam
æternam et quod similiter non simus chari,
grati, et accepti aliis divinis personis :
repugnat enim manifeste, quod una persona
divina v. g. Pater aliquid approbet, in
eoque complaceat ; et quod similiter aliæ
personæ id ipsum non approbent, habeantque in eo complacentiam : aliter namque
non essent æquales in cognoscendo bonum,
nec conformes in bonum amando; quod
est contra fidem : ergo adoptio nostra non
est opus proprium alicujus determinatæ
personæ divinæ ; sed provenit indivise ab
omnibus personis, et toti Trinitati corres­
pondet. Ad hæc : ille nos adoptat, quem
patrem vocamus, juxta illud Apostoli ad Ad
Rom. 8 : Accepistis spiritum adoptionis, in Rom.
quo clamamus, Abba, paler. Sed cum
Deum alloquimur, dicentes : Paler noster,
hoc nomen refertur ad totam Trinitatem ;
sicut cum dicimus, Deus noster, Domine
noster. Principium r ostrum etc. Ergo tota
Trinitas, sive omnes divinæ personæ nos
filios adoptant.
Observandum tamen est, quod valde dif- Notat,
ferunt hæc duo, nempe aliquid esse pro­
prium alicujus divinæ personæ, et aliquid
esse alicui divinæ personæ appropriatum ;
licet enim omnia attributa essentialia sint
omnibus personis communia, et nequeant
dici determinate propria; nihilominus de­
cuit ad majorem ipsarum personarum ma­
nifestationem, fideique erga ipsas expli­
cationem, quod prædicta attributa ipsis
applicarentur, ut egregie probat D. Thom. 1,
p. quæst. 39, art. 7. Unde satis commu­
niter Patres, et Theologi Patri attribuunt,
et appropriant potentiam, Filio sapientiam,
et Spiritui sancto amorem, ut proprias uni­
cuique rationes nobis magis explicent, et
evidentius distinguant. In hoc itaque sensu
licet adoptio sitreipsa opus loti Trinitati
commune, nihilominus secundum diversas
considerationes appropriari valet singulis
divinis personis, ut declarat D. Thom. in
resp. ad 3, illi verbis : Adoptio licet sil com­
munis loti Trinilali, appropriai ur tamen Pa­
tri, ut actori, Filio ul exemplari, Spiritui

·'■

r 4

*

r·

396

DE INCARNATIONE.

sancio ul imprimenti in nobis similitudinem
exemplaris. Unde prima persona peculiari­
ter vocatur Paler noster, quia est actor : se­
cunda Frater noster ; quia est exemplar,
cum quo communicamus in habendo pa­
trem : tertia Spiritus adoptionis filiorum,
quia illam exequatur in suo appropriate
nempe in charitate diffusa in cordibus nos­
tris. Cæterum totus effectus nulli persons
est proprius, sed toti Trinitati communis,
et ab indivisa cunctarum personarum vir­
tute, atque influentia descendens, ut supra
explicuimus. Notat autem Medina in hoc
ari. quendam suo tempore docuisse, quod
cum Deus aliquem adoptat conferens ei
gratiam habitualem, Spiritus Sanctus illi
unitur certo quodam modo, quo Pater, et
Filius ei non uniuntur : ex quo facile col­
ligeretur Spiritum Sanctum hoc habere
proprium, quod est adoptare formaliter fi­
lios Dei. Quæ videtur esse sententia Lessii
relati in Comment, art. præced. num. 6.
Sic enim sæpius observavimus ea, quæ vi­
dentur a recentioribus excogitata, habere
vetustiores patronos. Sed Medina tesiaiur j
eam imaginationem fuisse ab omnibus re­
prehensam, et jure optimo condemnatam.
Et quidem merito : quia eam nec Deus,
nec divinitas adoptant (sicut nec justifi- |
canti, formaliter, sed tantum efficienter i
producendo gratiam, qua regeneramur in ;
filios, ut ostendimus loco cit ; gratia autem I
non est effectus proprius Spiritus Sancti,
sed efficitur indivise ab omnibus divinis
personis, ut constat ex dictis.
|
Objec­
4. Adversus communem hanc resolutio- |
tio.
nem possunt opponi omnia, quibus aliqui !
suadere tentant non repugnare, quod una !
ex divinis personis habeat influxum effec­
tivum ad extra, qui non sit aliis personis
communis. Sed eorum motivis satisfecimus
ex professo disp. 5, dub. 1. Peculiariter I
tamen objiciunt non repugnare, quod una
persona divina videatur in se, aliis non ,
visis : atqui objectum cognitum influit acti­
ve in sui cognitionem, ut satiscommuniter l
docent Thomistæ, juxta vulgare prolo- |
quium : Ab objecto, et potentia pat itur noli- j
tia : ergo nulla est repugnantia in eo, quod
una divina persona habeat influxum ad
extra, qui non sit aliis personis commu- ■
DissoM-nis. Hoc tamen illorum argumentum nui- .
lius momenti est, et dissolvitur negando
majorem juxta communem Thomistarum
sententiam, quam statuimus tract. 2,
disp. 7, dub. 2. Unumque motivum, ut
sentiamus oppositam opinionem implicare,

’ est idipsum inconveniens, quod hic reprae­
sentatur, nempe unam personam divinam
habituram influxum effectivum ad extra,
qui non foret aliis personis communis,
At insistit Joannes de Ripalda disp. 41, Riplira
Ride ente supernal, num. 59; nam quod una ttpalda.
persona divina possit in se videri, aliis non
visis, est sententia probabilis, ut negare
nequeunt Thomistæ : sed probabile etiam,
I ipsis concedentibus, est objectum cognitum
I influere effective iu sui cognitionem ; ergo
probabile est, quod opus ad extra possit
esse ab una persona divina, aliis effective
non concurrentibus. Consequentiam probat
ille Auctor : nam conclusio, quæ ex prae­
missis probabilibus, et sub recta disposi­
tione, iquam habet præmissus syllogismus),
infertur, nequit non esse probabilis. Sed Corruit,
quam defectuosus sit prædictus arguendi
modus, jam observavimus tract. 17, disp. 2,
dub. l,g 4, sæpe namque contingit aliquas
sententias divisive sumptas esse probabiles,
secus autem simul, et complexive accep­
tas : unde quando in consequenti conjun­
guntur, opus est, et consequens esse fal­
sum, et consequentiam non bonam. Liquet
hoc in isto syllogismo; Probabile est secun­
dam personam Trinitatis esse Filium, quia
ei communicatur natura divina ex vi suæ
processionis : sed probabile est, quod lerlix
persons communicatur natura divina ex vi
sus processionis : ergo probabile est tertiam
Trinitatis personam esse filium. Quod tamen
nullus catholicorum concedet. Et provenit
defectus ex eo. quod illæ præmissæ sunt
probi biles divisive, non autem compiexive : nam qui tuentur doctrinam in ma­
jori contentam, consequenter negant, quod
Spiritui Sancio communicetur natura di­
vina ex vi processionis : qui vero id con­
cedunt consequenier negant doctrinam ma­
joris, et quod ad generationem sufficiat
sola communicatio naturæ ex vi processio­
nis. In argumento autem opus est illas
sententias sumi complexive saltem in con­
sequenti. Unde committitur vitium per
transitum a sensu diviso, et præcisivo ad
compositum. Idemque mille aliis exempli
declarari potest. Et hoc idem vitium com­
mittitur in Syllogismo, qui nobis objicitur :
nam quælibet præmissarum est probabilis
divisive ab alia; secus si complexive ad
aliam sumatur : unde qui docent majorem,
negant minorem ; et qui minorem conce­
dunt, non admittunt majorem : et subinde
apud nullos est valida consequentia, quippe
quæ deberet supponere præmissas com­
plexive

(

.· ■ · ,.r.

QUÆSTIO XXIII, ART. III.

plexive voras. In forma igitur respondetur
omittendo majorem, et distinguendo mi­
norem, quæ supposita veritate rnajoris
negari debet ; illa vero non supposita potest
admitti : deinde negatur absolute conse­
quentia. Ad cujus probationem satis cons­
tat ex doctrina immediate tradita, quod ea
coQçiusio non colligitur ex præmissis com­
plexive probabilibus, sicut opus erat, ut
consequentia foret legitima.
Dar
5. Melius autem eidem resolutioni
Ι Λ tttpossunt duæ difficultates, quas
jeciio- opponi
Ki.
D. Thom. expendit in hoc art. : nara in
primis ejus tantum est adoptare, cujus est
posse generare : sed soli Patri convenit
posse generare, non autem Filio, nec Spi­
ritui Sancto : ergo solus Pater adoptat : et
consequenter adoptare filios non est opus
loti Trinitati commune. Deinde homines
per adoptionem fiunt fratres Christi, juxta
Ad
illud Apostoli ad Rom. 8 : Ul sit primoge­
Roa. 8.
nitus in mullis fratribus : sed fratres di­
cuntur per respectum ad eundum patrem :
ergo cum certum sit Christum non esse
lilium Verbi, nec Spiri.tus Sancti, sed so­
lius Patris, qui est prima persona : sequi­
tur, quod homines non sint filii adoptivi
nisi solius Patris æterni : atque ideo adop­
tare homines non convenit omnibus divinis
personis, sed solum Patri.
Disso!- Sed ad primam objectionem satis cons­
tat ex supra dictis num. 1 et 2, majorem
esse simpliciter falsam : unde licet Filius,
et Spiritus Sanctus generare nequeant, pos­
sunt nihilominus filios adoptare : sicut
etiam posset Deus, licet non esset trinus,
nec generaret ad intra, ut ibidem declara­
vimus. Dato autem, quod ad adoptionem
humanam requireretur potestas generandi ;
non propterea necessaria esset hæc condi­
tio ad adoptionem divinam ; quippe non
oportet, quod in omnibus assimilentur :
certum namque est ad humanam adoptio­
nem requiri, quod adoptatus sit ejusdem
naturæ specific® cum adoptante; quoi
tamen non requiritur, nec possibile est in
D.Thoin. adoptione divina. Unde D. Thom. optime
respondit in sol ut. ad 1 : Quod omnes per­
sona humanæ non sunt unius naturæ se­
cundum numerum, ut oporteat unam esse
omnium operationem, el unum effectum, si­
cut accidit in divinis. El ideo quantum ad
hoc non potuit attendi similitudo ulrobique.
Quamvis ad salvandum aliquo modo hanc
similitudinem possimus addere cum eodem
S. Doct in 3, dist. 10, quæst. 2, art. 1,
quæstiunc. 2 ad I : quod quamvis sit solius

397

Patris generare filium, qui sit Deus : tamen
totius Trinitatis est producere filios per crea­
tionem : el ideo esi etiam lotius Trinitatis
per gratiam filios adoptare. Secundam ob­
jectionem optime diluit D. Thom. in hoc
ari. in resp. ad 2, observando, quod licet
simus Fratres Christi, et habeamus eun­
dem Patrem; nihilominus iste alio modo
est pater Christi, et alio modo est pater
noster. Nam est pater Christi naturaliter
generando, sed est pater noster producendo
voluntarie gratiam in nobis. Et quia gene­
ratio est actus notionalis conveniens deter­
minate prim® person® cum oppositione
ad aliam : propterea non omnes divinæ
person® generant naturaliter filium, sed
solum prima persona, quæ est Pater * unde
Christus nequit dici filius totius Trinitatis,
sed solius æterni Patris, qui est prima
persona, ut infra ostendemus disp. 33,
dub. 2. Et contra vero quia voluntaria
gratiæ productio in nobis est operatio ad
extra, omnibus divinis personis communis,
ut supra diximus; idcirco necesse est quod
regeneratio nostra in filios adoptivos sit ab
omnibus personis divinis : quare nos dici­
mur filii adoptivi non solius Patris æterni,
in quo convenimus cum Christo, sed etiam
aliarum personarum, sive Dei trini. Unde
cum dicimus Paler noster, hoc pertinet ac
totam Trinitatem, sicut et alia nomina,
quæ dicuntur de Deo cum respectu rationis
ad creaturas.
ARTICULUS III.
[flrum adoptari sit proprium rationalis creatura:?

Ad tertium sic proceditur. Videtur quod adoptari non
sit proprium rationalis creaturo*. Non enim dicitur Deus
pater creaturæ, nisi per adoptionem, dicitur autem pater
etiam creaturæ irrationalis, secundum illud Job 3b : Quis
est piuviæ pater, et stillas roris quis renuit ? Ergo adop­
tari non est proprium rationalis creatura·.
Præterea. Per adoptionem dicuntur aliqui (Ilii Dei :
sed littos Dei in Scriptura prnprie videtur attribui Ange­
lis, secundum illud Job, 1 · Quadam autem die cum assis­
terent Olii Dei coram Domino. Ego non est proprium
creaturæ rationalis adoptari.
Prxterea. Quod est proprium alicui naturæ convenit
omnib s habentibus naturam illam, sicut ruibile conve­
nit omnibu' hominibus ; sed adoptari non convenit omni
rationali naturæ. Ergo adoptari non est proprium rationalis
creaturæ.
Sed contra est, quod filii adoptati sunt hæredes Dei, ut
patet Roman. 8 : Sed talis hæreditas convenit soli rationali
creaturæ. Ergo proprium est creaturæ rationalis adop­
tari.
Respondeo dicendum, quod sicut dictum, est, (Hiatio
adoptionis, est quædam similitudo (Hiationis naturalis.
Filius autem Dei naturaliter procedit a Patre, ut verbum
intellectuale, unum cum ipso Patre existens Huic < rgo
verbo tripliciter potest aliquid assimilari. Uuo quidem
modo, secundum rationem formæ, non autem secundum
intellectualitatem ipsius : sicut forma domus exterius
constituta*, assimilatur verbo mentali artificis secundum
speciem foimæ, non autem secundum intelligibilitatem :

1

DE INCARNATIONE.

39«

qnia fhrma tants in niatrria non est intelliffibilis, steal
erat iu imw irnflris. El boc modo v<?rbo aeterno
inilfttur fKthbet «ΤΛΙΟΓ», OWtt sit fccu |>tr vcrbmn. Se­
cundo modo MriwiWtr creatura verbo, non solum
qwurcM al
formæ, sed etiam quantum ad inipsius, sicut erum scientia, qua* ili in
mente dtenpdi, assimiliter verbo, quod est in mente ma·
Et hoc modo creatura rationalis, etiam secundum
suam naturam assimibtur ercatura verbo Dei. Tertio modo,
assimiblur creatura verbo Dei .Tterno, secandum ani*
Ulem quam habet ad Paire®, quod quidem tit per gratbm, et charitatem; unde Dominus orat Joan. 17: Sint
anum in nobis, steal ct nos unum sumus. Et talis assi·
mibiio perficit rationem adoptionis, quia sic assimiUiis»
debetur hæreditas ælerna. Unde manifestum est, quod
adoptari convenit soli creatura! rationali, non tamen omni,
sed solum habenti cbaritateiu, quæ est diiTosa in cordibus
nostris per Spiritum Sancum, ut dicitur Rom. 5. Et
ideo Rom. S: Spiritus Sanctos dicitur, Spiritus adoptionis ùliorum.
Ad primum ergo dicendum, quod Deas dicitur pater
creaturæ rationalis, non proprie per adoptionem, sed per
creationem, secundum primam participationem simibludiuis.
Ad secundum dicendam, quod Angeli dicuntur filii Dei
filiatione adoptionis : non quia ipsis primo conveniat,
sed quia ipsi primo adoptionem liliorum receperunt.
Ad tertium dieenduuf, quod adoptio non est proprium
consequens naturam, sed consequens gratiam, cajus na­
tura rationalis est cajux. Et ideo non oportet, quod
omni rationali creatore conveniat, sed quod omnis ra­
tionalis creatura sit capax adoptionis.

Conclusio : adoptari convenit soli creaturæ
rationali: non tamen omni, sed solum ha­
benti charitatem.

COMMENTARIUS.
1. Postquam D. Thom. in duobus artiD.Thom. culis procedentibus explicuit, cui competat
in hoc adoptare filios Dei : modo in præs. art.
articuo. jec|arat^ qaibus conveniat esse filios Dei
per adoptionem. Pro cujus resolutione
notat in corp. art. et in solut. ad 1, quod
cum adoptio sit quædam similitudo filia­
tionis naturalis, tres gradus similitudinis
excogitari queunt, secundum quos creatura
Verbo, sive naturali Dei. Filio assimilatur.
Primus generalissimus, et valde imperfec­
tus, et quantum ad formam, quæ habetur in
Verbo : et hic communis est omnibus crea­
turis tam rationalibus, quam irrationali­
bus : omnes enim per Verbum factæ sunt.
Secundus magis proprius, et perfectus,
nempe non solum quantum ad formam,
sed etiam quantum ad modum immaterialitatis. et intellectualitatis : et hic convenit
non quidem omnibus creaturis, sed solum
creaturis intellectivis. Tertius longe spe­
cialior, et perfectior quantum ad imitatio­
nem unitatis cum Deo : et iste non conve­
nit omnibus creaturis etiam intellectivis,
sed illis tantum, quæ existunt in gratia,
et charitate, quibus Deoadhærent, et fiunt
unus spiritus cum illo. Ex quibus fit, quod
secundum primam illam, et imperfectissi­
mam similitudinem omnes creaturæ etiam
Resolu­
tio

I irrationales, et insensibiles queant dici
' lilii Dei, ut producentis illas, juxta illud
Jub. 38:
esi pluviæ paler, el stillas ro-job ».
iis quis genuit. Ex juxta secundam, et ali­
quantulum perfectiorem similitudinem solæ
i creatur» rationales dicantur lilii Dei : ot
: sic aliquando vocantur, quamvis in peccato
; sint, et coreant imitatione per gratiam,
juxta illud Deuteron. 32 : Uæccine reddis Deute­
! Domino, popule stulte, el insipiens? nonne ron ft.
ipse esi pater tuus, qui possedit te, el fecit,
et creavit te? Ad secundam, ultimam, et
omnium perfectissimam similitudinem solæ
creatur» rationales existentes in gratia
vocantur filii Dei adoptivi, juxta illud ad
Ephes. ! : Praedestinavit nos in adoptionem Ad
filiorum Dei. Et adRom. 8 : Quos praescivit, EPhei!·
et praedestinavit conformes fieri imaginis filii
sui. Deinde nota cum eodem S Doct. in
resp. ad 3, quod cum inquiritur, an adop­
tari sit proprium creaturæ rationalis; ly
adoptari potest sumi vel aptitudinaliter,
I videlicet pro capacitate ad adoptionem ; vel
actualiter pro ipso exercitio, sive effectu
furmali, quo aliquis est actu filius Dei
adoptivus.
2. His præmissis, facile intelligitur, et Fondrsuadetur resolutio D. Tbom. quoad omnes “iLr;laQ
partes. Nam in primis adoptari aptitudinaliter, sive habere capacitatem ad forma­
lem, et exercitam adoptionem est proprium
creaturæ rationalis, ita quod omni, et soli
conveniat. Tum quia formalis adoptio fit
per gratiam sanctificantem, ut dictum est
art. 1, sed omnis et sola creatura rationa­
lis est capax habendi gratiam sanctifican­
tem : ergo omnis, et sola creatura rationa­
lis est capax adoptionis, 'Nec opus est hic
refellere illorum sententiam, qui opinantur
prædictam gratiam posse collocari in la­
pide, et aliis rebus irrationalibus, et inani­
matis : quia præterquam quod falsum affir­
mant, nemo eorum docet, quod gratia
queat rebus inanimatis communicari per
modum formæ sanctificantis, et conferendo
hujusmodi effectum : quod tamen ad cons­
tituendum filios Dei adoptivos requireba­
tur.) Tum etiam quia filiatio adoptiva con­
sistit in assumptiones, sive elevatione ad
hæreditatem æiernæ beatitudinis, quæ in
visione Dei consistit ; sed omnis, et sola
creatura rationalis est capax videndi Deum:
ergo idem quod prius. Accedit etiam,
quod cum filiatio adoptiva sit perfectissima
similitudo, sive imitatio filiationis natura­
lis, ut num. præced. observavimus; opor­
tet, quod supponat duas alias similitudines,
aut

QUÆSTIO XXII1, A HT. HL

aut imitationes, nempo ex parte formœ, el
in modo, sive gradu intellectualitatis :
constat autem, quod omnis, ot sola crea­
tura intellectioni habet utramque istam
similitudinem, sive imitationem : ergo
omnis, et sola creatura rationalis habet ca­
pacitatem, ut adoptetur a Deo ; et conse­
quenter adoptari aplitudinaliter est pro­
prium rationalis creaturæ.
. Si vero sermo fiat de adoptione formali,
et exercita; adoptari non convenit omni
' creaturæ, sed solum omni soli creaturæ
rationali habenti gratiam. Quoniam forma
constituens iilios Dei adoptivos est gratia
sanctificans, ut constat ex art. 1, ergo
creatura rationalis,quæ non habet gratiam
sanctificantem, non est actu formaliter
filius Dei adoptivus : et e converso om­
nis creatura rationalis habens graliam sanc­
tificantem est filius Dei adoptivus actu,
set formaliter. Unde manifestum est (inquit
• D. Thom. in corp.) quod adoptari convenit
soli creaturæ rationali : non tamen omni, sed
solum habenti charitatem, quæ est diffusa in
cordibus nostris per Spiritum Sanctum, ul
dicitur ad Rom 5. Et ideo ad Rom. 8.
Spiritus Sanctus dicitur Spiritus adoptionis
filiorum. Et inresp. ad 3, addit, quod adop­
tio non est proprium consequens naturam,
sed consequens gratiam, cujus natura ratio­
nalis est capax. El ideo non oportet, quod
omni rationali creaturæ conveniat : sed quod
omnis rationalis crealurasil capax adoptio­
nis .
3. Sed oppones primo : nam Angeli
habent gratiam sanctificantem : et tamen
non sunt fi ii Dei adoptivi ; ergo non om­
nis creatura rat'onalis habens prædictam
gratiam est filius Dei adoptivus. Probatur
minor : nam idem est esse filium adopti­
vum Dei, ac esse fratrem, et cohæredem
Christi, juxta i!lud Apostol. ad Rom. 8 : Si
autem filii, et hæredes, hæredes quidem Dei,
cohxredes autem Christi. Quod autem Angeli
non sint fratres Christi colligitur ex
D.Thom. in 4 dist. 49, quæst. 4, art. 4, ubi
docet dotes gloriæ, quibus homines ditantur
in beatitudine, non convenire Angelis in
esse dotis : eo quod non sunt sponsæ Christi
ob efectum conformitatis in natura : quæ
amen conformitas non minus requiritur
ad esse fratrem, quam ad esse sponsam.
Ergo sicut Angeli non sunt fratres Christi,
ita nec filii adoptivi Dei. Confirmatur :
nam cum adoptio sit assumptio personæ
extraneæ ad hæreiitatem; opus est eum,
qui adoptatur, præsupponi extraneum, sive

399

non filium : atqui Angeli non ita præsuppositi sunt : siquidem simul cum natura
habuerunt gratiam, et jus ad æternam beatitudinem : ergo Angeli non fuerunt adop­
tati : atque i leo non sunt filii Dei adoptivi,
licet habeat gratiam sanctificantem. Idemque argumentum fieri valet de Adamo, et
de B. Virgine in primo sui esse momento
sanctificatis.
Respondetur ad objectionem negando Solvitnr
minorem : sunt enim Angeli sancti vere etobjectio
osten­
fi ii Dei adoptivi ; quin et habuerunt in ditor,
Sanctos
duratione hujus filiationis primitias, ut Angelos
significat D. Thom. in resp. ad 2 illis ver­ es«e
bis : Angeli dicuntur filii Dei filiatione adop­ filios
Dei
tionis , non quia ipsis primo conveniat, adopti­
vos
(nempe quantum ad capacitatem, sive pe- D.Tbom.
tentiam obedientialem, quæ ipsis, et hominibus commun s est secundum gradum
genericum substantiæ intellectivæ), sed
quia ipsi primo adoptionem filiorum recepe­
runt. Et plane Angeli in Scriptura sacra
filii Dei vocantur, juxta illud Job. 1 : Qua- Job. 1.
dam autem die cum assisterent filii Dei coram
Domino. Quod omnes Patres, et Interpre­
tes de Angelis explicant. Cumque non sint
filii Dei naturales : in quo sensu dixit
Apostol. ad Hebræ. 1. Cui enim Angelorum Ad
dixit aliquando, Filius meus es tu ? sequitur, Hebr·1
quod sint filii Dei adoptivi, sive per as­
sumptionem gratiosam ad hæreditatem
beatitudinis æternæ. Et hæc est communis
Theologorum sententia. Ad minoris autem
probationem respondemus, quod filiatio
adoptiva non consistit essentialiter in
confraternitate, aut cohæreditate cum
Christo : licet enim Christus non foret,
possent esse filii Dei adoptivi, quotquot
scilicet haberent gratiam sanctificantem,
quæ a Christo essentialiter non dependet,
sicut nec a Trinitate divinarum persona­
rum, ut notavimus art. præced. num. ί.
Quare licet Angeli non essent fratres Christi,
non inde referretur non esse filios Dei adop­
tivos, si haberent gratiam. Absolute tamen
dicendum est Angelos esse fratres, et cohæredcs, sicut etiam sunt membra spiri­
tualia, quorum Christus est caput, ut sta­
tuimus disp. 16, dub. 5. Nec oppositum
colligitur ex D. Thom. loco cit. : quia non
negat Angelis absolute rationem sponsæ
respectu Christi; sed solum quod conve­
niat illis adeo proprie sicut hominibus ;
quia hi habent cum Christo convenientiam
in natura, quam desponsatio desiderare
videtur. Nec inde colligendum erit Ange­
los non esse proprio filios Dei adoptivos,

400

5 < ÎV

DE INCARNATIONE

sicut homines : quoniam licet de facto hæc
filiatio habeat aliquam connexionem cum
fraternitate, aut etiam desponsatione cum
Christo ; nihilominus ista ex diversis capi­
tibus desumuntur : et ad adoptionem suf­
ficit assumptio persona1 extraneæ ad hæreditatem : qute tam proprie convenit An­
gelis, ac hominibus : sunt enim de se æque
extranei, et sanctificantur per eandem
specie gratiam, et ordinantur ad eandem
in specie beatitudinem. Unde sicut ob
hanc rationem sunt amici Dei cum eadem
proprietate, qua homines ; sic et lilii adop­
tivi : quidquid sit de majori, aut minori
conformitate cum Christo quantum ad na­
turam, quæ aliquomodo se habet per se ad
Dilailcr. denominationem fratris, et sponsi. Confir­
matio, qua motus est Alexander 3. p.
quæst, 10, memb. 4, nihil valet : quoniam
licet Angelus in primo sui esse momento
receperit gratiam; nihilominus de se, et
pro priori naturæ præsupponebatur extra­
neus, sive non habens jus ad hæreditatem :
quare illius justificatio fuit assumptio gra­
tiosa personæ extraneæ ad hiereditatem
divinam : quo nihil amplius requiritur pro
adoptione filiorum Dei. Et idem de Adamo,
et de B. Virgine dicendum est.
Secanda
4. Secundo objicies : nam justi veteris
objectio.
legis habuerunt gratiam sanctificantem
cum donis eisdem annexis, ut ex princi­
piis fidei statuimus tract. 20, disp. 3,
dub. 1, a num. 5, et tamen justi veteris
legis non fuerunt filii Dei adoptivi : ergo
non omnis creatura rationalis habens gra­
tiam sanctificantem est filius Dei adopti­
vus. Consequentia est legitima. Et minor
probatur : quoniam esse filios Dei adop­
tivos, et habere spiritum adoptionis filio­
rum est proprium legis Evangelicæ, et con­
venit hominibus post adventum Christi :
e contra vero ad legem veterem pertinebat
spiritus servitutis : ergo justi prædictæ
legis non erant vere filii Dei adoptivi. An­
tecedens hujus enlhimemalis, in quo po­
terat esse difficultas, probatur satis eviden­
Ioaû.1. tibus Scriptune testimoniis, Joan.
1 :
Quotquot autem receperunt cum, dedit eis
potestatem filios Dei fieri : ergo ante ad­
ventum Christi non eral hujusmodi po­
SU
testas hominibus data. Ad Rom. 8: Aon
Rom\8
7* enim accepistis spiritum servitutis iterum
~'iu timore : sed accepistis spiritum adoptio­
nis filiorum, in quo clamamus, Abba pa­
ter. Ubi Apostolus contraponit servitutem
adoptioni filiorum; et spiritum servitutis
refert ad legem scriptam, spiritum vero

adoptionis filiorum ad legem gratiæ. Ad aj
Calat. 4 : Itari noscam essemus parvuli,^·»,
sub elementis mundi eramus servientes. At
ubi venit plenitudo temporis misit Deus fi­
lium suum ex muliere facium, facium sub
lege, ut eos, qui sub lege erant, redimeret,
ul adoptionem filiorum reciperemus. Ubi
disserte affirmat Apostolus se, et alios suæ
gentis ante adventum Christi fuisse ser­
vos : ideo autem Deum misisse Filium
suum, ut homines redimeret ab ea servi­
tute, et in statum filiorum transferret.
Hac difficultate pressus Leo de Castro, Sai«.
(u
et illi succumbens super cap. 1. Isai. as­ Lchîj
seruit justos veteris legis non fuisse filios it CisDei adoptivos proprie, sed tantum meta­ lr».
phorice, et figurative : quod probat testi­
moniis modo relatis, et aliis. Pro eadem
sententia referuntur a Vasquio disp. 88,
cap. 2. Alexander 3 p. quæst. 3, memb, 5,
et Sotus in 1, dist. 2, quæst. 1, art. 4,
I Sexta subinde. Sed Sotum minime id
docuisse recte ostendit Godoi disp. 52,
num. 244. Cujuscumque vero illa sententia RefeSfuerit, est error manifestus in fide, ut jam
insinuavimus loco supra cit. ex tract. 20, obr
et sequentia motiva demonstrant. Pri­
mum : nam Scriptura vocat Tsraelitas filios
Dei, Oseæ 9: Ex Ægyplo vocavi filium Osni.
meum. Matth, 15 : Non est bonum sumere M»n.ix
panem filiorum, el mittere canibus. Ad
Rom. 9 : Optabam anathema esse pro fra­
tribus meis, qui sunt cognati mei secundum
carnem, qui sunt Israelite, quorum esi adop­
tio filiorum. Nulla autem est ratio, ut hæc,
et alia plurima similia testimonia Scripturæ improprientur, et explicentur in sensu
metaphorico, et tantum figurative. Secun­
dum : quia justi Veteris Testamenti fue­
runt sanctificati per gratiam ejusdem ra­
tionis cum nostra, ut ostendimus loco
cit : sed justificatio est translatio ab eo
statu, in quo homo nascitur filius primi
Adæ, in statum gratia·, et adoptionis filio­
rum, ut docet Concil. Trident, sess. 6, Cou>l
cap. 4; ergo justi Veteris Testamenti ha- Tr:Jfs!’
buerunt esse filios Dei adoptivos. Tertium :
quoniam adoptio hæc non est aiiud, quam
spiritualis regeneratio per gratiam dan­
tem jus ad hæreditatem æternæ beatitudinis, ut satis constat ex dictis art. 1, sed
justi Veteris Testamenti regenerati sunt
per gratiam sanctificantem ; alias non fuis­
sent sancti, et justi coram Deo, quod est
hærelicum, et contra evidentia Scripture
testimonia Eccles. 44. Sapient. 10, et ad
Hebræ. Il, quibus locis plures Patres ve­
teris

QUÆSTIO XXI1J, ART. IJI.
teris legis recensentur in catalogo Sanc­
torum, et amicorum Dei : aliunde vero
prodicta gratia conferebat cis jus connatu­
ral ail vitam æternum ; siquidem per
soipsam est radix beatitudinem continens :
ergo justi antiqua? legis vere et proprie
erant lilii Dei adoptivi. Et quo I tales justi
(tacitam præoccupamus objectionem) impe­
direntur a consecutione, et exercita pos­
sessione ante adventum, et mortem Chri.-li,
nihil refert : nam etiam filius naturalis,
ol similiter filius adoptivus in humanis
non consequuntur hæreditalem ante mor­
tem genitoris vel adoptantis : et tamen
sufficit, quod habeant jus ad futuram suc­
cessionem. Et ex oppo.-ito fieret necB. Vir­
ginem, nec B. Josephum, nec B. Joannem Baptistam, et similes ante adventum,
I
el mortem Christi fuisse vere, et proprie
filios Dei adoptivos : non enim conseque­
rentur beatitudinem ante mortem Christi.
SMw Rejecto itaque prædicto errore, ad objeclionem respondetur negando minorem.
Et ad ejus probationem negamus antece­
dens juxta intentionem objicientis, quod
inducta testimonia minime evincunt. Nam
illorum sensus non est, quod, justi veteris
legis fuerint præcise servi, et non filii :
sed solum quod, quantum erat ex parte
legis, non habebant Spiritum filiorum, sicut
nec gratiam sanctificantem : erat enim ea
lex imperfecta, et quæ de se non justifica­
bat. Cæterum hoc non obstante, et perseve­
rante adhuc ea lege, dabatur hominibus
gratia per fidem in Christum : quo pacto
pertinebant ad legem gratiæ, sive Novum
Testamentum. Attenta itaque præcise lege
Mosayca, quam tunc observabant, non
erant Filii, sed servi, et ducebantur spiritu
timoris et horrore poenarum : sed attenta
gratia, quam recipiebant per fidem in
Christum, erant vere filii, et hæredes
regni : impediti tamen ab ejus consecutione
nsque ad Christi adventum, et mortem. Et
in hoc sensu dicitur Christi adventum at­
tulisse hominibus potestatem filios Dei
fieri, et Deum misisse Filium, ut exclusa
servitute Spiritum adoptionis filiorum re­
ciperent : non quia justi prius non essent
vere filii, sed quia erant sub imperfecto
legis statu, et ab hæreditatis possessione
impediebantur, ul satis evidenter docet, et
se explicat Apostolus loco cit. ex cap. 4
A4 ad Galat. ubi ante verba relata præmittit :
6ώ:.4· Quanto tempore hæres parvulus est, nihil
differt a servo, cum sil dominus omnium :
sed sub tutoribus, el acloribus esi usque ad
Salmant. Curs, theolog. lorn. XVI.

401

prxfinitum tempus a Paire. Et tunc imme­
diate subjungit : Ita el nos cum essemus
parvuli, sub elementis mundi eramus ser­
vientes etc. Ubi ut ex contextu liquet,
supponit veteres Israelites fuisse quidem
filios, et hæredes (quod sine filiatione
adoptiva non consistit), habuisse tamen
molum servorum, quatenus continebantur
sub ritibus Mosaycis usque ad tempus
Christi præiiniturn a Deo ; a quo tempore
se habuerunt tanquam filii et quoad rem,
et quoad modum. Sicut proportionabiliter
contingit in pupillo, qui vere est filius,
hæres, et dominus : et tamen non explicat
modum harum perfectionum usque adpræfinilum tempus a patre, in quo desinit esse
sub tutoribus.
Quæ responsio est communis doctrina Firmatur
Patrum apud Suarium in Comment, hujus
art. £ rerlio sequitur,- et specialiter Ange- iio.
lici Docloris 1, 2, quæst. 107, fere per D-T1,om·
totam, et 2, 2, quæst. 106, art. 1 ad 3,
super ad Rom. 8, lect. 3 et alibi frequen­
tissime. Unde tantum subjiciemus ejus
expositionem ad locum cit. ex cap. 4 ad
Galat. lect. ubi ait : Notandum, quod in
proposila similitudine quatuor tangit Aposto­
lus. Primo quidem dignitatem, quia non
est servus, sed hæres. Quod aptatur, el refer­
tur ad populum Judxorum, qui fuit hæres
promissionis Abrahæ, Ps. 13 et 16 : Elegit
nos in hæreditatem sibi..... Secundo ejus
parvitatem. Unde dicilur : Parvulus est ; quia
et Judæi parvuli erant secundam statum le­
gis. Amos 1 : Quis suscitabit Jacob, quia par­
vulus est..... Tertio ejus subjectionem, cum
dicit: Nihil di/ferl a servo, cum sit dominus
omnium, sed sub tutoribus etc. Proprium
enim servi est, quod sit subjectus alicui do­
mino. Puer aulem, quandiu parvulus est,
quia non habel cognitionem perfectam, d
usum liberx voluntatis propter defectum
ælalis; committitur cuslodiæ aliorum, qui et
bona sua defendant. El ideo licet sil dominus
omnium rerum suarum, tamen in quantum
subjicitur aliis, nihil differt a servo : quia
nec voluntatem liberam habet. El hæc adap­
tantur ad populum Judaicum. Isaiæ. 44 :
El nunc servus meus Jacob, etc. Sed notan­
dum est, quod in populo Judaico aliqui erant
simpliciter servi, illi scilicet, qui propter
Umorem panx, el propter cupiditatem tem­
poralium, qux lex promittebat, legem serva­
bant. Aliqui vero erani, qui non erant servi
simpliciter : sed quasi servi exislenles erant
veri filii, et hæredes : qui licet attenderent
exterius ad temporalia, el vitarent panas

26

402

DE INCARNATIONE.

nihilominus lamen in cis finem non pone­
bant ; sed accipiebant ea ut figuram spiri­
tualium bonorum. Unde licet viderentur
exterius nihil differre a servis, in quantum
ceremonias, el reliqua legis mandata serva·
bant; tamen erant domini, quia non ea
intentione eis utebantur ul servi.' quia illis
utebantur amore spiritualium bonorum, qux
prxfigurabant. Quarto ponit temporis congruitalem, cum dicit : Usque ad prxfinilum
tempus a patre : quia sicut hxres secundum
determinationem patris prxfinito tempore
sub tutoribus est : ita et lex prædefinitum
tempus habuit a Deo, quandiu deberet durare
el quandiu hxres, id est, populus Judxorum
esset sub ea..... Dicitur autem lex vetus ele­
mentum ; quia sicut pueris, qui sunt insti­
tuendi ad scientiam, primo proponuntur ele­
menta illius scienlix, per qux manuducunlur
ad talem scientiam ; ita lex vetus proposita
eslJudxis perquam manuducerentur ad fi­
dem, el justitiam, supra cap. 3. Lexpxdagogus nosier fuit in Chrislo. Vei sub elementis,
id est, sub corporalibus rerum ritibus, quos
servabant, sicut lunares dies, neomenias, et
sabbatum.... Fuit autem necessarium, quod
Judxi sub clementis hujus mundi deservirent
Deo : quia iste ordo est congruus naturæ
humanæ, ul a sensibilibus ad intellectualia
perducatur. Hæc omnia S. Doctor : quibus
liquido constat justitiam antiquorum, et
justitiam nostram esse ejusdem rationis
quantum ad substantiam sive speciem, et
solum differre penes statum, perfectionis
modum, et ritus, quibus cultum veri Dei
profitemur, et similiter constituere filios
Dei adoptivos ejusdem rationis quantum
ad substantiam, et diversos præcise quoad
modum minoris, aut majoris perfectionis :
sicut parvulus, et vir sunt idem substantia
homo, idem filius, idem lueres : et nihilo­
minus parvulus est in statu imperfecto, et
habet modum ad instar servi propter sub­
jectionem ad tutores : quibus perfectioni­
bus solvitur, cum pervenit ad ætatem
perfectam. El hæc vera sunt, attentis præ­
cise conditionibus utriusque legis : nam si
attendamus dispositionem illa^ prolitentium, plures fuerunt in Veteri Testamento
habentes filiationem Dei perfectam etiam
quantum ad modum ob excellentiam charilatis : sicut e converso sunt non pauci in
Novo Testamento, qui magis explicant
conditionem servorum ob imperfectum mo­
dum, quo agunt. Ut enim gravissime doD Τΐιυηη cuit
Thom. 1, 2, quæst. 107, art. 1 :
Fuerunt aliqui in slalu Veleris Testamenti

QU/E8T1O XXIU, ART. HI.

habentes charitalem, el gratiam Spiritus
CttlrConfirmatur : nam pra*destinatus exis­
uno.
Sancti, qui principaliter expectabant promis­
tons in peccato non est filius adoptivus Dei
siones spirituales, et xlernas : et secundum
simpliciter, sed ad summum secundum
hoc pertinebant ad ley em novam. Similiter
quid, et cum addito, nempe secundum or­
eliam in Novo Testamento sunt aliqui carna­
dinem divinæ præscientiæ, et prædeslinales, nondum pertingentes ad perfectionem
tionis, ut aperte colligitur ex Concilio
novx legis. Reliqua videantur loco cit. ex
Conslauliensi sess. 13, in condemnatione
tract. 20.
j
articulorum Joannis Ilus ; ergo pariter re­
6. Tertio objicitur : nam aliqui habent de Alii
probus existens in gratia non est filius
facto gratiam habitualem, qui tamen sunto!)Jeai·
adoptivus Dei simpliciter, sed solum se­
reprobi, seu præsciti : sed nullus reprobo­
cundum quid, et cum addito, videlicet
rum est filius Dei adoptivus : ergo non
quantum est ex parte gratiæ justificantis.
omnis creatura rationalis habens gratiam
Prubatur consequentia a rationis paritate,
sanctificantem est filius Dei adoptivus.
quæ amplius extenditur in hunc modum :
Major, et consequentia patent. Minor au­
nam ad filiationem Dei adoptivam duo
tem probatur primo ab auctoritate : nam
requiruntur, nimirum spiritualis regene­
D. Augustin, lib. de correct, et gratia d.ai·
ratio per gratiam, et ordinatio, sive promo­
cap. 9, agens de illis, qui non perseverant i*55*
tio ad vitam æternam : sed prædestinatus
in gratia, ait : Sunt rursus quidem, filii
peccator, licet habeat esse præordinatum,
Dei propter susceptam temporaliter graliam,
quia tamen caret gratia, non est filius Dei
dicuntur a nobis, non sunt tamen Deo. Idadoptivus simpliciter, sed solum secundum
que confirmat verbis Joan, epist. 1, cap. 1.
ordinem prædestinationis : ergo similiter
Ex nobis exierunt, sed non erant ex no­
praescitus de facto justus, quamvis habeat
bis : quod si fuissent ex nobis, mansissent
gratiam regenerantem, quia tamen caret
utique nobiscum. Et subdit S. Doctor :
j
praeordinatione absoluta ad vitam æter­
Non erant filii, eliam quando erant in pro­
nam, non est filius adoptivus Dei simpli­
fessione, el nomine filiorum : non quia jus­
citer, sed solum cum addito, quantum est
titiam simulaverint, sed quia in ea non
ex parte gratiæ.
permanserunt. Supponit itaque D. Augus­
■7. His, et aliis minoris momenti motillf
tin. reprobos posse habere veram justi­
vis ductus Gabriel in 3, dist. 10, quæst.
W unica graviter lapsus est, concedens præstiam, et nihilominus non esse filios Dei
totocitum existentem in gratia non esse vere
coram Deo, hoc est vere, et proprie, licet
filium Dei adoptivum. Sed hæc ejus asser­
filii ab hominibus reputentur. Secundo
tio communiter reprobatur a Theologis
ratione : nam ut quis adoptetur in filium,
tanquam temeraria, erronea, aut etiam
debet ab adoptante assumi, atque ordinari
hæretica. Et quidem merito : tum quia
ad hæreditatem : constat autem, quod re­
Catii. virtualiter condemnata est in Concilio
probus non est ordinatus, nec electus a
Constantiensi sess. 8, et sess. 13, ubi con­
Deo ad beatitudinem, quæ est ejus hæreditra Joannem Hus definitur præscitos posse
tas, sed quod potius excluditur a regno :
j
aliquando esse vere justos, et membra viva
ergo reprobus non est filius adoptivus
Ecclesiæ ; et e converso prædestinatos, si
Dei. Nec proderit dicere reprobum exis­
in peccato sint non esse pro tunc filios Dei,
tentem in gratia admitti ad hæreditatem
sed filios iræ. Tum etiam, quia ut statuit
gloriæ, quantum est ex parte juris, quod
U Apostolus ad Rom. 8, qui spiritu Dei
ipsa gratia fundat, et conditionate perseve­
?'3»
aguntur, hi sunt filii Dei : sed præsciti,
ret. Nam contra hoc est, quod in humanis
quandiu retinent gratiam sanctificantem,
non consistit vera adoptio absque volun­
aguntur Dei spiritu : ergo sunt vere filii
tate absoluta, qua adoptans admittat adop­
Dei adoptivi. Tum præterea, quia omnis
tatum ad hæreditatem : ergo idem de
habens charitatem est filius Dei, juxta iladoptione, qua Deus adoptat homines, et
lfcn.3 lud I Joan. 3 : Videte qualem charitalem
quæ non est imperfectior humana, di­
dedit nobis Paler, ut filii Dei nominemur, el
cendum est : atqui Deus non habet vo­
D.Ac- «mux. Unde D. August, tract. 5, in eandem
luntatem absolutam conferendi gloriam
epist. asseruit : Sola charitas discernit inter
reprobis, sed potius habet voluntatem
filios Dei, el filios diaboli. Sed præsciti, dum
oppositam : ergo reprobi, licet habeant
hahent graliam, habent etiam charitatem,
gratiam, et aliquod ex parte gratiæ jus, ni­
quæ illi necessario connectilur : ergo præshilominus non sunt vere, et proprie filii
citi, dum habent gratiam, sunt filii adop­
Dei adoptivi.
confirmatur :

403

tivi Dei. Tum denique, nam forma constituens filios Dei adoptivos est gratia
sanctificans, ut ostendimus art. 1; ergo
omnis creatura, quæ habet gratiam sanc­
tificantem, habet etiam esse filium Dei
adoptivum : ergo idem de praescito habente
prædictam gratiam dicendum est. Confir- Condi,
matur : quia juxta doctrinam Concilii Tri- ïn,leuU
dentini sess. 6, cap. 4 : Justificatio impii est
translatio ab eo statu, in quo homo nascitur
filius primi Adæ in statum gratiæ, et adop­
tionis filiorum Dei per secundum Adam de­
sum Christum : sed præscitum contingit
aliquaudo justificari, et in hac suppositione,
quæ salva fide negari nequit, procedit com­
munis, et catholica resolutio nostra : ergo
præscitus, quando justificatur, pertingit
vere, consequiturque statum adoptionis
filiorum Dei.
Quare ad propositam objectionem ne- Legitima
objec­
ganda est minor. Et ad primam ejus adtionem
probationem respondemus D. Augusti­ respon­
num id præcise intendere, quod reprobi sio.
non sint filii Dei secundum electionem
absolutam, et præscientiam prædestina­
tionis æternæ : in quo etiam sensu docet
prædestinatos, licet non sint in gratia,
esse filios Dei, utique secundum electio­
nem, et præscientiam. Unde sicut ex ejus
doctrina nequit colligi prædestinatum
existentem in peccato esse absolute Dei
filium ; sic nec ex eadem doctrina inferri patest, quod præscitus existens in gratia non
sit filius Dei de facto, et secundum,præsentem justitiam. Et quod S. Doctor non am­ D. iVaplius quam illud intendat, haud obscure gusiiu.
colligitur ex ejus verbis : Si autem perse­
verantiam non habent, non vere appellantur,
quod appellantur, et non sunt : apud eum
enim hæc non sunt, cui notum est; quod
fuluri sunt. Quæ liquido constat referri ad
reternam Dei præscientiam. Sed sicut non
excludunt a reprobo justitiam in præsenti
secundum illam, quam aliquando habet
dispositionem, sic nec statum filii adop­
tivi Dei secundum dispositionem eandem.
Ad secundam probationem recte responsum
est inter objiciendum : quia ut quis sit
filius adoptivus alterius, satis est, si de
præsenti habeat jus ad ejus hæreditatem,
quamvis illam postea non consequatur
in re; vel quia fit indignus, vel quia mo­
ritur ante patrem, vel quia hæreditas des­
truitur, vel ob alios casus accidentales.
Unde quod præscitus non sit perseveratu­
rus in gratia, nec consecuturus in re æter­
nam beatitudinem; minime impedit esse

1

V.·

40-1

DE INCARNATIONE.
QUÆSTIO XXIII, ART. IV.

filium Dei adoptivum quandiu retinet
gratiam sanctificantem : nam quandiu
illam conservat, habet etiam jus ad bea­
titudinem ; quidquid sit de futura aut
non futura consecutione. Impugnatio au­
tem hujus doctrinae minime urget : quia
etiam in adoptione humana contingere
potest, quod adoptans non admittat sim­
pliciter adoptatum ad futuram successio­
nem, nisi sub conditione quod postea
ingratus non sit, aut indignum se exhi­
beat. Et quantumvis absolute videatur
adoptare, admittereque ad hæreditatem :
semper intelligitur procedere cum hac
implicita conditione. Quare adoptatus jus
ad hiPreditatem merito amittit, si contra­
rio modo se gerat, quam ipsa filiatio ex­
poscit. Per quod magis firmatur doctrina
tradita : licet intersit discriminis, quod
homo adoptatus non cognoscit certo futu­
ram indignitatem adoptati : unde cum
voluntate saltem sub conditione implicita,
qua illum admittit ad hæreditatem, non
conjungit voluntatem absolutam, qua illum
ab ejus participatione excludat. Deus au­
tem præscius est omnium futurorum :
quare cum voluntate conditionata dandi
gloriam, (quæ includitur in voluntate ab­
soluta conferendi gratiam sanctificantem,
et de se sufficientem si perseveret, ad glo­
riæ consecutionem), potest conjungere
voluntatem absolutam excludendi homi­
nem a regno : et ita se gerit cum reprobis,
quos aliquando justificat.
OccorriAd confirmationem, concesso antecetur
conflr- denti, negamus consequentiam, quæ Hie­
mationi. g-time ex illo deducitur, ut constat ex
doctrina Concilii Constantiensis loco ci­
tato. Ratio autem disparitatis est satis
nota, quoniam adoptio filiorum Dei fit per
formam intrinsecam, et regenerantem ho­
minem in ordine divino : in quo distin­
guitur ab adoptione humana, quæ cum in
adoptando supponat naturam, et capacita­
tem proximam ad hæreditatem, nihil in­
trinsecum in eo ponit, sed solam extrinse­
cam electionem in adoptante, ut liquet ex i
dictis art. 1. Prædestinatio autem formali- !
ter sumpta est actus Deo formaliter imma- ■
nens, et nihil per seipsara ponit in
prædestinato nisi solam extrinsecam de­
nominationem : atque ideo non constituit
in eo filiationem adoptivam, quæ ut imme­
diate diximus, est aliquid ei intrinsecum.
Quare prædestinatus ex eo præcise. quod
prædestinatus sit, non denominatur filius
Dei adoptivus, nisi cum addito, scilicet

secundum præordinationcm extrinsecam.
Gratia vero sanctificans est forma constituens filium Dei adoptivum, ut art. 1,
explicuimus : et ideo quamlibet creaturam
rationalem afficiat, lilium adoptivum Dei
constituit vere, et proprie. Quocirca talis
est etiam reprobus, quandiu hujusmodi
gratiam conservat : habet enim in se Dei
adoptantis naturam per participationem,
habet etiam ex vi illius jus ad hæreditatem
gloriæ ; quidquid de futura perseverantia
sit, et consecutione actuali, quæ ad præsentem statum non requiruntur. Potestqut? hæc doctrina firmari exemplo : nam
licet prædestinatus existens in peccato non
sit Dei amicus, nisi cum addito, et secun­
dum præscientiam, reprobus tamen in
gratia existens est absolute, et secundum
statum, quem habet, Dei amicus. Et ratio
est eadem utrubique : quia tam adoptio,
quam amicitia non constituuntur fonnaliter per actus externos; sed per formam
intrinsecam, qua destituitur prædestina­
tus peccator, et quam habet reprobus jus­
tus.
J
8. Occasione præmissæ objectionis so- tâta
lent aliqui in præsenti disquirere, quemqU5::i
Deus plus diligat, an reprobum justum, an
vero prædestinatum peccatorem ? Sed quæstio est pertinens per se ad 1, p. quæst. 20,
et quæ in præsenti parum, aut nihil
referat. Ad quam tamen breviter respon­
detur, quod si difficultas referatur ad tem­
pus determinatum, in quo reprobus est in
gratia, et prædestinatus in peccato; ma­
nifestum est Deum plus diligere reprobum
justum, quam prædestinatum peccatorem;
quin hunc amore supernatural! non diligit,
sed potest negari comparationis supposiI
tum. Et ratio est manifesta : quoniam
Deus pro illo nunc diligit reprobum ut
amicum, quippe qui vere talis est; præ­
destinatum vero abominatur ut inimicum,
qui ab illo existit aversus. Si vero quæstio
referatur ad tempus futurum, in quo repro'
bus non perseverabit in justitia, et præ­
destinatus illam consequetur, et conser­
vabit, non minus perspicuum apparet
Deus plus diligere prædestinatum peccato­
rem, quam reprobum justum. Et ratio est
proportionabditer eadem a contrario sensn :
quia Deus pro illo tunc finalis perseveran­
tia;, aut impænitentiæ respicit prædestina­
tum ut amicum, reprobum vero ut inimi­
cum. In bisque facile convenit inter
Theologos. Denique si dubium proponatur
absolute, et sine restrictione ad diversas
durationes

quam pncscilum. El per hoc palet responsio
ad objecta, quia procedunt, ul nunc. Liquet
autem ex toto contextu, et titulo quæstionis, quod resolutio S. Doctoris est Deum
simpliciter plus diligere prædestinatum
peccatorem, quam præscitum justum : ali­
ter namque nec responderet quæsito, nec
satisfaceret argumentis. Si quæ vero alia
contra hanc partem fieri possunt, satis di­
luuntur, juxta distinctiones supra praemis­
sas. Et doctrina Concilii Constantiensis
contra Joannem Ilus propter quam aliqui
immerito trepidaverunt), illam minime at­
tingit : quia procedit per respectum ad de­
terminatum nunc, sive tempus, in quo
prædestinatus est in peccato, et reprobus
habet gratiam : secundam quam determi­
nationem jam diximus plus diligi reprobum
justum.

durationes modo præmissas, majorem dif­
ficultatem habet, quam plures censent non
posse ita in communi decidi, sed adhiben­
dam esse aliquam determinationem, ut
submoveatur errandi periculum.
jfejliti Sed tamen nullum videmus in eligendo
illam partem, quæ docet Deum absolute
fctisio. loquendo plus diligere prædestinatum pec­
catorem, quam reprobum justum. Idque
efficaciter probatur attendendo tam ad bo­
num volitum, quam ad volitionem. Ad illud
quidem : nam Deum diligere aliquem est
velle illi bonum : non enim amor divinus
erga creaturas est affectivus, qui bonum
supponat, sed effectivus, qui bonum causal:
atqui bonum, quod Deus absolute vult
prædestinato peccatori, est simpliciter ma­
jor eo, quod vult reprobo justo ; siquidem
illi vult gratiam, et gloriam per totam
æiernitatem; huic vero solum vult gratiam
ad breve tempus : attendendo ad bonum
volitum, Deus plus simpliciter diligit præ­
destinatum peccatorem, quam reprobum
justum. Et id ipsum apparet attendendo ad
dilectionem : quoniam dilectio divina non
variatur per tempora, sed respicit objecta
creata pro tota æternitate : quamvis autem
pro nunc temporis, in quo reprobus est jus­
tus, et prædestinatus est peccator, plus di­
ligatur a Deo reprobus, quam prædestina­
tus; nihilominus pro tota æternitate dubium
non est, quod prædestinatus plus diligatur,
quam reprobus ; siquidem in ambitu æternitatis respicit majus simpliciter bonum,
gloriam scilicet, quam semper retinebit :
ergo attendendo ad dilectionem divinam,
et modum ejus, plus simpliciter diligitur a
Deo prædestinatus licet peccator, quam re­
probus etsi justus. Præsertim cum illum,
non vero hunc, amet amore absoluto, et
efficaci in ordine ad finem æternæ beatitudinis. Quæ resolutio, el doctrina est D. Thom.
in3,dist. 32, quæst. i, art,5, quæstiunc. I,
quam sic proponit : Videtur, quod Deus plus
diligat justum praestitum, quam peccatorem
pridestinatum. Et pro hac parte proponit
argumenta. Sed nihilominus respondet :
Dicendum ad primam quæslionenti, quod Deus
simpliciter loquendo, majus bonum vult pecca­
tori prædestinato, quam justo prxscilo : sed ut
nunc vult (subintellige majus bonum), justo
prxscilo. Hæc autem determinatio, ut nunc,
non cadit ex parte dilectionis ; sed magis ex
parte objecti quia dilectio Dei non variatur
per tempora. Ab xterno enim isti prædestinato
coluit majus bonum. Unde simpliciter conce­
dendum est, quod magis diligit prædestinatum,

1L·· ’ ■

-

ARTICULUS IV.

Utrum Chrislus, secundum quod homo, sil filius Dei
adoptivus ?
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod Christus
secundum quod homo, sit filius Dei adoptivus. Dicit
enim Hilar, de Christo loquens : PotesU’is dignitas
non amittitur, dum carnis humanitas adoptatur. Ergo
Christus secundum quod homo, est filius adoptivus.
Praeterea August, dicit in lib. de Prædestinat. Sanet,
quod eadem gratia ille homo est Christus, qua gratia ab
initio lidei quicumque homo est Cbristiauus; sed alii
homines sunt Christiani per gratiam adoptionis. Ergo
et ille homo est Christus per adoptionem, et ita videtur
esse filius adoptivus.
Praeterea. Christus, secundum quod homo, est ser­
vus : sed dignius est esse filium adoptivum, quam ser­
vum. Ergo multo magis Christus, secandum quod homo,
est filius adoptivus.
Sed contra est, quod Ambros. dicit in lib. de Incar­
nat. Adoptivum filium, non dicimus filiam esse natura,
sed eum dicimus natura esse filium, qui verus est filius.
Chrislus autem est verus, et naturalis Dei filius, se­
cundum illud 1 Joan. ulti. : Ut simus in vero filio ejus
Jesu Christo. Ergo Christus secundum quod homo, noa
est filius adoptivus.
Respondeo dicendum, quod filiatio proprie convenit
hypostasi, vel personae, non autem naturæ : unde et in
prima parte dictum est, quod filiatio est proprietas per­
sonalis. In Chrislo autem non est alia persona vel
hypostasis, quam incretla, cui convenit esse filium per
naturam. Dictum est autem supra, quod filiatio adoptio­
nis est participata similitudo filiationis naturalis. Non
autem recipitur, aliquid dici participative, quod a se dici­
tur. El ideo Chrislus qui. est filius Dei naturalis, nullo
modo potest dici filius adoptivus. Secundum autem illos,
qui ponunt in Christo duas personas, vel duas hypostases,
seu duo supposita, nihil rationabiliter prohiberet Chris­
tum hominem dici filium adoptivum.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut filiatio non
proprie convenit naturæ, ita nec adoplio. El ideo cum
dicitur, quod carnis humanitas adoptatur, impropria est
locutio. Et accipitur ibi adoptatio pro unione humanæ
naturæ ad personam filii.
Ad secundum dicendum, quod similitudo illa August,
est intelligenda, quantum ad principium : quia scilicet
sicut sine meritis quilibet homo habet, ut s»t Christia­
nus, ila ille homo sine meritis habuit, ut esset Christas.
Est tamen differentia, quantum ad termina.». : quia scili­
cet Christus per gratiam unionis e*t filius naturals, alius
autem per gtatum habitualem est filius adoptivus. Gra­
tia autem habitualis in Christo non facit de non fiho
filium adoptivum : sed est quidem effectus filiationis in

’

DE INCARNATIONE
animi Christi. Stttrodra iHad Joan. 1 : Vidimus glo­
rum φ5 «pasi Unigeniti a patre, plenum gratiæ et verititrs.
Ad tertiam dkenilnm, qood esse creaturam el etiam
serviras, vel subjectio ad Deum, non solum respicit
personam, sed etiam nataram, quod non potest dici de
bliaüone. Et ideo non est similis ratio.

Conclusio est negativa.

DISPUTATIO XXXIII.
De adoptione Christi.

Inter alias habitudines, quibus Christus
ut homo potest ad Deum comparari, est fi­
liatio. Constat autem ex ipsa Incarnationis
veritate Christum absolute esse filium Dei
naturalem ; siquidem mysterium hujus­
modi in eo consistit, quod persona filii
Dei sibi unierit hypostatice naturam hu­
manam, et sit persona in prædicta natura
subsistens, ut contra haereticos late osten­
dimus disp. 3 per totam. Sed quia praeter
filiationem naturalem datur alia adoptiva,
ut constat hominibus tam respectu alio­
rum hominum, quam respectu Dei : re­
solvere oportuit, utrum hæc etiam Christo
conveniat. Et hac occasione D. Thom. in
tribus primis hujns quæstionis articulis
præmisit generalem doctrinam de adop­
tione, secundum quam creaturæ intellec­
tiva? constituuntur filii Dei, ut sic gradum
faceret ad specialem difficultatem circa
adoptionem Christi, de qua agit in ult. arti­
culo. Et quia communia illa principia satis
explicuimus in commentariis, attentionem
unice convertemus ad Christi adoptionem.
Unde sit

DUBIUM I.

Utrum Chrislus, secundum quod homo ; sil
ftlius Dei adoptivus?
Scn^s
Omissiserroribushæreticorum vel neganα "* tium Christum esse Deum, vel multipli­
cantium in Christo personas, quos confuta­
vimus disp. 3, difficultas præsens supponit
Christum esse unicam personam, eamque
increatam, subsistentem tamen, et in na­
tura divina, secundum quam est Deus, et
in natura humana, secundum quam est
homo : unde habet, quod ut Deus est
filius Dei, et ut homo est filius Virginis.
Investigat autem, utrum secundum quod
homo, vel in quantum homo, vel ut homo
(quæ particulæ eandem habent signifi­
candi, et determinandi vim), sit filius Dei

adoptivus. Possunt autem istæ redupli­
cationes determinare aut solum supposi­
tum Christi, aut solam naturam humanam,
aut utrumque in concreto. Et iu priori
sensu omnes catholici docent Christum
ut hominem non filium Dei adoptivnm,
sed naturalem : est enim talo supposi­
tum in se increatum, et Deo consubs­
tantiale, ut fides docet contra Arium, et
Nestorium. In secundo autem sensu nullum
fere locum habet difficultas : quia commu­
niter omnes apprehendunt, et docent de­
nominationem filii sive naturalis, sive
adoptivi non pertinere ad naturam in abs­
tracto, aut præcisive sumptam, sed ad sup­
positum : quare licet aliqui dicant naturam
posse dici adoptatam, negant tamen posse
dici proprie filiam, ut ex dicendis magis
constabit. Quare difficultas revocatur ad
tertium sensum, et refertur ad Christum,
ut est suppositum human® naturæ, et in
ea formaliter subsistit : et inquirit, an si­
cut in hoc sensu dicitur, quod Christus,
secundum quod homo, est filius naturalis
Virginis obintraneitatem naturæ human®;
sic etiam possit dici filius adoptivus Dei
ob extraneitatem ejusdem naturæ. Pro Neto.
cujus majori luce recolendum est, quod
diximus disp. 26, dub. 6, in principio,
nempe has particulas ut, in quantum, se­
cundum, et similes posse sumi vel redu­
plicative; et sic denotare radicem, causam,
aut rationem formalem, ob quam prædicatum convenit subjecto, sicut in hac: Corpus
ut album disgregat visum. Vel specificative; et sit denotant rationem, secundum
quam prædicatum dicitur de subjecto,
licet talis ratio non sit radix, aut causa
prædicati, sicut in hac : Corpus ul quantum
est coloratum. Juxta quam distinctionem
cum dicitur: Chrislus ut homo est filius Vei
adoptivus, uterque sensus denotari valet,
nempe vel humanitatem esse præcise ra­
tionem, secundum quam convenit Christo
esse adoptivum : vel simul esse causam,
aut radicem talis prædicati, non quidem
omnino proximam, sed remotam, et aplitudinalem, quæ per gratiam accidentalem
compleri debeat : sicut in Comment, art. 3
dicebamus omnem creaturam rationalem,
in quantum talem, esse capacem adoptio­
nis, licet hæc per gratiam formaliter fiat.
Quolibet autem modo accipiantur illæ par­
ticulæ, satis verificabitur tota prædicatio,
si semel verum fuerit suppositum Christi
vel secundum humanitatem, vel ratione
humanitatis esse filium adoptivum.
§ i·

vi «
«

DISP. XXXIII, DL’B. J.

407

I Elipandi, ct Felicia affirmantium Chris­
tum fuisse filium Dei adoptivum adoptione
Communis sententia auctoritate firmatur.
Nestoriana, sive multiplicante in Christo
supposita, personas, et filios : sic enim
Coatis- I. Dicendum est Christum ut hominem, | docuerunt in re homines illi vere Nesto’w' vel secundum quod est homo, non esse riaui, ut contra Vasquium ostendimus loco
lilium Dei adoptivum. Sic docent commu- cit. a num. 23. Supponimus deinde, quod
D.Tbjn. niter Theologi, D. Thom. in præs. art. 4, licet aliquod Concilium intendat directe
et quæst. 32, art. 3, et in 3, dist. 4, condemnare quendam errorem determinaquæst. 1, art. 2, quæstiunc. 1, et dist, 10, turn; potest nihilominus simul, et inciqurest. 2, an. 2, quæstiunc. 3, et lib. 4, denter reprobare alias doctrinas cum tali
contra gent. cap. 4, et alibi frequenter. errore vel in re, vel in vocum similitudine
Cijreo- Cui subscribunt unanimiter discipuli, Ca- connexas; aut talia occasionaliter in prohX Pre°l- ’n
dist. 4, art. 1, conci. 3. Pa- pellendo errorem præcipuecondemnandum
im.
ludanus art. 3. Deza dist. 10, quæst. 2, inducere, docereque, ex quibus aliæ posiart. 3. Cajetanus, Medina, et Sylvius in
tiones etiamsi non eodem anathemate perH$. præs. art. 4, ubi Alvarez disp. 75. Ca- cusste, maneant tamen virtualiter reject®,
1^’· brera disp. 2. Nazarius controv. 1. et probabilitatem exuant tanquamdoctrinæ
Àiaw.’Arauxo dub. 4, conci. 2. Joan, a S. Thom. Concilii non recte cohærentes. Id quidem
<^· disp. 19, art. 2. Godoi disp. 72, § 1. constat ex communissimo, et rationabili
‘rij>. N. Philippus disp. S, dub. 6. Gonet Theologorum usu, qui non solum credunt,
j^jdisp. 23, art. 1, g 2. Labatdisp. 7, dub. 3, quæ Concilia diffiniunt, sed etiam summa
Sa.concl. 2. Vincentiusin sua relect. pag.122.
veneratione suscipiunt, quæ Concilia dojg? ot alii plures Thomistæ. Idem etiam docent cent, longoque intervallo præponunt cuipisT Magister in 3, dist 10, g 2 et 3. B. Alber- libet positioni contrariæ, quam hoc ipso
tusibiart. 13. D.Bonavent. art.2, quæst. 1.
reputant censura dignam. Liquet etiam
Γικα- Argentinas art. 3. Gabriel, et Almainus exemplo : nam ut alia omittamus, intentio
quæst. unica, Carthusian, quæst. 3. Pa- directa Concilii Tridentini sess. 6, cap. 7,
fetes, laciosdisp. 1, quæst. annexa, Alexander 3
et can. 11, erat condemnare hæresim asurnt P· <luæst· ιθ> memb. 4. Valencia in hac
serentem hominem justificari extrinseco
ir?â-quæst. 23, puncto 1. Suarez disp. 49, i Dei favore absque ulla interna renovatione
g sect. 2 et 3. Vasquez quæst. 89, cap. 6.
per aliquid justificato inhærens : sed niitai-Lugo disp. 28. sect. 5. Beccanus cap. 18, ' hilominus, ut id diffiniret, talem doctriCirihl· quæst. 4. Granados controv. I, tract. 16, I nam in eo cap. tradidit, quod ex ea efficasiais. disp. I, sect. 2. Hurtado disp. 82, sect. 1. citer colligatur formam justificantem esse
Puteanus quæst. 23, art. 4. Lorea disp. 84 accidens, qualitatem, et habitum; unde
Akul· memb. 4. Kellison in hoc art. 4, dub. 2. sententia, quæ id negaret, quamvis non
Aversa quæst. 23 , sect. 3. Bonæspei foret hæretica, minime tamen liberaretur
». disp. 14, dub. 2. Lumbier quæst. 38, art. 1, a censura temeritatis, aut etiam erroris,
num. 2152. Pitigianus in 3, dist. 10, ut juxta commune Theologorum placitum
iKo.’quæst. l,art. 30. Faber disp. 23, cap. 1.
observavimus tract. 14, dub. 1, num. 19.
kf* Rada controver. 5, art. 2. Ragusa tomo 2.
2. His praemissis, curabimus ostendere, Funda&na· disp. 29, et alii plures, qui satis commu- I quod licet Concilium Francofprdiense di- a“eaDul“t^.
niter percellunt gravibus consuris doctri· I recte non intenderit diffinire nostram, et'r,iate.
Pï'ti- nam oppositam, ut num. 35 videbimus. communem assertionem, quippe quod agePræcipuum, et magis solidum hujus bat contra homines multiplicantes in
Eeiiira. veritatis fundamentum stat in doctrina Christo supposita in sensu Nestoriano;
Concilii Francofordiensis. Quam ut con- nihilominus illam incidenter docuerit, ataei. gruentius proponamus, vitemusque plu- que ideo ipsa sua doctrina excluserit eorum
gj’ rima, quæ usque ad nauseam hoc loco sententiam, qui dicunt Christum esse quiA’.ii. aliqui inculcant, supponimus prædictum dem unum suppositum in duabus naturis,
Concilium habere solidam auctoritatem sed ut hominem esse filium Dei adoptiet absque ingenii temeritate, respui non vum. Id vero ostenditur præcludendo
posse, ut satis constat ex dictis disp. 29, communia eilusia, ad quæ recurrunt
dub. 2, nnm. 20. Supponimus præterea er- Adversarii; quibus immerito ex patrororem, quem directe, et per se condemna- nis nostræ assertionis suffragantur Lorea,
vitprædictum Concilium fuisse positionem | et Lumbier. Sunt autem iliorum effugia

§ I.

408

DE INCARNATIONE.

Concilium Francofordiense reprobare qui­ non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus
tradidit illum. Scimus enim, quod non est
dem adoptionem Christi puram, sivo
multiplicantem supposita ; non autem
traditus secundum divinitatem, sed secundum
adoptionem eum modificatione, sive deter­ id, quod homo verus erat. Ergo ex mente
minatione secundum humanam naturam :
Adriani Christus fuit filius Dei proprius,
deinde Concilium refellero absolutam prae­
id est, non adoptivus (ut intentio arguen­
dicationem, Christus est filius Dei adoptivus,
tis exposcit) non solum secundum divi­
secus vero hanc reduplicalivam, et modifi­
nitatem (quod vel ipsi hreretici concede­
catam. Christus secundum quod homo esi
bant), sed etiam secundum id, quod homo
filius Dei adoptivus. Ostendendum itaque
verus erat.
est Concilium reprobare non solum adop­
Veniamus ad Concilium ipsum, quod
tionem puram, et adoptionem absolute nnn minus perspicue procedit in refutando
prædicatam de Christo : sed etiam adoptio­ adoptionem Christi ut hominis : nam ex­
nem, quæ attribuatur Christo ut homini,
pendens testimonium D. Augustini, quod
et quæ de illo dicatur cum expressa Elipandus pro se allegabat : De Christo dideterminatione humanæ naturæ. Quæ est jfi, L nicus natus, de nobis vere homo adopta­
ipsa nostra, et communis assertio, directe tus. Quam adoptionem pravissimo sensu, qui
Expec- prosternens contrariam. Incipiamus igitur
scripsit epistolam, ad Christi voluit transferre
damur
ab Adriano Paj»a, qui Concilium appro­
humanitatem. Nam D. Augustinus eam
ejus
vires. bavit, et qui in sua epist. colum. 2 inquit :
differentiam inter Christum, et nos cons­
Materia autem causalis perfidite inter extera
tituerat, quod Christus est filius unicus,
rejicienda de adoptione Jesu Christi filii Dei id est, naturalis, et proprius; nos vero
secundum carnem. Ecce adoptionem ex­ filii adoptivi, et ipse Christus prout in
presse relatam ad Christum secundum
nobis tanquam in membris dicatur homo
carnem, ad Christum ut hominem ad Chris­ adoptatus : quam sententiam Elipandus
tum quatenus subsistit in humana natura.
referebat ad Christi humanitatem, asseEt tamen Pontifex similem adootionem
rebalque Christum ut hominem, aut secun­
£
vocat materiam perfidiæ; quin immediate
dum humanitatem esse filium Dei adop­
subjungit : Hoc Catholica Ecclesia nunquam
tivum. Quam expositionem Concilium
docuit, nunquam male credentibus assensum
r?probat appellans pravissimum sensum.
prxbuil. Probat præterea Pontifex Chris­
Confirmatur urgenter : nam si Christus ConÊrtum in divinis litteris semper dici filium
secundum quod homo fuisset adoptatus a Kâlio.
Dei naturalem, nunquam vero filium Dei
Deo, maxime secundum humanitatem,
adoptivum. Et quia Adversarii responde­
non autem secundum suppositum, quod
bant Christum in divinis litteris vocari
creditur divinum, proprium, et consubs­
filium Dei secundum d vinitatem, atque tantiale : atque ideo ipsa caro, et huma­
ideo semper fiiium naturalem ; e contra
nitas Christi fuisset immediatius adoptata,
insistit Pontifex Christum etiam vocari in
et ratio denominandi Christum aloptatum :
Scriptura Dei secundum carnem, et tamen
sed in prædicto Concilio reprobatur dicere,
semper filium Dei naturalem, et proprium :
quod caro Christi sit adoptata : ergo ex
quo discursu reprobat, q;od Christus ut
sententia Conci.ii minime potest concedi,
homo, aut secundum humanitatem dicatur
quod Christus secundum quod homo sit
filius Dei adoptivus. Animadvertite, inquit,
a Deo adoptatus, vel filius Dei adoptivus.
quia nihil nobis restat, ut secundum divini­
Probatur minor : nam in primis Concilium
tatem tantummodo credatis dixisse Pair' m :
inquit, ut prox me vidimus : Quam adoptioHic est filius meus. Hoc enim illis relin­ nam pravissimo sensu, qui scripsit epistolam,
quebatur refugii, sicut et Auctoribus con­ ad Christi voluit transferre humanitatem.
traria? nobis sententia». At ipse reponit :
Deinde cum Elipandus induceret (licet
Sed potius secundum humanitatem, super falso) auctoritatem Eugenii, Ildefonsii, et
quem Spiritus sanctus dicitur descendisse.
suorum prædecessorum, qui in missa de
Sensit itaque Pontifex, et docuit Christum
Ascensione dicebant : Hodie Salvator post
non solum non esse, nec dici adoptivum
adoptionem carnis sedem repetivit Deitatis.
absolute, sed nec cum addito, secundum
Concilium non solum sprevit, sed penitus
humanitatem, aut in quantum homo erat.
refutavit hanc loquendi formam, et contra
Hancque sententiam magis adhuc mani­
reposuit : De D. Virgine inenarabililer
festat, cum Adversarios urget hoc modo :
sumpsit, non adoptavit carnem. Præterea
Paulus electionis vas ait : Proprio filio suo
inquit Concilium : Hoc, quod Joannes di­
xit :

DISP. XXXIII, DUB. I.
ril .· Vidimus gloriam ejus quasi Unigeniti a
Paire, contra adoptionem carnis. Ubi ma­
nifeste protestatur carnis adoptionem, vel
Christi adoptionem secundum carnem esse
contra veritatem Evangelii. Tandem re­
probat hanc Elipandi propositionem :
Cum apparuerit, similes ei erimus, similes uti­
que in carnis adoptione, non similes in divi­
nitate. Et Adrianus, qui Concilium appro­
bat, inquit : Materia causalis pcrfidix inter
criera rejicienda de adoptione Jesu Christi
PwiJi- filii Dei secundum carnem. Quod si respontp dere aliquis contendat reprobari quidem
carnis adoptionem, non vero humanitatis,
aut Christi secundum humanitatem ; fri­
vola penitus, et irrationabilis erit ejus
interpretatio. Tum quia in usu Scriptune,
et Patrum agentium de Incarnationis mys­
terio idem significatur carnis, et humani­
tatis nominibus, juxta illud, Verbum caro
facium est, ut observavimus in Comment,
ad art. 2, quæst. 5, num. 7. Tum quia
in eisdem testimoniis caro, et humanitas
Christi pro eodem usurpantur, ut liquet ex
primo loco, Ad Christi voluil transferre hu­
manitatem. Tum quia in lib. Sacrosyllabo,
qui in eodem Concilio compositus fuit,
evidenter repræsentatur, quod in prædicta
controversia idem significabatur nomine
carnis, et humanitatis nomine. Non igno­
ramus, inquit, ex duabus substantiis hu­
manam subsistere naturam, et unum sine alio
perfectum non efficere hominem. Quid enim
est caro sine anima, nisi terra? Quid anima
sine carne? Nonne spiritus? Homo enim ex
utroque.
Cr-fiU- 3. Si autem dicatur, quod omnia a nobis allata testimonia redolent, insinuantque
ώ. dualitatem suppositorum in Christo ab
Elipandianis assertam : a quo errore pro­
cul exulant Theologi asserentes Christum
ut hominem esse filium adoptivum : quare
doctrina Concilii non tangit, nec reprobat
eorum positionem. Id, inquam, si dicatur,
facile admittemus antecedens, et refutabimusillationem. qua Adversarii se protegere
conantur. Nam vere ita est, quod dum
Concilium refellit adoptionem Christi ut
hominis, aut secundum carnem, semper
tanquam inconveniens insinuaverit dualitatem suppositorum in Christo, et relapsum
in hæresim Nestorii. Id vero magis con­
firmat nostram, et communem assertio­
nem : quia Concilium censuit Christum
non aliter posse dici filium Dei adoptivum
secundum carnem, nisi hic filius secundum
carnem sit alius filius, aliudque supposi­

409

tum a filio Dei naturali. Quare licetdirecte
damnaverit contrariam Elipandi doctrinam
multiplicantem cum Nestorio personas in
Christo ; tamen incidenter reprobavit etiam
positionem, quæ quasi præcisive, aut ne­
gative se habens ad eam suppositorum dua­
litatem , affirmat Christum ut hominem esse
filium Dei adoptivum. Recognovit namque
Concilium tantam esse hujus positionis
cum illa hæresi affinitatem, et inseparabi­
lem nexum, ut vix, aut nullo prorsus modo
salvari queat Christum ut hominem esse
filium Dei adoptivum, nisi dicendo in
Christo unum esse suppositum divinum,
et Deo consubstantiale, et aliud esse sup­
positum extraneum : quod est multiplicare
supposita. Cumque hoc posterius sit
hæresis notoria ; merito primum illud
(tanquam pessima ob connexionem doc­
trina) a Concilio rejectum est. Quare
non potuit Concilium in hac adoptionis
Christi secundum naturam humanam re­
futatione præscindere ab hæresi Nestoriana, ut sic procederet quasi compellendo
Elipandum, atque deducendo a minori se­
cundum voces ac majorem secundum rem,
et voces errorem, totique Ecclesiæ noto­
rium : sic enim se habent positiones tam
connexæ. Unde Concilium ait : Certissimum
est. s.icul præfali sumus, alium esse proprium
filium, alium adoptivum. Nonne duo filii
erunt Deo Patri, scilicet in uno Christo : unus
proprius, et alius adoptivus, quod nullus catho­
licus audet dicere ?Quid est aliud dicere Virgi­
nem adoptivum genuisse, nisi negare illam
Deum genuisse? Si Deus generatus est, nequa­
quam adoptivus, sed filius : quia alia est per­
sona filii, alia adoptivi. Ubi perspicuum est,
quod ex Ipsa conditione adoptionis infertur
dualitas suppositorum : nam fieri nequit
ex sententia Concilii, quod filius adopti­
vus non sit alius a proprio filio. Vidit ita­
que Concilium tales positiones esse con­
nexas, et quamlibet reprobandam : quod
fecit, unam condemnans per se, et aliam
improbans ob connexionem cum alia.
Quamvis autem ita communiter Conci­
lium se gesserit, nihilominus non omisit
refellere eam sententiam, quæ asserebat
Christum secundum naturam humanam
esse filium Dei adoptivum, etiam indepen­
denter a multiplicatione suppositorum, et
permisso, quod suppositum Christi sit uni­
cum, illudque increatum ; quæ est ipsis­
sima assertio illorum, contra quos agimus.
Nam postquam Concilium retulit Elipan­
dum, et sequaces dicere, quod Christus est

Urgeas
impu­
gnatio.

À

It

410

• i

lV

' ·*-·4

Ή ΓΪ

I-·?·

%

>·*

TÎ

E J

ne

INCARNATIONE.

adoptivas Dei tilias
filius de Virgine natus, hanc
eorum doctriuam redarguit sequentibus
verbis, sive dilemmate ; /fac igitur dicen­
tes, aut in utero virginis cum suspicantur
adoptatum : quod nefas est : quia de D. Ftrgine inenarrabiliter sumpsit, non adoptavit
carnem. Aut certe purum hominem sine Deo
natum; quod cogitare impium est. necesse est,
fateantur. Ubi manifestum est, quod dilemmatis vis, et contrapositionis ars expos­
cunt comparationem fieri inter suppositum
unum, quod sit purus homo, et suppositum
aliud, quod sit ipsa increata Filii persona.
Concilium autem reprobat utramquedilemmatis partem, censetque non solum esse
impium, quod Christus dicatur filius Dei
adoptivus significando suppositum, quod sit
punis homo ; sed etiam nefas esse, quod
dicatur adoptivus præsupponendo supposi­
tionem contrariam, nempe non esse homi­
nem purum, aut saltem non præsuppo­
nendo determinate, quod sit suppositum
creatum. Ubi incidenter observari debet
Concilium aperte negare, quod Christus
fuerit in utero Virginis adoptatus. Illi au­
tem, qui docent Christum ut hominem,
vel secundum humanitatem esse filium Dei
adoptivum, necessario fateri debent, quod
aliquando adoptatus fuent : si enim nun­
quam adoptatus est, minime erit filius
adoptivus : ut in nobis liquet, qui nisi
adoptemur a Deo, non sumus adoptivi Dei
filii. Inquirimus ergo ab Adversariis,
quando adoptatus sit Christus ? Non ante­
quam esset in Virginis utero : quia pro illo
priori nec erat Christus, nec Christus erat
homo. Non postquam exivit ah utero : quia
gratiam sanctificantem, quæ posset esse
forma adoptans juxta dicta in Comment,
art. 1, non accepit Christus post nativita­
tem ex utero, sed a prima sua conceptione,
ut est certa secundum fidem sententia,
quam statuimus disp. 13, dub. 1, § 4. Res­
tat igitur,' quod adoptatus fuerit in utero
Virginis. Id vero tanquam rem absurdis­
simam negat Concilium : Aut in utero,
inquit, Virginis eum suspicantur adopta­
tum : quod, nefas est dicere. Nunquam ita­
que, et nusquam Christus a Deo adoptatus
fuit : et si adoptatus non fuit, qua ratione
dici valet filius Dei adoptivus? Hæc plane
non concernunt saltem explicite hæresim
Nestorianam multiplicantem in Christo
supposita ; sed vires habent independenter
ab illa suppositione. Nec morari expedit in
refellendo eos, qui dicunt reprobari in Con­
cilio adoptionem de Christo absolute præ-

j dicatam ; non vero si praedicetur cum ad·
| dito secundum humanam naiuram, aut alio
simili. Nam ut Christus dicatur filius Dei
adoptivus vel absolute, vel cum addito, aut
determinatione naturæ humanæ, debuit
aliquando adoptari ; ex præmissa autem
Concilii doctrina evidenter infertur nun­
quam adoptatum fuisse. Præterquam quod
Concilium non solum reprobat hanc abso­
lutam, Christus est adoptivus, sed has etiam
licet modificatas, et determinatas : Christus
est adoptivus secundum carnem ; humanitas
Christi fuit adoptata, et similes, ut num.
præced. satis ostendimus.
4. Ad hæc : si Christus in quantum Coàühomo, vel secundum humanitatem esset nsibj
impsfilius Dei adoptivus, Christus aliquo modo gwüO’
foret filius Dei adoptivus : sed Concilium ΠΪ5.
negat Christum esse aliquo modo filium
Dei adoptivum : ergo ex sententia Concilii
non valet dici quod Christus in quantum
homo, vel secundum humanitatem sit filius
Dei adoptivus : et consequenter Christus
nec absolute, nec cum addito est adoptivus
Dei filius. Utraque consequentia patet. Et
minor liquet ex ipsis terminis : nam etsi
Christus non sit absolute filius Dei adopti­
vus, si tamen est filius adoptivus in quan­
tum homo, jam aliquomodo adoptivus est.
Sicut licet Christus absolute, non sit crea­
tura; quia tamen in quantum homo, et
secundum humanitatem est creatura, ne­
gari nequit, quod sit creatura aliquo modo.
Generaliter namque illud prædicatum,
quod potest convenire toti, et parti, si so­
lum secundum partem conveniat, quamvis
absolute nequeat praedicari de toto, bene
tamen cum modificatione et determina­
tione partis : qua ratione quamvis hæc sit
falsa. Ælhiops est albus; nihilominus hæc
est vera, Æthiops est albus secundum den­
tes : unde prædicatur de Æthiope esse
album aliquo modo. Minor autem constat
ex verbis Concilii, quod de Christo agens
inquit : Si verus Deus, etiam et vertis
filius : et si verus filius, nequaquam adopti­
vus, id est, nullo modo : hoc enim valet,
Nequaquam apud Calepinum, et Auctores
linguae latinæ. Ergo Concilium negat Chris­
tum esse aliquo modo filium Dei adopti­
vum : siquidem hæc propositio contra­
dictorie opponitur alteri propositioni a
Concilio assertæ, Christus si est verus Dei,
nequaquam est adoptivus. Quod magis li­
quet ex aliis verbis, quæ subjungit : Adop­
tivus siquidem non habet aliam significatio­
nem, nisi ut Jesus Christus non sit proprius
filius^

1

«

Si
DISP. XXX1I1, DUB. I.
filius Dei. Nam cum certum sit de Jesu
Christo negari non posse esse proprium
Dei (ilium ; si adoptivus nullam habet sig­
nificationem nisi isti contrarium, ut docet
Concilium ; manifeste sequitur, quod ex
ejus sententia Christus nuilo modo, nulla
ratione, nulla modificatione possit dici
filius Dei adoptivus.
OljKEt hinc obiter dispellitur scrupulus, quo­
ue.
circa mentem Concilii impediri possemus.
Nam Concilium eisdem fere verbis negat
Christum esse filium Dei adoptivum, et
esse servum Dei : et tamen negat Christum
ut hominem, aut secundum naturam hu­
manam esse Dei servum : sed solum in­
tendit, quod non sit servus absolute, aut
servitute multiplicante supposita, ut cons­
tat ex his, quæ diximus disp. 20, dub. 2;
ergo quando statuit Christum non esse
filium Dei adoptivum, negat quidem esse
adoptivum absolute, et adoptione multi­
plicante supposita; minime vero, quod sit
servus in quantum homo, et secundum
naturam humanam. Vel e converso si ex
negatione adoptionis colligimus Concilium
negasse in Christo adoptionem tam abso­
lute, quam secundum determinationem
humanæ naturæ; pariter ex negatione ser­
vitutis colligendum erit Concilium negasse
in Christo servitutem tam absolute, quam
secundum naturam humanam : quod tamen
contradicit eis, quæ loco cit. tradidimus.
Dijpelli- Sed objectio hæc scrupulus est juxta doc­
hr.
trinam Concilii immediate traditam pro­
pulsandus : nam Concilium negat Chris­
tum esse ullo modo filium Dei adoptivum :
et ita praecludit locum, ut dicatur adop­
tivus aliquo modo, vel in quantum homo,
vel secundum naturam humanam , ut
proxime ponderavimus. Cæterum etsi Con­
cilium neget Christum esse servum : unde
recte colligitur ipsum non esse servum ab­
solute, sive servitute pura, et multiplicante
supposita : nihilominus non negat Chris­
tum esse servum aliquo modo, neque in
universum statuit Christum nequaquam,
aut nullo modo esse servum : quare locum
reliquit, ut dicamus ipsum esse servum
servitute naturali, sive secundum naturam
assumptam. Præsertim cum ipsum Conci­
lium naturam a Verbo assumptam vocet
formam servilem, hoc est, Deo inferiorem,
et Deo subjectam ; e converso autem aperte
negat talem naturam fuisse adoptatam, ut
vidimus num. 2. Carolus etiam Magnus,
cujus auspiciis Concilium celebratum fuit,
et qui ejus mentem perfectam habuit, in

411

epist.ad Elipandumdixit· Informa Deicrealor, in forma servi redemptor. Si autem in
Christo fuit forma servi; consequens est,
quod ipsum servum (utique servitute na­
turali) constituerit : sicut quia in illo fuit
forma hominis, illum verum hominem
constituit. Unde satis liquet aliter de adop­
tione, quam de servitute in Christo statu­
tum esse : quare ab una non recte ad aliam
deducetur illatio juxta intentionem Conci­
lii. Aliunde vero habent conditiones valde
diversas, et conveniunt secundum distincta
principia, ut num. 28 dicemus.
5. Cum autem ostenderimus Concilium Reintegrat'ir
legitimum, et a Romano Pontifice appro­ fondabatum adeo manifeste repulisse filiationem mentum.
adoptivam de Christo dictam tam absolute,
quam cum modificatione humanæ naturæ :
superfluum videtur alia momenta ab auctoritare adjicere : præsertim cum incredi­
bile sit illius Concilii Episcopos non plura
tam Scripturæ, quam veterum Patrum tes­
timonia consuluisse ad sic decernendum.
Sed tamen non omittemus eandem asser­
tionem denuo hac auctoritate fulcire. Primo
quidem negativa, sed in hac re magni
ponderis : etenim nec in aliquo libro ca­
nonico, nec in Scriptoribus Ecclesiasticis
reperiemus, quod Christus dicatur filius
Dei adoptivus vel absolute, vel in quantum
homo, aut simili aliqua modificatione :
signum itaque est, quod Christus adopti­
vus nullo modo dici possit. Quare Patres
illius Concilii vel hoc solo titulo non rem
tantum, sed vel ipsum adoptionis vocabu­
lum reprobarunt. Unde Concilium intro­
ducit inquirentem : Dices, cur times Chris­
tum adoptivum nominare? Et respondet :
Dico tibi, quia nec Apostoli sic eum nomina­
runt, nec sancta Dei catholica Ecclesia con­
suetudinem habuit sic eum appellare. Subjungitque ulterius rationem, quare non sic
appellari debeat : Adoptivus siquidem non
habet aliam significationem, nisi ut Jesus
Christus non sil proprius filius Dei. Quare
cum omnes catholici confiteantur Jesum
Christum filium Dei proprium ; inde prove­
nit, quod nullus catholicorum illum adop­
tivum appellaverit, et omnes ab illa voce
abstinuerint.
Secundo positive id ipsum probatur exhi­ Fulcitur
bendo Patrum testimonia, qui eodem modo, ex Pa­
ac Concilium loquuntur, et aperte profiten­ tribus.
tur Christum nec esse, nec posse vocari
adoptivum. D. Hilarius lib. 3 de Trinit. D. Hi|a.
de Christo agens inquit : Mulli nos filii Dei, rios.
sed non talis hic filius : hic enim vere, el

Iff

;·

*

il

I
.·

·> *
I

Ml

3·« ή
lie

i 12

DE INCARNATIONE.

proprie esi filius origine, non adoptione. Et
in etxlem opere lib. 6, expendens verba
Apostoli ad Rom. 8 : Proprio filio suo non
perperit, ait : Nunquid etiam nunc adoptio­
nis in eo erit nuncupatio, in quo proprieta­
tis est nomen? Quasi, dicat, nullo modo.
D. Ambros. lib. 1 de fide cap. 9 : Filius
bro$H&
aut per adoptionem, aut per naturam. Per
adoptionem non filii dicimur, quia beo
extranei : ille per veritatem naturæ est.
D. Hic- D. Ilieronym. in cap. I ad Ephes
Ilk
ronrm.
1». Aa- quidem natura filius, nos adoptione, D. Au­
gastio. gust. tract. 82, in Joan. : Nos filii gratia,
non natura : Unigenitus aulem natura, non
gratia, 4n hoc etiam in ipso Filio ad homi­
D. G re nem referendum est? Ita sane. D. Gregor,
gorins.
lib. 1, Moral, cap. 6 : Omnes homines tan­
tummodo homines sunt; ipse aulem oriens
Deus, el homo recte dicitur : omnes, qui in
fide Deo nascuntur, superat : quia non ut
exteros adoptio, sed natura illum divinitatis
exaltat. Ubi dum Christum, quem hominem
dixerat, negat adoptione exaltatum : exclu­
dit adoptionem non solum secundum divi­
nitatem, sed etiam secundum naturam
humanam. D. Isidores in lib. de doctrina,
FÜ5.
et fide Ecclesiasticorum dogmatum cap. 2 :
Dei filius hominis factus est filius, natus
secundum veritatem natufx ex homine homi­
nis filius, ut veritas unigeniti non adoptione
nec appellatione, sed in utraque nativitate
filii utique teri, ei proprii, ut contextus
D. I!<Je- exposcit;, nomen nascendo haberet. I). Ildepb00‘U5.
phonsus in lib. adversus eos. qui disputant
de perpetua virginitate S. Mariae, inquit :
Ergo non eum ut exteros adoptio filios,
Dei fecit filium, sed divinitatis natura illum
(utique hominem, et subsistentem in na­
tura humana) in proprium Dei filium exal­
tavit. Et rursus ; Nunquam ipse purus
homo conceptus, nec natus, ut exteri nascun­
tur infantes, ut ei adoptionis gratia, aut ex
molimento virtutum prxrogaliva filii prosta­
retur. Sed Dei Verbum, quia caro factum est,
assumpsit hominem in se sine persona homi­
nis, ul lotus esscl Christus (id est, in ulraque natura) proprius Dei filius, non ex dono
gralix renascendo ul exteri, sed salva proV. Beda. prielale ulrius naturæ. V. Beda in cap. 7
Joan, ad illa verba, Nemo, tamen de illo
cit. inquit : Nova hxresis in angulis occulte
susurrat (quam postea Elipandus, et Felix
in theatro Hispaniae recitaverunt), Christus
est adoptivus. Sed clarius universalis sanclx
Ecclcsix vox resonat, Christus est filius Dei
proprius. Hæresis autem, quæ susurrabat,
erat Christum quatenus hominem, vel se­

cundum naturam humanam esse lilium
Dei adoptivum : et in sensu directo oppo­
sito affirmat Beda, Christus est filius Dei
proprius. Boatus, et Ileterius in opere contra Elipandum sic illius temnoris
temporis controcontro­ <* Htvversiam proponunt : Una pars Episcoporum, rivi.
(quam Elipandus, et sequaces componobant) dicit : Christus adoptivus est humani­
tate, et nequaquam adoptivus divinitate.
(Quæ est ipsa distinctio adversariis nostris
familiaris. Christus in quantum homo,
Christus in quantum Deus.) Altera ραπ
dicil : Ex utraque· natura unicus est Dei Patiis
filius proprius, non adoptivus. Hxc pars nos
*
sumus, nempe Beatus, et Heterius cum
aliis. Et hanc pariem, altera reprobata,
confirmavit Concilium Francofordiense,
Alcuinus lib. 3 de Trinit. cap. 2 : Quo­ Ak®
niam xterna divinitas Filii cum plena huma­ n«.
nitate sua, el eadem plena humanitas Filii
xterna divinitate sua una est in sancta Trini­
tate persona, et hxc non adoptiva, sed pro­
pria, et perfecta; et ipse lotus in divinitate, et
humanitate sua Unigenitus, et verus Filius.
Deinde subjungit : Cum Patre, el Spiritu
Sancto unus est Deus, non nuncupatus, sicut
Hispanica hxresis impia temeritate affirmare
prxsumpsit. asserens Dei Filium in divina
i
natura Deum esse verum, in humana nuncu­
pativum : similiter el in divina natura pro­
prium Filium Dei, et in humana adoptivum.
Leo IX in Epist. 3 ad Petrum Episco- Lw ix.
pum Antiochenum, in Confessione fidei de
Christo inquit : Credo Deum verum, et
hominem verum : proprium in utraque na­
tura, non commixtionem, nec divisionem pas­
sum : non adoptivum, sed unicum Filium Dei
in duabus naturis. Similiter Concilium Forojuliense in confessione fidei ait : In
ulraque natura proprium eum, cl non adop­
tivum Dei filium confitemur. Et eodem
modo loquuntur D. Damasc. lib. 4 de fide d.Dj·
cap. 8. Anastasius Sinaita lib. 4 de fidei
dogmatibus in fine, et alii Patres. Denique ‘ siis
5115
D. Thomas, in quo alii loquuntur, et qui SiOnU.
pro millibus est, in hoc art. 4 resolvit :
Christus, qui est Filius Dei naturalis, nullo
modo potest dici filius adoptivus.
6. Ne autem in his, quæ ad sensum AnitaJ·
Patrum pertinent deinceps in sequentibus
implicemur, ei ut evidentius constet, quam
ab eis exulent Adversarii, observandum hires,
est Elipandum jam olim allegasse pro se 4« .
aliquos Eccleshe Patres, praesertim vero Ρί$ίί*
Eugenium, Ildefonsum, et Julianum, quod uqw • I
in Missa de caena Domini elicerent : Qui
per adoptivi hominis passionem, dum suo aUtpjj.
non

D18P. XXXIH, DUB. 1.

il 3

«on induisit corpori. Et in Missa de ascen­
proprium, ut vidimus num. præced. Et
sione Domini : Hodin Salvator noster per profecto in Missis Gothicis tam manuscrip­
adoptionem carnis sedem repetivit Deitatis.
ts, quam excusis, quæ ad hæc usque tem­
Allegantur etiam 1). Irenæus lib. adversus pora in Ecclesia Toletana servantur, nec
hœreses cap. 21, ubi ait : Qui filius Dei vestigium occurrit illius adoptionis, aut
est, Filius Hominis factus est, ut adoptionem
filii adoptivi. Quare suspectam habemus
percipiens fiat Filius Dei. 1). Hilarius lib. 2
fidem Elipandi ea testimonia inducentis,
do Trinit. post medium, ubi loquens de ul ex immediate dicendis magis confirma­
vorbo incarnato inquit : Potestatis diejnilas bitur. Nam cum Elipandus allegassel tes­
non amittitur, dum carnis humilitas adop­
timonia Patrum 'sic ad illa in communi
tatur. Marius Victorinus lib. 1 contra
respondemus), subjunxit Concilium : In
Arium ait : Nos adoptione filii : ille natura libello vestro Sanctorum Patrum testimonia
etiam, cl quadam adoptione filius, et Chris­
invenimus posita : Sed male perfldix veneno
tus, sed secundum carnem. Nec alios vidi­ corrupta : ct inter flores pulcherrimos fidei
mus, nec Adversarii allegant, qui vel spe­
Calholicx anguinos erroris vestri dentes in­
cie tenus eisdem faveant.
sertos. El hoc solo perspicuum est errasse
ïWi- Sed hæc nihil valent, si cum eis, quæ vos voluntarie. El miramur, vel magis luge­
præmisimus, librentur : et minime persua­ mus, quare hoc facere velitis. Si aulem
dere poterunt eam Adversariorum positio­
Elipandus ita infideliter se habuit in refe­
nem non esse communi Patrum sensui, et rendo Patrum testimonia, quierant Conci­
sermoni contrariam. Unde Concilium Franlio notiores; eandem fraudem tentasse
cofordiense visis etiam testimoniis àb Eli- putandus est in allegando suorum prædecessorum sententias, quas aut eorum scripta
pando allegatis, asseruit : Dico libi, quia
non agnoscebat Concilium. Unde super­
nec Apostoli sic eum (nempe Christum in
fluum est singulis occurrere quæ in eo
humanitate adoptivum) nominarunt, nec
sancta Dei Catholica Ecclesia consuetudinem
Concilio ex libello Elipandi referuntur.
habuit sic eum appellare. Adoptivus siquidem
In speciali autem ad testimonium D. Ire- Explinon habet aliam significationem, nisi ut Jcsus næi, omissa explicatione Feuardentii, resChristus non sit proprius filius Dei. Et con­
pondemus cum Suarez disp. -49, sect. 2 næas.
cludit : Sufficit vobis dicere in Confessione in principio, quod illa verba : Ul adoptio­
Calholicx fidei, quod sancti Patres dixerunt : nem percipiens fiat filius Dei, non referuntur
longe siquidem inferiores sumus illis ad ad Christum, sed ad hominem quemlibet,
qui gratiam adoptionis recipiens filius Dei
excogitanda verba convenientia fidei Apostosit. Et congruit optime textui. Nam addu­
licx. Ubi Concilium aperte supponit Patres
usos non fuisse adoptivi vocabulo ad signi­ cens Irenæus illud Psalmi : Ego dixi : Dii
estis, el filii ollissimi omnes, vos aulem sicul
ficandum Christum ut Hominem esse filium
homines moriemini, observavit hæc ultima
Dei. Quare ad testimonia, quæ ex praede­
verba ad eos dici, qui non recipiunt munus
cessoribus suis allegabat Elipandus, non
aliter respondet, quam ipsa spernendo.
adoptionis el contemnunt Incarnationem,
Unde postquam dixit : Et extera, quæ ex ingrati cxislentcs Verbo Dei, quod incarnatum
parentum vestrorum posuistis, subjunxit :
est propter ipsos. Et tunc subjunxit : Propter
Ut manifestum sit, quales habeatis parentes,
hoc enim Verbum Dei homo, el qui filius Dei
ut notum sil omnibus, unde vos traditi sitis filius hominis factus est, ul adoptionem per­
in manus infidelium. Et rursus : Melius est cipiens fiat filius Dei. Et magis se explicans
testimonio Dei Patris credere, quam lldefonsi addidit : Non enim poteramus aliter incor­
vestri, elc. Quæ per hypotesim dicta acci­
ruptelam, cl immortalitatem accipere, nisi
pienda sunt, et supposita ignorantia, quam
adunati fuissemus incorruptelae, ct immorta­
de facto Concilium habuit sanctitatis, at­
litati, ul adoptionem filiorum reciperemus.
que eruditionis eorum præsulum, ut ob­
Unde nihil habet prædictus locus, in quo
servavimus disp. 23, dub. 2, num. 20.
communi doctrinie adversetur: quin potius
Sed revera sanctissimi illi Archiepiscopi
illam firmat, dum incarnationem adoptioni
nihil tale dixerant, aut docuerant, sed Eli­
contraponit. Ad testimonium D. Hilarii D. Hila
pandus vel posuit de suo, vel ab alio
respondetur locum esse mendosum : legen- rias·
suppositum retulit. Nam auctor Missarum
dum enim est, adoratur, non, adoptatur:
Gothicarum fuit D. Isidorus, qui evidenter nam S. Doctor ibi ostendit inmvsterio
InV
docuit Christum in natura assumpta non
carnationis conjungi humilitatem cum ma­
fuisse adoptivum, sed filium Dei verum, et jestatis gloria : quod postquam probavit

DE INCARNATIONE.

414

subjunxit: Poleslahs dignitas non amittitur,
dum carnis humilitas adoratur. Quo modo
quadrat optime sententia, Sed verbum
adoptatur non est de re : quia gloriosum
non erat Christo ejus carnem adoptari. Si
quis autem contendat legendum esse adop
tatur : dicendum erit eum D. Thom. in
hoc art. ad I : Quod sicut filiatio non proprie
convenit natur?, ita nec adoptio. Et ideo
cum dicitur, quod humanitas adoptatur, im­
propria est locutio. Et accipitur ibi adoptatio
pro unione human? natur? ad personam
filii. Ut idem valeat adoptio, quod adopta­
tio. et assumptio. Idemque respondemus
ad testimonium Marii : pnesertim cum
ipse adoptionem ad carnem referat, nec
illi attribuat nisi adoptionem quandam, seu
secundum quid. Nec Marii auctoritas multi
facienda est, cujus opera (ut monet Bellarminus in Ticiorino1. caule legenda sunt,
cum auctor magis arti Rhetoric?, quam
Theologis, el sacris litteris operam dederit.

§
Fundamentalis ratio ejusdem assertionis
expenditur.
7. Secundo probatur eadem conclusio
‘ ratione D. Thom. in hoc art. quæ contine­
tur in testimoniis Concilii Francofordiensis § præced. relatis, et reducitur ad hanc
formam : nam idem suppositum nequit
esse filius naturalis, et filius adoptivus
respectu ejusdem : sed Christus est filius
naturalis Dei : ergo Christus non est filius
Dei adoptivus. Consequentia est legitima,
et minor de fide. Major autem probatur :
tum quia idem suppositum esse filium
naturalem, et lilium adoptivum respectu
ejusdem importat contradictionem saltem
virtualem : quippe filius naturalis est pro­
prius, et non extraneus; filius vero adop­
tivus est extraneus, et non proprius. Tum
etiam, quia ut tradit D. Thom. infra
quæst. 32, art. 3 : Illud, quod de aliquo
dicitur secundum perfectam rationem, non
est dicendum dc eo secundum rationem
imperfectam : sicut quia Socrates dicitur
naturaliter homo secundum propriam ratio­
nem hominis, nunquam dicitur homo, secun­
dum illam significationem qua pictura homi­
nis dicitur homo, licet forte ipse assimilelur
alteri, homini. ged filius naturalis est filius
secundum perfectam rationem; filius au­
tem adoptivus est filius secundum rationem
imperfectam. Ergo idem suppositum ne­

quit esse filius naturalis, et filius adopti­
vus respectu ejusdem. Unde Concilium
Francofordiense dixit : Certissimus tst
alium esse proprium filium, et alium adopti­
vum. Et rursum : Adoptivus non habet
aliam significationem, nisi ul Jesus Christus
non sit proprius filius Dei.
Respondent adversarii hunc D. Thonue soht»
discursum nihil contra ipsos concludere :
non enim affirmant Christum esse filium
Dei adoptivum ; sed Christum ut hominem
aut secundum naturam humanam esse
filium Dei adoptivum : quæ duo toto cado
distant. Sicut licet ista sit falsa, Christus
est creatura ; hæc tamen est vera, Christus
in quantum homo esi creatura, ut ex eodem
D. Thom supra vidimus, et statuimus
disp. 26, dub. 5, g 2, et dub. 6, § 1. El
ratio est quia licet aliqua prædicata non
conveniant, aut etiam repugnent supposito
Christi ; possunt tamen eidem convenire
secundum naturam humanam, quam ha­
bet : quare etsi talia prædicata nequeant
dici de Christo absolute, et sine addito,
possunt tamen de illo dici cum determina­
tione secundum humanam naturam. Unde
etiam debilitantur probationes, quæ ad
suadendum majorem induximus : nam
licet repugnet idem suppositum secundum
eandem naturam esse filium naturalem, et
filium adoptivum ejusdem secundum ean­
dem naturam ; non tamen secundum di­
versas naturas, si in eis subsistat : quare
cum Christus subsistat in natura divina, et
in natura humana ; nulla est contradictio
in eo, quod secundum naturam divinam sit
filius naturalis Dei, et secundum naturam
humanam sit adoptivus Dei filius. Et plane
non minus opponuntur inter se esse
Deum, et creaturam, sive esse ab æterno;
et esse in tempore, sive esse sanctum per
essentiam, et esse sanctum per furinam
accidentalem ; quam inter se opponuntur
esse filium naturalem Dei, et esse adopti­
vum Dei : et tamen Christus ut subsistens
in natura divina est Deus, est ab æterno,
est sanctus per essentiam ; et secundum
naturam humanam est creatura, incepit in
tempore, et sanctificatur per formam acci­
dentalem. Eadem itaque ratione licet nt
subsistens in natura divina sit filius natu­
ralis Dei, tumen ut subsistens in natura po­
test esse filius Dei adoptivus.
8. Ut hoc effugium, quod continet præcipuum, et verosimilius oppositæ sententiæ nuaiw
fundamentum præcludamus, observanda est
oiuerentia inter rationes, et denominatio- $αι.

DISP. XXX11I. DUB. 1,

!

i

;
ί

I
!
!
I
I
j
!
9

I
1
I

•·
r'

nos. quæ in aliquo supposito reperiantur.
Qaædam enim conveniunt supposito irn* mediale in se, ot ratione sui; quædam
voro medianto natura, et ratione illius.
Harum vero differentia a posteriori de­
prehenditur ex eo, quod illæ rationes, quæ
conveniunt supposito mediante natura, et
ratione illius, prædicantur de ipsa natura,
ut agere, pati, esso creaturam, et si­
milia, quæ non solum de supposito, sed
de ipsa etiam natura dicuntur : qnæ vero
conveniunt supposito immediate in se, et
ratione sui, non prædicantur de natura,
sed de supposito, sicut esse v. g. hypostasim, aut personam,
,
ΚΛΐ· Deinde nota relationem, et denomina­
tionem filii convenire supposito immediate
in se ipso, et ratione sui. Qüod probatur
primo exemplo divinorum : nam filiatio in
Deo est proprietas personalis secundæ per­
sons, ut optime observavit D. Thom. in
hoc art. se remittens ad doctrinam traditam
1 parte. Secundo a posteriori, sive signo,
quod immediate proposuimus : nam quæ
conveniunt supposito non immediate in se,
et ratione sui, sed mediante natura, immedialius naturæ conveniunt, et de illa præ­
dicantur : atqui inauditum est, et contra
omnium sensum, quod natura v. g. huma­
nitas, aut equinitas dicatur filius, aut
filia : ergo relatio, et denominatio filii
convenit supposito immediate in se ipso,
et ratione sui. Tertio ex non repugnantia :
quia minime implicat, quod aliqua relatio,
et denominatio illi correspondons respiciat,
afficiatque immediate suppositum in se. et
ratione : nec enim in hoc assignari valet
aliquæ contradictio : sed ista non repugnantia supposita, nulla est ratio, ut idem
non dicamus de relatione filiationis, quæ
juxta communem apprehendendi, et Ιο­
quendi modum non tribuitur naturæ, sed
supposito : ergo talis, et subinde ejus denominatio convenit immediate supposito
in se, et ratione sui. Quarto (et est motivum
a priori) quoniam esse filium non convenit
cuilibet substantiæ genitæ, et pro quolibet
signo, in quo gignitur, sed solum convenit
substantiæ completæ, et constitutæ in termino generationis, sive consequenti esse
perfectum : quandiu enim quod generatur,
est in motu, adhuc non concipitur filius,
qui est terminus perfectissimus generatio­
nis : sed ratio perfecte geniti in esse quieto
solum convenit supposito, quod est terminus in quo generatio sistit; non autem naturæ, quæ est quid incompletum, et per

415

generationem trahitur ad suppositum :
ergo relatio filiationis, et denominatio filii
conveniunt supposito immediate in se ipso,
et ratione sui, non vero mediante natura,
aut ratione illius. Quod motivum profunde
attigit I), Thom. in 3, dist. 8, art. i ad 5, D-Thom·
dicens : Ad filiationem requiritur plus,
quam ad nativitatem, vel ortum, scilicet ul
quod exit per generationem a generante, sil
completum in specie generantis. Et in eadem
quæst. art. 5 ad 1, ait : Subjectum filiatio­
nis non potest esse natura, cum sit ejus,
quod habet esse completum, ul supra dictum
est. Et similia tradit in eadem dist.
ad Annibald. quæst. unica, art. 4 ad 1, et
alibi.
9. Ex his evertitur adhibita responsio Confu­
tatur
instaurando propositum fundamentum : adhibita
nam si Christus aliquo modo foret filius resjionDei adoptivus ; Christus absolute esset lilius sio.
Dei adoptivus : consequens est falsum :
ergo et antecedens. Sequela ostenditur :
nam quod alicui convenit in se, et ratione
sui, de illo dicitur absolute : sed relatio,
et denominatio filii convenit supposito in
se, et ratione sui, ut constat ex prænotatis :
ergo si Christus aliqua ratione foret vere
filius Dei adoptivus, Christus absolute esset
filius Dei adoptivus. Falsitas autem conse­
quentis probatur : nam qui est absolute
filius naturalis Dei, non est absolute adop­
tivus Dei filius ; cum hæc claudant contra­
dictionem, ut responsio, quam impugna­
mus, non negat : sed Christus est absolute
filius Dei : ergo Christus non est abso­
lute adoptivus Dei filius. Declaratur Iwc
amplius : nam contradictio est aliquem
esse filium proprium alterius, et secun­
dum eandem rationem non esse filium
proprium ejusdem : sed id contingeret, si
Christus aliqua ratione esset filius adopti­
vus Dei : ergo implicat contradictionem,
quod Christus sit adoptivus Dei filius. Ma­
jor, et consequentia patent. Minor autem
suadetur : quia filiatio convenit supposito
per se, et immediate in se, atqtie ratione
sui, ut supra ostendimus : aliunde filiatio
naturalis est filiatio propria ; filiatio vero
adoptiva est filiatio impropria : ergo si
Christus, qui est filius naturalis Dei, esset
simul filius Dei adoptivus, sequeretur Chris­
tum secundum eandem rationem esse fi­
lium proprium Dei, et non esse filium
proprium ejusdem. Explicatur ulterius :
nam si aliqua via vitaretur hæc contradic­
tio, maxime quia Christus habet duas natu­
ras, et ratione unius est filius proprius

416

DE INCARNATIONE.

· ■'

Dei, et ratione alterius non est proprius aliam significationem, nisi ul Jesus Christus
Dei filius : sed hoe modo declinari nequit
non sit proprius filius Dei. Quæ disparitas
adhibita repugnantia : ergo implicat, quod
satis confirmari potest ex eo : uam quia
Christus, qui est filius proprius Dei, sit Christo secundum naturam humanam, el
filius Dei non proprius, sive adoptivus.
rationo talis naturæ convenit esse creatu­
Probatur minor : quia filiatio non convenit
ram, incipere in tempore, et sanctificari
supposito ratione naturæ, vel medianto
per formam accidentalem ; verum est hæc
natura, sed convenit supposito immediate eadem prædicata immediatius, atque inti­
in se, et ratione sui : sed implicat suppo­
mius convenire prædictæ naturæ, et de illa
situm, quod in se, et ratione sui est filius dici : unde simpliciter verum est naturam
proprius Dei, esse in se, et ratione sui
humanam Christi esse creaturam, produci
filium Dei non proprium, sed adoptivum :
in tempore, et sanctificari per formam
ergo quod Christus habeat in se duas na­
accidentalem. At e converso videmus ratio­
turas nihil refert ad vitandam contradictio­ nem filii nec convenire naturæ, nec de illa
nem objectam.
prædicari posse : absurdissime enim dicere­
M»jor
Unde liquet tam Concilium Francofor- tur : Humanitas est filia adoptiva Dei, ut
diense, quam D. Ί hornam optime proces­ patet ex concipiendi, et loquendi modo, et
sisse, quando ex eo, quod Christus sit filius infra § -i magis firmabitur. Ergo signum
Dei naturalis, absolute collegerunt nuila est denominationem filii sive naturalis,
ratione esse filium Dei adoptivum : quia sive adoptivi non convenire supposito me­
ratio propria, secundum quam filiatio præ- diante natura, et ratione naturæ, sed con­
dicatur de supposito, non est natura, sed venire illi immediate in se ipso, et ratione
suppositum in se : quare ubi suppositum sui. Quare cum Christus in se, el ratione
in se est filius naturalis Dei, penitus suppositi non sit filius Dei adoptivus, sed
repugnat, quod secundum aliam rationem proprius; impossibile est, quod ratione na­
sit filius Dei adoptivus : quælibet, enim
turæ assumptæ fiat filius Dei adoptivus,
alia ratio, quæ non sit suppositum in se,
sive improprius.
inepta est ad relationem, et denominatio­
10. Nec momenti erit, si dicatur, quod E’>
nem filii. Liquet etiam exempla, quibus se licet filiatio conveniat- supposito in se, et ?I,a
muniebat impugnata responsio, non esse
ratione sui, nihilominus convenit illi ut
ad rem, ob disparitatem desumptam ex
subsistenti in tali, aut tali natura, ly td
doctrina proxime tradita : nam esse creatu­ reduplicante, aut determinante suppositum
ram et creatorem; esse in tempore, et esse
in recto, et naturam in obliquo : natura
ab æterno; esse sanctum per essentiam, et autem humana a Verbo assumpta non est
esse sanctum per formam accidentalem, at­
natura propria filii Dei : quare Christus ut
que similia sunt prædicata, quæ conveniunt subsistens in natura humana non est pro­
mediante natura, et quæ subinde possunt prius Dei filius : atque ideo licet supposi­
indifferenter prædicari tam de natura ra­ tum Chrisli in se sit proprius filius Dei;
tione sui, quam de supposito ratione na­ nihilominus locus relinquitur ad hoc, quod
turæ : quare licet suppositum Christi in se ut subsistens in humana natura, dicatur
sit Deus, creator, æternus, et essentialiter filius Dei non proprius, sed adoptivus.
sanctus; nihilominus secundum naturam Quo non amplius docent, et intendunt
humanam potest esse’, et secundum ean­
Adversarii. Id, inquam, nihil valet : quo- obli­
dem naturam potest denominari creatura,
niam Christum ut subsistentem in natura l,fproductus in tempore, sanctus per formam humana, ly ut determinate suppositam
accidentalem, et similia. Cæterum relatio,
divinum, esse Filium Dei proprium, el
el denominatio filii non conveniunt suppo­
natura'em infra ostendemus dub. 3. Quod
sito mediante natura, sed immediate in se,
autem natura humana, in qua subsistit,
et ratione sui : quare si suppositum in se,
non sit natura propria, minime præjudicat;
et ratione sui est filius Dei naturalis, ne­ quia licet ex se aliena, trahitur tamen ad
quit ratione alicujus naturæ dici filius Dei ipsum esse personale filii naturalis Dei, ut
non proprius, sed improprius, el adoptivus :
eo loco magis declarabimus : quare Chris­
et c converso hoc ipso, quod de supposito tus adhuc ut subsistens in tali natura re­
secundum aliquam rationem, aut naturam
linet esse naturalem Dei Filium; et vocari
dicatur esse filium adoptivum Dei, negatur non valet Filius improprius, vel adopti­
esse proprium Dei filium, juxta illud Con­ vus Dei. Idque exemplo confirmatur : nam
cilii Francofordiensis : Adoptivus non habet licet suppositum Chrisli subsistat in na­
tura

9

417

DISP. XXXIII, DUB. I.

1:0.

Ui5r-

tura creata, et ûnita; non alia quidem
ratione, nisi quia denominatio personæ
non competit supposito mediante natura,
aut ratione natune in qua subsistit, so l
immediate in se ipso, el ratione sui : sup­
positum autem Christi est in se persona
increata, et infinita : quare adhuc ut sub­
sistens in natura creata, et finita nequit
persona finita, et creata denominari : sunt
enim prædictæ denominationes repugnan­
tes in ordine ad idem suppositum in se.
Cum ergo denominatio Filii conveniat
supposito non mediante natura, nec ra­
tione naturæ. sed immediate supposito in
se, el ratione sui ; aliunde suppositum
Chrisli in se sil proprius, et naturalis
Filius Dei, fieri non valet, quod Christus
etiam ut subsistens in natura non propria
denominetur Filius Dei proprius, sed adop­
tivus. Non enim minus repugnant idem
suppositum in se esse Filium Dei pro­
prium, et non proprium, quam idem sup­
positum in se esse personam infinitam, et
finitam.
Sed præmisso fundamento oppones falso
supponi, quod filiatio recipitur immediate
in supposito : ergo ex vi hujus minime pro­
batur, quod Christo repugnet adoptiva
filiatio. Antecedens probatur primo : quia
eadem est relatio geniti, et Filii, ut liquet
in divinis : quippe Filius æternus eadem
relatione dicitur genitus, et Filius ; alias
in Deo forent plusquam quatuor relationes
reales, contra communem Theologorum
sententiam : sed relatio geniti recipitur in
natura, ut aperi e docet D, Thom. loco su­
pra cit. ex 3, dist. 8 : ergo et relatio filia­
tionis : atque ideo falso supponitur filia­
tionem convenire immediate supposito.
Secundo : quia filiatio comparatur ad ge­
nerationem sicut ad rationem fundandi :
sed generatio recipitur immediate in natura,
saltem sicut in subjecto quo ; unde illam
denominat genitam, et natam ut quo, sicut
genera iter se habent, quæ naturam imme­
diate alliciunt : ergo idem de lelatione fi­
liationis dicendum est.
Confirmatur : quia si suppositum Chrisli
non esset capax filiationis adoptivæ,
maxime quia est Filius naiuralis, et pro­
prius, ut supra expendebamus : sed hæc
ratio est nulla : ergo licet Christus sit Fi­
lius naiuralis, et proprius, potest nihilo­
minus Filius adoptivus denominari. Pro­
batur minor : tum quia Christus posset ab
aliquo homine adoptari : quippe, non im­
plicat, quod Joseph v. g. illum assumeret
Salmant. Curs. theolog. lorn. .Π7.

ad propria bona : in quo eventu conjun­
gerentur in eodem Christi supposito filia­
tio naturalis, et filiatio adoptiva. Tum
etiam, quia non minus opponuntur filiatio
realis, et filiatio rationis, quam filiatio
naturalis, et filiatio adoptiva, sive pro­
pria, et impropria : sed Christus qui est Fi­
lius Dei per relationem filiaiionis realem,
simul est filius B. Virginis per filiationem,
quæ esi relatio rationis : ergo pariter po­
test simul esse Filius naturalis, et adopti­
vus, sive proprius, et improprius.
Ad objectionem respondetur negando an- Diluitor
tecedens : oppositum enim salis constat ex ΟΙυΜΙ*ο.
dictis num. 8. Ad primam autem ante­
cedentis probationem neganda est minor
intellecta de relationibus geniti, et Filii in
creatis : cujus oppositum non probat exem­
plum desumptum ex divinis : nam cum ibi
generatio sit omnibus modis perfecta per
modum actus purissimi; coincidit ratio
geniti cum ratione geniti perfectissime, at­
que ideo cum ratione Filii : unde fieri
nequit, quod prædictæ relationes adhuc
virtualiter distinguantur. Id vero non sic
accidit in creatis, ubi ratio geniti latius
patet, quam ratio Filii; quare relationes,
quæ has denominationes communicant,
possunt (et adas debent), habere diversa
subjecta : atque ideo ex eo, quod relatio,
vel denominatio geniti, aut nati sit in na­
tura, non sequitur quod in eadem natura
debeat esse relatio, vel denominatio Filii.
Quæ est doctrina D. Thom. infra quæst. 35, D.Tliom
art. 5, ubi negat in Christo esse duas filia­
tiones reales, unam ad patrem, et aliam ad
matrem ; sed solum unam realem ad pa­
trem, et aliam rationis ad matrem : Quia
subjectum, inquit, filiaiionis non est natura,
aut pars naturæ, sed solum persona, vel hy­
postasis : in Christo autem non est hypostasis,
vel persona, nisi æterna. Omnis autem relatio
quæ ex tempore : de Deo dicitur, non ponit in
ipso Deo æterno aliquid secundum rem, sed se­
cundum rationem tantum, sicut in 1 parte ha­
bitum est. El ideo filiatio, qua Christus refertur
ad matrem, non potest esse realis relatio, sed
solum secundum rationem. Contra quam doc­
trinam opponit S. Doctor quod nativitas
est causa filiationis : at in Christo sunt duæ
nativitates reales (idem intellige de gene­
rationibus), una ex Patre ab æterno, et
alia ex maire in tempore : ergo in Christo
sunt duæ filiationes reales. Sed respondet :
Ad primum dicendum, quod nativitas tempo­
ralis causaret in Christo temporalem filiatio­
nem realem, si esset ibi subjectum hujus-

27

DE INCARNATIONE

. .H:
‘lri

Ki

,

K

modi filiationis capax. (juod quidem esse non
potest. Ipsum enim suppositum æternum non
potest esse susccptivum relationis temporalis,
ut dietum est. Nec potest diei, quod sil susoeplivum filiationis temporalis ratione hu­
man* naturæ : quia opn'ieret naturam hu­
manam aliqualiter esse subjectum filiationis :
sicut est aliqualiter subjecta nativitati. Cum
enim .Ethiops dicitur albus ratione dentis :
oportet, quod .Elhiopis dens sit albedinis sub­
jectum. Natura autem humana nullo modo
potest esse subjectum filiationis : quia hxc rela­
tio directe respicit personam. Hæc S. Doctor
mira claritate, et brevitate comprehendens
hactenus a nobis dicta, et simul assignans
disparitatem inter generationem, et filia­
tionem, ut una queat afficere immediate
naturam, et alia debeat afficere immediate
personam ; et in creatis non penitus coïn­
cidant. Ex quibus etiam patet ad secu> dam
antecedentis probationem : nam ubi relatio
fundatur in actione, aut passione, non
oportet, quod relatio insit subjecto, in quo
est ratio fundandi, ut patet in agente per
actionem formaliter transeuntem : nam
hæc actio est intrinsece in passo, et tamen
relatio agentis est intrinsece in ipso agente.
Quare licet generatio passiva recipiatur
immediate in natura geniti ; non sequitur,
quod relatio filiationis recipiatur imme­
diate in natura, sed debet afficere imme­
diate suppositum ob doctrinam superius
traditam. Addi tamen potest rationem im­
mediatam fundandi filiationem non esse
generationem passivam perfectam, et in
ultimo termino, sive in esse quieto : sic
autem genitum esse non convenit naturæ,
sed supposito, quod est ens simpliciter
completum : quare potius infertur, quod
relatio filiationis non afficit immediate
naturam, sed solum suppositum in se
ipso.
Solvitur
Ad confirmationem concessa majori in
mitio? θο sensu, qui ad rem facit, videlicet per
comparationem filii naturalis, et filii adop­
tivi ad eundem patrem, negamus mino­
rem. Cujus probationes nullius momenti
sunt : nam prima solum evincit Christum,
qui est filius naturalis æterni Patis, posse
esse filium adoptivum hominis : in quo
quantum est ex vi hujus, nulla apparet
contradictio ; cum esse filium proprium, et
non esse filium proprium non sint in ordine
ad eundem patrem, sed ad diversos. Sicut
etiam in humanis contingit, quod Joannes, qui est filius proprius Petri, nequeat
esse filius ejus non proprius ; et tamen

DISP. XXXIII, DUB. I.

possit esso filius non proprius Pauli per
quro est persona filii naturalis Dei, ut
suppositum divinum in recto connotando
adoptionem. Unde ad secundam responde­
hactenus ostendimus : nec opus est, ut
naturam humanam, in qua subsistit; vel
mus eodem modo concedendo majorem
extendatur ad alias personas , in quibus determinat in recto ipsam humanam natu­
intellectam de filiatione reali, et filiatione
non occurrit idem motivum, et de quibus
ram in Verbo subsistentem ? Si eligant
rationis comparative ad idem principium :
non loquimur in conclusione.
primum, manifeste sequitur Christum ut
et missa minori, negamus consequentiam
hominem non esse personam Deo extra­
in eodem sensu, sive per respectum ad
neam : quia suppositum divinum, licetsubidem principium. Nam Christus, qui refer­
g III.
sistat in natura creata, non est extraneum
tur ad Patrem filiatione reali, non refertur
Deo, sed ipsi intraneum, et consubs­
ad ipsum filiatione rationis : et similiter
Major confirmatio propositi fundamenti.
tantiale. Si autem eligant secundum; non
si refertur ad matrem filiatione rationis,
minus perspicue infertur Christum ut ho­
non refertur ad illam filiatione reali. In
Fuji12. Potest autem præmissum motivum
minem non esse personam Deo extraneam ;
quo nulla est contradictio; cum illi toraliter, et magis expendi in hunc modum :
quoniam natura humana in Verbo subsis­
mini sint omnino diversi, et quasi dispa­
i «t** nam de ratione filii adoptivi est, quod sit
tens persona non est : alias sicut taiis
rate se habeant. Sed quod Christus, qui
persona extranea respectu adoptantis : sed .natura est creata, ita etiam esset persona
respectu æterni Patris est in se filius pro­
Christus ut homo non est persona extranea
creata, et multiplicarentur in Christo per­
prius, et naturalis, fiat etiam in se filius
respectu Dei : ergo Christus ut homo non
son®; quæ fuit hæresis Nestorii. Nulla
ejusdem Patris non proprius, sed imitatiest Filius Dei adoptivus. Consequentia pa­
itaque ratione verificatur Christum ut ho­
vus, et adoptivus, similitudinarius, et
tet. Et major constat ex diffinitione adop­
minem esse personam extraneam respectu
secundum quid; est satis aperta repugnan­
tionis communiter recepta quam explicui­
Dei. Eo vel maxime, quod hoc complexum
tia ob manifestam istorum prædicatorum
Christus ut homo quomodocumque explice­
mus in Comment, art. 1 hujus quæst. a
oppositionem comparative ad idem subjec­
tur, semper necessario importat increatam
num. 1. Minor autem ostenditur : quia
tum in se, et respectu ejusdem termini, ut
Verbi personam ut aliquid, quod ad præ­
Christus ut homo non est aliud, quam
merito dixerit Concilium Francofordiense:
dictum complexum intrisece, et essentiali­
Verbum subsistens in natura humana : sed
Adoptivus non habet aliam significationem,
ter pertinet : sed persona Verbi non est
Verbum per hoc, quod in natura humana
nisi ut Jesus Christus non sil proprius filius
subsistat, non fit extraneum sibi ipsi sub­
Deo extranea, sed ipsi intranea, et con­
Dei.
sistenti in propria natura, ac subinde nec
substantialis : ergo de hoc complexo Chris­
11. Si quis vero objiciat ex præmisso ρ««.
Deo ; cum potius unio hypostatica in eo
tus ut homo prædicari nequit esse personam
hactenus fundamento inferri, quod si Pa- t!JPa.tw
consistat, quod natura divina, et humana
Deo extraneam. Idque magis liquet atten­
1er, aut Spintus sanctus assumeret natu- leptia.
copulentur in eadem persona, quæ sit
dendo, quod si Christus esset illius adop­
ram creatam, posset in ea esse filius Dei
tivus Dei, esset utique filius adoptivus
Deus, et homo : ergo Christus ut homo
adoptivus; quia non supponitur proprius,
respectu trium divinarum personarum,
non est persona extranea respectu Dei.
et naturalis filius Dei : ex quo principio
siquidem adoptare convenit pro indiviso
Quod motivum attingit Concilium Franco­
deduximus Christum non esse filium Dei
fordiense his verbis ; Unitas personæ, quæ
tribus divinis personis, ut ostendimus in
adoptivum. Consequens autem est contra
est in Dei Filio, et filio Virginis, adoptionis
Comment, art. 2, num. 3, atque ideo
tollit injuriam. Si ergo Deus verus est, qui
communem sententiam Thomistarum, qui
Christus esset filius adoptivus Christi
de Virgine natus est, quomodo potest adopti­
divini : sed absurdum est omnino dicere,
generaliter docent nulla personam divinam
vus esse9 Et liber Sacrosyllabus : Dei Filius
quod Christus ut homo sit persona extranea
posse in natura assumpta esse filium adop­
qua ratione credi potest adoptivus, qui inse­
Verbo divino ; siquidem Christus ut homo
tivum Dei. Id, inquam, si opponatur;
parabiliter assumpsit hominem, in una pér­
est ipsum Verbum divinum factum homo :
respondendum est aliud esse, quod funda­
ima coeunle utraque natura.
ergo Christus ut homo non est persona
mentum hucusque propositum non probet
Oar- Respondent primo Adversarii hoc disDeo extranea.
in persona Patris, aut Spiritus sancti;
I
cursu solum probari, quod Christus non sit
Confirmatur evertendo directe tam res­ Everti­
aliud vero, quod ex tali fundamento posi­
tur
i
;r.i.
extraneus
Deo
absolute,
et
identice,
sive
ponsionem,
quam
ejus
motivum
:
nam
si
tive colligatur Patrem, aut Spiritum sanc­
amplius.
i
ex parte suppositi materialiter sumpti,
Christus ut homo esset persona extranea
tum posse in natura assumpta esse Filium
1
quod vere est Deus; minime vero quod in
respectu Dei; maxime quia natura hu­
Dei adoptivum. Et hoc quidem posterius
I
quantum homo non sit Deo extraneus for­ mana secundum se est extranea, sive non
falsum est : quia licet Patri, aut Spiritui
maliter, sive ex parte prædicati, quod ly
consubstantialis Deo : sed hæc ratio est
sancto non repugnet filiatio adoptiva ex eo,
ut homo determinat : nam ad hoc sufficit
nulla : ergo Christus ut homo non est per­
quod sit filius naturalis : tamen ex nega­
■
naturam humanam esse extraneam respectu
sona Deo extranea. Probatur minor, nam
tione hujus naturalis filiationis non proba­
Dei. Quare licet Christus absolute non sit
si ex eo, quod natura humana est extranea
tur positive possibilitas filiationis adopcapax adoptionis, quod præcise probamus;
respectu Dei, Christus ut homo foret per­
tivæ : possunt enim occurrere alia capita
bene tamen Christus ut homo, quod dunsona Deo extranea ; pariter ex eo, quod na­
repugnantia», et reipsa occurrunt, ut in
Uxat ipsi affirmant.
tura humana est creata, Christus ut homo
sequentibus ostendemus. Sed primum
h**
13. Sed hæc responsio minime satisfacit,
foret persona creata : eandem enim propor­
illud facile admittimus, quod nullum con­
et. potest in communi refelli sequenti ditionem habet natura creata ad constituen­
tinet inconveniens : nam præmissum mo­
lemmate : nam vel ly ut homo determinat
dum personam creatam, quam habet nativum probat optime in persona Christi,
quæ
llCSpUUUCH L·

I

419

pilUlU

llULz

UIO-

ί

'M

' . 1.4-4*1
·. r -* V

420

DE INCARNATIONE.

tura extranea ad constituendum personam
extraneam. Consequens autem est prorsus
falsum, el contra fidem, quæ docet in
Christo non esse nisi usam personam,
eamque divinam. Ergo quod natura hu­
mana sit de se extranea respectu Dei. mi­
nime sufficit ad hoc, quod Christus ut
homo sit persona extranea respectu Dei.
Probatur hæc consequentia expendendo
amplius propositam similitudinem : nam
ideo licet hæc sit vera, Christus ul homo
est creatura, ut explicuimus disp. 26,
dub. 6, § i, ista, Christus ul homo est per­
sona creata, est simpliciter falsa : quia
nomem creaturæ, aut entis facti est de se
indifferens, aptumque convenire tam na­
turæ, quam supposito : unde si ex parte
subjecti ponatur particula determinans na­
turam creatam, verificatur prædicatum
creaturæ : quia licet suppositum sit divi­
num, tamen naturam creatam habet : et
sic contingit in ea prædicatione, Christus
ul homo est creatura : nam ly ul homo de­
terminat subjectum, ut supponat pro na­
tura humana, cui convenit creaturam esse :
talia namque subjecta sunt, qualia per­
mittuntur a suis prædieatis. Constat autem,
quod nomen personæ non est indifferens,
nec aptum convenire tam naturæ, quam
supposito, sed quod determinate suppo­
sito convenit : unde licet ex parte subjecti
adhibeatur determinatio humanæ naturæ,
nequit de supposito divino prædicari esse
personam creatam : qua ratione hæc est
simpliciter falsa : Christus ul homo est per­
sona creata. Idem vero motivum militat
in hac prædicatione, Christus ut homo esi
persona eilranca : quia prædicatum per­
sonæ non est indifferens, sed convenit
determinate supposito, quod sicut in
Christo non est creatum, sic nec est extra­
neum respectu Dei. Ergo sicut de Christo
ut homine nequit prædicari esse personam
creatam ; ita nec prædicari valet esse per­
sonam extraneam respectu Dei. Recolan­
tur, quæ diximus disp. 26, dub. 6,
num. 79, ubi ostendimus hanc prædicationem, Christus ul homo est hypostasis, el
similes esse in proprietate sermonis de­
terminate falsas.
Objcc14. Dices ex hac ipsa doctrina potius
inferri Christo non repugnare filiationem
adoptivam. Quod ostenditur primo : nam
ut modo diximus, et fusius explicuimus
loco cit. ex disp. 16, Christus in quantum
homo est creatura : sed omnis creatura
rationalis, qualis est homo, potest adop­

tari a Deo, ut explicuimus in Comment,
ad art. 3 ; ergo Christus in quantum homo
potest adoptari a Deo, non obstanto intraneitate suppositi. Secundo, quia ad
adoptionem solum requiritur extraneitas illius naturæ, in qua, et secun­
dum quam fit adoptio : sed natura humana
est extranea Deo : ergo sufiicit, quod
Christus sit persona extranea Deo secun­
dum naturam, ut secundum prædictam
naturam possit adoptari a Deo ; quidquid
sit de intraneitate suppositi. Tertio, quia
eodem modo comparatur ad filium natura­
lem natura intranea principio generanti,
sicut ad filiationem adoptivam comparatur
natura extranea principio adoptanti : sed
natura intranea principio generanti suffi­
cit, ut suppositum de se extraneum sit
filius naturalis talis principii, ut patet in
ipso Christo, qui est filius naturalis B. Vir­
ginis propter intraneitatem naturæ hu­
manæ, licet suppositum Christi sit divi­
num, et de se extraneum tali principio :
ergo pariter natura extranea respectu prin­
cipii adoptantis sufficit, ut suppositum de
se intraneum tali principio sit filius adop­
tivus illius, et consequenter ex eo, quod
suppositum Christi sit de se intraneum, et
consubstantiale Deo ; non sequitur Chris­
tum ut hominem non posse esse filium
Dei adoptivum : ad id enim sufficit extraneitas naturæ humanæ, quam ly ut homo
significat.
Respondetur negando assumptum. Ad Dik’dcujus primam probationem vel respondetur titsn
omittendo præmissas, et negando conse­
quentiam, vel respondetur omissa majori,
distinguendo minorem, illamque admit­
tendo de omni creatura, quæ est talis ex
parte suppositi, in quo sensu loquebamur
loco cit. ; sed neganda est, si intelligaiur
de eo, quod solum est creatura ex parte
naturæ ; et deinde negamus absolute conse­
quentiam. Nam hæc adest differentia inter
denominationem creaturæ, et denomina­
tionem filii, quod illa potest esse communis
tam supposito, quara naturæ; sed hæc
pertinet determinate ad suppositum, ut
satis ostendimus § præced. Quare sufiicit
naturam esse creatam, ut nomen creaturæ
prædicelur de supposito divino, non quidem
secundum se, sed determinando naturam
creatam, quam habet, ut contingit in hac
prædicatione, Christus ul homo est creatura.
E contra vero non sufficit naturam esse
creatam, aut extraneam, ut nomen filii
adoptivi dicatur de supposito intraneo, et
proprio,

DISP. ΧΧΧΙΠ
proprio, quamvis determinetur, aut reduplicetur natura extranea, ut contingit in
hac, Christus ut homo, est persona extranea,
el Filius Ihi adoptivus : quia nomen filii re­
fertur determinate non ad naturam, sed ad
suppositum : sicut ob eandem rationem ista
est simpliciter falsa, Christus ut homo est
persona creata, quin et hæc, Christus ulhomo
est persona, ut magis explicuimus loco cit.
Ex quibus patet ad secundam probationem :
nam filiatio adoptiva, sicut et naturalis,
non respicit immediate naturam, sed sup­
positum : unde, ad illam non sufficit natu­
ram aliquam esse extraneam, si supposi­
tum est intraneum. Communis namque
adoptionis diffinitio non est esse assump­
tionem naturæ extraneae, sed assumptio­
nem extraneae personæ. Quare non sufficit
Christum habere aliquam naturam Deo
extraneam, ut in ea, aut secundum eam
possit adoptari ab illo : nam suppositum
per terminationem naturæ alienæ non de­
finit esse Deo intraneum, et consubtsantiale, sicut prius erat.
Ad tertiam respondetur vel negando
majorem, vel omittendo praemissas, et ne­
gando utramque consequentiam. Et ratio
dispariiatis est : quoniam ut suppositum
de se extraneum fiat intraneum, et consti­
tuatur Filius naturalis generantis per na­
turam huic intraneam, non est necessa­
rium, quod amittat aliquod prædicatum
intrinsecum, etsibi naturaliter conveniens :
sed sufficit, si deponat privationem intraneitatis, quam habebat, suscipiendo, aut
terminando naturam intraneam generanti,
quam prius non terminabat : in quo nulla
est contradictio : et ideo non repugnat,
quod suppositum de se extraneum alicui
generanti fiat ei intraneum ratione alicujus
naturæ generanti intraneæ, quam de novo
habet. Cæterum ut suppositum de se in­
traneum alicui principio fiat ipsi extraneum
ratione alicujus naturæ extraneae, quam de
novo terminet; requiritur, quod amittat
illa prædicata positiva, et sibi intrinseca,
per quæ constituebatur intraneum : eis vero
amissis, ant mutatis non manet idem sup­
positum : quare implicat, quod illud sup­
positum, quod de se est intraneum alicui
principio fiat illi extraneum ratione alicujus
extraneæ naturæ, quam de novo suscipiat.
Id vero magis perspicuum fiet comparando
exemplum in probatione allatum cum re
quam versamus : nam ut Verbum, quod de
se erat extraneum Virgini, fiat, et denomi­
netur illi intraneum ratione naturæ as-

DUB. I.

sumptæ, satis est exuere extraneitatem,
quam respectu Virginis habebat : hæc vero
extraneitas non erat aliquod prædicatum
positivum intrinsecum, sed privatio, aut
negatio intraneitatis, et conjunctionis se­
cundum humanam naturam : unde cum ca­
rentia, sive privativa, sive negativa suffi­
cienter excludatur per furmam oppositam,
permanente supposito ejus susceptivo, op­
time fieri potuit, quod Verbum de se extra­
neum Virgini factum fuerit illi intraneum
per naturam humanam a matre acceptam,
quam per modum suppositi terminavit.
Oppositum autem omnino contingeret, si
Verbum, quod de se est intraneum Deo, et
filius naturalis æterni Patris fieret ipsi ex­
traneum ratione alicujus extraneæ naturæ :
quia esse intraneum respectu Dei non est
mera aliqua carentia, sed perfectio intrin­
seca, et entitativa, secundum quam est Deo
consubstantialis : quare si natura extranea
de novo assumpta poneret extraneitatem
in supposito Verbi respectu Dei, necessa­
rio excluderet ab illo aliquod prædicatum
positivum, et intrinsecum, nempe intraneitatem : quod est impossibile ob immu­
tabilitatem talis suppositi. Dicere autem,
quod manet intraneum, el extraneum res­
pectu ejusdem principii, non minus repu­
gnat : quia extraneiias est carentia intra­
neitatis : et subinde fieri nequit, quod
intraneum incipiat esse extraneum, nisi
amittendo intraneitatem, quam prius ha­
bebat : quæ intraneitas non est.privatio,
sed entitas, et perfectio positiva. Sicut e
converso extraneum potest fieri intraneum
absque mutatione in se : quia extraneitas
est carentia, quæ excludi valet non amit­
tendo antiquam entitatem, sed acquirendo
præcise naturam novam.
15. Nec momenti erit, si dicatur ex
praemissa doctrina solum inferri Christum
ratione humanæ naturæ non esse absolute
personam extraneam Deo; minime vero,
quod non dicatur extraneus cum addito,
scilicet secundum naturam humanam, vel
in quantum homo; siquidem natura hu­
mana non habet intraneitatem ad Deum :
et hoc posterius sufficit, ut Christus in
quantum homo, aut secundum humanam
naturam sit subjectum, quod denominari
queat Filius Dei adoptivus. Id, inquam,
nihil valet : tum quia ut liquet ex diffini­
tione adoptionis, extraneitas pro illa requi­
sita non refertur ad naturam, sed ad perso­
nam : et quidem merito ; cum adoptio sit
quædam imitatio filiationis naturalis, quæ

I
-t

f

V

Prxcidiiur
fuga.

422

DE INCARNATIONE.

non naturam, sed personam immediate res­
picit, atque afficit : dicere aulem, quod
Christus, qui ratione naturæ humana' non
est persona Deo absolute extranea, sit ex­
traneus cum addito secundum naturam hu­
manam, est refundere totam extraneitatem
non in personam, sed in naturam : quod
minime sufficit, ut persona sil capax adop­
tionis. Tum etiam, quia falsum est, quod
Christus dicatur persona extranea ratione
naturæ humanæ, vel secundum talem natu­
ram, ut supra jam ostendimus. Nec opposi­
tum evincit probatio evasioni inserta : nam
sicut non valet, Christus ratione naturæ hu­
mana non est persona infinita : ergo ratione
naturx humanæ est persona finita ; sic etiam
non tenet, Christus secundum naturam hu­
manam, vel ratione naturæ humanæ non est
persona intranea Deo : ergo secundum talem
naturam, aut ratione illius est persona Deo
extranea. Et ratio defectus in utraque con­
sequentia est proportionabiliter eadem :
quia antecedens in uno, et altero discursu
solum significat Christum non habere esse
personam infinitam, et Deo intraneam ab
humana natura : quod verum est : non
eum habet infinitam, et intraneitatem ab
illa, sed a se, atque independenter ab ea.
Sed in consequenti significatur non solum,
quod natura humana non dat personæ
Christi infinitatem, et intraneitatem ; sed
etiam quod talis natura excludit infinita­
tem, atque intraneitatem personæ. Quod
est falsum, et ex antecedenti non coiligigitur : unde negatur consequentia tanquam
illegitima. Sicut ex hoc principio vero :
Ifomo stcundum se non est sapiens, quod est
verum, inepte inferretur : Homo secundum
se est insipiens.
Secunda
d6. Respondent secundo Adversarii,
rioram'
licet hactenus dicta evincerent Chrisrespon- tum ut hominem non esse extraneum Deo
Sl°’ extraneitate entitativa; minime tamen,
quod non sit extraneus Deo extraneitate
juris in ordine ad hæreditatem beatitudinis
creatæ : et hoc posterius sufficit, ut possit
a Deo adoptari in ordine ad illam. Etenim
cum adoptio præcipue consistat in gratiosa
assumptione ad hæreditatem, parum, aut
nihil refert intraneitas entitativa, et subs­
tantialis, si adsit extraneitas, sive carentia
juris in ordine ad hæreditatem consequen­
dam : unde filius emancipatus, licet sem­
per retineat intraneitatem naturalem, et
entitativam cum patre, quia tamen non
habet jjis ad bona paterna, potest a patre
adoptari, ut constat ex lege Qui libera-

tus 12 F. de Adoption. Porro Christum ut
hophnem non habere jus ad hæreditatem
beatitudinis, atque ideo esso extraneum
extraneitate juris in ordine ad illam, cons­
tat ex eo, quod si attendamus ad personam,
hæc non est capax beatitudinis creat®,
atque ideo nequit illam tanquam hæredi­
tatem respicere. Si vero attendamus ad
naturam humanam secundum se, sicut non
habet vires ad supernaturalem beatitudi­
nem, ita nec jus, ut in nobis liquet. Deni­
que si attendamus ad eandem humanitatem
ut persona divina terminatam, idem dicen­
dum est : tum quia per talem terminatio­
nem non ht capax beatitudinis : tum quia
sicut personalitas divina non habet jus ad
beatitudinem creatam, ita nec illud huma­
nitati præstare potest. Est ergo Christus
persona extranea respectu Dei, extraneitate
juris in ordine ad hæreditatem beatitudinis
creatae : atque ideo poterit a Deo in ordine
ad eam adoptari.
Hæc tamen responsio refellitur ever­ CoJ:tendo illa duo principia, quæ. assumit : taiïî.
nam in primis ne Christus sit Filius Dei
adoptivus, sufficit intraneitas entitativa,
et substantialis cum Deo, quam ipsum
habere hactenus ostendimus, et ista solu­
tio permittit. Et ratio fundatur in ipsa
natura adoptionis, quæ ut ex ejus diffi­
nitione liquet, duas conditiones essentia­
liter requirit, nempe extraneitatem per­
son® adoptandæ respectu adoptantis, et
carentiam alterius juris ad adoptantis bona,
ut explicuimus in Comment, art. 1. Alia
itaque conditio est extraneitas person®,
et alia carentia juris. Ergo falso dicitur ad
adoptionem sufficere, quod adoptandus sit
persona extranea, sola extraneitate juris;
licet intraneus sit intraneitate entitativa,
et naturali. Patet consequentia : quia nisi
ista distinguantur, et ut distincta requi­
rantur, jam extraneitatis conditio confun­
ditur cum carentia juris. Id vero est des­
truere diffinitionem adoptionis, quod sit
gratiosa assumptio personæ extranea ad he­
reditatem, ubi illa duo distinguuntur. Sed
potius debere dici, est gratiosa assumptio
cujuslibel persona ad hæreditatem. Quod
minime admitti debet : sunt enim diffini­
tiones rerum quasi communia principia,
in quibus oportet omnes convenire. Eo
vel maxime, quod ubi persona est alteri
intranea utpote filius naturalis ; nequit
non habere jus naturale, sive connaturalem
exigentiam ad bona paterna, juxta illud Ad
Apostol. ad Rom. 8 : Si aulem filii, el hx- Rea. 8.
redes.

D18P. XXXIII, DUB. I.

lapapaîir

redes. Idque probat ipsa naturalis ra­
tio : tum quia sicut Illius est ejusdem
substantia) cum patre ; sic oportet, quod
communicet in ejus bonis. Tum etiam,
nam ille qui dat esse, debet dare quæ ad
conservandum tale esse desiderantur : qua­
lia communiter sunt ea, in quibus hære­
ditas consistit : requiruntur enim ad con­
servationem filii. Primo itaque locoad adop­
tionem necessariaest extraneitas adoptandi,
sive quod non sit Filius. Et quia aliquando
contingit eum etiam, qui non est filius,
habere exaliis titulis jus ad alterius bona ;
propterea ultra extraneitatem entitativam
requiritur extraneitas, sive, ut magis pro­
prie loquamur, carentia juris. Unde una
conditio supponit aliam ; licet sint inter se
distinct®, et quælibet per se requiratur.
Quod vero in hac evasione affertur ex jure
civili Romanorum, ad rem non facit :
quia juxta considerationem, et dispositio­
nem illius filius emancipatus pro non filio
reputatur : atque ideo est civiliter extra­
neus, atque ideo sicut alter quilibet adop­
tari civiliter potest. Cæterum in Theolo­
gica, et naturali consideratione filius
naturalis semper est filius, semper est pa­
tri intianeus, semper retinet exigentiam
ad ea patris bona, quæ pro ejus conserva­
tione, et perfectione desiderantur : atque
ideo nequit dici extraneus extraneitate en­
titativa, ac subinde extraneitate juris na­
turalis. Sufficit ergo, quod Christus ut
homo sit Deo intraneus intraneitate enti­
tativa, ut supra ostendimus, ne possit^a
Deo in lilium adoptari.
17. Deinde gratis permisso, quod evasio intendit, nempe sufficere personam
extraneam sola extraneitate juris, ut a loptari queat; adhuc refellitur : quoniam
Christus ut homo non fuit Deo extraneus
extraneitate in ordine ad beatitudinem
creatam : ergo Chrislus ut homo non po­
tuit adoptari a Deo in ordine ad talem bea­
titudinem : atque ideo nec in prædicto
sensu salvari valet Christum esse Filium
Dei adoptivum. Utraque consequentia le­
gitime infertur ex antecedenti, supposita
etiam Adversariorum doctrina. Ante­
cedens vero probatur : nam ut quis di­
catur extraneus extraneitate juris in or­
dine ad aliquod bonum , debet carere
titulo ad consequendum tale bonum : nec
enim juris extraneitas in alio consistit,
quam in carentia hujusmodi : et hinc pro­
venit, quod si Petrus habeat jus ex con­
tractu, vel ex alio titulo ad bona Joannis,

423

nequeat a Joanne adoptari : debet enim
adoptio esse non solum personæ naturali­
ter extr.uieæ, sed insuper debet esse gra­
tiosa, id est, non supponens in adoptando
jus ad bona, in quibus consistit hæreditas.
At Christus habet ex se jus ad beatitudinem creatam, et ad alia bona, quæ apta
sunt in ejus humanitate inveniri. Ergo
Christus non potuit adoptari a Deo in
ordine ad talia bona. Minor hujus syllo­
gismi, in qua poterat esse difficultas, os­
tenditur : nam cum Christus sit substan­
tialiter, el essentialiter persona divina ;
debita illa connaturaliter est omnis perfec­
tio, quam habere potest iu humanitate as­
sumpta : quo enim aliquod suppositum
tum est in se perfectius, eo exigit majorem
perfectionem in natura, quam habet Ex
qua radice provenit, quod gratia sit Christo
connaturalis, ut explicuimus in Comment,
ad art. 12, quæst. 2, num. 8; quod Chris­
tus habuerit gratiam habitualem in ma­
xima intensione, ut ostendimus disp. 15,
dub. unico; quod habuerit scientiam bea­
tam, et scientiam per se infusam ab ipso
primo conceptionis momento, ut diximus
disp. 17, cum sequentibus; quod habuerit
dominium hujus Universi, et fuerit verus
rex temporalis omnium regum terræ, ut
constat ex dictis disp. 32, dub. 2 et 3.
Quod enim istæ, et aliae perfectiones fue­
rint in Christo; est juxta ipsius dignita­
tem, et exigentiam, ut singulis locis os­
tendimus. Nec interest, quod prædictæ
perfectiones non dimanaverint a persona
Christi, vel a gratia unionis physice, sed
tantum moraliter juxta doctrinam a nobis
traditam disp. 13, dub, 2, quoniam jus
non determinat dimanationem physicam,
sed sufficienter salvatur in debito morali,
ut liquet in humanis. Quare ut Christus
non fuerit persona extranea extraneitate
juris in ordine ad bona Dei, quorum est
capax humanitas, satis est habuisse exi­
gentiam eorum moralem. Quæ est doctrina
D. Thom. supra quæst. 6, art. 6, ait ‘. D.Tbom.
Gratia habitualis pertinens ad spiritualem
sanctitatem illius hominis est effectus quidam
consequens unionem, secundum illud Joan.
I : Vidimus gloriam ejus quasi Unigeniti a Pa­
tre plenum graliæ. et veritatis. Per quod da­
tur inlelligi, quod ex hoc ipso, quod ille
homo est Unigenitus a Patre, quod habet per
unionem, habet plenitudinem gratiæ et veri­
tatis. Et similia repetit quæst. 7, art. 3,
in corp, et ad 2, et in 3, dist. 4, quæst. 3,
art. 2, quæstiunc. 1 et alibi frequenter.

E«Mur*
Quæ >mPu?'nat*0 magis explicari, et
impu- fulciri valet destruendo doctrinam ipsius
gonio, evasionis : quia Christus ut homo non
habet minus, aut inferius jus ad bona
Dei, quorum est capax humanitas, quam
habet in humanis filius naturalis ad bona
patris : sed filius naturalis propter jus,
quod habet, non dicitur patri extraneus
extraneitate juris in ordine ad bona pa­
terna : ergo Christus ob jus, quod habet,
non est dicendus extraneus extraneitate
juris in ordine ad bona Dei, quæ suscipere
potest in humanitate. Minor, et conse­
quentia patent. Major autem probatur :
quoniam jus lilii ad bona paterna fundatur
in conjunctione cum eo, cujus sunt bona :
sed intimior est conjunctio Christi ut homi­
nis cum Deo, quam conjunctio filii naturalis
cum patre in humanis ; siquidem hæc con­
junctio est in natura, et persona numero
distinctis, et per participationem substanliæ Patri præcise conjuncte in principio
generationis ; illa vero conjunctio est
substantialis in eadem numero persona;
siquidem Christus ut homo importat intrin­
sece personam divinam, nec aliud est,
quam ipse Deus in humanitate subsistens :
quo nihil intimius extra Deum excogitari
valet : ergo Christus ut homo non habet
minus, aut inferius jus ad bona Dei, quæ
suscipere potest in humanitate assumpta,
quam habeat in humanis filius naturalis
ad bona patris. Unde consequenter fit,
quod sicut in humanis filius naturalis
propter jus, quod habet ad bona paterna
fundatum in conjunctione cum ipso, ne­
quit a patre naturali adoptari : sic etiam
Christus ut homo propter jus, quod habet
ad bona Dei, fundatum in conjunctione,
aut potius identitate cum ipso Deo, nequit
ab illo adoptari : occurrit enim eadem, ac
urgentior ratio, ut adoptionem excludat.
D.Tuom. Quo discursu utitur D. Thom. in 3, ad
Annibald. dist. 10, quæst. 2, art. 2, quæstiunc. 3, ubi ait : Christus nullo modo est
dicendus filius adoptionis : quia ei competit
ex sua natura secundum quam a Patre ælernaliler nascitur, habere jus in hereditate
paterna : quia omnia, qux habet Pater, sua
sunt, ul dicitur Joan. 16 .· Unde hoc jus non
acquiritur ei per gratiam advenientem, ut
possit dici filius adoptivus. Et in præs.
art. 4, ad 2, ait : Gratia habitualis (quæ
sola posset constituere filium Dei adopti­
vum, ut notavimus in Comment, art. 1 ),
in Christo non facit de non filio filium
adoptivum : sed est quidam effectus filiatio-

ni$ naturalis in anima Christi, secundum
illuti Joan. 1 : 1 uiimuj gloriam ejus quasi
Unigeniti a Patre plenum gratis?, el veri­
tatis.
18. Ex quibus facile corruunt illa, qui- Rod­
»10311
bus prædicta responsio so muniebat : nam ffildllicet persona divina in se non habeat ca­ me&U
pacitatem suscipiendi beatitudinem crea­ FUMI.
tam, nec similia bona; et consequenter
non habeat jus ad illa ut in se immediate
recipienda, nihilominus habet jus ad præ­
dicta bona ut recipienda in natura assum­
pta, quam per intrinsecam unionem facit
sibi propriam : quia in tali natura person®
divinæ unita adest capacitas, ut prædicta
bona recipiat. Suppositum namque divi­
num sicut ob suam infinitam dignitatem
dignificat infinite moraliter naturam, quam
terminât, et operationes ab ea procedentes
juxta doctrinam traditam disp. 1, dub. 6,
et disp. 12, dub. 1 ; sic etiam exigit in na­
tura assumpta omnem perfectionem, cujus
ipsa natura est capax : et sic habet, præstatque jus ad gratiam habitualem, beatitu­
dinem, virtutes, dominium, et alia, quæ
in tali natura inveniuntur. Quare nihil ho­
rum in se consideratum fuit gratia respectu
Christi ut hominis, qui necessario clau­
dit personalitutem divinam : sed debitum
erat tam illi personæ, quam humanitati
ut in ea subsistenti. Unde Christus ut
homo nec fuit extraneus Deo extraneitate
entitativa, ut ex motivis supra expensis
constat, et evasio, quam impugnamus
supponit; nec extraneus extraneitatejuris
ob ea, quæ modo diximus. Porro perso­
nalitatem divinam posse habere vim, aut
jus ad aliquid non in propria natura reci­
piendum, vel exercendum, bene autem in
aliena; facile declaratur exemplo : nam
prædicta personalitas non præstat naturæ
divinæ complementum ad agendum; cum
talis naturæ per se ipsam, et ratione subsistentiæ absolute sit sufficiens principium
quo, et quod omnium operationum saltem
ad extra : et nihilominus talis personalitas
præstat hujusmodi complementum naturæ
create assumpte : hæc enim nequit obire
munus principii, nisi terminetur, et com­
pleatur per subsistentiam. Idem itaque de
jure, et capacitate ad beatitudinem creatam
proportionabiliter dicendum est.

<A
« .

DISP. XXXIII, DÜB. 1.
§ IV.
Conseclarium procedentis duclrinæ, evertens
adoptionem humanitatis, el illam magis
confirmans.
An
Cknsti

19. Aliqui Auctores, licet præcedentiImi- bus moti vis, aut forte aliis, convicii retiw »it, cognoscant Christum ut hominem nec esse
« diti·
nec (lici posse Filium Dei adoptivum ;
tir
.icp- contendunt tamen
humanitatem Christi
uti.
esse, et dici posse adoptatam : quia vere
assumpta liberaliter fuit tam ad gratiam
substantialem unionis, quam ad gratiam
accidentalem, et beatitudinem creatam :
quæ liberalis assumptio nequit non esse
•Ui{W- vera adoptio. Sic sentiunt Gabriel, Almaircn
jlid- pus, et Major in 3, dist. 10, qui conse­
153. quenter docent Christum posse dici adop­
tivum secundum humanitatem, si per hoc
non amplius significetur, quam Christi
humanitatem esse adoptatam.
Vera
Sed ex praemissa doctrina sequitur hanc
D.Tbo»
«tel·’illorum sententiam falsam esse. Quæ illa­
i». tio, sive resolutio est expresse D. Thom.
in hoc art. 4, in resp. ad 1, ubi ait : Di­
cendum, quod sicut filiatio non proprie con­
venit naturo, ita nec adoptio. Et ideo cum
dicitur, quod carnis humanitas (vel, ut alii
legunt, humilitas), adoptatur impropria est
locutio. Et accipitur ibi adoptatio pro unione
humanæ naturæ ad personam Filii. Et idem
communiter docent auctores num. 1 re­
lati. Probatur primo ab auctoritate : nam
cum Elipandus in sui erroris patrocinium
protulisset hanc suorum, ut ipse aiebat,
prodecessorum propositionem : Hodie Sal­
vator noster post adoptionem carnis sedem
repetivit Deitatis; Concilium prædictum
modum loquendi sprevit, ac reprobavit :
ergo adoptio non solum non est prædicanda de Christo, sed nec de carne, sive
humanitate Christi. Et conformiter ad
Concilii mentem dicitur in libro Sacrosyllabo, in eodem Concilio composito : De B.
Virgine inenarrabiliter sumpsit, non adop­
Ί 19. tavit carnem. Unde formatur prima ratio
ad refellendum sententiam oppositam :
nam si humanitas Christi fuisset adoptata
a Deo vere, et proprie ; Christus ut homo
esset adoptatus, et adoptativus : Conse­
quens est falsum, et contra determinatio­
nem Concilii, ut constat ex dictis | 1, et
Auctores contra quos agimus, non ne­
gant : ergo pariter falsum est humanitatem
Christi esse, et dici posse adoptatam. Se­
quela, quam legitimam vidit Durandus,

425

et ut talem admisit, sed minus conse­
quenter, negatur ab Auctoribus relatis,
facile ostenditur : quoniam ea, quæ con­
veniunt Christi humanitati, prædicantur
de Christo ut homine in concreto, juxta
communem Theologorum doctrinam supra
traditam disp. 26, <hib. 1, cum sequenti­
bus. Qua ratione de Christo vere et pro­
prie prædicatur esse hominem, esse ratio­
nalem, esse risibilem, passum, flagella­
tum, crucifixum, mortuum et similia : quia
scilicet hæc conveniunt Christi humani­
tati. Ergo si Christi humanitas fuit vere,
et proprie adoptata a Deo; sequitur Chris­
tum ratione humanitatis esse vere, et pro­
prie adoptatum, sive adoptativum respectu
Dei. Inconsequentur itaque procedunt, qui
primum admittentes negant secundum.
20. Secundo probatur idem consecta­ Alia
rium : quia illi tantum convenit adoptari ratio.
vere, et proprie, cui competit esse filium
adoptivum : sed humanitati Christi non
competit esse filium adoptivum Dei : ergo
humanitati Christi non convenit sese adop­
tatam a Deo vere, et proprie. Major cons­
tat : tum quia adoptio est quædam imitatio
filiationis : hæc autem solum convenit vere,
et proprie filio naturali : ergo adoptio solum
convenit vere filio adoptivo. Tum etiam
quia adoptio, ut communiter diffinitur est
gratiosa assumptio personæ extraneæ ad.
hæreditatem : persona autem extranea sic
assumpta est filius adoptivus : ergo illi
tantum convenit adoptari vere, et proprie,
cui competit filium adoptivum esse. Minor
autem probatur : quia illi tantum convenit
esse filium adoptivum, cui convenit esse
filium : sed de humanitate nequit prædicari,
quod sit filius, aut filia : quippe hujusmodi
denominatio est propria suppositi, vel per­
sonæ, non autem naturæ in abstracto, qua­
tenus a persona distinguitur : ergo humani­
tati non convenit esse filium adoptivum.
Nec hic opus habemus refellere doctrinam Impu­
Petri Hurtado disp. cit. ubi negat minorem gnatur
respon­
hujus discursus, falsum judicans humani­ sio.
tatem non posse dici filiam. In hoc, inquam, Hurtado.
refutando non expedit detineri : quia
præterquam quod opponitur communi ap­
prehensioni, et modo loquendi, convulsum
satis manet ex supra dictis num. 8 ubi os­
tendimus denominationem filii pertinere
determinate, et immediate ad personam.
Quibus addendum est, quod si humanitas
per se ipsam esset filia, aut filius ; in
Christo Domino darentur duo filii, videli­
cet persona Verbi, quæ esset filius increa-

426

DE 1NCAHNATI0NE.

lus a Patre genitus; et humanitas, qu®
essel filius creatus a Virgine productus : id
vero est evidenter contra doctrinam Conci­
lii Francofordiensis, quin et contra com­
munem Ecclesiæ sensum, quæ sicut negat
Christum esse duas personas, aut constitui
ex duabus personis : sic etiam negat Chris­
tum esse duos filios, aut componi ex duo­
bus filiis, sivo complete, sive incomplete
accipiantur. Unde Adrianus Papa in sua
epistola inquit : Si quis introducit duos
filios, unum quidem, qui ex Patre ; secundum
vero, qui ex matre. alienum eum a nostro
consortio judicamus.
ObjM21. Sed opponit ille Junior : nam si hu­
tio.
manitas fuisset ab aliquo homine producta
absque ulla subsistentia (quod non impli­
cat), humanitas esset hominis producentis
filia : ergo falsum est, quod humanitas non
possit filia denominari. Antecedens proba­
tur : nam illa humanitatis productio foret
origo viventis a vivente in similitudinem
naturae : ergo esset vera generatio viventis ;
atque ideo denominaret terminum geni­
tum : sed genitum per generationem viven­
tis est vere filius : ergo natura tunc geqita
foret vere filia hominis generantis. Secundo,
quia humanitas illa sine subsistentia ge­
nita posset a genitore exigere alimenta :
sed non alio jure, quam filiæ : ergo vere
rationem filiæ indueret, et sic denomina­
retur. lerlio, quia talis humanitas esset
principium actionum supernaturalium, et
capax videndi Deum : atque ideo posset
assumi ad hæreditatem æternæ beatitudinis : ergo talis humanitas posset dici filia
adoptiva. Quæ omnia confirmantur des­
truendo motivum oppositum : nam ideo
humanitas sine subsistenti^ existens non
posset denominari filia, quia non est per­
sona : hoc autem motivum esse invalidum 1
constat in anima rationali, quæ separata
non est persona, et tamen separata est filia
Dei adoptiva; siquidem jure hujus filiatio­
nis hæreditatem æternæ beatitudinis con­
sequitur : ergo ratio personæ non est
indispensabiliter necessaria ad denomina­
tionem filii, aut filiæ.
Eliditur. 22. Hæc vero levia sunt, ut fundent ima­
ginationem tam singularem. Ad primum
respondetur negando antecedens : ad pro­
bationem constat ex dictis num. 8, quod
denominatio geniti latius patet, quam
denominatio filii : requiritur namque ad
hanc secundam denominationem ratio ge­
niti perfecte, et complete, sive in ultimo
termino. Humanitas autem sine subsisten­

tia producta non foret completo genita :
careret enim subsistenti® complemento ; et
ideo non denominaretur filia. Ad secundum
concesso antecedenti, negamus consequen­
tiam : quia ad exigendum alimenta suffi­
ceret generatio vel imperfecta : qua· tamen
non sufficit ad denominationem filiæ ob
rationem a>.-ignatam Ad tertium neganda
etiam est consequentia : quoniam talis
humanitatis assumptio non esset assump­
tio personæ ; atque ideo nec adoptio : unde
talis humanitas consequeretur beatitudinem
jure filiationis adoptivæ et respiceret bea­
titudinem tanquam bonum tali gratiæ proportionatum. non autem ut hæreditatem,
quæ soli filio debetur : idque defectu cujusdam requisiti ad filiationem tam naturalem, quam adoptivam, personæ scilicet,
quæ ad utramque filiationem desideratur.
Unde ad confirmationem concessa majori,
neganda est minor, quam non evincit in­
serta probatio : anima enim separata non
denominatur filia Dei adoptiva; quamvis
consequatur gloriam jure filiationis adoptivæ, quam suppositum, cujus anima est
pars, habuit in via.
23. Tertio probatur eadem resolutio :
quoniam adoptio importat solam unionem,
sive conjunctionem affectivam adoptantis
cum adoptante : atqui humanitas Christi
unita est Deo non præcise affective, sed
per veram, physicam, et substantialem
conjunctionem in unitate personæ : ergo
humanitas Christi non potest dici adoptata
a Deo, vel adoptiva respectu Dei; sed ha­
bet altiorem conjunctionem ad ipsum,
quam nomen adoptionis permittat. Quod
motivum desumitur ex libro Sacrosyllabo,
qui excludens a Christo adoptionem inquit :
Adoptivus enim nonnisi affectatae locutionis
alienus dicitur filius. Omnis enim adoptio ex
affectione ducit vocabuli sui originem : quam­
quam etymologias suæ non videantur trahere
similitudinis sonum. Habet enim ex utraque
parle UTICAM adverbium eleganter insitum.
Ut si dicas : ulinam sis mihi in filium adop­
tivum. Et e contra, utinam merear a te in
filium adoptari. Nam cum adoptio suppleat
defectum similitudinis, aut conjunctionis
naturalis, et oriatur ex ejus desiderio,
optime explicatur illo adverbio Ulinam repræsentante eam affectionem : ut si adop­
tatus dicat: Utinam esses mihi filius, f/linam esses mihi naturaliter conjunctus.
Quare sicut nullus recte diceret parti subs­
tantiali, ex qua constat : Utinam esses
mihi pars ; et inepte dicerentur eam adop­
tare,

j
1

Alii
niio.

DISP. XXXIII, DUB. I.
taro, aut desiderare in partem : sic etiam
nemo prudenter diceret naturæ, aut hu­
manitati sibi substantialiter unitæ, Ulinam
esses humanitas, aut natura mea. Cum igitur
Deus habeat humanitatem Christi sibi hy­
postatice, et substantialiter unitam in per­
sona Verbi ; minimo potest dicere : Ulinam
[ores mihi substantialiter conjuncta : est
enim vere : quare nec illam adoptare
valet.
taoc- Nec proderit dicere hæc verificari de illa
rasio.1 humanitate jam Verbo unita, secus vero de
eadem humanitate, ut præivit hypostati­
cam unionem. Nam contra hoc est : tum
quod prædicta humanitas nunquam habuit
esse nisi in Verbo : atque ideo nunquam
ei Deus dicere potuit : Ulinam esses mihi
substantialiter conjuncta. Tum etiam quia
Adversarii contendunt humanitatem Christi
fuisse adoptatam, et denominari adopta­
tam : sed humanitas non est Christi pro
priori ad unionem cum Verbo : ergo opus
est, loquantur de humanitate Verbo hy­
postatice conjuncta : in quo sensu non
habet locum evasio. Tum praeterea, quia
natura, quæ adoptatur, etiam supposita
adoptione manet extranea, sive substan­
tialiter non intranea : ergo si humanitas
Christi post unionem al Verbum id non
habet; sequitur assumptionem humani­
tatis ad Verbum non fuisse humanitatis
adoptionem, nec illam denominasse adop­
tatam. Tum denique, quia adoptio solum
infert in adoptato conjunctionem affecti­
vam, vel penes denominationem extrinse­
cam, ut inter hominem contingit, vel penes
impressionem alicujus gratiæ, aut formæ
accidentalis, ut in adoptione hominum a
Deo accidit, et explicuimus in Comment,
art. 1; sed sive humanitas Christi præsupposita fuerit ad unionem ad Verbum,
sive non; per assumptionem fuit conjuncta
substantialiter Deo in unitate personæ :
quæ conjunctio longe transcendit quamli­
bet unionem affectualem : ergo assumptio
humanitatis ad Verbum non fuit humani­
tatis adoptio, sed aliquid omni adoptione
excellentius : atque ideo nullo modo ve­
rificari potest de humanitate Christi, quod
a Deo adoptata fuerit.
V'1
24. Quarto, et ultimo ostenditur veritas
Γ3!ΐλ nostri consectarii evertendo intentionem,
quam Adversarii magis significare viden­
tur : nam si humanitas Christi aliqua ra­
tione dici posset adoptata, maxime per
gratiam habitualem nobis communem,
quæ vocari solet gratia adoptionis, eo

427

quod sit forma constituens filios adoptivos
Dei, ut explicuimus in comment, art. I,
num. 6; sed humanitas Christi non po­
tuit denominari adoptiva, vel adoptata
ratione prædictæ gratiæ; ergo nullo modo
ita vocari debet, aut potest. Minor proba­
tur prirno : quoniam gratia habitualis
supposuit in Christi humanitate gratiam
substantialem unionis; cum unionis gratia
compleverit humanitatem in esse substan­
tiali trahendo illam ad subs stentiam
Verbi ; gratia autem habitualis sit acciden­
talis, et illud esse supponens : sed huma­
nitas substantialiter conjuncta Deo ne­
quit ab ipso adoptari, ut num. præced.
probavimus : ergo habitualis gratia non
potuit humanitatem Christi constituere,
aut denominare adoptivam. Secundo, quia
licet gratis permitteremus gratiam habi­
tualem fuisse communicatam humanitati
pro priori ad unionem hypostaticam cum
Verbo, ut quidam existimarunt asserentes
eam gratiam disposuisse ad hanc unionem
(quod esse falsum ostendimus disp. 6,
dub. 2), adhuc tamen gratia habitualis
non constitueret Christi humanitatem
adoptivam. Quia prædicta gratia non com­
municaretur per modum formæ, et ndturæ,
quod pro adoptione respectu Dei requiri­
tur : sed solum haberet in eo priori con­
ceptum dispositionis ad ulteriorem formam,
nempe ad gratiam unionis, quod pro tali
adoptione non sufficit. Est enim quælibet
adoptio, data etiam fingendi licentia, si
non filiatio, saltem quædam generatio in­
completa. Unde qui dicunt humanitatem
Christi fuisse adoptatam per gratiam habi­
tualem, similiter et consequenter affirmant
fuisse spirilualiter regeneratam. Generatio
autem exposcit, quod forma communicetur
non per modum dispositionis ad ulteriorem
formam, sed per modum formæ, et na­
turæ. Gratia igitur pro aliquo priori Christi
humanitati impressa minime constitueret,
aut denominaret eam adoptivam ; sed illam
constitueret in motu, et progredi ad unio­
nem substantialem cum Deo.
Ex quibus omnibus convulsum relinqui- Diruitur
tur unicum Adversariorum motivum, qui °PP°siut sentiant humanitatem Christi fuisse fandaadoptatam, et ita denominari posse, non menluiu·
alio fundamento ducuntur, quam supra
insinuato, assumptam scilicet liberaliter, et
gratiose fuisse tam ad unionem hypostati­
cam, quam ad gratiam habitualem, et
beatitudinem. Sed diminute processerunt
non attendentes ad alias conditiones, quas

428

DE INCARNATIONE.

præter assumptionem gratiosam ad aliquod
bonum adoptio essentialiter requirit. Unde
refelluntur conjungendo in unum motiva
hucusque proposita : etenim adoptio est
liberalis assumptio porsonæ extraneæ, ca­
pacis filiationis, adoptanti substantialiter
non conjuncta?, et non habentis aliunde
jus ad bona adoptantis : sed licet humani­
tati Christi conveniat liberaliter assumi ad
aliquod bonum ; repugnant tamen aliae
conditiones : ergo nequit dici adoptata.
Probatur minor : nam in primis humanitas
Christi non est persona : deinde non est
capax denominari filia : præterea conjun­
gitur substantialiter Deo · denique ratione
talis conjunctionis habet jus ad talia bona
sibi convenientia, ut superioribus ostendi­
mus; ergo humanitas Christi caret pluribus
conditionibus, quæ ad esse, et denominari
adoptatam requiruntur ; et habet conditio­
nes oppositas. Alia vero motiva, quæ
possent pro Adversariis expendi, militant
etiam in Christo, ut homine (quem ipsi non
audent vocare adoptivum , et eis commo- ;
dius statim occurremus.

I Paler unum sumus. Et ibidem etiam: Paler
major me esi. In primo autem ly ligo signi1 flçat correlativum Patris, nempe Filium :
I unde sensus est : Ego filius, el Paler unum
! sumus : indeque colligitur filiatio naturalis,
' secundum quam Christus est æqualis Patri,
I Ergo similiter in secundo testimonio ly me
significat correlativum Patri
ut sensus
sit : Paler major me filio esi. Est itaque in
Christo aliqua filiatio, secundum quam non
adaequatur Patri : cumque id dici nequeat
de filiatione naturali, secundum quam est
Patri consubstantialis; fateri oportet fuisse
in Christo aliquam filiationem inferiorem,
sive adoptivam. Præterea Apostol. ad Ad
Rom. 8, nos vocat hæredes Dei, cohæredes Roa.8.
autem Christi. Sed cohæres est confrater :
ergo Christus ex sententia Apostoli est
confrater noster; at non secundum naturam
divinam : ergo secundum humanam :
cumque confratres debeant esse ejusdem
patris filii; sequitur Christum secundum
naturam humanam esse filium Dei, et
adoptivum, sicut et confraires alii. Rursus
Apostolus eodem loco Christum vocat pri­
mogenitum in mullis fratribus : quia ut ibi
explicat Glosa, secundum quod Unigenitus
non habet fratres : secundum autem quod
Refertur sententia contraria cum suis
primogenitus fratres dignatus est vocare om­
fundamentis.
nes, qui per ejus primatum in Dei gratia
renascuntur : sed alii sunt filii Dei adop­
25. Oppositam nostræ assertioni sen­
tivi per gratiam regenerantem; ergo et
D ί n iitentiam defendunt ex antiquioribus Duran­ Christus est adoptivus in quantum primo­
dus.
dus absolute in 3, dist. 4, num. 4, et genitus in eadem gratia, et quatenus con­
Basalis.
Basolis cum formidine in eodem 3, dist. 10,
sortium in ea cum fratribus habet. Denique
quæst. 1, art. 2. Nec alium veterum Scho­ idem Apostol. ad Hebræ. 1, inquit : Novis­ Ad
lasticorum invenire, et referre potuimus,
sime diebus istis loquutus est nobis in Filio, H.hr.
qui prædictam sententiam absolute docue­
quem constituit hæredem universorum. Cons­
rit. Ex recentioribus autem Theologis ali­
tituere autem hæredem denotat actum li­
Rogo
qui Scotistæ illam tuentur, ut Hugo Cabel- berum. Sed Christus ut Filius naturalis
Cabel­
lus, et Castillo disp. 17, quæst. 1, part. 3,
non habet esse hæredem universorum ex
los
Castillo. num. 47, qui totus est in suadendo Scotum
libero Dei decreto, sed ex naturali, sive
eandem partem tenuisse. At Doctor subti­
necessaria generatione. Ergo oportet recog­
noscamus in Christo aliquam filiationem,
lis in 3, dist. 10, quæst. 1 et in reportatis
eadem dist. quæst. 1, problematice se secundum quam est universorum bæres
gessit, affirmans Christum posse dici fi­
per liberam Dei constitutionem aut dispo­
lium Dei adoptivum : quamvis non esse
sitionem : quæ nequit alia esse, nisi filia­
ita appellandum, ne aliquid commune cum
tio adoptiva aliis justis etiam communis.
hæreticis habere videamur. Ex Patribus
26. Respondetur hæc testimonia nihil
vero nullus vel insinuavit talem sententiam,
probare et regerenda in Adversarios fore : ifo·
nisi Irenæus, et Hilarius : quos tamen
ut enim ipsi contendunt, Christus in præalienos ab ea fuisse constat ex dictis
dictis locis dicitur formaliter, aut æquivanum. 6. Unde his omissis, sicut et non
lenter Filius Dei adoptivus : atqui prædicta
paucis objectionibus, quas dum ageremus
loca loquuntur de Christo absolute, et non
Primum pro nostra assertione diluimus.
sub expressa reduplicatione humanitatis,
argu____
___________
___________
Probatur primo aliquibus
Scripturæ
tes- aut in quantum homo : ergo si prædicta tes­
Joan.0™*, timoniis : nam Joan. 14 dicitur : Ego et
timonia insinuant nobis oppositam senten­
tiam;

I

DISP. XX XU I, DUB. 1.

429

tiam; sequitur Christum absolute, et sine i tura humana; sed similitudo præcise ana­
expressa determinatione naturæ creates loga, quantum ad gratiam, et modum
esse Filium Dei adoptivum, et ita appellari
filiationis. Nam, utinquitD. Thom. quæst. D.Thom.
posse. Id vero nec Adversarii ipsi audent seq. art. 3, in corp. : Christus est praedesti­
concedere : et quidem merito, curn hæc
natus ad hoc, quod esset filius Dei naturalis :
prædicatio, Christus est Filius Dei adoptivus
nos autem praedestinamur ad filiationem
reprobata expresse fuerit in Concilio F ranadoptionis, quæ est quædam participata simi­
cofordiensi, ut ad minus evincunt, quæ litudo filiationis naturalis. Et ad 3, addit :
§ 1 expendimus. Ergo sicut prædicta Non est necessarium, quod exemplatum exem­
Scripturæ loca non probant hanc : Christus plari quantum ad omnia conformetur : sed
est Filius Dei adoptivus; sic nec istam,
sufficit, quod exemplatum aliqualiter imite­
Christus, secundum quod homo est Filius Dei
tur suum exemplar. Et hinc patet ad quar­
adoptivus, Scriptura namque, ut diximus,
tum : nam cum Christus etiam ut subsis­
absolute loquitur de Christo, et non cum
tens in natura humana sit naturalis Dei
bis reduplicationibus. Unde ad primum
filius, merito dicitur constitutus, utique
testimonium respondemus, quod tam Ego,
ex libero Dei decreto, hæres universorum :
quam Me referuntur ad eundem Christum
per gratiam enim, et liberam Dei disposi­
consideratum tamen secundum diversas
tionem factum est. quod hic homo Chris­
naturas : nam ut Deus est æqualis Patri ;
tus sit naturalis Dei filius, et univer?orum
et secundum homo esc minor Patre. Nec hæres, ut egregie explicuit D. Thom. ad D.Thom.
locum cit. lect. 1, ubi ait : Christus secun­
inde sequitur, quod ut Deus sit Filius Dei
dum naturam divinam sicut noti est constitu­
naturalis, et ut homo sit Filius Dei adop­
tus filius; cum sit filius naturalis ab sterno :
tivus : qtoniam minoritas est praedicatum
ita nec est constitutus hæres. Secundum vero
aptum convenire naturæ per se, et suppo­
naturam humanam, sicut est factus filius
sito ratione naturæ : sed filiatio est prædicatum respiciens, et afficiens immediate Dei. Doman. 1 : Qui factus esi ei ex semine
David secundum carnem : et ita factus est hæ­
suppositum in se, et ratione sui : quare
res universorem. Et quantum ad hoc dicit :
cum Christi suppositum sit in se filius na­
Quem constituit hæredem. Quæ majorem lu­
turalis, nequit esse, aut denominari Filius
cem accipient ex dicendis disp. seq. dub. 2,
Dei adoptivus, ut explicuimus § 2 per to­
ubi agemus de prædestinatione Christi,
tum. Præsertim cum ad filiationem adop­
et ostendemus ejus terminum fuisse filiatio­
tivam requiratur extraneitas non solius
nem Dei naturalem.
naturæ, sed etiam suppositi, aut personæ,
27. Arguitur secundo : nam Christus Secunut num. 3 declaravimus.
ut homo fuit vere, et proprie servus Dei adr“n_
Ad secundum respondetur Christum
servitute naturali, ut ex professo ostendi- mentam,
etiam ut subsistentem in natura humana
mus disp. 29, dub. 1; ergo Christus ut
esse filium Dei naturalem, ut dub. 3
homo est filius Dei adoptivus. Probatur
ostendemus : quod sufficit, ut dicatur con­
consequentia : primo : quia Adrianus
frater, et cohæres noster comparative ad
Papa, et Concilium Francofordiense eodem
Deum : nam fratres sunt, qui ab eodem
modo negant Christum esse servum , et
principio procedunt in eadem specifica
filium Dei adoptivum : ergo utraque deno­
natura. Interest autem discriminis, quod
minatio vel admittenda est, vel neganda :
nos sumus filii Dei per gratiam adoptio­
ergo cum concedamus unam, inconsequennis: sed Christus ut homo est Filius Dei
ter negamus aliam. Secundo, quia non
naturalis per gratiam unionis, quæ tra­
minus opponuntur servitus, et supremum
hendo humanitatem ad esse Dei personale
adoptionem, sicut extraneitatem excludit
dominium, ac filiatio adoptiva, et filiatio
ut num. 23 dicebamus. Unde patet ad Ter­
naturalis : ergo si persona Christi, quæ est
tium : nam Christus dicitur unigenitus, ut
supremus dominus, simul est servus;
subsistit in natura divina, atque primoge­
pariter persona Christi licet sit filius na­
nitus, ut subsistit in natura humana. Sed
turalis Dei/, potest esse simul filius Dei
tamen ut in hac subsistens est Filius Dei
adoptivus. Et explicatur amplius vis hujus
naturalis per gratiam unionis, quæ huma­
probationis : nam ideo eadem Christi per­
nitatem traxit ad esse personale filii natu­
sona potest simul esse supremus dominus,
ralis Dei. Est ergo inter primogenitum, et
et Dei servus, quia subsistit in diversis
alios fratres, per gratiam adoptionis spirinaturis; et secundum unam potest esse
tualiter genitos, similitudo specifica in na­
dominus et secundum aliam servus : sed

430

DE INCARNATIONE

b.Tc eadem ratio occurrit in præsenti ;
siquidem Çhriaus secundum naturam crea­
tam potest dici filius Dei adoptivus : ergo
admittendo in Christo servitutem, non pos­
sumus in eo negare adoptionem. Declara­
tur ulterius : quoniam supremum domi­
nium, et servitus in una persona habente
unam præcise naturam non minus oppo­
nuntur, et se excludunt, quam filiatio
naturalis, et adoptiva respectu ejusdem
principii : sed licet sit una persona, si
duplicentur naturæ, dominium, et servitus
cohærent in persona eadem secundum
naturas differentes : ergo idem de filiatio­
nibus natura, et adoptiva dicendum est.
Confir­
Confirmatur : quia non minor distinctio
matio.
requiritur inter creditorem, et fidejusso­
rem satisfacientem, quam inter filium
naturalem, et filium adoptivum : sed ea­
dem Christi persona secundum difterentes
naturas fuit creditor, et fidejussor satisfa­
ciens : ergo similiter eadem Christi per­
sona secundum diversas naturas potest
esse filius naturalis Dei, et Filius Dei
adoptivus. Consequentia patet a paritate.
Et minor est certa inter Thomistas; nam
persona Christi in natura divina subsistens
fuit creditor exigens satisfactionem ob
peccata generis humani : et eadem Christi
persona ut in natura humana subsistens
fuit fidejussor pro nobis satisfaciens : unde
ab hac parte (aliis etiam conditionibus
concurrentibus) satisfactio Christi fuit opus
veræ justitiæ, ut ostendimus disp. 2, dub.
7, per totum, et præcipue § 2. Major au­
tem suadetur : quia filiatio naturalis, et
adopliva non ex alio capite possunt exigere
distinctionem in subjectis, nisi quia filia­
tio adoptiva importat inferioritatem, et
inæqualitatem, si cum filiatione naturali
conferatur : sed etiam munus fidejussoris
satisfacientis importat subjectionem, de­
pressionem, atque inferioritatem compara­
tive ad creditorem, cui.obligatur : ergo
non minor distinctio requiritur inter cre­
ditorem, et fidejussorem satisfacientem,
quam requiritur inter filium naturalem, et
filium adoptivum.
Solvitur
28. Ad argumentum concesso antece­
argu­
mentum. denti, negamus consequentiam , Et quam
inter se differant antecedens, et consequens
vel ex eo liquet, quod Christum ut homi­
nem esse servum Dei servitute naturali,
est sententia communissima inter Theo­
logos ut constat ex disp. cit. num. 2 ;
at iidem Theologi cum eadem, et majori
conformitate negant Christum ut Homi-

nem esse Filium Dei adoptivum. Scriptura
enim divma Christum nun semel servum
Dei appellat, ut ostendimus loco cit. sed
nullus est in Sacra pagina locus, in quo
Christus dicatur adoptivus : vel illum
exhibeant Adversarii. Ad primam autem
consequentiae probationem jam respondi­
mus supra num. 4, negandum esse antece­
dens : nam longe alitor se habuerunt
Adrianus, et Patres illius Concilii ad no­
men servi, quam ad numen adoptivi res­
pectu Christi, et diversissimo loquuti sunt.
Nomen namque adoptivi in Christo semper
abhorruerunt, et omnimodo negarunt : at
nomen servi admiserunt quantum ad for­
mam assumptam, sive naturam huma­
nam, ut liquet ex epistola Concilii ab ipso
initio, ubi ait : Quod autem exempli gralia
posuistis, Paler major me est, non propter
adoptionem, sed propter formam servi
dixit, in qua minor est Paler. Simili modo el
propter formam servi illud dictum est : Puer
autem crescebat, et confortabatur spiritu.
Unde juxta mentem Concilii aliter omnino
theologizare oportet de servitute Christi,
ac de ipsius adoptione : non quidem ser­
vitutem omnem excludit, sed solum servi­
tutem puram, et ex parte suppositi, ut disp.
29, dub. 2, ex professo ostendimus : sed
adoptionem simpliciter negat, et in nullo
sensu permittit, ut supra § 1 probavimus.
Disparitas autem satis constat ex hactenus
dictis, et magis constabit ex immediate
dicendis. Ad secundam probationem vel
negandum est antecedens vel distinguen­
dum : et si comparatio referatur ad idem
subjectum immediatum conceditur ; si
vero ad idem subjectum præcise media­
tum, et ad diversa immediata negatur : et
deinde negamus absolute consequentiam.
Et ratio desumitur ex differentia inter
illas formas, et denominationes eis correspondentes : quoniam filiatio omnis, sive
naturalis, sive adoptiva, pertinet imme­
diate ad suppositum : implicat autem,
quod idem suppositum in se sit filius natu­
ralis, et filius adoptivus respectu ejusdem
principii: quippe in hoc clauditur implica­
tio proprii, et non proprii, intranei, el
non intranei, ut § 2 et 3 satis ostendi­
mus : quare absolute implicat Christum,
cujus suppositum est filius naturalis Dei,
esse in quacumque natura filium adopti­
vum ejusdem. Cæterum dominium, et
servitus conveniunt supposito non imme­
ditate in se, sed mediante natura, et ra­
tione illius, ut liquet in personis divinis,
quæ

DISP. XXX1I1, DUD. I.

quæ cum sint tree non habent tria domi­
nia, sed idem prorsus dominium ratione
ejusdem naturæ. Quare cum Christus
habeat in eadem hypostasi naturam divi­
nam, cui convenit supremum dominium ;
et simul naturam humanam, qua; sicut
habet esso entitatein creatam; sic etiam
habet esse naturaliter Deo subjectam, in
qua subordinationo servitus naturalis con­
sistit : propterea eadem Chrisli persona,
quæ secundum naturam divinam est su­
premus dominus, habet secundum natu­
ram humanam osse servum Dei natura­
lem ; et ideo Christus ut Deus est dominus
omnium, et Christus ut homo est servus
Dei absque ulla contradictione.
Juxta quam doctrinam evacuatur argu­
mentum difficultatis, quod illius probatio­
nis explicationes addebant : nam ad prio­
rem respondetur negando minorem : quia
filiatio non convenit supposito mediante
natura, aut ratione naturæ, sed immediate
in se ipso ; quare cum suppositum Christi
in se sit Filius Dei naturalis ; nulla ratione,
et secundum nullam naturam potest esse,
aut dici Filius Dei adoptivus. Præsertim
cum adoptivus debeat esse persona adop­
tanti extranea ; quod Christo, in qualibet
natura subsistat, repugnat respectu Dei,
ut ostendimus a num. 12. Dominium vero,
et servitus conveniunt secundum naturam,
ejusque ratione : quare sufficit diversitas
naturarum, ut eadem Christi persona se­
cundum unam sit dominus supremus, et
secundum aliam sit servus Dei. Unde etiam
diluitur posterior explicatio concedendo
præmissas, et negando consequentiam ob
differentiæ rationem jam assignatam. Et
licet unitas tam personæ, quam naturæ
sufficiat ad excludendum, quod eadem per­
sona in eadem natura nequeat simul esse
dominus, et servus ; sicut sufficit, ne si­
mul sit filius naturalis, et filius adoptivus :
tamen e contra dual itas naturarum cum
unitate personæ licet sufficiat ad dominium,
et servitutem ; minime tamen sufficit ad fi­
liationem naturalem, etadoptivam, ut cons9.Twa. tat ex dictis. Quæ est doctrina D. Thom.
in hoc art. 4, ad 3, ubi ait : Esse creatum, el
etiam servitus vel subjectio ad Deum non so­
lum respicit personam, sed etiam naturam.
Quodnon potest dici de filiatione. El ideo non
est similis ratio. Instantia vero, quæ desumi
posset ex eo, quod generari etiam conve­
nit naturæ, et quod Christus fuit genitus
duabus generationibus fundantibus filiatio­
nes diversas, convulsa supra relinquitur

431

num. 1Û. Et si adhuc instantia fiat ineo,
quod sicut natura non dicitur filia, et inde
colligimus filiationem non convenire na­
turæ, sed supposito; sic etiam naturæ
non convenit dici serva; respondendum
erit negando hanc similitudinem. Quoniam
natura creata vere, et proprie potest dici
serva Dei servitute naturali : quippe ser­
vitus hujusmodi non aliud est, quam sub­
jectio, et minoritas fundata in dependentia,
quam quodlibet ens creatum habet a Deo :
quare sicut natura creata est vere, et pro­
prie minor Deo, illique subjecta, sic etiam
vere, et proprie vocatur serva Dei servitute
naturali. At filiatio solum denominat ens
completum : quia consequitur ad genera­
tionem perfectam, et in ultimo termino :
quare natura nequit dici filia, sed solum
persona, aut suppositum, cui convenit esse
ens completum, et terminus generationis,
ut diximus loco citato.
Ad confirmationem negamus majorem Diluitor
ob doctrinam proxime traditam : quia sicut eonürdominium, et servitus conveniunt suppo- raatl0‘
sito mediante natura, el ratione illius, sic
etiam munera creditoris, et debitoris, quæ
ad dominium, et servitutem multum viden­
tur accedere : unde eadem persona, si sub­
sistat in diversis naturis, potest secundum
unam esse creditor, et secundam alteram
debitor, aut fidejussor, sicut de dominio,
et servitute dicebamus. Unde D. Thom. p.Thom
supra quæst. 20, art. 2. excluso falso sensu,
secundum quem Christus diceretur se mi­
nor, aut sibi subjectus, multiplicando vi­
delicet in eo supposita, subdidit : Alio modo
potest inlelligi secundum diversitatem natura­
rum in una persona, vel hypostasi. Et sic di­
cere possumus secundum unam earum, in qua
cum Patre convenit, simul cum Patre, prsesse
et dominari ; secundum vero alteram natu­
ram, in qua nobiscum convenit, ipsum subesse, el servire. El per hunc modum dicit
Augustinus Filium esse seipso minorem. Hæc
vero distinguendi ratio non occurrit in filia­
tione, quippe quæ non convenit secundum
naturam, aut mediante natura ; sed suppo­
situm afficit immediate in se. Adverten­
dum tamen est motivum in hac confirma­
tione insinuatum solum attingere distine- '
tionem, quæ ad fundandum filiationem
requiritur. Ex quo capite solum probaretur
Christum non esse filium adoptivum sui
ipsius : sed non probaretur non esse filium
adoptivum Patris æterni : quippe est per­
sona, ab illo distincta : quare sicut in na­
tura divina est filius ipsius naturalis, quod

432

*A

jtu

Λ’

Kr

F

DE INCA KN ATIO N E.

absque distinctione personali non salvare­
tur; sic etiam quantum est ox capite dis­
tinctionis, posset in natura humana esse
filius ejus adoptivus. Quare nec istud molivum attigimus, nec pro fundamento nos­
tra? assertionis posuimus. Sed aliunde su­
perest, et sufficit : nam Christus licet sit
persona distincta a Patre, est tamen ejus
filius naturalis, cum quo non cohæret esse
filium ejus adoptivum : et similiter est per­
sona intranea tam Patri, quam sibi, et
Spiritui Sancto, unde non habet extraneitatem propriam personæ adoptandæ : atque
ideo nequit esse, aut dici filius adoptivus
Dei, vel alicujus personæ divinæ, ut § 3
magis explicuimus.
Tertium
29. Sed replicabis (et sit tertium argu­
arçumeulDm. mentum), quoniam ad extraneitatem per­
sonæ, quam postulat filiatio adoptiva, suf­
ficit extraneitas naturæ : sed Christus ut
homo habet extraneitatem nature : ergo
Christus ut homo est persona extranea suf­
ficienti modo, ut denominetur a filiatione
adoptiva. Consequentia patet, et etiam mi­
nor : nam Christus ut homo habet naturam I
humanam, quæ secundum se est extranea
respectu Dei adoptantis. -Major autem pos­
set suaderi exemplo intraneitatis, quam
Christus ut homo habet respectu Virginis,
cujus proinde est naturalis filias. Sed quia
illi jam occurrimus supra num. 14 aliter
probanda est. Primo quidem : nam persona
non dicit solum subsistentiam, sed etiam
naturam : ergo ut persona dicatur alicui
extranea, sufficit extraneitas naturæ. Se­
cundo, nam quia persona dicit naturam, et
Christus subsistit in natura humana ;
Christus est vere, et proprie humana per­
sona : ergo ob eandem rationem quia in
extranea natura subsistit, est persona ex­
tranea ut subsistens in tali natura. Terlio,
quia licet extraneitas exigatur a filiatione
adoptiva, et filiatio respiciat immediate
suppositum ; potest tamen extraneitas con­
venire solum secundum naturam, et illam
precise denominare : sicut etiam tem­
poralitas exigitur a filiatione naturali,
quam Christus habet respectu Virginis, et ί
tamen temporalitas solum illi convenit ra- '
tione humanæ naturæ.
nnüo'i
Confirmatur primo : quia non magis oppo- I
’ nuntur extraneitas, et intraneitas personæ,
quamcompositio, et simplicitas personæ,sicutenim extraneitas dicit carentiam intra- {
neitatis, simplicitas dicit negationem com­
positionis : sed eadem Christi persona, quæ
ut subsistens in natura divina est persona

I simplex, ut subsistens in natura humana
est persona composita, ut statuimus disp.
3, dub. 3; ergo pariter eadem Christi per­
sona ut subsistens in natura divina est
persona intranea , at in humana natura
subsistens extranea est. Confirmatur se- S«taii
eundo : nam sic opponuntur temporale, el
æternum, sicut extraneum, et intraneum :
et tamen eadem Christi persona, quate­
nus generatur ex Patre, est filius aeternus;
et quatenus generatur ex matre, est filius
temporalis : ergo pariter secundum prio­
rem rationem potest esse persona Deo in­
tranea, et secundum posteriorem persona
Deo extranea. Sufficit itaque ad extraneitatem personæ sola extraneitas naturæ.
Ad argumentum, sive replicam posse­ SJÜSÎÎ
irftmus respondere omittendo majorem, et IStti).
negando minorem, quam adhibita proba­
tio non evincit : quoniam ad adoptionem
requiritur, quod natura adoptati non so­
lum sit de se extranea, sed etiam quod
maneat substantialiter etiam post adop­
tionem; cum ista importet conjunctionem
precise affectivam cum adoptante : natura
autem humana, quamvis de se sit extra­
nea Deo, nihilominus post assumptionem
ad personam Verbi nequit dici extranea :
quia non affective tantum, sed physice, el
substantialiter conjungitur Deo in eadem
persona, et trahitur ad esse divinum, ut
expendimus num. 23.
Sed absolute respondemus negando ma­
jorem : nam cum filiatio respiciat imme­
diate personam ; extraneitas pro adoptione
requisita debet esse extraneitas personæ
in se; et non sufficit, quod sit extraneitas
secundum hanc, vel illam precise for­
mam, partem, aut naturam. Impossibile
autem est, quod persona Christi de se, et
in se intranea Deo fiat in se extranea, nisi
amittendo predicatum intraneitatis, et
subeundo mutationem : quod absolute
repugnat, ut num. 14 et 15, magis
ponderavimus. Ad primam autem majo­
ris probationem, concesso antecedenti ne­
gamus consequentiam : nam illa, quæ
conveniunt supposito secundum se, et in
se, nequeunt de illo negari, quamvis non
conveniant parti, aut nature, quam ha­
bet : qua ratione quia homo est corporeus,
nequii dici incorporeus ratione animæ ra­
tionalis, licet hæc incorporea sit. Persona
autem Christi est de se, et in se intranea
Deo; et ideo nequit denominari extranea
ralione humunæ nature, quamvis ista
sit extranea : quare semper persona in­
tranea,

DISC. XXXIJI, DUB. 1.
tranea, trahens tamen aliquam naturam
de se extraneam ad proprium esso perso­
nale, secundum quod esi intranea Deo, ut
explicuimus loco proxime citato. Ad se­
cundam respondetur eodem fere modo,
concesso antecedenti negando consequen­
tiam ob disparitatem jam assignatam :
natu osse personam humanam est prædicatmn affirmativum, quod potest persona·
divina· advenire, quin ullum amittat priedicatum, quod ex se habet, sicut canit
Ecclesia : Id, quod eral permansit, el quod
non erui assumpsit. Sed personam esse ex­
traneam est prædicatum negativum, quod
negat intraneitatem et consubstantialita­
tem personæ Christi cum Deo. Quare sicut
nulla ratione dici debet, quod persona
Christi per assumptionem humanitatisfacta
fuerit non intranea, et non consubstantialis,
sive, et in idem redit, quod intranea, et
consubstantialis Deo esse desierit; ita mi­
nime dici potest, quod per assumptionem,
aut ratione humanæ naturæ facta fuerit per­
sona extranea respectu Dei. Unde etiam
constat ad tertiam : nam esse corporale, seu
factum in tempore etiam est prædicatum
positivum, quod potest dici de supposito
aeterno, nihil ab eo auferendo, sed ei præcise applicando naturam, et nativitatem
temporalem. Sed esse extraneum est præ­
dicatum negativum, quod negat intraneita­
tem suppositi, illudque constituit non intra­
neum, et consubstantiale. Quare sicut ob
hanc rationem licet Christus naturam fini­
tam habeat, nequit dici persona finita, sic
etiam licet habeat naturam de se extraneam,
nequit appellari persona extranea : præsertim cum ipsa natura de se extranea fiat
intima per conjunctionem substantialem
in eadem hypostasi <. Si vero temporale
sumeretur negative, et prout excludit durationem æternam a persona; idem de
prædicatione temporalis, ac de prædicatione
extranei dicendum est : nam sicut extra­
neitas natune assumptae non transfundit
extranei denominationem ad personam as­
sumentem ; sic etiam temporalitas ejusdem
naturæ, aut nativitatis non refundit in
personam Christi denominationem tempo­
ralis, id est, non æternæ.
Ad primam confirmationem negamus
majorem, quam inserta eidem probatio
non persuadet : quoniam compositio totius
non excludit simplicitatem partium, quam
ex se habent, ut liquet in homine, cujus
compositio non impedit simplicitatem
animæ. Quare cum Christus dicatur perSalmant. Curs, theolog. torn. XVI.

433

sona composita , quatenus coalescens ex
persona divina secundum se, ct ex natura
humana sicut ex extremis talis composi­
tionis, ut explicuimus loco citato, minime
excluditur, quod ipsa persona divina in se
sit simplicissima. Et propterea optime cobieret Christum esse in prædicto sensu
personam compositim, et personam Christi
in se, aut secundum se (quo pacto est
extremum illius mirabilis compositionis),
simplicem permanere. Sed extraneitas, ex
quocumque capite proveniat, negat intra­
neitatem, et consubstantialitatem personæ :
quare cum de persona Christi negari ne­
queat esse Dei intraneam, et consubstan­
tialem, pariter dici non potest, quod ra­
tione cujuscumque naturæ assumptæ fiat
Deo extranea. Et juxta hanc doctrinam
diluitur etiarn secunda confirmatio, nam
temporalitas totius compositi stat bene
cum æternitate partium, aut saltem par­
tis : quare licet Christus ut persona com­
posita ex natura humana, genitusque ex
Virgine factus sit in tempore, et deno­
minetur temporalis; tamen persona Christi
in se, et secundum se est æterna : quippe
Christum esse temporalem in prædicto
sensu non affert negationem personæ
æternæ, sed ei adjungit temporalem natu­
ram, et ortum, sicut in aliis prædicatis
positivis contingit : unde resultat, quod
illud compositum Christus factum in tem­
pore sit, et denominetur temporale, li­
cet persona sit æterna. Sed extraneitas
personæ, undecumque desumatur, aflert
negationem intraneitatis, et consubstan­
tialitatis, ut supra ostendimus : quare
non cohæret cum intraneitate personæ
Christi, quod talis persona denominetur
extranea ratione humanitatis assump­
tæ. Eo vel maxime, quod intraneitas,
quam persona Christi habet cum Deo,
fundat jus connaturalis exigentiæ ad omnia
bona, quorum est capax in natura
assumpta : cum quo jure non componitur,
quod denominetur extranea in ordine ad
prædicta bona; vel quod illorum com­
municatio sit liberalis, sicut ad adoptionem
requiritur, ut num. 17 fusius ostendi­
mus.
30. Arguitur quarto : nam forma, sive Quartum
ratio formalis constituendi filium Dei adop- 3r?“~
tivum est gratia habitualis, ut statuimus
in Comment, ad art. 1, num. 6; sed Chris­
tus fuit subjectura gratiæ habitualis, ut
.constat ex dictis disp. 13, dub. 1; ergo
Christus in quantum homo fuit filius Dei

28

adoptivus. Nec satisfacit si dicatur gratiam saltem non est ipsi essentialis ob dependen­
constituere Filium Dei adoptivum, si sub­
tiam ab aliquibus connotatis, quæ abesse
jectum sit capax talis filiationis; secus si
queunt, stanto forma. Et sic cuntingil in
incapax sit : Christus autem, quia est Fi­ præsenti materia : nam cum Christus ex se
lius Dei naturalis, non habuit capacitatem sit filius naturalis Dei, illiquo intraneus,
ad filiationem adoptivam. Nam contra hoc nequit per gratiam habitualem constitui
est primo, quod effectus formalis non est Filius Dei adoptivus. Ad secundam respon­
aliud, quam forma communicata subjecto :
detur eodem modo majorem solum verifiergo repugnat, quod gratia habitualis sit cari in offectu furmali primario, uti se
in Christo, et quod illi non communicet habent cal dum, et esse album ; non autem
effectum suum formalem filiationis adop- secundario, sicul esse filium adoptivum
tivæ. fecundo, quia non stat in subjecto comparatur ad gratiam. Quæ doctrina
capacitas ad formam absque capacitate ad communis est tam in Philosophia, quam
ejus effectum formalem : qua ratione ne­
in Theologia, ut pluribus exemplis confir­
quit subjectum habere capacitatem ad calo­ mari valet : ut enim alia omittamus, subs­
rem, vel albedinem, quin illam habeat ad
tantia nequit habere quantitatem sine ex­
esse calidum, et album : ergo si in Christo
tensione in ordine ad se, quæ est effectus
fuit capacitas ad gratiam habitualem, etiam
formalis quantitatis ; et tamen potest quan­
fuit capacitas ad esse Filium Dei adopti­
titatem habere absque extensione in ordine
vum, qui est effectus formalis talis gratiæ.
ad locum, ut constat in corpore Christi
Respondetur sustinendo solutionem inter existente sub accidentibus Eucharistiae;
arguendum datam, quæ optima est; ad­
quia talis extensio est effectus secundarius,
dendo nihilominus ad gratiam habitualem
sine quo salvari quantitas potest. Paterni­
non pertinere constituere filium adoptivum ; tas etiam nequit esse in supposito, quod
filiatione formali, quæ est relatio filiatio­ non referat ad filium ; quia hic est effectus
nis; sed filiatione fundamentali, quæ est formalis primarius talis relationis : sed po­
ratio fundandi prædictam relationem, ut test esse in supposito, quod non referat ad
observavimus in Comment, cit. num. 5.
aliquem filium determinate materialiter
Porro gratia habitualis in tantum fundat sumptum, utputa ad tertium, vel quartum;
relationem filiationis, in quantum affert quoniam bæc extensio est effectus secun­
supposito primam participationem naturæ darius paternitatis. Idemque aliis exemplis
divinæ, et jus ad hæreditatem æiernam,
potest facile declarari. Quin ipsa gratia
sive quatenus est terminus spiritualis ge­
habitualis, de qua agimus, non præstat in
nerationis, quæ imitatur naturalem, ut Christo suum effectum formalem consliexplicuimus loco cit. juxia doctrinam fu­
tuendi radicem supernaturalem fidei, spei,
sius traditam tract. 14, disp. 4, dub. 2
et pœniientiæut constat ex dictis disp. 14,
et 3. Unde si aliquod suppositum per se dub. 2, quia esse radicem talium virtutum
ipsum sit naturalis Dei filius, ipsique in­
pertinet ad effectum formalem secundarium
traneus, et quod subinde habeat jus ad gratiæ : et Christus est incapax illum sus­
omnia bona, recipit quidem gratiam habi­
cipiendi ob oppositas perfectiones, quas
tualem secundum alios conceptus : non
habet. Sic igitur de effectu formali consti­
tamen sub munere fundandi relationem
tuendi Filium Dei adoptivum sentiendum
filiationis adoptivae : quippe tale supposi­
est.
tum est filius altiori modo, et persona
31. Sed insistes : nam esto, quodeonsti- Repba.
intranea : cum quo non cohaerent con­
tuere filium adoptivum Dei sit effectus
ditiones, quas poscit adoptio, ut pro­ secundarius gratiæ habitualis ; tamen ad
effectum formalem primarium ejus pertinet
bando nostram assertionem satis ostendi­
mus. Et ita se habuit Christus : unde licet constituere Deum, sive divinum per partifuerit subjectum gratiæ habitualis, non ta­ cipationem; cum ipsa non aliud sit, quam
men Filius Dei adoptivus : quia non fuit furmalis participatio naturæ divinæ sub
capax recipiendi hunc effectum, aut deno­ conceptu naturæ, juxta doctrinam a nobis
minationem a gratia. Ad primam autem
traditam tract. 14, disp. 4, dub. 3 et 4;
hujus doctrinæ impugnationem respondetur ergo si gratia habitualis fuit in Christo,
solum tenere in effectu formali primario
non potuit non illum constituere Deum,
formæ, qui cum ipsa adæquata converti­ aut divinum per participationem. Sed eo
tur : non autem in effectu secundario, qui
ipso potuit debuitque illum constituere Fivel a forma entitative distinguitur, vel
lium Dei adoptivum : ergo cum certum sit
Christum

:

|
|

I
]
1
1
|

DISP. XXX11I, DUB. I.
Christum habuisse hujusmodi gratiam ;
sequitur fuisse filium adoptivum Dei. Mi­
nor probatur : quia esse Deum per essen­
tiam, et osse Deum per participationem
non minus opponuntur inter se, quam
esse filium naturalem Dei, et esse lilium
Dei adoptivum : ergo si Christus, qui est
Deus per essentiam, potest ratione gratiæ
habitualis denominari Deus per participa­
tionem; pariter licet sit naturalis Filius
Dei ex se, potest nihilominus dici Filius
Dei adoptivus per gratiam.
tefw· Hanc replicain jam proposuimus; et diw' luimus disp. 13, dub. I, num. 21, cum
sequent. Et juxta doctrinam fusius ibi
traditam respondemus concedendo primum
enthymema, et negando minorem subsumptam. Ad cujus probationem respon­
detur ex dictis num. 8, vtl negando ante­
cedens, vel illud distinguendo : et si
extrema illius comparationis referantur ad
idem umnino susceptivum, concedendum
est; si vero referantur ad idem suscepti­
vum mediatum cum diversis susceptivis
immediatis, negari debet : et drinde nega­
mus absolute consequentiam. Etenim illud
interest discriminis inter denominationes
filii tam naturalis, quam adoptivi ex una
parte, et denominationes Dei per essen­
tiam, vel Dei participationem ex alia,
quod filiatio respicit immediate suppositum,
illudqne in se, et ratione sui denominat,
ut g 2 ostendimus : unde quia persona
Christi in se est filius naturalis Dei, repug­
nat quod talis per.-ona ratione cujuscumque
naturæ, vel formæ sit, et vere dicatur
Filius Dei adoptivus. Cæterum denomina­
tio Dei convenit supposito ratione naturæ ,
unde si suppositum subsistat in duabus
naturis, quarum una sit divina per essen­
tiam, et alia sit divina non per essentiam,
sed per participationem ; potest ut subsis­
tens in priori denominari Deus, aut divi­
num per essentiam ; et prout ut subsistens
in alia denominari Deus, aut divinum per
participationem. Et sic contingit in Christo.
Nam sicut ob præmissam doctrinam ut
subsistens in natura divina est Deus, et
quatenus subsistens in nalura humana est
creatura : et similiter ut Deus est supre­
mus dominus , el quatenus creatura est
servus Dei : sic etiam ratione naturæ di­
vinæ est Deus per essentiam, et ratione
naturæ humanæ perfectæ per gratiam habi­
tualem, quæ est naturæ divinæ participa­
tio, dici potest Deus per participationem.
Quæ doctrina, et disparitas desumitur ex

435

D. Thom. supra quæst. 7, art. 1 ad 1, ubi D.Thom.
eidem fere difficultati occurrens inquit :
Dicendum, quod Christus est verus Deus
secundum personam, et naturam divinam,
Sed quia cum unitate personæ remanet dis­
tinctio naturarum : anima Christi non est
per suam essentiam divina : unde oportet,
quod fiat divina per participationem, quæ est
secundum gratiam. Et in 3 disc. 13 quæst.
art. 1 ad 1, ail : Filiatio refertur ad perso­
nam : el quia extraneilas respectu divinæ
gloriæ, quam nomen adoptionis importat,
nullo modo convenit personæ illi ; ideo nomen
adoptionis de Christo non conceditur. Sed
gratia est perfectio naturæ, cum subjectum
ejus sil anima, quæ est pars humanæ naluræ. Ideo quamvis gratia importet aliquid
etiam non naturaliter inhærens, lamen po­
test ratione humanæ naturæ Christo conve­
nire.
32. Arguitur quinto : nam si in humanis Quintum
filius naturalis potest adoptari a patre :
ergo Christus potuit adoptari a Deo non
obstante, quod sit filius naturalis illius.
Consequentia patet a paritate. Et antece­
dens suadetur tum ex usu aliquarum Pro­
vinciarum, secundum quem paier potest
privare filium jure ad hæreditatem, et
deinde potest ei prædictum jus restituere :
quod revera est adoptare. Tum ex dispo­
sitione aliquarum familiarum, in quibus
Pater potest majoratum tribuere secundo,
aut tertio filio, omisso primogenito : id
vero est adoptare secundum.
Confirmatur primo : nam Christus ut ConOrhomo potuit adoptari ab alio homine : mjno *·
ergo et a Deo. Antecedens videtur cer­
tum : negamus namque Christum non
posse adoptari a Deo, quia est filius natu­
ralis illius : quæ ratio cessat comparando
Christum hominem cum alio homine, cu­
jus non sit filius. Consequentia vero pro­
batur : nam ideo Christus non posset adop­
tari a Deo, quia habet jus ad illius bona :
sed etiam Christus habet jus, et dominium,
in omnia bona universi, ut ostendimus
disp. 32, dub. 2 et 3 ; ergo si hoc non obs­
tante potuit adoptari ab homine, sequitur,
quod etiam potuerit a Deo.
Confirmatur secundo : nam Christus ut Seecuda
homo habet, quidquid haberet Spiritus
Sanctus, si naturam humanam assumeret,
cum una persona non sit dignior alia : sed
Spiritus Sanctus in natura assumpta foret
Filius Dei adoptivus : ergo idem de Christo
ut homine dicendum est. Probatur minor :
nam Spiritus Sanctus in natura assumpta

436

?

DE INCARNATIONE.

non esset filius Dei ; cum id ex se non
impeditur. Et sic contingit in materia,
habeat; aliunde vero per gratiam habitua­
quam affert confirmatio : licelenim Chris­
lem ordinaretur, et assumeretur ad beatitus ut homo posset ah alio homine adop­
tudinem creatam, quæ est Dei hæreditas :
tari, quantum est ex parte filiationis natu­
ergo Spiritus Sanctus in natura assumpta
ralis, cum ejus Filius non sit, sed persona
foret Filius Dei adoptivus.
simpliciter extranea : tamen quia ad adop­
Tertia.
Confirmatur tertio : nam Christus ut
tionem requiritur liberalis assumptio, hoc
est, quæ nullum priesuppouat jus ad bona
homo habet tam donum, quam virtutem
pietatis ejusdem rationis cum nostris, qui­ et Christus sit naturaliter dominus omnium
bonorum, ut locis relatis ostendimus;
bus Deum respicit ut patrem ut constat ex
proplerea repugnat Christum adoptari ab
doctrina D. Thom. supra quæst. 7, an. 5;
sed donum, et virtus, quæ sunt in nobis alio homine : sicut repugnat regem adop­
tari in ordine ad illa regna, quorum est
respiciunt Deum ut patrem adoptivum per
dominus.
gratiam : ergo idem de illis prout in Christo
existent! bus dicendum est : quod salvari
Ad secundam, omissa majori, nega­
«Ob.1
mus minorem : nulla enim persona divina iz.
nequit, nisi concedendo Christum ut ho­
posset in natura assumpta esse Filius Dei
minem esse Filius Dei adoptivum.
Diruitor
adoptivus. Ad minoris autem probationem
33. Ad argumentum respondetur juxta
arg arespondetur juxta doctrinam immediate
meatum. doctrinam supra traditam num. 16, ne­
traditam concedendo, quod Spiritus Sanc­
gando antecedens intellectum de adoptione
tus in natura assumpta non foret Filius
lilii naturalis in ordine ad illa bona, quæ
Dei naturaiis, et consequenter, quod quan­
jure naturali sibi debentur. Et quia Christo
tum est ex hoc capite posset esse Filius
omnia bona sunt connaturaliter debita;
Dei adoptivus iu quo aliter se habent,
inde potius infertur Christum non potuisse
quam Christus, et proplerea non concessi­
adoptari a Deo. Ad primam autem antece­
mus majorem) : sed tamen ex alio capite
dentis probationem dicendum est, quod si
repugnaret sibi adoptio. Tum quia non
in humanis filius naturalis propter delicta
esset persona extranea Deo adoptanti, sed
potest privari naturali jure ad hærediiaconsubstantialis. Tum quia pro sua digni­
tem, sicut et aliquando privatur vita ; jam
tate, personæ scilicet divinæ, haberet conex hoc ipso reputatur pro non filio : atque
naturale jus ad omnia bona, quorum nalura
ideo potest ex gratiosa patris dispositione
assumpta esset capax : quare non posset
assumi ad hæreditatem : quod tamen potius
gratiose assumi ad hæreditatem paternam,
restitutio, quam adoptio appellari debet.
sicut adoptio requirit. Probat autem recte
Sed id genus adoptionis, aut filiationis
ista confirmatio, quod ex pluribus capiti­
civilis locum nec apparentem habet in
bus repugnat Verbo, sive naturali Dei
Christo : qui sicut necessario est, et per­
manet filius naturalis Dei. sic etiam habet Filio adoptari, quam aliis divinis personis.
Recolantur supra dicta num. 11.
naturale jus ad omnia bona paterna. Ad
Ad tertiam concessis præmissis nega- EiiilK
secundrm probationem respondetur majo- i
ratum, quem pater potest applicare se- I: mus consequentiam, quæ illegitime ex tertii.
eundo, aut tertio filio, esse superadditum |1 illis deducitur. Nam sicut homines per
ad hæreditatem, quæ jure naturali filio ! eandem pietatis virtutem colunt patrem,
debetur : quare talis applicatio non est ! sive naturalis sit, sive præcise adoptivos;
assumptio ad hæreditatem : sed habet I eo quod respiciunt illum ut patrem, ad
rationem alterius beneficii, aut donationis. ; quod de materiali se habent differentiæ na­
turalis, vel adoptivi; cum adoptio subro­
Id vero non sufficit, ut vera adoptio sit;
alias quæiibet liberalis donatio deberet j getur loco naturæ : sic etiam ad pietatem
adoptio appellari ; quod esse falsum cons- | erga Deum (vel virtus, vel donum siti, se
habet de per se venerari Deum, ut patrem,
tat ex communi sententia. Unde ex tali
modo, aut institutione, non sequitur, quod ordinantem filios ad eandem beatitudinis
næreditatem : et per acci-lens se habet,
filius naturalis adoptari queat.
Occani­
Ad primam confirmationem respondetur quod talis pater sit naturalis, vel adopti­
tur
vus. Unde licet Christus ut homo respiciat
pritnæ negando antecedens. Ad cujus proba­
confir­ tionem dicendum est adoptionem posse
Deum ut patrem naturalem; alii vero ho­
mationi
excludi ex diversis capitibus, sive ob diffe­ mines ipsum respiciant ut patrem adopti­
rentes defectus : quia exposcit varias con­ vum; nihilominus tam Christus, quam
ditiones, atque ideo ex cujuslibet defectu
alii homines illum venerantur eadem in
specie

DISP. ΧΧΧ1Π, DUB. 1.
specie pietate tam in esse doni, quam in
esse virtutis : nam omnes respiciunt Deum
■
ut patrem, et omnes ordinantur ad eandem
essentialiter beatitudinem. Quæ responsio
fulciri, et magis declarari valet juxta doc­
trinam supra traditam disp. 1, dub. 9, £ 3
'
et4, ubi statuimus justitiam, qua Christus
satisfecit pro nobis, fuisse ejusdem speciei
i,
physic© cum justitia commutaliva, quæ in
I
puris hominibus reperilur : nam licet jus­
titia Christi obtulerit satisfactionem simI
pliciter infinitam, quod jusiitiæ ut in puris
hominibus existenii repugnat ; tamen hæc
■
diversitas de materiali, et per accidens
se habet ad justitiam commutativam, quæ
ί
perse intendit æqualitaiem rei ad rem, et
i
huic accidit fieri in hac, aut illa materia,
?
et per rem finiti, aut infiniti valoris. Quare
f
non obstantibus his differentiis, eadem
I
justitia specie communis est Christo, et
I
puris hominibus. Idem itaque dicendum
r
est de pietate : qua respicit patrem ul pa:
trem, et cui accidunt aliæ differentiæ vel
I
ex parte patris, vel ex parle modi illum
I
recipiendi.
34. Sexto, et ultimo arguitur : nam
r.^, Chrislus ut homo est Filius Dei : sed
Christus ut homo non est Filius Dei natu­
ralis ; ergo Christus ut homo est Filius Dei
adoptivus. Consequentia palet : nam inier
Filium Dei naturalem, et Filium Dei adoplivum non datur medium in Filio Dei.
Minor etiam constat : quia ad filiationem
naturalem requiritur, quod natura princi­
pii communicetur termino per viam gene-?
rationis : sed Chri.dus ut homo non habet
naturam Dei, et multo minus illam parti­
cipat per viam generationis : ergo Christus
ulhomo non est Filius Dei naturalis.
Huic argumento potest responderi ne­
gando majorem : nam licet Christus abso­
lute sit filius Dei, non tamen ut homo.
Sicut etiam absolute est Deus, et tamen
Chrislus ut homo non est Deus, ut resol^■•vitD. Thom. supra quæst. 16, art. 11,
his verbis : Quia terminus in reduplicatione
positus magis proprie tenetur pro nalura,
quam pro supposito : ideo magis esi ista ne­
ganda, Chrislus secundum quod homo esi
Deus, quam sil affirmanda. De quo videri
possunt, quæ diximus disp. 26, dub. 6,
§11. Quæ responsio confirmari potest ex
eo, quod Christus ut homo non est Filius
Dei adoptivus, ut hactenus ostendimus :
et rursus Christus ut homo non est Filius
Dei naturaiis, ut ipsum argumentum prohat : siquidem manifestum est Christum

437

ut hominem non habere naturam a Patre
per generationem : quare concluditur
Christum' ut hominem non esse Filium
Dei. Quod autem hæc resolutio absurda
non sit, confirmat exemplum Spiritus
Sancti, qui si carnem assumeret, non esset
Filius Dei vel naturalis, vel adoptivus, ut
diximus num. præced. in resp. ad 2 con­
firm. Quare sicut Spiritus Sanctus in na­
tura assumpta foret Deo infinite gratus,
infinite sanctus, haberetque jus ad hære­
ditatem; et nihilominus non esst Filius
Dei : sic etiam Chrislus ut homo omnes
illas perfectiones habet; et tamen ut homo
non est Filius. Quæ responsio indicatur
cum ab aliis, tum specialiter a Lorea
disp. 84, num, 40 et 49, et Lugone
disp. 31, sect. 3, num. 25. et 28 et 32,
et videtur sufficere pro qua'itate argu­
ment!. In ea tamen non sistimus : quia
difficultas proposita profundiorem discus­
sionem exposcit, quam in duobus seq. du­
biis adhibere curabimus. Sed ut præsens
absolvamus, prius videre oportet

I.orcu

Lugo.

g VI.

An sententia Durandi mereatur censuram9

35. Circa hanc quæstionem diversimode Varia
se gerunt Auctores, quos pro una, ot al­ placita.
tera sententia supra allegavimus. Quidam
enim præcise respondent ad præcipuum
difficultatis punctum ; dubium autem modo
propositum, an scilicet Durandi sententia
sit probabilis, vel debeat aliqua censura
notari, minime attingunt; sed ab eo praes­
cindunt, et quasi negative se habent. Ita
Gonet, Labat, et N. Philippus. Ali vero Gonet.
contendunt sententiam Duiandi esse posi­ Labat.
Philiptive probabilem, nullique proinde cen- pus.
suræ obnoxium. Ita qui sententiam illam
tuentur, Basolis, Hugo Cabellus, Cas­ Ba solis.
Hugo
tillo, et alii : idemque ex patronis nostræ Cabelassertionis insinuat Lorrn disp. cit. num
lus
42, et 53, quamvis monet cavendum esse Castillo.
Lorca.
ab hac prædicatione, Chrislus ul homo
esi Filius Dei adoplivus, propter periculum
sensus. Kellisonus disp. cit.
Secunda KeUisosententia, futeiur assertionem nostram nus.
esse tutiorem, et communiorem, signifi­
cans oppositam (quam opinionem voca­
verat), esse absolute lutam. Medina etiam, Medir?.
qui in præs. art. 4, in fine expositionis
statuerat : Non licel sententiam Durandi in
hac parle sequi, neque ut probabilem susti­
nere, in quæst. 24 seq. art. l,dub. ultini.

i·
V

j

-.i

438

DE INCARNATIONE.

-

seu, quod idem est, ut hominem este Filium
conclus. 3. docot ('an satis consequenter,
judicet lector) : Aon est contra fidem asse­
Dei adoptivum. Cabrera in præs. disp. 4,
rere, quod Christus secundum quod homo,
num. 10, resolvit in hunc modum : Ilis
est Filius Dei adoptivus, dum tamen conce­
temporibus adeo est certum Christum ul
datur, quod ratione, suppositi est Filius Dei hominem non esse Filium Dei adoptivum, ut
Lesî- naiuralis. Lumbier denique ubi supra g 4,
oppositum non tantum sit improbabile, el
bier.
num. 2184, ex professo contendit osten­
falsum, sed plusquam temerarium, el fere
dit prædictam sententiam esse proba­ erroneum, vel hærelicum. Ragusa disp.
bilem, et nulla censura dignam ; quam­ 30, statuit doctrinam nostræ assertionis non
vis moneat locutionem esse duram, et esse de fide ; sed tamen esse certissimam, el
quæ temperari deberet.
contrariam omnino vitandam. Granados G nu­
is.
Alioram
Cæterum alii Auctores communiter illi disp. cit. sect. 2, num. resolvit, quod sup­
judi­
posita auctoritate legitima Concilii Fran­
non parcunt, sed aliqua nota feriunt. Cajecial».
Cajeta- tanusin hocart. 4, in fine Comment, obser­
cofordiensis, valde probabile judicabitur rem
nas.
vat ex D. Thom. quod opposita conclusio con­ hanc jam esse ab Ecclesia definitam. Arauxo Απμ:
sonat errori ponentium in Christo plures hy­ dub. 4, conci. 3, resolvit : Hæc assertio,
Valen­ postases. Valenciahac quæst. puncto 1, ait :
Christus ut homo est filius adoptivus, servala
cia.
Definitum est ab Adriano I in epistola ad unitate suppositi, non solum est falsa, im­
Episcopo Galleciæ, et flispaniæ, et in Concilio probabilis, el temeraria, sed est errori pro­
Francofordiensi sub eodem. Christum ul xima, et sapiens hæresim. Aversa in hac 4wui
quæst. sect. 3, præmissa doctrina Conci­
hominem, non. esse Filium Dei adoptivum.
Sonez. Suarez (in opere Salmanticæ excuso anno
lii Francofordiensis, subdit : Unde eo ma­
1595) in disp. 49, sect. 4, conci. 6, sic gis nunc reprehensione dignus esset, qui cum
statuit : Hæc propositio, Christus in quan­
quacumque explicatione, aut vera significa­
tum homo est Filius Dei adoptivus, licet falsa tione uti vellet nomine adoptionis in Christo
sit, non tamen est hæretïca : censenda tamen post cognitam talem prohibitionem Concilii
est improbabilis. Et circa finem sectionis Francofordiensis. Excusari tamen possunt
addit : Merito ego valde protervus, ac for­ illi antiquiores Scholastici, qui non in fonte
tasse temerarius censeri deberet, qui nunc il­
viderant acta Concilii, etc. Lugo disp. 31, Lijv,
Alvarez. lam doceret. Alvarezdisp. 75, conci. 3, ait :
sect. 1, num. 5 : Censeo, inquit, juxta
Etiamsi accipiatur illa particula. In quan­ mentem Concilii, et Adriani debere negari
tum, vel secundum quod homo, ut determi­
istam reduplicationem : de qua agimus.
nat naturam humanam, nulla ratione est Joannes a S. Thoma disp. 19, art. 2,
concedendum, quod Christus secundum quod statuit primam hanc conclusionem : Di­
homo sil Filius Dei adoptivus. Oppositum fuit cere, quod Christus in quantum homo sil
error Felicis, et Elipandi in Concilio Fran- filius adoptivus, si ly in quantum, reduplicofordiensi, el ab Adriano summo Pontifice cel humanitatem, vel sensus sil, quod Chris­
Sylvias, damnatus. Sylvius in hoc art. 4 statuit
tus ratione humanitatis, vel secundum hu­
nostram, et communem a-sertionem in to
manitatem, est filius adoptivus; damnatur
certitudinis gradu, ut contrarium non nisi a Concilio. Deinde statuit secundam his
Yaz1aez· temere defendi possit. Vazquez disp. 89,
verbis : Improbabile est, quod humanitas
cap. 6, in fine licet videatur suspendere sit adoptata, quamvis non sil filia. Fran­
judicium, nihilominus in principio illius cisons Bonæ spei disp. 14, dub. 2, ait :
capitis illud satis revelat : nam propo-ita Si Concilium, quod aliquando delituit, et $·<ί.
communi sententia, quæ negat Christum se­ jam repertum est, sil illud Franco fordieme,
cundum quod homo, vel secundum humanita­ quod re ipsa aliquando fuit (quod nemo
tem esse Filium Dei adoptivum, statim addit :
Cathoiicorum negat), error ille est contra
Hæc sententia tanquam catholica, opposita ut fidem, nempe Christum ut hominem esse
hærelica contra Felicem, et Elipandum decla­ Filium Dei adoptivum. Et similia alii pro­
rata est ab Adriano 1 in epistola ad Episcopos ferunt magis, vel minus sententiam Du­
Hispaniæ, etc. Quod per sequentia capita la­
randi onerantes.
tissime probat, defendens auctoritatem illius
36. Sed Godoi modo longe diverso se
epistolæ, et Concilii Francofordiensis. Et gerit : nam disp. 53, num. 225 statuit,
Bernal, idem estBernalis judicium. Puteanus in hoc quod si prædicta sententia non est hæreart. 4, statuit primam conclusionem his tica, vel erronea, aut errori proxima; nec
verbis : Citra manifestum errorem defendere est temeraria, nec improbabilis. An au­
non licet Christum in quantum hominem, tem notari debeat aliqua ex prædictis cen­
suris.

—

DI8P. XXXIII, DUB. 1.

SiÜ.

ΜίίΟώ.

suris, profitetur se non audere diffinire.
Quod satis mirum est in perdocto Magis­
tro, quem tot præibant in unam, sut alte­
ram partem, ot quem non latebat perti­
nere ad Theologos hæc non tantum
attingere, sed discutere, ot resolvore. Nec
cogitare aliud possumus, quam ipsum con­
suisse prædictam sententiam esse hæreticam, vel erroneam, vol errori proximam;
quamvis modestiæ gratia judicium non
revelare, sed insinuare voluerit. Nam ut
ipse eo loco indicat, eatenus talis sententia
non erit hæretica, vel erronea, quatenus
non fuit reprobata per Concilium Francofordiense, et Adrianum i; sed cum ipse
dissertis verbis § 1 et§ 2, doceat ineo Conci­
lio,et ab Adriano reprobatam fuisse; sequi­
tur vel inconsequenter loqui, vel censere
talem sententiom esse hæreticam, vel er­
roneam, aut errori proximam. Quamvis
nec in hoc Auctore probemus assertionem
illam conditionalem , quod si Durandi
sententia non est hæretica, vel erronea;
nec erit temeraria nec improbabilis : quia
priori illa gravi censura exclusa, non propterea Durandi assertio est immunis ab alia
nota leviori. Probat autem ipse suam re­
solutionem ex eo, quod sententia teme.r
raria est, quæ licet nec immediate, nec
mediate opponatur revelationi divinæ, pug­
nat tamen cum communi, aut fere com­
muni Theologorum sensu in re gravi : et
propositio improbabilis, quæ auctoritate,
et ratione omnino destituitur : sed sententia
affirmans Christum ut hominem esse Fi­
lium Dei adoptivum non est hujusmodi :
habet enim pro se graves Auctores, et uti­
tur non levibus argumentis, ut constat ex
allatis | præcedenti : ergo si prædicta sen­
tentia post determinationem Concilii Fran­
cofordiensis , et Adriani I , vel non est
erronea propter oppositionem cum conclu­
sione legitime deducta ex unapræmissa de
fide, et altera lumine naturali nota; vel
denique non est errori proxima propter
oppositionem cum conclusione, quæ le­
gitime colligatur ex una præmissa de fide,
et altera efficaci argumento monstrabili,
non facilem solutionem habente; f equitur,
quod talis sententia non sit temeraria nec
improbabilis.
37. Nos vero censemus in primis talem
sententiam esse improbabilem ; quidquid
sit de graviori censura. Quod et visum
est Suario ubi supra, ab alia nota absti­
nenti. Idemque a fortiori censent alii Theo­
logi num. 35 relati dum acrioribus notis

439

illam sententiam percellunt. Et probatur
ratione ftuarii, quæ optima est : nam etiam
ante divulgationem Concilii Francofor­
diensis, quod antiqui Scholastici non vi­
derunt, prædicta sententia reputabatur pa­
rum, aut nihil probabilis : cum enim unus
Durandus illam absolute docuerit, pauci
admodum, et cum formidine imitati sunt :
e converso vero communis graviorum
Theologorum consensus ei positioni re­
pugnavit, ut constat ex allegatis num. 1,
idque ob urgentes, et satis efficaces ratio­
nes, quas supra expendimus. At post no­
titiam Concilii Francofordiensis prædicta
Durandi sententia longe improbabilior
facta est : nam concesso, quod in eo Con­
cilio non fuerit directe damnata, negari
nequit, quod contra se habuerit Theolo­
giam, et principia, quibus Concilium uti­
tur in refellendo hæresim Elipandi, ut
evidenter constat ex dictis § 1. Ergo de
facto sententia Durandi non est probabilis,
quidquid sit de graviori censura. Accedit
primo modum illum loquendi alienum
esse a divina Scriptura, et Patribus non
conformem; multum autem accedere ad
modum loquendi hæreticorum : quod agre,
aut nullo modo cum probabilitate cohæret.
Accedit secundo sententiam Durandi nullo
niti satis probabili fundamento, sed pro­
cedere ex principiis communiter in Theo­
logia rejectis : supponit enim vel Chris­
tum ut hominem non esse gratum Deo gra­
tia substantiali unionis vel habere jus ex
vi talis unionis ad gloriam; vel adoptio­
nem, aut filiationem convenire per se na­
turæ : quæ omnia sunt falsa, et ut talia a
Theologis modernis communiter rejiciun­
tur. Unde satis patet ad fundamentum
Godoi oppositum sentientis : negamus
namque, quod prædicta assertio habeat
gravia fundamenta.
38. Deinde censemus sententiam Du­
randi esse temerariam. Quod etiam ex­
presse affirmant Sylvius, Cabrera et Arauxo
locis relatis, et a fortiori alii, qui addunt
graviores notas. Idque satis insinuavit
Suarez dicens : Valde protervus, el fortasse
temerarius censeri deberet, qui nunc illam
doceret. Et Aversa notans : Unde eo magis
nunc reprehensione dignus esset, etc., ul su­
pra num. 35. Et probatur destruendo si­
mul fundamentum propositum a Godoi :
nam sententia temeraria est, quæ pugnat
cum communi, aut fere communi Theo­
logorum consensu in re gravi : sed ita se
habet sententia Durandi : ergo est temera-

E.\teepropris

senten­
tia:.

■9

♦ «Λ

S .χ »

440

DE INCABNATIONE.

supposita, ut constat ex dictis disp. 29,
ria. Minor constat conferendo Auctores
allegatos num. I, cum allecatis num. 25.
dub. 2, a num. 23 : ergo in hoc sensu sunt
Sunt enim, qui Durando adversantur innu­ condemnati ab Ecclesia : sed doctrina Du­
merabiles, et gravissimi ex omni classe :
randi procedit in sensu catholico recognos­
illi vero, qui pro Durando pugnant, sunt
cente in Christo unicum suppositum, illudadmodum pauci, atque inferioris auctori­ qun divinum : ergo non comprehenditur
tatis; quin eorum aliqui non tam Durandi sub damnatione Concilii Francofordiensis,
assertionem defendunt, quam conantur Cumque alias non sit condemnata alio Ec­
clesiæ decreto, sequitur non esse hæretitemperare, atque vindicare a censura. In
cam : quippe ad hæresim requiritur directa
quo antiquiores Scholastici culpandi non
adeo sunt : quia videre non potuerunt , oppositio cum decretis fidei, sive cum eis
veritatibus, quæ sunt de fide immediate.
Concilii Francofordiensis doctrinam, quæ
immensum auctoritatis pondus addidit Secundam vero resolutionis pariem docent
non solum Auctores relati, sed etiam Pu­
2SoU· communi sententiæ. Potest autem propo­
teanus, Cabrera, et Arauxo. Fundamentum
situm fundamentum valide confirmari, si
præ oculis habeamus (quod Godoi non
est : nam illa doctrina censetur erronea,
ita attendisse videtur), ad judicandum de quæ opponitur doctrinae, qua utitur Con­
cilium ab Ecclesia approbatum; vel quæ
temeritate alicujus sententiæ Sanctos Pa­
licet non condemnetur, rejicitur tamen a
tres, non minus quam Theologos consu­
Concilio : sicut doctrina sapiens hæresim
lendos esse. Communis autem gravissimo­
rum Patrum sententia est Christum non dicitur, quæ valde accedit ad modum lo­
quendi hæreticorum, et imitatur illorum
solum non absolute nec in carne assumpta,
formulam. Sed sententia Durandi ex una
aut secundum carnem adoptivum esse.
parte opponitur doctrinæ, et principiis,
Sic enim docent D. Hilarius, Ambrosius,
quibus utitur Concilium Francofordiense;
Hieronymus, Augustinus. Gregorius, Isi­
et in eodem Concilio, etsi non condemne­
doros, Ildefonsus, Beda, Beatus, Heterius,
Alcuinus, Leo IX et D. Tbonus, quorum
tur, rejicitur, ut manifestis testimoniis,
formalia verba dedimus num. 5. Sic etiam
quibus nullo modo plene satisfit, ostendi-,
docet Concilium Forojuliense ibi allega­ mus § 1; aliunde vero summe affinis est
tum. .E contra vero Christum in natura
modo loquendi hæreticorum, qui etiam
assumpta esse Filium Dei adoptivum nul­ adoptionem Christi ad ejus carnem, vel ad
lus Sanctorum docuit, ut ostendimus
ipsum ut hominem, quantum poterant,
num. 6. Ergo præscindendo ab alia gra­
referebant, ut eodem loco manifestavimus.
viori censura ob damnationem, aut repro­ Ergo sententia Durandi est erronea, et sa­
bationem Concilii Francofordiensis, sen­ piens hæresim.
tentia Durandi est temeraria. Atque ideo
Ex quibus omnibus simul sumptis valide R««inon videtur admodum prudens resolutio,
roboratur prima resolutio nostra, quæ ad lio.
qnod si talis sententia non est hæretica,
decidendum propositum dubium sufficere
vel erronea, nec temeraria sit.
i videtur, nempe Durandi sententiam non
Conli39. Denique censemus prædictam Du­ I esse probabilem : quia doctrina, quæ opna.itio
ejusdem randi sententiam non esse hæreticam; I ponitur communi graviorum Theologorum
se.“lfn’ esse tamen erroneam aut errori proximam, judicio; quæ adversatur communi modo
tiæ.
et sapientem hæresim. Prima hujus resolu­
loquendi Sanctorum Patrum ; quæ ob ve­
hementia motiva præsumitur rejecta in
tionis pars est contra Valentiam. Vasquez,
Concilio ab Ecclesia approbato ; quæ in
Alvarez, Granados, Joannem a S. Thoma,
et Franciscum Bonæspei, qui locis relatis ; verbis, et principiis accedit ad errorem
affirmant assertionem Durandi damnatam hæreJcorum ; et denique quæ contra se
esse ab Ecclesia in Concilio Francofor- habet graves rationes theologicas, minime
diensi, et in epist. Adriani 1, eo quod | debet reputari probabilis : sententiam au­
opinantur Elipandum, et Felicem ab eis | tem Durandi habere relatas conditiones
condemnatos non aliud, nec in alio sensu I constat ex dictis : atque ideo non est pro­
docuisse, quam ipsam Durandi senten­ babilis. Nec moramur opposito judicio
tiam. Sed ab oppositione longe veriori
Lorcæ, et Lumbier : tum quia longe pludesumitur nostræ resolutionis quoad hanc res, et non inferiores Theologi nobiscum
partem fundamentum : nam Elipan ius, et sentiunt, nempequotquotdedimusnum.35.
Felix docuerunt Christum esse adoptivum
Tum quia modo loquimur de probabilitate,
in sensu Nestoriano, scilicet multiplicante
aut improbabilitate sententiæ in se, quæ
desumitur

DISP. XXXIII, DUB. II.

desumitur ex capitibus jam relatis; secun­
dum quæ sententia Durandi probabilis non
exislil : sed non agimus do probabilitate
quasi reflexa ; et desumpta ex testimonio
dicentium aliquam sententiam esse proba­
bilem. An vero judicium illorum, aut alio­
rum Auctorum in prtesenti sufficiat; non
determinamus, sed sapiendorum judicio,
præsertim vero Ecclesiæ relinquimus :
quamvis nec addere omittamus motiva pro
nostra resolutione adducta esse incompa­
rabiliter urgentiora.

DUBIUM II.

Utrum Christus, secundum quod homo, sil
filius naturalis totius Trinitatis ?

1
c

40. Hoc dubium excitamus ad diluen­
dum perfecte argumentum num. 34 pro­
positum. Cui non bene occurrunt negan­
tes Christum ut hominem esse Filium
Dei; quamvis non pauci ita sentiant, ut
Bicbir- præter allegatos loco cit. Richardus in 3,
dw.
Fiber. dist. 10, art. 2, quæst. 1. Faber ibidem
quæst. unica disp. 23, num. 10 et 15.
isiEber- Isambertus in præs art. 6, et alii. Com­
IIS.
munis namque Theologorum sententia
fatetur Christum ut hominem esse Dei
Filium. Et quidem merito : nam Christum
non solum absolute esse Filium Dei, sed
etiam in humanitate, et ut hominem, est
^“=i-doctrina satis manifesta Concilii Franco­
ri. fordiensis, ut ostendimus dub. præced.
no. Γ§ 1.
’ Modo satis
‘ sit
‘ referre"
....................
Verba
Adriani"I
qui in sua epist. inquit : Animadvertite,
quia nihil vobis restat, ut secundum divini­
tatem tantummodo credatis discisse Patrem:
Uic est Filius meus ; sed potius secundum
humanitatem, super quam Spiritus Sanctus
dicitur descendisse. Et liber Sacrosylkibus
probat ex ipso nomine Christi, quod Pe­
trus ipsum confessus fuerit Filium Dei,
non solum secundum naturam divinam,
sed etiam secundum naturam humanam.
Allegatisque diversis Scripturæ testimoniis
subjunxit : Hæc testimonia ideo posuimus, ut
cognoscatis Deum, el Dominum nostrum Jetum Christum in utraque natura esse el Uni­
genitum, et primogenitum, non adoptivum,
sed magnum Deum. Optimus autem locus
ad id confirmandum est illud Apostoli ad
Ad
*· Rom. 8 : Proprio filio suo non pepercit Deus,
sed nobis omnibus dedit illum : nam ut pon­
derat Adrianus, Christus traditus est ut
homo : et hunc eundem, qui traditus fuit,
vocat Paulus filium proprium, id est, na-

441

turalem Dei. Aptissimum etiam est tes­
timonium ejusdem Apostoli ad Hcbræ. 1 : Ad
Novissime. diebus istis loquulus est nobis in Hchr. 8.
Filio, quem constituit hæredem universorum.
Nam ut ibi expendit D. Tnom. lect. 1 : D.Thom.
Christus secundum naturam divinam, sicut
non est constitutus filius : cum sil filius na­
turalis ab ælerno : ita nec est constitutus
hærcs. Secundum vero naturam humanam
sicut esi faclus est factus filius Dei. Rom. 1.
Qui faclus esi ei ex semine David secundum
carnem : ita el faclus est hæres universorum.
El quantum ad hoc dicit : Quem constituit
hærcdem. Ex quibus omnibus satis effica­
citer colligitur hunc hominem Christum
non solum materialiter identice, et pure
specificative esse filium Dei, quia est sup­
positum alias subsistens in natura divinaf
sed etiam formaliter ex parte recti esse ut
subsistentem, aut subsistendo in natura
humana Dei Filium. In quo amplius con­
firmando non immoramur : quia id ex di­
cendis cum majori luce, et congruentiori
opportunitate num. 67 constabit.
Cum autem juxta generalis Theologiæ DhViculprincipia, et communem hominum ap­ us.
prehensionem filiatio ut sic dividatur adæquate in filiationem adoptivam, et filiatio­
nem naturalem; iit necessario corsequens,
quod Christus, qui ut homo est Filius Dei,
ut proxime statuimus, debeat esse ut homo
vel Filius adoptivus, vel Filius Dei natu­
ralis : at non esse adoptivum Dei Filium
constat ex dub. præced. : quare relinquitur
Christum ut hominem esse naturalem Fi­
lium Dei. Haud facile tamen apparet qua­
liter Christus ut homo queat esse naturalis
Dei Filius : quoniam ut homo non acci­
pit naturam divinam a Patre per genera­
tionem : quod pro filiatione naturali
necessarium omnino videtur. Quam diffi­
cultatem ut quidam Theologi vel supera­
rent , vel fugerent, dixerunt filiationem
naturalem, quæ Christo et homini tribui­
tur, non esse ipsam filiationem increatam,
Verbo ab æterno convenienti, nec fundari
in passiva ipsius Verbi generatione : sed
esse filiationem creatam fundatam vel in
humanitate assumpta ad Verbum, vel in
gratia unionis, quæ humanitatem Christi
sanctificat, vel in modo unionis hyposta­
tic®. Et quia omnes hujusmodi eflectus
procedunt ab omnibus divinis personis, et
sunt toti Trinitati communes : consequen­ Status
ter affirmant Christum ut hominem esse contro­
versy.
filium naturalem totius Trinitatis, sive
indivise omnium personarum divinarum.

I

!»
Ij

I
«fi

44*2

DE INCARNATIONE.

Quod an verum sit, hic discutiendum est,
et præsertim hoc illorum consectarium : ex
cujus approbatione, aut reprobatione cons­
tabit, quæ sit forma Christum ut hominem
constituens, denominansque Filium Dei
naturalem.

ftegans D. Thom* sententia auctoritate
probatur.
Conclu­
sio.

41. Dicendum est Christum ut hominem
non esse filium naturalem totius Trinitatis.
D.TLom. iia p Thom. in hac quæst. art. 2 ad 2,
his verbis : Dicendum, quod nos per adop­
tionem efficimur fratres Christi, quasi eundem
patrem habentes cum ipso. Qui tamen alio
modo est Paler Christi, et alio modo est pater
MStcr. Unde signanter Dominus Joan. 20
Morstnn dixit : Patrem meum ; et seorsum di­
xit: Patrem vestrum. Est enim Pater Christi
naturaliter generando : quod est proprium
sibi. Est autem Pater noster voluntarie aliquid
faciendo : quod est commune sibi, et Filio,
et Spiritui Sancto. Et ideo Christus non est
<
Filius totius Trinitatis, sicut nos. Et infra
quæst. 32, art. 3, inquit : Christus esi Fi­
lius Dei secundum perfectam rationem filia­
tionis. Unde quamvis secundum humanam
naturam sil creatus, el justificatus : non ta­
men polest dici filius Dei neque ratione crea­
tionis, nec ratione justificationis, sed solum
secundum rationem generationis xternæ se­
cundum quam est Filius Patris solius. Et
ideo nullo modo debet dici Chrislus Filius
Spiritus Sancti, nec etiam lotius Trinitatis.
Quæ testimonia sunt tam clara, ut nullam
tergiversationem admittant : relatis nam­
que capitibus, secundum quæ Christus
posset dici filius totius Trinitatis, et ad quæ
recurrunt adversarii, ut filiationem natu­
ralem Dei in Christo ut homine fundent,
adhuc resolvit Angelicus Doctor Christum
nullo modo (atque ideo nulla determina­
tione, nulla modificatione) posse dici filium
lotius Trinitatis. Unde sic unanimiter do­
Capreo­
cent Thomistæ, Capreolus in 3, dist 4,
los»
Pahida- art. 1, conci. 3, et art. 3. Paludanus ibi
nus.
Hispa­ art. 3. Hispalensisdist. 10, quæst. 3, art. 3.
lensis.' Cajetan. supra quæst.
16, art. 12 et
Cajetaquæst. 24, art. 2 ad 1, ubi Medina art. 1,
nos.
Medina, dub. 3. Alvarez disp. 75 ad 1. Nazarius
Naia- in hoc art. 4, controv. 1. Arauxo dub. 4,
rius. num. 47, et num. ulti. Joan. afl. Thoma
Arauxo
Joaniu â disp. 19, art. 5, difficultate 2 (addens in
S.Thoiu. fme oppositami sententiam esse plenam

inconvenientibus, et omni probabilitate
carere). Godoi disp. 54 per totam, et præ­ Godoi
sertim num. 171. Gonet disp. 23, art 2, Gosa
B. Ai·
conci. 1 et corollario l, et alii plures. Idem berMh
D. 8».
eliam tuentur communiter Scholastici, nav«L
D. Albertus in 3, dist. 4, art. 4 (ubi resol­ Dirai·
das,
vit nullo modo posse affirmari oppositum, Gibrid.
nec concedi Christum esse lilium Trinita­ Lorea.
tis), D. Bonavent. ibidem, art. I, quæst. 2, Cariei.
Fiber.
et 3. Durandus quæst. i. Gabriel, quæst.
unica, art. 3. dub. 2. Lorca disp. 84, Pontili,
Putri·
memb. 4. Curiel in Controversiis lib, 2 nas.
controv. 2. Faber in 3, disp. 23. Basilius Awa
Rigara.
Pontius 1 p. variai·, disp. lect. 4. Putea­ Granides.
nus in pries, art. i, in resp. ad 3. Durandi, Bereal.
Aversa quæst. 23, sect. 4. Ragusadisp. 28, Lugo.
g 1. Granados controv. 1, tract.16, disp. 1, Doau
spei.
num. IS. Bernal disp. 66, sect 3. Lugo
disp. 31, sect. 2 et 3. Bonæspei disp. 14,
dub. 1, et alii quamplures.
FandiProbatur primo, et satis urgenter ab mentis
auctoritate: nam Concilium Toletanum XI ab aucta
in Confessione fidei inquit : Neo Spiritus riute.
Sanctus Paler esse credendus est Filii pro
eo, quod Maria, eodem Spiritu Sancto obum­
brante, concepit ; ne duos patres filii videa­
mur asserere, quod utique nefas est dici.
Ubi quamvis Concilium solum videatur Coaeil.
negare Spiritum Sanctum esse patrem Toletinos.
Christi ut hominis, ratione generationis,
qua ex B. Virgine conceptus, et natus est:
nihilominus ratio Concilii est generalis et
comparative tam ad Christum secundum
quamcumque formam constitutivam filiatio­
nis, quam in ordine ad omnes et singulas
personas divinas praeter Patrem : No, in­
quit, duos patres videamur asserere : quod
utique nefas est dicere. Constat autem juxta
oppositam nobis sententiam admittendum
esse, quod Christus habet duos patres !
quia ut terminat generationem divinam
unice respicit ut Patrem primam personam:
ut autem genitus est in tempore, et sanctificatns per gratiam unionis respicit juxta
Adversariorum sententiam tanquam patrem
omnes divinas personas, earumque deno­
minatur naturalis filius. Quod est contra
sententiam, et intentionem Concilii, est
etiam manifeste contra D. Augustinum D. Αα·
(ex quo illa Concilii sententia desumpta
fuit): nam lib. 2, deTrinit, cap. 10, ait:
Cogimur non nisi Patris accipere, ubi dic­
tum est : Hic est filius meus dilectus. Neque
enim Jesus eliam Spiritus Sancti filius, aut
etiam suus filius credi, aut intelligi polest.
Ubi apud Augustinum incredibilis, et intelligibilis est modus, aut sensus, secun­
dum

,

DISP. XXX111, DUB. II.
dum quem Christus vere dicatur Filius a
Spiritu Sancto, et a Verbo. Quod plano cor­
rueret, si, ut intendunt Adversarii, Chris­
tus ut homo vel ratione humanitatis as­
sumptæ, vel ratione sanctilicationis esset
vero illius naturalis totius Trinitatis, sive
Idem
omnium divinarum personarum. Et idem
Asp SliS. Doctor in Enchir. cap. 40 inquit ; Cum de
IIS*
aliquo nascatur aliquid eliam non eo modo, !
utsil Filius; profeclo modus ille, quo natus I
esi Christus de Spirilu Sancio non sicul Fi­
lius, el de Maria Virgine sicut Filius, insi­ i
nuat nobis graliam Dei, etc. Quibus verbis j
liquido manifestat modum, quo Christus ut i
homo vel per humanitatem, vel per gratiam
unionis natus fuit de Spiritu Sancto, mi­
nime sufficere, ut Christus dicatur Filius
Spiritus Sancti. Et eadem est ratio de aliis
personis, quæ cum Spiritu Sancto simul,
et indivise concurrerunt tam ad Incarna­
tionem, quam ad sanctificationem Christi.
Similia omnino docet D. Fulgentius in lib.
de fide ad Petrum cap. 2.
42. Ut hoc fundamentum diruerent
Adversarii, varias evasiones, atque inter­
pretationes excogitarunt, quæ ad duas
omnium principaliores tandem reducun­
Vuqnii tur. Primam docet Vasquez, nempe Con­
fop.
cilium loqui de filio secundum generatio­
nem, et filiationem æternam : quo pacto
minime dicendus est Filius Spiritus Sancti :
sed non agere de Christo secundum sancti­
ficationem, ratione cujus dici potest Filius
naturalis tam Spiritus Sancti, quam alia­
rum personarum Trinitatis. Dein le addit
D. Augustinum loqui de Christo secundum
cenerationam humanam ex Virgine, aut
secundum humanitatem præcise : sed non
negare filiationem ratione sanctificatio­
nis per gratiam unionis. Secundam tradit
Snirii Suarez, videlicet relata testimonia negare
rasio.
Christum ut hominem esse Filium vel
Spiritus Sancti, vel Verbi; non quia ita
vere non sit secundum humanitatem qua­
tenus per gratiam unionis sanctifieatum ;
sed quia id non debemus proferre absolute :
quoniam in absoluta locutione significa­
retur Christum secundum divinitatem
esse Filium Spiritus Sancti, el personam
distinctam a Verbo, quod est hæreticum.
PesetaSed utramque solutionem esse insuffi­
cientem ostenditur : quoniam juxta utriusque Junioris doctrinam concedendum est
in aliquo vero sensu Christum ut homi­
nem esse Filium Spiritus Sancti ; siqui­
dem sentiunt Christum ut hominem esse
Filium naturalem totius Trinitatis ratione

443

sanctificationis per gratiam unionis; et
consequenter habere duos patres, unum
secundum divinitatem, alterum vero se­
cundum pnedictam gratiam. Sed Conci­
lium, D. Augustinus evidenter reprobant
hujusmodi sensum; siquidem Concilium
statuit, quod nefas est dicere Christum
habere duos patres, et Augustinus affirmat non posse credi, aut intelligi, quod
Christus sit filius Spiritus Sancti. Ergo
prædictorum Auctorum sententia est contra Concilium, et D. Augustinum. Unde
evertitur, quod respondet Vasquez : nam
manifestum est Concilium eo loco agere,
non quidem de mysterio Trinitatis, sed de
mysterio Incarnationis, atque ideo non
negare præcise, quod Christus secundum
generationem æternam sit Filius Spiritus
Sancti, quod nec in hæreticorum mentem
venerat, sed etiam quod sit Filius Spiritus
Sancti secundum temporalem generatio­
nem, aut sanctificationem : idque eviden­
ter expressit Concilium illis verbis : Pro eo,
quod Maria eodem Spirilu Sancto obum­
brante, concepit : ergo falso dicitui’ Con­
cilium solum negasse, quod Christus sit
Filius Spiritus Sancti secundum genera­
tionem æternam. Eo vel maxime, quod
Concilium nefas duxit, quod dicatur Chris­
tum habere duos Patres : et tamen juxta
sententiam Vasquez ita dicendum est;
sive Christus sit Filius Spiritus Sancti
secundum generationem æternam, sive
secundum generationem temporalem , et
sanctificationem humanitatis per gratiam
unionis. Accedit, quod si hæc Vasquii
interpretatio subsisteret : pari licentia dici
posset Concilium Francofordiense, cum
negat Christum esse Filium Dei adopti­
vum, loqui de Christo secundum æternam
generationem : quod Vasquez ipse minime
dicere valet, cum affirmet prædictum Con­
cilium diffinivisse, quod Christus ut homo
Filius Dei adoptivus dici non debeat. Id
vero, quod circa mentem D. Augustini ad­
dit, frivolum est : quia juxta Vasquii inter­
pretationem jam Christus diceretur Filius
Spiritus Sancti : quod tamen D. Doctor
negat credi, aut intelligi posse. Praeter­
quam quod D. Augustinus etiam conside­
ravit in Christo non meram aenerationem
carnalem, sed etiam sanctificationem,
juxta illud Evangelii : Quod ex le nascetur
sanctum, vocabitur Filius Dei : quo non
obstante negat Christum, secundum mo­
dum, quo natus est ex Spiritu Sancto, esse
illius Filium. Ex quibus a fortiori overti-

fir

•j

I

i il

?

:a

444

DE INCARNATIONE.

inr explicatio Suarii : tuiu quia ut ipse
discurrit, licet Christus nequeat dici abso­
lute Filius naturalis Spiritus Sancti ; po­
test tamen ita vocari cum modificatione,
aut reduplicatione ia quantum homo; at­
que ideo potest aliquo modo sic intelligi,
et appellari : et tamen Concilium et Au­
gustinus reprobant universaliter hunc
loquendi modum; cum dicant nefas esse,
quod Christo attribuantur duo patres, et
quod nec credi, nec intelligi valet Chris­
tum esse Spiritus Sancti Filium. Tum
etiam quia juxta prædictum effugium
Suarii eadem ratione debilitatur auctoritas
Concilium Francofordiensis contra adop­
tionem Christi : dicet namque Durandus,
dicentque alii Durandi sequaces Concilium
solum reprobare, quod Christus dicatur
Filius Dei adoptivus absolute; minime
vero quod dicatur Filius adoptivus Dei
cnm addito, nempe in quantum homo, aut
secundum humanitatem. Unde quæcumque Juniores excogitarunt ad declinandum
vim testimonii Concilium Toletani contra
filiationem Christi ex Spiritu Sancto, ean­
dem viam sternunt ad diruendum aucto­
ritatem Francofordiensis contra filiationem
adoptivam Christi ex Deo : obliganturque
in se profiteri; quod in aliis impugnant, et
procedere inconsequenter.
Urcens
43. Et hæc videbantur sufficere ad ever­
aha
adhibitam responsionem. Sed
confuta­ tendum
tio.
aliunde refellitur ah auctoritate quasi ne­
gativa, efficacissima tamen, si inquiramus
ab Adversariis, quo loco Scripturæ, vel
in quibus Patrum scriptis hoc tertium ge­
nus filiationis, secundum quam Christus
ut homo sit, et dicatur non Filius adopti­
vus Dei, nec Filias naturalis solius æterni
Patris, sed Filias naturalis Spiritus Sancti,
et omnium personarum divinarum? Nihil
tale proferre queunt vel apud Scripturam,
vel apud Patres, vel denique apud Theolo­
gos eis antiquiores. Novilium itaque com­
mentum est ab his Auctoribus procusum;
sed in re adeo gravi minime sustinendum.
Quod in genere dictum magis explicatur in
hunc modum : etenim filiatio naturalis
Christi ut hominis colligenda potissimum
est ex Concilio Franco'ordiensi, et epistola
Adriani Papie, in quibus asserta, explicataque fuit prædicta filiatio contra asserentes
Christum ut hominem esse Filium Dei
adoptivum, ut constat ex dictis dub. præced.
et Vasquez, et Suarez nobiscum affirmant.
In prædicto autem Concilio, et epistola nec
vestigium occurrit filiationis, qua Christus

I’
.··

ri■

%'

ut homo dicatur Filius naturalis Spiritus
Sancti, et totius Trinitatis. Quin a<l probandum Christum ut hominem esse Filium
Dei non adoptivum, sed proprium, expen­
dunt ilia Scripturæ loca, in quibus Christus
dicitur Verbum Dei, et Filins æterni Pa­
tris : in quibus manifestum est non signi­
ficari, quod Christus sit Filius omnium
personarum divinarum, sed solum pritnæ,
quæ est personaliter Pater. Rursus sohim
recensent duas Christi filiationes, alteram
determinate ad Patrem, alteram deter­
minate ad matrem : illius vero tertiæ filia­
tionis ad totam Trinitatem a Reccntioribus
inventio altum silentium habent. Unde
probant personam Christi ut hominis esse
Filium Dei, quia jam ante unionem erat
ejus Filius : Xunquam enim non fuil Filius,
quia nunquam non fuil Paler. Ergo tertia
illa filiatio naturalis respectu totius Trini­
tatis introducitur sine fundamento, intro­
ducitur etiam, ut id addamus, non sine
inconsequentia : nam prædicti Auctores
ex eo potissimum probant contra Duran­
dum, quod Christus ut homo non est
Filius Dei adoptivus; quia Concilium
Francofordiense, et Adrianus docuerunt
Christum ut hominem esse Filium Dei na­
turalem : Concilium vero, et Pontifex non
agunt de filiatiune Christi naturali respectu totius Trinitatis, quam Suarez fate­
tur esse non propriam, sed analogice dic­
tam : quippe Concilium, et Pontifex
probant Chriïtum ut hominem esse Filium
Dei ex pluribus Scripturæ locis, quorum
planus, legitimus, et sincerus sensus est
Christum esse Filium naturalem æterni Pa­
tris, non autem Verbi, aut Spiritus Sancti.
Ergo dum illi Auctores postea affirmant
Chri tum ut hominem esse Filium Dei
naturalem contraposite ad Filium Dei adop­
tivum; quia est Filius naturalis Spiritus
sancti, et totius Trinitatis; inconsequenter
loquuntur, et exulant a mente Concilii, et
Adriani, quorum auctoritate excluserant
filiationem Christi adoptivam.
14. Confirmatur : nam cuncta Scrip- Ao^ar
turæ testimonia, quibus utuntur Conci- '“V’.
liurn, et Pontifex ad refellendum, quod
Christus ut homo, sive in natura humana
subsistens est Filius Dei adoptivus, signi­
ficant Christum ut hominem esse Filium
naturalem Dei determinate Patris, non
vero aliarum personarum, aut totius Tri­
nitatis ; ergo asserere Christum ut homi­
nem esse Filium naturalem totius Trinita­
tis est contra mentem Concilii, et Pontificis,
quin

DISP. XXXI1I, DUB.
quin et contra legitimum sensum Scripturæ. Consequentia patet, Et antecedens
ostenditur : nam hujusmodi loca sunt, in
quibus Christus dicitur Filius Dei, ct in
quibus Deum vocat Patrem : at ex his lo­
cis probant efficaciter Patres, et Theologi
Incarnationem factam fuisse determinate
in sola persona secundte Trinitatis, quæ
est ad intra Filius Dei : ergo prædicta
testimonia, quibus Concilium, et Adrianus
utuntur, significant Christum ut hominem
esse Filium naturalem Dei determinate
Patris, et non aliarum personarum divi­
narum. Probatur consequentia : quoniam
ex opposito, et juxta Adversariorum doc­
trinam. si Pater, vel Spiritus Sanctus
assumerent humanitatem; eodem modo,
acGhristus ut homo, forent Filii naturales
Dei, et Trinitatem vocarent Patrem : ergo
exeo, quod aliqua divina persona dicatur
in Scriptura Filius Dei, et quod Deum vo­
cet Patrem, minime colligetur talem per­
sonam esse determinate secundam perso­
nam, seu Verbum ; sed erit argumentum
inefficax : quod est omnino falsum, ne
plus dicamus : ergo vice versa, si Patres
efficaciter probaverunt Incarnationem fac­
tam fuisse determinate in secunda Trini­
tatis persona, eo quod Scriptura dicit
Christum Filium Dei, et qui Deum Patrem
vocat; plane fit loca, quibus Concilium,
et Adrianus probant Christum non esse
adoptivum, significare determinate Chris­
tum ut hominem esse Filium naturalem
non totius Trinitatis, sed solius primæ
personæ. Quæ impugnatio suas vires ma­
gis explicat in hunc modum : illa confessio
Petri : Tu es Chrislus Filius Dei uivi, et
illa annuntiatio Angelica, Quod ex le nas­
cetur sanctum, vocabitur Filius Dei, et illud
Patris testimonium : Hic esi Filius meus
dilectus, et denique frequentes sermones,
in quibus Christus Deum vocat palrem, et
se dicebat Filium, applicari possent, si
vera est doctrina Adversariorum, cuilibet
personæ incarnatæ, et respectu cujuslibet
personæ divinæ : etenim eis concedenti­
bus, si Spiritus Sanctus assumeret carnem,
esset Filius naturalis Dei, et Patris, ct
Verbi, et ipsiusmet Spiritus Sancti. Nam
cum ipsi dicant Christum ut hominem
esse naturalem Filium totius Trinitatis
ratione gratiæ unionis, quæ est ab omni­
bus personis divinis sicut a principio effec­
tivo; consequenter dicere debent, quod
Spiritus Sanctus, si assumeret carnem,
foret eodem modo, et per eandem gratiam

445

Filius naturalis eorum. Ergo Incarnante
Spiritu Sancto, aut Patre, prædicta verba,
I et sermones eodem modo possent eis apj plicari, ac de facto applicantur personæ
Verbi. Ergo ex praedictis verbis, et sermo­
nibus, non magis probatur incarnatio secundæ personæ, quam incarnatio primæ
personæ, vel terciæ : et similiter non pro­
batur distinctio personæ Incarnatæ ab
aliis. Id vero durissimum est, et contra
commune studium Patrum, et Interpre­
tum, qui ex pnedictis locis deducunt in­
carnationem secundæ personædeterminate,
colliguntque distinctionem ejus a persona
Patris.
Ad hæc : si vera est Adversariorum Conti­
nuatur
Theologia, latissimam januam aperit Sa- respon
­
bellio, et aliis hæreticis negantibus dis­ sionis
tinctionem realem inter personas divinas, eversio.
et solum admittentibus in unica, et eadem
Dei persona diversa nomina secundum
diversas operationes. Nam si Christus ut
homo est Filius naturalis tam sui ipsius,
quam reliquarum personarum divinarum
ratione gratiæ unionis, quæ est æqualiter
ab omnibus : et similiter si ipsa persona
Verbi dicitur pater naturalis Christi, quia
est principium activum mysterii, et con­
currit ad gratiam unionis : id totum salvari
valet juxta hæresim Sabellii, exclusa, et ne­
gata reali personarum distinctione. Præsupponamus enim, aut fingamus non esse in
Deo nisi unicam personam : præsupponamus etiam, quod assumpserit carnem, et
facta fuit homo : profecto de tali peasona
ut incarnata, verificabitur juxta Adversa­
riorum doctrinam, Tu es Chrislus Filius
Dei vivi, quod ex le nascetur Sanclum, vo­
cabitur Filius Dei : quia de facto Christus
ut homo non est aliter Filius naturalis
(quod in his testimoniis significatur) nisi
per gratiam unionis, vel humanitatem
assumptam : quæ forma etiam reperiretur
in illa hypothesi. Rursus illa persona ut
in natura divina subsistens posset dicere
ad se- ut in natura humana subsistentem,
His esi Filius meus dilectus : et similiter
persona incarnata diceret ad seipsam ut in
natura divini subsistentem : Paler meus es
tu. Quo non amplius dicebat Sabellius, _\ou
negata divinarum personarum distinc­
tione. Et consequenter ex mysterio Incar­
nationis, et ex allegatis testimoniis, quæ
sunt in hac materia celebriora, non potest
desumi efficax argumentum contra Sabellium ad probandum personam Patris, et
personam Filii differre non solis nomini-

ï

•■t

UE INCARNATIONE.

bus, nul officiis; sed esse duas personas
realiter distinctas. Id vero est absurdissi­
mum, el non videtur temeritate carere ;
opponitur enim communi sensui Patrum,
Interpretum, et Theologorum, qui ex mys­
terio Incarnationis, et ex relaiis locis
ostendunt distinctionem realem inter per­
sonam Patris, el personam Filii : et qui­
dem efficacissime; cum impossibile sit
eandem personam esse realiter patrem
sui, et esse realiter Filium sui etiam in
diversis naturis ob oppositionem relativam,
quæ necessario affert, aut supponit dis­
tinctionem realem extremorum. Unde cum
pater non sii natura, sed persona ; et Fi­
lius similiter non sit natura sed persona :
optimo jure demonstratur distinctio perso­
nalis Christi a Patre. Sed hoc argumentum
adeo commune, et celebre apud Patres, et
Theologos pessumit juxta novam Theolo­
giam Adversariorum, qui non dubitant
asserere Christum ut hominem esse Filium
naturalem sui ipsius ut subsistentis in
natura divina. Porro id (quamvis id non
intendant ipsi), quid aliud est, quam ful­
cire positionem Sabellii, et facere errorem
antiquum, qui ab Ecclesia jam diu pros­
criptus reliquias tamen adhuc habet inter
haereticos Transylvanos? Quare vel ab hoc
capite repelli debet illa Recentiorum doc­
trina : quam aliunde satis evertunt sententiæ Concilii Toletani, et D. Augustini
supra allegatæ. Videatur idem S. Doc­
tor lib. 5, de Trinit. cap. 5, ubi ait :
Quia pater non dicitur pater, nisi ex eo,
quod ei sil Filius ; el Filius non dicitur, nisi
ex eo, quod habet patrem, non secundum
substantiam (hoc est, naturam) hæc dicun­
tur ; quia non quisque eorum ad se ipsum,
sed ad invicem, atque ad alterutrum ista
dicuntur. Videantur etiam, quæ diximus
tract. G, disp. 4, dub. 1.

g H.

Expenditur ralio U. Thomæ.
Halio.

·

45. Probatur secundo eadem assertio
ratione D. Thomæ loco supra cit. ex
quæst. 32, quoniam Christus est Filius
Dei naturalis filiatione perfecta, quæ refer­
tur ad solam primam personam Trinitatis :
ergo Chrislus non est Filius Dei naturalis
filiatione improprie, et analogice dicta, qua
refertur ad omnes Trinitatis personas :
atque ideo non potest dici Filius naturalis
totius Trinitatis. Antecedens est de fide.

Et secunda consequentia patet ex prima.
Hæc autem probatur ex antecedenti : nam
quod est proprio, ot simpliciter talo, ne­
quit denominari improprie, et analogico
tale : ergo si Christus habol filiationem, a
qua perfecte, ot proprie denominatur Filius
naturalis Dei, nequit habere aliam filiatio­
nem, a qua denominetur improprie, et ana·
logice Filius Dei naturalis : sic autem de­
nominaretur per filiationem fundatam vel
in humanitate assumpta, vel in sanctifica­
tione humanitatis per gratiam unionis, se­
cundum quum filiationem respiceret totam
Trinitatem ut principium : ergo Christus
non denominatur Filius Dei naturalis filia­
tione improprie et analogice dicta, qua
referatur ad omnes Trinitatis personas.
Quem discursum proponit D. Thom, loco d.TLc-a.
cit. his verbis : In homine est quædam si­
militudo Dei imperfecta, el in quantum
creatus est ad imaginem Dei, et in quantum
recreatus esi secundum similitudinem gra­
tiæ. Et ideo utroque modo potest homo dici
Filius Dei : el quia scilicet est creatus ad ima­
ginem ejus ·. et quia est ei assimilatus per gra­
tiam. Est autem considerandum quod illud,
quod de aliquo dicitur secundum perfectam
rationem, non est dicendum de eo secundum
rationem imperfectam. Sicut quia Socrates
dicitur naturaliter homo secundum propriam
rationem hominis, nunquam dicitur homo
secundum illam significationem, qua pictura
hominis dicitur homo, licet ipse forte assimiletur alteri homini. Christus autem est Filius
Dei secundum perfectam rationem fdiationis.
Unde quamvis secundum humanam naturam
sil creatus, et justificatus·, non tamen debet
dici Filius Dei neque ratione creationis, neque
ratione justificationis : sed solum ratione gene­
rationis ælernæ, secundum quam est filius
Patris solius. El ideo nullo modo debet dici
Christus Filius Spiritus Sancti, nec eliam
lotius Trinitatis.
46. Occurrunt Adversarii dicendo hunc Efcdiscursum solum evincere, quod Christus fÆIS.
absolute non sit filius filiatione improprie,
et analogice dicta, qua referatur ad lotam
Trinitatem ; qua absolute Christus est fi­
lius naturalis solius æterni Patris filiatione
propria, et perfectissima : sed non persua­
dere quod Christus in quantum homo, non
sit filius naturalis totius Trinitatis filiatione
fundata vel in ipsa humanitate assumpta,
vel in sanctificatione humanitatis per gra­
tiam unionis. Sicut ex eo, quod persona
Christi sic absolute sancta per essentiam,
quæ est sanctificatio omnium pérfectistissima :

DISP. ΧΧΧΠ1, DUB. 11.
sima : minime sequitur, quod eadem per­
sona ut humo non sit sancta per gratiam
unionis, quæ est sanctificatio inferior, si
non ex parte formæ, saltem ex parte modi
communicationis.
Otsirii· Sod hoc illorum effugium præcludilur
”f juxta doctrinam late traditam dub. præced.
§2, quoniam filiatio convenit immediate
supposito in se et ratione sui, non autem
ratione naturæ : sed persona Christi in se
est absoluto filius naturalis Dei, filiatiotione proprie dicta, quæ respicit determi­
nato personam solius Patris : ergo repu­
gnat, quod Christus sit, et denominetur
filius naturalis per filiationem improprie,
et analogice dictam, quæ respiciat omnes
personas divinas. Probatur consequentia :
nam illud, quod est tale proprie, et sim­
pliciter in se, et ratione sui, nequit esse
tale improprie, et analogice in se, et ra­
tione sui : hæc enim important virtualem
saltem contradictionem, idem namque esc
esse tale improprie, et analogice : ac non
esse tale proprie et simpliciter. Unde facile
diluitur vis exempli in contrarium allati ;
nam esse sanctum est prædicatum conve­
niens supposito mediante natura, et potest
multiplicari multiplicatis naturis, el esse
tale juxta modum earum : quare cum Chris­
lus sit suppositum subsistens in duabus
naturis, optime fieri potest, quod ut sub­
sistens in natura divina sit sanctus per es­
sentiam , et ut subsistens in natura
assumpta sit Sanctus per gratiam unionis.
Sed filiatio est prædicatum conveniens
supposito immediate in se ipso, et ratione
sui : et cum repugnet, quod idem imme­
diate in se, et ratione sui sit tale proprie,
et simpliciter, et simul tale improprie, et
analogice; fit consequens repugnare, quod
Christus, qui absolute est Filius naturalis
Dei proprie, et simpliciter per essentiam,
simul sit filius naturalis Dei improprie, et
analogice per gratiam unionis. Quæ diffe­
rentia magis elucet ex eo, quod Christus
non solum est Sanctus per essentiam, et
Sanctus per gratiam unionis, sed etiam est
Sanctus per gratiam accidentalem, et ta­
men Adversarii non dicunt, quod Christus
sil filius una filiatione correspondente
sanctitati per essentiam, et alia filiatione
correspondente sanctitati per gratiam unio­
nis, et denique alia filiatione correspon­
dente sanctitati per gratiam accidentalem ;
sed hanc ultimam filiationem negant : ergo
sicut ex eo, quod Christus sit Sanctus per
essentiam,et sanctus sanctitate acciden tali ;

447

non sequitur habere duas filiationes his
sanctitatibus correspondentes : sic etiam ex
eo quod sit sanctus per essentiam, et sanc­
tus per gratiam unionis, non sequitur ha­
bere duas filiationes, quæ his sanctitatibus
correspondeant. Et ratio est jarn assignata,
quod sanctitas est prædicatum conveniens
mediante natura : sed filiatio est prædica­
tum conveniens supposito immediate in se
ipso, et ratione sui, quatenus est terminus
perfectus, et ultimus generationis, ut loco
citato explicuimus,
47. Confirmatur : quia ex terminis non ulterior
minus opponuntur hæc duo, esse Filium «ersio.
naturalem Dei proprie, et per essentiam,
et esse filium naturalem Dei analogice, et
per gratiam unionis, quam opponuntur
hæc duo, esse filium naturalem Dei, et
esse filium Dei adoptixum. Sed idem sup­
positum etiam consideratum ut subsistens
in diversis naturis, e?se Filium naturalem
Dei. et filium adoptivum, sic opponun­
tur, quod unum afferat necessario negatio­
nem alterius : unde legitime infertur :
Chrislus esi Filius Dei naturalis : ergo
Chrislus nullo modo, el secundum nullam
naturam esi Filius Dei adoplivus, ut Ad­
versarii docent et satis constat ex dictis
dub. præced. Ergo pariter esse Filium Del
naturalem proprie et per essentiam et esse
Filium Dei naturalem analogice, et per gra­
tiam ita opponuntur, quod unum inferat ne­
cessario negationem alterius in quacumque
natura : et consequenter cum de fide sit
Christum esse Filium Dei naturalem pro­
prie, et per essentiam ; legitime infertur,
quod Christus ut homo, aut quatenus in na­
tura humana subsistens non sit Filius natu­
ralis Dei analogice, et per gratiam unionis,
ut merito dixerit D. Thom. : Nullo modo debel dici Christus Filius Spiritus Sancti, nec
eliam totius Trinitatis. Cætera constant. Et
major probatur : nam in primis sicut filia­
tio naturalis, et filiatio adoptiva ex generali
conceptu filiationis respiciunt immediate
non naturam, sed suppositum in se; sic
eliam et ob eandem rationem filiatio natu­
ralis proprie, sive per essentiam, et filiatio
naturalis analogice, sive per gratiam unio­
nis non naturam, sed suppositum imme­
diate in se respiciunt, et denominant. Et
sicut filiatio adoptiva negat filiationem natu­
ralem suppositi ; quia suppositum, quod est
filius naturalis, non eget adoptione, nec
adoptionis est capax : sic etiam filiatio per
gratiam unionis negat filiationem per es­
sentiam; quia suppositum, quod est filius

448

DE 1NCAHNAT10NE.

per essentiam, non indiget gratia, nec illius
est capax in se ipso. Nec hie iterum prode­
rit recuratis ad diversas naturas: tum quia
filiatio non denominat, nec afficit naturam,
sed suppositum, ut loco citato ostendimus,
tum quia si recursus ad naturam extra­
neam sufficit, ut Christus in quantum
homo sit filius Dei analogice per gratiam,
licet in se habeat esse Filium Dei propiie
per essentiam , pariter etiam sufficiet, ut
Christus in quantum homo sit Filius Dei
per adoptionem, quamvis in se habeat esse
Filium Dei per naturam.
Conti­
Ad hæc : unum ex motivisad negandum
nuatur
impn- Christum ut hominem esse Filium Dei
gnatio. adoptivum est, quod sequeretur in eadem
Christi persona dari duos Filios Dei, unum
naturalem. et unum adoptivum ; quod
Concilium Francofordiense reputavit incon­
veniens, et tanquam absurdam rejecit; sed
hoc idem inconveniens infertur ex sententia
asserente Christum ut hominem esse per
gratiam unionis Filium totius Trinitatis :
ergo prædicta sententia tanquam falsa, et
absurda rejici debet. Major constat ex epist.
Adriani I in qua inquit : S» quis introducit
duos Filios, unum quidem, qui ex Deo Patre,
secundum vtro, qui ex matre, et utrumque
intellige Filium respectu Dei, ut exposcit in­
tentio Pontificis, et materia, quam versabat
alienum cum a nostro consortio judicamus.
Quod testimonium præcipue exponendum
est juxta sententiam Vasquii, et ad homi­
nem : ipse namque censet Elipandum
docuisse Christum esse Filium Dei adopti­
vum, atque ideo posuisse in Christo duas
filiationes, non quidem in sensu Nestorii
multiplicantis personas, sed retenta unitate
unius suppositi, sicut postea Durandus, et
quidam alii docuerunt : et consequenter af­
firmat pnedictam sententiam in hoc eodem
sensu damnatam fuisse. Unde opus est,
agnoscat Concilium Francofordiense, et
Adrianum censuisse aburlum, quod in
eadem Christi persona sint duo Filii Dei,
nempe unus, qui sit Christus ut Deus,
sive ut procedens ex Patre, ct alius idem
Christus ut homo sive ut procedens a ma­
tre. Et quamvis falsa sit illa Vasquii exis­
timatio; tamen negari nequit Concilium,
el Adrianum non solum controversiam
attigisse in sensu Nestorii multiplicantis
in Christo personas, et in hoc sensu sen­
tentiam Elipandi ut hæreticam condem­
nasse; sed etiam præcisive a multiplica­
tione personarum , et in sensu isto
sententiam oppositam rejecisse, ac repro-

έ

«·.

ί·τ*ί

j

·:· i

! basse, ut observavimus num. 1 et constat
ex discursu totius dubii praecedentis, el
specialiter 1. Atque ideo in hoc eodem
sensu damnat Pontifex, quod in Christo
dentur duo Filii, unus secundum naturam
divinam, et alius secundum naturam hu­
manam. Minor autem ostenditur : quia
ubi dantur dute filiationes realiter distincta?,
ibi dantur duo Filii formaliter diversi : sed
juxta contrariam nobis sententiam in
Christo dantur duæ filiationes realiter distincUe, alia increata, et conveniens Filio
Dei ab æterno : alia vero creata, et conve­
niens Christo in tempore ; sive hæc poste­
rior relatio sit rationis, et recipiatur im­
mediate in supposito Christi, ut vult
Suarez; sive sit realis, et afficiat imme­
diate humanitatem, ut intendit Vasquez :
ergo juxta illorum sententiam dantur in
Christo duo Filii Dei, unus secundum
naturam divinam, et alins secundum na­
turam humanam. Præsertim cum prædicti
Auctores consequenter ad suam doctrinam
assignent duos patres Christi secundum
diversas naturas, quas habet : nam pater
Christi in natura divina est præcise prima
Trinitatis persona, quæ Pater personaliter
dicitur : pater vero Christi in natura hu­
mana sanctificata per gratiam unionis est,
inquiunt, tota Trinitas, et subinde ip­
sum Verbum, atque Spiritus Sanctus :
notum autem est lumine naturali rationes
patris, et filii esse correlativas; atque ideo
ibi esse duos filios, ubi sunt duo patres.
48. Dices ex Vasquio Concilium, et Aiia
Viqo
Pontificem absurdum quidem censuisse, res;-:squod in Christo sint duo Filii, unus quidem SB.
naturalis, et alius adoptivus, et in hoc
sensu eorum determinationem procedere.
Sed id minime attingit præsentem contro­
versiam, nec doctrinam nobis oppositam,
quæ non concedit Christum esse Filium
Dei adoptivum, sed præcise affirmat esse
Filium Dei naturalem duplici filiatione,
alia secundum naturam divinam, et ab
æterno, et altera secundum naturam huma­
nam, ut sanctificatam per gratiam unionis
in tempore.
Sed hæc responsio eadem, qua adhibe­ Goafstur, facilitate refellitur. Primo, quia deter­ tiisr.
minatio Pontificis proxime relata universalis
est; non enim determinat multiplicationem
filiorum in Christo hoc, aut illo modo; sed
generaliter declarat alienum esse a catho­
licorum consortio, qui introducit in Christo
unum Fiiium Dei secundum naturam di­
vinam a Patre, et alium Filium secundum
naturam

(

?

··

DISP. XXX11I, DUB. II.

4 49
»

naturam humanam a matre. Sed doctrina
Adversariorum introducit in Christo duas
filiationes, secundum (piarum unam Chris­
tus «it Filius Dei in natura divina a solo
Patre, el secundum alteram sil Filius Dei
in natura humana sanctilicata per gratiam
unionis ab omnibus personis divinis. Ergo
talis doctrina non est immunis ab ea re­
probatione Pontificis; sed sub illa conti­
netur. Secundo, quia ut supra dicebamus,
eadem est ratio negandi Christum in na­
tura assumpta esse Filium Trinitatis ex
gratia, supposito quod in natura propria
sit Filius solius Patris per essentiam, ut
fides docet; quæ occurrit, ut negetur Chris­
tum esse Filium adoptivum Dei in natura
assumpta ex suppositione, quod sit Filius
naturalis Dei in natura propria, sicut fide
credimus : ergo Pontifex eodem motivo
potuit rejicere multiplicationem filiatio­
num in Christo, sive hoc, sive alio modo
explicetur. Probatur antecedens : nam
ideo Christus in natura assumpta nequit
dici Filius Dei adoptivus, quia Christus in
se est Filius Dei naturalis, vel qui natura
non est persona, vel quia habet intrinse­
cam conjunctionem cum Deo, vel quia ex
se habet jus ad bona illius : ad hæc enim
capita revocantur principia, ex quibus Sua­
rez, Vasquez, et alii Theologi diversimode
procedunt in demonstrando, quod Christus
nequit dici Filius Dei adoptivus. Hæc
autem motiva non minorem efficaciam
habent, ut excludant a Christo omnem
aliam respectu Dei filiationem, qu:e dis­
tinguatur a filiatione æterna, conveniente
eodem Christi supposito per essentiam.
Etenim fieri tale per gratiam, quod est
tale per naturam, et esse tale ex libera Dei
dispositione, quod est tale necessario, et
per essentiam, non minus repugnat, quam
quod est tale per naturam, fiat tale per
adoptionem, et quod est tale necessario,
fiat tale per assumptionem gratiosam.
Ergo eisdem motivis, quibus probatur
eum, qui est Filius naturalis Dei, non
posse fieri Filium Dei adoptivum, convin­
citur etiam illum, qui est Filius naturalis
Dei necessario, et per essentiam non posse
fieri Filium naturalem Dei libere, et per
gratiam : et sicut ad illud primum non
sufficit exlraneitas natui a' assumpta?, sic
ad hoc posterius non sufficit extraneitas
naturæ sanctificat» : utrobique enim de­
nominatio Filii hoc, aut altero modo re­
fertur immediate ad suppositum in se, et
ratione sui; et sicut suppositum Christi
Salmant. Curs, theolog. tom. XVI.

in se non est capax adoptionis, sic etiam
in se non est capax, ut illi fiat gratia,
quippe quod habet omne bonum per na­
turam.
Explicatur hoc amplius : conjunctio phy­
sica, quam persona Christi in natura as­
sumpta habet cum Deo, impedit, ne vel in
natura assumpta possit 1 iberaliter assumi ad
bona Dei ; quod pro filiatione adoptivarequiritur : sed non minus intime physice per­
sona Christi in natura assumpta conjungi­
tur cum Verbo, siquidem est ipsissima
Verbi persona : ergo talis conjunctio, sive
unitas impedit, ne persona Christi vel in
natura assumpta possit gratiose assumi
ad bona Verbi : quod tamen requirebatur,
ut Christus in natura assumpta esset Filius
Verbi per gratiam unionis. Qua namque,
congrua differenti» ratione salvabitur,
quod qui est physice conjunctus alicui
principio, nequeat ab eo assumi ad bona
illius per liberalem dispositionem, in quo
consistit adoptio ; et quod nihilominus
ille, qui eadem, et majori unitate physica
est conjunctus alicui principio, valeat ab eo
assumi ad bona illius per dispositionem
gratiosam, in quo Adversarii collocant
secundam filiationem naturalem Dei per
gratiam unionis? Haud facile est assignare
disparitatem, nec nos illam comprehendere
possumus. Recolat lector, quæ dub. præ­
ced. diximus ad excludendum filiationem
adoptivam Christi in natura assumpta,
quibus uti poterit, ut excludat hanc se­
cundam Christi filiationem naturalem per
gratiam ; et simul notabit Adversarios in
his suis discursibus non admodum conse­
quenter procedere.

§ III·

Aliud pro eadem assertione inolitum.

49. Probatur tertio nostra conclusio alia
ratione desumpta ex D. Thom. locis sta­
tim referendis : nam si Christus ut homo
esset Filius naturalis totius Trinitatis;
Christo ut homiri conveniret in ordine ad
totam Trinitatem diffinitio Filii naturalis :
consequens est falsum : ergo Christus ut
homo non est Filius naturalis totius Tri­
nitatis. Probatur minor : quia Filius na­
turalis est vivens procedens a vivente con­
juncto in similitudinem natur» : sed
Christus ut homo non procedit a tota Tri­
nitate sicut vivens a vivente conjuncto in
similitudinem natur» : ergo falsum est,

29

Alhrui)
foedameniom
<-x 1).
Tlicm.
H

45U

Î2

DE INCARNATIONE

quod Christo ut homini comparative ad
totam Trinitatem conveniat diffinitio Filii
naturalis. Minor hujus secundi syllogismi
liquet : nam (ut alias prædictæ diffinitio­
nis particulas omittamus' Christus ut homo
non procedit a tota Trinitate in similitu­
dinem naturæ : si enim ad naturam hu­
manam attendamus, non est ejuslem con­
ditionis cum natura divina tribus personis
communi : si vero consideremus modum
unionis hypostaticæ, in quo Adversarii
sanctificationem substantialem Christi cons­
tituere, talis modus non est natura speci­
fica, ut ex terminis liquet : denique si
recurramus ad ipsam naturam divinam,
hæc non communicatur Christo homini
per modum naturæ, ut formæ; siquidem
unio hypostatica non est facta in natura,
sed in persona : nihil ergo habet Christus
ut homo, ratione cujus procedat a tota
Faiciia*-. Trinitate in similitudinem naturæ. Con­
firmatur : nam cum filiatio naturalis fun­
detur in generatione naturali propria vi­
ventium; impossibilis est filiatio naturalis,
ubi non priesupponitur dicta generatio ;
sed nec productio, nec sanctificatio Christi
ut hominis a tota Trinitate habuit rationem
generationis na-.uralis propriæ viventium;
siquidem nec productio, nec sanctificatio
facta est in similitudinem naturæ divinæ :
ergo Christus nequii dici Filius naturalis
lotius Trinitatis. Quæ ratio cum sua conD.Thom. firmatione desumitur ex D. Thom. infra
quæst. 32, art. 3, ubi ait : Nomina pater­
nitatis, et maiernitatis et filiationis genera­
tionem consequuntur : non tamen quamlibet,
sed proprie generationem viventium, et prxcipue animalium. Non enim dicimus, quod
ignis generatus sil Filius ignis generantis :
sed hoc solum dicimus in animalibus, quo­
rum generatio esi magis perfecta. Nec tamen
omne, quod in animalibus generatur, filiatio­
nis accipit nomen: sed solum illud, quod ge­
neratur in similitudinem generantis. Unde,
sicut Augustin, dicit, non dicimus, quod ca­
pillus.qui nascitur ex homine, sit Filius ho­
minis : nec diam dicimus, quod homo, qui
nascitur ex semine, sil Filius seminis : quia
nec capillus habet similitudinem hominis, nec
homo, qui nascitur ex semine, habet simili­
tudinem seminis, sed hominis generantis.
El si quidem sit perfecta similitudo : erit
perfecta filiatio tam in divinis, quam in
humanis. Si autem sit similitudo imper­
fecta, erit filiatio imperfecta. Sicut in Im­
mine est quxdam similitudo Uei imperfecta,
el in quantum creatus est ad imaginem Uei, el

in quanlum recreatus est secundum simili­
tudinem giwli.r. Et ideo utroque modo potest
homo dici Filius Dei, etc. Ex quibus prin­
cipiis, quiesunt tam iu Philosophia, quam
in Theologia, communia, colligit in resp.
ad 1, Quod Christus conceptus est dc Maria
Virgine materiam ministrante in similitudi­
nem speciei : el ideo dicitur Filius ejus. Chris­
tus autem, secundum quod homo, conceptus
est de Spiritu Sancto sicut de activo principio,
non lumen secundum .similitudinem speciei,
.sicut homo nascitur de patre suo. El ideo
Christus non dicitur Filius Spiritus Sancti.
Et ob eandem rationem nec Filius alia­
rum divinarum personarum.
50. Fluic argumento respondet in pri- r(smis Petrus Hurtado concedendo sequelam, „Pan',“
et negando minorem. Ad cujus probatio­
nem (cum ipse opinetur fundamentum
filiationis naturalis, quam in Christo ut
homine defendit in ordine ad omnes di­
vinas personas, esse humanitatem substan­
tialiter conjunctam persome Verbi i res­
pondet pro generatione naturali viventium,
ac perinde pro filiatione non requiri simi­
litudinem specilicam in natura; sed suffi­
cere similitudinem vel geneticam, vel
analogam. Quare cum Christus ut homo
procedat a tota Trinitate ut a principio
effectivo tanquam vivens a vivente; et
aliunde habeat non minorem conjunctio­
nem cam Deo ratione unionis hypostaticæ,
quam in humanis Filius naturalis curn
patre; et denique ratione humanitatis eva­
dat similis Dpo in natura, saltem analo­
gice, quippe qui secundum humanitatem
ad Dei imaginem faetns est : optima
ratione colligitur Christum ut hominem
esse Filium naturalem totius Trinitatis.
Quod autem ad generationem viventium
non requiratur similitudo specifica in na­
tura quæ erat prtecipua argumenti diffi­
cultas· probat exemplo muli geniti ex equo,
et asina : est enim naturalis eorum Filius,
et tamen non assimilatur eis in natura
specifica : signum itaque est non requiri
hujusmodi similitudinem pro generatione
viventium, nec pro. filiatione, quæ in ea
fundatur. Si autem non desideratur simili­
tudo specifica, sufficiet generica : et qua
ratione sufficit generica, sufficiet etiam
analogica. Unde cum Christus ut homo, et
ratione humanitatis hanc ultimam simili­
tudinem habuerit cum divinis personis;
sequitur, quod suppositis aliis conditioni­ Osteadilar
bus, sit Filius naturalis earum.
absarSed hujus responsionis doctrina com­ diisiraa.
muniter

muniter rejicitur non solum ab Auctoribus
nostræ sententia1, sed etiarn opposilæ. Et
quidem merito : tum quia generationem
viventium esse, originem viventis a princi­
pio conjuncto in similitudinem naturæ
ejusdem speciei, recipitur tanquam legi­
tima prædictæ generationis diffinitio tam a
ιπ.Ίο<. philosophis cum Aristot. de generat, ani­
malium cap. I et lib, 7. Metaphys. cap.
8, et lib. 8 Ethicorum cap. 12, quam a
MUa.Theologis cum D. Thom. 1 p. quæst. 27,
art. 2, et alibi semper : cum autem diffini­
tiones rerum habeant rationem primorum
principiorum, non oportet eas in dubium
revocare, et multo minus negare, sed ma­
gis quod in eis supponendis convenia­
mus : quare non est audiendus Junior,
qui prædictam diffinitionem vel in'toto,
vel in parte non admittat. Tum etiam quia
• ad generationem viventium fundantem fi­
liationem non sufficere similitudinem genericam naturæ, sed requiri specificam
satis probat exemplum propositum a D.
Thom. in testimonio supra relato : capil­
lorum namque hominis generatio est origo
viventis a principio vivente, conjuncto cum
aliqua similitudine generica : et nihilo­
minus capilli non dicuntur Filii hominis
ob defectum similitudinis in natura speci­
fica. Idemque apparet et adhuc evidentius
in vermiculis ab homine medio humore
genitis : qui licet cum homine conveniant
in gradu generico animalis; tamen non
sunt Filii ejus : quia scilicet non assimilantur homini in natura specifica. Tum
denique nam ex opposita doctrina Geret
homines esse Filios Dei naturales : pro­
cedunt enim viventes a Deo vivente in si­
militudinem analogicam naturæ : quod
dicitur suflicere ad generationem viven­
tium ut fundat filiationem naturalem :
consequens autem est plusquam falsum,
et contra communem omnium sententiam.
Nec poterit Adversarius respondere defiCere pro hominibus aliam generationis vi­
ventium conditionem, nempe quod sit a
principio conjuncto : quia sicut ille pro
libito negat conditionem similitudinis in
natura specifica ; sic etiam el non inferiori
jure ei negabunt alii requisitum conjunc­
tionis cum principio. Nam qui universa­
les has positiones negat, cogitur similia
devorare tam in se, quam in aliis. Prroterquam quod sensus illius particulæ, A
principio conjuncto est, quod genitum vel
secundum totum , vel secundum par­
tem sit dc substantia generantis saltern in

principio generationis, ut explicat D.
Thom. 4 contra gent. cap. 11; humanitas
autem Christi non est de substantia Dei,
sicut nec aliæ creaturæ : ergo si hoc non
obstante Christus ut homo, et secundum
humanitatem est filius naturalis Dei,
quia illi prout sic conveniunt particulæ
diffinitionis viventium cum sola simili­
tudine analoga in natura, ut ille Auctor
discurrit; eadem ratione alii homines
erunt fili i naturales Dei : aut e converso
si prædictæ non sufficiunt in aliis horninibus, nec in Christo sufficient ad fundandum filiationem naturalem respectu
Dei·
51. Exemplum autem rnuli, et asinæ, Retandiquo se declarat Hurtado (et cui reposuit ,, ‘i1-.
Lumbiernum. 2224, he fas est de eis ad
Christum ut hominem facere paritatem) non
probat oppositum : quoniam actio generativa equi tendebat perse ad inducendum
similitudinem specificam suæ naturæ in
genito; sed tamen ob indispositionem et
resistentiam illam non potuit inducere :
quare induxit majorem, quam potuit similitudinem sui. Quod sufficit, ut generatio muli ex equo sit generatio viventium,
et fundet filiationem saltem in gradu infimo, videlicet per accidens, et monslruosam, ut declarat D. Thom. 7. Metaph. D.Thom.
textu 8, lect. 7 his verbis : Virtus formalira, quæ est in spermale maris, naturaliter
est ordinata, ut producat omnino simile ei,
a quo sperma est decisum. Sed de secunda­
ria intentione (et per accidens respectu
primæ) quod quando perfecta similitudo induci non potest, inducatur qualiscumque polest similitudo. El quia in generatione muli
sperma equi non potest inducere speciem
equi in materia propter hoc, quod non est
proportionata ad suscipiendum speciem equi,
inducit speciem propinquam. Unde etiam in
generatione muli est aliquomodo generans
simile generato ; est enim aliquod proxi­
mum genus, quod non est nominatum, com­
mune equo, el asino : et sub illo genere
continetur etiam mulus. Hæc vero doctrina
nec apparenter applicari potest actioni,
qua Deus produxit, vel active assumpsit
humanitatem Christi : quia Deus in tali
actione non intendebat assimilare termi­
num sibi in propria natura, sed magis
producere, atque assumere naturam de
se extraneam, et simpliciter dissimilem,
sic exigente ipso Incarnationis mysterio.
Ergo de passiva productione, atque assump­
tione humanitatis Christi minime dici po-

j|
d|
H

fl
S
Π
ji
||
11
I»
|
S
|
|
|

|j
f
B

| ,
1

H

452

DE INCARNATIONE

test, quod sit generatio naturalis ex Deo
adhuc secundum intentionem producen­
tis. et assumentis. Videantur, qu.e dixi­
mus tract. 6, disp. 2, dub. 1.
RefelliAdden ium est Patres disputantes contra
eidem Arium inde probare Verbum, sive Filium
soloiio.
verum Deum, consubstantialem Patri,
et ejuslem naturæ cum illo ; quia est vere
Filais naturalis ejus; et hujusmodi filiatio
petit similitudinem naturæ, quæ si divina
est, non admittit in se numericam divisioD. ilii»- nem. Unde D. Hilarius lib. de Synodo,
' “ adversus Arianos, inquit : Paler utique
non palest alien» a ie, ac dissimilis substan­
ti» pater dici. Et rursus : Paler enim dicitur
Deus, si genuerit non dissimilis, atque alien»
a se essentia? naluram : quia diversitatem
palem» natur» nativitas naturalis non reci­
pit. Quod tamen argumentum penitus de­
hiscit juxta Adversarii doctrinam : quia
potest salvari aliquem esse naturalem Dei
Filium, licet non Sit Deo similis in natura.
Atque ideo responderent facile Ariani.
Verbum, aut Filium non esse natura
Deum, sed quandam creaturam intellec­
tualem unitam hypostatice Deo. exclusa
omnino pluralitate divinarum personarum.
Si enim, ut Adversarius intendit, Christus
ut homo, et secundum humanitatem est
Filius naturalis Dei, licet Christus ut homo,
et secundum humanitatem non habeat
similitudinem specificam, et multo minus
consubstantialem cum Deo, sed solum
conjunctionem in persona; quare non ea­
dem doctrina se protegerent Ariani, et ar­
gumentum Patrum eluderent? Minime
itaque probari debet, quæ similia prqfert
inconvenientia, et cum tanta singularitate
contra communem aliorum sensum proce­
dit, nec alio validiori principio se munit,
quam muli exemplo.
Aliorum
52. Propter hæc aliqui alii Recentiores
apud Lugum disp. cit. num. 4 6, non penirespoo- tus recedentes a doctrina hactenus impus,°’ gnata, aliter discurrunt in applicando dif­
finitionem generationis naturalis præsenti
materia?, ut salvent Christum ut hominem
esse Filium naturalem totius Trinitatis.
Dicunt enim Christum esse prout sic simi­
lem Deo in natura, non quidem ration-?
humanitatis, ut hucusque probavimus, se 1
ratione Deitatis hypostatice unitæ : a qua
sicut etiam a personalitate divina habet
simul productio Christi ut hominis esse a
principio conjuncto. Quare nihil deficere
videtur ad hoc, quod generatio Christi ut
hominis sit generatio viventium, et fundet

filiationem naturalem ad principium acti­
vum, quod est tota Trinitas.
C.eterum prædicta doctrina non est me- coofsulior præcedenti, et satis efficaciter confuta- tir·
tur a Lugono. Nam in primis expicat
diffinitionem generationis viventium in
sensu summe violento, et alieno a mente
omnium Theologorum. Similitudo namque
ab his exacta in natura non se debet habere
concomiianter, et per accidens, sed forma­
iiter, et per se, ita quod actio gonerativa
tendat per se ad inducendum similitudinem
hujusmodi. Et hanc virtutem, sive sensum
formalem important verba diffinitionis
In similitudinem natur». Ex qua radice
provenit, quod processio Spiritus Sancti
non sit generatio : quia licet per talem
processionem communicetur natura divina;
nihilominus non communicatur formaiiter
ut terminus ipsius processionis ; sed com­
municatur per concomitantiam ob identi­
tatem cum amore divino, ad quem illa
processio sicut ad per se terminum ordina­
tur. Idem autem proportionabiliter contin­
git in actione Dei, qua Christum ut verum
hominem pro luxit : non enim intendit hæc
actio communicare per se primo naturam
divinam illi supposito, nec illam physice
eidem communicavit : sel intendit per se
primo communicare naturam humanam in
supposito divino. Quare cum Christus ut
homo nequeat dici Filius Dei naturalis ra­
tione humanæ naturæ, ut contra præcedentem responsionem ostendimus ; sequitur,
quod nec juxta hanc responsionem possit
dici Filius naturalis Dei ratione naturæ divin;e. Et profecto si Christus ul homo dici­
tur Filius naturalis Dei ratione divinæ
naturæ; minime dicetur Filius naturalis
totius Trinitatis, ut Adversarii tueri con­
tendunt : quippe hoc suppositum Christus
non habet naturam divinam a se, nec a
Spiritu Sancto, sed a sola persona Patris.
Prælerea ad hoc, quod origo Christi ut ho­
minis a tota Trinitate esset origo viventis a
vivente in similitudinem naturæ, sicut ad
generationem viventium requiritur; opus
erat, quod talis origo, s iltem ratione unio­
nis hypostaticæ, terminaretur ad mturam
divinam, secundum quam juxta responsio­
nem, quam inpugnamus, attenditur simili­
tudo inter Trinitatem generantem et
Christum genitum. At res aliter se habet :
nam ipsa unio hypostatica non terminatur
formaiiter, et per se ad naturam divinam,
sed ad solam Verbi personam sicut ad ra­
tionem formalem terminandi humanita­
tem :

DISP. XXXIII, DUB. II.
tern : non enim facta est hujusmodi unio
in aliqua ratione absoluta, et de se com­
muni, sod in hypostasi determinate propria
solius secunda· divin»! personae, ut contra
Durandum ostendimus disp. 8, dub. 2. Et
quod unio se extenderit ad naturam divi­
nam, Huit ex consequenti, et quasi mate­
rialiter, scilicet ob identitatem, quam præ­
dicta hypostasis alias habet cum natura
divina. Ergo origo Christi ut hominis a
lota Trinitate nequit esse in similitudinem
divinæ naturæ adhuc ratione unionishypostaticæ. Denique per hoc præcise, quod intelligamus compositum ex humanitate, et
personalitate Verbi intelligamus Christum
ut hominem, qui secundum hujusmodi
compositionem procedit a tota Trinitate :
et tamen ex vi hujus conceptus præcise
non intelligimus similitudinem Christi
cum Trinitate in natura divina : quippe ad
hoc posterius necessarium est intelligere
pro explicito ipsam divinam naturam :
ergo processio Chiisti ut hominis a tota
Trinitate non importat formaiiter assimilationem cum Trinitate in prædicta natura :
quod tamen requirebatur, ut asset generatio
viventis; cum assimilatio de formali, et
pro explicito se habeat ad hujusmodi gene­
rationem.
53. His igitur evasionibus omissis ut
eTn- minus probabilibus, frequentior tam Suat®· rii, et Vasquii, quam aliorum ex ipsis
responsio est, quod licet ad filiationem
naturalem, quæ proprie, et stricte satis
talis est, requiritur pro fundamento gene­
ratio viventium proprie dicta ut hactenus
ostendimus : nihilominus filiatio naturaralis, quæ talis dicitur non proprie, et
rigorose, sed per analogiam ad filiationem
proprie dictam, id non exposcit. Ipsi vero
cum affirmant Christum ut hominem esse
Filium naturalem totius Trinitatis, non
loquuntur de filiatione naturali in primo
illo sensu proprio, et rigoroso, sed in ul­
timo : quia solum intendunt illius filiatio­
nis naturalis nomine significare sanctifica­
tionem formalem Christi ut hominis per
ipsam divinam naturam, ad differentiam
sanctificationis aliorum hominum, qui so­
lum sanctificantur gratia accidentali, fun­
dante filiationem præcise adoptivam. Cum
enim sanctificatio Christi ut hominis sit
longe excellentior , et incomparabiliter ma­
gis intranea. non immerito dicitur consti­
tuere Filium naturalem, quatenus per hoc
denotatur exce.-sus supra filiationem mere
adoptivam. Juxta quam doctrinam ad argu­

453

mentum a nobis propositum respondetur
negando sequelam.
; '
Sed nec ista illorum responsio satisfacit. RefctJiPrimo quia permitti non debet novarum lur·
vocum introductio in materia tam gravi.
Cum enim nec in Scriptura, nec in Patri­
bus, nec ir Theologis ante Suarium, et
Vasquium reperiatur alia acceptio filiatio­
nis naturalis, quam ejus, quæ ad genera­
tionem sequitur, et juxta illius conditio­
nem est; minime recedere oportet ab hac
communi significatione tam communiter,
et tam constanter retenta. Neque audiri Nota
debent Recentiores, qui recentes voces
contra communem usum inducunt. Et pro­
fecto si eis licet afferre novam acceptionem
filiationis naturalis, quæ denotat sanctifica­
tionem substantialem, et non importatoriginem vitalem a principio, nec similitudinem
in natura : quare non licuit Durando, et li­
citum erit ejus in causa asseclis introducere
novam acceptionem filiationis adoptivae,
quæ solum denotat sanctificationem acci­
dentalem per gratiam nobis communem,
non importando tamen extraneitatem sup­
positi? Et plane Vasquez in ea est senten­
tia, quod Elipandus ipse non erravit in re
existimando aliam esse in Christo per­
sonam creatam ; sed erravit præcise in
abusu nominis adoptionis contra commu­
nem modum loquendi in Ecclesia, et apud
Patres. Cum itaque ille abutatur nomine
filiationis naturalis contra communem
concipiendi, et loquendi modum; cur non
etiam dicetur excedere ? Et quare non ob­
noxius erit proportionali censuræ? Idque
evidentius constabit regerendo in hos Auc­
tores illudmet inconveniens, quod tam ob­
nixe vitare satagunt : etenim si vera profe­
runt, sequitur ex eoruyv doctrina Christum
ut hominem posse dici filium Dei adopti­
vum, sicut ab illis dicitur Filius naturalis.
Quoniam idcirco hoc posterius affirmant ;
quia licet Christo non conveniat adæquata
ratio naturalis Filii, cum non supponat
naturalem generationem; convenit tamen
inadæquate, nimirum quantum ad consubs­
tantiali an m formæ fundantis filiationem,
et dantis jus ad hæreditatem. Sed hoc ip­
sum militat in adoptione ; siquidem licet
adæquata ejus ratio non conveniat Christo
propter intraneitatem suppositi ; convenit
nihilominus inadæquate, videlicet quantum
ad extraneitatem naturæ, et quantum ad
rationem Filii non per natuiam. sed per
gratiam unionis : quare sicut sanctificatio
Christi imitatur filiationem naturalem in

L

4ô 4

BE 1NCABNAT10NE.

aliquo alto prædicito ; sic e-iam eadem cognoscunt Auctores hujus responsionis.
sanctificatio in aliquo alio predicate imi­
5J. Quæ refellitur secundo juxta doctri- ιΜρ4
tatur filiationem adoptivam. Ergo si vera nam traditam præced. quoniam de Christo «mta
tradam Adversarii, ex eorum doctrina se­ ut homine nequit prædicari filiatio natura­
quitur. quod Christus ul homo possit dici
lis improprie, et analogico dicta · sed hæc
Filius adoptivus Dei, sicut dicitur Filius
filiatio naturalis, quam prædicti Auctores
Dei naturalis.
attribuunt Christo ut homini, solum est
Sa»rii
Nec alicujus momenti est, quod huic
talis analogice, ct improprie, ut ipsi conüe<urimpugnationi respondet Suarez, filiationem ccduut : ergo talis filiatio nequit de Christo
scilicet, quam Christus ut homo habet res­ ut homine prædicari : et consequenter
pectu Dei, mediam quidem esse inter fi­ Christus ut homo nequit per talem filiatio­
liationem stricte naturalem, et filiationem
nem esse, aut dici Filius naturalis totius
adoptivam; vocandum tamen esse non
Trinitatis. Minor, et utraque consequentia
adoptivam, sed naturalem. Quia in filia­
patent. Major autem probatur : tum quia
tione magis attendi debet ad formam, quæ
hic homo Christus est vere, et proprie
filiationem praestat, quam ad modum, quo
Filius naturalis Dei : ergo nequit ut homo
hæc forma convenit, et quam ad jus, quod
dici Filius naturalis Dei improprie, et ana­
ad hæreditatem fundat : et quia forma est
logice : sicut quia Chrislus est Filius na­
divinitas, licet communicata naturæ exturalis Dei, nequii esse, aut dici Filius Dei
traneæ per gratiam unionis, et dans jus per adoptivus. Non enim ex terminis, et res­
eandem gratiam ; propterea Christus ut
pective ad idem suppositum minus oppo­
homo dici debet Filius naturalis, minime nuntur esse Filium naturalem proprie, et
vero adoplivus.
esse Filium naturalem improprie; quam
Everti­
Id, inquam, nibil vaiet, et sine funda­
opponuntur esse Filium Dei naturalem, et
tor.
mento dicitur : non enim assignabit Sua­
esse Filium Dei adoptivum, ut § præced.
rez certum principium vel ab auctoritate,
magis expendimus. Tum etiam quia ideo
vel ex ratione, quare pro denominatione filiatio adoptiva nequit de Christo ut ho­
Filii magis attendi debet ad formam, quam
mine prædicari, quia est filiatio secundum
ad modum communicationis. Quin adest
quid, atque ideo repugnans supposito,
principium oppositum, et certissimum ;
quod est Filius Dei simpliciter : sed etiam
nam ideo Spiritus Sanctus non est Filius filiatio naturalis improprie, et analogice
Dei, quia licet habeat formam, quæ de se dicta est filiatio secundum quid : ergo talis
posset constituere Filium, ut patet in
filiatio improprie, et analogice dicta nequit
Verbo; tamen non illam habet ex modo,
prædicari de Christo. Probatur minor :
qui ad fundandum filiationem desideratur,
nam illul est tale secundum quid, quod
nimirum per generationem. Ergo nulla est solum habet esse imitative, ex parte, el
ratio, quare Christus ut homo sit Filius cum addito diminuente. Sic autem se ha­
Dei naturalis, quia sanctificatur per natu­
bere filiationem naturalem improprie, et
ram divinam ; et e converso non sit Filius | analogice dictam, constat ex ipsa Adversa­
Dei adoptivus, quia illam formam, et sanc­
riorum confessione, qui dicunt ideo sanc­
tificationem non habet per essentiam, sed
tificationem Christi per gratiam unionis
per solam gratiam unionis. Si namque una ' dici filiationem naturalem, non quia talis
conditio filiationis naturalis, aliis exclusis,
simpliciter sit, sed quia filiationem natura­
sufficit ad hoc, quod Christus ut homo sit
lem imitatur in fundando connaturale jus
Filius Dei adoptivus, ut supra objicieba­ ad hæreditatem : nec quia observet omnes
mus nullaque proferetur differentiæ ratio,
conditiones filiationis naturalis, cum non
quæ voluntaria non sit. Nam si addatur fundetur in naturali generatione ; sed quia
Christum ideo non posse vocari adoptivum,
habet aliquem conceptum, seu partem il­
quia habet aliquod prædicatum filiationi
lius filiationis quantum ad intraneitatem
adoptivæ repugnans, nempe intraneita- personæ denominatæ : nec denique quia
i
tem personæ cum jure naturali ad hære­
possit vocari filiatio naturalis absolute,
j
ditatem; simili ratione addemus Christum sed solum analogice. Est igitur filiatio na­
non posse vocari Filium naturalem, quia
turalis; quam Christo ut homini deferunt
'
habet aliquod prædicatum filiationi natu­
Adversarii, talis imitative, ex parte, et
j
rali oppositum, videlicet non consequi
cum addito diminuente, et subinde filiatio
j
ad generationem viventium , quæ est
secundum quid. Quare cum multum decer­
fundamentum filiationis naturalis, ut retasse contra Durandum videantur, in ab­
surda

DISP. XXXIH, D(JB. IJ.

i 55

quidem absolute, sed cum addito, hoc est,
surda inconvenientia sentenliæ ipsius tan­
non processione, sed sanctificatione, non
dem labuntur : quæ ex eo potissimum falsa
origine, sed hæreditale. Quibus terminis Lumcensetur, dum Christum ut hominem vocat
uti videmus Lumbierum num. 2217, cum hien
Filium Dei adoptivum, quod Christo attri­
sequent. : quamvis ipse, quod objecimus,
buit liliaiionem Dei secundum quid ; et
non admittat. Sed cujus'unique illa res­
tamen est Filius Di i absolute. Adversarii
ponsio sil, nec satisfacit, nec sustineri
autem non aliam denique filiationem Dei
debet, et valide confutatur a Joan, a Jcann. a
in Christo constituunt, quam filiationem
S. Thorn, in tract, de Trinit. disp. 12, S-TW».
Fecundum quid : sic enim se habet filiatio
art. 7, num. 38, ubi il'am notat censura
naturalis, quæ non fundatur in generatione
viventium, sed talis vocatur imitative, ana­ ad minus temeritatis. Et quidem summo Nola,
jure : tum quia rem inauditam omnibus
logice, exparte, et cum addito diminuente.
frjtss
retro sæculis introducit in mvsterio altis55. Quæ omnia valide confirmari posü Adsimo Trinitatis, in quo, et de quo ob
khHcj sunt iu hunc modum : nam .si Christus ut
summam ipsius majestatem non licet aliter
*■· homo est juxta Adversariorum sententiam
WJ!-; Filius naturalis totius Trinitatis; sequitur loqui, quam juxta rnorem Ecclesiæ, et
Sanctorum Patrum : apud quos nec vesti­
Spiritum Sanctum esse Filium naturalem
Patris, et Filii, ex quibus procedit : con­ gium· est secundi Filii in divinis. Tum
sequens est falsum ; cum hæreticum sit etiam, quia hæc est absolute hæretica,
Spiritus Sanctos csl naturalis Dei Filius;
constituere in Deo duos filios naturales :
quia Scriptura Verbum vocat Unigenitum ;
ergo et antecedens. Sequela ostenditur :
et quia Ecclesia in Symbolo D. Athanasii
nam ideo juxta Adversarios Christus ut
docet, Unus filius, non 1res Filii, ac perinde
homo est Filius naturalis totius Trinitatis,
nec duo : ergo temerarium ad minus est
quia licet ab ea non procedat per natura­
dicere, Spiritus Sanctus est naturalis Dei
lem generationem propriam viventium; ab
Filius sanctificatione, et hæreditale : quia
ea tamen habet formam, qua substantia­
hæc additamenta ex una parte non tollunt
liter sanctificatur (sive sit unio hyposta­
tica, sive ipsa natura divina), et per quam significationem primæ propositionis (Ver­
habet connaturale jus ad bona Dei. Sed bum enim etiam est Filius naturalis Dei
sanctificatione, et hæreditale) et ex alia
Spiritus Sanctus licet non procedat a Patre,
parte non inveniuntur in doctrina Patrum,
et Filio per naturalem generationem; nihi­
nec in usu Ecclesiæ. Tum denique, quia
lominus ab eis habet naturam divinam,
perquam est sanctus essentialiter, et habet si liceret impropria re terminos in hoc, et
jus ad omnia bona divina. Ergo in eodem
aliis mysteriis fidei; nihil esset tam fir­
sensu, in quo Adversarii dicunt Christum mum, quod non pateret mille subterfugiis
hæreticorum, et novatorum. Si enim non
ut hominem esse Filium naturalem totius
obstante, quod Ecclesia diffiniat non esse
Trinitatis ; sequitur Spiritum Sanctum
esse Filium naturalem Patris, et Filii. Eo in Deo duos Filios, sed unum, nempe
vel maxime, quod Spiritus Sanctus habeat Verbum, adhuc liceret dicere Spiritum
illam sanctificationem, et jus ad hæredita­
Sanctum esse etiam Filium, non quidem
origine, sed sanctificatione, atque ideo
tem divinam per communicationem longo
intimiorem, et magis consubstantialem,
esse in Deo duos Filios naturales ; pari
quam Christus ut homo : nam prædicta
licentia posset quis dicere esse in Christo
communicatio in Christo fit unione, in
duas personas, non obstante, quod Ecclesia
Spiritu Sancto unitate, et identitate; et id damnaverit in Nestorio : diceret nam­
illa est libera, hæc necessaria; illa tempo­ que personæ nomine non significari præ­
ralis, hæc æterna; illa per gratiam, et cise substantiam incommunicabiliter sub­
liberalitatcm Dei. hæc vero per naturalem
sistentem; sed subsistentiam etiam ut sus­
necessitatem : ergo si sanctificatio Christi
tentantem accidentia ; quod nalura humana
per gratiam unionis illum constituit Fi­
habet in Christo. Similiter quamvis Ec­
lium naturalem in vero sensu; a fortiori
clesia diffinient naturam divinam non
sequitor sanctificationem Spiritus Sancti,
generare, nec generari, posset aliquis
quam habet a Patre, et Filio, ipsum cons­
dicere Deitatem generare, usurpando ge­
tituere naturalem eorum Filium.
nerationem non pro productione, el pro­
itqfia Nec satisfacit primo, si dicatur non esse
cessione, sed pro communicatione, aut
inconveniens, quod Spiritus Sanctus vo­
sanctificatione.-Quare his subterfugiis nu­
cetur filius naturalis Patris^J^ Filii, non
tarent omnia, quæ Ecclesia formalibu

456

Insuffi­
ciens
alia
solutio.

71
Refelli­
tur.

DE INCARNATIONE.

verbis, et secundum proprietatem diffinit.
Quod cum absurdissimum sit. et plenum
inconvenientibus ; satis declarat oppositum
procedendi modum in impropriando ter­
minos circa materias adeo graves tanquam
temerarium rejiciendum esse. Nulla itaque
ratione admitti potest, aut debet, quod
Spiritus Sanctus dicatur Filius naturalis
Dei, licet addatur ly secundum sanctificatio­
nem, aut simile quid impertinens. Cum
ergo Christus ut homo juxta Adversario­
rum doctrinam non habeat alios, quin
nec æquales titulos, quam Spiritus Sanc­
tus, ad hoc. quod dicatur filius naturalis
totius Trinitatis, ut in ipsa confirmatione
ponderavimus; sequitur talem non esse,
nec ita posse vocari.
56. Nec iterum satisfacit, si eidem con­
firmationi respondeatur negando sequelam,
et assignando disparitatem. Primo ex Hur­
tado, qui illam constituit in eo, quod
Spiritus Sanctus non habet personam ex
dono : hoc enim est liberum beneficium.
Nec habet jus ad hæreditatem : istud nam­
que præter condignitatem personæ impor­
tat titulum ad rem, quæ libere dari, aut
negare potest : quod non verificatur in
Spiritu Sancto in ordine ad Dei visionem,
et fruitionem, in quibus ejus hæreditas
consistit. Oppositum autem contingit in
Christo ut homine, cujus humanitas habet
ex dono Dei personalitatem divinam ; et
insuper habet jus ad hæreditatem, quæ illi
absolute denegari valeret. Quare Christus
ut homo potest esse Filius naturalis Dei
per sanctificationem ex gratia unionis,
secus vero Spiritus Sanctus. Secundo ex
Lumbier ubi proxime, qui differentiam
constituit in eo, quod productio Spiritus
Sancti ex primaria intentione non est
assimilativa, qnod ad generationem, quæ
fundat filiationem naturalem, requireba­
tur : et ideo Spiritus Sanctus nequit dici
Filius naturalis principii, a quo procedit.
Sed sanctificatio Christi per gratiam unio­
nis est productio ex se assimilativa :
quare potest Christum denominare, et Fi­
lium naturalem constituere.
Non, inquam, satisfacit hæc responsio,
nec congruam assignat disparitatem, sed
petit principium. Prima enim ex eo refel­
litur, quod ad filiationem naturalem mi­
nime requiritur habere personam ex dono,
vel habere titulum ad hæreditatem ex li­
bera generantis dispositione, ut manifeste
constat in \erbo, quod nec ex dono habet
esse personam, nec ex gratia titulum ad

hæreditatem paternam; et tamen est vere
Filius naturalis Dei : ergo ex eo, quod
Spiritus Sanctus non habeat ex dono peraonulititem, nec ex liberalitato titulum ad
hæreditatem, non desinet esse Filius na­
turalis principii a quo procedit : aliunde
vero concurrunt in eo illie rationes, ob
quas Adversarii dicunt Christum ut homi­
nem esse lilium naturalem totius Trinitatis,
ut supra ponderavimus : ergo ex eorum
sententia sequitur, quod Spiritus Sanctus
sit filius naturalis Dei Patris, et Filii non
inferiori proprietate, quam Christus ut
homo juxta illorum doctrinam. Aliunde
autem falsum est, et sine fundamento
dicitur de ratione haeredis, aut hæreditatis
esse jus fundatum in libera dispositione
alterius potentis dare, aut non dare hæ­
reditatem : nam Verbum, cui hæreditas
paterna non convenit ex titulo gratioso
sed ex naturali necessitate, est vere, et
proprie hæres aeterni Patris, ut tradit D. D.Tboia,
Thom. super cap. 1, adHebræ. lect. 1, his
verbis : Secundum naturam divinam sicul
non est constitutus Filius, cum sit filius
naturalis ab xterno ; ita nec constitutus est
hæres; sed ab ælerno est hæres naturalis.
Et profecto Apostolus generaliter ex filia­
tione colligit rationem hæredis : Si Filii,
inquit ad Rom.8, et hæredes : quare sicut
Verbum est filius naturalis æterni Patris,
sic etiam est hæres naturalis, nempe non
ex libera dispositione. Ridiculum itaque
apparet causari aliquem non esse naturalem
Filium, quia habet necessarium, et natu­
rale jus ad bona alterius : sed oppositum
potius colligi debuit. Ab hoc ergo capite
non impeditur Spiritus Sanctus dici Filius
naturalis Dei, concurrentibus aliis, prop­
ter quæ dicunt Adversarii Christum ut
hominem esse naturalem filium totius
Trinitatis. Secunda etiam disparitas desti­
tuitur fundamento : nam sicut productio
Spiritus Sancti non est actio ex se assimilaliva, atque ideo nec generative Filii : sic
etiam actio incarnativa, sive assumptiva,
sive sanctificativa humanitatis non est actio
assimilativa : quia non ordinatur per se ad
communicandum naturam divinam, licet
illam concomitanter communicet, ut supra
ostendimus num. 52. Quare si ob hauc
rationem (quæ quidem optima est) Spiri­
tus Sanctus nun est Filius naturalis prin­
cipii a quo procelit; ob eandem etiam
Christus ut homo non poterit dici Filius
naturalis Trinitatis. Aut e converso si non
obstante, qra>d Christi productio a tota
Trinitate

DISP. XXXfll, f)UB. H.
Trinilatenon est naturalis generatio viven­
tium, ul Suarez, Vasquez, et alii commu­
niter recognoscunt; nihilominus vocatur
filius naturalis Trinitatis ob sanctificatio­
nem per gratiam unionis : pariter licet
productio Spiritus Sancti non sit generatio ;
dicetur tamen Spiritus Sanctus filius natu­
ralis principii, a quo procedit : quippe ab
eo habet non minorem sanctificationem,
nec inferius jus, quam Christus. In eo
itaque sensu, quo dicunt Christum ut ho­
minem esse filium naturalem lotius Tri­
nitatis, faleri debent Spiritum Sanctum
esse naturalem Clium illius principii, a quo
procedit.

g IV.

Corollarium præcedenlis doclrinæ.
57. Ex præmissis facile colligitur fal­
sam esse quaadam satis singularem sen­
tentiam , quam in hac materia tuetur
Bernal relatus num. 41, affirmans Chris­
tum ut hominem esse filium totius Trini­
tatis, non quidem adoptivum, ut Duran­
dus, et alii pauci defendunt; nec etiam
naturalem, ut Suarez, et Vasquez cum
aliis volunt; sed proprium, in quantum
ly proprium distinguit contra adoptivum,
et naturalem. Unde prædictus Auctor
constituit in Christo filiationem respectu
totius Trinitatis, quæ nec naturalis sit,
nee adoptiva, sed media, et ab utraque
distincta. Sentit autem hujusmodi filiatio­
nis propriæ relationem fundari in crea­
tione humanitatis, et conjunctione ejus ad
Verbum : quorum primum est commune
omni homini ; secundum vero est proprium
Christi. Itaque contra Durandum negat
Christum ut hominem esse filium adopti­
vum; quia est persona intranea. et habens
ex intrinsecis jus ad hæreditatem pater­
nam: et contra Suarium, aliosque negat
Christum ut hominem esse filium natura­
lem totius Trinitatis ; quia non procedit
ab illa per generationem propriam viven­
tium, ut supra a nobis ostensum fuit. Quare
Christo ut homini aliam defert filiationem
nec naturalem, nec adoptivam, sed quam
vocat propriam, quatenus contra adopti­
vam distinguitur : ct quia ratio fundandi
talem relationem, scilicet creatio huma­
nitatis ejusque conjunctio ad Verbum,
procedit a tribus Trinitatis personis sicut a
principio effectivo, consequenter affirmât
Christum ut hominem esse filium pro­

457

prium totius Trinitatis. Hæc in summa est
illius Auctoris opinio, quam latissime ver­
sat, et impugnat Godoi disp. cit. a num.
09, usque ad num. 123.
Sed, ut diximus, ejus falsilas facile ex Conta
dictis colligitur, nec morosas adeo cunc­ latur.
tationes exposcit, ut refellatur : cuncta
namque contra filiationem naturalem Christi
respectu totius Trinitatis opposita hanc
etiam filiationem propriam eodem fere
modo prosternunt, ut ea refricando, et
applicando constabit. Nam in primis illam
filiationem naturalem rejecimus ab aucto­
ritate, eo quod Concilium Toletanum XI
nefas ducit asserere Christum habere duos
patres : et D. Augustinus affirmat, quod
Jesus nequit credi, aut intelligi Filius
Spiritus Sancti, ut vidimus num. 41. Quæ
doctrina falsificatur sive Christus ut homo
dicatur Filius naturalis totius Trinitatis,
sive filius ejus proprius; cum Concilium,
et Augustinus hæc non distinguant, sed
universaliter negent Christum esse Filium
alterius patris, quam æterni, sive primæ
personæ. Ergo posterior hæc opinio tan­
quam eisdem contraria, sicut et prima
rejicienda est. Eo vel maxime, quod prior
illa opinio ideo merito refellitur, quia
procedit absque fundamento in doctrina
Patrum, et Theologorum, quippe qui so­
lum agnoscunt filiationem naturalem fun­
datam in generatione viventium, et filia­
tionem adoptivam fundatam in gratia
adoptionis; et nunquam vel leviter insi­
nuarunt Christum esse filium naturalem
sui, aut Spiritus Sancti filiatione naturali
media, sive improprie dicta, ut a num. 43
ponderavimus. Idem autem motivum oc­
currit ad refellendam filiationem propriam ;
cum nullum habeat fundamentum in Pa­
trum, et Theologorum doctrina : hi enim
minime agnoscunt filiationem mediam
inter naturalem, et adoptivam : nec un­
quam dixerunt Christum esse Filium
proprium sui, et Spiritus Sancti. Prætcrea
rejecimus illam filiationem naturalem,
quia est talis improprie, et analogice
comparative ad filiationem naturalem fun­
datam in generatione viventium : nam
cum Christus sit vere, et simpliciter Filius
naturalis Dei hac posteriori filiatione,
nequit denominari Filius naturalis Dei
improprie et analogice filiatione illa priori,
ut expendimus toto § 2. Hæc vero ratio
non minus probat in filiatione, quam
Bernal introducit : nam licet ab illo pro­
pria dicatur contrapositive ad filiationem

458

Junioris
incon­
sequen­
tia.

DE INCARNATIONE.

mere adoptivam; nihilominus est simpliciter impropria, et solum analogico talis
comparata ad filiationem naturalem, quæ
fundatur in generatione viventium , ut
ipse non negat. Ergo Christus, qui est
Filius naiuralis Dei proprie, et simpliciter,
nequit vocari Filius Dei ab hac media
filiatione, quæ nec est filiatio simpliciter,
nec in generatione fundatur. Denique sicut
ex eo, quod Christus dicatur filius natu­
ralis totius Trinitatis filiatione non fun­
data in generatione , sequitur Spiritum
Sanctum posse dici Filium naturalem Dei
ad intra; quod est prorsus absurdum, ut os­
tendimus a num. 55, sic etiam ei eo, quod
Christus dicatur Filius proprius totius Tri­
nitatis, sequitur Spiritum Sanctum posse
dici Filium proprium Dei ad intra; quod
non minus falsum est : nam sicut contra
communem sensum, quin et fidem asserun­
tur in divinis duo filii naturales, sic etiam
asseruntur duo Filii proprii. Inferri vero
idem inconveniens ostenditur : nam sup­
posito, quod possit dari filiatio vel natura­
lis. vel propria, quæ non fundetur in gene­
ratione viventium, re iquæ conditiones,
quæ pro filiatione tam naturali, quam pro­
pria assignari’queunt, reperiuntur in Spiritu
Sancto : habet enim naturam, et sanctifi­
cationem a principio, a quo procedit; ha­
bet etiam jus ad ipsius bona; esique illi
intimius conjunctus, quam Filius patri in
humanis. Liquet ergo ex eisdem princi­
piis, quibus usi fuimus ad refellendum
filiationem naturalem, ut Christus dicatur
totius Trinitatis filius, refelli etiam filia­
tionem propriam, qua Christus dicatur
proprius filius totius Trinitatis.
58. Quare unum tantum addendum est,
quo hactenus dicta confirmemus, et osten­
damus inconsequentiam Bernalis : quo­
niam omnis filiatio propria est filiatio
naiuralis : sed Christus ut homo non ha­
buit filiationem naturalem, qua denomina­
tus fuerit filius lotius Trinitatis : ergo
Christus ut homo non habuit filiationem
propriam, secundum quam dictus sit totius
Trinitatis filius. Consequentia patet. Et
minor conceditur ab iilo Auctore. Major
autem probatur : tum ex communi con­
sensu Theologorum, qui pro eodem usur­
pant filiationem propriam et filiationem
naturalem : non licet autem Theologo
particulari, et recenti communi adorum
sensui se opponere statuendo novas rerum
diffinitiones, præserlim in materia gravi,
qualem versamus. Tum etiam, quia in usu

I■

Scriptura* juxta communem Patrum expo­
sitionem idem significat filius proprius, ac
filius naturalis: unde omnes colligunt ex­
iliis verbis Apostoli ad Horn. 8 : (hzi
proprio filio suo non pepercit, Christum osse110®·8.
Filium Dei naturalem : qute illatio legi­
tima non foret, si aliquis filius proprius
non esset Filius naiuralis. Tum præterea,
quia omnis Filius proprius est filius ve­
rus; siquidem proprietas coincidit cum
veritate, et illi addit : sed omnis filius
verus est filius naturalis : unde omnes
Patres, et interpretes inierunt ex verbis
1 Joan. 5 : Ul simus in vero filio ejus, quod 1 JûJBÂ
Christus est naturalis Dei Filius : ergo
omnis filiatio propria est filiatio naturalis.
Tum denique, quia certissimum est Con­
cilium Francofordiense difiinivisse Chris­
tum absolute esse Filium naturalem Dei
quod aliunde etiam est de fide) atque
Concilium illud nunquam utitur nomine
Filii naturalis, sed solum nomine Filii
proprii, et filii veri, ut ipsum perlegenti
constabit : ergo certissimum debet esse
omnem filium proprium esse filium natu­
ralem, et eandem rem his vocibus signifi­
cari : alioqui ex prædicto Concilio non esset
certum Christum, qui diffinitur Filius
Dei proprius, esse Filium Dei naturalem.
Confirmatur ad hominem : quia ille
Auctor docet de fide esse, quod Christus ut
homo est Filius Dei filiatione contraposita
adoptivæ, propter determinationem Con­
cilii Francofordiensis : sed id est falsum,
nisi conceJatur omnem filiationem pro­
priam esse naturalem : ergo sic concedere
debet prædiclus Auctor, vel inconsequeuter
loquitur. Probatur minor : nam ut aliquid
esset de fide in vi auctoritatis illius Con­
cilii ; debebat constare ex verbis ipsius
Concilii, vel saliem ex communi consensu
Ecclesiæ ita Concilium intelligent!.? : sed
fiiatio propria contraposita præcise filiatiotioni adoptivæ, et non coincidens cum
filiatione naturali, tantum abest, quod
expresse diffiniatur in Concilio, vel quod
Ecclesia illam in prædicto Concilio legat,
vel fundet, quod potius a nemine recipia­
tur, nec audita unquam fuerit ante singu­
larem . et novam illius Junioris inven­
tiunculam : ergo falsum est, quod juxta
auctoritatem Concilii Francofordiensis sit
de fide Christum ut hominem esse. Filium
Dei filiatione contraposita adoptivæ, si
filiatio propria non coïncidât cum filiatione
naturali, juxta communem omnium ap­
prehensionem.
59.

DISP. XXXJ1I

59. Rationes autem, quibus ille utitur
ad suadendum, quod Christus ut homo sit
fN
Miriru Filius totius Trinitatis, non minus proleta
,<kS“’ bam, si quid valent, esse filium naturalem
«i:»- ilhus. Et ideo congruentiori ordine refeui.
‘ roiilur, et diluentur cum aliis argumentis,
quæ nostram principalem assertionem op­
pugnant. Quare hoc loco explicare duntaxal
curabimus aliqua testimonia, in quibus
specialiter singularis hic dicendi modus
lbw significari videtur. Nam in primis Hugo
Txlir.
de S. Victore in apologia de Verbo incar­
nato, cap. 2, inquit : Filius Iribus modis
dicitur : adoptione, ul nos per fidem, scilicet
vitam; susceptione, ul mediator, scilicet,
homo assumptus ; natura, ul Verbum, quod
eadem nalura esi cum Paire, non persona;
el eadem persona cum medialore, non subs­
tantia. Ubi tres filiationes distinguit :
unam per gratiam, et hæc est adoptiva :
aliam per naturam, et hæc est naturalis :
mediam autem per susceptionem, quæ
contigit per assumptionem, sive Incarna­
tionem. Quæ media filiatio, cum distin­
guatur ab adoptiva, et naturali, non videtur
alia esse, quam filiatio propria ut contra
unam, et alteram distincta. Et hanc Hugo
attribuitChristo ut homini. Deinde D. Hila­
rius constituit in Christo quandam filiatio­
nem distinctam a naturali, qua ut subsis­
tens in natura divina est naturalis Dei
Filius. Concedit etiam Deum duplici ra­
tione esse patrem Christi, nempe genera­
tione, quia illum in natura divina genuit,
et creatione; quia illum in natura humanacreavit, sicut alios homines. Et in hoc
ultimo favet sententiæ Bernalis, qui affir­
mat Christum esse filium totius Trinitatis
filiatione fundata in creatione humanitatis
ut Verbo conjunct® ; nam talis filiatio,
quæ ratione creationis est generalis, pro­
pter illam conjunctionem propria dicitur.
hr Verba autem Hilarii lib. 11 de Trinit.
•:s,
sunt hæc : Unigenitus Deus in Unigeniti
exceptione sine fratribus est. Ipse autem
universitatis nostræ in se continens ex carnis
assumptione na luram erat, quod nos sumus;
nec amisseral esse, quod manserat, habens
ex nativitate tunc patrem tantum ex consti­
tutione, nunc Deum : quia ex Patre Deo
omnia. Omnibus enim Deus paler esi, dum
ab eo, el in eo omnia sunt. Sed Unigenito
Deo, quia Verbum caro facium est, non huic
lanium paler esi. Paler enim est ad id, quod
in principio apud Deum eral Deus Verbum.
Sed cum Verbum caro facium esi, manci el
in Verbi Dei nalivilale, et in carnis consliluΤι#·

DUB. 11.

459

Hone, quod paler est. Paler enim omnis car­
nis esi Deus : sed non secundum quod Verbo
•Deo paler esi. Hæc omnia S. Doctor, in
quibus haud obscure significat Deum du­
plici ratione esse patrem Christi, nernpe
generatione, illum ab æterno generando ; et
creatione, illum in tempore ut alios hoin nes creando. Est itaque in Christo duplex filiatio : una quidem fundata in
generatione æterna, quje proinde est naturalis : et altera fundata in creatione
humanitatis, quæ ob hujus ad Verbum
conjunctione non est adoptiva, nec aliis
creaturis communis, sed propria.
Hæc vero parum urgent. Nam Hugo Expli­
licet videatur distinguere tres filiationes ; cantor,
re tamen ipsa non constituit nisi duas,
adoptivam scilicet, et naturalem ; sed hanc
ultimam dividit non quidem ex parte
formæ, quæ est ipsa naturalis filiatio, sed
præcise quantum ad diversos conveniendi
modos. Nam ipsamet filiatio naturalis,
quæ personæ Christi ut subsistenti in na­
tura divina convenit per æternam genera­
tionem , et necessario eidem personæ
Christi ut subsistenti in natura humana
convenit per susceptionem humanitatis, et
gratiam unionis, ut ipse Hugo satis se de­
clarat, cum ait : Nam ex quo homo esse
cœpil, non aliud esse cœpil, quam filius el
hic unicus. Unde potius juxta hanc Hugonis sententiam superfluum est aliam addere
filiationem a naturali distinctam, ut Chris­
tus, in quantum homo denominetur Dei
Filius : ipse enim filiatio æterna sufficit,
ut hic homo Christus dicatur Filius Dei
naturalis, supposita gratia unionis, sive
assumptione humanitatis ad naturalem
Dei Filium, ut dub. seq. magis constabit.
Testimonium autem D. Hilarii, si quid
i evinceret, in opponente regerendum foret :
nam S. Doctor videtur attribuere Christo ut
homini filiationem respectu Dei aliis ho­
minibus communem. Cæteri vero homines
solum dicuntur Filii Dei vel filiatione crea­
tionis fundata in productione passiva sui,
I vel filiatione adoptionis fundata in sui re­
generatione per gratiam : non autem di­
cuntur Filii Dei filiatione propria, sive
distincta tam a filiatione naturali quam a
filiatione adoptiva, et quæ ab illo Auctore
singulariter introducitur. Quare relatum
testimonium si nobis opponitur, non mi­
nus illi adversatur, et ah eo explicari debet.
At vero D. Hilarius nihil ibi absolute do­ Mens
cet; sed loquitur per hypothesim, et per­ Ü. Hilaril.
misso illo sensu, quem ejus verba siguifi-

r

460

.i; :

DE INCARNATIONE.

rare videntur. Agebat enim contra Arianos
negantes Christum absolute esse Dei Fi­
lium, et eidem consubstantialem ; sed ipsum
etiam ut Verbum asserebant esse puram
creaturam, licet aliis excellentiorem. Ad
cujus erroris patrocinium utebantur verbis
ipsis Christi : .Dcendo ad patrem meum el
patrem vestrum, Deum meum, et Deum ves­
trum : ex quibus colligebant Deum non
esse patrem Christi nativitate, sive in ea­
dem Dei nalura ; sed sola creatione : sicut
generali ratione dicitur pater creaturarum.
Ut autem Hilarius argumentum debilitet
ostendendo illationis defectum, permitit
Adversariis Deum dici Deum, et· patrem
Christi eo modo, quo aliarum creaturarum
rationalium Deus, et pater est : sed negat
hoc tantum modo esse patrem Christi : est
namque pater ejus etiam nativitate, seu
naturali generatione. Nam cum Christus
sit Deus, et homo, sive persona in natura
divina, et in natura humana subsistens (ut
S. Doctor aliunde probatum, et de princi­
piis fidei exploratum habebat : ex eo, quod
Deus sit pater Christi ut hominis creatione,
sicut etiam aliorum hominum : et in hoc
sensu procedant, vel admittantur verba
Christi ab Arianis objecta ; adhuc minime
infertur (quod erat eorum scopus), Chris­
tum in natura divina non esse naturalem
Dei Filium, et Patri consubstantialem.
Porro hanc esse Hilarii mentem liquet ex
aliis ejus verbis contra Arianos : Deus ejus,
inquit, non idcirco, ut diversi ab eo generis
Deus sil sed quia ex Patre Deo natus est :
et ex dispensatione servus est. Habet et Pa­
trem Deum, dum ex eo Deus est : el Deum
suum, dum ex Virgine caro est. Quod brevi,
atque absoluto sermone Apostolus consignat
dicens : Commemorans in omnibus meis, ut
Deus Domini nostri Jesu Christi, Paler cla­
ritatis dei vobis Spiritum sapie n lix, et reve­
lationis. Cbi enim Jesus Christus est illic
Deus ejus est : ubi vero claritas est, ibi Pater
est. Qui itaque Christo secundum claritatem
esi Paler, idem secundum Jesum Deus est.
Quo loco per claritatem significat deitatem,
aut Christum ut Deum : et ppr Jesum si­
gnificat naturam humanam, vel Christum
ut hominem. Quare liquida sententia, et
juxta communem Ecclesiæ sensum est
Christum, qua Deum, esse Patri æqualem,
et eidem consubtantialem : sed Christum,
qua hominem, esse n inorem Patre, atque
alienæ natura* : et proinde potest illum res­
picere ut superiorem, ut Deum, ul domi­
num juxta ea, quæ disp. 29, dub. 1 fusius

diximus. In hoc itaque sensu permittit
Arianis, quod Christus in quantum homo
sit Filius Dei filiatione fundata in crea­
tione, et aliis hominibus communi : ex
quo tamen adhuc colligere nequeunt effica­
citer Christum in natura divina non esse
filium naturalem Dei naturali generatione.
Sicut etiam Durandus, et aliqui alii Catho­
lici dicunt Christum ut hominem esse vel
filium adoptivum, vel filium alio modo fi­
liationis creata' : et tamen salvant assertio­
nem Fidei, Christum scilicet absolute, et in
natura divina esse Filium Dei naturalem.

Diruuntur fundamenta contraria: opinionis.
CO. Opposita nostræ assertioni sententia
nocet Christum ut hominem esse filium na­
turalem totius Trinitatis, filiatione fundata
vel in creatione humanitatis, vel in ejus
assumptione ad Verbum, vel in gratia
unionis, quolibet modo explicetur : nam
cum hæc omnia sint effectus communes
toti Trinitati sicut principio effectivo; filia­
tio Christi ut hominis, quam fundant, est
in ordine ad omnes divinas personas. Ita
Vasquez disp. 89. cap. 14. Suarezdisp. 49, Vaiqsn. {
sect. I. Beccanus cap. 18, quæst. 5. Gaspar Hurtado disp. 17, difficult. 3. Petrus ms. j
Hurtado disp. 8, sect. 5, et alii. Quibus
j
favere videtur Lumbier quæst. 38, §2, Peucs
num. 2209,. : sed
tamen
tot adhibetdistinc- Lgœ·
' ·
·
·
tiones, et limitationes, ut post attentam bier,
lectionem capere non potuerimus, quid sen­
tiat. Quæ sententia probatur primo ab auc- ptna®
toritate : nam Adrianus 1 in epist. sæpe
allegata ubi Christum ut hominem esse
filium naturalem Dei probat ex illis verbis,
Matth. 3 et 17 : Hic est filius meris dilectus,
in quo mihi complacui, satis aperte signifi­
cat hæc verba dicta fuisse a tota Trinitate :
nam ponderat non tantum dictum fuisse,
in quo mihi comp'acui : sed dum dicit,
expendit Pontifex : Complacuit, totam simul
Trinitatem comprehendit : quia in homine
Christo tota complacuit Trinitas. Si auietn
praedicta xerba ex sententia Pontificis re­
feruntur ad totam Trinitatem; consequens
est, quod tota Trinitas vocaverit Christum
filium ; atque ideo, quod Christus est filius
totius Trinitatis.
Confirmatur : nam Christus ut homo, ly Co: iful homo reduplicative sumpto, el determi­
nante humanitatem est filius naturalis Dei :
sed humanitas est a tota Trinitate : ergo
Christus

DISP. XXXJ1I, DUB. 11.

Christus ut horno est filius naturalis totius
Trinitatis. Minor, et consequentia patent.
ii Major autem suadetur: tum ex Apostol. al
>'·1, Hebræ. 1, ubi ait : Loquens Deus olim pa­
lmus in Prophetis novissime diebus istis
loquutus est nobis in Filio, quem constituit
hzredem. Nam hoc loco vocatur Christus
Filius Dei secundum illam rationem, se­
candum quam Deus in tempore per eum
locutus est ; et secundum quam illum cons­
tituit hæredem universorum : Deus autem
loquutus est in tempore per Christum re­
duplicative ut hominem, sive ratione hu­
manæ naturæ : et similiter ipsum ut ho­
minem constituit hæredem, non autem ut
Deum; siquidem constituere significat libe­
rum decretum; Christus vero ut Deus habet
esse hæredem non ex libera Dei volun­
tate. sed naturali, et necessaria genera­
tione : ergo ex sententia Apostoli Christus
reduplicative ut homo, sive ratione humanæ
naturæ est Filius Dei. Tum etiam ex eodem
A4 Apostolo ad Rom. 8, ubi ait : Qui etiam
ixS
' proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis
omnibus tradidit illum. Quo loco sermonem
esse de Christo ut homine satis aperte si­
gnificat Adrianus 1, epist. cit. ubi ait : Il­
lum nimirum, qui traditus est, id est, ho­
minem ipsum Apostolus proprium Dei Filium
protestatur. Et ratio etiam persuadet: quia
subea ratione, autsecundum illam naturam
dicitur proprius Dei Filius, sub qua, et
secundum quam traditus morti fuit pro
nobis : quod autem Deus illum tradiderit,
et ei non pepercerit, non fuit secundum
naturam divinam, in qua Christus erat im­
passibilis, sed secundum naturam huma­
nam. Tum ex Adriano in epist. allegata,
ubi contra Elipandum docet Christum esse
naturalem Dei Filium his verbis : Quia ηζhil vobis restat, ul secundum dÂvinilalem
tantummodo credatis dixisse Patrem : Hic
est filius meus : sed potius secundum humanilalem, super quam Spiritus Sanctus dicitur
descendisse, nimirum in specie columbæ :
quæapparitio non super Christum ut Deum,
sed reduplicative secundum humanitatem
facta fuit, ut ex se liquet. Ergo Christus
reduplicative ut homo, sive ratione huma­
nitatis est filius Dei naturalis.
61. Ad fundamentum desumptum ex
auctoritate Adriani respondetur Pontificem
optime ex illis verbis: Hic est filius meus di­
lectus, probare, quod Christus est naturalis
Dei Fdius. Sed quod fuerit filius naturalis
lotius Trinitatis, nec leviter insinuavit, ut
Adversarii inducere per consequentias con­

461

tendunt- Distant namque toto ccelo esse Tri­
nitatis lilium, et totam Trinitatem in Christo
complacuisse. Alrianus vero non primum
illud ; sed hoc ultimum præcise affirmat :
Quia in homine Christo, inquit, tota com­
placuit Trinitas. Quin satis evidenter si­
gnificat Christum a sola prima Trinitatis
persona vocatum fuisse lilium. Patris,
inquit, testimonio de filio perhibentis non
creditis 1 Et hic est communis sensus Pa­
trum , et interpretum, præsertim vero
D. Augustini lib. 2 de Trinit. cap. 10, et d AllD. Thom. infra quæst. 39, art. 8, ubi cum gUSL
i
D. Hieronymo resolvit in baptismo Christi
mysterium Trinitatis demonstratum fuisse.
Dominus enim in nalura humana baptizatur.
Spiritus Sanctus descendit in specie columbæ.
Patris vox testimonium filio perhibentis au­
ditur. Et ideo conveniens fuit, ul in illo bap­
tismo Paler declararetur in voce. Quare licet
omnes divinæ personæ formaverint illas
voces tanquam effectum ; nihilominus so­
lus Pater loquebatur per illas tanquam per
signum repræsentans conceptum internum,
quo se Patrem, et hominem illum suum
filium naturalem declarabat. Intendit ita­
que Pontifex solum Patrem dixisse : Hic est
filius meus dilectus in quo mihi complacui,
nempe, in quo mihi cum aliis personis
divinis placuit. Ubi non ad totam Trinita­
tem refertur habere filium dilectum; sed
complacere in illo filio solius æterni Patris.
Licet autem solus Pater loquutus fuerit,
nihilominus Pontifex posuit specialem vim
in verbo Complacui; ut sententiam applica­
ret non solum Filio in natura divina, sed
etiam in humana, sive illi homini, quem
demonstrabat : quoniam licet de Filio
etiam in natura propria tota Trinitas ha­
beat complacentiam ; tamen ille modus
loquendi magis applicatur termino ad extra
quam ad intra : sicut etiam per quandam
correspondentiam dixit Christus : Qux pla­
cita sunt ei, nempe toti Trinitati, facio
semper, videlicet etiam in natura assumpta.
Ad confirmationem negamus majorem. Diluitur
firEt ad primam probationem negandum est, co
maiio.
quod Apostolus loquatur de Filio Dei, qui
sit ejus filius reduplicative ut homo, sive
ratione humanitatis. Et oppositum non
suadetur ponderationibus, quæ circa intelligentiam prædicti loci expenduntur : etsi
enim idem fuerit filius, et loquens ; tamen
per aliam formam constituebatur in esse
filii, et per aliam in esse loquenlis, ut satis
ex se liquet. Quare ex eo, quod Deus lo­
quutus fuerit in filio, minime infertur,

462

DE INCARNATIONE

quod si isto loquebatur reduplicative ut
homo, sive ratione natura· humanæ : pa­
riter constitueretur per hrec reduplicative
in esse filii. Sensu? itaque prædictæ pro­
positionis est mere specificativus, et de­
terminans idem suppositum : nam Deus
loquulus fuit per iilum. qui est naturalis fi­
lius ipsius. Sicut etiam dicitur filius passus,
et mortuus, non reduplicative ratione ejus,
per quod in esse filii constituitur; sed
specificativc et in quadam natura, quam
habet. Et similiter explicatur illud : Quem
constituit hxrtdem : nam relativum quem
non facit sensum reduplicativnm, sed so­
lum specilicativum. et determinativum
ejusdem suppositi. Unde non infertur,
quod si est constitutus hæres ut homo et
ratione humanitatis, sit etiam filius natu­
ralis ratione humanitatis : sed sincerus,
et satis manifestus sensus est eum, qui
constitutus est hæres, esse filium natura­
lem. licet secundum formas diversas. Ad
secundam probatiorem respondetur eodem
modo : nam licet proprius Dei Filius tra­
ditus fuerit, ad id tamen sufficit, quod
idem suppositum fuerit filius, et hic fuerit
traditus : sed non requiritur, qnod fuerit
Filius, et traditus ratione ejusdem naturæ :
siquidem tota Apostoli propositio salvatur
independenter ah his reduplicationibus.
Nec oppositum insinuat Adrianus : sed
solum intendit illum hominem traditum,
et in natura, in qua tradebatur, esse filium
proprium Dei : quod verissimum est, licet
non fuerit Filius naturalis ratione humanæ
naturæ, sed specificative in natura hu­
mana. Unde etiam patet ad tertiam : nam
cum Pontifex docet Christum esse Filium
Dei secundum humanitalem, solum intendit
Christum in humanitate subsistentem esse
naturalem Dei Filium, et non induere ra­
tione humanitatis filiationem adoptivam.
Ad quod necessarium non est, quod ly se­
cundum humanitalem accipiatur in sensu
reduplicalivo, et denotet formam, ratione
cujus Christus est Filius Dei : sed sufficit,
si sumatur in sensu sj ecificativo. et deno­
tet Christum subsistentem in tali natura
esse Dei Filium, sicut de similibus propo­
sitionibus proxime dicebamus. Ft non re­
fert, quod Spiritus Sanctus descenderit
super Christum ut hom-i.em, aut secundum
humanitatem reduplicative : quia id solum
evincit identitatem suppositi; minime vero,
quod ab eadem forma habuerit esse Filium,
et esse subjectum capax, ut super eum fie­
ret illa visibilis apparitio. Nec vis fieri de­

bet, aut potest in eo, quod
qnod Pontifex usus
fuerit termino abstracto, secundum huma­
nitatem. per quod denotari videtur sensus
formalis : nam istam intelligentiam imme­
diate exclusit ipse Pontifex subjungens,
super quem Spiritus Sanctus dicitur descen­
disse. Non enim dixit super quam, quod
posset ad solam immanitatem referri; sed
super quem, quod necessario refert illum
hominem in concreto, sivo suppositum
illud, quod in natura humana subsistit.
Quare satis liquido expressit suam senten­
tiam, nempe suppositum illud non solum
secundum se, aut in natura propria esse
naturalem Dei Filium : -sed etiam talem
esse etiam subsistendo in humanitate, quin
ratione extraneitatis naturæ assumptæ fiat
Filius extraneus, vel superinduat inferio­
rem aliquam filiationem ; sed semper, et
in utraque natura sit Filius Dei naturalis.
62. Arguitur secundo : quia Christus ul Semdua
homo est Filius Dei filiatione creationis argsfundata in natura intellectiva creata, quam meaur.
habet : sed filiatio creationis est respectu
totius Trinitatis; siquidem natura intellec­
tualis creata a tota Trinitate dependet :
eruo Christus ut homo est Filius totius
Trinitatis : cumque non sit Filius ejus
adoptivus, ut duh. præced. ostendimus ;
sequitur, quod sit Filius ipsius proprius,
aut naturalis. Cætera constant. Et major
probatur : tum quia ut docet D. Thom. su­
pra quæst. 20, art. 1, quæ sunt propria
alicujus naturæ, conveniunt omni habenti
talem naturam : sed filiatio creationis est
propria naturæ intellectualis creatæ, ut sa­
tis aperte tradit ipse S. Doctor in hac quæst.
art. 3 et infra quæst. 42, art. 3 ; ergo Chris­
tus ut homo est Filius Dei filiatione crea­
tionis. Tum etiam quia Christus ut homo
est factus ad imaginem, et similitudinem
Dei, sicut alii homines, et etiam Angeli :
sed ob hanc rationem alii homines, et An­
geli dicuntur Filii Dei filiatione creationis?
ergo idem de Christo ut homine dicendum
est. Tum denique, nam quia servitus natu­
ralis creaturæ respectu Dei fundatur in de­
pendentia. quam creatura habet a Deo in
esse, fieri, et conservari; et hæc depen­
dentia convenit humanitati Christi, prop­
terea Christus ut homo est vere, et proprie
servus Dei naturalis, ut diximus disp. 22.
dub. 1; sed etiam filiatio creationis funda­
tur in creatione naturæ rationalis ; et hu­
manitas in Christo existens terminavit hu­
jusmodi actionem : ergo Christus ut homo
est Filius Dei filiatione creationis.
Confirmatur :

1)181’. XXX1IL DUB, 11.
Confirmatur : quoniam productio Christi
ul hominis ex Deo est vera generatio vi­
ventium ex Deo : ergo Christus ut homo ex
Deo productus est vere genitus, et Filius
Dei : sed talis proTuctio est a tota Trini­
tate : ergo Christus ut homo est filius to­
tius Trinitatis. Cætera constant. Et ante­
cedens suadetur : nam productioni Christi
nt hominis ex Deo conveniunt ornnes parlicuhe diffinitionis viventium : est enirn in
priais origo viventis a vivente : deinde est
a principio conjuncto ; siquidem Deus in­
timius conjungitur humanitati Christi,
quam pater creatus filio : denique est in
similitudinem naturæ; cum homo assimiietur Deo secundum naturam intellectivam,
juxta illud : Faciamus hominem ad imagi­
ning el similitudinem nostram, quod Inter­
pretes communiter explicant non solum de
similitudine naturæ : ergo productio Christi
ut hominis ex Deo est vera generatio vi­
ventium ex Deo.
Ad argumentum negamus majorem :
rp. quia ut optime tradit D. Thom. infra
*«'··’· quæst. 32, art. 3, quod est, et dicitur tale
simpliciter, non est. et dicitur tale secun­
dum quid : Christus autem est Filius Dei
secundum perfectam rationem filiationis.
Unde quamvis secundum humanam naturam
sil creatus, el justificatus : non tamen debet
dici Filius Dei neque ratione creationis, ne­
que ratione justificationis, sed solum ratione
generationis æternæ, secundum quam est fi­
lius Palris solius. Quam doctrinam fusius
expendimus supra § 2. Ad primam autem
majoris probationem possemus respondere
concedendo majorem, et negando absolute
minorem : quia filiatio non convenit im­
mediate naturæ, sed soli supposito, ut sa­
lis ostendimus dub. præced. § 2 ; supposi­
tum autem Christi non est creatum, ut
fides docet : et ideo Christus secundum nul­
lam naturam est Filius Dei filiatione crea■'"3· lionis. Nec oppositum insinuavit D Thom.
locis relatis : quia ibi nomine naturæ in­
tellectualis creatæ significat non solum
naturam cum præcisione, sed totam subs­
tantiam completam, ac subinde, et ipsum
suppositum, ut statim magis explicabimus.
Sed majoris claritatis gratia respondemus
ea, quæ absolute conveniunt naturæ, couVPtiire omni habenti talem naturam ; secus
vero ea. quæ non conveniunt naturæ abso­
lute, sed per habitudinem ad suppositum,
et dependentor ab illo, sive connotata ipsius
capacitate. Filiatio autem creationis non
convenit absolute naturæ creatæ, sed de­

463

pendentor a supposito, et juxta capacitatem
ipsius. Unde cum suppositum Christi sit
increatum, et incapax filiationis ex crea­
tione ; minime sequitur, quod sit Filius
Dei filiatione creationis, licet habeat natu­
ram creatam a Deo. Quæ doctrina potest
exemplo declarari : nam licet Christus ha­
beat naturam creatam intellectualem, quæ
quantum est de se posset peccare ; non de­
nominatur potens peccare adhuc secundum
naturam assumptam : quia posse peccare
non convenit absolute tali naturæ, sed de­
pendentor a supposito, et juxta capacitatem
ipsius: et suppositum Christi est ab in­
trinseco impeccabile, ut late tradi limus
disp. 25, dub. 2 per totum, et specialiter
num. 32. Unde patet ad secundam proba­
tionem : quia rbddit non causam pro causa,
vel saltem cans un inadæquatam pro adæquata : quod enim puri homines, et Angeli
sint Filii Dei filiatione creationis, non pro­
venit ex eo præcise, quod habeant naturam
creatam, sed ex eo, quod supposita creata
sunt : quod aliter se habet in Christo. Pa­
tet etiam ad tertiam : quoniam servitus
naturalis sicut et naturalis dependentia
non fundatur determinate, et immediate
in supposito, sed huic convenit mediante
natura : unde sufficit Christum habere na­
turam creatam, et dependentem a Deo, ut
secundum talem naturam sit, et dicatur
servus Dei naturalis. Oppositum vero con­
tingit in filiatione, quæ respicit, et deno­
minat immediate suppositum : quare sicut
ob hanc rationem Christus in natura as­
sumpta non dicitur Filius Dei adoptivus,
ut ostendimus dub. præced. ; sic etiam in
natura assumpta non dicitur Filius Dei
filiatione creationis. Decolantur quæ supra
diximus a num. 28.
Ad confirmationem respondetur negando Eliditur
antecedens. Cujus probationem convulsam coniirlûatîQ.
jam reliquimus supra num. 50, quoniam
generatio viventium tendit per se ad cons­
tituendam similitudinem specificam in ge­
nito respectu generantis; et per accidens
est, quod illam non inducat ob indispositionem, aut repugnantiam materiae, ut
contingit in generatione monstrorum. Ac­
tio autem, qua Deus produxit humanitatem
Christi, vel Christum ut hominem, non
ordinabatur per se ad inducendum simili­
tudinem specificam cum Deo in natura ge­
nerantis ; cum id sit ab intrinseco impos­
sibile, et cadere non possit sub intentione
divina. Quare prædicta actio nec habuit,
nec habere potuit propriam rationem ge-

464

DE INGA BN ATI UNE.

né ration is viventium, ac subindo nec ter­
minum constituero lilium. Accedit etiam
generationem viventium esse in se produc­
tionem naturalem, sive originem necessa­
riam unius viventis ab alio : quod minime
convenit productioni Christi, prout fuit a
Deo; cum certum sit Deum liberaliter, et
ex insigni gratia Christum produxisse, as­
sumendo naturam humanam ad personali­
tatem divinam.
Teriiom
63. Arguitur tertio : nam Christus ut
irg®meuurn. homo est filius naturalis ratione unionis
hypostaticæ humanitatis ad A'erbum, ut
patet tum ex proxime dictis, tum ex dictis
dub. præced. ubi ea ratione a Christo ex­
clusimus filiationem adoptivam contraposi­
tam naturali, quod humanitas ejus habet
subsistere in persona intranea, sive in filio
naturali : sed unio hypostatica est eilectus
totius Trinitatis : ergo Christus ut homo
habet esse Filium Dei per respectum ad
lotam Trinitatem : atque ideo ut homo vo­
cari debet naturalis lotius Trinitatis filius.
Exp’icatur hoc amplius : nam Christus ut
homo habet esse filium naturalem Dei per
gratiam unionis : ergo ut homo habet esse
Filium Dei naturalem ex vi actionis divinæ
unientis humanitatem cum Verbo : sed ta­
lis actio esta tota Trinitate : ergo Christus
ut homo est filius totius Trinitatis.
BespouRespondetur huic argumento distin­
sio.
guendo majorem, illamquæ concedendo,
si ly ralione unionis hi/poilalicæ solum de­
notet applicationem, sive conjunctionem
formæ constituentis filium ; sed neganda
est, si denotet formam, quæ filium deno­
minat, et constituit : et deinde concessa
minori, negamus utramque consequentiam.
Etenim ad hoc, quod Christus ut homo sit
filius naturalis Dei, sufficit per modum
formæ ipsa filiatio increata, quæ ab æterno
est naturalis Dei Filius in natura divina :
debet tamen fieri applicatio, sive conjunctio
humanitatis ad personam filii per unionem
hypostaticam. Unde licet hæc unio sit a
tota Trinitate, ut vere est; non inde sequi­
tur Christum ut hominem esse totius Tri­
nitatis filium : quia filiatio, quæ ipsum
filium foimaliter constituit, non respicit
totam Trinitatem, sed solum Patrem, sive
primam Trinitatis personam. Est itaque
necessaria unio producta a tola Trinitate,
ut Chrislus in quantum homo sit Dei Fi­
lius, quippe tali unione non præsupposita nec esset homo, nec esset Christus.
Sed tamen, quod concurrente hujusmodi
unione Christus ut homo sit filius natura­

lis Dei, non provenit formaliter ab unione,
sed a filiatione ælerna, quam certum est
non totam Trinitatem respicere. Sicut
etiam Christus non esset persona naturæ
humanæ, nisi concurrente unione hypos­
tatica ut applicatione : et tamen non ha­
bet esso personam humanam a prædicta
unione sicut a forma, sed a sola persona­
litate divina. Unde facile diluitur illa ma­
jor difficultatis explicatio : nam omittendo,
aut distinguendo antecedens in sensu prae­
misso, distinguendum est consequens : et
si intendat Christum ut hominem esse Fi­
lium Dei naturalem ex vi actionis unientis
humanitatem cum Verbo, tanquam appli­
cantis, concedenda est consequentia ; sed
negari debet, si intendat esse filium ex vi
talis actionis, ut fundantis filiationem.
Nam sicul unio producta constituit filium,
non formaliter, sed applicatione ; ita actio
producentis unionem inducit filiationem
applicatione ; sed non per modum rationis
fundandi illam. Quare licet actio unitiva
sit a tota Trinitate ; non inde sequitur
Christum esse totius Trinitatis filium. Et
ratio a priori est : quia actio fundans filia­
tionem, a qua Chrislus denominatur Dei
Filius, non est hæc actio unitiva, vel applicativa, nec aliqua actio temporalis : sed
ipsa generatio æterna : quare sicut hæc.
non est a lota Trinitate, sed a sola Patris
æterni persona, sic filiatio Christi etiam
ut hominis non est ad totam Trinitatem,
sed ad solam, et eandem personam Patris,
ut dub. seq. magis explicabimus.
64. Arguitur quarto (et potest esseQuirtaa
replica contra doctrinam immediate traditam) : nam Christus ut homo per eandem
formam constituitur filius naturalis, per
quam constituitur Sanctus, et habens jus
ad hæreditatem paternam : sed constitui­
tur Sanctus, et habens prædictum jus per
gratiam unionis, quæ est a tota Trinitate :
ergo Christus ut humo constituitur Filius
Dei per aliquid, quod est a tota Trinitate :
atque ideo ut homo, est, et dici debet totius
Trinitatis filius. Minor quoad primam parUm (posterior enim satis per se palet),
constat ex dictis disp. 12, dub. 12 ubi sta­
tuimus Christum sanctificari substantiali­
ter in humana natura per gratiam unionis;
sive hæc forma substantialiter sanctificans
sit ipsa natura divina, sive sit modus crea­
tus unionis hypo.-taticæ. Major autem os­
tenditur : tum quia idem est esse hæredem,
ac esse Filium, juxta illud Apostoli ad Ro­ Ad
man. 8 : St’ filii el hæredes : ergo pereandem Robs. î.
formam

DISP. XXXIII, DUB. II.
formam constituitur Christus uthomoFilius
naturalis Dei, per quam constituitur ejus
haïtes. Tum etiam quia gratia habitualis,
sive accidentalis non alia ratione tribuit no­
bis filiationem adoptivam, nisi quia nobis
communicat jus ad hæreditatem Dei : ergo
pariter gratia substantialis unionis non
aliter constituit Filium naturalem Dei,
quam constituendo Dei hæredem. Tum
denique quia filiatio adoptiva adeo conver­
titur cum jure ad hæreditatem, ut eo ipso,
quod quis habeat jus ad hæreditatem alte­
rius ex gratiosa hujus assumptione, sit
Filius adoptivus ejusdem : ergo pariter
per id ipsum, quo Christus constituitur
inores naturalis Dei, constituitur Filius na­
turalis ipsius in natura assumpta.
tat*'
: nam
Christus ut homo
KÊt· iConfirmatur
*
·
habet, quidquid haberet Spiritus Sanctus,
si humanitatem assumeret : sed Spiritus
Sanctus in natura assumpta foret Filius
naturalis totius Trinitatis :rergo idem de
Christo ut homine dicendum est. Major, et
consequentia patent. Minor autem sua­
detur : quia Spiritus Sanctus in natura
assumpta esset naturalis Dei Filius ; si­
quidem esset Deo gratus, substantialiter
Sanctus, haberetque jus ad hæreditatem
Dei : sed nulla esset ratio, quare Spiritus
Sanctus in natura assumpta diceretur Fi­
lius potius unius personæ divinæ, quam
aliarum : ergo foret omnium Filius, et su­
binde totius Trinitatis.
Ad argumentum respondetur negando
majorem : nam cum ratio filii pertineat
immediate ad suppositum ; sanctitas vero,
eljus ad hæreditatem conveniat supposito
mediante natura, et ratione illius ; non
oportet, quod per id ipsum constituatur
quis formaliter Filius Dei, per quod cons­
tituitur formaliter sanctus, et habens jus
ad bona Dei. Quare cum Christus sit uni­
cum suppositum, subsistens in duabus na­
turis: non est Dei filius nisi unica filia­
tione, eaque increata, et æterna, licet
applicata in tempore humanæ naturæ :
habet tamen jus ad duas hæreditates prôportionatas naturis in quibus subsistit :
nam piout in natura divina habet, jus ad
beatitudinem increatam ; et prout in na­
tura humana habet jus ad creatam beatiiudinem. Ad primam autem majoris proba­
tionem respondemus, quod licet omnis
Filius sit hæres (quod præcise docet
Apostolus), e contra non omnis hæres est
Filius, ut patet in nepotibus et in consan­
guineis, qui solent esse hæredes, cum fiSalmant. Curs, theolog. tom. XVI.

465

lii non sint: liquet etiam, et urgentius
in Spiritu Sancto, qui est hæres ad intra,
et tamen non est Filius; quare non recte
colligitur Christum ut hominem ab eadem
forma habere esse Filium Dei, a qua ejus
humanitas constituitur Sancta, et habens
jus ad hæreditatem creatæ visionis. Ad
secundam negamus antecedens : nam quod
gratia habitualis nos constituat Filios
Dei adoptivos, provenit ex eo, quod ter­
minat spiritualem generationem, et hinc
habet ex consequenti dare jus ad hæredita­
tem gloriæ, ut constat ex dictis in Com­
ment. ad art. 1, num. 6. Nulla autem
gratia vel habitualis, vel substantialis rege­
neravit Christum spiritualiter Filium Dei :
quia illum supponit naturaliter genitum a
Deo, et naturalem Dei Filium. Quare licet
gratia unionis constituerit ipsum Sanctum,
et hæredem in natura humana hæreditatis,
aut gloriæ creatæ ; non propterea ipsum
constituit formaliter filium , sed præcise
applicative ad humanitatem, ut num. præ­
ced. explicuimus. Ad tertiani negamus
consequentiam : quoniam filiatio adoptiva
non in alio consistit, quam in assumptione
voluntaria ad hæreditatem extranei : quo­
circa prædicta duo non separantur, sed
mutuo se inferunt, et ab eadem extrinseca
dispositione dependent. Sed esse hæredem
connaturali jure separabile est a filiatione,
ut liquet in nepotibus et consanguineis :
unde non oportet, quod esse connaturaliter hæredem sit formaliter esse filium :
et multo minus, quod forma dans connaturalejus sit forma Filium constituens.
Et ideo non infertur, quod si Chrisuts
homo habuit formaliter a gratia unio­
nis esse hæredem Dei in ordine ad bona
creata, quorum est capax humanitas ; ab
eadem gratia unionis habuerit esse Filium
Dei naturalem. Sed magis infertur opposi­
tum : nam esse hæredem, sive habere jus
ad hæreditatem, potest provenire non so­
lum a naturali filiatione, sed ex aliis etiam
capitibus, seu titulis : cæterum filiatio
naturalis unice consurgit ex naturali ge­
neratione viventium, illique tanquam ra­
tioni formali fundandi innititur. Quare cum
gratia unionis non sit naturalis generatio
viventium, ut supra ostendimus ; minime
per se potest constituere naturalem Filium
adhuc ut ratione fundandi : licet aliunde
præbeat jus ad hæreditatem ob condignita­
tem summam, quam humanitati commu­ Oecurritur
nicat.
eoulirAd confirmationem, prætcrmittendoma- luationi.

30

466

DE IN ARN A Tl ON E

65. Sed insistes : nam îdoo gratin unio- Replia.
jorem. negamus minorem. Et ad probatio­ !
nem neganda est major : quoniam filiatio ; nis non constitueret naturalem Dei Fi­
naturalis fundatur in generatione viven­
lium, quia communicatio talis gratiæ non
tium : unio autem humanitatis ad perso­
esset generatio : at hoc est falsum : ergo
nam Spiritus Sancti non foret generatio I gratia unionis potest constituere filium
naturalem Dei. Probatur minor : nani
viventium : cum non fieret in similitudinem
ideo gratiæ habitualis communicatio cons­
naturæ specific®, nec ad inducendum hu­
tituit nos spiritualiter genitos, quia talia
jusmodi similitudinem ordinaretur per se,
gratia communicatur per modum natur® :
illamve intenderet ut de unione humanita­
sed eliam gratia unionis communicatur
tis ad personam Verbi dicebamus : quare
per modum naturæ ; siquidem communica­
Spiritus Sanctus ex vi unionis sui ad natu­
tur per modum formas sanctificantis, de cu­
ram humanam non constitueretur Filius
jus conceptu est habere rationem natur® :
naturalis Dei. Aliunde vero nec in se, sive
ergo communicatio gratiæ unionis est
in propria natura divina est naturalis Dei
quædam spiritualis generatio. Eo vel
Filius, sicut est persona Verbi : quocirca
maxime, quod nulla est ratio, quare ex eo,
Spiritus Sanctus nullo modo diceretur na­
turalis Dei Filius. Inserta autem majori I quod gratia habitualis sanctificet acciden­
taliter, recte inferatur gratiam unionis
probatio convulsa relinquitur ex proxime
sanctificare substantialiter, ut collegimus,
dictis : nam esse Saucium, Deo gratum,
et statuimus disp. 12, dub. 4, et quod pa­
et hæredem bonorum Dei potest aliunde
riter non minus recte inferatur, quod si
provenire, quam ex forma Filium consti­
gratia habitualis spiritualiler regenerat;
tuente : et ideo licet Spiritus Sanctus in
non idem (licet altiori ratione) præstet
natura assumpta haberet ea prædicata ;
non inde inferretur esse in tali natura Fi­
wgratia substantialis unionis : cum igitur
O
certum sit nos regenerari per gratiam ha­
lium naturalem Dei. Sicut etiam ipse Spi­
bitualem ; pariter dicendum est Christum
ritus Sanctus est in se, sive in natura
ut hominem regenerari spiritualiter per
propria Sanctus, gratus, hæresque omnium
gratiam unionis. Unde ex prædicto capite
bonorum divinorum, sive habens jus conminime repugnat, quod Christus ut homo
naturale ad prædicta bona : et nihilominus
in se, atque in propria natura non est Fi­ sit Filius totius Trinitatis, quæ ad gratiam
lius Dei naturalis, ut supra num. 55 ma­ unionis concurrit per modum unius, et
gis ponderavimus. Nec inferri poterit, qood indivisi principii effectivi.
si Spiritus Sanctus in natura assumpta non
Respondetur hanc replicam aptiorem Solutio,
esset Filius naturalis Dei, foret Filias Dei esse ad concludendum, quod Christus sit
filius adoptivus Dei, quam quod sit filius
adoptivus per gratiam. Id, inquam, non
licet inferre : quia ai excludendum filia­
naturalis : quia non evincit naturalem
filiationem, quæ in generatione viventium
tionem adoptivam non requiritur determi­
unice fundatur; sed ad summum aliam
nate filiatio naturalis ex parte suppositi :
sed sufficit vel prædicta filiatio, vel intra­ generationem inferiorem, et alterius ratio­
neitas personæ cum jure connaturali ad nis. Porro Christo repugnare filiationem
adoptivam tam ex capite filiationis natura­
hæreditatem; quippe adoptio consistit in
lis, quam ex capite intraneitatis satis li­
assumptione gratiosa personæ extraneæ.
Quamvis autem Spiritus Sanctus non esset quet ex dictis dub. 1. Nec momenti erit,
si dicatur hanc filiationem fundatam in
filius naturalis Dei in natura assumpta :
esset persona Deo intranea. haberetque generatione spirituali per gratiam unionis
nec esse, nec a suis patronis vocari adop­
connaturale jus ad bona quibus natura as­
tivam, sed mediam, et non incongrue na­
sumpta perfici posset : unde minime adop­
turalem ob excessum supra adoptivam.
tari po.-set a Deo, ut constat ex supra dictis
Nam quidquid sit de vocibus, ad quas non
a num. 11. Melius autem inferretur, idque
oportet difficultatem reducere ; negari ne­
a nol is conceditur, filiationem adoptivam
quit hanc mediam filiationem, quam ipsi
ex pluribus capitibus repugnare Verbo in
natura assumpta, quarn repugnat Spiritui naturalem vocant, esse divers®, et inferio­
Sancto : huic enim repugnat ex capite inris rationis ab illa, quæ fundatur in gene­
traneitatis, non autem ex capite filiationis ratione viventium. Sicut autem hujusmodi
naturalis : sed Verbo repugnat ex utroque viventium generatio distinguitur a genera­
capite, quia et persona est Deo intranea,
tione spirituali, et illa est generatio sim­
et est filius naturalis Dei.
pliciter, hæc vero solum est generatio

ifcandum quid, et per analogiam ad il­
lam; sic eliani filiatio naturalis in genera­
tione viventium fundata est filiatio simpli­
citer; illa voro, quro fundatur in sola
generaliuno spirituali, solum est filiatio
secundum quid, et per analogiam ad pri­
mam. Quare sicut ex eo, quod Chrislus est
Filius Dei naturalis, recte infertur Chris­
tum ul hominem non esse Filium Dei
adoptivum, ut expendimus dub. 1, § 2 : sic
P etiam ex eo, quod Chrislus est Filius Dei
naturalis filiatione naturali propria, fundataque in generatione viventium, optime
colligitur Christum ut hominem non esse
I
filium naturalem Dei filiatione naturali im­
propria, et secundum quid, qualem fundat
«jlaspiritualis regeneratio per qoalemcumque gratiam , ut paritatis ratio convincit.
Quinimo eandem paritatem prosequendo
sequitur, quod sicut Christus, quia est Fi­
lias Dei naturalis, nequit esse Filius Dei
adoptivus : sic etiam quia est genitus a Deo
generatione propria, sive viventium, ne­
quii denominari genitus a Deo generatione
inferiori, sive solum spiritualiter. Et hæc
sufficiebant ad diluendum instantiam.
‘i’, Sed ulterius respondemus negando mi­
norem. Ad cujus probationem dicendum
I
esi gratiæ habitualis communicationem
habere in nobis rationem spiritualis gene­
rationis, non præcise quia gratia hujusmodi
habet rationem naturæ; sed quia non sup­
ponit in nobis naturam Dei, et ideo est
prima communicatio naturæ, sicut ad con­
ceptum generationis requiritur. Cæterum
gratia unionis non affert primo naturam di­
vinam supposito Christi; cum jam suppo­
natur habere illam per identitatem : et
propterea communicatio talis gratiæ in
Christo nullo modo habet rationem generaiionis adhuc spiritualis. Unde distinguendo
in prædicto sensu præmissas, negamus ab­
solute consequentiam. Et incidenter eliam
constat, quod graliæ unionis communicatio
nec in Spiritu Sancto si assumeret huma­
nitatem haberet rationem spiritualis gene­
rationis : quoniam, licet Spiritus Sanctus
non supponatur genitus ; supponitur tamen
habere naturam divinam per essentiam :
quare gratia unionis non primo communi­
caret ilii naturam Dei : quod tamen ad
spiritualem generationem requiritur, ut
proxime diximus. Atque ideo ex prædicto
capite, non supposita eliam naturali gene­
ratione, impediretur spiritualis generatio
in persona Spiritus Sancti assumentis hu­
manitatem.

Augmentum etiam difficultatis facile
dispellitur : quia ad conceptum sanctifi­
candi formaliter de materiali se habet, quod
forma sanctificans supponat, aut non for­
mam aliam, præsertim si diverso modo, et
in diverso ordine sanctificet : unde cohæ­
ret, quod humanitas Christi sanctificetur
formaliter substantialiter per gratiam unio­
nis, et quod simul sanctificetur formaliter
per gratiam habitualem. Importat namque
sanctitas specialem conjunctionem cum
Deo : unde cum humanitas Christi specia­
liter conjungatur duplici modo, nempe,
conjunctione substantiali per gratiam unio­
nis, et accidentali conjunctione per gratiam
habitualem; fit consequens, quod eadem
proportione formaliter sanctificetur per
utramque gratiam : et de materiali se ha­
bet, quod una sit prior. Cæterum in gene­
ratione aliter contingit : nam ad genera­
tionem spiritualem, sive filiationem requi­
ritur, quod suppositum non præsupponatur
naturaliter genitum, et naturalis filius ob
ea, quæ supra diximus : unde quia Chris­
tus .supponitur naturaliter genitus a Deo,
et filius Dei naturalis; per nullam formam
advenientem potest spiritualiter gigni, nec
constitui Filius Dei per participationem
accidentalem. Accedit etiam sanctificatio­
nem ex communi conceptu abstrahere a
sanctificatione physica, et morali, sive a
sanctificatione per formam moraliter uni­
tam, et a sanctificatione per formam phy­
sice communicatam : unde humanitas
Christi sanctificata moraliter per gratiam
unionis, potest iterum sanctificari alio
modo, nempe physice per gratiam habi­
tualem. Sed generatio, quæ fundat filiatio­
nem naturalem minime admittit hanepræcisionem : sed est determinate physica,
naturalis, et propria viventium : quare cum
nec humanitas, nec Christus ut homo ge­
nerentur prædicto modo per gratiam unio­
nis; nullo modo ex vi talis gratiæ acquirunt
formaliter filiationem naturalem respectu
Dei. Alia autem filiatio inferior, utputa
adoptiva, vel media non habet locum in
Christo ob ea, quæ supra diximus, præser­
tim g 2.
DUBIUM III.

An, el qua ratione Christus, secundum quod
homo, sil filius naturalis Dei Patris ?
Hactenus in dubiis præcedentibus exclu­
simus filiationes, quæ Christo, secundum

468

v®

ή!

p,, ;

DE 1NCABNATI0NE.

sic resolvit ; Dicendum, quod iste terminus,
homo, in reduplicatione positus potest dupli­
citer accipi. Uno modo quantum ad naturam :
et sic non est verum, quod Christus secundum
quod homo sil Deus : quia humana naiura
est distincta a divina secundum differentiam
natur#. Alio modo polest accipi ratione sup­
positi : et sic cum suppositum natura) sil per­
sona Filii Dei, cui per se convenit esse Deum :
verum est, quod Christus secundum quod
8
homo sil Deus. Quia tamen terminus in redu­
Proponitur principalis assertio prim# du&ii plicatione positus magis proprie tenetur pro
naiura, quam pro supposito, ul supra dictum
parti respondens.
esi : ideo magis est ista neganda, Christus
Nota i
66. Priusquam propositam difficultatem secundum quod homo est Deus, quam sil af­
ex D.
firmanda. Hæc D. Thom. in quibus tres
Thom. decidamus, oportet velut ducem praemittere
resolutionem Angelici Doctoris in alia re assertiones satis perspicue continentur.
admodum simili, quam supra jam versavi­
Prima, quod illa propositio Christus ul homo
mus disp. 26, dub. 6, g 2. Si enim has esi Deus, est falsa, si ly ul homo reduplicat
propositiones conferamus, Christus, secun­ humanitatem. Secunda, quod est vera, si
dum quod homo, est Deus, et, Christus secun­ ly ul homo reduplicet suppositum in huma­
dum quod homo est Filius Dei naturalis tam
nitate subsistentem, Tertia, quod absolute
similes reperiemus, quoi vix, aut nullo
talis prædicatio magis est neganda, quam
modo differentiam inter filas assignari pos­
concedenda : quia ly ut homo magis stat
simus, ut facile deciaratur sequenti syllo­
pro natura significata, quam pro supposito.
gismo : Filius naturalis Dei est Deus : sed
Ex quibus assertionibus prima est perse
Christus, secundum quod homo, est Filius nota. Secunda etiam est evidens, et a for­
naturalis Dei : ergo Christus secundum quod
tiori verificabilur. si in reduplicatione ad­
homo, est Deus, Et similiter isto : Filius na­ datur aliquis terminus determinans ad sup­
turalis Dei est Deus : sed Christus, secundum
positum, ut si dicatur, Christus, in quantum
quod homo, non est Deus : ergo Christus iste, aut hic homo, est Deus ; nam nt obser­
secundum quod homo, non esi Filius Dei na­ vat S. Doctor in resp. ad 3 : Cum dicilur
turalis. Unde oportet prædictaspropositio­
iste homo, pronomen demonstrativum, hoc
nes eodem modo exponere, admittere, aut nomen homo trahit ad suppositum. El ideo
Logo. refutare. Quod enim Lugo disp. 31 sect., 3.
magis est hæc vera, Christus secundum quod
num. 29, et quidam alii insinuarunt hanc
iste homo est Deus ; quam ista, Christus se­
propositionem, Christus ut homo est Filius cundum quod homo est Deus. Circa tertiam
Dei naturalis, esse admittendam præ ista,
autem assertionem reeolenda est regula,
Christus ulhomo esi Deus ; quia ly ul homo quam tradidimus loco supra cit. num. 76,
nullo modo importat deitatem, sed solum
nempe illam doctrinam esse veram perse
hypostasim, et humanitatem; et talis hy­ loquendo, et prontin communi traditur, ut
ratio D. Thom. satis convincit : contingere
postasis est persona Filii naturalis Dei ;
tamen posse, quod ex parte termini repli­
non videtur satis firmum : quia hypostasis
cati, vel ex parte prædicati addatur expli­
illius hominis non solum est Filius natu­
cite, aut implicite aliquis terminus, ratione
ralis Dei, sed etiam verus Deus, alias Fi­
cujus terminus replicatus non teneatur forlius naturalis non esset : e»go in eodem
maliter pro natura. Sed t.ro supposito in
sensu, in quo Chr stus ut homo est Fbus
tali natura : et quod in præd ctu sensu præ­
Dei naturalis, esi etiam Deus : et similiter
vicever-a si ulhou.o non est Deus, non est dicatum illi vere conveniat. Verbi gratia,
hæc, Christus ul Deus est passus debet abso­
Filius Dei naturalis. Videamus itaque,
lute negari ; quia ly ul Deus stat formaliter
quid sentiat D. Thom. de hac prædicatione,
Christus, secundum quod homo, est Deus : pro natura divina, vel pro supposito in
et inde certam regulam desumemus, ut de natura divina : et falsum est naturam di­
ista censeamus *. Christus, secundum quod vinam, vel suppositum in natura divina
homo, est Filius Dei naturalis.
sustinuisse passionem. Sed dicamus, Chris­
D.Thom. Cum igitur S. Doctor priorem proposi­ tus ut Deus incarnatus est passus, prædicatio
tionem versaret supra quæst. 16, art. 11,
habet legitimum sensum, et admittendum:
quia

quod homo falso attribuuntur, nempe filia­
tionem adoptivam, haneque absolute, et
filiationem naturalem, videlicet respectu
omnium personarum divinarum. Modo vi­
dere oportet, an, et in quo sensu sit filius
naturalis respectu primæ personæ, sive
æterni Patris, ut sæpius dubiis præced.
insinuavimus.

I

DISP. XXXIII, DUB. III.
quia ly Deus per ly incarnatus trahitur ad
(supponendum pro supposito divino ut sub­
sistente in natura aliena : cl verum est
suppositum divinum in natura aliena per­
tulisse passionem. Similiter ista, Christus
ul horno est Deus, est ælernus, omnipotens,
etc., sine nullo addito explicito, vel impli­
cito falsa est absolute, et non concedenda,
ut probat D. Thom. Sed si dicatur, Ohris'
tus ul homo quantum ad personam esi Deus,
vel ita, Christus ul homo est Deus per graliam
unionij, propositio vera est, et conce­
denda : quia res ita se hahet, et non obs)
cure significavit D. Thom. loco cit. in resp.
ad I et longe evidentius infra quæst. 24,
I
art. 2, ubi concludit : El ideo dicendum
I
est, quod Christus secundum quod homo est
I
prxdeslinalus esse Filius Dei, utique natu}
ralis, ut liquet ex contextu. Unusquisque
j
autem aliquando est, quod pnedestinatum
I
est esse : quare si Christus, secundum quod
;
homo prædestinatus est esse Filius Dei
'l
naturalis ; recte infertur Christum ut ho­
minem esse Filium naturalem Dei, videli­
cet cum addito explicito, vel implicito se!
eundum graliam unionis.
Et quia hanc regulam (ut ad præsentem
1
considerationem sic magis accedamus) soI
lita subtilitate, et brevitate tradit optime
Cajetanus loco proxime cit § Posset lamen,
placuit ejus verba transcribere, quæ doc­
trinam immediate traditam magis eluci­
dant. Posset tamen dici, inquit ille, absque
antecedentis limitatione, quod in consequente
apponenda secundum intellectum est gralia
unionis. Ha quod ex isto antecedente: Chris­
tus secundum quod homo prædestinatus esi
Filius Dei, sequitur: Ergo Christus secun­
dum quod homo est Filius Dei, subinlelligendo, vel exprimendo, Per graliam unionis.
Ha quod licet ista sil (alsa, Christus secun­
dum quod homo est Filius Dei (quia significat
Christum secundum naturam humanam esse
naturalem Filium Dei), ista tamen est vera,
Christus secundum quod Domo est per gra­
tiam unionis Filius Dei. Et quia in antece­
dente illo, Christus secundum quod homo est
praedestinatus Filius Dei, subintelligilur,
per gratiam unionis : ideo in consequenti
quoque potest subinlelligi. El sic concedimus
quod illud unusquisque quandoque esi, quod
prædestinatus est esse : el quod Christus se­
cundum quod homo prædestinatus est esse
Filius Dei, non per nuluram, sed per gra­
tiam unionis. Et ideo Christus secundum
quod homo esi Filius D> i per gratiam unio­
nis. Unde Glossa inter linealis ad Rom. 1

069

! dixit : Secundum quod homo gralia sola
i pr.eeleclus, ul sil Filius Dei in eadem potentia,
\ el virtute divinitatis cum Paire per unionem
Verbi. Hactenus ille. Et his præmissis,
aut potius insinuatis, quæ ex professo ex­
plicanda sunt in disp. seq. arduum non
erit difficultatem decidere, et veritatem
proponere per sequentes assertiones.
67. Dicendum est primo Christum, se­ Prima
­
cundum quod homo esse Filium naturalem conclu
sio.
Dei Patris in aliquo sensu vero, et formali.
Hanc assertionem docent omnes Auctores
num. 41 relati, paucis exceptis, qui tamen
magis in modo loquendi, quam in re ipsa
ab aliis discordant. Probatur unico funda­ Fandimento, in quo simul conjungere auctorita­ mentom.
tem, atque rationem curabimus, et est hu­
jusmodi : Christus secundum quod homo,
ly secundum quod homo sumpto non mere
materialiter, et identice pro supposito alias
subsistente in naiura divina, sed sumpto
formaliter pro supposito subsistente in na­
tura humana, sive pro homine in concreto,
est naturalis Dei Filius : sed non est Filius
Dei naturalis Dei ut trini, sive totius Tri­
nitatis : ergo est Filius naturalis Dei Pa­
tris. Minor constat ex dictis dub. præced.
per totum. Consequentia vero patet tum a
sufficienti partium dinumeratione : nam si
Christus ut homo est Filius naturalis Dei,
et non est Filius naturalis omnium perso­
narum divinarum, sequitur, quod sit Filius
naturalis alicujus divinæ personæ : nulla
autem aptior assignabitur, quam persona
Patris. Tum etiam quia ut ex dicendis ap­
parebit, Christus non alia filiatione est
Filius naturalis Dei in natura humana, nisi
illa, qua est Filius naturalis Dei in natura
divina : in hac autem non est Filius alte­
rius, quam æterni Patris, seu primæ per­
sonæ. Major autem, in qua poterat esse
difficultas, jam aliquomodo probata fue­
rat supra num. 40, sed ulterius probatur
motiva ibi proposita refricando, et alia
superaddendo.
Primo quidem ab auctoritate : nam cer­
tum esi, Concilium Francofordiense deter­
minasse contra Elipandum Christum esse
Filium Dei naturalem, ut liquet ex dictis
dub. 1. In hac vero determinatione senten­
tiam Concilii relatam fuisse ad Christum
non solum ut subsistentem in natura di­
vina, sed etiam ut sub-istentem in natura
humana, et quatenus homo est, liquet ex sa­
tis evidentibus testimoniis. Nam Adrianus aj.isohs
in epist, qua approbavit Concilium, inquit :
Animadvertite, quia nihil vobis restai, ul

470

DE INCARNATIONE

secundum divinitatem tantummodo credatis I ibidem § 6 relati : ergo Concilium docet
Christum ut hominem esso naturalem Dei
dixisse Patrem : Hic esi filius meus, sed po­
filium, non tantum in sensu materiali, el
tius super humanitatem, super quam Spiritus
Sanctus dicitur descendisse. Et libor Sacro- identico, sed etiam in aliquo sensu formali,
syllabus ejusdem Concilii ponderans illa et concernendo munus subsistendi in na­
tura humana.
, .
verba Angeli, Dabit ei Dominus sedem David
Patris ejus, inquit : Secundum carnem, vi­ '
68. Confirmatur Patrum auctoritate : Coȣtdelicet David, Filius dictus est, non secundum nam quotquot supra num. 5 allegavimus, mils.
divinitatem. Habes igitur, quomodo de quo sicut docent Christum ut hominem non
esse Filium Dei adoptivum, sic etiam con­
supra dixerat : Quod ex ie nascetur sanctum,
fitentur Christum adhuc ut hominem esso
vocabitur Filius Dei, non adoptivus, sed ve­
rus, non alienus, sed proprius, de eo subje­ filium Dei naturalem, ut recolenti eorum
cit. Dabit ei Dominus sedem David, etc. Et j testimonia constabit, quoi proinde nou inulterius perpendens verba Petri, Tu es Chris­ I culcamus. Unde apud Patres hæc propositus Filius Dei vivi, subjungit Petrum non j tio, Christus ul homo, vel secundum quod
homo, vel in quantum homo csl filius Dei,
dixisse, Tu es Filius Dei vivi, sed Tu es
non adoptivus, sed naturalis, est vera, et
Christus Filius, etc. Fingens enim, inquit,
certa in aliquo sensu non mere identico,
forsitam more tuo falsa argumentatione, ul
sed etiam formali : alias enim solum dodiceres, secundum divinitatem eum Filium
Dei confessus est. Sed quoniam cum addita­ j cerent suppositum Christi esse aliunde, et
mento dixerat : Tu es Christus Filius Dei vivi in alia natura filium naturalem Dei : ultra
omnium hæreticorum ora fidei suæ pugno ; quod tamen eorum tam intentio, quam
attrivit; Christi nempe nomen ab homine, j sermo porrigitur, ut amplius quid se sig­
quem assumpsit, accepit : quia unctus in nificare ostendant. Aliis vero omissis,
dabimus D. Augustinum, et D. Thomam, D.ishomine fuit. Quæ satis manifestant mentem
quos vel solos sufficere censemus. Ille
Concilii eo colliniasse, ut Christus vere,
tract. 82, in Joan, inquit : Nos filii gra­
et proprie sit, atque dicatur Filius Dei na­
tia, non natura; Unigenitus autem natura,
turalis non solum in natura divina, sed
etiam in natura humana : quod salvari ne­ non gratia. An hoc etiam in ipso Filio ad
quit, nisi Christus ut homo in aliquo vero hominem referendum est? Ita sane. Ubi
sensu sit naturalis Dei Filius. Unde mi­ perspicue docet Unigenitum non solum in
nime audiendi sunt Lorca, et quidam alii ! natura propria, sed etiam in assumpta, et
contendentes, quod ex sententia Concilii ) quatenus hominem esse Dei Filium; non
Christus ut homo non dicatur Filias natu­ adoptivum, quod ibi excludebat, sed natura­
lem. Et lib. de prædest. Sanet, in principio
ralis Dei, nisi identice, et quasi concomiinquit : Respondeant, quæso, ille homo, ul a
tanter; quia est idem suppositum, quod in
Verbo Patri coxlerno in unitatem personx
natura divina est Filius Dei naturalis :
assumptus Filius Unigenitus esset, unde hoc
oppositum enim satis constat ex testimo­
niis relatis, in quibus tam sedula subtilitas meruit? Ubi aperte supponit S. Doctor
illum hominem, sive Christum ut homi­
adhibetur, ut salvetur Christum ut hominem
esse Filium Dei : superfluum namque foret nem non ex meritis, nec ex gratia acci­
dentaria, sed per substaniialem unionis
subtile adeo studium, si solum intendere­
gratiam habuisse esse Filium Dei Unigeni­
tur Christum ut hominem esse naturalem
tum, sive naturalem. Quæ nequeunt appli­
Dei Filium in sensu præcise identico, et
cari Christo ut Deo, sive ut subsistenti in
materiali : quippe al id sufficeret osten­
propria Dei natura : adaptantur vero op­
dere Christi suppositum esse personam Fi­
time Christo ut homini, sive ut subsistenti
lii Dei : quod aliunde, et ex aliis fidei prin­
in natura humana. Atque ideo sentit
cipiis constabat. Potestque hoc motivum
D. Augustinus Christum ut hominem non
amplius fulciri ex eo, quod Concilium in
tantum in sensu identico, sed etiam in
eo sensu docet Christum ut hominem esse
aliquo vero, et formali sensu esse Filium
Filium Dei naturalem, in quo probat Chris­
Dei naturalem.
tum ut hominem non esse Filium adopti­
Nec minus perspicue loquitur D. Thom. D.Tboavum, non solum in sensu identico, et ma­
nam supra quæst. 16, art. 11, circa hanc
teriali, sed etiam in sensu formali, scilicet
propositionem, Christus ut homo est Deus,
se extendendo ad munus subsistendi in na­
tura humana, ut ostendimus dub. 1 et sic statuit : Alio modo potest accipi (nempe
nobiscum affirmant quamplures Doctores
ly ul homo) ratione suppositi : el sic cum
supposilum
I

DISP. XXXI), DUB. III.

supposilum naturæ humanæ in Christo sil
persona Filii Dei, cui per so convenit esse
Deum; verum esi, quod Christus secundum
<;uod homo sil Deus. Et eadem ratione ve­
rum erit (ut supra num. G6 observavi­
mus), Christum ul hominem esse Filium
naturalem Dei. Et quamvis immediate
subjungat eam propositionem magis ne­
gandam esse, quam concedendam ; loqui­
tur tamen absolute, hoc est, nulla facta
additione explicita : sic enim Christus ut
homo esset essentialiter Deus, et Filius
Dei : quod nec verum est, nec a no­
bis intenditur. Sed minime negat, quod
facta additione explicita, vel implicita
juxta doctrinam Cajetani num. 66 rela­
tam, Christus ut homo sit Deus, et Filius
Dei naturalis, ut si dicamus : Christus ul
homo per gratiam unionis est Deus : quod
a nobis asseritur, et sufficit ad veritatem
IBM.nostræ assertionis, Deinde idem S. Doctor
in præs. art, 4, ad 2, hanc doctrinam satis
aperte tradit his verbis : Dicendum, quod
similitudo illa Augustini est inlelligenda
quantum ad principium : quia scilicet sicut
sine meritis quilibet homo habet, ul sil Chris­
tianus : ita sine meritis iste homo habuit,
ul esset Christus. Esi tamen differentia
quantum ad terminum : quia scilicet Chris­
tus per gratiam unionis csl Filius naturalis,
alius autem per gratiam habitualem est fi­
lius adoptivus. Manifestum autem est illud,
quod habet Christus per gratiam unionis,
convenire, illi ut homini, sive secundum
naturam humanam; cum certum sit Chris­
tum ut Deum, sive in natura divina sub­
sistentem non esse alicujus gratiæ capaITHb. cem : quare dum S. Doctor affirmat
Christum per gratiam unionis esse Filium
naturalem Dei, satis aperte tradit Christum
ut hominem esse Filium Dei naturalem
in aliquo vero sensu, videlicet per gratiam
unionis. Denique id ipsum salis aperte
docet quæst. 24, immediate seq. art. 2,
ubi concludit : Hoc autem dicimus conve­
nire alicui, secundum quod homo, quod ei
convenit ratione humanæ naturæ. El ideo
dicendum est, quod Christus, secundum
quod homo csl praedestinatus esse Filius Dei,
utique naturalis : non enim Christus ha­
buit aliud genus filiationis, ut ex dubiis
præced. satis constat. Et in resp. ad 2
addit : Quia gratia non est factu Filio Dei,
ul esset homo; sed potius humanæ naturæ,
ul Filio Dei uniretur : magis proprie potest
dici, quod Christus secundum quod homo est
prxdeslinatus esse Filius Dei, quam quod

471

Chrislus secundum quod Filius Dei sit prædestinatus esse homo. Christus autem ut
homo est illud, quod ut homo prædestinatus est aliquando esse : atque ideo si ex
sententia D. Thom. Christus ut homo prae­
destinatus fuit esse Filius Dei naturalis;
sequitur Christum ut hominem esse natu­
ralem Dei filium. Et in omnibus his pro­
positionibus subintelligitur additio implidita per gratiam unionis. In hoc etiam
sensu accipienda sunt reliqua omnia tes­
timonia supra allegata.
69. Secundo probatur eadem minor ra­ Continuatur
tione desumpta ex D. Thoma locis imme­ probatio.
diate relatis : quoniam prædestinationis
terminus debet convenire prædestinationis
j subjecto, et illud denominare : sed subjectum prædestinationis Christi est Christus
ut homo; et terminus talis prædeslinationis est esse filium Dei naturalem : ergo
Christus ut homo est Filius Dei naturalis.
Cætera constant. Et minor asseritur a
D. Thom. ubi proxime, et ex professo de- D.Thom.
claranda, et probanda est disp. seq. Modo
autem pro legitima intelligentia sensus
ejus (in quo etiam nostra assertio proce­
dit), addere tantum oportet, quæ observat
D. Thom. in ultimo loco allegato in resp.
ad 2, ubi ait : Dicendum, quod aliquid potest
convenire alicui homini ratione humanae
naturæ dupliciter. Uno modo sic, quod natura
humana sil causa illius : sicut esse risibilem
convenit Socrati ratione humanæ naturæ,
ex cujus principiis causatur. El hoc modo
prædeslinari non convenit nec Christo, nec
alteri homini ratione humanæ naturæ : et in
hoc sensu procedit objectio. Alio modo dicitur
convenire aliquid alicui ratione humanæ na­
turæ, cujus humana natura est susceptiva
(quomodo possemus dicere Æthiopem se­
cundum dentes esse album, non signifi­
cando causam albedinis, sed subjectum),
cl sic dicimus Christum esse praedestina­
tum ratione humanæ naturæ : quia prae­
destinatio refertur ad exaltationem humanæ
naturæ. Et in hoc eodem sensu dicimus
Christum ut hominem , sive ut subsis­
tentem in natura humana esse per gratiam
unionis Filium Dei naturalem : non enim
per illas particulas significamus causam,
aut radicem prædicati ; sed determina­
mus, et assignamus subjectum, cui vere
convenit esse naturalem Dei Filium per
gratiam unionis, ut infra magis declara­
bitur. Per quod excluditur falsa intelli­
gentia in qua nonnulli circa nostram asser­
tionem offendunt : non enim aliud inien-

472

DE INCARNATIONE.

dimus, quam quod modo significavimus.
Tertio suadetur eadem minor : nam illud,
quod convenitChristo per gratiam unionis,
convenit Chrislo ut homini, sive ut subsis­
tenti in natura humana : sed Christo per
gratiam unionis convenit esse filium Dei
naturalem : ergo Christo ut homini, sive
ut subsistenti in natura humana convenit
esse naturalem Dei lilium : et per conse­
quens Christus in quantum humo est illius
Dei naturalis. Utraque consequentia patet.
Et major est certa : nam Christus ut Deus,
sive ut subsistens in natura divina non est
capax alicujus gratiæ; cum omnia habeat
per essentiam : ergo quidquid convenit
Christo per gratiam unionis; convenit
e Christo ut homini, sive ut subsistenti in hu­
mana natura. Minor autem suadetur: nam
illud convenit Christo per gratiam unionis,
quod est per se exactum ab ipsa unionis gra­
tia, et in quo illa consistit : sed gratia hu­
jusmodi id petit, in eoque consistit, quod
unio hypostatica terminata fuerit ad per­
sonam Filii Dei naturalis : siquidem ex vi
pnmariæ intentionis Incarnationis, sive
actionis assumptivæ factum est, quod
Chrisli humanitas unita fuerit prædictæ
personæ, et completa substantialiter sit
ejus personalitate, quæ a filiatione naturali
non differt : ergo Christo per gratiam unio­
nis convenit esse Filium Dei naturalem.
Eo vel maxime, quod in mysterio Incarna­
tionis intentum fuit, non solum quod Fi­
lius naturalis Dei fieret homo : sed etiam
quod hic homo esset Filius Dei naturalis :
D.Thom. quinimo affirmat D. Thom. ultimo loco cit.
magis proprie dici, quod Christus secundum
quod homo est praedestinatus esse Filius Det,
quam quod Christus secundum quod Filius j
Dei sil prædeslinalus esse homo. Pertinet
itaque ad gratiam unionis, quod Christus
secundum quod homo sit naturalis Dei
Filius.
Objec­
70. Nec refert, si huic ultimæprobatu ni
tio.
opponas gratiam unionis non petere per se,
quod humanitas terminetur per Verbi per- >
sonalitatem, ut naturalis filiatio e-t. Tum |
quia prædicta personalitas secundum illam ■
rationem unita fuit humanitati, secundum
quam exigitur ab humanitate ipsa ex sup­
positione, quod caveat subsistentia propria
creata : sed humanitas in hac suppositione
non petit personalitatem divinam secundum
conceptum filiationis, sed secundum con­
ceptum subsistentiæ eminenter continentis
subsistendam creatam : ergo gratia unio­
nis non petit, quod persoiiafiias Verbi

I communicetur humanitati sub conceptu
I filiationis. Tum etiam quia personalitas
illa sub conceptu filiationis est quædam
relatio : sed personalitas non est unita hu­
manitati sub conceptu relationis; alias
I illam constitueret relatam : ergo nec uni­
tur sub conceptu filiationis : atque ideo
gratia unionis non potuit petere, quod
humanitas Christi terminaretur persona­
litate Verbi, ut naturalis filiatio est. Tum
denique quia personalitas Verbi non solum
est relatio filiationis ad Patrem, sed etiam
relatio dicti ad dicentem : ridiculum enim
esset dicere Christum ut hominem esse
Verbum a Deo dictum ; ergo, simili ra­
tione talis personalitas non fuit unita sub
conceptu filiationis.
Id. inquam, non refert : falsum est hanc Disjot- j
gratiam unionis, quæ de facto est, non nier
T‘*’r·
petivisse per se communicationem perso­
nalitatis Verbi sub conceptu naturalis
filiationis. Sicut enim prædestinatum est
mysterium Incarnationis non vage, ita ut
Deus in communi, aut persona divina dis­
junctive assumeret carnem, sed determi­
nando secundam personam Trinitatis, sive
Filium Dei naturalem : sic etiam prædes­
tinatum fuit, quod unio hypostatica termi­
I
naretur ad Deum non vage, aut in com­
/
muni, nec ad quamlibet personam disjunc­
tive, sed ad solam personam Filii naturalis
Dei. Et sic provisum est ob plures con­
gruenti® rationes, quas luculenter assignat
D. Thomas supra quæst. 3, art. 8, ex qui- D.Thoa.
bus unam tantum referemus, quæ ad rem
præsentem magis conducit, et sic ab illo
propuni tu r : Secundo polesl accipi ratio
hujus congruentis ex fine unionis, qui est
implelio prædeslinalionis, eorum scilicet,
qui præordinali sunt ad hæredilalem caleslem, quæ non debetur, nisi filiis ejus secun­
dum illud ad Horn. 8 : Si filii, et hæredes. El
ideo congruum fuit, ut per eum, qui est
filius naturalis, homines participarent si­
militudinem hujus filiationis secundum adop­
tionem, sicut Apostolus ibidem dicit : Quos
præscivit, et praedestinavit conformes fieri
imagini filii sui. Ex quibus liquet gratiam
unionis a Deo intentam, et de facio existentem petivisse per se terminationem ad
personam Verbi non secundum concep­
tum communem, aut subsistentiæ, vel
personalitatis divinæ, sed determinate ut
talis persona est Filius Dei naturalis. In
quo hic non expedit immorari, cum ex
professo ostendimus disp. 8, dub. 2, Ver­
bum non terminasse immediate humanita­
tem

DISP. XXXI1J, DUB. ill.
temper aliquid sibi, et aliis personis vel
re, vel ratione commune ; sed per propriam
subsistentiam relativam ut distinctam ab
omnibus aliis. Differt autem a cæteris in
co, quod relatio filiationis est : unde con­
sequens iit, quod unio hypostatica termi­
nata immediate fuerit, et per se respexerit
personalitatem Verbi non ut præcise sub­
sistentia est, vel personalitas est; sed qua­
tenus determinate est filiatio naturalis.
Ea vero, quæ contra hanc doctrinam
opponuntur, parum urgent. Primum enim
diluitur negando majorem : nam quod ali­
quid* sit extremum formale unionis hypos­
taticæ, non est regulandum penes exigen­
tiam, aut dependentiam humanitatis, quæ
secundum se est indifferens ad quamlibet
subsistentiam divinam ; sed penes naturam
ipsius unionis a Deo determinatæ : Deus
autem decrevit unionem humanitatis non
ad quamlibet subsistentiam divinam, sed
ad personalitatem Verbi ut ejus propriam ;
et talis personalitas in ea proprietate est
filiatio naturalis. Secundum etiam dissol­
vitur negando minorem : ipsa namque fi­
liatio secundum ultimum conceptum talis
relationis unita humanitati fuit. Nec se­
quitur, quod humanitatem referat, vel
relatam constituat; sed satis est, quod
referat, sive relatum constituat supposi­
tum : sicut etiam eadem filiatio ad intra
terminat naturam divinam ; et tamen non
constituit naturam divinam relatam, sed
refert personam. Et ratio est utrobique
proportionabiliter eadem : quia oppositio
relativa non est naturæ ad personam, sed
inter personas ipsas : præsertim ubi rela­
tio est filiatio, quæ non denominat natu­
ram; sed afficit, et denominat immediate
suppositum. Tertium denique diruitur ne­
gando minorem : sicut enim Christus ut
homo dicitur naturalis Dei Filius, quia
humanitas per gratiam unionis trahitur
ad esse personale Filii naturalis Dei; sic
etiam Christus ut homo potest merito vo­
cari Verbum Dei, et imago Dei, quia hu­
manitas trahitur per gratiam unionis ad
esse personale Verbi, et imaginis Dei. Et
sicut ad hoc quod Christus ut homo sit
naturalis Dei Filius, non requiritur, quod
in tempore generetur; sed sufficit, quod
filiatio æterna communicetur in tempore
humanitati, ut infra magis declarabimus :
sic etiam ad hoc, quod Christus ut homo
sit Verbum, aut imago Dei, non est ne­
cessarium, quod in tempore dicattir; sed
satis est, qtiod relatio æterna Verbi, aut

473

imaginis naturæ assumptæ in tempore
communicetur. Et qui hoc ridiculum di­
ceret, irridendus ipse foret.

§ H.
Posterior dubii pars duabus assertionibus
expeditur.
71. Dicendum est secundo Christum, Secunda
da­
secundum quod homo, non esse Filium consio.
naturalem Dei Patris, si ly secundum quod
homo reduplicet naturam humanam in
recto, vel suppositum divinum, ut redu­
plicative in natura humana subsistens.
Hanc assertionem (idemque erit de se­
quenti), statuimus ad explicandum legiti­
mum sensum primæ conclusionis : et illam
docent communicer Auctores num. 41
relati. Probatur quoad primam partem : Fandaquoniam si Christus ut homo esset Filius meutnm
quoad
naturalis Dei, ly ut homo reduplicante in primam
recto naturam humanam ; hæc esset Filius partem.
naturalis Dei, et sic denominaretur : con­
sequens est falsum : ergo et antecedens.
Probatur minor : quia esse, et dici Filium
non convenit naturæ, sed personæ, ut sæpius diximus, et specialiter num. 8; ergo
falsum est naturam humanam in Christo
esse, aut dici Filium naturalem Dei. Con­
firmatur primo : nam Christus ut homo
non est Deus, si ly ut homo reduplicet
naturam in recto, ut expresse resolvit
D. Thom. supra quæst. 16, art. 11, et
expendimus num. 66; ergo pariter Chris­
tus ut homo non est Filius naturalis Dei,
ly ul homo reduplicante naturam in recto.
Patet consequentia : quia Filius naturalis
Dei est Deus : ergo Christus secundum
illam rationem, et in eo sensu, secundum
quæ non est Deus, nec esse potest Filius
Dei naturalis, ut loco cit. magis pondera­
vimus. Confirmatur secundo ex omnibus
illis, quæ expendimus dub. 1, § 4, ut
ostenderemus humanitatem Christi non
esse capacem, ut denominetur Filius Dei
vel naturalis, vel adoptivus; eo quod de­
nominatio Filii refertur ad substantiam
perfectam, et completam : ex eisdem
enim satis colligitur Christum ut hominem
non esse Filium Dei naturalem, ly ut homo
determinante, aut reduplicante naturam
humanam in recto.
Secunda etiam assertionis pars facile Motivun
quoad
ostenditur : nam si Christus ut homo es­ secan
·
set Filius Dei naturalis, ly ul homo deter­ ÜJJJ.
minante in recto suppositum divinum ut

DE INC AB NATIONE

rt

i

reduplicative subsistit in natura humana,
ut specificative in natura humana subsistit.
sequeretur Christum esse Filium natura­ Hanc assertionem docont communiter oni· Nota
lem Dei, quia in natura humana subsistit :
nes Auctores relati num, il. Et antequam
consequens est falsum : ergo in prædicta
probetur, recolenda est doctrina supra tra­
propositione ly ut homo non determinat
dita num. 66, ubi observavimus hanc pro­
in recto suppositum divinum ut redupli- positionem, Christus ul homo est Filius Dei
plicative habet in natura humana sub­
naturalis afferre additum explicilum, vel
sistere. Sequela ostenditur : quoniam
implicitum, Per gratiam unionis. In quo,
propositio habens particulam reduplicati- et non in alio sensu asseritur a Patribus
vam exponitur per causalem, ut si dicas :
Concilii Francofordiensis, qui dum affir­
Petrus ul rationalis esl admirativus, sensus
mant Christum ut hominem, aut secun­
est, Petrus, quia esl rationalis, est admira­ dum humanitatem esse Filium Dei natu­
tivus : hanc enim vim habent reduplicaralem; palam supponunt Incarnationis
tivæ, ut afferant causam, ob quam prædi­
mysterium, et gratiam unionis humanitati
catum convenit subjecto, ut declarant
factam, per quam conjuncta fuit naturali Dei
N. Com-X. Complut, abbrev. lib. 3. Institut, ad
filio in unitate personæ. Deinde nota illas Nola 2,
pfot.
pu ’ Logicam, cap. 10; ergo si in prædicta pro­ particulas ut aut in quantum sumptas spe­
positione ly ul homo determinet supposi­
cificative solum denotare subjectum capax
tum divinum in recto, ut reduplicative
suscipiendi prædicatum : sicut quando di­
subsistit in humana natura, sensus erit cimus, Petrus in quantum capillatus est
Christum, quia in prædicta natura subsis­
crispus, ly in quantum sumpto specificative,
tit, esse Filium Dei naturalem. Falsitas solum significatur, quod Petrus secundum
vero consequentis est manifesta : nam li­
capillos est subjectum capax suscipiendi
cet Christus subsistens in humanitate sit
crispitudinem. Quare in hac prædicatione,
Filius naturalis Dei; id tamen non habet,
Christus ut homo est Filius naiuralis Dei, si
quia in humanitate subsistat; sed quia
ly ul homo determinet suppositum in recto
subsistit in natura divina sibi per genera­
ut specificative subsistit in natura humana,
tionem ad intra ab æterno communicatam.
solum significatur illam personam huma­
Declaratur huc amplius; nam quia parti­ nam, sive quæ est individuum humanæ
cula reduplicativa explicatur per causalem,
naturæ, esse subjectum, cui convenit esse
et denotat unam ratione esse causam alte­
Filium Dei naturalem, utique per gratiam
rius; bene valet, Petrus ul rationalis esl
unionis, ut proxime advertimus. Unde fit NoU3
risibilis, ly ut rationalis sumpto reduplica­
(et observa tertio) quod inter has proposi­
tive : ergo omnis ralionalis est risibilis :
tiones, Homo est Filius naiuralis Dei, et
■ Et similiter : Ergo si Petrus non esset ra­ Christus ul homo esi Filius naiuralis Dei,
tionalis, non essel risibilis : posita namque
detur notabilis differentia : Nam prima
causa aut ratione formali alicujus effectus,
solum est vera per communicationem
idiomatum : secunda autem est vera non
ponitur effectus ipse; et ablata causa, sive
ratione formali, tollitur etiam effectus.
solum per communicationem idiomatum,
Ergo si Christus ut subsistens in humani­
sed etiam in aliquo sensu formali. Et
ratio quoad priorem partem constat ex
tate est Filius naturalis Dei, ly ut subsis­
generali doctrina supra tradita disp. 26
tens sumpto reduplicative; bene valebit :
Ergo omnis subsistens in humanitate esl Fi­
dub. 1 ; nam termini significantes naturam
divinam, aut ejus proprietates non prodi­
lius Dei, et similiter : Ergo hæc persona,
cantur vere de termino significante natu­
designato Christo, si non subsisteret in hu­
ram humanam, et ejus proprietates, nisi
manitate, non essel Filius Dei naturalis.
per communicationem idiomatum: et e
Utrumquo autem consequens est adeo ma­
nifeste falsum, ut alia confutatione non converso : verificantur enim tales prodiegeat. Tenendum igitur est, quod in hac cationes ob identitatem suppositi, quod
prædicatione, Christus ul homo esl Filius j habet utramque naturam : ut cum dicimus,
naiuralis Dei, lv ul homo non determinet Deus esl homo, et Homo est Deus, sensus
suppositum divinum in recto, quatenus est : Suppositum habens Deitatem est suppo­
reduplicative subsistit in humana natura.
situm habens humanitatem, et similiter :
Quod habet Deitatem, habet humanitatem.
conclu
'' ^^cent^um est tertio Christum, sesio. eundum quod homo, esse Filium natura­ In hoc itaque, et non in alio sensu verifilem Dei Patris, ly jecundum quod homo
catur etiam : Homo esi filius naiuralis Dei.
determinante suppositum Verbi in recto,
Ratio autem quoad secundam partem est :
quia

DISP. XXXI11, DUB. Ill.
quia licet filiatio naiuralis essentialiter præ­
dicata conveniat homini illi, designato
Christo, solum per communicationem idioinatum, ut immediatepræmisimus; nihilo­
minus esso Filium Dei naturalem per gra­
tiam unionis non convenit supposito illi
ratione Divinitatis, sed ratione humanitatis :
non onim fit gratia naturæ divinæ, sed humanie : quare illa prædicatio, Christus ut
homo esl Filius naiuralis Dei cum addito ex­
plicite, vel implicito, per gratiam unionis est
vera non solum per communicanem idioma­
tum, ly ul homo determinante suppositum
materialiter, et quatenus alias in natura
divina subsistit, sed etiam in aliquo sensu
formali, ly ul homo determinante supposi­
tum ut specificative subsistit in humani­
tate, et est formaliter persona humana :
hinc enim habet, quod sit subjectum capax
suscipiendi denominationem Filii naiuralis
Dei per gratiam unionis. Sicut licet ista,
Deus esl passus solum verilicetur in sensu
materiali, sive per communicationem idio­
matum; hæc tamen, Chrislus ul Deus in­
carnatus esl passus verificatur in aliquo
formali sensu : quia Deus per ly ul incar­
natus trahitur ad supponendum pro Deo
secundum humanam naturam assumptam
cui convenit pati, ut exp'icuimus loco cit
num. 66.
FishHis suppositis, probatur primo conclu­
saint
KMÎÜO· sio : nam Christus ut homo est Filius Dei
£~;« naturalis in aliquo sensu vero, et formal1, ut
statuimus num. 67 ; sed nullus alius aptior
assignari potest, quam ille, quem in præ­
senti assertione statuimus : ergo Christus
ut homo est Filius Dei naturalis in præ­
dicto sensu. Confirmatur, et declaratur
or.
excludendo omnes dicendi modos, qui circa
filiationem Christi erga Deum occurrunt :
nam Christum ut hominem esse Filium
Dei est adeo manifestum, ut nulla ratione
possit negari nisi agendo contra evidentia
Scripturæ testimonia, in quibus frequenter
ille homo Christus , et ut homo Filius
Dei appellatur : et id ipsum intendit
Concilium Francofordiense, ut liquet ex
locis relatis num. 67, et aliis pluribus per
totam hanc disputationem dispersis. Chris­
tus autem ut homo non est Filius Dei
adoptivus, ut ostensum est dub. 1. Nec
rursus ut homo est Filius naturalis totius
Trinitatis, ut in 2 dub. probatum fuit.
Restat igitur, quod ut homo sit Filius na­
turalis solius Dei Patris, ut in 1 hujus
dubii assertione statuimus. Rursus Chris­
tus ut homo non est Filius naturalis Patris,

475

si ly ul homo determinet naturam huma­
nam in recto, vel suppositum divinum
quatenus reduplicative subsistit in huma­
nitate, ut constat ex secunda assertione.
Relinquitur ergo quod Christus ut homo
sit Filius naturalis Dei, ly ul homo reduplicante, et determinante suppositum in
recto, ut quod et prout specificative sub­
sistit in humana natura. Patet consequen­
tia : quia non occurrit alius modus excogitabilis ad salvandum dictæ prædicationis
veritatem.
73. Probatur secundo eadem assertio :
quia in eodem sensu verificatur hæc prae­
dicatio, Chrislus ul homo esl Filius Dei
naiuralis, in quo verificatur ista, Chrislus
ul homo prædestinalus esl esse Filius Dei
naiuralis : sed hæc secunda prædicatio
verificatur in sensu praemisso : ergo idem
de prima dicendum est. Consequenda patet.
Et etiam major : nam unusquisque ali­
quando est, quando prædestinatus est esse ;
alias prædestinatio non sortiretur effectum,
nec esset efficax providentia : ergo si Chris­
tus ut homo prædestinatus fuit esse Filius
naturalis Dei, sequitur Christum ut homi­
nem esse Filium Dei naturalem : et utram­
que prædicationem salvandam esse ia
eodem sensu circa lv
v ul homo,J ut sic effectus prædestinationi respondeat adæquate
tam in substantia, quam in modo. Minor
autem quantum ad illam partem quæ asse­
rit illam prædicationem, Chrislus ul homo
prædestinalus esl esse Filius Dei naturalis,
esse, veram, constat tum ex Apostolo ad
Rom. 1 : Qui prædestinalus est Filius Deiin
virtute. Tum ex D. August, lib. de prædest. SS. cap. 15, ubi ait : Prædestinalus
est Jesus, ut qui futurus erat secundum car­
nem Filius David, essel tamen in virtute
Filius Dei. Et ibidem addit : Ipsum domi­
num gloriæ, in quantum homo factus est Dei
Filius, praedestinatum esse dicimus. Tum ex
D. Thom. quæst. 24 seq. art. 2, ubi resol­
vit : Dicendum est, quod Chrislus, secundum
quod homo, esl prædestinalus esse Filius Dei.
Secunda etiam minoris pars, quantum ad
illam partem, quæ asserit hanc propositio­
nem, Chrislus ul homo prædestinalus est esse
Filius Dei naturalis esse veram, si ly ut
homo reduplicet personam Christi, ut spe­
cificative habet subsistere in natura hu
mana, ostenditur : quoniam sicut sensus
hujus propositionis, Petrus ul capillatus esl
crispus, ly ut capillatus sumpto specifica­
tive solum est, quod Petrus secundum
capillos habeat capacitatem, ut sit crispus ;

Alia
pro
asser­
tione
ratio.

Ad
Rom. 1.

D. Au­
gustin

476

DE INCARNATIONE.

quod est verissimum : sic etiam in illa
propositione, sumpto ly ul homo specificalive, solum significatur personam Christi
secundum naturam humanam, et ratione
illius habuisse capacitatem, ut prædestinaretur esse Filius Dei naturalis per gra­
tiam unionis, soli humanitati factam :
quod verissime dicitur, cum Christus se­
cundum alia, ex quibus constat, non
habuerit capacitatem ad gratiam. Unde
D.Thom. d
Thomas loco cit. in resp. ad 2, post­
quam exclusit, quod Christus ut homo
dicatur praedestinatus, si ly ulhomo suma­
tur reduplicative, et designando causam
praedicati, statim subdidit : .-Ilio modo dici­
tur convenire aliquid alicui ratione humanæ
naturæ, cujus natura humana est suscepliva. Et sic dicimus Christum esse prædestinalum ratione humanæ naturæ : quia prædestinatum refertur ad exaltationem humanæ
naturæ.
ConfieConfirmatur, et declaratur amplius :
mat10· nam Christum ut hominem esse Filium Dei
naturalem convenit illi ex vi suæ prædestinationis. Oportet autem in prædestinatione
distinguere subjectum, et terminum. Unde
cum terminus prædestinationis Christi sit
esse Filium Dei naturalem : necessarium
est, quod subjectum prædestinationis sit
ex una parte capax prædicti termini, et
quod ex alia parte non sit formaliter termi­
nus ipse. Id vero nulla congruentiori via
explicari potest, quam dicendo in hac præ­
dicatione, C/irislus ul homo esi prædeslinatus esse Filius naturalis Dei, ly ul homo
determinare in recto personam Christi speciiTcative subsistentem in natura humana.
Si enim dicatur Iv ut homo determinare
naturam humanam in recto; hæc non est
subjectum capax illius prædicati, et gra­
tiæ; cum nequeat Filia Dei naturalis dici.
Et si ly ul homo determinet suppositum in
recto ut subsistentem in natura divina ; sic
nec est capax gratiæ, nec distinguitur ullo
modo a termino, nempe a Filio Dei natu­
rali. Et si dicatur Iv ut homo determinare
pr.tdictum suppositum in recto, ut redu­
plicative subsistens in natura humana;
tota prædicatio est falsa : denotat enim,
quod subsistere in natura humana sit causa,
ut Christus prædestinetur, et sit Filius
Dei naturalis, ut optime tradidit D. Thom.
loco proxime cit. et satis constat ex dictis
num. 71. Restat igitur, quod ly ul homo
in tali prædicatione determinet in recto
personam Christi ut specificative subsis­
tentem in natura humana. Tum quia non

superest alia explicatio. Tum quia prædicta
persona sic pnveisivo considerata, et dis­
tinguitur a termino prædestinationis; cum
ex vi illius præcisionis non explicet esso
Filium naturalem Dei ; et ex alia parte sit
capax termini prædestinationis Christi :
potest enim esse Filius naturalis per gra­
tiam unionis factam humanæ naturæ, ut
magis constabit ex dicendis disp. seq. ubi
hanc rem magis ex professo versabimus.
Et in hocmet sensu affirmamus accipiendam
esse hanc prædicationem, Christus ul homo
esi Filius Dei naturalis, et illam particulam
ut homo exponendam fore.
S HI-

Occurritur argumentis adversantium
opinionum.
Ί i. Contra assertiones nostras, et præ- prmi
cipue contra primam sentiunt tam omnes sr(3
Auctores relati num. 2o, qm docent Chris­
tum ut hominem esse filium adoptivum;
quam omnes Auctores num. 60 relati,
qui affirmant Christum ut hominem esse
Filium naturalem totius Trinitatis, filia­
tione fundata in aliquo effectu a tota Tri­
nitate producto. Omnes enim isti in eo
conveniunt, quod Christus ut homo non sit
Filius naturalis solius Dei Patris, sive ea
filiatione, qua ab æterno, et ad intra est
naturalis æterni Patris Filius. Quin ex
Auctoribus, qui nobiscum in dubiis pro­
cedentibus senserunt, nonnulli Iquos
num. 34 indicavimus), non admittunt
hanc propositionem, Christus ul homo est
Filius naturalis solius Patris, in aliquo
sensu vero, et formali, sed solum in sensu
materiali, aut per communicationem idiomatum. Unde consequenter docent, quod
Christus ut homo non est Filius Dei adop­
tivus, vel naturalis; nec Filius totius Tri­
nitatis, nec solius Patris : sicut proportionabibter contingeret, si Spiritus Sanctus
assumeret carnem : nullo namque modo
diceretur Filius Dei, ut constat ex dictis
num. 64. Id vero, in quo omnes conve­
niunt omissis nunc aliis argumentis, quæ
in duobus dubiis præced. dissolvimus), pro­
bant primo ex D. Thom. supra quæst. 16,
art. 11, ubi resolvit : Quia terminus in re­
duplicatione positus magis proprie tenetur
pro natura, quam pro supposito : ideo magis
est isbt neganda, Christus, secundum quod
humo ed Deus, quam sil affnnanda. Eadem
autem ratio militat in hac prædicaiione,
Christus

DISP. XXX111, DUB. III.

ΜιΙΐβ.

Skihdsn
«vuaelsa

Cotfiratio.

SXhit
irgii«010.

Christus ul homo est Filius naturalis Dei Pa­
tris; siquidem manifestum est Filium Dei
naturalem esse Deum. Ergo ex sententia
D. Them, posterior hæc prædicatio ne­
ganda est. Sed ad hoc fundamentum satis
constat ex supra dictis num. G6, ubi ex­
plicuimus, qualiter ulraque prædicatio sine
ullo addito explicito, vel implicito sit falsa;
ei quomodo verilicetur cum addito, scilicet
Christus ut homo est Deus, el est Filius Dei
ptr gratiam unionis : sicut eodem sensu
verificatur, Christus ut homo est prædestinatus esse Filius Dei naturalis, ut expresse
concedit D. Thom. et constat ex dictis
num. præced.
75. Arguitur secundo : nam Christo ut
homini non convenit diffinitio filii natura­
lis Dei : ergo Christus ut homo non est
Filius naturalis Dei Patris. Consequentia
patet : quia nequit de aliquo subjecto
prædicaridiffinitum, quin etiam prædicetur
diffinitio : quo discursu nos supra num. 49
probavimus Christum ut hominem non
posse dici Filium naturalem totius Trinita­
tis. Antecedens vero probatur : quia Filius
naturalis diffinitur esse vivens procedens
a vivente per naturalem generationem :
sed Christus ut homo non est vivens pro­
cedens a Deo Patre per naturalem genera­
tionem; alias Christus ut homo procederet
a Deo per naturalem generationem viven­
tium : quod esse falsum late ostendimus
loco cit. : ergo Christo ut homini non con­
venit diffinitio filii naturalis.
Confirmatur, et declaratur : quoniam
Filius naturalis procedit a patre per natu­
ralem generationem, et in similitudinem
naturæ : sed Christo ut homini nihil ho­
rum convenit respectu Patris æterni : ergo
Christus ut homo non est Filius naturalis
Dei Patris. Probatur minor : quia Christus
ut homo producitur a Deo non naturaliter,
sive necessario, sed libere : et producitur
non a solo Patre, sed a tota Trinitate : et
denique non procedit in similitudinem
naturæ, siquidem ut homo nequit conve­
nire univoce cum Deo : ergo Christus ut
h..mo non est Filius naturalis æterni Pa­
tris.
Ad argumentum respondetur negando
antecedens : nam Christo ut homini, ly ut
homini determinante in recto suppositum,
ut specificative subsistens in humanitate
convenit tota diffinitio Filii naturalis, non
quidem essentialiter, aut naturaliter, sed per
gratiam unionis, humanitati factam : habet
enim hic homo Christus, per gratiam huma­

nitati factam esse Filium Dei naturalem, ut
in tertia assertione explicuimus. Ad antece­
dentis autem probationem neganda est mi­
nor : quia in eodem sensu, in quo diximus
Christum ut hominem esse Filium Dei natu­
ralem, verificatur etiam quod sit vivens pro­
cedens a Patre per naturalem generationem :
quia in prædicto sensu nec intendimus, nec
significamus Christum prout reduplicative
subsistentem in humanitate procedere a
Patre per naturalem generationem; sed
quod Christus specificative subsistens in
humanitate sit vivens a Patre per natura­
lem generationem, et æternam procedens;
quod in tempore communicatum humani­
tati fuit per gratiam unionis. Id autem
esse verum, et admittendum constat ex
dictis.
Dnde ad confirmationem, concessa ma­ Solvitor
jori, distinguenda est minor, et concedenda, conürmaiio.
si ly ut homini determinet naturam huma­
nam in recto, vel suppositum ut reduplica­
tive in humanitate subsistit : negari vero debet, si ly ut homini determinet suppositum
in recto ut specificative subsistens in huma­
nitate : et distinguendo eodem modo conse­
quens, neganda, aut concedenda est conse­
quentia. Probatio autem minoris præmissæ
doctrinæ, et distinctioni non præjudicat :
quia solum evincit Christum ut hominem ly
ul hominem determinante vel humanitatem
in recto, vel suppositum in recto ut redu­
plicative et in humanitate subsistens, non
procedere a Deo cum eis conditionibus, quæ
ad naturalem generationem viventium re­
quiruntur : quod a nobis probatum est dub.
præced. num. 49; sed minime suadet, quod
Christus ut homo, ly ulhomo, determinante
suppositum in recto ut specificative sub­
sistit in humanitate, non procedere a Deo
Patre per naturalem generationem : nam
vere hoc suppositum in humanitate subsis­
tens processit a Patre per generationem
naturalem, et æternam; atque in tempore
communicatum fuit humanitati per eratiam
unionis : quare hic homo in humanitate
subsistens est per prædictam gratiam Filius
naturalis æterni Patris. Quod et non am­
plius significat illa propositio, ubi ly ut
homo sumitur in sensu præmisso. Nec in Nota,
dissolvendo tam argumentum, quam con­
firmationem impediri debemus doctrina
Godoi disp. 45, anum. 135. qui nobiscum
concedens hoc antecedens, Christus ut homo
esi vivens procedens a Patre naturali genera­
tione, in sensu præmisso, negat hanc con­
sequentiam : Ergo Christus ut homo procedit

a

•178

&

DISP. XXXI11, DUB. ill.

DE INCARNATIONE.

a Paire per generationem naturalem : quia procedit uniatur humanitati sub conceptu
in antecedenti, inquit, ly procedens cadit
generationis. Impossibile autem apparet,
supra suppositum Verbi, quod in humani­
quod generatio illa sub generationis con­
tate subsistit, et de quo vere, enuntiatur ceptu uniatur humanitati. Primo, quia
esse vivens procedens a Patre : se i in con­
illam denominaret genitam a Deo genera­
sequenti ly procedit cadit immediate non
tione naturali viventium : quod e.-se om­
supra suppositum \'erbi. sed supra con­
nino falsum constat ex dictis dub. præced.
cretum hominis, sive supra compositum
num. 50, cum seq. Secundo quia æterna
ex subsistentia Verbi, et humanitate : quod
Verbi generatio sub conceptu generationis
concretum non esc productum per genera­ est actio vitalis : atque ideo si secundum
tionem, el asolo Patre, sed actione assump­ illum conceptum humanitati uniretur,illam
constitueret vivam, aut viventem vita Dei :
tiva toti Trinitati communi. In his, inquam
implicari nec expo lit. nec opus habemus :
quod esse impossibile ostendimus disp. 17,
quia nullam comprehendimus regulam, nec dub. 3. Falsum igitur est Christum ut
hominem esse genitum a Deo Patre.
ille Auctor assignat, quare in antecedenti
ly ul homo significat suppositum Verbi, quod
Confirmatur præveniendo, et præclu- Coatfl·
specificative subsistit in humanitate; et in
dendo tacitam responsionem : nam ad hoc, marie.
consequent!! ly ul homo debeat aliquid
quod Christus ut homo esset genitus a
amplius significare, concretum scilicet, sive : Patre, sive Patris Unigenitus, necessarium
compositum ex utroque extremo. Quare erat Christum ut hominem generari a
censemus cencedendam esse utramque pro­ Patre æterna generatione : sed Christus ut
homo nequit dici genitus a Patre æterna
positionem in eodem sensu : sicut enim
prima significat Christum ut hominem esse generatione : ergo Christus ut homo non
est genitus a Patre, nec Patris Unigenitus.
suppositum, quod est vivens a Patre na­
turali generatione æternaliter procedens, i Probatur minor : nam in primis Christus
et quod in tempore communicatum est ut homo nequit dici genitus generatione
humanitati per gratiam unionis : sic etiam æterna ab æterno : quod enim ab æterno
est genitum, ab æterno existit : Christum
secunda significat Christum ut hominem
esse suppositum, quod a Patre per natura- autem ut hominem non fuisse ab æterno,
tem generationem æternaliter processit,
sed incepisse in tempore, est immediate
procedilque, et quod in tempore commu­
de fide. Deinde non potest dici, quod
nicatum humanitati per gratiam unionis · Christus ut homo est genitus generatione
fuit. Utrumque autem verum est : nec I æterna in tempore : nam consequenter
facile assignabitur differentia inter esse concedendum esset Christum ut hominem
procedentem, et procedere, ut necessario incepisse esse Deum, et factum fuisse Deum
debeant diversimode appellari; præsertim | in tempore ; quod reprobat D. Thom.
ubi non tam ad voces, quam ad rem signi­
quæst. 16, art. 7 et 9, et falsum esse
ficatam attendimus.
ostendimus disp. 26, dub. 5. Nulla itaque
76. Arguitur tertio : nam si Christus ut ratione dici, aut verificari valet, quod
homo esset Filius Dei naturalis; Christus Christus ut homo sit genitus a Patre æterna
ut homo esset genitus a Patre : consequens generatione.
Ad argumentum respondetur concedendo Diraitsr
est falsum : ergo Christus ut homo non est
sequelam in eodem sensu, quo affirmamus
Filius Dei naturalis. Sequela constat tum
Christum ut hominem esse Filium Dei
ex his, quæ immediate diximus : tum ex eo,
naturalem, ut recte convincit probatio pro
quod filiatio naturalis fundatur in genera­
sequela adhibita. Ad ejus autem probatio­
tione : quare in eodem sensu, in quo ali­
nem concessa majori, negamus minorem :
quis dicitur filius naturalis alicujus, debet
dici ab eodem genitus. Falsitas vero conquam neutrum ex illis motivis convincit.
sequentis ostenditur : nam sicut ad hoc,
Non primum ; quia sicut filiatio hæc na­
quod Christus ut homo dicatur Filius natu­ turalis, de qua loquimur, terminat natu­
ralis Dei in sensu a nobis praemisso, re­
ram divinam ad intra, et illam non refert
quiritur, quod hypostasis, sive personalitas
ad Patrem, nec determinat illam; et si­
Verbi communicetur humanitati sub con­
militer eadem filiatio ad extra communi­
ceptu filiationis, ut diximus num. 70, sic
catur humanitati, quin illam denominet
etiam ad hoc, quod Christus ut homo dica­ relatam, aut Filiam Dei constituat, ut
tur genitus aPatre æterno, requiritur, quod
supra diximus num. 70; sic etiam et ob
generatio ælerna, qua Verbum a Patre
eandem rationem generatio passiva Verbi
communicatur
*

Tertium
orguluentuw.

1^·

u7

·‘

{KJ.

coininunicaliir humanitati Christi, et illam
iwn denominat genitam a Patre. Denomi­
nationes namque geniti, ct Filii non attri­
buuntur naturæ, sed supposito, ut stapius
a nobis in superioribus dictum fuit: quare
ex communicatione generationis, et filia­
tionis humanitati facta non sequitur hu­
manitatem Christi esse Filiam Dei, aut
genitam a Deo : sed istie denominationes
Christo ul homini tribuuntur per gratiarn
unionis humanitati factam. Nec amplius
quid probat secundum : quia licet æterna
Verbi generatio sub conceptu generationis
communicetur humanitati; non tamen com­
municatur formaliter immediate illi tan­
quam principio quo radicali vivendi vita
divina; id enim repugnat, ut loco cit. os­
tendimus : sed communicatur formaliter
mediate in unitate suppositi, sicut etiam
communicatur natura divina, omnipoten­
tia, æternitas, et alia, quæ personalitas
Verbi importat. Quare sicut ex prædicta
communicatione non sequitur humanita­
tem Christi esse omnipotentem, aeternam,
etc.; sed sequitur Christum ul hominem
esse Deum, omnipotentem, etc., in sensu
supra tradito, nempe ly ul hominem deter­
minante in recto suppositum, ut specifi­
cative habet in humanitate subsistere : sic
etiam ex generationis æternæ communi­
catione non infertur humanitatem Christi
esse tali generatione genitam; sed infertur
Christum ut hominem esse ita genitum,
sive Dei Unigenitum, ly ut hominem de­
terminante in recto illud suppositum hu­
manæ naturæ : cui naturæ per gratiam
unionis datur unio ad esse personale Uni­
geniti, et quod ille homo Unigenitus sit.
In quo sensu (ut ab initio responsionis
jam indicavimus) quemadmodum conce­
dimus Christum ut hominem esse Filium
Dei naturalem per filiationem æternam
humanitati in tempore communicatam : sic
etiam negare nescimus, quod Christus ut
homo sit Unigenitus Dei per generationem
æternam humanitati in tempore commu­
nicatam saltem mediate. Et in hoc sensu
loquiturD. August, lib. de prædest. Sanet,
cap. 15, cum ait ; Respondeant, quxso, ille
homo, ul a Verbo Patri coætcrno in unitatem
person# assumptus Filius Dei Unigenitus esset;
unde hoc meruit ? Et ibidem : ipsa est illa
ine/fabiliter facta hominis a Deo Verbo sus­
ceptio : ul Filius Dei, et hominis simul, et
filius hominis propter susceptum hominem, et
Filius Dei propter suscipientem Unigenitum
btwn veraciter, et proprie diceretur.

479

Juxta quam doctrinam respondeturad con- Ocmrilur
firniationem omittendo majorem in sensu ΓΟ
ι“0ΓΓ_
conflrstalim declarando et negando minorem ; mationi.
ineolem quippe sensu concedere oportet,
Christum ut hominem esse Filium natura­
lem tetenii Patris, et Christum ulhominem
esse genitum a Patre æterna generatione.
Ad probationem autem minoris responde­
mus eligendo illam partem, quod Christus
ut homo sit genitus a Patre æterna gene­
ratione in tempore, ly in lempore non
determinante generationem in se; sed de­
terminante generationem ut applicatam ,
aut communicatam in tempore per gra­
tiam. Sicut in eodem sensu omnes conce­
dunt Christum ul hominem subsistere per
subsislcntiam æternam in tempore unitam.
Et quemadmodum ad veritatem hujus ullimæ prædicationis non requiritur, quod
Christus incipiat subsistere, aut esse, quod
negat D. Thom. locis relatis; sed sufficit, D.Thom
quod Filius subsistens ab æterno uniatur in
tempore humanitati constituendo homi­
nem : sic etiam ad veritatem hujus prædicationis, Christus ul homo esi genitus
generatione ælerna, in lempore tamen com­
municata, minime requiritur, quod Christus
incipiat generari, aut esse in tempore ;
sed sufficit, quod Filius ab æterno genitus
uniatur in tempore humanitati consti­
tuendo hominem, qui denominetur genitus,
et Unigenitus Dei. Et sicut, designato
Christo, hæc propositio, homo est Deus in­
cepit esse vera, quia in tempore factum
est, quod homo sit Deus; et tamen non
licet dicere, homo incepit esse Deus, quia
significaretur inceptio, aut mutatio, ex
parte divinitatis : sic etiam, eodem Christo
designato, ista propositio, homo est genitus
a Patre incepit esse vera, quia in tempore
factum est, quod homo sit Unigenitus Pa­
tris : et nihilominus non est dicendum,
homo incepil esse Unigenitus, aul incepit
gigni; quia id denotaret mutationem ali­
quam ex parte generationis. Videâtur D.
Thom. supra quæst. 16, art. 9 per totum,
et præcipue in responsione ad 2. ubi ait :
Dicendum, quod cum hoc verbo, incipit, non
sequitur argumentum ab inferiori ad supe­
rius : non enim sequitur : Hoc incipit esse
album : ergo incipit esse coloratum. El hoc
ideo, quia incipere importat nunc esse, et
non prius: non autem sequitur: Hoc non
eral prius album : ergo non eral prius colo­
ratum. Esse autem simpliciter est superius
ad hominem : unde non sequitur, Christus
incepil esse homo, ergo incepit esse.

48ΰ
Quirium
argvmeniur.i.

DE INCARNATIONE

77. Arguitur quarto : nam ideo Christus ut homo esset filius naturalis Dei Pa­
tris, quia humanitati communicata fuit
subsistentia Verbi, quæ e>t formalissime
filiatio naturalis, qua refertur ad Patrem :
sed hæc ratio nihil valet ; ergo Christus
ut homo non est filius naturalis Dei. Pro­
batur minor : quia eadem Verbi subsis­
tentia, qua* est formalissime filiatio natu­
ralis. potuit communicari, sive hypostatice
uniri naturæ equi, utputa Bucephali, ut
statuin us di.'p. 9, dub. 3, et tamen id non
sufficeret, ut Bucephalus in quantum equus
diceretur Filius naturalis Dei : id enim
falsum esse liquet tum ab absurditate dicte
prædicationis : tum quia nec esse Filius
Dei per naturam, nec per gratiam ; quippe
natura equina incapax gratiæ est : ergo ex
eo, quod humanitati Christi communicata
fuerit subsistentia Verbi, quæ est filiatio
naturalis, minime sequitur Christum ut
hominem esse Filium Dei naturalem.
niaUo'
Confirmatur : quia sicut subsistentia
Verbi quæ est filiatio naturalis, qua refer­
tur ad Patrem, communicata humanitati
fuit; sic etiam eidem communicari potuit
subsistentia primæ personæ, quæ est pa­
ternitas naturalis, qua refertur ad Filium :
et nihilominus de concreto ex subsistentia
primæ personæ. et humanitate non dice­
retur, quod in quantum homo est pater
naturaiis Verbi per æternam generationem ;
siquidem manifestum est, quod ut homo
non generat Verbum ab æterno . ergo pa­
riter licet subsistentia Verbi sit ipsa natu­
ralis filiatio, qua refertur ad Patrem, et
communicatur humanæ naturæ ; non propterea infertur Christum ut hominem esse j
Filium Dei naturalem. Id enim paritatis
ratio convincit, ut late expendit Vasquez
disp. 89, cap. 14, num. 83.
i
Solvitur Respondetur ad argumentum negando
mentum. minorem : oppositum enim satis constat
ex supra dictis. Ad minoris autem proba­
tionem respondetur juxta doctrinam tradi­
tam loco ibidem citato, concedendo majo­
rem, et negando minorem. Nam in eo
sensu, in quonicimu? Christum ut hominem
esse. Filium naturalem Dei, ly ul hominem
determinante in recto suppositum, quod
specificative subsistit in humana natura;
sic etiam facta assumptione naturæ Bu­
cephali ad subsistentiam Verbi, diceretur
Bucephalum ut equum esse Filium Dei
naturalem, ly ut equum determinante in
recto suppositum, quod in natura equina
subsisteret : nam res ita vere se haberet,

quod suppositum in tali natura subsistens
esset naturalis Dei Filius. (Oportet autem
circa hæc tenere rem ipsam, abstinere ta­
men ab eis loquendi formulis, quæ afferre
queunt indecentiam aliquam, vel scandalum apud simplices ut eo loco monuimus
num. 36). Probationes autem minori inI serta* non urgent : nam ad primam respon­
detur illam prædicationem in sensu a nobis
intento nihil continere absurdi ; quamvis
magis expediret illam vitare ob motivum
proxime insinuatum. Ad secundam dicen­
dum est, quod licet Bucephalus non esset
Filius naturalis Dei per gratiam, foret ta­
men per unionem hypostaticam : eadem
enim unio, quæ in humanitate habet ra­
tionem gratiæ ob capacitatem subjecti ad
talem denominationem , in natura equi
propter oppositam capacitatem non esset
gratia, sed physica unio. Sicut etiam hu­
manitas denominatur sancta ab illa unione ;
quod equi naturæ non conveniret.
Ad confirmationem , concessa majori, Resp&anegamus minorem, quam Vasquez immerito supposuit, cum probare deberet. Sicut maitosi.
enim Christus de facto est ut homo Filius
Dei naturalis per gratiam unionis, non
alia filiatione, quam illa, qua in natura
divina subsistens refertur ad Patrem : sic
etiam iste in illa bypothesi foret ut homo
Pater naturaiis Verbi per gratiam unionis,
non alia paternitate, quam illa, qua sub’
sistens in divinitate refertur ad Filium. Et
ad insertam minori probationem dicendum
est, quod sicut Christus ut homo dicitur
gepitus a Patre per æternam generationem
humanitati in tempore unitam : quod nul­
lam habet absurditatem, sed veritatem, ut
num. præced. explicuimus : sic etiam Pa­
ter ut homo diceretur generans Filium per
generationem æternam humanitati in tem­
pore communicatam in unitate personæ.
Nam in omnibus his propositionibus ly ut
homo nec reduplicat naturam humanam,
nec determinat suppositum, ut reduplica­
tive subsistit in natura aliena : sed redu­
plicat suppositum in recto, ut specificative
habet in natura humana subsistere. In qno
sensu tam verum esset hanc personam (de­
signato Patre) humanam, sive hanc perso­
nam natui æ humanæ esse Patrem Filii
per æternam generationem in tempore hu­
manitati communicatam ratione gratiæ
unionis eidem humanitati factæ; quam ve­
rum est hanc personam (designato Christo)
|
humanam esse Filium naturalem Patris
per gratiam unionis, ut supra explicui­
mus.

9
id*·.

DISP, ΧΧΧΙΠ, DUB. IV.
mus. Ubi autem posset aliquis vel pravus,
vel ambiguus sensus ingeri ; caute loquen­
dum foret, atque adhibitis distinctionibus,
ct limitationibus, quas adhibere curavimus,
et quas implicite supposuerunt Patres Con­
cilii Francofordiensis, et alii supra allegati,
dum asseruerunt Christum etiam ul ho­
minem vel secundum naturam humanam,
vel in natura humana esse Filium Dei non
adoptivum, sed verum, proprium, et na­
turalem. Ex quibus omnibus satis patet ad
argumentum num. 34 propositum, pro
cujus solutione istud, et præcedens dubium
excitavimus : diluitur enim negando mi­
norem, nempe Christum ut hominem non
esse Filium Dei naturalem : nam opposi­
tum constat ex hactenus dictis.
DUBIUM IV. Appendix.

Utrum Christus sil Filius B. Virginis
relatione reali Filiationis.
Difficultatem hanc congruum duximus
praecedentibus annectere : tum quia ejus
decisio potest esse illarum corollarium ob
connexionem doctrinæ omnibus commu­
nis: tum quia D. Thom. illam versat infra
quæst. 35, art. 5, ad quem locum non
perveniemus; aliunde vero ejus conditio­
nis materia est, ut omitti non debeat.
Deserviet autem ejus decisio ad perfec­
tius capessendum filiationem Christi ut
hominis tam respectu æterni Patris, de
qua hactenus ; quam respectu matris Virginis, de qua in præsenti. Supponit autem
dubii titulus B Virginem esse veram, et
naturalem matrem Christi : unde etiam
habet esse veram matrem Dei, hoc est,
personæ Filii ut in humanitate subsisten­
tis, quam B. Virgo illi per generationem
communicavit, ut probavimus, et expli­
cuimus disp. 5, dub. 3, a num. 30, et
disp. 11, dub. unico toto § 4. Quare hac
veritate supposda, investigamus p· r quam
relationem filiationis Christus respexerit
matrem ? Circa quod contra aliquos anti­
quos, qui oppositum indicaverunt, præmit
timus extra controversiam, quod Chrislus
non eadem filiatione respexerit matrem,
qua comparatur ad Patrem æternum. Id
enim satis evidenter ostendit D. Thom.
loco cit. his verbis : Manifestum est, quod
non una, et eadem nativitate Chrislus est
natus ex Patre ab ælerno, et ex matre ex
tempore ; nec nativitas esi unius speciei :
unde quantum ad hoc oportet dicere in
Salmant. Curs, theolag. tom. XVI.

_1

*

481

Christo esse diversas filiationes, unam tem­
poralem, el aliam æternam. Quocirca punc­
tum præsentis difficultatis ad hoc specia­
liter reducitur, quod in titulo proponitur,
et perlinet ad conditionem filiationis tem­
poralis.

Defenditur D. Thom# sententia.
78. Dicendum est filiationem , qua ConciuChristus refertur ad matrem, esse relatio- si0·
nem rationis. Sic constanter, et perpetuo
docet D. Thomas : nam infra quæst. 35, D.Tbom.
art. 5, ait : Quia subjectum filiationis non
csl natura, aut pars naturæ, sed solum per­
sona vel hypostasis : non potest in Christo
esse aliqua filiatio, nisi quæ sit in hypostasi
æterna. Omnis autem relatio, quæ ex tempore
de Deo dicitur, non ponit in ipso Deo ælerno
aliquid secundum rem, sed secundum ratio­
nem tantum, sicut in 1 parte habitum est. Et
ideo filiatio, qua Christus refertur ad matrem,
non potest esse realis relatio, sed solum secun­
dum rationem. Et in 3, dist. 8, quæst.
unica, art. 5, inquit : Quia ex nullo tem­
porali advenit rei æternæ aliqua realis rela­
tio, sed rationis tantum : ideo filiatio, quæ
consequitur Christum ex generatione tempo­
rali, non est realis, sed rationis tantum : et
tamen realiler filius est: sicut et Deus realiter
Dominus ex hoc est, quod creatura realiler
refertur ad ipsum. Unde concedo, quod in
Christo non est, nisi una filiatio realis, qua
refertur ad Patrem, ct respectus quidam ra­
tionis, quo refertur ad matrem. Et in eodem
scripto ad Annibald. dist. 8, quæst. 1,
art. 4, ait : Unde concedendum est, quod in
Christo est una filiatio realis, qua refertur
ad Patrem, el respectus quidam rationis,
quo refertur ad matrem. Et quodlib. 1,
art. 2, inquit : In Christo non ponimus nisi
unum suppositum, quod est suppositum æter­
num : in quo nulla relatio realis ad creatu­
ram esse potest, ut jam dictum est. Unde
relinquitur, quod filiatio, qua Christus refer­
tur ad matrem, est respectus rationis tan­
tum. Etquodlib, 9, art. 4, inquit : Filiatio
est talis relatio, quæ non potest habere pro
subjecto, nisi ipsum suppositum. In Christo
aulem non est, nisi suppositum æternum :quod
quidem non potest esse subjectum alicujus
temporalis relationis. Et ad 1 addit : Di­
cendum, quod ex nativitate temporali non
innascitur filiatio realis, sed rationis lan­
ium. Unde hanc assertionem tanquam evi31

48-2

î-

•Λ

n

I ' ; if

• îi

1'4

DE INCARNATIONE.

denter propriam D. Thomæ doctrinam
Capre<> defendunt unanimiter Thomistæ, Capreo­
lu<.
Cajeta- lus in 3, dist. 8, art. 5. Cajetanus infra
aux.
quæst. 35, art. 5. Medina ibi dub. 1,
A hirer. conci. 3. Alvarez supra disp. 2, in resp.
ad J et 2. Cabrera quæst. 23, art. 4,
Godok
B. Al­ disp. I,num. 60. Go.ioidisp. 54, num. 173,
bertos. et alii communiter. Idem etiam tuentur
IK BoWent. B. Albertus in 3, dist. 8, art. 2. D. BonaAlexao· vent. ibi art. 2, quæst. 3. Alexanders p.
der.
Ile uri­ quæst. lOmemb. 3, ad argumenta Henricus.
cas quodlib. 4, quæst. 2. Valencia disp. 2,
Valen­
generali quæst. 2, puncto 4. Granadoscondi.
Grana­ trov. 2, tract. 2, comment. 8, a num. 6, et
dos.
alii.
Primi
Probatur primo, et principaliter funda­
ratio.
mento, qnod proponit 1). Thom. in omni­
bus locis jam allegatis : nam si filiatio,
qua Christus refertur ad matrem, esset
relatio realis, suppositum, sive persona
Christi mutaretur : consequens est fal­
sum : ergo filiatio illa non est relatio rea­
lis. Falsitas consequentis per se patet :
nam persona, sive suppositum Christi non
est aliud, quam ipsa persona, sive suppo­
situm Verbi divini, cui sicut convenit im­
mutabilitas, et æternitas, sic repugnat
omnis immutatio : unde Theologi maxime
in hoc laborant, ut declarent Verbum per
Incarnationem non fuisse immutatum, cui
curæ operam dedimus disp. 3. dub. 4.
Sequela vero ostenditur : quoniam filiatio
afficit immediate suppositum in se : atque
ideo si Christus referretur ad matrem per
filiationem realem sibi ex tempore conve­
nientem, talis filiationis relatio reciperetur
immediate in supposito Christi : unum­
quodque autem realiter immutatur ex hoc
ipso, quod aliquid de novo realiter reci­
piat : ergo si filiatio, qua Christus refer­
tur ad matrem, esset relatio realis ; suppo­
situm, sive persona Christi mutaretur.
Explicatur hoc amplius : quia omne acci­
dens, quod habet Christus, recipitur im­
mediate in humanitate : sed filiatio realis
temporalis non recipitur immediate in hu­
manitate Christi : ergo in Christo non
est aliqua filiatio realis, et temporalis, qua
referatur ad matrem. Probatur minor :
quia filiatio in eo subjecto immediate re­
cipitur, quod constituit, et denominat :
sed filial o mm constituit, et denominat
humanitatem tiliam ; cum hæc denomi­
natio sit propria personæ. sive suppo­
siti : ergo filiatio non recipitur in hu­
manitate.
Effu­
79. Communis Adversariorum responsio
gium.

est distinguendum fore duplex filiationis
subjectum; aliud inhæsionis, et aliud de­
nominationis : recipitur enim filiatio in
natura, et denominat suppositum. Quare
ex eo, quod Christus denominetur Filius
matris a nova relatione reali ; non sequi­
tur suppositum Christi immutari in se :
quia ad id opus erat recipere immediate
in se filiationem, et non præcise mediate,
sive in humana natura.
Sed hæc illorum responsio confutatur Obstruiex dictis num. 8. ubi ostendimus subjec- lur.
I tum immediatum filiationis non esse natu­
ram, sed suppositum : quare non oportet
omnia motiva ibi proposita denuo expen­
dere. Sed evertitur prædicia responsio ra­
tione D. Thom. in omnibus locis proxime
allegatis, quam possumus ita formare :
quia non stat humanitatem Christi reci­
pere filiationem, qua Christus refertur ad
matrem tanquam subjectum inbæsionis,
et ipsam non recipere tanquam subjectum
denominationis : sed hoc posterius est fal­
sum : ergo et primum. Minor constat :
tum quia ita supponitur in ipsa respon­
sione. Tum etiam quia natura filii non
dicitur Filius, aut filia, ut patet ex com­
muni omnium apprehensione, et modo
loquendi, ut magis expendimus dub. 1,
§ 4. Tum denique, quia non est aptior
filiatio ad denominandum naturam filii fi­
liam, quam filiatio ad denominandum na­
turam matris matrem : sed ridiculum est
dicere, quod humanitas Virginis sit mater
Christi : ergo non minus absurdum foret
dicere, quod humanitas Christi sit filia
Virginis. Et ratio, quæ hujus consequentiæ vim magis declarat, est : quoniam esse
matrem, aut patrem non convenit cuilibet
principio incompleto, et imperfecto, cujusmodi est sola natura; sed est proprium
principii completi, et perfecti, sicut se ha­
bet persona, aut suppositum : sed etiam
esse Filium non convenit substanliæ incompléta?, et imperfectæ, cujusmodi est
sola natura; sed est proprium termini
completi, et perfecti, sicut se habet suppo­
situm genitum : oportet enim hanc correspondemiam dari inter matrem, et filium,
sive inter principium, et terminum gene­
rationis viventium : ergo non minus absur­
dum est dicere humanitatem Christi esse
filium Virginis, quam dicere humanitatem
Vir.inis esse matrem Christi. Major autem
ostenditur : nam impossibile est, quod re­
latio afficiat immediate humanitatem tan­
quam subjectum inhæsionis, et quod illi
non

iâik

DISP. XXX111, DUB. IV.
non communicet suum offectum prima­
rium; cum isto generaliter loquendo non
sit aliud, quam ipsa forma communicata :
sed elfectus formalis primarius filiationis
est dare esse filiale, sive constituere filium :
nihil enim imaginari potest, quod imme­
diatius, et prius communicetur a filiatione
secundum conceptum specificum filiatio­
nis; vel illud designent Adversarii : ergo
impossibile est, quod filiatio recipiatur
immediate in humanitate, et quod illam
non denominet denominatione filiationis :
atque ideo non stat humanitatem respectu
filiationis esse subjectum inhæsionis, et
non esse denominationis subjectum.
Chû- Confirmatur : quia Christus nequit de­
UX'·
nominari filius ratione filiationis receptæ
inhumanitate, quin ipsa humanitas sit, et
denominetur filia : consequens est falsum,
et non admittitur ad Adversariis : ergo
Christus non denominatur filius ratione
filiationis receptæ in humanitate : ergo
vel filius non est, vel filius est per filiatio­
nem convenientem supposito immediate
in se ipso. Minor, et utraque consequentia
patent. Major autem suadetur : tum induc­
tione : siquidem manifestum est reliqua
accidentia, quæ denominant Christum ut
recepta in humanitate, denominare etiam
humanitatem : denominatur enim Christus
quantus, albus, passus, agens, intelligens,
volens; et hæc etiam denominant humani­
tatem : ergo idem de filiatione dicendum
est ; nulla enim inter hæc assignabitur
disparitas, quæ voluntaria non sit. Tum
ratione a priori : nam quæ dicuntur de
toto ratione partis, aut secundum partem,
prius et immediatius dicuntur de parte :
sic enim quiaÆthiops est albus secundum
dentes, oportet illius dentes esse, et deno­
minari albos : et quia Petrus ut capillatus
est crispus, necesse est ejus capillos esse
crispos : ergo si filiatio non convenit
Christo immediate in se, sive in propria
persona, sed solum mediante humanitate ;
sequitur Christum non posse dici filium
Virginis, quin humanitas Christi prius, et
immediatius sit, et dicatur Virginis filia.
,Tk<eQtiam doctrmam optime tradidit D. Thom.
loco cit. ex hac 3 p. in resp. ad 3, his
verbis : Nec potest dici, quod sit susceplivum
(Christi scilicet suppositum) filiationis tem­
poralis ralione humanæ naturæ, sicut etiam
temporalis nativitatis : quia oporteret naturam
humanam aliqualiter esse subjectam filiationi,
sicut est aliqualiter subjecta nativitati. Cum
eniin Æthiops dicitur albus secundum dentes,

483

oportet, quod Ælhiopis dens sit albedinis sub­
jectum. Nalura autem humana nulla modo
potest esse subjectum filiationis: quia hæc re­
latio directe respicit personam. Et loco cit.
ex 3, ad Annibald. inquit : Quidam prop­
ter duas nativitates et duas naturas existentes dicunt in Christo duplicem esse filiationem:
quia ponunt filiationem personam respicere
mediante nalura, el eam advenire ralione
generationis. Sed contra eos est, quod filiatio
consequitur generationem pt determinaliva
suppositi, non media : quia sic eam denomina­
ret, sicut apparet in aliis accidentibus, quæ con­
veniunt loti ratione partis : quia per pariem
denominant lotum, sicut crispiludo. Filiatio au­
tem nec determinat, nec denominat naiuram,
etc Ex quibus convulsa manent plura exem­
pla quibus utuntur Adversarii : nam licet
non pauca accidentia recepta in natura de­
nominent suppositum , nihilominus etiam
denominant naturam ipsam : at filiatio nullo
modo denominat naturam, se i supposi­
tum : ergo ideo est, quia non in natura,
sed in supposito immediate recipitur.
80. Nec refert, quod Kichardus opponit Objec­
de homine dici, quod "per fortitudinem tio.
frangit lapides : et tamen de ipsa fortitu­
dine non dicitur, quod lapides frangit :
ergo falsum est denominationem, quæ
convenit toti ratione partis, aut secundum
partem, prius, et immediatius parti com­
petere. Id, inquam, nihil refert : quia Dissol­
frangere lapides non est effectus formalis vitur.
fortitudinis, sed constituere, aut denomi­
nare fortem : quam denominationem tri­
buit fortitudo non solum toti supposito
ratione naturæ, sed etiam immediatius
naturæ ipsi. Quare si exemplum aliquid
valet, magis probat, quod si Christus de­
nominatur filius a filiatione immediate in
humanitate recepta: humanitas etiam de­
beat filia denominari : sicut enim aliquem
effectum formalem debet a filiatione reci­
pere , s:t etiam et denominationem ali­
quam : quæ alia excogitari non potest,
quam esse filiam, aut referri ad matrem i
siquidem filiatio nullum alium efiectum
formalem magis proprium, et magis imme­
diatum importat. A Idimus, quod ipsum
frangere lapide sicut convenit homini tan­
quam principio quod, sic etiam convenit
fortitudini tanquam principio quo : est
enim vinus, qua homo roboratur, ut præ­
dictum opus efficiat.
Nec iterum refert, si insistas, quod non Replica,
oportet formam tribuere suam denomina­
tionem primariam subjecto inhæsionis :

m

V.

DE INCARNATIONE.’

ergo ex eo, quod filiatio recipiatur imme­
diate in humanitate: non sequitur, quod
hanc referat, aut denominet filiam. Ante­
cedens suadetur exemplo actionis formaliter transeuntis, quæ non recipitur in
agente, sed in passo, ut docent N. Com­
plut. abbreuv. in lib. Physic, disp. 17,
quæst. 3, et tamen actio transiens non de­
nominat passum, sed agens, ut ex ipsis
terminis constare videtur. Unde magis
evertitur doctrina superius proposita :
quia actio non obstante, quod non sit in
agente, denominat agens : ergo pariter
relatio filiationis non obstante, quod non
sit in supposito Christi, potest ipsum filium
Virginis denominare, et ad matrem referre.
Dispelli- id, inquam, parum refert, et diluitur ne­
gando antecedens. Ad cujus probationem,
concessa majori, negamus minorem : quia
actio transiens non denominat intrinsece
agens, utpote in quo non recipitur, sed
passum, ut observant N. Complut, loco
cit. num. 19. Effectus autem formalis,
sive denominatio actionis transeuntis non
est esse agens:
O
J sed esse actum,» sive subditum principio influenti : qui eflectus for­
malis, sive denominatio non convenit
principio efficienti, in quo talis actio non
recipitur ; sed subjecto, cui hæret, et in
quo inducit effectum. Agens vero non de­
nominatur formaliter ab actione, sed a
relatione, quæ talem actionem supponit,
et agenti inest. Per quod diluitur difficul­
tatis augmentum. Videantur iidem Patres
in Logica disp. 16, quæst. 1, § 1, ubi pro­
priam rationem actionis transeuntis des­
cribunt, et ex Philosopho 3 Physic, ob­
servant actionem formaliter transeuntem
es?e motum prout ab agente: motus autem
non denominat agens, sed mobile, sive
Ariston passum. Videatur etiam Aristot. 3 de
anima, textu 138, ubi ait : Agentis namque,
moventisque operatio in ipso patiente susci­
pitur, atque inest : quocirca necesse non est
id, quod motu muvel moveri. Et subdit
D. Thom. ibi : isla est ratio, quare non est
necessarium, quod omne movens moveatur.
Secunda
81. Probatur secundo eadem asseri io
ratio.
destruendo præcipuum motivum conbariæ
opinion is : nam ideo filiat o, qua Christus
refertur ad matrem, esset relatio realis,
quia Christus vere, et proprie denominatur
filius Virginis : sed hæc ratio est nulla :
ergo talis filiatio non est relatio realis.
Probatur minor : quia Deus in i empore
vere, et proprie denominatur dominus in
actu Creaturarum, quas producit : et tamen

relatio actualis dominii non est in Deo ali­
qua relatio realis; alias Deus ejus acqui­
sitione immutaretur, quod est impossibile:
ergo pariter ut Deus, sive Christus vere,
et proprie denominetur fil us Virginis,
opus non habet aliqua relatione reali sibi
superaddita. Unde D. Thom. loco cit. ex D.Tb».
hac 3 p. inquit : Dicilur tamen Christus
relalione filius ad matrem relalione, qui
cointelligilur relalione maternilalis ad Chris­
tum. Sicut eliam Deus dicilur Dominus rela­
tione, quæ cointelligilur reali relationi, qua
creatura subjicitur Deo. Et quamvis relatio
dominii non sit realis in Deo, dicilur tamen
realiler Dominus ex reali subjectione crea­
turæ ad ipsum. Et similiter Christus dicilur
realiler filius Virginis matris ex relalione
reali maternilalis ad ipsum. Et loco cit.
ex 3 Annibald. ait: Non possunt esse in
Christo duæ reales filiationes, una temporalis,
el alia ælerna. Nihilominus tamen dicilur
ex tempore filius Virginis realiler : sicul
;
realiler dicilur Dominus ex co, quod realiler
I
creatura refertur ad ipsum.
Confirmatur, et declaratur hoc amplius : Coairquoniam id est peculiare in denominatio­ πιΜ
nibus relativis, in eoque differunt ab abso­
lutis, quod licet relatio actu non existât,
si tamen adsit ejus fundamentum proxi­
mum, datur denominatio : sed in Christo
quidquid sit de filiatione reali sumpta pro
relatione, adest fundamentum proximum
talis relationis, nempe conceptio, et nati­
vitas ex Virgine : ergo quidquid fuerit de
relatione reali filiationis, Christus deno­
minari debet vere, et proprie filius Vir­
ginis : atque ideo ex eo. quod Christus
absolute dicatur fidus Virginis vere, et
proprie; non sequitur, quod constituatur
per filiationem, quæ sit relatio realis ad
matrem. Minor, et utraque consequentia
constant. Major autem potest inductive
ostendi : nam in primis signum in ratione
signi constituitur per relationem ad si­
gnatum : et tamen licet non habeat
reiationem realem ad i lud, absolute deno­
minatur signum, ur p^tet in imagine ho­
minis mortui. Hac etiam de rausa sacra­
menta , quæ constituuntur sub genere
signi, ut docet D Thom. infra quæst. 60,
art. 1, atque ideo per resectum ad rem
sacram, quam significant, denominantur
absolute sacramenta, sive habeant actu ta­
lem habitudinem, sive non. Præterea
filius mortuo parente adhuc vocatur filius
vere, et proprie i lius hominis, a quo ge­
nitus est : et tamen ad illum non refertur
relatione

DISP. XXXIII, DUD. IV.

relatione reali : hiec enim cessat destructo
termino. Denique Deus, vere, ot proprie
denominatur dominus actualis creatura­
rum, quæ est denominatio respectiva : et
nihilominus Deus non refertur ad creatu!
ras relatione reali. Liquet ergo, quod in
:
hujusmodi denominationibus relativis mai
gisattenditur ad fundamentum proximum,
quam ad ipsum respectum actualem. Hinc
enim habet signum ab impositione esse
signum, et filium a generatione passiva
esse filium, et Deum ab auctoritate esse
dominum ; quidquid fuerit de respectibus
consecutis. Et latio generalis potest esse :
quoniam ad denominationes veras, et pro­
prias juxta communem modum loquendi
attendi debet, quod notius est : magis au­
tem nobis innotescunt rationes formales
fundandi relationes, quam relationes ipsæ :
quare perseverantibus illis rationibus for­
malibus fundandi, res simpliciter juxta
illas, denominamus, quidquid sit de res­
pectibus consecutis, et sive existant, sive
non; et sive reales sint, vel rationis.
il1· Confirmatur secundo : nam Christus
tempore mortis Virginis vere, et proprie
dicebatur filius ejus : et tamen toto illo
tempore non habuit realem filiationis rela­
tionem : ergo ut Christus dicatur vere, et
proprie filius Virginis, non requiritur realis
filiationis relatio : atque ideo ex eo, quod
sil filius Virginis vere, et proprie, non
recte colligitur, quod habeat filiationem
realem temporalem. Utraque consequentia
legitime infertur ex præmissis. Et major
videtur evidens : nam si Joannes genitus
a Petro, eo mortuo dicitur adhuc vere, et
proprie filius Petri ; nulla est ratio, quare
Christus genitus ex Virgine, ea defuncta
non diceretur adhuc vere, et proprie filius
Virginis. Minor autem non est minus pers­
picua : quoniam filiatio realis, cum sit
relatio prædicamentalis, dependet essen­
tialiter a termino, atque ideo illo destructo
evanescit : ergo mortua Virgine, Christus
pro toto tempore mortis ejus non habuit
relationem realem filiationis ad matrem.
Quod motivum magis declarat, quæ pro­
xime dicebamus, nempe pro communi
modo loquendi (vero, ïamen , et proprio
juxta hominum institutionem) attendi po­
tius rationem fundandi in his denomina­
tionibus relativis, quam ipsas relationes
actuales.
tyt82. Sed oppones : nam Christus utJ" cumque esc dicendus filius Virginis, sed
adeo vere, et proprie, sicut nos dicimur
1

485

filii : sed nos denominamur filii relatione
reali filiationis : ergo et Christus : atque
ideo non sufficit in eo constituere vel rela­
tionem rationis, vel solam rationem fun­
dandi realem. Et confirmatur : nam Chris­
tus est filius univoce cum aliis hominibus
filiis aliarum mulierum : id vero non posset
salvari nisi constitueretur, et denominare­
tur per filiationem realem : ergo idem quod
prius. Probatur minor : quia convenientia
univoca aliquorum attenditur penes id,
quod habet rationem formæ : sed forma
constituens filium in esse filii est filiatio :
ergo si filiatio in Christo esset relatio ra­
tionis, et filiatio in nobis esset relatio realis,
minime posset salvari, quod Christus sit
Filius univoce cum hominibus filiis aliarum
mulierum. Patet consequentia: quia rela­
tio realis, et relatio rationis nequeunt uni­
voce convenire.
Reponndetur retorquendo objectionem Solvitur»
juxta doctrinam proxime tralitam : nam
Christus mortua matre erat filius ejus non
solum vere, et proprie, sed etiam ita vere,
et proprie, sicut matre vivente : et tamen
ad matrem mortuam non referebatur rela­
tione reali, sed sola relatione rationis :
ergo ad hujusmodi denominationes nihil
refert : quo I relatio sit realis, vel rationis;
dummodo ratio fundandi sit eadem. Et
idem apparet in hominibus filiis aliarum
mulierum : nam adeo vere, et proprie di­
cuntur communiter earum filii, eis mor­
tuis, sicut cum vivebant : et tamen post
earum mortem non referuntur ad ipsas re­
latione reali. Id vero satis declarat objec­
tionis inefficaciam. Unde dicendum est
majorem objectionis solum verificari atten­
dendo ad rationes fundandi, secundum quas
Christus, et omnes mulierum filii simpli­
citer conveniunt; sunt enim generationes
passivæ ex matribus : sed falsa est major
quantum ad ipsas filiationes fundatas,
quippe in his habent filii varietatem, et
diversitatem proxime explicatam. Ad mi­
norem etiam dicendum est per accidens
esse, quod filiatio in nobis sit relatio rea­
lis, ut denominemur filii vere, et proprie :
nam cessante etiam filiatione reali ob mor­
tem parentum, adhuc dicimur eorum Filii
vere, et proprie, sicut eis viventibus, et
existente relatione reali. Quare negamus
absolute utramque consequentiam. Eodem
modo diluitur confirmatio distinguendo
majorera, illamque concedendo quantum
ad convenientiam univocam in ratione
proxima fundandi filiationem, quæ estge-

486

♦

3

ί'Μ

DE INCARNATIONE.

neratio passiva ; sed negari debet quantum
ad ipsam relationem filiationis, et con­
cessa minori quantum ad filiationem, ne­
gamus absolute consequentiam. Majoris
autem probatio solum evincit id, quod a
nobis conceditur, nempe Christum non
convenire univoce in ratione filiationis,
aut filii sumpti omnino relative cum aliis
filiis, qui constituuntur per realem filia­
tionis relationem. Id vero nullum esse in­
conveniens patet ex supra dictis : nam et
nos denominamur vere, et proprie filii ali­
quando per relationem realem, dum vivunt
parentes, et aliquando per relationem ra­
tionis, cum moriuntur. Et hæc relationum
varietas, si perseveret eadem fundandi
ratio, nihil præjudicac pro denominatione
Filii vere, et proprie talis, ut patet in
communi concipiendi, et loquendi modo.
Quam doctrinam breviter insinuavit D.
D.Thom. Thom. loco cit. ex quodlib. 1, ubi ait :
Sicul Deus est realiter Dominus propter rea­
lem potentiam, qux conlinet creaturam : sic
realiter est filius Virginis propter realem na­
turam, quam accepit a matre.
Beplica. 83. Instabis : nam B. Virgo est mater
Christi univoce cum aliis matribus malernitate relative sumpta : est enim subjec­
tum capax maternitatis realis, et habuit
eandem rationem fundandi proximam, quæ
in aliis matribus concurrit : ergo similiter
Christus est filius Virginis univoce cum
aliis filiis filiatione sumpta non solum fun­
damentaliter, ut diximus, sed etiam con­
siderata formaliter, et relative. Probatur
consequentia : nam relatio specificatur a
termino sumpto non absolute, sed relative,
ut docent communiter Thomistæ, et recte
probant N. Complut, abbrev. in Logica
disp. 14, quæst. 6; unde oportet, quod ubi
relationes sunt ejusdem rationis, habeant
terminos, qui relative sumpti univoce con­
veniant : quod minime salvari potest, ubi
unus terminus est relativus relatione reali, 1
et alter est relativus sola relatione rationis :
ergo si maternitas ex parte Virginis con­
venit univoce cum aliis maternitatibus;
idem dicendum est de filiatione Christi
collata cum aliis filiationibus.
Re-pon- Huic rep icæ occurrit Godoi disp. cit.
Godoi. num. 180, negando antecedens : quia licet
relatio maternitatis in B. Virgine, quantum
est ex parte fundamenti, et rationis fun­
dandi, foret ejusdem rationis univoeæ cum
aliis maternitatibus ; de facto tamen non
est ob differentiam termini formalis, ad
quam terminatur : hic enim est Filius ut

relative, seu fonnaliior Filius : Christus
autem nun esc univoce Filius filiatione re­
lativa cum aliis hominibus; siquidem hi
constituuntur filiatione reali, et Christus
filiatione rationis : quare uportet, quod
maternitas ex parte Virginis sumpta rela­
tive differat similiter ab aliarum fœminarum maternitatibus.
84. Cæterum hæc responsio, licet vi­ Nob
deatur consequenter loqui, et posset pro­ «ridet
babiliter sustineri, displicet nobis absolute:
quia e-t evidenter contra D Thotnam. D.Tfera.
Nam S. Doctor sicut perpetuo tradit filia­
tionem in Christo esse relationem rationis,
sic etiam e converso affirmat maternitatem
in B. Virgine esse relationem realem. Unde
infra quæst. 35, art. 5, concludit : Quam­
vis relatio dominii non sil realis in Deo:
dicitur tamen realiter Dominus ex reali sub­
jectione creaturarum ad ipsum. El similiter
Chrislus dicitur realiter filius Virginis ma­
tris ex relatione reali maternitatis ad Chris­
tum. Ubi manifeste constituit in Virgfhe
realem maternitatis relationem, quæ
proinde univoce convenit cum aliis ma­
ternitatibus reatibus. Et loco cit. ex 3 ad
Annibald. inquit : Non possunt esse in
Chrislo dux reales filiationes, una tempora­
lis, et alia xterna. Nihilominus tamen dicitur
ex tempore filius Virgine realiter : sicul rea­
liter dicitur Dominus ex eo, quod realiter
creatura refertur ad ipsum. Unde conceden­
dum est, quod in Christo est una filiatio
realis, qux refertur ad Palrem, el respectus
quidam rationis, quo refertur ad matrem,
secundum quem dicitur realiter Filius, quia
mater realiter refertur ad ipsum. Non pos­
set autem mater referri realiter ad Chris­
tum, si maternitas in Virgine non esset
relatio realis.
Quare ad replicam aliter respondemus,
concesso antecedenti tum ob probationem rewsio.
illi insertam, quæ optima est ; tum ob testi­
monia D. Thom. ex quibus necessario
deducitur, et negando consequentiam. Ad
cujus probationem respondemus cum Complutensibus loco cit. num, 38, concedendo
omnes relationes terminari ad terminum
ut relativum : ad id tamen non requiri,
quod detur relatio ex parte termini, quæ
correferatur ; sed sufficere relationem in.
altero extremo existentem : hæc enim
sufficit, ut utrumque extremum relativum
denominet, ut patet in relationibus non
mutuis. Cum enim relatio sit ordo inter
extrema, et pro formali non explicet inhærentiam ; utrumque extremum potest re­
lativum

•
> Γ

'

Λ*

DISP. XXXIII, DUB. IV
lativuin denominare. Quæ est doctrina
Philosophi 5 Metaph. cap. 5, ubi ducet in
relativis tertii generis alterum extremum
dici ad aliquid, non quia ipsum dicatur ad
aliquid, sed quia aliud dicitur ad ipsum.
El hinc provenit quod omnia relativa, ut
est commune proloquium, dicantur ad
convertentiam : quod falsum esset, si
utrumque extremum non foret formaliter
relativum, alterum intrinsece a relatione
sibi inhærente, et alterum extrinsece a
relatione exisiente in alio. Qua ratione
denominatio objecti sciti est relativa, a re­
latione, quæ in sciente est : et denominatio
domini est relativa in Deo a relatione existente in creatura, ut D. Thom. docet locis
proxime allegatis, et fusius explicant Com­
plut. ubi supra. Quare sicut ex eo, quod
relatio servitutis ex parte creaturarum termineiur ad relativum, et sit realis ; non se­
quitur, quod ei correspondeat relatio rea­
lis ex parte Dei terminantis : (et idem
proportionabiliter contingit in relatione
scientiæ ad objectum scitum, et generaliter
in omnibus relationibus tertii generis) sic
etiam ex eo, quod maiernitas existens in
B, Virgine sit realis , et terminetur ad
relativum, non refertur, quod ei ex parte
Christi correspondeat alia relatio realis.
Aut vice versa sicut ex eo, quod relatio ex
parte Dei ad creaturas sit respectus ratio­
nis, non sequitur relationem creaturarum
ad Deum non esse realem : sic ex eo, quod
filiatio ex parte Christi sit respectus ratio­
nis, minime infertur maternitatem ex parte
Virginis non esse relationem realem, aut
non convenire univoce cum aliis maternitaiibus. Et ratio ultimæ partis desumitur
ex dictis : quoniam maternitas licet ter­
minetur ad filium ut correlativum ; nihi­
lominus non terminatur ad ipsum, ut est
formaliter relativum a relatione sibi inhærente (esset enim relativus, licet relatio­
nem non haberet, aut relatio impediretur,
ut exempla proxime adhibita declarant)
sed terminatur per se ad illum, ut est for­
maliter relativum ab ipsa relatione in
matre existente : in quo modo attingendi
seu respiciendi terminum omnes maternitates univoce conveniunt, ut ex se liquet.
Quare licet Christus in esse filii sumpto
formaliter a relatione sibi inhærente nun
conveniat univoce cum aliis filiis, nihilo­
minus B. Virgo in esse matris sumpto
etiam furmaliter a relatione sibi inhærente
convenit univoce cum aliis matribus : om­
nes enim respiciunt filium ut correlativumr

487

independenter a filiatione ei inhærente, et
sive reali* sit, sive duntaxat rationis.
Ex quibus liquet Christum duobus modis, Nota,
minime inter se incompossibilibus, sed
optime cohærentibue dici vere, et proprie
lilium naturalemB. Virginis. Primo sumpta
filii denominatione a materniiate existente
in Virgine : secundo a ratione proxima
fundandi talem filiationem, quæ est gene­
ratio passiva ex matre. Et utrumque mo­
dum tradit D. Thom. primum in locis hoc D.Ti.om
numero relatis : el secundum in testimonio
allegato num. 82, et insuper in quodlib.
9, ari. 4 ad 4, ubi ait : Dicendum, quod
ex nativitate temporali non innascitur filia­
tio realis, sed rationis lanium : quamvis
Christus realiter sil filius Virginis, sicut
Deus realiter esi Dominus crealuræ, quamvis
in eo dominium non sit relatio realis : dici­
tur enim realiter Dominus propter realem
potestatem. El sic dicitur Chrislus realiter
filius Virginis propter realem nativitatem.
Sicut ergo ut Deus dicatur realiter creatu­
rarum Dominus, opus non habet ralatione
reali ad creaturas ; sed ad hujusmodi de­
nominationem sufficit tum potestas realis
erga creaturas, tum relatio realis creatu­
rarum ad ipsum : sic etiam ut Christus
dicatur realiter Virginis filius, non indiget
relatione reali filiationis ad matrem; sed
pro hujusmodi denominatione satis est tum
realis ex matre nativitas, tum relatio realis
matris ad eundem.

Convelluntur argumenta contraria.
85. Oppositam opinionem tuentur Sco­ Scotus.
tus in 3 dist. 8, quæst. unica, ubi Du­ Duran­
dus.
randus quæst. 3. Richardus art. 2, Hieharquæst. 2. Gabriel quæst. unica. Suarez dus.
Gabriel.
tom. 2, in hanc 3 p. disp. 12, sect. 2. Suarez.
Kellison quæst. 29, in quæst. appendice, Kellison
Axcrsa.
dub. ult. et quæst. 35. Aversa quæst. 27,
sect. 11, et alii plures extra scholam
D. Thom. Quam sententiam ex eo com­ Priieum
muniter probant, quod Christus est vere, ar?u
rucntum
et proprie filius B. Virginie; sicut hæc retinsvere, ct proprie est mater Christi : ergo sive.
sicut maternitas ex parle Virginis est
relatio realis; ita etiam filiatio ex parte
Christi debet esse realis relatio. Sed hoc
fundamentum jam diruimus a num. 81.
et dispariias desumitur ex dictis num. 78,
quod suppositum Virginis cum sit crea­
tum, et mutationi subjectum, est capax

488

1
■?·: ;

DE INCARNATIONE.

suscipiendi immediate novam relationem
realem : quod aliter ob oppositam ratio­
nem contingit in Christo. Quare omisso
hoc motivo
Secan­
Arguitur secundo : quia positis omnibus
dam
argii' requisitis ad relationem realem, ponitur
meniom. jp^ relatio : sed adsunt omnia requisita,
ut in Christo resultaverit realis filiatio
erga matrem : ergo in Christo resultavit
talis filiatio : atque ideo filiatio qua Chris­
tus refertur ad matrem, non est relatio
rationis, sed realis. Cætera constant. Et
minor probatur; nam in primis dantur
extrema realiter distincta, ipse scilicet
Christus, et ejus mater : deinde concurrit
fundamentum remotum, nempe natura
humana Christi, quæ est capax filiationis :
tandem adest fundamentum proximum,
sive ratio formalis fundandi relationem,
videlicet passiva generatio, qua Christus
accepit humanitatem a matre : ultra hæc
autem non apparet, quid amplius requira­
tur, ut filia io realis resultet.
Sola tio
Respondetur negando minorem. Cujus
ex D.
Tbom. probationem diluit D. Thom. quodlib. 1,
art. 2 ad i, his verbis : Dicendum, quod,
non negamus esse in Christo realem filiatio­
nem, qua referlur ad matrem, quia causa
filiationis deficiat : sed quia deficit subjectum
filiationis; cum non sit in Christo aliquod
suppositum creatum, vel hypostasis. Idque
magis explicat infra quæst. 35, art. 5 ad 1,
ubi ait : Dicendum, quod nativitas tempo­
ralis causaret in Christo temporalem filiatio­
nem realem, si esset ibi subjectum hujusmodi
filiationis capax. Quod quidem esse non potest.
Ipsum enim suppositum æternum non potest
esse susceptivum relationis temporalis, ut dic­
tum est. Nec potest dici, quod sit susceptivum
temporalis filiationis ratione humanæ naturæ.
sicut etiam et temporalis nativitatis : quia
oporteret naturam humanam aliqualiter esse
subjectam Ifilialioni, sicut est aliqualiter sub­
jectum nativitati. Cum enim Æthiops dicitur
albus ratione dentis, oportet, quod Æthiopis
dens sit albedinis subjectum. Natura autem
humana nullo modo potest esse subjectum fi­
liationis : quia hæc relatio directe respicit
personam. Quæ principia constant ex supra
dictis in primo pro nostra assertione mo­
tivo. Sed addere oportet, quod cum
D. Thom. in primo testimonio significat
fuisse in Christo causam, sive rationem
formalem fundandi relationem, non loqui­
tur de causa, vel ratione ut actu, et expe­
dite fundante relationem : sic enim non
posset in Christo esse capacitas ad prædic-

tam causam, sive rationem formalem, quin
eliam esset capacitas ad relationem : quod
tamen expresse negat D. Thomas. Loqui­
tur itaque de causa, sive ratione formali,
quantum est de se, fundativa relationis
filiationis. Ex quo tamen non sequitur,
quod illam actu fundet, et Christo commu­
nicet, impediente resultantiam ipsa inca­
pacitate suppositi, quod nihil de novo po­
test immediate recipere. Sicut etiam in
Christo est natura creata, quæ, quantum
est de se, communicaret denominationem
potentis peccare : et tamen illam denomi­
nationem ei actu non præstat ob incapacitatem suppositi ad talem denominationem,
ut constat ex fuse dictis disp. 25, dub. 2.
86. Dices : suppositum Christi habet Reptiea,
intrinsece et immediate de novo humani­
tatem, quin indeinferatur, quod prædictum
suppositum mutetur : ergo ex eo, quod
filiatio nova esset intrinsece, et immediate
in Christo suppositum, non inferretur
hujus mutatio : atque ideo ex hoc capite
minime repugnat filiationem Christi ad
matrem esse realem. Eo vel maxime, quod
non implicat existentiam Verbi uniri im­
mediate accidenti, ut statuimus disp. 9,
dub. 5, num. 6' ; ergo pariter non repu­
gnat. quod subsistentia Verbi eidem acci­
denti immediate uniatur : hoc aulem suf­
ficeret, ut relatio, vel aliud accidens existeret immediate in divino Verbi supposito,
ut exemplo humanitatis facile constat.
Respondetur concesso antecedenti, ne- Dilutio,
gando consequentiam. Et ratio disparitatis
est satis nota : quoniam unio naturæ tota­
lis non est per informationem aut inhærentiam ; sed est unio terminabilis ad ter­
minum : terminus autem, si sit actus
purus, potest uniri secundario terminabili
absque ulla sui mutatione, utpotequi uni­
tur non ratione potentiæ passivæ, aut re­
ceptivae, cui correspondet mutatio; sed
ratione infinitæ actualitatis. Unde suppo­
situm potuit uniri humanitati, illamque
per modum suppositi habere absque ulla
sui mutatione, ut communiter declarant
Theologi, et ex professo explicuimus disp. 3,
dub. 4. Unio autem accidentis est per inhærentiam ad subjectum : nam cum ne­
queat habere esse per se positive, habet
esse in alio : unde impossibile est, quod
uniatur subsistentiæ sub conceptu subsis­
tenti®, utpote cui repugnat esse positive
per se ; quod tamen est effectus formalis
primaiius subsistentiæ : et ex hac radice
provenit implicatio in eo, quod subsisten­
tia

i

DISP. XXXIII, DUB. IV.
tia divina sub conceptu subsistentiæ acci­
denti communicetur, ut ostendimus disp. 9,
dub. 5, § 1. Si autem implicat Verbum
uniri immediato accidenti per modum
subsistentiæ ; pariter repugnat illi uniri
per modum suppositi, ut satis ex se liquet.
Unde neminem Theologorum vidimus,
qui intenderit, et docuerit suppositum
Verbi iu Christo suscipere immediate in
se relationem realem filiationis ad matrem :
sed potius omnes eam filiationem asseren­
tes, ut hoc inconveniens declinent, con­
tendunt receptam iri in natura humana
Augmentum vero difficultatis eodem modo
diluitur concesso antecedenti, et negando
consequentiam ob satis manifestam diffe­
renti» rationem. Nam accidens est capax
existendi ; et existentia divina continet
omnem actualitatem cujuslibet existent!»
creatæ : unde uniri potest accidenti sub
conceptu existentiæ, illudque existens
constituere; non quidem informando, sed
terminando, ut proportionabiliter humani­
tati Christi communicatur. Cæterum acci­
dens non est capax subsistendi, sicut nec
essendi per se positive; cum in hoc distin­
guatur essentialiter a substantia : quare
nec est capax unionis ad subsistentiam di­
vinam sub conceptu subsistentiæ, ut fusius
explicuimus loco in objectione cit. : et ta­
men hæc posterior unio requirebatur, ut
haberet esse immediate a supposito divino.
87. Arguitur tertio : nam ideo filiatio
, temporalis ad matrem non esset in Christo
relatio realis, quia talis relatio deberet
afficere immediate suppositum divinum :
sed hoc est falsum : ergo nulla est ratio, ut
negemus talem filiationem esse relationem
realem. Major continet fundamentum D.
Thomæ a nobis propositum. Minor autem
probatur : quia non alia ratione filiatio
realis deberet afficere immediate supposi­
tum. nisi quia filiatio proprie loquendo soli
supposito convenit, illudque denominat.
Hanc autem rationem esse nullam osten­
ditur exeo, quod sicut esse filium convenit
supposito, ita etiam generari, el nasci :
quo non obstante in Christo est generatio,
et nativitas temporalis realis, ut docet
D. Thom. infra quæst. 35, art. 1, quin
divinum Christi suppositum afficiat, aut
immutet. Ergo pariter licet filiatio conve­
niat supposito, et illud proprie denominet;
non est necessarium, quod illud afficiat im­
mediate, vel immutet.
Confirmatur primo, declarando amplius
inefiicaciam prædicti motivi : quoniam

489

filiatio consequitur conceptionem, et nati­
vitatem ex aliquo : sed in Christo distin­
guuntur duæ nativitates reales, alia æterna
ex Patre, et alia temporalis ex matre : ergo
in Christo admittendae sunt duæ reales
filiationes; alia æterna ad Patrem, et alia
temporalis ad matrem. Confirmatur se- Secunda,
eundo : nam relatio est immediate in-eodem
subjecto, in quo est ratio formalis fundandi
relationem : sed generatio passiva Christi
ex matre est immediate in natura humana :
et non in supposito divino : ergo idem de
filiatione ad matrem dicendum est : atque
ideo cessat inconveniens a nobis objectum
immutationis in divino supposito. Confir­
matur tertio evertendo ulterius prædictum Tenia,
fundamentum : nam ideo filiatio respice­
ret suppositum tanquam subjectum imme­
diatum inhæsionis, quia respicit ut subjec­
tum denominationis : hanc autem rationem
esse nullam liquet in passiva Christi gene­
ratione, quæ suppositum Christi respicit
ut subjectum denominationis, illudque de­
nominat genitum, et tamen non respicit
illud ut subjectum informationis ; siquidem
non recipitur immediate in supposito, sed
in sola natura.
Ad argumentum respondetur negando Satisfit
minorem. Ad cujus probationem concessa
majori, et omissa minori, in sensu statim
declarando, negamus consequentiam. Ra­
tio autem disparitatis constat ex supra
dictis : filiatio enim ita proprie convenit
supposito, illudque denominat, ut nullo
modo conveniat naturæ, nec illam deno­
minet filiam : unde recte convincitur filia­
tionem non recipi immediate in natura ;
alias non posset non illi suum primarium
effectum formalem communicare, et su­
binde filiam constituere, ut ipso exemplo
in contrarium allato satis declaratur. Nam
quia generatio passiva est immediate in
humanitate, illam denominat genitam sal­
tem ut quo, et vialiter. Quod vero genera­
tio passiva non recipiatur immediate in
supposito, sed in natura, provenit ex ge­
nerali ratione actionum, et passionum,
quæ non conjunguntur immediate suppo­
sito, sed mediante natura, quæ est primum
principium quo tam agendi, quam reci­
piendi : unde habent etiam actiones, et
passiones esse phy-icum juxta illam : sicut
actiones, et passiones Christi fuerunt hu­
manæ, et ejusdem rationis physicie cum
nostris ob identitatem specificam naturæ;
licet suppositum Christi fuerit divinum.
Accedit etiam denominationem filii esse

490

DE INCARNATIONE

denominationemgeniti perfecte, et complete,
et in termino : solum autem suppositum est
ita genitum : quare solum suppositum res­
picit esse filiationis, et denominationem lilii.
Esse autem genitum passive id non deter­
minat, sed dicitur de genito tam perfecte,
quam imperfecte : et ideo potest passiva
generatio saltem viahter recipi immediate
in natura. Cæterum filiatio, quæ est velut
ultimum talis generationis complementum,
in solo suppositu, quod est genitum perD.Thom. foete, recipitur. Unde D. Thom. loco cit.
ex 3 ad Annibald. inquit : Quidam prop­
ter duas nativitates, et naturas eeristentes,
dicunt in Christo duplicem esse filiationem :
quia ponunt filiationem personam respicere
medianle natura, el eam advenire ratione
generationis. Sed contra eos est : quia filiatio
consequitur generationem, ut deter minaliva
suppositi, non natura media : quia sic eam
denominaret, sicut apparet in aliis accidenti­
bus, qu,v conveniunt toti ratione partis : quia
per pariem determinant totum, sicut crispiludo. Filiatio autem nec determinat, nec deno­
minat naturam. Lnde non potest dici natura
filia. Et ideo non potest per eam determinare
supposilum, vel denominare. Et in resp.
ad 1, addit : Dicendum, quod nativitas non
est tota causa filiationis : sed nativitas cum
esse completo nascentis, quod est unitum. Ex
quibus si recte perpendantur, haud obs­
cure colligemus generationem passivam et
idem intellige de nativitate) dupliciter
posse considerari, videlicet vel in statu
imperfecto, et quasi in via ad terminum ul­
timum, qui est suppositum : et sic consi­
derata retinet nomen commune generatio­
nis, et recipitur immediate in natura : vel
in statu perfecto, atque in ultimo termino:
et sic accepta dicitur incomplexo vocabulo
filiatio, et denominat perfecte genitum,
recipilurque immediate in supposito, quod,
et non natura habet esse genitum perfecte.
Quod autem generatio viventium sic diver­
simode considerata habeat diversa objecta
immediata, potest non incongrue declarari
exemplo generationis communis, abstrahenlisque a viventibus : nam generatio
v. g. ignis, si consideretur in via, atque
in fieri, est quidam motus, et recipitur im­
mediate in ligno corrumpendo : sed si
consideratur in facto esse, sive in ter­
mino, est quoddam mutatum esse, et reci­
pitur immediate in sola materia ignis
denuo geniti, ut declarant N. Complut, ab­
brev. in lib. de geuerat. disp. 2, quæst. 5.
Sic igitur proportione servata, licet gene-

I
I
i
I

ratio viventium in esso viali considerata
recipiatur immediate in sola natura ; tamen
considerata in osse quieto coincidit reipsa
cum filiatione, et recipitur immediato in
supposito genito. Quippe generari proprie
loquendo non convenit naturæ, sed suppo·
sito, ut tradit D. Thom. quæst. 35, art. 1 D.Tbie.
' ad 3, his verbis : Natura proprie loquendo
: non incipit esse, sed magis persona incipit
j esse in aliqua natura : quia natura significai iur, ut quo aliquid est : persona autemhgnificalur, ul qua habet esse subsistens.
j
88. Juxta quam doctrinam occurrendum Diliiitir
pria)
i' confirmationibus est. Ad primam distin­ confirguenda est major, et concedenda de conse- maiio.
I cutione filiationis ad nativitatem in ter­
mino, et in esse quieto; negari vero debet,
si intelligatur de consecutione ad nativi­
tatem prout in via, et quatenus præcise
denominat naturam : et deinde omissa
minori, negamus absolute consequentiam.
Nam licet in Christo sint duæ nativitates;
nihilominus sola nativitas aeterna fundat
filiationem realem, et æternam , qua cons­
tituitur supposilum genitum : quia talis
nativitas pertingit utque ad ipsum suppo­
situm in se ipso. Nativitas enim tempo­
ralis sicut non denominat suppositum pro­
ductum, et genitum in se ipso ex temporali
actione (id enim ejus immutabilitati repu­
gnat) sic etiam non infert filiationem
relativam realem : quia tale suppositum est
incapax illam recipiendi in se ob eandem
immutabilitatem : et quia actione tempo­
rali non fit in se ipso.
Ad secundam negamus majorem abso- Sohi®
lute : optime namque fieri potest, quodsecMi4·
ratio fundandi relationem sit in uno sub­
jecto inhæsionis, et relatio consecuta sit in
alio, ut liquet in hac eadem consideratione :
nam generatio activa, sive actio generans
est ratio fundandi relationem paternitatis :
et tamen prædicta paternitas est in patre
tanquam in subjecto inhæsionis ; cum ta­
men generatio activa non sit in patre,
sed recipiatur in termino, ut generaliter
contingit in omnibus actionibus formaliter
transeuntibus, et probant N. Complut,
abbrev. in lib. Physic, disp. 17, quæst. 3.
Quare ex eo, quod generatio ex Virgine,
quæ est ratio fundan 'i filiationem, sit im­
mediate in humanitate Chri-ti ; non sequi­
tur Hiationem fundatam eidem humanitati
inhærere. Se·! addimus juxta doctrinam
immediate traditam, rationem proximam
fundandi filiationem non esse generationem
passivam in via , et in fieri, quo pacto
recipitur

■

IJJSP. ΧΧΧΠ1, UUB. IV.

Λ91

recipitur immediate in natura; sed osse
tus ut genitus ex Virgine habuit depen­
generationem in esse quieto, sive in ul­ dentiam ab illa : ergo in Christo ut
timo termino, qua ratione coincidit vel
genito ex Virgine datur relatio realis
cum ipso supposito genito, vel cum ipsa
effectus ad causam. Minor autem probatur :
filiatione. Quocirca filiatio non debet affi­
tum quia ista relatio effectus, sive depen­
cere immediate naturam , quæ dicitur
dentia in in Christo non fundatur in quo­
generari in via, et in fieri; sed debet
libet processu a principio, sed in proces­
afficere immediate suppositum, quod est
sione a vera sui matre : sed effectus ita
genitum perfecte, et in esse quieto.
procedens est Filius : ergo relatio talis est
Supposilum autem Christi est incapax
determinate filiatio. Tum etiam quia præ­
recipiendi aliquid immediate in se ipso :
dicta relatio est relatio cujusdam viventis
unde a generatione ex Virgine nulla illi
procedentis a vivente sicut a principio
advenit relatio realis.
conjuncto in similitudinem naturæ : ergo
^!ür Ad tertiam palet ex dictis nos non pro­
sicut hujusmodi processio est formalissime
bare, quod suppositum debeat esse subjec­
generatio filii ; ita relatio talis effectus ad
tum inhæsionis comparative ad filiationem
suum principium est formaliter, et deter­
qua sit præcise denominationis subjectum,
minate filiatio. Tum denique nam relatio,
attendendo ad communes utriusque sub­
qua Christus ut homo refertur ad Virgi­
jecti rationes : facile enim recognoscimus
nem sicut effectus ad causam, est ejusdem
posse ista distingui, ita quod forma in uno
speciei cum relatione, qua Petrus v. g.
subjecto existens possit aliud denominare.
comparatur ad suam matrem sicut effectus
Sed discursus noster valde aliter procedit
ad causam : id enim satis convincitur ex
descendendo ad magis specialia motiva.
identitate specifica, quam habent tam in
Probamus enim suppo-itum esse subjectum
rationibus fundandi, quam in terminis
inbæsionis, sive immediatum filiationis :
formalibus : constat autem relationem, qua
quia est unicum, et adæquatum snbjectum
Petrus comparatur ad matrem sicut effec­
denominationis illius : solum enim sup­
tus ad causam, esse veram filiationem :
positum, et nullo modo natura denomina­ ergo idem dicendum est de relatione, qua
tur Filius. In quo sensu eflicacissimus est
Christus ut homo comparatur ad Virginem
discursus : si namque filiatio immediate
tanquam effectus ad causam.
afficeret naturam, illam etiam et utique im­
Respondetur negando minorem : nam
mediatius denominaret communicando illi
relationem dependentiæ effectus ad cau­
suum primarium effectum, scilicet esse Fi­
sam, et relationem filiationis Filii ad ma­
lium. Deinde probamus illud præcise esse
trem esse formaliter, et realiter diversas
subjectum denominationis, sive immedia­
satis constat ex doctrina hactenus tradita.
tum filiationis quod denominatur perfecte
Primo quidem, nam relatio dependentiæ
genitum : siquidem manifestum est solum
non terminat necessario substantiam com­
perfecte genitum esse Filium. Qui etiam
pletam : quidquid enim habet esse ab alio
discursus optime probat : nam denominatio
per veram dependentiam, sive sit comple­
perfecte geniti non convenit naturæ, sed
tum, sive incompletum ; sive sit supposi­
soli supposito : ergo non natura, sed sup­
tum, sive natura; et sive sit substantia,
positum recipit filiationem. Atque ideo
sive accidens importat relationem ad suum
comparative ad formam hujusmodi, et in
principium, sicut effectus ad causam :
hac determinata materia subjectum deno­
unde ratio effectus generalissima est. Cæminationis coincidit cum inhæsionis sub­
terum relatio filiationis longe aliter se
jecto.
habet : nam sicut denominatio filii soli
(hjrtaa 89 Arguitur quarto : nam in Christo
supposito convenit, quod est substantia
ut genito ex Virgine est relatio realis effec­ omnino completa : sic etiam filiationis re­
tus ad causam : sed hujusmodi relatio non
latio solum convenit supposito genito,
est aliud, quam filiatio : ergo in Christo
secus vero aliis effectibus. Secundo (et se­
datur filiatio realis comparative ad Virgi­
quitur ex præcedenli) quoniam relatio de­
nem matrem atque ideo filiatio, qua di­
pendentiæ effectus non afficit necessario, et
citur Filius Virginis, non est relatio ratio- . determinate immediate suppositum, sed
nis, sed realis. Utraque consequentia patet.
potest etiam afficere immediate naturam :
Et major est certa : nam relatio realis
sicut enim ratio effectus potest in qualibet
effectus ad causam fundatur supra depen­
entitate dependenti inveniri, sic eliaui et
dentiam realem unius ab alio : sed Chrisdependentiæ relatio. Sed relatio filiationis

Respon­
sio.

*

:

492

DE INCARNATIONE.

necessario determinate debet afficere im­
mediate suppositum, et non sufficit, quod
in eo præcise mediate sit : quia sicut ratio
filii soli supposito convenit, sic etiam rela­
tio filii debet inveniri in solo supposito ;
atque ideo et illud immediate afficere in
se. Qua doctrina supposita facile constat
ad minoris probationes. Ad pnnrain enim
respondetur, omittendo praemissas, et ne­
gando consequentiam : quoniam licet illa
relatio fundetur in processione a matre, et
quantum est ex vi hujus foret vera filiatio :
caret tamen alia conditione ad filiationem
requisita : non enim afficit immediate
suppositum, sed naturam. Ad wcundam respondetur eodem modo, concesso an­
tecedenti, et negando consequentiam : quia
illi processioni conveniunt omnes condi­
tiones generationis viventium : sed tali
relationi deficit una filiationis conditio,
nempe afficere suppositum immediate in
se. Ad terliam dicendum est, quod Petrus
erga suam matrem habet duas relationes :
aliam dependenti» effectus, quæ recipitur
immediate in natura; cui relationi in
Christo correspondit similis relatio realis
dependenti» immediate in humanitate re­
cepta. Sei prædicta relatio in Petro non
est formaliter filiatio : et ideo neganda est
minor. Habet etiam Petrus aliam relatio­
nem realem filiationis, receptam immediate
in Petri supposito : cui relationi in Christo
non corresponde! relatio realis filiationis :
quia hæc deberet afficere immediate sup­
positum Christi : quod esse impossibile
constat ex dictis.
Plures
90. Nec refert, si contra hanc doctrinam
p ,cx" opponaturprnrio, quod relatio humanitatis
Petri, et relatio suppositi Petri ad matrem
sunt ejusdem speciei, siquidem attineunt
eundem terminum formalem : ergo im­
possibile est, quod in Petro realiter distin­
guantur : atque ideo fictitium est relatio­
nem filiationis esse immediate in Petri
supposito, et relationem effectus esse im­
mediate in ejus humanitate. Secundo, quod
ex parte matris non dantur duæ relationes :
una, qua respiciat Petrum secundum sup­
positum ; et alia, qua respiciat eundem
Petrum secundum humanitatem : ergo pa­
riter ex parte Petri non darentur illæ duæ re­
lationes a nobis assignat». 1er lio quod per
illam relationem, qua Petri humanitas refer­
tur ad matrem, refertur etiam suppositum
Petri ut in humanitate subsistens : sed rela­
tio Petri ut in humanitate subsistentis est
proprissime filiatio ; siquidem est respectus

suppositi ad principium generans : ergo
supervacaneum est aliam filiationem ad­
dere. Quarto, quod ex opposita doctrina
inferretur homines referri ad Deum duabus
relationibus reatibus : una, qua respice­
rent illum ut causam; et alia, qua respice­
rent ipsum ut patrem per creationem :
quod tamen videtur absurdum, et contra
communem concipiendi modum.
Illæ, inquam, objectiones non referunt Disselsed dissolvuntur juxta doctrinam proxime ronlur.
traditam. Prima quidem negando antece­ Primj.
dens, quod inserta probatione non evinci­
tur : quia licet illæ relationes attingant
eundem materialiter terminum ; nihilomi­
nus illum respiciunt secundum diversas ra­
tiones formales : nam relatio filiationis
fundata immediate in supposito respicit ma­
trem, ut principium generans substantiam
omnino completam, nempe ipsum supposi­
tum : sed relatio dependenti» fundata imme­
diate in humanitate respicit matrem, ut
princi pium producens non determinate subs­
tantiam omnino completam, sed ut attingens
effectum ex communi conceptu causæ, et
præcisive ab hoc, quod efiectus sit comple­
tus, vel non. Unde etiam diluitur secunda Secandi,
negando antecedens : nam relatio matris
in esse matris respicit tanquam terminum
immediatum suppositum in se, sive, ut
magis proprie loquamur, Filium ut Filium ;
cæterum relatio matris in esse causæ res­
picit tanquam terminum immediatum na­
turam, quam immediate producit, et quid­
quid aliud simili ratione efficit. Quare sicut
prædictæ rationes terminativæ sunt forma­
liter liversæ, sic etiam terminant relatio­
nes specie distinctas : quæ proinde multi­
plicantur in matre ; ut proportionabiliter
diximus de relatione filiationis et relatione
dependenti» in filio. Ad terliam omissa Tertia,
majori, negamus minorem : quia filiatio
non est utcumque relatio suppositi geniti
ad principium generans; se I est relatio
immediate suppositum afficiens, illudque
unice denominans. Per illam autem rela­
tionem, qu» immediate afficit humanita­
tem Petri; licet ipse Petrus referatur ad
principium generans, nihilominus non re­
fertur immediate, sed tantum mediate ;
cujus signum est, quod talis relatio imme­
diatius denominat naturam, tribuitque illi
suum effectum formalem. Quare relatio
hujusmodi filiatio non est. Ad quartam Qsim.
concedimus sequelam, quæ nihil continet
absurdi : nam cum esse Filium, et esse
effectum importent rationes valde differen­
te»;

DISP. XXXIIJ, DUB. IV.

tes; congruum rationi est, quod homo in
quantum Dei Filius referatur ad eum rela­
tione altera : et similiter, quod relatio
lilii afficiat immediate suppositum, et quo i
relatio effectus afficiat totum concretum
mediante natura. Et si ex hac doctrina
ulterius colligatur constituendos etiam in
Deo esse duos respectus rationis, alium
ut patris, et alterum ut causæ; inficias
non ibimus.
Oiittmu 9|. Arguitur ultimo : nam si Christus
non esset filiusB. Virginis filiatione reali;
nec esset ab ea realiter genitus : conse­
quens est contra fidem : ergo antecedens
est falsum : atque ideo fateri oportet filia­
tionem Christi erga matrem esse relatio­
nem realem. Probatur sequela : nam quia
in Christo nequit esse filiatio adoptiva erga
Deum, ut dub. 1 tradidimus ; ideo Chris­
tus nequit esse, aut dici spiritualiter geni­
tus per gratiam habitualem, quæ est spiri­
tualis regeneratio, etratioformalisfundandi
filiationem adoptivam, ut diximus in Com­
ment. ad art. 1, num. 6, sed etiam gene­
ratio naturalis est ratio formalis fundandi
naturalem filiationem : ergo si in Christo
non mit capacitas ad filiationem naturalem,
et realem respectu B. Virginis; sequitur
nec in eo fuisse capacitatem, ut ab ipsa
genitus realiter fuerit.
^’b· Respondetur negando sequelam : tum
quia Christum esse vere, et proprie filium
B. Virginis, atque ideo ab eadem realiter
genitum non dependet ab eo, quod filiatio
relativa ad matrem sit realis, vel rationis,
ut constat ex supra dictis a num. 81. Tum
etiam, quia quod talis filiatio non sit rea­
lis; minime provenit ex eo, quod passiva
Christi generatio ex Virgine non sit realis,
et aptissima, quantum est de se ad infe­
rendum filiationem realem : sed provenit
exeo, quod non reperit subjectum, in quo
illam fundet, cuive eam imprimat : nam
subjectum immediatum filiationis est sup­
positum, et suppositnm Christi est incapax
recipiendi relationem realem ex tempore,
ut cum D. Thom. jam dicebamus supra
num. 85. Ad probationem autem sequelæ

i—

493

respondemus, quod reddit non causam pro
causa : nam licet Christus incapax sit et
regenerationis spiritualis per gratiam ha­
bitualem, et filiationis adoptiv»; tamen
primaria ratio, quare Christo ηόη competat
esse spiritualiter regeneratum per talem
gratiam, non provenit ex incapacitate ad
filiationem adoptivam, quamvis et hanc
incapacitatem adjunctam habeat : sed pro­
venit ex eo, quod Christus supponitur sanc­
tus per gratiam substantialem : hinc enim
fit, quod gratia habitualis in Christo non
sit prima sanctitas, atque ideo nec prima
naiura sanctificans : quod tamen ad rege­
nerationem spiritualem in vi grati» habi­
tualis necessarium erat, ut supra expli­
cuimus numer. 30. Quare si res bene
perpendatur, incapacitas Christi, ut spiri­
tualiter regeneretur per gratiam habitua­
lem, magis inferi incapacitatem, ut Chris­
tus sit filius Dei adoptivus, quam e
converso : posterior namque incapacitas
fundatur in eo, quod Christus est persona
substantialiter sancta, Deo intranea, et
habens connaturale jus ad Dei bona. Hæc
vero nec apparenter applicari queunt præ­
senti materiæ : nam Christus vere, et pro­
prie, et realiter est genitus a B. Virgine :
et hæc passiva generatio fundaret de se
realem filiationem ad matrem : sed quod
illam actu non fundet, aut inferat^, prove­
nit ex incapacitate suppositi ad suscipien­
dum talem relationem, ut supra explicui­
mus. Etdifferentia inter exemplum allatum,
et rem præsentem ex eo evidenter liquet,
quod Christus nullo modo est Filius Dei
adoptivus vel relatione reali, vel relatione
rationis : quia in eo non est capacitas ad
spiritualem regenerationem, quæ filiatio­
nem adoptivam fundat. Sed Chrisius est
vere, et proprie filius B. Virginis, quia
ab illa vere, et proprie generatur : et licet
talis generatio non fundet actu filiationem
realem ob incapacitatem suppositi ; præstat tamen actu fundamentum ad filiatio­
nem naturalem, secundum quam concipi­
mus Christum relatum ad matrem.

494

DE INCARNATIONE

ï

preedestinatione Christi in quatitor articulos divisa
Deinde considerandum fsl de praedestina­
tione Christi. Et circa hoc quaeruntur qua­
tuor. Primo, etc.
ARTICULUS I.
I

Cham Christo contend pnedettiKalum c.uc’

. 1.

·&Γ.
’ ■> *

i

ή»

hil·

Ad primum sic proceditur. Videtur quod Christo non
convemat piædesiinatam esse. Terminus enim predes­
tinations videtur esse adoptio filiorum. secundum illud
Ephe*. 1 : Prxdeslinavil nos in adoptionem filiorum :
sed Chrislo non convenit esse Filium adoptivum, ut
dictum ea. Ergo Christo non convenit prædesiinatam
esse.
Prxterea. In Christo duo est considerare, scilicet
naturum humanam et personam : sed non potest diri,
quod Christus sit praedestinatas ratiooe humanæ naturæ,
quia hæc e?t falsa, humana natura est Filius Dei; simili­
ter etiam neque ratione personæ, quia illa persona non
habet ex gralia quod sil Filias Dei, sed ex natura :
prédestina io autem est eorum, quæ sunt ex gratia, ul
in prima parte diriora est. Ergo Christus non est præde^ioatus Filius Dei.
Praeterea. Sicut illud, quod est factum, non semper
fuit, ita et illud quod est predes»inal»:m, eo quoi p»ædesliualio antecessionem quandam importat : sed quia
Christus semper fuit Deus ei Filius Dei. non proprie
dicitur quod homo ille sil fartus Filias Dei. Erso pari
ratione non debet dici, quod Christus sit praedestinatas
Filias Dei.
SeJ contra est, quod Apostol. dicit Rom^n. 1, de
Christo loquens : Qui praedestinatas est Filius Dei in
virtute.
Respondeo dicendum, quod sicut patet ex his, quæ
in 1 parte dicta sunt, prædestinalio proprie accepta, est
quædaw divina præordinatio ab æterno. de bis quæ per
gratiam Dei sunt flenda in tempore. Est autem hoc in
tempure factum per gratiam unionis a Deo, nf homo
esset Deus, ct Deus esset homo. Nec potest dici, qund
Deus ab æterno non praeordinaverit hoc se facturum in
tempore : quia sequeretur quod dirinæ menti aliquid de
novo accideret. Et ideo oportet dicere, quod ipsa unio
naturarum in persona Christi cadat sub set· ma Dei
prædestiuatione, et ratione hujus Christus dicitur esse
praedestinatus.
Ad primum ergo dicendum, quod Apostol. ibi loquitur
de prædestmaiione, qua nos praedestinamur ut simus
Filii adoptivi. Sicut autem Christus singulari modo prae
aliis est Dei Filias naturalis, ita quodam singulari
modo est praedestinatus.
Ad secundum dicendum, quod sicut dicitur in glos.
Rom. 1, quidam dixerunt prædestinationem intelligendam
esse de natura, non de person*, quia scilicet humanæ
naturæ (acta est hæc gralia. ut uniretur Filio Dei in
unitale ucr-onæ : sed secundum hoc locutio Apostoli *st
impropria propter duo. Primo quidem, ratione communi :
non enim dicimus naturam alicijus praedestinari, sed
ipsum suppositum : quia predestine ri est dirigi io
salutem, quod quidem e*l suppositi agentis propter
beaüludinis finem. Secundo ratione speciali : quia esse
Filium Dei, non convenit humans natura· : est enim
hæc falsa, bumana nakra est Filios Dei : nisi for e
quis velit sic exponere extorta expositione, qui prædeslinalus est Filius Dri in virtute, id est prédestinai uni
• est, ut humana natura uniretur filio Dei in persona. Re­
linquitur ergo, quoik
quoil prædestinaüo
praedestinatio attribuatur personæ

Christi, non quidem secundum se, vel secundum quod
subsistit in divina natura, sed secundum quod ^ubsisiil
in humana natura. Unde cum prednissrl Apostolos :
Qui Actus est ei ex semine David secundum carnem,
subjunxit. Qui prædestinatus est Filius Dei in virtute,
ul daret intelligere, quod secundum hoc, quod esi factus
ex semine David secundam carnem, est præileslinatus
Filius Dei in virtute. Quamvis enim sil naluralo illi
personæ secundam se considerate, quod sit Filius Dei
in virtute» non tamen est ei naturale secundum huma­
nam naiuram. secundum quam hoc sibi convenit per
gratiam unionis.
Ad tertium d cendum, quod Origenes super Epistolam
ad Roman, dicit hanc esse litteram Apostol. Qui prædeslinatus est Filius Dei in virtute, ita quod non designetur
aliqua antecessio : et src nihil habet difficultatis. Alii
vero ant· cessionem, quæ designatur in hoc participio
prædeslinatQs; referunt, non ad id, quod est esse
Filium Dei. sed ad ejus manifestationem, secundum il­
lum consuetum modum loquendi in Scripturis, quo re$
dicuntur fieri, quando innotescunt, ut sit sensus, quod
Christus prædestinatus est manifestari Filius Dei : sed
sic non proprie pnedestioatio accipitor. Nam aliquis di­
citur proprie pnrdestiuari, secundum quod dirigitor in
finem b'alitudinis : beatitodo autem Chrisli non de­
pendet ex nostra cognitione. Et ideo melius dicendam
est. quod illa anteces>io, quam impirtat hoc participium
prædestinatus, non refertur ad personam secandum seipsam, sed ratione homanæ nature : quia scilicet persona
illa, etsi ab æterno fuerit Filius Dei, hoc tamen non fuit
semper quod subsistens in natura humana, fuerit Filius
Dei. Unde Augustin dicit in lib. de praedestinatione
Sanctorum. Pra desiinatus est Jesus, ut qui forus erat
secundum carnem Filius David, esset in virtute Filius
Dei. Et est considerandum, qood licet hoc participium
prædestinatus. importet antecessionem, sicut et partici­
pium factus, aliter tamen et aliter. Nam fieri perlinet ad
ipsam rem. secundum quod in se est : pr.Tde<tinari
aatem perlinet ad aliquem, secundum quod est in apprenensinne alicujos preordinationis. Id autem, quod
subesi alicui formæ vel nature secundum rem, poieH
apprehendi, ^el prou’ est sub forma illa, vel etiam abso­
lute. Et quia absolute non convenit personæ Chrisli,
quod incœperit esse Filius Dei, convenit autem ei, se­
cundum quod intdligitur, vel apprehenditur, ut in aalara
humana existens (quia scilicet hoc aliquando incœpit
esse, quod in natura humana existens esset Filius Dei)
ideo magis est hæc vera, Christus est prædestinatus Fi­
lius Dei, quam ista. Christus est factus Filias Dei.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS II.
Ulrwn ht?c sit falsa, Christus secundum jvod homo, til
prirdeetinatu* esse Filins Det?

Ad secundum sic proceditur. Videtur quod hæc sit
fa ’sa, Christus secwium quod homo, est predestinates
esse Filius Dei. Huc enim est unusnafoqae secundam
aliquod tempus, quod est predestmatus esse, eo quoi
prædesti natio Dei non fallitor. Si ergo Christussecundam
quod humo, est prædestinatus esse Filius Dei, videlar
sequi, quod sit Films Dei, secundum quod homo. Hoc
Mid est fal>um. Ergo et primum.
Præterec il’ud quod convenit Christo, secundum quod
homo, convenit cuilihet homini, eo quod ip<e est unius
speciei cum aliis hominibus. Si ergo Chrrtus, secundum
quod homo, est prædestinatus esse Filius Dei, sequeretur,
quod

DISP. XXXIV, DUB. 1.
quod cuilibet homini hoc conveniat. Hoc autem est fal>um. Ergo el primum.
Praeterea, lior ab æterno priodealinaior, quod est ali­
quando licinium iu t'inpore : «ed magis hæc e.sl vera,
Filius Dei facitis est homo, quam isla, homo factus est
Rims Dei, ui supra habitum est. Ergo magis hæc est
vera, Christus, secundum quod est Filius Dei, prædestiMius esi ose homo, quam c converso, Christus, secun­
dum quod est homo, esi piædcstinaïus esse Filius Dei.
Sal contra est, quod Augustin, dicit in lib. de Prædeslinat. Sanet, ipsum Dominum gloriæ, In quantum homo
(actus est Dei Filius, piædestinaiom esse dicimus.
Respondeo dicendum, quod in prædestinatione duo pos­
sunt considerari. Uuum quidem ex parte ipsius prædesliulionis ælcrnæ, secundum hoc importat antecessionem
qnaadain respectu ejus, quod sub prædestinatione caiit.
Alio modo potest considerari secundum effectum tempo­
ralem, qui quidem est aliquod gratuitum Det donum.
Dic.ndum est ergo, quod secundum utcumque istorum
attribuitur prædeslinalio Christo, ratione solius humanæ
natura. Nam humana natura non semper fuit Vt-rho
uuiia, et ei etiam hoc per grati.m est colla turn, ul lilio
Dei in persona uniretur. Et ideo solum ratione humanæ
natura prædeslinalio competit Christo : uode Augustin,
dicit in lib de prædestinai. Sanci. Prædeslinata est ista
natura humanæ tanta, ct tam excelsa subvectio, ut quo
attolleretur altius non haberet. Hoc autem dicimus con­
venire alicui, secundum quod homo, quod ei convcuil
ratione humanæ naturæ. Et ideo dicendum est, quod
Christus secundum quod homo, est prædestinatus esse
Filios Dei.
Ad primum ergo dicendum, quod cum dicitor, Chris­
tus secundum quod homo, est prædestinatus esse Filius
Dei, bæc determinatio, secundum quod homo, potest
referri ad actum significatum per participium dupliciter.
Eno modo ex parte ejus, quod materialiter cadit sub
prædestinatione, et hoc modo est falsa ; est enim sensus,
quod prædesiinatum sit, ut Christus, secundum quod
homo, sii Filius Dei : et in hoc. sensu procedit objectio.
Alio modo, pote-t referri ad ipsam propriam rationem
ictus : prout scilicet præde-tinatio importat in sui ra­
ffine antecessionem, et effectum gratuitum : el hoc modo
convenit Christo ra’ione humanæ naturæ, ut dictum esi.
El recundum hoc dicitur prædestinatus, secundum quod
homo.
Ad secundum dicendum, quod aliquid potest convenire
alicui homini ratione humanæ naturæ dupliciter. (Jno
modo sic, quod humana natura sit causa illius, sicut
esse risibile convenit Socrati ratione humanæ naturæ,
ex cojus principiis causatur. Et hoc modo prædestmari
con convenit, nec Christo, nec alteri homini ratione humwæ nature. Et in hoc sensu procedit objec io. Ajîo
modo, dicitur convenire alicui ratione humanæ nature,
cujus humana natura est suscéptiva, et sic dicimus Clifistom esse praedestinatum ratione humanæ mturæ ; quia
prædestinatio refertur ad exaltationem humanæ nature in
ipso, ul dictum est,
Ad tertiam dicendum, quod sicut August, dicit in lib.
de Prædestinal. Ipsa est illa inetTabiliter facta hominis
jDeo verbo susceptio singularis, ut lilius hominis simul
propter susceptum hominem, ct Filius Dei propter sus­
cipientem unigenitum Deum, veraciter et proprie dicere­
tur. Et ideo, quia illa susceptio sub prædestinatione ra­
dit, tanquam gratuita, utrumque potest dici, scilicet quod
el Filius Dei prædeslinatus sil esse homo, et illius ho­
minis prædestinatus sil esse filius Dei. Quia limen gralia
boo est facta Filio Dei, ut esset homo, sed potius hu ·
Q3iiæ nature, ul Filio Dei uniretur, magis proprie po­
test dici, quod Christus, secundum quod homo, est prae­
destinatus esse Filius Dei, quam quod Christus secundum
<pod Filius Dei, sit prædestinatus esse homo.

Conclusio : Christus secundum quod bomo,
est prædestinatus esse lilius Dei.

495

per comparationem ad Patrem : et primo
loco de convenientibus eidem ex habitudine
ipsius ad Patrem, ut esse subjectum, esse
sacerdotem, etc. Secundo loco de conve­
nientibus illi ex habitudine Patris ad ip­
sum, ut si Pater eum adoptasset, et quod
eum prædestinavit. Quare explicatis tam
ab ipso Angelico Doctore, quam a nobis,
omnibus pertinentibus ad alias compara­
tiones ; succedit tandem, ut agamus de
prædestinatione Christi. Et quia quæstio
an est alias præcedere debet, sit

DUBIUM 1.

Ulrum Chrislo conveniat esse
prædeslinalum.
Sub eisdem terminis proponitur hæc
difficultas D. Thom. in 1 hujus quæst.
art. Ad cujus resolutionem observandum
est ex dictis tract. 5, disp. 1, dub 1, præ- Nota.
deslirialioncm significare præordinationem,
et transmissionem alicujus in aliquem fi­
nem, qui humanæ naturæ facultatem exce­
dit. Unde præordinatio aliquorum homi­
num, quos Deus elegit ad gloriam per
certa, et efficacia media, prædeslinalio dici­
tur apud Theologos ; omissis aliis praedes­
tinationis acceptionibus, quæ impropriæ
sunt, et ad rem praesentem non faciunt.
Juxta quam acceptionem distinguitur prae­
destinatio activa, quæ est actus Dei prae­
ordinans aliquem ad aliquem finem : et
prædeslinalio passiva, quæ importat passi­
vum ordinem praedestinati ad finem. Unde
oportet, quod in hac praedestinatione pas­
siva distinguantur alia duo, nempe subjec­
tum, quod subest divinæ prædestinationi,
atque in finem transmittitur ; et ipse finis
in quem dirigitur, et quod hic ab eo aliqua
ratione differat, illique ex divina præordinatione conveniat. Ubi enim essent prorsus
idem : impossibilis esset unius in alterum
transmissio, et superflua foret directio, at­
que ideo impediretur prædestinatio. In
sensu itaque praemisso inquirimus, an
Christo conveniat esse praedestinatum, hoc
est, divinæ ordinationi subjectum in ordine
ad finem ab ipsa praefixum.

DISPUWIO XXXIV.
De pr&deslinalionc Chrisli.

Statuerat D. Thom, supra quæst. 20
se acturum de his, quæ conveniunt Christo

i<r

Slaluilur ceria, el communis senlenlia.

I. Dicendum est Christo convenire esso coneiaprædestinatum, atque ideo Christum vere, si0·
et

• V-!

DE INCARNATIONE.
et absolute dici praedestinatum. Hæc est
communis assertio tam Scholasticorum
Magis­ cum .Magistro in 3, dist. 7, quos refert
ter.
Cathusiam. ibi quæst. f, quam Theologo­
D.Thom rum cum D Thom, in præs. art. 1, undo
superfluum est eos in particulari referre.
Funds- Probatur primo ex sacra Scriptura, in qua
mentam
ab aue- Christus vocatur prædestinatus. Et celeber­
tori iste. rimus est locus Apostoli ad Rom. 1, quem
Ad
Root.* i. (quia basis est totius præsentis disp. cui
ali® difficultates infra proponendæ inni­
tuntur), integrum referemus : Paulus ser­
vus Jesu Christi, vocatus Apostolus, segrega­
tus in evangelium Dei. quod ante promiserat
per Prophetas suos in Scripturis sanctis, de
Filio suo, qui factus est ei ex semine David
secundum carnem, qui prædestinatus est Fi­
lius Dei in virtute secundum spiritum sanc­
tificationis ex resur-eclione mortuorum Jesu
Christi Domini nostri. Quo loco manifestum
est Christum vocari praedestinatum. Et
1 fl Co-idem Apostol. 1 ad’Corinth. 2, inquit :
rioib. 2.
Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quæ
abscondita est, quam praedestinavit Deus ante
sæcula in gloriam nostram. Ubi sapientiae
praedestinatae nomine significari Christum
liquet ex aliis verbis, quæ subjungit : Quam
nemo principum hujus sæculi cognovit : si
enim cognovissent, nunquam Dominum gloriæ
crucifixissent. Cum igitur verba scripturæ
sacræ accipi debeant in sensu proprio, ubi
nullum sequitur absurdum ; et scriptura
absolute appellet Christum prædestinatum ;
sequitur hoc prædicatum illi absolute con­
venire, ipsumque vere, et proprie ita vo­
cari. Quod enim id nullum afferat incon­
veniens, vel ex eo præcise salis liquet,
quod Ecclesiae Patres scripturam edocti
hujusmodi prædicatum Christo atribuere
Conril. solent. Unde Patres Concilii Toletani ! 1
Tolclan.
dixerunt : Per hoc, quod de Virgine Maria
natus est, prædestinatus credendus est. Et
D. Au­ D. August lib. de prædest. Sanet, cap. 15,
gustin.
ait : Prædestinatus est Jesus, ut qui futurus
eral secundum carnem Filius David, esset
tamen in virtute Filius Dei. Et D. Thom.
in præs. art. 1. resolvit : Oportet dicere,
quod ipsa unio naturarum in persona Christi
cadat sub ælerna Dei praedestinatione, el ra­
tione hujus Christus dicitur esse praedestina­
tus.
Diversæ
2. Quidam tamen ut robur præjacti
evasio­
fundamenti debilitent, ad varias expositio­
nes.
nes recurrunt exturbantes vocabulum prae­
destinatus a propria, et rigorosa significa­
Orige- tione, quam intendimus. Nam in primis
ncs.
Origenes ad locum cit. ex epist. ad Rom.

I affirmat non esso legendum prædestinatus,
sed destinatus : nam ut ipse discurrit,
destinari potest, qui jam est; sed solus
praedestinari valet, qui nondum est : Filius
autem Dei ab æterno fuit, juxta illud
Apostol. adHebne. ult. Jesus Christus heri,
et hodie usque in saeculum : quare destinari
quidem potuit, non tamen prædestinari.
Deinde Glossa ordinaria ad prædictum lo- Gl«u<
cum verbum prædestinatus a propria signi­
ficatione deturbat, dum docet idem valere,
ac praecognitus, vel praescitus. Denique, quod
caput est, et majorem difficultatem afferre
videtur, Patres Græci, et nominatim
D. Chrysost. hom. I, in epist. ad Rom. D.chryP. N. D. Cyrillus lib. de fide ad Reginas, sones.
D.Cjcap. Quod Christus, sil Deus, et D. Damas- riHus.
cen. lib. 4 de Fule cap. 19 non legunt, D DaQui prædestinatus, sed, qui declaralus. Quæ
lectio habet fundamentum in textu Græco:
nam in eo non legitur prædestinatus, sed
definitus : hanc enim vim habet participium
ibi positum a verbo Orizo. Definire autem
aliquando significat statuere, aliquando au­
tem declarare : unde Oratio manifestans
essentiam rei dicitur, definitio : et canones
Conciliorum vocantur definitiones, non
solum quia statuant, sed quia declarant res
Fidei. Et hæc posterior acceptio magis pla­
cuit Patribus Græcis tum quia frequentior
est in eorum lingua; tum quia facilior ad
superandum loci difficultatem. Cohærent
namque optime sequentia verba, in virtute,
per spiritum sanctificationis, et resurrectio
mortuorum : nam miracula a Christo facta,
hominum justificatio, ejusdem Christi re­
surrectio, et aliquorum per illum, satis
declarant esse Filium Dei, et testimonium
divinitati ejus præstant. Aliunde vero inso­
lens in Scriptura non est, quod aliquid
esse, aut fieri dicatur, cum incipit homini­
bus innotescere. Unde illud Ps. 2 : Ego ho­ Ps. ?.
die genui te exposuit Justinus, Ego feci hodie,
quod homines cognoscant te esse filium meum.
An­
De quo videri potest N. Antonius in Isa­ N.
tonia;.
goge, prælud. 3. dub. 9.
Sed effugium istud, quod diversis adeo Præêinparatur viis, obstruitur una, quæ sufficit, dutsr
taetdo
auctoritate Concilii Tridentini sess. 5, ubi lectio­
nem
lectio veteris Vulgatæ Latinæ defenditur,’ Vnlpt».
et præfertur sub anathemate. Vetus autem
Vulgata Latina semper habuit, retinetque
ly Prædestinatus. ut constat tum ex ipsa,
tum ex common ariis Patrum Latinorum,
qui verbum illud invenerunt, et, ut sonat,
exposuerunt. Quare omnino retinendum
est. Et hoc supposito stat indemne propo­
situm

I

1

.

DISP, XXXIV, DUB. I.
situm fundamentum : quia verba Scrip­
ture accipienda sunt in sensu proprio :
ergo cum Christus in Scriptura dicatur
absolute prædestinatus, fateri oportet,
quod vere prædestinatus sit, ct hoc illi
prædicatum absolute conveniat. Unde praeciduntur diverticula, quibus istud effugium
Irfdi- se commiserat. Et quod attinet ad lectio0J‘?re. nem, aut expositionem Origenis (cujus
ks. meminit D. Thom. in præs. art. 1, ad 3,
quamvis illam non refellat, sed tantum
præferatvim vocabuli significantis aliquam
antecessionem), minime sustineri potest :
tum ob dissonantiam cum lectione nostræ
Vulgatæ : tum etiam quia nec consonan­
tiam habet cum textu Græco : nam desti­
nare idem valet, ac applicare vel aliquid
ordinare, vel significat statuere, vel signi­
ficat mittere, ut observavimus loco cit. ex
tract. 5 : et nihil horum significat Orizo,
quod est in Græco, juxta fre.quentiorem
illius linguæ usum, et Patrum Græcorum
expositionem, ut proxime dicebamus. Minus adhuc probabilis est Glossæ expositio,
quia participium prædestinatus omnino ex­
trahit a propria significatione, dum usur­
pat pro præcognilus : nam prædestinare
multa addit supra præcognoscere. Unde
provenit, quod licet omnia prædestinata
sint præcognita; non tamen e converso
cuncta præcognita possint dici prædesti­
nata : Deus namque præcognoscit peccata,
quæ tamen minime prædestinantur ab
fr^dipso. Quod autem attinet ad lectionem, et
Gi««. expositionem Patrum Græcorum ; rotunde
asserendum est, quod si ea supposita, non
posset salvari rigor lectionis nostræ Vul­
gatæ; huic potius quam illis standum fo­
ret : Sed quia Scriptura sub una littera solet
habere plures sensus, et in eodem verbo
Hios. p]ures significationes, ut docet D. Tho. 1
p. quæst. 1, art. 10, et recte probat
N. Antonius loco cit. : nullum est incon­
veniens, quod in eodem loco significatum
fuerit Christum esse prædestinatum Filium
Dei, ut habet Vulgata nostra, et esse de­
claratum Filium Dei, ut Græci legunt.
Praesertim cum prædictæ lectiones nullam
habeant inter se oppositionem in re signi­
ficata : idem enim Christus, qui fuit præ­
destinatus Filius Dei, potuit etiam esse
Filius Dei declaratus. Cæterum absolute
praeferri debet nostræ Vulgatæ tam sensus,
quam lectio : tum ob ejus auctoritatem,
tum ob vividiorem significantiam. Unde
Angelicus Doctor, qui probe noverat illam
lectionem, et expositionem Patrum Græ·
Salmant. Curs. theolog. tom. XVI.

097

eorum, dixit in præs. art. I : Alii vero an­
tecessionem, quæ significatur in hoc partici­
pio, prædestinatus, referunt non ad id,
quod est esse Filium Dei, sed ad ejus mani­
festationem, secundum illum consuetum mo­
dum loquendi in Scripturis, quod res dicun­
tur fieri, quando innotescunt : ul sit sensus,
quod Christus prædestinatus est manifestari
filius Dei. Sed sic non proprie prædestinatio
accipitur : nam aliquis dicitur proprie prae­
destinari, secundum quod dirigitur in finem
beatitudinis : beatiludo autem Christi non
dependet ex nostra cognitione. El ideo melius
dicendum est, etc.
3. Probatur secundo eadem assertio ra- Ratio ei
tione D. Thom. in hoc art. 1, quoniam fi'Tbon1·
omne bonum, quod in tempore fit, est
praeordinatum a Deo ab æterno; siquidem
Dei ordinatio nequit in tempore incipere;
cum Deus immutabilis sit : sed in tempore
per gratiam unionis hoc factum fuit, quod
Filius Dei sit homo, et homo sit Filius
Dei in eadem Christi persona; quæ unio,
sive compositio non fuit ab æterno, et in
ea consistit Incarnationis mysterium, ut
explicuimus disp. 3, dub. 2 ; ergo totum
hoc est praeordinatum a Deo ab æterno :
constat autem prædestinationm consistere
in præordinatione divina circa ea, quæ in
tempore per gratiam fiunt : ergo Christus
est prædestinatus a Deo : atque ideo vere,
et absolute vocari potest, et debet prædes­
tinatus.
Confirmatur, et explicatur primo : nam Confirquod alicui absolute convenit, potest illi matio 1
absolute attribui, et de eo absolute prædicari : sed Christo convenit absolute esse
prædestinatum, ut constat ex testimoniis
supra allegatis : ergo esse prædestinatum
potest absolute Christo attribui, et de illo
prædicari. Confirmatur secundo : nam ille Seconda,
vere, et absolute praedestinatur, quipræordinatur ad aliqua magna bona ordinis su­
pernaturalis : sed Christus praeordinatus
fuit a Deo ad hujusmodi bona (quaecumque
illa sint, de quo infra per totam disputatio­
nem) ; ergo Christus vere, et absolute est
prædestinatus. Minor liquet : quia certum
est Christum habuisse in tempore magna
bona ordinis supernaturalis : deinde certum
etiam est Deum ab æterno id praeordi­
nasse : ergo eadem certitudine tenendum
est, quod Christus praeordinatus fuerit a
Deo ad prædicta bona. Confirmatur tertio Tertiipraeoccupando simul aliquas objectiones :
nam hæc propositio, Christus esi prædeslinalus ex vi suæ dispositionis eundem sen-

32

498

DE INCARNATIONE.

sum habet, ac ista, Christus ut homo est
prxdestinalus, sed hæc secunda est absoluto
vera, et ab omnibus admittitur : ergo
prima est etiam absolute vera, et debet
admitti. Major ostenditur : quia in hac
propositione, Chrislus ut homo est prxdeslinalus, significatur, quod prædestinari non
convenit Christo secundum suppositum
divinum, quod est æternum, sed secundum
humanam naturam, quæ in tempore facta
fuit. Idem autem significari in prima pro­
positione ostenditur : quia quando prædi­
catum significat actum, velactionemanimæ
appellat supra formale subjecti, aut sup
positi, cui attribuitur, ut docent communiN. Coaj- ter Summulistæ, et tradunt N. Complut,
plut.
abbrev. lib. 2 Instil, cap. 6; unde cum
esse prædestinatum significet prædictum
actum ; appellat supra Christum non ra­
tione suppositi, sed ratione naturæ. Et
quamvis Christus sit subsistens in duabus
naturis, divina scilicet, et humana : nihilo­
minus non significatur secundum utramque
naturam, sed solum secundum humanam :
quia ut vulgo docent iidem S .mmulistæ, talia sunt subjecta, qualia permittun­
tur a suis prædicatis ; et manifestum est
quod prædestinari solum convenit secun­
dum naturam creatam. Quare Christus in
tali propositione non supponit pro solo
suppo.-ito divino, nec supponit pro tali
supposito ut subsistenti in natura divina:
sed supponit determinate pro illo supposito
ut subsistente in natura humana, et qua­
tenus est homo. Idem ergo illa propositio
ex vi suæ dispositionis significat, ac ista,
Christus ut homo est prxdestinalus ; quæ,
ut diximus est vera, et ab omnibus conce­
ditur.
Senten­
4. Oppositam sententiam, quæ negat
tia
.contraria Christum esse, aut dici absolute posse præVazqnii..destinatum, tuetur Vasquez disp. 91,
cap. 2, circa finem, pro eadem referens Altisiudorensem, Durandum, Scotum, Marsilium, et alios : qui tamen, ei non suf­
fragantur : non enim negant Christum esse
absolute prædestinatum ; sed quod prædestinatus sil in ordine ad hunc, vel illum fi­
nem juxta varias eorum opiniones : quæ
est difficultas longe diversa, de qua in sePrimnm quentibus dicemus. Arguitur tamen primo
mendum. Pro hac sententia : nam terminus positus
a parte subjecti supponit materialiter pro
supposito, juxta doctrinam D. Tho. supra
quæst. 16, art. 9, sed in hac propositione,
Christus est prxdestinalus, ly Christus poni­
tur a parte subjecti : ergo supponit pro

Christi supposito, quod est unicum, et di­
vinum : constat autem, quod supposito
divino non convenit prædestinari : ergo
Christum esse prædestinatum non est ve­
rum, nec debet absolute concedi.
Confirmatur ; nam hæc prædicatio, ConifChristus incepit esse, aut factus fuit, est mjtiù.
falsa : ergo et ista. Chrislus est prxdesti­
nalus. Antecedens constat ex D. Thom.
loco cit. a nobis probatum est supra disp.
26, dub. 5, § i. Consequentia vero proba­
tur : nam ideo prior propositio est falsa,
quia ly Christus supponit pro supposito;
et supposito Christum utpote divino non
' convenit incipere, aut factum esse : sed
etiam in secunda prædicatione ly Christus
supponit pro eodem supposito, cui minime
convenit prædestinari : ergo si prima est
falsa, etiam secunda. Quod amplius decla­
ratur ex eo, quod una infertur ex alia, ut
liquet in hoc Syllogismo : Omne quod prxdestinatur incipit, et fit in tempore : sed
Christus fuit prxdestinalus : ergo Christus
incepit, el factus est in tempore.
Ad argumentum respondetur majorem Soiritsr
solum verificari, ubi prædicatum appellat Dmeniua.
’^
materialiter ; secus ubi appellat formaliter :
tunc enim terminus positus a parte subjecti
non supponit materialiter pro supposito,
sed formaliter pro natura. Et ita contingit
in ea prædicatione, Chrislus esi prxdesUnaius, ut satis explicuimus num. præced.
in ultima confirmatione. Unde patet ad con- Etwjfirmationem : concesso namque antece- ûriBJtw.
—·
denti, neganda est consequentia. Etdisparitas desumpta ex D. Thom. in hoc art. 1 ad
3, est, quod in priori prædicatione ly in­
cepil, et \γ faclus appellat materialiter: unde
opus est, quod Christus a parte subjecti sup­
ponat pro supposito, cui talia prædicatare­
pugnant : et ideo prædicatio est falsa. Cæterum in secunda ly prxdestinalus appellat
formaliter : et consequenter Christus non
supponit pro supposito materiaiitersumpto,
sed pro supposito ratione naturæ humanæ,
secundum quam ei convenit prædestinari:
quare prædicatio est absolute vera. Per
quod evanescit difficultatis augmentum :
nam in eo syllogismo committitur fallacia
accidentis ob varietatem appellationis :
quippe Chrislus in minori stat formaliter,
et in consequenti materialiter : unde nihil
concluditur. Sed ad summum ex vi prae­
missarum posset in'erri : Ergo Chrislus
incepil esse, et faclus fuit secundum naluram
humanam ; quippe secundum hanc conve­
nit ilii prædestinari.
5.

DISP. XXXIV, DUB. II.

499

5. Arguitur secundo : nam si Christus I sequelam, sive intentam similitudinem.
irt
esset absolute prædestinatus; ~
Deus, aut
Et ratio disparitatis constat ex dictis ;
p.::a· Filius Dei diceretur absolute prædestinanam fieri, aut incipere esse appellant ma­
tus : consequens est falsum; siquidem
terialiter supra suppositum : suppositum
manifeste constat Deo non convenire præautem Christi, cum sit divinum, et æter­
desüiiari ; cum prædestinatio constituat num, non potest incipere, aut fieri: et ideo
1
inferioritatem in prædestinato respectu
non potest dici Christum incepisse, aut
præde.'tinantis : ergo de Christo nequit
factum fuisse absolute, sed solum cum
explicita determinatione secundum natu­
absolute dici, quo i sit prædestinatus. Se­
ram humanam. Sed esse prædestinatum
quela probatur sequenti Syllogismo, in
i quo una propositio ex alia colligitur :
importat actum animæ, et ideo appellat
I Chrislus est prxdestinalus : sed Chrislus est
supra significatum formale subjecti, atque
ideo non supra suppositum Christi in se,
;
Deus, cl Dei Filius : ergo Deus, cl Dei Fi­
aut secundum se sumptum, sed supra sup­
lius est prxdestinalus. Qui syllogismus est
expositorius, cum habeat medium singupositum ratione humanæ naturæ. Et quam­
ίγ lare. Confirmatur : quia omne, quod prævis in eodem supposito sit etiam natura
μ·:.
ti'· destinatur, habet esse post prædestinadivina, non est necessarium adhibere explicitam determinationem, secundum na­
tionem ; cum ipsa prædestinatio (ut ex
luram humanam : tum quia ipsum prædi­
significatione vocabuli constat), antecessio­
catum per se ad hujusmodi significationem
nem quandam significet : sed de Christo
non potest dici quod habuerit esse post determinat, et non permittit, quod subjec­
tum pro alia natura supponat, ut num. 3
praedestinationem ; siquidem de illo affir­
diximus. Tum quia prædicatum, quod non.
mari non potest, quo 1 inceperit, ut cum
est aptum convenire subjecto nisi secun­
D. Thom, ostendimus loco supra cit. ex
dum unam partem, si secundum illam con­
disp. 26 ; ergo de Christo dici non valet,
veniat, quamvis non convenit secundum
quod sit prædestinatus. Nec dicere prode­
alias, dicitur absolute de supposito : sicut
rit hinc solum inferri, quod non dicatur
quia crispitudo solum convenit secundum
p.-æde.-tinatus secundum naluram divinam,
capillos, qui est crispus secundum capillos,
quia secundum illam non incepit : non
est, et dicitur absolute crispus. Manifes­
autem, quod prædestinatus non fuerit se­
tum autem est, quod prædestinari solum
cundum naturam humanam; el hoc ulti­
convenit secundum naturam creatam :
mam asserimus. Nam contra est : quod
s.cut Christus non dicitur absolute ince­ qüure eo ipso, quod Christus secundum
warn prædestinetur, potest, et debet abso­
pisse, sed cum addito, id est, secundum
lute dici prædestinatus : nec opus habemus
naturam humanam ; sic non epit dicendus
addere explicite determinans. Sicut ob
prædestinatus absolute, sed cum eodem
eandem rationem Christus absolute dicitur
addito : quo non amplius intendit senten­
passus, crucifixus, mortuus, et sepultus.
tia nobis contraria.
^’· Ad argumentum respondetur negando
s·.·. sequelam. Ad cujus probationem dicendum
DUBIUM IT.
est illum syllogismum nihil valere, et
concludere : quia in eo committitur fallacia
Quis fuerit terminus primarius, sive
jam assignata, et variatur appellatio. In
principalis prxdeslinalionis Christi.
majori enim prædicatum appellat formali­
ter supra Christum secundum naluram
Licet ex dictis dub. præced. habeamus Nola Ï
humanam : in consequenti autem appel at
Christum fuisse vere prædestinatum ; ni­
etiam formaliter supra Deum, aut Filium
hilominus ea resolutio, quæ indefinite po­
Dei : et cum hujusmodi subjectum non
sita facile apprehenditur, et admittitur,
aliam naturam significet, quam increatam,
plures, et non leves difficultates in particu­
et divinam : denotatur Deum secundum
lari affert. Cum enim prædestinatio impor­
naturam divinam prædestinari. Quod in
tet aliquod objectum, sive subjectum, quud
te falsum est, et nullo modo colligi potest
ipsa prædestinatione præordinatur, sive
exeo, quod Christus prædestinetur secun­
transmittitur in aliquem terminum; et si­
dum naturam humanam. Ad confirmatio­
militer ipsum terminum, sive finem, in
nem respondemus optimam esse respon­
quem illa præordinatio, et transmissio
sionem inter objiciendum adhibitam. Ad
subjecti fit : oportet, quod prædestmatiocujus impugnationem respondetur negando
nis Christi subjectum, et terminum assi4
JT»

w<Il

. *■

'■··/

·’ .Ί

ad
;

5ΰ0

DE INCARNATIONE,

gnemus. Est vero istorum duorum conside­
ratio ob eorum inter se habitudinem adeo
connexa, ut vix unum explicari queat sine
alio. Sed tamen tam plura circa hujusmodi
comparat'onem proponunt Theologi recentiores, ut simul posita nequeant non et fas­
tidium in legendo, et in apprehendendo
confusionem afferre. Undo congruentius
consuimus praedictas difficultates dividere,
et unam post aliam resolvere. Quamvis au­
tem primo loco videatur occurrere subjec­
tum ; oportet tamen prius agere de termino,
sive fine : tum quia hic est in intentione
prior, et in ordine ad illum assignandum, et
coaptandum est subjectum. Tum quia circa
assignationem subjecti gravior occurrit dif­
ficultas, et summa opinionum varietas :
unde expedit a termino ordiri, ut a facilio­
ribus incipiamus. Sed ante alia observan­
dum est, quod duo termini, sive fines
possunt in pnedestinatione distingui, alter
omnino primarius, et principalis, in quem
subjectum per se primo præordinatur, ut
beatitudo essentialis respectu nostri : alter
secundarius, et minus principalis, qui sci­
licet consequitur ad primarium, et ut con­
sequens a pnedestinatione respicitur, sicut
se habent plura bona, quæ essentiali beatitudini connectuntur. Deinde prædictus
finis, sive terminus primarius alter dicitur
qui, et alter quo : terminus qui est illud
bonum, quod in concreto sumptum prædicatur de prædestinato, ul esse beatum :
terminus autem quo est illa forma, aut per­
fectio, quæ terminum qui, sive concretum
constituit, ut bealiludo essentialis.
Notae
g. Et ne jn eo ipS0 quod titulus dubii
contrn
k
*
Loream, supponit, implicemur ; præmittendum est
contra Loream disp. 85, memb. 2 et 3, et
præcipue num. 32, quod in pnedestina­
tione Christi aliquis terminus assignandus
est, qui alicui subjecto ex vi ipsius præ­
destinationis conveniat. Negat hoc ille
contendens Deum prædestmasse quidem
totum hoc complexum Christum fore Deum,
ct hominem; sed tamen in eo compkxo
non esse assignabile subjecium, de quo
cum proprietate dicatur prædicatum prae­
destinati, vel quod al terminum aliquem
præordinatur. Sed hæc Lore® sententia est
valde singularis, et falsa. Nam in primis
opponitur communi Theologorum sententiæ : omnes namque in eo conveniunt,
quod Christus ex vi suæ prædestinationis
fuerit ordinatus ad aliquam terminum, sive
finem ; licet inter se dissideant in assi­
gnando talem terminum, ut ex dicendis

constabit , et recognoscit ipse Lorea
num. 35. Praeterea opponitur specialiter
Angelico Doctori, qui eam Lore® intelligent
liam prævidit, et rejicit in præs. art 1 ad 2,
his verbis : Nisi forte quis velit exponere
extorta expositione : Qui praedestinatus esi
Filius Dei, id est, praedestinatum est, ut na­
lura humana uniretur Filio Dei in persona.
Deinde, quod plus est, opponitur testimonio
Apostoli relato num. 1 : Qui faclusest ei et
semine David secundum carnem, qui prae­
destinatus est Filius Dei. Nam in tali pro­
positione aliquis terminus assignatur, et
attribuitur subjecto, sicut in hac, Petrus
praedestinatus est beatus : aut Filius Dei
adoptivus. Dicere autem cum Lorea illum
locum Apostoli continere sensum quidem
verum, sed non proprium: minime sus­
tineri debet : quia verba divinæ Scripturæ
accipienda simpliciter sunt non solum in
sensu vero, sed etiam in sensu proprio,
ubi nullum sequitur inconveniens. Ex eo
autem, quod prædicta verba accipiantur
in sensu proprio ita ut ly praedestinatus
cadat non præcise supra totum complexum,
sed sit vere aliquod prædicatum attributum
subjecto, et significet terminum subjecto
convenientem, satis liquet ex dictis dub.
præced. et evidentius adhuc liquet ex com­
muni Theologorum sententia, qui illam
vocem praedestinatus accipiunt in significa­
tione propria : incredibile namque est,
quod Lorea melius illam intellexerit, quam
alii omnes. Et plane D. Augustin, et
D. Thomas non dubitant Christum abso­
lute vocare prædestinatum, ut vidimus
num. 1. Non loquuntur autem improprie;
nisi Lorea velit ipos etiam sacros Doctores, cum hæc subtiliter versant, et theolo­
gice proferunt, improprie loqui : quod est
cuncta impropriare, et dici sine illorum
injuria non valet. Denique opponitur propriæ ipsius prædestinationis rationi, quæ
non est mera cognitio, aut volitio aiicujus
futuri ; se I est pneordiriatio, et transmissio
aiicujus subjecti in aliquem terminum :
quod minime salvari potest, nisi ex parte
prædestinationispassivæ distinguamus sub­
jectum. quod transmittitur, et tt-rminum,
sive finem eidem subjecto acquirendam.
Cum ergo Christus fuerit prædestiuatus
vere, et absolute, ut satis constat ex dub.
præced. consequenter assignare oportet
aliquem terminum, sive finem prædestina­
tionis illius ·. et hoc merito supponitur in
dubii titulo. Difficultas autem est, quis ille
terminus fuerit.

DISP. XXXIV, DUB. IL

Pfgferlur, cl probatur D. Thomae sententia.
7. Dicendum est terminum primarium,
* et principalem prædestinationis Christi
non aliud fuisse, quam esse Filium Dei
naturalem : reliqua autem bona, quæ in
Christo fuerunt, ut gratiam habitualem,
gloriam, et similia, pertinuisse secunda­
rio, et ex consequenti ad terminum talis
prædestinationis. Secunda assertionis pars
necessario infertur ex prima. Quam aperte
j.Tk!.docet D. Thom. in hac quæst. art. 3, ubi
ait : Polesl prædeslinatio considerari secun­
dum illud, ad quod aliquis praedestinatur :
quod csl praedestinationis terminus, el effec­
tus. El secundum hoc prædeslinatio Christi
at exemplar nostræ prædestinationis : el hoc
dupliciter. Primo quidem quantum ad bo­
num, ad quod praedestinamur. Ipse enim
prxdeslinalus est ad hoc, quod esset Dei Fi­
lius naturalis : nos aulem praedestinamur ad
/Hiationem adoptivam, quæ est quaedam par­
ticipata similitudo Filiationis naturalis. Ubi
manifeste constituit discrimen inter prædestinationem Christi, et prædestinationem aliorum, quod hæc est ad esse Filii
adoptivi per gratiam, et gloriam : illa
vero fuit ad ipsum esse substantiale Filii
naturalis Dei. Nec minus perspicue loqui­
tur in 3, dist. 10, quæst. 3, art. unico,
quæstiunc. 2, in corpore, ubi propositis
aliquibus differentiis inter prædestinationem Christi, et prædestinationem cæterorum, subjungit : Sed neutra istarum
differentiarum diversifical rationem praedes­
tinationis; sed solum illa, quæ est essentialis,
tl specifica. Specifica autem differentia cujushbel motus, vel operationis accipitur pe­
nes terminum ad quem. Illud aulem, ad
quod est prædestinatio, non est unius ratio­
nis in Christo, et in nobis : quia praedesti­
natio Christi est ad unionem in persona
[scilicet Filii naturalis Dei) ; prædestinatio
autem nostra ad unionem per operationem,
aut per habitum assimilantem. El hæ duæ
uniones non sunt ejusdem rationis : sed se
habent sicut prius, et posterius, el perfectum,
tl diminutum. El ideo prædestinatio Christi,
tl noslra non est unius rationis secundum
univocalionem, sed secundum analogiam.
Ilæc D. Thom. in quibus adeo perspi­
cue docet terminum primarium præ­
destinationis Christi non fuisse gratiam
habitualem, vel aliam perfectionem ac­
cidentalem, sed solum esse substantiale

501

Filii naturalis Dei per gratiam unionis,
ut superfluum sit aliam ponderationem
adhibere. Sed nec omitti debet, quod cum
S. Doctor in hac quæst. 24. ex professo
agat de praedestinatione Christi, nusquam
meminit prædestinationis Christi ad gra­
tiam, vel gloriam, ut recte observavit
Lorca disp. cit num. 35, quia scilicet sen­
Cajetatiebat terminum prædestinationis Christi nus.
non esse gratiam, aut gloriam, sed esse Medina»
Syhiue.
Filium Dei naturalem, ut constat ex locis Cabrera.
relatis. Unde sic unanimiter docent Tho- Alvarez
Arauxo.
misiæ Cajetanus, Medina, et Sylvius in Vincer.præs. art. 2. Cabrera disp. unica, Alvarez tius.
Naza­
disp. 77, in principio, Arauxodub. unico, ri us.
conci. 3. Vincentius quæst. 7, dub. 1 Godoi.
Gonet.
et 2. Nazarius controvers. 1. Godoi disp. Philip­
55, num. 195. Gonet disp. 24, art. 1, pus.
Suarez·
concl. 3. N. Philippus disp. 10, dub. 2, Vazqnez.
et alii plures. Idem etiam tuentur Suarez Lugo·
­
disp. 50, sect. 2. Vasquez disp. 90, cap. 3, Putea
nos.
et disp. 91, cap. 2. Lugo disp 32. Cor­ Corne­
lius.
nelius a Lapide in cap. 1, ad Rom. Pu­
teanus in præs. art. 1, et alii,
Probatur primo ab auctoritate, quam pos­ Funda­
mentum
sumus sub sequenti forma inducere : nam ab ancto·
cum terminus prædestinationis Christi, rhate.
sicut et nostra, sit supra exigentiam totius
naturæ, et subinde excedat facultatem na­
turalis ‘cognitionis; non possumus pru­
denter designare talem terminum nisi ex
revelatione divina, quæ nobis innotescit
per Scripturam : sed hæc salis aperte
significat terminum primarium, et prin­
cipalem prædestinationis Christi fuisse non
aliud, quam esse Filium Dei naturalem :
ergo ita asserendum est. Probatur minor
ex Apostolo ad Rom. 1, ubi de Christo loquens ait : Qui praedestinatus est Filius Dei Rom· L
in virtute, etc., nam planus horum verbo­
rum 'sensus est Christum ab æterno prædesiinatum fuisse, ut in tempore esset Fi­
lius Dei naturalis in virtute, hoc est, non
per adoptionem, sed per potentiam, et
majestatem, quæ filii naturalis est propria.
Et profeclo si Scriptura agens v. g, de
Petro diceret : Qui prædcslinalus est Filius
Dei adoplivus, nemo dubitaret per hæc
verba, Filius Dei adoplivus significari ter­
minum prædestinationis Petri. Cum ergo
eisdem fere vocibus de Christo dicat : Qui
prædcslinalus est Filius Dei; oportet, quod
verba hæc, Filius Dei, intelligamus signi­
ficare terminum prædestinationis Christi.
Cumque praedestinari non potuerit Filius
Dei adoptivus ; siquidem talis non est, ut
constat ex dictis disp. præced. dub. 1 ; sit

502

• ·

DE INCARNATIONE.

consequens, quod praedictus locus sincere
intellectus significet terminum primarium,
sive principalem prœdestinationis Christi
in eo situm esse, quod sit Filius Dei na­
turalis. Nam cum Apostolus posset recen­
sere alia bona, utputa gratiam, gloriam,
sapientiam, potentiam, et alias excellen­
tissimas Christi perfectiones; nihilominus
non istas, sed esse Filium Dei tanquam
terminum principaliorem, et Christo ma­
xime volilum assignavit : reliqua vero con­
sequenter adjecit tanquam summæ hujus
dignitatis appendicem, quœ dignitati Filii
Dei congruebant in natura assumpta. Nec
hoc loco impediri debemus diversis aliorum
expositionibus, qui pro prxdeslinalus a'ias
voces substituunt, et aliter textum trans­
ferunt : nam hoc effugium jam præclusimus num. 2, al ipsumque obstruendum
D. Hi- sufficit sola auctoritas nostræ Vulga æ,
Urias.
D. Au- cui hærent Patres Latini, et nominatim
gnstia. D. Hilarius lib. 7 de Trinit. D. August,
1). Am­
bres. lib. deprædest. Sanet, cap. 15. D. Ambro­
D.Thom sius, D. Anselmus, D. Tnomas ad locum
D. Anselmas. Apost. et ex Interpretibus Magister sent.
Lyra. Lyra, Adamus, Cartbusianas cum reliquis
omnibus recentioribus.
Eodem mo lo ac verba Pauli accipienda
Loce J. sunt jHa Angeli Luc. 1 : Hic erit qiagnus,
el filius Aliissimi vocabitur, et ideoque el
quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius
Dei. Significavit enim nobilissimum terminum, sive finem, in quem collimabat
mysterium, et præordinabatur ille homo
ex Virgine concipiendus, nempe ut voca­
tur, ac perinde et principalius, ut esset
(siquidem prius est aliquid esse, quam
cognosci, aut vocari), Filius Dei, non
quidem adoptivus quod aliis hominibus
commune existit: sed naturalis, quod soli
*m' Christ0 homini convenit. Unde D. Ambros.
r *’ bros. ad prædictum locum inquit : Didum
est quidem etiam de Joanne, quia erit mag­
nus : sed ille quasi /tomo magnus, hic quasi
Deus magnus : late enim funditur Dei vir­
tus. Reliqua autem bona tum naturalia,
potius supernaturalia, quæ significavit
Angelus per possidere sedem David, et
regnare in domo Jacob, ex consequenti
addit, tanquam priori dignitati congruen­
tia, et Filio Dei in natura assumpta de­
bito connaturalitatis familiaria. Quem or­
dinem etiam significavit Joan. 1. nam
proposito primario termino Incarnationis,
et prædestiuationis Christi, Verbum caro
facium est; continuo subjunxit alia bona,
quæ ad illum terminum secundario, et |

I ad instar appendicis subsecuta sunt : El
I vidimus gloriam ejus, gloriam quasi UnigeI niti a Paire, plenum gratiæ, el veritatis.
Ac si diceret (inquit D. Chrysost. hom. 11, D.Ctryin Joan.) vidimus gloriam, qualem decebat, W5l?2,
el conveniens est habere unigenitum, et naI turalem Filium. Et D. Thom. supra quæst. D.Ttca,
7, art. 13, inquit : Gratia causatur in ho­
mine ex prxsentia divinitatis sicut lumen
in aere ex prxsentia solis. Unde dicilur
Ezech. 43 : Gloria Dei Israel ingrediebatur
per viam orientalem, el terra splendebat a
majestate ejus. Prxsentia autem Dei in
Christo inlelligitur secundum unionem humanx naturæ ad divinam personam. Unde
gratia habitualis Christi (et idem intellige
de omnibus aliis perfectionibus accidenta­
libus), inlelligitur ul consequens hanc unio­
nem , sicut splendor solem. Sola itaque
filiatio naturalis conveniens Christo in
natura assumpta per gratiam unionis eidem
naturæ factam habuit esse terminum pri­
marium, et principalem prædestinationis
Christi : reliquæ vero perfectiones perti­
nuerunt ad terminum secundarium, et se
habuerunt ex consequenti.
8. Secundo probatur ratione ex eisdem RlSiO.
testimoniis desumpta : quoniam ille est
terminus primarius, et principalis prædes­
tinationis, qui primario, et principaliter
intenditur : sel in prædestinatione Christi
primario, et principaliter intenditur esse
Filium Dei naturalem; reliqua vero ejus
bona solum respiciuntur secundario, et ex
consequenti : ergo esse Filium Dei natu­
ralem est terminus primarius, et princi­
palis prædestinationis Christi. Major cons·
tat tum ex ipsu terminis : tum ex eo,
quod ratio termini primarii Incarnatio­
nis coincidit cum ratione finis primarii :
hujusmodi vero est illud bonum , quod
primario intenditur. Minor etiam liquet
ex relatis testimoniis, in quibus esse Fi­
lium Dei naturalem per gratiam unionis
humanitati factam proponitur tanquam
primarium, et principale Christi hominis
bonum, ad quod cætera consequuntur.
Unde refelluntur falsæ aliquorum ex­ Rekpositiones, qui aliter assignant primarium piuiar
fils®
terminum prædestinationis Christi. Quod npiiuenim aliqui innitentes lectioni plurium liona.
Priai.
Patrum Græcorum, qui loco prxdeslinalus
habent declaratus significant terminum
prædestinationis Christi non fuisse filiatio­
nem Dei naturalem secundum se, sive
quoad esse, sed manifestationem hujus
dignitatis ad gloriam Christi ; vix habet
probabilitatis

i»

DISP. XXXIV, DUB. II.

503

probabilitatis speciem : tum quia simpli­
in aliis sapra allegatis reliquæ perfectiones
cior standum est lectioni nostræ Vulgatœ,
recensentur tanquam consequentes perfec­
ut diximus num. 2; hæc autem non habet
tionem substantialem, nempe illum homi­
declaratus, sed prxdeslinalus, et imme­
nem esse Filium Dei naturalem per gratiam
diata subjungit terminum, Filius Dei.
unionis : ergo non ipsæ, sed esse Filium
Tum etiam quia terminus prædestinationis
Dei naturalam, est terminus primarius, et
habet rationem specialis gratiæ respectu finis principalis prædestinationis Christi.
praedestinati : quod autem Christus decla­
9. ConGrmatur expendendo amplius Roboraretur Filius Dei naturalis, non tam est vires rationis propositæ : nam illud bonum lor
idem
gratia respectu ejus, quam beneficium res­ habet rationem termini primarii, et prin­ discur­
pectu nostri. Tum præteiea quia terminus
cipalis in prædestinatione Christi, quod sos.
primarius prædestinaiionis est finis, in
est majus ex omnibus bonis, quæ Christo
I
quem ultimo ordinantur, quæ sub prædesut homini in tempore per gratiam conve­
unatione cadunt : Deus autem prædestinaniunt : sed hujusmodi est esse Filium
vit hominem esse Deum per gratiam unio­
Dei naturalem per gratiam unionis : ergo
nis humanitati factam ut concedunt omnes :
hujusmodi filiatio naturabs est terminus
ergo si verum est, quod in hac evasione
primarius, et principalis in prædestina­
dicitur : hominem esse Deum, ordinare­
tione Christi. Major videtur evidens : tum
tur tanquam in Gnem ad declarationem,
quia cum bonum induat rationem Gnis,
sive manifestationem divinitatis Christi,
quia bonum ; illud magis intenditur, quod
quod est manifeste falsum ; cum longe no­ est majus bonum : ergo quod est majus
bilius sit Christum esse Filium Dei declabonum intenditur primario, et quod est
fen-trari. Quod vero alii significarunt prædicminus bonum intenditur secundario : at­
dictum terminum fuisse virtutem, sive
que ideo ex bonis, quæ Christo ut homini
gratiam miraculorum tam in spiritualibus,
per gratiam conveniunt, illud habet ratio­
quam in corporalibus; idque signiGcasse
nem termini primarii, et principaliter in
Apostolum, cum dixit : Qui prxdeslinalus ejus prædestinatione intenti, quod est sim­
esi Filius Dei in virtute secundum spiritum
pliciter majus. Tum etiam quia prædesti­
sanctificationis ex resurrectione mortuorum,
natio ordinat, quæ sub ea cadunt, ad
etc , majori adhuc facilitate refel itur. Nam
terminum, sive finem principaliter inten­
in primis terminus prædestinationis est
tum, tanquam ad Gnem cujus gratia .'esset
bonum, sive perfectio propria ipsius præautem aliqua perversitas in ordinando ma­
destinali, non tam pertinens ad alios, quam
jus bonum ad bonum inferius tanquam ad
ad prædestinatum ipsum : virtus autem
Gnem cujus gratia : ergo facta compara­
miraculorum, cum sit gratia gratis data,
tione inter bona, quæ Christo ut homini
non ita ordinatur ad bonum habentis il­
conveniunt in tempore per gratiam unio­
lam, quam ad aliorum utilitatem, juxta
nis, non est dicendum, quod bonum infe­
doctrinam D. Thomas 1,2, quæ.-t. 3, art.
rius habeat rationem termini, et Gnis; sed
1. Præt-rea hominem esse Filium Dei
solum illud bonum, quod simpliciter ma­
naturalem per gratiam unionis humanitati jus est. (Diximus perfectius non ordinari
factam cadit sub prædestinatione; atque
ad imperfectius tanquam ad Gnem cujus
ideo si non est ejus terminus, debet ad
gratia : quia si sermo esset de Gne cui,
ulteriorem terminum, sive finem ordinari :
sive utilitatis,- non foret perversitas, quod
ridiculum autem apparet, quod bonum
perfectius ordinaretur ad minus perfectum,
adeo magnum, sicut Gliatio naturalis, or­
ut explicuimus disp. 2, dub. I, num. 32).
dinetur tanquam ad finem ad gratiam, sive
Minor etiam constat : quia unio hyposta­
virtutem miraculorum, quæ in linea be­
tica, sive gratia unionis, sive esse Clium
neficii est exigua, et potest cum statu pecDei naturalem per gratiam unionis, est
1:01 cati consistere. Quod denique aliqui dixe­
summum quid tam in esse unionis, quam
runt prædictum terminum fuisse gratiam
in esse entis, et beneficii, ut ex professo
habitualem, et gloriam insignem, quæ
ostendimus disp. 4, dub. 3. Unde modo sa­
cum pluribus aliis donis accidentalibus
tis erit insinuare rationem, quam D. Thom. D.Tbouc
Christo ut homini communicat® sunt, idsæpius (et rem satis evincit), proponit :
que intendere Apostolum illis verbis : Fi­
nam supra quæst. 2, art 10 ad 1, inquit :
lius Dei in virtute secundum spiritum sanc­
Dicendum, quod gratia, quæ est accidens,
tificationis, rejicitur eisdem motivis :
est quxdam similitudo divinitatis partici­
quia tam in testimoniis Apostoli, quam pata in homine, Per incarnationem autem

504

DE INCARNATIONE.

natura non dicitur participasse similitudi­
nem aliquam divinæ naturæ : sed dicitur
esse conjuncta ipsi divinæ naturæ in persona
Filii. Majus autem esl ipsa res, quam simi­
litudo ejus participata. Et in resp. ad 2 .·
Gratia habitualis esl solum in anima. Sed
gratia, id esl gratuitum Dei donum, quod
est uniri divinæ personæ, perlinet ad totam
naturam, quæ componitur er anima, et cor­
pore. Et per hunc modum dicitur plenitudo
divinitatis in Christo corporaliter habitasse,
Et art. 11 in corp, ait : Unio incarnatio­
nis, cum sit in esse personali, transcendit
unionem beatæ mentis ad Deum, quæ est per
actum fruitionis. Denique ut alia testimo­
nia omittamus, quæst. 4, art. 1 ad 2 ail :
Multo major, el perfectior est unio ad Deum
secundum esse personale, quam quæ est se­
cundum operationem. Ex quibus satis cons­
tat, quod esse Filium Dei naturalem per
gratiam unionis humanitati factam, est
maximum omnium bonorum, quæ Christo
ut homini per graiiam in tempore conve­
niunt.
Objec*
10. Nec refert, si huic motivo respon­
tio.
deatur nullum esse inconveniens, quod
ex illis bonis, quæ sub prædestinatione
cadunt, illud, quod est majus, orlinetur
ad minus sicut ad terminum, sive finem,
ut exemplis declarari potest. Nam in pri­
mis substantia prædestinati, et beatitudo
cadunt sub prædestinatione, ut diximus
tract. 5, disp. 5, dub. unio : et substantia,
cum sit ens per se, et completum, est
simpliciter perfectior beatitudine, quæ est
ens secundam quid, et in alio, utpote
verum accidens : quo non obstante, non
substantia prædestinati, sed beatitudo est
finis, et terminus prædestinationis, in
quem proinde ipsa substantia prædestinati
ordinatur. Deinde gratia habitualis est
simpliciter perfectior, quam visio beati­
fica, ut statuimus tract. 14, disp. 14,
dub. 7, num. 114 : et nihilominus termi­
nus prædestinationis nostræ non est gra­
tia, sed visio, ad quam ipsa gratia tan­
quam ad finem ordinatur. Quare ex eo,
quod esse Filium Dei per gratiam unionis
sit quid simpliciter perfectius, quam gratia
habitualis, et gloria; non recte colligimus,
quod primum illud sit terminus prædesti­
nationis Christi.
Solutio.
id, inquam, nihil refert : nam discursus
a nobis præmissus innititur principiis
omnino solidis, et illum non labefaciunt
exempla, quæ evasio opponit. Nam ad
primum respondemus, quod licet quælibet

substantia sit perfectior quolibet accidenti
quantum ad modum essendi; nihilominus
essentialiter, ot attentis omnibus, præsertim vero eminentia ordinis, quodlibet
accidens supernatural© est simpliciter per­
fectius, quam omnis substantia creata, ut
ex professo ostendimus loco cit. ex
tract. 14, præsertim num. 117 et 127.
Quare ex prædicto capito minime repu­
gnat. quod substantia ordinetur ad acci­
dens supernatural sicut ad finem : et
consequenter, quoil in nostra prædestinatione substantia comparetur ad beatitudinem sicut ad terminum, et propter beatitudinem producatur ; unde habet esse
prædestinationis effectum. Ad secundum
concedimus gratiam habitualem esse sim­
pliciter perfectiorem visione beata, ut
diximus loco cit. Sed nihilominus, ut ibi­
dem num. 114, in ultima probatione in­
sinuavimus, visio beatifica est perfectior,
quam gratia, in ratione unionis cum ul­
timo fine qui, sive in ratione possessionis
Dei. Et quia in termino prædestinationis
nostræ hæc posterior perfectio potissimum
attenditur; eo quod terminus prædestina­
tionis nostræ coincidit cum possessione
ultimi finis objectivi, nempe Dei : propterea terminus prædestinationis nostræ non
est gratia habitualis, sed visio beatifica,
sive formalis beatitudo, quæ in tali vi­
sione consistit. Præsertim cum gratia
habitualis consummata per visionem sit
perfectior, quam gratia habitualis secun­
dum se : quare nullum est inconveniens,
quod gratia habitualis secundum se consi­
derata ordinetur ad visionem, sive ad gra­
tiam ut visione consummatam, sicut ad
terminum. Cæterum gratia substantialis
unionis non solum excedit gratiam habi­
tualem, et visionem simpliciter, atque in
esse entis; sed etiam in esse unionis cum
Deo : est enim maxima in esse unionis,
ut ex professo ostendimus disp. 4, dub. 2.
Quare inordinatio esset, quod unionis gra­
tia ordinaretur ad graiiam habitualem, vel
ad gloriam sicut ad terminum, sive finem
prædestinationis Christi : sed oportuit has
res inverso ordine disponere, ita quod
unionis gratia, sive esse Filium naturalem
per gratiam unionis habeat rationem ter­
mini, et finis respectu omnium, quæ sunt
effectas talis prædestinationis.
11. Sed insistes : nam ideo licet gratia Replia,
habitualis sit simpliciter perfectior, quam
visio, non constituit finem, sive terminum
prædestinationis nostræ ; quia visio est
perfectior

v*? Λ ;

DISP. XXXIV, DUB. II.
perfectior in ratione consecutionis, sive
possessionis ultimi finis objectivi, sive Dei
in se : atqui etiam excedit gratiam unionis
in hoc conceptu ; siquidem gratia unionis
non est consecutio, aut possessio ultimi
finis objectivi : ergo nullum est inconve­
niens, quod in prædestinatione Christi
gratia unionis, sive esse filium naturalem
per talem gratiam ordinetur ad visio­
nem, aut gloriam sicut ad terminum. Et !
Catr- confirmatur : nam etsi unio intellectus
beati cum divina essentia sub munere spe­
ciei iatelligibilis non sit in esse unionis
minor, quam unio ejusdem intellectus cum
prædicta essentia in ratione objecti cogniti,
et beatificantis ; quia tamen est major illa
in ratione consecutionis, et possessionis :
propterea prior unio ordinatur ad secun­
dam sicut ad terminum, et finem quo ;
unde consequenter terminus prædestina­
tionis nostræ non consistit in prima unione
sed in secunda : atqui prædicta unio etiam
excedit gratiam unionis in conceptu con­
sequendi, et possidendi ultimum finem :
ergo hujusmodi unio habuit rationem ter­
mini in prædestinatione Christi.
ResPondetur ad objectionem, concessa
’ majori, et omissa minori negando conse­
quentiam. Et ratio disparitatis est, quod
gratia habitualis, et visio beatifica sunt
ejusdem ordinis creati, accidentalis : in
quo ordine visio præstat gratiæ in hoc,
quod est consecutio ultimi finis qui sive
objectivi; unde ipsa et non gratia habet
rationem ultimi finis quo, sive formalis :
atque ideo comparatur per modum finis et
termini ad gratiam, et ad omnes prædes­
tinationis effectus ; quamvis in hoc ipso
fine includatur ipsamet gratia consummata
per visionem. Cæterum visio beatifica non
est ejusdem rationis cum gratia unionis :
tum quia illa est accidentalis, et hæc
substantialis : tum quia illa pertinet ad
ordinem creatum, hæc vero ad ordinem
divinum. Quare licet gratia unionis non
sic explicet conceptum assecutionis, aut
possessionis sicut visio ; adhuc in conceptu
conjunctionis cum Deo est simpliciter
perfectior : illa enim solum unit intentionaliter, hæc autem physice. Unde nulla­
tenus congruit gratiam unionis ordinari
ad visionem sicut ad prædestinationis fi­
nem, et terminum : sed e contrario opor­
tet visionem, et omnem gratiam acciden­
talem ordinari ad gratiam unionis.
«if-f Unde ad confirmationem respondetur
■fr. eodem modo, datis præmissis, et negando

505

consequentiam. Et ratio differentiae constat
ex dictis : nam unio cum essentia divina ''
in ratione speciei intell igibilis, et unio
cum Deo ut objecto in se solum uniunt
in ordine intentionali : in quo ordine unio
cum Deo in esse objecti utpote actualior,
et ultimior excedit unionem cum essentia
in ratione speciei ; et ideo terminas, sive
ultimus finis formalis, sine quo non cons­
tituitur in unione cum specie sed in unione
cum objecto cognito. Cæterum unio hypos­
tatica cum Deo, quæ est unio in esse phy­
sico, sicut excedit totum ordinem intentio• nalem, sic etiam excedit omnes uniones ad
prædictum ordinem pertinentes ; unde non
expedit, quod ipsa ordinetur ad illas ; sed
magis quod istæ, et omnes perfectiones
accidentales ordinentur ad eam. Parum
enim refert, quod ipsa non ita emineat in
conceptu assecutionis, aut possessionis, si
incomparabiliter excedit tam in esse entis,
quam in ratione conjunctionis cum Deo. Ad
quæ attendens D. Thom. et simili objectioni D.Thom.
occurrens in 3 , dist. 10 art. unie, quæstiunc. 1 ad 2 ait : Dicendum, quod ratio
illa procedit de felicitate crealuræ ex hoc,
quod Deo unitur per operationem : sed ipsa
natura beatificatur ex ho?, quod Deo unitur
in persona. Et per hoc palel responsio ad
tertium, quia praedestinatio aliorum homi­
num non esl ad unionem in persona, sed ad
unionem per operationem. Qjæ non docuit
D. Thom. quia senserit beatitudinem, sive
felicitatem formalem Christi, aut humani­
tatis Christi consistere in unione hyposta­
tica, ut quidam imaginati sunt, quos impu­
gnavimus disp. 4, dub. 3, num. 83. Nam
Deus non beatificat nisi uniatur per modum
finis: non autem ita attingitur per unio­
nem personalem, sed per operationem
attingentem ipsum tanquam objectum co­
gnitum, et volitum : quare beatitudo for­
malis non in ea unione, sed in aliqua ope­
ratione consistit ; quamvis prædicta unio
sit simpliciter melior tam in esse entis
quam in esse conjunctionis cum Deo,
quam omnis operatio creata. Sed loquitur
S. Doctor vel de beatitudine fundamenta­
liter, quatenus unioni hypostaticæ est
connatural.ter debita beatitudo formalis,
ut supra ostendimus disp. 17, dub. 4, § 1,
vel loquitur de beatitudine accepta minus
proprie, et sumpta pro majori bono, et
subjecti perfectione. Idque ultimum ejus
intentioni optime quadrat : nam eo ipso,
quod gratia unionis sit prædicto modo
1 beatitudo, non debuit ordinari ad beatitu-

506

DE INCARNATIONE.

comparatione inter substantiam compte
tam, et ejus proprietates, substantia esc
piimo intenta, el habet rationem finis res­
pectu illarum, quo non obstante ipsa otium
in executione praecedit ; quia est earum
§ Η.
subjectum, et simul causa efficiens ipsa­
rum per dimanationem. Et hoc etiam mudo
Refertur sententia contraria.
licet gratia unionis fit primo intentu, et
12. Oppositam nobis sententiam quæ habe.at rationem finis respectu gratiæ
habitualis, et gloria? in prædesiinatione
asserit Christum fuisse principaliter præChristi ; debet nihilominus ad eas etiam
destinatum ad gioriam animæ, sicut in
Ahisio aliis hominibus contingit, defendunt Altiin executione præsupponi. Tum quia gra­
doreus.
tia unionis pertinet ad ordinem substan­
Duran­ siodorensis lib. 3 Summæ, tract. I, cap. 2.
das·
tialem, illæ vero ad accidentalem. Tum
Durandus in 3, diet. 7, quæst. 3, num. fi.
Scot us.
etiam quia pertinet ad integritatem sup­
Castillo. Scotus ibi quæst. unica, Castillo disp. 17,
Istmber- quæst. 2, num
positi in humana natura, cui illæ inhærent.
17.
Isambertus
in
præs.
tus.
Tum denique quia licet gratia habitualis
art. 2, et alii. Idem etiam tueri consequen­
bus.
et virtutes non sint rigorosæ proprietates
ter
debent
Marsilius, Richardus, Gabriel,
Pichar­
gratiæ unionis, nec ab ista physice dima­
et alii, qui sentiunt gratiam unionis non
dos.
Gabnel. e??e præferendam in ratione doni gratiæ nent, sunt tamen moraliter proprietates
habituali, et essentiali beatitudini, ut dixi­ ejus, quia connaturaliter ipsi debentur. In
quo sensu dixit D. Thomas supra quæst. D.Thra.
mus disp. 4, dub 3, £ 3. Quo loco non
7, art. 3 : Gratia habitualis Christi intelligipauca argumenta dissolvimus, quæ facile
possunt applicari præsenti materiæ, ut tur consequens hanc unionem, sicut splendor
nostram assertionem oppugnent Quare solem. Et in resp. ad 2 : Gratia habitualis
non intelligilur ul præcedens unionem, sed
eis relictis, alia magis specialia propone­
Primum mus Arguitur ergo primo : nam facta
ul consequens eam sicul quædam proprietas
Kganaturalis. Unde el Augustinus dicit in Enweatum. comparatione ex una parte inter gratiam
chir. quod gratia est quodammodo Christo
unionis, qua communicatur esse filii natu­
ralis, et gratiam habitup.lem, et gloriam ex
homini naturalis. De quo plura diximus
alia, gratia unionis non fuit primo in­
disp. 13, dub. 2.
tenta : ergo non potuit habere rationem
Nec refert,, si opponas gratiam habitua- Prewtermini primarii, et finis principalis in
lem, et gloriam animæ Christi non coinpraedestinatione Christi. Consequentia pa­
parari ad gratiam unionis, sive ad unionem
tet. Et antecedens suadetur : nam quod est
substantialem, tanquam medium : ergo
primum in intentione, est ultimum in
gratia unionis non potest ad illas com­
executione : ergo si gratia unionis fuisset parari per modum finis. Antecedens pro­
primo intenta in praedestinatione Christi,
batur : quia medium præcedit in execu­
succederet ultimo in executione : atqui res
tione finem : sed gratia habitualis, et gloria
aliter se habuit; siquidem manifestum est non praecedunt in executione gratiam unio­
gratiam unionis, sicut et Christum, prae­
nis, ut immediate diximus; ergo non ha­
cessisse gratiam habituabm, et gloriam :
bent rationem medii respectu illius. Id,
ergo gratia unionis in harum comparatione
inquam, nihil refert : omisso namque an­
non fuit primo intenta.
I tecedenti negamus consequentiam : quia
ResRespondetur negando antecedens. Ad
ut aliquid comparetur ad aliquid tanquam
pOflSiOa
cujus probationem dicendum est commune ad finem, non requiritur determinate, quod
illud axioma solum verificari facta compa­ sit medium rigorosum
in ordine
ad illud,
O
r
ratione inter finem, et media quatenus
nec quod ipsum in executione præcedat;
talia : tunc enim oportet illud, quod habet
sed satis est, quod ad illud ordinetur vel
rationem finis, subsequi in executione prædicto modo, vel tanquam aliquid re­
post alia, quæ in intentione præcesserint.
quisitum ad ejus conservationem, orna­
Cæterum si illud, quod intenditur per tum, et connaturalem statum. Idque salis
modum finis, simul comparetur ad alia
liquet in exemplo jam præmisso .· nam
per modum efficientis, vel per modum sub­ proprietates hominis non sunt medium
jecti ; necessarium est, quod eis sit prius
quod existentiam præcedat : et tamen
non solum in intentione, sed etiam in
ipsum respiciunt ut finem : producuntur
executione. Unde videmus, quod facta enim tam ad hominis ornatum, quam ad
modum
dinem accidentalem, sed intendi potius
per modum finis, et termini in praedesti­
natione Christi.

't

D18P. XXXÏV, DUB. II.
modum connaturalem essendi, et ut sint
virtutes ei deservientes, iit hoc etiam modo
licet gratia habitualis, et gloria non sint
media proprio dicta respectu unionis
hypostaticae nec illam in executione præccdant; nihilominus illam respiciunt ut
Haem : quia product®, et communicat®
fuerunt propter illam, et ad majorem or­
natura, et connaturalem omnino statum
filii naturalis in Dei natura assumpta Et
profecto si hoc Adversariorum motivum,
el replica illi adjuncta aliquid probaret;
simili discursu evincerent beatitudinem,
et ultimum finem formalem non esse
constituendum in visione, aut amore Dei
ia se ipso; sed in dotibus, et aliis perfec­
tionibus visionem, et amorem consequen­
tibus : siquidem visio, et amor sunt in
executione priores ; et prædictæ perfec­
tiones non comparantur per modum medii,
quod visionem, et amorem in executione
præcelat, ut ex se liquet. Id vero est ma­
nifeste falsum, et opponitur non solum
communi sententiæ Theologorum, sed et
ipsorum opponentium, qui affirmant ter­
minum, sive finem prædestinationis tam
Christi, quam nostri consistere in beati­
tudine, et hanc esse vel actum visionis,
vel actum amoris Dei in se, vel utrumque.
13. Arguitur secundo : quia Christus
hü
ir?a- non prædestinatur nisi ut homo : sed
eüub. ut homo convenit nobiscum : ergo de­
bet eodem modo prædestinari, et ordi­
nari ad eundem terminum, sive finem :
atqui finis, et terminus prædestinationis
nostræ est gloria, sive æterna beatitudo :
ergo idem de termino prædestinationis
Christi dicendum est. Confirmatur : nam
ideo gloria est terminus nostræ prædesti­
nationis, quia ex omnibus bonis, quæ ha­
bemus, et habere possumus, gloria est
bonum nobis convenientius, et appetibi­
lius : sed facta comparatione inter gratiam
unionis substantialis, et inter gloriam
Christi, hæc posterior est bonum illi
convenientius, et eligibilius ; siquidem ex
vi illius unionis substantialis non est bea­
tus, et felix, sed adhuc manet subjectus
miseriis, quas gloria, sive beatitudo ex­
cludit : ergo terminus prædestinationis
Christi non fuit gratia unionis, sive esse
Filium Dei naturalem, sed gloria animæ,
sicut in nobis contingit.
c b.ti). Ad argumentum omittendo præmissas
negamus primam consequentiam, ex qua
secunda dependht. Ratio autem disparitaiis inter Christum et nos quantum

50"

ad terminum prædestinationis est satis
nota, et constat ex supra dictis : quia in
nobis terminus prædestinationis constitui­
tur in beatitudine, eo quod ista est maxi­
mum bonum ex his, quæ nobis conveniunt.
Sed in Christo ut homine datur aliud ma­
jus bonum, nempe esse Filium Dâ natu­
ralem per gratiam unionis : et ideo in hac
gratia, non autem in gloria accidentali pri­
marius terminus prædestinationis Christi
constitui debet. Quod vero Christus et nos
in ratione hominis conveniamus, nihil re­
fert : quia hoc tantum evincit, quod Chris­
tus, et nos habeamus eundem finem natu­
ralem hominibus communem. Sed finis,
sive terminus prædestinationis, providen­
ti® videlicet supernaturalis, non præscribitur ex naturæ legibus, sed ex gratia Dei
providentis. Deus autem præordinavit
Christum ut hominem ad finem omnium
excellentissimum, et omni gratia, et gloria
accidentalibus superiorem, videlicet ad esse
filium naturalem per gratiam unionis.
Quare terminus primarius prae lestinationis
Christi nequit esse gloria, aut gratia acci­
dentalis aliis hominibus communis. Unde
ad confirmationem neganda est minor :
quam minime evincit inserta probatio :
tum quia simpliciter melius est Christo ut
homini esse Filium Dei naturalem per
gratiam unionis, quam esse beatum, aut
felicem quacumque gloria creata : quanto
melius est esse personaliter Deum præ
omni creata perfectione. El eligere, aut
approbare oppositum hujus comparationis
extremum, videntur nobis quoddam genus
non solum imprudenti®, sed summæ insaniæ. Præsertim cum gratia unionis per­
tineat ad esse substantiale Christi ut
hominis, sine qua ille homo minime con­
sisteret, nec posset esse beatus : unde
potius tale esse, quam beatitudinem debe­
ret prudenter eligere; et similiter magis
deberet admittere non esse beatum, quam
non esse simpliciter, et præsertim Filium
Dei naturalem. Accedit denique ipsam
dignitatem filii naturalis esse eminenter
fundamentaliter tam beatitudinem, quam
omnem aliam perfectionem, quæ in hu­
manitate suscipi valet, ut significavit D.
Thorn, num. præced. relatus : quia quidi
quid perfectionis est, debetur filio naturali
Dei in natura assumpta.
14. Arguitur tertio : quia terminus pri- Ternum
‘
'
.................................. humani
‘ ­ argu­
marius,
et finis
prædestinationis
mentum.
tatis Christi est gratia habitualis, et gloria :
ergo istae etiam sunt terminus, et finis præ-

·. s

F-i
4

50S

DE INCARNATIONE.

destinationis Christi. Consequentia pro­
batur ex eo, quod illa, qu® conveniunt
Christi humanitati, prædicanlur etiam de
Christo ut in humanitate subsistente An­
tecedens vero suadetur : quia terminus
primarius, sive tinis prædestinationis hu­
manitatis Christi non fuit esse Filium Dei
naturalem ; siquidem humanitas est inca­
pax hujus denominationis : filiatio enim
nec afficit immediate, nec denominat na­
turam, sed suppositum, ut sæpius diximus
dub. præced. ergo solum restat, quod ter­
minus primarius, sive finis prædeslinationis Christi fuerit gratia habitualis, et
gloria.
Prima
Huic argumento potest responderi primo
responnegando antecedens Ad cujus probatio­
iio.
nem, omisso antecedenti, negatur conse­ '
quentia : quia licet humanitas Christi non i
fuerit primario ordinata ad esse Filium Dei
naturalem, utpote quæ est incapax hujus I
denominationis : nihilominus ordinata fuit ’
ad unionem substantialem cum Filio Dei I
naturali in unitate personæ : quæ unio est
incomparabiliter melior tum absolute in
se, tum comparative ad humanitatem, !
quam gratia, et gloria ob ea, quæ supra
diximus. Quare non sequitur, quod gratia,
et gloria fuerint terminus primarius præ- ,
destinationis humanitatis Christi. Cum
autem tam humanitas, quam unio ejus ad {
personam fuerint propter esse Filii Dei in
natura assumpta : magis infertur, quod i
esse Filium Dei naturalem habuerit ra­
tionem termini primarii in Christi præ- !
destinatione. Probatio autem consequen- |
tiæ primi enthymematis, quatenus huic '
doctrinæ posset opponi, non urget : i
quoniam aliqua conveniunt humanitati [
fonnaliter ut parti, quæ nequeunt prædi- !
cari de supposito : sicut de humanitate
dicitur esse ens incompletum in linea
substantiæ. quod tamen de supposito prædicari non valet. Et ob eandem rationem
licet de humanitate dicatur esse prædestinatam ad unionem cum subsistentia di
vina, id tamen prædicari non potest de
supposito ; includit namque necessario hu­
manitatem, unionem, et subsistentiam.
Secunda,
Respondetur
secundo,
et melius ad idem
cl melior
respon­ argumentum negando suppositum primi
sio.
antecedentis, scilicet, quod humanitas
Christi fuerit prædestinata, et quod ab­
solute sit subjectum proprium hujus de­
nominationis. Hanc enim doctrinam refelD.Thoni. Iit expresse D. Thomas in præs. art. 1
ad 2, ubi ait : Dicendum, quod sicul dici-

I lur in Glossa ad Bom. quidam dixerunt,
I prædestinationem inlflligendam esse déna­
tura, non de persona : quia scilicet humanæ
I naturæ /acia esi hæc gratia, ul uniretur Fi­
lio D'i in virtute personæ. Sed secundum
hoc locutio Apostoli est impropria propter
duo. Primo quidem ralione communi : non
enim dicimus naiuram alicujus prxdeslinari, sed ipsum suppositum : quia prxdestinari est dirigi in salutem ; quod quidem
est suppositi agentis propter beatitudinis fi­
nem. Secundo ralione speciali : quia esse
Filium Dei non convenit humanæ naturæ :
est enim hæc falsa, Humana natura esi
Filius Dei : nisi forte quis velit sic expo­
nere extorta expositione : Qui prxdeslinatus est Filius Dei in virtute, id est prxdeslinatum est, ul humana natura uniretur
Filio Dei in persona. Delinquitur ergo, quod
prxdeslinatio attribuatur personæ Christi,
etc. In quibus verbis præoccupavit S.
Doctor omnes modos, secundum quos hu­
manitas Christi posset dici prædestinata
respective ad diversos terminos. Nam in
primis nequit dici prædestinata in ordine
ad esse Filium Dei naturalem : quia est
incapax hujus denominationis, aut effectus
formalis : non enim filiatio convenit naturæ,
sed supposito immediate in se ipso, ut late
in disp. præced. ostensum fuit. Nec po­
test dici prædestinata in ordine ad unio­
nem : quia unio non inLelligitur, nec habet
esse per modum termini ; sed per modum
viæ, et progressus ad terminum ulterio­
rem. Nec denique potest vocari prædesti­
nata in ordine ad beatitudinem : quoniam
ille in ordine ad beatitudinem prædestinatur, qui ad illam dirigitur, et ad eam ten­
dit, et propter eam operatur : dirigi autem,
tendere, et operari non dicuntur proprie
de natura sed de supposito : actiones enim,
et passiones sunt subsistentium ut quod :
unde natura non flet, vel net, sed persona,
ut docet Philosophus. Quod magis confir· Rotomatur supponendo principium in hac ma­ nier.
teria certissimum, nimirum non esse mul­
tiplicandas prædestinationes totius com­
positi, et partium ejus, vel eorum, ex
quibus constat : sicut enim omnia hæc
uno decreto decernuntur, et una actione
ponuntur in rerum natura ; sic etiam una
prædestinatione diriguntur in finem a prædestinatione intentum. Si autem res ita
se habet; oportet, quod unus, et idem sit
terminus primarius totius prædestinationis : una quippe actio, directio, et trans­
missio suppositi, et eorum, ex quibus cons­
tat,

DISP. XXXIV, DUB. II.

509

tat, unum sibi vindicat terminum prima­ navit proprie humanitatem. Quartum, quo­ Quar­
rium : alias esset, et non esset una; cum
niam illud proprio, et per se denominatur um,
unitas actionis, et directionis dicatur per subjectum prædestinatum, cui fit gratia
habitudinem ad terminum primario ins­
prædestinationis : sed gratia prædestina­
pectum. Ergo tam suppositum, quam om­ tionis Christi fit humanitati, non autem
nia, ex quibus constat, quatenus ipsum
supposito, quoi cum sit divinum non est
constituunt, et ad illud pertinent, respi­ capax gratiæ : ergo humanitas Christi vere,
ciunt eundem prædestinationis terminum,
et proprie denominatur prædestinata. Quin­ Quin­
suppositum quidem per se, alia vero ut
tum, nam quidquid sit de unione hypos­ tum»
sub illo, et ratione ipsius. Constat autem
tatica, et de filiatione naturali : gratia
habitualis, et gloria communicat® sunt
es hactenus dictis terminum primarium
humanitati Christi per se, et ratione sui :
prædestinationis Christi non fuisse gratiam
ergo humanitas est vere prædestinata in
habitualem, nec gloriam, nec unionem
hypostaticam, sed esse Filium Dei natu- I ordine ad illas sicut ad terminum. Antecedens probatur : quia Licet Christi huma­
turalem. Ergo idem de prædestinatione
nitas dimitteretur a Verbo, et transferre­
humanitatis Christi dicendum est : quippe
tur ad suppositum creatum ; adhuc retineret
quæ non est alia, quam ipsius Christi prægratiam, et gloriam, quas habet existens
destinatio, nec alium, quam ea, terminum
respicit : nec enim omittenda est alia hu­ , in Christi supposito : ergo signum est,
quod humanitas Christi habeat tales per­
manitatis in abstracto prædestinatio. Et
fectiones per se, et ratione sui, sive et in
nihil refert, quod humanitas non denomi­
netur filia : nam sufficit esse naturam il­ idem redit, tanquam subjectum ; ad quod
perficiendum ex divina prædestinatione
lius hominis, qui ad esse Filium Dei
ordinate sunt.
naturalem præ iestinatur : et qui est subjec­
Hæc tamen non multum urgent ; quam­ Suppotum per se primo pnedestinatum, et eam
vis aliqualiter obligent invertere desidera­ nendam
denominationem suscipit, ut subsistens
pro
tum a nobis procedendi ordinem, et cum solu­
in humana natura, sicut disp. præced.
de præiestinationibus termino agimus, tiore.
dub. ultimo explicuimus.
15. Sed contra hanc doctrinam plura dicere de subjecto. Est itaque supponen­
dum ex infra dicendis Christum esse sub­
miio-opponunt Suarez disp. oo, sect. 4, et
raa· Vasquez disp. 50, cap. 40, quæ in summa jectum quod prædestinationis, et huma­
nitas subjectum quo : quippe ratione
revocantur ad sequentia, quæ videntur
humanitatis, vel quatenus in humanitate
Inania, urgentiora motiva. Primum ab auctoritate :
subsistens habet Christi suppositum esse
O An- nam D. Augustin, lib de prædest. Sanet.
p5ÜB' cap. 15, inquit : Prædestinata est ista hu­
subjectum capax, cui gratia fiat, et subda­
tur prædestinationis ordini. Quo præ­
manæ naturæ tanta subvectio, ul quo allollemisso respon iemus omnes objectiones
D.Ttmu. relur altius, non haberet. Et D. Thomas
propositas solum evincere humanitatem
in 3, dist. 10, quæst. 3, art. unico, quæsprædestinari ut quo, et tanquam partem,
tiunc. 1 , concedit humanitatem fuisse
sive extremum illius suppositi prædestiprxdeslinatam ad unionem hypostaticam :
nati ut quod, et simpliciter : unde non
ergo fateri oportet humanitatem fuisse
S*tH> subjectum alicujus prædestinationis. Se­
probant, quod humanitas dicatur prædes­
taa.
tinata absolute, sed solum cum addito,
cundum : nam unio hypostatica prtedestinempe ut quo, ut pars, ut quid in suppo­
nata luit ab æterno : siquidem est quædam
sito simpliciter prædestinato contenta. Quo
gratia in tempore facta : ergo pnedesti­
natum fuit aliquo 1 subjectum talis unio­ etiam sensu humanitas Petri prædestinari
dicitur eo ipso, quod Petrus prælestinenis : atqui unionis subjectum non est
tur : sed non diversa prædestinatione, nec
Christus, sed Christi humanitas ut proxime
ad terminum diversum.
diximus : ergo humanitas vere, et proprie
Undeal primani objectionem responde­ Dissol­
prædestinata fuit in ordine ad unionem
vuntur
rerliom. Tertium, quia Deus illud proprie prædestur D. Augustin, solum docere, quod sit objecta.
prædestinata humanæ naturæ elevatio : Primam·
tinavit, cui per se contulit bonum, seu
sed ad id sufficit, quo 1 humanitas prædes­
donum unionis hypostaticæ ad personam
tinata fuerit ut quo : cujus prædestinatio­
divinam : sed hoc donum non fuit collatum
nis terminus primarius non est unio, quæ
supposito, sed humanitati ; siquidem non
est quid viale, sed persona filii naturalis
illud, sed ista potest ad personam divinam
Dei, ad quam elevatur humana natura :
assumi, eique uniri : ergo Deus prædesti[iSlifl,

510

DE INCARNATIONE.

licet non ipsa, sed homo denominetur
Filius naturalis Dei per gratiam unionis.
Et D. Thom. non aliud intendit, quam
qaod persona Christi fuerit prædesiinata
ratione humanæ natuiæ, ut magis se ex­
plicat in præs. art. 1 ad 2, ex quo al
summum infertur naturam hujusmodi
fuisse prædestinatam ut quo, et quatenus
contentam in supposito simpliciter, et ut
Sccun- çuodpiædesiinato. Ad secundam responde­
item.
tur unionem hypostaticam prædestinatam
fuisse ab ætrrno non tanquam terminum
primarium, sed tanquam viam ad il uni,
videlicet ad esse Filium Dei naturalem
per gratiam unionis : quare ex eo, quod
sola humanitas sit subjectum praedictum
unionis ; non sequitur humanitatem esse
subjectum prædestiratum simpliciter, sed
solum ut quo, et tanquam natura illius
suppositi, quod est in ta filius naturalis
Tciliam. Dei per gratiam unionis. Ad tertiam cons­
tat ex immediate dictis : nam cum unio
non fuerit terminus primarius, sed via,
vel conjunctio ad terminum primarium,
non bene colligitur illud esse subjectum
principaliter, et proprie præ estinatum.
cui Dt-us contulit donum unionis. Ad
Quar­ quatiam negamus minorem quoad secun­
tam.
dam partem : quam in.-erta probatio non
evincit : nam licet suppositum Chrbti in
natura divina non sit capax, ut illi gra­
tia fiat; nihiominusut subsistens in na­
tura humana est subjectum quod gratiæ
capax, sicut et subjectionis ad Deom : et
hoc modo prædestinalur. Unde non se­
quitur Christi humanitatem præde.-tinari '
simpliciter; sed solum ut quo, et tanquam j
partem, aul naturam subjecti prædesti- ;
Qoin- nati Unde ad quintam antecedens in eo- l
tam.
dem sensu : quia licet gratia, et gloria
accidentalis insint immediate humanitati ;
Christi : tamen non habet esse in illa si­
cut in subjecto quod, sed solum ut quo :
quemadmodum enim principium quod ope- |
rans per gratiam, et eliciens visionem |
beatificam non est humanitas, sed suppu- ;
situm influens per humanitatem ; sic etiam 1
subjectum, quod illas habet, et per eas
perficitur, non est humanitas, sed suppo­
situm io humanitate subsistens el huma­
nitatem complens. Ad antecedentis autem
probationem admisso antecedenti, nega­
mus consequentiam : quia si humanitas
dimitteretur a Verbo, inciperet terminari
subsistentia creata, et existere in proprio
supposito, ut diximus disp 8, dub. 3,
num. 105; unde sicut humanitas in tali

' hypothesi non haberet esse ul quod, sod
ut quo ; sic eliam non haberet gratiam,
et gloriam ut quod, sed ut quo, et eodem
modo perficeretur per illas, ut proxime
dicebamus, Quæ doctrina infra num. 17
magis adhuc confirmabitur.
>
.16.
u. Arguitur quarto ,; 4
u.« ille est re
quia
ter-­ Qairum
j minus primarius, sive finis principalis præ-. ar.çu,
.
. .
.
.
.
menton,
destinationis Christi, qui convenit Christo
ex gratia, et in illo essentialiter non in­
cluditur : sed esse Filium Dei naturalem
non convenit Christo ex gratia, sed in
ea essentialiter includitur : ergo terminus
primarius, et finis principalis prædestina­
tionis Christi non fuit esse Filium Dei
naturalem. Consequentia patet. Et etiam
minor : nam cum prædestinatio sit specia­
lissima providentia ordinisgratiæ; oportet,
quod ejus terminus conveniat subjecto ex
gratia ; et consequenter quod non includa­
tur essentialiter in prædestinationis sub­
jecto : quod enim est alicui essentiale,
non convenit illi ex gratia, sed naturali
necessitate. Eo vel maxime, quod prædes­
tinationis terminus supponit prædestinatio­
nis subjectum : qui ordo servari non potest,
si terminus in subjecto essentialiter in­
cludatur, ut satis ex se liquet. Minor
etiam constat : quoniam Christus essen­
tialiter est Filius Dei ; siquidem Christi
nomine non aliud significamus, quam per­
sonam Filii naturalis Dei subsistentem in
natura humana assumpta; sive personam
compositam ex natura divina, et ex natura
humana in eadem hypostasi Filii naturalis
Dei, ut con-tat ex dictis disp. 3, dub. 3;
ergo esse naturalem Dei Filium non con­
venit Christo ex gratia, sed in eo essentia­
liter includitur.
Respondetur huic argumento concedendo Dimimajorem, et distinguendo minorem : qute tur.
si loquatur de Christo ut subsistente in
natura divina, concedi debet ; prout sic
enim essentialiter est Filius Dei, et nullius
gratiæ capax : sed neganda est, si intelligatur de Christo ut homine, sive ratione
naturæ assumptæ; quia prout sic est capax
gratiæ, et non dicit esse essentialiter Fi­
lium naturalem Dei, sed esse talem filium
per gratiam unionis humanitati factam.
Et deinde negamus absolute consequen­
tiam, quæ ex præmissis ila dispositis, et
intellectis minime infertur. Probatio autem
minoris solum evincit id, quod concessi­
mus : sed non suadet, quod Lhristus in
quantum homo, sive secundum humanam
naturam, non præcedat hoc, quod est esse
Filium

DISP. XXXIV, DUB. Hi.
Eilium naturalem Dei per gratiam unionis
eidem humanitati factum : quod tamen
necessarium erat, ut probaretur terminum
prædestinationis Christi non esse lilium
naturalem per gratiam unionis. Quam
doctrinam profundo tradit D. Thom. in
præs. art. 2, his verbis : In prædeslinalione duo possunt considerari. Unum quidem
ti porte ipsius prædestinationis æternæ :
tl secundum hoc importat antecessionem
quondam respectu ejus, quod sub prædeslinalione cadit. Alio modo potest considerari
secundum effectum temporalem ; qui quidem
est aliquod gratuitum Dei donum. Dicendum
esi ergo, quod secundum ulrumque istorum
attribuitur prædestinatio Chrislo ratione so­
lius naturæ humanæ. Nam humana natura
non semper fuil Verbo unita : et eliam ci
hoc per gratiam est collatum, ul Filio Dei in
persona uniretur. El ideo solum ratione hu­
manæ naturæ prædeslinalio compelil Christo.
Onde Augustin, dicit in lib. de prædesl.
Sanci. Præieslinala est ista humanæ na­
in tanta, el tam excelsa, et summa sub­
vectio, ul quo attolleretur aliius, non habe­
nt. Hoc aulem dicimus convenire alicui,
secundum quod homo, quod ei convenit ra­
tione humanæ naturæ. El ideo dicendum est,
quod Chrislus secundum quod homo, est
prsdeslinalus esse Filius Dei. Hæc omnia
S. Doctor. In quibus amplius dilucidan­
dis non expedit hic detineri : quia attin­
gant satis arduam hujus materiæ difficul­
tatem circa subjectum prædestinationis
Christi, pro qua superanda laborabimus
in sequentibus.

DUBIUM III.
Qux sini excludenda a ralione subjecti
prædesliiiationis Christi.

Improprius, non negamus, videtur hic
titulus; cum studium in eo debeamus po­
nere, ut positive assignemus prædestina­
tionis Christi subjectum, cui terminus in
ea prinario intentus tribuatur. Veritas
enim in uno consistit, a quo per infinitas
vias recedere proclive est humano intellec­
tui. Unde cum difficile attingamus unum
veritatis scopum; facillimum cuivis est
falsas aliorum opiniones oppugnare. Sed
parum proficit, qui acris est in evertendo
falsa, si firmus non sit in stabiliendo vera.
Quare sæpenumero, et meditato omissimus
recitare, et refutare plures modos opinandi
falsos, qui circa sententias, quas amplecti-

511

mur, vel earum patrocinium, occurrunt;
parvi æstimantes aliorum in hoc luculen­
tam redundantiam. Unde improprius, ut
diximus, apparet titulus a nobis propositus,
qui cum deberet in verum dirigere, solum
exclu Iit non vera. Sed quod sic proceda­
mus, in causa est ipsa rei difficultas, quam
non integre consequemur, nisi removendo
obices : præsertim cum ipsa aliarum opi­
nionum subversio viam aperire possit, ut
legitimam D. Thomæ, ac perinde veram,
sententiam stabiliamus. Cui abimus tamen
ea præcise adhibere, quæ necessaria fue­
rint, et fastidium lectori non afferunt.

Recensenlur plures dicendi modi.

17. Omnes Theologi in dubiis præce dentibus relati, qui sentiunt Christum ut
hominem fuisse v^re, et absolute prædestinatum, et qui consequenter in ejus præ­
destinatione distinguunt subjectum, et ter­
minum, etqui nohiscum à firmant terminum
primarium non a iud fuisse, quam esse
Filium Dei naturalem per gratiam unio­
nis; urgenter premuntur non minus com­
muni, quam difficili argumento, quo i ex
propriis conditionibus subjecti, et ter­
mini prædestinationis desumitur. Etenim
præ festinationis subjectum debet aliqua
ralione idius terminum præcedere ; cum
ad ipsum ordinetur : et terminus prædes­
tinationis talis debet esse, quod subjecto
conveniat ex gratiosa providentia prædestinantis. Hæc vero minime conciliari
queunt juxta præmissam (quæ est valde
communis) Theologorum sententiam :
nam cum Christus sit persona Filii natu­
ralis Dei subsistens in natura divina, et
in natura humana; essentialiter includit
esse Filium Dei naturalem : erso nulla
ratione præsupponilur ad esse Filium na­
turalem Dei : et similiter esse naturalem
Dei Filium nullo modo convenit Christo
ex gratia, aut liberali prædestinantis pro­
videntia, sed omnino, necessario. Hæc
itaque difficultas obligavit Theologos, ut
diversis viis exponere curaverint, qualiter,
et secundum quam rationem Christus fue­
rit subjectum prædestinationis ad termi­
num, quem assignant, nempe ad esse Fi­
lium Dei naturalem. Quorum opiniones
hic breviter referemus, ut postea illorum
veritatem discutiamus. Sed ab ipso limine
excludimus illam sententiam, quæ asserit

Gravis
sima
difllcul
tas.

»•1.1

.· · i
,1 .·■

b

*

512

DE INCARNATIONE.

non Christum, sed Christi humanitatem
in abstracto fuisse subjectum prædestina­
tionis. Id, inquam, excludimus : tum quia
tollit statum dubii piæsentis, quod ad
Christum ipsum dirigitur. Tum etiam,
quia rejectum manet ex dictis in dubiis
præcedentihus : in primo enim ostendi­
mus Christum fuisse prædeslinatum : et
in secundo statuimus terminum prima­
rium prædestinationis Christi non aliud
fuisse, quam esse Filium Dei naturalem :
quæ duo hic supponenda sunt. Tum præterea, quia prædictus dicendi modus op­
ponitur Scripturæ, et Patribus, in quibus
reperimus Christum absolute vocari prædestinatum, ut constat ex testimoniis num.
1 allegatis. Tum denique, nam Aposto­
lus assignavit terminum prædestinationis
Christi illis verbis : Qui prxdeslinatus esi
Filius Dei : esse autem Filium nullo modo
prædicatur de humanitate Christi in abs­
tracto, sicut nec esse absolute Filium, ut
constat ex dictis disp. præced. fere per
totam. Unde hoc modo dicendi omisso.
18. Prima sententia docet subjectum
prædestinationis Christi esse Christum
apprehensum ab intellectu divino ut pos­
sibilem existere in duabus naturis ; ter­
minum vero ipsum Christum ut actu in
prædictis naturis subsistentem , et exis­
tentem : certum namque est, quod Chris­
tus ut subsistens in duabus naturis prius
fuerit possibilis, quam existens. Unde
prædicta sententia facile diluit objectam
difficultatem : nam existentia exercita
Christi ut hominis non includitur essen­
tialiter in Christo possibili, et succedit
post Christum possibilem, et denique est
gratia Christo ut homini conveniens ex
Medina . liberali Dei providentia. Ita Medina in
aS Præs- art. 11, in respons. ad 3. Alvarez
Labat, idisp. 77, a num. 5, usque ad 9. Aversa
quæst. 24, sect. 2, § Sexto demum. Labat
disp. 7, dub. 4, g Ul satisfiat, et plures
alii Theologi tempore Asluricensis, ut ipse
testatur quæst. 7, dub. 2.
Aliqui
Secunda sententia docet subjectum præapud
vlnccn- destinationis fuisse Christum non in statu
lium. possibilis, ut præcedens opinio constitue­
bat, sed in via, et in fieri ad esse actuale :
et eundem Chi istum in facto esse, sicut in
esse quieto fuisse terminum. Ita senserunt
aliqui apud Vincentium loco cit. et Joan­
nem a έ. Thom. disp. 20, art. 3, § Quarius
modus.
Corne­
Tertia sententia docet prædictum sub­
lius a
Lipide. jectum fuisse Christum ut hominem, sive

I hunc hominem signato Christo, quatenus
est concretum ex humanitate Pt existenlia,
non autem ex subsistentia Verbi : termi­
num vero fuisse hujusmodi subsistentiam
in concreto, sive esse Filium Dei natura­
lem ut per talem subsistentiam comple­
tum. Juxta quam sententiam perspicue
dissolvitur proposita difficultas : nam in
Christo ut præcise existente, qui est sub­
jectum prædestinationis, non includitur
subsistentia, aut personalitas Filii Dei :
atque ideo tale subjectum illam praecedit,
I et est capax eam suscipiendi : quo nil am­
plius desiderari videtur : ut ad ipsam
praeordinetur tanquam ad suæ prædestinationis terminum. Ita Cornelius a Lapide in
cap. 1, ad Rom,
Quarta sententia distinguit in persona AJipi
Verbi duas formalitates : primam subsistentis, et secundam Filii. Qua præmissa lisa.
distinctione, affirmat Verbum fuisse primo
unitum humanitati Christi secundum con­
ceptum solius subsistentiæ, et constituisse
Christum ut hominem subsistentem; Chris­
tus vero sic constitutus potuit esse sub­
jectum prædestinationis ordinantis ipsum
ad esse Filium Dei naturalem sicut ad
terminum : quia filiatio hæc non includitur
in Christo ut precise subsistente; sed est
alius conceptus post priorem supervieniens.
Ita aliqui Theologi apud Asturicensem, et
Joannem a S. Thom. ubi supra. Et in
hanc sententiam multum inclinat Godoi
disp. 55, num. 106, cum seq.
Quinta sententia observat Christum
posse considerari dupliciter : primo ut
incarnatum modo abstrahente ab Incar­
natione vera in unitate personæ, ul ca­
tholice confitemur, et ab Incarnatione
falsa, utputa per modom templi, vel ha­
bitus, ut senserunt aliqui hæretici : se­
cundo ut incarnatum modo determinate
vero, qui de facto existit. Inter quas con­
siderationes hæc occurrit differentia, quod
Christus ut incarnatus primo modo dicit
quandam rationem communem ; ut incar­
natus autem secundo modo dicit rationem
particularem : et subinde prædicti concep­
tus distinguuntur virtualiter, aut secun­
dum rationem, et unus præcedit alium
subsistendi consequentia, sicut generaliter
contingit comparando conceptum commu­
nem, et specialem. Quo supposito affirmat
hæc sententia subjectum prædestinationis
fuisse Cbristum ut incarnatum modo illo
communi abstrahente a vero, et falso; ter­
minum vero fuisse eundem Christum ut
incarnatum

DISP. XXXIV, DUB. ΙΠ

incarnatum modo determinate vero, et per
compositionem duarum naturarum in unitaie personæ Filii naturalis Dei. Ita Cajeî;J tenus in præs. art. I, g Secunda conditio.
Qui juxta distinctionem praemissam facile
dissolvit commune argumentum : quia
filiatio naturalis etsi includatur in Christo
ut vere incarnato, sicut do facto est; non
tamen in Christo ut incarnato secundum
illam communem rationem, quæ a vera
filiatione præscindit : unde consequenter
iit, quod Christum ut hominem esse lilium
naturalem Dei, potuerit habere rationem
gratiæ respectu Christi considerari secun­
dum rationem illam communem.
19. Sexta sententia docet subjectum
prædestinationis Christi fuisse hunc homi­
nem singularem, et subsistentem; non
tamen ut compositum ex hac humanitate
singulari, ct ex hac subsistentia determi­
nata, sed ut constitutum ex hac humanitate
singulari, et ex subsistentia vage, et inde­
terminate sumpta, sive sit creata, sive
divina, et sive Patris, sive Filii, aut Spi­
ritus Sancti. Quoniam ut aliquis possit
esse subjectum prædestinationis, sufficit
esse hunc hominem singularem : et ut sit
hic singularis homo, sufficit singularis
hujus humanitas cum qualibet subsisten­
tia vage sumpta, Qua doctrina supposita
haud obscure assignatur subjectum , et
terminus prædestinationis Christi : nam
subjectum est Christus ut hic homo deter­
minando humanitatem , et non determi­
nando subsistentiam : terminus autem est
subsistentia determinata Filii Dei, per
quam Christus Filius Dei naturalis cons­
tituitur : cum enim hæc non includatur in
Christo secundum priorem illum modum
considerato, potest illi advenire, et comfcw. municari ex gratia. Ita Suarez disp. 50,
sect. 2. Lugo disp. 32, sect. 2. Granados
te. controv. 1, tract. 16, disp. 2, num. 3, et
alii.
Septima sententia, et præcedenti satis
affinis, convenit cum illa in adstruendo,
quod Christus sit subjectum prædestinatio­
nis ul hic homo, ly ut hic homo non deter­
minando aliquod singulare suppositum,
sed suppositum creatum, aut increalum
vage sumptum : distinguitur tamen ab illa,
in eo, quod affirmat hunc hominem in
concreto non significare suppositum in
recto, et in obliquo naturam: sed vice
versa significare in recto naturam connolando in obliquo suppositum. Juxta quæ
principia dissolvit eodem modo argumen- I
Salmanl. Curs. thcolog. torn. .117.

513

tum : nam in hac humanitate determinate,
et in supposito, et subsistentia vage sump­
tis non includitur subsistentia determinata
Filii Dei naturalis : quare Christus ut homo
potuit ad esse Filium Dei naturalem sicut
ad prædestinationis terminum ordinari.
Ita Vasquez disp. 91, cap. 3. Kellison in Vazquez
præs. art. 2,7 dub. 1.
Kclli'
1
SODUS
Octava sententia distinguit duas prædes*
linationes : unam, quam vocatrespectivam,
et explicativam ; et alteram, quam appellat
absolutam, et involutam. Prior consistit
in eo, quod rem constitutam jam præintellectam ordinet ad aliquem terminum, qui
non includatur in subjecto constituto, sed
illi conveniat ex gratia. Posterior vero
consistit in eo, quod totam rem cum omni­
bus suis prædicatis, licet in eisdem invol­
vatur aliqua gratia unius prædicati res­
pectu alterius, simul decernat, et extra
causas constituat. Quo supposito affirmat
hæc sententia Christum fuisse prædestinatum Filium Dei naturalem, non prædestinatione respective, et explicativa ; quia
essentialiter includit hunc ipsum termi­
num : sed prædestinatione absoluta, et
involuta ; quia in Christo ut decreto, et
existente includitur, et involvitur specialis
gratia subsistentiæ Filii, quæ humanitati
communicatur. Unde ad objectam difficul­
tatem respondet illas conditiones esse pro­
prias prædestinationis respectivæ, et applicativæ; sed non debere observari in
prædestinatione absoluta , et involuta.
Quare ex earum defectu solum sequitur
Christum ut hominem non fuisse prædestinatum ad esse Filium Dei naturalem
prædestinatione rcspectiva, et explicativa;
minime vero, quod non potuerit prædestinari ad esse Filii Dei prædestinatione ab­
soluta, et involuta. Ita Lumbier quæst. 38, rumart, 4, §3, et quidam alii Recentiorcs.
i);L'r·
Hi sunt præcipui dicendi modi (alio
nunc omisso, et infra proponendo), quod
circa præsentem materiam reperimus, et
ad quos sicut ad radices alii minus princi­
pales instar ramorum revocari facile pos­
sunt. Restat, ut videamus, an comprehen­
derint veritatem. Sed prius praemittendum nvu,
est, quod juxta ea, quæ in limine dubii
præced. observavimus, sicut in termino
prædestinationis distinguitur terminus qui,
ct terminus quo : ct ille consistit in bono,
quod subjecto prædestinato attribuitur,
et in concreto sumptum de illo praedica­
tur; iste vero est forma, aut ratio, quæ
tale concretum constituit : unde terminus

33

\ r’* ‘i

DE INCARNATIONE.

•yur praedestinationis nostrae est «$.·· healum,
terminus autem quo est habitudo : et si­
militer terminus qui praedestinationis
Christi est esse Filium D i naturalem p:v
gratiam unionis, terminus autem quo est
ipsa Filiatio Dei naturalis. Sic etiam proportionabilitcr in subjecto prædestinationis
Christi distinguendum est. Nam aliud est
subjectum quod, illud scilicet, de quo ter­
minus qui prædestinationis directo prædicatur : et subjectum quo, illud nempe,
ratione cujus subjectum quod habet aptitudinem, sive capacitatem, ut ei attribuatur
terminus prædestinationis secundum illas
Tel gratiæ, vel successionis conditiones,
quas praedestinatio ipsa requirit, sicut ex
dicendis magis constabit.
§

H.

Tres priores dicendi modi improbantur.
20. Descendendo igitur ad judicandum
do prae lictis opinionibus, prima, quæ cons­
tituit Christum ut possibilem fuisse sub­
jectum suæ prædestinationis. displicet
absolute. Primo, quia Christns estpraedesnatus, ut factus, et existons secundum
carnem : sed Ciiristus ut factus, et exis­
tens secundum carnem non est Christus
mere possibilis, nec apprehensus in statu
meræ possibilitatis : ergo Christus non fuit
subjectum prædestinationis in quantum
possibilis. Minor, et consequentia patent.
Major autem probatur : tum ex Apostolo,
qui praedestinationem Christi nobis descri­
Ad
bit ad Rom. I his verbis : Qui factus est
ROUI. 1.
ci ex semina Dadid secundum carnem, qui
praedestinatus csl Fdius Dei : Ubi satis
aperte significat Christum factum homi­
nem ex semine David fuisse subjectum
praedestinationis ad esse Fdium Dei natuc.ancii. ralem. Tum ex Concilio Toletano 11 in
ro.eiaa. præfatiOne fidei, ubi in eodem sensu in­
quit : Per hoc, quod de B. Virgine Maria
natus est, ct prxdeslinalus esse credendus
D.Tfiom. f d. Tum ex D. Thom. qui ita intellexit
Apostol. in hoc art. ! ad 8. ubi ait : Relin­
quitur ergo, quod prxdeslinatio attribuatur
persona: Christi, non quidem secundum se,
vel secundum quod subsistit in divina na­
tura ; sed secundum quod subsistit in hu­
mana natura. Unde cum dixisset Apostolus,
Qui [aclus est ci ex semine David secundum
carnem, subjunxit : Qui prxdeslinalus csl
filius Dei iu virtute, f/ dard iulclligere,
quod secundum hoc, quod >-st /actus er semine
Rejici­
tur
primus
dicendi
maJa-.

David secundum carnem, est pmleslinalus
Filius Dei in virtute. Et in resp. ad 3, addit:
Absolute non convenit persono· Christi, quod
inceperit esse Filius Dei : convenit auhm -:i
secundum quod inlelligitur, vel apprehendi­
tur ul in natura humana existent rquia scili­
cet hoc aliquando incepit esse, quod in natura
humana existons esset Filius Dei, In quibus
omnibus testimoniis salis dilucido declara­
tur subjectum prædestinationis Gbr sti esse
Christum, ut concernit suam p*oductionem. et oxistentiam secundum carnpm.
Quod non minus perspicue expressit D. Au­ D. As·
gust. lib. de prædest. Sanet, cap. 15, cum pistil.
dixit : Praedestinatus esi Jesus. uf qui secun­
dum carnem futurus erat filius David, esset
in virtute Filius Dei. Ubi ex parte sujecti
praedestinari constituit futuritionem secun­
dum carnem, ut fieret capax termini, ad
quem ex divina praedestinatione transmitte­
batur : futuritio autem concernit actualem
productionem, et exercitam oxistentiam,
atque praesentiam rei, quæ denominatur
futura, in aeternitate, ut cum eodem D. Au­
gust. ostendimus tract. 3, disp. 8, dub. 2,
num. 43.
Secundo, quia ut ex præmissis testimo­
niis sitis liquet, et dub. præced. probavi­
mus, et in praesenti supponimus, terminus
primarius prædestinationis Christi est esse
Filium Dei naturalem : sed hoc salvari
non potest juxta praedictam sententiam,
quæ constituit subjectum præ lestinationis
Christum ut possibilem, et terminum
Christum ul existentem : ergo praedicta
opinio sustineri non debet. Probatur mi­
nor : quoniam res ut possibilis, et res ut
existons non in aliquo distinguitur, quam
in actualitate existentiæ, quam ut existens
addit : un le eadem sunt omnia praedicata
Petri possibilis, et Petri existentis. addita
praecise ex parte Petri ut existentis existen­
tiæ actualitate. Errro Christus ut existons
nihil supra se ut possibilem addit, nisi existentiam : atque ideo sicut existons actu
in naturi humana est actu in tali natura
Filius Dei naturalis per gratiam unionis ;
sic etiam ut possibilis est possibilité!*, at­
que objective Filius Dei naturalis in eadem
natura, et per eandem gratiam. Quare si
subjectum prædestinationis est Christus ut
possibilis, et terminus prædestinationisesi
Christus ut existons; manifeste sequitur,
quod esse filium naturalem non minus se
teneat ex parte subjecti, qnam ex parte
termini, stante præcise diversitate penes
actualitatem existentiæ. Unde consequen­
ter

DISP. XXXIV, DUB. ill.

»■'

I

I

f

1er liet torminum talis prædestinationis
non ease, quod sit Filius naturalis Dei in
natura hrnana; quod jam ex parte subjecti
præsupponitur : sed quod sit actualiter
existons ; quod non præsupponitur ex parte
subjecti, sed illi ex vi praedestinationis,
qualis describitur in ea opinione, supe­
radditur.
ÏV* 21. Tci'lio, quia subjectum praedestina­
tionis debet esse subjectum capax suscirss* piemli gratiam : Christus ut possibilis,
sive in statu possibilitatis non est subjec­
tum capax suscipiendi gratiam : ergo Chris­
tus ut possibilis, aut in statu possibilitatis
non fuit subjectum suæ prædestinationis.
Major est manifesta : quia subjectum
prædestinationis debet habere capacitatem
id suscipiendum terminum praedestina­
tionis ipsius : hic autem habet rationem
specialis gratiæ. Minor etiam constat : tum
quia res possibilis ut possibilis, et manens
io statu possibilitatis est actu, et subjec­
tive in se nihil : sed quod actu in se est
nihil, non habet capacitatem suscipiendi
aliquid : ergo Christus ut possibilis, et
in statu possibilitatis non est subjectum
capax suscipiendi gratiam. Tum etiam,
quia quod non est capax actionis gra­
tiarum, nec est capax recipiendi gratiam :
res autem ut possibilis, et in statu pos­
sibilitatis non habet capacitatem saltem
proxime ad agendum gratias : ergo nec
illam habet ad gratiam suscipiendam.
Turn denique quia terminus praedestina­
tionis non est ita iniimus subjecto, sicut
esse : atque ideo subjectum praedestina­
tionis non conjungitur termino, ad quem
praedestinatur, nisi mediante existentia :
sed res ut possibilis, et in statu possibili­
tatis non habet existentiam, ut ex ipsis vo­
cibus liquet : ergo ut possibilis, et in statu
possibilitatis non habet capacitatem. ut
conjungatur vel prædestinationis termino,
vel cuilibet alteri gratiæ.
Confirmatur : nam primum beneficium,
quod alicui ii' ri polo.-t, est esse, non soIum essentiæ (quod convenit necessario
objective, atque independenter a provi­
dentis liberali tate, aut gratiæ) sed etiam
existentiæ, et actualitatis : ergo primum
beneficium, quod potuit in exeeutione
Christo fieri, fuit transferre illum a statu
possibilitatis ad statum existentiæ, et aclualitatis. Inquirimus ergo, an prius intclligalnr Filius Dei actualiter in natura
humana quam intelligatur existons; an e
converso prius intelligatur existons, quam

515

intelligatur Filius Dei actualiter in natura
humana? Primum dici non potest : quia
continet manifestam implicationem : sicut
prius esse actualiter Petrum, quam oxistere : quod enim non existit, actualiter
nihil est, scilicet nec Petrus, nec homo,
nec filius, etc. Ergo admittendum est se­
cundum. Et si ita res se habet; esse Fi­
lium Dei naturalem (quod est terminus
primario intentus in Christi praedestina­
tione) convenit Christo, ut praeintelligitur
existons : atque ideo subjectum prædesti­
nationis Christi non est Christus ut possi­
bilis, sed Christus ut praeintelligitur existens ; sic enim, et non aliter convenit sibi
esse actualiter Filium Dei in natura as­
sumpta per gratiam unionis.
22. Nec refert, si opponas cum Aucto­ Objec­
ribus contrariæ opinionis idem esse sub­ tio.
jectum prædestinationis Christi, et subjec­
tum, sive objectum decreti producendi
Christum : sed subjectum decreti produ ­
cendi Christum est Christus ut possibi­
lis : ergo similiter Christus ut possibilis
est subjectum suæ praedestinationis. Major
probatur : quia prima hominis productio
est, et vocatur gratia, ut constat ex
D. August, epist. 95 ad Innocent. Pa­ 1). Au·
pam : sed ut sæpius docet ipse S. Doctor, gustlin
praedestinatio est præparatio gratiæ : ergo
prima hominis productio pertinet ad prae­
destinationem : atque ideo idem debet esse
subjectum prædestinationis, 'et decreti pro­
ducendi praedestinatum. Minor autem os­
tenditur : quoniam illud est subjectum
decreti producendi aliquam rem, quo i di­
vinæ menti objicitur, et supponitur ad
ipsum decretum : sed quod ad decretum
producendi Christum præsuppositum est,
non fuit Christus ut existens, sed ut mere
possibilis; siquidem manifestum est Chris­
tum ut hominem pro priori ad illud de­
cretum solum fuisse in statu possibili­
tatis : ergo subjectum praedestinationis
Christi fuit Christus ut possibilis.
Confirmatur : nam supposita possibili­ Confir*
tate substantiæ supernaturalis, minime re­ njûlio.
pugnaret Deum decernere productionem
talis substantiæ in ordine ad ejus existen­
tiam sicut ad terminum, sive finem prae­
destinationis ipsius ; quandoquidem talis
existentia utpote supernaturalis haberet
sufficientem bonitatem ad subeundum mu­
nus prædicti termini, aut linis : sel sub­
jectum talis decreti non esset aliud, quam
substantia possibilis : tum quia nihil aliud
præsupponitur : tum quia praeordinatur ad

oxistendum, etsic non præsupponitur exis­
tens : ergo non repugnat, quod subjectum
pàedestinationis sit res ut mere possibilis,
et terminus prædestinationis sit eadem res
ut existens. Si autem id non repugnaret
in substantia supernatural! ; non est,
quare negetur contigisse in pnedestinatione
Christi, cujus existentia est incomparabili­
ter nobilior: cum sit ipsa existeniia increata juxta communem Thomistarum doc­
trinam, quam statuimus disp. 8, dub. 3.
DispelliNon, inquam, refert hæc objectio, sed
objecJo. diluitur negando minorem. Ad cujus pro­
bationem, prætermissa majori, neganda
est minor : nam sicut ex parte ellectus,
finis prædestinationis Christi non fuit existere; sed esse Filium naturalem Dei in na­
tura assumpta : sic ex parte Dei decernen­
tis, et prædeslinantis Christum, terminus
decreti non fuit existentia Christi ; sed
quod Chrislus subsistens in natura humana
esset in ipsa Filius ejus naturalis per gra­
tiam unionis. Subjectum autem immediate
su.-ceptivum hujus effectus, aut denomi­
nationis non est Christus mere possi­
bilis ; sed Christus ut subsistens, et
existens in natura assumpta, ut num.
præcpd dicebamus. Cum ergo idem debeat
esse subjectum, aut objectum decreti, quod
est subjectum immeliatum termini, quod
per decretum intenditur; fit consequens,
quod subjectum decreti producendi Chris­
tum fuerit Christus, non ut possibilis, sed
ut existens. Et nihil refert, quod pro priori
ad tale decretum Christus supponatur
præcise ut possibilis : quia decretum non
respicit Christum ut ad ipsum præsupponitur; sed ut ipso decreto immediate or­
dinatur a«l prædestinationis terminum ;
quod non habet nisi per existentiam. Et
si dicatur Deum non solum decrevisse,
quod Christus subsistens, et existens in
natura humana esset Filius naturalis;
se 1 etiam quod Filius subsisteret, et existeret in humanitate, ad quem terminum
non potuit præsupponi aliud, qua n huma­
nitas ut possibilis. Respondendum est
subjectum immediate susceplivum subsistentiæ divinæ loco humanæ fuisse quidem
humanitatem non tamen ut mere possibi­
lem, aut in statu possibilitatis; id enim
reptguat : sed ut actualitate essentiae, et
partira extra, et partira intra causas, sive
in via ad esso actualiter perfecte. Deinde
humanitas completa, terminata, et actuata
per subsistentiam fuit susceplivum imme­
diatum existentiæ. .-Pro cujus doctrinæ

perfectiori intelligontia recolenda sunt,
quæ diximus disp. 8, dub. I, § 3 et 4, et
dub. 3 per totum). Unde non sequitur,
quod decretum producendi Christum ha­
buerit adhuc ex hac parte pro objecto, aut
subjecto Christum ut mere possibilem, et
in solius possibilitatis statu. Et si rursus
dicatur ipsam actualitatem essentiæ fuisse
terminum decreti producendi Christum,
respectu cujus termini non potest assi­
gnari aliud subjectum, quam sola rei pos­
sibilitas, in qua proinde sicut in subjecto
sistendum erit. Respondebimus negando
sequelam : quoniam nihil dicitur sub­
jectum respective ad terminum nisi quod
est in potentia receptiva al talem ter­
minum. Actualitas autem essentiæ non
supponit aliquid, quod sit subjectum
receptivum ipsius : quippe sola possibili­
tas, aut non repugnantia, quæ sola potest
ad actualitatem essentiæ præsupponi, non
importat capacitatem receptivam, sed
mere objectivam. Quocirca respectu decreti
producendi Christum (et idem de aliis intellige), ut explicat terminationem ad so­
lam actualitatem essentiæ, non est assi­
gnande aliquod subjectum : sed primum
subjectum, quod apprehenditur in ordine
ad terminum talis decreti est ipsa essentia
ut actualis actualitate essentiæ, et in via
exercita ad existentiam. Finis autem pri­
mario intentus in tali decreto, atque ideo
prædestinationis terminus, non fuit præ­
cise, quod hic homo Christus subsisteret;
sed quod subsistens, et existens in natura
humana esset Filius naturalis Dei per
gratiam unionis.
Ad confirmationem respondetur admit- Dintüir
tendo substantiam supernaturalem posse
decerni, et produci ex intentione, quod
existeret. Sed subjectum talis termini in­
tenti non foret substantia illa ut mere pos­
sibilis, sed eadem substantia ut aciualis
actualitate essentiæ, et ut completa per
subsistentiam, juxta doctrinam proxime
traditam. Minime tamen admittendum
est. quod decretum producendi talem subs­
tantiam ob solarn ejus existentiam haberet
rationem prædestinationis, proprie lo­
quendo. Tum quia prædestinatio est transi
missio rei ad terminum ipsa superiorem :
existentia autem supernaturalis substantiae
1
non esset illa superior, sed eidem connaluralis. Turn etiam quia terminus praedes­
tinationis convenit rei existent! ex liberali
ordinatione prædeslinantis : quod tunc
nun salvaretur : siquidem talis substantia
non

DISP. XXXI V, DUB. 111.
non supponeretur oxislens pro priori «ari
«istentiain sicut ad terminum : et aliunde
talis existentia esset connaturalis subjecto,
sicut et nostra. Tum denique, quoniam prajdestinatio est gralia proprie dicta : prima
autem rei productio, et communicatio exis­
tent!® non est gratia proprie dicta; cum ex
una parte non supponat subjectum existens,
cui liat; et ex alia parte pertineat ad natura­
lem cujuscumque constitutionem. Contra
quam doctrinam non facit doctrina in objec­
tione insinuata : nam cum D. August, aut
alii Patres primam rei productionem appel­
lant gratiam, loquuntur de gratia large
dicta, quam proinde solent vocare gratiam
cum addito, nempe gratiam creationis, et
uon prædestinationis, ut ex eodem D. Au­
gustino, adjunctis etiam aliis motivis, ob­
servavimus tract. 14, disp. 1, cap. 1, num.
fi. Et si hinc colligatur talem substantiam
supematuralem esse imprædestinabilem;
siquidem ad nullum supematuralem finem
ordinari poterit, qui non sit eidem conna­
turalis, ut patet in visione, et amore Dei,
non morabimur in admittendo sequelam.
Necid mirum erit consideranti talem subs·
tanliam fore, et non fore creaturam, et
absolute implicare, ut cum communi Theo­
logorum sententia ostendimus tract. 2,
disp. 3, dub. 2. Dato autem uno impossi­
bili, alia plura consequuntur, et inducitur
quodlibet contradictionis extremum.
ίώΐι- 23 Præmissa autem contra primam
opinionem motiva eversum simul relinquunt secundum dicendi modum, qui sub* ’ jectum prædestinationis dicit fuisse Chris­
tum in fieri, et terminum Christum in
facio esse : et opus non habemus impu­
gnationes alias pro ejus confutatione adhi­
bere. Quoniam Christus in fieri et Chrislus
in facto esse nullam majorem distinctio­
nem important, quam Christus ut possibi­
lis, et Cnristus ut existens; ubi tota dis­
tinctio ex parte termini necessario, et
præcise revocabitur ad solam existent!®
actualitatem : atque ideo Christus, qui in
statu possibilitatis, aut etiam in fieri est
Filius Dei, ordinabitur non ad esse Filium
Dei in natura assumpta ; id enim jam
præsupponitur ex parte subjecti : sed ordi­
nabitur, et transmittetur ad exercitium
existendi. Unde ulterius fiet terminum
prædestinationis Christi non fuisse hoc,
quoi Christus in natura subsistens, et
existens sit Filius Dei naturalis. Et sic des­
truitur terminus prædestinationis Christi :
qui dub. præced. assignatus est, et inpræ-

517

senti supponitur ab eisdem, contra quos
agimus. Quorum proinde expositio et falsa
est in so, et inconsequenter procedit.
Etsi dicant se per Christum in fieri non insuflisignilicire Christum essentialiter constitutum et subsistentem, et quasi tendentem sio.
ad existentiam humanitatis in esse quieto ;
sed solum significare personam divinam,
et humanitatem, ut sunt in via ad unionem
hypostaticam ; quæ extrema sic conside­
rata tunt subjectum prædestinationis. Si
id, inquam, dicant, minus adhuc sustineri
possunt : quia esse Filium Dei naturalem
in natura assumpta per gratiam unionis,
quod est terminus primarius prædestina­
tionis Christi, non convenit nec personæ
divinæ secundum se, nec humanitati se­
cundum se, convenit autem composito ex
utraque, nempe Christo : ergo subjectum
prædestinationis Christi non sunt persona
divina, et humanitas secundum se, et qua­
tenus præinlelliguntur unioni, licet ad
illam tendant; sed est determinate ipse
Christus, qui ex illis constituitur. Itaque
terminus primario in hac pnedestinatione
intentus non est unio, sed Filiatio Dei in
natura assumpta per gratiam unionis : unio
autem præcedit in executione, ut consti­
tuatur subjectum proxime capax talis ter­
mini, qui est esse in natura assumpta
naturalem Dei Filium : ergo subjectum
hujus prædestinationis non sunt extrema,
ut intelligunlur in fieri, aut in via ad
unionem ; sed est compositum, quod per
extrema unita, et applicata constituitur,
ut profunde significavit D. Thom. in 3, D.Thom.
dist. 10, quæst. 3. art. unico, quæs­
tiunc. 4 ad 1, his verbis : Prædeslinatio
Christi primum (nempe ordine exeeutionis),
effectum habet ipsam unionem : quia filiatio
non csl primus (ordine exeeutionis), effec­
tus; sed consequitur ad unionem. Si autem
filiatio, quæ est terminus primarius pri­
mario intentus in pnedestinatione Christi,
consequitur ad unionem; jam supponit
Christum constiiutum ex humanitate, et
subsistentia, et existentia divinis inter se
unitis. Ergo sicut ob hanc rationem sub­
jectum talis termini, atque ideo prædesti­
nationis Christi non est Christus ut possi­
bilis, sed Christus existens : sic etiam non
est Christus in lieri, et multo minus ex­
trema ut non unita ; sed est determinate
ipse Christus in facto esse, includens sub- TerliuJ
sistentiam, existentiam, et unionem
d.rendi
24. Meliori adhuc jure refelli debet ter- rao,1ji.5
tia expositio Cornelii asserentis subjectum iar.

DE INCARNATIONE.
·

•A Λ

M.ij ir
cv.rsio

I

4*
t

predestination is Christi fuisse Christum ut
existentem. ly ul existentem significante
concretum ex humanitate, et existentia ;
torminum vero fuisse Christum ut subsisten­
tem ly ut subsistentem denotante concre­
tum ex humanitate, et subsistentia divina.
Qua1 sententia facile evertitur. Primo, quia
juxta illam consequenter dicendum foret
humanitatem Christi prius habuisse existentiam, quam subsistentiam : id vero esse
falsum ostendimus ex professo disp. 8,
dub. i, § 4 ct dub. 3, quibus locis reperiet
lector, quæ hic desiderare posset, ut ab
hoc latere istam opinionem impugnent.
Secundo quia juxta sententiam D. Thom.
communem inter ejus discipulos, quam
statuimus dub. 3 cit. humanitas Christi
non habuit existere per existentiara crea­
tam, sed per divinam creatæ loco sibi
communicatam : atqui existentia divina
non fuit prius, aut immediatius commu­
nicata humanitati, quam divina subsisten­
tia ; alias unio substantialis humanitatis ad
Deum facta fuisset immediate in aliquo
aii
prædicato communi, cujusmodi
est existen­
tia, et non in aliqua ratione propria, et
specialissima Verbi : quod esse prorsus
falsum ostendimus disp. cit. dub. 2; ergo
minime dici potest humanitatem Christi
prius habuisse existentiara, quam subsis­
tentiam, et quod Christus in quantum
homo existons fuerit prædestinatus ad sub­
sistendum per subsistentiam increatam Fi­
lii Dei : sed juxta præmissam in omnibus
locis allegatis doctrinam fateri oportet
subsistentiam se tenuisse ex parte subjecti
quod prædestinationis Christi.
Et ne videamur prædictam sententiam
refellere juxta principia nohis præcise pro­
pria, quamvis et id sufficeret : rejicitur
tertio ex principiis apud Cornelii socios
satis communibus. Quoniam licet conce­
deremus humanitatem in Christo retinere
propriam existentiara creatam, et ab illa
denominari existentem ; adhuc tamen dici
non valet, quod subjectum prædestina­
tionis Christi fuerit concretum ex sola
humanitate, et existentia ; sed necessario
tenendum est fuisse concretum ex humani­
tate, et subsistentia : atque ideo corruit
fundamentum prædictæ opinionis. Pro­
batur assumptum : etenim subjectum præ­
destinationis fuit Chrislus, in quantum
homo ; atqui concretum ex humanitate, el
ejus existentia propria non est homo : ergo
subjectum prædestinationis Christi non est
Christus, in quantum precise importat

concretam ex humauitalo, et ox i sto nt ia;
se.l necessarium est addere subsistentium
ex parte talis subjecti. Suadetur minor :
tum quia juxta Adversarii doctrinam Ver­
bum assumpsit humanitatem cum sua
propria, et naturali existentia : et nihilo­
minus Verbum non assumpsit hominem,
nec id hoc tempore potest absque censura»
nota affirmari, ut ex professo ostendimus
in Comment, ad art. 3, quæst. 4 ; ergo
humanitas cum sola existentia, sive, et in
idem redit, concretura ex sola existentia,
et humanitate, non est, nec dici potest
homo. Tum etiam quia omnis homo est
persona humana : sed concretum ex hu­
manitate, et sola existentia non est per­
sona ; siquidem manifestum est formam
constitutivam personæ esse subsistentiam,
aut personalitatem : ergo concretum ex
solis humanitate, et existentia non est
homo. Oportet itaque, ut Christus, in
quantum est homo, sit subjectum prædes­
tinationis, quod subsistentia se teneat ex
parte talis subjecti prædestinati.
Confirmatur, et declaratur amplius :
nam eo ipso, quo i Christus ut homo sit
subjectum prædestinationis Christi; quod
Verbum in quantum homo sit subjectum
talis prædestinationis : quidquid enim di­
citur de Christo ut homine, etiam prædicatur de Verbo, in quantum est homo.
Porro ut Verbum dicatur homo, necessa­
rium est, quod de illo humanitas enun­
tietur. Sed humanitas non prædicatur de
Verbo, nisi quatenus est sibi hypostatice
unitum : et Verbum non aliter humanitati
unitur, quam communicando ipsi suam
personalitatem, sive subsistentiam. Ergo
de primo ad ultimum colligitur nec Chris­
tum ut hominem, nec Verbum ut homi­
nem posse vel esse subjectum prædestinationis, vel denominari prædestinatum;
nisi subsistentia Verbi implicetur, et im­
portetur ex parte talis subjecti : atque ideo
non recte dicitur subjectum prædestina­
tionis fuisse Christum ut hominem qua­
tenus precise dicit concfetum ex huma­
nitate, et existentia ; terminum vero fuisse
Chris'um ut subsistentem per subsisten­
tiam divinam.

§ HI.
Quarta, el quinta sententia refelluntur.

25. Valde mullum recedit a modo di­
cendi immediate impugnato quarta senten­
tia

Coirit
quirtui
dicf.idi
mods-·.

DISP. XXXIV. DUB. III.
lia recognoscens subsi r ntium Verbi se
tonuisse ex parte subjecti praedestinationis I
Cbrisli, et in hoc non peccat. C.eterum
deficit in eo, quod talem subsistentiam
distinguit saltem secundum rationem a
filiatione, quum non constituit ex parte
subjecti, sed termini; quatenus Christi
pnedestinationem ita describit, quod Chris- 1
tus ut homo prævisus subsistere subsis­
tentia divina prædestinatus fuerit ad filia­
tionem Dei naturalem in natura assumpta.
Bed ut pncdictum dicendi modum everta­
mus, non multis egemus : nam diruitur
cx principiis alibi ex professo stabilitis.
Etenim ut num. præced. dicebamus, non
potest intelligi, quod Christus ut homo sit
subjectum prædestinationis, quin ex parte
subjecti prædestinati intelligatur humani­
tas hypostatice unita personæ Filii Dei :
atqui ratio formalis, secundum quam Fi­
lius Dei terminavit humanitatem, non est
alia, quam ipsa formalissima filiatio : ergo
ex parte subjecti prædestinati non solum
subsistentia, sed filiatio etiam intelligitur,
et præconcipitur. Minor, in qua poterat
esse difficultas, late a nobis probata est
disp. 8, dub. 2, unde in præsenti pro ejus
confirmatione præcise expendemus duo
fundamenta. Primum ab auctoritate : nam
reiia Concilium Toletanum XI in principio in‘‘ ’ ' quit : Etsi lota Trinitas cooperata sit
formationem suscepti hominis, quoniam in­
separabilia sunt opera Trinitatis : solus
tamen filius suscepit unitatem in singulari­
tate personæ, non in unitate divinæ naturæ,
id esi, in eo, quod proprium esi Filii, non
quod commune est Trinitati. Et in eodem
S.TtviD.sensu dixit D. Thom. supra quæst. 3,
art. 4 : Id, quod est actionis in assumptione,
commune est Iribus personis : sed id, quod
perlinet ad rationem termini, convenit ita
uni personæ, quod non alii. Constat autem,
quod ratio subsistentiæ, sive sumatur ab­
solute, sive relative in genere est quædam
ratio communis omnibus divinis personis;
siquidem de illis omnibus prædicatur; e
contra vero filiatio est propriissima secundæ personæ : ergo ratio formalis, se­
cundum quam Filius Dei terminavit
humanitatem assumptam, non fuit sola
subsistentia, vel ratio alia do se commu­
nis, sed fuit ipsa formalissima filiatio.
Secundum a ratione, quæ in relatis testi­
moniis insinuatur : nam si ratio, perquam
Filius Dei terminavit humanitatem, non
fuisset ipsa filiatio, qua personaliter cons­
tituitur, sed alia ratio minus determinata;

.4

519

assumptio humanitatis fuisset facta ad aliquid tribus personis commune; atque ideo
omnes tres divina· personæ dicerentur in­
carnatio : pro illo namque signo, aut con­
ceptu, in quo juxta oppositum dicendi
modum humanitas apprehenditur terminata
per subsistentiam divinam, et in ordine ad
filiationem, quam assignat prædestinatio­
nis terminum, esset unita Deo, et non
esset unita determinate filio : ac subinde
Deus communis, et omnes tres divinæ
personæ, et non determinate filius intelligerentur habere hypostatice humanitatem.
Consequens autem est contra fidem, quæ
docet humanitatem assumptam præcise
fuisse ad solam Verbi personam. Et quam­
vis ad declinandum hujus fundamenti vim,
plura subterfugia excogitari soleant; illa
tamen obstruere curavimus loco cit. ad
quem lectorem remittimus, ne eadem re­
petamus.
Confirmatur, primo : nam cum dicitur, Impagna'.ar
et quidem recte, subjectum prædestinatio­ amplius
nis Christi fuisse Christum ut hominem
includendo subsistentiam divinam ; inqui­
rimus, an talis subsistentia fuerit absoluta,
vel relativa? Primum nulla ratione dici
potest : quia unio hypostatica non est
facta in aliquo absoluto : alias hic Deus
personis communis fuisset incarnatus, et
omnes personæ in Deo communi : quod
est omnino falsum, et a nobis improbatum
loco cit. Fuit itaque subsistentia relativa.
Et rursus inquirimus, utrum fuerit subsis­
tentia relativa, ut intelligitur quasi con­
ceptus communis tribus subsistentiis rela­
tivis; an vero ut particularis, et propria
filii? Primum minime affirmari valet :
tum quia inde inferretur idem inconveniens
immediate propositum, unionem scilicet
hypostaticam factam fuisse ad aliquid tri­
bus personis commune, ac perinde ad om­
nes tres divinas personas. Tum et præcipue quia unio hypostatica facta est ad
aliquid vere, et realiter in Deo existens ex
parte objecti : communis autem ille con­
ceptus subsistentiæ relativæ minime datur
in Deo, nec occurrit ullum fundamentum
ad illum in ipso apprehendendum. Vera
I namque subsistentia relativa est vera re­
latio dicens vere in, et ad : subsistentia
autem relativa communis minime potest
esse vera relatio in Deo, quippe qute nul­
lum habet terminum, cui realiter oppona­
tur. Dicere enim, aut imaginari, quod
terminus filiationis secundum conceptum
communem subsistentiæ relativæ est pa-

520

DE INCARNATIONE.

ternitas secundum conceptum etiam com­
munem relativæ subsistentia', ridiculum
prorsus apparet : qu>a filiatio, et paternitas
in illo conceptu communi 'si datur' non
opponuntur, sed conveniunt, ut ex termi­
nis liquet; atque ideo in prædicto con­
ceptu, vel secundum lalem conceptum
nequeunt habere realem oppositionem.
Minime itaque verificari potest, quod filius
terminaverit humanitatem per communem
aliquem conceptum subsistenti® relativæ,
qui conceptum filiationis intelligatur an­
tevertere cum aliquo fundamento. Ergo
sistendum denique, est in subsistentia re­
lativa propria Filii, et ut propria filii, quæ
est formalissime filiatio. Et consequenter
in subjecto prædestinationis Chrisli inclu­
ditur non solum subsistentia divina, sed
et filiatio ipsa. Unde non recte procedit
prædicta opinio, dum distinguit inter sub­
sistentiam, et relationem, et affirmat Chris­
tum fuisse prædestinationis subjectum ut
subsistentem, et terminum prædestinatio­
nis ut filium : utraque enim ratio in tali
subjecto includitur, et ex parte illius cons­
titui debet.
Alia
Confirmatur secundo, et explicatur amirupagiwiTo' P^us : quoniam Christus est subjectum
prædestinationis non solum ut homo sub­
sistens, sed etiam ut hic homo, et ut
persona humana : sed forma constitutiva
hujus hominis, et hujus personæ, designato
Christo, est filiatio, sive propria hypostasis
filii secundum suam ultimam rationem :
ergo Christus ut subjectum prædestinationis
importat non solum subsistentiam secun­
dum aliquem conceptum communem, sed
filiationem ipsam ut prop/ietatem persona­
lem, secundum quam distinguitur expli­
cite ab omnibus aliis personis tam divinis,
quam creatis. Consequentia patet. Et ma­
jor suadetur : quoniam prædestinari est
suppositorum in particulari : quippe cum
prædestinari non sil aliud, quam præordinari
et dirigi in finem aprædestinante intentum :
et dirigi, ac moveri in aliquem finem non
est rei in communi, sed singularium : ergo
Christus prædestinatus est non præcise ut
homo, aut subsistens, sed ut hic homo,
hic subsistens, et hæc persona. Minor
etiam ostenditur : quia sicut forma cons­
titutiva subsistentis in communi est subsis­
tentia in communi; ita forma constitutiva
hujus hominis, et hujus personæ est hæc
subsistentia, et hæc personalitas in parti­
culari : sed forma constituens hunc homi­
nem, et hanc personam, designato Christo,

est filiatio, sive hypostasis constituens per­
sonam lilii secundum suam ultimam ra­
tionem ; cum nulla alia forma hypostatica
in Christo assignari valeat : ergo filiatio
est, quæ Christum constituit hunc homi­
nem, et hanc personam. Quoi motivum
ex infra dicendis a num. 28 magis robo­
rabitur.
26. Juxta quam doctrinam facile ever­ Exeatuntur aliqua exempla, quibus patroni i]Ulb2$
pI4.
hujus modi dicendi se explicare, el illum Adver­
munire solent. Primum gratiæ, a qua tan­ se sarii
expHquam ab auxilianle, oritur ultima dispo­ cast.
sito ad eandem gratiam ut justilicantem,
et per modum form® in esse quieto. Se­
cundum animæ, cujus gradus superiores
prius, et immediatius communicantur,
quam inferiores, ut tradit D. Thom. 1 p.
quæst. 76, art. 6, el licet illi gradus solum
secundum rationem distinguantur, tamen
hæc distinctio sufficit, ut quædam acci­
dentia dimanent a gradibus superioribus,
et disponant ad inferiores, ut eo loco docet
D. Thomas. Sic igitur quamvis in perso­
nalitate Verbi sint eadem simplicissima
formalitas, subsistentia, et filiatio; potest
tamen talis personalitas humanitati com­
municari sub expresso conceptu subsis­
tence, et constituere subjectum aptum,
ut ordinetur ad filiationem sicut ad præ­
destinationis terminum. Quod magis adhuc
aliis exemplis declarant : nam quia ter­
minus per se processionis Spiritus Sancti
est amor ; et amor in executione non potest
esse nisi præsupposita natura; proplerea
et executione prius communicatur natura,
quam amor, in ordine tamen ad prædictum
amorem sicut ad terminum primario in­
tentum in ea processione, cujus terminus
est quasi subjectum naturæ. Et idem proportionabiliter contingit in motu augmentationis, qui per se primo intendit majorem
quantitatem, et nihilominus in executione
prius producitur substantia, tanquam sub­
jectum, cui ille terminus attribuatur, el
cui insit. Sic igitur terminus primario
intentus in prædestinatione Christi fuit,
quod Christus in quantum homo esset
Filius Dei naturalis per gratiam unionis :
sed quia Christus nec est, nec intelligitur
subjectum capax hujus gratiæ, sive ter­
mini, si non sit, et intelligatur subsistens;
et subsistens non est nisi subsistentia
divina, quæ est realiter ipsa filiatio ; opor­
tet, quod ex parte subjecti talis prædestinationis sit, et intelligatur subsistentia
Verbi, non quidem secundum conceptum
filiationis,

DISP.

O&atafcr

CrtÜh

filiationis, juxta quom habet rationem ter­
mini: sed secundum præcisum conceptum
subsistenti®. Est itaque subjectum Christus
ul subsistens, et terminus ut filius.
Sed hæc exempla, ut diximus, facile
corruunt, ut quæ rei præsenti adaptari non
valent. Nam ut duo priora simul excluda­
mus, tam in gratia, quam in anima dis­
tinguuntur gradus superiores, et commu­
nes, ot gradus inferiores, et particulares.
Gratia enim habitualis convenit cum
auxilianle, sive actuali, in communi gra­
tiæ conceptu, a qua distinguitur per suam
ultimam differentiam : et similiter anima
convenit cum aliis formis substantialibus
io communi form© substantialis conceptu,
a <pia dillert secundum suam rationem
specificam. Quare non ita arduum est intelligere, quod gratia, et anima prius
communicentur secundum gradus commu­
nes, quam secundum gradus particulares :
et consequenter, quod a gradibus commu-'
nibus (non quidem abstractis, sed re ipsa
concretis, et contractis ad speciales) orian­
tur vel actus, vel accidentia, quæ ad infe­
riores gradus determinent, et disponant.
Sei in subsistentia Verbi nullum vesti­
gium reperimus, ut dicatur prius concipi
cum ullo in re fundamento ut communi­
cata humanitati secundum conceptum
subsistenliæ, quam secundum conceptum
filiationis. Etenim ille conceptus subsis­
tenti® non potuit esse subsistentia abso­
luta, sive communis : alias in ea facta
fuisset unio hypostatica, quod est omnino
falsum, ut num. 25 arguebamus. Nec
potuit esse subsistentia relativa secundum
gradum communem subsistentiæ relativæ :
quia talis gradus non datur, ut ibidem
ostendimus. Unde solum restat simpli­
cissimus conceptus subsistenliæ personalis
filii : qui nec ex parte rei, nec ex parte
nostri modi concipiendi cum fundamento
est aliud, quam ipsa formalissima filiatio.
Quare non potuit subsistentia Verbi se
tenere ex parte subjecti prædestinationis
in Christo, quin filiatio ex eadem parte se
habuerit. Et consequenter vanum est dis­
tinguere inter prædictas expressiones, ut
una se tenuerit ex parte subjecti, et alia
habuerit rationem termini. Qua doctrina
supposita, magis vanum est inducere alia
duo exempla processionis Spiritus Sancti,
el augmentalionis : quia in neutro illorum
terminus intentus se tenet ex parte sub­
jecti. Quippe in processione amor, qui est
terminus, non se tenet ex parte naturæ,

ill.

a qua virtualiter distinguitur, et quæ se
habet ut subjectum illius. Et in augmentatione quantitas major, quæ est terminus,
non habet rationem subjecti; sed sola
substantia, quæ a quantitate realiter dif­
fert, ipsamque præcedere. potest. Cæterum
cum in personalitate Verbi ratio subsis­
tentiæ, et ratio filiationis sint eadem
simplicissima formalitas quæ secundum
suam ultimam differentiam terminavit hu­
manitatem ; fieri non potuit, quod talis for­
malités subjectum prædestinationis cons­
tituerit, vel ad illud pertinuerit sub
conceptu subsistentiæ, et non sub con­
ceptu liliationis.
27. Propter hæc forsam, quæ Cajelanus Refelli­
tur
prævidit, valde aliter descripsit subjectum quintus
prædestinationis in Christo, juxta quintum dicendi
dicendi modum relatum num. 17, qui modus.
affirmat Christum ut abstrahit ab Incar­
natione vera, et ficta, fuisse subjectum
prædestinationis, et Christum ut vere in­
carnatum habuisse rationem termini. Sed
prædictam sententiam merito refellunt vel
ipsi Thomistæ, et vehementius plures alii,
qui quasi devicto validissimo hoste in hac
parte triumphant, rationesque multipli­
cant, repetentes sicut in cadaver plagas.
Nos autem paucis egemus, ut eim dese­
rendam ostendamus : evertitur enim ex
principiis jam propositis, quæ possumus
sic applicare. Nam in primis subjectum
prædestinationis non fuit Christus ut pos­
sibilis, aut in statu possibilitatis, sed qua­
tenus concernit existentiam, ut ostendimus
a num. 20. Chrislus autem, ut abstrahit
ab Incarnatione vera, et falsa, magis dis­
tat ab existentia, quam Christus ut possi­
bilis; siquidem non potest ad actum existendi reduci : ergo sic acceptus non potuit
esse prædestinationis subjectum. Præterea
subjectum prædestinationis præsupponitur
subsistens, et existens ad prædestinationis
terminum ut loco cit. et num. 23 proba­
vimus; Christus autem sub ilia abstractione non est subsistens, et existens :
quippe qui non est vere productus, vel
factus per intellectum, sicut et unum ex
membris dividentibus a quo abstrahit : non
ergo ita acceptus potuit esse prædestina­
tionis subjectum. Deinde subjectum prae­
destinationis est capax gratiæ : sed Chris­
tus in illa abstractione non est capax
gratiæ ; cum sit incapax existent!® : ergo
idem quod prius. denique Christus ut
homo non fuit subjectum prædestinationis
nisi ut constitutus per subsistentiam,

*
Λ

Ci'
IbA

&

%

·,·Γ·:

DE INCARNATIONE.

J fi

W1

et personalitatem Verbi communicatam
loco subsistentiæ creatæ, ut constat ex
dictis a num. 25, sed prout sic non
præscindit ab Incarnatione vera; quin po­
tius illum modum unionis concernit, quem
catholice confitemur : ergo Christus non
in illa abstractione, sed ut vere incarna­
tus fuit subjectum prœdestinationis. Eo vel
maxime, quod filiatio naturalis Dei, quæ
fuit pnedestinationis terminus non abs­
trahit a filiatione vera, et ficta, sed est
determinate vera : atque ideo petit verum,
et determinatum subjectum, quod deno­
minet.
Conti­
Potestque hoc ultimum motivum, quod
nuatur
impu­ sufticieniissimum est, amplius explicari,
gnatio. et confirmari in hunc modum : etenim ad
verificandum. quod Verbum, aut Christus
in quantum homo prædestinatus est Filius
Dei naturalis; debet de Verbo, aut Christo
prædicari non solum esse prædestinatum,
sed esse hominem : hoc autem salvari non
potest juxta præmissam Cajetani senten­
tiam : ergo sustineri non debet. Major est
certa : quoniam iu prædicta praedicatione,
et similibus duo dicuntur de subjecto :
unum media copula principali, et aliud
media copula implicationis. Unde talis
propositio ita exponitur : Verbum, aut
Christus esi homo, el ut homo est prxdesli­
nalus. Sicut hæc propositio corpus ul al­
bum disgregat visum, exponitur, corpus esi
album, el ut album disgregat visum. Quare
ut tales propositiones sint veræ, oportet
utrumque prædicatum vere convenire sub­
jecto. Minor etiam constat : nam de Christo
aut Verbo non prædicatur esse vere homi­
nem nisi media Incarnatione vera : as­
sumptio namque impropria, vel unio
accidentalis, qualem fingebant hæretici,
sicut non est vera Incarnatio, sic etiam
non constituit verum hominem sed homi­
nem fictum, et æquivoce talem *. ergo de
Christo, aut Verbo in illa abstractione, qua
præscindit ab Incarnatione vera, et potest
determinari per falsam, ut Cajetanus dis­
currit, nequit prædicari esse verum homi­
nem.
Ad hæc : Christus fuit subjectum præ­
destinationis ad esse naturalem Dei Filium
in natura assumpta, quatenus factus, et
productus secundum carnem. Id enim sig­
nificat Apostolus illis verbis : Qui factus
est ei ex semine David secundum carnem, qui
prxdeslinalus est Filius Dei. Nttm ut optime
D.Thoiu. vidit, et docuit D. Thom. in præs. art. 1
ad 2, sic loquutus est : Ul darel intelligere,

quod secundum hoc, quod csl faclus cx se­
mine David secundum carnem, esi pndesUnaius Filius Dei in virtute, ut magis
ponderavimus num. 20. Do Christo autem
in illa abstractione non solum nequit præ·
dicari, quod sil factus secundum carnem ;
sed nec quod sil lactibiiis, aut producibilis : tum quia produci est singularium, et
subsistentium ; quod· Christus secundum
illum abst tactionem non habet : tum quia
in prædicta abstractione. non dicit concep­
tum objectivum determinate verum, et
possibilem, sivo qui ad executionem re­
duci valeat. Ergo Christus nun potuit esse
subjectum prædestinationis consideratus
secundum rationem illam abstractam, quæ
præscindit a modo Incarnationis veræ, et
a modo Incarnationis falsæ. qualem linxe­
runt hæretici.
§ IV.
Tres ultimi dicendi modi impugnantur, d
excluduntur.

28. Sed veniamus jam ad sextam sen­ Sexta
tentiam ex Suarez, quæ non est praeceden­ diccâ
UidkS
tibus melior, sed obnoxia manet eisdem, «“fri­
et multis aliis impugnationibus, dum pro ISL
subjecto prædestinationis Christi designat
subsistens vage in hac singulari, et deter­
minata ejus humanitate· Refellitur ergo
primo ex testimonio Apostoli stepius re­
lato : Quis faclus esi ei ex semine David
secundum carnem, qui prxdeslinalus esi Fi­
lius Dei : quo loco satis evidenter significat
subjectum prædestinationis, de qua loqui­
tur, esse iilum hominem, qui factus est ex
semine David secundum carnem. Ille autem
qui factus est ex semine David secundum
carnem, non est concretum ex humanitate,
et subsistentia vage sumpta : sed est deter­
minate hic homo subsistens, compositus
scilicet ex subsistentia Verbi, et hac hu­
manitate, nempe Christus. Ergo absurdum,
et contra mentem Apostoli e.-t asserere,
quod subjectum prædestinationis Christi
fuerit subsistens vage, nullam subsisten­
tiam in .particulari determinando. Et in
eodem Apostoli sensu loquitur D. August,
lib. de prædest. sanet, cum ait : Prxdes­
linalus esi Jesus, ul qui fulurus cral secun­
dum carnem Filius David, esset lamen in
virlule Filius Dei. Constat enim, quod Je­
sus non est subsistens vage, sed importat
determinate subsistentiam personalem Fi­
lii Dei in natura assumpta.
refellitur

DISP. XXXIV, DUD. HI.

iwr Refellitur secundo : quia cum dicimus,
,W5W’ et dicit Suarez : Hie homo, designato
Christo, est prxdeslinalus Filius Dei, per ly
hie homo significamus prædestinationis sub­
jectum; non minus quam in hac : Hic
homo, designato D, Petro, prxdeslinalus
esi ad gloriam : sed ly hic homo significat
subsistens determinatum non solum ex
parte naturæ, sed etiam ex parte subsis­
tentia), sive, et in idem redit, compositum,
aut concretum substantiale non solum ex
hac singulari humanitate, sed etiam ex hac
singulari subsistentia : ergo subjectum
prædestinationis Christi fuit homo subsis­
tens subsistentia non vage, sed determinate
sumpta. Minor probatur primo ex D. Thom.
supra quæst. 16, art. 1! ad 3, ubi ait :
Dicendum, quod cum dicilur isle homo, pro­
nomen demonstrativum hoc nomen trahit ad
suppositum. El ideo magis est hxc vera,
Christus secundum quod isle homo est Deus;
quam ista Christus secundum quod homo
tsl Deus. Ubi manifeste docet D. Thom.
quod homo ex vi pronominis demonstra­
tivi trahitur ad supponendum pro subsis­
tentia determinata : quæ in materia, de
qua agebat D. Thom. non est creata, sed
divina : nec est hæc, aut illa vage subsis­
tentia divina, sed determinate subsistentia
Filii Dei. Ergo
Q ex sententiav S. Doctoris Iv
hic homo significat subsistens determina­
tum non solum ex patte naturæ. sed etiam
ex parte subsistentiæ. Probatur secundo
eadem minor : nam concedente eodem
Suario, hoc nomen Deus significat subsis­
tens in Deitate : ergo hoc nomen homo
significat subsistens in humanitate : ergo
hic homo significat hoc subsistens in hac
humanitate, determinando non solum na­
turam, sed etiam subsistentiam. Patet con­
sequentia : quia pronomen illud cadit supra
significatum hominis : ergo si homo idem
es:, ac subsistens inhumanitate; hic homo
idem erit, ac iste subsistens in ista huma­
nitate.
tMk;
Confirmatur : quia si Christus fuisset
rater.
pnedestinatus ut homo, aut hic homo in
sensu, quem Suarius intendit, nempe de­
terminando naturam, et importando sub­
sistentiam vage ; subjectum prædestinationis
Christi non esset aliud, quam individuum
vagam humanæ naturæ, sicut aliquis
homo : consequens est falsum : ergo et illa
Suarii expositio. Sequela videtur evidens :
quoniam subsistens in humana natura est
individuum talis naturæ : ergo subsistens
vage sumptum est individuum vagum, et

non minus quam aliquis homo, nullum
determinando individuum. Falsitas autem
consequentis ostenditur : quia absurdum
apparet subjectum in aliorum prædesti­
nationibus esse magis determinatum, et
certum, quam in prædestinatione Christi :
sed in aliorum prædestinationibus non
pnedestinantur individua vaga, sed deter­
minata, v. g. Petrus, Paulus, Joannes,
etc. ; ergo falsum est, quod subjectum prae­
destinationis Christi fuerit individuum va­
gum. Tum etiam non ideo in aiioram
prædestinationibus determinantur subjecta,
quia prædestinatio est actus perfectissimæ
providentiæ, quæ versatur circa res in
singulari, et prout sunt in se ipsis : sed
idem motivum occurrit in prædestinatione
Christi : ergo dici non potest, quod ejus
subjectum fuerit individuum vagum. Tum
denique quia nequit prudenter præscribi
determinatus linis nisi determinato sub­
jecto, cui talis finis proportionetur, et e
converso : sed Deus prædestinando Chris­
tum præscripsit, et intendit determinatum
finem, videlicet esse Filium Dei naturalem,
ut Suarez nobiscum sentit : ergo habuit in
tali prædestinatione determinatum subjec­
tum, cui voluit prædictum Gnem : ergo
falsum est dicere, quod subjectum præ­
destinationis Christi fuerit individuum va­
gum.
29. Tertio et non minus efficaciter re­
fellitur eadem Suarii doctrina refricando
motiva supra posita num. 25 et 27, quæ
illius etiam opinionem evertunt. Quoniam
subjectum prædestinationis Christi illud
est, cui convenit ejusdem prædestinationis
terminus, videlicet esse Filium Dei natu­
ralem : sed hic terminus non convenit
subsistenti vage in natura humana : ergo
subjectum prædestinationis Christi non
est hic homo, sumpto ly hic homo vage
ex parte suppositi, aut subsistentis in hu­
manitate. Major, et consequentia patent.
Minor etiam suadetur : quia esse Filium
Dei naturalem in natura assumpta solum
potest illi convenire, qui Filius naturalis
Dei est in natura propria : hic autem nec est
aliqua persona creata, nec persona Patris,
nec persona Spiritus Sancti, nec denique
hic Deus communis tribus personis ; quippe
omnibus his subjectis repugnat denomi­
nari Filium naturalem Dei in natura pro­
pria : convenit autem determinato soli
personæ Verbi divini : ergo terminus præ­
destinationis Christi, nempe esse Filium
Dei naturalem in natura assumpta non

Aha
impu­
gnatio.

'fri

«

t ·

·* ί ·■■

r; ;

3V 4

is

4

•*

DE INGA UN ATIO N E.

convenit subsistenti vago in natura hu­
mana; sed convenit determinate person®
Christi. Major hujus secundi syllogismi
constat ex eo. quod ille, qui prædeslinatur Filius naturalis Dei in natura as­
sumpta, non aliter constituitur filius,
quam filiatione naturali, qu® est unica
et constituit filium in natura propria, et
per gratiam unionis communicatur natur®
assumpt®, ut explicuimus disp. præced.
dub. 3. Nec hic oportet pneeludere efiugia,
quibus debilitari posset vis hujus motivi
recurrendo ad filiationem naturalem alte­
rius generis, fundatam scilicet in assump­
tione passiva humanitatis, et respectu
omnium personarum divinarum, aut Dei
communis. Nam oppositam doctrinam jam
statuimus disp. præced. dub. 2, ubi insi­
nuatum dicendi modum confutavimus.
Cogetur.
Adde primo, quod subsistens in huma­
nitate abstrahendo a modo Incarnationis
veræ, et a modo Incarnationis falsæ ne­
quit esse subjectum prædeslinationis
Ghristi, ut contra Cajetanum ostendi­
mus : ergo nec potest esse subjectum
prædestinationis Christi subsistens vage in
hac humanitate, abstrahendo quod tale
subsistens sit creatum, vel divinum ; vel
abstrahendo (licet divinum supponatur
quod sit Pater, Filius, aut Spiritus Sanc­
tus. Probatur consequentia : nam ideo
verificatur antecedens, quia terminus præ­
destinationis, scilicet esse Filium Dei na­
turalem non convenit illi subjecto a Cajetano assignato ; quippe sola persona Verbi
vere incarnata denominatur in natura
assumpta Filius naturalis Dei ; sed nec
priedictus terminus convenit subjecto,
quod Suarez assignat, ob eandem scilicet
rationem, quod nullum aliud suppositum
vel divinum, vel creatum denominatur
Filius Dei in natura assumpta, nisi sup­
positum Verbi : ergo subjectum prædesti­
nationis Ghristi non est subsistens vage
sumptum in hac humanitate. Adde se- ί
eundo Christum sic ab æterno prédestina- |
tum fuisse, sicut in tempore habuit ter- i
minum prædeslinationis : quippe divina [
providentia illudmet exequatur in tempore,
quod ab æterno efficaciter præordinat :
sed unio humanæ naturæ ad hypostasim ί
divinam, ad quam sequitur esse Filium !
naturalem Dei in natura assumpta non est
facta ad suppositum vage, nec ad aliud,
quam ad suppositum Verbi : ergo sic præ­
destinatum est ab æterno : atque ideo
subjectum prædestinationis ipsius non fuit

I subsistens vago sumptum in hac huma­
nitate.
30. Nec aliud fundamentum apud Ad- Adw
versarios roperimus. quo po.-itivo probent Sinoni
ttoüvüa
suam opinionem, nisi concretum illud non
hic homo non significare hoc suppositum, cooniCiL
sed suppositum vage in hac natura, unde
consequenter inferunt variata personalitate
permanere hunc hominem. Id vero non
I aliter probant, quam exemplo desumpto
ex divinis : nam hic Deus non determinat
subsistentiam : et ideo idem numero est
Deus cum subsistentia Patris, et idem nu­
mero est Deus cum subsistentia Filii, etc. ;
sic igitur erit idem numero homo, ubi
datur eadem numero humanitas cum qua­
libet subsistentia vage sumpta. Sed hoc
motivum facile diluitur : negamus nam­
que, quod ad unitatem hujus hominis suf­
ficiat unitas solius naturæ, et non requira­
tur etiam unitas subsistenti®. : oppositum
enim constat ex dictis num. 28. Et ad
probationem in contrarium, concesso an­
tecedenti in sensu stalim explicando, ne­
gamus consequentiam. Ratio disparitalis
est : quoniam in divinis præter subsisten­
tias relativas, et personales datur subsis­
tentia absoluta, qua constituitur hic Dens
subsistens communis tribus personis, ut
ostendimus tract. 6, disp. 9, dub. 5; quare
in omnibus, et singulis earum salvatur hic
numero Deus, qui a paternitate denomina­
tur Pater, et a filiatione Filius, etc., re­
tenta unitate numerica non solum in na­
tura, sed etiam in ratione subsistentis ab­
solute. Cæterum hic homo non importat
nisi unicam subsistentiam hanc : et ideo
ut sit hic homo requirit hanc naturam,
et hanc subsistentiam : et variata subsis­
tentia non manet hic homo : nec similiter
est hic homo importando præcise subsis­
tentiam vage, aut in communi. Quam dif­
ferentiam in significato hujus Dei, et in
significato hujus hominis non obscure pro­
posuit D. Thom. 1 p. quæst. 39, art. 4 D.Tb-■
ad 3, his verbis : Dicendum, quod aliter se
habet hoc nomen, Deus, ad supponendum
pro persona, quam hoc nomen, homo. Quia
enim forma significata per hoc nomen, homo,
id est, humanitas, realiter dividitur in diver­
sis suppositis; per se supponit pro persona,
etiamsi nihil addatur, quod determinet ipsum
ad personam, quæ est suppositum distinctum.
Lnitas autem, sive communitas humanæ na­
turæ non est secundum rem, sed solum secun­
dum considerationem. Unde iste terminus,
homo, non supponit pro natura communi :
nisi

DISP. XXXIV, DUB

nisi propter exigentiam alicujus additi, ut
cum dicitur, homo esi species. Sed forma si­
gnificata per hoc nomen, Deus, est vera, ct
communis secundum rem. Unde per se suppo­
nit pro natura communi : sed ex adjuncto
determinatur ejus suppositio ad personam.
Untie cum dicitur, Deus generat, ratione ac­
lus notionalis supponit hoc nomen, Deus, pro
persona Patris, etc. Prædicata enim quan­
doque faciunt, quod subjectum diversi­
mode supponat, juxta vulgare illud : Talia
sunt subjecta, qualia permittuntur a suis
prxdicalis. Quod itaque verificetur, quod
hic Deus generat, et hic Deus generatur,
etc , non provenit ex eo, quod ly hic Deus
supponat pro subsistente vage in natura
divina; sed quia supponit determinate pro
uno subsistente in natura divina subsis­
tentia absoluta, qui est hic Deus omnibus
personis communis, juxta doctrinam ejus­
dem Angelici Præceptoris in 1, dist. 21,
quæst. 2, art. 1, ubi ait : Iste terminus,
Deus, prædicat naturam divinam de tribus
personis : quæ etiam in se est habens esse
subsistens, nulla personarum distinctione in­
tellecta.
Spli­
30. Ex his, quæ contra Suarium diximus
nts
&«di confutata majori ex parte relinquitur sep­
Beta tima sententia ex Vasquez, qui cum priori
vqk.tcr.
Auctore convenit in eo, quod in complexo
hic homo subsistentia significatur vage
pro hac, aut illa, et sola humanitas si­
gnificatur determinate : differt tamen ab
illo, quod Suarez docet hic homo supponere
in recto pro supposito connotando natu­
ram : Vasquez vero affirmat supponere
pro natura in recto concrete significata
connotando suppositum. Sed primum illud,
in quo conveniunt, jam improbavimus
ostendendo et falsum in se esse, et non
posse subjecto prædestinationis Ghristi
applicari Unde solum restat, ut probemus
Vasquez non recte assignare subjectum
prædestinationis, cum affirmat fuisse hunc
hominem, et hunc hominem supponere pro
humanitate concrete sumpta in recto,
connotandosuppositum. Quod in primis est
evidenter contra D. Thom. num. præced.
relatum : affirmat enim , quod hoc nomen,
homo, per se supponit pro persona, etiam si
nihil addatur (quanto magis, si addatur
pronomen demonstrativum hic)? quod de­
terminet ipsum ad persoham. Unde isle
terminus, homo, non supponit pro natura
communi, nisi propter exigentiam alicujus
additi, ul cum dicitur, homo esi species.
Quæ diametraliter opponuntur Vasquii

111.

sententia». Deinde si principia, quæ assu­
mit, verum continent, manifeste sequitur,
quod si una persona divina haberet duas
Immanitates, esset duo homines, sicut
alius homo, et alius homo : quod esse
falsum, et contra D. Thom. ostendimus
disp. 8, dub. Γ», § 2, Quin inferretur
Christum dc facto esse duos, sive alterum
viventem, et aiterum viventem juxta duas
naturas substantiales, quas habet : si
enim duæ naturæ hnmanæ cum unica
subsistentia constituerent duos homines,
cur duæ naturæ totales, una divina, et
altera humana non constituent duos viven­
tes substantive, et masculine, ut verificetur dari unum Deum, et alium hominem ?
Hoc autem posterius reprobatum est ab
Ecclesia catholica, ut ostendimus in Com­
ment. ad art. 1, quæst. 17, num. 2; ergo
principia, ex quibus tam probabiliter infer­
tur, minime debent probabilia reputari. Et
quamvis Vasquez in omne latus se vertat,
ut nodum dissolvat, minime tamen ab
isto laqueo se expedit, ut loco cit. ex
proposito ostendimus. Unde Arauxo in Aiauxo.
præs. dub. unico, relata Vasquii exposi­
tione, subdit : Sed /i<a?c so/uiio rejicitur
tanquam omnino improbabilis. A quo tamen
præscindimus.
Possumus nihilominus eam ulterius Impu­
gnatur
evertere : quoniam si subjectum prædes­ amplius.
tinationis Christi fuit Christus ut hic
homo, et hic homo supponit in recto pro
hac humanitate, connotando in obliquo
suppositum, ut Vasquez discernit; sequi­
tur subjectum prædestinationis Christi
fuisse hanc humanitatem in recto conno­
tando suppositum : consequens est omnino
falsum : ergo et antecedentis doctrina.
Probatur minor : nam subjectum prædes­
tinationis Christi est illud, cui convenit
terminus talis prædestinationis, et de quo
talis terminus in concreto prædicatur :
sed terminus prædestinationis Christi in
concreto sumptus nec convenit humanitati
in recto connotando suppositum, nec de
illa prædicari valet : ergo subjectum præ­
destinationis Christi non fuit humanitas
Christi in recto connotando suppositum.
Minor hujus secundi syl'ogismi ostenditur :
nam terminus prædestinationis Christi in
concreto sumptus, aut terminus qui est
esse Filium Dei naturalem, ut constat ex
dictis dub. præced. et concedit ipse Vâsquez : sed esse Filium Dei naturalem non
convenit humanitati in recto connotando
suppositum, nec de illa prædicari potest :

i '

>'Ϊ·

*·

*Λ

Ai

U ? »

-X
__

Λ

. ? · 45'

I>E INCABNATIONE
unde hæc est omnino falsa, Humanitas
Christi connotando suppositum est Filius Dei
naturalis : ergo terminus praedestinationis
Christi in concreto sumptus non convenit
humanitati in recto connotando supposi­
tum. nec prædicari potest de illa. Quod
JûSD. â motivum cum attingeret Joan, a S. Thom.
S, 1 hut:
'disp. 20, art. 3, circa primum modum
dicendi, in tine observavit, quod in hac
propositione, hic homo est prrdestinatus
Filius Dei quam omnes admittunt, Thomistæ sumunt ly homo pro supposito hu­
manitatis, isti vero (Vasquez, et pauci
alii) pro ipsa humanitate. Et ideo sensus
horum est falsus, immo improbabilis ah
aliquibus judicatur, A quo etiam pros­
cindimus.
Fuga
31. Et si Vasquez respondeat se non
Vnqjii
præei- admittere terminum prædestinationis in
dilur. Christo fuisse tiliationem naturalem, quæ
est proprietas personalis Filii naturalis Dei
terminantis humanitatem ; sed agere de
alia filiatione naturali fundata in passiva
humanitatis assumptione, et respectu om­
nium personarum divinarum. Id, inquam,
licet dicat, refellendus est : tum quia illa
filiatio naturalis fundata in assumptione
humanitatis, et communi ad omnes per­
sonas est merum figmentum : quippe
cum nulla filiatio naturalis sit, quæ non
fundetur in naturali generatione viven­
tium ; et impossibilis est nova, et distincta
filiatio naturalis, ubi nova et distincta
generatio naturalis viventium non prresupponitur : assumptio autem humanitatis ad
Verbum non fuit naturalis generatio vi­
ventium : quare fundare non potuit novam,
et distinctam filiationem naturalem soli
humanitati communicatam, ut fusius ex­
pendimus disp. præced. dub. 2. Aliunde
vero filiatio non refertur immediate ad
naturam, sed ad suppositum : eo quod est
subsistentis perfecte in termino genera­
tionis, ut loc. cit. et per totam disp.
praecedentem ostendimus. Unde humanitas
in recto non potest denominari filia, aut
filius vel filiatione adoptiva , vel filiatione
naturali hujus, aut alterius generis. Quod
hic non est probandum, sed supponendum
ex dictis loco cit.
ConliQuæ autem tam contra Suarium, qnam
Duatar
impii· contra Vasquium diximus, possunt simul
gnaho. ex eo confirmari, quod uterque hic Auc­
tor ideo dicit subjectum prædestinationis
Christi fuisse hunc hominem importando
determinato hànc naturam, et vage sub­
sistentiam, ne ex parte sujecti prædestinati

includatur suppositum increatum, præser­
tim Filii : atqui nullum est inconveniens,
quod subjectum prædestinationis Christi
includat suppositum increatum : ergo abs­
que necessitate fit recursus ad suppositum
vage subsistens, sive quod nullam sub­
sistentiam determinat. Probatur minor :
quia absque ullo inconvenienti dicimus,
non solum : Z/ic homo est prxdestinatus
| Filius Dei, sed etiam, Christus prxdesli­
natus est Filius Dei ; constat autem, quod
Christus non importat, nec significat sup­
positum vago, abstrahendo a supposito
increato, vel creato, nec ab isto, et illo
supposito divino ; sed importat determi­
nate suppositum increatum Filii Dei ;
ergo nullum est inconveniens, quod sub­
jectum prædestinationis Christi includat
suppositum increatum. Major hujus se­
cundi syl ogismi constat tum ex Apost.
ad Rom. I, in illis verbis : Dc filio suo, Al
qui factus est ei ex semine David secundum n°3·1,
carnem, qui prxdestinatus est Filius Dei in
virtute secundum spiritum sanctificationis ex
resurrectione mortuarum Jesu Christi Domini
nostri, etc., ubi perspicuum est, quod non
solum de hoc homine, sed de Christo prædicat Apostolus fuisse prædestinatum a
Deo : id enim significat relativum qui.
Tum ex D. Augustino lib. de prædest. d AcSanct. cap. 15, ubi ait : Prxdeslinatus est ?Β5ί'5·
Jesus, ut qui futurus erat secundum carnem
Filius David, esset tamen in virtute Filius
Dei. Ubi non solum de hoc homine, sed
etiam de Jesu, sive Christo prædicat fuisse
prædestinatum. Tum denique ex D. Tho.
in hoc art. 1. ubi post alia concludit ;
Et ratione hujus Christus dicitur esse prx­
deslinatus. Et ad 3 : Magis est hxc vera,
Christus est prxdeslinatus Filius Dei, quam
ista, Christus esi factus Filius Dei. Ergo
D. Paulus, D. Augustinus, et D. Thomas
nullum viderunt inconveniens in conce­
dendo Christum fuisse prxdeslinalum. Mi­
rum itaque est, sed est etiam incredibile,
quod plus viderint Recentiores.
32. Tandem pervenimus ad octavam, OcUîT'i
et ultimam sententiam, quæ si bene introspiciatur, non differt ab opinione Lore® dispdli ·
relata, et impugnata num. G, quæ negat tsn
Christum fuisse proprie prædestinatum.
Nam dum hæc ultima sententia negat
Christum fuisse prædestinatum prædeslinatione respective, et concedit fuisse præ­
destinatum prædestinatione constitutiva,
sive involuta ; re ipsa non aliud admittit,
quam quod Deus decreverit fure tottnn
hoc

7μ

DISP. XXXIV, DUB III.

£

I
I
I
I

:

i

■

I

hoc complexum Chrislum esse Filium Dei :
quod totidem verbis docet Lorea. Unde
cuncta, quæ contra illum diximus loco
cit. hanc etiam sententiam, et distinctio­
nem penes praulestinationem constitutivam,
et respeclivam oppugnant. In eo quo sin­
cerius processit Lorea, quod confessus
fuit decretum fuluritionis, totius illius
complexi non esse proprio praedestinatio­
nem. Quod tamen hæc sententia salvare
contendit, aut verbis ludit. Quare refellitur primo : quoniam prædestinalio est
præparalio gratiæ, quæ prædestinato fit,
ut frequenter docet Augustinus : sed nequit
gratia præparari prædestinato, nisi ibi distinguamus subjectum, cui fiat gratia; et
terminum, qui sit gratia, et subjecto attribuatur : ergo cum prædestinalio constitu­
tiva, et involuta hæc non observet ex
parte termini, sed respiciat complexum
per modum unius, non est vere, et pro­
prie prædestinatio : atque ideo prædicta
sententia non salvat Christum fuisse vere
prædestinatum. Secundo, quia providentia
ex generali conceptu providentiæ importat
ordinationem rerum in finem : sed praedes­
tinatio est quædam providentiæ pars, sive
specialis providentia : ergo ordinat rem in
specialem finem, in eum scilicet, qui con­
venit subjecto non naturaliter, sed per
gratiam : ergo nisi distinguamus terminum
convenientem ex gratia, et subjectum, cui
gratia fiat, nequit salvari propria prædes­
tinationis ratio : quod tamen minime sal­
vatur juxta sententiam, quam impugna­
mus.
Et quia hæc motiva, sicut et plura alia,
qu;e supra proposuimus, optime tradit
D. Thom. super ad Rom. I, lecl. 3,
æpium judicavimus ejus verba, licet ali­
quantulum diffusa, transcribere. Sicut
nuntius, qui mittitur, ad aliquid dirigitur :
ila quod proponimus, ad finem aliquem or­
dinamus. Secundum hoc igitur prxdcslinarc
nihil aliud est, quam ante in corde disponere,
quid sit dc re aliqua faciendum. Polesl autem
aliquis dc futura re, seu operatione disponere :
uno modo quantum ad ipsam rei constitutio­
nem, sicul artifex disponit, qualiter debeat
facere domum. Secundo modo quantum ad
ipsum usum, vel gubernationem rei : sicul
aliquis disponit, qualiter debeat uti suo equo.
El ad hanc secundam prxdisposilioncm per­
linet prædestinalio, non ad primam. Id enim,
quo aliquisulilur, referi ad finem : quia ul Au­
gustinus dicit in lib. dc (lodr. Christiana, uti
nl aliquid referre in finem, quo fruendum est.

Sed cum res in sc ipsa constituitur, non dirigi­
tur ex hue ipso in aliud. Unde prxdispositio
constitutionis rei proprie prædestinalio dici
non potest. Ergo idem, est negare prxdestinalionem, quod negare prxordinationeni divi­
nam ab ælerno de his. quæ sunt fienda in
tempore. Sed quia omnia naturalia perlinent
ad constitutionem rei ipsius, quia vel sunt
principia, ex quibus r« constituitur, vel ex
hujusmodi principiis consequuntur : conse­
quens est, quod naturalia proprie sub prxdeslinalione non cadant: sicul non dicimus pro­
prie quod homo est prxdestinatus habere ma­
nus. Rcliquilur ergo, quod prxdeslinatio dica­
tur proprie eorum solum, qua:sunt supra natu­
ram, in quæ rationalis creatura ordinatur.
Supra autem naiuram rationalis creaturæ est
Deus solus, cui unitur rationalis creatura per
gratiam. Explicato autem modo, quo Deus
unitur per gratiam accidentalem, subdit : Alio
modo, qui est singularis Christo, per unio­
nem in esse personali : el hæc dicitur gratia
unionis. Sicut· ergo hominem esse unitum
Deo per gratiam adoptionis, cadit sub praedes­
tinatione : ita etiam esse unitum Deo per gra­
tiam unionis in persona, sub prædeslinaiione
cadit. Et quantum ad hoc dicit Apostolus :
Qui prxdestinatus est Filius Dei. Et ne hoc
referatur ad filiationem adoptionis, additur:
In virtute : quasi diceret, prxdestinatus est,
ut sit talis filius, quod habeat æqualitatem,
imo eandem virtutem cum Deo Patre. Quia ut
dicitur Apocalgp. 5, dignus est agnus, qui oc­
cisus est, accipere virtutem, et divinitatem.
Quinimo ipse Christus est Dei virtus, se­
cundum illud 1 ad Corinth. 1 : Christum
Dei virtutem el Dei sapientiam. Deinde
relatis aliquibus falsis expositionibus circa
prædestinationem Christi, subjungit : Cum
prxdeslinatio importet ordinem in finem;
ejus est prædestinari, cujus est per suam ope­
rationem ordinari in finem. Agere autem
propter finem non est naturæ, sed personæ.
Ideo si proprie accipiatur, oportet, quod prx­
deslinatio attribuatur ipsi personæ Christi.
Sed quia persona Christi subsistit in duabus
naturis, humana scilicet, et divina; secun­
dum utramque potest aliquid dici de eo. Si­
cut enim de homine potest aliquid dici secun­
dum corpus, ul tangi, el vulnerari; aliquid
autem secundum animam ut intclligere, el
velle : ita el de Christo potest aliquid dici se­
cundum divinam naiuram, sicul ipse dc sc
dicit Joan. 10: Ego, el Paler unum sumus :
el aliquid secundum humanam naiuram, si­
cul cum dicimus eum crucifixum, et mor­
tuum. El hoc modo dicitur esse prxdestinatus

if

. s:1-

Xi
•mt·_

52S

*

I*

■

ΎΑΤΓ-1

DE INCARNATIONE.

secundum humanam naturam. Quamvis enim
ipsa persona Christi semper fuerit Filius Dei :
tamen non semper fuit, ut existens in hu­
mana natura esset Filius Dei. Sed hoc fuit
ineffabilis gratiae. Hæc omnia, et optima
D. Thomas.
Ex quibus liquet omnes modos dicendi
docûiüæ supra relatos, et hactenus impugnatos
D.Thom. alienos esse ab ejus doctrina. Primum qui­
dem, dum assignat subjectum prædesti­
nationis fuisse Christum ut possibilem ; et
similiter secundum, dum dicit tale sub
jectum fuisse Christum in fieri : nam
D. Tho. expresse affirmat prædestinatio­
nem non consistere in prædispositione
constitutionis ordinantis rem ad primum
esse, sed in ordinatione rei constitute ad
determinatum finem. Tertium dum assignat
pro subjecto concretum ex humanitate,
el existentia non autem ex subsistentia quia
S. Doctor statuit subjectum prædestinationis fuisse personam : quæ, ut liquet, sub­
sistentia constituitur. Quarlpm dum docet
subsistentiam Verbi se tenuisse ex parte
subjecti prædestinationis Christi, non au­
tem filiationem : nam D. Thom. filiatiotionem etiam constituit ex parte subjecti,
ut liquet ex ultimis verbis. Quintum, dum
adstruit subjectum prædestinationis fuisse
Christum, ut abstrahentem a modo Incar­
nationis veræ, et falsæ : quia D. Thom.
expresse loquitar de mysterio vero, et in
hoc adhibet studium, ut declaret, qualiter
verus Christus potuerit esse subjectum
prædestinationis ad esse Filium naturalem.
Sextum, et septimum, dum dicunt, et in
eo conveniunt, quod subjectum talis præ­
destinationis fuerit subsistens vage in hac
determinata natura : quoniam D. Thom.
manifeste affirmat prædestinationem, si
proprie loquamur, attribuendam esse ipsi
personæ Christi, quæ non importat sub­
sistentiam vage, sed determinat personam
Verbi communicatam humanitati, ut ex
se liquet. Octavum denique, sive ultimum,
dum non distinguit subjectum, et termi­
num hujus prædestinationis, sed utrumque
per modum unius dicit a Deo decretum :
nam S. Doctor docet oppositum, et affir­
mando prædispositionem constitutionis
non esse prædestinationem, et distin­
guendo subjectum, et terminum in j rædestinatione Christi. Unde cuncta superius
dicta nou leve robur mutuantur ab aucto­
ritate S. Doctoris.

DUBIUM IV.

Quid habuerit rationem subjecti in
praedestinatione Christi.

I

3i. Expediti jam a falsis dicendi modis,
qui circa subjectum prædestinationis Christi
occurrunt, incidimus in graviorem diffi­
cultatem, cum illud determinare, atque
assignare obligamur. Ad cujus resolutio­ Nob.
nem præ oculis habere oportet, quod ex
parte termini distinguendus est terminus
qui, bonum scilicet, quod in concreto de
subjecto pnedicatur, et terminus quo, sive
forma, aut ratio formalis constituendi tale
concretum : et similiter ex parte subjecti
distinguendum est subjectum quod, illud
scilicet, de quo pra?dicatur terminus qui,
et subjectum quo. sive ratio constituens
subjectum capax, ut illi prædestinationis
terminus attribuatur. Sicut cum dicimus,
Petrus praedestinatus est esse beatus, termi­
nus qui est esse beatum, et terminus quo
beatitudo; subjectum autem quod est Pe­
trus, et subjectum quo humanitas, sive
anima Difficultas vero præsens oritur
principaliter ex duabus illis radicibus,
sive conditionibus sæpius in superioribus
insinuatis, quod sci icet terminus prædes­
tinationis debet supponere subjectum, et
convenire illi ex gratia : esse autem Filium
Dei naturalem (quod fuisse terminum
prædestinationis Christi diximus dub. 21,
nec suppositum Christi subsequitur, nec
ex gratia illi convenit, sed necessario :
quare non videtur, quod Christi supposi­
tum potuerit esse subjectum prædestina­
tionis ipsius. Et quia aliqui non satis bene stati*
erga
D. Thomam allecti non solum magniσ
°
UuS·
ficant prædictam difficultatem, sed etiam ·
comminiscuntur eam primo fuisse vel a
Durando, vel ab Scoto objectam, æquum
censuimus ante alia præmittere, quod
Angelicus Doctor longe ante illos eam
praeviderit, et proposuerit. Nam quod atti- jnsdii
net ad præcedent:am subjecti respectu ter- F2™**
mini, sic opponit in præs. art. 1, arg. 3 : tws.
Sicut illud, quod csl factum, non semper
fuit, ita illud, quod est praedestinatum : eo
quod praedestinatio antecessionem quandam
importat : sed Chrislus semper fuil Deus, el
Filius Dei : ergo non debet dici, quod Chrislus sit praedestinatus Filius Dei. Et in 3,
dist. 7, quæst. 3, art. 1, sic format pri­
mum argumentum : Quod semper fuit, non
praedestinatur ;

Dlrtl·.

XXXIV, DUB. IV.

prxdtslinalur ; quia prædcslinalio importat
antecessionem; sed homo Chrislus supponit
suppositum æternum, quod semper fuit Ti­
tius Dei : ergo non potest dici, quod sit præ­
deslinalus Filius Dei. Et quod ad conve­
nientiam termini ex gratia pertinet, objicit
in primo loco cit. in arg. 2 : Non polest
diti, quod Chrislus csl prædeslinalus ratione
personæ : quia illa persona non habel ex
gratia, quod sil Filius Dei, sed ex nalura :
prxdeslinalio aulem csl eorum, quæ sunt
ei gratia. Et loco cit. ex 3 sent, in arg. 2,
sic opponit : Hæc est falsa, Divina persona,
qux esi suppositum ælernum, est prædeslinala esse Filius Dei : quia naturaliter, et ab
ilerno hoc habel : ergo hæc esi [alsa, Hic
homo est prædeslinalus Filius Dei. Ex qui­
bus manifestum est, quod D. Thom. notum
habuerit punctum difficultatis in hac ma­
teria præcipuæ, et quam superare curamus.
Illud autem maxime probabimus, quod
S. Doctorem cognoverimus in difficultate
sibi tara nota tenuisse.
S

Légitima dubii resolutio ex sententia
D. Thomæ.

—

toi.. 35. Dicendum est subjectum prædesti‘J· nationis Christi fuisse Christum ut homi­
nem, sive personam Filii Dei ut sub­
sistentem in humanitate assumpta. Sic
r.tm manifeste docet D. Thom. nam occurrens
IT-·^·primæ difficultati num. præced. propo­
sing, quæ desumitur ex defectu anteceden­
ti®, respondet in præs. art. 1 ad 3 : El
ideo melius dicendum est, quod illa antecessio,
quam importai hoc participium, prædeslina­
lus. non refertur ad personam secundum
se ipsam; sed ratione humanæ naturæ : quia
scilicet persona illa etsi ab ælerno fuerit
Filius Dei; hoc tamen non fuit semper, quod
subsistens in nalura humana fuerit Filius
bei. Unde Augustin, dicit in lib. de prædesl.
Sanet. Prædeslinalus est Jésus, ul qui futurus
eral secundum carnem Filius David, essel ta­
men in virlule Filius Dei. Et post aliqua
subdit : Absolute non convenit personæ
I
Christi, quod incieperit esse Filius Dei : con­
venit autem ei, secundum quod inlclligilur,
vel apprehenditur ul in nalura humana sub­
sistens : quia scilicet hoc aliquando incepit esse,
quod in nalura humana existens esset Filius
Dei. Et loco cit. ex 3 sent, in resp. ad I,
inquit : Quamvis supposito ælerno non con;
veniat secundum se prædeslinari esse Filium
Salmanl. Curs, thcolog. tom. XVI.

529

Dei; convenit tamen sibi, secundum quod est
humanæ naluræ suppositum. Etad 5 addit :
Dicendum, quod licet homo non præintelligatur ad Filium Dei ratione suppositi, præinlclligilur ratione humanæ naluræ. Deinde
occurrens recund® difficultati, quæ desu­
mitur ex defectu convenienti® per gratiam,
respondet in præs. art. 1, ad 2 his ver­
bis : Quamvis sil naturale illi personæ se­
cundum se considerate, quod sit Filius Dei
in virlule : non tamen est ei naturale secun­
dum humanam naturam : secundum quam
hoc sibi convenit per graliam unionis. El
similiter respondet loco cit. ex 3 sent. Et
lect. 3, in cap. 1, ad Rom. inquit: Quam­
vis ipsa persona Christi semper fuerit Filius
Dei; tamen non semper fuit, ut existens in
humana nalura essel Filius Dei : sed hoc fuit
ineffabilis graliæ.
Deinde præcise etiam ab his difficultati­
bus, assertionem nostram, prout jacet,
docet absolute D. Thom. in præs. art. 1
ad 2, ubi rejectis falsis aliquorum exposi­
tionibus, resolvit : Relinquitur ergo, quod
praedestinatio attribuitur personæ Christi :
non quidem secundum se vel, secundum quod
subsistit in divina natura : sed secundum
quod subsistit in humana natura. Unde
cum dixisset Apostolus : Qui faclus est ei ex
semine David secundum carnem, subjunxit :
Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute.
Ut daret inlelligerc, quod secundum hoc, quod
est factus ex semine David secundum car­
nem, est prædeslinalus Filius Dei in virlule.
Et loco cit. ex lect. 3, super ad Rom. inquit :
Alia est ralio de hoc participio, Faclus, quod
désignai actum realem ; el de hoc participio
Prædeslinalus, quod designat actum animæ.
Anima enim secundum suum intellectum, et
rationem potest distinguere ea, quæ sunt se­
cundum rem conjuncta : potest enim aliquis
de pariete albo cogitare, et loqui, seorsim
quidem quantum ad hoc, quod est paries;
seorsim aulem quantum ad hoc, quod est al­
bus. Ita eliam in prædeslinalionc. Nam prædeslinalio potest attribui personæ Christi, se­
cundum quod subsistit in humana nalura;
licet non attribuatur ei, secundum quod sub­
sistit in divina. Unde et Apostolus prius Fi­
lium Dei incarnatum esse praemiserat. ct
postea prædestinationem ci attribuit : ul intelligatur prædeslinalus esse, secundum quod
factus est ex semine David secundum car­
nem. El sic a Filio Dei {explicando Incarna­
tionis mysterium), descendit ad carnem :
et a carne (secundum prædestinationem),
ascendit ad Filium Dei. In quibus tes3i

J 7.

*<

530

,<

:

ih

■; î

e ·V

■· !<

·;

DE INCARNATION E.

timoniis, el aliis, quæ omittimus, D. Tho­ tuerit, ut Christus, sive Filius Dei in hu­
manitate subsistens fuerit subjectum capax,
mas evidenter docet nostram assertio­
quod terminum prædestinationis anteces­
nem. Quam proinde communiter amplec­
Medina. tuntur ejus discipuli, Medina in præs. art.
serit, et illum ex gratia habuerit.
Sylvius.
Pro cujus luce notandum est primo Nûül
Cabrera. 1, dub. I, in secunda resp. ad 3 et in
Alvarez. Comment, ad art. 2. Sylvius art. 2. Ca­
Christum esse personam compositam, ut
A M oxo.
est communis Patrum, et Theologorum
Nati­ brera ibi disp. unica, Alvarez disp. 77,
ons.
doctrina, quam statuimus disp. 3, dub. 3.
num. 9, in secundo. solid. Aranxo dub.
Mirabilis autem illa compositio consistit in
s.Thôm. unico conci. 2 et 3. Naz.arius controv
Philip­ Joannes a S. Thom. disp. 20, art. 3, in
quadam communicatione, et acceptione :
pos.
nam Verbum unitum humanitati commu­
Gcdùi. sexto modo, N. Philippus disp. 10, dub.
Good. 2 ad 1 et 3. Godoi disp. 55, § 4. Gonet
nicat illi esse subsistentem; et humanitas
Labat.
unita Verbo communicat illi esse huma­
Putea­ disp. 24, art. 1, g 3. Labat disp. 7, dub.
nos.
num : similiter Verbum habet ab humani­
4, § 1, Puteanus art. 2. Joannes VincenJoan.
tate, quod sit homo ; et humanitas a Verbo,
Vi orent tius quæst. 7, dub. 2, et alii plures.
Aliqua
quod homo ex ea compositus sit verus
36. Potest autem hæc assertio sufficien­
motiva
Deus, et naturalis Dei Filius. Unde fit,
remis­ tissime fundari primo in doctrina Apos­
sive.
quod Verbum in humanitate subsistens sit
toli describentis nobis prædestinationem
homo ; et quo i ille homo sit Deus, et Fi­
Christi : assignat enim pro subjecto Chris­
lius Dei in natura divina subsistens. Ex
tum facium ex semine David secundum
quo ulterius fit, quod idem ille homo sit
carnem, et pro termino Filium Dei in
virtute, seu majestate, ut D. Augustin, et suppositum humanum subsistens in huma­
nitate; et sit suppositum divinum subsis­
D. Thomas explicant, et sæpius in supe­
tens in divinitate. Unde licet sit idem
rioribus ponderavimus : ergo ex sententia
realiter suppositum ex parte divinæ per­
Apostoli subjectum prædestinationis Christi
sonæ in se; datur tamen aliqua secundum
fuit ipse Christus ut homo, sive Filius Dei
rationem distinctio inter suppositum ut
ut subsistens in humanitate assumpta. Se­
humanum, et suppositum ut divinum, si­
cundo in auctoritate D. Thomæ, qui hanc
cut non obscure significavit D. Thom. su- h.TUs
partem evidenter docet, ut proxime osten­
pra quæst. 2, art. 4. his verbis : Persona,
dimus. Tertio in exclusione omnium alio­
rum modorum dicendi : quoniam aliquod sive hypostasis Christi dupliciter potest consi­
derari. Uno modo secundum illud, quod esi
subjectum assignari debet, quod prædesti­
in se : et sic est omnino simplex, sicut ct
natum fuerit ad esse Filium Dei natura­
lem, ut plane convincit testimonium Apos­ natura Verbi. Alio modo secundum rationem
toli, et dub. 2 ostendimus : hujusmodi personæ, vel hypostasis, ad quam perlinet
subsistere in aliqua natura : el secundum
autem subjectum non fuit sola humanitas :
nec fuit Christus mere possibilis, aut in
hoc persona Christi subsislit in duabus natu­
ris. Unde licet sil sibi unum subsistens : est
fieri : nec fuit concretum ex sola humani­
tate, et existentia in ordine ad subsisten­
tamen ibi alia, el alia ratio subsistendi. El
tiam divinam : nec fuit Christus ut sub­
sic dicitur persona composita, in quantum
sistens excludendo filiationem : nec fuit unum duobus subsislit. Quæ non dicit
Christus ut hic homo dicendo determinate
S. Doctor, quia in Christo dentur duæ sub­
hanc humanitatem, et vage subsistentiam,
sistenti® virtualiter distinctæ secundum
ut dub. præced. ex professo ostendimus :
se, ut quidam explicant : sed quia subsis­
ergo subjectum talis prædestinationis fuit
tentia est quædam ratio non penitus abso­
Christus ut homo, sive Filius Dei in hu­
luta, sed quæ sumitur per ordinem ad
manitate subsistens. Quarto et ultimo in
naturam, quam terminat : unde dicit se in
responsione ad argumenta contraria, qui­
recto, et naturam in obliquo : et propterea
bus dilucide occurrere infra curabimus.
eadem indivisibilis subsistentia, quatenus
Hæc, inquam, suflicientissima erant ad
terminat naturam divinam est alia in esse
fundandum propositam assertionem. Sed
recti a se ipsa, quatenus terminat naturam
quia ad Theologos pertinet, quantum fas
humanam. Præsertim cum illa subsistentia
est, et debilitas humani ingenii permittit,
per naturam divinam terminetur ad cons­
mysteria fidei exponere : oportet non solum
tituendum personam divinam ; et per na­
præmissam veritatem tueri, atque ab ob­
turam humanam terminetur ad constituen­
jectionibus vindicare; sed declarare etiam
dum personam humanam, ut explicuimus
modum, quo materia hæc ita disponi po­
disp. 3, dub. 3, num. 37. Quare non po­
test

i 5.·

DISP. XXXIV, DUB. IV.
test non esse aliqua distinctio saltem- se­
cundum rationem cum fundamento in re
inter Christum, quatenus est suppositum
humanum; et Christum, quatenus est sup­
positum divinum. Eo vel maxime, quod
suppositum humanum; et Christum qua­
tenus est suppositum licet dicat personali­
tatem in recto ; importat simul naturam in
obliquo : in Christo autem dantur duæ
naturæ realiter divers® : quod satis est,
ut illud suppositum multiplicetur in esse
recti saltem secundum rationem.
.xsji
37. Secundo, et præcipue observandum
est, quod licet repugnet Deum esse ho­
minem, quin homo sit; et idcirco in eodem
indivisibili momento, quo factum est ut
Deus sit homo, factum etiam sit, quod
homo sit Deus : nihilominus ordine ra­
tionis cum fundamento in re prius fuit
Deum esse hominem, quam hominem
esse Deum; sive et in idem redit, Deum
incarnari, quam hominem deificari. Prius
namque exeeutum est, quod Verbum Ge­
ret suppositum humanum, et verus homo ;
quam quod hic verus homo, et supposi­
tum humanum esset Deus. Quod proba­
tur auctoritate, ratione, et exemplis. Auc­
toritate quidem, nam hunc ordinem satis
manifeste significavit Apostolus in testiCTi =.monio sæpius illud allegato. Unde D.
Thom. explicans in præs. art. I ad 2,
observavit : Cum dixisset Apostolus : Qui
[actus est ei ex semine David, subjunxit,
qui prxdeslinalus est Filius Dei in virtute :
ul darel inlelligere, quod secundum hoc,
quod est factus cx semine David secundum
carnem, prxdeslinalus est Filius Dei in vir­
tute, sive potentiæ, et majestatis æqualitate. Ubi aperte significatur ordo, quem
h proposuimus. Deinde Joan. 1, dicitur . Ver­
bum caro facium est, el habitavit in nobis : el
vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigenli
a Patre. Quo loco priora verba significant
illud primum, quod in mysterio Incarna­
tionis factum est, nempe Verbum esse ho­
minem, et humanum suppositum : pos­
teriora vero significant illud , quod
(
indissolubili connexione subjectum fuit,
nimirum illum hominem, et suppositum
i
humanum esse Filium unigenitum Dei :
I
illa enim particula el inter diversas illas
propositiones posita, non solum concomi­
tantium, sed etiam consecutionem, aut con­
sequentiam solet denotare in usu Scrip­
turæ. Unde sensus est : quia Verbum Dei
factum fuit caro, sive homo; homo ille ha­
bet esse Dei Filium. Praeterea idemsignifi-

531

cavit Angelus Lucæ 2 : Spiritus Sanctus Lucae 2.
superveniet in te, et virtus allissimi obum­
brabit tibi : ideoque et quod nascetur ex te
sanctum, vocabitur Filius Dei. Quasi di­
ceret : Ex eo, quod Spiritus Sancti virtute
factum fuit, quod Deus ex Virgine conci­
peretur, et nasceretur; consecutum fuisse,
quod homo ille ex Virgine conceptus, et
natus foret vere, et vocaretur Dei filius.
Ubi idem ordo significatur. Denique, ut
alia testimonia omittamus, prædictum or­
dinem haud obscure denotavit Apostolus
ad Philip. 2 : Qui cum in forma Dei esset, Ad Phinon rapinam arbitratus est esse se xqualem ι’Ρ· -·
Deo, sed semetipsum exinanivit formam
servi accipiens, etc. Humiliavit semclipsum, etc. Propter quod et Deus exaltavit il­
lum, el donavit illi nomen, quod est su­
per omne nomen. Nam significat, quod ex
hoc, quod Filius Dei exinaniverit se as­
sumendo parvitatem humanæ naturæ,
quæ est velut nihilum respectu majestatis
divinæ, consecutum est hominem illum
esse, et vocari Deum : quod est nomen
super omne nomen. Unde D. Thomas D.Thom.
ibidem lect. 3, inquit : Paler dedit illi ho­
mini nomen, ul Deus essel : non per natu­
ram, quia alia est natura Dei, et alia ho­
minis : sed ut essel Deus per gratiam, non
adoptionis, sed unionis : quia simul essel
Deus, et homo. Bom. 1 : Prædestinatus est
Filius Dei in virtute, ille scilicel, qui factus
est ei cx semine David secundum carnem.
El est expositio Augustini secundum inten­
tionem Apostoli. Et plane D. Augustinus D. Adhunc eundem ordinem frequentissime re­ gUSlIII.
praesentat, sed brevissime, et dilucide in
serm. de Naiivit. Dom. his verbis : Deus
factus esi homo, ul homo fieret Deus.
Ratio etiam optima huic ordini suffra­ [•’innatur
eadem
gatur : nam inter hæc duo, Deum esse suppo
­
hominem, et hominem esse Deum, datur sitio.
aliqua distinctio rationis, ut num. præced.
explicuimus : atque ideo, et ordo secun­
dum rationem : sed non decuit, quod ho­
minem esse Deum ordinaretur ad hoc,
quod est Deum esse hominem : ergo
vice versa dispositum fuit, quod Deum
esse hominem ordinaretur ad hoc, quod
est hominem esse Deurn : atque ideo
secundum ordinem rationis prius fac­
tum fuit, quod Deus esset homo, quam
quod homo esset Deus. Major, et utraque
consequentia constant. Minor autem sua­
detur : quoniam non decet, quod nostra
exaltatio ordinetur ad Dei inferioritatem,
et exinanitionem : decet autem quod Deus

532

DE INCARNATIONE.

voluerit suam infe ioritatem, et quasi de­
pressionem ob exaltationem humanæ na­
turæ in Christo. Confirmatur, et declara­
tur : quia id, quod prius Deus intendit in
mysterio Incarnationis fuit exaltatio huraanæ naturæin Christo, ut nimirum homo
ad eum summæ dignitatis apicem perve­
1 *1 Co niret, ut esset Deus per gratiam unionis,
rinlh. 2
sicut significavit Apostolus 1, ad Corinth.
2 : Loquimur Dei sapientiam in mysterio,
qux abscondita est, quam prædeslinavit
Deus ante secula in gloriam nostram. Ad
hunc autem finem assequendum ordinavit
Deus tanquam medium assumptionem hu­
manæ naturæ, sive fieri hominem, juxta
illud Joan. 3 : Sic Deus dilexit mundum,
ul Filium suum unigenitum daret, et juxta
illud D. August. Deus factus est homo, ul
homo fieret Deus Cum igitur in executione
medium præcedat, et finis subsequatur;
fateri oportet, quod licet Deum esse homi­
nem, et hominem esse Deum fuerint si­
mul in eodem indivisibili momento, nec
reali ter separari potuerint; nihilominus se­
cundum orJinem rationis p ius fuit Deum
esse hominem, quam hominem esse Deum.
Decli­
Accedunt denique exempla, quæ etsi
ni' r
exem­ summe distent ab hujus mysterii altitudine,
plis.
declarant tamen suo modo, quod inten­
dimus. Etenim prius secundum rationem
cum fundamento in re est, quoi anima
rationalis uniatur corpori, quam quod
corpus sit, et denominetur vivens per ani­
mam : ac subinde prius est animam in­
corporari, et quasi incarnari, quam cor­
pus esse animatum, et vivum. Licet enim
forma communicata coïncidât cum effectu
formali primario, et hæc duo adhuc divi­
nitus separari non queant; nihilominus
simul verum est causam actu causantem
esse priorem suo effectu secundum ordi
nem naturæ ; cum effectus dependeat a
causa, et non e converso : quare prius
anima unitur corpori, et quasi incarnatur,
quam corpus sit vivum per animam. Aliud
exemplum occurrit in eadem anima : habet
enim subsistentiam per se et existentiam
quæ corpori communicantur : neque enim
in corpore humano, sive in homine est
alia subsistentia, vel existentia præter
illas, quas anima rationalis ex vi suæ crea­
tionis accipit, et tam maleriæ, quam
composito communicat, ut docent com­
muniter Thomistæ, et satis constat ex
dictis disp. 8, dub. 1
et disp. 11, dub.
unico, £ 3. Communicatur itaque subcorpori humano, et illud constituit sub-

sistentia (et idem dicimus de existenlia}
sistens et lotum compositum personam :
et prius est, quod subsistentia illa uniatur,
et incorporetur, quam quod corpus cons­
tituatur subsistens, et resultet persona :
quia illa ut se communicans est causa actu
causans, quæ licet simul tempore con­
currat cum effectu; illum tamen naturali
ordine præcedit ob rationem jam insinua­
tam. Sic igitur quamvis ex hoc ipso quod
Verbum terminaverit per modum subsis­
tentiæ humanitatem et incarnatum fuerit:
infallibili consecutione factum sit, quod
homo eliam ille, sive persona humana sit
Deus, et Filius Dei naturalis : nihilomi­
nus secundum rationem fundatam in na­
turali rerum ordine prius factum fuit,
quod Verbum fuerit homo, quam quod
homo ille fuerit Deus. Occurrit enim ea­
dem ratio, ac in exemplis allatis : quia
videlicet Verbum communicari per mo­
dum subsistentiæ, et incarnari habuit ra­
tionem causæ respectu hujus effectus, qui
est hominem esse Deum, sive subsisten­
tem in natura Dei, non quidem naturali­
ter, sed per gratiam unionis, ut facile consi leranti constabit.
38. Xec refert, si contra hanc supposi­ 0^'êη
tionem opponas, quod unio essentialiter no.
est vinculum duorum : ergo non stat,
quo i unum extremum uniatur, et intelligatur uniri alteri, quin istud uniatur, et
intelligatur illi uniri : ergo impossibile est,
quod Verbum uniatur humanitati, et quod
hæc non uniatur, et intelligatur uniri
Verbo : sed eo ipso nullum est fundamen­
tum, ut Verbum esse hominem sit prius
adhuc secundum rationis intelligentiam,
quam hominem esse Deum, ct Dei Fi­
lium : ergo sine fundamento asserimus,
quoi illud ordine naturæ fuerit prius, ei
hoc posterius. Et confirmatur : nam in Coitrillo priori, aut signo, in quo intelligitur E1Ù).
Verbum terminare humanitatem, et incar­
nari, intelligitur Verbum suppositum hu­
manum : ergo in secundo signo, in quo
dicimus hominem intelligi Deum, idem
intelligilur ac in primo : ac per consequens
nullus est ibi ordo adhuc secundum ratio­
nis intelligentiam. Hæc consequentia se­
cunda infertur ex prima, quæ recte colli­
gitur ex antecedenti : quoniam si primus
effectus nempe Deum esse hominem con­
tinet totum, quod importat secundus ef­
fectus, videlicet hominem esse Deum;
ergo idem intelligitur in primo signo, quod
in secundo, et e converso.

Non,

DISP. XXXIV, DUB. IV.
Non, inquam, hæc referunt : nam ad
objectionem respondetur concedendo ante­
cedens cum duabus ejus consequentiis, et
negando minorem : quoniam licet impos­
sibilis sit unio, quæ duo extrema non
nectat; et similiter repugnet intelligi unum
extremum unitum, quin etiam intelligatur
unitum alterum : nihilominus ubi unio
non est mera unio, sed habet etiam offi­
cium causæ, vel rationis a priori respectu
alicujus effectus: optime intelligi potest,
quod unio ex parte unius extremi præcedat
effectum, quem causât, ac subinde et aliud
extremum, quatenus talem effectum parti­
cipat. Sicut patet in propositis exemplis,
quod ideo corpus est vivum per animam,
quia anima unitur corpori ; et ideo prius
est secundum ordinem naturæ, et inlelligentiara rationis, quod anima uniatur cor­
pori, quam quod corpus sit vivum per
animam. Et similiter quia corpus huma­
num subsistit per subsistentiam animæ ra­
tionalis, prius est ordine naturæ, quod
subsistentia animæ uniatur corpori, et in­
corporetur, quam quod corpus sit subsis­
tens per animæ subsistentiam. Sic igitur
quamvis Verbum nequeat incarnari, et
fieri homo, quin homo sit filius Dei, et
licet illud primum nequeat intelligi per
conceptum adæquatum, quin etiam hoc
posterius intelligatur : nihilominus illud
est prius ordine naturæ, et intelligentiæ
ratione : quia primum illud est ratio a
priori hujus secundi : ideo enim hic homo,
sive concretum istud ex humanitate est
filius naturalis per gratiam unionis, quia
Verbum se communicavit carni. Unde ra­
tio utrumque quidem cognoscit tanquam
quædam relativa secundum dici : sed tamen
simul cognoscit unum esse rationem alte­
rius, et quod illud præcedit naturæ ordine.
Per quod dissolvitur etiam confirmatio :
jiw, solum enim evincit, quod idem realiter
importetur in his duobus complexis : Deus
esi homo, et homo tsl Deus. Sed id minime
impedit, quod ordine naturæ, et intelligentia rationis unum non sit ratio alterius,
et illud subinde præcedat. Sicut in exem­
plis propositis licet animatum, et animam
communicari corpori sint idem ex parte
rei significatæ ; minime tollit, quod animam
communicari corpori sit ratio a priori
animati ; et quod secundum intelligentiam
rationis cum fundamento in re prius sit
animam communicari corpori quam corpus
esse animatum. Et similiter idem realiter
importatur in eo, quoi subsistentia animæ j
n^iior

533

I communicetur homini, et in eo, quod
homo subsistat per animæ subsistentiam :
! quo non obstante prius secundum ratio­
nem, et ordinem naturæ est subsistentiam
communicari homini, quam quod homo
subsistat : quoniam subsistentiam com­
municari homini est causa, aut ratio a
priori, ut homo subsistat. Accedit, quod
licet in illis duobus complexis eadem realiter includantur; nihilominus importan­
tur modo longe diverso : quoniam in isto,
Deus est homo, importatur suppositum di­
vinum per modum susceptivi, humanitas
per modum form® in concreto constituen­
tis ipsum suppositum humanum, seu
hominem. Sed in isto, homo est Deus, im­
portatur suppositum humanum per modum
subjecti, et Deitas per modum formæ in
concreto constituentis illud divinum, sive
Deum per gratiam unionis. Quæ duo sunt
formaliter satis diversa, et habent distinc­
tionem rationis sufficientem, ut unum
secundum rationem cum fundamento in
re possit præcedere aliud, ut supra expli­
cuimus.
39. Ultimo observandum est, quod inter Noia3.
subjectum, et terminum prædestinationis
non requiritur realis distinctio, quantum
est ex vi prædestinationis, si semel con­
currant aliæ conditiones, quæ ad prædesti­
nationem desiderantur. Dicimus, quantum
est ex vi prædestinationis : quia multoties,
aut fere semper prædicta distinctio requi­
ritur ex aliis capitibus, et ratione materiæ,
in qua prædestinatio versatur. Terminus
enim frequentior prædestinationis est gra­
tia accidentalis, aut gloria, ut in nobis con­
tingit : quæ cum sint accidentia, debent
realiter distingui a supposito prædestina­
tionis, quod est substantia. Sed quod ex
conceptu formali prædestinationis hæc dis­
tinctio non requiratur, sed sufficiat dis­
tinctio rationis, conceditur a Durando,
Scoto, Lorca, et aliis, quos modo Adver­
sarios habemus, ut testatur Joan, a S.
Thom. loco cit. § Ex quo sic formatur. Et
quidquid sil de eorum doctrina, probatur
satis perspicue : quia prædestinatio for­
maliter per se ipsam non est productio
rei, sed est actus rationis ordinantis unum
ad aliud, aut disponentis de re per habi­
tudinem ad aliud sicut ad terminum, sive
finem : ut autem ratio sic ordinet, el
disponat, sufficit (concurrentibus aliis
conditionibus), quod inter duo aliqua detur
distinctio rationis : ergo inter subj» cluni,
et terminum prædestinationis non requiri-

53 i

J

DE INCARNATIONE

tur realis distinctio, quantum est ex vi
naturalis : habet enim se per modum ratio­
ipsius prædestinationis. Et declaratur am­ nis formalis ad constituendum lilium. Undo
plius : quoniam distinctio in subjectum,
salis liquet, quid in conclusione asserui­
et terminum prædestinationis requirit, ut
mus ; et quod subjectum quod, et terminus
subjectum præcedat torminum : atqui non
qui sint realiter idem suppositum; subjec­
requiritur, quod illa præcedentia neces­
tum autem quo, et terminus quo realiter
sario sit secundum rem ; sed sufficit, quod distinguantur. Fundamentum vero est illud,
sit secundum rationem : ergo inter præ­
quod jam proposuimus num. 36 el ful­
destinationis subjectum, et terminum non
citur ex prænotatis excludendo praecipuas
requiritur distinctio realis, sed sufficit ra­
difficultates, quæ circa istam materiam oc­
tionis. Quam doctrinam optime tradidit currunt, ut declaratur sequenti discursu.
D.Tbom. D. Thom. in præs. art. 1, ubi cum in 3
Etenim ideo Christus ut subsistens in hu­
arg. opposuisset, quod hæc non admittitur,
manitate, vel Filius Dei ut factus homo non
homo esi filius Dei : ergo nec ista debet esset subjectum prædestinationis ad esse
admitti, homo esi prxdeslinalus Filius Dei,
Filium Dei naturalem, quia piædiclum
respondit inter alia : Considerandum est,
subjectum non est capax, ut illi talis ter­
quod licet hoc participium, prxdeslinalus, minus conveniat ex gralia; vel quia non
importet antecessionem, sicut et hoc partici­ supponitur ad talem terminum : atqui as­
pium, factus : aliter tamen, et aliter. Nani signatum subjectum est capax illius gratiæ,
fieri pertinet ad ipsam rem secundum quod in et habet sufficientem præcedentiam res­
se esi : prædeslinari autem pertinet ad ali­ pectu talis termini : ergo Christus ut sub­
quem, secundum quod est in apprehensione sistens in humanitate, vel Filius Dei ut
aiicujus præordinantis's id autem quod subest facius homo fuit subjectum prædestinatio­
alicui formæ, et naturæ secundum rem, potest nis Christi ad esse Filium Dei naturalem.
apprehendi vel ut est sub forma illa, vel etiam Major, et consequentia patent.
Slinor autem quoad primam partem os­
absolute. Et quia absolute non convenit per­
sons Chrisli, quod inceperit esse filius Dei :
tenditur primo generali ratione in ordine
convenit autem ei, secundum quod intelligitur ad omnem gratiam ; quia licet Filius Dei
vel apprehenditur in nalura humana eæisnaturalis consideratus secundum se, et in
tens (quia scilicet hoc aliquando incepit esse,
propria natura non sit subjectum capax,
quod in natura humana existens esset Filius cui fiat gralia; nihilominus ut homo, et
Dei) : ideo magis est hæc vera, Christus est ratione naturæ humanæ est subjectum gra­
prædestinatus filius Dei, quam ista, Christus tiæ capax : sicut etiam idem Filius in pro­
pria natura non est subjectum capax, cui
est facius filius Dei. Ubi ly magis vera non
imponatur præceptum ; et tamen in natura
sumitur comparative, sed adversative :
nam istam, Homo facius est Deus, esse de­ assumpta, et ratione illius capax est præterminate falsam docet D. Thom. supra cepti, ut diximus disp. 27, dub. 4 ; et simi­
liter idem Filius in natura propria non est
quæst. 16, art. 7, et ostendimus disp. 26,
capax subjectionis ad Deum ; et nihilomi­
dub. 4, § 2.
Asser­
40. Ex his præmissis observationibus ct nus in natura assumpta, et ejus ratione
tionis
aperitur legitimus sensus assertionis nos- fuie vere subjectus Deo servitute naturali,
FCQSUS, **yv.*wn
ut constat ex dictis disp. 29, dub. 1. Deinde
ei funda-træ, et eruitur solidum ipsius fundamenuicntutn. turn 7Çam dicimus in hac propositione probatur magis specialiter in ordine ad
Christus ul homo praedestinatus est Filius gratiam de qua agimus : quoniam Christus
naturalis Dei significari subjectum, et ter­ ut subsistens in humanitate, vel Filius Del
quatenus homo, importat pro formali natu­
minum talis prædestinationis. Subjectum
est Christus ut homo : in quo subjecto dis­ ram creatam : atqui hujusmodi natura non
tinguitur subjectum quod : et est re ipsa habet essentialem vel naturalem connexio­
nem cum filiatione divina ; sed hæc illi con­
Verbum ut subsistens in humanitate, sive
venit per gratiam unionis : ergo Chrislo ul
ut suppositum humanum ; et subjectum
homini convenit esse Filium Dei natura­
quo, el est humanitas : hæc enim est ratio,
ut illud suppositum subjiciatur prædestina- lem per gratiam unionis factam humanitati,
tioni, et sil capax termini illius. Terminus quam de formali importat.Quod magis perci­
pitur attendendo, quod in hac propositione,
vero est esse Filium Dei naturalem, ut
diximus dub. 2, in quo termino distingui­
Christus ulhomo esi prædestinatus Filius Dei,
tur terminus qui, et est esse Filium Dei prædicalum utpotesignificans actum animæ
naturalem; et terminus quo, et est filiatio
appellat supra formale subjecti, ut jam su­
pra

DISP. XXXIV, DUB. IV.
pra non semel insinuavimus, atque ideo
dicitur de subjecto ratione form®. Christus
autem ut homo importat pro formali hu­
manitatem, ut ex terminis liquet : et ideo
convenientia termini secundum rationem
gratiæ com mensurari debet cum humani­
tate, et cum supposito ratione illius. Unde
cum certum sit, quod esse Filium Dei na­
turalem non convenit humanitati, nec
Christo ratione humanitatis essentialiter,
aut naturaliter, sed solum secundum gra­
tiam unionis ex liberrima Dei voluntate
factam : sequitur, quod terminus in hujus­
modi prædestinatione conveniat ex gratia
subjecto, ut est subjectum illius.
Secunda etiam minoris pars ostenditur :
quoniam ad prædestinationem non requi­
ritur, quod subjectum præcedat terminum
prædestinationis præccdentia reali, sed suf­
ficit, quod præcedat præcedentia rationis
cum fundamento in re : sed Verbum esse
hominem, et subsistere in humana natura
præcedit præcedentia rationis hoc, quod est
illum hominem esse Filium naturalem
Dei ; ergo inter hæc duo datur sufficiens
præcedentiæ ordo, ut Verbum quatenus
homo, et in humanitate subsistens sit sub­
jectum; et esse Filium Dei naturalem per
gratiam unionis habeat rationem termini.
Consequentia est legitima : minor autem
constat ex ultimo notabili, et minor ex se­
cundo. Quæ omnia mire complexus est
WKa· D. Thom. in testimoniis allegatis num. 35,
dum dixit : Quamvis sit naturale illi personæ
secundum se considéraist quod sit Filius Dei :
non tamen est ei naturale secundum huma­
nitatem : secundum quam hoc sibi convenit
per gratiam unionis. Et rursus : Licet ille
homo non præinlelligalur ad Filium Dei ra­
tione suppositi ; præinlelligilur ratione hu­
manæ naturæ : quia hoc aliquando incepit
esse, quod in nalura humana exislens esset
Filius Dei. Sed hæc magis perspicua fient
dissolvendo argumenta contraria.

ci Π.
Refertur opposita sententia, et aliqua ejus
motiva convelluntur.
it. Contra nostram assertionem opinan­
tur omnes Auctores relati num. 18 : quam­
vis enim inter se dissideant in describendo
subjectum prædestinationis
orædestinationis Christi, ut
ibidem expendimus; nihilominus in eo
conveniunt, quod non fuerit Christus,
Verbum, aut Filius Dei quatenus homo,

?

535

sicut nos affirmamus ; quia in prædicto
subjecto non vident eas conditiones sal­
vari, quas prædeslinalio ad esse Filium
Dei naturalem requirit. F'ro eo igitur, in Primum
quo conveniunt, arguitur primo : quoniam
terminus prædestinationis convenit ex gra­
tia prædestinationis subjecto : sed esse
Filium naturalem Dei, quod fuit terminus
prædestinationis Christi, non convenit ex
gratia Christo, vel Filio Dei ut subsistenti
in humanitate : ergo Christus, aut Filius
Dei ut in humanitate su bsistens non fuit
subjectum prædestinationis hujusmodi.
Major, et consequentia patent. Minor au­
tem probatur primo : quia terminus ex
gratia conveniens subjecto non convenit ·
illi necessario, ut ex ipsis terminis liquet :
sed Christo, aut Filio Dei ut subsistenti in
humanitate necessario convenit esse Fi­
lium Dei : ergo non convenit illi ex
gratia. Secundo : quia quod convenit ex
gratia, potest a gratiose donante absolute
denegari : sed Deus huic subjecto, Christus,
aut Filius Dei, non potuit denegari, quod
esset Filius Dei naturalis : ergo esse
Filium Dei naturalem non habuit rationem
gratiæ respectu talis subjecti.
Confirmatur : nam quod in aliquo sub- Contirjecto intrinsece includitur, nequit habere
rationem gratiæ respectu illius : sed esse
Filium Dei naturalem intrinsece includitur
in hoc subjcelo, Christus, vel Filius Dei ut
in humanitate subsistens : ergo non po­
tuit habere rationem gratiæ respectu illius.
Major constat : nam ob eam inclusionem
naturalia nequeunt habere rationem gra­
tiæ, nec subinde esse prædestinationis
terminus, ut docet D. Thom. ad Rom. 1, D.Tbom.
lect. 3, his verbis: Quia omnia naturalia
perlinent ad constitutionem rei ipsius ; con­
sequens est quod naturalia proprie sub prædeslinalione non cadant. Quidquid ergo
includitur intrinsece in aliquo subjecto,
nequit esse gratia, neque habere rationem
termini prædestinationis respectu illius.
Ad argumentum rçspondetur negando Satisfit
minarem cum D. Thom. in præs. art. 1
men o
ad 2, ubi ait : quamvis sil naturale illi per­ cum
sonæ secundum se considérais, quod- sit Fi­ D Thom
lius Dei in virtute : non tamen est ei
naturale secundum humanam naturam :
secundum quam hoc sibi convenit per gra­
tiam unionis. Itaque Christus, aut Filius Dei
ut in humanitate subsistens, vel in quan­
tum homo, non est subjectum quod praedes­
tinationis, nisi ratione naturæ human® ut
subjecti quo, et quam pro formali impor-

■ .i

I

I fl
‘Al

Er
7 iB‘

I

I

r

-

536

DE INCARNATIONE.

tat in ratione subjecti. Unio quod ali­
quis terminus habeat rationem gratiæ
respectu Christi sic sumpti; non est men­
surandum fer comparationem ad personam
Christi secundum se sumptam ; sed per
respectum ad humanitatem, at ratione
humanitatis non convenit naturaliter esse
Filium Dei, sed per gratiam unionis. Quare
prædictus terminus convenit ex gratia
Christo, ut habuit rationem subjecti, qua­
tenus scilicet homo est. Juxta quam doc­
trinam ad primam minoris probationem
respondemus, quod licet esse naturalem
Dei Filium conveniat necessario personæ
Christi secundum se; non tamen convenit
illi necessario ut homini, sive secundum
humanam naturam : quare secundum hanc
ultimam rationem habuit rationem gratiæ,
non quidem factæ illi personæ considerate
secundum se ; sed factæ humanitati, et
personæ ratione humanæ naturæ. Per quæ
patet ad secundam probationem : nam
illud quod habet rationem gratiæ respectu
suppositi considerati secundum se, vel
quantum ad omnia, quæ importat, potest
absolute denegari : quia ex nullo capite
habet necessariam connexionem cum tali
subjecto. Cæterum quod habet rationem
gratiæ secundum aliquam partem, aut na­
turam subjecti ob defectum connexionis
cum illa, non est necessarium, ut possit
absolute denegari : quia ita caret con­
nexione secundum unam partem, quod
possit connexionem habere secundum
aliam. Et sic contingit in præsenti : nam
et si filiatio naturalis non habeat connexio­
nem cum humanitate, nec cum persona
Christi ratione humanitatis : habet tamen
connexionem cum illa persona considerata
secundum se : quocirca nequit tali per­
sonæ absolute denegari. Ex quo tamen
solum infertur, quod filiatio naturalis non
sit gratia respectu illius personæ conside­
rate secundum se : minime vero, quod non
fuerit gratia respectu humanitatis, et res­
pectu illius personæ, quatenus homo est,
et humanitatem de' formali importat :
secundum quam rationem, et non secun­
dum il am primam affirmamus fuisse prædestinalionis subjectum.
.petii- 40 £x quibus ai confirmationem resmfir· pondetur est majorem solum venfican,
alio· ubi aliquid intrinsece includitur in sub­
jecto secundum omnem ejus partem, aut
rationem considerato : tunc quippe habet
connexionem ita adæquatam cum eo, ut
secundum nullam ejus partem possit sor-

tiri propriam rationem gratiæ, quæ naturalem connexionem excludit. In quo sensu
minor est falsa : quoniam licet filiatio na­
turalis includatur intrinsece in persona
Christi considerata secundum se, et in
propria natura divina; nihilominus non
includitur in humanitate, nec habet natu­
ralem nexum cum illa : quare potest
habere rationem gratiæ respectu humanæ
naturæ, et respectu Christi, aut Filii Dei,
ut pro formali importat naturam huma­
nam. Juxta quam doctrinam distinguendo
præmissas, neganda est consequentia,
prout jacet. Ad minoris autem probatio­
nem respondetur nihil evincere contra
doctrinam proxime traditam : quoniam
naturalia conveniunt subjecto naturaliter
secundum omnem ejus naturam : quare
secundum nullam possunt habere rationem
gratiæ proprie dictæ respectu illius, ut
optime tradit D. Thom. loco citato, cujus D.lios.
integra verba sunt hæc : Quia omnia na­
turalia perlinent ad constitutionem rei
ipsius : quia vel sunt principia, ex quibus
res constituitur ; vel ex hujusmodi princi­
piis consequuntur ; consequens est, quod
naturalia proprie sub prxdestinatione non
cadant. Unde incidenter excluduntur ali­
qua exempla, quibus utuntur nonnulli, ut­
puta vel substantiæ supernaturalis, quæ
non posset prædestinari ad supernaturalem
finem, vel substantiæ naturalis, quae se­
cundum unum gradum non posset præ­
destinari ad alium, vel ad aliquid aliud
indebitum secundum unum gradum, si
secundum alium debeatur. Excluduntur,
inquam, exempla ejusmodi : quoniam in
omnibus illis reperiemus, quod prædicti
termini, aut fines revocantur ad constitu­
tionem adæquatam unius, et solius na­
turæ, quæ est in supposito, et quoi taies
termini ex illa derivantur : unde nequeunt
habere rationem gratiæ -respectu illius,
neque esse terminus prædestinationis pro­
prie dictæ, ut optime resolvit D. Thom.
Sed esse Filium Dei naturalem nullam
necessitatem, aut connexionem habet cum
humana natura, nec in hujus propriam
constitutionem revocatur : quocirca potest
habere rationem gratiæ respectu talis na­
turæ, et respectu Christi, ut illam pro
formali importat.
Quai doctrina magis confirmari, atque Fuldlar
explicari valet attendendo, quod licet ex respossio.
suppositione, quod filiatio divina commu­
nicetur humanitati, impediri non possit,
quod homo ille sit Filius Dei naturalis;
nihilominu

DISP. XXXIV, DUB. IV.
nihilominus luec necessitas non est abso­
luta, et quæ impediat vel libertatem in
donante, vel rationem gratiæ in dono.
Quoniam prædicta necessitas est simplici­
ter consequens, fundaturque in libera, et
gratiosa suppositione. Nam Filium Dei
incarnari, sive fieri hominem est simpli­
citer Deo liberum , habetque rationem
summæ gratiæ respectu humanæ naturæ :
unde quod ea suppositione præmissa, ne­
queat impediri, quod homo sit filius Dei,
est necessitas consequens, quæ nec gra­
tiæ, nec libertati opponitur. Si enim Deus
liberaliter, et gratiose ponit primum, si­
militer ponit secundum liberaliter, et gra­
tiose; quamvis ex suppositione, quod pri­
mum posuerit, secundum impedire non
valeat. Idque facile declaratur exemplo in
hac eadem materia ; etenim prima gratia,
quæ circa illam occurrit, est intentio effi­
cax, qua Deus voluit, et decrevit Incarna­
tionem : qua intentione supposita non po­
tuit Deus potentia consequenti, et in sensu
composito impedire exeeutionem myste­
rii : alias argueretur primam intentionem
non fuisse efficacem. Quo non obstante
exeeutio Incarnationis fuit Deo simpliciter
libera, et habuit rationem insignis gratiæ
respectu humanæ naturæ, ut nemo ne­
gat : quia videlicet necessitas prædictæ
exeeutionis ortum duxit ex suppositione
simpliciter libera, et gratiosa. Sic ergo
quamvis ex suppositione, quod Verbum
incarnatum fuerit, inferatur naturali con­
nexione, quod homo ille, designato Christo
ut homine, sit Filius Dei naturalis : nihi­
lominus esse Filium Dei naturalem est
simpliciter gratia respectu humanæ natu­
ræ : quin tota illa connexionis necessitas
fundatur in suppositione gratiæ se exten­
dentis ad utrumque effectum. Et si inqui­
ratur, an esse Filium Dei naturalem (quod
terminum prædestinationis Christi assi­
gnamus) sit distincta gratia? respondetur
esse'distinctam, non realiter, sed secun­
dum rationem cum fundamento in re. Et
ratio constat ex dictis num. 37. Nec prædestinatio exigit distinctiorem gratiam in
termino, ut diximus num. 39.
13. Sed insistes : quoniam ad hoc, quod
est Verbum subsistere in humanitate, non
minus sequitur hominem illum esse Fi­
lium Dei naturalem ; quam ad hoc quod
est gratiam habitualem esse in anima, se­
quitur hominem esse Filium Dei adopti­
vum : sed quia ad esse gratiam in anima,
necessario sequitur hominem esse Filium

537

Dei adoptivum ; nequrt homo habens gra­
tiam esse subjectum, quod praedestinetur
ad filiationem Dei adoptivam : ergo ob
eandem, et majorem connexionem homo
terminatus, aut subsistens per subsisten­
tiam Verbi nequit esse subjectum, quod
prædestinetur ad filiationem Dei natura­
lem. Et confirmatur : quia sicut terminus ConQrprædestinationis est gratia simpliciter, sic malio’
etiam debet esse simpliciter indebitus; sed
quod sit indebitus naturæ, si tamen debea­
tur supposito, non sufficit ut dicatur inde­
bitus simpliciter : ergo cum esse Filium
Dei naturalem debeatur supposito Verbi
subsistentis in humanitate, non potuit ha­
bere rationem termini prædestinationis;
quamvis ea filiatio non sit debita humanæ
naturæ. Probatur minor : quia licet aliqua
pars subjecti non habeat jus ad aliquem
terminum, si tamen subjectum secundum
aliam partem, aut rationem illud habeat,
nequit dici carere, aut non habere jus :
quo motivo disp. præced. dub. 1, §3, os­
tendimus Christum non posse dici extra­
neum, sive carentem jure ad bona paterna,
et subinde nec Filium adoptivum , quia li­
cet ratione humanitatis non habeat jus ad
prædicta bona, illud tamen habet ratione
personæ : ergo pariter ut aliquis terminus
dicatur indebitus alicui subjecto, non suffi­
cit, quod sit indebitus secundum unam
partem, aut naturam, si semel debetur se­
cundum aliam, ut in Christo contingit.
Ad replicam negamus minorem, utpote Diruunquæ reddit non causam pro causa : quippe lur.
vera causa, quare homo quatenus non
prædestinatur ad filiationem adoptivam ,
est quia non ad filiationem hujusmodi, sed
ad gloriam, quæ habet rationem finis, or­
dinatur sicut ad terminum. Cæterum Deum
esse hominem ordinatum est tanquam ad
finem ad hoc, quod homo esset Deus, et fi­
lius naturalis Dei per gratiam unionis, ut
explicuimus num. 37 ; quare Deus ut
homo , sive ratione humanitatis potuit
præordinari ad esse Filium Dei naturalem
tanquam ad prædestinationis terminum,
non obstante naturali connexione inter
prædicta duo, ut constat ex num. præced.
Ad confirmationem respondetur non esse
de conceptu termini prædestinationis, quod
sit indebitus simpliciter, id est, omnibus
modis, et comparative ad quamcumque
partem, aut rationem subjecti : sed sufficit,
quod sit indebitus subjecto, quatenus sub­
jectum est, sive secundum illam partem,
quæ habet rationem subjecti quo. Et quia

538

Secun­
dum
argumeniuuk

DE INCARNATIONE.

esse Filium Dei naturalem non debetur
Christo ut homini, sive secundum huma­
nitatem, quæ est subjectum quo : propterea
Christus ut homo potuit habere rationem
subjecti in ordine ad esse Filium Dei na­
turalem, sicut ad prædestinationis termi­
num. Et quod de ratione indebiti dicimus,
affirmandum etiam est de gratia : non
enim requiritur indispensabiliter, quod
terminus prædestinationis sit gratia omni­
bus modis, et comparative ad subjectum
secundum quamlibet rationem, aut partt-m
consideratum : sed sufficit, quod sit gralia
absolute, id est, non secundum quid com­
parative ad subjectum formaliter ut sub­
jectum est ratione, subjecti quo. Quare dis­
tinguendo in prædicto sensu praemissas,
negamus absolute consequentiam. Ad mi­
noris autem probationem, quatenus huic
doctrinæ opponi potest, respondendum est
non amplius evincere, quam concedimus,
nempe illud, quod non est debitum secun­
dum unam partem, posse secundum aliam
deberi ; atque ideo non esse indebitum
omnibus modis. Quod ita contigit in
Christo : nam bona, quæ non erant .debita
secundum humanitatem, fuerunt debita
ratione suppositi ut divini. Et quia cratia
adoptionis excludit omne jus, cum adoptio
sit assumptio personæ extraneæ, sive nul­
lum habentis jus, aut titulum ad bona al­
terius, propterea Christus non fuit subjec­
tum capax adoptionis, ut loco cit. os­
tendimus. Ad prædestinationem autem
secundum humanam naturam non requiri­
tur hæc omnimoda extraneitas, sive totalis
carentia juris secundum omnem partem,
et rationem : sed sufficit, quod terminus
prædestinationis sit indebitus subjecto, ut
subjectum est ratione snhjecti quo : sicut
etiam ad obligationem ex præcepto, et ad
naturalem servitutem non requiritur inferioritas omnibus modis, et subjectio secun­
dum omnem partem ; sed sufficit inferioritas, et subjectio ex parte subjecti quo,
nempe humanitatis, ut locis supra allegatis
ostendimus.
4-4. Arguitur secundo (et potest esse
replica ' contra præcedentem doctrinam),
quoniam eatenus esse Filium Dei natura- j
lem comparetur per modum termini præ­
destinationis ad Christum ut hominem,
sicut ad subjectum quod, quatenus huma- |
nitas se habet per modum subjecti quo, j
cui priedictus terminus est indebitus : sed i
falsum est, quod humanitas habuerit ra­
tionem subjecti quo in ordine ad talem

terminum : orgo nec Chrislus ut homo
potuit esse subjectum quod. Probatur mi­
nor : quoniam subjectum quo respicit sal­
tem ut quo terminum prædestinationis :
sed filiatio Dei naturalis, quæ dicitur ter­
minus prædestinationis Christi, non reci­
pitur in humanitate : quippe cum filiatio
afficiat immediate suppositum in se ipso;
! et nequeat denominare naturam Filiam,
! aut filium, ut ostendimus disp. præced.
dub. 1, § 4, et dub. 4, num. 79; ergo hu­
manitas Christi non fuit subjectum quo
termini prædestinationis ipsius.
Respondetur omittendo majorem, et dis­ Sjjito
tinguendo minorem : humanitas non est
subjectum quo termini prædestinationis
Christi entitative, et materialiter sumpti,
concedimus ; formaliter sumpti in ratione
gratiæ, negamus : nam esse Filium Dei
naturalem non habet rationem gratiæ res­
pectu Christi, nisi ut hominis, secundum
humanitatem considerati, ut supra expli­
cuimus : et deinde negamus absolute con­
sequentiam. Ad minoris autem probatio­
nem respondemus solum evincere, quod
terminus prædestinationis Christi mate­
rialiter, et entitative sumpti non recipitur
in humanitate Christi, ut concedimus, et
probationesantecedenti insert® persuadent:
sed hoc non obstat, quominus prædictus
terminus, licet immediate supposito conve­
niens, habeat rationem gratiæ respectu
humanitatis : quia esse Filium Dei natu­
ralem non est gratia respectu suppositi
Christi considerati secundum se; sed est
gratia respectu Christi ut hominis, et se­
cundum humanam naturam, cui non de­
betur unio ad Filium Dei. Esse itaque
Filium Dei convenit supposito Christi se­
cundum se, naturaliter, et necessario :
cæterum hominem illum esse Filium Dei
non convenit naturaliter, et necessario;
sed ex pnedestinatione divina per gratiam
unionis, factam quidem non supposito
secundum se, sed supposito ut homini, et
ratione naturæ humanæ : quæ proinde
est subjectum quo termini prædestinationis
Christi formaliter sumpti in esse termini
gratiosi, sive descendentis ex gratiosa provi lentia.quam prædestinatio importat. Quæ
solutiodesumiturex D.Thom.in 3,dist. IU,
quæst. 1, art. 1 ad 2, ubi ait : Quamvis graj
lia unionis facial hominem Deum ; non lamen
|
ad idem referlur gralia unionis, el esse Deum.
I
Quia esse Deum convenil huic homini ralione
personx : gralia aulem fit ei ralione nalurx.
[
Unde secundum quod homo habcl gratiam
unionis,
K

DISP. XXXIV, DUB, IV
unionü, si fiat reduplicalio ralione humanx
nalura : non aulem secundum quod homo,
tsl Deus ; sed secundum quod talis persona.
Et similia tradit in præs. art. 2.
45. Nec refert, si huic doctrinæ oppo'i5·'- nas primo ex illa inferri, quod humanitas
Christi denominetur prædestinata : quod
tamen expresse negat D. Thom. in præs.
art. 1 ad 2, et nos præmisimus num. 17.
Sequela ostenditur : nam quæ conveniunt
subjecto ralione naturæ, prius denomi­
nant naturam, quam suppositum : et hac
de causa si filiatio conveniret supposito
ratione naturæ, aut mediante natura; fi­
liatio prius denominaret naturam, quam
suppositum, ut ostendimus locis allegatis
in argumento : sed affirmamus gratiam
prædestinationis convenire Christo ratione
humanæ naturæ : ergo hæc debet denoS®*’· minari prædestinata. Secundo, quod ex
eadem doctrina sequitur Christum ut ho­
minem posse dici adoptatum ad gloriam :
oppositum autem statuimus disp. præced.
dub. 1. Sequela ostenditur : nam ideo
dicimus Christum ut hominem esse sub­
jectum prædestinationis ad filiationem na­
turalem; quia licet hæc filiatio sit debita
supposito secundum se, nihilominus non
est debita humanæ naturæ, et ideo habet
rationem gratiæ respectu Christi secun­
dum naturam : sed idem dici potest de
gloria; siquidem licet absolute sit debita
supposito, tamen non debetur ratione hu­
manæ naturæ : ergo in eodem sensu, in
quo Christus ut homo dicitur prædestinatus ad esse Filium Dei naturalem, potest
Tew. etiam dici adoptatus ad gloriam. 1erlio,
quod ex prædicta doctrina infertur huma­
nitatem fuisse subjectum prædestinationis
non solum quo, sed etiam quod, contra ea,
quæ diximus num, 40. Sequela ostenditur :
nam ideo humanitas Christi, licet non
denominetur filia, est subjectum quo prædestinationis Christi, quia est subjectum
cui fit gratia in pnedestinatione interve­
niens : atqui humanitas est subjectum
quod prædictæ gratiæ : quandoquidem
hujusmodi gratia consistit in unione ad
personam Filii Dei, ct talis unio adæquate
recipitur in humanitate, illamque denomi­
nat unitam ut quod : ergo juxta præmissam doctrinam humanitas fuit subjectum
quod prædestinationis Christi. Quarlo quia
esse Filium Dei absolute non convenit
Christo ratione humanæ naturæ : ergo nec
gratia, quæ concurrit in eo, quod Christus
sit Filius Dei naturalis per unionem.

539

Probatur consequentia : quia convenire ex
gratia supponit convenientiam absolutam,
et addit modum : ergo si convenientia
absoluta non est secundum naturam hu­
manam, nec etiam erit secundum talem
naturam convenientia gratiosa.
Non, inquam, referunt istæ objectiones. Diluitur
Ad primam enim respondetur distin- primi
guendo sequelam , et si intelligatur de
pnedestinatione humanitatis ad terminum
prædestinationis Christi, qui est filiatio,
neganda est : concedi vero debet, si intelli­
gatur de pnedestinatione Christi quantum
ad effectum intermedium, qui est unio ad
illum terminum. Et D. Thomas, et nos nun­
quam negavimus hoc secundum, sed illud
primum. Nec oppositum evincit exemplum
filiationis, quo suadetur sequela : nam
filiatio non habet alium effectum forma­
lem, quam constituere filium ; et ideo si
afficeret immediate humanitatem, non pos­
set non illam filiam denominare : quod
esse absurdum constat ex disp. præced.,
dub. 1 et 4. Sed prædestinatio passiva
habet majorem latitudinem : unde potest
denominare subjectum quod ratione sub­
jecti quo : quamvis istud non denominetur
prædestinatum in ordine ad terminum
principa'em, nempe ad filiationem attri­
buendam subjecto quod, sed in ordine ad
effectum intermedium, qui est unio, et ad
modum, quo terminus principalis conve­
nit subjecto quod ratione humanitatis,
nempe ex gratia, quæ eidem naturæ fit.
Ad secundam negamus sequelam. Ad Satisflt
cujus probationem vel neganda est minor, seJæn'
vel omissis praemissis, neganda est conse­
quentia. Et disparitatem jam assignavimus
num. 43 : nam adoptio est assumptio per­
sonæ extraneæ ad hæreditatem : et persona
non dicitur extranea ex sola negatione
juris secundum istam, aut illam partem,
vel rationem ; sed ex negatione absoluta
omnis juris. Christus autem licet non ha­
beat jus ad bona paterna ratione humani­
tatis; habet tamen absolute jus ratione
personæ : et ideo non potest dici persona
extranea, ac subinde nec adoptari valet
ad gloriam. Prædestinatio autem non pe­
tit, quod ejus terminus sit omnibus modis,
et secundum quamlibet subjecti rationem
indebitus : sed sufficit, si indebitus sit
secundum illam naturam, quæ est subjec­
tum quo, et secundum quam subjectum
quod, sive suppositum predestination!
subjicitur. Sicut ad hoc, quod Christus ut
homo sit servus Dei naturalis, non requi-

540

DE INCARNATIONE.

sic, quod humana natura sit causa illius-.si­
rilur, quod suppositum Christi secundum
cut esse risibile convenit Socrati ratione hu­
se habeat subjectionem ad Deum ; sed suf­
manæ naturæ, ex cujus principiis causatur.
ficit, quod natura humana Deo subjiciatur,
solvitor
46. Ad tertiam respondetur juxta ea,
Et hoc modo prædestinari non convenit
ertl1' quæ diximus ad primam, negando seque­ Christo, nec alteri homini ratione humante
naturæ. Alio modo dicitur convenire aliquid
lam intellectam de subjecto quod termini
proprii, et principalis prædestinationis alicui ratione humanæ naturæ, cujus hu­
Christi, qui est esse Filium Dei naturalem :
mana natura est susceptive. Et sic dicimus
sed concedi potest de subjecto quod cum
Christum esse prædestinatum ratione huaddito, nempe comparative ad effectum
manæ naturæ : quia prædestinatio refer­
intermedium, qui est unio humanitatis ad
tur ad exaltationem humanæ naturæ in
personam Filii Dei. Nec amplius evincit
ipso. Quippe tota ratio gratiæ in hac prae­
sequeæ probatio : quoniam licet unio in
destinatione intervenientis non est facta
sola humanitate recipiatur; nihilominus
supposito, sed humanitati. Potestque doc­
denominatio filii naturalis per gratiam
trina hujus responsionis amplius declarari
unionis soli Christo ut homini convenit.
exemplo gloriæ, quæ respectu adultorum,
Et quia terminus principalis hujus prædes­ quibus confertur, habet rationem gratiæ,
tinationis non consistit in unione, sed in
et rationem coronæ : non quia istæ ratio­
esse Filium Dei naturalem per gratiam
nes conveniant subjecto secundum eandem
unionis : propterea subjectum quod hujus quasi partem, aut subjectum quo : sed ra­
prædestinationis non est humanitas, sed
tio gratiæ attenditur per respectum ad na­
Christus ut homo.
turam, quam excedit, et cui non debetur;
Counit
Ad quartam,
omisso.,antecedenti,
negased ratio coronæ attenditur per habitudi­
qoarü.
1
\.
.
j?
mus consequentiam. Ad cujus probatio­ nem ad merita, quibus debetur.
:
nem dicendum est, quod licet eidem sub­
47. Arguitur tertio : nam si Chrislus ut irri·™ j
jecto quod conveniat esse Filium Dei
homo fuisset subjectum prædestinationis W·· j
naturalem per unionem hypostaticam, et ad esse bilium Dei naturalem; pariter
i
similiter gratia in hac unione interveniens;
verificaretur hunc hominem, designato
i
nihilominus non oportet, quod secundum Christo, fuisse prædestinatum esse natu■
eandem rationem conveniat ei filiatio ab­
ralem Filum Dei : consequens est falsum :
solute, et conceptus gratiæ. Sed filiatio
ergo et antecedens. Probatur minor : quia
convenit absolute ratione suppositi divini,
hæc est simpliciter, et in proprietate ser­
quod ex æterna generatione habet esse monis falsa, hic homo faclus est filius nanaturalem Dei Filium : conceptus autem
ralis Dei, ut resolvit D. Thom. supra D.Tboi.
gratiæ convenit humanitati, et attenditur
quæst. 16, art. 7, et ostendimus disp. 25,
I
per ordinem ad illam ; cum humanitati non
dub. 4, § 2 ; ergo idem dici debet de ista ;
'
sit debita filiatio prædicta ex parte suppositi,
Hic homo prædestinatus est Filius Dei. Patet
'
nec unio hypostatica ad illam. Desumiturhæc consequentia tum a paritate : tum
D Tlioni. que ista responsio ex D. Thom. supra
quia omne, quod prædestinatur, fit in
quæst. 16, art. 11, ad 1, ubi simili objec­
tempore : ergo si in tempore homo non
tioni occurrit his verbis : Dicendum, quod
fit filius naturalis Dei, sequitur hunc ho­
non secundum idem convenit alicui moveri ad minem non fuisse prædestinatum esse
aliquid, et esse illud. Nam moveri convenit Filium Dei naturalem.
alicui ratione maleriæ, vel subjecti : esse au­
Huic argumento, omissis pluribus solu- Riga­
tem in actu, ratione formæ. Et similiter non
tionibus ex Suario, Vasquio, et Lugone, siu· |
secundum idem convenit Christo ordinari ad
quas refert et refellit Godoi disp. cit. a
I
num. 158, usque ad 166, respondetur
1
hoc, quod sit Deus per gratiam unionis, et esse
concedendo sequelam, et negando mino!
Deum. Sed primum convenit sibi secundum
rem. Ad cujus probationem concesso an|
humanam naturam : secundum vero secun­
s
dum divinam. Et ideo hæc est vera, Christus tecedenti, negamus consequentiam. Et
secundum quod homo habet gratiam unionis :
utramque ejus probationem dissolvit I). d.tin». j
I
non tamen ista, Chrislus secundum quod homo Thom. in præs art. 1 ad 3, ubi assignat
tam disparitatem inter illas prædicationes,
1
est Deus. Quæ accipienda quantum ad ulti­
quam dilTerent-am inter participia factus
»
mam partem sunt juxta doctrinam, quam
elprxdestinalus. El ideo, inquit, melius di·
|
tradit præs. art. 2 ad 2, ubi observat,
quod aliquid potest convenire alicui homini cendum est, quod illa antecessio, quam imporI
ratione humanæ naturæ dupliciter. Uno modo tat hoc participium, prædestinatus, non refer­
tur

DISP. XXXIV, DUB. IV.
lur ad personam secundum se ipsam, sed
ratione humanæ naturæ : quia scilicet per­
sona illa, etsi ab æterno fuerit filius Dei,
hoc tamen non fail semper, quod subsistens in
humana natura fuerit filius Dei. Unde /lujust. dicit in lib. de prædesl. Sanci. Prædestinalus est Jesus, ul qui futurus erat secundum
carnem filius David, esset tamen in virtute fi­
lius Dei. El est considerandum, quod licet hoc
participium, prædestinatus, importet anteces­
sionem, sicut el hoc participium faclus : aliter
tamen, et aliter. Nam fieri perlinet ad ipsam
rem, secundum quod in se est : prædestinari
autem perlinet ad aliquem, secundum, quod
esi in apprehensione alicujus prxordinanlis.
Id aulem, quod subesi alicui formæ, et naturæ
secundum rem, potest apprehendi vel ut est sub
forma illa, vel etiam absolute. El quia abso­
lute non convenit personæ Chrisli. quod ince­
perit esse Filius Dei ; convenit aulem ei, secun­
dum quod intelligitur, vel apprehenditur ul in
natura humana existons (quia scilicet hoc
aliquando incepit, esse quod in natura hu
mana existons essel Filius Dei), ideo magis est
hxc vera, Christus esi prxdestinalus Filius
Dei; quam ipsa, Chrislus est faclus Filius Dei.
Accedit etiam differentia jam supra insi­
nuata inter participium prxdestinalus, et
participium faclus, quod istud non significat
actum animæ, sed operationem externam ;
et ideo non appellat supra significatum
formale subjecti, sed cadit supra subjec­
tum materialiter sumptum, sive ex parte
suppositi : cum autem suppositum Christi,
vel hujus hominis, designato Christo, fac­
tum non fuerit, nequit vere dici, Chrislus
est faclus. Sed participium prædestinatus
significat actum animæ; et propterea ap­
pellat suum significatura supra formale
subjecti, sive supra subjectum ratione for­
mæ : quare cum Christus secundum natqram humanam fuerit subjectum præordinabile ad esse Fiiium Dei naturalem ;
merito cum veritate, et proprietate dicitur :
Chrislus ut homo est prædestinatus Filius Dei.
Quod aliter contingeret in his prædicationibus : Deus est prædestinatus filius Dei, aut:
Verbum est prædestinatum Filius Dei : quia
ex parte subjecti non ponitur, nec includi­
tur aliqua natura, secundum quam conve­
niat præordinari ad filiationem, ut magis
confirmabimus num. 52.
48. Sed instabis ex Lorea : quoniam
actus intellectus divini non minus termi­
naretur ad rem, prout est in se, quam
factio, aut productio exterior : ergo illo
modo, quo res ad extra fit, et producitur,

551

eodem cognoscitur ab intellectu divino :
ergo sicut factio, sive productio terminatur
ad totam rem, prout est in se, sic etiam
cognitio divina : atque ideo non recte D.
Thom. in verbis relatis recurrit ad illam
præcisionem. Et semper urget conse­
quentia in argumento proposita, cui non
fit satis in allegato D. Thom. testimonio :
nam quod prædestinatur ab æterno, in
aliquo tempore fit; alias falleretur præ­
destinatio : ergo si prædestinatum fuit
Christum esse filium Dei : sequitur Chris­
tum in tempore fieri filium Dei; vel si
absurdum censetur, quoi Christus factus
fuerit filius Dei ; fateri uporiet, quod non
fuerit prædestinatus esse filius Dei. Eo vel
maxime, quod prædestinatio non est ope­
ratio intellectus mere speculativa, sed practica, et quæ proinde efficere debet, quod
præordinat.
Ad instantiam respondetur distinguendo Dilatio,
antecedens, illudque concedendo si ly non
minus ponatæqualitatem in objecto cognito ;
sed negandum est, si ponat æqualitatem in
modo attingendi, et cognoscendi : et deinde
negamus absolute primam consequentiam
cum aliis, quæ ex ea dependent. Etenim
licet cognitio divina attingat omnia, quæ
factio ad extra producit; nihilominus fac­
tio est minus præcisiva in termino, quem
attingit, quam cognitio. Factio namque
producit sine præcisione : et ideo ut Chris­
tus dicatur factus, debet effici etiam quan­
tum ad suppositum : quod tamen cum
divinum sit, nequit fieri, nec factum ap­
pellari. Cognitio autem apprehendit in
Christo rationem subsistentis in natura
humana, et quod prout sic subsistens in
humanitate non semper fuerit Filius Dei,
ut optime tradit D. Thom. loco cit. : quare
potest hoc præordinari, et incipere ex vi
prædestinationis. Consequentia vero, quæ
inculcatur, non urget : quia si Deus prædestinasset ab æterno Christum fieri filium
Dei ; recte convinceretur vel ita in tem­
pore fieri, vel non ita prædestinatum
fuisse. Deus autem non ita prædestinavit ;
sed solum præordinavit Christum esse Fi­
lium Dei, non quidem per factionem tra­
hentem Christum ad esse Filium Dei, sed
per unionem humanitatis ad Filium Dei.
Unde magis infertur Christum esse filium
absque intentata factione, ne scilicet præ­
destinatio frustretur : quia ita et non ali­
ter prædestinatum fuit. Per quod exclu­
ditur, quod ultimo loco additur : nam ut
prædestinatio Christi sil operatio practica,

DE INGAB NATION E

542

non est necessarium, quod efficiat Chris­
tum osse filium Dei : sed sufficit, quod
prævîe producat unionem humanitatis ad
Verbum, et quod absque nova efficientia
perducat hunc hominem Christum ad hoc,
quod subsistens in humanitate sit filius
Dei naturalis : nam posita illa efficientia,
hoc posterius sequitur necessaria, el na­
turali consecutione, ut supra num. 42 et 43
explicuimus.

g m.
Satisfit aliis pro eadem opinione argumentis.
Qiurinm 49. Arguitur quarto : quoniam subjecnieiHum. tum prædestinationis debet non includere
terminum illius ; alias non posset ad illum
præordinari, nec ipsum præcedere : sed
Christus ut homo includit terminum suæ
prædestinationis : ergo subjectum prædes­
tinationis Christi non fuit Christus ut
homo. Major, et consequentia patent. Mi­
nor autem ostenditur : quoniam terminus
prædestinationis Christi est filiatio Dei na­
turalis, sive esse naturaliter Dei Filium.
Quod autem totum hoc includatur in Christo
ut homine, liquet ex eo, quod Christus
ut homo aliquam subsistentiam importat :
non creatam : ergo divinam. Rursus non
includit subsistentiam divinam, quæ est
paternitas, vel spiratio passiva : ergo in­
cludit determinate divinam filiationem, qua
Filius Dei naturalis constituitur.
Respon­
Huic argumento occurrit Godoi disp. cit.
sio
Godoi. num. 106, negando minorem. Ad cujus
probationem respondet Christum, qui est
prædestinationis subjectum, supponi qui­
dem subsistentem subsistentia divina, quæ
re ipsa est filiatio; non tamen communi­
cata pro illo priori sub conceptu, aut mu­
nere filiationis, sed solum sub conceptu
subsistenti® : unde relinquitur locus, ut
Christus prædestinetur ad talem filiationem
sub expresso filiationis; quippe quæ se­
cundum istam ralionem in tali subjecto
non includitur. Sed prædictum dicendi
modum jam rejecimus supra num. 25, il­
iumque satis evertit probatio minoris in
Melior argumento proposita. Unde aliter ad ar­
respon­ gumentum respondemus distinguendo ma­
sio.
jorem, illamque admittendo, si precise
excludat inclusionem termini, ut habet
formaliter esse terminum : sed negari de­
bet si excludat inclusionem ejus, quod
alias, sive secundum aliam rationem habet
formaliter esse terminum. Et distinguendo

eodem modo minorem, negamus absolute
consequentiam. Et ratio constat ox supra
dictis a num. 37, quoniam licet facta col­
latione inter hæc exempla : Christus vel
Filius Dei ul homo, el Christus vel hic homo
ul Filius Dei, nihil realiler inveniatur in
uno, quod non reperiatur in alio, et in
quolibet eorum includatur filiatio Dei na­
turalis; nihilominus prædicta duo distin­
guuntur secundum rationem, et eodem
modo unum procedit aliud. Prius namque
ordine naturæ, et rationis cum fundamento
in re filius Dei assumpsit humanam natu­
ram, quam homo esset filius Dei : nam
ideo hic homo est filius Dei, quia Dei
filius assumpsit carnem, ut fusius eo loco
explicuimus. Unde subjectum quod præ­
destinationis Christi fuit re ipsa persona
Filii Dei ut subsistens in humanitate, et
hæc fuit subjectum quo : sed prædestinatum est, quod hic homo elevaretur ad
dignitatem
filii naturalis Dei, sive ad naVr
turalem filiationem ; quæ proinde se habuit
ut terminus quo, seu formalis. Quare for­
malis prædestinationis terminus non sup­
ponebatur formaliter inclusus in subjecto;
sed solum materialiter, el secundum aliam
rationem. Quamvis enim illud Christi sup­
positum secundum se consideratum sit
alias Filius Dei in natura propria : nihilo­
minus si consideretur ut suppositum hu­
manum et ut subsistens in natura humana,
prius est ordine rationis, quod sit homo,
quam quod ille homo sit Filius Dei. Ubi
liquet terminum hujus prædestinationis non
esse Filium Dei utcumque vel absolute;
sed hunc hominem esse Filium Dei, vel
quod subsistens homo sit Filius Dei. Quod
quidem formaliter, et explicite non impor­
tatur in hoc complexo : Christus, aut Fi­
lius Dei ul homo : quippe cum istud solum
explicet assumptionem naturæ humanæ,
relinquendo ordinem ad ulteriorem, et
perfectiorem terminum filiationis illi ho­
mini communicandæ per gratiam unionis.
Quæ doctrina potest magis perspicue Ei&n
SOiulJO
tradi diluendo iterum argumentum in ;inforat
forma sub his terminis : Subjedum praedes­
tinationis non includere terminum illius,
inclusione, quæ impediat antecedentium
rationis ex parte subjecti, et rationem
gratiæ ex parte termini, concedimus ma­
jorem : si inclusio id non impediat, nega­
mus majorem. Et ad minorem adhibenda
est eadem distinctio : Christus ut homo in­
cludit terminum sua: prædestinationis, in­
clusione , quæ impediat antecedentiam
rationis

♦»

DISP. XXXIV, DUB. IV.

ralionis ex parte subjecti, el rationem I
gratiæ ex parte termini, negamus mino­
rem : antecedentia, qua· id non impediat,
concedimus minorem. El deinde negamus
consequentiam absolute. Et probatio mi­
noris non amplius evincit, quam conce­
dimus, ut ex immediate dicendis constabit.
Etenim distinctio termini prædestinationis
a subjecto, vel termini non inclusio in
subjecto, non ex alio capile ad praedestina­
tionem requiritur, nisi ut subjectum præ­
destinationis præintelligatur ad terminum,
et iste conveniat subjecto ex gratia. Quare
inclusio, quæ hæc duo non impedit, mi­
nime opponitur prædeslinationi ; sed de
materiali, et quasi per accidens se habet.
Quod enim terminus distinguatur entitative a subjecto, accidit ratione materiæ,
quia videlicet terminus est accidens, ut
in nostra prædestinatione contingit. Sed
ubi terminus est substantialis, non requi­
ritur ea distinctio, nec possibilis est. Porro
inclusionem entitativam filiationis natura­
lis in hoc subjecto : Chrislus ul homo, non
imppdire antecedentiam rationis ex parte
subjecti, et rationem gratiæ ex parte
termini, constat ex supra dictis. Nam licet
Christus ut homo, et Christus ul Filius
Dei naturalis sint realiter idem : nihilominus prius secundum rationem est, quod
Christus sit homo, quam quod Christus
homo existens sit Filius Dei. Et similiter
licet esse Filium Dei conveniat necessario
personæ Christi considerat® secundum se,
aut in propria natura : tamen eidem per­
sonæ ut homini, sive secundum naiuram
humanam, non convenit necessario abso­
lute, sed solum necessario ex suppositione,
et per gratiam unionis, quæ naturæ assumptæ fit. Quæ omnia satis constant ex
dictis a num. 37, usque ad 44. Unde inclu­
sio filiationis, quam argumentum probat,
et non negamus, minime impedit, quod
Christus ut homo habuerit rationem sub­
jecti prædestinaiionis ad esse Filium Dei
naturalem in natura assumpta per gratiam
unionis.
50. Arguitur quinto (et potest esse re­
U3
plica contra præcedentem doctrinam), nam
rEta' qU0(] est terminus prædestinationis, nequit
esse subjectum illius : sbd Verbum, aut
Christus ut subsistens in humanitate fuit
terminus prædestinationis Christi : ergo
Verbum, aut Christus ut subsistens in
humanitate non fuit subjectum prædesti­
nationis illius. Major, et consequentia pa­
tent. Minor autem ostenditur : tum quia

543

idem est esse effectum prædestinationis,
ac esse terminum ejus : sed Verbum, aut
Christum subsistere in humanitate est ef­
fectus prædestinationis Christi; siquidem
illa prædestinatio ordinavit, quod Verbum,
aut Christus in humanitate subsisteret :
ergo hoc habuit rationem termini prædes­
tinationis illius. Tum etiam, quia id est
terminus prædestinationis, quod est ab
ælerno dispositum, ut per gratiam in tem­
pore liat : sed Deus ab æterno disposuit,
quod Verbum, aut Christus assumeret in
tempore humanitatem, et in ea subsisteret
per gratiam eidem humanitati factam :
ergo idem quod prius.
Confirmatur : quia decretum producendi Cootirraaiio.
Christum est formaliter prædestinatio
Christi : sed Verbum subsistere in huma­
nitate est terminus decreti producendi
Christum ; siquidem decretum illud respi­
cit existentiam termini, quam habet Chris­
tus per hoc, quod Verbum in humanitate
i subsistat : ergo Verbum subsistere in hu­
manitate est terminus prædestinationis
Christi. Cætera constat Et major suadetur
primo : quia prædestinatio non est aliud,
quam præparatio gratiæ, ut sæpe tradit
D. Augustinus : sed decretum producendi
Christum fuit præparatio gratiæ unionis ;
siquidem Christus producitur ex hoc, quod
humanitas Verbo uniatur ; ergo decretum
Christum producendi fuit formaliter præ­
destinatio Christi. Secundo : quia tale deI cretum non pertinet ad divinam providen­
tiam naturalem, nec ad providentiam
communem ordinis gratiæ : ergo spectat
ad providentiam specialissimam ordinis
hypostatici : constat autem prædestinationem consistere in speciali providentia :
ergo decretum producendi Christum fuit
formaliter Christi prædestinatio.
Ad hoc argumentum satis constabat ex SâtisÜL
argu­
dictis a nam. 20, usque ad 23, et præci- mento
pue num. 22. Sed respondemus omittendo
majorem (in sensu tamen num. præced.
præmisso), et negando minorem : quo­
niam terminus prædestinationis non dici­
tur absolute, quidquid est prædestinationis
eflectus, sed quod habet rationem finis, et
præcipue intenditur. Quamxis autem ex
vi prædestinationis Christi factum fuerit,
quod Verbum assumpserit carnem, et fac­
tum fuerit homo : nihilominus non id fuit
primario intentum, nec habuit rationem
finis; sed quod homo ille esset filius natu­
ralis Dei per gratiam unionis, ut supra
ostendimus num. 37. Quare terminus præ-

544

th:

Diroiiur
confir­
matio.

V

DE INCARNATIONI·.

destinationis Christi non fuit Verbum,
huic doctr η;υ refragari possent, nihil evin­
aut Christum subsistere in humanitate ;
cunt. Nam ad primam respondetur non
sed fuit hominem esse Filium naturalem
quamlibet prroparationom gratiæ vocari
Dei per gratiam unionis faciam humana' proprie priedestinationem, sed illam, quæ
naturæ. Ad primam autem minoris proba­ supponit subjectum, et illud ordinat ad
tionem negamus majorem universaliter terminum, sive finem principaliter inten­
intellectam : quoniam latius patet præ­
tum. Quod non habuit decretum producendi
destinationis effectus, quam prædestinaChristum sub hac expressione : quia nul­
lionis terminus : plura namque habent
lum supposuit subjectum, cui gratia fieret;
rationem effectus prædestinationis, quæ et aliunde Christum ordinavit ad finem
tamen non sunt terminus, aut tinis illius,
principaliter intentum, nempe ut in natura
ut palet in ipsa substantia prædestinati, in
humana subsistens esset Filius Dei natura­
permissione peccatorum, et aliis pluribus,
lis per gratiam unionis. Hoc itaque, et non
ut constat ex dictis tract. 5, disp. 4 et 5,
primum illud habuit rationem termini in
et 6. Quare ex eo, quod Verbum subsistere ejus prædestinatione. Ad secundam con­
in humanitate sit effectus prædestinationis
cedimus totum primum syllogismum, et
Chrisli, minime infertur esse terminum,
distinguimus minorem subsumptam in hoc
aut finem prædest nationis illius. F’ræser- sensu, quod prædestinalio sub formali ex­
tim cum id nullum subjectum supposue­
pressione prædestinationis consistit in spe­
rit, cui tanquam terminus ex gratia potue­ ciali providentia, non quæ producat sub­
rit attribui, ut supra num. 20 magis jectum, sed quæ subjectum ordinet ad
ponderavimus. Ad secundam respondetur terminum, seu finem : est enim prædestieodem modo, quod licet omnia, quæ ab natio in finem directio, seu transmissio.
æterno sunt disposita, ut in tempore per
Unde concesso, quod prædestinalio Christi
gratiam fiant, sint effectus prædestinaiio- produxerit Christum ut subsistentem in
nis ; inde non sequitur, quod sint prædes­
humanitate (nec enim id repugnare vide­
tinationis terminus, aut finis ; cum certum
tur; cum prædestinalio sit operatio prac­
sit non omnia intendi principaliter, et tice intellectus) ; non inde sequitur, quod
propter se, sed magis propter finem, ut li­
applicuerit munus proprium prædestinatio­
quet in auxiliis, vocationibus, etc. Unde
nis in efficientia illius termini, nullum
ex eo, quod Deus ab æterno disposuerit,
alias subjectum præsupponentis ; sed ma­
ut Verbum fieret homo in tempore, quod
gis in eo, quod tale subjectum præordinaest excellentissima gratia; non sequitur,
verit, et ad hoc perduxerit, quod in huma­
quod Verbum fieri hominem habuerit ra­
nitate subsistens sit Filius Dei naturalis
tionem termini in tali præordinatione :
per graiiam unionis.
quia Deus voluit Verbum fieri hominem,
51. Arguitur sexto : nam si Chrislus ut Seitan
srjiut homo esset filius naturalis Dei per gra­
homo esset subjectum prædestinationis ad ,menun.
tiam unionis; et hoc ultimum præcipue
esse filium Dei naturalem ; Christus ul
intendit, ut num. 37 explicuimus.
homo esset Filius Dei naturalis : conse­
Ex quibus ad confirmationem facile res­
quens est falsum : ergo et antecedens. Se­
pondetur omittendo majorem in sensu
quela videtur manifesta : nam Christus de
statim declarando, et negando minorem
facto est, quod ab æterno prædestinalus
intellectam de termino principaliter in­
est esse : ergo si Christus ut homo præ­
tento, et habente rationem finis : nam
destinatus est esse Filius naturalis Dei;
licet per idem decretum factum fuerit,
sequitur quod de facto Christus ut homo
quod Verbum sit bomo, et quod homo sit sit Filius Dei naturalis. Falsitas vero
Deus; nihilominus Deus non intendit pri­ consequentis ostenditur : quia hæc prædi­
mario, et principalius primum illud, sed
catio ; Chrislus ul homo esl Deus, est falsa,
hoc posterius, ut explicuimus loco cit. :
ut resolvit D. Thomas supra quæst. 16,
quare non illud, sed hoc habuit rationem art, 11, ubi concludit : Quia terminus in
reduplicatione positus magis proprie tenetur
termini in prædestinatione Christi. Polestque responsio declarari, et fulciri exemplo pro nalura, quam pro supposito, ideo magis
plurium rerum, præsertim vero substantiæ est ista neganda, Chrislus secundum quod
ipsius prædestinati, quæ producuntur ex vi
h;mo esl Deus; quam sil affirmanda. Quod
decreti prædestinationis (si licet ita loqui),
et nos probavimus disp. 26, du^. 6, § 2.
et tamen non dicuntur terminus, aut linis
Et inde facile ostenditur Christum ut ho­
illius. Probationes autem majoris, quatenus
minem non esse Filium Dei naturalem :

quia

£
ill

DISP, XXXIV, DUB. IV.

545

ul Chrislus secundum quod homo sil Filius
Dci.'elinhoc sensu procedit objectio. Alio
modo polesl referri ad ipsam propriam ra­
tionem aclus, proul scilicet prxdestinalio
Respondetur negando sequelam : quam­ importai in sui ralione antecessionem, et
vis enim Christus ut homo fueiit subjec­
effectum gratuitum. El hoc modo convenit
tum prædestinationis ad esse Filium natu­
Christo ratione humanx naturæ, ut diclum
ralem Dei ; et ideo verum sit absolute,
esl. El secundum hoc dicilur praedestinatus
Chrislus ul homo praedestinatus esl esse Deus,
secundum quod homo. Prosequitur in resp.
rl Filius Dei naiuralis : nihilominus hæc ad 2, præmissarn distinctionem magis de­
prædicatio, Chrislus ut homo esl Deus, el fi­
clarans : Dicendum quod aliquid polesl con­
lius naiuralis Di i, in proprietate sermonis venire alicui ralione humanae nalurx dupli­
est determinate falsa, ut loco cit. statui­ citer. Uno modo sic, quod humana natura
mus. Ratio autem disparitatis est, quod in sil causa illius : sicut esse risibile convenu
hac prædicatione, Chrislus homo esl Deus,
Socrali ralione humanx nalurx, ex cujus
prædicatum appellat supra subjectum ra­ principiis causatur. EL hoc modo prxdeslitione significati formalis, quod importat nari non convenil Chrislo, nec alteri homini
ly ul homo : unde sensus est Christum esse ralione humanx nalurx : el in hoc sensu
Deum ratione humanæ naturæ, aut secun­ procedit objectio. Alio modo dicitur conve­
dum talem naturam : quod cum falsum sit,
nire aliquid alicui ralione humanx nalurx,
cujus humana natura esl suscepliva. El sic
sequitur totam prædicationem esse in pro­
prietate sermonis falsam. Cæterum in hac
dicimus Christum esse prxdestinalum ra­
lione humanx nalurx : quia prxdestinalio
prædicatione, Chrislus ul homo est prxdeslinalus esse Filius Dei naiuralis, prædica- refertur ad- exaltationem humanx nalurx in
tuni non est ly Filius Dei, sed ly praedesti­
ipso. Probatio autem sequelæ, quatenus
natus : quod prædicatum appellat supra
præmissæ doctrinæ posset opponi, convulsa
subjectum secundum significatum formale,
relinquitur ex dictis num. 46; nam licet
quod importat ly ul homo, hoc est secun­ Christus de facto sit id, quod ab æterno
dum humanam naturam. Et quiJem si
prædestinatus est esse : nihilominus non
significaretur naturam hujusmodi esse cau­ oportet, quod secundum eam rationem
sam prædestinationis Christi, talis prædi­
conveniat illi prædicatum Filii Dei, et
catio etiam foret determinate falsa : nam
prædestinati, vel alterius gratiæ. Quia esse
humanitas non est causa, ut Christus
Filium Dei convenit Christo absolute ra­
prædestinetur Filius Dei. At id non signi­
tione suppositi : et ideo hæc, Chrislus ut
ficaretur, nec in hoc sensu a nobis admitti­ homo esl Filius Dei, non est vera : quia
tur : sed præcise denotatur humanitatem
significat oppositum. Sed esse prædestinaesse rationem ut illud suppositum sit ap­
tum, vel subjectum gratiæ, aut filiationis
tum, ut prædestinetur, sive capax prædes­
ex gratia, convenit secundum naturam
tinationis. Quod verum est; quia ratione humanam in sensu præmisso : et idcirco
humanitatis Verbum in ea subsistens ha­
hæc. in tali sensu Chrislus ul homo esl prae­
bet eas conditiones, quæ ut prædestinetur destinatus Filius Dei, est absolute vera :
Filius Dei, requiruntur, nempe antecessio­ quia non significat aliud.
nem respectu talis termini, et esse subjec­
52. Arguitur octavo : quoniam si Chris- ociavnm
tum, cuigratia fiat, ut salis liquet cx supra
tus ut homo esset prædestinatus; conse- ar"u
quenler deberet et ita admitti, Filius Dei mc,llum·
dictis. Et in hoc sensu admittitur ea reduplicativa. Quam responsionem tradit prxdeslinalus Filius Dei : consequens est
iHus. D. Thum, in præs. art. 2 ad 1, ubi tacite
falsum, et contra D. Thom. in 3, dist. 7,
conciliat, quæ docet in prædicto art. cum
quæst. 3, art. 2, quæstiunc. 2 ; ergo et
his, quæ tradiderat quæst. 15, art. 1 î, sic antecedens. Sequela ostenditur : nam per
enim hibet : Dicendum, quod cum dicitur,
communicationem idiomatum quidquid
Chrislus secundum quod homo est praedesti­ dicitur de Christo ut homine, dicitur etiam
natus esse Filius Dei ; hac dclerminalio, se­ de Deo, et e converso : unde istæ sunt
cundum quod homo, potest referri ad actum
venu , Deus esl natus, passus, et mortuus;
significatum per participium dupliciter. Uno
el similiter istæ homo esl Filius Dei naiura­
modo ex parte ejus, quod materialiter cadil
lis omnipotens, etc., ergo si de Christo ut
sub prxdeslinalionc : el hoc modo esl falsa.
homine prædicatur esse prædeslinalnm,
Esl enim sensus, quod prxdeslinatum sil, j ut sit Filius Dei; paritor de Filio Dei per
Snhnnnl. I’tiri Uw.ohtQ. Inin. Λ I /.
ι·,

quia naturalis Dei Hlius est vere Deus :
ergo si Chr.stus ut homo non est Deus,
Chrislus ui homo non esl filius Dei natura·

f
'φ.’ιί·
1

:>

.'r '* t·
*

$

t

r
4

i

«i

I

546

DISP. XXXIV, DUB. IV.

DE INCAR NATION E

communicationem idiomatum prædicari
potest esso prædestinatum, ut sit Dei Filius.
^tur'1'Huic argumento respondet Vasquez
soioiio concedendo sequelam : quia nullum inv«qoii. conveniens reputat admittere propter
communicationem idiomatum prædicationem illam, Filius Dei est prxdestinalus esse
Filius naturalis Dei. Sed inconveniens
reputare debere, agere evidenter contra
D. Thom. loco cit., ubi ait : Eorum, qux
dicuntur de. homine, illa tantum dicuntur
de Filio Dei, quæ non habent repugnantiam
intellectuum ad Filium Dei : prædestinatio
autem repugnantiam habet : quia Filius Dei
est xternus: prædestinari autem importat
antecessionem, quæ non est respectu xterni.
u* on·* Quarc rpspondemus negando sequelam :
sio. nam prædestinatio exigit duas conditiones,
quæ Filio Dei repugnant nempe et ante­
cessionem actus prædestinantis, et quod
terminus ex gratia conveniat. Ad sequelæ
autem probationem dicendum est, quod
sicut nec per communicationem valet,
Christus ul homo est creatura : ergo Filius
Dei est creatura : sic etiam non per com­
municationem idiomatum infertur, Chris­
tus ut homo prxdestinatur : ergo Filius Dei
prxdeslinalur. Quoniam in his propositio­
nibus : Christus ut homo est creatura, el
Christus ul homo prxdeslinalur, prædicatum
appellat supra forma'e subjecti, quod ly
ut homo importat : et significatur prædi­
catum convenire secundum naturam hu­
manam : quod verum est. Sed in his prædicationibus, Filius Dei esi creatura, et
Filius Dei prxdeslinalur, prædicatum ap­
pellat absolute supra suppositum secun­
dum se; cum ex parte subjecti nihil adsit,
per quod ad aliud determinetur : falsum
autem omnino est, quod suppositum Filii
Dei vel sit creatura, vel secundum se præ*
destinationi subdatur. Nec eadem ratio in
his prædicationibus, Filius Dei est naius in
lempore,est passus, mortuus, etc., quæ verificanlur per communicationem idiomatum
ob identitatem suppositi in Christo : quo­
niam talia prædicata appellant materialiter
supra suppositum, de quo verum est fuisse
natum, passum, etc., secundum humanam
naturam. Sed in hac, Filius Driest praedes­
tinatus, cum prædicatum significet actum
animæ, appellat supra proprium, et forma'e
significatum termini, cui applicatur, nempe
supra Filium Dei ut talem : cui sic ac­
cepto repugnat prædestinatio ob rationem
jam assignatam. Quare non valet hæc

ilero in discutiendo veritatem, ct proprieconsequentia, hie homo (designato Christo)
talem diversarum prædicationum, quæ in
esi prxdestinalus : sed hic homo est Filius
materia prædestinationis Christi possunt
Dei : ergo Filius Dei est prxdestinalus. Si­
occurrere. Sed quæ ad rom faciunt, satis
cut nec valet : Lignum est arca : sed feci
constat ox hactenus dictis : quæ vero non
arcam ; ergo feci lignum. Utrubique enim
sunt ita necessaria?, nihil aliud videntur
variaiur appellatio a fouiiali in materia­
afferre, quam fastidium, et studium Kumlem. Recolantur, qua· supra diximus disp.
inulislicum. Rosolulorio itaque tenendum
26, dub. 5, § 2, per totum, agentes de
est lias prædicaliones, Christus, aut Ver­
hac prædicatione, Christus est creatura : et
bum ul homo est prxdestinalus Filius Dei,
dub. 6, § 1, agentes de hac, Christus ul
et, Christus est prxdcslinalus, et omnes
homo esi creatura : ex quibus adhibita res­
alias his similes esse veras, et proprias.
ponsio magis confirmari poterit.
Alia vero, ut Filius Dei est prxdestinalus
53. Nec refert, si dicas ex illa sequi ObiteFilius Dei, aut Filius Dei est prxdestinalus,
hanc præ licationem Christus esi prxdes- üo
'
et omnes similes, quæ ex parte subjecti
Unaius, esse absoluto falsam : et tamen
I
non afferunt naturam humanam , sunt
oppositum statuimus dub. 1, defendentes
non solum impropriæ, sed etiam falsie. Et
prædicationem hujusmodi. Sequela osten­
ratio quoad utramque partem jam in su­
ditur : nam ideo hæc est falsa, Filius Dei
perioribus assignata fuit. Hæc autem præ­
est prædestinatus, quia prædicatum appel­
dicatio, Humanitas Christi esi praedestinata
lat supra formale subjecti, nempe supra na­
ad unionem hypostaticam, veritatem qui­
turam divinam, secundum quam non con­
dem habet : quia solum significat huma­
venit Filio Dei prædestinari. Sed Christus
nitatem illam fuisse praeordinatam ad hu­
idem est, ac subsistens in duabus naturis,
jusmodi unionem. Sed proprietatem non
divina scilicet, et humana. Ergo cum abso­
i
habet : tum quia sicut fieri, et esse est
lute dicitur, Christus est prædestinatus,
proprium suppositi, sic etiam et prædesprædicatum appellat supra formale sub­
linari ; quarc natura in abstracto signifijecti . nempe supra utramque naturam,
!
cala non prædestinatur proprie. Tum quia
divinam, et humaram. Falsum autem
denominatio prædestinaii sumitur per resest, quod Christo secundum utramque na­
pectum ad finem, sive terminum ραβ­
turam conveniat prædestinari. Ergo dicta Diluitor .
ί
destinationis : terminus autem primarius
propositio est simpliciter falsa. Id, in­
prædestinationis Christi non fuit unio,
quam, minime refert, sed convulsum re­
sed filiatio Dei naturalis, ad quam orlinquitur dub. cit. num. 5. Unde nega­
I
dinatur unio : unde ex eo, quod humamus sequelam. Et ad probationem respon­
:
nitas fuerit præordinata ad unionem, non
detur in hac præiicatione : Filius Dei est
prxdestinalus nihil formale importari ex
sequitur fuisse proprie prædestinatam ad
parte subjecti, nisi naturam divinam, se­
, Jlua. illam. Quod plane docet D. Thom. in
cundum quam prædestinari non convenit.
[
præs. art. 1 ad 2 reformans, aut magis
Sed in hac, Christus est prædestinatus, im­
explicans, quæ dixerat in lib. sentent, sic
portari de formali naturam humanam, se­
enim ait : Sicut dicitur in Glossa ad Hom.
cundum quam potest prædicatio conve­
I, quidam dixerunt prxdestinalionem intelnire : quod sufficit ad ejus veritatem. Et
:
ligendam esse de natura, non dc persona : quia
quamvis Christus significet etiam, aut
scilicet humanæ naturæ (acia est hæc gratia,
importet de formali naturam divinam; id
ul uniretur Filio Dei in unitate person#. Sed
tamen non exercet in prædicta proposi­
secundum hoc locutio Apostoli est impropria
tione : quia, ut vulgo dicitur, talia sunt
propter duo. Primo quidem ratione com­
subjecta, qualia permittuntur a suis præmuni : non enim dicimus naturam alicujus
dicatis. Prædestinari autem non convenit
prædestinari, sed ipsum suppositum : quia
secundum naturam divinam, sed secundum
prædestinari est dirigi in salutem: quod qui­
naturam creatam. Unde in prædicta præ­
dem est suppositi agentis propter beatitudinis
dicatione non significatur Christum præ­
finem. Secundo ratione speciali : quia esse Fi­
destinari secundum naturam divinam;
lium Dei non convenit humanæ naturæ : est
quod esset falsum : sed prædestinari se- niio
enim hxc falsa : Humana natura est Filius
eundum naturam humanam ; quod est rj™
Dei. Nisi forte quis velit sic exponere extorta
verum, ut constat ex dictis, et eo dubio potitatxposilionc : Qui prxdestinalus est Filius Dei
latius ostendimus.
in virtute, id est, prædestinatum est, ut hu­
54. Solent aliqui in præsenli se exten- mawn
mana natura uniretur Filio Dei in persona.
dere

;
I
[
I
f

«FI >

Et sic etiam docent Medina, Vincenlias, Nota
Nazarius, Arauxo, Cabrera, et communi­
ter Thomistæ : quamvis Godoi disp. cit.
num. 185, censeat litigium esse de no­
mine, et num, 186, affirmet humanitatem
posse dici praedestinatam prædeslinatione
hypostatica proprie inadæquale. Sed stan­
dum est resolutioni D. Thomæ ct Tho·
mistarum : et illi termini, quos inculcat
Go loi, satis manifestant praedestinationem
illam non fuisse absolute propriam. Quod
autem affert ex D, Thom. in 3, dist. 10,
minime prævalere potest contra id, quod
tam evidenter resolvit in Summa, sive
ultimo testamento.
do
55.. juxta
Juxta quam resolutionem tenenaum
tenendum Alia
etiam est hanc pnedicationem, Christus ul Prædifa~
homo est prxdcslinalus ad gratiam habitua­
lem, el gloriam, esse quidem veram, sed
non propriam. Primum constat: quia
Christus ut homo, sive secundum naturam
humanam præordinatus fuit ad gratiam,
et gloriam quas habet, saltem sicutad ter­
minum secun larium, et ex consequenti
obtinendum : quod in tali propositione
significatur. Secundum eliam ostenditur:
quia nemo dicitur absolute prædestinari,
nisi in ordine ad id, quod comparatur per
mo lum finis, aut termini primarii, et prin­
cipaliter intenti in prædestinatione : alias
diceretur quis absolute prædestinatus ad
auxilia transeuntia, et ad revelationes patriæ extra Verbum , quia omnia hæc dis­
ponunt, aut consequuntur ad terminum
primarium nostræ prædestinaiionis, qui
est gloria essentialis : id vero est contra
communem concipiendi, et loquendi mo­
dum. Gratia autem habitualis, et gloria
non se habuerunt ut finis, vel terminus
prædeslinationis Ghristi ; sed consecutæ
fuerunt ad illum, ut constat ex dictis
dub. 2 per totum, et præsertim a num. 8.
Ergo dum absolute dicitur Christum esse
prædestinatum ad gratiam, ct gloriam,
prædicatio hujusmodi nequit importare
sensum proprium. Unde D. Thomas in D.Tbora.
præs. art. 3, in hoc posuit differentiam in­
ter prædesiinationem Christi, et prædeslinationem nostram. Primo, inquit, quantum
ad bonum, ad quod prxdeslinamur. Ipse
enim est prxdestinalus ad hoc, quod esset
Dei Filius naturalis : nos autem prxdeslina­
mur ad filiationem adoptionis, qux est quæ­
dam participata similitudo filiationis natu­
ralis. Et similia dixerat art. 1 ad 1 : Nos,
inquit, prxdeslinamur, nl simus Filii Dei
adoptivi. Sicut autem Christus singulari

D

; ·, ·ί

it
r' 1·
W

>

hi ?
I J

κ II
► >1
IT i

548’

DE INCARNATIONE.

modo ρητ aliis csl Dei Filius naturalis : ita
quodam modo singulari est prædcslinalus.
Quare licet nos dicamur proprie pnudestinari ad gratiam, et gloriam ; non tamen
Ni>u. Christus ob oppositam rationem. Et sic
docent Medina, Vmcentius, Alvarez, Nazarins, et communiter Thomiste. A qui­
bus tamen recedit Godoi disp. cit. num. 206.
affirmans Christum ut hominem fuisse
proprie præ lestinatum ad gloriam huma­
nitatis. Quo.1 non aliter probat, nisi quia
nos diciniur proprie prœdestinari ad gra­
tiam ; licet hæc non sit finis, aut terminus
primarius nostræ prædestinationis : ergo
Christus potest dici proprie prædestinatus
ad gloriam humanitatis, quamvis hæc non
fuerit terminus primarius prædestinationis
ipsius. Sed est consequentia invalida ob
satis notam disparitaiem : quoniam nos
prædestinamur in filiationem adoptivam
consummatam, ut significat D. Thom. loco
proxime relato : quæ adoptio tit substan­
tialiter per habitualem gratiam, ut osten­
dimus in Comment, ad art. I, quæst.
præced. num. 6, et consummatur per glo­
riam : unde merito, et proprie dicimur
prædestinari ad gratiam, et gloriam : præ­
sertim cum hæc in illa tanquam in radice
contineatur. Sed gratia habitualis, et glo­
ria creata non pertinent ullo modo vel
constitutive, vel radicaliter ad terminum
primarium prædestinationis Christi, sed se
habuerunt pure consequenter ad illum, et
tanquam effectus ad causam : quare Chris­
tus non potest proprie dici prædestinatus
ad gratiam, et gloriam absolute. Posset
autem ea prædicatio admitti cum add.to,
ut si diceretur, Christus csl prudestinatus
ad dona graliæ, cl gloriæ secundario, ut
recte observavit Arauxo loco cit.
I
ARTICULUS III.

Utrum pra'dtsdnnho Christi sil nostræ prædestinationis
exemptor ?
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod præieslinalio Christi nou sit exemplar nostræ prædestinationis.
Exemplar cuim præexistil exemplato : nihil autem prae­
existit æterno. Cum igitur prædestinatio nostra sit
æterna, videtur quod prædestinatio Christi non sit
exemplar nostræ prædestinationis.
Prælerea exemplar ducit in cognitionem exemplati :
sed nou oportuit, quod Deus duceretur in cognitionem
nostræ prædestinationis ex aliquo alio cum dicatur
Rom. 8 : Quos piæschil, hos praedestinavit. Ergo præ­
destinatio Christi non est exemplar nostræ prædestina­
tionis.
Praicrea. Exemplar est conforme exemplato : sed
alterius rationis videtur esse prædestinatio Christi, quam
prædcstiiutio nostra : quia nos pwdestinamur in hlios
adoptionis. Christus autem est praedestinatos Filius Dei
in virtute, ut dicitur Horn. I. Ergo ejus prædestinatio
non est exemplar no Ira? prædestinationis.

Sed contra esi, quod Augustin, «licit io lib. de pré­
destinât. Sanet. : Est pneclarissimum lumen præde$tlnationis et gratia· inse S ah a tor, ipse imdialor Dei H ho­
minum, homo Christus Jesus. Dicitur autem lumen
prædestinationis et graliæ, in quantum per ejus praMcs·
linitionem, el gratiam manifestator nostra prædestinatio,
quod videtur ad rationem exemplaris pertinere. Ergo
prædestinatio Christi est exemplar nostræ praedestina­
tionis.
Respondeo dicendum, quod prædestinatio dopliriler
potest considerari. Uno modo, secundum ipsum actum
prxdesliuaotis, et sic prædestinatio Christi non polest
dici exemplar nostræ præikMinaliûuis : uoo enim modo,
el eodem actu æterno, praedestinavit Deus nos ct Citristum. Atio modo, potest prædestinatio considerari secun­
dum illud, ad quod aliquis prædeslioalur, quod est pradestinationis terminus ct effectus. Et secundum hoc,
præJeslinalio Christi est exemplar nostræ præilestinalionis. et hoc duplicator. Primo quidem, quantum ad
bonum, ad quod prædeslinamur : ipse enim est prædestinatus ad hoc, quod esset Dei Filius naturalis: nos
autem praedestinamur ad tiliationem adoptionis, quæ est
quædam participata similitudo filiationis naturalis. Unde
dicitur Hom. 8 : Quos præschil, hos praedestinavit con­
formes lleri imaginis filii
ii sui. Atio
Aiio modo, quantum ad
modum consequendi istud bonum, quod est per gratiam,
quod quidem in Christo est manifestissimum : quia na­
tura bumana in Christo nullis suis praecedentibus meri­
tis esi unita lilio Dei. Et de plenitudine gratiæ ejus nas
omnes accepimus, ni dicitur Joan. I.
Ad primum ergo dicendum, quod illa ratio procedit ex
parte illius actus praedestinantis.
El similiter dicendum est ad secundum.
Ad tertiam dicendum, quod non est necessarium,
quod exemplatum exemplari, quantum ad omnia confor­
metur : sed sufficit quod exemplatum aliqualiter imitetur
suum exemplar.

Prima conclusio : Prædestinatio Christi
considerata ex parte actus prædeslinanlis
non est exemplar nostræ praedestinationis.
Secantia conclusio : Prædestinatio Christi
considerata ex parte termini est nostræ prædestinationis exemplar.

i. Resolutio D. Thom. in hoc ari. est Meas
satis perspicua. Distinguit enim prædesti­ iaD.ThA·.
pππιι
nationem ex parte actus prædestinandi, et asser­
ex parte termini prædestinati. Et lo­ tione.
quendo de prædestinatione considerata ex
parte actus prædestinantis, resolvit præ­
destinationem Christi non fuisse exemplar
prædestinationis nostræ. Et ratio est :
quoniam Deus uno, et eodem actu prædesli­
navit nos. et Christum : ergo impossibile
est, quod in prædicto sensu prædestinatio
Christi fuerit exemplar prædestinationis
nostræ. Antecedens probatur, tum qnia
Deus unico actu potuit prædestinare Chris­
tum, et nos, ut diximus disp. 2, dub. 1.
num. 29 ; ergo sic de facto prædestinavit :
absque fundamento enim introduceretur
distinctio actuum, ubi unicus est suffi­
ciens. Tum etiam quia terminationes ad
diversa objecta de materiali, et per acci­
dens se habent ad divinam providentiam,
quæ in prædestinando, atque in provi­
dendo respicit per se, et tanquam finem
adæquatum manifestationem divinæ bo­
nitatis secundum tres ordines naturæ, et
■'ratiæ, et unionis hypostaticæ, ut dixi­
mus

ARTICULUS I JI.

mus tract. 5, disp. 2, dub. 3 per totum,
et specialiter num. 130; ergo sicut omnis
providentia est eadem subjective provi­
dentia cum sola diversitate penes diffe­
rentes terminationes ; sic eliam actus
praedestinandi Christum, et actus prædeslinandi nos est idem formaliter ac­
tus cum sola differentia penes diversas
terminationes. Consequentia vero sua­
detur : quoniam ad salvandum proprias
rationes exemplaris, et exemplati inter
aliquos actus requiritur virtualis saltem
eorum distinctio; cum nihil possit habere
rationem exemplaris respectu sui ipsius :
ergo si actus, quo Deus praedestinavit
Christum, et actus, quo prædestinavit
nos, non sunt diversi actus, sed idem
formaliter actus, ut probatum est; repu­
gnat prædestinationem Christi sumptam
pro actu prædestinantis fuisse exemplar
prædestinationis nostræ similiter sumpiæ
pro prædestinantis aciu. Confirmatur : nam
implicat actum increatum habere causam :
sed actus, quo Deus nos prædestinavit,
est actus forma iter increatus : ergo im­
plicat talem actum habere causam : sed
exemplar est vera causa formalis extrinseca, ul cum communi Thomistarum senjca-tentia docent.N. Complut, abbrev. in lib.
\·- Physic, disp. 9, quæst. 4, num. 12; ergo
*"
talis actus non habuit exemplar : et con­
sequenter loquendo de prædestinatione
sumpta pro actu prædestinantis, prædeslinatio Christi non fuit exemplar nostræ
prædestinationis.
Loquendo autem de prædestinatione
insumpta pro termino prædestinato, resolvit
“· D. Thom. quod prædestinatio Christi
fuerit nostræ prædestinationis exemplar.
Quod probat S. Doctor optima ra­
tione : quia terminus prædestinationis
nostræ est filiatio adoptiva per gratiam
consummatam, ut num. ult. præced. disp.
dicebamus; terminus aulem prædeslinationis Christi fuit filiatio naturalis, ut ea
disp. ostendimus dub. 3 ; sed facta com­
paratione inter hos terminos, prædestina­
tio nostra habet pro exemplari tam in
substantia, quam in modo prædestinatio­
nem Christi : ergo si sermo fiat de præ- i
destinatione sumpta pro termino ; conce­
dendum est prædestinationem Christi fuisse
nostra· pradestinationis exemplar. Pro­
batur minor : nam in primis attendendo
ad substantiam, filiatio adoptiva imitatur
filiationem naturalem tanquam exemplar :
deinde si attendamus ad modum, filiatio |

549

adoptiva etiam imitatur naturalem '. sicut
enirn natura humana sine ullis meritis
unita fuit filio naturali Dei ; sic eliam nos
consequimur hliationem adoptivam non ex
meritis, sed ex gratia. In quo sensu D. D. Au·
August, lib. de prædest. Sanet, cap. 15, gustiih
inquit : Esi præclar is simum lumen praedes­
tinationis, cl graliæ ipse Salvator, ipse Medialor J)ei el hominum homo Christus Jesus.
Quia sicut ipse ut homo est Filius Dei na­
turalis per gratiam unionis, sic eliam
nos sumus Filii Dei adoptivi per gratiam
habitualem, quam ex ejus merito partici­
pamus.
2. Ex qua doctrina refellitur sententia Aliqoorom
Altisiodorensis, Scoti, et aliorum, qui placiturr.
affirmant prædestinationem Christi fuisse
exemplar homogeneum, sive ejusdem ra­
tionis cum nosti a prædestinatione. Quod
probant : quia Christus fuit principaliter
prædestinatus ad gloriam animæ, sicut in
aliis hominibus contingit : sed gloria
animæ Christi fuit ejusdem rationis speci­
fic® cum gloria nostra, licet habuerit ex­
cellentem intensionis, aut claritatis emi­
nentiam : ergo prædestinatio Christi fuit
exemplar homogeneum, sive ejusdem ra­
tionis cum prædestinatione nostra. Majo­
rem ostendere conantur aliquibus argu­
mentis, quæ expendimus disp. præced.
dub. 2, § 2. Sed, ut diximus, refellitur Rek-aprædicta sententia ab opposito funda­ tur.
mento : quoniam terminus primarius prædestinationis Christi non fuit gratia ha­
bitualis, vel gloria animæ, sed filiatio
naturalis per gratiam unionis, ut eo dub.
§ 1 ostendimus : atqui filiatio illa fuit
diversæ simpliciter rationis tam in esse
entis, quam in esse doni ab omni gratia,
et gloria, ad quas praeordinamur, ut ex se
liquet : ergo prædestinatio Christi non
fuit exemplar homogeneum, sed helereogeneum, et rationis simpliciter diversæ
respectu nostræ prædestinationis. Unde
ad fundamentum oppositum neganda est
major, cujus probationes loco cit. dilui­
mus. Tantum addere oportet praedictos
Auctores agere contra D. Augustin, loco n. ,\acit. de prædest.Sanet,, namS. Doctor asse- su>t.n.
ruit Christi prædestinationem fuisse nos­
træ exemplar : non quidem secundum ali­
quam graliam accidentalem, quod illi
affirmant, sed secundum ipsam gratiam
substantialem unionis, qua Christus ut
homo est Filius Dei naturalis. Sic enim
habet integer locus : Est eliam praeclaris­
simum lumen prxdcslinalionis gratiæ ipse

:ji*· :
Bi

550

DE INCARNATIONE

Salvator, ipse Mediator Dei, et hominum.
homo Christus Jesus : qui ul hoc esset, quibus
tandem suis vel operum, vel fidei precedent ibus meritis, natura humana, qux in illa es/,
comparavit !’ Respondeatur, quxso, ille homo,
ul a Verbo Patri co.rterno in uqilalem personx assumptus 1'ilius Dei Unigenitus essel,
unde hoc meruit? Secundum hanc igitur
substantialem gratiam fuit nostræ praedes­
tinationis exemplar, atque ideo heteroD.Thom. geneum. Quod satis expressit D. Thom.
tum in corp, hujus art. I ad 1, ubi summa
profunditate, el brevitate dixit : sicut
Chrislus singulari modo prx aliis est Dei
Filius naturalis : ila quodam singulari modo
est prxdeslinalus.

I tum quia prædestinatio Christi, et prætlestinaiio nostra Ost idem actus : tum quia
' generaliter repugnat actum increatum ha­
bere causam. Secundam autem assertionem
optimo probat S. Doctor : quia Deus
| praeordinavit salutem nostram complen­
dam per Christum, juxta illud ad Ephes. Ad
1 : Prxdeslinavil nos in adoptionem filiorum Epbts.l.
per Jesum Christum : ergo considerando
' prædestinationem ex parte termini, sicut
certum est Christum esse causam nostræ
salutis; sic etiam certum est, quod prædes­
tinatio Christi sit causa prædestinationis
nostræ. Quod satis constat ex dictis disp. NoU.
1, dub. 6 et 11, et disp. 28, dub. 8. cum
seq. Unde hic observare tamen oportet ter­
minum prædestinationis Christi, sive, quod
ARTICULUS IV.
idem est, ipsum Christum ut hominem in
tribus generibus causare nostram salutem.
Vtntm pntdeslina/io Ckrùli tit eaasa nostr* prtdrsPrimo in genere causæ exemplaris, ut hoc
tinalioai'?
art. docet D. Tho. Secundo in genere
Ad quirium sic proceditor. Videtor quoi praedestina­
causæ finalis : quia Deus voluit salutem
tio Cbristi non sit cassa nostrae prædestinationis : æternnm enim non habet causam : sed pned:stiuatio nostra
hominum propter gloriam Christi, ut si­
est æterna. Ergo prædestinatio Christi non e.-l caosa
gnificavit Apostol. l,ad Corinth. 3 : Omnia isJO
nostræ praedestinationis.
vestra sunt, vos autem Christi. Chrislus au- nclil·3’
Praeterea. Iliad, quod dependet ex simplici Dei vo­
luntate. non habet aliam cassam, nisi Dei voluntatem :
tem Dei, et satis constat ex dictis disp. 2,
sed praedestinatio nostra ex simplici Dei volontate de­
dub. 1, g 5, ubi explicuimus nexum inter
pendet, d citu r enim Ezech- I. Prxdestioati secundum
propositura ejis. qui omnia operatur secundum consilium
nostram redemptionem, atque salutem cum
voluntitis sum. Ergo prædestinatio Cbristi non est causa
Christo per modum finis. Tertio in genere
nostræ prædestinatiônis.
Pralerea. Remota causa, removetur effectus : sed
causæ efficientis, et hoc dupliciter. Nam
remota prædestinatione Cbristi. non removetur nostra
in genere causæ efficientis physice Christus
prsede-tinalio : quia etiamvi Filias Dei non incarnare­
tur. erat alius modus possibilis nostrae saluti‘, ut Ancausai nostram salutem, non quidem per
gust. dicit in lib. de Triait. Præde'iinaiio ergo Christi
modum causæ principalis, ut ostendimus
non est causa nostra? praedestinationis.
Sed contra est, quod dicitur Epbes. J : Pra deslinavit
disp. 23, dub. 3, bene autem per modum
nos in adoptionem liliorum per Jesum Christum.
instrumenti, ut statuimus eadem disp.
Respondeo dicendum, quod -i coii'ideretur prædeslinatio secundum ipsum prædeslicalionis actum,
dub. 4. Et rursus in genere causæ efficien­
pr.æde'tinaiio Christi non est causa nostræ praedesti­
tis moraliter, sive meritorie, est causa
nationis, cum nuo et eodem actu Drus prédestinât erit
ipsum et nos : si autem consideretur prædestinatio se­
nostræ salutis : nam illam meruit, ut cons­
cundum terminum prædestinationis, sic prædestinatio
tat ex dictis disp. 28, dub. 8, cum seq.
Christi est causa nostræ prædestinJtionis. Sic enitu
Dcus præordiuavit nostrum salutem ab æterno praedes­
Disputant autem aliqui in præsenti in Plures
tinando, ul per Jesum Christum compleretur. Sub
qoæ$ù>primis,
an
Christus
meruerit
omnes
nostræ
pru'deslinatione enim æterna non solum cadit id, quod
nes
est lieudum in tempore, sed eliam moins, el ordo,
prædestinationis effectus. Deinde, an me­ remis­
secundum quem est complendum in tempore.
sive.
ruerit
ipsam
prædestinationem,
sive
elec
­
Ad primum ergo et secundum dicendum, quod ra­
tiones illæ procedunt de prædestinatione secundum
tionem aliquorum præ aliis. Prxlerea,
prædestinantis actum.
utrum meruerit prædestinationem Angelo­
Ad tertium dicendum, quod si Christus non fuisset
incarnatus, Deus præordinassct homines salvari per
rum, aut saltem ejus effectus, gratiam sci­
aliam causam : sed quia praeordinavit incarnationem
licet, et gloriam illis communicatas. Deni­
Christi, simul cum hoc pneonlinavit, ut esset nos’ræ
que, utrum Christus sit primus omnium
salutis causa.
prædestinatorum. Sed has difficultates nos
Prima conclusio : Si prædestinatio consi­
deretur ex porte actus, prædestinatio Christi
alibi, suis scilicet locis, ex professo versa­
non est causa nostra; prædestinationis.
vimus. Unde superfluum foret eas nunc in­
Secunda conclusio : Si prædestinatio con culcare; sed satis erit lectorem ad propria
sideretur ex pario termini, prædâstinatio
loca remittere. Primam tractavimus disp.
Christi est causa nostræ prædestinationis.
28, dub. 8, ubi respondimus affirmative.
Secundam ibidem dub. 9, sententiam eliam
Sensus distinctionis, quam hoc art.
adhibet I). Thomas, nutus manet ex art.
affirmativam tuentes. Tertiam ibidem dub.
præccdenti ; sicut etiam prima conclusio ;
10, ubi pariem negantem prælulitnus.

QUÆSTIO XXV, ART. I ET H.
Quartani, et ultimam disp. 2, dub, 1, fero
per totum, el magis specialiter % 5, ubi affirmativæ sentontiæ subscripsimus. Videat
etiam lector, quæ scripsimus disp. 16, dub.
4 agentes, an Christus fuerit caput Adami
pre statu justitiæ originalis : et ibidem
dub, 5, disputantes, an Christus sit Ange­

551

lorum caput. Denique recolat, quae dixi­
mus disp. 7, dub. 4 explicantes, quem
influxum habuerint merita Christi in gra­
tiam antiquis Patribus datam. Nam in lo­
cis relatis reperiet, quidquid alii tractant
hoc loco, et ipse in eo posset desiderare.

QUÆSTIO XXV
De adoratione Christi in sex articulos divisa.
Deinde considerandum est de his, qux per­
linent ad Christum in comparatione ad nos.
Et primo de adoratione Christi : qua scilicet
)iw adoramus eum. Secundo de hoc, quod
est mediator noster. El circa primum quxrunlur sex. Primo, etc.
.

ARTICULUS

I.

Utrum una, el eadem adoratione sit adoranda divinitas
Christi, et ejus humanitas?
Ad primum sic proceditur. Videtur quod non eadem
adoratione odoranda sit humanitas Christi, et ejus divinilas. Dhinitas enim Christi est adoranda : quia est
communis Patri, et Filio : unde dicitur Joan. 5: Omnes
hunoriticeut Filium, sicut honorificam Patrem : sed hu­
manitas Christi non est communis ei ct Patri. Ergo
dod eadem adoratione adoranda est humanitas Christi,
et ejus divinitas.
Piæterea. Honor est proprie præmium virtutis, ut
Philosophus dicit in 1 Ethic, meretur autem virtus
suum præmium per actum. Cum igitur in Christo sit
alia operatio divinæ, et humanæ naturæ (ut supta ha­
bitam est) videtur quod alio honore sit veneranda hu­
manitas Christi, et alio ejus divinitas.
Praeterea. Anima Cbristi si non esset Verbo unita,
esset veneranda propter excellentiam sapieotiæ ct gra­
ti», quam habet : sed nihil dignitatis est ct subtractum
per huc, quod est unita Verbo. Ergo natura humana in
Christo est quadam propria adoratione veneranda præter
venerationem, quæ ei bibetur divinitati ipsius.
Sed contra est, quod in capitulis quinta) Synodi sic
legitur, si quis duabus naturis adorari dicit Christum
{ex qao duæ adorationes introducuntur) sed non una
adoratione Deum Verbum incarnatum cum propria ipsio$ carne adorat, sicut ab initio Dei ecclesiæ traditum
est, talis anathema sit.
Respondeo dicendum, quod in eo qni honorator, duo
possumus considerare, scilioet eum cui honor exhibetur,
et causam honoris. Proprie autem honor exhibetur toti
rei subsistenti : non enim dicimus quod manus hominis
honoretur, sed quod homo honoretur. Et si quandoque
contingat, quod dicatur honorari manus vel pes alimjus,
hoc nun dicitur ea ralione, quod hujusmodi partes se­
cundam se honorentur : sed quia in istis partibus hono*
ratur lotum : 1er quem etiam modum aliquis homo
potest honorari in aliquo exteriori : puta in veste, aut iju
imagine, aut in nuntio. Causa autem honoris e*t id, ex
qao ille qui honoratur, habet aliquam excellentiam. Nam
honor est reverentia alicui exhibita propter sui excel­
lentiam, ul in secunda parte dictum e>t. El ideo si in
eoo homine sunt plures causae huooris (puta pr.elatio,
sdeotM, et virias,) erit quidem illius hominis unus ho­

nor ex parle ejus, qui honoratur, plores tamen secun­
dum causas honoris : homo enim est qui honoratur, et
propter scientiam, et propter virtutem. Sic ergo, cum in
Christo sit lanium una persona divinæ ci humanæ na­
turæ, el etiam una hypostasis, et unum suppositum, est
quidem ejus una adoratio, et unus honor ex parte ejus,
qui adoratur : sed ex pacte causæ, qua honoratur, pos­
sunt dici esse plures adorationes, ul scilicet alio honore
honorelur propter sapientiam increaiam, el alio propter
sapientiam creatam. Si autem ponerentur in Chrislo
plures personæ, seu hypostases, sequeretur quod sim­
pliciter ecsent plures adorationes. Et hoc est quod in
Synodis reprobalur. Dicitur enim in capitulis Cyrilli, Si
quis audet dicere assumptum Hominem coadorari opor­
tere Deo Verbo, quasi alterum, alteri, et non potius
una adoralioue honorificat Emanuelem, secundum quod
facium est caro Verbum, anathema siL
Ad primum ergo dicendum, quod in Trinitale sunt
1res, qui honorantur, sed e*t una cotisa honoris : in
mysterio autem Incarnationis est e converso. El ideo
alio modo est unus honor Trinitatis et alio modo est
unus honor Chrisli.
Ad secundum dicendum, quod operatio non est, quæ
honoratur, sed est ratio honoris. El ideo per hoc, quod
in Christo sunt duæ operationes, non osteuditur, qnod
sint duæ adorationes, sed quod sint duæ adorationis
causæ.
Ad tertium dicendum, quod anima Christi, si non
esset unita Dei Verbo, essel id, quod est principalissi­
mum in homine illo : et ideo sibi præcipue deberctur
honor : quia hoc est id, quod est potissimum in eo :
sed quia anima Christi est' uoila personæ dkniori, illi
personæ præcipue debetur honor, cui anima Christi
uni’ur. Nec per hoc tamen diminuitur dignitas animæ
Christi, sed augetur, ut etiam supra dictum est.

Prima conclusio : Adoratio Christi est uua
ex parte ejus, qui adoratur.
Secunda conclusio : Ex parte causæ ado­
randi possunt dici plures Chrisli adoratio­
nes.
ARTICULUS II.
Utrum humanitas Christi adoranda sil adoratione
tairiez ?
Ad secundum sic procedi’ur. Videtur quod huniaoilas
Christi non sil adoranda adoratione latriæ : quia super
Psalm. 98 : Adorate scabellum pedum ejus, quoniam
sanctum est, dicit Glossa, Caro a Verbo Dei assumpta,
sine impietate adoratur a nobis, quia nemo carnem ejus
sp ritualiter manducat, nisi piius adoret : non illa dico
adoraiione quæ lalria est, quæ soli creatori debetur :
caro autem Chrisli est pars humanitatis. Ergo huma­
nitas Christi non est adoranda adoraiione latriæ.
Præterea. Cultus latriæ nulli creuluræ debetur : ex

DE INCARNATIONE.

552

hoc ecini reprob^ninr grnflkî*, qui rafarnmt et servicruiii creatura·, ul dicilur Hom. 1. ScJ huniiuüâs
est creatura. Ergo non est adoranda adoratione blriæ.
Pftrtorea. Adoratio Iatriæ debetor Deo in recognitio­
nem maximi dcmiuii, secundum illud Deafer· 6 : Domi·
bura Deum foam adorabis, et illi soli serties : sed
Cnris'.us, sec undam quoi boreo, est minor Faire. Ergo
bumanius rjus non e>i adoratione litriæ adoranda.
Sed contra est. quod Dimasc. dicit in 3 lib. : Adoratur
aotctn caro Christi incarnato Veibo Deo. non propter
se ip*am. sed propter unitum ei secundum hyposUsim
Verbum Dei. Et super illud Psalm. 03 : Adorate tcabellam pedam ejns, dicit Glos. Qui adorat corpus
ChTi'ti, non terram intuetur : sed illam potius, cujos
sca bellem est. cajas in hotorc scabellum adorat. Sed
Verbum incarnatum adoratur adoratione Iatriæ. Ergo
cl corpus cj -s, she ejus humanitas.
Respondeo dicendum, quod sicut supra dictura est,
honor adorationis proprie debetur hypo> asi subsistenti,
non tamen ratio honoris potest esse aliquid non subsis­
tens, propter qood honoratur persona, cui illud inesl
Adoratio igitur humanitatis Cfiristi, dap idler potest
intelligi. Γηο mode* ut sit ejus, sicat rei adorata·, et
sic adorare carnem Chr.sti nihil est aliud, quam adorare
Verbom Dei incarnatum, sicut adorare vestem regis,
nihil aliud est. quum adorare regem restitua). El se­
candum hoc, adoratio humanitatis Christi est adoratio
iatriæ. Alio modo potest intelligi adoratio humanitatis
Christi, quæ fit ratione homaniutis Christi perfect»
omni monere gratiarum, et sic adoratio humanitatis
Christi non est adoratio btri e, sed adoratio duliæ. Ita
scilicet quod una et eadem persona Chnsti adoretur
adoratione Iatriæ, propter suara divinitatem, et adora­
tione dulix· propter perfectionem humanitatis. Nec hoc
est inconveniens : quia ipsi Deo Patri debetur honor
iatriæ propter deitatem, et honor duliæ pmpter domi­
nium quo gubernat creaturam. Unde super illad Psal. 7 :
Domine Deus meus, in te speravi, dicit Glos. Domine
omnium per potentiam, rui debetur dalii : Deus om­
nium per trcaDonem, cui debetur htria.
Ad primum ergo dicendum, quod Glos, illa non est
sic intelligenda, quasi seorsus adoretnr caro Christi ab
ejus divinitate : hoc enim posset contingere solum hoc
modo, si esset alia b postasis Dei. et hominis. Sed
quia ut Dainasc. dicit, si dividas subtilibus inlelligenlii?,
quod videtur, ab eo quod intelligilur iaadorabi is es*,
nl creatura, scilicet adoratione lairiæ. Et tun^ sx in­
tellect», ul separat» a Dei Verbo, debrietur sibi ado­
ratio duliæ : non cujuscumque (puta qua· communiter
exhibetur aliis creaturis), s< u cujusdam exepUenliOris,
qn.un hyperduiiam vocant.
Et per hoc etiam patet responsio ad secundum el
tertium ; quia adoratio Iatriæ non evhibetur humanitati
Christi ratione sui ipsius, <ed ratione divinitatis cui
unitur, secundum quam Chrislus non est minor Patre.

Prima conclusio : Humanitas Christi ul res
adorata est adoranda adoratione Iatriæ.
Secunda conclusio : Humanitas Christi ut
ratio adorandi non adoratur adoratione latriæ, sed duliæ.

0. do
D.Tnum.

ehoat considerationem do his, quæ conve­
niunt Christo in comparatione ad nos : et
primo loco agit de adoratione, qua Chris­
tum cohmus. Et hac occasione attentionem
extendit ad adorationem perlinentium ad
Christum, ut sunt ejus imago, crux, et
mater, quin et invidentor ad adorationem
reliquiarum Sanctorum. Quam methodum
posset quis reprehendere : nam adoratio
est quidam virtutis actus, ac proinde ad
considerationem virtutum spectat : quo­
circa de illo tractavit D. Thom. suo loco,
scilicet 2, 2, quæst. 84, et quæst. 103;
unde non satis congruenter videtur modo
inculcare ipsius notitiam. Sed tamen op-Oef<· λ
tima ratione ita se gessit Angelicus Doc- u'·
tor : quoniam iu 2, 2, egit ^ut par erat)
de adoratione in communi, et considerata
secundum se : circa Christum autem oc­
currunt speciales dillicuItates, quibus supe­
randis decuit incumbere. Unde sicut non
obstante, quod D. Tho. in 1,2, egerat de
gratia, et in 2, 2, de virtutibus; oportuit,
quod in hac 3 parte dissereret de gratia,
et virtutibus Christi, ut constat ex quæst.
7; quia circa hæc prout in Christo specialia
dubia occurrebant : sic etiam oportuit ultra
generalem adorationis notitiam de adora­
tione Christi, et pertinentium ad ipsum
specialiter disputare. Præsertim cnm circa
illam fuerint peculiares hæreses, et specia­
lia Conciliorum decreta. Occurrunt autem
in hac parte plurima, quæ pertinent ad
Theologiam dogmaticam, et redundant
apud eos, qui contra hæreticos controver­
sias scripserunt. Quare curabimus circa
ista fastidiosas non trahere moras ; sed in
proprias difficultates Theologiæ Scholas­
ticae collimate; alia vero, a quibus non
semper abstinere poterimus, quasi ad sum­
mam redigere, et compendiosa attingere
brevitate. Quod ut facilius assequamur, »it

DISPUTATIO XXXV.

DUBIUM I.

De adoratione Christi.

Qualiter præambvlæ difficultates circa
adorationem in communi expediantur.

Cuncta, quæ ad Christum pertinent tan­
Vix, aut nullo modo possumus ad spe­
quam unionem hypostaticam consequentia,
reluxit D. Thom. in limine quæst 16 ad
cialia dubia circa adorationem Christi, et
tres classes. Nam vel conveniunt Christo ad ipsum pertinentium procedere, nisi
secundum se : vel per comparationem ad I præmissa vera notitia adorationis in com­
Patrem, vel per comparationem ad nos. Et
muni, quam peculiari isti subjecto appli­
de primis egit ab ea quæst. usque ad cemus. Si namque ignoremus, quid sit
quæst. 20 exclusive. Et de secundis disse­
adoratio, circa quæ objecta versetur, quas
ruit ab ea quæst. 20, usque ad præseutem
species habeat, et similia ; minime diffi­
quæst. 25. Quibus omnibus absolutis in- | nire valebimus, an Christus sit adorandus,
et

el’secundum quam rationem, cl qua spe­
cio adorationis : atque non inferiori obs­
curitate implicabimur circa alia, quæ ad
Christum perlinent, et præsenti conside­
rationi subduntur. Quare oportet ante alia
adorationis nomen , rationem, species,
signa, principia, aliaquc hujusmodi ex­
pendere .

Adorationis nomen, ct propria quidditas
exponuntur.
jin6»

!

F

I. Adorationis vocabulo cultum aliquem
significari tam manifestum est cum a
WM- communi apprehensione, cum ab expe­
ai.ei
rientia ipsa, quod supervacaneum sit id
oslendere. Putant autem Priscianus, et
quidam alii adorationis nomen derivatum
fuisse ab alio nomine ador, quod erat
genus frumenti sacrificiis specialiter de­
serviens : hinc enim alii actus ad cultum
pertinentes vocati generaliter sunt ado­
ratio. Verosimilius autem censemus, quod
adorare sit compositum ex ad, et orare,
ei denotat id, quod disponit ad orandum,
et petendum, ut est signum externum
reverentiæ, puta genullexio, capitis incli­
natio, et similia, quibus accedimus, ut
oremus, et aliquid consequamur. Quo
modo se gessit mulier illa, de qua Matth.
t3:i· 20 dicitur : Tunc accessit ad eum mater
filiorum Zcbedæi cum filiis suis, adorans,
el pelens aliquid ab eo. Significavit enim
externis corporis signis animi submissio­
nem, et reverentiam, quæ plurimum re­
ferre solent ad fructuosius orandum, et
securius consequendum. Et in eodem
iH. sensu accipiendum est illud 2 Reg. 14 :
:L
Adoravit, el dixit : Serva me rex. Verosimile etiam est adorationem dictam fuisse
ab ad, et ore, propterea quod manu ad os
admota, vel oris applicatione, sive osculo
reverentiam significamus, juxta illud Pli­
nii lib. 28, cap. 2 : inter adorandum dexteram ad osculum referimus. Et D. Hie!iJD· ronym. in apologia 1, contra Ruffinum :
Deosculari manum solent, qui adorant,
l·'/- In quo sensu Tertullianus in Apologet.
1 5' cap, 16, dixit Paganos; Affectatione ado­
randi cab'slia ad solis ortum labia vibrare.
Unde etiam in sacris litteris osculari pro
adorare, seu venerari usurpatur, juxta
'Λ η· illud Job 31 : Si vidi solem, cum fulgeret,
etc., et osculatus sum manum meam in ore
meo. Id est, si adoravi creaturam, ut e.x-

ponit D. Hieronym. lib. 3, in Ezech.
cap. 8; et Ps. 2, loco illorum verborum : PS. 2.
Apprehendite disciplinam, legunt aliqui ex
Hebr. : Osculamini Filium, eiD. Hironvm.
%'
reddidit : Adorate pure. Esther eliam regina
osculata fuit virgam Assueri, hoc est,
venerata, ut legitur Esther 5. Et Baalitæ
Osculabantur manus, cum adorarent 3,
Reg. 19. Ab hoc itaque speciali cultus
signo, quod admoto ore fiebat (et de quo
iterum dicemus num 23), omne aliud
venerationis signum adoratio generaliter
dictum fuit.
2. Sed undecumque nomen adorationis Quid sit
­
desumptum fuerit (quod non multum in adora
tio.
rebus refert), ipsa adoratio non aliud est,
quam actus, quo quis alteri se submittit
in signum excellentiae, et superioritatis
ejus ; sive honor, quo quis manifestat al­
terius excellentiam externo corporis gestu.
Sic enim describi potest adoratio ex his,
quæ tradunt D. Damascen. orat. 1 et 3, D. Ba­
rra seen.
de Tmagin. et D. Thom. 2, 2, quæst. 84, D.Tbom.
art. 2, admittuntque communiter Theo­
logi. Pro cujus majori intelligentia obser­
vandum est ex D. Augustino in lib. contra D. Aaerrores Arianor. cap. 23, etD. Thom. 2,2, =u'un·
quæst. 102, art. 2, quod adoratio compa­
ratur ad honorem sicut inferius ad supe­
rius : quia omnis adoratio est quidam
honor ; sed non omnis honor est adoratio.
Stat autem diversitas in eo, quod honor
potest exhiberi non solum superioribus,
sed etiam æqualibus, quin et inferioribus :
ubicumque enim aliqua bonitas invenitur,
et recognoscitur, digna est, quod ut talis
æstimetur et colatur, quod ad honorem
pertinet : est namque honor testimonium
de excellentia alterius, ut docet D. Thom. 1, D.Thom.
2, quæst. 2, art. 2, et alibi. Cui laus
hæret, et superaddit, quæ ut tradit ipse
S. Doctor super Ps. 17, est sermo diluci­
dans magnitudinem virtutis. Cæterum ado­
ratio respicit excellentiam alienam deter­
minate ut superiorem respectu adorantis :
unde alterum prosequitur non solum ho­
nore, quod magis generale est, ut vidi­
mus, sed etiam externis signis, quibus
homo suam inferioritatem protestatur ve­
nerando eminentiam alterius. Ex qua di­
versitate provenit, quod possimus quosvis
alios honorare, non tamen adorare : quia
licet in omnibus aliis reperiatur aliqua bo­
nitas : non tamen ille bonitatis excessus,
quæ fundet nostram submissionem ad
alios , quam externa nota significemus.
Unde D. Augustin, loco cit. dixit : Hono-

V-*■.·--!

DK INCARNATIONE.

554

rat omnis, qui adorat. Non autem adorat
omnis, qui honorat. Nam et fratres secundum
Apostolum invicem se honore prxveniunt, nec
tamen invicem adorant. Sicut enim objec­
tum aiorandum multum bonitatis addit
supra objectum præcise honorandum : sic
etiam adoratio mukum supra honorem ad­
dit, nempe subjectionem, et submissio­
Septima nem, quas communis honor non affert. In
Synodus.
quo sensu adoratio in septima Synodo
act. 4 elegantissime appellatur emphasis
honoris, ob excessum scilicet, et, ut sic
dicamus, ultimitatem cultus, quem addit.
Diversi3. Cum ergo motivum formale adoraadoratio- ti°nis sit eminentia, sive supenontas ejus,
eum. qnem adoramus; consequens est, quod
juxta diversos gradus illius eminentiae, sive
superioritatis distinguenda? sint adoratio­
nes. Alia namque est eminentia increata,
seu propria Dei : et hæc fundat in nobis
maximam adorationem, sive submissio­
nem. Alia vero est excellenda creata, quæ
participatur in creatura : et hæc fundat in
nobis adorationem, sive submissionem,
quæ generali vocabulo dicitur observantia.
Dividitur autem in plures species infimas :
nam alia observantia colit servus domi­
num, alia discipulus magistrum, alia miles
ducem, alia subditus prælatum, et sic de
cæteris ; quamvis non occurrant peculiaria
nomina ad significandum singulas secun­
dum proprias earum rationes. Possumus
tamen generali divisione ^et quæ ad rem
præsentem facit) partiri omnem eminen­
tiam creaturæ in duas classes. Nam alia
est ordinis mere naturalis, sive sit domi­
nii, sivæ sapientiæ, sive virtutis : cujus
em nentiæ considerationem, sicut et ado­
rationis illi correspondentis, nunc missam
facimus; quamvis videri queant, quæ
circa hæc diximus tract. 12, in arb. virtut.
a num. 77. Alia vero est eminentia super­
naturalis participata, quæ in gratia, sive
in sanctitate cum donis illi annexis (præ­
sertim vero si beatitudinem habeat adjunc­
tam), consistit. Et hæc eminentia fundat
in nobis cultum adorationis ejusdem or­
dinis, quo sanctos reveremur, et qui ad
præsentem considerationem spectat.
Diver a
Hinc autem satis constat adorationis no­
numina
adoratio men commune esse adorationibus illis,
num.
quas exhibemus Deo, et creaturis : nam et
illum, et istas proprie adorare dicimur.
Idque satis constat ex Scriptura, præsertim
vero ex illo 1 Paralip. 29 : Inclinaverunt
‘ip.eo. se, el adoraverunt Deum, deinde regem. Sed
quia certissimum est, quod sicut eminentia
I

K

·

·

«

v

·

·

··

·

divina longo superat eminentiam eremam;
sic etiam adoratio Deo debita est diversa,
i
et superioris rationis, ac adoratio sanctis
1
exhibita : congruum censuerunt Theologi
J
illas diversis nominibus significare, ut disi
tinctis, ac simplicibus vocibus proprias
uniuscujusque rationes, quro non pauca
ambiunt, exprimerent. Unde adorationem
ex motivo excellenti» increatæ appellave­
runt latriam; adorationem vero ex motivo Utri». <
excellenti» creatæ duliam dixerunt. Jam- Daiu
que usus invaluit, fecitque, ut per has vo­
ces diversa illa significata communiter
concipiamus. At Calvinus, Laurentius Onfredus, et alii haeretici moderni (applau­
dentibus etiam quibusdas turgidis Gram­
maticis, veræ tamen theologi», aut etiam
pietatis ignaris, Laurentio Valla, et Ludo­
vico Vives), prædictam divisionem in Scho­
lasticis criminantur, irridentque, tanquam
non aliunde ortam nisi ex mera Græci ser­
monis imperitia : nam lalria, et dulia juxta
linguæ Græcæ proprietatem idem prorsus
significant, nempe mercenariam servitu­
tem. Quod probant tum ex sacra Scrip­ Reiel
tura, tum ex Xenophonte, et aliis scripto­ lanier
ribus prophanis. Sed hæc illorum calumnia
nihili habenda est, ut quæ vocibus tantum,
relicta objectorum, sive rerum significata­
rum anima, hæret. Ad appropriandum
quidem voces (quidquid fuerit de illarum
origine, aut proprietate) sufficit communis
usus; siquidem tam earum appropriatio,
quam significatio ex hominum placito pen­
dent. Theologi autem et antiqui, et mo­
derni optima ratione ducti (quam proxime
significavimus), prædictas voces diversis
significatis accommodarunt, ut congruentius
veritates fidei docerent, atque defenderent.
Obtinuit vero eorum auctoritas, et usus,
ut ea significata eis vocibus communiter
significentur, et apprehendantur. Quare
tales voces sic de facto significant, omissa
jam, aut non attenta primæva illarum ori­
gine ; quamvis reclament, latrent, aut
etiam rabiant hæretici cum Grammaticis.
Et hæc ad deprimendum eorum supercilium
satis erant,
Sed addimus prædictam distinctionem
habere fundamentum in sacra Scriptura :
nam ut D. August, quæst. 61, in Genes, D. As
advertit, propterea cultus falsorum Deo- 6asliB·
rum idolatria appellatur, quia Ia Ima cul­
tum vero Deo debitum determinate s gnificat. Unde lib. 10 de civit. Dei cap. 1,
affirmat : Latriam secundum consuetudinem,
qua loquuti sunt, qui nobis divina eloquia
condiderunt,

DISP. XXXV, DUB. J.

aoo

condiderunt, aut semper, aut tam frequennempe, Domine omnium per polenliam, cui
1er, ut fere semper, eam servitutem dici, qux I debetur dulia : Deus per creationem, cui de­
perlinet ad colendum Deum. Et lib. 20,
betur lalria. Sed illa sic explicatS. Doctor
contra Faustum, cap. 21 statuit : Vero in resp. ad 1 : Sicut religio per excellentiam
illo cultu, qui grace latria dicitur, cum sil dicitur pietas, in quantum Deus est per ex­
quidam proprie, divinitati debita servitus,
cellentiam paler : ita eliam lalria per ex­
ncc a nobis coli, nec doceri colendum, nisi cellentiam dicitur dulia, in quantum Deus
unum Deum. Unde Scriptura cum agit de
excellenter est Dominus. Non autem creatura
cultu, aut servitute erga Deum verum,
participai polenliam creandi, ralione cujus
semper retinet vocem latria ut Exodi 4 et
Deo debetur lalria. El ideo Glossa illa dis­
tinxit attribuens latriam Deo secundum
23. Deuteron. 6, et 10, et 28, Josue 22
et 24, et alibi. Cum vero agit de cultu, et creationem, qux crealurx non communica­
servitute erga creaturas, et falsos Deos, | tur : duliam vero secundum dominium, quod
ulitur voce dulia, ut Genes. 14, et 25, et I crealurx communicatur. Et hæc satis sunt
29. Isaiæ, 4, et alibi. Quæ distinctionis
in genere ad aliqualem notitiam adoratio­
vel insinuatio sufficeret, ut Scholastici eas
nis tam penes nomen, quam penes pro­
voces accommodarent ad significandum di­
priam rationem. Quæ perfectius innotescet,
versas illas adorationes. Accedit denique
si ad magis specialem considerationem
ipsarum vocum proprietas : nam etsi latria,
descendamus resolvendo dubia, quæ circa
el dulia, significent servitutem, nihilomi­ illam occurrunt.
nus latria servitutem significat cum qua­
dam excellentia timoris, sive reverenti» :
§ III.
quare optima ratione applicata fuit, ut de­
notaremus servitutem specialem, qua Deum
In quo actu consistat formaliter adoratio,
colimus, et alia in ordine ad ipsum ratione
et an petat essentialiter signum aliquod
summæ, atque increatæ eminentiæ, cui
externum.
omnimoda subjectio debetur; duliæ vero
vocabulum relictum est ad significandum
5. bum
Gum auoratio
adoratio sit honor, et subjectio, Aciis in
u.
inferiorem adorationem in ordine ad emi­
quibus quis a'ium colit per signa submis- ad^n"
5«. nentiam creatam. Sicut autem congruen­
sionis; opus est, quod non paucos actus occurtia, et usus fecerunt, quod adoratio Dei
concernat. Primo enim occurrit actus in­ rentes.
dicatur latria, et adoratio Sanctorum dulia
tellectus alte existimantis de excellentia
vocetur : sic etiam præstitit, quod adoratio
alterius, et indicantis dignum esse, quod
ratione sanctitatis creat» valde eminentis,
homo illi se submittat per signa, quibus et
habentisque cum Deo specialissimam con­
sui inferioritatem, et alterius eminentiam
junctionem appelletur hyperdulia, ul num.
profiteatur. Subsequitur deinde allectus
17 magis explicabimus.
voluntatis eligentis hujusmodi submissio­
4. Hic vero addere oportet, quod licet
nem. Et tandem succedit submissio ipsa
adoratio Deo debita sit proprie lalria, ni­
ex ejus judicio, atque affectu orta, et exer­
hilominus solet aliquando dulia vocari.
cita per signa, quibus interna dispositio,
Tum ob generalem rationem secundum
sive affectio erga adoratum innotescit. Es­
quam hæc vox significat servitutem. Tum
sentia autem adorationis nequit consistere
eliam et præcipue, quia sicut ex parte
in omnibus prædictis actibus simul, ex
Dei adsunt eminenter omnes tituli, ob
æquo, et in recto sumptis; quippe cum
quos creaturas adoramus; est enim pater,
praedicti actus ac accepti non constituant
dominus, gubernator, benefactor, etc., sic unum per se, sed sint simpliciter plures;
cum tamen adoratio sit unus aliquis spe­
etiam vinus, qua Deum specialiter coli­
cialis. actus, ut palet ex communi modo
mus, solet insigniri nominibus significan­
concipiendi. Et cum adoratio possit esse
tibus adorationes inferiores, quales crea­
actus virtutis, ut dicemus num. 11, cons­
turis exhibemus : qua ratione sicut religio
quæ re ipsa est lalria) vocatur pietas, et tituenda formaliter non est in externis si­
gnis, quæ indifferentia de se sunt ad bo­
observantia, sic etiam vocari solet dulia :
quamvis excedat duliam illam, qua revere­ num, et malum, et nec libertatem, nec
moralitatem habent, nisi per habitudinem
mur creaturas, ut magis constabit num.
5 13. Quæ est doctrina D. Tho. 2, 2, quæst.
ad electionem, sive affectionem internam,
103, art, 3, ubi refert verba Gloss» ad il­ ex qua oriuntur. Porro ipsa affectio inte­
rior nisi aliquod signum submissionis
lud Ps. 7 : Dominé Deus meus in te speravi,

i'

<·
‘>Fi’

t 1*

*0
DISE. XXXV, DUB. 1.

□ ;> i

DE INCARN AT!(h\E.

efficaciter inducat. licet devotio qua dani
Ex qua doctrina sequitur falsam esse Αρίβίο
sit, adoratio tamen non erit ; sicut nec ra­ opinionem Alexandri 3 p.
30, Aleuedn.
tio formalis restitutionis salvatur ex solo
memb. 1, art. 2. Gabrielis in 3, dis- GiUneaffectu satisfaciendi, si actu, et efficaciter
tinct. 9, quæst. unica, art. 3, et in Ca­
non reddatur ablatum : et sic generaliter
non. lect. 49 et 50. Cordubæ lib. 1, fréta·
contingit in pluribus actibus justitiæ : ad
quæst. 5, notat. ‘2, et aliorum asserentium b».
quam ex parte pertinet adoratio, quæ exoladorationem interiorem non esse aliud
vit honorem debitum juxta uniuscujusque
quid, quam actus fidei, spei, et charitatis.
merita. Quare relinquitur, quod sicut res­ Quod probant ex D. August, in Euchirid.
titutio consistit formaiiter in affectu volun­
cap. 2 et 3 , ubi affirmat Theosebiam gewe.
tatis efficaciter inducentis redditionem
(quam dixerat esse virtutem tribuentem
ablati ; vel ut quidam dicunt, in ipso actu
Deo cultum1, in his virtutibus Theologalibus
externo solvendi, ut stat sub prædicta vo­
consistere. Ergo interior adoratio , qua
luntate, sic etiam adoratio consistit in af­
Deum colimus, est actus pertinens ad
fectu voluntatis efficaciter inferentis signum
prædictas virtutes. Potestque id confir­
subjectionis ; et submissionis ad alium ;
mari ex D. Thom. loco proxime cit. in D.Tbeau
vel, si mavis, consistit in ipso externo
corp, ubi ait : Quia ex duplici nalura com­
subjectionis signo, ut stat sub illo volun­ positi sumus, intellectuali scilicet, cl sen
hi qoo tatis affectu, et ab illo derivatur. Quamvis
sibili ; duplicem adorationem Deo offerimus,
acta
scilicet spiritualem, quæ consistit in inte­
consislil magis probemus primum, ut magis retiforwiii- neatur ratio actus virtutis, quæ non sic rioris mentis devotione, el corporalem, qux
adoratio, elucet in externa operatione, sicut in af­ I consistit in interiori corporis humiliatione.
fectu illo studioso se submittendi, et ad id
Interior autem mentis devotio non aliud
dirigentis externa signa. Utraque operatio est, quam exercitium virtutum fidei, spei,
potest adoratio cum proprietate appellari,
et charitatis.
sicut exemplo restitutionis proxime adhi­ i
Sed, ut diximus, prædicta sententia fal- Refrhibito declaratur. Simpliciter vero præferri
sitatis convincitur : quoniam licet ad in- lur.
debet allectus interior, ut satis aperte si- j ternum adorationis actum satis commuD.Timm. gnificat D. Thomas 2, 2, quæst. 84, art. ; niter concurrant actus fidei, spei, et
2, in corp, ubi ait : Quia in omnibus acti­
charitatis , prævie scilicet, dispositive,
bus lalriæ id, quod est exterius, refertur ad aut imperative; nihilominus interior ado­
id, quod esi interius, sicul ad principalius ;
ratio habet rationem longe diversam ab
ideo ipsa exterior adoratio fit propter inte­ illis. Quod a priori ostenditur ex diversi­
riorem. Et ad 2, addit : Dicendum quod si­
tate objectorum, et principiorum : quo­
cut oratio primordialiter est quidem in
niam adoratio interior respicit immediate
mente, secundario autem verbis exprimitur,
cultum Dei per signa, quibus profitetur
ul supra dictum est : ita etiam adoratio submissionem respectu eminentiæ divina? :
principaliter quidem in interiori Dei reve­
unde objectum immediatum adorationis
rentia consistit : secundario autem in qui­
internae non est Deus in se, sed aliquid
busdam corporalibus humilitatis signis. Si­ creatum pertinens ad Dei cultum : atqui
cul gcnufieclimus nostram infirmitatem
fides, spes, et charitas attingunt Deum
designantes in comparatione ad Deum. Pros­ tanquam objectum immediatum ; et ideo
ternimus autem nos, quasi profitantes nos
théologales dicuntur : ergo adoratio in­
nihil esse ex nobis. Quare sicut ad oratioterna non consistit formaiiter in âctihuS
, nem vocalem pertinet quidem congrua, et prædiciarum virtutum. Quod etiam sua­
ordinata verborum prolatio, sine quibus detur attendendo ad principia : quia ado­
oratio vocalis non esset ; ejus tamen præ- f ratio interior procedit vel a religione, vel
cipua rectitudo attenditur penes attentio­
a dulia, ut infra dicemus num. 12; religio
nem, et devotionem spiritus : sic etiam ad i autem, et dulia sunt virtutes realiter dis- ·
adorationem pertinent externa signa, qui­
tinctæ a fide, spe, et charitate, ut plane
bus subjectionem nostram erga objectum
constat ex his, quæ tradit D. Thom. 2, 2. D.TWs>adoratum significamus; sed tamen princi­ quæst. 84 et quæst. 103, pt ex his, quæ
palis ejus rectitudo consistit in affectu in­ diximus tract. 12, in arb. virt. a num. 58,
terno, quo eligimus, adhibeni usque signa
usque ad 79. Λ posteriori autem non
ad eam submissionem significandam, juxta minus id apparet : quia ex una parte stat
r. j. illud .loan. 4 : Veri adoratores adorabunt
bene, quod quis eliciat actus fidei, spei,
Patrem in spiritu el veritate.
et charitatis; et quoi nihilominus nullam
exerceat

exerceat adorationem, sivo subjectionem I
ex intentione colendi Deum per signa hu­
jusmodi submissionis : et ex alia parte,
etiam stat bene, quod quis adoret interius,
et exterius Deum, licet non habeat charitatein, nec spem exerceat, ut patet ex- |
perienda, præsertim in peccatoribus ca­
tholicis : signum igitur est, quod adoratio
non consistit formaiiter in prædiciis ac­
tibus, sed in alia operatione habente ob­
jectum, et motivum longe diversa. Unde
incidonter etiam excluditur, quod adoratio
interior, vel exterior sit formaiiter actus
humilitatis : quoniam licet queant attin­
gere eandem materiam, utputa eadem
signa subjectionis, et submissionis ; nihi­
lominus procedunt ex motivis valde dis­
tinctis : humilitas enim amplectitur sub­
jectionem, utmoderetur appetitum honoris,
et ex motivo continendi se intra proprios
terminos : unde est pars temperantiæ.
Csterum adoratio exhibet cultum alteri
non ex prædicto motivo, sed ut reddat
alteri honorem debitum, atque ex motivo
satisfaciendi huic obligationi, ut plane
D. Thom. docet 2, 2, quæst. 103, art. 3,
in corp, quare adoratio ponitur pars justi­
tiæ. Distinguitur itaque adoratio formaii­
ter ab humiliatione.
Ea vero, quæ pro contraria sententia afferebantur, non urgent : nam D. August,
sicut non affirmat, quod religio sit virtus
indistincta a virtutibus theologicis ; sic
non intendit, quod interior Dei adoratio,
quæ ad religionem spectat, consistat for­
maiiter in earum virtutum actionibus. Sed
sensus ejus est causalis, ut supra insinua­
vimus, quatenus ex actibus fidei, spei, et
charitatis, atque ex eorum motione, et
imperio inducitur communiter tam erga
Deum devotio, quam Dei adoratio. Unde
::xD. Tho 2,2, quæst. 81, art. 5 ad 1, ex­
ponens testimonium D. Augustini inquit :
Dicendum, quod semper potentia, vel virtus,
qux operatur circa finem, per imperium mo­
vet potentiam, vel virtutem operantem ea, quæ
ordinantur in finem illum. Virtutes autem
theologicæ, scilicet fides, spes, et charitas ha­
bent actum circa Deum, sicut circa proprium
objectum. El ideo suo imperio causant ac­
tum religionis (sive sit oratio, sive adoratio
sive alius quis), quæ operatur quxdam in
ordine ad Deum. El ideo August, dicit, quod
Deus colitur fide, spe, ct charitate. Facilius
adhuc dissolvitur, quod opponitur ex D.
Tho. tum quia admittit eandem expositio­
nem : adoratio enim interior, sive spiri-

tualis dicitur consistere in mentis devo­
tione, non formaiiter, sed causaliter ; quia
ex devotione procedit. Tum quia permisso,
quod adoratio interior esset mentis devotio,
non inde inferretur esse actura virtutis
theologicæ : devotio enirn est aetns proprissimus religionis, quo homo se tradit ad
ea, quæ pertinent ad Dei cultum, et famu­
latum : unde habet esse quasi fontem,
unde procedit, quidquid in aliis actibus
relucet reverentiæ, atque religionis. Qua
de causa potuit non immerito dici adora­
tio. Videantur, quæ diximus tract. 12, in
arb. virt. num. C2.
7. Major autem difficultas in eo est,
utrum tota adoratio essentialiter sumpta possit
dari
possit intra mentem compleri absque ali­ adoratio
puro
quo actu externo adorationis, qui in cor­ interior.
pore exerceatur? Et loquendo de adoratione
inter homines, manifestum videtur, quod
adoratio exposcat actionem aliquam exte­
riorem, sive corpore exercitam. Quoniam
adoratio vel est signum internæ submissio­
nis, vel est ipsa submissio ut explicata, et
manifestata per signa : homines autem
non cognoscunt ea, quae sunt in anima,
nisi mediis signis sensibilibus, quæ per
actus corporis exhibentur : quare adoratio
inter homines, sive ad homines relata non
potest intra mentem compleri, sed neces­
sario importat aliquem actum externum
corpore exercitum. Unde difficultas revo­
catur ad adorationem in communi, sive
respective ad quemlibet statum, et subjec­
tum. Ad quam Vasquez in præs. disp. 33,
cap. 4, et lib. 1, de adorat, cap. 4. respon­
det admittendo dari adorationem internam,
quæ sit actus voluntatis : affirmat tamen
illam essentialiter compleri aliquo externo
corporis gestu, vel signo : ita quod si hu­
jusmodi signum non adsit, minime salvatur
consummata adoratio, sed solum datur
adoratio affectiva, sive allectus adorandi :
sicut sine actuali redditione debiti non da­
tur restitutio consummata, sed solum in
affectu ; et sine elargitione eleeinosynæ
non datur misericordia consummata, sed
solum in affectu. Pro qua sententia refert
D. Bonavent. Durandum, Marsilium, et
alios, quin et D. Thomam. nam 2, 2,
quæst. 84, sic illam orditur : Postea
considerandum est dc exterioribus aclibus lalriæ. El primo de adoratione , per
quam aliquis suum corpus ad Deum vene­
randum exhibet. Sentit igitur de con­
ceptu adorationis esse, quod aliquo cor­
poris siguo, vel gestu exhibeatur ; et

558

DE INCARNATIONE.

consequenter quod compleri in sola mente
non possit.
dt"3
Contraria tamen sententia, qua* aftirsènten-' mat veram, et propriam rationem adora­
ti’· lionis posse salvari in operatione mere
interna, et spirituali, est longe probabi­
lior. Sic enim satis docet I). Thomas loco
proxime cit. art. 2, ad 2, ubi ait : Dicen­
dum, quod sicut oratio primordialiter est
quidem in mente, secundario autem verbis
exprimitur : ita etiam adoratio principaliter
quidem in interiori Dei reverentia consistit,
secundario autem in quibusdam corporali­
bus humilitatis signis sicut genu/lectionibus,
etc. Constat autem, quod proprius, et es­
sentialis conceptus orationis potest salvari
in actu mere interno, et spirituali, indepen­
denter a verbis vocalibus : ergo pariter ex
sententia D. Thomæ proprius, et essen­
tialis adorationis conceptus potest exerceri
per internos, et spirituales actus indepen­
denter a corporis gestibus. Unde premendo
amplius prædictum exemplum, sicut ora­
tio ad hominem necessario fit per verba,
et signa corporea; quia homo non cognos­
cit, quæ sunt in anima, nisi inediis signis
sensibilibus; et tamen oratio ex sua com­
muni ritione id essentialiter non exposcit;
cum possimus orare Deum, et Angelos
sola mente : sic etiam licet non possimus
hominem honorare, aut venerari adora­
tione mere spirituali, quæ ad intra con­
summetur; quia homo non cognoscit in­
ternam dispositionem nisi per sensibilia
signa : nihilominus possumus absolute
Deum adorare adoratione pure interna,
et spirituali, cum ipse Deus non egeat
signis sensibilibus, ut cognoscat nostrum
obsequium. Congruit autem naturis re­
rum, quod dum sumus in corpore, Deum
adoremus signis etiam corporalibus, ut
Deo mentem, et corpus dicemus, et per
corporalia excitemus internum affectum,
n.Tbom. ut optime tradit D. Thomas art. cit. in
corp, his verbis : Ipsa exterior adoratio
fit propter interiorem, ul videlicet per signa
humilitatis, quæ corporaliter exhibemus ex­
citetur affectus ad subjiciendum se Deo :
quia connalurale csl nobis, ul per sensibilia
ad intelligibilia procedamus. Unde imme­
rito Vasquez S. Doctorem pro sua opi­
nione allegavit : quod enim dixerit se
acturum de actibus exterioribus latriæ, et
de adoratione, quæ per corpus exhibetur ;
solum probat latriam, sive religionem ha­
bere aliquos aclus externos, et dari ali­
quam adorationem, quæ corpore exercea­

tur, et quod de his intenderit agere ab ea
quæstione : at minime probat ipsum sen­
sisse omnem adorationem compleri essen­
tialiter per externum corporis gestum :
sicnt certum ost ipsum non sensisse, quod
omnis actus latriæ, sive religionis sit ex­
terior. Hanc etiam D. Thom. sententiam
docuerat D. Damascenus lib. i de fide D. [hcap. 3, his verbis : Quia nos constamus na­ tUifrl
tura visibili, el spirituali, Deum summum
opificem duplici genere adorationis affici­
mus : sicut etiam mente, el corporis labiis
psallimus. Et eidem subscribunt commu­
niter Scholastici cum Magistro in 3, Mjjii·
Iff.
dist. 9, ut testatur Suarez disp. 51, sect. SurM,
2. Quam etiam tuentur idem Suarez, Ra­ Tune,
phael de la Torre 2. 2, quæst. 84, art. 2, Lora.
l’siol.
disp. 3. Lorca disp. 87, dub. 3. Puiol de Btlbfadortit. disp. 2, sect. 3. Bellarmin. lib. 1, ainsi.
Life.
de cultu Sanct. cap. 12. Gaspar Hurtado Ilurai».
disp. 20, difficult. 4. Lugo disp. 33, sect, Csjtm.
Lütinum. 19. Castillo disp. 20, quæst. 2. bitr.
Orlando tract. 4, disp. ult. quæst. 1.
Lumbier quæst. ult. art. 1, num. 2267,
et alii plures.
8. Probatur autem satis efficaciter ab IîjIîo
auctoritate, quam possumus sub hac forma f»dl·
mtnlilÀ
proponere : quoniam in creaturis pure spi­
ritualibus potest salvari conceptus formalis
adorationis ; ergo adoratio in communi, et
essentialiter sumpta non pendet a signis
externis corporalibus, sed potest in sola
mente compleri. Consequentia est evidens.
Et antecedens probatur : nam in Angelis,
qui sunt creaturæ pure spirituales, salva­
tur vera, et formalis ratio adorationis, ut
manifeste significatur in Scriptura, Ps. 96 : pit
El adorent eum omnes Angeli ejus. Ad
j
Hebr. 1 : El cum Herum introducit primoge- c“ '
nilum in orbem terræ dicit : Et adorent
eum omnes Angeli ejus. 2 Esdræ 9 : Exerci- sBsta
lus cali te adorat. Unde Ecclesia canit in
præfat. Missæ : Per quem majestatem luam
laudant Angeli, adorant Dominationes.
Nec alicujus momenti est, quod Vasquez Fsgj
respondet in his locis sumi adorationem
improprie pro cultu Dei ; nam quilibet vir- faw.
tutis actus in Dei gloriam relatus potest
merito vocari Dei cultus, ac subinde et
adoratio, large tamen sumpta pro cultu
quolibet. Hæc, inquam, responsio nec ali­
quid valet, nec sustineri debet. Primo,
quia verba Scripturæ accipienda sunt cum
omnimoda proprietate, nisi ex tali intelligentia consequatur absurdum ; ex opposito
enim procedendi modo nihil tam firmum,
et tam perspicuum occurret, quod his subterfugiis

DISP. XXXV, DUB. 1.
lerfugiis non dehiscat, el obscuretur : at­
qui adoratio in proprietate sermonis non
significat generaliter quemlibet Dei cul­
tui», sed importat specialem virtutis ac­
tum, ut constat ex dictis præced. et ipse
Vasquez. non negat : aliunde vero ex eo,
quod verba relata significent proprie, atque
ideo determinent specialem actum, nullum
sequitur inconveniens : noc enim imagi­
nari licet, quid absurdi habeat, quod An­
geli cum proprietate Deum adorent : ergo
prædicta verba accipienda sunt in sensu
proprio, et expositio Vasquii rejicienda est
ut voluntaria. Secundo, quoniam in prae­
dictis locis evidenter significatur Angelis
fuisse præceptam adorationem, de qua ibi
sermo fit. Inquirimus igitur, an adorationis
nomine significetur omnis actus, qui re­
ferri potest in cultum Dei, an vero aliquis
specialis determinatæ virtutis aclus? Pri­
mum dici non valet : tum quia omnes ac­
tus, qui possunt ad cultum Dei ordinari,
sunt innumerabiles, qui nequeunt cadere
sub uno præcepto : tum quia certum est
plures esse virtutis actus ordinabiles ad
cultum Dei, qui non cadunt sub præcepto,
sed sub consilio. Posterius itaque tenen­
dum est. El tunc juxta sententiam Vasquii
adorationis nomine præcipietur actus vel
amoris, vel obedientiæ, vel alter particula­
ris. El hoc apparet ridiculum, sicut si di­
ceretur nomine amoris præcipi obedientiam, vel obedientiæ nomine præcipi
amorem. Quare sicut obedientiæ nomine
praecipitur specialis actus obedientiæ, qui
non est formaliler amor; et sicut amoris
nomine præcipitur specialis amoris actus,
qui non est formaliter obedientia : sic
etiam adorationis nomine præcipitur spe­
cialis, et formalis actus adorationis, qui
non est formaliter obedientia, amor, vel
alius similis actus. Accipienda ergo sunt
prædicta testimonia de adoratione vera, et
propria : quæ proinde locum habet etiam
in Angelis. Atque in eodem sensu proce­
$4. dit illul Apostoli ad Philip. 2 : In nomine
Jesus omne genu flectatur caleslium, terres­
trium, el infernorum. Ubi genuflexionis vo­
cabulo significatur adoratio : et per coeles­
tia, et terrestria significatur omnis creatura
tam corporea, quam spiritualis. Sicut igi­
tur in creatura corporea, nempe in homine
significatur adoratio vera, et propria ; sic
etiam in creatura spirituali, videlicet Angelo
debet adoratio vera, et propria significari,
ut totus textus, sicut debet, cum eodem
tenore, el sincera significatione decurrat.

■MMcJi

559

9. Probatur secundo ratione, evertendo Alia
simul Vaflquii motivum : nam ideo adora­ ratio.
tio non posset perfici essentialiter intra
mentem, sed deberet necessario compleri
per aliquam actionem corpoream ; quiaadoratio vel est signum internæ submissionis,
vel est ipsa submissio ut explicata, et ma­
nifestata per signum ; et hujusmodi signiralio nequit inveniri nisi in actione ex­
terna. Hoc autem fundamentnm nullius ro­
boris esse liquet ex eo, quod nulla apparet
repugnantia in eo, quod spiritus formet in­
tra se aliquod signum ex intentione mani­
festandi propriam submissionem ad objec­
tum adoratum : quo supposito adoratio
salvabitur vel in illo signo ut orto ex in­
tentione manifestandi submissionem, vel
in ipsa affectuali submissione ut explicata
per tale signum : ac subinde corruit illud
fundamentum. Nec opus erat alia addere,
sed in Vasquium regerendum foret, ut os­
tenderet implicationem in signorum inter­
norum formatione. Quæ autem sint illa
signa, inquit Lorca loco cit. num. 24,
nobis non innotescit, nec definiri valet,
nisi divinando. Sed tamen nec istud est Nota
adeo difficile intellectu : nam ut alia ado­
rationis signa omittamus, verba laudatoria, ·
et explicantia submissionem propriam pos­
sunt esse signa sufficientia adorationis.
Unde solemus dicere : Adoramus te Christe,
et : Tuam crucem adoramus; licet nullum
aliud corporis motum, gestum, aut signum
adhibeamus. De materiali autem se habet,
quod adorantis submissio, et adorati emi­
nentia explicetur per verba externa, aut
interna; cum utraque æque significent, et
provenire queant ex affectu se submittendi,
ordi^arique ad eundem finem. Quare cum
certum sit posse dari locutionem mere in­
ternam sive cum Deo, sive cum Angelis,
in qua verba mentalia formentur, et ordiI nentur; baud obscure percipitur, quod
mens possit formare, aut dirigere verba ad
manifestandum sui submissionem erga ob­
jectum adoratum : et sic perficiet essen­
tialiter adorationem, licet nullum aliud
signum externum adhibeat. Unde non
dubitamus, quod non semel hoc modo
adoremus interius Deum, Angelos, et
Sanctos cum omni proprietate essentiali.
Videantur, quæ de locutione Angelorum
diximus tract. 7, disp. 15, dub. 2, ubi
plura occurrent, quæ non parum conferent
ad id declarandum.
10. Si autem inquiras, an sicut potest Alia
j dari vera adoratio interior absque exteriori

DE INCARNATIONE.
uxta praemissam resolutionem, sic etiam
possit dari exterjor adoratio sine interiori,
ut contingeret, si quis adhiberet externa
cultus signa absque interiori affectu se
submittendi ? Respondendum est, quo i si
sermo fiat de adoratione, quæ sit actus
virtutis, manifeste constat pars negativa :
tum quia actus exterior sicut non habet
esse liberum, et moralem, nisi ut stat sub
interiori, ita neque esse virtutis. Tum quia
in prædicto colendi modo intervenit fictio,
qua aliena est ab honestate virtutis. Si vero
sermo fiat do adoratione sub præciso ado­
rationis ver® conceptu, et abstrahendo ab
1.1'gonis alia honestate ; Lugo ubi supra num. 14,
jodlluetur esse veram, et propriam adoratio­
ClUfQ.
nem : quoniam licet illa signa non pro­
cedant ex intentione colendi objectum,
possunt tamen procedere ex intentione si­
gnificandi talem affectum, licet re vera non
sit : quo non amplius adoratio desiderare
videtur. lique declarat exemplo propositio­
nis vocalis non conformis menti : partici­
pat enim verum, sive essentialem concep­
tum propositionis ; licet vera non sit, id
est, meriti conformis.
RcproSed longe veriorem censemus oppositam
biiur.
sententiam, quam indicaverat Suarez disp.
cit. sect.
i Reliqua. Nam in primis de
conceptu communi adorationis est esse
honorem, sive cultum, ut supra vidimus
num. 3 ; atqui externum submissionis si­
gnum, quod non procedit ex intentione
colendi objectum, non est verus honor,
sive cultus : nerho quippe se coli, et ho­
norari putaret, aut vellet per externa si­
gna, quæ cognoseret procedere non ex
animo honorandi, sed ex intentione fin- i
gendi, aut etiam irridendi : ergo ut siggum
externum participet verum conceptum
adorationis, debet procedere ex intentione
colendi objectum adoratum. Praeterea, vera
adoratio denominat subjectum vere ado­
rans et honorans, et objectum vere ado­
ratum, ac honoratum : at ubi signum ex­
ternum non procedit ex intentione colendi,
subjectum non vere adorat, et honorat;
sed hæc fingit : et similiter objectum non
vere adoratur, et colitur, sed fiugitur ho­
norari : alias milites genu flectentes coram
Ghristo dicerentur adorantes illum vere,
et Christus diceretur honoratus vere ab
illis : quod prorsus absurdum est, et con­
tra communem sensum : ergo idem, quod
prius. Denique adoratio est signum intern®
submissionis, vel ipsa submissio ut ex­
plicata per signum : ergo ubi non est in-

teritis vera submissio ; impossibile est,
quod detur vera adoratio ; licet adsit signuni, et intentio significandi. Per quo.1
solvitur motivum Lugonis : quoniam ado­
ratio non est signum ortum præcise ex
intentione significandi honorem, sed debet
procedere etiam el principaliter ex inten­
tione colendi. Et exemplum propositionis
quo utitur, non est ad rem : quia de con­
ceptu propositionis solum est esse oratio­
nem enuntiativam, quod salvatur in pro­
positione tam vera, quam falsa : unde in
earum qualibet salvatur essentialis con­
ceptus propositionis. Cæterum adoratio
non est merum signum honoris, sed si­
gnum ortum ex intentione manifestandi
animi submissionem, vel ipsa submissio ut
se manifestans per signa. Melius autem
exemplum ad id declarandum est verbo­
rum significantium internam promissio­
nem : qu® nisi adsit, non dicuntur verba
externa veia promissio : et qui illa pro­
fert, non vere promittit, aut vovet. Unde
colligitur actionem externam, qua Sanctus
Marcellinus (et idem de similibus cen­
sendum est), obtulit incensum idolis ob
metum mortis, sed absque interna existi­
matione de excellentia objecti, et sine in­
tentione se illi submittendi, non fuisse ve­
ram adorationem.

NûlJ

§ ΠΙ.
.1 qua virtute procedat adoratio, el an
dicatur univoce?

Loquimur hic determinate de adora- aüv»
tione, quæ est actio virtuosa, et quæ
proinde revocari debet in aliquam virtutem urtsusicut in principium elicitivum. Porro ali­
quam adorationem esse opus virtutis satis
constat ex dictis § 1, ct breviter ostendi­
tur : nam adorare est exhibere signa in­
terna submissionis pro meritis, et digni­
tate objecti : quod aliquando cadit sub
debito : sed satisfacere cuilibet debito est
opus virtutis : ergo aliqua adoratio est
determinate opus honestum, et ad virtu­
tem spectans. Sed cum duplex sit adora­
tio, alia scilicet orta ex motivo divinæ
excellenti® et dicitur latria, et alia proce­
dens ex motivo eminentiae creatæ et vo­
catur dulia, ut explicuimus num. 4, videre
oportet, an vinlicent sibi idem princi­
pium, an vero ad diversas virtutes spec­
tent.
Et

DISP. XXXV, DUB. I.
usus fuit Scotus, ut constitueret plures
Et loquendo do adoratione lalrix, te­
nendum est, quod sit actus virtutis reli­ habitus religionis specie diversos, ut expenlid*
dit Torre 22, quæst. 81, art. 3, disp. unica. Torre’
lis gionis, ut expresso resolvit I). Thom. 2,
btrôf.
2, quæst. 84, art. 1, et probatur ejus ra­
Gæterum sicut hoc ultimum non evincit, re­
tione : quoniam religio est virtus, quæ clamante communi Theologorum senten­
nos ordinat ad cultum Dei ex motivo emi- tia cum D. Thom. loco immediate citato ;
nentiæ, et dignitatis ipsius : quare religio sic nec illud primum. Et ratio est : quo­
est principium omnium actuum, qui im­
niam licet Deus colatur ut benefactor, vel
portant hujusmodi cultum, et procedunt quatenus creator, aut salvator, et beneficia,
et creatio, ac salvatio passive sumpta sint
sub tali motivo : sed manifestum est ado­
motivum quasi remotum, et nos excitans
rationem latriæ esse hujusmodi ; siquidem
ad cultum : nihilominus motivum formale,
ordinatur ad colendum Deum per signa
et proximum colendi Deum est eminentia,
submissionis ex motivo eminentiæ divinæ :
et perfectio ipsi intrinseca, quæ per be­
ergo virtus religionis est principium pro­
neficia manifestatur, et a qua constituitur
prium adorationis latriæ. Confirmatur :
nam devotio, oratio, obligatio, votum et dignus suprema adoratione, nempe latria.
Quare nullus latriæ actus respicit cultum
similes actus sunt proprii virtutis religio­
Dei ex motivo illo extrinseco, et creato,
nis. quia respiciunt per se primo cultum
quamvis ab illo excitetur ; sed ex motivo
Dei, qui est objectum prædictæ virtutis,
eminentiæ divinæ. Potestque id declarari
ut ostendimus tract. 12, in arb. virt. a
ex doctrina D. Damasceni in oratione 3 D.Da­
num. 62; sed eadem ratio militat in ado­
de imaginibus, ubi affirmat, quod sicut mascen
ratione latriæ, quæ per se primo ordinatur
debemus Deum adorare propter beneficia
ad cultum Dei speciali modo, videlicet
ab eo recepta, sic etiam debemus eum ado­
per signa submissionis : ergo adoratio la­
rare propter peccata contra illum com­
triæ est actus proprius virtutis religionis.
missa : et tamen quando Deum hoc ul­
Recolantur, quæ diximus loco cit. num. 64.
Οψ£timo modo adoramus, non procedimus ad
12. Sed oppones; licet præmissus dis­
W.
adorandum propter peccata sicut ob mo­
cursus evincat aliquam adorationem latriæ
tivum formale adorationis, sed præcise ab
pertinere ad religionem; non tamen, quod
eis excitamur tanquam a motivo remoto.
omnis adoratio latriæ ad talem virtutem
Sic igitur quando adoramus Deum ut be­
pertineat : atque ideo vel proposita asser­
nefactorem, præcise respicimus beneficia
tio non est universaliter vera, vel expen­
tanquam motivum excitans, et remotum.
sum pro ea motivum est diminutum.
Sed motivum formale, et proximum in
Assumptum probatur : quoniam virtus reli­
utraque adoratione est perfectio, et emi­
gionis colit Deum ex motivo divinæ emi­
nentia summa, quam Deus habet in se,
nentiæ, sive perfectionis intrinsecæ : sed
cuique debetur omnis nostra submissio. Ad
potest dari adoratio latriæ, quæ non resquod amplius declarandum occurrit exem­
piciat cultum Dei sub isto motivo : ergo
plum amoris charitatis : sicut enim possu­
non omnis adoratio latriæ pertinet ad vir­
mus Deum ob beneficia colere, sic etiam
tutem religionis. Suadetur minor : quia
possumus Deum propter beneficia diligere,
possumus adorare Deum cultu latriæ ob
et sic frequenter contingit. Et tamen cum
beneficia, quibus non afficit : sed hæc
Deum propter beneficia amamus, non mo­
beneficia distinguuntur ab eminentia, et
vemur a beneficiis sicut a motivo formali,
perfectione intrinseca Dei, cum sint ali­
et specificativo talis amoris; sed ab illis
quid extrinsecum, et creatum : ergo po­
præcise excitamur ad diligendum Deum
test dari adoratio latriæ, quæ respiciat Dei
ob intrinsecam bonitatem, quæ in eis be­
cultum sub motivo diverso, ac illum res­
neficiis ex aliqua parte splendet. Idem
picit virtus religionis.
it^n- Respondetur hanc replicam, si quid itaque de adoratione Dei ob beneficia di­
M.
cendum est. Et persistendo in eodem
valet, eodem modo convincere, quod detur
exemplo, sicut actus, quo amamus Deum
diversus habitus latriæ, seu religionis : si
propter beneficia revocatur in eundem ha­
enim potest dari actus, qui colat Deum ex
motivo beneficiorum; sic etiam poterit . bitum charitatis, ad quem pertinet dilectio
dari specialis habitus, qui talem actum eli­
Dei propter se, sic etiam cultus, quo ado­
ciat, ct respiciat per se primo : præsertim ramus Deum propter beneficia, pertinet ad
cum hujusmodi actus revocari debeat in
eundem religionis habitum, ad quem spec­
tat adoratio Dei ratione suæ perfectionis.
aliquam virtutem. Quare simili argumento
Salmanl. Curt, theolog tom. XVI.
36
w-

56?

DE INCARNATIONE.

Et ratio est proportionabiliter eadem : j disp. 31, sect. I, num. 9, quamvis postoquia videlicet beneficia utrobique se ha­ I rior hic Auctor plura dicat nec hujus reso­
bent ut motivum præcise remotum, et
lutioni, nec veritati satis cohierentia. Fun- Rf»u·
excitans.
damentum autem legitimum desumitur ex
D. Tho. 2, 2, quæst. 81, art. 3, ubi statuit
“B
Diiuiier
13. Et si insistas : quia non implicat,
esse unicam religionis virtutem, et probat
quod quis adoret Deum propter extrin-eca
beneficia respiciendo illa tanquam moti­ sequenti discursu : Habitus distinguuntur
vant formale cultus, sicut prædicto modo secundum diversam rationem objecti. Ad
religionem autem perlinet exhibere reveren­
frequenter veneramur homines. Respon­
tiam uni Deo secundum unam rationem : in
debimus, quod quidquid sit de possibili­
tate, aut honestate talis actus ; nihilomi­ quantum scilicet est primum principium
nus licet possibilis admittatur, non est creationis, et gubernationis rerum : unde
ipse dicit Malachi# 1 : Si ego paler, ubi honor
cultus latriæ, de quo agimus, sed alia ve­
meus? Patris enim est et producere, el gu­
neratio longe inferior, et proportionate
bernare El ideo manifestum est, quod religio
motivo. Si namque motivum formale ado­
randi sit beneficium ; de materiali se habe- est una virtus. Qui discursus militat etiam
m ipso adorationis actu : quia omnis ado­
bit, quod principium talis beneficii sit
ratio latriæ proced.t sub eodem motivo,
Deus, aut creatura : unde sicut colere ho­
minem ex motivo formali alicujus beneficii i sive ratiune sub qua eminent:® divinæ in
non est adoratio latriæ : sic etiam nec co­ j ratione primi principii : ergo sicut ob hanc
lere Deum ex formali ejusdem beneficii I rationem habitus religionis, licet attingat
motivo. Quod amplius declaratur exemplo j plures, et diversas perfectiones divinas,
jam adhibito dilectionis ; nam si diliga­ non multiplicatur in specie, quia illas
respicit sub eodem motivo; sic etiam di­
mus Deum propter beneficium tanquam
cendum est de actu adorationis latriæ.
propter motivum formale ; talis amor non
Unde cum S. Doctor loco cit. sibi oppo­
est dilectio charitatis, quads Deo debetur :
unde mirum non est, quod ad charitatis suisset, quod in Deo esi accipere 1res perhabitum non pertineat, sed revocetur in j sonas, el iterum mulla attributa, quæ sal­
tem ratione differunt : diversa autem,
aliud principium longe diversum Quare
similiter concesso, quod ille modus adora­ i ratio objecti sufficit ad diversificandum
tionis in replica intentus sit possibilis ; ta- i virtutes : respondit in hunc modum :
Dicendum, quod tres persons divinæ sunt
rnen non est adoratio, de qua agimus, su­
unum principium creationis, el guberna­
prema scilicet omnium adorationum :
tionis rerum : el ideo eis una religione serquare non pertinet ad virtutem religionis.
Sed erit actus divers'® rationis, et revocan­ ! vilur. Diverts autem rationes allribulorum
concurrunt ad rationem primi principii :
dus vel in aliud principium, vel in virtu­
tem religionis tanquam actus secundarius quia Deus producit omnia, el gubernat sa·
Xotj. ut magis explicabimus num. 15. Aliter I pienlia, voluntate, et potentia bonitatis sus.
propositam objectionem diluit Torre disp. | El ideo religio esi una virtus.
Confirmatur, et explicatur amplius : Roboncit. num. 13, dicens prædictum cultum j
Dei ex motivo formali non perfectionis in- | quia sicut adoratio latriæ est suprema in t5r'
creatæ, sed beneficii extrinseci, non fieri nisi ■ specie omnium adorationum, sic tendit in
ab aliquo demente, aut nimis sciolo. Sed ; Deum adoratum sub excellentissimo mo­
sistendum est in data a nobis responsione : j tivo inter omnia adorandi motiva, nempe
quia talis actus, sive ab isto, sive ab illo j sub ratione primi principii includentis
liat, non apparet impossibilis : et tunc pro- : omnem perfectionem possibilem : sed hæc
cedit objectio, cui opus sit satisfacere.
i ratio est una, et eadem, et complectitur
iieniur
præmissa etiam doctrina facile : omnem perfectionem divinam : ergo omnis
itares colligitur pro diversitate titulorum, sive I adoratio latriæ respicit divinas perfectiones
utrjæ perfectionum divinarum non multiplicari i sub eodem formali motivo : et consequen­
thrcrs®.L specie adorationes latriæ, sed sive Deus ter est eadem in specie. Patet hæc ultima
adoretur, quia sapiens ; sive quia miseri­
consequentia : quia in respectivis non su­
cors; sive quia justus, semper retineri mitur unitas, aut diversitas specifica ab ob­
eandem in specielalriam. Sic docent com- jectis, sive terminis attactis, consideratis
Torre. muniter Theologi, et videri possunt Torre secuudum se, sed quatenus cadunt sub ra­
vSfocz. disP· ciL iu. «’SP·
Suarez disp. 51,
tione sub qua eadem, vel diversa, ut in­
Lugo. sect. Vasquez disp. 91, cap. 3, et Luso
ductive potest ostendi : ergo si omnis adordtio

DISP. XXXV, DUB. 1.
ratio latriæ ten lit sub eodem motivo
formali, debet esse ejusdem speoiei, non
obstante quod attingat perfectiones divinas
fonnaliter objective dilferentes. Declaratur
ulterius exemplo amoris charitatis erga
Deum ; quo supra usi jam fuimus : nam
pnedictus amor non multiplicatur specie,
sicut nec habitus charitatis, ut diximus
tract. 19, disp. 2, dub. 2 ; ergo idem de
adoratione latriæ dicendum est. Probatur
consequentia : nam ideo amor charitatis
erga Deum non multiplicatur specie : quia
omnis amor charitatis erga Deum si vere
talis est, diligit Deum super omnia, el per
modum ultimi finis; et quia ultimi finis
ratio non consistit in hac, vel illa perfec­
tione divina, utputa in sapientia per se,
aut in misericordia perse; sed in aggregato
omnium perfectionum divinarum, quæ
concurrunt simul ad constituendum sum­
mum bonum, quod habet rationem ultimi
finis : quocirca omnes amores charitatis
erga Deum, licet excitentur ab hac, aut
illa peculiari perfectione specialiter, et pro
explicit© cognita; tendunt tamen sub eo­
dem formali motivo, et propterea non mul­
tiplicantur specie. Eadem autem ratio oc­
currit in materia, quam versamus: quoniam
adoratio latriæ, si vere est talis, colit Deum
super omnia per modum summe eminen­
tis, et primi principii : cujus ratio objec­
tiva non consistit in hac, vel illa speciali
perfectione essentiali, aut attributali, sed
omnes amplectitur tanquam integrantes
propriam, et unicam rationem primi prin­
cipii, ut vidimus ex D. Thom. Et ideo om­
nes adorationes latriæ sunt ejusdem spe­
ciei, utpote procedentes sub eodem formali
motivo ; quamvis aliquando contingat
specialem aliquam perfectionem magis ex­
plicite cognitam excitaro ad exhibendum
Deo adorationem : sicut etiam contingit nos
excitari ad hujusmodi cultum ex beneficiis
acceptis, quin inde probetur hujusmodi be­
neficia, quæ sunt quid extrinsecum Deo,
esse motivum formale latriæ, vel inducere
adorationem latriæ specie diversam, ut
diximus num. 12.
15. Addendum tamen est, quod si quis
ea. contendat nullam esse implicationem in
eo, quod aliquis adoret Deum ratione ali­
cujus perfectionis particularis sicut propter
forma'e motivum, et præscindendo a ra­
tione primi principii , quæ omnes illas
perfectiones importat : respondendum erit
talem actum non esse adorationem latriæ :
hæc enim determinate respicit Deum sub

563

ratione primi principii, quæ est omniurn
eminentissime ; sicut et ipsa adoratio est
omnium maxima in ratione submissio­
nis. Sed pnedictus actus erit alia adoratio
specie diversa. Et si inquiratur ad quam
virtutem pertineat? Bespondetur opus non
esse assignare pro tali actu specialem vir­
tutem : quoniam virtus adorandi ponitur
ad solvendum cultum objecto debitum, et
ideo est pars potestativa justitiæ. Debito
autem colendi Deum satisfit per virtutem
religionis inclinantis ad cultum Dei sub
ratione communissima, et perfectissima
primi principii : nam eo ipso, quod Deum
sub illa ratione adoremus, ibi veneramur
omnes alias ejus perfectiones particulares.
Unde superfluum est aliam virtutem pro
illo actu (rarissime occurrente, ut patet
ex modo, quo fieret, si est possibilis) in­
troducere. Præsertim cum satis probabili­
ter dici possit prædictum actum revocari
posse in virtutem religionis, non quidem
ut actum primarium, qui solus vocatur
latria, sed tanquam exercitium secunda­
rium, et minus principale. Virtus enim,
quæ fertur in totum, sive perfectum bo­
num, potest extendi ad ejus partes; cum
pars ut pars attingatur propter totum.
Quare virtus religionis, quæ primario res­
picit cultum Dei sub ratione primi princi­
pii complectentis omnes divinas perfectio­
nes, potest se extendere ad attingendum
secundario cultum Dei considerati secun­
dum hanc, aut illam specialem perfectio­
nem ; sicut etiam eadem charitatis virtus
se extendit ad aliquos actus secundarios
circa Deum ut dilectum secundum particu­
laria motiva, aut beneficia. Quæ doctrina
colligitur ex D. Thoma 2, 2, quæst. 23, D.Thom,
art. 5, ubi cum sibi opposuisset, quod di­
vers® rationes objecti di versificant habi­
tum, licet oi-jectum sit realiter idem : sed
suntmultæ rationes diligendi Deum : ergo
sunt plures virtutes charitatis; respondit
in hunc modum ; Ad secundum dicendum,
quod charitate diligitur Deus propter sc
ipsum. Unde una sola ratio diligendi atten­
ditur principaliter a charitate, scilicet di­
vina bonitas, quæ est ejus substantia, secun­
dum illud Ps. 105 : Confilemini Domino,
quoniam bonus. Aliæ autem rationes ad di­
ligendum inducentes, vel debilum dilectionis
facientes sunt secundaria?, el consequentes
exprima. Et idem dicendum est de aliis
rationibus inducentibus ad Dei adoratio­
nem, sive sint extrinsecæ, sive intrinseca1,
et sive creatæ, sivo divinæ : omnes enim

H

>· ·.

# .1
r-

564

DE INCARNATIONE.

sunt secundarite, et consequentes ex prima,
nempe ex dignitate primi principii, quam
religio principaliter intendit. Unde magis
etiam constat ad replicam num. 13 pro­
positam.
Princi­
16. Veniamus jam ad adorationem dupium
adoraïio- Ite, de qua tenendum est non procedere
nis
a virtute religionis, sed ab alia virtute in­
duliæ.
feriori, quæ potest dici observantia reli­
giosa, et incomplexo vocabulo dulia vo­
catur. Sic docent communiter Theologi,
D. Thom. et specialiter Thomistæ cum Angelico
Doctore 2, 2, quæst. 103. art. 3, ubi
illam probat satis efficaciter : quoniam
ubi est diversa formalis ratio debiti, ibi
constituendus est cultus, sive adoratio
formaliter diversa, et similiter virtus ad
talem cultum inclinans; sed in dulia oc­
currit diversa formalis ratio debiti, ac in
lalria ; ergo adorationes duliæ, et latriæ
sunt formaliter diversæ, et petunt distincta
principia, sive virtutes, a quibus proce­
dant. Consequentia est legitima. Et major
certa : nam cum distinctio operationum,
et habituum desumatur ex objectis forma­
liter diversis ; et tam adoratio, quam vir­
tus inclinans ad adorationem ordinentur
ad solvendum cultum debitum pro meritis
objecti juxta ejus eminentiam : necessa­
rium est, quod diversa formalis ratio de­
biti inducat adorationes, et virtutes ado­
randi specie distinctas. Minor autem facile
ostenditur : quoniam Deo debetur adora­
tio ratione eminentiæ, quam importat ra­
tio primi principii; cui debito occurrimus
per latriam : Sanctis autem est debita
adoratio ratione perfectionis, aut sancti­
tatis creatæ, cui debito satis satisfacimus
per duliam : sed debitum colendi Deum
est rationis formaliter diversæ a debito
colendi Sanctos; sicut perfectio divina, ct
bonitas creata, quæ fundant illa debita,
important rationes longe diversas : ergo
in dulia adest diversa formalis ratio de­
biti, ac in lalria. Videantur, quæ diximus
tract. 12, in arb. virt. num. 78. Quibus
non pauca addemus disp. seq. dub. 2, ubi
iterum circa ista sermo redibit.
Obje:
Est tamen contra hanc resolutionem
u
communis difficultas, quam D. Thom.
pluribus in locis proponit : quoniam sicut
motivum adorationis est eminentia objecti,
sic etiam motivum amoris est objecti bo­
nitas ·. et sicut eminentia divina est di­
versæ rationis ab eminentia creata; ita
etiam increata bonitas ditïert a creata bo­
nitate : atqui una virtus charitatis sufficit

ad diligendum primarie Deum, et secun­
dario proximum ; nec opus est alium vir­
tutis habitum addere ad proximum dili­
gendum : unde tract. 19, disp. 2, dub. 4,
rejecimus quandam charitatem moralem,
sive a Theologica diversam, quæ a quibus­
dam Junioribus introducitur : ergo simili­
ter ad adorandum Deum, et Sanctos non
requiruntur diversas virtutes, sed sufficit
unica virtus religionis, quæ primario
Deum colat, et secundario ad Sanctos se
extendat.
Sed hanc difficultatem superare curavi- Rapi­
mus loco cit. toto § 4, ubi diversas res­ s».
ponsiones ex D. Tho. adhibuimus : quare
non expedit ibi dicta repetere. Et ideo
breviter respondemus omittendo præmissas, et negando consequentiam. Præcipua
aulem disparitatis ratio desumpta ex D.
Thom. fundatur in ipsa natura bonitatis,
atque excellentia ex una parte, et in ipsa
natura amoris amicitiae, et adorationis ex
alia. Nam bonitas importat diffusionem,
et communicationem ad alia : eminentia
vero, sive excellentia importat segregatio­
nem, et distinctionem ab aliis. Unde,
adoratio, cujus formale motivum est emi­
nentia objecti, respicit per se inæquales
objectorum eminentias, et diversitatem
ordinis : quare ubi occurrunt eminentia di­
vina, et eminentia creata, quæ diversissimæ
sunt, fundant diversas proportionabiliter
adorationes eisdem proportionatas : et
ideo alia est virtus, nempe religio, aut
latria, qua adoramus Deum ; et alia est
virtus, scilicet dulia, qua adoramus San­
ctos. Cæterum amor amicitiæ fundatnr in
communicatione boni, et juxta illam habet
speciem, atque unitatem : quocirca cum
bonitas divina derivetur ad proximum, et
Deus, proximusque in eodem bono com­
municent. licet inæqualiter : opus non
est multiplicare habitum amicitiæ (chari­
tatem scilicet) circa illos : sed eadem
Theologica virtus charitatis, quæ Deum
primario attingit, secundario se extendit
ad diligendum proximum propter Deum.
Cætera videantur loco citato, quibus ad­
demus disp. seq. num. 15.
17. Quod autem de duliæ adoratione Pci*6pho
diximus, extendendum est ad adorationem û^rï.;hyperduliæ, videlicet non procedere a "
virtute religionis. Ita docet satis evidenter D. Thom. in hac quæst. art. 5 et
probatur ejus ratione : quoniam adoratio
hyperduliæ colit objectum sub motivo
eminentiae, sive perfectionis creatæ, licet
valde

DISP. XXXV, DUP. I.
valde excellentis : sed ob hanc rationem
adoratio duliæ non procedit a virtute re­
ligionis, se.l ab alia virtute inferiori, ut
constat ex dictis num. præced. : ergo idem
de adoratione hyperduliæ dicendum est.
Si autem inquiras, in quem habitum
revocari debeat? Respondetur satis proba­
bile esse, quod procedat ab habitu duliæ,
quo Sanctos adoramus : quia tam dulia,
quam hyperdulia attingit suum objectum
ex motivo eminentiæ creatæ cum sola
diversitate pones majorem, aut minorem
eminentiam : quæ inæqualitas non apparet
sufficiens ad inducendum diversas rationes
formales objectivas, et subinde distinctas
virtutes; cum intra eundem ordinem, et
secundum idem motivum possit dari ali­
qua inæqualitas penes magis, aut minus,
ut patet in conclusionibus philosophicis,
quæ possunt habere majorem, aut mino­
rem scibilitatem ob majorem, aut mino­
rem necessitatem, et magis, aut minus
immediatum ordinem ad principia : et
tamen omnes habent eandem absolute
scibilitatem objectivam, et pertinent ad
eundem habitum Philosophiæ. Accedit,
quod, ut significat D. Thom. loco cit. hy­
perdulia distinguitur a dulia tanquam ado­
ratio major a minori propter majorem
eminentiam objecti intra ordinem sancti­
tatis creatæ : quem excessum non sufficere
ad multiplicandum habitus constat ex eo,
quod nullus fere habitus occurret, qui non
eliciat aliquos actus similiter inæquales
propter inæqualitatem objectorum partia­
lium, et modi attingendi illa : quæ tamen
diversitas, quia stat simpliciter intra ean­
dem rationem objectivam, et cadit sub
eodem motivo formali, non exposcit habi­
tus diversos. Idem itaque in hac materia
dici potest : præsertim cum non expediat
habitus multiplicare, ubi satis urgens
necessitatis ratio non occurrit : natura
quippe, et recta ratio vitant superllua. Si
quis autem dicat motivum hyperduliæ non
esse eminentiam pure creatam, sed di­
gnitatem aliquomodo divinam ob specia­
lem cum divinitate nexum (quæ excellen­
tia transcendit omnes sanctitates mere
creatas) atque ideo constituere diversum
motivum, et exigere diversum habitum :
si id, inquam, dicat, haud improbabili­
ter discurret, licet nec rem satis evincat.
Quoniam illa dignitas, quæ dicitur ali­
quomodo divina, non est divina subjective,
et in se, sed præcise ex parte termini :
quo etiam modo beatitudo formalis Sancto­

. Δ

565

rum potest dici aliquo mo lo divina, cum
attingat Deum, et dicat immediatum or­
dinem ad divinitatem in se ipsa : quo non
obstante minime constituimus diversos
habitus ad adorandum Sanctos tum ra­
tione beatitudinis formalis, tum ratione
aliarum perfectionum non ita immediate
Deum attingentium : quippe cum omnes
istæ perfectiones licet inæquales sint ab­
solute ejusdem ordinis creati, et solum
dilferant penes magis, aut minus. Quæ
ratio etiam militat in quacumque perfec­
tione subjective creata, licet magna des­
cribatur, et habeat speciale ad Deum con­
finium. Sed de hac materia sermo redibit
disp. 36, dub. 3.
18. Supposito autem, quod adoratio la­ Qualiter
­
triæ, et adoratio duliæ (sub qua hyperdu- conve
niant
liam etiam comprehendimus ) differant lalria
essentialiter, et pertineant ad virtutes et dulia.
specifice differentes ; dubitari potest, utrum
adoratio de illis univoce prædicetur? Ad sentenquod negative respondet Petrus Bergomensis in tabula aurea, verbo Adoratio mensis,
num. 3; sentit enim, quod latria, et dulia
analogice tantum conveniunt. Quod probat
tum ex quibusdam testimoniis D. Thomæ;
ex quibus tamen, ut recte vidit Arauxo in
præsenti dub. 1. num. 1, nihil, quod fa­
veat huic parti colligitur. Tum exeo, quod
objecta motiva latriæ, et duliæ, scilicet
eminentia divina, et eminentia creata so­
lum analogice conveniunt, sicut Deus, ct
creatura : ergo idem de prædictis adora­
tionibus dicendum est. ATasquez autem Senten­
tia
ultra progressusdisp. 99, num. IS, cum Vazquii.
seq. tenet prædictas adorationes nec ana­
logice convenire, sed solum æquivoce.
Quod probat : quia ratio analoga prædicatur proprie, et simpliciter de uno analogato; de aliis vero dicitur improprie, et
secundum quid, ut patet in risu, si dica­
tur de homine, et prato : sed adoratio
dicitur simpliciter de latria, et dulia : ergo
supposito, quod non dicatur ut ipse sentit
cum Bergomensi, sequitur, quod nec dica­
tur ana'ogice, sed æquivoce.
Utriusque autem Auctoris motiva sunt Refel­
satis debilia, et quæ nihil probant. Prioris luntor.
quidem : nam stat optime, quod objecta
aliqua conveniant analogice tantum in
esse entis, et tamen conveniant univoce
in esse objecti ; et consequenter quod ha­
bitus, et actus tendentes in illa objecta
in esse objecti conveniant univoce, sal­
tem in aliqua ratione generica, aut com­
muni, licet specifice differant. Sic enim

*7

-

56G

DE INCARNATIONE

amor dicitur univoco de amore Dei î
amore creaturarum : tides dicitur univoce
do fide, qua credimu s Deo, et de fide,
qua credimus hominibus Eadem etiam
scientia Melaphysicte agit do Dco, et crea­
turis. Similiter scientia dicitur univoce do
scientia, quæ versatur circa ens reaie, ut
Philosophia, et de scientia, quæ versatur
circa ens rationis ut Logica. Aliaque plura
exempla idem ostendentia facile occurrent.
Ergo ex eo, quod eminentia divina, et
eminentia creata habeant convenientiam
præcise analogam in esse entis; minime
sequitur, quod adorationes tendentes sub
eis molivis solum analogice
conveniant,
w
Unde a fortiori excluditur sententia Vasquii : nam concesso etiam, quod eminentia
creata, et similiter adorationes eis respon­
dentes non convenirent univoce, perperam
inferretur habere convenientiam præcise
æquivocam, aut penes solum nomen. Nam
quidquid sit de analogia attributionis, pos­
sent analogari analogia proportionalitatis,
ita quod ratio adorationis diceretur pro­
prie, et simpliciter de quolibet extremo.
Sicut Deus, et Angelus v. g. solum
conveniunt analogice in ratione entis :
et nihilominus ens dicitur proprie, et
simpliciter tam de Deo, quam de Angelo,
ut docent N. Complut, abbrev. in Logica
pînlcûdisp. 11, quæst. 5.
ses.
Vera el
Quare eis sententiis relictis, dicendum
com mu­
est adorationem univoce dici de adoratione
nis
senten­ latriæ, et de adoratione duliæ, ita quod
tia.
licet istæ adorationes differant essentialiter
secundum suas rationes specificas, ut hac­
tenus ostendimus, conveniant tamen in
uno, et communi conceptu adorationis
vere, et proprie dictæ. Sic docent com­
muniter Theologi, qui hanc rem attige­
Arauxo. runt, et videri possunt Arauxo loco cit.
Torre.
Lorea. Torre quæst. 84, art. 1, disp. 1, dub. 4.
Suarez Lorea disp. 87, dub. 1. Suarez disp. 51,
Lugo. sect. 3, circa finem. Lugo disp. 33, sect.
GasliHo. I, num. 6. Castillo disp. 20, quæst. 1,
num. 6, et alii. Quæ sententia satis pro­
batur ex dictis contra præcedentes. Sed
D Thom. insuper suadetur primo ex D. Thom.
quæst. 94, art. 1 ad 2, ubi ait : Lalria
sumpta pro actu humano univoce dicitur,
secundum quod pertinet ad veram religio­
nem, cl secundum quod perlinet ad idolatriam, Sicul solutio tribuli univoce dicitur,
sive exhibeatur vero regi, sive falso. Atqui
non minus differunt adoratio Dei, et ado­
ratio idoli, quam adoratio Dei. et adora­
tio Sanctorum ·. ergo si illa diversitate non

obstante, adoratio Dei, e», aloratio idoli
conveniunt univoce in conceptu communi
latriæ, ut S. Doctor affirmat; pariter ado­
ratio Dei, el adoratio Sanctorum debont
convenire univoce in communi conceptu
adorationis. Secundo ratione insinuata a Raü>.
D. Thom. quia adoratio non est aliud,
quam solutio cultus debiti objectis : sed
omnes adorationes conveniunt univoce in
ratione solutionis; quippe de materiali est
ad conceptum solutionis, quod sil debita
huic, aut ilii personæ, et ralione hujus,
vel alterius tituli, et in hac, aut alia ma­
teria : ergo quamvis Deus, et Sancti non
conveniunt univoce in esse entis, ta­
men adoratiu Dei, et adoratio sanctorum
conveniunt univoce in conceptu adora­
tionis. Idque confirmari potest exemplis,
quæ contra Bergomensem supra adhibui­
mus. Eiet autem hæc doctrina magis pers­
picua, si observemus ex dictis tract. 12,
in arb. viri. num. 6Û, quod sicut objec­
tum justitiæ erga proximum v. g. non est
ipse proximus, nec jus in illo existens;
sed est illa res, quæ proximo ex tali jure
debetur : sic objectum proprium virtutis
adorativæ (sive sit religio, *ive observan­
tia'· non est Deus, nec creaturæ, nec ti­
tuli, aut eminentiæ in ipsis existentes;
sed est cultus debitus propter excellen­
tiam, atque ab illo specificatur talis vir­
tus : et adoratio actualis est exhibitio talis
cultus. Quamvis autem Deo, et creaturæ
nihil sit commune univoce in esse entis;
tamen cultus Dei, et cultus creaturæ pos­
sunt univoce convenire in ratione cultus,
sicut conveniunt in ratione actionis creatre.
Qua ratione sicut virtus religionis, et vir­
tus observanti» conveniunt univoce non
solum in communi conceptu virtutis ut
sic, sed etiam in conceptu magis particu­
lari virtutis, ut sic dicamus, adorativæ, et
honorativæ : sic etiam ipsæ adorationes
actuales, quæ sunt actus talibus virtuti­
bus correspondentes, possunt convenire
univoce in commnni adorationis conceptu,
ita quod communis hic conceptus prædicetur de. illis non solum vere, et pro­
prie, quod Vasquez concedit, sed etiam
aequaliter, ut præmissa motiva convin­
cunt.
19. Nec refert, quod opponit Vasquez obj«latriam contineri sub genere religionis, in ho.
quo convenit cum voto, oratione, et aliis
actibus : ergo non potest constitui sub ge­
nere adorationis sibi, et duliæ communi.
Probat consequentiam : quia absurdum
est,

DISP. XXXV, DUB. 1.
est, quod eadem ros constituatur sub duo­
bus generibus disparatis, sive inter se non
Bubordinatis : sed genus religionis, et ge­
nus adorationis sunt hujusmodi ; siquidem
non omnis actus religionis est adoratio, ut
patet in juramento ; ot similiter non om­
nis actus adorationis est religio, ut patet in
ipsadulia : ergo si latria continetur in ge­
nero religionis, non potest constitui in ge­
nere adorationis, ac subinde nec in illo
cum dulia univocari.
DiSSilttId, inquam, non refert, sed facile dis­
ttr. pellitur concedendo antecedens, et negando
consequentiam. Cujus probationem nullius
momenti esse liquet ab excessu, quo pro­
cedit. Evincit enim, si quid valet; amo­
rem Dei, et amorem creaturæ non .conve­
nire univoce in genere amoris; et, quod
plus est, hominem, et leonem non conve­
nire univoce in genere animalis : quæ
plane sunt ridicula, et contra communem
apprehensionem. Id vero ostenditur appli­
cando argumentationem Vasquii : nam
homo continetur in genere intellectivi, iri
quo convenit cum Angelo : ergo non con­
tinetur sub genere animalis : quippe ge­
nus intellectivi, et genus animalis sunt
disparata, et inter se non subordinata ; si­
quidem non omne intellectivum est ani­
mal, ut patet in Angelo, et similiter non
omne animal est intellectivum, ut liquet
iu bruto. Idemque exemplo amoris, et aliis
supra insinuatis ostendi potest. Unde ad
prædictam probationem respondetur ne­
gando majorem universaliter intellectam :
quia nullum est absurdum in eo, quod ali­
qua res secundum diversas rationes, aut
conceptus pertineat ad genera disparata,
sive inter se non subordinata, ut constat
exemplo proxime adhibito. Sed addendum
est omnes actus religionis, et omnes actus
duliæ sive observantiae non constituere
duo genera simpliciter diversa, sed potius
constituere idem genus cultus, quod in
illis participatur sicut in speciebus. Sicut
etiam virtus religionis, et virtus observantiæ non constituunt duo genera simpliciter
diversa, et quasi prima, ut contingit in
prædicamentis, sed potius idem genus
virtutis, quod tanquam species participant.
Quare eo modo, quo religio, observantia,
et omnes aliæ virtutes conveniunt univoce
in communi virtutis ratione : sic etiam
omnes actus virtutum conveniunt univoce
in communi ratione actus virtuosi : et
omnes cultus virtuosi simpliciter tales in
communi ratione cultus : et similiter om-

567

nes adorationes simpliciter tales in ratione
generica adorationis.

§ IV.
Qux sini adorationis signa, el an detur
aliquod speciale respectu Dei?

28. Cum adoratio externa (de qua po­ Sign»
­
tissimum in sequentibus dicemus) sit si­ adora
tioni
gnum internæ submissionis erga objectum congrua.
adoratum; oportet ad complementum hu­
jus proœmialis notitiæ nonnihil addere
circa signa, quibus adoratio ht. Pro cujus
luce observandum est, quod licet hujus­
modi signa significent solum ad placitum
ex communi hominum impositione : opor­
tet tamen, quod iu actibus, aut motibus,
quibus exercentur adsit aliqua aptitudo,
sive proportio denotans internam submis­
sionem : quam tamen certum est non reperiri indifferenter in quolibet motu. Unde
fit aliquos actus externos, v. g. ludere,
ridere , ambulare, et similes non esse
signa deservientia adorationi, nec posse
ad istum finem eligi : non solum quia deest
publica auctoritas, quæ hanc significatio­
nem præscripserit : sed etiam quia licet
quis illa fungeretur, non reperiret in eis
motibus illam aptitudinem, quæ ad signi­
ficandum internam submissionem deside­
ratur. Quin licet aliqui actus externi sint
opera virtutum, et re ipsa procedant ex
affectione, et aliqua subjectione erga Deum;
non propterea sunt signa adorationis :
quia non ordinantur per se ad hujusmodi
significationem, ut patet in actu regendi
subditos, in actu misericordiæ erga pau­
peres, et similibus, quos nemo dicet esse
notas submissionis, et veras adorationes.
Addimus cum Lugone disp. 33, num 22, Lrs0·
nec actus externos virtutum, qui signifi­
cant internam submissionem, esse gene­
raliter signa adorationi apta, aut illi de­
servientia : quia videmus actus externos
obedientiæ, et actus externos religionis
esse notam internæ subjectionis ad Deum :
et tamen non omnes illi actus sunt ado­
rationes, ut patet ex communi hominum
judicio : non enim censent adimpletionem
præcepti divini in materia v. g. restitu­
tionis esse adorationem, nec votum exte­
rius prolatum esse adorationem. Oportet
itaque ad constituenda hujusmodi adora­
tionis signa invenire eos corporis motus,
aut. gestus, qui et ob aptitudinem suam,
etob communem hominum apprehensionem

568

DE INCARNATIONE.

significant non solum internam submis­
sionem, sed intentionem etiam exprimendi
per talia signa parvitatem, et distantiam
propriam comparative ad eminentiam
objecti adorati, ct subjectionem, sive sub­
missionem ortam ex hujusmodi aestima­
tione. Noté enim extern®, quæ id signifi­
cant, apud omnes censentur adorationes,
ut genuflexio, et similes, de quibus statim.
21. Et quia prolixum foret, et non ad­
modum necessarium singula externa ado­
rationis signa recensere; celebriora tan­
tum, et communiora subjiciemus : quæ
simul erunt exempla, ac motiva, quibus
doctrina immediate tradita confirmetur :
nam ex omnibus illis constabit afferre
speciales aptitudines ad representandum
internam adorantis submissionem erga
SaenQ- eminentiam objecti adorati. Primum ergo,
et satis celebre signum est sacrificium, vi­
delicet, oblatio rei sensibilis per realem
immutationem, ut interim omittamus alias
particulas diffinitionis, quam integram
dedimus supra disp. 31, dub. 1, num. 2.
Fit autem illa rei oblatæ immutatio vel
mactatione, vel combustione, vel fractione.
Et hoc modo significatur Deum esse su­
premum rerum principium, qui res pro­
duxit, potestque destruere, transmutare,
et in nihilum redigere. Inter quas res se
constitutum protestatur sacrificans : unde
se per applicationem manuum solet con­
jungere rei oblatæ. Significat itaque hu­
jusmodi oblatio cum proportione satis
magna internam animi submissionem
erga personam, cui sacrificium offertur.
Recolantur, quæ diximus loco cit. totog I.
GenaSecundum est genuflexio : quod adora­
flexio.
tionis signum frequentissime occurrit in
Scriptura, ut Genes. 41. Isaiæ 45. Lucæ
22. Actor. 21, ad Rom. 14, et alibi sæpe.
D. Hie- Unde D. Hieronvm. lib. 2. Comment, in
roü.vmus.
cap. 3 ad Ephes, inquit : Hæc autem spirilualiler exponentes, non statim juxta
litteram orandi consuetudinem tollimus,
qua Deum genu posito suppliciter adoramus,
ct fixo in terram poplite magis, quod ab eo
poscimus, impetramus : legimus enim et
Paulum sic in Ultore orasse, et geniculatio­
nes in oratione præceptas. Et ad locum
cit. Isaiæ inquit : Moris Ecclesiastici est
Chrislo genuflectere. Videaturidem S. Doc- |
tor in lib. de viris illustribus, in Jacobo, I
et epist. 15 ad Marcellam, ubi agit de
Asella. Proportio autem genuilexionis ad
significandum submissionem est satis nota :
nam sicut qui genulleclit, illa actione, et

DISP. XXXV, DUB. I.

corporis habitudine fit alio minor, sic
etiam «e représentât, et constituit infe­
riorem respectu illius. Et ad priemissum
signum immediate accedit tertium, nempe
prostratio, sive humilis ad terram proca- Pfonn·
bitas : importat enim eandem inferioritalis, et depressionis iiguram; quin et ad­
dere videtur. Unde D. Thom. 2, 2, quæst. D.Tiion,
8i, art. 2 ad 2, inquit : Adoratio princi­
paliter quidem in interiori Dei reverentia
consistit : secundario autem in quibusdam
corporalibus humilitatis signis : sicut genuflectimus, nostram infirmitatem (forte le­
gendum est inferioritatem) in compara­
tione ad Deum. Prosternimus autem nos,
quasi profitentes nos nihil esse ex nobis.
Est enim illa ad terram usque compressio
velut quæ.iam coram Deo annihilatio. Et
ideo Ecclesia hoc ritu utitur, et orat, ubi
occurrit magna calamitas, et mœroris oc­
casio , aut repræsentatio : sicut etiam
Christus factus in agonia ob imminentiam
mortis procidit in terra, ut narrant Evangelistæ.
22. Quartum, et satis vulgare adoratio- Dei«w
nis signum est detectio capitis, habetque
ad id satis congruam aptitudinera : nam
qui coram alio caput aperit, quasi prae­
sentat. et offert nobilissimam sui partem,
in qua omnes sensus vigent : unde quasi
protestatur sui subjectionem, indicatque
se paratum ad alterius obsequium, ut ex­
pendit Alexander ab Alex. lib. 2, cap. 19. Aieoj.
Et ab hoc ritu ortum duxit, invaluitque der·
consuetudo standi detecto capite coram
regibus, et superioribus in signum scilicet
submissionis; quin et vulgaris usus, ut
occurrentes se invicem salutent hac aeremonia. Adhibetur vero frequentius in re­
bus ad cultam Dei pertinentibus, ut cum
oramus, et sacrificamus. Quo tamen ritu non
utebantur Hebraei, ut observat Abulensis Abde·
in cap. 13. Levitici, quæst. 10, nec modo fü‘
utuntur Judæi, ut testatur Torre quæst. 81, Torre,
art. 2, disp. 5, num. 15; ubi enim orant,
aut sacrificant, capita velis, aut mitris
obnubunt. Consuetudinem autem revocat
ille ad factum Moysis, qui ut vidit Deum
in rabo, abscondit faciem. Sed usas Chris­
tianorum ab Apostolis descendit, et præsertim a Paulo, qui 1 ad Corinth. 11, ait ; 1 idCoOmnis vir orans, aut prophetans velator,ith·11·
capite deturpat caput suum. £t infra : Hr
quidem non debet velare caput suum. Et
ulterius : Si quis autein videtur contentiosus
esse : nos talem consuetudinem non habe­
mus, neque Ecclesia Dei. Decuit autem
Christianos

- -

■

Christianos ita orare atque adorare ad
distinctionem Judæorum : nam tegumen­
tum capitia signum est servitutis, et de­
tectio libertatis : lex vero scripta erat lex
servitutis; et lex gratiæ est lex libertatis :
undead Judæos illam profitentes pertinuit
caput tegere inter orandum; sed Chris­
tiani debemus e contra illud aperire in
signum libertatis, quam per Christum
habemus. At idem Apostolus eodem loco
monet, quod hic noster ritus non pertinet
ad mulieres : Omnis, inquit, mulier orans,
nul prophetans non velato capite, deturpat
rapui suum, etc. Quod ut alias causas
nunc omittamus, perlinet ad fæminarum
pudicitiam, et honestatem, ne scilicet vel
honestissimo adorandi fine faciem, et ca­
put prodant incitando ad libidinem aspi­
cientes. propter Angelos, inquit Aposto­
lus, id est propter sacerdotes, et minisp·, .Iros, qui dicuntur Angeli Malach. 2.
&···'Unde congruum fuit, quod fœminæ inter
orandum contrarium, quantum ad hoc
ritum, ac homines observarent. Et hanc
modestam (vel circa alios actus minus sa­
cros) circunspectionem laudavit in Arabibus Tertullian. lib. de velandis virgin,
cap. 17, his verbis : Judicabunt nos Ara­
bia fœminæ, elhnicæque : non caput tan­
tum, sed faciem quoque ita lotam tegunt,
ut oculo liberato conlenlæ sint dimidia frui
luce, quam lolam faciem prostituere. Qui
mos ab Arabibus diu in Hispania commo­
rantibus dimanaverat olim ad fœminas
nostras; non absque (ut nos censemus)
pudicitiae, et nationis laude. Sed modo
pudet præsentium morum : ubi fœminæ
procedunt non facie tantum, sed scapulis
revelatis, ut nullo pretio vendant irrita­
menta libidinis. Quod si velum addunt,
curant esse quasi aranearum tela contex­
tum, ut magis valeat ad prostitutionis arti­
ficium, quam ad tegumentum pudoris,
Uirt-S
sicut jampridem reprehendebat Clemens
Alexand. in Pædagogo lib. 2, cap. 10.
Quæ incidenter, et præter intentionem in
re theologica insinuavimus : quia ægre
continemus odium in consuetudinem adeo
foedam, et perniciosam conceptum.
*7* 23. Quintum signum adorationis est
la-amanuum elevatio, juxta illud Apostoli J,
• ii Ti-ad Timoth. 2 : Volo viros orare in omni loco
'"levantes puras manus. Cujus signi, sive ritus celebre exemplum occurrit Exod. 17,
ubi legitur, quod Moyse elevante manus,
atque orante, Hebræi vicerunt Amalec. In
Psalmis etiam dicitur : Elevatio manuum

5 69

mearum sacrificium vespertinum. Habet au­
tem hæc actio levandi, et porrigendi ma­
nus optimam proportionem, ut adorationi
deserviat : denotat enim indigentiam su­
perioris virtutis, cui manus, sive vires
nostras adjungimus : quare qui rnanus ad
alium extendit, illum superiorem, ac potentiorem, se vero infirmum, indiguumque, ac subinde inferiorem profitetur :
quod est ipsum officium adorationis. Ultra
quam rcpræsentationem adjungitur, quod
si manus eleventur junctis palmis, ut fre­
quenter fit, satis vivide significatur servi­
tus, sive subjectio, quasi manibus ad ma­
nicas oblatis. Et sic orasse Moysem est
valde verosimile, de quo legitur, quod ha­
bebat virgam in manu, nempe inter
utramque volam, extensis manibus versus
cœlum. Si vero manus expandantur, repræsentatur crux, et significatur virtus
Christi, qua indigemus. Et hic modus le­
vandi manus est peculiariter Christiano­
rum, ut significavit Tertullianus lib. de Tcrtalorat. cap. 12, dicens : Nos vero non attolli­ li<n.
mus tantum, sed etiam expandimus : el
Dominicas passiones modulantes, et orantes
confitemur Chrislo, qui dixit : Tola dic ex­
pandi manus meas. Sed quovis modo ma­
nuum elevatio fiat, significat, ut diximus,
nostram subjectionem, et submissionem :
unde utroque modo uti solemus in ado­
rando.
J
Sextum, et notissimum signum adora­ Oscula­
tionis est osculatio, sive reverentis osculi tio.
impressio, ut patèt ex communi usu signi­
ficandi reverentiam erga crucem, reliquias,
imagines, sacerdotes, etc. Solet autem os­
culum adhiberi ad duplicem finem, nempe
ad significandum amorem, et ad exhiben­
dum adorationem, ut observavit Innocen­ Inno­
tius Tertius lib. 2, .Myster. Missæ, cap. cent. Il Γ.
15. Sed interest different!®, quod osculum
amoris, sive amicitiæ pertinet fere semper
ad æquales : sed adorationis osculum est
inferioris ad superiorem. Illud exercetur in
facie, istud vero in manibus, in pedibus,
aut etiam in vestimentis. Et omisso illo
priori, quod posterius sit adorationis nota,
et quod pro isto fine fuerit frequens apud
Hebræos, facile constat ex ipsa voce Nasah, quæ promiscue significat osculari, et
adorare. Unde Osee 13, ubi vulgata legit ; Osee 13.
Vitulos adorat, Pagninus, et alii vertunt :
Osculantur vitulos. Et Ps. 2, ubi Vulgata Ps. 5.
habet : Apprehendite disciplinam, Septua­
ginta transferunt, Osculamini filium, D.
Hieronym. : Adorate pure. Exempla etiam

DISP. XXXV, DUB. 11.

570

571

0E INCARNATIONE.

hujus generis adorationis occurrunt in
Scriptura, ut Est heris (cap. 5) osculantis
summitatem sceptri Assueri : Sunamitidis
(1, Reg. 4,) apprehendentis pedes Elisei,
utique ad osculandum ob reverentiam :
Magdalenæ (Luc® 7 ) osculantis pedes
Christi, et similia. Habet autem hæc nota
congruam salis aptitudinem ad submissio­
nem repræsentandam : nam cum os. quo
spiritum trahimus, et emittimus, applica­
mus alterius manibus, aut pedibus, signi­
ficamus totam vitam nostram a potestate
ejus, quarn indicat manus, pendere, subdique vel infimæ ipsius parti, quales sunt
pedes. Ex hoc ritu processit alius valde si­
milis, ut adorator ipse osculetur suas pro­
prias manus coram illo, quem adorat. In
a.neg. quo sensu intelligitur locus 3, Reg. 19 :
w· Relinquam mihi in Israel septem millia viro­
rum, quorum genua non sunt incurvata
ante Baal, el omne os, quod non adoravit
eum osculans manum. Quod liebat, ut recte
Cajeta- exponit Cajetanus in Ps. 124, extendendo
βΒί· manum versus idolum, deinde contra­
hendo, et osculando. Qui mos perseverat
in civilibus salutationibus, ubi tam vuleare
est homines osculari manum propriam,
cum occurrentes salutant Quin et ali­
quando vidimus pauperes, et rusticus
montanos uti hac ceremonia ad elevatio­
nem hostia» in sacrificio Missæ : manum
enim ad illam porrigebant, revocabant, et
osculabantur. Quod an satis sobrie susti­
neant Praelati, nolumus definire. Dimana­
vit autem, ut diximus, ritus iste ab illo
priori : nam cum osculatio sit signum ado­
rationis , et non semper possimus acce­
dere ad rem adoratam, aut illam in se
osculari non deceat : loco ejus conse­
verunt homines osculari manum propriam.
IndiiTe24. Hæc, quæ hactenus expendimus,
premis- sun* freqnentiora, et magis nota adoratiosorum nis signa. Sed cum externa sint, snbsints’p1“0' que determinationi submissionis interioris,
non habent ex se esse determinata ad peculiares actus latriæ potius, quam duliæ.
Unde genuflexions, capitis detectione, ma­
nuum elevatione, et osculatione utimur ad
adorandum tam Deum, quam Sanctos ejus,
ut liquet ox usu communi : quamvis ado­
ratio interior hæc signa diversimode diri­
gat ad supremum, aut inferiorem cultum
secundum inæquales objectorum, quæ co­
lit, eminentias. Quare eadem materialiter
genuflexio respectu Dei est adoratio latriæ,
et respectu Sanctorum est adoratio duliæ :
et ideo ex vi actus externi discerni non

valet, quæ sit adorationis species : quam­
vis inter Catholicos facile sit id diffinire,
attendendo scilicet ad adorationis objecta.
Hinc autem oritur dubium, an detur ali·
quod signum externum ita determinatum ,6η<ίΛ
ad adorationem Dei, ut illud adhibere non
liceat iu adoratione creaturæ ? Ad quod
negativo respondent Vasquez disp. num, νκμα
93, num. 74, et Lugo disp. 8 i, num. 24, Lsp,
et moventur ratione proxime insinuata,
quod scilicet signa externa dependeant ab
interiori applicatione; quare quælibet signa
queunt ad adorandum Deum, aut creatu­
ram secundum diversam adorationis inten­
tionem promiscue deservire. Idque confir­
mari potest ab ipso usu : nam eisdem
ritibus externis genuilectendi, detegendi
caput, et osculandi utimur, sive adoremus
Deum, sive Sanctos.
Sed longe veriorem censemus contra- Ven
riam sententiam, quæ affirmat dari aliquod signum externum ita determinatum
ad adorationem propriam Dei, ut exhiberi
non possit creaturæ absque i lolalriæ nota.
Ita D. Thom. ut stalim ostendemus, Suarez D.7b»».
disp. 51, sect. 4. Lorca disp. 87, dub. 4,
et alii. Posset autem hæc resolutio in pri­
mis probari ; quia inter signa externa ado­
rationis recensentur verba vocalia, ut
facile colligitur ex supra dictis num. 9;
possunt autem dari verba vocalia omnino
appropriata soli Dei adorationi, et quibus
uti nun possumus in adoratione creaturæ,
ut liquet in his : A doro te primum rerum
omnium principium, et veneror te summam
majestatem : ergo dantur aliqua signa ex­
terna sic determinata ad cultum latriæ,
sive adorationem Dei, quod sine supers­
titione applicari creaturæ non possint. Sed
quia Adversarii non videntur loqui de sig­
nis. quæ sunt verba, sel de his, quæ in
actibus, aut ritibus externis consistunt;
l
aliter probatur assertio : etenim inter hu­
jusmodi signa recensentur sacrificium, ut Swril·
diximus num. 21; sed sacrificium soli Deo f!3a1·
tribui potest : ergo datur de facto aliquod
j
externum adorationis signum, quo Deum
i
solum, non vero sanctos adorare possimus.
j
Qui discursus quoad omnes suas partes de­
sumitur ex D. Thom. 2, 2, quæst. 84. art. D.TIiob. i
1 ad 1, ubi hæc habet : Dicendum, quod
\
Deo debetur reverentia propter ejus excellen!
liam : quæ aliquibus creaturis communicaj
tur, non secundum æqualilalem, sed secun|
dum quondam participationem. El ideo alia
j
veneratione veneramur Deum, quod perlinet
1
ad latriam : el alia veneratione quasdam
excellentes

rxcdlfnies crcaluras, quod perlinet ad du­
liam. El quia ea, quæ exterius aguntur signa
junl interioris reverenlix ; quaedam exteriora
till reverentiam perlinentia exhibentur ex­
cellentibus creaturis, inter quæ maximum est
adoratio. Sed aliquid est, quod soli Deo
tshibtlur, scilicet sacrificium. Unde Augus­
tinus dicit in 10 de Civit. Dei : Mulla dc
cullu divino usurpata sunt, quæ honoribus
deferuntur humanis, sive humilitate nimia,
iive adoratione pestifera : ita tamen, ul
quibus ea deferuntur, homines haberentur,
qui dicuntur colendi, et venerandi: si autem
m mullum additur, cl adorandi. Quis vero
sacrificandum censuil, nisi ei quem Deum
aut scivit, aut putavit, aut finxit ?
25. Nec satisfacit, quod respondent Vas­
$·
quez, et Lugo, sacrificium non esse signum
^‘.adorationis, sed alium actum specie diver­
sum : quia non est institutum ad signifi­
candum submissionem nostram ; sed ad
protestandum summam potestatem Dei ut
domini vitæ, et mortis. Id, inquam, mi­
nime satisfacit : tum quia sacrificium esse
signum externum adorationis satis constat
ex dictis num. 2l, ubi ostendimus, quam
magnam aptitudinem ad id habeat. Tum
etiam quia ipsi Adversarii recognoscunt
sacrificium fuisse institutum ad protestan­
dum summam Dei potentiam in ratione
principii : sed hoc ipsum est significare
nostram erga ipsum submissionem in quo
ratio adorationis consistit : ergo sacrificium
est signum externum adorationis. Tum
præterea, quia cum sacrificium sit opus
externum, potest ordinari ad unam, et al­
teram significationem : et nulla est ratio,
quare ita ordinatum, sive institutum non
fuerit. Quæ posterior impugnatio confirma­
tur attendendo debitum esse ipso lumine
naturæ aliquod externum signum adora­
tionis, Deo proprium, et creaturæ incom­
municabile. Sicut enim debetur summa
adoratio, sic debetur summum aliquod sig­
num adorationis : quod non salvaretur, si
cuncta adorationis signa essent Deo, et
creaturæ communia. Porro licet hujus­
modi signum non fuerit a natura determi­
natum ; communis tamen hominum insti­
tutio ex instinctu Dei illud determinavit :
qua communi, sive publica institutione
supposita, illicitum est tale signum ad
aliam, quam Dei adorationem, inducere :
quia ex ipsa institutione habet significare
submissionem ex motivo summæ eminen­
tis in objecto adorato, quæ est creaturæ in­
communicabilis. Non reperimus autem ho­

mines instituisse aliud hujusmodi signum,
nisi sacricilinm : vel illud assignent Adver­
sarii. Istud igitur est peculiari adorationi
Dei appropriatum. Nec nisi voluntarie ne­
gari potest sacrificium osse verum signum
adorationis : quidquid enim Adversarii reperient proportionis ad protestandum ma­
jestatem Dei in rati one primi principii,
reperient etiam (et quidem inseparabili­
ter) ad denotandum nostram inferioritatem,
et submissionem, cujus expressione ado­
ramus, ut in aliis adorandi signis contingit.

DUBIUM II.
Qua adoratione adoretur Christus ul homo.
Præmissis jam, quæ ad communem ali­
quam notitiam adorationis videbantur ne­
cessaria; succedit ut ab illa descendamus
ad particulare, et proprium præsentis con­
siderationis subjectum, quod est Christus,
et videamus, quæ adoratio illi debeatur. In
qua difficultate, supposito fidei articulo, Sopporiquod Christus est persona composita, sive uo.
subsistens in natura divina, et in natura
humana (juxta superius dictadisp. 3, dub.
3) facile convenit inter omnes, Christum
ut Deum adorandum esse adoratione la­
triæ : nam hæc peculiariter debetur soli
eminentiæ divinæ, ut satis constat ex dic­
tis dub. præced. g 3. Unde consequenter
omnes eliam docent hunc hominem Chris­
tum per communicationem idiomatum esso
adorabilem, sive dignum adoratione la­
triæ : quia ut sic dicatur per communica­
tionem idiomatum, sufficit hunc hominem
esse suppositum, quod et ipse Deus adora­
bilis per latriam, sicut in eodem sensu, sive
per eandem communicationem dicitur,
quod hic homo est omnipotens, est crea­
tor. immortalis, etc., juxta generalem doc­
trinam, quam supra tradidimus disp. 26,
dub. 1, ubi de hac materia ex professo
egimus. Cæterum quia hoc subjectum,
Christus ut homo eam communicationem
non admittit, sed tantum determinat na­
turam cratam ; et propterea ista prædicalio, Christus ul homo est Deus, debet magis
negari, quam concedi, ut cum D. Thom.
supraquæst. 16, art. 11 statuimus disp. cit.
dub. 6, g 2; idcirco dubitari potest, an Chris­
tus ut homo adorandus sit adoratione la­
triæ : si enim ut homo non est Deus, nec ut
homo habebit attributa Dei, cujusmodi est
adorabilitas summa, sive latria. Præsertim
cum ea, quæ conveniunt Christo ut ho-

r

Γ)Ε INCARNATIONE.
DISP. XXXV, DUB. IL

o73

mini, conveniant illi secundum humanitarera : quam certum est non vindicare
ad Christum, qua Christus est, et non so­ compositus. Rursus si Eucharistiæ debetur
ex se tam excelsum genus adorationis.
lum divinam, sed humanam etiam natu­ adoratio latriæ ob præsentiam divinitatis,
Proponitur pri^a. ct communis conclusio.
Pun·'! us Aliunde vero non est intelligibile Chris­
ram complectitur; ut nulla ratione, nisi
ut Concilium docet; eadem etiam, et non
diOiculviolenter aliter exponi queant.
26. Dicendum est Christum ut hominem Pnw
inferiori ratione tribuenda est humanitati
UU<. tum ut hominem coli aliqua adoratione, et
quod eadem uon colatur ipsius humanitas.
27. Secundum ex Conciliis, quæ veri­ Christi, quæ divinitati conjuncta est subs­
(ly ul hominem sumpto specificative, et de- aiWfti
Et in hoc stat cardo praesentis difficul- notante adorationis terminum, et complec­
tatem hanc satis liquido determinant.
tantialiter in eadem Verbi persona. Et
tatis.
tente humanitatem ipsam) adorari adora­
Nam Concilium Alexandrin, in epist. ad
conformiler ad hanc doctrinam diffinit
Nola.
CkcL Nestorium, quæ est 10 apud N. Cyrillum,
Pro cujus resolutione observandum est tione latriæ : atque ideo eadem, et summa
Concilium can. 6, ejusdem sessionis : Si
ih:>
quis dixerit in Sancto Eucharistiæ Sacra­
ex dictis disp. 33, dub. 3, § 2, et disp.
latriæ adoratione, qua adoramus divinum
fr.i. inquit : Unus inlelligilur Chrislus Jesus,
mento Christum unigenitum Dei Filium non
34 fere, per totam, quod hoc complexum
Christi suppositum, adorari etiam huma­
Films Unigenitus, qui una adoratione cum
Christus ut homo potest dupliciter sumi.
nam Christi naturam. Hæc est communis,
carne piopria adoratur. Quo loco licet esse cultu lalriæ, etiam externo adorandum,
Primo reduplicative, ut significet vel hu­ et certissima sententia tam Scholasticorum
principalius tendat ad refellendum hære- etc., anathema sit.
Tertium ex Patribus, qui nostram asser­
manitatem tanquam rationem formalem, i cum Magistro in 3, dist. 9, quam Theolo­ Mips·
sim Nestorii dividentis in Christo perso­
Iff.
tionem apertissime docent. P. N. Cyrillus P. Cyvi cujus prædicatum conveniat Christo ;
gorum cum D. Thom. in præs. art. 1 et2. D.Tm
nas, et subinde distinguentis adorationes :
vel ipsum Christi suppositum secundum Quare supervacaneum censemus eos in
lib. 1 de fi le ad Reginas affirmat : In Christo rillas.
nihilominus revera Concilium simul docet
munus subsistendi in humanitate : sicut particulari referre. Est tamen adeo certa et
non esse unam naturam, quæ adoretur, el
deferendam esse adorationem uni, et toti
sumitur in his prædicationibus, Christus ul communis hæc assertio, ut N. NValdensis n. w- j
aliam, quæ non adoretur; sed unam Verbi
Christo cum carne, sive complectendo in
deaû
homo esi passibilis, mortalis, etc.; certum
tom. 3, cap.. 119, dicat esse de fide : Me­ Méfia.
naturam incarnatam adorabilem cum carne
objecto adorato humanitatem. Rationem
namque est in his denotari, quod Christus dina in præs. affirmat illum, qui eam ne­
sua una adoratione. D. Athanasius orat. 5 D. Alba­
autem reddit P. N. Cyrillus in apologe­
habet hæc prædicata ratione humana; na­ garet fore suspectum de hæresi : Lorca Lora.
contra Arianos inquit : Nam tametsi caro nas.
tico, sive defensione pro 8 anathematuræ, et quatenus in ea subsistit. Secundo disp. S3, num. 17, docet pertinere ad
ipsa per se sit pars rerum creatarum, atta­
tismo : Ulpole unus existons Filius, non
specificative, sive determinative, ita quod fidem tanquam conclusionem theologicam
absque sua carne, sed illa potius adoranmen Dei corpus effecta est : neque istiusmodi
ly ul homo non significet rationem forma­ ex principiis fidei evidenter deductam. Et
Μ. dus est. Deinde in Concil. Ephes, can. 8
corpus seorsum discriminatum a Verbo ado­
lem, ob quam prædicatum conveniat sub­ ut putamus, res ista tam gravis, et tam
decernitur : Si quis audet dicere coassumpratione prosequimur : neque Verbum adora­
jecto : sed determinet præcise rationem,
certa est, ut qui se illi opponeret, non
lum hominem coadorandum Deo Verbo, ct
turi Verbum a carne longe seponimus. Sed
secundum quam subjectum habet capacita­ posset non incurrere turpem satis censura
conglorificandum tanquam alterum cum
cum sciamus, ut dictum est, Verbum carnem
tem, ut illi tribuatur prædicatum : sicut
notam : id enim evincunt solidissima fun­
allero; ac non potius una supplicatione ve­ esse facium, illud jam in carne situm agnos­
in his prædicationibus accipitur, Christus damenta, quæ jam submittimus.
neratur Emanuel, anathema sil. Et in 5
cimus. Quis igitur tam vecors est, ut Domino
çtiau Synodo, ut allegat D. Thom. art. 1, in sed ita loquatur : Absiste a corpore, ul te adorem ?
ut homo est Filius Dei naturalis per gratiam
Primum ex Scriptura sacra, quæ mani- Fmib
unionis, Chrislus ul homo est prædestinatus feste significat veram, et perfectam latriæ
contra (sive in Concilio secundo ConstanD. Epiphanias in Anchorato ait ; Adoras sal- D. EpiFilius Dei naturalis. In quibus, et simili­
adorationem, solo Deo debitam, exhibi- forfait
tinopolit. quod est quintum generale) ca­ valorcm incorporatum, aut non adoras? Quo- Pbanius·
bus non significamus humanitatem (vel tam etiam laudabiliter fuisse Christo ut
none 9 dicitur : Si quis in duabus naturis modo vero no)i adoravero? Si enim non
esse hominem) esse rationem formalem
homini, et ut humanitate constabat, et ut
adorari dicit Christum (ex quo duæ adora­ adoravero, non habebo vitam. Ecce igitur
inducentem ea prædicata ; sed tantum de­
apparebat in carne. Sic enim Apostolus,
tiones introducuntur), sed non una adoratione creaturam adoras. ipsum corpus. Ingens
terminamus rationem, secundam quam
testatur ad Hebræ. 1 Christum proposi- ,u
Deum Verbum incarnatum cum propria ip­
autem est vesania illorum, qui talia diChristus habet capacitatem·ad illa, ut locis I tum fuisse Angelis adorandum : El cum
sius carne adorat, sicut ab initio Dei Eccle­ eunt. Nam rex purpura indutus ab omnibus
relatis explicuimus. Sic ergo cum inquiri- j iterum introducit Primogenitum in orbem
sia· traditum est, talis anathema sit. Denique,
adoratur. Numquid ergo purpura adoratur,
tur, an Christus ut homo adoretur adora- ! terrx dicit : Et adorenl eum omnes Angeli
CîmL Concilium Trident, sess. 13, cap. 5, in- I aut rex?Manifestum est, quod rex : coadora­
tione hac vel illa ; duplex sensus insinuari i ejus. Sic etiam adoratus fuit a Magis
! Wear’ quit : Nullus itaque dubitandi locus relin­
tur autem cum ipso etiam purpura, quam
potest : videlicet reduplicativus ; ad quem I Matth. 2 : Et procidentes adoraverunt eum, jm.?. I
quitur, quin omnes Christi fideles pro more in gestat. D. Augustin, serm. 18 de verbis D. Auopus est, quod humanitas sit ratio formalis,
et obtulerunt ei munera. Et a Thoma Apos)
Catholica Ecclesia semper recepto, latriæ cul­
Domini disputat contra Arianos, et Eu- gus,il1·
sive motivum adorationis : vel specificati- I tolo, qui Joan. 20 exclamavit : Dominus laa.ÿ.
tum, qui vero Deo debetur, huic Sanctissimo
nomianos, qui dicebant Christum esse
vus tantum, et terminativus ; ad quem non
meus, el Deus meus. Et ipse Dominus dixit
;
Sacramento in veneratione exhibeant. Neque puram creaturam : et S. Pater probat op­
requiritur, quod humanitas sit ratio for- I de se ipso, Joan. 5 : Ul omnes honorificent jcu.s. i
enim minus est adorandum, quod fuerit a positum, eo quod Christus adoratur latria,
malis adorandi ; sed sufficit esse terminum, I Filium, sicut honorificant Patrem. Unde
|
Christo Domino ul sumatur, institutum. Nam sive adoratione divina, ut constat ex Scrip­
Apost.
ad
Philipp.
2
:
concludit
:
Ul
in
Ad
|
aut conterminum adorationis : ita quod ;
illum eundem Deum praesentem in eo adesse
tura locis supra relatis. Subjungit autem
non se habeat mere concomitanter, aut per I nomine Jesu omne genu flectatur calestium, PMhp.#. J
credimus, quem Paler ælernus introducens in eorum objectionem : Quid est, quod car­
accidens, sed vere pertineat ad terminum
terrestrium, el infernorum. Et ad Rom, 14 Ad I
orbem terrarum dicit : El adorenl cum omnes nem ejus, quam creaturam esse non negas,
per se adoratum : optime namque concipiexponit de Christo illud Isaiæ 45 : Mihi Roa.H. .
Angeli Dei, etc. Ubi non solum docet, quod simul cum divinitate adoras, atque ci non
tur esse non adoratam, et pertinentem ad
curvabitur omne genu. Denique, ut alia
Sacramentum Eucharistiæ sit adoratione minus, quam divinitati defers? Sed responterminum per se adoratum, et tamen non
omittamus, sic refertur adorari a Beatis
latriæ venerandum ; sed etiam assignat del August. : Ego Dominicam carnem, imo
f
esse rationem formalem adorationis, ut ex
Apocal. 5 : Quatuor animalia, et viginli- Aprationem : quia scilicet habet Deum præ- perfectam in Christo humanitatem proplcrea
dicendis magis constabit.
qualuor seniores ceciderunt coram agno.
sentem, nempe Christum, quem Pater adoro, quod a divinitate suscepta, atque Dei­
Hæc vero tam evidenter significant adora­
introduxit in orbem terrarum, et Angelis tati unita est : ut non alium, alque alium,
tionem, quam recensent, esse summam,
adorandum proposuit. Non fuit autem i sed unum, eundemque Dominum, ct hominem
sive qualis Deo debetur, et ipsam referri
introductus in sola divinitate, sed etiam Dei Filium confitear. Denique si hominem
ad
in humanitate subsistens, et humanitate separaveris a Deo, ut Pholinus, ct Paulus Sa-

* ·

».

t

hi
i

%<
■

d*
q-

:X
u

“4

Î; i M

t*

-

fi* f

mosaknus ; illi ego nunquam credo, neque i terat esse difficultas, ostenditur inductive :
servio • JnlcUige-, fide theologica, cl servitute nam adoramus totum aliquem sanctum, et
latrie). Velul si quis vestrum aut purpuram,
omnia ex quibus constat, per rnolum
aut diadema regale jacens inveniat, nunquid
unius, et profit in illo, ratione sanctitatis,
eam. conabitur adorare? Cum vero ea rex
V. g. B. Virginem : el tamen sanctitas,
fuerit indutus. periculum mortis incurrit,
quæ est motivum adorationis, non est in
si eam simul cum rege quis adorare conle mpsancto toto, et totaliter, sive secundum
seril. lia etiam in Christo Domino humanita­ omnem ejus partem; sed solum in parte
tem non solum, aut nudam, sed divinitati determinata, nempe in anima. Similiter
unitam unum Dei Filium, Deum verum, el totum aliquem virum sapientem, v. g.
hominem verum si quis adorare contempserit, ’ Angelicum Doetorem, colimus ratione
sapientiis; et tamen sapientia non est in
xlernæ mortis panam incurrit. Sic refert
toto totaliter, sed in speciali potentia,
ex D. Augustino N Waldensis tom. I.
nempe intellectu. Adoramus etiam Ponti­
doctrin. fidei, cap. 14. Eandem sententiam
inculcant alii Patres, quorum, ut prolixi­ fices, et sacerdotes ratione consecrationis,
seu characteris : licet hæc perfectio, quæ
tatem vitemus, non transcribimus verba
formalia. Sed videri possunt D. Ambros. ! est motivum ad adorandum totum homi­
nem, non afficiat illos totaliter, et secun­
I)’ cfc7y-lib. i’de Spiritu Sancto cap. 12, et lib.
dum omnem lartem, sed in determinata
dTJo
cap. 19. D. Chrysostom, hom. 3
parte resideat. Ergo ad adorandum aliquod
Cassio- et 5, in epist. al Hebræos. D. Leo Matotum, et omnes ejus partes per modum
dorns. gnus semi. I de Ascens. Cassiodorus in
unius, seu prout in illo; sufficit, quod
masten. Ps. 98. D. Damascenus lib. 3 de fide
tuas cap. 8, et lib 4, cap. 3, et orat !, pro
motivum adorationis insit parti determi­
Crelcnnatio ; et minime requiritur, quod afficiat
imaginibus, Elias Cretensis orat
51,
sô .
totum totaliter, et secundum omnes, et
Nazianzen., et alii.
Rûtiù
singulas ejus partes. Et ratio generalis
28. Quartum ratione optima, quæ desu­
<·χ D.
tam in exemplis, quam in re præsenti
Tboni. mitur ex D. Thom. in præs. art. 1; quo­
niam aû adorandum aliquod totum, et est : quoniam dignitas cujuscumque partis,
omnes ejus partes per mo iom unius, sive aut quasi partis totum suppositum, aut
prout in toto, sufficit, quoi motivum ado­ i compositum constituit dignum : sed sup­
positum, et compositum complectitur om­
rationis insit parti determinate, et minime
nia, ex quibus constat, ut ex terminis
requiritur, quod talo motivum afficiat
totum totaliter, sive secundum omnes, et liquet : ergo omnia pertinentia ad supposingulas ejus partes : sed Christus est situm fiunt digna per excellentiam conve­
nientem toti suppo.-ito ratione partis deter­
quoddam compositum ex humanitate, et
minate : atque ideo ut omnes suppositi
divinitate; et hæc est motivum proprium
partes fiant dignæ, sive venerabiles, et
adorationis latriæ : ergo Christus, ut est
quoddam compositam ex humanitate, et i adorabiles ; sufficit, si dignitas sit in una
parte determinata, ei non requiritur, quod
divinitate, adorandus est adorationelatriæ :
secundum omnes conveniat.
atque ideo terminat hujusmodi adoratio­
Quintam, et ultimum ab exemplis salis Eresnem non solum ut Deus, sive secundum
divinitatem, sed etiam ut homo, aut secun­ congruis, quibus Patres veritatem hanc pil·
dum humanitatem. Utraque consequentia I illustrant. Et in primis D. Augustinus,
Epiphanias, et Dama-cenus locis supra
legitime infertur ex præmissis. Et minor
relatis utuntur exemplo purpuræ : nam
quoad primam pariem constat ex dictis
D. Atbi- disp. 3, dub. 3. et liquet ex illo D. Aibana- [ -licet purpura secundum se nullam merea­
tur adorationem ; nihilominus regem ves­
nJ’‘ sii in Symbolo : Sicut anima ralionalis, el
titum purpura, et purpuram ipsam una,
caro unus est homo, ita Deus, el homo unus
esi Christus. Licet enim adsit disparitas in­ el eadem veneratione per modum unius
adoramus, quin immediate purpuram os­
ter extrema compositionis, et modum ejus,
culari solemus. Sic ergo licet humanitas
nihilominus sicut ex anima, et carne re­
secundum se non sic digna adoratione
sultat una essentia; sic ex natura divina,
latriæ; nihilominus quia Deus carnem
et natura humana constituitur una persona
composita in utraque natura subsistens,
assumpsit, et habitu inventus est homo;
ut fusius loco cit. explicuimus. Secunda
cum Christum adoramus, totum illud mi­
etiam minoris pars liquet ex supra dictis
rabile compositum ex divinitate, et huma­
num. 3 et 11. Major autem, in qua po­
nitate adoratione complectimur, Pnelerea
D.

-

DE INCARNATIONE.

___________

574

D18P. XXXV, DUB. II.

575

simpliciter, sive absolutam ; et aliam se­
cundum quid, sive respectivam. Quo sup­
posito ailirmat Christi humanitatem non
adorari priori latria, sed posteriori : et
hoc modo diluit objectam difficultatem dis­
tinguendo propositiones, ex quibus cons­
tat Quem dicendi modum magis illustrant
aliqui Juniores distinguendo latriam supe­
riorem, qua adoratur Deus in se, et la­
triam inferiorem, qua adoratur humanitas
Christi ut Deo conjuncta. Affirmant ta­
men utramque latriam univoce convenire,
et ab eadem virtute religionis procedere :
quia utraque oritur ex eodem motivo
.Uy·
eminentiæ divinæ, licet inæqualiter con­
veniat rebus adoratis : nam Deo convenit
per essentiam, et humanitati per gratiam
unionis. Pro qua sententia Arauxo in Armo,
præs. dub. 1, num. 4, refert Suarium
disp. 53, sect. 2. Sed Suarez licet eam suirez.
explicet, et fulciat, illam tamen absolute
non defendit : quin potins § Secundo opor­
tet, concludit : 11 xc sententia est fortasse
probabdis, tamen (ul existimo) proprio,
cl vero sensui Conciliorum, el Sanctorum
non salisfacil. Et quamvis § Dico secundo,
si Christus, admittat quandam latriam in­
feriorem, est in ordine ad diversum objec­
tum, de quo nunc non disputamus; ct
talis latria coincidit cum hyperduba, ut
Suarez ibi se explicat in fine, et videbimus
num. 38.
Cujuscumque autem ea sententia sit, Rejici
tur.
est
omnino
falsa,
et
rejicienda.
Primo,
3 Π.
quoniam Scriptura, Concilia, et Patres
evidentissime docent, quod eadem adora­
Modi, quibus aliqui explicant communem
tione adoratur Christus, et ejus humanitas,
assertionem, el eorum refutatio.
ut constat ex testimoniis i; præced. relatis.
Hæc autem eorum assertio penitus falsi■· 29, Quamvis praemissa conclusio sit
*s
ficatur dicendo cum Gabriele, et aliis,
μ adeo communis; non pauci tamen illius
quod licet Christi, et humanitatis ejus
patroni in ejus explicatione deficiunt. Et
adoratio sit latria; tamen Christus adura­
ul deficiant, occasio est communis etiam
tur una latria superiori soli Deo debita, et
difficultas, quod creatura non debeat ado­
rari adoratione latriæ : sed humanitas est humanitas adoratur alia latria inferiori
propria creaturæ. Quamvis enim consti­
creatura : ergo non est adoranda latria,
tuant convenientiam utriusque adorationis
et subinde nec Christus secundum huma­
in nomine, aut in conceptu communi la­
nitatem. Vel aliis terminis : solus Deus
triæ ; tamen reipsa constituunt diversos
est adorandus adoratione latriæ : sed hu­
realiter adorationis motus, et affirmant
manitas, aut caro Christi non est Deus :
ergo humanitas, sive caro Christi non ado­ humanitatem Christi non coli eodem illo
motu adorationis, quo Christus adoratur.
ratur latria, qua adoratur Deus ille in hu­
Quare necessario obligantur negare in pro­
manitate subsistens. Hanc, inquam, diffi­
prietate sermonis propositionem in Scrip­
cultatem ut aliqui diluant, diversimode
tura, Conciliis, et Patribus assertam. Quod
explicant nostram, et communem assertiowz
nemo non videt esse temerarium, et eo
■ nem. Nam in primis Gabriel in 3, dist. 9,
i
. etlect. 49 ct 50, in Canonem, docet dis­
amplius. Secundo, quia eorum doctrina
tinguendam esse duplicem latriam, aliam
nec veritati, nec sibi etiam satis constat,
D. Damascenus utitur exemplo ferri can­
dentis : nam eodem motu, quo refugimus
iUingere ignem ferro conjunctum, refu­
gimus etiam ferrum ignitum, non quidem
propter se, sed propter ignem, quem con­
junctum habet. Comparatur autem natura
divina igni, et natura humana ferro, ct
Christus ferro ignito : conjungit enim in
$e utramque naturam. Quare adorando
Christum adoratione latriæ adoramus, et
motu timoris filialis reveremur non solum
naturam divinam, sed etiam humanam
illi unitam : quamvis ratio adorandi hanc
sit divinitas. Sed optimum exemplum est,
quo utitur N. Cyrillus in apolo-iet. pro
duodecim capitulis, in defensione 8, ubi
docet Verbum adorari cnm carne sua,
sicut homo adoratur cum corpore suo.
Etenim ubi totum hominem adoramus
adoratione duliæ ob excellentiam v. g. sapientiæ, ibi adoramus hominis composi­
tum, et ea, quibus constat, animam scili­
cet, et corpus ; quamvis ratio adorandi
corpus non sit corpus ipsum, sed anima,
sive sapientiæ eminentia in ea existens.
Sic igitur quando Christum adoramus ado­
ratione latriæ ob summam Deitatis digni­
tatem, ibi adoramus totum Christum, et
illa, ex quibus constituitur, naturam scili­
cet divinam, et humanam : licet ratio
adorandi humanitatem non sit humanitas
ipsa, sed divinitas existens in Christo.

?

1'

-y

576

i-- · >

1)181*. XXXV, DUB. H.

DE INCARNATIONE.

adoratione, qua colimus rogem vestitum
ut declaramus inquirendo, an illi duo
salvandum Christum, et ejus humanitatem
purpura, adoramus, et osculamur ejus
adorationis modi distinguantur specifice? adorari eadem latria, ut Concilia, et Pa­
purpuram : quin opus sit aliam adorationem
Si affirment; consequenter dicere debent
tres docent : quoniam adoratio Christi, et
erga purpuram ut tegentem regem multipli*
humanitatem in Christo non adorari ex
a loratio D. Petri conveniunt univoce in
rare. Eodem etiam motu, quo refugimus
motive divinitatis Christi, ex quo Christus nomine, et conceptu adorationis, utostenattingere ignem allicientem ferrum, refu­
ipse adoratur : ubi enim actus differunt
diinus num. 18 et nihilominus non pos­
gimus ferrum ipsum, absque alterius resi­
specifice, opus est, habeant motiva forma­
sumus cum conformitate ad Concilia, et
lienti» necessitate. Et quod ad rem præ­
liter diversa. Consequens vero est contra Patres, et ad veritatem ipsam dicere
sentem magis accedit, eodem prorsus
doctrinam Conciliorum, et Patrum inde
D. Petrum adorari eadem adoratione, qua
adorationis actu, quo colimus hominem,
colligentium eandem esse humanitatis
adoratur Christus. Et profecto supervaca­
colimus etiam partes, ex quibus constat,
Christi cum ipso Christo adorationem ;
neus fuisset studiosus adeo Patrum labor,
corpus scilicet, et animam per modum
quia Christus Deus est colendus adoratione
ut exponerent , quomodo Christus, et
unius. Pari ergo ratione, quando latria
latriæ. Quomodo enim hæc cohaerent cum
Christi humanitas adorentur eadem latria,
adoramus Christum Deum, eodem adora­
illis verbis Concilii Tridentini supra rela­
si solum agerent de identitate, aut potius
tionis motu colimus omnia hæc per mo­
tis : Nullus itaque dubitandi locus relinqui­
convenientia in solo aliquo latriæ con­
tur, quin omnes Christi fideles pro more in
dum unius compositi, scilicet personam
ceptu generico: quippe id non majorem dif­
Catholica Ecclesia semper recepto, latria cul­
Verbi, divinitatem, et humanitatem;
ficultatem affert, quam quod adoratio Dei,
tum, qui vero Ileo debetur, huic Sanctissimo ; et adoratio puræ creaturæ conveniant in
quippe objectum adoratum ex omnibus his
Sacramento in veneratione exhibeant? Et
constituitur. Et nihil refeït, quod moti­
conceptu generico adorationis. Minime ita­
quod caput est, quomodo cohærent cum
vum adorationis latrke sit sola divinitas :
que dici valet, quod prædictæ latriæ diffe­
verbis Quintæ Synodi jam relatis num. 27 :
quoniam una sola pars, vel perfectio exis­
rant specifice, aut essentialiter. Si autem
Si quis non una adoratione Deum Verbum
dicatur solo numero distingui; impossibile
tons in una sola parte sufiicit ad consti­
incarnatum cum propria ipsius carne ado­
erit, quod simul, id est, eodem tempore ado­
tuendum totum, et partes, quibus constat,
rat. anathema sil? Si vero negent illos adoremus Christum, et humanitatem Christi
objectum ejusdem adorationis. Sicut ad
rationis modos specifice distingui; conse­
adoratione latriæ, ut Scriptura. Concilia, et
hoc, quod totus homo fiat alicui amabilis
quens est, quod illæ adorationes solo nu­
Patres evidentissime supponunt. Quoniam
ratione pulchritudinis ; sufficit, quod pul­
mero distinguantur. Et tunc magis appa­
implicat duo accidentia solo numero dis­
chritudo sit in facie, et non requiritur,
ret eorum Auctorum inconsequentia :
tincta reperiri in eodem subjecto, ut os­
quod insit pedi.
quoniam ad multiplicandum solo numero
tendimus tract. 1, disp. 2, dub. 3. Et
'
.31. Aliter propositam difficultatem diadorationes non est necessarium assignare
quamvis id non implicaret; nihilominus
u luere tentavit Durandus in 3, dist. 9,
diversum motivum ex parte objecti, ut nequit naturaliter contingere, nec est con­
quæst. 2, dicens, quod licet creatura non
liquet in ipsis adorationibus Dei, et potest
sonum rerum naturis. Tenendum itaqne
adoretur per se adoratione latriæ, sed dualiis exemplis inductive confirmari : ipsi
est adorationem latriæ, qua adoratur Chris­
liæ; nihilominus polest adorari latria per
vero recurrunt ad diversa motiva, ‘dum di­ tus, et adorationem latriæ, qua adoratur
accidens, si scilicet sit in eo, qui est per
cunt Deum adorari propter divinitatem per
Christi humanitas, non esse adorationes
se dignus adoratione latriæ. Sicut purpura
essentiam ; humanitatem vero adorari
specifice, aut numerice diversas ; sed esse
non est digna adoratione : et tamen si sit in
propter aliquid creatum, vel propter di­
eandem realiter adorationem subjective,
rege, adoratur per accidens ad regis ado­
vinitatem ut communicatam per gratiam • et in se; quamvis illos terminos attingat
rationem : quo exemplo utunlur Paires
unionis.
cum aliqua inæqualitate infra exponenda.
frequenter in hac materia. Quamvis igitur
Conti­
30 Confirmatur, et explicatur amplius :
Ad hæc : ratio ex D. Thom. desumpta, Alii
humanitas, utpole non Deus, sed crea­
nuator
ispsimpu- nam illæ duæ adorationes latriæ superioris
et num. 28 a nobis proposita facile de­ çmtiotura, non sit per se digna adoratione la­
gnatio. ej-ga Christum Deum, et latriæ inferioris
clarat Christum, et ejus humanitatem
triæ : quia tamen existit in persona Verbi,
erga humanitatem Christi vel distinguun­
posse adorari una, et simplici latriæ ado­
quæ latriam per se meretur ; propterea
tur essentialiter, vel solo numero? Si pri­ ratione : ergo vanum est recurrere ad la­
adorato Christo per se adoratione latriæ,
mum : ergo falsum est Christum, et ejus
triam superiorem respectu Christi Dei, et
adoratur per accidens humanitas Christi
humanitatem adorari eadem adoratione,
ad aliam latriam inferiorem respectu hu­
eadem adoratione.
ft!
ut plane docent Concilia , et Patres.
manitatis Christi. Consequentia palet. Et
Hanc autem Durandi doctrinam Suarez
Quippe, ut ex terminis liquet, non adoran­ antecedens constat ex dictis : num adorato
-. fi disp. 53, sect. 2, § Secundo oportet, afiirtur eadem adoratione, quæ necessario ado­
toto composito, adorantur ea, ex quibus
?ξ· mat esse vitandam. Et quidem merilo, si
rantur adorationibus essentialiter diversis :
constat : sed Christus est compositus ex
’ per adorari humanitatem per accidens si­
sicut manifestum est Christum, et D. Pe­
divinitate, et humanitate in eadem Verbi
gnificetur humanitatem solum per acci­
trum non eadem adoratione coli, quia co­
persona : ergo adorato Christo adorantur
dens, sive accidentaliter esse Verbo con­
luntur adorationibus specifice diversis.
ejus divinitas, et humanitas : atque ideo
junctam : sicut comparatur purpura ad re­
Recurrere autem ad convenientiam latriæ omnia ista adorantur eadem adoratione
gem. Nam humanitas vere, et substan­
superioris, et latriæ inferioris in communi latriæ. Exempla etiam num. 28, relata,
tialiter unitur personæ Verbi, et constituit
nomine, aut etiam conceptu objective la­
quibus Patres utuntur, ut rem istam de­
substantialiter unum ens per se, nempe
triæ ; ridiculum plane erit in ordine ad clarent, id ipsum probant. Nam eadem
Christum, ut constat ex dictis disp. 3,
adoratione,
Salmant. Curs. theolog. tom. XVI.
!

dub. 3. Et oppositum dicere, aut signifi­
care sapit hæresim Nestorianam. Sed Vas- Vazquez,
quez disp. 95, cap. 3, num. 5, totus est
in defendendo Durandum, affirmans ejus
in hac parte impugnalores, assecutos non
fuisse ipsius mentem. Nam sicut teste
Philosopho 5, Physic, cap. i, partes di­
cuntur moveri per accidens ad motum to­
tius compositi, et tamen vere moventur;
et ex eo, quod per accidens moveantur,
minime colligi potest, quod uniantur toti
per accidens : sic etiam humanitas potest
dici adorari per accidens ad adorationem
Christi, et tamen vere adoratur; quin ra­
tionabiliter inferri possit unio per acci­
dens humanitatis Christi cum persona
Verbi : pertinet enim humanitas ad esse
substantiale illius compositi, quod est
Christus, sicut manus, et quælibet pars
integralis pertinet ad substantialem homi­
nis compositionem.
32. Et quidem si Durandus amplius Judinon voluit, quam quod Vasquez intendit; c,uw·
potest ejus sensus sustineri : coincidit
enim cum communi sententia, qua affir­
mamus humanitatem Christi, illo adorato,
adorari simul ea adoratione; non quidem
per se, licet in se, sed ratione alterius, et
ad adorationem totius. Unde solum relin­
quetur quæstio de nomine circa terminos,
quibus hæc veritas explicanda est. In qua
quæstione magis probamus judicium Sua­
rii, et censemus modum illum loquendi
Durandi esse vitandum , et præsertim
prout ab ipso. Nam cum ille affirmet unio­
nem humanitatis ad Verbum esse acciden­
talem ; quod omnes reprobant, et nos reje­
cimus disp. 3, dub. 4, num. 78, merito
quando affirmat humanitatem Christi ado­
rari latria per accidens ad adorationem to­
tius, rationabili suspicione ducimur ad
intelligentiam ejus in eodem sensu : atque
ideo quod significet humanitatem Christi
non adorari nisi per accidens, quia est in
Christo : sicut adoratur purpura existons
in rege, licet nullam habeat unionem
substantialem cum illo : quod multum de­
primit dignitatem humanitatis Christi in
ratione adorabilis, et non nihil sapit hæresis Nestorianæ Unde vanum reputamus
laborem Vasquii in investigando, et pro­
ponendo verum sensum illius propo­
sitionis, Humanitas Christi adoratur la­
tria per accidens : quia licet non dubite­
mus illum habere posse, glossando ly per
accidens, ut valeat, quod per aliud, aut in
alio, aut ratione alterius : nihilominus
37

578

4

DE INCARNATIONE.

probandam illi erat, quod sic senserit Du­
randus. Id vero minime ostendit, nec po­
test ; nam cum Durandus diserte asserat
humanitatem uniri Verbo per accidens, id
est, accidentaliter; in eodem sensu acci­
piendus est, cum allirmal humanitatem
Chrisli adorari latria per accidens. Nec
Durandus dicet Chrisli humanitatem ado­
rari per accidens, sicut manus, aut alia
pars substantialis dicitur moveri per acci­
dens ad motum totius; sed magis sicut
dicitur moveri per accidens musicum vel
album, moto homine. In quo sensu, qui
est proprius Durandi, modus ille loquendi
vitandus omnino est : supponit enim, et
inculcat sententiam plusquam falsam, et
nullatenus confovendam. Sæpe namque
contingit propositionem admittentem sen­
sum verum, et in aliis tolerabilem, si pro­
feratur a suspecto, fieri suspectam, et sa·
peresensum pravum : sicut hæc propositio,
Fides justificat, habet sensum catholicum;
et tamen prolata a Lutherano redditur sus­
pecta, et denotat solam fidem justificaro,
aut sufficere ad justitiam, ut Lutherani
sentiunt, et observavimus tract. 17, disp.
9, dub. 4. num. 5Û.
Confu­
Unde magis evertitur tam Durandi doctatio
Darnidi. trina, quam Vasquii defensio : quoniam
in explicando qualiter humanitas Christi
adoretur adoratione latriæ, ille modus adhi­
bendus est, qui declaret veram, et propriam
humanitatis Christi adorationem : id vero
minime declaratur dicen lo præcise, quod
humanitas Christi adoratur per accidens,
ad adorationem Christi : ergo ille dicendi
modus sustineri non debet. Probatur mi­
nor : quia adorari per accidens dicitur tam
de parte substantialiter toti unita, quam
de quolibet alio extrinseco accidentaliter
illi conjuncto, ut patet in vestibus, et cal­
ceis regis : sed humanitas Christi adoratur
ut natura intrinsece, et substantialiter
unita personæ divinæ, et pertinens ad
substantialem Christi compositionem :
sicut adorato homine, adorantur anima, et
corpus hominis : ergo adoratio humani- ,
tatis Christi insuflicienter explicatur di- |
condo humanitatem per accidens adorari
latria. Et dum aliud non additur, suspicio i
gignitur, quod non adoretur perfectiori :
modo; et saltem propria adorationis con­
ditio non declaratur.
Tertia
33 Sed videamus, qualiter Vasquez |
eXti0SI" ipse propositæ difficultati ex propria !
Vuquii. sententia occurrat. Respondet itaque la- I
tissimo in illadisp. 95, cap. 3, et i, et j

alibi, absurdum esse, quod latria exhi­
beatur humanitati Christi quantum ad sub­
missionem internam, secus autem quan­
tum ad signum externum adorationis. Pro
quo observat adorationem adæquate sump­
tam constitui tum ex submissione interna,
tum ex signo externo talis submissionis,
sine quo putat ipse non salvari veram ado­
rationem, ut vidimus num. 7. Hæc vero
ita se habent, quod signum externum com­
paratur ut materia; submissio vero interior
est velut forma, et ul ipse loquitur, quasi
anima, et vita in ordine ad constituendum
signum externum in ratione adorationis.
Asserit igitur ; quod ex his quasi partibus
submissio interior pertinens ad adoratio­
nem latriæ non defertur humanitati Chrisli,
quæ creatura est, sed soli Christo : sed
externum signum v. g. genuflexio aut
prostratio adhibetur humanitati per acci­
dens, (in quo non recedit a Durando) in
signum scilicet solum internæ erga Chris­
tum submissionis. Quare licet concedat
humanitatem Christi adorari eadem latriæ
adoratione, qua Christus, ut $. præced.
statuimus : id tamen admittit per distribu­
tionem accommodam, ut scilicet interior
submissio referatur præcise ad Christum,
et exterior nota referatur ad humanitatem.
Hunc autem dicendi modum absurdio- o.ienlirem praecedentibus censemus, et testimoniis Conciliorum, et Patrum plane contra- distini.
rium. Nam in eis docent Christum, et
ejus humanitatem adorari eadem adora­
tione : sed adoratio, concedente Vasquio,
constat essentialiter ex submissione in­
terna, et signo externo submissionis : ergo
sicut Christus adoratur latria non solum
externo signo, sed etiam interna submis­
sione, sic etiam de adoratione humanita­
tis dicendam est. Explicatur amplius hæc
impugnatio : quia humanitas Christi, ul
patet ex testimoniis allegatis, est vere ado­
randa cum Christo : nihil enim prædicta
testimonia probant, vel veram humanitatis
cum Christo adorationem evincunt : sed
humanitas non adoraretur, si solo signo
externo adoraretur : ergo adoranda etiam
est submissione interna : atque ideo ado­
ratio adæquata, sive ut importat actum
tam internum, quam externum, sicut de­
fertur ad Christum ita proportionabiliter
defertur ad humanitatem prout in Christo.
Utraque consequentia patet. Et major est
evidens ob insertam ei probationem. Cui
addimus : nam si Concilia, et Patres, cum
prædicant humanitatem, sive carnem
Christi

DISP. XXXV, DUB. II.
Christi esso adorandam simul cum divini. uie, non loquerentur do vera adoratione
j humanitatis ; minime docerent humanitaI ieiu esse simul, sive eadem adoratione
. adorandam ; quippe quod non potest vere
«forari, melius dicitur non esse adorandam, quam adorandum. Unde fieret, quod
J hæretici negantes humanitatem Christi
1 debere simul, aut eadem adoratione adoI rari cum ejus divinitate, melius loquerenj tur, quam Concilia, et Patres. Quæ sunt
] intolerabilia, ul liquet. Loquebantur itaque
j Concilia, et Patres de vera humani tatis
I adoratione. Minor autem, in qua poterat
l «se difficultas, ostenditur : quoniam vera
• adoratio, ut Vasquez docet, requirit utrumf que actum internum, et externum : alio I quin sine submissione interna, aut etiam
cum interna aversione deferret alicui ex­
terna venerationis signa, vere adoraret;
quod ille non admittit : ergo si humani­
tati Chrisli solum defertur signum exter­
sum, et non interior submissio, ut ille
Auctor affirmat ; sequitur humanitatem
: Cbristi non vere adorari cum Christo.
Quare ex ejus sententia fiet nos non magis
adorare humanitatem Chrisli , quando
Christum adoramus, quam adorabant illi,
qui genu flexo ante eum dicebant, Ave Rex
! Jedxorum.
P' 34. Quod autem Vasquez respondet pro
adoraiione humanitatis sufficere externum
r:- tair.um adorationis signum ortum ex in! 'L terna lairia, et submissione erga Christum ;
verbis solis consistit, et corruit ex præmisso
motivo : quoniam vera adoratio cons­
tat non solum ex signo externo, quod se
habet sicut materia, sed etiam, et multo
magis ex iuterna submissione erga objec­
tum adoratum, quæ est forma, ct quasi
anima, et vita adorationis. Quare sicut ad
I veram adorationem Christi requiritur, ut
adoratio externa procedat ex interna ado­
ratione, sive submissione erga ipsum ; sic
eliam ad adorationem humanitatis requiritur, quod externa adoratio proveniat ex
adoratione, vel submissione, erga illam.
Ergo si ita non fit, salvabitur quidem vera
adoratio Christi ; sed erit adoratio ficta,
aut nulla adoratio respectu humanitatis. Id
vero repugnat evidenter testimoniis Conci­
liorum, et Patrum affirmantium, Christum
el Chrisli humanitatem adorari eadem ado­
ratione latriæ. Quæ consequentia, retenta
eadem vi, potest aliter formari in hunc
modum : Si Christus coleretur tolo externo
adorationis signo absque interna adora­

j

579

tione, ct submissione erga ipsum ; Chris­
tus non adoraretur vere, sed ficte : ergo si
Christi humanitas præcise colitur solo ex­
terno signo adorationi? absque interna
adoratione, ct submissione erga illam ;
sequitur adorationem humanitatis Christi
non esse veram, sed fictam, atque appa­
rentem, qualem, ut diximus, milites genullectentes coram Christo repræsenlarunt.
Id enim paritatis ratio convincit, quam
haud facile Vasquez dissolvet. Quod vero Evertlipse causatur non posse nos absque idola- ^“tr
triæ labe submittere nos creaturæ ut Deo ; vum.
si autem adoraremus Christi humaninatem
interna latria, sive submissione, nos illi
submitteremus tanquam Deo; est commu­
nis illa difficultas, quam ver-amus, et cui
ipse plane succumbit. Dissolvitur autem
uno fere verbo negando sequelam : nam
licet illud, quod interna latria, et submis­
sione colitur non solum in se, sed etiam
ratione sui, colatur ut Deus ; tamen quod
adoratur in se, non tamen ralione sui, sed
ratione alterius, non adoratur ut Deus :
sed ad summum adoratur ut aliquid Dei,
sive ut quid substantialiter pertinens ad
Deum incarnatum. Sic autem adoratur
Christi humanitas, nempe non ratione sui,
sed ratione Verbi, quod caro factum est.
Quare ex eo quod adoretur interna latria,
et submissione; minime infertur, quod co­
latur tanquam Deus, nec in hoc vel levis
umbra idolatriæ potest occurrere.
35. Deinde refellitur eadem Vasquii Refelli­
tur
doctrina ralione a priori desump:a ex eadem
D. Thom. quam supra jam proposuimus doctrina.
num. 28 et facile applicatur speciali isti
materiæ : quoniam adorando per se, et
ratione sui aliquod totum, adoramus ra­
tione illius, atque ideo in illo, et (ut lo­
quuntur Durandus et Vasquez) : altem per
Recidens, sive ad adorationem alterius,
omnes partes, aut quasi partes, ex quibus
illud totum substantialiter constituitur :
sed interna latria, et submissione adora­
mus per se Christum, qui substantialiter
constituitur, et componitur ex humani­
tate : ergo interna latria, et submissione
adoramus in Christo ratione ejus, et ad
adorationem ipsius, sive (ut illi loquuntur)
per accfdens sacram ejus humanitatem :
ergo falsum est, quod humanitas Christi
adoretur solo externo adorationis signo
absque ulla interna latria, et submissione
erga illam. Hæc secunda consequentia evi­
denter patet ex prima, quæ legitime de­
ducitur ex praemissis. Minor autem quan-

580

DE INCAIiNATlONE.

tum ad utra in que partem videtur nobis
immediate de tide : quoad priorem qui­
dem, quia Christas constat Deitate, quæ
per se est adorabilis latria tam externa,
quam interna : et quoad posteriorem, quia
Christus est compositum constans subs­
tantialiter divinitate, et humanitate unitis
in eadem Christi persona. Unde non vide­
mus, qua ratione queat absque hæresi no­
toria negari, quod Christus debeat per se
adorari latria interna' submissionis. Major
vero, in qua poterat esse difficultas, cons­
tat ex dictis loco citato, et insuper osten­
ditur ipso exemplo, quo Vasquez explicat
doctrinam Durandi : nam quia totum
constat ex partibus, non potest totum mo­
veri per se, quin partes moveantur per ac­
cidens, sive ad motum totius : ergo pari­
ter si totum adoratur per se, partes
adorantur per accidens, sive ad adoratio­
nem totius, et ratione ipsius : ergo si
Christus per se adoratur adoratione internæ
submissionis, sive Iatriæ; fieri nequit, {
quod partes, aut quasi partes, ex quibus
substantialiter constat, non adorentur per
accidens, sive ad Christi adorationem, et
ratione illius.
ContiConfirmatur : nam impossibile est adoimpn- rare Christum externa aioratione Iatriæ
gnjtio. non adorando eadem externa adoratione
Iatriæ ejus humanitatem ; licet non prop­
ter se, sed ratione Christi, ad quem subs­
tantialiter pertinet : ergo similiter im­
possibile est adorare Christum interna
adoratione, sive submissione Iatriæ non
adorando eadem interna adoratione, et
submissione humanitatem illius, non qui- ,
dem propter se, et ratione sui, sed propter
Christum, et prout in illo. Antecedens
conceditur a Vasquez. Et consequentia
probatur : tum a paritate. Tum ex eo,
quod ideo Christus nequit externe adorari,
quin adoretur ejus humanitas, quia Chris­
tus substantialiter, et essentialiter constat
humanitate : hæc autem ratio æqualiter
militat in aioratione interna, ut satis ex se
liquet. Potestque vis hujus motivi amplius
promoveri aliis exemplis : nam crelendo
Christum credimus humanitatem Christi :
et non possumus Christum diligere nisi
diligendo ejus humanitatem : ergo pariter
non possumus dirutum adorare adoratione
vel interna, vel externa, quin humanitatem
ipsius adoremus. Et ratio generalis est,
Legitima
dillicul- quod Christus est essentialiter quoddam
tatis
compositum ex humanitate coalescens.
resolu­
30. Ex præmissa aut-m prædictorum
tio.

modorum dicendi confutatione incidenter
habemus legitimum sensum, in quo juxta
sententiam Conciliorum, et Patrum huma­
nitas Christi adoretur eadem latiæ adora­
tione, qua colitur hic homo Deus, nempe
Christus, absque ullo tamen vel mini­
mo idololatriæ vestigio, quod objiciebatur
num. 29. Tenendum namque est humani­
tatem adorari latria non perse, et ratione
sui, sed prout in toto Christo, et ratione
illius, qui per se, et ratione sui adoratur.
Id vero est terminare latriam non ratione
propriæ excellentiae, sed ratione suppositi
divini, ad quod pertinet : sive (et in idem
redit) non tam adorari per se, quam coado­
rari sicut partem illius compositi. Pertinet
itaque humanitas ad objectum terminativum Iatriæ adæquate sumptum : non au­
tem pertinet ad motivum ; sed adæquati
hujus ratio in divinitate consistit. Quæ
intelligentia facile constat tum ex Conciliis,
et Patribus supra allegatis, quippe nun­
quam deferunt adorationem Iatriæ huma­
nitati Christi solitarie sumptæ, sed do­
cent Christum adorari cum sua carne, vel
humanitatem Christi adorari cum illo. Tum
specialiter ex D. Thom. qui in præs. art. I, D.TLi
optime observat, quod ordinarie, et per se
loquendo, honor proprie exhibetur loti rei
subsistenti : partes autem honorantur ut
partes, et prout in composito, sive ratione
illius. Unde art. 2, infert : Adoratio huma­
nitatis Christi dupliciter polesl inlelligi. Uno
modo, ut sit ejus sicut rei adoralx : et sic
adorare carnem Christi nihil csl aliud, quam
adorare Verbum Dei incarnatum : sicut
adorare vestem regis nihil est aliud, quam
adorare regem vestitum. El secundum hoc
adoratio humanitatis Christi est adoratio
lalrix. Tum exemplis supra allatis : nam
cum adoramus regem vestitum purpura,
adoramus etiam purpuram ipsam cum rege,
non quidem ratione sui, sed ob regis di­
gnitatem : et cum adoramus hominem ado­
ramus hominis corpus, non tamen ratione
sui, sed ratione excellentiæ existentis in
anima. Tum denique fundamento D. Thum.
quod non solum evincit assertionem sed
sensum etiam legitimum ejus infert : nam
adorato toto composito, coadorantur omnes
ejus paries, ex quibus constat : at non
adorantur per se, et ratione sui, si seorsim
considerentur; sed adorantur ratiore to­
tius, aut ratione excellentiæ existentis in
parte determinata, cui uniuntur in toto. Otta
Si autem opponas ex hac docrina inferri,
quod divinitas in Christo coadoretur, vel ii.«.
adoretur

——

DISP. XXXV, DUB. 11.
adoretur ad adorationem totius Christi,
atque ideo quod adoretur per accidens :
sicut enim Christus constat ex humani­
tate, sic eliam constat divinitate, et utra­
que se habet quasi pars in admirabili illa
compositione. Respondetur negando adæquatani similitudinem, quam in modo
adorationis intendit objectio : nam divini­
tas ita est pars componens Christum, quod
simul est per se subjectum excellentiæ,
ob quam adoratur Chrislus : quare divini­
tas non præcise coadoratur, sed adoratur
perse, et est ratio adorationis. Unde necesse est, quod divinitas longe aliter se
habeat in modo adorationis, quam huma­
nitas : hæc enim solum est objectum lerminativum ; illa vero utrumque munus
exercet et movendi, et terminandi. Id vero
magis perspicuum fiet attendendo, quod
duplex solet distingui subjectum excellen­
ti® : aliud denominatur excellens quod ;
aliud vero inhæsionis, in quo scilicet im­
mediate residet dignitas. Sicut in D. Petro
subjectum denominationis quantum ad
excellentiam sanctitatis est ipse D. Petrus
cum omnibus suis partibus tam essentia­
libus, quam integralibus : sed subjectum
inhæsionis est anima, in qua residet gratia
sanctificans. Quare licet dum adoretur
D. Petrus, coadorentur omnes ejus par­
tes, sive essentiales, ut anima, et caro,
sive intégrales, ut manus, et pedes, et
omnia hæc pertineant ad objectum terminativum ejusdem adorationis : nihilo­
minus in hoc habent quandam heterogeneitalem, et differentiam. Nam corpus,
sive materia, pedes, manus, et similia so­
lum coadorantur, ut pertinentia ad objec­
tum lerminativum adorationis : sed D.
Petrus, et anima ipsius adorantur per se,
sive ratione sui : ille quidem ut supposi­
tum excellens, hæc vero ut subjectum
immediatum excellentiæ, quam compo­
sito et panibus ejus id ratione adorabi­
lium communicat. Ad rem igitur, licet
Christus sit subjectum quod denominatio­
nis excellentiæ fundantis latriam, et in
ipso adorato coadorentur cuncta, ex qui­
bus essentialiter constituitur : tamen sub­
jectum quasi inhæsionis prædictæ ex­
cellentiæ est divinitas. Quocirca licet
humanitas, et humanitatis partes solum
coadorentur terminando eundem motum
Iatriæ erga Christum, ad quem pertinent :
nihilominus non solum Chrislus, sed etiam
divinitas in Christo adorantur per se, aut
ratione sui; ille ut suppositum divinum,

581

ista vero ut ipsa dignitas intransitive; ra­
tione cujus tam illud suppositum, quam
omnia ad illud pertinentia possunt, et de­
bent terminare eandem adorationem latriæ. Quæ diversitas divinitatis ab aliis,
quæ præcise ut partes coadorantur in toto
Christo, vel ex eo magis liquet, quod di­
vinitas non distinguitur a supposito : quare
cum suppositum Christi adoretur per se,
pariter Christi divinitas per se adorabitur.
Et si insistas dicendo, quod aliquando Diluitor
adoratio Christi terminatur primario ad ali’
humanitatem : in quo eventu opus esse
videtur, quod adoratio respiciat divinitatem
per accidens : aut ratione alterius. Et ita
contingere declaratur ; nam aliquando
adoramus Chrsitum per osculum v. g. pe­
dis ; nam ibi caro est, quæ primo, et im­
mediate adoratur; divinitas vero solum
attingitur per accidens, ratione scilicet
conjunctionis ad carnem, quam deoscula­
mur. Id, inquam, si opponatur, levi manu
dispellitur : negandum namque est as­
sumptum, et ad probationem dicendum,
quod quando osculamur pedes Christi, illa
externa adorationis nota non tendit pri­
mario in carnem tanquam in objectum
primarium, et per se adorationis : sed
tanquam in partem, in qua adoratio totius
exercetur. Quæ duo distare toto coelo vel
ex eo liquet, quod frequenter adoramus
deosculando calceum, aut vestem alicujus,
ut contingit in adoratione Pontificis : et
tamen ex eo, quod nota adorationis exte­
rior, nempe osculum fiat immediate in
calceo, nemo colliget calceum primario,
principaliter, et ratione sui adorari : sed
colligendum est totum adorari per se ra­
tione excellentiæ, quam habet in anima;
notam vero externam hujus adorationis
fieri immediate in calceo tanquam in ali­
quo pertinente ad objectum adoratum, et
calceum adorari ad adorationem illius, et
ratione excellentiæ, quam Pontifex habet.
Sic igitur in casu objectionis proportionabiliter accidit.

§ ΠΙ.
Alia· duæ assevliones pro perfecta dubii
decisione.
37. Dicendum est secundo Christum ut
hominem (ly ut hominem sumpto redupli­
cative, et denotante humanitatem, vel in­
haerentem humanitati perfectionem tan­
quam adorationis motivum), non adorari

KBHKDEI

Secunda
conclu­
sio.

582

DE INCARNATIONE

adoratione latriæ. Hanc assertionem exD.Thom. presse docet D. Thom. in præs. art. 2,
ubi post verba num. præced. relata imme­
diate subjungit : Alio modo potest inlelligi
adoratio humanitatis Christi, qu<r fit ratione
humanitatis Christi perfects; omni munere
gratiarum : el sic adoratio humanitatis
Christi non est adoratio latria'. Et in eodem
sensu loquens de ipso Christo in art. præ­
ced. dixit, quod licet adoratio ex pario
ejus, qui adoratur sit una, nihilominus ex
parle causæ, qua honoratur, possunt esse
plures adorationes, ut scilicet alio honore
honoretur propter sapientiam increatam, et
alio propter sapientiam creatam. Cum igitur
honor, quo honoratur ratione sapientiæ
increatæ, sit adoratio latriæ ; sequitur,
quod ex ejus sententia honor, quo hono­
ratur ratione sapientiæ creatæ, sit alius
diversus honor, et consequenter a latriæ
adoratione distinctus. Unde sic docent
omnes ejus discipuli, quin ct alii Theologi
adeo communiter, ut neminem viderimus
oppositum affirmantem.
Ratio
Fundamentum est : quoniam nihil est
adorabile adoratione latriæ, nisi ex motivo
eminentiæ, sive perfectionis increatæ, ut
constat ex dictis num. 3 et 11; sed huma­
nitas Christi, et quidquid perfectionis
inest illi, non est eminentia, aut perfectio
increata : ergo* Christus ut homo, si ly ul
homo reduplicet humanitatem, aut perfec­
tionem in ea existentem ut motivum ado­
rationis, non adoratur adoratione latriæ.
Si vero fiat recursus ad aliam latriam in­
feriorem, et specifice diversam ab illa, qua
Deum ratione sui colimus, jam illud effu­
gium præclusimus num. 29, quia omnis
latria tendit in objectum adoratum ratione
eminentiæ divinæ ; et si sub hoc motivo
non tendat, latria non est.
Gravis
38. Sed oppones : quia potest Christus
objectio.
ut homo adorari ratione humanitatis se­
cundum illam perfectionem, quam habet
ex vi unionis ad Verbum, et quatenus
sanctificatur ab illo : sed adoratio huic
motivo correspondens est latria : ergo
Christus ut homo reduplicando humani­
tatem est adorabilis adoratione latriæ. Ma­
jor est ceria : quoniam unumquodque est
honorabile, et adorabile ratione perfectio­
nis, quam habet : sel humanitas Christi
dicit specialem perfectionem ex vi unionis
ad Verbum, et quatenus sanctificatur ab
illo ; ergo Chrislus ut homo potest adorari
ratione humanitatis, ut importat eam per­
fectionem. Minor autem suadetur ; quo­

niam atl eandem virtutem pertinet colere
Verbum secundum se, et colare omne id,
qnod participat Verbi perfectionem : sed
humanitas Christi ut unita Verbo, ot sanetilicata per illud participat ipsius perfec­
tionem : ergo virtus religionis inclinans
ad colendum Verbum secundum so, incli·
nat etiam ad colendum hunianitatemChrisli
secundum perfectionem, quam habot ex
vi unionis ad Verbum, et quatenus sanc­
tificatur ab illo : constat autem, quod adoratio procedens a virtute religionis est la­
tria , ut diximus num. 11, et docent
communiter Theologi : ergo adoratio, qua
Christus ut homo adoratur ratione huma­
nitatis secundum perfectionem, quam ha­
bet ex vi unionis ad Verbum, et quatenus
sanctificatur ab illo, est determinate ado­
ratio latriæ. Eo vel maxime quod prædicta
humanitatis perfectio sicut excedit om­
nem eminentiam puræ creaturæ, sic etiam
debet vindicare adorationem, quæ superet
omnem cultum puræ creaturæ deferibilem : sola autem latria importat hujus­
modi excessum : ergo adoratio exhibita
Christo ratione humanitatis ut dicentis
eam perfectionem est latria.
Hac objectione convincitur Snarez disp, Besÿgt·
53 sect. 2, S Dico secundo, ut concedat J10..
Christum secundum prædictam rationem,
sive motivum adorari adoratione latriæ,
et coli eadem religionis virtute. Addit
tamen non esse latriam perfectam, qua
colitur Christus hic homo Deus ratione
sui; sed esse latriam inferiorem. Et diffe­
rentiam inter utramque assignat tam in ra­
tione formali, sive motivo quam in objecto
adorato. Nam in priori motivum est dignitas
Verbi secundum se; in secunda vero est
dignitas, quam habet humanitas ex unione
ad Verbum. Deinde objectum in prima
per se primo adoratum est persona secun­
dum divinitatem suam, humanitate con·
comitanter, et quasi implicite se habente :
at vero in secunda objectum per se primo
adoratum est hic homo, ut compositum ex
humanitate, et ut in illa habet excellen­
tiam super omnes homines. Denique in
priori adoratur Christus ut æqualis Patri;
in posteriori vero ut minor Patre. Hæc
eisdem fere verbis Suarez, addens nihilo­
minus utrumque adorationis latriæ actum
elici ab eodem religionis virtute.
39. Doctrinam tamen hanc merito re­ Refdii’
fellit Arauxo in præs. dub. 1, num. 7. Et tsr.
primo loco rejicienda est, quia opponitur
evidenter Angelico Doctori in hoc art. 2,
ubi

DISP. XXXV, DUB. II.

N»U.

h?8-

583

ubi resolvit humanitatem adorari vel ra­
bmn. Hanc vero differentiam esse falsam,
tione divinitatis sibi unitæ; et sic coli la­
et insufficientem ostenditur : quia licet
lria : vel adorttri ratione alicujus perfec­
motivum superioris latrire erga Christum
tionis creatæ ; et sic non coli latria : ergo
sit dignitas Verbi, exigit tamen, sicut
ex ejus sententia nulla humanitatis ado­
conditionem, unionem ejusdem dignitatis
ratio, cujus motivum non sit divinitas
ad humanam Christi naturam : sicut enim
humanitati unita, est adoratio latriæ. Et Christus non est Verbum secundum se,
hinc formatur principalis ratio contra Sua­ sed \Terbum incarnatum ; sic dignitas
rium : quoniam motivum, ut humanitas
Christi fundans supremam latriam erga
adoretur, est vel perfect o increala, vel
Christum non est dignitas Verbi secun­
perfectio creata : inter hæc enim non est
dum se, sed est dignitas carni conjuncta.
Et hoc modo motivum superioris latriæ
assignable medium; licet pluribus verbis
hanc immediatam oppositionem tegere
coincidit cum motivo inferioris latriæ,
contendamus. Si motivum sit perfectio
quod Suarius assignat, dum dicit esse di­
creata, impossibile, est, quod adoratio hu­
gnitatem , quam habet humanitas ex
manitatis sit actus latriæ, et quod a vir­
unione ad Verbum. Inquirimus enim quid
tute religionis procedat : hujus quippe
sit hæc posterior dignitas? Si enim est
adæquaturn motivum est eminentia di­
humanitas ipsa ; hæc est aliquid creatum,
vina. Si autem motivum est increata per­ et sic non fundat adorationem latriæ, quæ
fectio, repugnat, quod sic humanitas ado­ habet pro motivo aliquid divinum. Si vero
retur in se, nisi ad adorationem Christi.
est unio hypostatica ; pariter est aliquid
creatum, ut cum ipso Suario docuimus
Sicut enim humanitas non conjungitur
disp. 4, dub. 1. Restat igitur, quod sit
perfectioni increatæ nisi prout in Chriito,
ipsum Verbum humanitati communicatam,
et quatenus ad substantialem ejus compo­
ita quod Verbum sit ratio formalis, et
sitionem spectat; sic etiam ratione perfec­
conjunctio sit conditio ad adorationem. Et
tionis increatæ non est adorabilis, nisi ut
quid pertinens ad Christum, et intrans
sic coincidit motivum inferioris latriæ, ut
adorationem illius, ut satis aperte signifi­
loquitur Suarez, cum motivo superioris :
atque ideo nulla est necessitas multipli­
cant Concilia, et Patres in testimoniis alle­
gatis § Î, et constat ex dictis §præced. Sed
candi prædictas adorationes latriæ. Et re
adoratio, qua humanitas Christi coadora­ ipsa ita contingit : quia idem est adorare
humanitatem ut dignificatam, et dedica­
tur ad ejus adorationem, est perfecta, et
tam per Verbum, ac adorare Verbum ut
suprema latria, illa scilicet, quæ ipsi
Christo exhibetur, ut hactenus ostendi­
incarnatum, sive Christum, ut optime vi­
mus. Ergo non adoratur humanitas Christi
dit, docuitque D. Thom. in præs. art. 2, D.Tbom.
illa latria media , sive inferiori, quam
illis verbis : Adoratio humanitatis Christi
dupliciter potest inlelligi. Uno modo, ut sit
Suarius introducit. Unde cum hic Auctor
ejus, sicut rei adoralæ. El sic adorare car­
videtur aliquid singularis excellentiæ tri­
nem Christi nihil est aliud, quam adorare
buere Christi humanitati; illam tamen
Verbum Dei incarnatum : sicut adorare
vere deprimit in ratione adorabilis, dum
vestem regis nihil est aliud, quam adorare
affirmat adorari lalria inferiori, qualis
nec vestigium habetur in Patribus, et Con­
regem vestitum.
4Ù. Deinde non minus deficit Suarez in Alia
ciliis : horum enim studium circa hanc
impcalia comparatione inter latrias, quas assi­ gnalio.
materiam in eo præcipue positum fuit, ut
gnat, ex parte objecti adorati, dum affir­
ostenderent carnem Christi simul, et ea­
dem adoratione adorari cum illo, termi­ mat objectum prioris latriæ esse personam
secundum divinitatem suam, humanitate
nando summum cultum.
se habente concomitanter, et implicite;
Explicatur amplius vis hujus impugnationis detegendo insufficientiam motivi a
objectum vero posterioris esse hunc homi­
nem ut compositum ex humanitate, et ut
Suario propositi ad distinguendum duas
adorationes latriæ in adorando Christum,
in illa habentem excellentiam super omnes
homines. Prima namque propositio est
et ejus humanitatem. Docet enim in pri­
mis distingui ex parte rationis formalis ;
valde falsa, et non cobæret doctrinæ Con­
quia ratio superioris latriæ, qua adoramus ciliorum, et Patrum, quam supra expendi­
Christum, est dignitas Christi secundum
mus : affirmant enim Christum adorari
se ; et ratio inferioris latriæ est dignitas,
summa latria : sed Christus dicit humani­
quam humanitas habet ex unione ad Vertatem formaliter, et explicite : quippe qui

584

DE INCARNATIONE.

ex divinitate, et humanitate essentialiter
componitur : ergo absurdum est dicere
summam illam Christi adorationem, de
qua Concilia, el Patres loquuntur, tendere
in personam Christi sicut in terminum, ad
quem humanitas se habet pure concomitamer, et implicite Nec mitius falsa, aut
insufficiens est secunda propositio : quia
hoc ipso, quod objectum posterioris ado­
rationis sit Christus ut homo compositus
ex humanitate, ibi satis explicite importa­
tur suppositum divinum; siquidem com­
positio ex humanitate cum alia natura
non est possibilis nisi in divino supposito :
quare secundum prædictæ comparationis
extremum coincidit cum primo : atque ideo
non fundant diversas, et adeo inæquales
adorationes.
Major
Tandem ut compendiosius prædicti Auc­
evasio.
toris sententiam confutemus, inquirimus,
an in utroque illius comparationis extremo
motivum adorandi sit perfectio increata;
vel in uno sit perfectio increata, et in alio
creata? Si eligatur primum : sequitur,
quod una, et eadem latria possit adorari
utriusque comparationis extremum : quia
in utroque est idem motivum, perfectio
scilicet secundum se increata, irpportans
tamen ut conditionem pro adorando Christo
applicationem, et conjunctionem ad natu­
ram humanam. Si vero eligatur secundum :
adoratio unius extremi erit latria, utpote
quæ tendit ex motivo increatæ perfectio­
nis : adoratio autem alterius extremi non
erit latria, quippe quæ non reperit in tali
extremo proprium motivum perfectionis
increatæ. Nullus itaque relinquitur locus
ad distinguendum illas duas latrias, quas
Suarius assignat : unde quantum ad hoc
simul cum Gabriele relato num. 29 refel­
lendus est.
Dissnki. Quare omissa prædictarum latriarum
objectio, distinctione, ad objectionem num. 38 pro­
positam respondetur concedendo majorem,
et distingendo minorem : nam si sermo
fit de perfectione, quam humanitas habet
ex Verbo formaliter intransitive, sive phy­
sice, sive moraliter; adoratio ob talem
perfectionem debita est latria : quoniam
talis perfectio est formaliter, et in recto
ipsum Verbum increatum, humanitatem
physice complens, et subinde perficiens
iu linea subsistendi, et existendi, et simili­
ter illam sanctificans (saltem moraliter)
sanctitate substantiali, et illam infinite
dignificans, ut explicuimus disput. 12,
dub. 1, et 4. Si vero sermo fiat de perfec-

tione, quam Verbum communicat huma­
nitati, uon quidem formaliter per semelipsum, sed effective, ct mediante aliquo
creato; talis adoratio ob tale motivum
debita non est latria : quia talis perfectio,
sive sit gratia, sive virtus, sive potentia,
sive sapientia, sive denique modus ipse
unionis hypostaticæ, est aliquid creatum :
latria autem non tendit ad adorationem
objecti, nisi ex increatæ perfectionis mo­
tivo. Quocirca hanc omnem ultimam
perfectionem sub nostra secunda asser­
tione comprehendimus. Distincta itaque
in hoc sensu minori, neganda est absolute
consequentia, quæ procedit de adora­
tione Christi ratione humanitatis, et
omnium perfectionum creatarum in ea
existentium. Unde facile excluditur dif­
ficultatis argumentum : nam perfectio,
qua Christi humanitas excedit omnem
perfectionem puræ creaturæ, vel est increata : et sic concedimus, quod mevet
ad latriam : sed tunc est eadem latria, qua
simul, et per se primo adoratur supposi­
tum Christi, ut contra Suarium ostendi­
mus. Vel est perfectio creata : et sic
quidem meretur majorem intensive adora­
tionem, quam debeatur omnibus puris
creaturis : sed tamen non meretur latriam,
quippe quæ non importat proprium hujus
motivum. Quæ autem adoratio sit, statim
dicemus. Modo aulem observare oportet Nsa.
totam objectionem, et discursum Suarii
peccare in eo, quod cum videatur reduplicare in Christo humanitatem cum sua
intrinseca perfectione tanquam formale
adorationis motivum ; tamen hunc sensum
formalem minime retinet, dum humanita­
tem considerat secundum perfectionem,
quam habet a Verbo, ut liquet in hac pro­
positione Chrislus ul homo reduplicando
humanitatem ralione perfectionis, quam
habet a Verbo. Nam addendo, ralione per­
fectionis, etc., jam humanitas sumitur quasi
materialiter, et illud additum perfectionis
induit munus motivi, sive rationis forma­
lis. Sed vitabitur æquivocatio una tantum
voce : nam Si illa perfectio sit increata,
merebitur latriam; secus vero si creata
sit.
42. Juxta quam doctrinam, ut præsens Tenu
dubium ultimo decidamus, dicendum est e&Kiisio.
tertio Christum ut hominem (ly ul homi­
nem reduplicante humanitatem, et inhae­
rentem humanitati perfectionem tanquam
adorationis motivum), adorari dulia, non
quidem communi, sed excellenti, quæ hyperdulia
J

DISP. XXXV, DUB. H.
I .'Hjs. perdulia vocari solet. Sic docet D Thom.
I
in præs. art. 2, ubi ait : Alio modo polesl
I
inlelliyi adoratio humanilalis Chrisli, quod
I
/i<jf ralione humanilalis Chrisli perfects
I
omni munere gratiarum. El sic adoratio
i
humanilalis Chrisli non esi adoratio lalriæ,
I
sedesl adoralio duliæ. ita scilicet, quod
I
una, el eadem persona Chrisli adoretur ado■
ralione lalriæ propter suam divinitatem, el
I
adoratione duli.v propter perfectionem huI
inanitatis. Et in resp. ad 1 addit, quod
I
Christo ratione hujus perfectionis debetur
I
adoratio duliæ : non cujuscumque (puta quæ
I
communiter exhibetur aliis creaturis), sed
I
cujusdam excellentioris, quam hyperdulidm
rocanl. Unde sic docent Cajetan. art. 2, g
tfii. Secundum est, ubi etiam Medina conci. 4.
Arauxo dub. 1, num. 8. Cabrera disp. 1,
conci. 3, et alii plures tam intra, quam
extra scholam D. Thom.
!iU· Fundamentum autem est satis perspi­
cuum : quoniam Christus ut homo redupli­
cando humanitatem, et perfectionem illi
inhærentem, est dignus aliqua adoratione :
sed non latria, ut in secunda assertione
statuimus : ergo dulia. Consequentia pa­
tet : quia adoratio adæquate dividitur in
latriam, et duliam : ergo si Christo secun­
dum aliquam rationem adhibenda est ado­
ratio, quæ non sit latria, debet esse dulia.
Major autem apparet evidens : nam unum­
quodque est honorabile ratione eminentiæ,
sive dignitatis, quam habet : sed Christus
secundum suam humanitatem, et perfectio­
nem illi inhærentem habet aliquam digni­
tatem, et eminentiam, utputa gratiæ habi­
tualis, virtutum sapientiæ, et potentiæ,
ut constat ex late dictis a quæst. 7 usque
ad 14 ; ergo sicut ob similes perfectiones
alii Sancti sunt aliqua adoratione digni,
sic etiam de Christo ut homine reduplica­
tive, sive quantum ad humanitatem, et
inhærentem humanitati perfectionem cen­
sendum est. Unde facile etiam ostenditur,
quod in assertione addidimus : nam cum
perfectio creata humanitatis Christi, sive
in gratia, sive in virtutibus, sive in sa­
pientia, et potentia, longissima distantia
antecellat similes specie perfectiones re­
pertas in puris creaturis, ut suis locis os­
tendimus ; consequens est, quod sibi vin­
dicet non præcise duliam communem sed
excellentissimam duliam, quæ hyperdulia
specialiter dicatur. Qualiter vero dulia, et
hyperdulia differant, diximus num. 17.
-arc 43. Ex præmissa autem nostrarum askz?" sertionum doctrina fit primo, quod pro

58

discernenda adoratione, quæ Christo se­
cundum hanc, vel illarn rationem, et qua­
tenus hoc, aut illo nomine significatur,
adhibenda est. attendi debet, quæ perfectio
pro formali significetur, aut redupiicetur :
nam si increata est, debetur latria, si vero
creata, solum debetur hyperlulia. Unde
Christo ut perfecto Redemptori, et ad
æqualilatem satisfacienti pro humani ge­
neris peccatis, debetur latria : quia in ra­
tione perfecti hujusmodi Redemptoris im­
portatur formaliter, et pro explicito
suppositum divinum, quod solum potuit
condignam satisfactionem offerre, ut dixi­
mus disp. 1, dub. 6. Sed Christo ut servo
Dei, ut sacerdoti, aut secundum alia officia
afferentia pro explicito naturam humanam,
et inferioritatem, et non sic explicantia
dignitatem increatam, debetur hyperdulia.
Idemque de aliis rationibus, aut perfectio­
nibus reduplicatis in ratione motivi adora­
tionis censendum proportionabiliter est.
Fit secundo Waldensem nostrum lib. 1, Secun'
riuni.
doctrinal, fidei antiquæ cap. 24, optimo Walden
jure reprobare doctrinam AViclephi asse­ sis.
rentis Christo deberi adorationem latriæ
titulo Redemptoris, licet non esset Deus :
quia nos redimendo quasi emit nos, sibique servos effecit. Id, inquam, merito re­
probatur : tum quia si Christus non esset
Deus, esset pura creatura : huic autem non
debetur summa adoratio, qualis est latria,
attribuenda præcise soli eminentiæ divinæ.
Tum quia si Christus non esset Deus, non
potuisset esse perfectus Redemptor, qui
modo est : quippe implicat puram creatu­
ram exhibere pro peccatis hominum satis­
factionem condignam, et ex rigore justitiæ,
qualem Christus obtulit, ut loco cit. os­
tendimus : unde nec ab hac parte esset
adorabilis adoratione latriæ, sed alia infe­
riori, quali homines colunt alios homines
suos dominos, aut redemptores. Quod vero
hæreticus opponit si humanitas dimittere­
tur a Verbo, foret sic dimissa idem re­
demptor, ridiculum plane apparet : quia
sicut non maneret idem Christus, sic nec
maneret redemptor idem. Unde sive hu­
manitas conservaretur separata ab omni
supposito, sive conservaretur in supposito
proprio sibi connatural! ; esset pura crea­
tura tam in se, quam in supposito : atque
ideo nec adorari, nec coadorari posset latria
absoluta, et in se, quæ debetur soli emi­
nentiæ divinæ. An vero posset adorari
aliqua latria respectiva, et piopter termi­
num extrinsecum divinum, ad quem ali-

586

DE INCARNATIONE.

I lione duliæ propter perfectionem humanita1 (is. Neo hoc est inconveniens, etc. Et hinc
sumitur fundamentum hujus resolutionis :
, nam quielitet persona potest coli secundum
omnes perfectiones, quas habet, et adorari
decenter cunctis adorationibus, qua; illis
perfectionibus correspondent, ut patet in
eo, qui simul est-rex, sacerdos, sapiens,
etc., potest etiam absque ulla ipsius injuria
coli omnibus, et singulis adorationibus,
quæ ob il as dignitates sibi debentur. Sed
Christus ratione divinitatis ut motivi est
persona adorabilis per latriam, ut statui­
mus in prima conclusione, et ratione hu­
manitatis, et perfectionis creatæ est ado­
rabilis per duliam, ut constat ex dictis pro
secunda, et tertia assertione. Ergo non
solum signate, sed etiam practice cum om­
nimoda decentia possumus Christum ado­
rare una. et altera adoratione. Explicatur
hoc amplius destruendo oppositum funda­
mentum : nam licet injuriam inferas illi,
quem cum possis adorare suprema adora­
tione. solum honores cum adoratione
infima, excludendo majorem ; nihilominus
nullam injuriam ei irrogas, si colas ipsum
secundum omnes titulos, quos habet, et
conjungas adorationem inferiorem cum
superiori, quippe cum nihil neges, aut
detrahas ex his, quæ illi debentur. Quare
licet rustice, et inciviliter se gereret, qui
cum Hispaniæ rege ageret tanquam cum
solo Domino Viscajæ, et illi non aliam
adorationem exhiberet, quam huic titulo
respondentem, quæ non magna est : tamen
omnino comiter procederet, si illum vo­
caret Hispaniæ regem, Viscajæ Dominum,
etc., et simul deferret omnes honorificas
adorationes, quæ illi ob hos titulos deben­
tur. Et rex ipse hos modos eminentiæ, at­
que adorationis subditos docet, cum se
vocat non solum Hispaniarum regem, sed
Flandriæ Comitem, Mediolani Ducem,
Viscaiæ Dominum, etc. Ad rem igitur :
quamvis adorare Christum ut hominem
sola adoratione duliæ, excludendo latriæ
adorationem (aut etiam præscindendo ab
illa, de quo dicemus dub. seq.) afferret ali­
quam indecentiam, sive minorem reveren­
tiam Christi, nihilominus nulla inordina­
tio, quin potius major cultus apparet in
eo, quod Christum secundum utrumqne
adorationis motivum colamus utraque la­
triæ, et duliæ adoratione. Quod optime
fieri valet exhibendo unum tantum signum
externum submissionis interioris juxta
unum, et alterum motivum : quippe nulla
est

«
1

••-1 0

quando pertinuit, diversa difficultas est,
cui intra occurremus agentes de adoratione
imaginum, et reliquiarum.
Tertium.
44. Fit tertio ea, quæ diximus de adora­
tione latria? respectu Christi, et humani­
tatis ob motivum eminentiæ divinæ, et
de adoratione duliæ respectu Christi,
et humanitatis ob motivum perfectionis
creatæ. admittenda esse non solum quasi
in actu signato, et quantum est (ut qui­
dam loquuntur), ex vi motivorum adora­
tionis ; sed etiam exercite, et practice, ita
quod licite possimus Christum utraque ado­
ratione latriæ, et duliæ adorare. Hoc conSjhios. sectarium statuimus contra Sylvium in hoc
art. 2 et quosdam alios trepidantes, ubi
non erat timor, qui veritatem nostræ ter­
ti® assertionis sic amplectuntur, quasi
procedat signate, speculative, et quasi
conditional!ter, quantum scilicet est ex vi
perfectionis creatæ in Christo repertæ:
non autem practice in ordine ad adoratio­
nem exercitam. Et moventur primo : quia
Ecclesia non consuevit adorare Christum
Cajeta- adoratione duliæ, ut significat Cajetan. in
DUS·
nns’ præs. art. 2, § In hoc articulo, his verbis :
Adorationem duliæ Christo debitam ratione
humanæ naturæ Ecclesia in mente relinet,
non in usu, ad evitandos errores : ergo si­
gnum est, quod non oportet adorare Chris­
tum adoratione duliæ. Secundo, quia non
nullam injuriam illi facimus, quam cum
possimus colere adoratione superiori, ado­
remus adoratione inferiori, et non habente
adæquationem cum ejus dignitate, ut si
quis se gereret cum Rege Hispaniæ sicut
cum Domino Viscajæ, aut Molinæ : sed
Christus, et Christi humanitas possunt, et
debent adorari adoratione latriæ, quæ est
omnium summa : ergo aliquam injuriam
irrogaremus Christo, si illum, et ejus hu­
manitatem adoraremus adoratione duliæ,
quæ est longe inferior : non itaque decet
prædictam adorationem ad exercitium re­
ducere.
Funda­
Sed consectarium nostrum continet
mentum
JùÎümï* expressam doctrinam D. Thom, in hoc
c-.roiia- ar[_ 2, qui non loquitur conditionate, aut
D.Tbom. cum limitatione excludente praxim ; sed
absolute, ut constat ex ejus verbis : Potest
intelligi adoratio humanitatis Christi, quæ
fit ratione humanitatis Christi perfectæomni
munere gratiarum. El sic adoratio humani­
tatis Christi non est adoratio latriæ, sed
adoratio duliæ. Ita scilicet, quod una, et
eadem persona Christi adoretur adoratione
latriæ propter suam divinitatem. et adora-

DISP. XXXV, DUB. 11.
e?t repugnantia in no, quod tale signum
imperetur ab una, el alia virtute. Et hinc
etiam patet ad altorum contrariie opinionis
fundamentum : nam constat quidem Eccle­
siam semper adorare Christum adoratione
latriæ, et hanc numquam excludere. Sed
quod excludat, aut simul non adhibeat
adorationem duliæ ; minime constat, nam
externa submissionis signa, quæ commu­
niter Ecclesia adhibet, possunt tam uni,
quam alteri, ct utrique adorationi servire,
ut num. 24 observavimus. Nec do oppo­
sita consuetudine potuit testificari Cajetanus, nec in hoc videmus erroris periculum.
45. Sed prædictæ doctrinæ oppones
fcTka.primo, quod D. Thom. post verba a nobis
num. præced. relata, statim subjunxit :
Quia ipsi Deo Patri debetur honor latriæ
propter Deitatem, el honor duliæ propter do­
minium, quo gubernat creaturam. Unde su­
per illud Ps. 7 : Domine Deus meus in te
speravi, dicit Glossa : Domine omnium per
potentiam, cui debetur dulia : Deus omnium
per creationem cui debetur latria. Et tamen
Deum non adoramus speciali adoratione
duliæ, sed sola adoratione latriæ, in qua
cultus duliæ eminenter continetur, ut cons­
tat ex dictis num. 12 et 15. Ergo pariter
non adoramus Christum speciali dulia, sed
sola, et unica latria, quæ duliam continet
eminenter. Nec amplius intendit D. Thom.
in verbis, quæ pro nobis allegavimus :
alioquin exemplum, quo se explicat, non
faceret ad rem, sed magis probaret opposi­
tum. Secundo, et urgentius oppones, quod
Concilia relata num. 27, docent Christum
esse una adoratione adorandum, et repro­
bant duas adorationes Christi, ut constat
ex eorum verbis ibi relatis : ergo non pos­
sumus attribuere Christo duas adorationes,
unam latriæ, qua adoretur ratione emi­
nentiæ divinæ; et aliam duliæ, qua ado­
retur ratione perfectionis creatæ.
Sjjriur Ad primam objectionem respondetur
jn«». concedendo, quod Deus Pater non adore­
tur duabus adorationibus realiter diversis,
una latriæ, et altera duliæ : sed negamus,
quod idem contingat in Christo. Et. ratio
disparitatis est, quod persona non adora­
tur nisi ratione dignitatis, aut eminentiæ,
quam habet, et ejus adoratio debet esse
juxta conditionem dignitatis : et quidem
si dignitas est divina, vindicat latriam, si
autem creata, duliam, ut explicuimus
loco cit. Omnis autem dignitas Dei in pro­
pria natura est formaliter divina, licet
possit dici eminenter creata, in quantum

587

Deus continet eminenter creaturas, et be­
neficia, quibus eas ornat. Quare omnis ado­
ratio , quæ Deo in propria natura exhi­
betur, debet esse latria, continens tamen
aliquando rationem duliæ, quatenus colit
Deum non solum propter perfectionem
divinam, quam formaliter habet, sed etiam
ob perfectionem creatam, sive beneficia,
quæ confert, et continet eminenter. Cæte­
rum Christus habet formaliter tum per­
fectionem increatam ratione naturæ di­
vinæ, tum creatam perfectionem ratione
naturæ creatæ : quæ duæ perfectiones
sunt motiva formalia diversarum specifice
adorationum, latriæ videlicet, et duliæ.
Quocirca Christus non solum ut Deus,
sive ratione perfectionis divinæ est ado­
randus cum carne sua adoratione, quæ
sit formaliter latria continens aliquomodo
duliam : sed etiam ut homo, sive ratione
humanitatis, et perfectione creata est ado­
randus adoratione inferiori, quæ est for­
maliter dulia, prædicto motivo per se res­
pondens. Nec inde sequitur vel D. Thom.
contrarium intendisse : nostram enim re­
solutionem evidenter docet illis verbis :
Una, el eadem persona Christi adoratur ado­
ratione latriæ propter suam divinitatem, el
adoratione duliæ propter perfectionem hu­
manitatis. Nec hoc est inconveniens. Vel
quod S. Doctor minus congrue exemplum
Dei Patris adduxerit : quia illud non ex­
pendit, ut probaret in omnibus, sed ad
declarandum, qualiter eadem persona se­
cundum diversas dignitates queat termi­
nare diversas adorationes, sicut Pater
latriam, et duliam, ut docet illa Glossa.
Sed quod respectu Patris, sive Dei in pro­
pria natura solum detur latria formaliter,
et dulia eminenter; quod vero respectu
Christi detur formaliter tam latria, quam
dulia, provenit ex disparitate jam assi­
gnata. Pater enim habet unicam naturam,
eamque divinam, quæ vindicat unam, et
determinatam adorationis speciem : sed
Christus habet naturam divinam, et natu­
ram creatam, quæ sumptæ pro motivo pe­
tunt adorationes specie diversas.
Secunda vero objectio, quæ magis posset Diluitur
premere, facilius dissolvitur : cum enim sccun<la·
Concilia docent Christum esse adorandum
una adoratione, aut Verbum esse adoran­
dum cum carne sua, in id collimant, ut
adorationes non ita dividantur, quod una
adoratione adoretur Verbum, et alia ado­
retur Christus : quoniam hoc posterius
pertinet ad hæresim Nestorii negantis

».

..

I

588

DE INCARNATIONE.

Christum esse personaliter Verbum, et
multiplicantis in eo supposita. Idque satis
aperte indicavit Canon allegatus Concilii
Ephes. : Si guis audet dicere coassumptuin
hominem coadorandum Deo IVrbo, el con­
glorificandum tanquam alterum cum allero,
etc., anathema sil. Sed hoc longe exulat
a doctrina nostra : fatemur enim, quod
quacumque adoratione adoretur Christus,
adoratur persona Verbi in carne, et cum
carne, et e converso. Unde minime cons­
tituimus distinctas adorationes penes per­
sonam adoratam, quæ semper est eadem;
sed penes diversa adorandi motiva, stante
identitate suppositi, ut profunde significa­
vit D. Thom. art. 1, illis verbis : Sic ergo
cum in Christo sil tantum una persona di­
vinas, et humanæ naturæ, et etiam una hy­
postasis, et unum suppositum : est quidem
ejus una adoratio, et unus honor ex parte ejus,
qui adoratur. Sed ex parle causæ, qua hono­
ratur possunt dici esse plures adorationes, ut
scilicet alio honore honoretur propter sapien­
tiam increatam, el alio propter sapientiam
creatam. Quare sicut ob identitatem suppo­
siti verificatur, quod illud mirabile Christi
compositum ratione divinitatis adoratur
latria; sic etiam verificatur, quod i'ludmet
compositum, sive Christus ratione huma­
nitatis adoratur dulia. Id vero non magis
absurdum est, quam Christum ut homi­
nem, sive ratione naturæ humanæ, esse
minorem Patre, et servum Dei naturalem,
et subjectum prædestinationis.

§ IV.
Defertur sententia principali assertion i
contraria.

PS
■ i!'

1

46. Adversus secundam, et tertiam con­
clusionem non occurrunt vel sententiae,
vel difficultates præter relatas, et dissolu­
tas $ præced. Sed contra primam et præcipuam (omissis nunc Nestorianis negan­
tibus identitatem suppositi in Christo,
atque ideo illius hominis adorationem
cum Verbo adhuc per communicationem
idiomatum), est aliquorum sententia ne­
gans Christum ut hominem [ly ul homi­
nem sumpto specificative, et complectente
humanitatem tanquam terminum adora­
tionis), adorari latria, qua adoratur Ver­
bum ·. unde respectu Christi ut hominis,
et a fortiori respectu humanitatis solum
concedit inferiorem adorationem, quæ di­
catur dulia vel hyperdulia, vel latria im-

perfecta, et alterius rationis. Ita Alexan- Alent,
der 3 p. quæst. 38, memb. 2 et 4 p.
quæst. 2,
i, Hiemur.
membr. o.
3. Paludanus
raiuiniuus in 3,
o, no»,
dist. 3. quæst. I, art. 3. Gabriel relatus
num. 29. Corduba lib. 1, quæst, 1, dub.
3, et alii ex Catholicis. Et inter hærelicos
recentiores idem tuetur Lambertus Da-Dib«j,
næus in lib. de adorat. Christi. Præcipuum autem hujus sententiæ fundamen­
tum sumitur ex eo, quod humanitas est
creatura, atque ideo non videtur termi­
nare latriam, qua adoratur Deus; et ex
eo, quod modi, quibus hanc adorationem
aliqui exponunt, sunt insufficientes. Sed
huic motivo satis jam fecimus § 2 per
totum. Supersunt tamen alia, quæ dirua­
mus. Et primum ab auctoritate : nam Prisas
Glossa in illud Ps. 98 : Adorate scabellum
pedum ejus, inquit : Caro a lerbo Dei as- Giûiu.
sumpta sine impietate adoratura nobis, quia
nemo carnem ejus spiritualiter manducat,
nisi prius adorei : non illa dico adoratione,
quæ latria est, quæ soli creatori debetur.
Et Rabanus relatus ab Alensi ubi supra Bates·,
inquit : Non enim adoramus cam (scilicet
humanitatem) omnino in terram proslali,
neque sacrificamus sicut Deo, quia nos ex
nihilo creavit ; sed quia per ipsam redempti
sumus : ideoque dicitur latria communi qua­
dam significatione. Denique D. Damas- D. thcen. orat. 1, de imaginib. idem significat nasces.
his verbis : Non materiam, sed materis
auctorem adoro, qui propter me materia
factus, et in materia voluit habitare, ut per
materiam mihi salutem praeberet. Materiam
vero, per quam mihi salus parata est, colere
non desinam, non tamen ut Deum. Quibus
satis aperte denotat materiam, sive car­
nem Christi non adorari, præsertim latria,
qua Christus ut Deus colitur.
Sed hæc parum urgent. Ad testimonium Dirciur.
ex Glossa respondet D. Thom. art. 2 ad
1, quod quando negat humanitatem ado­
rari latria, qua colitur Deus, id negat,
et merito, quasi seorsum adoretur caro
Christi ab ejus divinitate : hoc enim posset
contingere solum hoc modo, si essel alia hy­
postasis Dei, et hominis. Quod tamen de
facto non contingit : et si contingeret,
non adoraretur humanitas Christi latria,
ut satis constat ex dictis pro tertia conclu­
sione, et magis constabit ex dicendis dub.
seq. Sed addimus cum Vasquez disp. cit.
num. 22, illa verba Glossae, quæ posset
existimari desumpta ex D. Augustino, aut
Ambrosio, nec in his Patribus, nec in alio
reperiri. Quare censendum est non esse Non.
alicujus

fa

DISP. XXXV, DUB. II.

alicujus antiquioris Patris, sed cujusdam
modernioris, et parum docti, qui de suo
posuit additamentum non necessarium.
Undo prædictum testimonium omitti debet
tanquam levis auctoritatis. Et idem pos­
sumus respondere ad testimonium Rabani,
præsertim cum tam resolute statuat nos
non adorare humanitatem Christi pros­
tratos, idque signum esse, quod non cola­
mus eam latria proprie., et specialiter
dicta. Iu qua resolutione sicut et in fun­
damento mullum deficit : quia prostra­
tione usque ad terram licite possumus uti
non solum in adoratione Dei, quæ est latria, sed etiam in adoratione Sanctorum,
quæ est dulia, ut liquet ab exemplis Scrip­
turæ 2, Reg. 19, et Judith 4 et 10, et
alibi. Et ratio constat ex dictis num. 24,
nempe prostrationem esse ex signis ex­
ternis, quæ indifferenter adhiberi queunt
ad denotandum internam submissionem
vel latriæ, vel duliæ. Et plane, ut recte
Vasquez observat loco cit. plures ex ar­
denti affectu erga Christum venerantur
Eucharistiam prostrati usque ad terram,
quin ullam reprehensionem mereantur.
Unde non est, cur eo testimonio impedia­
mur. Addimus tamen Rabanum explicari
possédé adoratione humanitaiis con=ideratæ secundum suam perfectionem, et
prout est non solum res adorata, sed molivum adorationis : quo pacto non est ado­
randa latria proprie dicta, sed dulia (’quam
etsi improprie vocat latriam communem),
ut constat ex dictis in 2 et 3 assertione.
Ad testimonium D. Damasceni responde­
tur ipsum apertissime docere nostram, et
communem assertionem locis relatis num.
27, fatetur enim carnem Christi coadorari
eadem adoratione, quæ Christum colit, et
est latria erga Deum. Unde cum dicit non
materiam, sed materiæ auctorem adorari,
non negat absolutam adorationem, sed mo­
dum æqualitatis, ut perspicue se declarat di­
cendo : Materiam colere non desinam, non
tamen ul Deum. Quod merito affirmat :
quia licet totus Christus, et divinitas, et
humanitas unitæ substantialiter in eodem
supposito, simul atque unica latriæ ado­
ratione colantur; nihilominus divinitas, et
suppositum Verbi non solum adorantur ut
objectum terminativum cultus, sed etiam
ut motivum illius; et consequenter tam
in se, quam propter se, et ratione sui :
cæterum humanitas ita coadoratur, et est
subjectum terminativum prædicti cultus
latriæ, quod tamen non sit objectum mo-

589

tivum illius; <;t subinde quamvis aduretur
in se eadem latria, non tamen propter se,
et ralione sui, sed ralione divinitatis, cui
unitur substantialiter in eodem suppo­
sito, et cum qua constituit Christum. Ado­
ratur itaque humanitas latria, non tamen
ut Deus, sed modo inferiori ex parte ob­
jecti, ut satis profunde docet Damascenus.
47. Arguitur secundo : quia si eadem Seoan
dam
adoratione, qua adoratur Verbum, adora­ argu
­
retur humanitas Christi, non minus ado­ mentum.
raretur humanitas, quam Verbum : con­
sequens est absurdum : ergo humanitas
Christi non adoratur eadem adoratione :
atque ideo nec Christus ut homo ly ul
homo speciiicante, aut denotante humani­
tatem ut terminum adorationis. Utraque
consequentia patet. Et sequela ostenditur :
nam adoratio, qua adoratur Verbum est
summa omnium, nempe latria Deo de­
bita : ergo si humanitas Christi eadem
adoratione adoratur; sequitur, quod-summe
adoreiur, et quod subinde non minus ado­
retur, quam Verbum. Falsitas autem con­
sequentis est manifesta : quoniam huma­
nitas Christi, licet Verbo unita, est minoris
dignitatis, quam Verbum : sed unum­
quodque est adorabile juxta suæ dignitatis
mensuram : ergo absurdum est dicere hu­
manitatem Christi non minus adorari,
quam Verbum.
Respondetur negando sequelam. Ad Respon­
cujus probationem dicendum est, quod sio·
licet humanitas Christi adoretur eadem
adoratione, qua Verbum, nempe latria,
quæ secundum speciem est summa adora­
tio; non inde infertur, quod adoretur
summe facta comparatione ad Verbum. Et
ratio est; quoniam etsi eadem adoratio
latriæ terminetur ad Verbum, et ai huma­
nitatem in eo existentem; aliter tamen,
et aliter : ad Verbum enim terminatur non
solum in se, sed etiam propter se, et ra­
tione sui; ad humanitatem autem terminalur quidem in se, non tamen propter se,
et ratione sui, sed propter divinitatem
Verbi, cui conjungitur in eodem suppo­
sito, nempe in Christo subsistente in utra­
que natura. Unde magis adoratur Verbum,
quam humanitas ; non quidem ex parte
actus subjective accepti, qui est una, et
simplex adoratio; sed ex parte modi, quo
actus respicit illa objecta : nam ut vulgo
dicitur, propter quod unumquodque tale,
et illud magis. Ex quo etiam iit, quod
licet adoratio, quæ attingit humanitatem
sit latria; tamen non habet esse latriam,

590

■

«

c

quia attingit humanitatem : sed quia colit
divinitatem ralione sui, et humanitatem
ratione divinitatis, ut g *2 explicuimus.
Quæ doctrina facile explicatur, et corrobo­
ratur exemplis : nam licet humanitas
sanctificetur substantialiter eadem sancti­
tate, qua Verbum; nihilominus non est
æqualiter sancta : quia modus, quo sanc­
titas convenit illis comparationis extrem s,
est inæqualis : Verbo enim convenit per
se, et ratione sui, humanitati autem ra­
tione Verbi. Ex qua etiam radice provenit
quod humanitas non sit æque aestimabilis,
et amabilis ; licet Christus uno actu æstimetur, et ametur, ut magis explicavimus
disp. 12, dub. 4, § 4. Et ut exempla per­
tinentia ad alias materias addamus, eodem
indivisibili actu visionis, quæ est formaiis
beatitude, videntur Deus, et creaturæ :
et tamen creaturæ non ita videntur ut
Deus : nec illa visio habet esse habitudi­
nem, quia attingat creaturas, sed quia
attingit Deum in se, et creaturas ratione
Dei. Similiter eodem actu charitatis theologicæ possumus diligere Deum, et crea­
turas : et nihilominus talis actus non habet
esse amorem theologicum ex eo, quod
attingat creaturas, sed ex eo. quod respi­
ciat Deum immediate : nec ita diligit crealuras sicut Deum ex parte objecti, sed
Deum in se, et propter se, creaturas vero
ratione bonitatis divinæ. Denique eadrin
actio est ab agente principali, et ab ins­
trumento ; quæ tamen illa non denominat
iequaliier influentia : sed agens principale
agit per eam virtute propria; in-trumentum vero cum subordinatione ad agens
principale. Sic igitur licet eadem adoratio
latriæ colat Verbum, et humanitatem in
Christo, et Christum adæquate sumptum,
complectendoque omnia, ex quibus subs­
tantialiter constituitur : et in hoc sensu
omnia prædicta adorentur eadem adora­
tione subjective, et ex parte actus, quo fit :
adhuc nihilominus non adorantur æquali­
ter, attentis omnibus, et ex parte objecti :
quoniam suppositum, et divinitas termi­
nant adorationem non solum in se, sed
eliam ralione sui : quod non sic habet
humanitas : ratio enim, quare latriam ter­
minet non est ipsa, sed divinitas suppositi,
in qua est.
lleplici.
48. Sed instabis : nam ex præmissa
doctrina sequitur, quod humanitas Christi
non aliter, et non magis adoretur, quam
Christi imago : consequens est falsum ;
quippe constat, quod sicut Christi huma-

D18P. XXXV, DUB. II.

I
i
'
I

nilas imaginem Christi excedit in digni­
tate ob physicam cum Verbo conjunctio­
nem; sic eliam illam debet excedere in
adorabilitato vindicando sibi excellentio­
rem cultum : ergo prædicta doctrina sus­
tineri non debet. Sequela ostenditur : quia
licet dicamus humanitatem Christi adorari
lalria, qua Christus ipse adoratur; nihi­
lominus affirmamus humanitatem non
adorari latria propter se, et ratione sui,
sed ratione, divinitatis Christi ; at hoc
ipsum verificatur de imagine : adoratur
enim eadem latriæ adoratione, qua Chris­
tus, non quidem propter se, aut ratione
sui, sed ratione dignitatis, et divini­
tatis, quam exemplar, Christus scilicet,
habet : ergo juxta praemissam doctrinam
sequitur, quod non aliter, vel magis ado­
retur humanitas Christi, quam Christi
imago.
Huic replica? possumus in primis res- Ditate,
pondere concedendo sequelam : quia cum
imago non adoretur ut res, sed ut imago :
quo pacto est idem in esse repnesentativo
cum imaginato, et moraliter gerit vices
illius; nullum apparet inconveniens, quod
imago Christi ut imago non aliter, nec in­
feriori mo.lo terminet adorationem latriæ,
ac humanitas Christi, vel Christus ipse :
quippe quæ colitur, ut est ipse Christus
representative, et moraliler. Improbatio
autem sequelæ oppositum non evincit :
quia comparatio, quam attendit, refertur
ai Christi imaginem, ut res quædam est :
quo pacto fatemur non solum non esse
æqualiter dignam cum humanitate, sed et
quod digna adoratione non sit. Cæterum
si comparatio referatur ad Christi imagi­
nem in esse imaginis, imago Christi est
representative, et moraliler ipse Christus :
quocirca non est minus digna, nec minus
adorabilis, quam ipse Christus. Respon­
detur secundo negando sequelam. Ad cu­
jus probationem dicendum est, quod sicut
non obstante, quod Christus, et imago
Christi adorentur eadem specie, et numero
adoratione latriæ; nihilominus Christus
magis adoratur, quam ejus imago. Sic
etiam licet humanitas Christi, et imago
Christi adorentur eadem lalria; non infer­
tur, quod humanitas non aliter, aut non
magis adoretur, quam imago. Et ratio est
proportionabiliter eadem : quoniam ado­
ratio latriæ erga Christum, et ejus imagi­
nem tendit in Christum per se, atque
in se ratione dignitatis, quam habet; in
imaginem autem non tendit sistendo in ea
ratione

ratione dignitatis propriœ, sed quatenus
dignillcaiur exirinsece ab exemplari, quod
repræsentat : quare magis adorat exem­
plar, sive Christum, quam ejus imaginem.
Quoti motivum etiam militat in humani­
tate Christi, et in qualibet humanitatis
parte : pertinent enim ad Christum in so
ipso, iutrantque ad substantialem ejus
compositionem : quocirca eodem propor­
tionali excessu, quo Christi dignitas, et
adorabilitas in se excedit dignitatem, et
adorabilitatem propria? imaginis, humanitalisGhrisli dignitas superat etiam imaginis
dignitatçm. Sicut communiter loquendo
osse physicum est dignius, quam esse
præcise reprœsentativum, aut intentionalc.
Adorantur itaque omnia prædicta, Chris­
tus scilicet, humanitas, et imago Christi
eadem latria subjective, aut ex parte ac­
tus adorandi : sed cum inæqualitate assi­
■>
gnata ex parte objectorum, et moli attin­
gendi illa. Quæ vero istarum responsionum
pneferri debeat, dependet ex dicendis circa
modum adorandi imagines, et constabit
disp. 37, dub. 3.
49. Arguitur tertio : quia adoratio, quam
Angeli deferunt Christo, aut Verbo ut in­
carnato, est diversa ab illa, qua ante In­
carnationem adorabant Verbum secundum
se, sive non includendo ex parte objecti
adorati humanitatem : sed adoratio, qua
adorabant Verbum secundum se, erat
latria : ergo adoratio, qua adorant Verbum
ul incarnatum, et attingendo in objecto
adorato humanitatem, latria non est, sed
inferior alia adoratio. -Major probatur :
quia prior adoratio non se extendebat ad
humanitatem : secunda vero extenditur :
erao
kz est diversus actus adorationis. Patet
consequentia : quia idem motus, sive actus
creatus immutatus nequit ad plura objecta
se extendere in uno tempore, quam in
alio. Declaratur hoc amplius : nam si prior
adoratio Angeli non se extendebat, ut
supponitur, ad humanitatem Christi ; nec-ssarium est in Angelo addere aliquid
adorationis, quo extendatur ad humanita­
tem : sed illud additum ad humanitatem
duntaxat se extendit, quæ est aliquid
creatum : ergo non latria, sed inferior
adoratio.
iwAb hoc argumento facile
se expedit
·· · ________________________
.
· ·
ΟφΟ Vasquez negando suppositum majoris :
nam cnm neget veram rationem adoratio­
nis absque aliquo signo externo, seu cor­
porali, quod signum sit submissionis in­
terioris, ut vidimus num. 7, consequen­
1

··

591

ter negat veram rationem adorationis in
Angelis tam circa alia objecta, quam circa
Verbum sive incarnatum, sive secundum
se. et antecedenter ad Incarnationem. Sed
quia priescindendo etiam ab adoratione
proprie sumpta, et loquendo de solo af­
fectu submissionis, aut reverentiæ Ange­
lorum erga Verbum, eadem difficultas
occurrit; ab illo non minus, quam a nobis
diluenda est. Ad quam potest satis pro­ Alia
cr
babiliter responderi cum Arauxo dub. cit.
Arauxo·
num. 8, quod Angeli habuerunt duos af­
fectus adorationis, sive submissionis erga
Verbum, quorum unus successit imme­
diate, et imperceptibiliter post alium :
ita quod primo adoraverint Verbum præcisive ab humanitate, et postea alio latriæ
numerice diverso coluerint Verbum incar­
natum, aut simul cum carne : sicut proportionabiliter dici potest de cognitionibus
extra essentiam divinam : potuerunt enim
prius una cognitione cognoscere Verbum
secundum se, et postea alia cognitione
cognoscere Verbum incarnatum. Nec enim
in hoc apparet ulla contradictio. Sed non Melior
minus probabiliter, et cum majori conso­ solutio·
nantia ad modum cognoscendi, et colendi
Angelorum respondemus negando majo­
rem : eodem enim entitative latriæ actu,
quo Angeli colebant prius Verbum secun­
dum se, adoraverunt pustea idem Verbum
cum carne sua : quia variatio solum facta
est ex parte objecti terminativi quantum
ad aliquam cxleniionem, rebento semper
eodem objecto formali terminativo, et mo­
tivo. Sicut species, quæ in eisdem Angelis
non repræsentat Antichristum existentem,
connotata suo tempore exis’.entia illum
repræsentabit. Et paternitas, quæ modo
terminatur ad unum filium, invariata ma­
nens terminabitur ad alios, si generentur.
Unde satis constat ad majoris probationem,
quæ universaliter non concludit, ut patet
exemplis immediate propositis : contingit
enim quod carentia extensionis in actu
ad terminum, vel objectum non proveniat
ex aliquo deficiente in actu, sed in objecto,
aut termino : et tunc satis est, quod ex
istorum parte inducatur mutatio, vel di­
versa connotatio. Per quod etiam patet ad
difficultatis augmentum : nam quod An­
gelus prius non extenderetur ad adorandum
Verbum cum carne, non proveniebat ex
defectu alicujus requisiti ex parte adora­
tionis : qui enim adorat Verbum, adorat,
quantum est de se illud cum omnibus,
quæ substantialiter, sive hypostatice habet

J

i. ·Ί

592

DE INCARNAHONE.

in fie. Proveniebat itaque ilia non extensio ex eo, qued nondum caro (rat unita
Verbo. Quare hypostatica unione connotata, eodem, et antiquo r.doiaiionis actu
se extenderunt Angeli ad adorandum Ver­
bum cum carne sua, sive ad coadorandum
humanitatem in Verbo.
Supo-” a®’ Arguitur quarto : quia Christus ut
ffiecium. homo, ly ul homo specificante, aut deter­
minante humanitatem non adoratur omni
adoratione latriæ : ergo nulla latriæ ado­
ratione adoratur : ergo solum adoratur
dulia, vel alia adoratione inferiori. Hæc
secunda consequentia constat evidenter ex
prima. Quæ ex antecedenti probatur : quia
nulla est ratio, quare Christus ut homo
adoretur una adoratione latriæ, potius
quam alia : ergo si aliqua non adoretur,
sequitur, quod nulla. Antecedens vero
suadetur : quia unus modus adorationis
latriæ est per sacrificium, ut constat ex
dictis num. 21 et 25, sed Chrislo ut ho­
mini nequit sacrificium offerri : ergo Chris­
tus ul homo non potest adorari omni
adoratione latriæ. Minor hujus syllogismi
ostenditur : tum quia sacrificium offertur
Deo ut habet rationem primi principii, et
ut protestemur esse dominum vilæ, et
mortis : quæ rationes non conveniunt
Christo ut homini. Tum et urgentius ex
D. Augustino lib. 10 de Civit, cap. 20,
ubi de Christo inquit : Cum in forma Dei
sacrificium cum Patre sumat; tamen in
forma seni sacrificium maluit esse, quam
sumere, ne vel hac occasione quisquam exis­
timaret cuilibet sacrificandum esse creatura:.
Ergo sacrificium non potest offerri Christo
ut homini : atque ideo nec illi deferri valet
ille modus latriæ, quam importat sacrifi­
cium.
Soletur
Respondetur negando antecedens : quia
omni adoratione, qua adoratur Verbum,
adoratur Christus, qui est ipsum Verbum
in humanitate subsistens : et omni adora­
tione, qua adoratur Christus, adoratur ejus ;
humanitas : quamvis enim talis humani­
tas non sit motivum cujuslibet adorationis
Chrisli, nihilominus omnis Christi honor
redundat etiam in humanitatem, sicut in
partem, aut naturam», ex qua substantiali­
ter constituitur. Ab antecedentis vero pro­
batione brevilcr se explicat A’asquez. ne­
gando majorem : quippe juxla sententiam
ipsius sacrificium non est genus, aut sig­
num adorationis, sed alius cultus, vel ac­
tus religionis------longe----------diversus.
w. Quare ex
X--». V.eo,
V)
quod Chrislo ut homini non exhibeatur >

sacrificium, minime sequitur, quod Chris­
tus ut homo, ly ul homo determinante
humanitatem sicut terminum coadoratum,
non adoretur omni adoratione lalriæ. Sed
quia oppositam doctrinam statuimus locis
relatis, aliter respondemus concedendo
majorem, et negando minorem : licet enim
Christus ut homo reduplicando naturam
humanam sicut motivum adorationis non
adoreiurper sacrificium, sicut nec alia ado­
ratione latriæ, ut in secunda assertione
statuimus : nihilominus sicut non repu­
gnat, quod aliæ adorationes latriæ redun­
dent in humanitatem, sicut in terminum
coadoratum ratione divinitatis, sic etiam
de cultu sacrificii dicendum est. Ad mi­
noris autem probationes respondemus so­
lum evincere, quod sacrificium non offe­
ratur Christo ut homini reduplicative,
sive ratione humanitatis ut objecti motivi;
in quo etiam sensu latria nulla illi defer­
tur : quia sicut sacrificium offertur Deo,
quia est primum rerum principium, sic
latria colitur Deus ratione, eminentiæ di­
vinæ : quorum neutrum convenit Chrtslo
ratione humanitatis, quæ est quid facium,
et inferius. Et in hoc sensu loquitur
D. Augustin, loco cit. : non enim negat
sacrificium offerri Christo, sed quod illi
offeratur ratione humanitatis tanquam
motivi, ut liquet ex ratione subjuncta,
Ne vel hac occasione quisquam existimaret
cuilibet esse sacrificandum creaturae. Cæterum sicut non obstante, quod latria non
deferatur Christo ut homini ratione huma­
nitatis tanquam motivi, nihilominus exhi­
betur Christo ut homini complectendo
humanitatem tanquam terminum coadoratum in Christo : sic etiam censeri debet
de cultu latriæ, quem sacrificium importat,
ut satis aperte significavit D. Athanasius D.uh·
lib. 1, de Incarnat. Verbi, parum a prin­
cipio, ubi de corpore Christi agens inquit :
El quia Increali corpus facium esi, ideo
ejus corpus dicilur, cujus facium est. Ac
proinde illi sacra offeriis, adhibelisque ves­
tram adorationem, eaque de causa rile,
legilimaque ratione adoratur, el divina ado­
ratione colitur. Licet enim À’asquez dicat
per illa verba sacra offeriis non significari
sacrificium, sed alium cultum, utputa
adorationem per oblationem incensi, el
luminarium coram venerabili Eucharistiæ
Sacramento; audiendus tamen non est,
quia impropriat verba S. Doctoris ; offerre
namque sacrum in proprietate sermonis
idem est, quod offerre sacrificium, aut
sacrificare

DISP. XXXV, DUB. II.

sacrificaro. Quam responsionem amploc(untur etiam Suarez disp. et sect. cit.
i;:ti gNeque contra. Lorea disp. 88, num. 1G,
I
ct alii.
ϊ·.Λ 51. Sed replicabis : quia de facto nul:
lam aliud in Ecc'esia datur sacrificium
'
nisi Eucharistia' : sed hujusmodi sacri­
ficium non offertur Christo ut homini, ly
denotante terminum cultus, aut oblationis
io tali sacrificio : ergo falsum eat, quod
Christus ut homo adoretur de. facto per
[
sacrificium; et minus recte exponimus in
I prædicto sensu Athanasium. Probatur mi­
nor : quia sacrificium Eucharistia) id spe­
cialiter ex sua propria institutione habet,
T
quod offertur a Christo ipso sicut a sa­
cerdote, sive agat immediate per se, ut in
Cœna, sive mediantibus ministris, ut nunc
fit : sed nemo potest sibi sacrificare, aut
sacrificium sibi offerre : ergo sacrificium
Christi non fit Christo, sed soli Deo, aut
Verbo in propria natura Probatur minor,
nam sacrificium, cum sit actus religionis,
quæ est pars potestativa justitiae, debet
esse ad alterum : ergo fieri non potest,
quod idem Christus, qui est sacerdos of­
ferens sacrificium Eucharistiæ, sit termi­
nus, aut objectum ta is sacrificii. Et de­
claratur exemplo : nam quia obedientia
debet esse ad alium, fieri non potest,
quod Christus ut homo sibi ut homini
obediat : ergo pariter fieri non valet,
quod Christus ut homo sibi ut homini sa­
crificet.
Hac objectione convincitur Lugo disp.34,
num. 57. ut affirmet, quod licet non repu­
gnet Christum ut hominem coli, et adorari
sacrificio sicut et aliis lalriæ adoratio­
nibus, ut non obscure significavit D. Au­
gustin. loco cit. illis verbis, Maluit esse,
;
quam sumere, quibus denotat absolutam
potestatem ad oppositum : nihilominus de
iacto non adoratur sacrificio : quia de facto
nullum est sacrificium præter Eucharis­
tiam : quæ nequit Christo offerri ob fun­
damentum in objectione propositum. Cui
>*■». Lugonis sententiæ subscribit Aversa in
hac quæst. sect. I, g Nono demum.
Ιέ* Persistendum tamen est in præmissa
** resolutione. Et ad ejus impugnationem
respondemus concedendo majorem, et dis­
tinguendo minorem : et si sensus sit,
quod nemo sibi, et secundum ean lem ra­
tionem potest sacrificare, concedenda est :
necari vero debet, si significet neminem
posse sacrificare sibi secundum diversas
rationes : et deinde negamus consequenSalmanl. Cws. theolog. tom. .117
I

- Λ

>«Μ··Ι

593

tiam. Nam Christus est sacerdos ut homo,
ly ul homo reduplicative sumpto, et signi­
ficante humanitatem tanquam principium
formale quo orandi, et offerendi sacrifi­
cium, ut ex professo ostendimus disp. 31,
dub. l,nurn. 10; objectum autem, quod
adoratur, et cui sacrificium offertur est
Deus, et ipse Christus ut Deus, ly ut Deus
reduplicative sumpto, et significante dei­
tatem, sive naturam divinam ut motivum
formale quo adorationis, et oblationis sa­
crificii : nam per naturam divinam est di­
gnus tali cultu. Cum quo recte cohæret,
quod Christus ut homo adoretur, et cola­
tur per sacrificium : ly ul homo sumpto
speci ficative, et denotante non quidem
motivum, aut rationem formalem adoratio­
nis, sed terminum coadoratum in Chrislo
simul cum aliis ad ipsum substantialiter
pertinentibus, ut § 2 explicuimus. Quæ
distinctio sufficiens est, ut Christus secun­
dum diversas naturas habentes rationem
principii quo, et motivi, sive objecti quo
sit principium et terminus adorationis, sive
sacerdos offerens, et objectum, cui sacri­
ficium fit. Sic enim ob eandem proportionabiliter rationem potest gerere officia
creditoris, et debitoris, domini, et servi,
superioris et inferioris, ut explicuimus
disp. 1, dub. 7, § 2, et alibi. Ad probatio­
nem autem minoris dicendum est, quod
licet idem identitate tam suppositi, quam
naturæ nequeat esse sacerdos, et res ado­
rata, eo quod adorat o, et sacrificium est
ad alterum : nihilominus idem suppositum
cum alietate naturarum potest ohire præ­
dicta officia : quia ratione unius naturæ
potest esse sacerdos offerens, atque ado­
rans, et ratione alterius potest habere ra­
tionem objecti adorati : sicut secundum
unam potest esse debitor satisfaciens, et
secundum aliam creditor, cui satisfactio
fiat; licet satisfactio debeat esse ad alium.
Et quia in objecto adorato est substantiali­
ter humanitas ut aliquid ejus : propterea
humanitas potest coadorari ratione divini­
tatis, cui jungitur. Unde liquet humanita­
tem valde aliter se habere ex parte Christi
adorantis, et sacrificantis, ac ex pane ob­
jecti adorati, ct cui sacrificium offertur :
nam ad primum se habet formaiiter ut
principium quo adorationis : ad secundum
vero se nabet non ut motivum vel objectum
quo, sed tanquam res adorata ad adoratio­
nem suppositi, in quo est, et ratione eminentiæ divinæ : adorato enim supposito,
adorantur omnia, quæ ad ipsum substan38

,,4 .» · J

i. J ‘ \

S.’·

Is
E

·'

594

DE INCARNATIONE.

lialiler perlinent, licet una tantum pars
sit motivum adorationis. In quo sensu pos­
set etiam dici Christum obedire sibi ut ho­
mini, si ly ul homini non denotet mutivum
obedientiæ, sed aliquid existens in objecto :
aut supposito, cui obeditur. Quamvis me­
lius dicatur aliter se habere humanitatem
in terminando obedientiam, ac in termi­
nando adorationem : nam ad primum se
habet pure concomitanter, et per accidens,
quia obedientia non fit nec ratione huma­
nitatis, nec humanitati : adoratio vero li­
cet ratione humanitatis non fiat, illam ta­
men colit ut quid substantialiter pertinens
ad objectum adoratum. Quare sicut Chris­
tus formaliter ut homo coluit se ipsum for­
maliter ut Deum conplectendo humanita­
tem tanquam terminum adorationis : sic
etiam Christus formaliter ut homo obtulit
sacrificium sibi ipsi formaliter ut Deo ; non
excludendo tamen sed amplectendo huma­
nitatem velut conterminum, in quam re­
dundavit honor illius sacrificii.

DUBIUM III.
Utrum humanitas Christi præcisive a
possit adorari, el quo cultu?

Il·/ ho

Licet propositæ difficultatis decisio col­
ligi videatur ex secunda, et tertia asser­
tione præced. non pauca tamen addit, ob
quæ merito Theologi illam specialiter ver­
sant. Dupliciter autem potest intelligi,
quod Christi humanitas præcisive a Verbo
Λ’οΐ«· sumatur. Primo præcisione reali, et con­
trarie : ut si talis humanitas realiter sepa­
raretur a Verbo, et exueret subsistentiam
divinam, qua completur. In quo sensu
Wicleph relatus num. 43 asseruit huma­
nitatem Christi sic separatarn esse adora­
bilem eadem latria, qua modo : quia reti­
neret titulum redemptoris. Sed quam
graviter erraverit hæreticus in eo asserto,
satis ostendimus loco cit. et supponitur a
Theologis in præsenti. Secundo sumitur
humanitas Christi præcisive a Verbo non
per realem separationem; sed præcisione,
ut dicunt, pure præcisiva sive abstrahente,
quæ minime neget terminationem huma­
nitatis per Verbum, sed tamen duntaxat
attendat ad perfectionem humanitatis,
quam habet tam ex se, quam ex donis,
quibus afficitur, non includendo pro for­
mali increatam perfectionem. Quippe du­
bitari non valet, nec debet, quod ex duabus
rebus conjunctis possit una præscindi ab

alia, et considerari per se : sicut idem
suppositum potest esse sapiens, et potens :
quo non obstante possumus præscindere
inter hæc, considerando suppositum præci­
sive a sapientia, et sapientiam præcisive a
supposito, et similiter potentiam præcisive
a sapientia, aut e converso. In quo sensu
dixit Philosophus 2, Physice textu 18,
quod abstrahentium non est mendacium :
quia scilicet non negant unum esse alteri
conjunctum, sed præcise considerant unum
per se, non attendendo ex vi hujus appre­
hensionis ad aliud, licet nec illud positive,
aut contrarie excludant. Et in hoc sensu
procedit præsens difficultas, quæ minimenegatconjunctionem humanitatis cum Verbo
tam in esse rei, quam in esse adorabilis;
sed tantum nihilominus attendit ad digni­
tatem humanitatis non includendo pro
formali Verbum. Idque adhuc dupliciter
contingere valet : primo si intellectus ex
aliqua ratione vel impotentiae, vel igno­
ranti®, vel inconsiderationis non cognos­
cat actu explicito Verbum : secundo si
illud, et omnia, quæ sunt in Christo cogno;cat ; et nihilominus non omnia vo­
luntati proponat, sed præcise dictet ado­
rationem humanitatis secundum se, et
præcisive a pe:fectione increata, et adora­
tione totius suppositi, ut si imperaret :
Adora humanitatem hanc ut objectum quod,
propter perfectionem, quam in se habet.
Et in isto præcipue sensu, qui est om­
nium proprisïimus (licet nec alter imme­
diate propositus debeat excludi) procedit
hæc difficultas.

Αηΰ>
Ifi.

Defenditur possibilitas prædiclæ adorationis.

52. Dicendum est primo humanitatem Cws·
Christi præcisive a Verbo esse objectum f|·^
per se adorabile. Ita D. Thom. ut statim c^aostendemus, cui subscribunt discipuli,^
Cajetanus in fine Comment. ad art. ‘2. m;7.<
Medina ibi conclus. 3 et 4. Sylvius p‘j“'
Quod allinet, Paludatius in 3, dist. 9, tm.
quæst. 2. Arauxo art. 2, dub. 2, dicens ,B1‘
esse communem. Idem etiam tuentur B. On-1241$.
Albertus in 3, dist. 9, art. 9. Scotus ibi Aiaiiquæst. unica, § Ad argumenta. Durandus 1«.
quæst. 3. Almainus quæst. 1, Gabriel HeK·
quæst. 1 et super Canon, lect. 50. Euri- mT
eus quodlibet. 10, quæst. 16. Picus Mi- 5*'£·*
randul. in Apologia quæst. 3. Corduba ck)ü>.
lib. I, quæst. 5, dub. 3. Faber in 3, dist, Flhir·
9,
T 1

·

T»

Mu*

DISP. XXXV, DUB. III.

p F KFW ÎfpÇEfÎfs?

CsHM, disp. ‘22, cap. 'i. Castillo disp. 20,
quæst. 4. Canisius lib. 5, de B. Virgine,
cap. 15. Valentia in hac quæst, 25, puncto
1. Suarez disp. 53, sect. 3. Lugo disp.
35, sect. 3, conclus. 1 et num. 09. Puiol
disp. 1, sect. 8, Kellison. dub. 4, concl.
2. Petrus Hurtado disp. 85, sect. 2. Wigens in præs. art. 2. Aversa sect. 7. Bonæ
Spei disp. 17, dub. 1, num. 6. Lumbier
quæst. 39, art. 4, num. 2303, assert. 2
et 3, et alii plures.
Probatur primo ex D. Thom, in præs.
art. 2, in corp, ubi observat, quod huma­
nitas Christi potest esse res adorata ratione
Verbi, et quod sic sumpta adoratur simul
cum Verbo, et eadem adoratione, sive la­
tria. Deinde subjungit : Alio modo polest
intelligi adoratio humanitatis Christi, quæ
fit ratione humanitatis Christi perfectae omni
munere gratiarum. Elsie adoratio humani­
tatis Christi non esi adoratio latriæ, sed
adoratio duliæ. Ubi necessarium est, quod
S. Doctor loquatur de humanitate Christi
considerata præcisive a Verbo, sive ut non
importans Verbum formaliter in esse ob­
jecti adorationis : tum quia ex opposito
fieret hanc secundam considerationem,
sive intelligentiam humanitatis non dis­
tingui a prima. Tum quia expresse affir­
mat humanitatem in hac secunda conside­
ratione non adorari latria, sed dulia :
quod juxta Adversariorum intentionem
falsum omnino esset, nisi sermonem fa­
ceret de humanitate considerata præci­
sive a Verbo, et quantum ad solam per­
fectionem inhærentem : quippe ut for­
maliter importat Verbi dignitatem, mani­
festum est adorari latria, qua Verbum ip­
sum, sive totum illud suppositum, ut
constat ex dub. præced. conci. 1. Docet
itaque D. Thomas quod humanitas Christi
considerata præcisive a Verbo possit ado­
rationem aliquam terminare. Sed id evi­
dentius constat ex solut. ad 1. Opposuerat
enim verba Glossæ in Ps. 98 : Caro a
}erbo assumpta sine impietate adoratur a
nobis : quia nemo carnem ejus spirilualilcr
manducat, nisi prius adorei : non illa dico
odoratione, quæ soli creatori debetur. Ex
quibus verbis colligi videtur humanitatem,
sive carnem Christi non adorari latria. Ad
quod in summa respondet id quidem ita
contingere, si humanitas intelligatur præ­
cisive a Verbo, et secundum alias perfec­
tiones. Sic enim ait : Ad primum ergo
dicendum, quod Glossa illa non csl sic inlelligenda, quasi seorsum adoretur caro Christi

595

ab cjus divmilale ; hoc enim posset contin­
gere solum hoc modo, si essel alia hypostasis
Dei, et hominis. Unde communiter lo­
quendo adoratio carnis Christi est ado­
ratio latriæ : quia terminatur ad Chris­
tum totum ratione divinitatis ipsius. Sed
quia 'subjungit S. Doctor, et est maxime
perpendendum ) , ut Damascenus dicit,
si dividas subtilibus intelligenliis ( hoc
est cogitatione, et mentis conceptibus),
quod videtur ab eo, quod intelligilur, ina­
dorabilis est ul creatura, scilicet adoratione
latriæ. El tunc sic inlelleclæ ut scparatæ a
Dei Verbo deberetur sibi adoratio duliæ non
cujuscumque (puta, quæ communiter exhibelur aliis creaturis) sed cujusdam excellen­
tioris, quam hyperduliam vocant. Ubi ma­
nifestum est S. Doctorem duo asserere,
primum carnem, sive humanitatem Christi,
quæ de facto conjungitur Verbo posse con­
siderari subtili intelligentia, aut mentis
præcisione separatam a Verbo, sive non
explicantem, aut pro explicito asserentem
Verbi dignitatem : secundum vero sic præcisam adorari non latria, quia creatura est,
sed dulia excellenti, quæ vocatur hyperdulia. In qua resolutione liquido continetur
nostra resolutio, nempe humanitatem præ­
cisive a Verbo consideratam esse objectum
per se adorabile, ut ex ipsis terminis li­
quet : nam quod non potest adorari latria,
et potest adorari dulia, adorabile quidem
est : sicut veneratio, quæ non est latria,
sed dulia, est per se quædam adoratio.
53. Nec momenti est, quod respondet
Vasquez, D. Thomam constituere in hu­
manitate Christi diversa motiva adoratio­
nis, quæ, quantum est de se, fundarent
diversas adorationes : de facto tamen so­
lum asserere, quod humanitas Christi ado­
retur sola latria, qua Christus adoratur, et
per respectum ad perfectionem propriam
humanitatis potest dici dulia virtualiter,
et implicite. Td, inquam, nihil valet : tum
quia modo solum intendimus, quod huma­
nitas subtili intelligentia præcisa a Verbo
sit objectum per se adorabile ; quidquid
sit de modo adorationis, de quo infra : id
vero aperte docet D. Thom. et sic exponit
D. Damascenum, dum affirmat, quod si
subtilibus intelligentiis dividamus carnem,
quæ videtur, a Verbo, quod intelligitur, caro
est inadorabilis : glossat namque D. Thom.
quod est inadorabilis latria, sed tamen sic
præcisa est adorabilis dulia : atque ideo ex
ejus sententia est absolute aliqua adora­
tione adorabilis. Tum eliam quia id ipsum,

Proclu­
ditur
Vazquii
effu­
gium.

596

Ratio
D.Thom.

DE INCABNATION E.

quod comminiscitur Vasquez, humanita­
tem esse adorabilem una adoratione, quæ
sit formaliter latria, et virtualiter dulia,
evertitur ex verbis S. Ductoris, qui respe.-tu humanitatis præcisive sumptæ duliam admittit, et latriam relegat : quod
minime faceret, si ut Vasquez intendit,
solum ageret, de una entitative adoratione,
quæ simul foret latria formalis, el dulia
virtualis. Tum denique quia illa Vasquii
cogitatio directe excluditor verbis S. Doc­
tori-art. 1, ubi ait, quod in Christo est
una adora lio, el unm· honor c.r parle ejus,
qui adoratur. Sed es parte causx, qua hono­
ratur, possunt dici esse plures adorationes :
ut scilicet alio honore honoretur propter sa­
pientiam creatam, et alio propter sapientiam
increalam. Si autem datur alius, et alius
honor, opus est dari honores realiter di­
versos, et adorationes realiter distinctas :
quod non contingeret, si daretur una tan­
tum adoratio, quæ formaliter foret latria,
et virtualiter dulia. Et si illa persona
propter sapientiam creatam adoratur ado­
ratione, quæ est honor distinctus ab ho­
nore latriæ, ut docet D. Thomas multo
magis ipsa præcisive a Verbo considerata
eodem honore (hoc est, a latria distincto)
honorabitur. Eandemque vim habent alia
verba simillima S. Doctoris art. 2 : Una el
eadem persona Christi adoratur adoralione
latriæ propter suam divinilatem, adoralione
dulix propter perfectionem humanitatis. Si
enim persona Christi ratione humanitatis
est adorabilis aliqua adoratione ; ipsa hu­
manitas ratione suæ perfectionis, et præ­
cisive ab illa persona est aliqua adoratione
adorabilis : nam propter quod unumquod­
que tale, et illud magis. Sicut ob idem
motivum bene valet : persona Christi ra­
tione divinitatis est adorabilis aliqua ado­
ratione : ergo divinitas secundum se, et
præcisive ab illa persona est perse adora­
bilis.
54. Secundo probatur ratione desumpta
ex D. Thom. in testimoniis relatis : quo­
niam licet humanitas Christi consideretur
præcisive a Verbo, et ut dignitatem ipsius
Verbi formaliter non includens, adhuc ta­
men consideratur cum pluribus dignitati­
bus, et perfectionibus adoratione dignis :
ergo humanitas sic præcisive a Verbo
considerata est objectum per se adorabile.
Consequentia patet : quia dignitas, sive
perfectio adoralione digna, sicut alios ef­
fectus formales communicat suhjecto. in
quo est, illudque denominat, sic etiam

ipsum constituit adoratione dignum : sed
subjectum dignum adoiatione est objectum
■ per se adorabile ut ex ipsis terminis cons­
I tat : ergo si humanitas a Verbo précisa,
et ejus dignitatem formaliter non inclu­
dens, aut impôt tans, adauc tamen consi­
deratur cum pluribus dignitatibus, et per­
fectionibus adoratione dignis ; sequitur
humanitatem in ea præcisiqne esse objec­
tum per se adorabile. Antecedens autem
suadetur : quia humanitas Christi non so­
lum habet dignitatem Verbi (sibi physice,
vel moraliter, in recto, vel in obliquo,aut
i
alio mo-lo convenientem juxta ea, quæ
dub. præced. dix* i mus), sed etiam habet
perfectiones, et dignitates gratiæ habi­
tualis sanctificantis, virtutum, donorum,
scientiarum, et hæc omnia in excellentis­
simo gradu : constat autem prædicias per­
fectiones esse adoratione dignas, ut liquet
in aliis subjectis, quas, licet non sint
adoramus ob eminen·
personaliter Deu
tiam talium perfectionum; sicut colimus
Sanctos, sapientes, et principes : ergo licet
humanitas Christi con-ideretur præcisive
a Verbo, et ut ejus dignitatem formaliter
non includens, adhuc tamen consideratur
cum dignitatibus, et perfectionibus adora­
tione dignis.
Confirmatur, et declaratur exemplo : Cfciirnam quia in eodem homine solent concur­ H2Ù0.
rere plures perfectiones, quæ tam simul,
quam divisim merentur adorationem, po­
test talis homo considerari secundum unam
perfectionem præcisive ab aliis, et e con­
verso. In qua praecisione licet non maneat
adorabilis adoiatione debita illi perfectioni,
a qua fit abstractio ; manet tamen adora­
bilis alia adoratione debita illi perfectioni,
cum qua consideratur, et a qua ut objec­
tum actu cognitum non præscindit. Verbi
gratia. D. Gregorius Magnus fuit Summus
Ecclesiæ Ponti ex, fuit præterea homo
personaliter sanctissimus, fuit etiam Doc­
tor sapientissimus. Quæ dignitates, et per­
fectiones sunt adoratione dignæ, et hunc
formalem effectum subjecto communicant,
illud constituendo dignum adoratione. Sed
quia intellectus noster est præcisivus, pos­
sumus considerate D. Gregorium ut Pon­
tificem, non attendendo ad ipsius sancti­
tatem, et sapientiam : et similiter possumus
considerare eum ut virum valde sanctum,
præscindendo a munere pastorali, et doc­
trina. In quo modo cognoscendi objectum
nulla intervenit falsitas. nulla deceptio,
nullus error; sed mera praecisio : quippe
non

DISP. XXXV, DUB. IIJ.
non negatur aliqua dignitas, sed tantum
non attenditur ob præ isionem intellectus,
qui ex rebus conjunctis attingit unam, et
alleram non attingit. In hac itaque con­
sideratione si D. Gregorius cognoscatur
præcise ut vir Sanctus, licet non importet
dignitatem Pontificiam, et subinde ne­
queat adorari adoratione Pontifici debita,
nihilominus retinet dignitatem sanctitatis,
el potest ut Sanctus coli. Et similiter si
cognoscatur ut sapientissimus, præscindendo a dienitaiibus Pontificatus, et Sanc­
titatis·, quamvis nequeat coli ut Pontifex
et Sanctus; potest tamen ut sapientissimus adorari et manet objective terminus
per se adorabilis saltem ex sapientiæ ti­
tulo. Ad rem igitur : in Christo quidem
conjunctae sunt divinitas, et humanitas :
sed cum intellectus noster sit prtecisivus,
sicut potest considerare divinitatem Christi
praescindendo ab humanitate, sic etiam
potest humanitatem considerare, et a di­
vinitate præscindere. Rursus in humanitate
Christi concurrunt et dignitas Verbi (quo­
quo modo explicetur ad eam redundare,
quod in præsentiarum non refert), et alite
dignitates omnino, id est, tam in recto,
quam in obliquo creatae, ut gratia, virtus,
sapientia, etc. Et ob motivum jam assigna­
tum potest prædicta humanitas considerari
secundum perfectiones creatas, præscindendo a dignitate Verbi. In hac autem
praecisione objicitur adhuc cum perfectio­
nibus adoratione dignis, non minus quam
D. Gregorius cum sola sanctitate, aut sola
sapientia. Ergo manet objectum per se
adorabile. Est itaque tale, quamvis præ­
cisive a Verbo consideretur.
8«r:·
55. Respondet Vasquez humanitatem in
ea præcisione, licet consideretur cum illius
perfectionibus, quantum est de se, posset
esse motivum adorationis, adhuc tamen
non esse objectum per se adorabile, sive
quod subire queat rationem termini ado­
rati. Nam adorari hoc modo solum conve­
nit supposito, ut satis aperte significat
d, Thom. in præs. art. 1, illis verbis :
Dicendum, quod in eo. qui honoratur, duo
possumus considerare, scilicet eum, cui ho­
nor exhibetur, ct causam honoris. Proprie
autem honor exhibetur toti rei subsistenti :
non enim dicimus, quod manus hominis
honoretur, sed quod homo honoretur. Et
art. 2 ait : Sicut supra dictum esi, honor
adorationis proprie debetur hypostasi subsis­
tenti : tamen ratio honoris potest esse ali­
quid non subsistens, propter quod honoratur

597

persona, cui illud inest. Quare cum huma­
nitas præcisive a Verbo considerata non
sit suppositum, hypostasis, aut persona,
nec ut talis consideretur; fit non esse
objectum per se adorabile, licet retinere
concipiatur aliquas rationes, aut motiva
adorationis. Unde exemplum, quod in con­
firmatione expendimus, non est ad rem :
quia in omnibus illis præcisionibus, quas
circa ipsum expendimus, semper retinetur
idem suppositum D. Gregoni, et ab illo
non fit præcisio, licet consideretur secun­
dum diversa motiva adorationis, quæ ra­
tio præscindat. Gæterum ubi humanitas
præscindilur a supposito, non manet adhuc
in consideratione suppositum, atque ideo
nec objectum per se adorabile.
Sed hæc responsio non satisfacit : quo- Eversio,
niam licet communiter loquendo res, quæ
adoratur sit suppositum, hypostasis, aut
persona; tamen essentialiter loquendo
id non requiritur, sed sufficit quælibet
res habens eam perfectionem et dignita­
tem, quæ sit motivum adorationis : atqui
humanitas Ghristi secundum se, et præci­
sive a supposito divino habet perfectiones,
et dignitates, quæ sunt sufficientia adora­
tionis motiva : ergo sic considerata potest
absolute terminare adorationem. Conse­
quentia patet. Et minor constat ex dictis
num præced. Major autem probatur in
primis ex D. Thom. (ut explicemus testi- D.Thom.
monia, quæ in oppositum afferuntur),
nam licet S. Doctor sic loquatur, quia sic
per se loquendo contingit; nihilominus in
eodem art. 2, in resp. ad 1, docet cum
D. Damasceno, quod humanitas Christi
potest subtilibus intelligeniiis a supposito
Verbi præscindi, et quod sic præcisa est
inadorabilis latria. Sed subjungit : Et tunc
sic intellect# ul separat# a Dei Verbo, debe­
retur sibi adoratio duliæ : non cujuscumquc
(puta, qux communiter exhibetur aliis crea­
turis), s -l cujusdam excellentioris, quam
hyperdvliam vocant. Ubi plura brevissime
dicit, in quibus intentioni Vasquii adver­
satur, obtruditque responsionem ab eo
adhibitam : primum, quod humanitas
Christi potest apprehendi separata a Verbo,
seu præcisive ab illo : secundum, quod est
inadorabilis latria, supponens esse adora­
bilem adoratione inferiori : tertium, quod
deberetur sibi dulia non communis, sed
excellens. Ergo ex sententia S. Do- toris
hu t.anitas in ea præcislône non solum
retinet perfectionem, quæ sit de se suffi­
ciens adorationis motivum ; sed e iam habet

598

DE INCARNATIONE.

rationem objecti, sive termini, quod possit
terminare adorationem. Ergo licet commu­
niter loquendo suppositum, aut persona
sit objectum, quod adoratur ; id tamen non
requiritur essentialiter ad adorationis con­
ceptum.
56. Deinde probatur eadem major ra­
tione desumpta ex D. Thom. quæ mani­
festat concordiam inter testimonia alle­
gata : nam ideo objectum, quod per se
loquendo communiter adoratur, est suppo­
situm ; quia communiter, et per se lo­
quendo perfectio, aut dignitas, quæ est
motivum adorationis reperitur in loto,
sive supposito, illulque denominat dig­
num : et totum, sive suppositum est, quod
cognitioni objicitur, et per cognitionem
affectui præsentatur. Cæterum licet ita
communiter contingat; tamen fieri potest,
quod dignitas movens ad adorationem
afficiat subjectum, quod vel in re non sit
in supposito, sive toto, vel saltem non sic
apprehendatur, sed præcisive ab illo. In
qua suppositione datur ex una parte mo­
tivum adorationis, ut liquet; et ex alia
parte datur etiam subjectum, quod sicut
denominatur dignum. sic etiam deno­
minatur adorabile : atque ideo ibi sal­
vatur absolute, et essentialiter terminus,
sive objectum adorationis. Cum igitur non
implicet humanitatem Christi apprehendi
cum pluribus perfectionibus, quæ sunt
adoratione dignæ, ut supra ostendimus,
præcisive tamen a supposito : sequitur
humanitatem sic præcisam non solum
retinere rationes aliquas adorandi, sed esse
etiam absolute objectum dignum adora­
tione, et subinde, adorari posse. Quæ doc­
trina explicari potest exemplis, quæ non
tam præcisionem intellectus, quam realem
separationem rei adoratæ a supposito im­
portent. Etenim terminus, qui in homine
sancto adoratur ratione gratiæ, et amicitiæ cum Deo, est homo ipse, suppositum,
et persona : et tamen ubi anima separatur
ab homine per mortem, ipsa est per se
objectum adorabile : quia licet suppositum,
aut persona non sit, est tamen aliquid
retinens sufficiens motivum adorationis :
quod satis est ad salvandum adorabilitatem
essentialem in subjecto. Accidentia etiam
communiter, et per se loquendo non
adorantur proprie, sed suppositum, aut
persona in quibus sunt : et tamen si sepa­
rentur a supposito, possunt aliquam ado­
rationem terminare, ut patet in acciden­
tibus Eucharisticis ; colimus enim aliqua

adoratione sacras species, licet nec suppo­
situm sint, nec in supposito. Et denique
licet humanitas Christi (et idem de aliis
intelligondum est), nequeat m rerum na­
tura conservari absque existentia, id enim
implicat manifestam contradictionem :
nihilominus satis probabile est, quod con­
servari queat absque subsistentia : sicut
accidentia possunt conservari absque sub­
jecto, a quo tamen, ut existentiam parti­
cipent, non minus dependent, quam subs­
tantia a subsistentia, ut existât. Si autem
humanitas illa quæ est Christi, separata a
subsistentia existeret, et conservaret in­
signem gratiam habitualem, plurimaque
dona, quibus (omissa etiam unione hypos­
tatica) exornatur; proculdubio esset objec­
tum valde venerabile, et adoratione dig­
num; licet non esset suppositum, ut ex se
liquet. Hæc vero exempla satis manifes­
tant, quod licet id, quod communiter, et
perse loquendo adoratur sit suppositum;
quia communiter, et perse loquendo digni­
tates, et perfectiones, quæ tanquam ratio­
nes formales ad adorandum movent, in
supposito existant : nihilominus id neces­
sarium essentialiter non est; quia tales
perfectiones possunt re, vel consideratione
esse in subjecto, quod suppositum non sit,
et illud subjectum dignificare constituendo
adoratione dignum, sive adorabile. Et pro
explicando hujusmodi præcisionem, et
adorabilitatis, ut sic loquamur, retentio­
nem expendimus exemplum in confirma­
tione propositum, quod hanc partem satis
declarat, et evincit : non vero quia (quod
nec intendebamus) quadret in omnibus.
Ad hæc : humanitas Christi præcisive Caiismnpta a Verbo est objectum per se amabile, et laudabile : ergo est etiam objec- pw.
tum per se adorabile. Antecedens proba­
tur ; nam in primis unumquodque est
amabile, in quantum bonum; cum ratio
movens ad amorem sit bonitas objecti :
sed humanitas in ea præcisione considerata
est objectum valde bonum : quippe habet
perfectiones gratiæ, sapientiæ, potentiæ,
et alias plures : ergo humanitas in ea
præcisione considerata est objectum per se
amabile. Deinde unumquodque habet ra­
tionem laudabilis ob egregia virtutum
opera; siquidem laus non est aliud, quam
sermo dilucidans magnitudinem virtutis:
atqui humanitas in ea præcisione potest
considerari cum egregiis virtutum operi­
bus; utpote cum illa vere elicuerit, et ta­
lia opera secundum suam speciem non
includant

DISP. XXXV, DUB. III.
includant essentialiter Verbum, nec aliud
suppositum : ergo humanitas in illa absiraciione, aut præcisione considerata est
objectum per se laudabile. Et plane nemi­
nem vidimus, qui neget nos in contem­
platione sæpius amare, et laudare sacram
illam humanitatem perse, id est, referendo
amorem, et laudem immediate in ipsum,
licet explicite non recordemur divinitatis,
nec actualiter intendamus istam ex vi illius
dispositionis diligere, et laudare. Conse­
quentia vero ostenditur tum a paritate :
nam ideo humanitas Christi præcisive a
Verbo considerata est objectum per se
amabile, et laudabile; quia adhuc in ea
præcisione conservat motiva propria amo­
ris, et laudis, quæ sunt bonitas, et egregia
virtus : sed hæc ratio militat etiam in nos­
tro casu; siquidem humanitas in prædicta
præcisione, sive abstractione retinet objec­
tive aliqua motiva adorationis, utputa
sanctitatem accidentalem, insignem sa­
pientiam creatam, et magnam in agendo
potentiam : ergo humanitas in prædicta
abstractione manet adhuc objectum per
se adorabile. Tum a destructione funda­
menti contrarii, quod Vasquez inducit in
responsione impugnata : nam sicut objec­
tum, quod communiter, et per se loquendo
adoratur, est suppositum ; sic etiam objec­
tum, quod communiter, et per se loquendo
amatur, et laudatur, suppositum est, sive
res per se subsistens : et nihilominus si
humanitas Christi præcisive a supposito
occurrat, et apprehendatur, habet rationem
objecti per se amabilis, ct laudabilis, potestque amorem, et laudem terminare :
ergo similiter manet objectum per se ado­
rabile, valetque terminare adorationem.
Quod amplius ex dicendis constabit.

599

adorare humanitatem Christi præcisive a
Verbo consideratam. Major, et consequen­
tia patent. Minorem autem evidenter docet
D. Thorn, art, 2 ad. I, illis verbis jam
supra relatis : El tunc sic intellecta} ul sépa­
rais a Dei Verbo deberetur sibi adoratio dulix : non cujuscumquc (puta, qux commu­
niter exhibetur uliisc realuris , sed cujusdam
excellentioris, quam hyperduliam vocant.
Secundo probatur ratione : quoniam ille Fondaactus est de se licitus, et honestus, qui mcnlnm.
nihil essentialiter afTert regulis morum,
sive honestatis oppositum : sed hujusmodi
est adorare humanitatem Christi præcisive
a Verbo consideratam : ergo hujusmodi
. adoratio est de se licita, et honesta : atque
ideo licitum est adorare Christi humanita­
tem sic præcisam, loquendo per se, ct se­
clusis aliis extrinsecis circunstantiis, in
quibus possit occurrere aliquis defectus,
sicut et in ipsius Christi adoratione. Cætera constant. Et minor ostenditur : nam
in primis considerare humanitatem Christi
præcisive a Verbo, sive supposito, nihil
habet contrarium bonis moribus : sicut his
non opponitur præscindere inter divinita­
tem, et attributa, et personas, et conside­
rare divinitatem, aut unum Deum præcisive a personis. Et ratio est eadem
utrobique : nam qui praescindit, quæ sunt
conjuncta, et cognoscit unum præcisive ab
alio, minime negat illorum conjunctio­
nem ; sed utitur naturali facultate nostri ·
intellectus, qui præcisivus est, potestque
citra omne mendacium, aut deceptionem
sic in attingendo objecta procedere, juxta
doctrinam Philosophi 2, Physic, textu 18. AristoDeinde, quod intellectus judicet humanita- tel·
tem sic præcisive consideratam esse ob­
jectum ex se adorabile, sive dignum ado­
ratione; nihil habet falsitatis, aut turpitu­
dinis, sed omnimodam couformitatem cum
S II.
objecto cognito : quippe res ita se habet,
quod humanitas Christi præcisive a Verbo
Explicatur, quam decens sil adoratio
considerata est objectum per se adorabile
hujusmodi.
ob plures dignitates, sive adorandi ratio­
A.:a
nes, cum quibus, re ita se habente, valet
57. Dicendum est secundo honestum ex
apprehendi, ut § præced. ostensum fuit.
se, et licitum esse adorare humanitatem
Prxlerea nec ullum turpitudinis, aut vitii
Christi præcisive a Verbo consideratam.
vestigium apparet in eo, quod intellectus,
Sic communiter docent omnes Auctores
suppositis illa apprehensione præcisiva, et
num. 52 relati, uno, aut altero tantum
judicio, dictet, sive imperet adorationem
Ijçlu- exceptis. Et probatur primo ex D. Thom.
humanitatis Christi sic præcisive conside­
inoa cnius auctor>latem possumus sub hac forma
ratæ : quoniam consonum rectæ rationi
inducere : nam omnis actus debitus est
est imperare adorationem illius objecti,
licitus ex se : sed humanitati præcisive a
Verbo consideratæ debetur aliqua ado­
quod sine ullo defectu apprehenditur, et
ratio : ergo honestum et licitum ex se est judicatur adorabile, sive dignum adora-

■

600

DE INCARNATIONE

DISP. XXXV, DUB. III.

rium : et ex alia parte adorat humanitatione : sed ut proxime probavimus, intel­
infra) honoraro, quam ab omni ejus cultu
lom ea adoratione, quæ illi ut præcisive
lectus noster absque ullo defectu potest
abstinere, ul possemus nos goreio circa
considerat» debetur secundum illas per­
apprehendere humanitatem Christi præci­
aliud quid menti occurrens objectum vile,
fectiones. cum quibus menti repræsentasive a Vetbo, et judicare illam sic conside­
aut certe, non sanctum.
tur. Deinde nec infert injuriam Verbo,
ratam esse adoratione dignam ; ergo quod
59. Tertio probatur assertio ratione
À i
intellectus hic, et nunc dictet, sive imperet aut divinitati : quia non obligamur de
alia : quoniam licitum est, et do se hones­
illo, et de ista semper cogitare. Et licet
adorationem humanitatis Christi præcisive
u se tum humanitatem
Christi præcisive a
nr.i.
a Verbo considerat®, nullum habet turpi­ actu cogitemus, non tenemur illud, et
Verbo consideratam diligere, et laudare :
hanc semper adorare : quippe adorandi
tudinis, aut vitii vestigium, Denique, quod
ergo pariter licitum, et honestum de se
succedat voluntas adorandi, sive ipsa ac­ præceptum est affirmativum , quod non
esi adorare prædictam humanitatem sic
tualis submissio, el adoratio, nihil illici­ obligat pro semper. Si autem nullum de­
præcisive consideratam. Antecedens est
bitum violatur ; est utique adoratio, quam
tum continet : tum quia implicat reperiri
certum, et a nemine, quem viderimus ne­
defendimus, de se non illicita, sed honesta,
peccatum in voluntate, quin præcedat ali­
gatur : nam licitum, et honestum de se est
attingere quodlibet objectum pro ejus me­
quis defectus in intellectu : sed in appre­ et quæ valet in finem similem ordinari,
hensione. judicio, et imperio intellectus consuli, imperari, atque elici secundum
ritis, sive juxta exigentiam ipsius : sed
rectam rationem, sive cum consonantia ad
humanitas Christi considerata cum omni­
nullus præcessit delectus circa hujusmodi
J
bus perfectionibus accidentalibus, quas
adorationem ut probavimus : ergo nec omnes regulas morum.
Confirmatur secundo : quoniam fre- Co:if.
habet, etpræscindendo a Verbo, est objec­
occurrit in ipsa voluntate se submittendi,
quenter contingit, ut cogitemus de sacratum laudabile, et amabile, cum plurimas
sive in exercita adoratione. Tum etiam
perfectiones habeat amore, et laude di­
quia actus vel voluntatis, vel potentiæ tissima Christi humanitate, vel anima, non
gnas : ergo licitum, et honestum de se est
extern» nequii esse turpis, si sit rectæ ra­ cogitando de divinitate ipsius : quippe ex
una parte illa objecta non sunt essentiali­
diligere, et laudare humanitatem Christi
tioni conformis : sed adorare humanitatem
præcisive a Verbo consideratam. Conse­
ter objective connexa ; et ex alia parte ea
Christi, si præcisive a Verbo consideretur,
quentia vero probatur a paritate : nam
pst nostri intellectus conditio, ut queat
est consonum rectæ rationi; siquidem
ideo licet amare, et laudare humanitatem
intellectus cum hujusmodi consonantia inter conjuncta præscindere, attingendo
Christi sumptam in ea præcisione; quia
potest judicare talem humanitatem esse unum, et non attingendo aliud. Ubi igitur
habet perfectiones amore, et laude dignas :
adoratione dignam, et imperare talem ado­ Christi humanitas, vel anima sic occurrit,
sed hujusmodi perfectiones dignæ etiam
et intellectui nostro rppræsentatur : inqui­
rationem : ergo actus tam voluntatis,
sunt adoratione ; ergo similiter licitum
rimus, an debeamus ab omni ejus venera­
quam potentiæ extern» id exequentium
est, quod humanitatem Christi præcisive. a
tione, sive adoratione ce.-sare ; an vero
non est turpis.
Verbo consideratam adoremus. Eo vel
ConErpossimus licite illam colere? Si dicatur
58. Confirmatur primo : nam ille non
nuuo 1
maxime, quod sicut qui amat, et laudat
hoc ultimum, habemus intentum, nempe
' agit contra fidem, et bonos mores, qui ni­
humanitatem Christi cum perfectionibus
hil negat vel fidei, vel bonis moribus de­ licitum, et bonpstum de se esse adorare
sibi inhærentibus et præcisive a Vrerbo
bitum : sed qui adorat humanitatem humanitatem Christi præcisive a Verbo
consideratam, non negat humanitatem esse
Christi præcisive a À’erbo consideratam,
consideratam. Primum autem dici non
in Verbo, nec quod ut in Verbo existens,
mbd agit contra id. quod fidei, et bonis potest, et apparet prorsus inveristmile .'
ejusque ratione sit magis amabilis, et lau
moribus debetur : ergo non agit contra
tum quia si an rna adqiia sancta appareat,
dabilis : sic eliam qui illam prædi to
fidem, et bonos mores : et consequenter vel menti occurrat; licet cujus sit, nescia­
molo propositam adorat, non negat illam
agit aliquid de se licitum, et honestum.
mus, non tonemur ab omni ejns venerain Verbo esse, et quod prout in illo, et
Cætera constant. Et minor ostendi ur : nam
t one cessare, sed licite illam venerari va­
simul cum illo magis adorabilis sit.
qui sic adorat, non negat humanitatem
lemus ; ergo idem a fortiori de sacratissima
CefeNec momenti est disparitatis ratio,
esse realiter in Verbo; nec neg:t huma­
anima, vel humanitate Christi dicendum
'Γ
quam quidem conantur assignare inter
i
nitatem prout in Verbo, et ratione Verbi
est. Tnm etiam <juia si humanitas Christi
na amorem, et laudem ex una parte, et adora­
esse dignam adoratione ; nec ex vi modi,
in re existeret separata tam a Verbi sup­
tionem ex alia, nempe adorationem esse
&
quo procedit in adorando, excludit aliam posito. quam ab alio, ordinata vero per­
notam submissionis attendendo ad excel­
tam Verbi, quam humanitatis adoratio­ fectionibus gratiæ accidentalis sapfentiæ,
lentiam rei adorata* : quare ut debite fiat,
nem : nihil ergo agit in quo vel fidei,
et potentiæ, quas habet (in quo non ap­
debet attendi summa excellentia, quam res
vel i onis moribus adversetur. Explicatur paret contradi .tio nemo dicet, quod obli­
habet. Cæterum amor, et laus solum sunt
hoc amplius : nam qui adorat humanita­
garemur illam non adorare, sive omnem
prosecutio objecti, et prædicatio dignitatis
tem Christi præcisive a Verbo considera­
cultum erga illam omittere; cum potius
illius : non est autem necessarium, quod
tam. nullam injuriam infert humanitati,
recta ratio dictet objecta valde digna,
semper majora prosequamur, et præ (ice­
vel Verbo : atque ideo nullum debitum
quale illud esset, prosequi debere honore,
mus ; cum minora etiam prosequi, et
violat. Non infert quidem humanitati in­ et adoratione : sed eodem modo potest
commendare possimus. Id, inquam, mi­
juriam : quia ex una parte non negat hu­
menti occurrere : ergo ubi sic occurrit,
nime satisfacit, sed verbis tantum consis­
manitatem ut Verbo conjunctam, et ra­
non obligamur ab ipsius adoratione ces­
tit. Unde refellitur primo : quia non minus
tione ipsius mereri adorationem; nec
sare, Et subinde melius erit ipsam sic
in amore attenditur bonitas objecti, et in
aliquid agit huic debilæ adorationi contra­ occurrentem aliqua adoratione (de qua
infral

b ,. ■

601

laude dignitas ipsius, quam in adoratione
excellentia : nec oppositum pote.-t, nisi
voluntarie dici : atqui in amore, et laude
necessarium non est attendere, omnem bo­
nitatem ; sed sufficit, si vel minorem at­
tingamus, majorem quidem non negantes,
sed ab illa præscindentes, nt hæc respon­
sio recugnoscit : ergo idem in adoratione
dicendum est : et consequenter licetobjectum habeat plures excellentias, majores,
et minores ; poterimus exhibere adoratio­
nem minori proportionatam, non quidem
negando majorem dignitatem, sed ab illa
præscindendo : quia nec obligamur majo­
rem excellentiam semper cognoscere, vel
eam cognitam adorare semper; cum nec
præceptum ad id occurrat, nec simus im­
potentes naturaliter præscindere, atten­
dendo, vel non attendendo ad diversas ra­
tiones objectivas. Secundo, quia si se
submittere alteri ob majorem excellentiam,
quæ in eo apprehenditur, et pro ipso co­
lendo proponitur, est vera adoratio ; pari­
ter vera adoratio debet esse submissio ob
minorem'object i adorati excellentiam ex­
hibita; quinimo apparet major adoratio,
et submissio : qui enim vel ob minorem
excellentiam in objecto consideratam illi
se submittit ; multo magis se submitteret,
estque ad talem submissionem in animi
dispositione paratus, si ad majorem objecti
excellentiam attenderet. Tantum abest,
quod aliqua objecto injuria irrogetur,
quando adoratur ob minorem excellentiam,
ubi major non apprehenditur, sed ab illa
præcisio iit, et nullo modo negatur.
60. Sed oppones : nam si modus ado- Objecrandi humanitatem Christi sub illa præ- tio·
cisione a Verbo consideratam, esset per se
licitus, et honestus, ut ostendere hactenus
conati fuimus ; immerito fuisset ab Eccle­
sia reprobatus : sed prædictus adorandi
modus ab Ecclesia reprobatur : ergo talis
adorandi modus non est de se licitus, et
honestus. Major, et consequentia patent.
Minor vero probatur : quia Ecclesia nun­
quam hujus adorationis meminit, nec il­
lam aliquando docuit, aut proposuit com­
munitati fidelium ; nec invenitur ullum
ejus vestigium in aliquo Sanctorum Pa­
trum. Signum igitur est prædictum adora­
tionis modum esse ab Ecclesia reprobatum
saltem implicite, et virtualiter.
Propter hanc objectionem quidam nos­ Prima
­
træ assertionis defensores, ut Valencia, respon
sio.
Kellison., et Lumbier, illam limitant ad
adorationem privatam, concedentes huma-

-

0
I

»

* L· ·

! r ili

602

DE INCARNATIONE.

nitatem præcisive a Verbo consideratam
non posse adorari adoratione communi,
aut publica. Qui modus dicendi est proba­
bilis, et tamen salvat nostram assertionem,
nempe licitum ex se, et honestum esse
adorare humanitatem Christi præcisive a
A'erbo consideratam, ut hactenus ostendi­
mus : quia nisi talis adoratio esset ex se
licita, nec privarim, aut in particulari lice­
ret. Potuit tamen Ecclesia rationabiliter
reprobare, aut saltem non approbare prædictum modum adorandi humanitatem
Christi in publicis, et communibus adora­
tionibus : ut sic magis excluderet errorem
Nestorii intendentis adorationem humani­
tatis illius ut supposita! iter. a Verbo dis­
tincta? : et ut insipientes non haberent
occasionem errandi existimantes solam
humanitatem esse objectum, quod adorando
Christum adoramus. Juxta quam doctri­
nam ad objectionem respondetur negando
sequelam : quia licet aliquid sit ex se lici­
tum, et honestum; potest nihilominus
Ecclesia ejus usum impedire, aut repro­
bare ob occurrentes aliquas circumstantias
periculi, aut scandali. Sic enim licitum de
se est orare Christum, ut in quantum homo
oret pro nobis; quia in quantum homo
capax fuit, et est orandi Deum, ut docent
communiter theologi, et statuimus disp,
30, dub. 2, num. 19, unde quilibet ora­
tione privata potest rogare Christum, ut
pro illo oret : et tamen Ecclesia in oratio­
nibus publicis non habet in usu dicere,
Christe ora pro nobis, sed Exaudi nos. At­
que ita se gerit, ut magis propulset hæresim Arii asserentis Christum esse creatu­
ram, ut cum D. Thom. diximus loco cit.
num. 27. Sic etiam de se licitum est di­
cere B. Virginem esse conceptam in pec­
cato originali, sicut licitum est id sentire
interius ; cum Ecclesia id hactenus non
condemnaverit : et tamen Ecclesia rationa­
biliter prohibuit id dicere ad evitandum
scandala. Idemque facile aliis exemplis
ostendi potest. Sic igitur quamvis Eccle­
sia in publicis, et communibus adorationi­
bus impediat, aut reprobet adorationem
humanitatis Christi præcisive a Verbo
consideratae; minime inde sequitur talem
adorationem non esse de se licitam : quia
quamvis ex se honestam potuit illam Ec­
clesia vetare ob aliqua extrinseca rationa­
bilia motiva jam insinuata.
Melior
Hæc responsio, sive doctrina est, ut
solutio. 1 · ·
.
, , ...
diximus, satis probabilis, evacuatque penilus vim objectionis. Sed rem attentius

considerantibus duo occurrunt dicenda.
Primum concedere, quod Ecclesia modum
adorandi humanitatem Christi præcisive a
Verbo considerata in publicis, aut com­
munibus adorationibus positive uon appro­
baverit. Secundum, autem negare, quod
Ecclesia praedictum modum, et usum re­
probaverit positive. Quæ duo longissime
distant, ut liquet tum in judiciis particu­
laribus, tum in ipsa Ecclesia, qute aliqua
positive non approbat, quæ tamen nec
positive reprobat, sed concertationibus
Scholasticorum permittit. Et hinc sumitur
ratio prioris dicti : nam cum in controver­
sia theologorum sit positum, an possimus
adorare humanitatem Christi præcisive
a Verbo consideratam, et utrum talis adotio sit licita; noluit Ecclesia hunc adorandi
modum, non plane certum, pro publicis
adorationibus introducere : quod est illum
non approbare, seu commendare positive.
Et hanc partem ad summum evincit pro­
batio minoris in objectione adhibita
'quamvis falso prorsus supponat nullum
vestigium talis adorationis in Patribus
occurrere : omissis namque aliis, non ves­
tigium tantum, sed totam formam talis
adorationis habemus in Angelico Doctore,
qui pro mutis est). Quod vero Ecclesia
illam positive non reprobaverit (et est
dictum secundum) ostenditur : quia nullibi
extat talis reprobatio, vel illam assignent
Adversarii : quod minime facient, cum
nullus occurrat canon, in quo Ecclesia
similem adorationem condemnaverit, aut
prohibuerit. Plura namque testimonia, quæ
coacervavit Vasquez. nihil probant, ut
constabit ex dicendis a num. 66. Si vero
dicant id constare ex ipso usu Ecclesiæ; mi­
nus adhuc efficere queunt : quia vel loquun­
tur de usu quantum ad signa submissionis
externa, vel de usu quantum ad interiores
actus submissionis. Et loquendo de externis
signis, nihil ea probant : quia talia signa in­
differentia de se sunt tam ad adorandum to­
tum Christum, quam ad adorandum Christi
humanitatem præcisive a Verbo conside­
ratam, et similiter ad cultum tam latriæ,
quam duliæ, ut num. 24 et 44 obser­
vavimus : quare ex prædictis signis nihil
determinate vel quantum ad objectum ado­
ratum, vel quantum ad modum adorationis
colligi valet. Loquendo autem de actibus
interioribus, isti latent, et per se sunt
occulti : quare nequeunt esse medium, quo
Adversarii demonstrent intentionem, vel
usum Ecclesiæ. Quin verosimilius apparet
Ecclesiam,

DISP. XXXV, DUB. III.

Ecclesiam, sive fideles omnes intondere,
quod humanitas Christi adoretur omni
adoratione possibili, et do se honesta :
quocirca cum humanitas Christi possit adorari non solum ut Verbo conjuncta, et ad
adorationem illius, sed etiam præcisive
considerata, et per se; et cum hæc poste
rior adoratio sit de se honesta, ut constat
ex supra dictis : magis probabile apparet,
quod Ecclesia etiam intendat hanc ulti;
mam adorationem, illamque simul explicet
'
signis externis, quibus Christum adorat.
Unde rotunde negandum est, quod Eccle­
sia habeat oppositum usum, sicut in simili
difficultate diximus num. 44 ostendentes,
■
quod Ecclesia adorat non solum Christum
ratione divinitatis, sed etiam Christum
ratione humanæ naturæ. Et decipiuntur
•
tam Adversarii, quam aliqui nostræ asserI
donis patroni, dum oppositum supponunt :
I
moventur enim ab usu quodam apprej
lienso, qui revera minime extat. Et plane
i
nulla reprehensione esset dignus concio)
nator, qui fidelium multitudinem sic hor­
taretur : Laudemus, el adoremus Christum
!
Dominum ob infinitam eminentiam divini­
tatis ipsius : laudemus etiam, el adoremus
sacram Christi animam propter excellenlissii
mam perfectionem gratiæ, sapientiæ, el
donorum, quam habet : nihil enim in hoc
!
vel deordinationis, vel irreverentiæ appai 1«®· ret, ut etiam observavit Aversa sect. cit.
in resp. ad 5. Et tamen ibi occurrerent
diversa objecta terminativa adorationis,
et diversa adorationis motixra, ut ipsa
verba, et successionis ordo satis declarant.

j
I
I
I
I
j
I
I

;

§ in.
Assignatur præmissæ adorationis species.
61. Dicendum est tertio adorationem
«, humanitatis Christi præcisive a Verbo
considerate, non esse latriam, sed duliam excellentem, quæ hyperdulia vocari
solet. Ita D. Thom. in testimonio sæpius
relato illis verbis : El tunc sic intellectæ
nempe humanitati, vel carni Christi) ul
separata a Dei Verbo deberetur sibi duliæ
adoratio : non cujuscumque (puta, quæ
communiter exhibetur aliis creaturis), sed
cujvsdam excellentioris, quam hyperduliam
vocant. Et prius sic explicuerat Damasce­
num asserentem humanitatem subtilibus
intelligentiis præcisam a Verbo esse inado
rabilem, quod intelligatur de esse inadorabilem adoratione latriæ. Unde sic docent

603

communiter Thomistæ, et omnes alii
Theologi num. 52 relati, si Suarium, aut
alium quem excipiamus. Videatur specia­
liter Arauxo dub. cit. num. 42, qui notat Arauxo.
Suarium cupidum novæ latriæ inferioris,
quam solus Gabriel agnovit, el cretus Pa­
trum , et omnium aliorum Theologorum
ignoravit.
Fundamentum hujus assertionis quan- Ratio
tum ad omnes ejus partes præmissum jam
est dub. præced. § 4, et potest sic expli­
cari : quoniam motivum adæquatum ado­
rationis latriæ est una, et sola eminentia
perfectionis increatæ : sed in humanitate
præcisive a Verbo considerata non occurrit
hujusmodi eminentia; siquidem quidquid in
humanitate sic præcisa repraesentatur, est
aliquid creatum determinate : ergo ado­
ratio humanitatis Christi præcisive a Verbo
considerat® non est latria. Unde plane in­
fertur esse duliam. Et ultra progrediendo,
quæ movet ad talem adorationem, non
perfectio communis , sed eminentissima,
singularissima, et propria Christi; liquido
conficitur prædictam adorationem non
esse duliam communem, sed specialem, et
excellentem quam compendioso vocabulo,
et quasi antonomastice hyperduliam ap­
pellamus.
62. Nec satisfacit primo dicere cum Suarii
Suarez, quod licet humanitas in ea præci- præ^dj.
sione consideretur cum donis præcise crea- tur.
lis, nihilominus eorum aliquod importat
essentialem connexionem cum divinitate
Verbi : quia inter creata dona recensetur
modus unionis hypostaticæ, qui necessa­
rio connectitur cum Verbo sicut cum ter­
mino, quem saltem connotât in obliquo.
Cum igitur ab hac parte sit aliquid divi­
num, coli debet latria, sive adoratione,
qua veneramur divina. Td, inquam, non
satisfacit, sed potest dupliciter refelli.
Primo, si dicatur cum Arauxo, et aliis,
quod in illa præcisione, secundum quam
humanitas Christi consideratur, sicut præscindit a Verbo, sic etiam præscindit ab
unione hypostatica cum illo. Quare præ­
dicta unio computanda non est inter alia
dona creata, quæ humanitas sic præcisa
retinere intelligitur, et quæ sunt motivum
adorationis, de qua agimus. Unde licet
concederetur humanitatem Christi ratione
unionis hypostaticæ esse adorabilem ado­
ratione latriæ; non inde inferretur huma­
nitatem Christi præcisive a Verbo consi­
deratam adorari latria. Non posse autem
humanitatem considerari præcisive a

DE INCARNATIONE.
Verbo, et simul affectam unione ad Ver­
bum, probat Arauxo : tum quia implicat
humanitatem simul intelligi præcisam a
Verbo, el eidem Verbo unitam : sed si
intelligitur humanitas cum modo unionis
ad Verbum, non posset non intelligi Verbo
unita : ergo implicat intellectum simul ap­
prehendere humanitatem præcisive a Ver­
bo, ei humanitatem cum modo unionis ad
Verbum. Tum etiam quia repugnat, quod
unio actualis præscindat a termino, cujus
est unio; cum quaelibet unio
entialiter nexus duorum : ergo nisi fiat præcisio
ab unione hypostatica nequit fieri præci­
sio a Verbo, sive supposito : ergo vice
versa in hypotbesi, qua humanitas consi­
deratur præcisive a Verbo, debet etiam
considerari præcisive ab unione cum illo.
Qui modus tractaudi pnesentem difficulta­
tem, et impugnandi adhibitam responsio­
nem est satis probabilis, ut immediate
dicta convincunt. Et certe nemo dubitabit
præsens dubium agitari posse conside­
rando humanitatem Christi præcisive ab
omni perfectione increata non solum sub­
jective, sed etiam terminative ; sive consi­
derando humanitatem illam cum omnibus,
et solis donis, quæ ïecundum speciem
suam sunt puris creaturis communia In
qua suppositione praeluditur evasio Sua­
rii, et procedit optime impugnatio Arauxi.
lœpnSed quia Suarez contendet posse inter
amplios, prædicta dona computari modum unionis
hypostaticæ, et in prædicto sensu tractari
præsentem difficult;:tem ; et nos non vide­
mus ullam in hoc repugnantiam : prop'e
rea solutio ipsius refel itor secundo in hunc
molum. Adoratio cujus nec objectum ter­
minativum, nec objectum motivum est
aliquid increatum, nequit esse latria : sed
quando adoramus humanitatem Christi
præcisive a Verbo consideratam, licet ibi
inter alia dona concipiamus unionem ad
Verbum; nihilominus objectum tam ter­
minativum. quam motivum prædictæ ado­
rationis non est aliquid increatum : erno
talis adoratio non est latria. Consequentia
patet. Et major constat ex dictis num. 3,
et ex communi theolognrum consensu,
qui in hoc præcipuam differentiam inter
duliam, et latriam constituunt, quod hæc
tendit in objectum adoratum ratione emi­
nentiæ, sicut dignitatis increatæ; illa vero
objectum prosequitur ratione eminentiæ,
aut perfectionis creatæ : et nisi hanc dif­
ferentiam ex parte objecti attendamus,
nulla relinquitur unio, ut distinguamus

DISP. XXXV, DUB. 111.

lio. qua humanitatem Christi præcisive a
prædicias adorationes. Quare sicut actus,
Verbo consideratam colimus, non attingit
qui non attingit objectum divinum, aut
divinum suppositum sicut objectum termi­
saltem ratione perfectionis divinæ, nequit
nativum, aut motivum ; sed solum respicit
esse theologicus : ita adoratio, cujus objec­
humanitatem tanquam objectum terminatum terminativum, aut saltem motivum,
livuui, el modum unionis hypostaticæ hnon est eminentia creata, nequii esse
cul objectum motivum : et tam huma­
latria. Minor autem, in qua poterat esse
nitas, quam ille modus sunt aliquid
difficultas, ostenditur : quoniam ubi ado­
creatum, licet cum supposito divino con­
ramus humanitatem Christi præcisive a
nexum : ergo adoratio humanitatis Christi
Vt-rbo consideratam, objectum terminali- „
præcisive a Verbo considerat®, licet fiat
vum talis adorationis est humanitas ipsa;
ratione modi unionis hypostatic® sicut
objectum vero motivum est eminentia, sive
uiotivi, non est adoratio latriæ.
dignitas creata, quam illa humanitas ha­
Quæ doctrina fulciri amplius potest
bet ex gratia, et donis in ea receptis, inter
exemplo scieniiæ, qua extra Verbum co­
quæ permittimus computari ipsum modum
gnoscere possumus modum unionis hypos­
unionis hypostaticæ : quæ omnia sunt
taticæ,
visionem
beatificam,
gratiam,
et
aliquid creatum, ut ex se liquet : ergo ubi
alia, quæ important essentialem cum Deo
adoramus humanitatem Christi præcisive
connexionem secundum modum proprium,
a Verbo consideratam, objectum tam ter­
quem habet in se : et propterea ducunt in
mina'ivùm, quam motivum talis adoratio­
evidentem notitiam Dei ut auctoris supernis nun est aliquid increatum.
naturalis, et ut trini quoad an esi. Quo
63. Confirmatur evertendo oppositum Uisf
non obstante prædicta scientia non est
fundamentum : nam ideo adoratio humabeata, nec theologica, sed alia inferior :
nitatis præcisive a Verbo considerate fo­ Ik.
quia ejus objectum terminativum, et moliret la.ria, quia humanitatem attingit, et
vum non est Deus in se, sed aliquid crea­
adora ob dignitatem unionis hypostaticæ,
tum, licet connexum cum Deo. Et ratio
quæ terminatur ad Verbum, et habet con­
est, quam jam assignavimus, nempe ob­
nexionem cum illo : sed hæc ratio nihil xa·
jectum terminativum, et motivum talis
let . ergo talis adoratio non est latria, sed
scientiæ non esse Deum ipsum, sed ali­
alia adoratio inferior. Probatur minor :
quid creatum connexum cum Deo. Ex
quia possumus colere, et de facto colimus
qua etiam radice provenit species illi
beatos ratione beatitudinis formalis, quæ
scientiæ deservientes non repraesentare
est Dei visio connexa essentialiter cum Deo
Deum quidditative in se (id enim genera­
tanquam cum objecto terminativo, et mo­
liter repugnat cuilibet speciei creata·), sed
tivo. unitoque intrinsece tam in ratione spe­
repræsentare immediate illas eniitates modi
ciei intelligibilis, quam in ratione Verbi,
unionis, visionis beatificæ, et s-imiliura,
aut speciei expressæ : et nihilominus ado­
quæ specialem cum Deo connexionem ha­
ratio. qua colimus beatos ob beatitudinem
bent, ut declaravimus supra disp. 19. dub.
formalem, non est latria : ergo ex eo, quod
4 per totum, et nobiscum docet Suarez
modus unionis hypostaticæ respiciat im­
ipse. Sic igitur adoratio, qua humanitatem
mediate suppositum divinum, et cum illo
Christi præcisive a Verbo consideratam
sicut cum termino connectatur, non sequi­
colimus ratione beatitudinis formalis, aut
tur adorationem qua humanitatem Christi
modi unionis hypostatici sicut motivi. non
præcisive a Verbo consideratam colimus
est latria, sive, ut ita loquamur, adoratio
ratione prædicti modi unionis, esselatriam.
theologica : quia licet prædiciæ perfectio­
Consequentia patet a pantaie, quæ sic ma­
nes habeant specialem, et essentialem
gis expendi valet : nam ideo adoratio qua
connexionem cum Deo, nihilominus sunt
colim s beatos ratione beatitudinis, non
determinate aliquid creatum, et Deo cum
est latria; quia licet prædicta beatitudo
summa distantia inferius.
habeat connexionem essentialem cum es­
ùd
64. Nec satisfacit secundo respondere
I *sr<i
sentia divina sicut cum termino cognito,
. <jria cum eodem Suarez hæc ad summum evinet unito in ratione speciei intelligibilis,
ivtij. cere, quod humanitas Christi præcisive a
te,
et expressæ; nihilominus adoratio illa non
::f’ Verbo considerata non adoretur latria
respicit essentiam divinam sicut objectum
summa, qua adoratur Deus in se ipso ; se­
term nativum, aut motivum, sed rolum vi­
cus vero, quod non adoretur alia latria in­
sionem, quæ cum illa connectitur, et est
feriori. Nam quia modus unionis hyposin se aliquid creatum : atque etiam adora­
tio,

taticæ ob specialissimam, et nobilissimam
cum Deo connexionem superat omnem
aliam perfectionem, et dignitatem crea­
tam; opus est, quod adoratio attingens
objectum ex tali motivo excedat omnem
aliam adorationem, qua colimus creaturas
ob alias eorum dignitates : et consequen­
ter quod talis adoratio illud rnotivum at­
tingens non sit dulia, sed alia nobilior
adoratio, qute merito potest inferior latria

Id, inquam, minime satisfacit, nec ha­
bet aliquid solidum ; sed difficultatem re­
vocat ad solas voces. Unde refellitur
primo : quia essentialis distinctio a Theo­
logis assignata, et a nobis proposita num.
3 et 11, inter latriam, etduliam in eo con­
sistit, quod latria est adoratio propter
motivum eminentiæ increatæ, et dulia est
adora io propter motivum dignitatis creatæ
et nisi consistamus, confirmemurque in
lac differentia, vane controvertimus prae­
sentem difficultatem) sed adoratio, qua hu­
manitatem Christi præcisive a Verbo con­
sidera am colimus ob motivum eminentiæ
unionis hypostaticæ, non attingit ojectum ob motivum divinæ eminentiæ; si­
quidem prædictus modus est aliquid crea­
tum, sicut et omnia alia, quæ humanitati
insunt : er.'o prædicta adoratio non est
latria, sed dulia. Secundo, quoniam ut ta­
lis adoratio participaret veram rationem
latr.æ licet inferioris, aut minus perfectæ,
opus erat attingere formale latriæ moti­
vum, licet aliqua ratione inferius, aut in­
feriori modo : sed prædicta adoratio nullo
modo adhuc inferiori attingit objectum latriæ, nempe eminentiam increatam ; cum
ejus motivum adæquaturn sit perfectio
creata modi unionis hypostaticæ, quin
eminentia divina intret prædictum moti­
vum : ergo talis adoratio non participat
rationem latriæ vel inferioris, et minus
perfectæ. Terlio quoniam si ex aliquo ti­
tulo talis adoratio esset adoratio latriæ sal­
tem inferioris, maxime quia ejus moti­
vum, nempe eminentia unionis hyposta­
ticæ affert, aut connotât in obliquo Acer­
bum divinum, cum quo sicut cum termino
essentialiter connectitur : hoc autem fun­
damentum esse nullius ponderis liquet ex
dictis num. præced., nam motivum, quo
colimus beatos ob eminentiam beatitudinis
etiam connectitur essentialiter cum aliquo
divino, videlicet cum divina essentia unita
in ratione speciei impressæ, et express® ;
et nihilominus nemo dixit talem adoratio-

DE INCARNATIONE.

Alia
impu­
gnatio.

nem esse latriam superiorem, aut inferio­
rem, sed esse duliam : ergo nulla est ra­
tio. quare adoratio humanitatis Christi
præcisive a Verbo considerat® sit aliqua
species latriæ.
Confirmatur : quia Suarez non aliunde
probat hujusmodi adorationem esse latriam
inferiorem, nisi quia attingit objectum ex
nobilissimo motivo creato, quod scilicet
habet sicut specialem conjunctionem cum
Verbo in ratione termini, sic etiam spe­
ciale confinium cum prædicatis divinis, et
ad ordinem increatum proxime accedit,
juxta illud, supremum infimi attingit infi­
mum supremi Id vero solum probat talem
adorationem esse excellentissimam om­
nium duliam, quam hyperduliam vocamus,
et concedimus, atque in assertione statui­
mus. Nam sicut modus unionis hyposta­
ticæ licet valde perfectus non est aliquid
reipsa divinum, sed determinate, et sub­
jective creatum : sic etiam adoratio ex
motivo talis modi non est latria, sed dulia
excellentissima inter omnes, quæ ex mo­
tivo perfectionis creatæ possunt exhiberi.
Sic enim observatur correspondentia, et
graduatio proportionalis inter adorationes,
et adorationum motiva. Et majus incom­
parabiliter fundamentum occurrit, ut talis
adoratio sit essentialiter, et dicatur dulia,
cum attingat objectum creatum, et ex
creato motivo : quam ad hoc, quod dicatur
latria ex eo, quod tale motivum creatum
habeat connexionem cum aliquo divino in
obliquo importato, et non pertinente in­
trinsece ad hujusmodi motivum in esse
talis. Adde, omnia, quæ supra a num. 37
expendimus ad probandum Christum ut
hominem reduplicando humanitatem cum
omnibus perfectionibus, quas in se physice
habet, non adorari latria, sed dulia, pro­
bare eodem modo humanitatem Christi ex
motivo unionis hypostaticæ. et alterius
cujuscumque perfectionis creatæ non ado­
rari latria, sed dulia, ut considerans facile
recognoscet. Quare r.on expedit hæc ex­
tendere. Præsertim cum in quaestione de
vocibus, ad quam, ut supra dicebamus,
videtur Suarius difficultatis pondus redu­
cere, potissimum attendi debeat commu­
nis loquentium usus : communis autem
Theologorum sententia solum recognoscit
duas species adorationis, nempe latriam,
si fiat ex motivo eminentiæ divinæ, et du­
liam, si fiat ex motivo dignitatis creatæ.

Refertur sententia primæ assertioni opposita,
el ejus fundamenta ab auctoritate eli­
duntur.

65. Contra primam, et principalem as­
sertionem nostram, ex qua aliæ sequentes
dependent, sentiunt Vasquez disp. 96, Viq».
cap. 2. Lorca dip. 89. conci. 4. Granados
controv. i, tract, ultimo, disp. 2. Ragusa do.
disp. 42. Gaspar Hurtado disp. 2D, diflicult. 12. Cabrera in præs. disp. 2, § 3, et Cih«.
alii, qui negant humanitatem Christi præ­
cisive a Verbo consideratam esse objectum
per se adorabile. Ad quam sententiam
proxime accedunt, qui licet nobiscum con­
cedant possibilitatem physicam talis ado­
rationis; sentiunt tamen eam vix, aut
nullo modo esse moraliter licitam. Quod
non distinguens inter adorationem publi­
cam, et privatam docet Lugo disp. et sect, Lia.
. .tr
cit. conci. 2, et restringendo ad solam
adorationem publicam s-ntiunt Kellison,
Lumbier, et alii pauci ex Auctoribus rela­ Lu­
tis num. 52. Refert autem Vasquez pro ite?.
sua sententia D. Bonaventuram in 3,
dist. 9, art. 1, quæst. 1. N. Waldensem
torn. 3, cap. 119. Catharinumopusc.de
adoratione imag. colum. 4. Claudium de
Sainctes de Euchar. repet. 9, cap. 3 Clicthovæum lib. 2, de Euchar. cap. 10. Additque eidem sententiæ favere B. Albertum
in 3. dist. 9, art. 9, Majorem ibi, quæst. 1
ad 4, contra 4 et Richardum art. 2,
quæst. t. Sed quod hi Auctores minus
bene referantur pro hac sententia, recte
ostendit Suarez disp. 54, sect. 3, in prin­
cipio. Nam D. Bonavent. expresse docet,
quod si humanitas consideretur ut pars, et
non unita Verbo, non est adoranda latria,
sel dulia. Monet autem considerandam
esse Verbo conjunctam, et sic adorandam
esse latria. Sed inde non sequitur ipsum
sensisse, quo.l nequeat intellectu præscindi, et sic præcisa adorari. Minus adhuc
fundamenti est in B. Alberto cum affir­
mat : Te»'lio consideratur vane secundum
solum intellectum denudata a Deitate : tl
sic adoranda est hyperdulia. Ubi ly vane
non significat otiose, aut indecenter ; alias
non diceret esse adorandam hyperdulia:
sed idem valet ac præcise, et non plene,
sive non secundum omnia adorationis'mo­
tiva, quibus potest attingi. In Majore, et
Richardo nihil occurrit, ob quod rationabi­
liter allegentur : tantum namque affirmant
humanitatem

DISP. XXXV, DUB. Ill,

humanitatem simul cum Verbo adorandam
esse latria : sed punctum præsenlis diffi­
cultatis non attingunt, nec agunt de hu­
manitate præcisive considerata. N. Waldensis, Cntharinus, Sainctes, et Clithovæus
loquunturde modo, quo moraliter loquendo,
et juxta communem usum debemus huma­
nitatem adorare : sed non negant in uni­
versum, quod aliter possimus humanitatem
præcisive sumptam adorare adoratione sal­
tem privata, aut etiam interna.
ta'.a
Præcipuum hujus sententiæ fundamen­
n:·
tum visum est Vasquio desumi ex testimo­
niis Conciliorum, et Patrum, quæ lucu­
lenter congessit. Sed quia manifestum est
eorum plura nihil convincere; referre cu­
rabimus, quæ ad rem faciunt, et majorem
difficultatem afferre videntur Et hæc om­
nia reducuntur ad duas, vel tres proposi­
tiones, quæ ut Vasquez ponderat, nostræ
assertioni adversantur. Nam juxta illam
concedere oportet, quod dentur duæ ado­
rationes, una Christi, altera vero humani­
tatis præcisive a Verbo consideratæ : et
consequenter fatendum est adorari alte­
rum, et alterum. Id vero reprobant Conci­
tail. lia, et Patres : nam in Concilio Alexan­
L(us8, Cyrilli
Rl. drino, sive in analhematismo
dicitur : Si quis audet dicere assumptum
hominem una cum Deo Verbo adorandum,
dglorificandum, ct Deum tanquam alterum
cum altero appellandum esse : illud enim
particula, Cum, perpetuo, si adjungatur, intelligere cogit : et non magis una adoratione
Emmanuelem honorat, et unam illi glorifica­
tionem, sicuti Verbum caro factum est,
adaptat, anathema sil. Et similiter in ConK3fe. cilio Constantinopolitano V collât. 8,
can. 9, dicitur : Si quis in duabus naturis
adorari dicit Christum, ex quo duas adora­
tiones introducit separalim Deo Verbo, et separatim homini : vel si quis ad interemptio­
nem, el confusionem Deitatis, el humanitatis
unam naturam, aut substantiam eorum, quæ
convenerunt, introducens, sic Christum ado­
rat : sed non una adoratione Verbum incar­
natum cum propria ipsius carne adorat, sicut
ab initio Ecclesiæ traditum est, talis anathema
sil. Nulla itaque ratione concedi potest,
quod una adoratione adoretur Christus,
aut Verbum, et quod alia adoratione ado­
retur humanitas Chrisli. Et in eodem
sensu possunt expendi, quæ diximus dub.
præced,, § 1.
Beinde juxta nostram assertionem non
concipitur humanitas participare eandem
auctoritatem, sedem, et honorem cum

Verbo. Id vero est contra Patrum doctri­
nam : quia D. Cyrillus in apologet, pro h. Cy12, cap. defensione 8, inquit: Filius Dei rilfus.
cum carne sua una considentia est honoran­
dus, non duabus, ita ul una corpori tribua­
tur , allera Verbo. Et S. Leo Magnus S, Leo.
serm.
de Ascens. affirmat, naturam hu­
manam sociari divinitatis gloriæ in throno.
D. Damascen. lib. 4 de fide cap. 2, asse­ D. Darit, carnem Christi in eandem gloriam asci­ masc.
tam esse cum Deo Patre. D. Chrysost. D. Cbrytorn. 3, serm. de Ascens. docet humanam sost.
naturam in Christo participem fuisse ejus­
dem sedis cum Deo, et ipsam Dominicam
sedem obtinuisse. Et similia tradit Theodo- Theodoretus in illud ad Ephes. 1 : Secundum ope­ ret.
rationem virtutis. Multum itaque depri­
mimus humanitatis gloriam, cum affirma­
mus posse adorari præcisive a Verbo, et
inferiori adoratione, quæ latria non sit,
ut § præced. statuimus.
Præterea juxta doctrinam nostram,
quando adoramus humanitatem præcisive
a Verbo consideratam, non adoramus il­
lam ratione, sive motivo divinitatis, sed
alia ratione, aut motivo inferiori, utputa
gratiæ, sapientiae, aut etiam unionis. Quod
Patres reprobant : nam D. Augustin, in D. Au­
illud Ps. 98 : Adorate scabellum pedum gustin.
ejus, quoniam sanctum est per scabellum
intelligit humanitatem Christi : et simili­
ter intelligit per terram juxta illud Isaiæ
66 : Terra scabellum pedum meorum : et
tunc subjungit : Ideo el ad terram quam­
libet cum tc inclinas, atque prosternis, non
quasi terram intuearis, sed illum sanctum,
cujus scabellum pedum est, quod adoras,
propter illum enim adoras. Ideo et hic sub­
jecit : Adorate scabellum pedum ejus, quo­
niam sanctum est. Quis enim sanctus, in
cujus amore adoras scabellum pedum ejus?
Et cum adoras illum, ne cogitatione rema­
neas in carne, cl a spiritu non vivificeris.
Et in eodem sensu dixit D. Athanas. in d. Athaepist. ad Adelph. contra Arianos : Nec Dasisliusmodi corpus discriminatum a Verbo
adoratione prosequimur. Et D. Ambros. D. Am­
lib. de Incarnationis Dominicae sacra­ iPros.
mento cap. 7 : Nunquid cum in eo imagi­
nem Dei. crucemque veneramur, dividen­
dus est? Non itaque decet adorare Christi
humanitatem a gloria Verbi consideratione
praecisam.
66. Ad hæc in summa rediguntur cuncta Intentio
auctoritatis pondera, que Vasquez prolixe Vazquii
retundi­
addensavit disp. cit. cap. 4, et 5, et 6, et tur.
lib. 1, de adorat, disp. 4, cap. 4, et tam

608

DISP. XXXV, DUB. ID.

DE INCARNATIONE.

609

I

urgent ia illi visa fuerunt, ut dixerit non
solum humanitatem per se, aut præcisive
a Verbo consideratam non posse adorari,
nec po>se terminare adorationem inferio­
rem latria ; sed asseruit hanc e;us senten­
tiam esse expresse definitam in Conciliis,
et Patribus. Sed tam securum, et animo­
sum adeo judicium exceperunt Theologi
non magnis elouiis, sed irrisionibus. Nam
Lor®». Lorea .licet eandem Vasquii opinionem
sequatur) disp. cit. num. 16, statuit hanc
conclusionem : Adoratio humanitatis con­
siderate precise sub gratia habituali
nullo modo est contra definitiones Concilio­
rum, neque contra Patrum doctrinam. Et
subjungit : Hxc est contra auctores terite
opinionis pro qua nullum, quam Vasquium in margine refert) qui nimis licen­
tiose contra plures ex auctoribus primx, cl
secundx opinionis pios, et doctissimos qua­
les dedimus num. 52) asseruerunt esse
contra expressam Conciliorum definitionem,
Castillo, fere nullo nixi fundamento. Et Castillo
disp. cit. num. 10, inquit : Gaspar Hur­
tado (qui etiam Vasquii opinioni subscri­
bit tantum admillit prædicta testimonia ad
majorem congruentiam adorationis, el ul
non denotetur error : non autem quia sini
ex intentione contra nostram sententiam, ut
vult solita procacitate Vasquez, etc. Lugo
denique, Suarez et alii dicunt prædicta
testimonia non urgere, nihil probare, et
posse retorqueri in Auctorem. Et magis
aihuc illa sprevit Arauxo, qui cum diffi­
cultatem ex professo verset, omnia testi­
monia a Vasquio allegata prorsus omisit,
quasi nihil in eis vi ierit, quod attent onem mereatur, minus autem quod convincat.
Diruitur
Sed his omissis, quæ non multum refe­
præmisrunt, respondemus omnia allegata testi­
snm
fan la­ monia posse in communi, duplici modo
mentum·
utique vero, atque in eis fundato exponi,
quin aliqua ratione nostræ assertioni ad­
versetur. Primo si dicamus omniaHoca. in
quibus Concilia et Patres affirmant non esse
multiplicandas, aut dividendas adorationes
Verbi, et humanitatis in Christo, exclu­
dere quidem hujusmodi multiplicationem,
et divisionem in sensu Nestoriano, juxta
quam illæ adorationes multiplicabantur
totaliicr, sive in ordine ad objecta totalia,
et suppositaliter distincta : quia licet Nes­
torius confitebatur unum Christum adora­
tum. nihilominus negahat Christum esse
unum unitate suppositi, sed in eo consti­
tuebat suppositum divinum, et supposi- ’

nem merentur, adhuc in illa præcisione
tum humanum agglomerata inter se, sivo
adorari valet. Quam hypothesim, quia
unum in alio, sive altorum alteri applica­
inetaphysica est, et non multum referens
tum, et sic adorari dicebat. In quo sensu
ad communem usum, Patres non attige­
negant Concilia, et Patres adorari homi­
runt, et multo minus Concilia : agebant
nem cum Verbo sicut alterum cum altero:
enim de his, quie pertinent ad fidem, et
et diffiniunt adorari unum suppositum
reipsa salvari debet, independenler a mecum duabus naturis, sive utramque natu­
laphysicis præcisionibus. Unde nunquam
ram in eodem supposito. Hæc vero nec le­
inveniuntur negasse, quod si humanitas
viter attingunt assertionem nostram, qu;e
Christi vel ex ignorantia, vel ex inconsihanc catholicam doctrinam supponit, et
deratione, vel studiosa industria intellec­
solum affirmat humanitatem posse subtili
tus, occurrat præcisa a Verbo, adorari
intelligentia a Verbo, in quo vere subsis­
possit, aut debeat : sed magis insinuant
tit, præscindi, et in hac præcisione manere
oppositum, dum illam sacram humanita­
adhuc dignam aliqua adoratione. Sicut
lem honorant, et prædicant non solum
etiam anima, et caro adorantur in eodem
quia Dei est, sed etiam, quia gratia acci­
hominis supposito, et ad adorationem il­
dentali, sapientia, et potentia ornatissima
lius; quo non obstante, si anima re, vel
est : quæ de se, sive præcisive ab alio ti­
cognitione a tali supposito separetur, po­
t-si adorari. Nestorius itaque constituebat
tulo merentur adorationem. Et Patres, qui
rem expressius attigerunt, nempe D. Damultiplicationem, aut divisionem non per
> U<rL
■ "·;λ.mascenus, et D. Thom. pro nobis sunt:
meram nostri intellectus praecisionem, sed
nam ille dixit, si dividas subtilibus vitelliper judicium erroneum, quo asseruit
gentils, quod videtur, ab eo, quod inlelligiDeum, et hominem in Christo suppositalur, inadorabilis est ut creatura. Iste vero :
liter separatos, et divisos : in quo merito
El tunc sic intelleclx ul separalx a Dei
condemnatur a Patribus, et. Conciliis. Nos
Verbo, deberetur sibi adoratio dulix, non
vero solum admittimus praecisionem in­
cujuscumque, etc.
tellectus, non quidem suppositi a suppo­
67. Et hæc in communi dicta satis erant
sito, sed solius naturæ humanæ a suppo­
xir
ad diluendum omnia, quæ Vasquez ab auc­
sito : quæ non magis repugnat in Christo,
ώτ toritate opposuit. Sed nec
recusabimus
quam in nobis, et quæ sicut nullum ju­
ssitn. eisdem magis in speciali obviam ire. Et
dicium, sic nec ullum mendacium, aut
quidem quæ primo loco allegantur ex
errorem afferre potest : quippe hæc mi­
Conciliis Alexandr. et Constantinopolit.
nime occurrunt ubi intellectus nihil judi­
manifeste procedunt contra Nestorianos
cat de connexione aut separatione duo­
multiplicantes in Christo Deum, et coasrum; sed unum tantum considerat, ad
sumptum hominem, quæ sunt nomina
alterum non attendendo, sed ad illiud se
significantia supposita, et quibus utuntur
habendo mere præcisive, ut fusius £ I ex­
Concilia illa, dum multiplicationem adora­
posuimus. Secundo, si dicamus omnia loca, A lit
tionum (erga supposita scilicet) reprobant,
in quibus Concilia, et Patres docent Veo- jolrto.
ul ex eorum verbis evidenter liquet. Quod
bum, et humanitatem adorari una adora­
autem Vasquez clamat, et conculcat per
tione, humanitatemque adorari ratione
assumptum hominem, vel hominem in eis
Verbi, sive divinitatis, habereque proinde
Conciliis non significari hominem, sed
eundem honorem, sedem, et gloriam,pro­
humanitatem; non concretum, sed abstrac­
cedere moraliter loquendo, et juxta com­
tum : quia non homo assumptus fuit, sed
munem usum, quem in adorando Christi
humanitas, ut fides docet ; id, inquam, ridi­
humanitatem habemus. Nam revera ita
culum plane est, et theologo indignum.
est, quod Christum apprehendimus, et hu­
Quoniam licet res ita se habeat; nihilomi­
manitatem in Christo, et hiec tanquam
nus Nestoriani dicebant totum hominem
unum objectum, et unica adoratione, quæ
assumptum fuisse, et totum hominem coa­
latria est, simul adoremus, ut loco cit.
dorari, licet diversa adoratione. Unde
expl cuimus. Sed id minime tollit, quod
Concilia dum eorum errorem damnant,
intellectus noster, qui naturali facultate
eorum verbis utuntur, et illorum senten­
est præcisivus, queat humanitatem conci­
tiam eodem tenore, quo ab ipsis propone­
pere per se. sive præcisive a Verbo, sicut
batur, proscribit. Et quod hæc fuerit mens
et a quolibet alio supposito, in quo sit. Et
I),q. Conciliorum, præsertim Alexandrini, a
quoniam in illa præcisione adhuc appre­
! r-B quo alia; liquet ex P. N. D. Gyrillo, qui
henditur cum dignitatibus, quæ adoratio­
I
Salmanl Curs. thcolog. lom. XV/.
nem

eidem pnesens adfuit, et in defensione
ejusdem anathematismi ad Orientales in­
quit : Igitur faclus esi analhemalismus con­
tra cos, qui modis omnibus dividunt Emmanuelem in hominem proprie, el Deum
Verbum : nobis enim unum, el eundem
theologorum sermo prxdicavil, sacrarumque
litterarum inadullerala cognilio. Et rursus
in expositione anathematismi in Concil.
Epbesino ab eodem P. Cyri.Ho dicitur : Si
quis igitur adorari eum tanquam hominem
una cum allero prxler ipsum exislenle, vi­
delicet Dei Patris Verbo, dicit, el non secun­
dum veram unionem in unum Christum,
el Dominum conjunctum una adoratione
honorat; juste virtuti anathematismi hujus
subjicitur. Ex quibus manifestum est, quo
sensu reprobent Concilia adorationes Verbi,
et hominis assumpti : et quod nihil habeant
cum hac controversia theologica commune,
vel in quo nostræ assertioni opponantur :
fatemur enim sincere omnes has veritates,
et tamen dicimus nihil obstare, quominus
humanitas Christi queat præcisive ap­
prehendi, sicut et aliorum hominum. Quod
ut refellat Vasquez, nec vestigium, nec
umbram reperit in Conciliis.
Unde ad testimonia secunda classis res- Alia
ponderous evincere quidem humanitatem te^l3m0'
Chrisi una cum Verbo, in quo vere est,
consideratam adorari eadem adoratione,
habere eandem confidentiam, seu thro­
num, et gaudere eisdem honoribus; licet
hæc omnia conveniant per se Verbo, hu­
manitati vero non per se, sed ratione Verbi
ut dub. præced. explicuimus : et hæc affir­
mant Patres locis relatis. Sed hæc lamen
nihil prorsus urgent : quia solum probant
humanitatem sic coli,, sic honorari eadem
Verbi adoratione, quando adoratur totus
Christus, sicut moraliter, et communiter
fit : sic etiam adorato homine, adoratur
etiam corpus, ex quo constat. Cæterum
sicut corpus potest a supposito hominis
præscindi, et sic non coleretur eodem
prorsus honore, quo suppositura ut suppo­
situm : sic etiam humanitas Christi potest
a supposito Verbi præscindi, et ita præcisa
non adoratur eadem latria qua Verbum :
quippe manifestum est, quod sic præcisa
non objicit menti illam dignitatem, quæ
ratione Verbi illi convenit, et est pecu­
liare latriæ motivum. Quo exemplo utitur
D. Cyrillus in apologet, ad Orientales. I). Cyrillos.
Unde D. Damascen. qui loco cit. in object, D.
Da·
nempe cap. 2, ex lib. 4, dixerat: Verbum mat ceu.
incarnatum in eodem dignitatis honore, in

39

I f
!4

‘X
î-lu
Ί·.*

r

610

DE INCARNATIONE.

cadcni nimirum gloria adseiia ipsius carne :
una etenim, eademque cum sua carne ado­
ratione ab omnibus rebus conditis a/fioitur
(quam adorationem nemo dubitat esse
latriam) statim cap. 3 seq. subjungit verba
sæpius, ot semper memo, relata : Si divi­
tas subtilibus intelligenliis, quod videtur, ab
co, quod inlelligitur, inadorabdis est crea­
tura, nempe adoratione lalrix ut explicat
D. Thom. art. 2 ad 1. Nec proplerea vel
per imaginem deprimimus humanitatis glo­
riam, vel ullam dii negamus adorationem;
quin potius prædicamus, addimus, aggera­
mus : nam humanitatem simul cum Verbo
adoramus eadem adoratione, qua Verbum ;
c.t deinde humanitatem præcisive a Verbo
consideratam adoramus adoratione, qua
exce.iit cultum circa omnes puras ervatuExera- ras. Et in hac præcisione non negamus
plnm
contra priorem honorem, el gloriam humanitatis
V«- cum Verbo, ut Vasquez imaginatur : quia
ijnium.
abstrahentium, et præjcindentium non est
affirmatio, vel negatio, sed mera præcBio,
attingendo scilicet unum, et ex vi illius non
attingendo aliud, ut evidenter liquet m
laude, quam erga humanitatem secundum
se, et præcisive a Verbo consideratam ille
Auctor admittit. Nam certe humanitas,
quando cum Verbo, aut simul cum Christo
laudatur, terminat honorem majoris laudis,
illum scilicet, quo Christus ipse glorifica­
tur : et cum laudatur per se, ratione sci­
licet perfectionum, quas in se habet, non
tantæ laudis honore afficitur. In quo tamen
nulla est inordinatio, nulla humanitatis
depressio : nam qui illam sic præci.-ive
consideratam commendat, non negat illi
laudem, quam habet simul cum Christo,
sed ab ea præscindit deferen lo aliam, quæ
humanitati considerat» secundum sibi pro­
pria debetur : in quo potius eam magis
exaltat recogno.-cens plura laudis motiva,
et omnibus juxta diversa merita proportionabiliter correspondons. Idem itaque de
adoratione dicendum est. Unde Patres
allegati primam quidem coadorationem,
et conglorificationem adstruunt, sed mi­
nime negant secundam.
Alia
Ex quibus etiam patet ad testimonia
testimo­
tertiæ classis : nam in eis monemur
nia.
adorare humanitatem simul cum suppo­
sito Verbi, et ratione divinitatis ip- !
sius : quod sic moraliter et communiter
contingit : adorando enim Christum ado­
ramus ipsius humanitatem eodem adora­
tionis motu, ut dub. præced. explicuimus.
8ed non negant prædicta testimonia, vel

quod humanitas Christi possit præcisivo a
Verbo considerari; vel quoti sic præcisive
occurrens adorari valeat. Quin potius sa­
tis aperte significant oppositum : nam si­
cut in eis dicitur, quod humanitas Christi
non adoratur sine Chrisli supposito, quod
est Verbum; sic etiam in illis asseritur,
quod prwdictum Christi suppositum nou
adoretur absque carne, sive humanitate,
ut constat referendo integra testimonia D. d.ail».
Athanasii, et D. Ambrosii. Ille inquit ; DΠ»5,
À3
Are isliusmodi corpus seorsum discriminatum bros»
a Verbo adoratione prosequimur, neque l'rrbum adoraturi Verbum a carne longe sepo­
nimus, sed cum sciamus, ut dictum esl, Ver­
tunt carnem esse /actum, illum jam in carne
situm Deum agnoscimus. Iste ait : Nunquid
sum divinitatem ejus adoramus, Christum
dividimus f Nunquid cum in eo imaginem Dei,
crucemque veneramur, dividimus eum? Ubi
manifestum est mutuam quandam con­
nexionem inter Verbum, et humanitatem
in adorando Christum constituere. Qqo
non obstante nec Vasquez ipse negat,
nec ullus negare potest Verbum, quod
est suppositum Christi, posse præcisive
considerari secundum se, et abstrahendo
ab officio suppositandi humanitatem, et
ab omni cum illa consortio : in qua
præcisione est objectum per se adora­
bile; quamvis Christus (qui est Verbum
in utraque natura subsistens) actu ex vi
illius adorationis non adoretur. Sic igitur,
non obstante significata illa humanitatis
cum Verbo, aut Christo connexione in ra­
tione termini adorari, potest humanitas
considerari præcisive a Verbo, et sic præ­
cise sumpta adorari. Quare Patres illi, ut
jam diximus, non loquuntur de adoratio­
nibus supponentibus has præcisiones; sed
de adoratione, in qua Christus totus oc­
currit, et adoratur : intendunt enim,
quod sicut in illa non adoratur Verbum
sine carne, sic etiam non adoratur caro
sine Verbo; sed quod hæc omnia simul
una adoratione adorantur per modum
unius, ut fere semper, et per se loquendo,
aut non supponendo præcisionem, contin­
git. Ex quibus satis liquet nihil habere
Concilia, et Patres, in quo nostræ asser­
tioni adversentur. Unde ab hoc genere
argumenti expeiiti, quo magis possemus
implicari, alia facilius prosequemur.

Ü18P. XXXV, DUB. 111.

Reliqua ejusdem opinionis argumenta
dissolvuntur.
68. Arguitur secundo : quia licet hu­
ira
rp manitas Christi possit præcisivo. a Verbo
BftlŒ» considerari, nihilominus in tali statu non
potest adorari decenter : sed adoratio, de
qua loquimur, debet esse decens, et ho­
nesta; alias simili ralione possemus ado­
rare ligna, et lapides loquendo de solo
conceptu metaphysico adorationis : ergo
humanitas Christi præcisive a Verbo con­
siderata non esi objectum per se adorabile.
Cætera constant. Et majorem probat Lugo
in hunc modum ; nam omnis, qui adora­
tur, quando decenter colitur, debet adorari
non quocumque, sed meliori cultus genere,
quo adorari potest. Sicut si aliquis sit
Rex, et Comes, non potest decenter coli
ut præcise Comes, omisso illo cultu, qui
illi ut Regi debetur. Constat autem hu­
manitatem Christi esse adorabilem ado­
t
ratione latriæ, ut cum certa, et communi
sententia statuimus dub. præcel. § 1.
Ergo ubi non colitur adora ione latriæ,
non adoratur decenter. Atqui ut conside­
ratur præcisive a Verbo, nequit adorari
adoratione latriæ, sed solum hyperduliæ,
ut supra diximus
3. Ergo humanitas
Christi præcisive a Verbo considerata ne­
quit adorari decenter.
tofcConfirmatur primo : quia si ili i præci. io
tfià I.
redderet honestum tale genus adorationis;
sequeretur non solum humanitatem, sed
ipsum Christum in concreto posse adorari
non latria, sed hyperdulia : consequens est
falsum, et contra communem doctrinam
Patrum, qui asserunt Christum colendum
esse eadem adoratione, qua Deus, sive
latria : ergo humanitas per eam præcisio­
nem est in staiu, in quo ne |uit decenter
adorari. Probatur sequela : quia sicut hu­
manitas potest considerari, et adorari se­
cundum dona creata gratiæ habitualis,
virtutum, sapientiæ, etc., ratione quorum
non est adorabilis latria, sed dulia; sic
etiam Chrfttus considerari valet ratione
humanitatis, et perfectionum in ea existentium : atqui ex h<»c motivo non est
adorabilis latria, sed hyperdulia : ergo ex
puemissa doctrina sequitur Christum in
concreto posse adorari non latria, sed hy­
perdulia.
Confirmatur secundo : quia si hæc præ~1,5 ' cisio aliquid faceret ad exhibendum huma-

611

manitati peculiarem cultum inferiorem
latria; ulterius fieret posse considerari
humanitatem Christi præcisam ab omnibus
donis supernaturalibue, et quasi in puris
naturalibus constitutam. In quo statu non
solum apprehenderetur ut non digna latria,
sed etiam et hyperdulia. Quin liceret cui­
libet humanitatem in ea nuditate conside­
ratam non solum non adorare ; sed et con­
temnere, atque per verba contumeliosa
exprobrare illi vilitatem abject» conditio­
nis suæ. Hoc autem apparet indecentissimum, ot oflensivum piarum aurium. Ergo
vel dicendum est humanitatem Christi
non posse ita præcisive a Verbo conside­
rari ; vel concedendum pro tali præcisionis
statu non posse decenter coli.
Confirmatur tertio (et est, ut inquit ConfirLugo, ratio a priori), nam adoratio, qua matl° 3
aliquem colimus, est signum distantiæ
quam profitemur inter dignitatem nostram,
et dignitatem illius : quare quo major est
adoratio, eo magis profitemur distantiam
nostræ conditionis; et quo minor est ado­
ratio, eo minus confitemur eam distan­
tiam, et eo magis nos aequare volumus
•illi, quem colimus. Sed indecorum est,
quod maxime distans affectare conetur
hanc minorem distantiam, sive majorem
æqualitatis accessum, ut patet in eo, qui
cum Rege agere vellet sicut cum Comite :
non enim ex vi hujus profiteretur distan­
tiam, quam habet ab illo; sed magis os­
tenderet affectare aliquam æqualitatem
cum eo Ergo illud objectum, quod potest
adorari majori cultu, nequit decenter ado­
rari cultu inferiori. Cum igitur humanitas
Christi possit absolute adorari adorat one
latriæ; fieri non valet, quod, vel præcisive
a \Terbo considerata constituatur in eo
statu, in quo decenter colatur, et adoretur
adoratione inferiori, qualis est hyperdulia.
69. Ad argumentum respondetur ne­ Solvitur
argugando majorem : oppositum enim satis pa­ rueulum.
tet ex dictis g 2 per totum. Et ad proba­
tionem neganda est etiam major ; quia
nullum est præceptum, vel naturalis obli­
gatio exhibendi alicui summum cultum,
quo illum adorare possumus : cum enim
hujusmodi obligatio sit positiva, non obli­
gat pro semper. Quare sicut absque ulla
indecentia possumus pro aliquo statu, tem­
pore, aut consideratione cultum suspen­
dere : sic etiam possumus exhibere infe­
riorem cultum; dummoio non denegemus
alium superiorem esse pro alio tempore,
aut consideratione debitum ; sed pro nunc.

03

Mi
t.

»<· ‘j

:-4

·«

1

612

DE INCARNATIONE.

et ex vi talis adorationis tam a majori di­
motiva, licet inæqualia, et omnia pro me­
gnitate. quam a sublimiori cultu pure prieritis, sicut decet, ab adorante perpendi.
cisive abstrahamus. Quo pacto non offenSunt autem illi actus adorationis differen­
deret Regem, qui cum illo in aliquo
tes, ut eorum successio, et motivorum
tempore, aut loco ageret sicut cum Comite;
diversitas satis evincit. Eadem itaque
si tamen non negaret esse absolute Regem,
ratione posset quis sacram Christi huma·
et dignum majori honore ; sed ad id tan- I nitatem sic alloqui : Feneror le, quia conNo'a. tum præcisive se haberet. Et exemplum ' junctam Verbo, simulque cum Verbo adora­
nobis offert Vasquez ipse disp. cit. cap.
tione latriæ : el veneror etiam te ratione
tui, el præcisive a Verbo adoratione dulix.
7, ubi refert, quod Imperatrix Maria anno
Ubi manifestum est nihil negari ejus di­
1585 Philippo Tertio Hispaniarum tunc
Principi homagium cum aliis præstitit,
gnitatis, quam habet, vel illius cultus,
non quidem ut Imperatrix, sed ut Infans
quem sibi vendicat humanitas Christi :
Hispaniæ. Unde consequens iit in eo Con­ sed magis recenseri diversas ejus dignita­
ventu adfuisse, et honoratam esse non ut
tes, afferrique distinctas pro differentia
Imperatricem, quod alias erat, sed ut In­
titulorum adorationes. In quo nec um­
fantem ; non negando tamen ipsi aliam
bram quidem ullius indecentiæ videmus.
majorem dignitatem , qua gaudebat ut
Adde secundo multoties homines offendi
Imperatrix, sed pure ab ea præscindendo. j ex eo, quod minor, quam absolute poEt hisce diebus vidimus sapientissimum, ! test, adoratio sibi exhibeatur, quia susNota, et nobis colendissimum R. P. Aguirre, ■ picantur majorem ab adorante cultum ne­
postquam ad eminentissimam dignitatem gari, idque venire in aliorum mentem.
evectus est, purpuratorum Patrum numero 1 Unde rationabiliter offenderetur Pontifex,
adscriptus, continuasse pro more munus qui fuerat, et est magister, si quis illum
Magistri in Academia, et auditoribus e vocaret magistrum, aut alloqueretur no­
cathedra publice dictasse; a quibus non
minibus secundæ personæ Id vero locum
semel illud, quod solebat audivit : Paula-' non habet in Christo, qui intuetur corda
lim, el cunctanter legas Paler Magister. Nec
hominum, et cognoscit, ex quo affectu
id reputabatur indecentia, vel rosei galeri
procedat adoratio humanitatis ipsius, sive
injuria; sed potius honor magisterii pro
majori cultu, aut minori fiat. Unde vide­
loco, et occasione; præcisive se habendo
mus, quod Apostoli et discipuli illum
ad aliam dignitatem majorem, quæ mi­
communiter appellabant titulo Magistri;
nime negabatur. Sic igitur quamvis huma­ iliumque alloquebantur pronomine se­
nitas Christi prout in Christo, et simul
cundæ personæ, ut ex Evangelio constat ;
cum Christo possit, debeatque adorari la­
et tamen ex hoc non offendebatur, licet
tria, et participare hoc modo honorem
posset vocari Deus, et salutari nominibus
toti supposito debitum : nihilominus si { majestatis : quia scilicet videbat corda eo­
præcisive ab ea suppositi dignitate occur- i rum, et probe indicabat minorem cultum
rat, potest decenter adorari inferiori ado- i non esse negationem alterius, sed meram
ratione : quia dum hæc pro modo, quo | præcisionem attendentium ad aliqua mo­
occurrit, exhibetur, nec excludit, nec ne­
tiva ipsis magis familiaria. Et eodem
gat debitum adorationis superiori, quæ modo solent devotæ animæ cum Christo
tali humanitati simul sumptæ cum suppo­
agere in oratione privata tam mentali,
sito congruit; sed tantum procedit mere
quam externa. Idemque, quantum est de
præcisive.
se, potest contingere in oratione publica,
Adde primo posse etiam inter homines
ut observavimus num. 60. Quoti tunc
solutio, sic disponi, quod inferior adoratio post
maxime veriiicandum est, quando orantes,
superiorem succedat absque ulla indecen­
et adorantes sunt puri, et sinceri catholici,
tiæ, vel injuria? suspicione, ut si Mediola­
in quibus vel levis suspicio, aut forte vel
nensis diceret ad Hispaniæ Regem : Vene­
memoria Arianismi , et Nestorianismi
ror majestatem vestram hac majori adora­
minime occurrit, ut in nostra Hispania
tione ut Hispanici Imperii Monarcham :
contingit. Quare sic orantes, et adorantes
veneror eliam Celsitudinem, vel Dominatio­
nullum generant scandalum, nec agunt
nem luam hac minori adoratione ul mex
contra ullam virtutem. Aliud vero deberet
Civitatis Ducem. Ubi nemo prudenter judi­
esse judicium, ubi error urgeret negan­
cabit aliquid detrahi honori Regis, quin
tium Christum esse Deum : oporteret
potius in eo recognosci plura adorationis
enim illum, et ejus humanitatem supremo
latriæ

Λ-

DISP. XXXV

DUR. III.

613

lalria? cultu venerari, ut oppositi erroconditionem naturalem attenditur, est hu­
ris suspicio procul removeretur. Ex qua manitas imago Dei, quæ non contemptum,
radice putamus provenisse, quod Patres sed amorem, et aliquam venerationem
J præco I. allegati tam serio, et tam
conciliat. Et denique intra suam speciem
continuo monuerint non esse dividendum
est perfectissima, absque ullo naturali de­
inter adorationem Christi, et adorationem
fectu, sed potius cum facultatibus, et orga­
Verbi, et adorationem humanitatis; sed
nis in ea specie nobilissimis : sicut decuit
hæc omnia colenda fore eodem cultu, et
naturam, quam Deus assumpsit Quare in
per modum unius objecti totalis : docebant
qualibet nuditate præcisive consideretur ;
enim, et loquebantur eo tempore, et in his
nequit occurrere cum aliquo, propter quod
locis, in quibus vigebant adhuc errores
possit rationabiliter contemni : præsertim
Arii, et Nestorii : unde oportebat nihil
cum semper connotet in obliquo divinam
I
agere, quod vel specie tenus eis adfaveret,
personam, in qua est. Et ab hoc præcise
■
aut consonaret. Sed per se loquendo, et
ultimo provenit, quod qui prædictam hu­
i
seclusis his extrisecis periculis, licitus est manitatem Christi in qualibet abstractione
modus adorationis, quam tuemur, non
contemneret, aut ipsi aliquid exprobraret,
■
solum privatim, sed publice etiam, ut ex­
esset proculdubio sacrilegus, et blaspheplicuimus.
mus : sufficit enim esse reipsa naturam
70. Juxta quam doctrinam respondemus
Dei incarnati. Non sic autem, quin nullo
modo, peccaret, qui cognosceret prædictam
adf. ad primam confirmationem concedendo sehumanitatem esse ejusdem specificæ con­
-:ί· quelam, quæ nihil habet absurdi, negando
ditionis cum nostra, et subjectam ex se
minorem. Et ad insertam illi probationem
satis constat ex dictis dub. præced. § 3
eisdem naturalibus miseriis : quia in re
per totum, ubi ostendimus, quoi Christus
ita quidem est.
Ad tertiam sat:s constat ex dictis in res- Occurriut homo, ly ul homo reduplicante humani­
tatem, et perfectiones in ea receptas ut
pons. ad argumentum : nam licet ille, qui telr'^æ.
adorationis motivum, adoratur non adora­ inferiori adoratione adorat objectum, quod
tione latriæ, sed adoratione duliæ. Unde
posset venerari superiori cultu, injuriam
magis firmatur humanitatem Christi ra­
illi irroget, si neget absolute cultum supe­
tione sui, et præcisive a Verbo considera­ riorem, et ob superioris dignitatis moti­
vum ; illud tamen minime offendit, si ip­
tam esse objectum adorabile, non latria,
sum adoret inferiori cultu ob inferius
sed dulia. Recolantur etiam, quæ supra
diximus a num. 61.
motivum, quod occurrit, reservando ma­
Ad secundam confirmationem responde-’ jorem adorationem pro alio tempore, loco,
occasione, aut consideratione, in quibus
“ ‘tur concedendo, quod humanitas Christi
major objecti dignitas, quam adorans
possit concipi præcisive non solum a Verbo,
minime negat, adoranda repræsentatur.
sed etiam ab omnibus perfectionibus supernaturalibus, quas habet : et consequen­ Nam ita se gerens tantum abest, quod se
ter, quod possit apprehendi ut non adorabi­ æqualem, aut minus inferiorem respectu
alterius se significare affectet; quod se po­
lis latria, et ut non adorabilis hyperdulia :
tius inferiorem repræsentet ex pluribus
nam motiva a nobis proposita, quæ tam
titulis, et respective ad diversas dignitates,
rectæ rationi, quam propriæ nostri intel­
lectus indolj innituntur, hanc etiam par­
quas in objecto adorato recognoscit, ut pa­
tem evincunt. Sed cum deinde infertur,
tet in eo, qui veneratur alium non solum
quod humanitas in ea abstractione possit
ut Regem, sed etiam ut Comitem. Si enim
contemni exprobrando illi vilitatem suam,
illum ut superiorem colit vel attenta præ­
negamus sequelam : quia in humanitate
cise Comitis dignitate ; multo magis para­
Christi, quantumvis consideretur præcisive
tum se repræsentat al colendum ipsum ob
ab omnibus perfectionibus supernaturalibus
dignitatem regiam, quam illi convenire
accidentalibus, nihil apparere valet, quod
non negat ; licet ab ea ex vi alterius adora­
dignum sit exprobratione, et contemptu.
tionis præscindat. Et pari ratione, qui ado­
Quippe implicat in ea reperiri aliquam im­
rat humanitatem Christi etiam præcisive
perfectionem moralem, ut constat ex
a Verbo consideratam, et vel ex titulo di­
disp. 25 fere per totam, et præsertim
gnitatum creatarum ejus eminentiam reco­
dub. 5 et 6 ; solus autem defectus moralis
gnoscit, seque illi submittit; minime af­
est, qui exprobrationem, sive aliquod vilifectat minorem ab eo distantiam, aut
pendium meretur. Et rursus si ad ejus
æqualitatem cum illa : sed potius paratum
f
l·
i
j
j
I
I
I
i
I
I

n'
‘.i.r

—

614
11
li­

■

l

■

DE INCARNATIONE.

se exhibet ad venerationem ipsius ob eminentioris dignitatis titulum, quo gaudet si­
mul adorata cum Verbo. Quod nunquam
negat, licet nec oporteat, quod semper at­
tendat ; sed possit aliquando adorationem
per se dirigere ad humanitatem prracisive
consideratam secundum perfectiones crea­
tas in ea receptas.
Tertium
71. Arguitur tertio : quia humanitas
argu­
ment cm. Christi in abstracto, et prracisive a Verbo
considerata non est exorabilis : ergo
nec adorabilis. Consequentia patet tum a
paritate : tum ex eo, quod adoratio solet
esse dispositio ad orationem, importat
enim quandam submissionis in corpore
habitudinem, qua congrue accedimus ad
rogandum superiores, ut observavimus
num. 1 ; ergo si humanitas præcise a
Verbo considerata non est objectum, ad
quod possimus dirigere orationem , nec
erit objectum, quod colere adoration^ va­
leamus. Antecedens vero probatur ex com­
muni usu Ecclesiæ. quæ in Litaniis, aliis­
que precibus non solet orare humanitatem
Christi in abstracto, sed Christum ip>um.
Sol'itor
Huic argumento respondet Aversa ned°ter.fl' Pan£lo antecedens : censet enim contra
Suarium quod humanitas Christi possit
præcisive sumpta exorari, sicut et diligi,
et laudari : quod ex ipsis Adversariis
admittit Vasquez disp. cit. cap. 8. Quæ
responsio est satis probabilis, el magis
confirmat nostram sententiam. Nec ante­
cedentis prubatio multum urget : nam
quod Ecclesia in publicis deprecationibus
non oret humanitatem Chrisli in abstracto,
sed Christum : ideo forte est, quia con­
gruentius judicat orare totum Christum,
quam solam ejus humanitatem : non vero
quia censeat humanitatem sic sumptam
exorari non posse, aut talem modum ora­
tionis non esse honestum. Quin ipsa
Ecclesia id permittere videtur in orationi­
bus privatis, quas non reprobat, et in
quibus non solum humanitatem, sed hu­
manitatis partem rogare solemus, ut in illa,
yinimn Chrisli sanctifica me, etc. Sed quid­
quid sit de veritate antecedentis, quæ in
præsenti non multum refert, respondetur
secundo, et melius, permisso antecedenti,
negando consequentiam. Et ratio dispa­
ritatis est : quoniam per orationem peti­
mus ab eo, quem rogamus, ut aliquid
agat, et in hunc finem petitiones dirigi­
mus : agere autem non est solius naturæ
in abstracto, sed peitinet ad suppositum,
sive per se subsistens : unde directe, et

per se non rogamus naturas, sed suppo­
sita, aut personas. Craterum adoratio non
est aliud, quam submissio, aut potius sub­
missionis signum erga objectum adoratum
ex motivo eminenti®, aut majoris digni­
tatis ipsius. Hæc autem eminentia, sive
dignitatis excessus non solum potest reperiri in suppositis sed etiam apprehendi
valet in naturis, aut etiam in partibus
prracisive consideratis : sicut etiam con­
tingit in bonitate et laudabilitate. Quare
sicut ob hanc rationem non solum suppo­
situm, sed natura etiam in abstracto, et
prracisive considerata est amabilis, et lau­
dabilis , potestque per se terminare dilec­
tionem et laudem ; sic etiam non solum
suppositum, sed etiam natura prracisive
sumpta est adorabilis, et valet ratione sui
esse terminus, cui submissio, sive aduratio
liat. Ex quibus ad primam consequenti®
probationem constat adesse satis con­
gruam rationem disparitatis. Secundavero
nihil valet : quia licet adoratio frequenter
orationem præcedat, ad eamque disponat
unde forsam vocabulum accepit, ut loco
cit. observavimus) nihilominus id nec illi
essentiale est, nec semper convenit : nam
ut experientia liquet, frequenter exerce­
mus actus adorationis, licet nihil petamus,
aut petere intendamus : est enim ipse ac­
tus adorationis, sive submissionis erga
rem superiorem per se honestus, et multoties debitus independenter ab alio extrin­
seco fine petendi. Ei quia in humanitate
Christi etiam prracisive a supposito consi­
derata re ucet supereminens quædam digniits; possumus ita consideratam colere;
esto, quod orationem ad illam sic sump­
tam dirigere non possimus.
Qui autem voluerit primam responsio­
nem tueri, ad impugnationem, quæ ex
secunda deducitur, dicet non solum exo­
rari posse principium totale agendi, sed
illud etiam, quod aliquem præstat influ­
xum, ut scilicet illum suo modo, aut suo
genere exhibeat. Quamvis autem humani­
tas prracisive a Verbo considerata non sit
principium quod operandi : nihilominus
dubitari non debet, quod simul cum sup­
posito influât, et sit principium per mo­
dum radicis, aut formæ totalis operatio­
num humanarum. Quare vel præcisive
considerata capax est. ut exoretur ad hoc,
quod præstet suum influxum, et simul
cum supposito divino concurrat ad id,
quod petimus. Juxta quam doctrinam, 13«^
quam Vasquez minime negat, vehementer
premendus

DISP. XXXV, DUR III.

premendus ipse est, et inconsequontiie ar­
guendus. Nam orans oo ipso colit, adoratque ilium, quem orat : quippo oratio est
aliquis cultus, practice submittens oran­
tem illi, a quo petit; siquidem ipsum in
ea materia recognoscit potentiorem, ac
perinde superiorem. Qua de causa oratio
ad Deum facta est peculiaris actus virtutis
Religionis, cujus adraquatum objectum est
cultus Dei. Unde licet non omnis adoratio
sitoratio, ut proxime diximus; omnis tamen
oratio, aliquam adorationem, submissio­
nem, etcultum ejus, quem exoramus, impor­
tat. Si ergo, concedente Vasquio, possu­
mus humanitatem Christi præcisive a Verbo
consideratam orare; sequitur, quod illam
sic sumptam adorare possimus : nec ipse
salis consequenter procedit, dum primum
illud admittens negat hoc posterius.
’kj3
Arguitur quarto : quoniam usus
tàa. Ecclesiæ est non adorare, et appellare
Christum, nisi sub supremo titulo, et di­
gnitate Filii naturalis Dei: ergo saltem ab
hoc capite illicitum est illi deferre inferio­
rem ac orationem, et appellationem : ergo
non decet adorare humanitatem prracisive
a Verbo, seu Dei Filio consideratam.
Probatur hrac ultima consequentia : quia
eo ipso, quod humanitas sic prracisa ado­
raretur, non coleretur ex supremo titulo,
et dignitate Filii naturalis Dei, sed alio
inferiori : unde ulterius fieret, quod
Christus ut homo reduplicando humanita­
tem, eodem cultu, et non majori coleretur :
ergo si hoc est illicitum; similiter est
indecens adorare humanitatem in ea præcisione sumptam Quod motivum adeo
efficax visum est Valentira, ut propterea
dixerit talem adorationem pertinere ad
illam sacrilegii speciem, qura vocatur su­
perfluus cultus, ut si quis die Dominica
jejunaret.
talfConfirmatur : quia humanitas prracisive
a Verbo considerata non est decenter ado­
rabilis aliqua adoratione : ergo non manet
objectum per se adorabile. Suadetur an­
tecedens : nam adoratio adraquate divi­
ditur in latriam, et duliam : sed huma­
nitas in ea peractione non est adorabilis
adoratione latrice, ut statuimus num. 61,
aliunde vero nequit decenter adorari sola
dulia; cum hoc genus adorationis com­
mune sit puris creaturis constitutis in
gradu longe inf rion : ergo humanius in
ea præci-ione non est decenter adorabilis
ΛώΛ aliqua adoratione.
Ad argumentum respondetur primo,

615

omisso antecedenti, negando primam con­
sequentiam, ex qua alia dependet : nam
gratis permisso, quod Ecclesia habeat in
usu non adorare Christum ex aliquo infe­
riori titulo, sel ex solo, et supremo Filii
naturalis Dei; inde tamen non probatur,
quod inferior ille cultus sit de se illicitus :
potuit enim Ecclesia ipsum, etsi de se ho­
nestum, non admittere, ob aliqua scilicet
majoris convenienti® motiva, ut explicui­
mus num. 69. Unde non usus Ecclesiæ
fundat argumentum mere negativum in
ordine ad decentiam talis adorationis, et
quod non probat. Secundo, et melius res­
pondetur negando antecedens : quia Eccle­
sia adorat Christum, et appellat Christum
non solum ex supremo titulo Filii natura­
lis Dei, sed aliis etiam ut magistri, pas­
toris, summi sacerdotis, etc. Et plane ipsi
Apostoli, qui in Ecclesiae principes cons­
tituti fuerunt, Christum Dominum non
semper Filium naturalem Dei ajpellabant,
sed frequentissime illum significabant ti­
tulo praeceptoris, et magistri, tam ante
resurrectionem ejus, atque adventum Spi­
ritus Sancti, quam postea, ut constat ex
Evangeliis, Actis, et Epistolis Apostolo­
rum. Et nemo dicet id per injuriam, aut
contra usum Ecclesiæ fecisse. Ipsi etiam
Magi primitiae Gentium Christum infan­
tem adoraverunt offerentes ei aurum,
thus, et myrrham, Matth. 2. Ubi commu­ .Matth. 2.
niter Patres observant Magos oblatione
thuris coluisse Christum ut Deum, obla­
tione auri ut regem, oblatione myrrhæ
ut hominem, juxta illud D. Hieronym. D. Hie—
lib. 1. Comment, in Matth. Pulcherrime ronym.
munerum sacramenta Juvencus presbyter
iino versiculo comprehendit : Thus, aurum,
myrrham, regique, hominique, Deoque· dona
ferunt. Et D. Gregor, hom. 10, in Evang. D. Gre­
inquit : Eum ergo Magi quem adorant, gorius.
etiam mysticis muneribus predicant : auro
regem, thure Deum, myrrha mortalem.
Unde satis liquet non esse contra, sed
magis juxta usum Ecclesiæ adorare Chris­
tum non solum ut Deum, sed etiam ut
hominem, ut regem, ut magistrum, ut sa­
cerdotem, etc. Nec ex signis externis oppo­
situm ulla ratione convinci valet : sunt
enim de se indifferentia, et dependent ab
interno submissionis affectu, ut in objec­
tum sub illo, aut isto motivo dirigantur,
ut supra observavimus num. 24, et 44, et
60, ad quæ loca remittimus lectorem, ne
ulterius circa illud hæreamus. Quocirca
I sperni debet illud Valenti® consectarium

I?.
f»

(J

—

616

DE INCARNATIONE.

erit in co, quod per diversos actus eas
ut omnino excedens per so loquendo, et
citra accidentarinm orrandi periculum.
prosequamur : præsertim ubi unus post
Quid enim periculi adesse potest in eo,
alium immediato succedit, nullamquo huc
quod quis externis, aut etiam publicis ver­
ipso vel apparentem alterius negationem
borum signis ita colat Christum : Adoro
importat, sicut argumento respondimus.
te Christe Sancte, quia Deus verus es; el
etiam te adoro, quia homo sanctissimus es,
et ob insignes gratiæ, virtutum, et sapienliæ
Consectarium præcedenlis doclrinæ, illam
divitis, quibus ornaris? Nihil enim recen­
applicans adorationi Christi in Eucha­
setur Christo injuriosum, vel non verum.
ristia.
Et tamen explicantur diversa adorandi
motiva, et juxta illa succedunt adorationes
73. Ex dictis in hac disp. infertur Chris­ lihtli
diversae.
KSttl
tum in sacramento Eucharistæ adoran­ Ü.
^οηβ>Γ
ad confirmationem negandum est
iiæftio. antecelens. Et ad probationem concessa dum esse adoratione latriæ. Resolutionem iia.
hujus corollarii negant Calvinus lib. 4.
minoris priori parte, negamus secundam
juxta superius dicta toto § 3, ubi inser­
Instit. cap. 17, § 35, cum sequacibus, eo
tam huic parti probationem elisimus. Nul­ quod existimant corpus et sanguinem
Christi, vere non contineri in hoc sacra­
lum enim est inconveniens, quod Christi
mento : quare consequenter ad priorem
humanitas ex motivo aliquo creato adore·
lur dulia ; non negato tamen alio excel­
errorem adorationem hujus sacramenti
vocant idolatriam : si enim ibidem Chris­
lentiori cultu, qui ei ob eminentius moti­
vum debetur, sed ab his pro tunc, et ex
tus vere non continetur, opus videtur
adorationem terminari ad panem, et vi­
vi talis adorationis pure præscindendo,
ut a num. 69 fuse explicuimus. Nec inde
num. Sentiunt etiam plures Lulherani, ce31n
sequitur, quod eodem prorsus modo ado­
qui etsi confiteantur veram præsentiam bl-ftiretur, ac puræ creaturæ : quia intra sphæChristi in Eucharistia, negant tamen li­ M3.
ram dignitatis creatæ datur magna latitudo:
cere adorationem ipsius in hoc sacra­
humanitas autem Christi obtinet summam
mento, cum venerationis gratia publice
ipsius eminentiam : unde vel illa præci­
circumfertur, aut exponitur, quamvis ad­
sione colitur summa duïiæ adoratione,
mittant posse adorari in ipso cœnæ, aut
aliis in eo gradu creaturis non communi.
communionis tempore. Ita Lutherus in LttèeNota. Et plane ipse Vazquez disp. cit. num. 34,
formula, Mîssæ Bucerus in actis colloquii n$.
C'iulra
BûMSj.
.
profitetur
non
esse
inconveniens
adorare
Ratisbonensis,
Brentius
in
Apologia
pro
Vjzçnez
Br«Christi humanitatem ob excellentiam gra­
confessione Witember". et alii Lulherani. tiss.
tiæ habitualis, et donorum : sed tamen
Quin eorum aliqui negant Christum sub
contendit non esse nisi unam adorationem,
speciebus sacramenti vel in ipsa cœna, et
quæ simul fiat ob excellentiam increatam
communione adorandum esse, illiusque
Verbi, et ob perfectionem creatam huma­
adorationem vocant idololatriam. Ita ipse
nitatis, et sic explicat D. Thom. ut vidi­ Lutherus sibi, et veritati semper incons­
mus num. 53. In quo plurimum cadit a
tans in lib. ad Waidenses, Philippus in
propria sententia, atque ad nosiram acce­
judicio suo de cœna Domini, Illyricus in
dit : si enim eadem humani'as adoratur
confessione Anluerpiensi, et alii.
ex diversis motivis, et secundum differen­
Sed veritas nostri consectarii diffinita
tes dignila es, ut cultus ralione unius sit est in Concil.. Trident, sess. 13, can. 6,
latria, et ratione alterius sit dulia; quan­
his verbis : Si quis dixerit in Sancto Eu- &
tum ad rem moralem spectat, consequi­ charisliz Sacramento Christum Unigenitum
mur, quod intendimus : et non multum
Dei Filiuiu non esse cultu latriæ externo
referret, an tales adorationes sint physice adorandum ; atque ideo nec festiva peculiari
plures actus, aut unus. Sed plane sunt celebritate venerandum, neque in processio­
plures actus : tum ob diversitatem motinibus secundum laudabilem, el universalem
vorum, quæ distinctionem physicam, et Ecclesiæ Sanclæ ritum, el consuetudinem
essentialem evincit : tum quia (quod ad
solemniter circunslandum, vel non publice,
rem præsentem facit', si non est irreve­ ut adoretur, populo proponendum, et ejus
rentia, aut indecentia complecti uno actu adoratores esse idololatras, anathema sil. Et
adorationis diversas illas, et inæquales
sic docuerunt communiter Ecclesiæ Pa- D rj,
humanitatis Chrisli eminentias, nec etiam
tres D. Dionys. de ecclesiast. Hierarch, npiiscap.

DISP. XXXV, DUB. III.

I 1.0 wp. 3, p. 3. Clemens Roman, lib. 2,
[.
constil. Apostolic, cap. 61. D. Nazianzenus
ua.-j· orat, doS. Gorgonia, quæ est 11. D. Chrysζ^Ίοηι. horn. 61, ad populum Antioch, et
?«· boni. 83, in Maith. D. Ambros. lib, 3
de Spiritu Sancto. D. Augustin, epist. 118,
ibi), elepist. 120, et alii plurimi, quos allegant
Sainctes repet. 9, cap. 5. Clictovæus lib. I
de Eucharistia cap. 19. Vazquez disp. 108,
cap. 12, ct alii Theologi moderni, præserüm qui contra hæreticos specialiter agunt.
Fundamentum vero est evidentissimum :
quoniam Christus secundum se est dignus
adoratione latriæ utpole verus Deus homo,
sicut dub.2,§ 1 ostendimus : ergo ubicum­
que sit, potest, debetque adorari latria :
ergo sicut ob hanc rationem Christus sic
adoratur existens vel in cruce, vel in
templo, vel in ccelo; ob eandem etiam
adorandus est existens vere in Sacramento
Eucharistiæ. Quam existentiam modo non
oportet probare, sed supponimus : et in hac
suppositione procedit communis, et catho­
53. lica resolutio. Unde turpiter, et impru­
denter errant illi Lulherani, qui ex una
parle credunt, confitenturque realem
Christi præsentiam in Eucharistia, et ex
alia negant cum summa inconsequentia
Christum sub eo Sacramento, vel in cœna,
vel publice expositum, ve! processionaliter,
aut solemniter delatum adorandum fore,
sicul penitus deciperent, si credentes (et
profitentur credere) Christum esse verum
Deum, recusarent adorationem ejus in
cruce positi. Quare minus inconsequenter
loquuti sunt ministri Tigurini in apologia
contra ultimam Lutheri confessionem, et
quidam alii Calvinistæ, cum professi sunt
se adoraturos Eucharistiæ Sacramentum
si crederent ibi esse verum Domini cor­
pus.
liii
74. Quod fundamentum etiam probat,
««·
££ quod licet in Eucharistia non esset totus
Christus ex corpore, et anima compositus ;
ut modo est; sed existeret tantum corpus,
aut sanguis Christi sine anima, ut in
triduo mortis ejus contingeret; adhuc cor­
pus, et sanguis ejus deberet adorari latria.
Quoniam hæc adoratio debetur Christo
non quidem ratione animæ, sed ratione
Verbi, aut suppositi divini, cui Christi hu­
manitas unita est : sed corpus etiam sine
animi mansit unitum ATerbo : et propterea
in triduo verificaretur non solum illud,
Hoc est corpus, sed etiam meum : ergo si
vel solum corpus Christi, aut sanguis esset
in Eucharistiæ sacramento, adorari debe­

617

ret adoratione latriæ. Evincit praeterea
idem fundamentum, quod permissa etiam
Lutheranis falsa, et hærotica suppositione,
quod in Eucharistia simul cum corpore,
et sanguine Christi conservetur substantia
panis, et vini; adhuc tamen Christus ado­
randus esset latria, et immerito sic eum
colentes insimulandi forent quasi idololatræ et panis adoratores. Nam adoratio
dirigeretur ad Christum existentem in Eu­
charistia, quin propterea dirigeretur ad
aliam substantiam ibi existentem : sicut
potuit dirigi ad Christum,’cum penetravit
lapides, et parietes, egrediens de sepul­
cro, et ingrediens ad discipulos ; licet
non potuerit dirigi ad lapides, et parietes,
cum quibus coexistebat eodem loco, sic
exigente penetratione : et sicut modo ado­
ramus Deum existentem in omnibus rebus
per intimum illapsum ; et tamen ex vi
hujus non adoramus res ipsas, nec sumus
lapidum, et lignorum cultores. Permissa
itaque illa concurrentia substantiæ panis
cum corpore Christi in sacramento, adhuc
omnino culpandi sunt Lulherani, qui re­
cusant adorare Christum in Eucharistia.
Ex qua doctrina fit ipsum etiam Eucha- AUeta
ristiæ Sacramentum, sive Sacramentales pho­
species, quatenus continent Christum, et
ratione ipsius Christi contenti, adorari de­
bere eadem adoratione latriæ, qua Christus
in ipso Sacramento adoratur, ut proxime
diximus. Quia in præmisso sensu Christus,
et sacramentum, sive species sumuntur per
modum unius objecti ob connexionem mi­
rabilem, quam habent in hoc mysterio :
quocirca possunt per modum unius ob­
jecti terminare eundem motum adoratio­
nis : licet ibi Christus adoretur per se, et
ratione sui; sacramentum vero, aut spe­
cies coadorantur ad adorationem Christi,
et ratione illius. Sicut proportionabiliter
contingit in Christi humanitate, quæ si­
mul cum divino supposito terminat eun­
dem adorationis motum : sed tamen sup­
positum terminat per se, et ratione sui ;
humanitas vero coadoratur simul ut ali­
quid pertinens ad tale suppositum, et ra­
lione illius, ut dub. 2, § 1 explicuimus.
Quare licet eadem adoratio omnia prædicta
attingat, Christum scilicet suppositum di­
vinum, humanitatem, et accidentia Eu­
charistica ; tamen in illa tanquam in unum
terminum fertur cum helerogeneitate, et
differentia aliqua ex parte objecti, et motivi. Nam suppositum divinum habet ra­
tionem objecti terminativi, etmotivi; hu-

1

618

DE INCARNATIONE.

manitas vero, et species «aeramentales I a l adorationem Christi, quem continent,
habeat quidem rationem termini coadorati
sed adorari etiam per se tanquam terminus
ad adorationem Christi; sed non concurrunt
immediatus alicujus cultus. Sed interest
discriminis, quod humanitas præcisive α
ut motivum, se i stant sub unico motivo
divinitatis suppositi adorati, nempe Christi.
Verbo considerata adhuc apprehenditur
Unde absolute magis ex vi illius adoratio­
retinere in se plures dignitates absolutas,
nis colitur divinum Christi suppositum,
ut sunt sanctitas, sapientia, potentia, etc.,
quam Christi humanitas, et quam acciden­ ratione quarum potest terminare adoratiotia, quibus specialissime, conjungitur in I nem. siveduliiun absolutam, et in ea ulti­
Eucharistia : quia propter quod unum­ mo sistentem. Cælerum in speciebus in ea
quodque tale, et ilium magis. In quo sensu
præcisione consideratis non relucet digni­
Codc':- procedit doctrina Concilii Tridentini. quod
tas absoluta, sive in se; sed solum appa­
loira
ret ratio signi, aut rei Deo consecrata* :
Trident, licet in canone allegato non ita expresserit
adorationem latriæ erga ipsum Sacramen­ quæ est dignitas per solam habitudinem
tum, sed magis erga Christum in eo exis­ vel conjunctionem ad aliquid ex se di­
tentem; nihilominus illam etiam eviden­
gnum : sicut etiam contingit in imagini­
ter docuit in eadem sess. cap. 5, his
bus, et in rebus Deo dicatis. Quæ autem
verbis : Nullus itaque dubitandi locus relin­ adoratio debeatur imaginibus, et rebus Deo
quitur, quia omnes Christi fideles pro consecratis, ac subinde speciebus sacramore in Catholica Ecclesia semper recepto,
mentalibus in ea præcisione sumptis;
latriæ cultum, qui vero Deo debetur, huic ex dicendis disp. 27, dub. 3 constabit.
Sanctissimo Sacramento in veneratione exhi­ I Modo satis sit insinuare imagines, et hubeant : neque enim ideo minus est adoran­ jusmedi adorari eadem adoratione, qua
dum. quod fuerit a Christo Domino, ul I exemplar, sive signatum, aut principale
sumatur, institutum. Nam illum eundem
adoratum : quæ adoratio respectu imagi·
Deum præsentem in eo adesse credimus,
num, et hujusmodi est respectiva, sive in
quem Paler ælernus introducens in orbem
eis non existens : et respectu exempla­
terrarum dicit : Et adorent cum omnes
rium. et signatorum est absoluta, et in
Angeli Dei : quem Magi procidentes adora­
illa ultimo collimat, ut eo loco videbimus.
verunt : quem denique in Galilæa ab Apos­
Quare sicut adoratio imaginis Christi est
tolis adoratum fuisse Scriptura testatur, etc.
latria respectiva; sic etiam dicendum est
Quo loco duo a nobis proposita cum magna de adoratione specierum sacramentalium
claritate asseruntur : primum quidem
præcisive consideratarum, ut sunt signum
Ecclesiam exhibere cultum latriæ vero
Christi, quem continent, et aliquo modo
Deo debitum, Sanctissimo Eucharistiæ
pert nent ad ipsum ut res consecrate.
Sacramento, quod in r^cto dicit species
Reliqna suo loco reservamus, et speciali­
Sacramentales; secundum autem motivum
ter disp. 27, dub. 3, § 5, ubi hic insinuata
hujus ado'rationis esse verum Deum Jp- I majorem lucem accipient.
sum Christum, quem in tali Sacramento
76. Sed contra præcipuam resolutio­ Objet·
præsentem adesse credimus.
nem . supposita etiam reali præsentia IÎ0M5.
Incidens
75. Si autem inquiras, utrum sicut Christi in Eucharistia, plura opponunt
dubium
resolvi- humanitas potest considerari præcisive a
hærPtici : ex quibus præcipua tantum ca­
tur. Verbo tanquam ab objecto quod, et quo,
pita, et difficiliora exponemus : eis nam­
sive terminativo, et motivo adorationis,
que convulsis, consequens erit cætera cor­
atque in ea præcisione sumpti adorari
ruere. Primum : ideo esset adorandum Pnùa.
valet, licet inferiori cultu, ut in hoc dub.
latria sacramentum Eucharistiæ, quia
tradidimus : sic etiam species sa'-ramenChristum continet. At hoc motivum nul­
tales queant considerari præcisive a Christo
lius momenti esse probatur exemplo alia­
tanquam ab objecto terminativo, et motivo
rum rerum, in quibus Deus assistit per
adorationis, et in hac præcisione coli?
intimam illapsus præsentiam; et tamen
Respondetur affirmative : id enim prænon propterea possumus illas colere lamissa similitudine probabiliter convinci­
tr a. Quis enim dicet nos posse adorare
tur : unde sicut humanitas potest nun
ligna, et lapides, et alia vilissima mundi:
solum coadorari, sed etiam adorari ppr se.
quia Deus in illis existât præsens! Secun- stanà.
tanquam teimmus qui immediatus adædum : Eucharistiæ Sacramentum est ali­
quatus adorationis, sic etiam species sacra­
quid creatum; cum juxta veriorem Theo­
mentales possunt non solum coadorari
logorum sententiam consistat adæquate in
speciebus,

DISP. XXXV, DUB. 111
speciebus, et corpus Christi extra ejus es­
sentiam sit. Illicitum autem prorsus est
creaturam adorari latria, quæ debetur soli
Tertii· Deo. Tertium : adoratio Eucharistiæ est
recens, et voluntaria inventio Urbani IV,
qui festum solemne corporis Christi insti- ■
luit, el Clementis V qui Urbani bullam
confirmavit in Clementina unica de reli­
quiis, el venerat. Sanctorum : ergo saltem
ex divino jure, aut institutione non oldipii. gantur fideles Eucharistiam adorare. Quar­
tum : homines adorantes Eucharistiam ex­
ponuntur manifesto periculo idoiolatrandi :
quippe contingens est non adesse ibi Chris­
tum ob defectum vel ordinationis, vel in­
tentionis in ministro : in quo eventu ado­
ratio terminaretur ad so um panem, ct
vinum; atque ideo foret idololatria.
His tamen arduum non. est occurrere
juxta prtemissam doctrinam. Ad primum
enim respondemus optimam esse rationem
ibi assignatam, et desumptam ex Concil.
Trident, loco relato num. 74, ad ejus
'-F“· improbationem (omisso Vasquio, qui
nimis laxe admisit similitudinem, concessitque Deum in qualibet re, et rem
quamlibet ob Deum præsentem posse
adorari latria, ut videbimus disp. 37,
dub. 3, num. 59) respondemus præsen­
tiam illam generalem, quam Deus ad res
mundi habet, insufficientem esse, ut prae­
dicte res adorentur : quia ex vi illius nec
imagines Dei sunt, nec illi consecrantur,
nec specialem cum eo conjunctionem
habent : quaie carent omni motivo, prop­
ter quod res inanimatæ licite adorari
queant. Sed Eucharistia habet specialis­
simum nexum cum Deo : continet enim
vere ipsum Christum, qui Deus e>t, et
cum eo constituit miranile quoddam
compositum, aut conjunctum; tametsi
unione accidentali, ex contento et conti­
nenti. Quare pussumus totum illud com­
positum adorare una adoratione ratione
Christi, sicut proportionabiliter adorando
Christum, adoramus ejus humanitatem,
qua constat : et adorando regem, coadora­
mus purpuram, qua vestitur. Aliunde
etiam Sacramentum Eucharistiæ est quasi
imago, et signum practicum Christi in eo
latentis; est etiam res Deo specialissime
sacrata : quare sicut imagines Dei, sacra
vasa, et alia hujusmodi possunt, debentque
adorari, ut disp. 37 dicemus; sic eliam
et a fortiori adorandum est Eucharistiæ
Sacramentum. Quæ motiva, ut liquet,
non militant generaliter in cunctis rebus i

619

mundi, quæ ordinantur per se primo ad
essendum, et ad fines naturales sibi propiios; non vero ad repræsentandum Deum,
nec ad peculiarem cultum ipsius.
Ad secundum respondemus, quod etsi Diiaitur
illicitum sit adorare adoratione latriæseenoda·
creaturam ratione sui, nihilominus nulla
est indecentia, quod prædicta adoratione
adoremus creaturam ratione Dei, et qua­
tenus ad Deum aliqua ratione ob specia­
lem nexum spectat : sic enim adorando
Christum adoratione latriæ, coadoramus
sacram ejus humanitatem ratione Dei,
cui unitur, ut dub. 2 explicuimus. Idque
nec ipsi hæretici moderni negant, qui se
profitentur non Nestorianos. Hac itaque
ratione adoramus Sacramentum Eucharis­
tiæ, licet essentialiter, sive ex parte rei
sit aliquid creatum : quia non colimus
illud ratione sui, sed ratione Christi veri
Dei in eo contenti, et ad quem habet mira­
bilem, et specialem conjunctionis modum.
Quare adorando Christum, ut sic dicamus,
sacramentatum : sicut adorando Verbum
incarnatum coadoramus carnem Verbi ; et
adorando regem purpura vestitum, coado­
ramus regis purpuram ; et adorando homi­
nem, coadoramus hominis corpus. Rursus
etsi species sacramentales considerentur
præcisive, et in’ recto quasi terminus im­
mediatus adorationis juxta dicta num. præ­
ced. adhuc tamen sumuntur ut imago
quædam, et certe ut signum praclicum
Christi Dei ibi existontis; et sunt praete­
rea res Deo specialissime sacratæ ; quo­
circa possunt adorari latria, non quidem
absoluta, sed respectiva, et per habitudi­
nem ad Deum, in quem ultimo dirigitur,
ut eo loco insinuavimus, et agentes de
imaginibus magis exponemus Quam res­
ponsionem quoad utramque partem indi­
cavit Algerus lib 2 de Eucharistia cap. 3, Algems.
dicens : Cassa videretur loi hominum assis­
tentium, et huic Sacramento ministrantium,
et adorantium veneranda sedtdilas nisi ip­
sius Sacramenti longe magis crederetur,
quam videretur, veritas, et utilitas. Cum
exterius quasi nulla sint, quibus tanta im­
penduntur venerationis obsequia : aut insen­
sati sumus, aut ad intima mittimur magnas
salutis mysteria.
ΊΊ. Tertium nihil omnino valet : quia Satisfit
cultus, et adoratio Sacramenti Eucharistiæ tertior·
fundatur in ipsa divina ejusdem Sacramenti
institutione, et debetur ex divino jure dic­
tante Deum, ubicumque, specialiter sit,
adorandum esse latria, et res specialiter

I

t

i* ?
j* $

: *

147 .

620

<·

ART1CULI III, IV ET V.

DE INCARNATIONE.

Deo conjunctas coadorandas esse eadem
adoratione, ut exemplo humanitatis Christi
(quod nec ipsi hœretici negant) declaratur.
Unde illi duo Pontifices non induxerunt
oldigationem adorandi Eucharistiæ Sacra­
mentum; sed juxta obligationem jure di­
vino inductam introduxerunt, et proposue­
runt modum solemnitatis, et cultus publici,
quem populus Christianus debita gratitudine observaret determinatis diebus. Nec
id vocari debet inventum mere humanum,
aut ex humana potestate : dimanavit enim
a Pontificia auctoritate, qua gaudent Petri
successores tanquam veri Christi Vicarii.
Et simili ratione institut® sunt aliæ solemnitates, et determinatum est ad certum
tempus, divinum confitendi præceptum,
aliaque sunt ab Ecclesia disposita : quæ
nisi hæretici non impugnant.
Corruit
Ad quartum respondemus nulli periculo
u i lima.
vel superstitionis, vel idololatriæ exponi
adorantes Eucharistiam, ubi nullum circa
valorem consecrationis occurrit rationabile
dubitandi motivum : quia adoratio hujus
sacramenti fertur directe, et principaliter
in Christum. Et si per accidens contingat
ob latentem aliquem ministri defectum ibi
non esse ; adhuc tamen adoratio est actus
honestus, et potest elici, aut imperari a
virtute religionis : quæ non dirigitur im­
mediate per judicium speculativum de tali
existentia, sed per dictamen practicum prudentiæ, quod semper est verum : supposita
enim rationabili apprehensione, quod Eu­
charistia sit rite consecrata, recta ratio
dictat ejus adorationem ; nec est, cur mo­
veamur, aut moremur opposita metaphysice non repugnantia. Videantur, quæ
diximus tract. 17, disp. 2, dub. 4, a
num. 90, ubi explicuimus differentiam in­
ter virtutes intellectuales speculativas ex
una parte, et virtutes practicas, et affecti­
vas ex alia ; quod illarum veritas, sive rec­
titudo attenditur per conformitatem ad
rem in se; istarum vero per conformitatem
ad id, quod apparet honestum. Ex qua ra­
dice provenit fidem thologicam (et idem
est de aliis virtutibus speculativis) non
posse credere, nisi quod revera ita se habet
in se : prudentia vero potest dictare, quod
apparet honestum, licet objective in se ali­
ter se habeat : et similiter religio, quæ
immediate prudentia regulatur, potest co­
lere, quod apparet sanctum, licet aliter se
D.Tboui. habeat in re. Addimus ex D. Thom. in 3,
dist. 9, quæst. 1, art. 2, quæstiunc. 6,
ad 2, quod qui adorat hostiam non conse-

cralam, adorare eam oportet cum conditione,
scilicet, si wl consecrata. Non tamen opor­
tet, quod hac conditio semper sil actu expli­
cita : sed sufficit, quod habitu teneat illam.
Unde non peccat adorans eam : quia non
adorat puram creaturam, sed Christum se­
cundum intentionem suam. Sacerdos autem,
quantum in se est, facit populum idololalrare :
quia offert ei puram creaturam ad adoran·
dum. Sufficit itaque ad evitandum omnem
idoloiatrandi periculum, quod eam conditio·
nem habeamus implicite, sive in animi
pneparatione, vel ut loquitur D. Thom.
in habitu : credimus enim solam hostiam
rite consecratam continere Christum, et
hujus continenti® ratione esse dignam
cultu; et juxta hoc judicium, et allectum
exhibemus adorationem. Adhibere autem
explicite conditionem, si es rite consecrata,
non solum non est necessarium, ut signi­
ficat D. Thom., sed per se loquendo, ac
regulariter nec honestum : quia importat
irrationales dubitationis motus, afferentes
quandam tepiditatem in adorando, ut si
quis diceret Regi : A doro le si es Ilex, ubi
nullum circa hoc occurreret prudens dubi­
tandi motivum : hic enim non tam videre­
tur adorare, quam irridere. Videantur
Sainctes repet. 9 de Eucharistia, cap. 4. Sasneles.
Caje:anus 2
quæst. 1, art. 3, et alii, cfieuqui simiiem modum adorandi hostiam, ubi nas.
nulla specialis dubitandi ratio occurrit,
quam communis non repugnantia, vel con­
tingentia, merito reprehendunt.
ARTICULUS III.

Utrum trnago Christi sil adoranda adoratione latriæ.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod imago Christi
non sit adoranda adoratione latriæ. Dicitur enim Exod 20 :
ΝΊ·η facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem.
Sed nulla adoratio e-t facienda contra Dei præceptum.
Ergo in ago Christi non est adoranda adoratione latriæ.
Præterea. Operibus gentilium non debemus communi­
care, ut Apost* dicit Ephes. 5 : Sed Gentiles de hoc
praecipue inculpantur, quod commutaverunt gloriam in­
corruptibilis Dei in similitudinem imaginis corr iplibilis
hominis, ul dicitur Roman. 1 : Ergo imago Christi non
est adoranda adoratione latriæ.
Præterea, Christo debetur adoratio latriæ ratione di­
vinitatis non ratione humanitatis. S< i imagini ili vinitatis
ejus, quæ est animæ ratrouali impre>sa, non debetur ado­
ratio latriæ. Ergo multo minus ima0ioi corporali, quæ
représentai humanitatem ipsius.
Præterea. Nihil videtur esse in cuDu divino facien­
dum, nisi quod esta Deo institutum. Unde elApost. 1,
ad Corinth. 11, traditurus doctrinam de sacrificio Eccle­
sia?, dicit : Ego accepi a Domino quod et tradidi vobis.
Sed nulla traditio in Scriptura invenitur de adorandis
imaginibus. Erga imago Christi non est adoranda adora­
lione latriæ.
Sed contra est, quod Damasc. inducit Basilium dicen­
tem : Imaginis honor ad prototypom pervenit, id est
exemplar. Sed ipsum exemplar, scilicet CbriMus, esi
adorandus adoratione latriæ. Ergo et ejus .mago.
Respondeo dicendum, quod sicut Pbilosoph. dicit in
lib.

lib.de memoria et reminiscentia, duplex est moins
aaimæ in imaginem. Unus quiJcm in ipsam imaginem,
gcaftdinn quod res qua>dain est, alio modo in imaginem
io quintum est imago alterius. Et inter hos duos moius
est bæc differentia : quod primus motus, quo quis movetur in imaginem, ul esi res quædam, est alius a motu,
0 est in rem : secundus autem motus, qui est in imagiflvm, in quantum est imago, est unus ct idem cum
ilia, qui est in rem : sic ergo dicendum est, quod
ixigioi Christi in quantum est res quædam (puta lignum
scalptum, vel pictum) nulta reverentia exhibetur : quia
rewrentia non nisi rationali naturæ debetur. Relinquitur
ergo quod exhibeatur ei reverentia solum, in quantum est
iougo, et sic sequitur, quod eadem reverentia exhibeatur
iangiui Christ, ct ipsi Christo. Cum ergo Christus
idoretur adoratione latriæ, consequens est, quod ejus
imaga sil adoralione latriæ adoranda.
Ad primum ergo dicendum, quod non prohibetur illo
præcepto facere quancumque sculpturam, vel similitudi­
nem,’?ed facere ad adorandum. Unde subdit : Non ado­
rabis ea, neque coles. Et quia sicut dictum est, idem est
motus in imaginem et in rem, eo modo prohibetur ado­
ratio imaginis, quo prohibetur adoratio rei, cujus imago
est. Unde ibi intelligilur prohiberi adoratio imaginum,
quas Gentiles faciebant in venerationem deorum suorum,
id e_'t, dæmonum Et ideo præmillitur : Non habebis
deos alienos coram me. Ipsi autem vero Deo, cum sit
incorporeus, nulla imago corporalis poterat imponi : quia
Gt Damascen. dicil : Insipientiae summa? est et impieta­
tis, figurare quod est divinum. Sed quia in novo testamtô Deus factus est homo, potest in sui imagine corpo­
ra!! adorari.
Ad secundum dicendum, quod Apostolus prohibet ope­
ribus infructuosis Gentilium communicare, communicare
aotem utilibus eorum operibus, Apostolus non prohibet.
Adoratio autem imaginum est inter infructuosa opera
computanda quantum ad duo. Primo quidem quantum ad
hoc, quod quidam eorum adorabant ipsas imagines, ut res
qsasdam, credentes in eis esse aliquid numinis, propter
responsa, quæ dæmones in eis dabant, et alios hujusmodi
effectus mirabiles· Secundo, propter res, quarum erant
imagines : statuebant enim hujusmodi imagines aliquibus
creaturis, quas in eis veneratione latriæ venerabantur.
Nas autem adoramus adoralione latriæ imaginem Christi
qai verus est Deus : non propter ipsam imaginem,
sed propter rem cujus imago est, sicut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod creaturae rationali debetur
reverentia propter se ipsam : et ideo si crealuræ rationali,
inqoa est imago Dei, exhiberetur adoratio latriæ, posset
esse erroris occasio, ut scilicet motus adorantis sisteret
in homine, in quantum est res quædam, et non referretur
in Deum, cujus est imago. Quod non potest contingere de
imagine sculpta, vel picta in materia sensibili.
Ad quartum dicendum, quod Apostoli familiari instinctu
Spiritus Sancti quædam Ecclesiis tradiderunt servanda ,
non reliquerunt in scriptis, sed in observatione
Ecdesiæ per successionem fidelium. Unde ipse Apostol.
dicit 2 ad Thessal. 2 : State, et tenete traditiones, quas
d diristis, sive per sermonem, scilicet ore prolatum» sive
per epistolam, scilicet scripto transmissam. El inter bnjasmodi traditiones, est imaginum Christi adoratio. Unde
ei beatas Lucas dicitur depinxisse Christi imaginem, quæ
Romæ habetur.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS

IV.

621

Dis ejus et mortis, ita etiam el rr.ulla alia (puta clavi, et
lancea? quibus tamen non exhibemus latriæ cultam. Ergo
videtur, quod crux Christi non sil adoralione latriæ
adoranda.
Sed contra est, quod illi exhibemus latriæ cultam, in
quo ponimus spern salutis. Sed in eruce Christi ponimos
spem salutis : cantat enim Ecclesia : 0 crux ave spes
unica, hoc passionis l* mpore, auge piis justitiam, reisquo
dona veniam. Ergo crux CbrLti est adoranda adoratione
latriæ.
Respondeo dicendum, quod sicut dictum est, honor
seu reverentia non debetur nisi rationali naturæ : crea­
turae autem insensibili non debetur honor vel reverentia,
nisi ratione rationalis naturæ. El hoc dupliciter. Uno
modo, in quantum représentai lationalem naturam : alio
modo in quantum ei quocumque modo conjungitur. Primo
modo consueverunt homines venerari regis imaginem :
secundo modo ejus vestimentum. Utrumque amem ve­
nerantur homines eadem veneratione qua venerantur el
regem. Si ergo loquamur de ipsa cruce, in qua Christus
crucifixus est, utroque modo est a nobis veneranda : uno
scilicet modo, in quantum représentât nobis figuram
Christi extensi in ea : alio modo ex contacta ad membra
Christi : el ex hoc, quod ejus sanguine est perfusa. Unde
utroque modo adoratur eadem adoratione cum Christo,
scilicet adoratione latriæ. Et propter hoc etiam crucem*
alloquimur et deprecamur quasi ipsum crucifixum. Si
vero loquamur de effigie trucis Christi in quacumque alia
materia (puta lapidis vel ligni, argenti vel aari), sic vene­
ramur crucem tanturn, ut imaginem Christi, quam venera­
mur adoratione latriæ, ut supra dictum est.
Ad primum ergo dicendum, quod in cruce Christi
quantum ad intentionem vel opinionem infidelium consi­
deratur opprobrium Christi : sed quantum ad effectum
nostræ salutis consideratur virtus divina ipsius, qua de
hostibus triumphavit : secundum illud Coloss.2 : Ipsum
tulit de medio, affigens illud cruci, et spolians principatus
et potestates, traduxit confidenter palam, triumphans illos
in semetipso. Et ideo dicit Apostol. 1 ad Corinth. I : Ver­
bum crucis pereuntibus quidem stultitia est : his autem,
qui salvi fiunt, id est nobis, virtus Dei est.
Ad secundum, quod crux Christi licet non fuerit unita
Verbo Dei in persona : fuit tamen ei unita aliquo alio
modo, scilicet per repræsentationeni, et contactum. Et
hac sola ratione exhibetur ei reverentia.
Ad tertium dicendum, quod quantum ad rationem con­
tactus membrorum Christi, adoramus non solum crucem,
sed etiam omnia qua? sunt Christi. Unde Damasc dicit
in 4 lib. Pretiosum lignum ut sanclificatum tactu sancti
corporis, et sanguinis, decenter adorandum, clavos, indu­
menta, lanceam, et sacra ejus tabernacula, quæ sunt
præsepe, spelunca, et hujusmodi. Ista tamen non reprae­
sentant imaginem Christi, sicut crux, quæ dicitur signum
filii hominis, quod apparebit in cœlo, ut dicitur Matth. 24:
Ideoque mulieribus dixit Angelus, Jesum quaeritis Naza­
renum crucifixum : non dixit lanceatum, sed crucifixum.
Et inde est quod crucem Chris’i veneramur in quacunque
materia, non autem imaginem clavorum, vel quæcumqne
hujusmodi.

Prima conclusio : Crux, in qua Christus
pependit tam ratione repræsenlationis, quam
ratione contactus est adoranda adoratione
latriæ.
Secunda conclusio : Imago crucis, in qua­
cumque materia sit,w est adoranda adoratione
latriæ.

Utrum crux Christi sit adoranda adoratione latriæ?

ARTICULUS V.

Ad quartum sic proceditur. Videtur quod crux Christi
boo sil adoranda adoratione latriæ. Nullus enim pius
filius veneratur contumeliam patris sui : pula flagellum
quo flagellatus esset, vel lignum in quo fuisset suspen­
sus, sed magis illud abhorreret. Chrislus autem in ligno
erucis opprobriosissimam mortem passus est. secundum
illud Sap. 2 : Morte turpissima condemnemus cum.
Ergo non deb^mns crucem venerari, sed magis abhor­
rere.
. ,
Præterea, Humanitas Christi adoratione latriæ adora­
tur, in quantum est unita filio Dei in persona. Quod de
cruce dici non potest. Ergo crux Christi non est adoranda
adoralione latriæ.
Præterea, Sicut crux Christi fuit instrumentum passio-

Utrum mater Christi sil adoranda adoratione latria:?
Ad quintum sic proceditur. Videtur, quod mater Dei
sit adoranda adoralione latriæ. Videtur enim idem honor
esse exhihendus matri regis, el regi : unde dicitur 2,
Reg. 2, quod positas esi thronus matri regis, qua: sedil
ad dexteram ejus. El August. dicit in serm. de Assumpt.
Thronum Dei, ei Thalamum Domini coeli, atque taberna­
culum Christi dignum est ibi esse, ubi est ipse. Sed
Christus adoralur adoratione latriæ. Ergo el mater ejus.
Præterea Damascen. dicit in 1 lib. quod honor matris
refertur ad fllium. Sed filius adoralur adoralione latriæ.
Ergoei mater.
Præterea. Conjunctior esi Chrislo mater ejus, quam

z ·*

;

622

DE INCARNATIONE.

crux.
adoniur Mwtione Iatriæ. Eruo el mater
Christi est aitorauiMie htriæ adoranda.
Sed canira est, quod nuter Dei est para creaturi. Non
er>:a ei debetur adoratio Iatriæ
Respondeo dicendam, quod quia latria soli Deo debetur
nulli cr aturæ debetur lairia prout cr aiuram secundum
se uw-amor. Licet aulem creaturæ inseusiniles non
sint capaces venerationis secumUm se ipsas : creatura
Umen rationalis est capax venerationis secundum se
ipsam : et ideo nulli para? creaturæ raiiouaii debetur cul­
tus Utria? Cum igitor Beata Virgo sit pura creMMra ra­
tionalis, non debetur ei adoratio Utria* : sed solum vene­
ratio d lie, eininetilÏQ* tamen, quam cætrris creatoris,
in quantum ipsa est mater Dei. Et id-o dicitor, quod de­
bet ir ei, non quatiscumqaed»Hia, sed hyperdulia.
Ad pnittüiu ergo uicendum, quod nutri regis non debe­
tur æqniiis honor, honori, qui debetur regi : debrior
Umea n qu:d*m honor consimiùs, ratione cujusdam eicrilrntiæ El hoc significant sutori U les inductæ.
Ad s* cuudum dicendum,
honor matris refertur
ad filiam, quia ipsi mater est propter fllium adoranda
Nou tamen eo modo quo honor imaginis reftetar ad exemplar : quia ipsa imago prout in sc conridcratur ut res
qnædow. nullo modo e<l venerandi.
Ai ftrlfam dicendum, quod era non est carax venera- bonis» prout in se considerator ut dictura est : sed Beata
Virgo secundum se ipsam e>l venerationis capax. Et ideo
non est similis ratio.

Prima conclusio : Nulli puræ creatura' ra­
tionali debetur cultus Iatriæ.
Secunda conclusio : B. Virgini non debetur
adoratio Iatriæ, sed hyperdullæ.

DISPUTATIO XXXVI.
1)6 adoratione Sznetorum.
Postquam D. Thomas in primis duobus
articulis egit de adoratione Christi in se,
statim ab art. 3, cœpit disserere de ado­
ratione eonim, quæ al Christum perlinent,
ut sunt ipsius imago, crux, et mater. El
quamvis mens Angelici Doctoris eo tendat,
ut specialiter ista explicet : nihilominus
affert (quod vitare non potuit), principia
generaliter pertinentia ad adorationem
Sanctorum . et sacrarum imaginum , de
quibus tanquam in propria sede disputari
solet cum eodem S. Doctore 2, 2, quæst.
84, adjunctis, quæ ibi dixerat quæst. 83,
art. 11. Et eadem nos obligati nece-sitate
non possumus convenienter agere de ado­
ratione imaginis Christi, nisi prius disse­
ramus in communi de adoratione sacra­
rum imaginum ; quæ consideratio est
Christo, et aliis Sanctis communis. Et
rursus minus congruenter accedemus ad
considerationem adorationis imaginum, si
ador^iionera exemplarium id est, Sancto­
rum ipsorum non præmittamus. Quare
recta procedendi methodus propositam dis­
putationem hoc loco exposcit : præsertim
cum consideratio adorationis Sanctorum
immediatum ordinem habeat ad disp.
præced. *in qua egimus
....
de adoratione
Christi. Deinde autem disseremus de

DISP, XXXVI, DUB. 1.

imaginibus, quæ illis, ut Christo communes sunt, et de aliis ad eosdem similiter pertinentibus.
DUBIUM I.

Utrum Sancli sint adorandi?
Proposita difficultas refertur principa­
liter ad Sanctos, qui in cœlo cum Christo
regnant, et de quorum sanctitate certo no­
bis constat vel per Scripturam Sacram, in
quo non pauci hujusmodi recensentur, vel
per communem fidelium traditionem vel
per sulemnem eanonizationem Ecclesiæ.
Quamvis extendi etiam queat ad aliquos,
qui licet adhuc in corpore sunt, nihilomi­
nus vel Dei testimonio, vel per alia méfia
certo constat esse Sanctos, seu Dei amicos,
ut Apostolis constabat se esse confirmatos
in gratia, postquam Spiritum Sanctum acce­
perunt. Deinde adoratio, de qua loquimur,
non est adoratio illa mere communis, et
civilis, qua homines vulgo coluntur : hanc
enim omnes merito supponunt : quippe
manifestum apparet neminem ex eo, quod
amicus sit, deponere illum honoris titulum,
quo homines alii gaudent, et ob quem
adorari ab inferioribus debent. Refertur
itaque difficultas ad sacratiorem adoratio­
nem, quæ titulo sanctitatis supernatura is,
et supra caduca eminentis corre.-pondeat,
sitque ejusdem ordinis cum motivo. Quod
magis perspicuum fiet observando ex fu­
sius dictis disp præced. dub. I, quod cum
adoratio deferatur ratione excellentiæ;
quot fuerint excellent·®, tot potuerunt
distingui adorationes. Tres auiem excel­
lentiæ dirtingu' queunt. Prima increala :
et huic corresponds supremus adorationis
cultus, qui dicitur latria. Secunda creata
et naturalis, consurgens scilicet ex nobi­
litate, potestate, sapientia, divitiis, et
præcipue ex virtutibus moralibus, natu­
ralibus; sive hæc omnia simul in uno
supposito concurrant, sive ex parte : et
huic excellentiæ corresponds cultus civi­
lis. seu naturalis. Tertia. S media est
excellentia creata supernaturalis, quæ
fundatur in gratia sanctificante, et in vir­
tutibus eidem annexis tam theologicis,
quam moralibus : S isti excellentiae cor­
responds cultus sacer, atque civili,
sive naturali eminentior, ut ipsius molivi
diversitas, eminentiaque satis evincit.
Unde non semel contigit Imperatores hoc
tertio genere adorationis coluisse viros
sanctos :

623

sanctos : qui cultus non fuit latria Deo I respectu nostri : sequitur honorem, quem
dubita, quippe adorati manifeste cognos­ juxta præmissa testimonia eis deferimus,
cebantur esse homines : nec fuit cultus
esse adorationem. Tum in illis locis, in
civilis, cum adoratores nullum in civilibus
quibas dicitur Sanctos honorificandos, aut
recognoscerent superiorem : eral itaque i honoratos, ut Ps. 1 38 : Nimis honorificali ps. 138.
cultus sacer, et medius, nempe infra sunt amici lui Deus. Ps. 141 : in memoria Ps.EcUl.
­
xlemu erit justus. Ecclesiast. 4 : Laudemus cles. 4.
adorationem, qua solum Deum colimus,
viros gloriosos. Luc. 1 : Beatam me dicent
et supra adorationem, qua alios homines
ex motivo mere naturali communiter ado­ i omnes generationes. Consonum itaque Dei
voluntati est, quod amicos ejus honore­
ramus. Sic Alexander magnus adoravit
mus, et sicut aliis honoribus, sic eliam
ladduin Pontificem Judteorum, ut refert
JM.S
Josephus lib. 11 Antiquit. cap. 8. Sic adorationis culiu prosequamur. Tum in
aliis iocis, ubi refertur Angelos adoratos
Constantinus Magnus tenens fræuum equi
fuisse ab hominibus : ab Abraham Gen. Ge­
D. Sylvestri, stratoris ges»it officium,
18, a Loth. Gen. 19, a Balaam Num. 22, ne». 18.
nai». ut refert Photius in Nomocanoue. Sic
a S. Joan. Evangeli ta Apocal. 19 et 22.
Philippus Imperator se Fabiano Pontifici
Sunt autem homines beau sicut Angeli
kx- reverenter provolvit, ut refert Eusebius
Dei, ut dicitur Maith. 22 et Marci 12, quin
lib. 6, cap. 26. Sic denique, ut alia exem­
nonnulli homines habent gloriam emipla omittamus, Justinianus Imperator
nentiorom : ergo pari ratione eos adorare
.finie· adoravit Agapetum Papam, ut tradit Naudecet. Tum denique ex aliis locis, in qui­
: <· clerus lib. 2, gener. 18. Theodosius etiam
bus dicitur Sanctos homines existentes
Imperator reveritus fuit Ambrosium, ut
adbuc in corpore mortali adoratos fuisse :
Γζΐ-narrat Theodorei, lib. 5, hist. cap. 18 De
!tl
iL hac igitur tertia, sive media adoiatione
unde magis convincitur adorandos esse,
cum sunt in gloria. Sic 3 Reg. 18. Abdias 3. Reg.
proce.iit difficultas : cum inquirimus, an
adoravit Sanctissimum P. N. Eliam : quod 18.
1S'
Sancti adorandi sint.
minime exponi potent de cultu mere
civili : cum Abdias quia dispensator do­
mus Achab, majorem dignitatem civilem
haberet : sed fuit cultus sacer ob sanctita­
Proponitur, el defenditur veritas catholica.
tem Elite, ut liquet ab ipso adorationis
iwmodo, et maxima reverentia : Cumque essel
1. Dicendum est Sanctos adorandos
&
Abdias in via, Elias occurrit ei : qui cum co­
esse. Hæc Assertio est de fide, ut statim
ostendemus, eamque late docent, qui con­ gnovisset eum, cecidit super faciem suam, et
tra haereticos specialiter scribunt. Videanait : Num lu es, domine mi, Elias? Ei præinissural textus -.Abdias autem timebat Domi­
i J-W-lur N- Venerabilis Waldensis (a quo alii
hauriunt), torn. 3, cap. 118. Bellarminus
num valde. Similiter 4, Reg. 2, dicitur : 4.Reg.2.
^j»· lib. I, de Ecclesia triump. cap. 13. GaniVidentes aulem fila prophetarum, qui erant
sius lib. 5, de B. Virg. a cap. 14. Carriere
in Jericho e contra dixerunt .· Requievit Spi;
in Digesto fidei art. 30, quæst. 2 Gastro
ritus Elix super Eliseum. Et venienles in oclib. adversus hæreses, verbo Sancli. Alacursum ejus adoraverunt sum proni in
mis Copus dialog. 3, e cap. 21. Martinus
lerram. Quæ adoratio non fuit mere civideAyaaopusc. de tradition. 3 p. conside­
lis, aut ex motivo naturali, sed sacra, et
ratione 7, ej. alii.
religiosa juxta sanctitatis motivum, quod
Wi­
Probatur primo ex Scriptura. Tum in
insinuarunt dicendo : Requievit Spiritus
’ iliis locis, in quibus dicitur Deum hono­
Elix super Eliseum.
rare Sanctos : quod non aliter congrue
2. Secundo probatur ex Conciliis : nam Aliud
funda­
potest exponi, nisi quia Deus illos jubet,
Septima Synodus generalis vera, quæ dici­ mentum.
et facit bonorari, quippe se ipsum illis
tur Nicena secunda, actione 2 et 3, in­ Septima
submittere minime valet. Sic dicitur 1,
quit : Aposlolicas autem Ecclesiæ traditiones, Suiodus.
■Vi*· Reg 2 : Quicumque glorificaveril me, gloriquibus veneratio, culluraque Sanctorum do­
ficabo eam. Joan. 12 : Si quis mihi minis­ cetur, recipimus, el veneramur. Id decer­
traverit, honorificabit eum Paler meus. Ad
nit Concilium Trident, sess. 25, sub titulo, Conci­
lium
ll Rom 2 : Gloria, el honor omni operanti
De invocatione, et veneratione, el reliquiis Trident.
ba.?. bonum. Honor autem delatus superiori ha­
Sanctorum, ubi inter alia dicitur : Ha ut
bel rationem adorationis : ergo cum Sancti per imagines, quas osculamur, el coram qui­
ob beatitudinem habeant esse superiores
bus aperimus, et procumbimus, Christum

624

DE INCARNATIONE.

adoremus. el Sanctos, quorum illæ similitu­
dines ferunt, veneremur. Et quod miran­
dum est, ipsa Pseudo Synodus Septima
.7
(quam Calvinus, et alii moderni maxime
suscipiunt, quia in ea impie condemnatus
est usus sacrarum imaginum), in definiKoia. tione 17, sic statuit : Si quis non confitetur
omnes, qui a sæculo hucusque, et ante legem,
et in lege, et in gratia data fuerunt, Sanctos
esse adorandos coram Deo. et anima, corpore,
et horum intercessiones non petierit, ulpole
qui libertatem apud Deum habeant pro
mundo secundum Ecclesiasticam traditionem
intervenire, anathema sit.
Aliud
Tertio probatur ex communi Sanctorum
mentcn·. Patrum doctrina, quorum plurimi referun­
tur ab Auctoribus supra laudatis. Nos
enim omisso onere citationum, aliqua se­
lection loca transcribemus ; quia non so­
lum assertionem nostram docent, sed simul
aperiunt legitimum ipsius sensum, et conD· Hie- terunt hæreticorum calumnias. D. Hieroroojmu». nym epjst 53^
Riparium inquit :
Honoramus Martyrum reliquias, ut eum, cu­
jus sunt Martyres adoremus : honoramus ser­
vos. ul honor servorum redundet ad Dominum,
qui ait : Qui vos suscipit. me suscipit. Et Pau­
lam vita defunctam in ejus Epitaphio alloquens : Vale, inquit, et cultorem tuum oratio^bro” n^us Juva· θ· Ambros. serm. I, in festo
S. Luciæ, ait : Quotiescumque Martyrum me­
morias celebramus, prætermissis omnibus sæculi actibus, sine aliqua dilatione concurrere
debemus, reddere illis honorificentiam, qui
nobis salutem profusione sui sanguinis pepererunl, qui tam sacrata hostia pro nostra
propitiatione Domino sunt oblati : præsertim
cum dicat ad Sanctos suos : Qui vos honorat,
me honorat, et qui vos spernit me spernit. Quis­
quis ergo honorat Martyres, honorat, el Chris­
tum, elquisper nil Sanctos, spernit el Dominum.
D,An" D· Augustin. lib. 2, contra Faustum cap. 21,
iuquit : Populus Christianus memorias Marty­
rum religiosa celebritate concelebrat, el ad
excitandum imitationem, et ut mentis eorum
consocietur, atque orationibus adjuvetur : ita
tamenut nulli Martyrum, sed ipsi Deo Marty­
rum sacrificemus ; quamvis in memoriam
Martyrum constituamus altaria. Quis enim
Antistitum in locis Sanctorum Martyrum as­
sistens altari aliquando dixit : Offerimus libi
Petre, aut Paule, aut Cypriane ? Sed quod of­
fertur, offertur Deo, qui Martyres coronavit.
Addit infra : Colimus ergo Martyres in cultu
dilectionis, cl societatis, quo et in hac vita co­
luntur sancit homines Dei : sed illos tanto de­
votius, quanto securius post certamina supa-

rula. Et in serin. 1. de SS. Petro, el Paulo
inquit : Beatissimum Petrum piscatorem
modo genibus provolutis adorat gentium mul­
titudo. S. Maximus in serin, de SS. Octavio, D.Mw.
Adventore, etc., inquit: Cuncti Martyres devo- αίί·
tiss.me percolendi sunt; sed specialiter vene­
randi, quorum reliquias possidemus. D. Da- o. Dimasc. lib. 4, de tide, cup. 16, ait : .-In non w'a
honorandi, qui lotius humani generis patronos
se profitentur, ac Deo nostri causa supplicant ?
Honorandi certe, el quidem ita est, ut in eorum
nomine Deo templa extruamus. D. Bernard. D.j«.
serm. 5, de festo omnium Sancior, inquit :
Ad quid Sanctis laus nostra ? ad quid glorifi­
catio nostra ? ad quid hæc nostra solemnitas?
Qui eis terrenos honores, quos juxta veracem
<
Filii promissionem honorificat Paler celestisl
Qui eis præeonia nostra ? Pleni sunt prorsus :
ita est, dilectissimi. Honorum nostrorum
Sancti non egent, nec quicquam eis nostra
devotione præstatur. Plane quod eorum me­
moriam veneramur-nostra interest, nonipsorum. Eodem fere modo plures alii loquun­
tur.
i
Confirmatur id ipsum fundamentum ex Patex >
antiquissima, et continuata Ecclesiæ Catholicæ praxi : tum ædificando templa in
memoriam, atque honorem Sanctorum :
quæ licet primario ordinentur ad gloriam
1
Dei, secundario tamen, et minus principa­
liter deserviunt Sanctorum cultui. Et hu­
jus consuetudinis occurrunt vetustissima
monumenta in Eusebio de vita Constantini Easecap. 58, cum seq. in Concilio Gangrensi
can. 20, in D. Nazianzeno in carmine de ima.
Anasthasiæ templo, in D. Basilio hom. in
Ps. 140. in Prudentio hymno de S. Hippolyto, in D. Hieronym. in cap. 63 Isaiæ, θ·,^'
in D. August, lib. I, de Civit, cap. 1.
Tum celebrando festa Sanctorum. Cujus
praxis extat memoria in D. Clemente lib. nxiyw.
8 Const. Apost. cap. 33. Origene lib. 3 in M^·
Job. Tertulliano lib. de corona militis. D. d.Cî?Cypriano epist. 34. D. Basilio orat, in Julittam martyrem, D. Chrysostomo hom. «I
de S. Philouonio, D. Augustino serm. 21, [.f1®1'
et 47, de Sanctis, D. P. N. Cyrillo Ale- d.Cjxandr. orat, in die Joannis Evangelist»,
et in aliis communiter. Tum peregrinando ΠΤ«.
ad corpora, et sepulchra Sanctorum. Cujns
consuetudinis honorificam memoriam ha­
bemus apud Dorotheum in Synopsi, D. d«j.
Chrysostomum hom. de SS. Juventio, et θ1·™·
Maximo, D. Hieronymum in cap. 1 Oseæ, 50«ΰJonæ, et Abdiæ, Ruftinum lib. 2 Historite cap. 39, et alios. Hæc autem omnia
cultum, sive adorationem erga Sanctos
protestabantur.

<Λ·- »

DISP. XXXVI, DUB. 1.

protestabantur. Quæ lam communia, tam
nola erant, ut vel ipsos Gentiles, aliosque
Ecclesiæ inimicos minime laterent. Unde
Julianus Apostata apud N. Cyrillum lib.
6, adversus eundem, Christianos percelle­
bat hoc modo : Unum colitis. Pro mullis
1
piis colilis hominem, imo mullos homines
miseros, usos lege dura quadam, el aspera
agreslemque barbariem spirante. Nunc aulem vobis evenit, quod sanguisugis, quæ
pessimum exugunl sanguinem, el puriorem
relinquunt. Et similiter Faustus apud D.
Augustin, lib. contra eundem, Catholicis
exprobrabat, quod idola mutassent in Mar­
tyres.
3. Quarto probatur ratione, quæ sup­
posita fide, aut certitudine circa sanctita­
tem aliquorum hominum (et hanc nec
ipsi hæretici negant, utputa in B. Vir­
gine, in Apostolis, in pluribus Martyri­
bus, atque aliis), est manifesta demons­
tratio : quoniam pro eminentia, sive
dignitate personæ debetur illi adoratio,
ut constat ex dictis disp. præced. dub. 1,
et liquet ab ipsa experientia : colimus enim
Deum, quia infinite perfectum : coiimus
etiam homines ratione diversarum digni­
tatum, ut reges ratione potestatis gubernalivæ, magistros ratione doctrinæ, duces
ratione fortitudinis militaris, moraliter
honestos ratione virtutis, et sic de aliis.
Constat autem Sanctos ratione gratiæ,
gloriæ, amicitiæ, et conjunctionis cum
Deo habere dignitatem specialem, quæ
licet sit infra dignitatem divinam, excedit
tamen quamlibet dignitatem mere civilem,
et humanam : est enim quædam partici­
patio dignitatis divinæ, et transcendit om­
nem modum naturæ. Ergo Sanctis debe­
tur specialis aliqua adoratio non pure
civilis, sed ordinis superioris.
Confirmatur primo : quia Sancti co“ ’ lendi sunt aliqua adoratione : ergo adora­
tione sacra, et religiosa. Antecedens est
certum apud ipsos etiam haereticos, qui
non negant Sanctis vel adhuc in carne
viventibus adorationem civilem : quippe
evidenter constat Sanctos non debere esse
pejoris in hac parte conditionis præ aliis
hominibus : sed civilis adoratio est adora­
tio aliqua, ut ex terminis liquet : ergo
Sancti coli debent aliqua adoratione. Con­
sequentia vero ostenditur : quoniam ado­
ratio non est aliud, quam submissio alteri
facta ob ejus superexcedentem dignitatem ;
quare juxta diversas dignitates diversimode
adoramus, et nos aliis submittimus : sed
Salmant. Curs, theolog. tom. XVI.

625

dignitas Sanctorum ut talium est sacra,
quippe quæ consistit in sanctitate, atque
conjunctione cum Deo : ergo Sancti ado­
ratione sacra, et religiosa.
Confirmatur secundo : quia honor est Confir­
præmium virtutis, utcum Aristotele docent matio 2.
omnes Philosophi morales : ergo ubi fue­
rit excellens, ct specialis virtus, ibi adhiberere oportet specialem honorem : atqui
Sancti habent virtutem excellentissimam,
consummatamque ipso statu beatitudinis :
ergo Sanctis debetur specialis honor :
constat autem adorationem esse partem
honoris : cum sit nota submissionis erga
honoratum : ergo Sancti adorari debent
speciali adoratione, id est, non illa mere
civili, et inter homines communi ex mo­
tivo dignitatum naturalium, sed alia
longe diversa, nempe sacra, et religiosa.
Addimus neminem errare, sed honestum
prorsus agere, qui imitatur Deum. Deus
autem honorat Sanctos suos, ut liquet ex
testimoniis allegatis num. 1 ; ergo non
errat, sed honestum agit, qui Sanctos ho­
norat. Sed id attingit rem, quam imme­
diate magis expendemus.
4. Ultimo probatur assertio sequenti Alien
discursu evertente hæreticorum motivum : ratio.
nam ideo nec possemus, nec deberemus
adorare Sanctos, quia exhibendo illis adora­
tionem committeremus peccatum idolola­
triae, ut hæretici passim opponunt : at hoc
non solum est falsum, sed etiam mera ins­
citia, aut potius insania : ergo nulla est
ratio,- quam Sanctos non possimus, et
debeamus adorare. Probatur minor : quia
crimen idololatriæ tunc solum committi­
tur, quando honor Deo debitus, et ipsius
proprius exhibetur creaturæ, sive quando
creatura colitur ut Deus : sed Catholici
evidenter profitemur non adorare Sanctos
ut Deum, nec illis deferre honorem sum­
mum, qui Deo debetur, sed alium longe
inferiorem, et commensuratum sanctitati
creatæ : ergo falsum est, atque mera ins­
citia, et insania dicere hujusmodi cultum
esse peccatum idololatriæ. Et quod hæc
doctrina sit pura, et sincera veritas, constat
tum ex testimoniis Patrum num. 2 rela­
tis. Tum ex eo, quod sacrificium, quod
est signum externum determinatum la­
triæ, sive adorationis Deo propriae, et spe­
cialiter debitæ, ut statuimus disp. præced.
num. 24, nunquam Sanctis deferimus, sed
soli Deo reservamus. Unde D. Augustin, D. Aulib. 10, de Civit, cap. 4, inquit : Sacri/i- eustin.
cium certe nullus hominum esi, qui au40

1

j} :· *;

r
9

4>

DE INCARNATIONE.

deal dicere deberi nisi soli Deo. Et infra :
Quis vero sacrificandum censuit, nisi ei, quem
Deum aut scivit aut putavit, aut finxit ? Et
lib. S. cap. 37. ait : Quis aulem audivit ali­
quando fidelium stantem sacerdotem ad al­
tare. etiam super sanctum corpus Martyris,
ad Dei honorem, cullumquc constructum, di­
cere in precibus : Offero tibi sacrificium Pe­
tre, vel Paule, vel Cyprian·': cum apud eorum
memoriam offeratur Deo, qui eos el homines,
el Martyres fecit, et sanctis suis Angelis hoD.Thom • nore sociavit ? Unde D. Thomas 2, 2. quæst.
So, art. 2. inquit : Sicul soli Deo summo debe­
mus sacrificium spirituale offerre : ila etiam
sibi debemus offerre exteriora sacrificia. Si­
cut etiam orantes, atque laudantes, ad eum
dirigimus significantes voces, cui re, ipsas in
corde, quas significamus offerimus, ul Augus­
tin. dicit 10 de Civil. Hoc etiam videmus in
omni Republica observari, quod summum
Hectorem aliquo signo singulari honorant :
quod cuicumque alteri deferretur, esset cri­
men Isesx majestalis. Et ideo in lege divina
statuitur puna mortis his, qui divinum ho­
norem aliis exhibent.
ConfieConfirmatur primo explicando simililunuI,oL dinem, quam cum summa profunditate af­
fert D. Thomas in verbis relatis : quia ita
se habet peccatum idololatriæ comparative
ad Deum regem universi ; sicut se habet
crimen læsæ majestalis comparative ad re­
gem alicujus regni, aut provinci». Sed ille
solus Offendit regem particularis regni,
crimine læsæ majestatis, qui honorem ipsi
regi privative debitum deferret alicui sub­
dito, utputa si huic coronam imponeret,
aut homagium faceret : minime vero illud
crimen patrat, nec aliud quid, qui regis fi­
lios, amicos, consiliarios, et alios famulos
honorat cultu inferiori juxta uniuscujusque
dignitatem, et majorem ad regem acces­
sum; quia potius in eorum honore ipse
rex magis honoratur. Ergo pariter ille so­
lus peccat contra Deum summum universi
rectorem peccato idololatriæ, qui honorem
illi privative debitum, cujusmodi est sacri­
ficium, defert alicui creaturæ quantumvis
excellenti, sive sit Angelus, sive homo, i
Minime autem sic peccat, qui reservando
soli Deo praedictum honorem, colit aiiu in­
feriori Dei amicos, et filios per gratiam,
ipsique Deo conjunctos familiaritate, et
consortio ejusdem beatitudinis objectivæ,
et quos Deus ipse honorat, et glorificat, ut
sunt Sancti Angeli, et homines beati. Sic
aulem Catholici sanctos colimus, ut cons­
tat ex dictis. Ergo nullum vel apparens

DISP. XXXVI, DUB, I.

Dei matri, Apostolis, et generaliter cunctis
idololatriae peccatum in hoc committimus.
Sanctis, quos ipso Chrislus vocat fratres,
Et oppositum dicere est deliraro por sum­
amicos, discipulos, ct famulos : unde pre­
mam calumniam, et horribile Sanctorum
dicant illos indignos cultu, et nihili habent
odium, quibus soli homines, ut putamus
tam intimam eorum, ct tam amicabilem
jam desperati, nempe Lutherus, Calvinus,
cum Deo conjunctionem. Unde convincun­
et similes instar dtemonum invidebant.
tur Deum vere non diligere, nec adorare,
Confirmatur secundo dispellendo amplius Gttfc·
objectum inconveniens : quoniam ipsa na­ CU>4i
sed summo ludibrio contemnere : quia si
tura honoris exposcit, quod si aliquem co­
vere Deum amarent, et colorent; amorem,
limus, honoremus etiam ejus filios, amicos,
et honorem ad Dei filios, amicos, et famu­
et famulos. Et tamen abest, quod ab hac
los uon dubitarent extendere. Ipsi itaque
parte adoratio illius diminuatur, ut magis
sunt pejores idololatris, et vero alheistæ,
crescat ipsius honoratio. Quippe ipsa natu­
qui propriam, ac nobilem Dei conditionem
ralis ratio dictat, et convincit illum plus
volentis suos amicos honorari, minime
æstimari, et coli, qui non solum honoratur
recognoscunt, sed verbis, et factis negant.
in se, aut in propria persona, sed etiam in
filiis, amicis, et famulis : sic enim ejus
gn.
'honor magis extenditur. Unde quiprætextu
honorandi magis aliquem, vel reservandi
Refertur lueresis opposite, el convelluntur
eidem totum honorem, nollet honorare
ejus motiva.
ejus filios, et amicos; tanquam rusticus,
incivilis, et demens repelleretur. Cum igi­
5. Plures oppugnarunt adorationem
tur Sancti sint filii, amici, et famuli Dei;
Sanctorum. Judæi in primisapudEusebium
sequitur quod horum cultus nihil diminuat
lib. 4, cap. 15. Ipsi etiam Pagani, qui
adorationis, quam Deo debemus, nec ha­
adorabant stellas, et bruta animantia, cul­
beat ullam umbram idololatriæ, sed quod
tum Martyrum in Christianis reprehende­
conducat potius ad ampliorem Dei hono­
bant, ut constat in Juliano Apostata apud
rem, id est, non solum in se, sed etiam in
I
N. Cyrillum Alexandr. lib. 6 , adversus
aliis : et consequenter eos, qui recusant
eundem. Præterea Mahumetani omnem
Sanctos honorare falso illo prætextu coa­
Sanctorum cultum reprobant juxta doctri­
lendi amplius Deum, id minime assequi,
nam Pseudomagislri in Alcorano, ut ex­
sed ejus gloriam imminuere, ipsumqneof­
pendit Prateolus verbo Mahometus De­
fendere, juxtu illud Christi Lucæ 10 : Qui Lscali.
nique ex ipsis Christianis primus, qui
vos audit, me audit, el qui vos spernit, vie
adorationem Sanctorum necasse videtur,
spernit. Et ut rem exemplo declaremus,
refertur satis communiter Eustacbius Sefingamus subditum regis adorare illum
bastiensis, ut colligitur ex Concilio Gansumma reverentia aperto capite, flexo pogrensi in præfatione, el tradunt Castro ad­
I plite, et summis laudum præconiis. At
versus hæreses verbo Sanch, ct Prateolus
I dum venit ad reginam, ad filios regis, ad
verbo Euslachius. Et similiter sensisse
primores regni, ad intimos regis consiliacontra prædictam adorationem videntur
Vigilantius apud D. Hieronym. epist. 53,
ros, et amicos, nollet ullum reverenti® si­
:··et Faustus Manichæus apud D. Augustin,
gnum eis deferre, quin contemneret dicens
lib. 20, adversus eundem cap. 21, et
esse indignos omni adoratione : quia solus
Claudius Taurinensis apud Jonam Aurex debet honorari, et quantum aliis adhi­
relienensem lib. 1 et 2, de cultu imagi­
beatur honoris, tantum detrahatur regi.
num. Hos tamen hæreticos ab hoc speciali
Profecto rex ipse hunc hominem tanquam
enore purgandos curavit Gabriel Vasquez
agrestem, et insanum reprobaret, quin ut
disp. 97, cap. I, quia licet illi spreverint
perduellem, et hostem : nam si rex vere
cultum reliquiarum, atque imaginum, quod
amaretur, et coleretur in se, etiam ama­
ad summum ex relatis Auctoribus colligi­
retur, et honoraretur in suis. Nec sine re­
tur; inde tamen non sequitur, quod negave­
gis injuria contemnuntur sponsa, filii,
rint Sanctorum venerationem : ipsi nam­
consanguinei, et iutimi amici regis :
que Calvinistæ, inquit Vasquez. non negant
quippe hujus injuria est rerum sibi lam
Christo adorationem latriæ, et tamen nul­
proximarum contemptus. Ad rem ergo :
lum cultum concedunt ejus cruci, imagini,
hæretici profitentur se solum Deum ado­
atque reliquiis. Unde hæretici illi antiquio­
rare, se unico Deo cultum deferre : et sub
res eodem modo errare potuerunt : nec
hoc specioso prætextu negant honorem
Dei

I est, quare unum colligatur ex alio. Cæterum eisi non negamus prædicta duo esse
absolute diversa, et a b uno ad alterum
necessariam ex terminis consecutionem
non fieri : nihilominus non videmus
rationabile motivum, ut tam studioso prætexuerit ille in hæreticis velamen excusa­
tionis. Unde magis credimus aliis Aucto­
ribus : tum quia antiquiores sunt, et qui
cx professo historias hærelicorum, hæresumque origines scripserunt. Tum etiam
quia Euslachius loca Martyrum contemne­
bat, ut constat ex canone 5 Concilii Gan­ Coocii.
Gangrenais, et refertur in cap. Si quis dicat, p.rense.
dub. 3. Vigilantius etiam cultores Marty­
rum vocabat idololatras, ut constat ex
I). Hieronymo epist. cit. Et Faustus re­ D. Hieprehendebat Catholicos, quod Martyres in ronxm.
idola vertissent, ut liquet ex D. August, D. Au­
loco allegato : hæc vero illorum existima­ gustin·
tio plusquam probabiliter persuadet ipsos
minime probasse adorationem Sanctorum.
Tum denique, et urgentius, quia Patres
ad refellendum, reprimendumque illorum
hæreticorum calumnias studium adhibue­
runt, ut declarent Christianos in venera­
tione Sanctorum nullam committere idolo­
latriam, sed Sanctos præcise adorare cultu
inferiori, et Dei non proprio, ut constat ex
testimoniis num. 2 relatis : qua evasione
opus se protegere non haberent, si adver­
sarii non opposuissent crimen oppositum,
et pessimam sententiam non haberent
circa Sanctorum adorationem. Negarunt
itaque Sanctos ipsos adorandos fore, licet
forsam vehementius, aut expressius im­
pugnaverint eorum imagines, et reliquias.
Sed quidquid fuerit de antiquiori ori­
gine, primi, qui certissime, et evidentis­
sime reprobaverunt, et impugnaverunt
Sanctorum adorationem, fuerunt duo illi
Græci Imperatores Leo Isauricus, et Cons­ Leo
­
tantinus Copronymus, sic dictus, quod Isauri
cus.
baptismum, dum baptizaretur, stercore Consist;lines
suo feedavit. Hi enim publico edicto cul­ Copron.
tum, et invocationem Sanctorum condem­
narunt, ut constat ex Cedrcno :n ipsorum
vitis. Nicephoro lib. 18 in line, et aliis
communiter. Prædictam vero hæresim
jampridem ab Ecclesia condemnatam, et
quasi oblivione sepultam renovavit AVicle- Wide·
phus. qui ut refert ipsius mastix, Venera- I bus.
h.lis N. Waldcnsis tom. 3, cap. 13U, per
summam calumniam dicebat nos paganizare, el colendo Sanctos relinquere anti­
quum dierum, el Deos recentes infideliter
acceptare. Opponebant etiam ejus disci-

DISP. XXXVI, DUB. 1.

628

629

DE INCARNATIONE.

puli Catholicos contra veterem legem Dei
«adorare Angelos, ut refert idem Doctor
lib. cit. cip. 118. Et eandem hteresim jam
fere ab orbe Christiano proscriptam iterum
Luihp- ab inferis suscitarunt Lutherani. et Calvi­
rus.
Calri- nist© cum suis Archipyratis. Nam Luthenos·
rus in Evangel. Dominic© 23, post Trini­
tatem affirmat damnum in Christianismum
irrepsisse, Sanctorum nempe cultum, et
venerationem. Quid enim Sanctorum cul­
tus, et veneratio fuit, nisi diabolica res?
Et in postillis Nativitatis, et Annuntiatio­
nis Marise, vehementer carpit honorem,
quem Catholici Beatissimæ Virgini deferi­
mus. Calvinus etiam non dulciora pro­
fert : nam in lib. de ratione reformandae
Ecclesiæ ait : Omitlo Dominicum, et similes
carnifices : omitto Lubinum, et similes bes­
tias. Et lib. 1, Instit. cap. 11, impugnat
ex professo distinctionem, quam Catholici
adhibemus inter latriam, et duliam, con­
cludens : Quem Sanctis cultum deferunt
Papistæ, nihil re ipsa differre a Dei cultu
palam est. In quo evidenter mentitur in­
culcando antiquam Juliani Apostatæ, Porphyrii, et aliorum Paganorum calumniam.
Addit lib. 3, cap. 20 : Catholicos pro nihilo
ducere Chrisli intercessionem, nisi accedant
Georgius, ffyppolitus, et similes larvæ. In
quo non minus splendide nugatur : quia
Christum directe rogamus, Sanctos vero
adhibemus apud Christum intercessores.
Sed veniamus ad hæreticorum motiva :
ex eis namque evidentius apparebit, quam
decipiantur, ut decipiant simplices, et in­
cautos.
Primum
G. Opponunt primo : quia in Scriptura
argumentum, divina prohibetur cultus, et adoratio, nisi
solius Dei : ergo illicitum est Sanctos
Deute­ alorare. Antecedens probatur : nam Deu­
ron. 6.
teron. 6, dicitur : Dominum tuum adorabis,
el illi soli servies. Et his verbis repulit
Christus adorationem, quam postulabat
MaUb 4. diabolus Matth. 4 : Scriptum est, inquit,
Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli
1 ad Ti- servies. Apostolus etiam 1, ad Timoth. 1,
moth. 1.
ait : Soli Deo honor, el gloria. Confirmant
Confir­
matio. exemplo Mardochæi Hester cap. 13, qui
Hes­
noluit genullectere ante Aman. Et ratio­
ter 13.
nem assignavit cap. 13, sic Deum alloquens : Scis, quia non pro superbia, et con­
tumelia, el aliqua gloriæ cupiditate fecerim
hoc, ut non adorarem Aman superbissimum
(libenter enim pro salute Israel vestigia pe­
dum ejus deosculari paratus essem], sed timui,
ne honorem Dei nui transferrem ad hominem,
el ne quenquam adorarem excepto Deo meo.

Sufficiat textus sacer, .servitutem, et adora­
quia nec ipse rex Assueras postulabat, aut
tionem conjungens Genes. 27, ubi Isaac
prœcipiebat se adorari cultu divino, sed
I
Respondetur hæc omnia regerenda in Saltes
benedicens Jacob dixit : Serviant Ubi potantum regio : alias lïester, quæ illi defe­
objicientes, et ah eisdem diluenda esse :• aem
pvli, el adorent le filii malris lux.
rebat consuetam adorationem, peccasset :
nam si soli Deo exhibere adorationem, et
Locus Apostoli eodem modo explicari
ergo minus credibile est. quod Aman vo­
servitutem debemus; sequitur illicitum
valet, ita scilicet, quod soli Deo deferat
luerit adorari a populis adoratione divina.
esse adorare roges, et eisdem famulari;
illum honorem, et gloriam, qui soli Deo
Tum praeterea, populus adorabat Aman ex
j quod nec ipsi hieretici dicunt. Si vere
ex motivo pellectionis increatæ debentur;
præcepto regis, ut constat ex cap. 3 illius
respondeant in prædictis locis non excludi
sed minime neget creaturis sanctis illum
historiæ : nemo autem sibi facile persua­
cultum, et servitutem civilem, quibus
honorem, et gloriam, quorum sunt capasum habebit, quod rex proposuerit Aman
Principes recognoscimus : sic etiam et nos
:tiTi- ces : sicuj, etiam cum idem Apostolus 1,
tanquam Deum adorandum, qui sibi talem
1 dicimus non excludi cultum, et servitutem
Timoth. G, de Deo inquit : Qui solus
cultum non arrogaverat. Tum denique
inferiorem, licet non mere civilem, quibus
habet immortalitatem, non negat Angelos,
nam Mardochæus ipse professus est se
Sanctos reveremur. Est itaque juxta doc­
et animas nostras immortales, sed solum
paratum ad exhibendum Amano majus
trinam traditam disp. præced. dub. { fere
quodam modo, quo Deus immortalitatem
aliquod signum adorationis, quam sit geper totum, et præcipue § 5, distinguenda
habet, nempe a se, et per essentiam. Sed
nuflexio, nimirum osculari vestigia pedum
duplex adoratio : alia quidem summa, exhiaddimus Apostolum non agere specialiter
ejus, si opus esset pro salute populi Israel :
bitaque ob titulum excellentissimæ dignita­
de adoratione; sed de gratiarum actione
sed nec pro salute Israel, aut totius mundi
tis, videlicet perfectionis increatæ : et hæc,
pro beneficio Incarnationis, et universalis
deferri debent creaturæ signa adorationis
quam nomine incomplexo latriam vocamus,
redemptionis per Christum (hæc enim ibi
latriæ : ergo adoratio, quam Mardochæus
soli Deo debetur, et soli Deo licite adhiberi
tractabat), quam soli Deo tanti beneficii
noluit deferre Amano, paratus exhibere,
potest. Est vero alia adoratio inferior, quæ
auctori, et per se exeeutori referre debe­
si opus fuisset, non erat signum latriæ,
adhibetur ob motivum inferius, videlicet
mus. Sed inde nulla fit consequentia ad
nec aliquis cultus divinus.
propter aliquam dignitatem creatam : et
adoratjpnem Sanctorum ob propriæ, creatæ
Non miramur in hoc Vasquii discursu, vindicaista, quam simplici voce dicimus duliam,
scilicet dignitatis, motivum.
quod postquam adeo aperte dixit eum a se D j“rom
potest esse debita creaturæ, eique subinde
h:
7. Ad confirmationem respondetur cum
relatam esse D. Thomæ sententiam; illam
licite deferri : sic enim, eisdem haereticis
D. Thom. 2, 2, quæst. 184, art. 1 ad 1,
tamen studiose, et tam ardenter impugnet :
non negantibus, colimus reges, et viros
l-’^ubi observat, quod Deo debetur reverentia
id erat enim illi pro more. Sed miramur
insignes sapientia, fortitudine, aut virtute
i
propter ejus excellentiam, quæ aliquibus creaet vehementer, quod tam crasso, et evi­
morali. Inter hujusmodi autem perfectio­
luris communicatur : non secundum xqualidenti mendacio prædictam sententiam illi
nes creatas merito, atque insigni loco
I
talem, sed secundum quandam participaliotribuerit. Nam in toto articulo ea tantum
recensenda est dignitas sanctitatis, et glo­
I nem. Et ideo alia veneratione veneramur
verba ad Mardochæum pertinentia reperia, qua eminent Beati : et consequenter
I Deum, quod pertinet ad latriam : et alia ve- riuntur, quæ fideliter transcripsimus,
illi correspondes debet specialis adoratio
!
ncralione quasdam excellentes creaturas, quod
nempe : Secundum reverentiam, quæ debe­
duliæ, quæ sit infra adorationem Deo
I
perlinet ad duliam. Et deinde post aliqua,
tur Deo, Mardochæus noluit adorare Aman,
propriam, et supra adorationem debitam
I
præmissam doctrinam applicans subjungit :
timens ne honorem Dei transferret ad homi­
creaturis ex motivo dignitatum tempora­
J
Secundum reverentiam ergo, quxcreaturæ exnem. Quod vero Aman latriæ adorationem, el
lium : hunc enim ordinem servant inter
l
cellenti debetur, Nathan adoravit David. Sccultum divinum poslulassel, et id colligi ex
se dignitates objectivæ, quæ sunt motiva
ή
eundum autem reverentiam, qux debetur Deo,
verbis Mardochæi : minime asseruit, aut
adorandi, nempe dignitas increata, digni­
I
Mardochæus noluit adorare Aman, timens ne
leviter insinuavit Angelicus Doctor : nec
tas creata naturalis, et inter has media
1 . honorem Dei transferret ad hominem, ut diciin illo articulo extat verbum, aut vesti­
dignitas creata supernaturalis, quæ Sancto­
I
tur Hester 12.
gium, quo vel specie tenus similis ratio
rum propria est, ut supra arguebamus
înrw1
Hanc D. Thomæ responsionem refert
indicetur. Quare obnixe rogamus lecto­
num. 3. Unde ad objecta testimonia ex
Vasquez disp. cit. cap. 3, num. 17, his
rem, ut sententiam D. Thomæ, conferat
Deuteron, et Mattheo respondemus sermo­
verbis : Despondent aliqui Catholici, Aman
cum relatione Vasquii, et verba comparet
nem in eis Geri de adoratione, et servitute
latriæ adorationem, et cultum divinum pos­
verbis : et mirabitur (spondemus), sum­
specialiter Deo debita : qua concedimus
tulasse : quod quidem colligunt ex verbis cita­
mam re, et vocibus dissonantiam. Unde
solum Deum, et non Sanctos adorari de­
tis Mardochæi cap. illo 13. Dixit enim : Sed
nescimus, quibus oculis legerit ille; et si
bere. Sed inde minime infertur, quod hos
timui ne honorem Dei me transferrem ad non legit, qna fidelitate, aut allectu reci­
adorare, iliisque servire non possimus ado­
hominem. Sic Sanctus Thomas secunda sctaverit : Sic Sanctus Thomas : ut convinci
ratione, et servitute inferiori. Et quod ita
U pi cundæ quæst. 84, art. 1. Hæc Vasquez ct
facile queat se deceptum. Jam autem veri­ Retundi­
distinguendum, et asserendum sit, constat
»:al.
in eadem forma. Quam responsionem sta­
tate supposita, cunctæ impugnationes, tur
ex ipsa Scriptura, in qua legimus sanctos
Vazquez.
tion
refellit
:
tum
quia
si
Aman
voluisset
quas
aggregat,
aerem
verberant
:
quia
nec
viros detulisse aliis adorationem : sic enim
divino cultu a populo adorari, manifestas­
D. Thom. asseruit, nec nos dicimus Amam
Loth adoravit Angelos, Nathan David,
se! hanc suam intentionem : at incredi­
lalriæ adorationem el cultum divinum pos­
Jacob Esau, filii Israel Joseph fratrem, et
bile est, quod id significaverit in Curia, et
tulasse. Sola vero impugnatio ultima res­
sic de aliis. Et quod ad servitutem attinet,
palatio Regis Assueri, cui serviebat. Tum
ponsioni D. Thom. adversari videtur, quasive famulatum ; res adeo evidens existit,
ut exemplo, vel confirmatione non egeat.
Sufficiat

__

/1 M.·

DE INCARNATIONE.
tenu? docet Mardochæum timuisse, ne
honorem Dei transferret ad hominem : undo
colligi videtur Mardochæum in ea fuisse
opinione, quod genuflexio, ve! similis
adoratio importaret honorem divinum.
Idque favet hæreticorum sententiæ, qui
ex eodem motivo affectant Sanctos adora­
tione non venerari. Ad quoi tamen breCjjiU· vitor respondetur cum Cajetano in eodem
* art. quod licet genullexio sit signum ex
se indifferens adorationis tim erga Deum,
quam erga homines, possitque deservire
cultui tam sacro, quam civili, ut experien­
tia liquet : nihilominus ex frequentiori
apud Ju-læos consuetudine, Deo magis appropriabatur, et veneratio religiosa cense­
batur, ut Vasquez etiam concedit disp. cit.
num. 20 collatis inter se diversis Scrip­
turæ testimoniis. Quin res igitur ita se
habebat ; noluit Mardochæus inter ethnicos
agens, et cum scandalo suorum Judæorum
similem adorationem deferro Amano, ti­
mens ne honorem Dei transferret ad homi­
nem. Et licet paratus esset pro salute po­
puli ad humilius quid gerendum ; id tamen
nec in re, nec secundum consuetudinem
aut æstimationem foret signum adorationis
divinæ, soli Deo débite. Unde liquet res­
ponsionem D. Thom. optimam esse, et litteræ cohærentem, nihilque in ea occur­
rere, qnod a Vasquio reprobetur, minus
autem, quod faveat intentioni hæretico­
rum.
Secan­
8. Opponunt secundo : nam Sancti ipsi
dum
non admittunt adorationem sibi factam,
argnmemum. profitentes se illa indignos : ergo illicitum
est Sanctos adorare. Consequentia patet :
quia ex opposito fieret Sanctos ita se ge­
rendo aut deceptos fuisse, aut decepisse;
quod dici non potest. Antecedens autem
suadetur exemplis : quoniam Paulus, et
Barnabas prohibuerunt honorem sibi de­
Act. 14 ferri a Lycaonibus, ut legitur Act. 14. Si­
et 10.
militer cum Centurio vellet adorare Pe­
trum, prohibitus est ab illo eis verbis :
Surge el ego homo ipse sum, ut refertur
Act. 10, quasi diceret Petrus adorationem
non ulli hominum, sed Deo soli deferen­
dum. Similiter Joannes Evangelista de se
Λρο- narrat in Apo. 22 : Et postquam audissem,
eil. S2.
et vidissem, cecidi ut adorarem ante pedes
Angeli, qui mihi hæc ostendebat : et dixit
mihi, vide ne feceris, conservus enim tuus
sum, el fratrum tuorum. Ubi inculcatur
eadem ratio a Petro assignata, ne admitte­
ret adorationem, nempe exhibendam non
esse conservis, nec id decere.

Respondetur : quod licet Sancti ali­
quando recusaverint adorationem ex af­
fectu vel humilitatis, vel ostendendi
familiaritatem ; nunquam tamen quia sensuerint, vel indicaverint se. simpliciter
indignos secundum illam eminentiam gra­
tia', quam a Deo participant. Et quia an­
tecedens in ultima sui parte oppositura
significat, negandum est. Ad primam au­
tem ejus probationem in contrarium res­
pondemus, quod cum Gentiles vidissent
Paulum sanasse claudum a nativitate, ex­
clamaverunt : Dii similes facti hominibus
descenderunt ad nos ; unde Paulum voca­
bant Mercurium, et Barnabam Jovem, et
parabant iliis immolare tauros, ut loco cit.
refertur. Quocirca Apostoli illam adoratio­
nem tanquam meram idololatriam rejece­
runt. Sed id exemplum extra rem est :
quoniam Catholici non adoramus Sanctos
ut Deos, nec illis sacrificamus : sed eis
deferimus cultum præcise inferiorem, et
creatæ eorum dignitati correspondentera,
ut supra num. 4 dicebamus. Secunda vero
probatio, sive exemplum sententiam nos­
tram magis confirmat : quoniam Cornelius
Centurio erat vir religiosus, ac timens
Deum cum omni domo sua, faciens eleemo­
synas multas plebi, et deprecans Deum sem­
per, ut legitur cap. cit. in principio. Unde
incredibile est, quod voluerit idololatrare,
et multo minus, quod commiserit pecca­
tum idololatriæ in adoratione Petri. Et si
id tentasset; Petrus vehementer illum
reprehendisset, et sedulo de veritate ins­
truxisset. Id vero minime fecit. Unde
potius infertur adorationem Sanctorum
idololatriam non esse. Quod vero Petras
eam tunc non admiserit, sed dixerit :
Surge : et ego ipse homo sum, fuit ex humi­
litate, et modestia ut exponit D. Chrysos!. D.Qrjin eundem locum : sicut quotidie fit etiam sos»:.
inter homines, licet capaces sint cultus
civilis, ut hæretici non negant. Et eodem
modo respondendum est ad tertiam ; nam
illa verba Angeli non fuerunt prohibentis,
sed recusantis ex modestia, et manifestan­
tis. quanti ab ipso, et aliis Spiritibus æstimarentur homines tum ob dignitatem
naturæ humanæ assumptæ, a Deo; tum
ob divitias gratiæ, in qua non sunt infe­
riores. Et sic exponunt V. Beda, D. An- V. B«i.
D. Aiselmus, Rupertus Abbas, Hugo de S. Vic­ setan»
’
tore, et alii plures. Quare locus regerendus
est in opponentes, inquirendo ab illis,
utrum Joannes voluerit adorare Angelum
cultu supremo, qui Deo debetur; an vero
cultu

DISP. XXXVI, DUB. I.

cultu inferiori, quem Sanctis deferimus; I
Non primum ; cum incredibile omnino sit
Joanncm Apostolum, et illuminatissimum
Evangelistam intentasse crimen idolola­
triæ. Posterius itaque tenendum est. Et
tunc ulterius inquirimus, an Joannes ju­
dicaverit illum inferiorem cultum esse
licitum, an voro illicitum? Si primum :
sequitur, quod ex sententia Joannis Apos­
toli, et Evangelistas talis cultus sit hones­
tus, ut affirmamus Catholici. Si secun­
dum : sequitur ipsum graviter peccasse :
quod nec ipsi hæretici dicere audent. Et
(ilrr quamvis Calvinus lib. 1. Instil, cap. 14,
HS.
significet Joannem tunc processisse cum
ignorantia, et idem inculcent alii ministelli; mera tamen insania, et summa arro­
gantia est, quod infelices hi homines
censeant se melius distinguere inter cul­
tum, et cultum, quam Apostolus, et Evan­
gelista ille, antonomastice theologus, ut
Î. D:c- loquuntur D. Dionys. in epist. ad eunfj^j-dem, D. Athanasius in Synopsi, et plures
«*· alii.
ton g. Opponunt tertio : nam Concilium
na. Laodicenum can. 35, prohibuit adoratio­
Cedi. nem Angelorum his verbis : Non oportet
U4iChristianos derelicta Ecclesia abire, el ad
Angelos abominandae idololatriae congregatio­
nes facere. Quicumque auleminventus fuerit oc­
culta; huic idololatriæ vacans, anathema sit :
quoniam derelinquens Dominum nostrum Jesum Christum accessit ad idola. Unde facile
concluditur nec hominum sanctorum ado­
rationem licitam esse ; cujn et Angeli
etiam sancti inveniantur.
teirConfirmatur primo : nam plures SS. Pa2XÎ0 L
' trum affirmant non Sanctos, sed solum
Deum esse adorandum : ergo illicita est
adoratio, quam Sanctis deferimus. Ante­
R Afta- cedens probatur : D. Athanasius serm. 3,
iste.
contra Arianos inquit : Sil in honore Ma­
•.Hie- ria, Dominus adoretur. D. Hieronymus in
Niyn.
lib. contra Vigilantium ait : Quis enim, o
D. Cy- insanum caput, Martyres adoravit? D. Cyrillus lib. 6, contra Julianum inquit :
Sanctos Martyres neque Deos esse dicimus,
D. L». nt!qUe adorare consuevimus. D. Leo Magnus
serm. 2 affirmant non creaturam, sed crea­
torem adorandum esse. Et eodem modo lo­
Ô. Am- quuntur D. Ambros. in cap. 1, ad Roman.
kts.
D. Aa- D. Augustinus lib. de vera, et falsa Reli­
prtin. gione cap.
55, et alii plures. Quin et
V» Ep!pàlfi. D. Epiphanius hæresi 79, ex professo re­
prehendit mulieres quasdam, quod colerent
B. Virginem Mariam.
CciifirConfirmatur secundo : quia etsi non

pnuci Patrum, nec semel dicant Sanctos
adorandos esse, ut constat ex allegatis
num. 2, nihilominus non loquuntur de
adoratione sacra, sed de alio cultu humano
longe inferiori : ergo contra eorum inten­
tionem agimus, cum sacram aliquam ado­
rationem Sanctis deferimus. Antecedens
constat ex epist. Adriani Papæad Constan­ Adria*
tinum, et Irenem, in qua ex professo agit nos
Papa.
de cultu Sanctorum, et circa Gnem inquit:
Qualis isle esi adorationis honor ? Profecto
non alius, quam is, quo nos peccatores quo­
que invicem prosequimur, salutantes nos inter
nos per honoralioncm, et dilectionem. Honor
vero, quo nos inter nos prosequimur, est
cultus non religiosus, sed mere humanus,
et civilis.
Ad objectionem respondemus Concilium Solvitur
Laodicense aperte supponere cultum Sanc­ arpumenlum.
torum Martyrum : nam can. 34, inquit :
Non oportet omnino Christianum derelictis
Martyribus Christi, abire ad falsos Martyres.
Ili enim alieni a Deo sunt. Ex quo magis
constat, quam antiqua in Ecclesia sit veræ
Sanctitatis discussio, ejusque honoratio.
Unde cum in Sanctis Angelis militet ea­
dem ratio, non potuit Concilium in can.
immediate sequenti cultum illorum repro­
bare, ut hæretici ipsum opponentes inten­
dunt. Et plane si sequamur lectionem
Carranzæ in Summa Conciliorum hic Sal- carmanticæ impretsa anno 1551, quam præ rauia.
manibus habemus, cessat penitus vigor
objectionis : nam titulus illius canonis hic
est : Cap. 35, de his, qui angulos colunt. Et
corpus canonis sic habet : Non oportet
Christianos, derelicta Ecclesia, abire, et ad
angulos idololatriae abominanda) congregatio­
nes facere : quæ omnia interdicta sunt. Qui­
cumque autem inventus fuerit occulta; huic
idololatriae vacans, anathema sit, etc. Et pro­
fecto sensus est omnino cohaerens tum in­
ter se, et præsertim illi particulae, Derelicta
Ecclesia ; tum canoni immediate præcedenti, ut conferens recognoscet: tum spe­
cialissime canoni 9, qui ita inscribitur: De
his, qui ad hæreticorum speluncas causa
orationis accedunt. Ubi dicitur : Non conce­
dendum in cameteria, vel quæ martyria
hæreticorum dicuntur, catholicos orationis
gratia, et pelendæ curationis intrare, clc.
Sic itaque canone 35 prohibetur, ne dere­
licta communi Ecclesia, abirent fideles ad
occultos angulos, sive conventiculos, in
i quibus retinerent secretas aliquas idolola­
triae reliquias. In quo sensu evacuatur omI nino difficultas objecta : quia canon ille

■

632

I II ■■Μ.

,■■■ III Ml.

'.TNI I INI

DE INCARNATIONE.

nec nomon quidem Angeli habet. Sed re­
tenta magis communi lectione, quam ve­
ram censemus, respondendum est ibi
minime reprobari cultum Sanctorum An­
gelorum, sed malorum, quos dæmones
vocamus : erant enim non pauci, qui eos
magiæ, sive incantationum gratia invocare,
consulere, atque venerari solebant, ut
?ianu<' constal ex Tertulliano in Apologet. cap. 23.
Intervenit autem in hujusmodi incantatio­
nibus, et sacrilego cum dæmonibus com­
mercio peccatum ut in plurimum idolola­
triae, cujus Concilium ibi meminit, ut
experimento liquet in strigibus nostri tem­
poris et solet ex eorum confessione cons­
tare. Quadrat autem optime hæc illius
canonis expositio cum canone 36’, imme­
diate sequenti, cujus titulus est : De his. qui
incantationibus utuntur, et in eo dicitur :
Quoniam non oportet ministros altaris, aut
clericos magos, et incantatores, esse, aut fa­
cere, quæ dicuntur philacteria, quæ sunt
magna obligamenta animarum, etc., prout
refertur in cap. Non oportet 26, quæst. 5,
ubi illa particula, Quoniam, conjungit hunc
canonem cum antecedenti, et assignat cau­
sam prohibendi ingressum ad Angelos, uti­
que malos, qui soli consuluntur, et colun­
tur pro incantationibus. Aliam prædicti
canonis expositionem adhibebimus in
comm. ad quæst. 26, art. 1, num. 7.
Diluitor
10. Ad primam confirmationem responcoafir- detur distinguendo antecedens, et illud
motio, concedendo in hoc sensu, quod Patres
doceant non Sanctos, sed solum Deum
adorandum esse adoratione sumina, sive
latria, quæ per antonomasiam dicitur ado­
ratio : negari vero debet, si sermo fiat de
alio inferiori adorationis cultu, dignitati
creatæ supernatural! proportionate : et
deinde negamus absolute consequentiam.
Quia Sanctis minime deferim is priorem
illam, sive summam adorationem, sed
hanc ultimam præcise : quam Patres non
negant, sed expresse concedunt, ut constat
ex testimoniis relatis num. 2. Anteceden­
tis autem probatio id ipsum, et non am­
plius, quam concedimus, evincit, ut
liquet in D. Hieronymo, qui post verba
relata subjunxit : Qui hominem putavit
Deum? manifeste significans se non de­
ferre Martyribus adorationem divinam,
sive illam, quæ Deo debetur. Et eodem
modo loquuntur alii Patres : unde opus
non habemus singula testimonia illorum
exponere. Addimus tamen specialiter
D. Epiphanium minime reprobasse cultum

B. Virginis Marias : sed duo circa illum
in quibusdam mulieribus summo jure re­
prehendisse. Primum quod cum fœminæ
essent, ausæ fuissent sacrificare. Secun­
dum, quod tortam panis ollerebant Vir­
gini tanquam sacrificium Deæ. Erat enim
cultus plane superstitiosus, et ab idolola­
tria non penitus alienus.
Ad secundam confirmationem negamus Direiin
antecedens. Cujus probatio non urget :
quia Adrianus non asseruit identitatem
inter utrumque cultum Sanctorum scilicet
regnantium cum Christo, et hominum
adhuc in hac vita degentium; sed solum
proposuit similitudinem , qua se declararet.
Sicut enim decet colere homines inter
nos, sic etiam colere Sanctos. At istorum
cultus est sacer : quia ejus motivum est
sacrum, nempe sanctitas, et specialis con­
junctio cum Deo. Et Adrianum id non
negasse, sed magis attendisse liquet evi­
denter ex verbis antecedentibus, quibus
affirmat Sanctos coli propter eorum justi­
tiam, ut qui viderint in eorum imitationem
ducantur. Quod motivum est plusquam
civile, aut humanum, ut ex se constat.
Addimus valde probabiliter dici posse
Adrianum loqui de illo adorationis honore,
quo Sanctos adhuc in carne viventes prosequi solemus : qui non est mere civilis,
sed religiosus, quippe exhibitus ob motivum sanctitatis, quam non semel videmus
in quibusdam relucere. Et eo sensu dixit
Augustin, lib. 10, contra Faustum cap. 21 ‘. D. AnColimus Martyres eo cultu dilectionis, et ?astiL
societatis, quo in hac vita coluntur Sancti
Dei homines : sed illos tanto devotius, quanto
securius. Quæ verba sunt satis similia in
sententia Adriani verbis. Quod vero iste
dicat : Quo nos peccatores quoque invicem
prosequimur, nihil refert : quia manifes­
tum est non loqui de existentibus in statu
peccati, sed humilitatis, et modestiæ gra­
tia, secundum communem satis loquendi
modum, quo viri sancti se peccatores ap­
pellant : et quia licet sancti, tamen quandiu vivunt, aliquibus peccatis levibus in­
fuscari solent, juxta illud I. Joan cap. 1 : ijoiitl.
Si dixerimus, quoniam peccatum non habe­
mus, ipsi nos seducimus, el veritas in nobis
non est.
11. Opponunt ultimo : nam in primis Qnrtw
adoratio non debetur æqualibus, et conservis : est enim submissio referenda superioribus : sancti autem sive homines, sive
Angeli, sunt conservi nostri, et ita vocantur Apocal. 19 et 22; ergo illos adorare
non

5

l
1
I

!
I
|
j
|

I
i

j
j

I
I

__________

DISK XXXVI, DUB, II.

633

liis, aut amicis, sed alter inferior. Quæ
non debemus. Prælerea, curandum nobis
est, ut maximo honoremus Christum :
omnia satis constant ex dictis num. 3 et
sed Christus magis honoratur, si omnem
•4. Ex quibus ad ultimam objectionis partem
honorem illi tribuamus, nullam puris
respondetur negando minorem : quia Sanc­
creaturis deferendo adorationem ; quam si
tos colere debemus cultu sacro, et reli­
adorationis cultum cum istis dividamus :
gioso, sive plusquam civili. Et inserta
ergo oportet non adorare Sanctos, qui pure
minori probatio nihil valet : nam Deo non
creaturæ sunt. Denique, omnis adorationis | quilibet cultus religiosus, aut sacer debetur, sed summus in specie juxta summam
cultus vel est civilis, sive humanus, vel
eminentiam motivi, sive perfectionis di­
est religiosus : Sanctis autem non debe­
vinæ. Datur autem alius cultus sacer
mus cultum adorationis civilem; cum noinferior, quo possumus colere Sanctos.
biscum non conversentur, sed existant in
Quod ut melius intelligatur, sit
cœlo : aliunde vero non possumus illis
deferre cultum religiosum, cum hic soli
Deo debeatur : ergo Sanctos adoratione
DUBIUM IL
colere nec possumus, nec debemus.
feF* Sed hæc sunt satis frivola, et ex dictis
Ad quam virtutem pertineat adorat io
2.
2 maaent convulsa. Unde ad primum res­
Sanctorum.
pondetur Sanctos esse conservos nostros
ratione naturæ, aut etiam ratione gratiæ,
Post superatam controversiam cum
quam omnes habemus per Christum ; sed
hæreticis, succedit inter Catholicos dis­
esse dominos respectu nostri ratione status
ceptatio, quam titulus dubii proponit.
gloriæ, in quo sunt, et firmioris, ac secu­
Procedit autem circa cultum, quem Sanc­
rioris sanctitatis, quam habent. Et hoc
tis deferendum esse probavimus, nempe
ultimum sufficit, ut illis nos submittamus,
ex motivo sanctitatis in eis existentis, sive
et exhibeamus adorationem. Addimus
ratione perfectionis creatæ eisdem propriæ.
sanctos, et nos dici simul conservos res­
Unde removendæ sunt aliae consideratio­
pectu ejusdem Christi Domini nostri :
nes accidentales, secundum quas possunt
cum quo tamen recte cohæret, quod facta
in eis aliæ dignitates apprehendi, utputa
inter nos comparatione illi habeant emi­
quod alias sint res Deo sacratæ per ordi­
nentiam, ob quam adorari debeant; et nos
nem, aut per votum, quod possunt concipi
inferioritatem, ob quam ipsos adorari de­
ut imagines Dei, etc. Quoniam ubi ita
beamus. Sicut dux, et rusticus sunt sub­
considerantur, non concipiuntur secundum
diti ejusdem regis, et comparative ad
dignitatem absolutam, et in se; sed magis
ipsum conservi : sed tamen rusticus po­
considerantur secundum dignitatem restest esse servus ducis, quem adorare de­
pectivam : unde non tam apti sunt termi­
beat cultu civili. Secundum probat cum
nare absolutam adorationem ratione suæ
excessu intolerabili : evincit enim, si
perfectionis, et meritorum (de qua agimus
probat, nos non posse honorare parentes,
consequenter ad dicta dub. præced.) quam
reges, præceptores, et similes : quia de­
adorationem mere respectivam, et com­
bemus honorare Christum summo honore
munem non solum hominibus sanctis, ut
possibili, cujus partem detrahimus divi­
sunt aliqui sacerdotes peccatores, sed
dendo, et impartiendo aliis honorem.
etiam rebus inanimatis, ut sunt imagines,
Quam vero id sit ridiculum, nemo non
templa, calices, et similia, de quibus disp.
videt. Unde respondemus, quod sicut ad
seq. dicemus. Iu hoc itaque sensu, juxta
majorem honorem regis pertinet, quod
quem regulariter iit adoratio Sanctorum
illum revereamur non solum in se, sed
eliam in suis, utputa in regina, in filiis,
in amicis, et consiliariis : sic etiam spectat
Asseritur vera, el communis D. Thomæ
ad majorem Christi honorem, quod ado­
sententia.
remus non solum eum in se, sed etiam in
•Sanctis suis, quos ipse vocat amicos, et
12. Dicendum est Sanctorum adoratio­
fratres. Præsertim cum ex honore su­
nem non esse actum virtutis Religionis,
premo, qui Christo privative debetur, ni­
sed alterius virtutis inferioris, quam du­
hil tribuamus Sanctorum alicui; sed defe­
liam, aut observantiam supernaturalem
ramus cultum longe inferiorem : sicut
vocamus. Hanc assertionem, quam jam
honor proprius regis non defertur ejus fi-

h

Punctus
diflieultatis.

Conclu·
sio·

··*

Vi

634

DE INCARNATIONE

fere præmiseramus disp. præced. dub. I,
num. 16, docet perpetuo D Thom. Quod
ut evidentius constet, supponendum est,
quod apud S. Doctorem (quin communiter
apud omnes) religio, <»t latria sunt eadem
virtus, cujus officium est exhibere cultum
p™bD°r Deo. Ad quod suadendum sufficit, quod
Thom’. S. Doctor 2, 2, quæst. 84 agit ex professo
de quibusdam actibus religionis juxta or­
dinem , quem observaturum statuerat in
prologo quæst. 81. Illam autem quæst. 84
sub hoc titulo proposuit ; Ite exterioribus
actibus latriæ. Et in art. ! inquirit : Utrum
adoratio sit actus lalriæ, sive religionis. Et
in corp, resolvit : Adoratio qua Deus ado­
ratur, est religionis actus. Et in resp. ad 1
ait : Alia veneratione veneramur Deum,
quod perlinet ad latriam : et alia veneratione
quasdam creaturas excellentes, quod perti­
net ad duliam, de qua post dicetur, nempe
quæst. 103, ut habet in margine. In præ­
dicta vero quæst. 103, art. 3 inquirit :
Utrum dulia sil specialis virtus. a latria dis­
tincta. Et respondet affirmative. Quæ evi­
denter probant, quod ex sententia D. Tho.
religio idem est, quod latria, et e con­
verso; et quod pro eodem habitu virtutis
accipiuntur contrapositive ad duliam. Et
hoc supposito, liquido convincitur S. Doctoris sententiam esse, quod adoratio Sanc­
torum non est actus Religionis : tum ex
verbis immediate relatis. Tum quia in
hac quæst. art. 2, agens de humanitate
Christi considerata secundum omnem per­
fectionem creatam, quam habet, et qua
superat omnes Sanctos, inquit : Alio modo
potest inlelligi adoratio humanitatis Christi,
quæ sil ralione humanitatis Chrisli perfect#
omni munere gratiarum. El sic adoratio
humanitatis Christi non esl adoratio latriæ,
sed adoratio duliæ. Et art. 5 ait : Nulli
pur# creaturæ rationali debelur cultus la­
triæ. Cum igitur B. Virgo sil pura creatura
ralionalis, non debelur ei adoratio lalriæ,
sed adoratio duliæ. Et similia tradit 2, 2,
quæst. 103, art. 3. Unde sic docent omnes
B. Λ1- ejus discipuli. Idem etiam tuentur B. Ali)ber^£· bertus in 3, dist. 9, art. 6 et 7, ubi etiam
navent. D. Bonavent. art. 2, quæst. 4. Durandus
Ddu’n~ Quæst- 3. Richardus art. 3, quæst. 1.
Ricinr- Gabriel quæst. 1, art. 1. Suarez disp. 52,
Gabriel sect·
§ Circa hanc et lib. 3, de habitu
Snivel, religionis cap. 5. Vasquez disp. 98, cap.
VLmca.Z’ 1 · kurca disp. 97, num. 3. el alii commuBatio’ niter.
primam
^Γι0Γ autem assertionis pars probatur
partem, ratione desumpta ex D. Thoma locis rela­

tis : quoniam objectum adæquatum Re­
ligionis est cultus Dei ex motivo eminentiæ
divinæ : sed adoratio Sanctorum non est
cultus Dei ex motivo eminentiæ divinæ :
ergo adoratio Sanctorum non est actus
Religionis. Consequentia patet : quia nulla
virtus potest transilire limites sui objecti
adæquati : nec agere nisi ex proprio
motivo. Major autem est communis Theo­
logorum sententia, cui optima ratio suf­
fragatur : tum quia cultus Dei ex motivo
eminentiæ divinæ habet, quidquid requi­
ritur, ut tanquam objectum adæquatum
speeiiicet, et sibi determinet aliquam vir­
tutem : hæc autem est, et dicitur Religio.
Tum etiam, quia ibi admittenda est virtus
specialis, ubi speciale debitum morale
occurrit : sed specialissime debetur, quod
intendamus cultum Dei ex motivo emi­
nentiæ divinæ : ergo admittenda est spe­
cialis virtus circa tale objectum, et sub tali
motivo : hæc autem non est alia, quam
religio : ergo objectum adæquatum virtutis
religionis est cultus Dei ex motivo emi­
nentiæ divinæ. Minor denique demonstra­
tur : nam in primis adoratio Sanctorum,
de qua agimus, non terminatur immediate
ad Deum, sed ad Sanctos ipsos : non
enim in ea nos immediate submittimus
Deo, sed Sanctis ; quare non Deus, sed
Sancti sunt objectum quod immediate
terminativum talis adorationis, Deo me­
diante , aut remote se habente per mo­
dum finis, aut principii respectu sanctorum. Rursus motivum talis adoralionisnon
est perfectio increata, sed creata, eosdem
Sanctos afficiens : quia ut adorentur ado­
ratione absoluta, et prout in se (de qua
agimus, ut præmisimus) opus est, quod
colantur ratione dignitatis intrinsecæ,
propriæ, et sibi inhærentis : id vero, quod
in eis existit tanquam intrinsecum, pro­
prium, et sibi inhærens, non est perfectio
increata, sed creata, quam ex Deo parti­
cipant. Ergo adoratio Sanctorum non est
formaliter cultus Dei ex motivo eminentiæ
divinæ.
13. Confirmatur : quia etsi non negemus possibilem esse adorationem, qoa ηίΙΓ·
Sancti colantur motivo extrinseco eminentiæ increatæ, sive per habitudinem ad
Deum sicut aliquid ejus ; et similiter non
negemus hujusmodi adorationem esse
opus religionis : nihilominus adoratio,
qua Sancti regulariter coluntur, quæ illis
debetur, et quæ ipsos magis decet, non est
præmissa adoratio, sed adoratio eorum
in

|

i
.
;

j
I

-

—

DIHP. XXXVI, DUB. II.

■

I

635

in se, absoluta, et ex motivo perfectionis
gionem : tamen respecta multitudinis non
creata) eisdem intrinseca· : atqui poste­
potest fieri, aut consuli absque aliquo idorior hæc adoratio non est actus religionis :
iolatri® periculo : imminet enim istud in
ergo Sanctorum adoratio, ea scilicet, qua adorando creaturam rationalem ex motivo
regulariter, decenter, et magis honorifice
perfectionis divinæ, et adoratione latriæ :
coluntur, non est religionis opus. Conse­
quia Gentiles ita creaturas tanquam Deos
quentia patet. Et minor est certa : quo­ adorabant : et multitudo non est ita præniam motivum adæquatum cujuslibet cisiva, ut discernat inter excellentiam, et
cultus procedentis a religione est eminentia
excellentiam, si semel creaturam rationa­
increata divinæ perfectionis : ergo cultus
lem colat ex latria Unde Angelicus Doc- D.Thom.
Sanctorum ex motivo, non quidem exlrintor, ubi hanc rem versat, semper, et cum
magna profunditate aflirmat nulli creaturæ
seco eminentiæ increatæ, sed intrinseco
creatæ perfectionis eisdem inhaerentis,
rationali deberi latriam. hoc est, adoratio­
nem ob motivum eminentiæ increatæ: si­
nequit esse actus religionis. Major autem
cut in præsenti art. 5, generaliter statuit :
quoad secundam partem, in qua poterat
Quia latria soli Deo debelur, nulli creaturæ
esse difficultas, so'a explicatione ostendi­
tur : nara in primis Sanctos regulariter
debelur latria, prout creaturam secundum
colimus ob eorum sanctitatem, et merita :
se veneramur. Licet autem creaturæ insen­
sibiles non sint capaces adorationis secun­
illius autem, et horum perfectio in eisdem
dum se ipsas : creatura tamen rationalis
Sanctis existit physice, vel moraliter :
esl capax venerationis secundum se ipsam.
quare talis adoratio non est respectiva,
Et ideo nulli puræ creaturæ rationali debelur
sive per habitudinem præcisam ad aliquid
extrinsecum, ut contingit in imasinibus,
cultus lalriæ. Ex quibus omnibus satis li­
quet adorationem, quam juxta doctrinam
et in rebus inanimatis Deo sacratis, sed
Conciliorum, patrum, et Ecclesiæ cathoest adoratio absoluta Sanctorum in se ipsis,
sive ratione ejus, quod in se sunt. Rursus
licæ dub. præced. præmissam, Sanctis ex­
ad majorem dignitatem, et commendatio­ hibere debemus, non esse cultum ex mo­
nem objecti adorati pertinet, quod adoretur
tivo eminentiæ increatæ, nec actum latriæ,
propter perfectionem propriam, quam in sive religionis : sed alium cultum, qui licet
se habet ; quam quod præcise colatur ob
specie inferior, et ab inferiori virtute pro­
cedens, magis conducit ad ipsorum Sancto­
motivum perfectionis extrinsecæ, alibi
rum commendationem, et dignitatem ; et
existentis : ergo Sanctos magis decet,
quod adorentur ob motivum perfectionis
qui nullam umbram, aut periculum idolopropriæ, aut sibi intrinsecæ, quam quod
latriæ affert respectu multitudinis. Et tan­
adorentur præcise ob motivum extrinse­
tum abest, quod alter ille cultus Sancto­
cum perfectionis increatæ : sicut ad majo­
rum ex motivo eminentiæ increatæ, et a
rem eorum dignitatem spectat esse Sanctos
religione procedens debeatur (esto possibi­
lis sit); quod potius sit debitum saltem ex
per sanctitatem inhærentem, et formam
decentia illum multitudini non consulere,
intrinsecam, quam Sanctos dici ex sola
nec inducere. Quod inconveniens non oc­
habitudine ad sanctitatem Dei sibi extrincurrit in rebus inanimatis, quas manifes­
secam, ut contingit in calicibus, et aliis
tum est non coli ob aliquid intrinsecum,
rebus inanimatis Deo sacratis, aut etiam
in peccatoribus Deo ex voto, aut ordine sed ex sola habitudine ad eminentiam Dei,
cui sacrantur, ex quo præcise capite ha­
dedicatis. Denique Sanctos adorare debe­
bent esse dignas veneratione, ut disp. seq.
mus eo adorationis cultu, qui ipsos magis
magis explicabimus.
decet, manifestatque eorum dignitatem :
14. Ex quibus probata fere relinquitur Ratio
sed hujusmodi est cultus illis delatus ob
quoad
secunda pars assertionis nostræ, nempe secun
sanctitatem intrinsecam : ergo hunc illis
­
adorationem Sanctorum esse actum virtu­ dani
exhibere debemus : sicut in civilibus de­
­
tis religione inferioris, quam vocamus du­ assertio
bemus homines honorare eo cultu, qui ip­
nis
liam, aut observantiam religiosam. Quo­ partem.
sos magis decet ; et si hunc non defera­
niam Sanctorum adoratio est opus virtutis,
mus, regulariter offenduntur.
ut honestas ejus satis manifestat, et dub.
Accedit, quod licet ille prior cultus ex
præced. ostendimus : ergo debet pertinere
motivo eminentiæ increatæ sit metaphysice
ad aliquam virtutem : sed non spectat ad
possibilis possitque Sanctis exhiberi a viro
religionem, ut proxime probavimus : ergo
docto sciente rationes objectivas præscinpertinet ad duliam, sive observantiam redere, et applicante ad id latriam, seu reli-

i

υ

l'
I

636

DE INCARNATIONE.

ligiosam. Gætera constant. Et hæc ultima
consequentia suadetur tum a sufficienti
partium dinumeratione. Tum ex eo, quod
D. Au­ observanda, ut cum Cicerone diffinit D. Au­
gustin.
gustin. lib. 83, quæstionum, q. 3, est, per
quam homines aliqua dignitate antecellentes
cultu quodam, et honore dignamur. Continet
autem sub se plures species juxta diversos
gradus dignitatis eorum, quos colimus.
Sed duas possumus in communi assignare
celebriores, dividendo omnem excellentiam
hominum (Angelos non exciudendo) in
excellentiam creatam naturalem, et in ex­
cellentiam creatam supernaturalem. Ho­
mines itaque eminentia, sive dignitate
præcise naturali antecellentes coiimus vir­
tute, quæ generali vocabulo potest dici
Urbanitas, aut Observantia specialis : illos
vero, qui excellunt eminentia aut dignitate
supernatural!, colimus alia virtute, quæ
dicitur Dulia, aut Observantia religiosa :
quoniam prædictæ dignitates habent tan­
tam diversitatem non solum in gradu, sed
etiam in ordine, quod merito specificent,
et vindicent duas virtutes similiter diversas.
Porro licet dulia sit vocabulum significans
servitutem, possitque proinde applicari
omnibus virtutibus, quibus digniores coli­
mus; nihilominus communis usus Theo ogorum jam obtinuit, quod specialiter si­
gnificet eam observantiam, aut observantiæ
partem, qua aliquos reveremur ex motivo
eminentiæ creatæ supernaturalis, nempe
Sanctos. Quæ etiam non immerito dicitur
observantia religiosa: non quia ipsa virtus
religionis sit; sed quia quidquid ad Deum
mediate, aut immediate pertinet, religio­
sum, et sacrum generaliter vocamus : et
similiter ut hoc addito distinguamus hanc
specialem erga Sanctos virtutem ab alia
observantia urbana, aut civili, quam ha­
bemus erga Sanctos. Juxta quam doctri­
nam, quæ satis perspicua, veraque apparet,
ut evincunt motiva eidem inserta, cessat
opinionum confusa farrago, quas expendit
Vasquez disp. cit. cap. 1.
PfObalur
Præmissa vero jam eorum terminorum
utra que
explicatione, et addendo tam latriam,
pars.
quam duliam significare servitutem, sicut
exposuimus disp. præced. num. 3, potest
utraque assertionis pars denuo confirmari
D.Thow. auctoritate, et discursu D. Thom. 2, 2,
quæst. 103, art. 3, ubi habet : dicendum,
quod secundum ea, qux supra dicta sunt,
ubi est alia ratio debiti, ibi necessc est,
quod sil alia virtus, qux debitum reddat.
Alia autem ratione debetur servitus Deo, et

homini : sicut et alia ratione dominium
competit Deo, el homini. Nam Deus plena­
rium, el principale dominium habet respectu
totius, et cujuslibet creatura: qux totaliter
ejus subjicitur potestati. Homo autem parti­
cipai quandam similitudinem divini domi­
nii, secundum quod habet particularem
potestatem super aliquem hominem, vel super
aliquam creaturam. Et ideo dulia, quæ
debitam servitutem exhibet homini domi­
nanti, alia virtus est a latria, qux exhibet
debitam servitutem divino domino. El est
quaedam observantias species : quia per ob­
servantiam honoramus quascumque personas
dignitate praecellentes. Qua itaque parte
adoratio, quam exhibemus Sanctis, refer­
tur immediate non ad personam divinam,
sed ad personam creatam ; propterea non
procedit a virtute religionis, aut lalriæ,
sed a virtute observanti®, vel duliæ : et
qua parte motivum prædictæ adorationis
non est excellentia creata naturalis, hu­
mana, vel civilis, sed eminentia creata
supernaturalis, et excellentioris ordinis;
idcirco talis adoratio non procedit ab ob­
servantia communi, et civili, qua ho­
mines communiter inter se utuntur, sed
oritur ab speciali virtute supernatural!,
quam vocamus duliam, et observantiam
reiigiosam. L'nde magis evanescit ultima
objectio haereticorum num. præced. propo­
sita quantum ad extremam ejus partem :
constat enim ex dictis adorationem, quam
Sanctis exhilemus, nec esse adorationem
summam soli Deo debitam, quæ dicitur
latria; nec esse adorationem inferiorem,
et naturalem, qua homines civiliter inter
se utuntur, et vocatur urbanitas, vel ob­
servatio politica : sed esse adorationem
mediam, et supernaturalem, quam Theo­
logi distinctionis gralia optimo jure appel­
larunt duliam, sive cultum sacrum, et
religiosum.

ί Π.
Diruuntur fundamenta opinionis contraria:.

45. Marsilius in 3, dist. 3, quæst. 14, Mmiart. 1 ad 3 dubitationem circa finem arliculi affirmat eandem re ipsa esse virtutem,
qua colimus Deum, et dicitur latria, et
qua colimus Sanctos, et vocatur dulia :
solumque distingui per diversa connotata:
nam in ordine ad Deum, summamque ipsius adorationem habet rationem latriæ;
sed in ordine ad Sanctos, et inferiorem
eorum

DISP. XXXVI, DUB. Π.
eorum adorationem gerit officium duliæ.
Et in eandem sententiam multum inclinat
iw Lugo disp. 35, sect. I, a num. 20. Solet
autem hæc opimo communiter probari
ί;ίΐΒ· charitatis exemplo : quoniam eadem vir­
tute charitatis possumus diligere Deum,
et creaturam, sive proximum propter
Deum : ergo eadem virtute religionis pos­
sumus adorare Deum, et Sanctos propter
Deum. Quam difficultatem sibi opposuit,
el eam sæpe dissolvit I). Thom. et specia­
liter ultimo loco cit. in resp. ad 2. Sed
Suarez, et Vasquez locis relatis summe
illam exaggerant, profitentes se non intelligere responsiones D. Thom. quas sub­
inde impugnant. Cæterum illa, quam ex
S. Doctore expendimus disp. præced. dub.
I, num. 16, sufficientissima est, et valde
perspicua : procedit enim ex ipsis rerum
sias. naturis : nam amor amicitiæ, quam cha­
ritas importat, fundatur in mutua commu­
nicatione alicujus boni : quare cum Deus,
et proximus communicent in eo lem bono;
possunt per eandem virtutem charitatis
amicabiliter attingi. Sed adoratio respicit
per se objecta secundum differentias sua­
rum dignitatum : importat enim quasi
vim comparativam, et discretivam : quo­
circa cum eminentia propria Dei, et emi­
nentia propria creaturæ sint valde di­
vers®; nequeunt attingi eadem adorandi
virtute, sed petunt diversas, quæ eas emi­
nentias tanquam motiva omnino diversa
per se respiciunt.
i'iw·
Quibus addimus illam objectionem so­
lum evincere, quod sicut charitatis vir­
tute diligimus Deum propter se, et proxi­
mum propter Deum; ita etiam possimus
eadem religionis virtute colere Deum ra­
tione sui, et Sanctos in ordine ad Deum,
sive propter Deum, et aliquid ejus. Quod
facile permittimus : non enim apparet
implicatio in eo, quod Sancti colantur eo
genere adorationis, quæ est mere respectiva, sive ratione eminentiæ extrinsecæ, et
alibi existentis. Sed prædicta adoratione
regulariter non coluntur Sancti, nec aliæ
creaturæ rationales, ut diximus num. 13.
Et præter hujusmodi adorationem respectivam, necessario admittenda est alia abso­
luta, per quam Sancti colantur ratione
dignitatis propriæ, aut sibi inhærentis,
fundatæque in eorum meritis, et sancti­
tate : et ista adoratio est, quæ per se de­
betur Sanctis, et quæ ipsos magis decet.
Porro talis adorationis principium nequit
esse virtus religionis : quia motivum ado-

637

rationis hujusmodi, est omnino diversum
a religionis motivo, ut supra ostendimus,
et satis ex se liquet. Quare oportet talis
adorationis actum revocare ad virtutem
aliam inferiorem, nempe ad duliam. Et
charitatis exemplum nequit huic ultimæ
adorationi adaptari. At si contendat, quod
sicut præter religionem, qua colimus Deum
propter se, et Sanctos propter Deum,
assignamus aliam virtutem ad colendum
Sanctos ratione sui, sive ob propriam
dignitatem : sic etiam præter amicitiam
charitatis, qua diligimus Deum propter
se, et proximum propter Deum, debet
assignari alia amicitia, qua diligimus
proximum propter se, sive ob bonitatem
propriam. Si hoc, inquam, intendat; infi­
cias non ibimus : quia non negamus posse
dari aliam, aut alias etiam species amicitiæ non fundatas in communicatione
bonorum divinorum, sed in aliarum rerum
communicationibus, puta sanguinis, patriae, studii, militiae, et similium. Et ita
respondit D. Thom. loco supra relato ex D.Tiiom.
2, 2, in resp. ad 2, his verbis : Per charitalem non diligimus in proximo, nisi Deum.

(Cujus participationem actu, vel potestate
habet per gratiam, in qua fundatur chari­
tatis amicitia.) El ideo eadem charitas est,
qua diligitur Deus, et proximus. Sunt ta­
men aliæ amicitiæ differentes a charitate
secundum alias rationes, quibus homines
amantur, Et similiter cum sit alia ratio
serviendi Deo, el homini, aut honorandi
utrumque ; non est eadem vir Itis latria, et
dulia. Quare exemplum charitatis in præ­

dicto sensu assertionem nostram magis
confirmat. An vero ex similitudine duliæ
distinct® a religione colligi queat præter
charitatem theologicam, alia charitas vir­
tus moralis supernaturalis ; est difficultas
longe diversa·: ad quam negative respon­
dimus tract. 19, disp. 2, dub. 4. Quo­
niam nulla est amicitia supernaturalis,
quæ non fundetur in communicatione na­
turæ divinæ : amicitia autem in tali com­
municatione fundata est ipsa charitas theo­
logica. Recolat lector locum cit. ubi rem
versavimus ex professo.
16. Arguitur secundo : quia nulla est Secun­
dum
indecentia ineo, quod Sanctos veneremur arga
­
per actus proprios virtutis religionis : ergo imentum.
vane pro cultu Sanctorum ad aliam virtu­
tem recurrimus. Consequentia patet. Et
antecedens suadetur ex Historia Danielis Dacap. 2, nam postquam Daniel interpretatus nie1· 9·
fuit regi somnium, quod Babylonici expo-

Λ

t

<

■

ί

638

DISP. KXXV1, DUB. II.

DE INCARNATIONE.

nero non potuerant, subdit textus : Tunc
rex Nabvchodonosor cecidit in faciem suam,
et Danitbm adoravit, et hoslias, et incensum
prorepit, ul sacrificarent eî. Hæc autem
omnia pertinent ad cultum, cujus religio
principium est. Nec satisfacit, si dicatur
hoc exemplo nihil convinci : quia Nahuchodonosor erat Gentilis, et in hoc errare
potuit, sicut exercendo alios actus idolola­
triae. Nam contra hanc responsionem est.
quod quidquid sit de errore regis; nihilo­
minus non legitur, quod Daniel ilium cor­
ripuerit, nec quod impedierit cudum illum :
ergo passus est so illo cultu adorari : quod
minime faceret, si esset illicitus. Talis au­
tem cultus fuit actus ad religionem perti­
nens, ut de sacrificio docet D. Thom. 2, 2,
quæst. 85 per totam.
ConfirConfirmatur : nam eisdem rebus colimus
Sanctos, quibus colimus Deum : ergo si­
gnum est, quod cultus Sanctorum perlinet
ad eandem religionis virtutem, qua Deum
D-Da- adoramus. Antecedens probatur ex D. Damascea.
... , , r, r
... ..
masceno lib. 4 de fide cap. Jb, ubi ait :
Quibus rebus Deus colitur, eisdem Sancti
ejus oblectantur. Quapropter Psalmis, hym­
nis, el canticis spiritualibus eos colimus. Et
insuper liquet experientia tam in dedica­
tione templorum, quam in aliis ritibus,
genuflexione, osculatione, et similibus,
quibus promiscue utimur ad colendum
Deum, et Sanctos. Unde Patres non dubi­
tant Sanctorum cultum appellare religiod.au- sum. et sic ihum vocat D. August lib. 20, j
gusllin' contra Faustum cap. 23. Cultus vero reli­
giosus non est aliud, quam cultus ad reli­
gionem spectans.
Diluitur
Ad argumentum respondetur negando
metuum, antecedens intellectum, ut modo loquimur,
de veneratione Sanctorum, qua coluntur
ratione dignitatis propriæ, et sibi intrinsecæ : nam cum omnis cultus, quem reli­
gio exhibet sit divinus, nequit nisi inde­
center deferri creatur» propter excellentiam
propriam. Ad antecedentis autem probaVarqucz. tionem Vasquez disp. cit. cap. 3, num. 12
et lib. 1, de adorat, disp. 6, cap. 3, impu­
gnatis aliorum expositionibus, respondet in
eo loco hostiarum nomine non significari
sacrificium, sed thus, odores, et munera.
Idque contendit ostendere ex textu Hebrieo,
el ex itanslatione 70. Nam in Hebræ. non
estPeba/i, quod significat sacrificium ani­
malium, sed Minchah, quod denotat mu­
nera. Admirans itaque rex sapientiam, et
spiritum Dauielis praecepit, ut ei offerren­
tur munera odorum. Quod nullam habet :

speciem idololatria), cum et hæc ipsa of­
ferre possimus, aut facere coram sacris
imaginibus, ut definitur in Septima Sy- Sep.
nodo, art. 7, in confess, fidei. Unde nou g’j“
sequitur praedictum adorationis modum dss.
pertinuisse ad latriam, sive religionem,
sed spectasse potius ad aliam observantiam
inferiorem. Cum Vasquio sentit Lugo
j disp. 35, num. 13.
I
Sed prædictam responsionem, aut expo- Ibj*
sitionem censemus minime securam : quia
juxta illam deseritur omnino verus, et legi- heres.
I limus sensus nostræ Vulgatæ : quod est
I contra dispositionem Concilii Tridentini.
Patet id : quia in Vulgata expresse dicitur
regem praecepisse, ul sacrificarent ei, nempe
Danieli : ergo quidquid sit de expositione
praecedentium particularum, El hoslias, et
incensum; tamen posterius illud verbum,
nisi prorsus violenter a sua significatione
traducatur, denotat sacrificium, quod est
actus latriæ, seu religionis. Deinde cum
Vulgata nostra legat, El hoslias, el incen­
sum. minime est admittendum, quod hos­
tiarum nomine legendum sit juxta transla­
tionem 70, thus, aut suffitus : nam sic
sensus esset. El thus, el incensum praecepit,
ul sacrificarent : ubi manifesta occurreret
baltologia : thus enim, et incensum idem
significant. Accedit, quod retenta lectione
Vulgatæ habentis hoslias, optime cohaeret
verbum sacrificarent : hostiarum namque
est proprie sacrificium. Sed legendo, ut
Vasquez vult, El Ihus.el incensum præcepil,
ul sacrificarent ei ; opus est, quod verbum
sacrificarent exturbetur a propria significa­
tione : quia licet thus adhiberi soleat in
sacrificiis, nihilominus proprie sacrificium
non est. Corrumpitur itaque juxta intentio­
nem Vasquii lectio Vulgata,- nostræ, et
sequitur ineptam esse translationem, quam
habet. Quod ut diximus, minime securum
est.
17. Quare ad prædictam probationem EipSrespondemus cum D. Hieronymo, Lyrano,
Richelio, Maldonato, Cornelio, et aliis, Diâeüs.
quod rex Nabucbodonosor attonitus sapien­
tia, et spiritu Danielis vere adoravit Danielem, tanquam hominem, aut potius
tanquam Deum de ccelo lapsum, et tentavit illi offerre sacrificium. Nec id miran­
dum in homine idololatra : nam Gentiles
homines in aliqua virtute maxime praepo­
tentes. ut Deos, aut Deorum filios adora­
bant, et sacrificiis colebant. Unde Act. 14, Aet.lt
legitur, quod cum Lycaonii audissent Pau­
lum, et Barnabam, clamaverunt : Dii si­
miles

miles facti hominibus descenderunt ad nos.
Quiu additur : sacerdos quoquo Jovis lauros,
d coronas afferens, cum populis volebat sa­
crificare. Unde ex praedicto exemplo utpoto
hominis barbari, ot idololatrae nihil con­
cludi potest, ut optime inter arguendum
responsum fuit. Ad replicam autem ibi
faclaiu, respondemus jam olim objectam
fuisse a Porphyrio, cui obviam ire cura­
vit D. Hieronymus, ut statim videbimus.
lût Sed replica? succumbens Calvinus dixit Da­
nielem aulicis moribus corruptum fuisse,
idmisisseque cultum, ut affirmamus,
prora us illicitum. Sic impius homo se
gerebat cum Sanctis, ot cum Propheta
sanctissimo. At omnino tenendum est
Danielem minime consensisse, sed resti­
tisse, atque impedivisse mandatum regis.
Quod optime declarat D. Hieronym. exem­
plo Pauli, et Barnabæ proxime inserto,
qui adorationem, et sacrificia Lycaonio­
rum neutiquam permiserunt. Quod vero
Scriptura non referat hanc in Daniele
resistentiam, nihil probat : tum quia est
argumentum mere negativum. Tum quia
satis eam repulsam significat eo ipso, quod
sacrificium execution! mandatum fuisse
non commemorat. Tum quia opus non
habuit illam amplius exprimere; cum
maximam sanctitatem, et egregium verae
fidei Zelum in Daniele tam frequenter re­
praesentet. Et Scriptura tam eo loco, quam
alibi solet multa tacere : quæ tamen sup­
ponuntur juxta historiam factorum, et per­
sonarum. Et forsan Daniel magna resisten­
tia, quæ narratur, opus non habuit : quia rex
ipse statim ejus verbis instructus, et ad se
ab illo stupore conversus intentatum erro­
rem cognovit, et sacrificium in alia mu­
nera permutavit Unde post verba relata
immediate subjungitur : Loquens ergo rex
ait Danieli : Vere Deus vester Deus deorum
est, et Dominus regum, el revelans mysteria :
quoniam tu potuisti aperire hoc Sacramen­
tum. Tunc rex Danielem in sublime extulit,
ct munera mulla, el magna dedit ei, etc.
•f Ad confirmationem facile constat : quia
; non eisdem omnino rebus Sanctos colimus,
quibus Deum : quippe Deo offerimus sa­
crificium, quod Sanctis non deferimus, ut
docet D. Augustin, supra relatus num. 2 i
etstatuimusdisp. præced. dub. 1, num. 24.
Et gratis permisso, quo i omnia externa |
submissionis signa possemus promiscue
alhiberi in cultu tam Dei, quam Sancto­
rum : minime adhuc convinceretur, quod
Sanctorum cultus esset a religione. Quo­
•

·

·

·

ii

nr irniomiA

639

niam praedicta signa externa, ut ultimo
loco cit. explicuimus, non hibent formaliter rationem adorationis nisi cum res­
pectu dependenti» ad internum affectum,
et juxta motivum illius, Cum autem Sanc­
tos regulariter, ct decenter colimus, mo­
vemur ad externam adorationem ex affectu
ad illos oh perfectionem creatam superna turalem vel gratiæ, vel meritorum, quam
habent : quod motivum non est proprium
religionis, sed alterius virtutis inferioris,
ut § præced. explicuimus. Id vero, quod in
hac confirmatione additur, non urget : po­
test enim cultus Sanctorum religiosus ap­
pellari, licet opus virtutis religionis non
sit ; tum ob aliquam similitudinem cum
illo cultu, quam vera religio Deo exhibet :
tum quia connexionem ex consequenti ha­
bet cum religione, qua adoramus, et coli­
mus Deum. Idem enim lumen, quod dictat
primario Dei cultum, dictatex consequenti
cultum amicorum Dei, licet ex motivo in­
feriori, aut creato, sive ad religionem non
pertinente, ut constat ex dictis g !..
48. Tertio, et difficilius arguitur : quo- Tertium
niam injuria Sanctorum est sacrilegium
contra virtutem religionis : ergo cultus
Sanctorum est actus prædictæ virtutis.
Antecedens est certum in via D. Thomæ : D.Tbom.
nam S. Doctor 2, 2, quæst. 99, in prologo
inquit : Deinde considerandum esi de vitiis
ad Religiositatem perlinentibus, quibus rebus
sacris irreverentia exhibetur. Et primo de
sacrilegio. Et art. 3, dividit illud in tres
species, primamque assignat injuriam in
personam sacram. Deinde in eodem art. 3,
assignat tertiam speciem sacrilegii injuriam
in sacras imagines, et reliquias Sanctorum,
in quibus, inquit, quodammodo ipsae per­
sonae Sanctorum venerantur, el honorantur.
Sicut enim adoratio imaginum est ejusdem
rationis cum adoratione exemplaris, ut
S. Doctor resolvit in præsenti quæst.
art. 3 et ostendemus disp. seq. ita injuria
sacrarum imaginum Sanctorum est ejus­
dem speciei cum injuria ipsorum Sancto­
rum : implicat enim imagines magis ho­
norari, aut dehonorari, quam exemplaria :
atque ideo si injuria imaginum Sanctorum
est sacrilegium, sive peccatum contra reli­
gionem, ut D. Thom. affirmat ; idem de
Sanctorum injuria dicendum est. Conse­
quentia vero probatur efficaciter : quia ad
illam virtutem pertinet cultus alicujus ob­
jecti, contra quam est injuria talis objecti :
sicut quia injuria parentum est contra pie­
tatem, veneratio eorundem ad pietatem

■

i.

• J \A

<

4

Ί

‘i

h

1

*
I

I·
E·

r

.<’11
64ù

DE INCARNATIONE.

spectat : quod etiam potest aliis exemplis
inductive probari : ergo si injuria Sancto­
rum est contra virtutem religionis, sequi­
tur venerationem Sanctorum ad eandem
religionis virtutem pertinere. Et ratio ge­
neralis est : nam ideo aliquis actus vitiosus
opponitur alicui virtuti, quia opponitur ta­
lis virtutis actui : quippe immediatior op­
positio est inter actum, et actum : quare
fieri nequii, quod actus vitiosus opponatur
alicui virtuti, quin immediatius opponatur
actui a tali virtute procedenti. Ergo si
Sanctorum injuria opponitur virtuti reli­
gionis ; necessarium est, quod immediatius
contrarieturactui procedenti a tali virtute:
atque ideo cum immediate opponatur
Sanctorum venerationi; manifeste sequi­
mur actum venerandi, sive colendi Sanc­
tos esse proprium religionis, et ab hac
virtute procedere.
vazqoii
Hoc argumento oppressus Vasquez
disp. cit. cap. 4, num. 14 et lib. 1, de
adorat, disp. 6, cap. 8, ausus est inducere
singularem theologiam : concedit namque
injuriam Sanctis illatam esse quidem spe­
ciem sacrilegii, quod tamen non opponaturvirtuti religionis, sed soli duliæ. Et quia
censet imagines non alia virtute, vel ado­
ratione coli, quam illa, quæ Sanctis ipsis
defertur; consequenter affirmat injuriam,
aut contemptum imaginum Sanctorum esse
sacrilegium non religioni oppositum, sed
duliæ. Et denique quia censet personas
Deo sacratas non coli nisi eadem virtute,
qua Sancti : in vi ejusdem consequenti®
docet percussionem clerici, aut monialis
recenseri non debere inter species sacrile­
gii oppositas virtuti religionis. Hæc omnia
Vasquez locit relatis. Addit tamen hæc
verificari simpliciter, et per se loquendo,
et ubi alius allectus non intervenit. Nam
si injuria inferretur Sanctis, et sacerdoti­
bus ex odio peculiari ad sanctitatem, mi­
nisterium, et institutionem, ut in hæreticis
persequentibus sacerdotes, et religiosos, el
sacras imagines regulariter contingit; inju­
ria transiret ad speciem sacrilegii contra
religionem : quia tenderet contra Deum,
ad cujus cultum prædicta deserviunt. Quam
sententiam quantum ad injuriam Sancto­
Lorca. rum admittit Lorea disp. 97, num. 11.
Sed recedit ab illo quantum ad injuriam
illatam personis Deo sacratis ut sacerdoti­
bus, et religiosis : quia sicut impossibile
est vasa sacra irreverenter tractari absque
sacrilegio opposito virtuti religionis, sic
sentire debemus de injuria illata personis

sacris ob specialem earum consecrationem.
Et quod sint creaturæ rationales capaces
adorationis absolut®, quam illis per duliam
deferimus, minime excludit obligationem
præcepti negativi, ad religionem pertinen­
tis, et prohibentis irreverentiam rerum sa­
crarum. Juxta quam doctrinam ad argu­
mentum propositum respondendum est
negando antecedens : et ad probationem
desumptam ex testimoniis D. Thomæ di­
cendum, quod licet injuria Sanctorum sit
sacrilegium, non tamen opponitur virtuti
religionis, sed virtuti inferiori duliæ; et
quod S. Doctor utrumque sub nomine re­
ligionis, aut religiositatis comprehendet ob
affinitatem, quam habent.
19. Sed prædictam Vasquii doctrinam Qun
quantum ad omnes ejus partes, et præser-lbsHl!â·
tim quantum ad personas sacras, refellunt
communiter Theologi, qui eam legerunt.
Ex quibus Suarez tom. 1, deRelig. tract. 3, Sur»,
cap. 6, num. 4, affirmat esse contra com­
munem modum loquendi tam Canonum,
quam D. Thom. et reliquorum Auctorum.
Raphael de la Torre 2, 2, quæst. 99, art. 2, Torre,
disp. unica ad 4, dicit illam sententiamadversari D. Thomæ, et omnibus Doctoribus. Joannes a S. Thom. 2, 2, quæst. 21, Jwnn.»
disp. 25. dub. unico asserit esse singula- s,Tb013·
rem sententiam contra sacros Canones, et
contra omnes Doctores, tam Theologos
Scholasticos, quam Summistas, etCanonistas. Et hoc ultimus Auctor rem latis­
sime versat, sed non minus docte, et ner­
vose. Quibus omnibus subscribimus,
addimusque nos non videre probabilitatem
in ea Vasquii sententia conjuncta suis
appendicibus.
Unde refellitur primo ex cap. Quis- Errriquis 18, quæst. 4, ubi dicitur : Sacrile- t:f’
gium committitur, si quis infregerit Eccle­
siam, rei domos, aliquid diripiendo, vel
auferendo: seu qui irreverentiam, et abla­
tionem rerum intulerit Clericis, vel Monachis,
omnibusque Ecclesiasticis personis, etc. Si
quis domum Dei violaverit, vel Ecclesiasticis
personis injuriam fecerit. Et similia decer­
nuntur in cap. Si quis contumax, et in cap.
Si quis suadente diabolo, eadem quæst.
Ergo ex sententia sacrorum Canonum in­
juria personarum sacrarum est vere, et
proprie sacrilegium. Atqui juxta doctrinam
Vasquii eodem modo discurrendum est de
Sanctis, ac de personis sacris quantum ad
cultum, et quantum ad injuriam. Ergo
injuria Sanctorum est cum eadem proprie­
tate sacrilegium.
Nec

D1SF. XXXVI, DUB. II.

Nec satisfacit si dicatur cum Vusquio
(W injuriam personæ sacra· foro sacrilegium
omnino proprie, et cum oppositione ad
religionem, si lædatur persona sacra, qua­
tenus sacra, aut quia saerrt est. Id enim
evidenter refellitur ex eisdem juribus :
agunt enim de injuria, aut percussione
Ecclesiasticarum personarum, pro qua po­
nunt excommunicationem : constat autem
ad incurrendam hanc censuram non re­
quiri, quod quis percutiat personam Eccle­
siasticam ea intentione reflexa, quod per­
sona sacra est; sed sufficere, si percutiat
ob vindictam, vel aliam causam peccaminosam : ergo ad sacrilegium, de quibus
allegata jura loquuntur, non requiritur
intentio formalis, aut reflexa inferendi
injuriam rei sacræ quatenus sacræ.
';l Nec iterum satisfacit, si pro eodem
vasquio respondeatur ipsam injuriam per­
3T. sonarum sacrarum, ac proinde et Sancto­
rum esse sacrilegium, non quidem oppo­
situm religioni, sed duliæ. Canones autem
allegati solum dicunt ea peccata esse sa­
crilegium ; sed minime determinant, quod
religioni opponantur : quare nihil contra
præd ictum Auctorem ex eis deduci vide­
tur. Nam contra hoc est : tum quia sicut
dulia improprie diceretur religio, sic etiam
peccatum contra duliam improprie dicitur
sacrilegium, quod est peccatum contra re­
ligionem : sed absurdum est dicere, quod
illi canones improprie loquantur, et quod
abutantur terminis : quippe talis interpre­
tandi modus latam viam sternit ad labefac­
tandum Ecclesiæ diffinitiones : ergo sacrile­
gii nomine significant peccatum, quod est
contra religionem. Tum etiam, et non mi­
nus urgenter : quia canones allegati eodem
contextu verborum docent sacrilegium
committi in furto rei sacræ, in violatione
Ecclesiæ, et in percussione clerici, aut
monachi : sed nec Vasquez, nec ullus
negat per sacrilegium commissum in furto
rei sacræ, et in violatione Ecclesiæ signi­
ficari peccatum proprie contra religionem :
ergo per sacrilegium in percussione clerici,
aut monachi significatur etiam peccatum
cum eadem proprietate religioni opposi­
tum. Quippe voluntarium omnino, et
irrationabile apparet, quod cum ibi tria
sacrilegia recenseantur; dicatur duo esse
sacrilegia stricte, sive peccata contra re­
ligionem ; aliud vero esse sacrilegium ex­
tenso vocabulo, et peccatum præcise contra
duliam : nec id genus interpretandi decet
sacrorum canonum gravitatem.
Salmani. Ours, theolog tom. XVI.
te^·

641

20. Secundo refellitur eadem Va·quii Alia
impu­
doctrina ratione desumpta ex D.Thom. 2. gnatio·
2, quæst. 99, art. 1, quam possumus sic
formare : injuria personæ sacræ est pec­
catum contra religionem : ergo etiam in­
juria Sanctorum. Consequentia est neces­
saria apud Vasquium asserentem Sanctos,
et personas sacras coli eadem duliæ ado­
ratione, et omnium injuriam esse sacri­
legium contra unam, et eandem virtutem.
Antecedens autem probatur : quia nulla
est ratio, quare violatio locorum, et vaso­
rum sacrorum sit peccatum sacrilegii pro­
prie dicti contra religionem, et quod idem
non dicatur de injuria personarum sacra­
rum : sed primum concedit Vasquez :
ergo inconsequenter negat secundum. Ma­
jor hujus syllogismi ostenditur : quoniam
non alia ratione violatio locorum, et vaso­
rum sacrorum est peccatum sacrilegii contra
religionem, nisi quia prædicta loca, aut vasa
sunt Deo consecrata, et ad ipsum aliquo
speciali modo pertinent : sed non minus
personæ sacræ sunl Deo sacratæ, et ad
ipsum aliquo speciali modo pertinent; quin
potius magis, cum sanctitas, aut dignitas
personæ sacræ sit major, quam sanctitas,
aut dignitas loci sacri : ergo nulla est ra­
tio, quare violatio locorum, et vasorum
sacrorum sit peccatum sacrilegii contra
religionem, et quod idem non dicatur de
injuria personarum sacrarum. Unde D. D.Thom.
Thom. loco cit. generaliter statuit : 5acrum dicitur aliquid ex eo, quod ad divinum
cultum ordinatur. Sicut autem ex eo, quod
aliquid ordinatur ad finem bonum, sortitur
rationem boni: ita eliam ex hoc, quod aliquid
deputatur ad cultum Dei, efficitur quoddam
divinum : et sic ei quædam reverentia debe­
tur, qux refertur in Deum. Et ideo omne il­
lud, quod ad irreverentiam rerum sacrarum
perlinet, ad injuriam Dei perlinet, et habet
sacrilegii rationem.
Disparités autem, quam Vasquez inter Respon­
sio
res insensibiles sacras, et personas sacras Vazquii
assignat, nullius momenti est. Dicit nam­ ct ever­
que res insensibiles non esse capaces sanc­ sio.
titatis intrinsecæ : unde solum coluntur
ratione consecrationis, et per habitudinem
ad Deum, quod pertinet ad latriam : quare
eorum violatio habet et specialem opposi­
tionem cum reverentia Deo debita, et pro­
priam rationem sacrilegii contra religio­
nem. Cælerum creaturæ rationales sunt ca­
paces sanctitatis, ct dignitatis intrinsecæ :
quare possunt, et debent coli ratione illius,
quod pertinet ad duliam .· et idcirco perso­

li

T

i-

■

Ik

612

DE INCARNATIONE.

narum sacrarum injuria non habet opposi­
nitio propria sacrilegii, nempe violatio rei
tionem cum reverenda Deo debita, nec siicr.r. Ergo ut committatur sacrilegium
sortitur rationem sacrilegii contra religio­
proprie dictum contra religionem infe­
nem, sed solum contra duliam. Hæc, in­ rendo injuriam personæ suerte, minime
quam, disparitas nihil valet : quia creatura
requiritur intentio infestandi personam
rationalis non solum est capax dignitatis sacram, qua sacram; sol sufficit, quod
propriæ, aut intrinsecæ, sed etiam conse­
injuriose tractetur. Idque satis liquet in
crationis, aut deputationis ad divinum cul­ alia specie sacribgii in personam Deo
tum. quæ est rebus insensibilibus com­ sacratam commissi : nam qui turpiter
munis. Quod satis liquet in sacerdote violat virginem Deo sacratam per profes­
peccatore, qui cum non sit dignus venera­ sionem in religione, absque dubio com­
tione ob sanctitatem propriam, sive perso­ mittit sacrilegium non minus, quam vio­
nalem, qua caret; nihilominus illam me­
lando sacra vasa : pro quo tamen non
retur, quia consecratus est, et dedicatus ad
requiritur, quod ad eam accedat, qua
cultum Dei Unde lex Ecclesiastica impo­ religiosam ; quin potius vellet ipsam Deo
nens censuram perculienti clericum indis­
consecratam non esse. Et oppositam theo­
tincte obligat, sive percutiendus sit perso­ logiam refellit D. Thom. in 4, dist. 16, D.Thia.
naliter sanctus, sive peccator : idque satis quæst. 3, art. 2. quæstiunc. 3, ubi agens
de modo , quo circunstantiæ mutant
declarat talem legem impolitam fuisse non
ex motivo sanctitatis personalis, sed ex speciem, inquit : Quidam dicunt, quod
motive consecrationis, et deputationis ad
lioc accidit, in quantum illæ circunslanlig
cultum divinum ; quod pertinet ad religio­ accipiuntur ut fines voluntatis : quia a fine
nem Ergo injuriando personam sacram artus moralis accipit speciem. Sed hoc non
non solum agitur contr.i d gmtatem, aut videtur sufficienter dictum : quia aliquando
sanctitatem persfinalem. quod perlinet ad variatur species peccati sine co, quod inten­
duliam, et non semper contingit ; sed
tio feratur ad circumstantiam illam. Sicut
etiam contra dignitatem consecrationis in fur ita libenter acciperet vas aureum non
ordine ad cultum Dei ; quod est agere con­ sacratum, sicut sacratum : el tamen in
tra debitum religionis. Unde semper tenet aliam speciem peccatum mutaretur, scilicet
de furto simplici in sacrilegium. Quod
consequentia, quod si violatio rei insensi­
generaliter loquendo de omnibus peccatis
bilis Deo sacratæ est proprie sacrilegium
contra religionem, quia talis res est Deo externis, sive actu consummatis verum
consecrata; pari, et urgentiori ratione in­
omnino est. et a nemine in dubium revo­
juria personæ sacræ est etiam contra reli­
cari potest, supposita cognitione circunsgionem cum omni proprietate peccatum ;
tantiarum : quidquid sit de delectatione
quia tads persona quidquid fuerit de
morosa, ad quam (agendo etiam contra
sanctitate personali) non minus est conse­
Vasquez' extendimus eandem doctrinam
crata Deo, quam res insensibiles cultui
tract. 13, disp. II, dub. 3, § 5. Sed ta­
men est difficultas diversa, a qua potest,
divino applicatas.
Alia
et debet in præsenti prœscindi : agimus
21. Dicere vero cum prædicto Auctore
enim de externis personarum sacrarum in­
Vuquii ’ta 9u^eni contingere posse, si injuria disolutio. rigatur formaliter in personam sacram ut juriis, seu violationibus, ut materia rei
exposcit.
sacram, vel quia sacram ; secus vero si
Denique aut Vasquez inconsequenter Proseratio consecrationis non respiciatur per se
qsiur
loquitur, vel obligatur dicere, quod injuria eversi
in objecto injuriato; est plane ridiculum,
in Sanctos, et personas Deo sacratas com­
el eadem similitudine præcluditur. Quo­
missa, non sit regulariter, et per se lo­
niam ad committendum sacrilegium contra
quendo peccatum sacrilegii adhuc minus
religionem in violatione locorum, et vasorum sacrorum, non est opus, quod i proprie, etsaltem contra duliam. Nam ideo
destruantur, auferantur, vel indecenter prædictus Auctor ab injuria prædictarum
personarum excludit rationem sacrilegii
tractentur quatenus sacra, vel quia sacra;
contra religionem; quia licet absolute non
nec id contingit inter catholicos : sed
repugnet tale sacrilegium in prædicta in­
sufficiunt prædictæ illæ actiones pr.escindendo etiam ab alia intentione reflexa juria committi, ut contingeret, si persona
in ordine ad ipsam consecrationem. Et
injurians intenderet eas personas offen­
ratio generalis est : quoniam indepen­
dere quatenus sacras, et Deo conjunctas;
denter ab alia intentione salvatur diflininihilominus hæc intentio regulariter, et
per

DISP. XXXVI
per se loquendo non adeat, nisi in hæreticis, qui, ut prædictus Auctor observat,
persequuntur tales personas ex odio ad
religionem, et sanctitatem. Hic autem dis­
cursus eodem modo applicari potest per­
sonis sacris, et Sanctis, atque illorum in­
juria? ad vitandum peccatum sacrilegii
contra duliam : quoniam etsi non implied
tale sacrilegium committi, ut accideret, si
persona injurians intenderet Sanctos, et
personas sacras offendere, quatenus ha­
bent aliquam dignitatem, aut sanctitatem
personalem, ratione cujus sunt objectum
duliæ; tamen hæc intentio regulariter, et
per se loquendo non concurrit nisi in hae­
reticis, vel hominibus nimis perversis,
sanctitatem persequentibus, qua talem :
quod rarissime contingit. Occurrit itaque
circa utrumque sacr.degium tam contra re­
ligionem, quam contra duliam eadem pror­
sus juxta Vasquii doctrinam ratio. Ergo
sicut injuria Sanctorum, el personarum
sacrarum non est regulariter, et per se
loquendo sacrilegium contra religionem ;
quia non offenduntur, quatenus habent
conjunctionem et habitudinem ad Deum,
secundum quam possunt coli per religio­
nem : sic etiam injuria talium personarum
non erit regulariter, et per se loquendo
peccatum sacrilegii contra duliam ; quia
non offenduntur, quatenus habent sancti­
tatem, aut dignitatem personalem, secun­
dum quam possunt coli per duliam. Unde
tandem fiet in injuria Sanctorum, et per­
sonarum sacrarum nullum regulariter, et
per se loquendo peccatum sacrilegii com­
mitti. Id vero est omnino falsum, et impro­
babile. Sed hæc ipsa falsitas, et discur­
rendi absurdi t as docent, quod modo opposito
discurramus recognoscendo, quod sicut ad
committendum sacrilegium contra duliam
non requiritur injuria personarum, quate­
nus, et quia habent dignitatem, et sancti­
tatem personalem; sed sufficit offendere
personas illam habentes : sic etiam ad
committendum sacrilegium contra religio ­
nem non est necessaria injuria persona­
rum, quatenus, et quia habent specialem
conjunctionem, et respectum ad Deum, sed
satis est, si personæ offensa? ad Deum
reipsa specialiter pertineant. Et cum ulti­
mum verum sit in Sanctis, et personis Deo
sacris; sequitur earum injuriam non solum
regulariter, et per se loquendo ; sed etiam
semper esse proprissime sacrilegium contra
religionem.
Quo loco nobis non penitus displicet |

DUB. II.

643

I doctrina Lugonis disp. 35, sect. 1, num. Lu^nnis
­
26, qui affirmat, quod licet injuria Sancto­ explica
tio.
rum formaliter, et quatenus illis opponi­
tur, solum Sit sacrilegium contra duliam,
quæ eisdem Sanctis ratione dignitatis de­
betur : nihilominus eadem injuria habet
identice, et concomitanter, licet insepara­
biliter, malitiam etiam sacrilegii contra
religionem : quia reipsa Sancti pertinent
specialissime ai Deum : quare illorum
injuria ad Deum etiam extenditur, et
participat utriusque sacrilegii rationem.
Sicut injuria, v. g. verberatio hominis,
qui est Vicerex, si attendamus ad solam
hominis dignitatem personalem, non est
I injuria contra regem : sed attendendo ad
illius hominis officium, et repræsentalio­
nem, est inseparabiliter regis injuria. Hac
itaque ratione si verberare summum Pon­
tificem, quacumque praecisione uteretur,
foret contra religionem, et cultum Dei,
multo magis contra religionem erit injuria
Sanctorum, qui multo magis, et strictiori
inamissibilis amicitiæ nexu Deo conjuncti
sunt, et ad ipsum pertinent.
22. Rejecta itaque illa Vasquii doctrina, Legitima
­
sicut et diffusiori ejus impugnatione, quam argu
menti
Auctores supra relati diversimode prose­ dilutio.
quuntur, ad argumentum num. 18 propo­
situm respondetur, concesso antecedenti
ob ea, quæ hactenus diximus, et negando
consequentiam intellectam de cultu, quem
Sanctis regulariter exhibemus, et qui ipsos
magis decet : nam in eo attendimus ad
dignitatem ipsorum personalem ; et regu­
lariter non intendimus eos adorare latria
ob respectum ad extrinsccam Dei emi­
nentiam, ut explicuimus num. 13. Ad
consequentia? vero probationem responde­
mus solum evincere, quod sicut injuria
Sanctorum est proprie contra religionem;
sic etiam aliquis Sanctorum cultus valeat
ad eandem religionem pertinere : quod
nanquam negavimus : quippe non repu­
gnat eos coli ob respectum ad extrinsecam
Dei eminentiam, sicut veneramur loca, et
vasa sacra. Sed quod eorum regularis cul­
tu.- non sit hujusmodi, provenit ex ratione
jam assignata : quod scilicet veneratio duliae ob sanctitatem propriam Sanctos ipsos
magis colat : et quia in ea nullum est ves­
tigium, aut periculum idololatria?; quod non
sic abesset, si Sanctis latriam (alias ob
motivum extrinsecum) deferremus. Quare
non oportet cultum regularem Sanctorum
dirigi per se, et explicite in eminentiam
divinam, vel habere rationem latria?. Et

··%·_
n

Hi)
/ l.
9
■

r

»

■

îtô

•L <
·· t
HJ

»?

I

ti

t r·!

i

kk μ

P :

644

•c ? ·

DE INCARNATIONE.

D.Thom. ita obscure docuit D. Thom. 2, 2, quæst.
103. art. 3 ad 2, his verbis : Dicendum,
quod motus, qui esi in imaginem, in quan­
tum esi imago (opposuerat sibi hominem
osse Dei imaginem) refertur in rem, cujus
est imago. Non tamen omnis motus, qui es!
in imaginem, refertur in eam, in quantum
esi imago. Et ideo quandoque est alius mo­
tus specie in imaginem, el motus in rem.
Sic ergo dicendum est, quod honor, vel sub­
jectio dulix respicit absolute quondam ho­
minis dignitatem. Licet enim secundum il­
lam dignitatem sil homo ad imaginem,
vel similitudinem Dei : non tamen semper
homo, quando reverentiam alteri exhibet,
referi hoc actu in Deum. Quare non oportet. quod actus, quo regulariter Sanctos
colimus ob dignitatem perfectionis propriæ,
quam in se habet, sit formaliter veneratio
Dei, aut latria; nec quod pertineat ad religionem sed ad duliam.
Præocl't si insistas, quo.l idem possit dici de
objeofo. injuria Sanctorum, nempe non semper, nec
regulariter dirigi contra Deum, atque ideo
non esse sacrilegium contra religionem :
cujus oppositum hactenus suadere curavi­
mus refellendo ut non satis probabilem
Vasquii doctrinam. Respondebimus ne­
gando seque am ob satis notam disparitatis
rationem : quoniam ad hoc quod circunstantia objecti tribuat alicui specialem ratio­
nem bonitatis, debet per se intendi ab
operante : atque ideo ut actus, quo coli­
mus Sanctos haberet speciem religionis, et
subinde pertineret ad hanc virtutem, opus
erat referri in cultum Dei, elicique ex mo­
tivo Sanctis extrinseco eminentiae divinæ :
quoi tamen regulariter non fit, nec fieri
decet; sed magis adorare Sanctos ob intrinsecam eisdem dignitatem : quocirca
Sanctorum adoratio non est per se, et re­
gulariter in specie religionis, sed duliæ.
Cæterum ad hoc, quod circunstantia ob­
jecti refundat in actu specialem rationem
malitiae, minime requiritur, quod per se
intendatur; sed sufficit, quod in objecto
sit, et ab operante cognoscatur, iliumque
licet cognita non delineat : nam eo ipso
operans illam vult, et amplectitur saltem
indirecte, sicut ad malitiam sufficit. Quare
cum Sancti habeant specialissimam cum
Deo conjunctionem, ad ipsumque perti­
neant : qui hanc circunstantiam cognoscens !
illos injuria afficit. Deo etiam injuriam
saltem indirecte inferre vult, licet id per
se. aut explicite non intendat : et conse­
quenter injuria Sancturum est etiam inju-

ria Dei, et sacrilegium contra religionem,
S
ut supra ostendimus. Quæ doctrina potest
i
exemplis laciie confirmari quoad utrainquc
|
partem : nam si quis colat hominem, qui
I
simul est sacerdos, et pater ejus, non for|
maliter et per se. quia sacerdos, sed quia
■
pater est; talis cultus non habet speciem
j
religionis, sed pietatis. Et tamen si euni
dem injuriose percuteret ex quocumque
|
motivo peccaminoso, quantumvis præscin;
dere vellet a circunstantiis sacerdotii, et
!
paternitatis ; ageret reipsa contra religio­
nem, et pietatem, haberetque prædicta ia·
|
juria proprias sacrilegii, et impietatis ratio·
j
nes. Similiter qui virgini religiosa? tribueret
■
eleemosynam, non quia sacrata Deo est,
sed quia pauper ; non eliceret actum reli­
giosi cultus, sed misericordi® sicut erga
pauperes alios : et tamen si ad eam turpi­
ter accederet, quamvis circunstantiam illam status religiosi non respiceret per se,
sed magis excludere vellet, committeret
!
reipsa sacrilegium, et contra religionem
J
peccaret. Dum igitur circunstantia ex parte
j
objecti peccati non retrahit a malo, fit vo<
lita, et intenta saltem indirecte, quod suf3
ficit ut peculiarem malitiæ speciem acI
tui transfundat, ut eleganter significavit
0
D. Thom. quæst. 2, de Malo art. 6, ad 6, D.iiwa.|
ubi ait : Dicendum, quod licet principaliter
i
voluntas furanlis non feratur ad rem sa|
eram, sed ad aurum : fertur tamen super
I
rem sacram ex consequenti : magis eniin vult
j
rem sacram accipere, quam auro carere.
|
De quo videri possunt, quæ fusius diximus
1
tract. 13, disp. 13, dub. 3. g 2.
1
23. Radix autem hujus difierentiæ (unde Fsaü· '
disparitas assignata desumitur) fundatur
: ;
communiter, et satis rationabiliter in ip- nisa |*
sismet naturis boni, et mali. Nam bonum
est per se amabile : et ut ametur, non
indiget aliquo adjuncto, sed potest ratione
sui diligi. Quare ut actus moralis habeat
'
ah objecto bonitatem, debet tendere per
se in objecti bonitatem, sive illam directe
prosequi. Atque ideo si bonitas non ita
intendatur; actus non accipit ab ea specia­
lem honestatem, quamvis in objecto sit :
sed perinde comparabitur ac si ibi non
>
esset, aut non cognosa esse : quia cum
non moveat, pure materialiter, et per
|
accidens se habet. Cæterum malum non
I
est per se appetibile, nec aliquis inI
tendens ad malum operatur : quare maliί
lia objectiva non potest intendi, attingite
f
ratione sui. Et ideo ut actio participet alij
quam speciem malitiæ ex circunstantia
I

645

DISP. XXXVI, DUB. HI.
objectiva mala, sufficit quoi talis circuns­
tantia sit cognita, et quod non retardet ab
opere : quia eo ipso, quod objectum ob
talem circunstantiam possit, ac debeat re­
futari, et non refutetur, talis circunstantia
est indirecte volita, sicut malum attingi
polost : et hoc sufficit, ut malitia derivetur
adactionem, sicut contingit in surripiente
rem sacram : magis enim, ut inquit D.
Thorn, loco proxime cit., vult rem sacram
accipere, quam auro carere; licet illam
circumstantiam non intendat per se ; quin
potius, ut loquitur idem S. Doctor loco
cit. ex 4 sent., ita libenter acciperet vas
\nureum non sacratum, sicut sacratum. Ex
liac itaque radice provenit, quod cultus
Sanctorum non sit regulariter opus reli­
gionis, sed duliæ; quia regulariter, et per
se loquendo, et prout ipsos Sanctos magis
decet, non adorantur ex motivo extrinseco
eminentiæ divinæ, quod ad religionem
perlinet; sed ex motivo inferiori, ipsis
tamen proprio, et intrinseco, quod pertinet
ad duliam. Et tamen injuria Sanctorum
est sacrilegium contra religionem : quia
cum conjunctio specialis, et subordinatio
Sanctorum ad Deum sit circunstantia ob­
jectiva, quæ posset, et deberet retrahere a
Sanctorum injuria; ubi non retrahit, sed
postponitur; ibi indirecte redditur violatio
talis circunstantiæ ; et consequenter ad
actum Sanctis injuriosum derivatur mali­
tia contra Deum, et religionem, quod est
proprissime sacrilegium. Ubi enim injuria
fit specialissimis Dei amicis, nempe Bea­
tis, quos tales esse certo cognoscimus, ut
sunt omnes ab Ecclesia canonizati, injuria
pertingit ad ipsum Deum, juxta illud Zacbar. 2 : Qui vos tangit, tangit pupillam
oculi mei : Et diximus : quos tales esse certo
constat : quia si certo non constaret; qua­
litas malitiæ regulabitur secundum judi­
cium injuriantis. Quod raro circa existentes
in hac vita certum erit : quia frequenter
contingit, quod peccatores ob simulationem
appareant Sancti; et e converso vere Sancti
ob humilitatem non ita appareant perfecti :
præsertim cum profundissima sint humani
cordis secreta, et quæ propriam ipsam
conscientiam latent.

bus hujus dubii resolutio Sed singularis, et
eminentissima Virginis dignitas ob igat, ut
singulariter de adoratione ei dignitati de­
bita disseramus. Sed ne circa illudmet,
quod supponit titulus, denuo hæreamus

§ i.
Certa suppositio præmitlilur.

24. Ilæretici num. 5 relati, qui genera- næretiri
liter negant deferendam esse Sanctis ado- ce^nrationem, ab hac regula non excipiunt v-rgini
B. Virginem Sanctorum omnium reginam. ΓΠ1·«πι.
Unde Leo Isauricus, et Constantinus Copronymus, ut refert Nicephorus lib. 18, in
fine dicebant B. Virginem Mariam dignam
honore sacro fuisse illo duntaxat tempore,
quo Christum in utero portavit ; secus
tempore subsequent!, et modo : quare om­
nem cultum deferebant Christo in utero
Virginis existent!, non autem hujus sanc­
titati, ac dignitati. Et similia protulerunt
hæretici moderniores : nam Lutherus in Luthepostillis Nativitatis, et Annuntiationis ras·
Mariæ, amare carpit honorem, quem Ca­
tholici Virgini deferunt. Et Calvinus in caiviharmonia cap. 2, Joan. num. 4, dixit : nus·
Facta est Maria regina cadi, spes, vita, et
mundi salus. Denique eo progressus est vesa­
nus furor, ut Christi propemodum nudati
spoliis eam ornarent. Quasivero non habeat,
quantum illi honoris debetur, nisi Dea fiat.
Et eodem modo loquitur Philippus, ut
statim videbimus. Motiva autem hæreticorum, ut ita sentiant, sunt illamet, quibus
generaliter Sanctorum adorationem oppu­
gnant : quippe manifestum est nihil in
Sancta Virgine occurrere, propter quod sit
cæteris Sanctis indignior. Si quid vero il­
lam specialiter attingens opponunt, est
D. Epiphanium hæresi 78 et 79, referre
mulieres quasdam in Syria statuam Mariæ
circumtulisse, et ei liba, et alia munera
obtulisse : ob quæ S. Doctor illas acriter
reprehendit. Quæ expendens Melancthon Meiancin respons. contra Clerum Coloniensem ι',0.η·
subjungit : Nunc vero magna pietas ducitur oPpôinvocare Mariam, et donaria liberaliler cu- n-ntmulare.
Sed Beatissimam Virginem adorandam SuppoDUBIUM III.
esse, quod in titulo dubii supponimus, est
de fide. Nam ea Ecclesiæ decreta, quæ lica.
Qua adoratione colatur Beatissima
Sanctorum adorationem sanciunt, nequeunt
Virgo Maria.
omnium sanctissimam comprehendere.
Quin in septima Synodo Act. 4 et 6 et 7
Haud obscure constabat ex praecedenti- |
in Concilio Trident, cap. 25, in decreto

646

DE INCARNATIONE.

de reliquiis. et venerat. Sanctorum, primo
loco statuimur Virginis adoratio. Quare
omnia, quæ pro adoratione Sanctorum
dub. 1 expendimus, a fortiori evincunt
Sanctam Virginem colendam a nobis esse.
Patres etiam id dissertissime affirmant.
D.Chrr-l). Chrysostomus in sua liturgia inquit :
anZ" E»tc dignum, e! justum esi glorificare Deipa­
ram. el semper beatissimam, el penitus
incontaminatam matrem Dei nostri, honora­
tiorem Cherubim, el gloriosiorem incompara­
biliter Seraphim. Qux citra corruptionem
Deum peperisli, vere Deiparam te magnifi·
fo-Da- camur, etc. D. Damasc, orat. 2, de As"nosT snmp. Virginis ait : Decet matrem ea. qux
filii sunt, possidere, et ab omnibus adorari.
D. Atlu- Et eodem modo loquuntur D. Albanas, in
îf'Aai Evangel, de S. Virgine. D. Augustin,
gusti- serm. 35, de Sanctis. Gregorius Papa in
D?°Gre- epist. ad Germanum, quæ habetur inSepwrius. timaSynodo act. 4. Germanus Patriarcha in
°π™3" epist· ad Joannem in eadem Synodo, et
D. Ber- act. D. Bernardus serm. 1, de Assumpt.
innJ.H Damianus serm. I de nativit. Marite.
nu·· D. Anselmus opusc. de excellentia VirgiΙΙιίη.Γ n's caP· 8. Ruperius lib. 3, in Cantica ad
Cantacu- illud ex cap. 4 : Veni. el coronaberis. Joanzenas* nes Cantacuzenus in apologia 3 et ?, con­
tra Mahumetanos, et alii communiter.
Diluitur
25. Ad illud autem, quod hæretici oppownm' nunt ex D. Epiphanio, jam respondimus
objectio, num. 10, S. Doctorem non reprehendere
Mariæ adorationem, sed adorationis mo­
dum, in quo plura occurrebant reprehen­
sione digna. Offerebatur enim sacrificium
Virgini, *quod tamen nulli, quam Deo of­
ferri potest, ut diximus disp. præced.
num. 24. Offerebatur præterea a mulieri­
bus : quæ non solum nequeunt fungi mu­
nere sacerdotali ; sed nec in Ecclesia
docere, nec aliud ministerum perficere, ut
colligitur ex Apostolo 1, ad Corinth. 14.
Offerebatur denique in Kollirida, sive torta
panis : quod prorsus alienum est a sacrifi­
cio unico legis gratiæ. Cæterum adhuc
pungere videtur, et ab hærecicis objicitur,
Mens quod Epiphanius dicat : Revera sanctum
D- Epi­
phani-,. erat corpus Mariæ, non tamen Deus : revera
Virgo erat ipsa honorata, sed non ad adora­
tionem nobis data : sed ipsa adorans cum,
qui ex ipsa carne genitus est. Quibus non
obscure significare videtur Mariam non
esse adorabilem a nobis, sed adoraturam
Deum. Locus tamen satis perspicuus est ab
ipso contextu : agit enim S. Doctor de
adoratione sumina, sive latria, soli Deo
debita ; quam insanus illæ mnliercuhe Vir­

gini deferebant : et merito affirmat Virgi­
nem non fuisse nobis datam ad hujusmoli
adorationem, sed quod ipsa illam exhibere
debeat Filio Deo. At minimo negat nos
debere Virginem colere honore, sive ado­
ratione inferiori; sed putius id clare docet,
dum Virginem vocat honoratam, hoc est :
honore dignam. Præsertim cura statim
dicat Eliam, et Joannem, quos nominatim
recenset, et Sanctos alios honorandos esse,
et ultra hos Virginem adhuc honoratiorem
existere propter mysterii dispensationem
(sic Patres Græci solent Incarnationem
Filii Dei significare) qua digna facta esi.
Ex quibus satis constat ad antithesira il-J
lam Melancthonis : non enim reveremur
Virginem ut Deum, sed ut Deiparam : non
illam invocamus ut primum principium,
sed ut advocatam : non illi deferimus do­
naria tanquam sacrificia, sed velut affec­
tus, atque submissionis signa. Qute et
singula nec D. Epiphanius, nec Patrum
alius in catholicis reprehendit : sed Catho­
licorum praxim doctrina, et exeeutione
probarunt.
Quod voro Calvinus impie recenseat Renudititulos illos, quibus Virginem salutamus, Ca*”_
ad conflandum illi invidiam, et ut cultum nos.
ejus faciat odiosum, flocci pendendum
est : quoniam tituli illi nec sunt proprie
Dei privative, ut esse primam causam,
omnipotentem, immensum, infinitum et
hujusmodi, quibus nominibus nunquam
Virginem honoramus : sed ei attribuimus
alia nomina excellentiae, quæ potest esse
Deo, et creaturis analogice communis, ut
est puritas, sanctitas, pulchritudo, pietas,
etc. Nec rursus illos titulos ei deferimus,
quia credamus, aut denotaro velimus æqualem ejus cum Filio dignitatem : sed ut
significemus eximiam, atque validam
illius apud Filium intercessionem. Sic ip­
sam vocamus vitam, spem, et dulcedinem
nostram, sic cantamus omnes hæreses abs­
tulisse : quia ejus intercessio apud Filium,
qui est prima nostræ salutis causa, et
spes, et vita, atque ipsa boatitudo nostra,
plurimum valet ad conciliandum nobis
bona, et ad repellendum damna. Nec hos Elgi»
titulos nuper, aut ex cerebro cudimus, sei
acceptos habemus a Sanctissimis, et doc­
tissimis Ecclesiæ Patribus, quos audire,
atque imitari magis expedit, quam blate­
rones, homines scilicet impios, sacrilegos,
et a Deo derelictos, ut fuerunt Lutherus,
Calvinus, et aliii similes. Plane D. Atha- D. Albi­
nas. in serm. de sanctissima Deipara, nH'
illam

DISP. XXXVI, DUD. Hl.
Hr- illam vocat regenerat ricem. i). Epiphanius
μ *'■ iu orat, de laud Virg. sub initium : Ma­
riam, inquit, interpretari solemus Domi­
nam, atque etiam spem, Deperii enim Do­
minum, qui csl spes lotius mundi. D.
J.S«· Bernard, epist. 17'i, Illam vocat restauratricem. Doctissimus Idiota hom. in Do.’Λ'3· mini hypapante, Advocatam. D. Ephrem
inorat, de laudibus Virginis, gaudium, el
i-· salutem mundi. D. Augustin, serm. 35
Uh de Sanctis : Dominam Angelorum : D. Da»
«ta- mascen. lib. 4 de fide cap. 15 : rerum
ts.
D. An­
Ml· omnium conditarum dominam.
ou. selm. lib. de excellentia Virginis cap. 8 :
thronum glorix Dei. Rupertus lib. 13 in
Joann. : matrem omnium hominum. Denique, ut plurimos omittamus, D. Fulgen­
tius serm. de laud. Mariæ, inquit : Facta
est Maria fenestra cati, quia per ipsam Deus
rerum fudit sxculis lumen. Fada est Maria
scala cœlestis, quia per ipsam descendit Deus
ad terras, ut per ipsam homines ascendere
mereantur ad cœlos. I<acla est Maria restau­
ratio fœminarum, qux per ipsam a ruina
prinve maledictionis probantur esse substraclæ. Et ut salus sit ex inimicis nostris,
appareatque hæreticorum inconsequentia,
•·*
un- Calvinus ipse in harmonia cap. 11 Lucre
m.
ad illa : Beatus venter, inquit, negari non
potest, quin Deus Mariam Filio suo matrem
eligens, ac destinans summo eam honore di­
gnatus sil. Et rursus : Non parum ampli­
ficat Christi gloriam, quod uterum, in quo
gestatus csl, nobilitet, ac beatum reddat.
Si itaque honestissimum est imitari Dei
conditionem, et conformari indoli Christi;
quid reprehensionis, aut offensionis occur­
rit in eo, quod Mariam multum colamus,
quod, quantum exilitas nostra fert, nobi­
litemus titulis, et beatissimam praedice­
mus? Tolis itaque medullis cordium (horta­
λ Bertur D. Bernardus in serm. de aquæductu :
urtu,
cui paremus, licet discarpantur hæretbi)
tolisprxeordiorum affectibus, et volis omnibus
Mariam veneremur : quia sic est voluntas
ejus, qui totum nos habere voluit per Mariam.
Μ
,o
26. Porro tituli, ut adoremus Virginem
ibitis (sic magis obstruimus hæreticorum ora) ad
tria capita reduci possunt. Nam in primis
* contactus physicus, quem ad Christum ha­
buit, cum illum per novem menses in
utero gestavit, et post natum in ulnis
portavit, et uberum lacte nutrivit, con­
gruens satis ratio est, ut eam adoremus.
Hac enim de causa aloramus cruces, cla­
vos, spinas, et reliquias Christi, ut dice­
mus disp. 38, dub. 1. Et homines ob hunc

647

titulum adorant cultu civili thronum, pur­
puram, et diadema regis : quod nec ipsi
hæretici negant. Nihil autem fuit hoc
genere attingentiæ Christo conjunctius,
quam Maria, sive attendamus modum ap­
plicationis, sive adorationem temporis.
Deinde alius titulus est dignitas matris SecunDoi, quam Virginem vere habuisse osten- dns'
dimus disp. 5, dub. 3. Fundatur autem
hæc di uni itas in eo, quoi Virgo Christum
genuerit, et ad ipsum physicam habeat
maternitatis relationem : quamvis dignitas
ipsa quid morule sit, et moraliter dignilicet subjectum : sicut dignitas regia se ad
regem habet. Quod veru talis dignitas sit
digna honore, apparet per se notum ab
his, quæ in civilibus videmus : nemo
quippe negat matri regis, quatenus tali,
aliquam adorationem deberi. Cum itaque
dignitas Christi incomparabiliter excedat
omnium regum dignitatem; consequens
est, quod Christi matri debeatur major
honor, quam cujuslibet Imperatoris matri.
Unde vel ob hunc præcise titulum adorari
deberet. Præsertim cum ab hoc capite ha­
beat B. Virgo esse reginam, et dominam
creaturarum, juxta illud D. Athanasii in D. Alba­
serm. de Sanctissima Deipara : Quia ipse nas.
rex est, el dominus; mater, qux eum genuit,
el regina, el domina vere censetur. Et D. D. DaDamasc. loco supra cit. ait : Vere enim re­ mascen us.
rum omnium conditarum do■•■.ina effecta est,
cum creatoris mater exlilil. Quamvis autem
hic maternitatis titulus coincidere videa­
tur cum præcedenti; pertinuit enim ad
Christi matrem Christum attingere, atque
in utero portare : nihilominus multum
distinguuntur. Quoniam in primo illo
solum consideratur ratio contactus, et con­
tinents : quo pacto non explicat dignita­
tem propriam creaturæ rationalis, sed ali­
quam rationem habitudinis, quæ rebus
inanimatis communis esse potest, ut cruci,
præsepi, throno. Quin absolute non im­
plicat similis contactus in muliere absque
dignita e matris : sicut si Christi humani­
tas formaretur a Deo, et conservaretur in
utero fœminæ per novem menses, nullam
tamen ah illa suscipiendo substantiam.
Cæt- ruin dignitas matris plus lon«e addit,
nempe veram causalitatem erga Christum,
ipsumque genuisse et nutrivisse in utero :
quo i proprissimum est matris : nec digni­
tas moralis in hoc fundata rebus aliis, præ­
sertim inanimatis, communicari potest.
Denique titulus tortius est maxima, atque Tertius
insignis ejusdem Virginis propria, sive

7 Ί

648

DE INCARNATIONE.

personalis sanctitas per gratiam habitua­
lem, et gloriam cum omnibus virtutibus,
dônisque, et egregiis mentis eisdem anne­
xis. Cum enim vel ob hunc præcise t: luium
alii Sancti sint nostra adoratione digni, ut
ostendimus dub. 1. in dubium revocari
non valet, quod ejus ratione B. Virgo ado­
rationem no.-tram mereatur. Et plane quo
excessu ejus sanctitas sanctitatem aliorum
antecellit, eo majorem cultum exposcit.
Quanta vero sit superexcedentia illa, expo­
nere licet rem non possemus exequi)
i
aggrederemur, si id a nobis jam dictum
non fuisset tract. 16, disp. I, dub. 5,
num. 45, ubi statuimus gratiam, et merita
B. Virginis excedere simpliciter gratiam,
et merita omnium simul sumptorum, qui
fuerunt a principio mundi, et erunt usque
i
ad finem : quin et gratiam, et merita om­
nium praedestinatorum tam hominum,
quam Angelorum, collectis in unum no­
vem istorum ordinibus Quod ibi auctori­
tate Patrum, et gravium Doctorum munid. Ber- vimus. Modo addimus D. Bernard, epist.
nardus, jubi affirmat, quod vel paucis morta­
lium constat esse collatum, non esi fas susD. Au- cipari, tanlx Virgini fuisse negatum. D.
selmos. .\nse|m_ m, je excellentia Virg. in prin­
cipio, ubi ait : Supereminentem omni, quod
prxter hominem Deum, creatum est, excel­
lentiam B. matris Dei, quomodocumque, el
saltem lippienti oculo cordis contemplari an­
helans, horreo, el valde limeo. Et Petrus
Damla- Damianus serm.de Assumpt. ait: Univeras* sus pulvis pigmentarius in Virgine projectus
est, quando in ea virtutum conventus reveren­
dum sibi thalamum consecravit : et si exteris
per partes spiritus adfuit, Mariæ tamen tota
plenitudo gratiæ supervenit. In quibus ultin. Hie- mis verbis imitatus fuit D. Hieronymum,
miis? aut Sophronium in serm. de eadem festivit. ubi inquit : Cæleris per parles, Mariæ
autem se totam infudit gratiæ plenitudo. Sed
inter omnes eminet Virgini devotissimus
D.Thom. D. Thomas, qui aliorum elogia theologico
discursu confirmat in hac 3 p. quæst. 27,
art. 5, his verbis : Dicendum, quod quanto
aliquid magis appropinquat principio in quo­
libet genere, tanto magis participat affectum
illius principii. Unde Dionys. dicit 4 cap. eœIcsl. hierarch, quod Angeli, qui sunt Deo pro­
pinquiores, magis participant de bonitatibus
divinis, quam homines.' Chrislus autem est
principium gratiæ, secundum divinitatem qui­
dem auctorilative, secundum humanitatem
vero instrumentante)·. Unde et Joan. 1 dici­
tur : Gratia, et veritas per Jesuin Christum

facta est. Beata aulem Virgo Maria propin­
quissima Christo fuit secundum humanita­
tem ; quia ex ea accepit humanam naturam.
El ideo præ cæleris majorem debuit a Christo
gratiæ plenitudo oblinere. Addit in resp.
ad 1 : Beata Virgo Maria tantam gralix
obtinuit plenitudinem, ul esset propinquissima
auctori gratiæ : ita quod eum, qui est plenus
omni gratia, in se reciperet, el eum paviendo,
quodammodo gratiam ad omnes derivaret,
Quæ D. Thom. elogia fundant solidam
B Virginis laudationem.
Ex his satis constat contra hæreticos pa5{t«
.B. Virginem
non solum esse adorandam,
dj®'6*·
o
t
' Ulli,
sed habere etiam plures, ac egregios titu­
los, quorum ratione illam præ aliis sanctis
colamus : idquein titulo dubii merito sup­
posuimus. Modo restat videre, quali ado­
ratione Virgo adoretur : quod excitare,
atque habere potest aliquam inter Theolo­
gos controversiam.

§n.
Resolutio difficultatis.

27. Dicendum est B. Virginem non concieadorari adoratione latriæ, sed adoratione J10·
duliæ excellentis, quam byperduliam voca­
mus. Ita D. Thom. in præs. art. 5, cujus D.Thon.
verba statim referemus Et idem commu­
niter tueniur Theologi tam Thomistæ,
quam extranei, Cajetan. Medina, Cabrera, CajetaSylvius, Arauxo, et Lorca in commenta- ,n“\
riis, aut notis ad prædictum art. Kelliso- KeliisM.
nus ibi dub. unico concl. 3. Rainerus in R’1^·
Pantheologia, verbo Adoratio cap. 5, § 1. carrière.
Carriere in Digesto fidei art. 30, quæst 2.
Vasquez disp. 100, cap. 2. Ragusa Granadisp. 44. Granados controv. 1, tract, ult. ,ίβΐ·
disp. 3. Lugo disp. 35, sect. 2, num. 31.
Aversa quæ=t. 24, sect. 3 in fine, Lum- £:·>»bier quæst. 39, art. 5, ji 1. Saavedra de
sacra Deipara disp. 4, sect. 2, a num. 182, dri·
et alii quamplures. Et quidem secunda
assertionis pars evidenter sequitur ex
prima : quoniam B. Virgo adoranda est
excellenti quadam adoratione, ut quæ
contra hæreticos expendimus jî præced.
satis evincunt : ergo si non adoratur ado­
ratione latriæ, ut modo affirmamus; sequi­
tur adorandam esse a Juratione duliæ excellentis, quam vocamus byperduliam. Quare
curandum nobis est primam illam assertio­
nis partem ostendere.
Probatur itaque verbis, et optima ra- rjüo
tione D. Thom. loco cit. ubi ait : Dicen- D.Tboa.
dum,

i

I
’
'
\

j

;

|

DI8P. XXXVI, DUB. III.
dwm, quod quia lalria soli Deo debetur, nulli
crtalurx debelur lalria, prout creaturam
secundum se veneramur. Licet aulem crea­
tors insensibiles non sint capaces venerationisstcundum sc ipsas : creatura tamen ra­
tionalis est capax venerationis secundum se
ipsam. El ideo nulli puræ creaturæ rationali
debetur cultus latriæ. Cum igitur B. Virgo
sil pura creatura rat ionalis, non debelur ei
adoratio latriæ ; sed solum veneratio duliæ,
eminentius tamen, quam creaturis, etc.
Quam rationem possumus magis expen­
dere in hunc modum : nam ideo adoratio
aliorum Sanctorum non est latria, quia
Sancti adorantur ratione dignitatis propriæ,
atque intrinsecae, sive in eisdem existentis,
quæ non est aliqua eminentia divina,
sed creata ; cum tamen motivum adoratio­
nis latriæ debeat esse dignitas, sive emi­
nentia divina : sed hæc eadem ratio mili­
tat in adoratione B. Virginis : ergo talis
adoratio non est latria. Major constat ex
dictis dub. præced. num. 12. Minor autem
ostenditur : nam in primis ideo Sancti de­
bent adorari ratione dignitatis propriæ,
sive in eisdem existentis, quoniam licet
non implicet Sanctos adorari ratione emi­
nentiæ increatæ, et per habitudinem ad
Deum, sicut adorantur sacra vasa, et ima­
gines, quæ esset adoratio respecti va; nihi­
lominus magis decet ipsos Sanctos, quod
eos adoremus adoratione absoluta propter
dignitatem illorum propriam, et in ipsis
existentem : quia hujusmo Ii cultus magis
testificatur eorum excellentiam, ut supra
magis explicuimus num. 13 et 22, quod
motivum etiam militat in B. Virgine, ut
ex se liquet. Deinde ideo in aliis Sanctis
non est aliqua eminentia divina, sed creata,
quia ipsi sunt puræ creaturæ, sive perso­
naliter non Dii : hæc autem ratio occurrit
in B. Virgine, quæ etsi perfectissima, et
Sanctissima, tamen non est personaliter
Deus, ut fides docet. Quod fundamentum
simul præcludit varia aliquorum subterfugia, dum recurrunt vel ad dignitatem ma­
tris, vel ad contactum physicum cum
Christo, vel ad alia ejusmodi. Nam inqui­
rendum est ab eis, utrum hæc constituant
aliquam perfectionem intrinsecam Virgini,
sive quæ ipsam afficiat ; vel non? Si dicant
primum ; manifeste convincitur talem
perfectionem esse creatam : nihil enim
vere in B. Virgine est, quod creatum non
sit : si creatum est, ineptum consequenter
est, ut sit motivum latriæ. Si autem eligant
secundum : sequitur, quod solum possit

649

esse motivum adorationis respecti væ, sive
per habitudinem ad aliquid extrinsecum,
quo modo adorantur imagines, vasa, cor­
poralia, templa : sed prædictus modus ado­
rationis non congruit B. Virgini ; quia
simpliciter est longe inferior, quam alter
delatus eidem ratione excellentiæ propriæ :
magis enim unumquodque decet, quod
adoretur ratione sui, sive propter id. quod
est in se, quam quod adoretur præcise ob
aliquod extrinsecum, ad quoi dicit aliquam
habitudinem.
28. Confirmatur primo; nam B. Virgo confirpræcipue adoratur vel ob dignitatem ma- mat,° 1·
tris Dei, vel ob insignem sanctitatem :
sed neuter titulus sufficit ad adorationem
latriæ : ergo B. Virgo non adoratur hujus­
modi adoratione. Consequentia patet. Et
major est certa : quoniam quod B. Virgo
sit adorabilis fundatur in eminentia, sive
perfectione, quam habuit : nihil autem
est in Virgine perfectius, quam sanctitas,
et maternilas : quippe contactus ad Chris­
tum præcisive ab his perfectionibus est
longe inferior, et invenitur in rebus ina­
nimalis, ut in præsepi, columna, clavis,
flagellis, sepulchro, et aliis hujusmodi,
quæ Christum physice attigerunt : ergo
B. Virgo præcipue adoratur vel ob digni­
tatem matris Dei, vel propter insignem
sanctitatem. Minor etiam liquet ; quia
tam esse matrem Dei, quam esse sanctissi­
mam per gratiam sunt perfectiones deter­
minate creatæ : motivum autem adoratio­
nis latriæ debet esse aliquid non creatum,
sed divinum, ut satis constat ex dictis
dub. 1 ; ergo prædicti tituli non sufficiunt
ad adorationem latriæ.
Confirmatur secundo : quia B. Virgo Confirat io
ex nullo titulo potest esse adorabilior, in
matI
° 22
sive dignior altiori aioratione, quam hu­
manitas Christi considerata cum omnibus
perfectionibus in ea receptis, præcisive ta­
men a persona Verbi sicut a termino qui,
et per se adorationis : sed humanitas
Christi sic considerata non adoratur ado­
ratione latriæ, ut ostendimus disp. præced.
dub. 3, f 3; ergo B. Virgo ex nullo titulo
adoratur adoratione latriæ. Major, in qua
poterat esse difficultas, ostenditur : quoniam
nec sanctitas Virginis excedit sanctitatem
in humanitate Christi receptam : nec di­
gnitas matris Dei, vel quævis alia Virgini
conveniens potest comparari cum digni­
tate, et perfectione modi unionis hyposta­
ticæ : aliunde vero sicut conceptus matris
Dei nequit non concernere saltem in obii-

7·

Ml·

$
SU

•teg·

a

'r

-

Γ 3

650

DE INCA B NATION E.

quo ipsum Deum; sic etiam modus unio­
scilicet B. Virginis non pertinere ad du­
liam erga alios Sanctos, cis argumentis
nis hypostaticæ nequit non afferre sa tem
in obliquo personam divinam : cum hac
probat, quie vel nihil valent, vel evincunt
adorationem Virginis esse latriam : quare
tamen excellenti® dignitate ex parte modi,
quod maternitas illa respicit Deum ut ter­ illa expendemus in referendo sententiam
minum simpliciter extrinsecum. et qui ad ί nostræ assertioni contrar am. Sed prius­
quam proposit® dubitationi respon icamus,
Virginem substantiality r non pertinet;
modus vero unionis hypostaticæ respicit censuimus de re esse aliam subjicere,
personam divinam ut terminum intrinse­ nempe ub quam potissimam rationem
cum. et qui humanitatem Christo substan­ B. Virgo adoranda sit? Omisso namque Qei$
pro nunc contactu physico Christi, qui âd ..nttë·
tialiter complet : ergo B. Virgo ex nudo
solum potest fundare adorationem respec-’ ne iii
titulo potest esse adorabilior, quam huma­
Virate
tivam, rebus insensibilibus communem(’ sobiikr·
nitas Christi ronsiderata secundum omnes
et quæ non est præcipuus Virginis cultus,
perfectiones in ea receptas, præcisive ta­
nec ipsam magis decet; duæ aliæ rationes
men a persona Verbi sicut a termino qui,
Pr.rci- et per se adorationis. Si quis autem, ut
adorationis satis excellentes in eadem
dilur
Virgine occurrunt, nempe dignitas inairis
diluat vires pnemissi fundamenti, dicat
ftga.
Dei, et sanctitas per gratiam habitualem
solum evincere, quod B. Virgo non adora­
cum aliis donis eidem annexis. Inquirimus
tur latria summa, qua· Deo soli debetur;
minime voro, quod non adoretur latria ergo ob quam istarum B. Virgo sit dignior
inferiori, et quasi media, eo quod diunitaa adoratione?
Incipiendo itaque ab hac posteriori SeûkêB. Virgmis licet creata perlinet ad ordinem
bi
quæ.'tiuncula, Saavedra loco supra cit. Swehypostaticum. Id, inquam, si dicat, re­
num. 185, disserte statuit, quod major est <lræ.
fellendus est ex supra traditis disp. præced.
excellentia maternilatis, quam gratiæ habi­
num. 64, ubi contra Suarium ostendimus
tualis. Cui sententiæ multum favet Suarius Soirez.
prædictam latriam inferiorem, sive mediam
lom. 2, in 3 p. disp. 1, sect. 2. Et pro­
esse figmentum : nam sicut omnis digni­
bari potest tum ex summis laudibus, qui­
tas, sive eminentia est determinate vel
bus Patres dignitatem prædictæ maternila­
divina, vel creata, et inter hæc non datur
tis commendant. Plura, et satis selecta
medium; sic etiam omnis adoratio defer­
tur vel ob eminentiam divinam, et sic est illorum circa hoc testimonia dedimus g
præced. Tum specialiter ex D. Thom. qui D.Thom.
latria; vel ob perfectionem creatam, et sic
1 p. quæ.-t. 25, art. 6 ad 4, affirmat
est dulia. Unde excluso, quod B. Virgo
hanc dignitatem esse (sic refert Suarez ubi
adoretur absolute ob perfectionem divinam,
sed solum ob creatam, quam præcise ha­ supra § Secundo vero addi) suo genere in­
bet in se : conclusum relinquitur, quod i finitam : quia esi suprema quædam con­
nulla latria summa, media, aut inferiori i junctio cum persona infinila. Unde ipse
colatur. Eo vel maxime, quod simpliciter | S. Doctor 2, 2, quæst 103, art. 4 ad 2,
dignior est humanitas Christi etiam præ- I affirmat ratione hujus dignitatis deberi
cisive a Verbo sumpo in recto considerata, j Virgini altiorem adorationem, quam aliis
quam Christi mater : cum igitur Christi i Sanctis : quia sua operatione fines divinita­
tis propinquius attingit. Tum ultimo, quia
humanitas sic accepta non adoretur ulla
plenitudo sanctitatis per gratiam communi­
latria; idem de B. Virgine Christi matre
cata fuit Virgini ratione maternitatis : ergo
est a fortiori dicendum.
Dubium
29. Dubitari amem potest, ai quem vir- ' maternitas se habuit per mo lum radicis ad
incidens.
tutis habitum pertineat B. Virginis ado- , sanctitatem hujusmodi : atque ideo d^bet
Suarii ratio? Cui difficultati
respondet Suarez ΐ illam dignitate præcellere. Antecedens D. Aijudi­
rn<î·probat
Suarez
auctoritate,
et
ratione
:
tom.
2,
in
hanc
3
p.
disp.
22,
sect.
3,
cium.
cultum Virginis non pertinere al virtutem | nam D. Augustin. lib de natura, et gra­
duli®, qua colimus alios Sanctos : sed esse ; tia cap. 36, inquit : Inde novimus tantam
actum proprium vel virtutis religionis, | gratiam illi esse collalam, quia Deum conci­
quod dicit videri satis probabile; vel alte- I pere meruit, ac parere. Et D Thom. supra D.TL<m.
rius specialis virtutis ab omnibus aliis ! quæst. 7, art. 10, docet in Virgine fuisse
distinct®, quod eiiam affirmat censendum I plenitudinem gratiæ lantæ dignitati proporesse probabile. Quid vero determinate
tionalam. Et eodem modo loquuntur alii
censendum sit, aliorum judicio relinquit [ Patres. Ratio vero ex eisdem desumpta
Porro id, quod resolute docet, cultum I est : quoniam Deus confert dona gratiæ
iu

DISP. XXXVI, DDB. HI.

in ordino ad dignitatem, ad quam homines
assumit : sicut Joanni Baptist® contulit
loi grati® privilegia, quia illum elegit ad
munus Præcursoris ; et Apostoli accepe­
rant insignia gratiæ charismati, qtiiaaposlolatus illa exigebat : ergo pariter pleniI ludo grati® communicata fait Virgini
ralione maternitatis. Pr®-crtim cum de­
ceat matrem honorari a lilio, habeatque
maternitatis titulo jus ad filii bona :
quare oportuit, quod B. Virgo haberet ple­
nissimam gratiam, aliasque perfectiones ra­
lione maternitatis.
30. Sed aliter respondendum censemus,
p prættotando tamen, quod ut ipse Suarez
“P1 observat eodem toni. disp. 37, sect. 2, in
fine, dupliciter possumus loqui de dignitate
maternitatis. Nam primo possumus illam
considerare connaturaliter : quo pacto in­
du Iit non solum ipsum genuisse Christum,
et relationem ad ipsum; sed etiam omnes
gratias, et perfectiones, quibus disponi
oportuit,’ ut esset omnino decenter mater
Dei. Et in hoc sensu non datur locus
pnedict® comparationi : nam dignitas
maternitatis hujusmodi complectitur etiam
sanctitatem : atque ideo dignitas maternitaiis, et sanctitas nequeunt inter se com­
parari tanquam extrema se excludentia,
et quæ sint diversa adorationis motiva;
sed constituunt potius unicam adæquatam
eminentiam, cujus ratione B. Virginem
colimus. Secundo possumus considerare
dignitatem maternitatis præcisive, et quasi
metaphysice, id est, secundum ea, quæ
essentialiter importat, sive quæ necessaria
essentialiter sunt ad hoc, quod B. Virgo
genuerit Christum, et sit vera mater illius.
El in consideratione hac datur locus præ­
dictæ comparationi : quia talis dignitas
sic considerata non includit sanctitatem
per gratiam habitualem, et alia dona eidem
adjuncta : certum quippe apparet potuisse
Deum absolute assumere carnem, et gigni
ex muliere existente in puris naturalibus,
quidquid fuerit an generari potuerit ex
fæmina existente in peccato. In hoc itaque
sensu comparatio procedit, quæ præcipue
eluceret, si daretur una mulier, quæ abs­
que ullis aliis donis supernaturalibus esset
vera, et naturalis mater Christi, sicut
B. Virgo est; et daretur alia mulier, quæ
absque dignitate illa maternitatis haberet
omnem gratiam supematuralem, quam
Virgo habet : possent enim optime inter
se conferri in ordine ad dijudicandum,
quænam earum foret dignior adoratione,

651

sive magis adorabilis. Sed »uum etiam
locum habet, licet prædicue dignitates
concurrant in eodem B. Virginis supposito :
ct ita inquiritur, cujus ratione sit illud
suppositum adorabilius? In quo sensu
Respondemus digniorem simpliciter litu- Resalelum, ut B. Virgo adoretur, non esse tio·
matornitatom, sed sanctitatem gratiæ, et
virtutum, ac meritorum. Ad hanc resolu­
tionem præcipue rnovemur auctoritate Pa­
trum, et gravium Auctorum, quos infra
dabimus. Sed ut congruentius eorum tes­
timonia proponamus, prius subjiciemus
fundamentum e ratione, cui optime illa
respondent. Probatur itaque in hunc mo- Probadum : quoniam illa ratio, aut perfectio ralj“„e
est in B. Virgine dignior titulus, ut adoreiur, qui est major dignitas : sed sancti­
tas per gratiam, et alia duna est major
dignitas, quam maternitas : ergo dignior
litulus, ut B. Virgo adoretur, non est ma­
ternitas, sed prædicta Sanctitas. Major,
et consequentia patent. Minor autem os­
tenditur : nam cum dignitas creaturæ
imitetur, et participet dignitatem divinam,
sicut proportionabililer contingit in om­
nibus aliis perfectionibus ; illa simpliciter
est major dignitas, quam hæc. Minor hujus
secundi syllogismi cum importet compara­
tionem, probanda est quoad utrumque
extremum, licet ex eadem radice : nam
collatis inter se dignitatibus, aut perfectio­
nibus divinis, omnium maxima, et summa
est natura Dei : quippæ quæ comparatur
per modum radicis, et frontis respectu
cæterarum. Sanctitas autem per gratiam
ita participat, atque imitatur naturam
divinam, quod est formalis participatio
prædictæ naturæ sub conceptu naturæ,
ut docent communiter Theologi, et ex
professo ostendimus tract. 14, disp. 4,
dub. 3. Maternitas autem, quocumque
modo sumatur, non est participatio formalis
naturæ divinæ. Si enim sumatur omnino
formaliter, est quædam relatio ad Chris­
tum lilium, genitum secundum naturam
humanam. Si vero sumatur fundamentali­
ter, est concursus generativus; sive dicatur
passivus, sive permittatur activus : quod
in præsentiarum nihil refert. In nullo
autem horum adest imitatio, aut participa­
tio naturæ divinæ sub conceptu proprio
naturæ; siquidem manifestum est concep­
tum naturæ divinæ nec in relatione, nec
in generatione consistere; alias natura
divina sub conceptu naturæ nun esset
communis omnibus divinis personis t

652

DE INCARNATIONE.

esse mater Dei, quam ob ipsam matris digni­
quoi est contra Odem. Non itaquo inaternitas participat conceptum naturæ di'inæ tatem. Idque significasse Christum docent
hi Patres, cum Luca' 11 mulieri dicenti : l»r*n
i·
sub concepta naturæ. Eo vel maxime,
quod cum maternitas, quolibet modo ex­ • Beatus venter, qui te portavit, etc., respon­
dit : Quinimo beati, qui audiunt Verbum
I
plicetur recipiatur immediate non in anima,
Dei, et custodiunt illud. Quæ verba expliI
■.
sed in corpore, aut composito, quod est
cans D. Chrysostom, in cap 2, Joan, d cft( .
incapax videndi, et amandi Deum in se;
hom. 20. inquit : Cum audieris mulierem SmSI =.
nequit esse radix videndi, et amandi Deum
illam dicentem : Beatus venter, qui te portaj
in se : atque ideo nec habere conceptum
vit, deinde Dominum respondentem : Quinimo
|
naturæ divinæ per participationem, nec
beati, qui audiunt Verbum Dei. et custodiunt
illam formaliter imitari. Ergo facta com­
illud, ea sententia dictum existima, non quod
paratione inter sanctitatem et maternitamatrem negligent. sed nihil ei utilitatis maI
tem B. Virginis, sanctitas magis participat,
Iris nomen allaturum ostenderet, nisi boniet imitatur dignitatem divinam, magisque
j
ad illam accedit, quam maternitas. Pro quo i tale, el fide praestaret. Quod si Mariæ nihil
sine virtute materna chantas erat profutura;
·
discursu magis illustrando videri possunt,
longe minus nobis patris, fratris, matris, filii
Jquæ diximus loco cit. dub. 7 per totum,
ubi explicuimus, quanta sit.perfectio gra­ ; bonitas. nisi aliquid nostrum afferamus.
tiæ. Ad illum vero revocari queunt omnes j Eodem fere modo loquitur in cap. 12.
Matth, hom. 45, ubi inquit : Una, sola,el
aliæ comparationes, quibus probetur gra­
;
tiam praecellere maternitatem in consti­ I vera, et communis nobilitas, atque necessitudo
j
tuendo subjectum amabilius, el objectura I cum Christo est. ut voluntatem Dei facias. Hic
j
magis congruum divini amoris : sicut I propinquitatis modus multo melior est, atque
|
eliam in magis sanctilicando personam, ; uberior. Idcirco cum mulier quadam dixisset:
|
illamque magis coaptando æternæ fel.-ci- ■ Beatus venter, etc., subjunxit : Beati, qui faciunt
• voluntatem Patris mei. Non dixit se non haj
tati, atque reddendo beatior.-m.
Robora- 31 Nunc recto ordine succedunt præ- ; bere matrem : sed inde quoque matrem suam
j
anrtori- missa jara testimonia, et aderunt proposui ! beatitudinem consecuturam asseruit, si Patris
I
lale- fundamenti sententiam. Est autem in eis J ejus faceret voluntatem. Et eodem modo
maxime observandum, quantum præemi- ■ exponit eum locum D. Augustin, cap. cit, D.Aa- i
I
neant aliis, quæ aiïerri solent pro parte ! de sancta virginit. : nam integra sententia
sic habet : Quid aliud nos docet Dominus
|
contraria : nam in istis commendant qui­
dem Patres summis laudibus Virginis i nisi carnali cognationi genus nostrum spiri1
tuale praeponere : nec inde beatos esse homiI
matemitatem : cæterum nec loquuntur in
sensu comparativo, nec illam sanctitati ; nes, si justis, et sanctis carnis propinquitate
’
præponunt : quin potius de utraque per : jungitur : sed si eorum doctrinae, ac motibus
I
modum unius discurrunt, quia revera na­ obediendo, atque imitando cohaerescunt. Beav
turaliter, et moraliter pro eadem dignitate
tior ergo Maria percipiendo fidem Christi,
quam concipiendo carnem Chrisli? Nam el
ί
censentur. Unde nullum proferent Adver­
sarii testimonium vel Patrum, vel vete­
dicenti cuidam : Beatus venter, dc., ipse respon­
j
rum Theologorum, in quo maternitas sanc­ dit : Imo beati, qui audiunt verbum Dei, etc.
titati præponatur. Illa vero, quæ nos
Denique fratribus ejus, id est, secundum carI
proferemus, procedunt in sensu formaliter
nem cognatis, qui non in eum crediderant,
comparativo, et in eodem deferunt sancti­
quid profuit illa cognatio? Sic et materna
tati primatum, ut ipsa testimonia demons­ propinquitas nihil Mariae profuisset, nisi feli:
trant.
cius Christum corde, quam carne gestassel.
D. Anj) Augustinus lib. de Sancta Virginit.
Et in eodem sensu solent Patres exponere
verba Christi, Mattb. 12 : Quæ est mater Mll, ti
njs. cap. 3, inquit : Beatior fuit Mana conci­
piendo mente, quam ventre. Et rursus : Fe­
mea, el qui sunt fratres mei? Quicumque
licius gestavit corde, quam carne. Et epist.
enim fecerit voluntatem Patris, etc. Quæ
38 aflirmat maternum nomen eliam in
explicans D. Cyprianus serm. de passione D Cj.
Virgine esse terrenum in comparatione ca- asseruit Christum prælulisse matri audi- primos.
lestis propinquitatis, quam illi contrahunt,
lores verbi, et pauperes spiritu, nempe non
D. Jus- qui voluntatem Dei faciunt. Similiter D.
quantum ad personas, sed quantum ad
tinus. Justinus quæst. 136, ad orthodox, docet
munera, sive officia sanctitatis, et ma}f. Virginem beatiorem esse prædicandam ob
ternitatis : aliunde enim B. Virgo sanc­
virtutem, quam habuit, propter quam meruit tissima erat, et Deo gratissima. Et in
eodem
i

DISP. XXXVJ, DUB. IU.

eodem sensu 1). Thom. ad locum Matth.
inquit : Iste, qui denuntiavit, insidiose,
denuntiaverat. Volebat enim explorare, an
ilu intenderet spiritualibus, quod nun curaret
de temporalibus. Ide.» affectui respondet : Quæ
est mater mea, etc. Unde nec. matrem plus
dilexisset, nisi plus spiritualitalis habuisset.
Addit infra : Habebat enim generationem
cxlatèm, et temporalem. Unde præponil coe­
lestem temporali. Illi enim, qui faciunt volun­
tatem Patris mei, illi attinent ad me secun­
dum generationem coelestem, dc.
32. Hæc est frequens, et salis clara doc­
trina Patrum, quibus addere duximus gra­
ves alios Auctores. Cajelanus ad locum
n
$
cit. ex Luca ait : Magis commendata esi
B. Virgo (in genere tamen) per hæc Filii verba,
quam fuerat in specie commendata per verba
mulieris : quoniam in verbis Jesu laudata est
exparte animæ; in verbis vero mulieris lau­
data est ex parte corporis. Illa siquidem lau­
davit naturalia corporis officia : Jesus autem
liberi arbitrii affecti gratia officia commen­
davit. Cornelius a Lapide ait : Non negat
Christus matrem suam esse beatam ut vull
Calvinus : sed tantum ait beatiores esse, qui
verbum Dei audiunt, d custodiunt, id est.
opere adimplent. Hatio a priori est, quiet esse
matrem Dei est præcise gratia gratis dala, et
externa dunlaxat ; non gratum faciens : sed
audire, d custodire verbum Dei est gratia
interna gratum faciens. Et infra ex persona
Christi ait : Mater mea beatior fuit, quod me
mente, quam quod ventre conceperit : adeoque nisi me mente concepisset, misera fuisset,
ac gratiæ, et gloriæ expers : imo nisi me prius
mente concepisset, indigna fuisset, quæ me
ventre conciperet. Medina in præs. art. 5, in­
sinuatis testimoniis ex Luc. 11, et Matth. 12,
subdit : Quibus in locis omnes expositores sa­
cri ex Chrisli sententia asserunt B. Virginem
beatiorem fuisse, ac feliciorem ex eo, quod
voluntatem Dei fecerit- supra omnes puras
creaturas: quam exeo quod Christum Dominum gestaverit, clillum lactaverit. N. Sylveira
tom. 3, lib. 5, cap. 23, ait : Aon negat Christus
bealiludinc-m, sed supponit eam. asscrilque
beatiores esse, qui audiunt, et custodiunt ver­
bum Dei, si unum cum altero præcise confera­
tur. Nam esse matrem Chrisli. quamvis sil
magna dignitas, præcise tamen est gratia gra­
tis data, quæ non facit animum gratum, d
charum : ad auditum verbum Dei custodire
reddit animum gratum, charumque Deo.
Deinde esse matrem Dei præcise non valet per
se adducere matrem ad regnum calorum, in
quo vera bcalitudo sila est : at custodire ver- l

653

bum Dei perseveranter usque ad vitæ finem
perducit hominem ad visionem Dei, ac æter?
nam vitam. Nec ab his, aliisque Interpre­
tibus alienus fit Suarez, qui licet positioni Stmez,
Saavedra·. faveat, nihilominus loco cit. g
Dici tamen liquido confitetur, quod si Ma­
ternitas, d dignitas filii adoptivi per gratiam
præcise conferantur, ita ut una ab alia om­
nino separetur, praeferenda est dignitas filii
adoptivi. El hac consideratione merito dicitur,
si dignitas matris absque gratia, d filiatione
adoptiva futura esset: mullo melius esse, el
digibilius filium Dei esse, quam matrem. Si
autem facta separatione illa (de qua eo
loco Suarez dubitare videtur, sed es.-e ab­
solute possibilem probat ipsa non implica­
tio terminorum, et supponit ipse Suarez
eodem tom. disp. 22, sect. 2, circa finem)
major foret, eligibiliorque dignitas filii
adoptivi per gratiam, quam dignitas matris
Dei : consequens est idem judicium fieri
debere de prædictis dignitatibus, ubi simul
concurrunt : retinent namque suos pro­
prios, et objectives conceptus. Quare vel
Suarez sibi nun constat, vel idem nobiscum
sentire debet. Sentit autem absolute Vas- Vazquez
quez in præs. disp, lOO, cap. 2. num. 9
resolvens, quod major dignitas est vitæ
sanctitas, quam maternitas, aut sanguinis
conjunctio : et quod Christus in illis verbis.
Quinimo beati, etc., prætulit vitæ sanctita­
tem dignitati matris.
33. Ex quibus omnibus liquet, quam ni­ Dissol hil auctoritatis insit sententiæ contrariæ vuntar
motiva
num. 29 propositæ. Cujus etiam funda­ contra­
ria.
menta sunt valde debilia. Ad primum enim Primum.
respondetur Patres quidem summis laudi­
bus, et nunquam satis digne commendare
in B. Virgine maternitatem. Sed inde mi­
nime sequitur, quod maternitatem gratiæ,
aut sanctitati præponant. Tum quia lo­
quuntur de maternitate, prout de facto oc­
currit associata sanctitatis donis : quo pacto
ipsius sanctitatis dignitatem includit, ut
observavimus num. 30. Tum etiam quia
in illis testimoniis agunt absolute de ma­
ternitate absque comparatione ad sancti­
tatem : quare ex illis minime, colligi valet,
quod sanctitatem postponant. Tum deni­
que, et urgentius, quia ubi veniunt ad ex­
pressam inter ea extrema comparationem,
liquido affirmant, quod Sanctitas præferri
debet dignitati maternitatis, ut plane evin­
cunt, quæ expendimus num. præced.
Ad secundum desumptum ex testimoniis Secun­
D. Thom. respondemus S. Doctorem mi­ dum.
Meos
nime dixisse illa verba, quæ illi Suarez D.Thonu

IÙ I
■ ! -i

r

T·

«i ·
iL?

*
.·/

654

Seciindcm.
Mens
D. I hoir.

DE INCARNATIONE.

attribuit, nec alia æquivalentia. Sed inte­ I fallitur Suarez, dum imaginatur illa verba:
ger locus sic habet : Ad tertium dicendum,
A’.r affinitate, quam homo habet ad Deuin,
quod humanitas Christi ex hoc, quod esl unita
significare conjunctionem secundum car­
Deo; et beatitudo creata ex hoc, quod est frui­
nem, aut ratione sanguinis : ly namque cx
tio Dei: et li. Virgo ex hoc, quod est mater
affinitate non aliud in genere significat
Dei habent quandam dignitatem infinitam ex quam unionem, sive conjunctionem cum
bono infinito, quod est Deus. Kt ex hac parte
Deo. Et supra jam ostendimus unionem
cum Deo haberi non solum secundum car­
non potest aliquid fieri melius cis : sicut non
nem, sed etiam secundum Spiritum per
potest aliquid melius esse Deo. Concedit ita­
gratiam, et sanctitatem; hanequo unionem
que tria hæc, nempe unionem hypostati­
esse rimpliciter alteri præferendatn. De
cam, visionem beatificam, et materniiatem
hac itaque dignitate affirmat D. Thom,
habere quandam infinitatem ex parte ter­
quod ejus ralione debelur homini maxima
mini : quia excogitari nequit melior Deo
adoratio, quæ dicitur hyperdulia per com­
terminus, ad quem illa terminentur. Sed
parationem ad alias species minus nobiles,
ex prædicta sententia, el ex modo quo il­
lam proponit D. Thom. nihil colligitur, ! sive ex inferiori merito. Qualiter autem
specialiter competat B. Virgini compara­
quod senlentiœ oppositæ faveat ; quin po­
tive ad alios Sanctos, infra dicemus Adde
tius contrarium deducitur. Quoniam non
satis probabiliter dici posse S. Doclorem
obstante, quod beatitudo creata ex hoc, quod
loqui de adoratione, quæ personæ debetur
est fruitio Dei habeat quandam infinitatem ;
ratione affinitatis ad aliam personam potis­
nihilominus cratia, sive sanctitas est sim­
sime adorandam : quo pacto colimus ma­
pliciter beatitudine perfectior : gratia enim
trem, filios, fratres, et alios consangui­
habet rationem naturæ. beatitudo vero ra­
neos regis. In quo quasi infinite eminet
tionem operationis procedentis ab illa na­
B. Virgo, quæ filium habet Deum : quare
tura : in quo ibet autem ordine melior
est simpliciter natura, quam operatio, ut
hoc genere cultus anteferri incomparabili­
circa hujusmodi comparationem ostendimus
ter debet matri regis, aut imperatoris, et
tract. 14, disp. 4. dub. 7, num. 114. Si­
quibusvis aliis cujuscumque principis puri
hominis consanguineis.
cut ergo ex præmiss a D. Thom. sententia
inferti non valet ipsum sensisse, quod
34. Ad tertium respondemus regerendum Tertio».
esse in Adversarios ; quoniam omnia, quæ
beatitudo formalis sit melior, quam gratia ;
sic etiam ex s mili sententia collisi non I vel ab auctoritate, vel ex ratione affert,
potest, quod tenserit maternitatem esse possunt proportionabiliter applicari dignitati Præcursoris, Apostoli, aut Evangesanctitate digniorem · sed potius infertur
contrarium, idque magis convincitur at­
list®, aut similium munerum : omnes
tendendo ad ordinem, quo S. Doctor pro­
enim, qui ad illa destinantur, recipiunt
cessit : nam primo loco constituit unionem
gratiam pro eisdem requisitam, et qua
hypostaticam, in secundo beatitudinem, et suum officium condigne obeant : in quo
in ultimo maternitatem, ut insinuaret ea­
sensu solent dici pleni gratia, nempe in
rum ordinem in perfectione : et quod unio | ordine ad illos fines : quippe omnem illam
est aliis perfectior; sed beatitudo quæ sortiuntur, quæ al ipsos desideratur, ul
optime tradit D. Thom. supra quæst. 7,
gratiam essentialiter importat), est perfec­
tior maternitate, mediaque inter il am, et art. 10, in corp, et in resp. ad 1, ubi hæc
unionem. Quare autem unio in perfectione,
habet : Dicendum, quod D. Virgo dicta esl
ac dignitate præferri debeat omni alteri enplena gratia, non ex parte ipius gratix : quia
lilali creatæ, diximus disp. 4, dub. 3.
non habuit gratiam in summa excellentia,
Nec plus ad rem facit secundum D. Thom.
qua potest haberi, nec ad omnes effectus gra­
tis : sed dicitur fuisse plena gratia per com­
testimonium, in quo hæc præcise habet :
parationem ad ipsam : quia scilicet habebat
Dicendum, quod hyperdulia esl potissima species dulix communiter sumptx. Maxima gratiam sufficientem ad statum illuni, ad
enim reverentia debelur homini ex affinitate,
quem erat electa a Deo, ul scilicet esset mater
quam habet ad Deum. Hinc vero solum con­
Unigeniti ejus. Et similiter Stephanas dicitur
cluditur, quod sub communi conceptu du­
plenus gratia : quia habebat graiiam suffi­
liæ, sive adorationis ex motivo excellenti® cientem ad hoc, quod esset idoneus minister,
creatæ dentur species divers® ob diversita­ et testis Dei, ad quod erat electus. Et idem di­
tem ordinum, aut motivornm : quod plane
cendum est de aliis. Harum autem plenitudi­
docet D. Thom. in corpore articuli. Sed
num una est plenior altera, secundum quod ■
aliquis

’
I
|

j
j
>

\
I

'

-,‘

DISP. XX.XV1, DUB. III.

655

aliquis esl divinitus prxordinalus ad alliur&n,
tum. Sicut etiam remedium generis hu­
vd inferiorem slulum. Sicut igitur ex tali
mani exegit dignitatem tanti Redemptoris;
ordinatione, aut commensu ratione ad de­
qui pariter præordinatus fuit in ordine ad
terminatos aliquos fines jam insinuatos,
illud tanquam ad finem præcise effectum,
• nemo rationabiliter colligit Joannem Bap­
quem vocant utilitatis, ut loco cit. ex
tistam esse digniorem adoratione ratione
disp. 2 magis explicuimus.
officii Præcursoris, quam ratione sanctita­
35. Juxta pr.emissam itaque doctrinam
tis; et Apostolos esse digniores cultu ex
fac le apparet resolutio alterius quætiunmotivo A postulat us, quam ex motivo gra­
culæ, quam num. 29 primo loco proposui­
tiæ, si hæ rationes inter se pro meritis
mus. Ad quam respondendum est contra
conferantur : quippe manifestum est gra­
Suarium ibi relatum, quod cultus hyper­
tiam sanctificantem esse aliis muneribus
dulia?, quo B. Virginem adoramus, perti­
net ad eandem specie virtutem, qua alios
longe digniorem. Sic etiam minime ex
prædicta ordinatione, aut commensuratione
Sanctos colimus, et quæ incomplexo voca­
bulo appellatur dulia. Et probatur : nam
colligi potest, quod dignitas maternitatis
sit major, eminentiorvo adorationis titulus,
quo > prædictus cultus B. Virginis non sit
opus virtutis religionis, quæ immediate
quam sanctitatis dignitas. Quare dicendum
attingit cultum Dei, satis superque constat
generaliter est gratiam nec in Virgine,
ex dictis dub. præced. per totum. Redu­
nec in aliis ministris ordinari ad ea mu­
cenda itaque est prædicia Virginis adoratio
nera, sive officia tanquam ad finem cujus
ad aliam virtutem inferorem. Quod vero
gralia, sive nobiliorem; sed tanquam ad
non requiratur alia præter illam, qua
finem effectum sive utilitatis : sicut procolimus alios Sanctos, ostenditur ex pro­
portionabiliter Incarna’io ordinata est ad
xime dictis : quoniam motivum præciremedium generis humani, licet sit illo
puum, et dignius, ut Virginem adoremus,
longe nobilior, ut explicuimus dip. 2,
est sanctitas per gratiam, virtutem, et
dub. 1,85. Unde gratia sanctificans non
comparatur ad maternitatem tanquam dis­ merita. Sed hæc sanctitas est ejusdem
rationis specific® cum sanctitate aliorum
positio ad formam, vel tanquam medium
Beatorum, cujus ratione adorantur : sed
ad finem; ex quo colligi posset esse digni­
solum differunt penes majus, aut minus
tate inferiorem : sed potius sua perfec­
intra eandem speciem ; quod non sufficit
tione, et actibus meritoriis ab illa pro­
ad multiplicandum specifice motiva, nec
deuntibus illud præstitit, quod B. V'irgo
ad exigendum, vel fundandum diversas
inventa luerit digna, quod eligeretur in
specie virtutes. Ergo adoratio Virginis
matrem Christi, ut optime, significavit
pertinet ad eandem specie virtutem, qua
D. Justinus relatus num. 31. Et plane
Sanctos reliquos veneramur.
quod B. Virgo potuerit mereri de condi­
Nec momenti erit dicere B. Virginem
gno dignitatem matris, docet Suarius
simul cum dignitate sanctitatis habere
ipse, cujus sententiam approbavimus
maternitatis dignitatem, in qua quasi,
disp. 7, num. 75, quod minime contingere
aut plus quam specie ab aliis Sanctis disposset, si maternitas esset dignior gratia
tinguiiur. Id: inquam, nihil valet : tum
sanctificante : debet enim valor meriti de
quia præcipuus titulus, ex quo Virginem
condigno adæquari præmio, et in gratia
colimus, non est maternitas, sed sanctitas :
sicut in radice præcontineri. Quare autem
ergo si ob istam non requiritur nova, et
de facto prædictam dignitatem de condigno
distincta virtus adorativa, nec ob illam
non meruerit, sed solum de congruo, ex­
induci debet. Tum etiam quia maternitas
plicuimus ibidem num. 74. Quod ultimo
simul cum sanctitate constituit unam
loco addebatur, diluitur, juxta proxime
excellentem dignitatem supernaturalem
dicta : nam propter dignitatem filii decebat
creatam : et in hoc sensu Patres commu­
matrem excellenti sanctitate exornari, ut
niter loquuntur de sacræ Virginis digni­
decenter foret tanti filii mater : quare di tate : sed ad adorandum ex motivo digni­
gnitas matris omnes istas perfectiones contatis supernaturalis creatæ sufficit una
naturaliter, et moraliter complectitur. Sed
virtus duliæ; quamvis in eo motivo detur
id minime impedit, quod si inter se memajor, aut minor latitudo, ut inductive
taphysice conferantur, dignitas sanctitatis
potest ostendi : ergo prædicta virtus suffi­
sit simpliciter major et quod ad maternita­
cit ad adorandum B. Virginem ex motivo
tem ordinata fuerit non tanquam ad finem
omnis adæquate dignitatis, quam habot.
cujus gralia, sed tanquam ad finem effec-

Decisio
alterius
difficul­
tatis.

Præcidî
1ΠΓ
fuga.

.

•i

·»■

i

.-5

.

- Λ

——

656

DISP. XXXVI, DUB. HI.

DE ENCABNAT10NE.

Tum denique, nam si illa ratio aliquid
valeret, similiter probaret aliam esse vir­
tutem duliæ erga D. Petrum, quia est Vi­
carius Christi; aliam erga D. Joannem,
quia fuit Baptista, et Præcursor ; aliam
circa Apostolos, aliam erga Prophetas,
et sic de cæleris : habuerunt enim præter
sanctitatem diversas munerum dignitates
valde distinctas : id autem est absurdum,
et contra communem sensum Theologo­
rum : ergo idem de virtute, qua S. Virgi­
nem adoramus dicendum est. Et rationem
generalem jam assignavimus, quod mu­
nera illa adeo diversa sunt partes digni­
tatis minus principales, qua* movent ut
subordinate alteri principaliori, nempe
sanctitati : quem ejusdem simpliciter ra­
tionis habent B. Virgo, et omnes alii
Sancti. Quare una, et eadem duliæ virtute
colimus omnes.
Obser­
Quia tamen B. Virgo maximo intervallo
varo.
antecedit alios Beatos tam in gradu sanc­
titatis, quam in honore maternitatis; ideo
adoratio ejus intra illam speciem debet
esse excellens, et quæ dicitur hyperdulia ;
sicut proporiionabiliter contingit in ado­
ratione humanitatis Christi præcisive a
Verbo (sicut a termino per se adorato con­
siderate, ut explicuimus disp. præced.
dub. 3, § 3 per totum. Quæ adorationis
intra illam speciem excellentia non consis­
tit aut præcise, aut necessasio in solo ex­
cessu intensivo submissionis, sel in appretiativo : quatenus licet quilibet alius
Sanctus, aut omnis eorum curia concurre­
ret cum B. Virgine; hanc potius, quam
omnes illos adoremus, prætermisso pro
tunc, si opus esset, eorum cultu : quia
sanctitas Virginis est major, quam illo­ j
rum sanctitas collective sumptorum, ut
supra diximus, Et hæc est sincera, et vera
D.Tiiom. d Thomæ sententia, quam in præs. art 5,
proposuit iis paucis verbis : Cum B. Virgo
sit pura creatura rationalis, non debetur ei
adoratio latria’, sed veneratio duliæ, eminen­
tius tamen, quam cæleris creaturis, in quan­
tum ipsa est mater Dei. Et ideo dicitur, quod
debetur ci non qualiscumque dulia. sed hy­
perdulia. Et eodem modo loquitur loco su­
pra cit. ex 2, 2, quæst. 103, et in 3, ad
Annibaldum dist. 9, quæst. 2, art. 1,
ad 3, ubi ait : Dicendum, quod creatura
aliqua ei hoc. quod creatori unitur, aliis
creaturis praeponitur, tamen extra terminos
creaturæ non ponitur, etc. Et ideo hyperdu­
lia, quæ tuli creaturæ debetur, quamvis exce­
dat duliam «lits creaturis debitam, propter

*

quad hyyerdulia dicitur, non tanien extra
genus duli* ponitur, sed nec ad latriæ gra­
dum pertingit. Recolantur supra dicta disp.
præced. num. 17.

§ HI.
Opposita sententia refertur.
36. Quidem recentiores theologi : quos
suppresso nomine refert Vasquezdisp. 100,
cap. 1, docuerunt B. Virginem adorari
posse adoratione latriæ ratione maternitalis, sive ob sanguinis conjunctionem : ei
latriæ adorationem vocabant illam, quæ
proficisceretur ab eodem religionis habitu,
quo Deum colimus. Quam sententiam
;
Suarez num 29 relatus dixit esse satis s«r«.
probabilem. Ad quam proxime accedit
Castillo disp. 20, quæst. 5, part. 1, conci. ùsüUo
2, ubi docet B. Virginem adorandam esse
latria ratione maternitatis, si maternitas
accipiatur non solum pro generatione, sed
etiam pro relatione continentis ad conten­
tum, quatenus B. Virgo habuit Christum
in utero. Idemque antea distinctius signi­ Alii
ao:d
ficaverant aliqui theologi apud Medinam ¥aiin præs. art. 5, qui asseruerunt B. Ma­ qniuE,
Mediriam, quando in utero gestabat Christum ei na©.
Dominum dignam fuisse eadem latriæ
adoratione, qua filius adorari deberet :
quia pro tunc Christus reputabatur pars
matris. Sed B. Virginem, postquam Chris­
tum peperit, non fuisse jam dignam ado­
ratione latriæ illimet theologi fatebantur.
Quorum sensum (licet hæretice, et cum
summa distantia) præsignificasse videntur
Leo Isauricus, et Constantinus Copronymus, qui apud Nicephorum lib. 18 in
fine, dogmatizabant B. Virginem honore
sacro tunc solum fuisse dignam, quandiu
Christum in utero portavit : postea vero
sicut et alias foeminas solo honore civili
colendam esse : quocirca omnem cultum
religiosum soli Christo in Virgine exis­
tent! deferebant, nullum autem ejusdem
Virginis sanctitati, aut dignitati. Quod
theoloci illi ad solam adorationem latriæ
restrinxisse videntur. Id vero, in quo Doctores catholici proxime relati conveniunt,
nempe B. Virginem posse, et debere se­
cundum aliquam rationem adorari latria,
probant sequentibus.
Arguitur primo ex Castillo : nam ideo Pritaan
humanitas Christi ratione unionis hypos- ’’f'l
taticæ aderatur adoratione latriæ, quia
licet creatura sit, continet tamen in se
(sic

(sic illo loquitur,) voro, et rcaliter Ver­
bum divinum : sed etiam B. Virgo, si
consideretur ut continens filium, conti­
nuit in se prædictum Verbum, illudquc
per novem menses in utero portavit :
ergo B. Virgo secundum hanc considera­
tionem potest, et debet adorari adoratione
Cuir- latria*. Confirmat idem Auctor : quia
pluris æstimatur arbor cum fructu pen­
denti, quam ipsa, a qua fructus est præcisus : et similiter templum, in quo est
sanctissima Eucharistia, magis coli debet,
quam si absque illo Sacramento sit ; ergo
pariter B. Virgo, si consideretur ut con­
tinens Christum Dominum, est digna
majori adoratione, quam si consideretur
præcisive ab ea continentia : sed in hac
secunda consideratione meretur adoratio­
nem duliæ : ergo in priori meretur adora­
tionem latriæ.
Smiùo
Ad argumentum respondetur negando
W|b
majorem, et suppositum illius : quia
Christi humanitas, si consideretur præcisive a Verbo tanquam a termino per se,
et directe adorato, non colitur adoratione
latriæ, sed duliæ, ut ostendimus disp.
præced. dub. 3, g 3. Unde potius firmatur
nostra, et communis sententia : quia
modo agimus de adoratione, quam exhi­
bemus per se, et directe non Deo, sed
B. Virgini : et hanc non esse latriam
suadet exemplum in argumento allatum.
Nam humanitas Christi, licet consideretur
cum omnibus perfectionibus in ea existentibus, in quibus longe Virginem præcellit; quia tamen est creatura, et quid­
quid illi inhæret creatum est; propterea
non latria, sed dulia adoratur. Idem ita­
que a fortiori de Virgine dicendum est,
si adoretur, ut magis decet, ratione di­
gnitatis, quam in se habet. Quod vero in
hoc argumento insinuatur, scilicet huma­
nitatem Christi continuisse Verbum, improprissime dicitur, nisi significetur existenlia Dei tam in humanitate, quam in
aliis creaturis per intimum illapsum. Et
aliunde talis continentia non sufficit, ut
creatura, præsertim rationalis, adoretur
per se; licet adoretur Deus in creaturis
existens. Quare prædictum argumentum
ex vi suæ dispositionis non magis probat
humanitatem Christi, aut matrem Christi
adorari debere latria, quam ligna, et laPides· ^nde ad confirmationem respondet«ir- mus omittendo omnia, quæ affert, præter
ultimam consequentiam, quæ negari deces.
M3i’ bet : queniam licet B. Virgo secundum
Salmanl Curs theolog torn. JT/.

hanc, aut illam considerationem sit digna
majori adoratione; nihilominus in nulla
consideratione importat dignitatem, aut
eminentiam divinam, cum pura creatura
sit, et intrinsece non pertineat ad aliquod
suppositum divinum per se adorandum.
In quo longe aliter se habet, ac humanitas
Christi, quæ est vere natura ipsius, ad
iliumque intrinsece pertinet : quare ado­
rato per fe supposito Christi adoratione
latriæ, eadem adoratione coadoratur ejus
humanitas, ut disp. piæced. dub. 2 ex­
plicuimus. Quolibet itaque modo explice­
tur dignitas I). Virginis, relinquitur intra
limites eminentiæ creatæ, et insufficiens
est, ut per se moveat ad adorationem la­
triæ. Adde primo considerationem illius
Auctoris de facto non subsistere : quia
B. Virgo de facto non continet Christum,
nec se habet instar arboris cum fructu
pendenti. Quare illius discursus nihil de
facto evincit. Adde secundo omnes illas
considerationes pertinere ad conceptum
maternitatis. Quare cum a nobis ostensum
sit num. 30 præcipuum motivum, ut B.
Virgo adoretur, non esse maternitatem,
sed sanctitatem , et hanc esse præcise
motivum adorationis duliæ : sequitur,
quod secundum nullam ex prædictis con­
siderationibus colamus ipsam adoratione
latriæ.
37. Arguitur secundo : quoniam licet
B. Virgo sit creatura, et dignitas matris
Dei sit creata, nihilominus hujusmodi di­
gnitas ex natura sua dicit ordinem ad
increatam Dei excellentiam, et cum illa
in eodem ordine, nempe hypostatico, col­
locatur : sed hoc sufficit, ut B. Virgo ter­
minet adorationem latriæ, ut patet in hu­
manitate Christi, quæ ob similem ordinem
latria colitur : ergo B. Virgo adoranda
est adoratione latriæ.
Confirmatur primo quoniam mater re­
gis colitur eadem specie adorationis, quo
rex ipse : sed B. Virgo est mater Christi,
qui colitur latria : ergo eadem adorationis
specie B. Virgo adoranda est. Confirmatur
secundo : nam ideo Christus speciali titulo adoratur latria, quia nos redemit :
sed B. Virgo singulari modo concurrit ad
nostram redemptionnm cum Christo, il­
lum scilicet generando, et pro nobis offe­
rendo, ut Patres frequenter expendere so­
lent : ergo adorari debet adoratione latria*.
Confirmatur tertio præcludendo tacitam
responsionem : nam licet B. VirgO non
sit Deus, nihilominus a Patribus celebra42

r
Secun­
dum
argu­
mentum

Multi­
plex
confit*
matio.
Primo

E
I
a
■

I

Secundo
M.f

Tertio

&

< 9

65$

DE INCARNATIONE.

tur tilu’is propriis Dei : unde illam vo­
cant rcgeneralricem, reparalricem, salutem
mundi, spem nostram, etc., ut vidimus
num. 25; ergo pariter licet Deus non sit,
potest tamen adorari adoratione propria
Dei, qualis est latria.
SatlsGi
Sed hæc parum urgent, et dissolvuntur
argaaeato. juxta doctrinam tralitam § præced.; nam,
ul ibi ostendimus, excellentior titulus, et
sublimior dignitas, ut B. Virgo adoretur,
esi sanctitas ejus personalis : quare si se­
cundum istam non adoretur latria, ut ibi
ostendimus, nec secundum alios titulos
adoratio latriæ illi deferenda est. Unde ad
argumentum negamus majorem quantum
ad extremam ejus partem : quia licet
maternitas sit respectus ad Deum genitum
in natura humana; nihilominus est ali­
quid creatum, atque ideo nequit cum Deo
in eodem ordine collocari, nempe divino ;
sed pertinet simpliciter ad ordinem crea­
tum. Quare non fundat debitum adoratio­
nis latriæ, quæ solum defertur ex motivo
eminentiæ divinæ. Idque confirmatur
exemplo ipsius unionis hypostaticæ, quæ
licet intimius attingat Deum, quam ma­
ternitas ; tamen quia creata est, non cons­
tituit humanitatem per se adorabilem
adoratione latriæ, sed solius duliæ, ut
explicuimus disp. præced. dub. 3, § 3.
Idem itaque a fortiori de maternitate, et
B. Virgine dicendum est, præsertim cum
B. Virgo non pertineat intrinseco ad ali­
quod suppositum divinum, uti pertinet
humanitas, sed se habeat pure extrinseco.
Dissol­
Ad primam confirmationem negamus
vuntur
contir- consequentiam : nam, ut inquit D. Thom.
nntic- in præs. art. 5, 1 : matri regis non debelur
nes.
æqualis honor honori, qui debetur regi :
debetur tamen ei quidam honor consimilis
ratione cujusdam excellenti#. Et quod hæc
similitudo in B. Virgine non sit specifica
(ut sic dissolvamus intentatam paritatem) I
provenit ex eo, quod dignitas regis, et
dignitas matris regis sunt ejusdem ordinis
ob conjunctionem sanguinis : unde movere
queunt ad eandem specie adorationem,
licet cum dillerentia penes magis, aut
minus, ut D. Thom. optime significavit.
Sed Christus, qui est vere Deus, est in
ordine divino; in quo tamen non est
B. Virgo, licet illi conjungatur secundum
humanitatem, sed est vere creatura, et in
ordine creato : quapropter non adoratur
eauein in specie adoratione, qua lilius
Deus, sed alia inferiori. Ad secundam
respondemus Christum ideo adorari latria.

quia nos redemit ut Deus homo : si enim
Deus non esset licet fuisset redemptor, non
adoraretur latria. Quamvis autem B. Virgo
ad præ lictum redemptionis opus concurre­
rit, non tamen ut Deus, sed ut pura crea­
tura : unde non infertur, quod debeat
latria adorari. Ex quibus patet ad tertiam :
nam licet Patres eos titulos Virgini attri­
buant, tamen manifeste explicant illos ei
non convenire sicut Deo, sed in gradu
inferiori, et cum distantia infinita : non
enim Virgini deferuntur ut primæ causæ,
sed ut advocatae, et agenti apud Deum
suis intercessionibus. Et ideo non sequi­
tur, quod illi possit attribui latria : hæc
enim debetur ex motivo eminentiæ divinæ,
quæ divinæ, et omnium supremæ.
38. Arguitur tertio : quia aliæ res per- Tertian
linentes
ad Christum adorantur
adoratione meins·
.
.
.
.
latriæ propter contactum physicum, quem
ad Christum habuerunt, ut patet in cruce,
spinis, clavis, vestibus, et aliis hujusmodi :
j sed B. Virgo non minorem contactum
physicum habuit ad Christum, quem per
I novem menses continuit in utero, et sæpius brachiis portavit : ergo adoranda
est adoratione latriæ. Et confirmatur : Cnofirquia imago adoratur eadem adoratione, Qilio.
qua exemplar, propter respectum ad ip­
sum : sed B. Virgo habet respectum ad
filium Deum ; in quo sensu D. Damascen. D. Dalib. 4 de. fide cap. 15, dixit, quod honor mascenos.
matris refertur ad filium : ergo cum filius
Virginis adoretur latria, idem de matre
dicendum est.
Ad argumentum respondetur negando O«arntur
consequentiam ob satis notam disparita- ryctem : quoniam illæ res, quæ in majori niCGLO.
recensentur, sunt insensibiles, et incapa­
ces, ut adorentur propter dignitatem pro­
priam, et ideo solum adorantnr adoratione
respectiva, sive per habitudinem ad Chris­
tum, quem attigerunt, et ratione digni­
tatis ipsius. Quare cum Christus adorelur
adoratione latriæ, eodem et ejusdem Christi
cultu ipsæ adorantur, ut disp. 28, dub. 2,
fusius dicemus. Cæterum B. Virgo est
creatura rationalis, capax terminandi ado­
rationem per se, et propter se, sive ratione
dignitatis intrinsecæ : idque illam magis
decet. Unde non est adoranda ex motivo
extrinseco, aut ratione dignitatis existentis
in Christo, quem ipsa Virgo physice atti­
git. Quocirca licet aliæ res propter mino­
rem, et inferiorem contactum adorentur
adoratione latriæ, qua Christus; non ta­
men ipsa B. Virgo. Quæ est doctrina
D.

DISPUTATIO XXXVII.
tTio. D. Thom, in hoc art. 5, nam in corp, ob­
servat : Nulli creatur# debelur latria, prout
creaturam secundum se veneramur. Licet au­
tem creatur# insensibiles non sint capaces
venerationis secundum se ipsas : creatura
tamen rationalis est capax venerationis se­
cundum se ipsam : et ideo nulli pur# crea­
tor# rationali debetur cultus lalriæ. Et
conformiter ad hæc diluit propositum
argumentum his verbis : Ad tertium
dicendum, quod crux non esi capax ve­
nerationis, prout in se consideratur. Sed
B. Virgo secundum se ipsam est venerationis
capax. El ideo non est similis ratio. Et eo·
• £ dem modo, atque ob eandem rationem
I
dissolvitur confirmatio : quia imagines
non coluntur propter id, quod sunt in se,
seJ ex motivo extrinseco eminentiæ in
,ns.exemplari. Unde D. Thomas postquam in
resp. ad 2, observavit honorem matris re­
ferri ad filium, quod præcise asserit D.
Damascen. statim subjunxit : Non tamen
to modo, quo honor imaginis refertur ad
exemplar : quia ipsa imago, prout in se
consideratur ul res quædam, nullo modo esi
veneranda. Quæ omnia ex dicendis disp.
seq. magis constabunt.
’rça.
39. Nec refert, si prædictæ doctrinæ
opponas primo, quod B. Virgo non est
minori adoratione digna ex eo, quod sit
adorabilis secundum se, aut, ratione per­
fectionis intrinsecæ, quam foret, si secun­
dum se non esset honoris capax: sed si
secundum se non esset honoris capax, ado­
raretur latria, sicut crux, et alia, quæ ha­
buerant contactum ad Christum : ergo
etiam si secundum se sit capax honoris,
debet eadem latria adorari. Secundo quod
ex præmissa doctrina infertur crucem, et
imaginem Christi magis honorari, quamB.
Virginem ; siquidem hæc sola dulia coli­
tur, iike vero adorantur latria. Id vero
durum apparet, et contra debitam Virgini
reverentiam.
Non, inquam, hæc referunt. Ad pri­
mum enim negamus consequentiam: quo­
niam ex suppositione, quod B. Virgo ra­
tione sui non esset honoris capax, solum
adoraretur ratione eminentiæ extrinsecæ ;
sive in alio supposito existentis, ut ado­
rantur res insensibiles: unde sicut istæ
adorantur latria respectiva propter contac­
tum ad Christum, sic etiam Virgo in ea
hypolhesi præcise adoraretur, id est, non
ratione sanctitatis intrinsecæ, nec ex titulo
maternitatis. In quo proinde non auge­
retur ejus honor, sed valde mullum dc-

659

cresceret, ut ex se constare videtur. Quare
cum de facto habeat dignitatem intrinse­
cam ; ob itlam, saltem praecipue, colenda
est : quia rnagis ipsam decet sic coli, quam
venerari latria mere respectiva, et qua;
ad aliud principaliter cultum ultimo termi­
natur, sicut in rebus irrationabilibus con­
tingit, et statim magis explicabimus. Ad se­
cundum negamus absolute sequelam : quia
licet adorari latria propter se, et ratione sui
sil honorabilius, quam adorari sola dulia :
nihilominus longe nobilius est adorari dulia
propter se, et ratione sui, quam adorari sola
latria respectiva ratione dignitatis existentis in alio : quia illud primum dicit
dignitatem, et eminentiam in re ipsa ratione
sui ; secus autem hoc posterius. Et sic
contingit in comparatione, quæ abjicitur:
quoniam crux, et imago Christi sic adoran­
tur latria, quod tamen non adorantur ado­
ratione absoluta, et ratione sui ; sed solum
adoratione respectiva, propter excellentiam
existentem in alio: sed B. Virgo ita præ­
cise adoratur dulia, quod nihilominus ado­
ratur adoratione absoluta, et ratione sui,
sive ob dignitatem ad ipsam intrinsece perti­
nentem : quod simpliciter melius est, eteandem Virginem magis decet : sicut absolute
eligibilius est esse famulum regis, et coli ut
talem, quam esse purpuram regi, et ut talem
adorari. Sed hæc magis illustrabuntur ex
sequentibus.

<

•i

DISPUTATIO XXXVII.
De adora Hone sacrarum imaginum.
Absoluta jam consideratione circa cul­
tum prototyporum , sive exemplarium,
congruus procedendi ordo postulat, ut im­
mediate disseramus de illorum imagini­
bus, in quibus ipsa repræsentantur, ct
quas in Ecclesia catholica retineri vide­
mus. Disputant autem latissime de hac
materia, qui adversus hæreticos agunt :
et ex antiquis videri possunt Adrianas I -Ad na­
in speciali libro, qui extat tom. 3, Concil. nis L
I». Da­
D. Joan. Damascen. in orationibus de rn a se tImaginibus. Jonas Aurelianensis in spe­ riu.c.
Jonas
ciali opere tom. 5 Bibliothecæ PP., et Aure­
alii. Ex modernis autem Catharinus in lian·
opusc. de Imaginibus. Sanderus lib. de Sandetypica sacrarum Imaginum adorat. Bel- ruS..
Bclbr*
larminus lib. 2, de Ecclesia triumphante. roinus.
Carriere iu digesto fidei art. 34. Crespc- Carriere.
Buh’entius in Summa, verbo Adoraio. Bullen- gcrei.

e

Ikehel.

genis Casaub. diatr. 1. Bochel lib. 4,
decretor. Ecclesiæ Gall ica tue tit. 4, cap.
17, et alii plures. Et eidem operi deser­
viunt, quæ tradunt Scholastici in 3, dist. 9,
et Theologi in præs. quæst. art. 3. Nos
vero in difficultates principal ter theologi­
cas colliniantes ex instituto, illa praecise
ex controversiis dogmaticis attingere curabimus, quibus ad i lum finem opus ha­
bebimus, ut in limine disp. 25 jam mo­
nuimus. Idque ut congruentius assequamur,
sit ante alia
DUBIUM I.

Ulrum usus sacrarum imaginum licitus,
el utilis sil in Ecclesia.
Cum subjectum hujus dubii sint sacræ
imagines, oportet prius exponere, quid
illæ sint : aliter namque non possumus
circa earum usum decernere. Et quamvis
apud Catholicos velut sensibiliter, et ex­
perimental! ter cognoscantur; expedit ta­
men subtiliori notitia propriam earum ra­
tionem exponere ; præsertim ut ab idolis
discernantur. Et ideo

Promittuntur aliqua notabilia.
Unde
imago

I Imago, si ad radicem vocis altendad’ira’tûr. mus, dicitur ab imitando, et est quasi
imitago, quæ rem, quam imitatur, re­
praesentat. Unde sic communiter vocatur
effigies, aut statua hominis, aliarumque
rerum a pictoribus, seu statuariis colori­
bus, et delineamentis expressa : quia ty­
pum, sive exemplar imitatur, ac mani­
festat, ut patet in imagine Cæsaris, et
similibus. Esse autem imaginem de se
rem indifferentem, et non determinate
Est res malam duplici via ostendi valet. Nam in
<le se
indi (Te­ primis sæpenumero formantur a natura,
rens.
aut potius ab ipso naturae auctore, qui est
Deus : sic enim videmus effigiem, aut
imaginem hominis, aliarumque rerum na­
turaliter formari in speculo, in aqua pura,
et in pupillis oculorum : quin et genera­
liter omnes species rerum, quibus polen­
tae cognoscitivæ, tam rationales, quam
sensibiles utuntur, sunt naturales objecto­
rum imagines : ridiculum autem foret hos
naterales etfectus superstitionis, aut alte­
rius indecentias damnare. Deinde si atten­
damus ad finem ; honesto utique, et utili

deservire queunt : nam ut interim alios
omittamus, ordinari satis decenter possunt
ad memoriam illustrium virorum, ut sua­
rum virtutum recordatione ad egregia
opera fortitudinis, virtutis, et sapientiæ
provocemur. Sic collocabantur in atriis
Principum, et in moenibus civitatum sia·
tuæ magnorum, et fortissimorum ducum,
qui patriam militari virtute protexerant,
ut constat ex Juvenali satyra 8, et ex aliis Jne*·
prophanis. Et in hoc sensu intelligitur *“·
illud Ezech. 26, ad civitatem Tyrorum : EwSlatuæ tuæ nobiles in terram corruent.
Collocabantur etiam tam in foro, quam in
bibliothecis imagines clarorum sapientia
virorum, ut de Victorino rethore testatur
D. Augustin lib. 8 Confess, cap. 2, et D> Aa·
de aliis Suetonius in Tiberio, Arnobius glilii.
Arwlib. I in fine, et alii. Erat autem hæcre­ fcs.
praesentatio non leve incitamentum ad
! similia virtutum opera, et litterarum stu­
dia. Unde Cicero, cui Antonius opponebat CiWfl.
fuisse Bruto auctorem Cæsaris occidendi,
respondit in 2 Philippica : Brutos impel­
lerem, cujus uterque Lucii Bruti imaginem
quotidie videret? Quasi diceret otiosam
fuisse sermonis suadelam, ubi occurrebat
non minus silens, quam efficax imaginis
viri fortissimi persuasio. Et Valerius valerias.
Maximus lib. 5, cap. 8, de Torquato
agens inquit : Videbat se in eo atrio concedisse, in quo illius imperiosi Torquali se­
veritate imago posila erat : prudenlissimoque viro succurrebat effigies Majorum, etc.
Et in hoc sensu aliqui exponunt illud
Proverb. 31, ubi inter laudes mulieris sa· Pro·
pientis, et sortis recensetur, quod consi- Terb.31.
sideravil semitas domus suæ, deambulato­
ria scilicet, ubi collocabantur Majorum
imagines : unde provenit : Et panem otiosa
non comedit. Nam eorum exemplis provo­
cata manus ad egregia virtutum opera
extendit. Non sunt itaque imagines malum
quid determinate, sed res indifferens, et
quæ ordinari valet al finem honestum,
habere ;ue proinde decentem usum, sicut
in aliis de se indifferentibus generaliter
contingit. Videatur N. Antonius à matre x..i:s·
Dei in prælud. Isagog. prælud. I. di- ;
gress. 5, sect, 4 et 5, ubi plura erudite
congessit, quibus praemissa suppositio
ornari possit.
2. Ex ea vero (ut incipiamus obstruerentια
hæreticoruni ora) colligitur differentia ί®ρ·
inter imaginem, et idolum, quod illa res ois ü
est de se indifferens, ut ostendimus; sed ideb.
idolum juxta phrasim Scripturæ, et doc­
trinam

661

DISP. XXXVII, DUB. 1.

DE INCARNATIONE.

6GÙ

trinam Patrum, semper sumitur in ma­
lam partem, pro repraesentatione scilicet
falsaj Deitatis. Itaque imago est similitudo
i
rei, quæ vere est, ut hominis, leonis, et
similium : at idolum est repraesentatio rei
i
non verae, sed quæ fingitur esse, sicut
statute Jovis, Martis, Palladis, quibus
Gentiles eos repraesentabant Deos, qui
tamen nec Dii erant, nec esse poterant.
'UC*ln quo sensu dixit Apostol. 1 ad Corinth. 8 : Scimus, quia nihil esi idolum in
I
mundo, el quod nullus esi Deus, nisi unus.
''•Jj-Unde Theodoretus quæst. 38 in Exod.
diffinivit idola esse repræsenlaliones rerum
non subsistentium. Et quamvis permittere­
mus hæreticis lias voces imago, et idolum
nullam habere distinctionem ex propria
significatione, ant primæva impositione :
nihilominus illam habent (quam scilicet
proposuimus,) ex usu Scripturæ, et doc­
trina Patrum, et acceptatione fidelium.
Unde jam in communi usu, et præsertim
in materia religionis sic accipiendæ sunt :
quoniam in modo loquendi magis attendi
debet communis usus, quam prima vo­
cum radix, aut proprietas, ut docent jura
in leg. Anniculus 132, de Verb, signifie,
el in leg. Habeo de supelleclilli Icgala, et
^Ί·5· observant Alciatus in rub. de Verb, siû^-gnisf. et Cavarrubias torn. 2. Variar.
lib. 3, cap. 5. Sic videmus, quod licet
olim nomen Tyrannus ex primaria impo­
sitione significet præcise dominum, aut
supremum; modo tamen ex communi usu
in malam partem accipitur, et odiosum
quid significat. Nomen etiam martyr ex
antiqua impositione significat testem : ni­
hilominus nunc non omnes testes martyres
appellamus, sed solum lestes pro Christo,
aut in causa fidei. Quare optime monuit
fchti- Quintilianus utendum esse verbis sicut mo­
neta, cui communis institutio potest valo­
rem addere, aut demere. Conveniunt itaque
imago, et idolum in repraesentando aliquid
quasi in conceptu repraesentandi : sed ta­
men differunt inter se quasi specifice juxta
modum proxime assignatum. Et ideo sicut
ex eo, quod Angelus, et homo conveniant
in genere subsistentiæ intellectivae, inepte
diceretur hominem esse Angelum, aut
Angelum esse hominem ; quia habent ra­
tiones specificas diversas : sic ex eo, quod
imago, et idolum conveniant in communi
conceptu repraesentandi aut in genere si­
gni, perperam colligeretur imaginem esse
idolum, aut idolum esse imaginem ; quo­
niam differunt modo insinuato, quod
.......

lit

11/I n-t i

î t'

Irtztvkir.

λI

imago repraesentat rem veram, idolum
vero rem fictam : et illa est quid indifferens, istud vero in malam partem accipit
Λ Ο
tur. Unde erravit
toto Ι cado Ilenricus
Ste­ Henri*
phaniis, cum in suo Thesauro asseruit Stepha­
idolum vocari omnem imaginem, quam nas
refellicultu, el honore dignamur.
lar/
Sed damnatus hic Auctor effugere non
potuit damnationem ex Secundo Concilio Conci­
lium
Nicæno, quod est, vocatur Septima Syno­ frica
­
dus vera, ubi dicitur: Quicumque senten­ mini.
tias sacræ Scripturæ de idolis contra vene­
randas Imagines adduçunt , analhema. Et
rursus ‘.Qui venerandas Imagines idola ap­
pellant anathema . Et ne hærelici dicant id
voluntarie, vel absque fundamento de­
cerni ; ex ipsa Scriptura coarguendi sunt,
quæ nunquam nomen idoli tribuit imagini
alicujus rei verae, sed solum simulacris
Gentilium. Apostolus quidem vocat Fi­
lium Dei imaginem Patris, sed minime
vocat idolum Patris. Salomon etiam 3
Reg. 7, dicitur fuisse ad ornatum templi
imagines bovum, leonum, palmarum, etc ,
tamen non dicitur fuisse idola : quia illæ
imagines res veras repræsen labant. Et plane Nota.
vox Pesel, quæ, ut Septuaginta vertunt,
significat idolum, non inducitur in eis
Scripturæ locis, in quibus de imagine
sermo sit, ut Genes. 1 : Ad imaginem nos­
tram. Cap. 5: Ad imaginem, el similitudi­
nem suam. Cap. 9 : Ad imaginem quippe Dei
factus est: in his enim luco imaginis non
ponitur Pescl, sive idolum. Quæ satis de­
clarant, quantum juxta usum Scripturæ
differant imago, et idolum. Quem usum,
distinctionem retinuerunt Patres antiquissi­
mi ab ipso Ecclesiæ exordio, et relinet ipsa
Ecclesia Catholica. Sed Novatores, ut no­
men imaginis odiosum facerent, quadra­
ginta quinque loca in Bibliis depravarunt,
et ubi erat Pesel verterunt imaginem : et rur­
sus in aliis quinque locis, ubi erat imago,
verterunt Pesel: ut sic cuncta confunde­
rent, et quæ contra idola dicuntur, dirige­
rent in quaslibet imagines. Reclamat tamen
versio Septuaginta Interpretum illius linguæ petilissimorum: reclamat lectio, ex­
positio communis apud antiquissimos Pa­
tres : reclamat denique universalis Ecclesiæ
traditio. Unde firmiter persistendum est in
differentia assignata, quod imago repraesentat, quod est; idolum vero repræsentat, quod non est. ut merito dixerit D. D. Hie­
Hieronym. cap.7 Oseæ: Idolum ita opponi roni mas.
Deo, sicut mendacium veritati. Et Clemens Cleuieas
Alexandr. in Paraenesi ad Gent, dixit in Aiewud.

* ii ·*

[Trt/ln

Λι·ΓΊ1'ίί

/it

Λ/γ. λ

ΙΙαΛγι

π

·'<

II·. ■

«

66?

DISP. XXXVII, DUB. I.

DE INCARNATIONE.

eodem sensu Deos ethnicorum esso idola,
Eitsuih. d umbras. Et Eustath. in II. Odiss. ob­
servavit cldolum accipi solere pro umbra, el
spectro, omnique re, qux quamvis appareat,
nihil sit.
Qoid
3. Cum idolo concidit simulacrum,
de simuiâchrû. quamvis videatur nomen magis generale,
L*.eun- et ambiguum. Unde Lactantius lib, 6 de
lius.
vero cultu cap. 10, hominem appellat Dei
simulacrum, hoc est similitudinem, aut
imaginem. Et lib. 2 do origine erroris
cap. S. observat simulacrum dici a simi­
litudine, vel a simulando : quamvis si res
ita se haberet, ηοή similacrum, sed ma­
nis simulacrum dici deberet. Unde veriorem censemus aliorum opinionem, qui
dicunt simulacrum dici a simulando.
Et plane in Scriptura simulacra sumun­
tur pro idolis : et sic occurrit in eis
locis, ubi Latinus interpres pro idolis
posuit idola, ut Ps. 103. Joan. ult. Ac­
D. Au­ tor. 15, et alibi. Unde D. Augustin, in
gustin.
Ps. 135 observat Latinos ea simulacra
vocare, qmo a Graecis dicuntur idola. Et
plane vox Hebræa Elilim, quæ per si­
mulacrum traducitur significat rem va­
nam, et nullius momenti, et ipsum nihil :
quod optime, quadrat idolis juxta illud
Apostoli loco supra cit. : Scimus, quia nihil
esi idolum in mundo.
Diversi­
4. Præmissa itaque propria imaginis
tas
irjaçi- ratione, ejusque differentia ab idolo, ut
num.
alteram pariem, aut vocem in titulo pro­
positam explicemus, oportet diversitatem
imaginum proponere, ut eas ad solas sa­
cras, quæ sunt præcise hujus dubii subjec­
tum restringamus. Cum ergo imago de se
indifferens sit, potest ex parte objecti re­
praesentati dividi ia sacram, aut propha­
nam, sive mere naturalem. Nam ubi ob­
jectum, sive exemplar repræsentatum est
mere naturale, et superiorem ordinem non
attingens; imago illius sacra non est, sed
mere naturalis, aut prophana, ut imago
Cæsaris, Scipionis, Aristotelis, et aliorum.
Et harum usus (quem alias probat com­
munis gentium praxis)' non pertinet ad
Ecclesiam, et subinde nec ad istud dubii
subjectum. Aliæ vero sunt imagines, qua­
rum typus, sive exemplar est aliquid sa­
crum : et istæ ob talis prototype repræsentationem sacræ dicuntur, ut imagines
Christi, et Sanctorum : quæ proinde ad præAlia
sentem considerationem spectant. Deinde
divisio
observandum est, quod aliquæ sunt imagines sacræ rerum corporalium, ut Christi,
et Sanctorum; aliæ vero rerum mere spi-

pingi solet in forma sonis admodum vene­
rabilis ad denotandum ejus æternitatem,
auctoritatem, et quod prima Trinitatis per­
sona sit. Eadem ratione depingimus An­
gelos formosos pueros alatos, ut indicemus
eorum ætatem semper vegetam esse absque
ulla senectute, atque velocissimos esse in
î. Dl9- suis operationibus, ut D. Dionys. explicat
«I*· decmlesti hierarch, cap. 2. Et plane (quod
nec ipsi hæretici negaro possunt), virtutes
tam cardinales, quam théologie®, licet
spirituales sint, et non quantæ, nec figu­
rata}, nec coloratæ; tamen non incongrue
depinguntur imaginibus hieroglyphicis
tanquam pulcherrimæ virgines cum insi­
gnibus, quæ per analogiam earum indolem,
ot officium repræsentent. Imagines itaque
Dei, Angelorum, et animarum in præmisso sensu sacras vocamus, et sub dubii
Xia. titulo comprehendimus.
Tertio possunt
fieri imagines Dei, et Angelorum non repræsentativæ illorum, prout sunt in se, sed
prout aliquando hominibus apparuerunt :
nam certum est Deum, et Angelos in forma
corporali apparuisse, sicut Genes. 38. Da­
niel 7 et Tobiæ 5, et in Apocalypsi fre­
quenter, et alibi sæpe. Et hac ratione repræsentamus Spiritum Sanctum in forma
columbæ : quia in ea vere apparuit, ut
constat ex Evangelio. Et has etiam tertii
generis imagines sacras dicimus, et præ­
senti disceptationi submittimus. De omni­
bus itaque imaginibus exemplarium sa­
crorum, et quæ ipsæ dicuntur, sive
repræsentent res corporales, sive spiritua­
les, et sive sint imagines propriæ, aut so­
lum symbolicæ, vel metaphoricæ; inves­
tigamus an decenter, et utiliter retineantur
in Ecclesia.

I
i
I
j
I
j

ritualium, sicut Dei, Angelorum. El ima·
gines sacræ rerum corporalium aliæ possunt dici naturales, et propriæ, aliæ vero
symbolicæ, aut metaphoricæ. Nam illos
imagines, qua' propter correspondentiam
in figura, v. g. delineamontis, coloribus,
et similibus repræsentant exemplar, sunt
I ejus imagines propriæ, et naturales, ul est
figura Christi e cruce pendentis. Aliæ vero,
quæ repræsentant non ob istam accidoni tium externorum similitudinem, sed solum
' ob aliquam analogiam, aut proprietatem,
sunt duntaxat imagines symbolicæ, aut
1 metaphoricæ, sicut agnus positus juxta
I Joannem Baptistam, aut in fronte sacrarii
significat Christum. Poteslque hæc diffe­
rentia declarari exemplo nominum, quæ
; sunt velut imagines rerum : quædam enim
i Deum hominem proprie significant, ut hæc
I vox Jesu Chrisli; aliæ vero illum repræsenI tant metaphorice per analogiam in aliqua
I proprietate, ut istæ voces, agnus, leo, pe­
tra, vilis, et similes.
Circa imagines autem rerum sacrarum
spiritualium animadvertere oportet, quod
■ tripliciter excogitari, aut fieri possunt ima1 sines Dei, et Angelorum. Primo ut hæc NoU.
J objecta repræsententur secundum veritatem
suæ naturæ per convenientiam univocam
saltem in aliqua proprietate, vel accidenti
extrinseco, ut in imaginibus rerum corpo­
ralium frequentius contingit. Et hujusI modi imagines sicut ex una parte sunt
j impossibiles 'quippe repugnat spiritualia,
et corporalia habere præmissam conve­
nientiam;, sic etiam, si intendantur fieri,
sunt omnino superstitiosæ, et rejiciendæ.
In quo sensu dicitur Isaiæ 43 : Cui similem Isiiztf.
fecisti Deum, et quam imaginem ponetis ei. SepîiiM
SyaaEt in Septima Synodo act. 2 : Invisibilis est dw.
divina natura, nec figurari se permittit.
Unde tales imagines nec sacræ sunt, nec
in hoc dubio sub nomine imaginum com­
prehenduntur ; sed relinquuntur exclusæ.
Secundo ut juxta aliquam analogiam per NûlJ.
aliquam proprietatem corporalem signifi­
cetur proprietas spiritualis : non quia in­
tendatur aliqua similitudo univoca, sed
præcise repræsentatio rei superioris per
aliquid inferius, habens tamen ad id ali­
quam analogiam, seu proportionem, quæ
minime requirit in aliquo aequalitatem. Si­
cut si Deus depingatur in forma purissimæ
lucis ad significandum ejus divinam clari­
tatem : sic enim solemus, dum in corpore
sumus ipsum apprehendere ; quia prout est
in se non valemus, sic etiam Pater æternus
pingi

§n.
Communis Catholicorum assertio.
5. Dicendum est honestum, pium, et
utilem Ecclesiæ esse sacrarum imaginum
usum. Hæc conclusio est de fide, ut motiva
statim proponenda evincunt : unde super­
vacaneum est particulares Doctores pro ea
referre : videri tamen possunt in limine
disp. allegati. Primum itaque hujus veri­
attira tatis fundamentum stat in sacra Scrip­
û
Srtp- tura : nam Exod. 25, dixit Dominus ad
UM. Moysem: Facies duos Cherubim aureos ex
iuoj
E«4.S5
Ï. fjie- utraque parte oraculi. Et D. Hieronym. in
*J»· cap. 41. Ezechiel. exponit fuisse duas
ώ
fcfide.

,

663

statuas, sive imagines aureas, quæ duos
Angelos Cherubinos repraesentabant. Et
Num. 21, dixit Dominus ad Moysem : Fac Noserpentem ancum, et pone eum pro signo. mer. 21.
Exponit autem Tertullianus lib. de Idolola­ Tertultria fuisse figuram Christi, qui a morsu lianas.
diaboli, sive peccato nos erat per mortem
in cruce liberaturus. Et 3 Reg. 6 Salo-3Reg.G.
mon posuit in Sanctuario imagines Cherubinonim ex ligno olivarum factas. Denique
ipsa fabrica Tabernaculi, et templi, ac
ipsæ vestes sacerdotales constabant ex
innumerabilibus imaginibus symbolicis,
quæ Deum, et res sacras repræsentabant.
Usus ergo sacrarum imaginum non est su­
perstitiosus, sed pius, et utilis.
Nec momenti alicujus est effugium quo­ Praeci­
rumdam Judæorum, et hæreticorum, qui ditor
fuga.
respondent usum imaginum superstitioso­
rum quidem esse, et malum, ac prohibi­
tum : DeAim tamen dispensasse, jussisseque
aliquas imagines pingi, et formari. Sicut
etiam furtum, et homicidium sunt de se
mala, et prohibita : et tamen Deus pro suæ
potestatis auctoritate dispensavit, ac prae­
cepit, quod Hebraei acciperent bonaÆgyptiorum, et quod Abraham interficeret fi­
lium. Hæc, inquam, evasio nihil valet, sed
efficaciter praecluditur : nam vel usus ima­
ginum dicitur malus, et interdictus, quia
est contra aliquod præceptum positivum,
vel quia secundum se est objective malus,
et contra naturalam rationem. Primum
dici non potest : quia tale præceptum in
nullo novi Testamenti loco occurrit.
Aliunde vero nec fuit in veteri Testamento,
ut num. 9 constabit : et quamvis fuisset,
cessavit cum ipsa lege, sicut et alia perti­
nentia ad legem Mosaicam : quare non
obligat Christianos, nec efficere valet, ut
imaginum usus sit eis non licitus. Secun­
dum etiam minime affirmari valet : quo­
niam ea, quæ sunt ab intrinseco, et objec­
tive mala, semper sunt mala, et Deus nulla
ratione efficere, aut dispensare potest, ut
ea licite exequamur : qua de causa impos­
sibile est Deum dispensare, ut mentiamur,
sicut ex professo ostendimus tract. 17,
disp. 2, dub. 1. Cum ergo ex præcepto Dei
faclæ fuerint imagines in veteri lege, ut
Judæi, et hæretici negare non possunt;
manifeste sequitur earum usum non esse
ab intrinseco, et objective malum, aut op­
positum rationi. Exempla vero, quibus se
explicant, nihil valent : quoniam Deus
minimo dispensavit, ut Hebraei committe­
rent furtum, et Abraham homicidium, quæ

66 i

DK INCARNATIONE

sunt intrinsece mala, et contra lumen ra­
tionis : sed sua dispositione effecit, quo.1
res .Egyptiorum transirent ad Ilebræorum
dominium ex mandato ipsius Dei, qui est
supremus Dominus rerum omnium : quo­
circa Hebræi non abstulerunt res alienas
invito domino,(in quo consistit furtum ; sed
acceperunt res proprias. El similiter Deus
jussit Abrahamo, ut interficeret filium auc­
toritate ejus, qui est supremus judex, et
dominus vitæ, et mortis : quare Abraham
interficiendo filium non procederet propria
auctoritate privata, in quo consistit homi­
cidii malitia; sed ageret ut minister publi­
cus divinæ justitiæ, et auctoritatis, quod
nullam continet deformitatem. Recolantur,
quæ diximus loco cit. num. 18 et quæ tra­
dit D. Thomas locis ibidem relatis,
FendiG. Secundum fundamentum desumitur
nicnlom
ex tra­ a communi, et notoria Ecclesiæ traditione,
ditione» quæ semper sacris imaginibus usa est :
quod minime faceret, si earum usus non
foret honestus pariter et utilis. Nam in
primis ipse Christus misit imaginem suam
ad Abagarum regem Edessæ, ut referunt
D. Da- D. Damascen. lib. 4 de fide, cap. 17.
inaseeo
'x^1· Nicephorus lib. 2, cap. 17, et alii plurimi,
phorus. Quam imaginem servari hodie, et ostendi
Romæ in monasterio S. Svlvestri testatur
Logo. Lugo disp. 36, sect. 1. Deinde mulier,
quam Christus a fluxu sanguinis liberavit,
ejus imaginem erexit Cæsareæ, ut tradunt
Eose- Eusebius lib. 7, cap. 14. Theophylactus
bios.
Then- Matth. 9. Sozomenus lib. 5, cap. 2, cum
pbyliio pluribus aliis. Quæ imago magna venera­
tus.
Sozome- tione conservata ibi fuit usque ad tempus
nus.
impiissimi Juliani Apostata, qui eam de­
posuit, et suam loco filius collocari fecit :
sed hanc ignis de cœlo horribiliter percus­
Hist.
sit, ut refert Tripartita lib. 6, cap. 41.
Tripart
Præterea S. Lucas Evangelista aliquas
imagines Christi, et B. Virginis depinxit,
Nire- ut tradunt Nicephorus lib. 6, cap. 16. Mephnros. taphrastes 18 Octob, in S. Luca, et TheoM eiaphrastes. dorus Lector, qui floruit ante mille annos
rhr“u"d0' lib. 1 Collectan. Quæ imagines in maxima
veneratione etiam nuuc habentur. Ulterius
Nicodemus aliquas imagines Christi cru­
cifixi fecit : quarum una injuriis a Judæis
aflecta copiosissimum efludit sanguinem,
D. Aiha- ut refert D. Athanasius in speciali de hac
nasius. re libello, et refertur in Septima Synodo
act. 4. Aliam etiam crucifixi imaginem a
Nicodemo elaboratam cum insigni ligni
crucis parie vidimus in S. Ecclesia Oveten.ii. ubi probatissima; reliquiæ servan­
tur. Denique, ut alia exempla omittamus,

Sylvester Papa secum habebat imagines
Pétri, et Pauli, quas Constantino Impera­
tori ostendit, ut habetur in edicto Constan­
tini tom. I Concilior, et testatur Nicephorus lib. 7, cap. 33. Alia plura., et satis
antiqua exempla videri possunt apud Auc­
tores supra relatos, ct Canisium lib. 5 de ChiB. Arirg. cap. 22.
Quæ traditio magis adhuc constat ex
testimoniis antiquissimorum Patrum. Ter­ Tertal·
tullianus lib. de pudicitia cap. 7 et 10, Iü89\
refert antiquitus imaginem Christi Domini
sub specie pastoris ovem portantis in cali­
cibus sacris effigiari consuevisse. D. Na- D. Nizianzenus in orat, pro laude defuncti patris, zuizeDJ S.
refert templum ab eo extructuni fuisse
imaginibus sacris decoratum. D. Paulinus D. Pu*
epist. 12, tradit varias imagines SS. Tri­ liais,
nitatis, et mysteriorum vitæ Christi in Eeclesiie apside depingi solitas. S. Daraasus D. Dimisss.
in vita Svlvestri
affirmat
Constantinum
«
Magnum collocasse imagines Christi, et
duodecim Apostolorum ejus in Ecclesia
Lateranensi. D. Augustin, lib. zz
22 contra d. aoFaustum, cap. 73, et alibi testatur solitum ^slillB-'·
suo tempore in Ecclesiis collocari imaginem
Christi inter imagines SS. Petri, et Pauli.
D. Chrysostom, in sua Liturgia expressam d.Chrjmentionem egit Crucifixi in templo positi. sostomas.
Prudentius in hymno de Cassiano, et in Pruden­
hymno de S. Hyppolito, meminit imagi­ tias.
num eorum. Nissenus orat, de laudibus P. NisS. Theodori refert histonas martyrum in seaas.
templis depingi. Theodoretus in historia Tbeodode S. Simeone Stylita refert illius memo­ relii.
riam adeo celebratam Romæ fuisse, ut ei
in omnibus officinis, et porticibus posue­
rint imagines. D Gregorius Magnus lib. 7, Π. Greepist. 54, ad Secundinum, laudat ejus de­ çorta.
votionem erga imagines, et mittit ad eum
imagines Salvatoris, S. Mariæ, et Aposto­
lorum Petri, et Pauli. Denique ut plura
omittamus, et hanc traditionem in genere
probemus, duo tantum testimonia proferre
curabimus. Alterum Magni Basilii contra f). Bi·
Julianum Apostatam, ut refert Adrianus silis*.
Papa in epist. ad Constantinum, et Irenem. : Quam ob causam, inquit, el historias
imaginum illorum honoro, el palam adoro :
hoc enim nobis traditum a Sanclis Apostolis
non csl prohibendum : sed in omnibus Eccle­
siis nostris eorum historias erigimus. Alte­ Srpiiil
rum ex Septima Synodo act. 7, ubi 366 Sj»>d3.
illi Patres sic pronuntiarunt : His ita se
habentibus, regia via incedentes, et Sancto­
rum nostrorum, et divinorum Patrum docIrins insistentes, et Catholicæ Ecclesiæ, in

—*·

DISP. XXXVII, DUB. I.

qua Spiritus Sanctus inhabitat, traditionem
observantes, definimus cum omni diligentia,
d cura venerandas, ct Sancias imagines ad
modum, el formam veneranda, el vivifican■ lis crucis dedicandas, el in templis Sanctis
collocandas, etc., maxime autem imaginem
Homini, el Dei Servatoris nostri Jesu Christi,
deinde intemeratas Dominas nostras Deiparas,
venerandorum Angelorum, el omnium deinde
Sanctorum virorum, elc.
Ί. Tertium, et non minus solidum fun­
damentum sumitur ex pluribus diffinitioni—
«5* bus Ecclesiæ approbantis, et commendantis
usum sacrarum imaginum in diversis Con­
ciliis. Nam sic decrevere Patres in Septima
Synodo, ut proxime vidimus, et Sexta Sy­
fo*. nodus Generalis act. 2, et Octava Synodus
. fcm can. 4 et 8, et Concilium Romanum sub
jf:-)·
êî<. Gregorio Secundo anno 726, et sub Grego­
* (toi.
rio Tertio anno 733, et aliud Romanum
sub Stephano Tertio, ut refert Sigebertus
anno 768, et Paulus lib. 2, de gestis Fran­
corum, qui addit aliam Synodum pro de­
fensione sacrarum imaginum congregatam
fuisse in Villa Gentiliacensi. Deinde in
r u- Concilio Florentino sess. 5 renovantur de­
creta Septimæ Synodi. Præterea in Conci­
Λ1· lio Tridentino sess. 25, in secundo decreto
fidei definitur usus sacrarum imaginum.
Denique id ex professo docuit, et stabilire
curavit Adrianus I Papa in epist. ad Cons­
isl.
tantinum, et Irenem, et in epist. ad Tharasium, quæ in Septima Synodo recitatæ
fuerunt. Et eundem imitati sunt alii
Summi Pontifices.
8. Quarto tandem pro fundamento accedit optima ratio innitens ipsis rerum na­
turis, et communi hominum apprehensioni.
Nam ex usu sacrarum imaginum nullum
perse incommodum sequitur; et aliunde
ipsum consequuntur plures utilitates : ergo
talis usus est honestus, et Ecclesiæ utilis,
ac subinde retinendus. Consequentia est
manifesta. Et antecedens quoad primam
partem constabit evidenter ex solutione
argumentorum. Secunda vero illius pars
ostenditur ; nam in primis sacræ imagines
utilissimæ sunt ad instructionem, et eru­
ditionem populi : nam ex illis facile quis
edoceri potest mysteria filei, utputa incar­
nationis, et passionis Christi, et prædicationis Apostolorum, et passionum sancto­
rum martyrum, et cæterorum pertinentium
ad historiam ecclesiasticam. In quo sensu
i fre- Gregorius Magnus lib. 9, epist. 9, imagi­
nes vocavit librum idiotarum. Præstant
enim quantum ad hoc, quod Scriptura, et
;*w

.;2i

6G5

quodammodo efficacius juxta illud Horatii :
Segnius irritant animos immissa per aures,
quam quæ sunt oculis subjecla fidelibus.
Quare non immerito Octava Synodus Octava
can. 3, dixit imagines comparari Scrip- Sjnodas.
D« Daturæ. Et D. Joan. Damascen. orat. 2 de mascen.
Imaginib. ait : Etenim illitteratis hominibus
hoc sunt imagines, quod litteralis libri : et
quod auribus oratio est, idem csl oculis imago,
cui tamen imagini inlelligenlia conjungitur.
Quare sicut fatuitatis genus esset reprehen­
dere Scripturam, et eam abjicere ut inuti­
lem; sic stultum omnino est damnare sa­
cras imagines, qute narrati in Scriptura
sensibiliter repræsentant, et de eisdem ve­
ritatibus instruunt. Quæ utilitas est adeo Pampas
notoria, ut Calvinus ipse, ardentissimus Calvl,nIconomachus, licet oppugnet imagines, quæ
personam aliquam per se, aut seorsim repræsentet; permittat tamen illas, quæ per­
sonas aliquas conjunctim, aut per modum
liistoriæ exhibeant. Quod est novum genus
fatuitatis : nam sicut nomen Jesu, tam
cum aliis nominibus, quam seorsim prola­
tum, est venerabile ; sic etiam imago Jesu,
proponatur sive sola, sive aliis adjuncta;
semper enim tam nomina, quam imagines
retinent eaudem repræsentationem signati.
Et quis non irrideat dicentem non posse
D. Petrum depingi per se, et solitario,
posse tamen depingi D. Petrum percuden­
tem Malchum, aut negantem Christum?
Non posse depingi D. Bartholomæum seor­
sim, et per se ; posse tamen depingi cum
cacodæmone? Sed istæ sunt nugæ, et no­
vatorum inconsequenti®.
Ex præmissa autem convenientia aliæ
etiam, et satis ingentes utilitates consequuntur ; nam imagines, dum sensibiliter
circa historiam informant, excitant memo­
riam repræsentando beneficia a Deo ac­
cepta, et præclara facta Christi Domini,
et Sanctorum ejus. Ex hinc ulterius promanat affectus erga res cognitas, devotio,
gratiludo, et studium imitationis. Unde
D. Gregorius Nissenus in orat, de divini­ D· N is·
tate Filii, et Spiritus Sancti, refert se, SCC1S.
curn vidisset imaginem Abrahæ filium
immolaturi, non sine lacrymis pertransisse. Et Julius Cæsar, cum res gestas
Alexandri Magni depictas vidisset, flevisse
dicitur, quod Alexander ea ætate tot regna
subjugasset, in qua ipse nihil præclarum
fecerat, ut refert Plutarchus in eorum vi­ Plutar­
tis. Et ob istos affectus solemus habere, ch ui.
et contemplari imagines charorum, ut fi­
lius patris, uxor mariti, subditi regis, et

b*

■

r

' x

î

666

‘Ik
• < .1

ZJ Y

h? I

DISP. XXXVII, DUB. I.

DE INCARNATIONE.

sic de aliis. Excitat enim hac per imagines
memoria amorem, et reverentiam. Undo
sponsus sacer simile quid in sponsadesideCanticS. rabat Cantic. S : Pone me ul signaculum
stiper cor tuum, ul signaculum super bra­
chium tuum. Ne scilicet illum obliviscere­
tur. El plane nulla ratio fuit, quæ ob hanc
causam non retinuerit imagines Regum,
el virorum illustrium, ul erga eos amo­
rem, et subjectionem non conservarent
solum, sed et testarentur, atque identi­
dem renovarent. Quare intolerabilis ap­
paret eorum vesania, quin et in Christum,
et Sanctos inimicitia, qui cum in politicis
ita se gerant, sacras tamen Christi, et
Sanctorum imagines detestantur, el per­
sequuntur. Quamvis autem postremam
banc (ut in aiüs non moremur), utilitatem
possemus non paucis Patrum testimoniis
adornare, æquum duximus eorum loco
subrogare sincera, ardentia, et plane ca­
tholica verba illuminatissimæ Virginis, et
D. The- Malris nostræ Theresiæ, qui nostram in
res.a.
' ’ usu sacrarum imaginum convenientiam,
et extremum hæreticorum in earum per­
secutione damnum ad amussim repræsen­
tat. Monet cap. 34, viæ perfectionis circa
finem, ut immediate post sacram Commu­
nionem animum attente convertamus ad
Christum, quem sub speciebus sacramentalibus vere, et realiter intra nos habemus.
Et subjungit : Este es buen tiempo, para que
eos ensene nuestro Maestro : para que le oyamos, cy besemos los pies, porque nos quiso ensenar, y letupliquemos, no se vaya de nosotros ;
Si esto abris de pedir mirando una imagen
de Christo : boberia me parece dejar en aquel
tiempo la misma persona, por mirar el dibuxo. No lo seria, si tu biessemos un relrato
de una persona, que quisiessemos mucho, y
la misma persona nos viniesse a ver; depar de
hablar con ella, y tener toda la conversation
con cl relrato? Sabeis, para quando es muy
bueno, y sanctissimo, y cosa, en que yo me
deleito mucho? Para quando esta ausente
lamisma persona, y quiere darnos a entender,
que lo esta, con grandes sequedades : es gran
régala ver una imagen, de quien con tanta
razon amamos. A coda cabo, que boluiesse
los osos, la querria ver. En que mejor cosa,
ni mas gustosa ala vista, la podemos emplear,
que en quien tanto nos ama, y en quien tiene
en si todos los bienes, Desvenlui ados de estas
hereses, que an perdido por su culpa esta
consolation con otras. Hæc omnia S. The­
resia pure, sapienter, et ex maximo in
Christum amore eructabat, quem speciali

Gb7

contra Celsum hæc de Judæis scribit : Apud
dus primus in Germania imagines sacras
suo tempore, nempe pro absentia dilecti,
dejicere ausus fuit : quod factum Luthorus quos nullum aliud numen eral receptum,
in ejus imaginibus excitabat, ac recolebat.
acriter reprehendit, ut refert Cocleus in quam Deus hujus universi præses, procul al­
El hæc satis erant pro assertione catholica
lib. de gestis Luthori anno 1525. At legatis omnibus simulacrorum opificibus.
confirmanda.
Nam in civitate illorum nullus pictor admit­
qui vehementer sacras imagines infectati
Sei priusquam hæreticorum pessimum Noli
tebatur. nullus statuarius, legibus totum hoc
sunt, fuerunt aliqui Imperatores Græci ;
errorem referamus, non possumus non coain
genus arcentibus, ne quæ occasio præberelur
prætermisso enim Imperaturo Philippico,
ipsos notare tam de nullo in Christum, et eos.
hominibus cassis, neve animi eorum a Dei
do quo non certo constat, Leo Isauricus,
ejus Sanctos amore, ut D. Theresia op­
s.·
cultu avocarentur. Incredibile autem appa­
œ. qui Iconomachus dictus fuit, Constantinus
time expressit, quam de non occulta ami­
ret tantum exulassc a Judæis imaginum
ûçu-ejus filius, Leo Armcnus, Michael Balbus,
cit a, et confrederaiione cum diabolo.
ta
usum, et amorem; nisi illis divina lege
ut' et Theophylus hanc haeresim tenuerunt,
Quippe observatione dignum est, quod
interdictus fuisset. Aliorum autem senten­
w· etiam sacras imagines, quam Catholicos
cum hæretici in omnibus Ecclesiis, in
tia est legem illam non prohibuisse Judæis
earum defensores gravissima persecutione
quibus eorum rabies sævire potuit, aut
imagines, sed duntaxat idola, et simula­
divexarunt, ut Zonaras, et Paulus Diacopermissa fuit, abstulerint omnes sacras
cra, quæ scilicet falsos, sive nullos Deos
, ,05, nus refert in eorum vilis. Pro qua hæresi.
imagines Christi, B. Virginis, et Sancto­
•? ^·3 Arguitur primo : nam usus imaginum
repræsentant, et deserviunt eorum cultui.
rum, illasque contumeliose tractaverint;
Ita Angelicus Doctor, ut statim videbimus, n.Tiiom.
:
prohibitus est in divina Scriptura : ergo
nihilominus in eisdem Ecclesiis suam ima­
V. Beda in lib. de templo Salomonis N. Wainon est honestus, nec Ecclesiæ utilis. An­
ginem diabolo permiserunt, ac reliquerunt.
IMW. tecedens probatur ex cap. 20 Exodi, ubi cap. 19. N. Thomas Waldensis tom. 3, densis.
Sicut contigit Parisiis in Ecclesia S. MeJonas
cap.
152.
Jonas
Aurelianens.
lib.
1
de
dicitur
:
Non
facies
libi
sculptile,
neque
om
­
dardi; Antverpiæ in Ecclesia B. Mariæ;
Aurel.
cultu imagin. Paulus Burgensis in 2 ad Paolos.
nem similitudinem, quæ est in calo desuper,
Londini in Ecclesia S. Pauli, et alibi, ut
BurgenLyram
super
locum
cit.
Exodi.
Cajetanus
neque
in
terra
deorsum,
neque
in
aquis
sub
refert Martirius Delrio lib. 3. Disquisit. Deirie
sis.
terra. Sub qua generali similitudinis ra­ ad eundem locum, Castro contra hæreses, Cajela*
mag. part. 1, quæst. 7, sect. 1. In hoc
nus.
verbo
Imago
hæres.
1.
Suarez
disp.
54,
tione,
et
prohibitione
manifestum
est
con
­
autem tam diverso procedendi modo haud
Castro.
sect. 2 in fine, Lorca disp. 90, num. 12. Suarez.
tineri imagines sacras, aut rerum sacra­
obscure demonstrat profiteri se esse Christo
Lorca.
Carriere
art.
34,
quæst.
2,
§
Probatur
ra
­
rum
;
siquidem
quædam
similitudines
sunt.
perduelles, et Sanctorum adversarios; dæCarriere.
tionibus, et alii plures. Quin et Calvinus
Confirmatur : nam Apostol. ad Ephes. 5
monis vero asseclas, et confœderatos ami­
s».
ipse lib. 1 Instit. cap. 8, g 17, fatetur in
•i ait : Nolite communicare Gentilium opericos : tales enim se produnt, qui prædicto
eo loco, et similibus solum vetari, quod
'■^■bus : sed solemne apud Gentiles erat ho­
modo se gerunt erga Principum imagines,
norare viros egregios imaginum, aut sta­ imagines fierent religionis, vel adorationis
aut stemmata gentilitia, ut in civilibus
gratia. Et fundamentum potissimum hujus
tuarum dedicatione, ut tradit Eusebius
satis constat.
· - '■
opinionis stat in illis locis, quæ allegavi­
lib. 7 hist. cap. 14 et satis constat ex su­
lâs.
mus num. 5, ex quibus evidenter, ut puta­
pra dictis num. 1; ergo contra doctrinam
i
Apostoli agimus, cum sacras imagines for­ mus, colligitur imagines sacras non fuisse
in veteri lege prohibitas, saltem generaliter ;
mamus, aut retinemus.
Contrarii erroris fundamenta diruuntur.
siquidem in eis perspicue recensentur ima­
Huic argumento dupliciter possumus
rngines Angelorum Cherubinorum, et aliæ
9. Sacras imagines nullum usum hones­
î&i respondere juxta duas diversas Doctorum
symbolic®. Accedit, quod leges Decalogi
sententias circa usum imaginum in Veteri
tum, et utilem habere posse, ac proinde
sunt leges juris naturalis, excepto tertio
Testamento. Nam aliqui affirmant genera­
eliminandas, et destruendas esse docent
liter prohibitas fuisse imagines, quæ pos­ præcepto quantum ad circunstantiam Sabcommuniter Judæi, docent eliam Mahu- Jtta*.
bathi, atque ideo solum prohibent, quæ
sent cultui exponi ; licet non negent aliquas
metani cum suo pseudopheta in Alcorano Mihratio naturalis vetat, ut ex communi sen­
concessas fuisse ad ornatum aliarum rerum,
cap. 15 et 15. Ex hæreticis autem idem Hirttentia Patrum recte observat Suarez ubi
utadminus convincunt ea Scripturæ loca,
tenuerunt Marcionistæ, Manicbæi, Euthi- tki.
Mm- quæ expendimus num. 5. Ila D. Bonavent.
supra ; sed naturalis ratio non vetat gene­
chiani, ut asseruit Tharasius in Septima
raliter omnes imagines, ut constat tum ex
Synodo, act. 5. Bogomili apud Eulhimium
!. Ab in 3, dist. 9, art. 1, quæst. 2 ad 1. B. Al­
dictis § 1, tum ex eo, quod alias sequere­
fc». bertus ibi art. 4. Abulensis in cap. 4.
in Panoplia pari. 3, tit. 23, cap. 1. Al­
lh!ntur imagines, quibus Catholici utimur, esse
Deuteron, quæst. 4 et 5. Soto lib. 2 de
bigenses apud Lucam Tudensem lib. 2,
' itu. natura, et gratia quæst. 4, art. 2. Cathen- jure naturali prohibitas; quod dicere est
contra eos, cap. 9. Waldenses apud
tot
hæreticum : ergo illud Exodi præceptum
nus in opusc. de adorat, imag. Palacios
Æneam Silvium in hist. Bohemica cap.
■ùÎAinS, dist. 9, disp. 1. Vasquez disp. 104
non prohibebat generaliter imagines.
35. AViclephistæ apud N. Thomam lom.
10. Juxta primam itaque opinionem di­ Appli­
3, iit. 19, cap. 150. Calvinistæ cum suo Crtn- j^· per totam, et alii non pauci, nec indocti.
cantur
Qui
suam
opijiionem
fundant
tum
in
tes
­
luitur
argumentum,
concesso
antecedenti,
ministelfo lib. 1 Instit. cap. 11, num. 7.
solutio­
timonio Scripturae allegato, et aliis ejusdem
et negando consequentiam. Nam sicut lex nes.
Lutherani autem imagines in templis per­
sententiæ, quæ in ea occurrunt. Tum in
Mosayca prohibuit aliquos cibos, qui ta­
mittunt, in quo ab Iconoclastis aliquan­
testimonio antiquorum Scriptorum, qui men ex natura sua non sunt illiciti, et talis
tulum recedunt : quamvis eas non vene­
testantur Judæos nullas habuisse imagi­
prohibitio non fuit lex naturalis, sed cererentur, sed habeant ad ornatum, vel ob
Csrclsnes. Sufficiat modo Origenes, qui lib. 4
monialis, quæ abrogata est per legem graalios fines. Et ex ipsis Lutheranis Carolsta- uta,
dus
ΙΠ.

4t

668

DE INCARNATIONE.

tiæ: sic etiam prohibuit imagines, quamvis
rei littera?, attentis antecedentibus, et con’
ista? non sini aliquid illicitum, aut turpe sequentibus, ut proxime vidimus. Tum
ex parte natura? rei, sed potius quid in­
etiam quia præceptum sic explicatum est
differens, ut § 1 declaravimus: quare talis naturale, et modo durans : unde retinentur
lex non obligat modo in Ecclesia. Ratio
decem naturalia Decalogi præcepta, ut est
vero talis prohibitionis fuit ruditas populi,
communis Patrum, et Theologorum asser­
et summa illius geniis propensio ad idolo­
tio : quod non bene salvat alia opinio,
dum dicit talo præceptum fuisse cæremolatriam, ut constat ex sacra historia. Nunc
amem ex una parte cessat illud inconve- niale, aut mixtum. Tum præterea no dica’
tur Deum sibi contrarium fuisse, qui, ul
nies ; et ex alia parte adsunt utilitates, quas
num. 5 vidimus, praecepit : Facies duos
ex usu sacrarum imaginum recensuimus
Cherubim aureos, el Fac serpentem xreum :
§ præcsd. Et quod caput est, adest constans,
quæ contraria forent illi Exodi præcepto,
et perpetua Ecclesiæ traditio, quæ sacras
si in eo generaliter prohibitae fuissent om­
imagines retinuit, ac servat : quare non est,
nes imagines, et non præcise idola, sive
cur moremur illa lege Mosayca, sicut ne
simulacra ordinata ad inanium Deorum
aliis caeremonialibus. Juxta secundam vero
cultum. Tum denique, et præcipue quia
sententiam compendiosius adhuc dissol­
certe ista est sententia D. Thomæ in præs. d.tuu
vitur argumentum negando antecedens.
art. 3, qui cum sibi illud præceptum op­
Ad cujus probationem respondetur in eo
posuisset, respondit in hunc modem:.id
loco non prohiberi imagines, sed idola,
quæ lanquam Deos colerent, ut satis per­ primum ergo dicendum, quod non prohibetur
illo præcepto facere quancumque sculpturam,
spicue constat ex antecedentibus, et conse­
rei similitudinem, sed facere ad adorandum.
quentibus, si legamus non ea præcise
Unde subdit : Non adorabis ea, neque coles.
verba, quæ in argumento referuntur, sed
integrum locum, qui sic habet : Ego sum Et quia sicut dictum est, idem est motus in
imaginem, et in rem : eo modo prohibetur
Dominus Deus luus, qui eduri le de lerra
Ægipti, de domo servitutis. Non habebis Deos adoratio imaginis, quo prohibetur adoratio
rei, cujus imago est. Unde ibi intelligilur
alienos eoram me. (Hi erant idola gentium,
quæ in sequentibus verbis evidentius sig­
prohiberi adoratio imaginum, quas Gen­
nificamur.) Non facies libi sculptile, neque
tes faciebant in venerationem deorum suo­
omnem similitudinem, quæ est in cado desu­
rum, id esi, dæmonum. Et ideo promitti­
per, el quæ in terra deorsum, neque eorum,
tur : Non habebis deos alienos coram me. Ipsi
quæ sunt in aquis sub lerra. Non adorabis
autem tero Deo, cum sit incorporeus nulla
ea, neque coles: ego sum Dominus Deus luus,
image corporalis polerat poni (nempe pro­
etc. In quibus videmus rationem, qua in
pria, ut observavimus num. 4), quia ul Da­
hoc præcepto prohibentur sculptilia, simi­
mascenus dicit, insipientiæ summæ, el impie­
litudines, eam esse, quæ omnem imagi­
tatis est figurare, quod est divinum. Sed quia
nem, aut statuam non comprehendit, sed
in Novo Testamento Deus factus est homo, po­
illas præcise, quas gentes formabant ut
test in sui imagine corporali adorari. Quod
veros deos ; cum nihil tamen essent, aut
ipse D. Thom. ibi specialiter intendebat.
repræsentare possent ; et nihilominus eas
Sed eadem proportionabililer ratio militat
adorabant. Interdicit itaque locus ille ido­
in imaginibus Dei, repræsentantibus ip­
lolatriam, ut magis ex eo constat inferius
sum, sicut vere aliquando apparuit, ut Spi­
num. 23 : Vox vidistis. quod de calo locutus
ritus Sanctus in forma columbae, et alias
sum vobis. Non facietis deos argenteos, nec
Deus in Veteri Testamento, ut indicavi­
deos aureos facietis vobis. Unde totum
mus loco cit. et slatim magis confirmabi­
præceptum eo collimat, ut instruat circa
mus. Unde satis patet ad præcipuum mo­
cultum unius veri Dei, qui est; atque
tivum primæ responsionis. Et quod addit
interdicat adorationem plurium, ac fal­
de antiquis Scriptoribus testificantibus Ju­
sorum deorum, quos (cum nihil essent)
daeos nullas habuisse imagines, non urget:
idololatra? venerabantur. Hinc vero minime
quia istorum testimonium minime prævacolligi potest interdixisse omnes alias
lere potest contra evidentia loca Scripturæ,
imagines vel proprias, vel symbolicas re­
in quibus recensentur imagines Angelo­
rum sacrarum, et vere existentium.
rum, Gherubinorum, et aliæ. Imaginum
Piæfer-; Porro ex praedictis responsionibus ulli—
itaque nomine inlelligunt, et significant
sectjuda. mani longe probabiliorem censemus. Tum
idola, et simulacra, in quorum non usu
quia melius explicat textum, et magis haeex lege Judæi distinguebantur a Gentibus,
Quamvis

J

DISP. XXXVII, DUB. I.

669

Quamvis ct ad«li possit rarissimum fuisse
tur : quia serpens teneus erat imago reprae­
illis usum imaginum extra templum, cas­ sentans Christum Dominum, ut ipse satis
que ibi fuisse symbolicas.
exposuit Joan. 3 illis verbis : Sicut Mou­ Join. 3,
r
Ad argumenti confirmationem responde­ ses exaltavit serpentem in deserto : ita exal­
ç*t4rtari oportet filium hominis, ul omnis, qui
uîq mus Apostolum solum prohibere commu­
nicare operibus infructuosis, et peccamicredit in ipsum non pereat, etc. Et tamen 4,
nosis Gentilium. Sed tamen licitum est
Beg. 18, laudatur Ezechias, quod confre­
imitari Gentes in his, quæ laudabiliter fa­
gerit serpentem æneum quem fecerat Moy­
ciebant : alias non liceret carmina compo­
ses. Ergo quamvis imagines sint Dei, adnere, et unum Deum colere; quia hæc
mittendæ non sunt, sed rejiciendæ, et
exterminandæ.
ipsi aliquando faciebant. Quamvis itaque
non debeamus illos imitari in struendo, et
Huic argumento occurrunt aliqui Docto- Aliquo­
rum
colendo idola ; absque ullo tamen peccato
res catholici concedendo usum imaginum respon
­
possumus cum eis communicare in faciendo
Dei non esse Ecclesiæ utilem, nec retinen­ sio.
imagines rerum verarum, et honestarum,
dum : inde tamen non inferri putant, quod
ut satis patet in imaginibus Principum, et idem de imaginibus rerum corporalium, ut
explicuimus § 1 et multo magis in depin­
sunt Christus, et viri sancti, dicendum sit.
gendo imagines Christi, et Sanctorum, qui
Quare negant majorem argumenti : quia
imagines Dei non censent sacras, sed ma­
sunt exemplaria sacra. Quam responsionem
gis superstitiosas. Et tamen nostram asser­
•i::x optime tradit D. Thom. loco cit. ad 2, his
tionem indefinite, et prout jacet, defen­
verbis : Dicendum, quod Apostolus prohibet
dunt : quia solum sacras, et religiosas
operibus infructuosis Gentilium communicare :
imagines complectitur. Ita Abulensis in Ab oleo­
communicare autem utilibus eorum operibus
sis.
cap. 4 Deuteron, quæst. 5. Durandus Duran
Apostolus non prohibet. Adoratio aulem ima­
­
in 3, dist. 9, quæst. 2 ad 4. Henricus das.
ginum est inter infructuosa opera computanda
quodlib. 10, quæst. 6. Ayala de tradit. 3 Henriquantum ad duo. Primo quidem quantum ad
cas.
p. tract, de imaginib. cap. de earum anti­ Ayala.
hoc, quod quidam eorum adorabant ipsas
Ferdiquitate circa finem. Et in eadem sententia nandus
imagines ut res quasdam, credentes in eis esse
videtur fuisse Ferdinandus Mendoza de Men­
aliquid numinis, propter responsa, quæ dae­
Concil. Illiberit. lib. 3, cap. 5, ubi illa doza·
mones in eis dabant, ct alios hujusmodi effec­
verba canonis 37 : Ne quod colitur, et ado­
tus mirabiles. Secundo propter res, quarum
ratur, in parietibus depingatur, sic a pricierant imagines : statuebant enim hujusmodi
pio exponit, quod per ea verba; quod coli­
imagines aliquibus creaturis, quas in eis ado­
tur, et adoratur significetur Deus, qui solus
ratione latriæ venerabantur. Nos aulem ado­
colitur adoratione latriæ, quam antonoratione latriæ imaginem Christi, qui est verus
Deus, non propter ipsam imaginem adora­ mastice dici adorationem conatur erudite
satis ostendere. Vetari itaque putat in eo
mus, sed propter rem, cujus imago est. Et
canone imagines Dei, Trinitatis, aut per­
idem cum proportione dicendum est de
sonarum divinarum; quamvis nec id gene­
aliis sacris imaginibus, quas Ecclesia re­
tinet.
raliter censeat : nam post plura addit :
SeanDivinarum igitur personarum, sive Deitatis
11. Secundo arguitur : quia si aliquæ
tea
imagines pingere non licebit : licebit tamen,
Kgi- imagines dicuntur sacræ, maxime imagiquas Deus ipse Paler, vel Filius, vel Spiritus
• nes Dei, qui est exemplar omnium sanc­
tissimum : sed usus imaginum Dei non
Sanctus suscipere aliquando dignatus csl. In
quo magis caute, et temperate loquitur,
est honestus, nec Ecclesiæ utilis : ergo
quam alii relati. Omnium vero sententia Motiva
idem de usu aliarum imaginum sacrarum
dicendum est. Probatur minor ex sacra
fundari potestp?vnio in allegatis Scripturæ refoti·
siouis.
testimoniis, quæ imagines Dei excludere
Scriptura : nam Deuteron. 4 dicitur : Non
vidistis aliquam similitudinem ejus, ne forte
videntur. Secundo in Patribus : nam in
dccepli facialis vobis aliquam sculptam simiSeptima Synodo act. 2, in epist. Synodica
• liludinem. Isaiæ 46 : Cui assimilaslis me,
Theodori dicitur : Invisibilis est divina na­ Theodo·
dicit Dominus, conducentes aurificem, ulfalura, nec figurari se permittit. Et similiter rus.
0 rige■ M-cial Deum? Et Aposlol. Act. 13 dixit :
loquuntur Origenes lib. 1, contra Celsum ncs
D AnNon licet existimare auro, el argento artis
cap. 7. D. Augustin, lib. de fide, et sym­ guslinos.
sculptoris, vel cogitationi hominum divinum
bolo cap. 7. D. Damascen. lib. 4 de fide
sce­
,5r. esse simile. Usus igitur imaginum Dei ma­
cap. 17, et alii plures, quos luculenter pro- manes.
il»· nifeste interdicitur in Scriptura. Confirma­ feit Ferdinandus Mendoza loco cit. Tertio

•J ·

z fi;

J .·

ri
&
} ;
”J

t-

5f.

ίΒ

b

67Ô

DE INCARNATIONE

quia Dei imagines sunt prorsus inutiles :
si quæ enim in usu imaginum utilitas oc­
currit, ea præcipue est, quod supplent ab­
sentiam, aut distantiam exemplaris, ut
dicebamus num. 8. Deus autem ubique
præsens est : ergo supervacaneum apparet
pingere Dei imagines. Quarto quia imagines
hujusmodi dant occasionem errandi : cum
enim corporem sint, repraesentant Deum
corporeum esse : et si hoc pacto non re­
présentant, falsæ sunt, quippe quæ exem­
plari non correspondent. Hæc sunt vali­
diora pro prædicta sententia motiva.
Befelll12. Illam tamen censemus temerariam:
respoc- quod et censuit Vasquez disp. 103, cap. 3,
sio. num. —17. ~Exclusis namque imaginibus
propriis Dei, quæ sicut impossibiles sunt,
sic etiam formari intenderentur supersti­
tiose, ut monuimus nuin. 1, aliæ imagi­
nes Dei vel metaphorîcæ, vel repræsentantes ipsum, prout aliquando apparuit,
nequeunt absque temeritate reprobari. Mo­
vemur principaliter ex frequentissimo usu
Ecclesiæ catholicæ, quæ Romæ, elubique
repræsentat imaginem S. Trinitatis, Pa­
trem in forma venerabilis senis, Filium in
forma naturæ assiïmptæ, Spiritum Sanc­
tum in specie columbæ. Qui usus antiquis­
simus est, ut constat ex his, quæ scribit D.
D. Pan- Paulinus relatus num. 6. Nimia autem
Hûus.
temeritas apparet, quod quis reprobet tam
communem, et antiquam Ecclesiæ consue­
tudinem. In qua traditione magis confir­
mamur ex ipso implacabili hæreticorum
odio in has specialiter imagines: nam Wiclephus abominabilem vocabat Trinitatis
N. Wal- imaginem, ut refert N. Waldensis tom. 3,
densis. cap. 155, et Calvinus lib. 5,Instit. cap. 11,
nefas dicit illam pingere. Movemurprælerca,
quia in Septima Synodo approbatur pictura
Spiritus Sancti in figura columbæ· ergo
falsum est generaliter dicere Dei, aut per­
sonarum divinarum imagines non esse de­
centes, nec Ecclesiæ utiles. Ulterius, Deus
aliquando apparuit aliquas specie corporali,
ut constat ex visionibus propheticis: ergo
sicut licitum est has apparitiones verbis
referre, sic etiam licet imaginibus expri­
mere. Deinde, Scriptura sæpissimc descri­
bit nobis Deum verbis metaphoricis per
analogiam ad res corporis : et quidem con­
gruentissime, cum pro hoc statu non possi­
mus intelligere spiritualia nisi per simili­
tudines corporeas, et cum dependentia a
phantasmatibus: ergo sicut Deus nobis
pingitur verbis scriptis, et speciebus inlelligibilibus ad instar rei corporem ; itayotett

t

pingi imaginibus: et sicut verba, et species
non inducunt judicium, quod Deus corpo­
reus sit (corrigimur enim tam per fidem,
quam per lumen naturale), sic etiam nec
imagines illud inforant; quia eorum repræsentatio explicatur per pastores Ecclesiæ,
et temperatur radio fidei, quam habemus.
Confirmatur evertendo omnia fere motiva Majar
contraria*: nam si non liceret repræsentare
Deum imaginibus; maxime quia non sunt evtnio.
propriæ, nec typo examussim correspon­
dent. sed solum secundum analogiam. Hoc
autem motivum nullius ponderis esse li­
quet: tum quia militat io speciebus, et ver­
bis, quæ non repræsentant Deum proprie,
sed solum metaphorice ; et tamen eis licite
utimur Tum eiiam quia nec Angelus repræsentatur proprie, sed solum metapho­
rice per puerum alatum, et splendentem,
et tamen Angelorum imagines hoc modo
decenter depingi docet Septima Synod, act. Sipiisu
7, et idem docuerant D. Dionys. cap. 13,
et 15, coelestis hierarch, et D. Nazianz. D. Dijorat. 23. Similiter Christus non proprie,sed rasias.
D. Na·
metaphorice repræsentatur per agnum: et zIjûî.
tamen imaeo agni congrua, decens, et utilis est ad repræsentandum Christum, ut
docet Septima Synodus act. 2 in epist.
Adriani, et act. 4 in verbis Heliæ. Ubi Noli in
cavenda est deceptio, quam passus fuit
Bartholomeus Carranza in intelligentia ca­
nonis 82 Sextæ Synodi, dum notavit Sy­
nodum in eo canone prohibuisse picturam
Christi in figura agni. At nihil minus ibi
traditur, cum canon expresse dicat : Pic­
turam illius agni Christi Dei nostri, qui tollit
peccata mundi, ul humanus character valtl
exprimere, el in imaginibus in posterum pro
veter?, agno erigendam sancimus, per quam
humilitatem Dei Verbi contemplamur, etc.
Unde Septima Synodus locis relatis, et præ·
sertim act. 6, torn. 1. hanc doctrinam ex
prædicto canone recitat, et liquido suppo­
nit. Aliquam tamen errandi occasionem
potuit habere Carranza in verbis illius
canonis 82, quæ ut modo leguntur, sunt
aliquantulum obscura, et explicanda per
Synodum Septimam. Pejus autem erravit
in eadem observatione, dum dixit Patres
prohibuisse Spiritum Sanctum sub columba
figurari : quia nec de Spiritu Sancto, nec
de columba occurrit in eo canone verbum.
13. Ad argumentum ergo respondetur Le;ii:si
negando minorem. Ad cujus probationem arnIBtfiîi
dicendum est in omnibus illis testimoniis sortie.
solum excludi, et reprobari imagines, quæ
Deum proprie, et univoce repræsentent:
sunt

DISP. XXXVII, DÜB. ί.
sunt oôlm impossibiles, et falsæ, ut supra
jam præmisimus num. 4. Et id satis signi­
ficant illa verba, Cui assimilaslis me, et si­
milia in argumento relata: non enim deno­
tant solam picturam, vel analogiam, sed
magis comparationem, et adæquationem.
Undo corruit etiam primum fundamentum
impugnat® responsionis. Nec plus roboris
est in secundo: nam illi, et alii Patres, qui
excludere Dei imagines videntur, loquun­
tur de illis, quæ ex intentione, aut ignoran­
tia Deum proprie, et univoce repraesentent,
sed non excludunt alias vel repraesentan­
tes Deum metaphorice, vel repraesentantes
illum secundum formam, in qua aliquando
apparuit, ut proxime ostendimus. Ad ter­
tium respondemus, quod licet Deus sit
nobis, et aliis rebus ubique præsens secun­
dum substantiam ; nihilominus est nobis
occultus, et sæpius abest a nostra atten­
tione : unde utile est pingere imagines
ejus, quibus excitemur ad actualem ejus
notitiam et gratitudinem pro beneficiis. Ad
quartum dicendum est nihil afferre periculi
lias imagines : quia non ordinantur ad
i
repraesentandum, quod Deus ita sit simpli­
citer; sed quod ita sit proportionabiliter, vel
quod sic aliquando apparuerit. Idque de­
claratur exemplo imaginum Angelorum,
exemplo serpentis aenei, quem Deus fieri
jussit ad repraesentandum Christum, et
exemplo innumerabilium imaginum symbolicarum, quas instituit in veteri lege ad
repraesentandum mysteria gratiæ, et docen­
dum mores : quæ in id deducebant non
per adæquationem cum repraesentatis, sed
secundum aliquam convenientiam propor­
tionis. Et si quæ stulta apprehensio in
idiotis occurrat, facile dispelli potest tam
interna fide, quam omnes fideles de divini­
tate habent, quam externa instructione
pastorum.
Ad principalis argumenti confirmatioK!' nem negamus consequentiam: nam exem{ pium serpentis ænei, qui fuit Christi
| imago, potius probat nostram assertionem ;
! siquidem factus est ex præcepto Dei, per
i multum tempus laudabiliter in eo populo
■ conservatus est. Merito autem ab Ezechia
, confractus postea fuit : quoniam Judæi
? obliti significationis, ob quam illum crexe- !
• rat Moyses, honorabant illam imaginem ob I
. se ipsam, sicut alia ido'a, existimantes be- |
' neficia sanitatis ab ipso serpente æneocol·
htafuisse. Idque hau l obscure significavit
Ezechias vocans serpentem illum Tfeobus- j
tam : quod significat vel xs, ut ostenderet j

671

nihil divinitatis in eo esse sicut Judæi
existimabant, vel xnulum, per diminutivum, ut significaret illum ex se contemptui
habendum. Abstulit itaque rex serpentem
ex zelo præcidendi occasionem erroris, qui
tunc communiter in populo grassabatur.
Sed hoc periculum nullo modo imminet
Ecclesiæ Catholicæ, quæ probe noscit, pro­
fitetur cultam non deferri imaginibus ra­
tione materi®, aut propter se, sed ratione
exemplarium, ut in sequentibus declara­
bimus : quare laudabiliter sacras imagines
retinet.
14. Tertio arguitur : nam tria Concilia Tertiam
I reprobarunt imagines, quas sacras vocamus : ergo earum usus non est conveniens.
' Antecedens probatur : nam illas reproba­
vit in primis Concilium Constantinopolitanum sub Leone Isaurico Imperatore,
I præsidente Pho’.io Patriarcha ConstantiI nopoliiano. Deinde reprobavit aliud Con­
cilium (quod solet dici Septima Synodus)
I 138 Episcoporum sub Constantino Copronymo. Et horum duorum Conciliorum
acta proferunt Magdeburgenses cent. <8, Magdccap. 9. Denique illas reprobavit Conci- burgpnses.
! lium Francofordiense condemnando Sep­
timam Synodum veram, quæ dicitur
Secunda Nicæna, quæ statuerat usum
imaginum, ut referunt Abbas Uspergensis,
Ado, et alii in Chronicis. Post quæ Conci­
lia proferunt Magdeburgenses ubi proxime,
et magni faciunt libros, quos vocant Caro­
lines, compositos, ut volunt, a Carolo
Magno : in quibus libris Iconomachia de­
fenditur, et imaginum usus damnatur :
scripti enim specialiter fuerunt contra
Septimam Synodum, sive Nicenam Secun­
dam, quæ eum usum nuper approbaverat.
Confirmatur : quia si alicubi imaginum Conii nusus deceret, maxime in Ecclesiis, sive nntio»
templis : sed imagines non sunt ibi collocaudæ : ergo earum usus nec decens, nec
Ecclesiæ utilis est. Minor probatur primo
ex Concilio IIIiberilano , plane antiquis­ Conci­
lium
simo, ut quod quarto ineunte sæculo in lllibcr.
nostra llispanitt celebratum fuit : nam
can. 37 statuit in hunc modum ; Placuit
picturas in ticclesia esse non debere, ne quod
colitur, cl aloralur, in parietibus depin­
gatur : ergo non oportet picturas, sive
imagines in Ecclesiis constituere. Secundo
ex D. Epiphanio in epist. ad Joannem d. EplHierosolymit. in fine ubi refert se rupisse Pb3I1!0S·
in quadam Ecclesia velum, in quo erat
depicta imago Christi, vel alicujus Sancti ;
co quod sit contra Scripturam imagines

I *Λή

Γ

1 ;fr

?

Γ

67'2

DE INCARNATIONE.

D. Au- esso jn templo. Tertio ex D. Augustino
K“sUn’ super Ps. 113, ad illa verba : Os habent,
et non loquenlur, ubi affirmat in templis
Christianorum esse vasa aurea, et argentea,
sed non talia, ut os habeant, et non lo­
quantur, id est, non talia quod sint imagi­
nes, sicut Gentiles habebant. Quarto ab
ipso antiquo Christianorum usu, quod
imagines in templis non habuisse, constat
ex eo, quod Adrianus Imperator in eorum
gratiam extraxit aliqua templa, in quibus
tamen non erant imagines, ut refert -Elius
Lampri­ Lampridius in vita ipsius Alexandri.
dius.
Ad argumentum respondetur negando
SoiviUr
ar^uantecedens. Cujus probatio desumpta ex
tneuium
’ primis illis duobus Conciliis, quæ allegan­
tur, nullius momenti est : quia legitima
non fuerunt, sed Conciliabula Iconomachorum : unde mirum non est, quod eo­
rum simiæ Magdeburgenses illa commen­
dent. Porro spuria fuisse constat primo :
quia Papa nec per se, nec per suos Legatos
illis adfuit, ipsave approbavit : et tamen
regula fidei est nullum Concilium generale
celebrari posse absque auctoritate, et con­
sensu Romani Pontificis, qui est caput
Ecclesiæ. Secundo, quia nullum ex Patriar­
chis consensisse per se, aut per Legatos
tradunt Zonaras. Cedrenus, et alii, constatque ex Secunda Nicæna, sive Septima
Svnodo act. 6. Unde talia Concilia nullam
habent auctoritatem, et reprobantur ab om­
nibus Scriptoribus qui de Conciliis Genelibus egerunt. De tertio Concilio, quod
allegatur, nempe Francofordiensi plura
erudite quidem, sed prolixe dicit Vasquez
tota disp. 107. Conveniunt tamen commu­
niter Auctores in eo quod erraverit in
facto non intelligens doctrinam Secnndæ
Nicænæ, quam reprobavit, et satis pers­
pectam non habuit. Et ut sit, certum est
illud Concilium quantum, ad hoc nullius
fuisse auctoritatis : tum quia illi repu­
gnasse Adrianum I, tunc Romanum Pon­
tificem fatentur ipsi hæretici : constat
autem nullius valoris esse, quæ statuunt
Concilia, non approbante, sed reclamante
Papa. Tum quia Francofordiense condem­
navit Secundam Nicænam, sive Septimam
Synodum generalem approbatam ab ipso
Adriano, et a Leone Tertio : in quo vehe­
menter excessit, et erravit. Et plane quod
nullam in hac causa habuerit apud Catho­
licos auctoritatem, convincitur evidenter
ab effectu : quoniam imagines minime de
templis ablatæ sunt, nec in hoc facta est
ulla mutatio in Ecclesiis Occidentis, nec

DISP. XXXVU, DUB. I.

est, qui hoc affirmet ; cum plurimi histo­
Albaspinæus, Corolianus, Emmanuel Gon­
riam illius Concilii describant. Quin po­
le hr zalez in notis ad idem Concilium, Bellartius Jonas Aurelianensis illius temporis Josh
minus lib. 2 do imag. cap. 9. Sanderus
Àyfd.
Scriptor tanquam rem prorsus novam, et
lib. 2, cap. 4. Granting lib; 2 de locis
sacrilegam refert Claudium Episcopum
cap. 26. Turrianus lib. 1 Hierarch, ordin,
Taurinensem voluisse in sua Diœccsi ima­
cap. 22. Hurtado de vero martyr, resogines sacras delere. Nihil ergo habuit Ec­
(Wh. lut. 24, sect. 5. Vasquez lib. 2 do adorat.
clesia Occidentalis illud decretum Frpndisp. 5, cap. 2. Cardinalis Peronensis in
cofordiense, sed ab ipso initio illud
disputat, cum du Plessis. Bicheom. in
reputavit esse illegitimum. Unde ipsi Magll-i libellode imaginibus, et alii plures. Quo­
dehurgcnses convicti dicunt Concilium
rum expositiones prolixum esset referre,
illud non statuisse, quod imagines aufer­
sed satis erit aliquas indicare absque dubio
rentur de templis, sed quod non adoraren­
tes probabiles, et canoni cohærcntes. Prima
Cttdlii
tur. Modo autem non agimus de hoc ul­
est non prohiberi omnes sacras imagines,
timo, sed de primo illo.
sed ne Dei imagines depingerentur : ne
Quod additur de libris Carolinis, nihiljiftia
scilicet Gentiles, et Cathecumeni aliquem
affert auctoritatis : nam libros illos non Caroil·
scandalum subirent, dum Deum, quem
fuisse scriptos a Carolo Magno, sed ab aisl
fil5.
sibi omnipotentem, æternum, invisibilem,
aliquo Iconoclasta, probant Auctores ar­
et immortalem sibi prædicari audiebant,
gumentis insolubilibus, quæ hinc inde col­
viderent circunscriptum coloribus, et in
I
lecta videri possunt apud Vasquez disp. 106, Yn^er,
figuris comprehensum : quare Patres cencap. 6. Nec infimum reputari debet, quod
suerunt magis tunc expedire ab hujusmodi
tempore Caroli Magni nullum vel minimum
imaginibus abstinere. Secunda non prohi­
alicujus seditionis indicium occurrat circa
beri absolute imagines Dei, et sanctorum,
usum sacrarum imaginum in Scriptoribus
sed ne in parietibus pingerentur : quia
illius temporis : quod aliter futurum satis
imminente persecutione non possent Chris­
declarant tempestates Orientis tempore
tiani illas secum auferre, et in tuto po­
Leonis Isauricici, et Constantini Copronere; sed expositæ relinquerentur ludibrio,
nymi persequentium sacras imagines. Sed
et irrisionibus Gentilium, et Judæorum.
demus Carolum illos libros composuisse.
SaU
Et ob similem causam Sexta Synodus in
SrioQuid inde concludi valet? Profecto nihil.
Truito can. 73 prohibuit crucem formare
Ut enim optime tradit Carriere in media Cum : :>.
in pavimento, ne scilicet pedibus tereretur.
ipsa Francia scribens, testimonium unius
Unde a contrario sensu arguitur sacras
Laid Militaris opponere Concilio universali
i
imagines tunc fuisse in usu, vel in parvis
Episcoporum (adderem communi, et anti­
statuis, vel in tabulis, vel in velis : hæc
quissimae Ecclesiæ traditioni), stultitia est
|
enim omnia facile poterant auferri, et ab
manifesta : quia ul recte notat S. Joan.
injuriis infidelium vindicari. Tertia (et
Damascen. orat. 2 de imagin. Chrislus
ad præcedentem accedit) prohiberi imagi­
non commisit Ecclesiam Regibus, et Impera­
nes sacras non absolute, sed in parietibus,
toribus, sed Episcopis, el Pastoribus.
propter ipsarum imaginum reverentiam,
15. Ad confirmationem negamus mino- E'-.Jy: i
ne scilicet deformarentur parietum crustis
rem. Et ad primam ejus probationem di­ bjûu
dejectis ; et amissa venerabili forma, con­
cendum in primis est cum Palacios in 3, Pihtemptui
potius,
quam venerationi forent.
dtii
dist. 9, disp. 1, § Cælera argumenta, el
Quas responsiones fusius Auctores illi
aliis, Concilium illud fuisse provinciale,
prosequuntur. Sed ipsa causa in canone
et hactenus non confirmatum, quare auc­
assignata est vehementius fundamentum,
toritate ejus non premimur. Et Cano Cue.
ut non intelligatur prohibitio absoluta
lib. 5 de locis cap. 4, fatetur in eo puncto
imaginum in Ecclesia; sed tantum juxta
errasse, et idem duro calamo indicavit
modum, et motiva jam assignata.
Spondanus in epist. Baronii anno 305, Ç'A3· üpba·
Ad secundam ejusdem minoris proba­
num. 35. At rem attentius considerantibus £|S$S« wr
locas tionem respondetur primo extremam par­
durum omnino apparet hoc errore infus­
fyipha- tem illam epistolæ non esse D. Epiphanii,
ui.
care Patres sanctitate, doctrina, et mar­
sed partum spurium, subrogatum ab aliquo
tyrio conspicuos. Unde quique illi curant XOÎIÎhaeretico Iconomacho. Quod jam olim res­
canonem exponere ut fieri omnino potest) i^· Jous*
ponderant Jonas Aurelianensis lib. 1, et
in seirsu plane catholico, Baronius anno cit.
.Vtffusius, adhibitis indiciis prosequuntur
tones.
Ferdinandus Mendoza, Loaysa, Viuçius,
Snrez. Alanus dialogo 5, cap. 20. Suarez disp.
Albaspinæus,
Satinant. Curs, lheolog. lorn. JI7.

54, sect. 1 in fine, ct alii. Plane D. Gre­ D. Gre­
gorius lib. 9, epist. 9, testatur nullum gorios.
antiquorum Patrum ausum fuisse imagines
confringere, nec de ullo id scriptum esse.
Unde minime credendum est de Epiphanio : præsertim cum Chrysostomus,
Basilius, Gregorius, Nazianzenus, et Nissenus, et alii ejusdem temporis Patres, et
universa Ecclesia Orientalis in usu, et ve­
neratione habuerit tunc imagines sacras :
quod nec Epiphanium latebat, nec ulla
ratione credi potest ab ipso violatum.
Respondetur secundo cum Mario Victorino Marios
Victor.
in annot. ad illam epist. Vasquio ubi supra Vazquez
cap. 3, et aliis imaginem de qua loquitur
D. Epiphanius, non fuisse Christi, aut
alicujus Sancti, sed plane prophanam, ut
haud obscure significant ipsius Epiphanii
verba : Inveni velum pendens in foribus
ejusdem Ecclesiæ tinctum, atque depictum,
el habens imaginem quasi Chrisli, vel sancti
cujusdam (non enim memini, cujus imago
fuerit) cum ergo hoc vidissem, etc., nam illa
quasi Chrisli, vel Sancti denotant non fuisse
vere imaginem Christi, aut Sancti, sed
quid prophanum, et in Ecclesiæ foribus
minime constituendum. Idque magis in­
dicant sequentia verba : Cum ergo vidissem
hominis pendere imaginem, etc., id est, non
aliquid magis sacrum, quam meram homi­
nis figuram. Hæc satis sunt ad vindican­
dam Epiphanii innocentiam. Pro qua ma­
gis firmanda, et procul ableganda qualibet
Iconomachiæ suspicione, occurrunt duo
irrefragabilia argumenta. Tum quod in
Synodo Septima act. 6, protulerunt hæretici duo Epiphanii testimonia, quæ Syno­
dus ostendit esse falsa : et tamen minime
protulerunt istud, quod modo a Novato­
ribus objicitur : senserunt itaque Patres
vel Epiphanii non esse, vel nihil ponderis
habere contra sacras imagines. Tum, quod
discipuli S. Epiphanii, ut in eadem Synodo
legitur, mortuo magistro ædificaverunt.
templum, et in eo collocaverunt ejus ima­
ginem.
Ad tertiam probationem respondemus Expoul·
nihil evincere : nam quod tempore Augus­ D.rur
Au­
tini fuerit frequens in Ecclesia usus sacra­ gustinus.
rum imaginum, constat ex ipsius testimo­
nio allegato num. 6. Sensus autem ejus,
qui objicitur est satis manifestus ex con­
textu, et intentione : agebat enim contra
idola gentium, et in hoc sensu dicit in
nostris templis non esse vasa aurea, et ar­
gentea formata cum imaginibus, quæ sint
idola. Ad quartam, et ultimam responde43

i · 1

;
Ί13ι .
Ol

i

fp.

?

.674

DISP. XXXVII, DUB. 11.

DE INCARNATIONE

mus templa illa ab Adriano pro Christianis
constructa fuisse quidem sine imaginibus
Deorum, quas Christiani execrabantur :
Lampri- quod tantum colligi potest ex Lampridio :
dias, præsertim cum ipse simulacra, quibus
Christianorum templa carebant, vocet nu­
mina; quia Gentiles credebant aliquod
numen occultum adesse idolis, ob frequen­
tiam scilicet diemonis illa inhabitantis.
Sed inde minime colligitur, quod Christiani
non habuerint imagines sacras Christi, et
Sanctorum. Et ad summum argumentum
est negativum, quod nihil probat.
^ar*u-m
Quarto, et ultimo (ut alia leviora
mentum, omittamus) arguunt hæretici ab inconve­
nientibus, quæ usum imaginum consequun­
tur. Nam in primis, ut opponebant in Sep­
tima Synodo, qui figuram Christi pingit,
videiur eo ipso divinitatem ejus ab huma­
nitate dividere, atque inducere duas perso­
nas : quippe manifestum est cum depingi­
tur humanitas, non posse divinitatem
figurari : atque ideo oportet in repræsentatione dividi. Deinde imagines dant occasionem idololatriæ : quia simplices, et
pusilli existimant eas vivere, aut habere
in sealiquid numinis : unde solent in eis
attentionem, devotionem, et confidentiam
figere. Denique non semel tales imagines
sunt incentivum luxuriæ, et ut tales viden­
tur reprobari in Sexta Synodo can. iOS.
Plura itaque, et non levia damna gignit
imaginum usus.
RcspjnRespondetur sacras imagines, quarum
usum probat Ecclesia, nullum per se dam­
num, aut inconveniens afferre, sed potius
' plures utilitates, ut g 2 ostendimus. Si
quoi vero consequitur, est omnino per ac­
cidens, ut in aliis rebus, licet optimis, et
in ipsis sacramentis potest contingere.
Primum vero, quod objicitur, est nullius
momenti : quia etsi divinitas secundum se
nequeat imagine propria figurari, ut
num. 4 diximus : potest tamen repræsentari in Christo secundum naturam assump­
tam. Sicut quando pingitur homo, non
pingitur anima, sed sola caro cum acciden­
tibus extrinsecis : et tamen hoc sufficit, ut
imago hominis repræsentet hominem ha­
bentem animam. Quare divinitatem, et
humanitatem in imasine Christi minime
dividimus; licet unam repræsentemus per
aliam. Secundo inconvenienti facile occur­
sum it Ecclesia docendo, qualiter imagines
coli debeant, et præcipiendo, quo 1 Pasto­
res circa illas instruant simplices, et igna­
ros, ut statim videbimus. Si vero in nimis

idiotis detur alta apprehensio, non mullum
refert pro communi usu : ipiia etiam errare
materialiter solent circa articulus fidei.
Sufficit itaque illis, si erga imagines in­
tendant se gerere, sicut intendit Ecclesia:
nam ibi implicite corriguntur. Ad tertium
negamus, quod imagines sacrio debita pro­
portione exemplaribus respondentes provo­
cent ad adquem turpem allectum : sicut et
exemplaria ipsa quamvis viva, et pul­
chriora, quantum est de. se, minime pro­
vocarent. Canon autem allegatus (quem
non reperimus, et non reperiri in ea Sy­
nodo ultra canonem 102, notat Carranza, carrwlicet alii nonnulli irrepserint in decreto “·
Gratiani) solum prohibuit eas imagines,
quæ sunt turpiter pictæ, et possent simi­
lem inducere effectum. Quod non dubita­
mus aliquando ab Iconomachis factum esse,
ut odium, et irrisionem Sanctorum imagi­
num eo artificio inducerent. Sicut per ex­
tremum legimus in Luca Tudensi lib. 2, tncss
cap. 9 Albigenses fecisse imagines Sane- τ^ίβ·
torum foedas, et deformes, et pinxisse
B. Virginem monoculam, ut sic sanniones
illi provocarent in aliis imaginum sacrarum
contemptum, et irrisiones.
Quod sollicite vero curet Ecclesia ca­
tholica objecta inconvenientia præcavere,
constat evidenter ex Concil. Trident. cosoL
sess. 25, in decret, de sacris imaginibus. Tri-e^·
ubi statuit : Imagines Christi, Deiparx vir­
ginis, el aliorum Sanctorum in templis prxserlim habendas, ei retinendas eisque debitum
honorem, et venerationem impertiendam ·. non
quod credatur inesse aliqua in iis divinitas,
vel virtus, propter quam sint colendx, vel
quod ab cis sit aliquid petendum. vel qwsd
fiducia in imaginibus sit figenda, veluti olim
fiebat a Gentibus, quæ in idolis spem suam
collocabant : sed quoniam, etc. El infra : Illud
vero diligenter doceant Episcopi per historias
mysteriorum in noslræ redemptionis picturis,
vel aliis similitudinibus expressas erudiri, et
confirmari populum in articulis fidei comme­
morandis, et assidue recolendis. Et inferius :
Omnis porro superstitio in Sanctorum invoca­
tione, reliquiarum veneratione, el imaginum
sacro usu tollatur, omnis turpis quæslus eli­
minetur, omnis denique lascivia vitetur, Haul
procaci venustate imagines non pingantur,
nec ornentur, etc. Et Undem addit : Hæc ul
fidelius observentur, statuit sancta Synodus
nemini licere ullo in loco, vel Ecclesia, etiam
quomodolibel exempla, ullam insolitam po­
nere, vel ponendam curare imaginem, nisi
ab Episcopo approbata fueril. Hæc omnia
œcumenicum
I

œcumenicum Concilium ; ex quibus satis
liquet, quam sedula circunspectione curet
catholica Ecclesia, ut nulla superstitio,
nullaque indecentia in formandis, ac pro­
ponendis sacris imaginibus adsit. Quod si
oppositum aliquando contingat, est om­
nino per accidens, et prieter intentionem
prorsus religiosam, quam ipsa habet : sed
vertendum non semel est in pastorum in­
curiam, quorum erat super his vigilare,
5»u. et repellere abusus. Inter quos non ultimo
loco computari debet, quod aliquando non
absque dolore vidimus, imagines purissinne, et sanctissimae Mariæ eis profanita­
tibus adornari, quas Virgo ipsa vel in
aliis mulieribus minime probet, utputa
sicut Hispane (nec enim pro tantis novi­
tatibus latinæ voces sufficiunt) dicimus,
con escolado, conguardinfante, y perendenges. Quos, aut similes abusus nequit sem­
per Ecclesia in particulari præcavere, tam
ob scaturientes identidem novitates, quam
ob audaciam vulgi, et oscitantiam aliquo­
rum parochorum : sed tamen in communi
doctrina refellit, ut constat ex dictis.
DUBIUM II.

Utrum sacræ imagines sini adorandae.

Termini in titulo positi sunt ex præcedentibus salis noti : nam quæ dicantur sa­
cræ imagines, declaravimus dub. præced.
§ 1, et quid sit adoratio, explicuimus
disp. 25, dub. 1. Et hac notitia supposita

Proponitur, et defenditur veritas catholica.

17. Dicendum est sacras imagines ado­
randas esse. Hæc conclusio est de fide,
el pro ea videri possunt omnes iluctores
dub. præced. relati, qui sicut defendunt
usum sacrarum imaginum,
O
7 sic etiam earum
cultum, sive adorationem. Non possumus
autem illam omnino efficaciter demonstrare
in verbo scripto sacræ paginæ, quamvis in
ea virtualiter non obscure contineatur, ut
infra ostendemus. Et ideo primum, et fir­
mius pro ea fundamentum ponendum est
in verbo tradito, sive in communi, et
apostolica traditione : quod non minorem
habet auctoritatem. Ut enim optime ob°®· servat D. Thom. in hac quæst. art. 3
ad 4 : Apostoli familiari instinctu Spiritus
Sancti quaedam Ecclesiis tradiderunt ser­

ÜCf

675

vanda, quæ non reliquerunt in scriptis, sed
in observatione Ecclesiæ per successionem fide­
lium. Unde ipse Apostolus dicit 2, ad Thessalon. 2, siale, ct tenete traditiones, quas didicis­
tis sive per sermonem, scilicet ore prolatum,
sive per epistolam, scilicet scripto transmis­
sum. Et inter hujusmodi traditiones est ima­
ginum Christi adoratio. Unde et D. Lucas
dicitur depinxisse Christi imaginem, quæ
Itomæ habetur. Porro dari hujusmodi cer­
tam, et Apostolicam traditionem de cultu,
sive adoratione sacrarum imaginum, cons­
tat manifeste ex testimoniis allegatis
num. G, quia omnia illa sicut evincunt
antiquissimum, et continuatum usum re­
ligiosum sacrarum imaginum in Ecclesia
catholica, sic etiam probant earum adora­
tionem, et cultum : nec enim servabantur,
et tractabantur absque ulla veneratione,
sed valde religiose. Quocirca superfluum
duximus alia expendere testimonia. Pro­
ponemus tamen unum, aut aliud. In Liturgia D. Chrysostomi ita legitur : Sacerdos D. Cbry
autem egredietur e parvo ostio portans Evan- 50^5°"
gelium, praecedente ministro cum lucerna, et
conversus ad Christi imaginem inter duo
ostia, inflexo capite, cum exclamatione dicit
hanc orationem, etc. V. Beda lib. 1 hist. v.Beda
Anglorum cap. 26, narrat, quomodo
Augustinus, et socii ejus, cum Angliam
ingrederentur, crucem argenteam, pro
vexillo ferebant, et imaginem Domini Sal­
vatoris in tabula depictam, litaniasque
cantantes, pro sua, simulque eorum, ad
quos venerant, æterna salute Dominum
deprecabantur. Et similia occurrunt fre­
quenter in Patribus, et in historia Eccle­
siastica.
Sed ut via magis compendiosa ostenda­
mus hanc esse certam, et catholicam tra­
ditionem, duo proferemus testimonia, quæ
simul sunt decreta fidei prorsus irrefraga­
bilia» Primum secundi Concilii Nicæni 3G6
Patrum, quod Graeci vocant Septimam Sy­ Sepiima
­
nodum generalem : nam in act. 7 sic statuit: Syno
dus.
Fatemur autem unanimiter nos Ecclesiasti­
cas traditiones, sive scripto, sive consuetudine
valentes, ct decretas relinere velle : quarum
de numero est imaginum effguralio, ul quæ
hisloriæ Evangclicæ promissionis concinat ad
credulitatem veræ, ct non phantasticae Incar­
nationis Dei, cl ad utilitatem similitudinis,
quam nobis exhibet utiliter inventam. His sic
se habentibus, regiam viam incedentes, el
Sanctorum nostrorum, el divinorum Patrum
doclrinæ insistentes, et Calholicæ Ecclesiæ, in
qua Spiritus Sanctus inhabitat, traditionem

6’ 6

Conci­
lium
Tridcnlioutn.

DE INCARNATIONE.

observantes definimus, cum omni diligentia,
in iis divina, vel virtus, propter quam sint
el cura venerandas, et. sanctas imagines ad
colend.r, vel quod ab eis sit aliquid petendum,
modum, et formam veneramte, et vivifiez
vel quod fiducia in imaginibus sit figenda,
crucis, e coloribus, et tesselis, aut alia quavis
vetuli olim fiebat a Gentibus, qui in idolis spem
materia commode paratas, dedicandas, et in suam collocabant ; sed quoniam honor, qui eis
templis sanctis Dei collocandas, habendasque exhibetur, refertur in prototypa, quæ ill*
tum in sacris vasis, el vestibus, tum in parie­
rcpræsenlant : ita ul per imagines, quas oscu­
tibus, el tabulatis, in xdibus privatis, in viis
lamur, el coram quibus caput aperimus, d
publicis : maxime autem imaginem Domini, procumbimus, Christum adoremus, el Sanctos,
el Dei Servatoris nostri Jesu Christi; deinde
quorum ilte similitudinem gerunt, venere­
intemerate domiar nostræ Deiparx, veneran­
mur. Id, quod Conciliorum, prxserlim vere
dorum Angelorum, et omnium Sanctorum vi­
secundæ NicenæSynodi decretis contra imagi­
rorum. Quo scilicet per hanc imaginum picta­
num oppugnatores est sancitum. Hæc itaque
rum inspectionem omnes, qui contemplantur»
Catholica traditio, Conciliorum universa­
ad prototyporum memoriam, et recordatio­
lium decretis approbata, atque muniia est
nem, el desiderium veniant : illisque saluta­
solidissimum nostræ assertionis fundamen­
tionem, el honorariam adorationem exhi­
tum, quodque plane evincit illam esse im­
mediate de fide, et oppositum esse hæresim
beant. Non tamen secundum fidem nostram,
notoriam.
veram latriam, qux solum divinæ naturæ
competit : sed quemadmodum typo venerandx, I
18. Sed addamus alia satis urgentia. Se· Aliri
et vivificantis crucis, et sanctis Evangeliis, ei
eundo igitur probatur ex testimoniis sacræ fl£<!1·
reliquis sacris oblationibus suffitorum, et lu- b.'ripturæ, quæ possumus sub forma argu­
minarium reverenter accendimus, quemadmo­
menti inducere in hunc modum : quoniam
dum veteribus pie in consuetudinem hic adduc­ si non deceret adorare imagines sacras,
quas Ecclesia Catholica laudabiliter reli­
tum est. /maginis enim honor in jprototypum
net, ut dub. præced. ostendimus, maxime
resultat : elqui adorat imaginem, in ea ado­
quia sunt res inanimes, et propriæ, sive
rat quoque descriptum argumentum. Sic enim
Sanctorum nostrorum Patrum oblinet disci­ I intrinsecæ dignitatis incapaces, quæ sola
plina, vel traditio Catholicæ Ecclesiæ, quæ a I videtur esse motivum honoris : sed hoc
finibus usque ad fines Evangelium suscepit. [ fundamentum esse nullum convincitur ef­
ficaciter ex sacra Scriptura : ergo juxta
Igitur qui ausi fuerint aliud sentire, aut do­
illius doctrinam decet adorare imagines
cere. aut more impiorum hæreticorum eccle­
sacras. Major continet præcipuum moti­
siasticas traditiones contaminare, elc. Si fue
rint Episcopi, aut clerici, deponuntur; si vum hæreticorum, qui nihil frequentius
nobis exprobrare solent, quam quod adore­
monachi, aut laid communione privantur.
mus res insensibiles, signa, lapides, et
Et additur immediate : Sancta Synodus ex­
colores. Minor autem probatur ex illo Ps. pj.ss.
clamavit : Omnes sic credimus, omnes idem
sapimus, omnes approbantes subscripsimus. I 98 : Adorate scabellum pedum ejus, quo­
Hæc est fides Patrum, hæc est fides Orlhodoxo- niam sanctum est. Et in Ps. 131 dicitur : ps, 131.
rum, hæc fides orbem terrarum confirmavit. I Adoravimus in loco, ubi steterunt pedes
ejus. Quo loco Hæbræus textus habet :
Credentes in unum Deum in Trinitate lauda­
Et incurvavimus nos scabello pedum ejus.
tum, venerandas imagines amplexamur. Qui
secus agunt anathemate procelluntur : qui sic Atque in utroque loco Scabelli nomine si­
gnificatur Arca Testamenti, quæ dicitur
non sentiunt, ab Ecclesia depeliunlur. Quod
scabellum pedum Dei, quoniam Deus, qui
decretum ia pluribus alias Summis Ponti­
dabat responsa ex Propiliatorio, censeba­
ficibus confirmaium) admissum, et reno­
tur supra Propitiatori um sedere, et pedes
vatum fuit in Concilio Florentino sess. 5
ponere super Arcam. Unde arguitur : Heet in Tridentiho, ut statim videbimus.
bræi monebantur adorare Arcam Testa­
Secundum stat in Concilio Tridentino
menti, et illam laudabiliter adoraverunt,
sess. 25. decreto 2 in principio, ubi ab
ut constat ex testimoniis allegatis : sed
ipso exordio supponit hanc esse Catholicæ,
Arca illa erat quid inanime, et sanctitatis,
et Apostolicæ Ecclesiæ traditionem. Deinde
atque dignitatis propriæ, sive intrinsecæ
post aliqua docet : Imagines porro Christi,
expers : ergo ex eo, quod imagines sacræ
Deiparæ Virginis, et aliorum Sanctorum in
sint res inanimes, et non habentes digni­
templis præsertim habendas, el relinendas,
tatem propriam, sive intrinsecam, minime
eisque debitum honorem, el venerationem im­
pertiendam ; non quod credatur inesse aliqua
sequitur, quod non deceat illas adorare.
Confirmatur.

I

DISP. XXXVH, DUB. II.

67 7

nkiisr.

Confirmatur, et explicatur amplius vis
quarum soins Deus, et creaturæ intellec­
præmissi argumenti : quoniam ideo Hctuales capaces sunt; sed ob solum respec­
brafi.adoraverunt laudabiliter Arcam Tes­
tum habitudinis ad res intrinsece sanctas,
tamenti, quia Sanctum quid erat : sed eo­
quas repraesentabant, et ad quas pertine­
dem modo imagines sacræ sunt, et dicuntur bant : cum hoc idem motivum occurrat
sanctæ : ergo decens, et laudabile est illas
in imaginibus sacris (quippe repræscnadorare. Consequentia videtur manifesta
tant prototypos, et ad illos spectant, et
a paritate rationis. Minor est certa : quo­
eorum vice substituuntur) : liquido dedu­
niam Arca non erat, nec dicebatur sancta,
citur tales imagines non immerito vocari
quia haberet aliquam sanctitatem intrin­ sanctas, et esse prosequendas honore.
secam, atque inhærentem, sed quia ex
19. Tertio probatur assertio alio funda­ Aliud
fandadeputalione habebat specialem habitudi­ mento ex miraculis desumpto, quod potest mcntam.
nem ad Deum, et pertinebat ad ipsum,
ad istam formam reduci : nam impossibile
illumque aliquomodo repræsentabat : sed
est Deum rem turpem, et superstitiosam
id ipsum convenit sacris imaginibus,
confirmare miraculis : sed Deus pluri­
quippe quæ licet non habeant intrinsecam
bus miraculis confirmavit adorationem sa­
sanctitatem sibi inhærentem, nihilominus
crarum imaginum : erao earum adoratio
non est cultus turpis, et superstitiosus, sed
important respectum ad Deum repræsenhonestus et laudabilis. Consequentia est
tatum, et ad alia exemplaria sancta, et ad
legitima. Et major constat ex dictis tract.
illa aliquomodo pertinent; quin potius
17, disp. 2, dub. 3, ubi ostendimus impli­
sunt ipsi prototypi in esse repræsentativo,
care, quod Deus miraculis confirmet aliquid
ut infra magis declarabimus : ergo ima­
falsum: eadem enim ratio occurrit in con­
gines sacræ sunt, et dicuntur sanctæ in
firmatione rei turpis, aut superstitiosae, ut
eodem sensu, in quo Arca Testamenti
satis ex se liquet. Minor autem constat
sancta fuit, et dicebatur. Major autem os­
tenditur tum ex verbis jam allegatis, quæ certissime ex innumeris miraculis, quæ
referuntur a Sanctis Patribus, et fre­
pro ratione adorationis illam rationem
quenter occurrunt in historia ecclesiatica :
assignant : Adorate, inquit, scabellum pe­
quæ operatus est Deus mediis imaginibus
dum ejus, quoniam sanctum est. Tum
sacris, sive in beneficium colentium ipsas,
etiam, et generali ratione, quia omne
atque in supplicium eas persequentium.
sanctum dignum est aliqua veneratione,
ΣιχΙ. 3. ct cultu. Unde Exod. 3, dixit Dominus ad
Sunt enim adeo multa, et notoria, ut ne­
queant, nisi valde impudenter, negari.
Moysem : Ne appropies huc : solve calcea­
Plura referuntur in Septima Synodo act. 4 Septima
mentum de pedibus luis : locus enim, in quo
et 5, et a D. Damasc. orat. 1 et3delma- SvnodiH.
stas, terra sancta est. Qua etiam de causa
D. Da­
gin. Evagrio lib. 4, hist. cap. 26, in Prato masce­
templum ipsum habebant Hebræi in magna
nus.
spirituali cap. 45. Alano Copo dialogo 4, Evaveneratione; quia sanctum reputabatur,
cap. 15, cum duobus seq. Richeon in li­ ffrius.
et quædam ejus pars dicebatur Sancta
Alun u s.
bello de miraculis, et imaginibus, et aliis. Ricbeon.
i. Rie- Sanctorum. Et D. Hieronym. epist. 103
sija.
Sed quia historiographum non agimus, in
ad Marcellam de Ephod, affirmat vestes
eis referendis non immoramur. Notorium
sacerdotales, et alias res sacras, quas ipse
autem est in Hispania (et similia testifica­
vocat divina sacramenta, in magna vene­
buntur aliæ Provinciæ), quanta Deus ope­
ratione fuisse habitas. Idemque de eisdem
ratus fuerit, et adhuc operetur miracula ad
rebus, et quod merito in honore haberen­
præsentiam sacrarum imaginum B. Mariae
tur, tradit D. Augustin, lib. 3 doctr.
pjlia. Christiana, cap. 9 et lib. 3deTrinit. cap.
de Cobadonga, de Monte serrato, de Rupe
Franciæ, de Antiochia, et similium.
D. Da­ 10 et super Ps. 114, et alibi. Et D. Da­
mée. mascen. lib. 4 de fide cap. 17, asserit
20. Quarto, et ultimo probatur ratione Aliud
funda­
D.Thom. in hoc art. 3, quam prius indica­ mentum.
Mosaycum populum adorasse Tabernacu­
verant alii Patres relati in Septima Synodo,
lum, eo quod cœlestium rerum repræsenpossumus in hac forma proponere; nam
n«r tationem gerebat. Et similia docet Theopersonæ Sanctæ sunt adorandæ : ergo et ea­
fens· dorus Patriarcha Hierosolymitanus in epist.
rum imagines. Antecedens constat ex dictis
quam probavit Septima Synodus act. 3.
disp, præced. dub. 1. Et si determinetur
Si itaque omnia prædicta digna fuerunt
ad personas divinas vel in natura propria,
honoratione, quia erant sancta; et rursus
vel in natura assumpta, non negatur ab
sancta fuerunt, non quidem ratione sanc­
ipsis Novatoribus, contra quos agimus :
titatis intrinsecæ, et eminentiæ propriæ,

·.}·
Ü
-· 4

678

DISP. XXXVII, DUR. II.

DE INCARNATIONE.

et hoc sufficit ad vim præsentis discursus,
ut illationem promoveamus imagines Dei,
Christi, et Sanctorum, quibus ipsi negant
adorationem. Consequentia vero probatur :
quoniam adoratio imaginis in esse imaginis
est adoratio prototype sive exemplaris : non
enim sistit ultimo in imagine, sed transit
ad imaginatum ; cum imago gerat vices
illius, et ipsum contineat in esserepræsenlat’vo· Qüa ratione Philosophus lib. 2 do
memoria, el reminiscentia generaliter sta­
tuit motum in imaginem ut imaginem esse
motum in imaginatum. Ergo si personæ
sanctæ sunt adorandæ, idem decorum ima­
ginibus dicendum esl. Quod motivum insiD-Ba- naaverat θ· Bassus j]uem allegat D.
D.Thom. Thom. inarg. sed contra) his verbis : Imagi­
nis honor nd prototypum pervenit. Et idem
o. Da- testimonium produxerat D. Damascen. lib.
® iMD* 4 d0 fide cap. 17, ubi ait : Quoniam non­
nulli eo nomine nos reprehendunt, quod
Salvatoris, ac Dominæ nosh st, reliquorum­
que Sanctorum, ac Christi Sanctarum imagi­
nes adoremus, atque honore afficiamus;
audiant, velim, quod Deus ab initio homi­
nem ad imaginem suam effinxit : quo fit
igitur, quod alii alios adoremus, nisi quia
ad Dei imaginem facti sumus? Nam ut ille
magnus rerum divinarum eruditione prxditus Basilius ait : imaginis honor ad exem­
plar transit.
RoboConfirmatur, et explicatur primo : nam
ratDr‘ quia Regem veneramur a loratione civili ;
etiam regis imagines veneramur civili
cultu : ergo si decet adorare Deum, et Sanetos ejus adoratione religiosa; pariter etiam
decet quod eorum imagines religiosa adora­
tione colamus. Consequentia patet tum a pa­
ritate, quæ facile non dissolvetur confe­
rendo inter se extrema comparationum, et
ordines. Tum etiam nam ideo decet ado­
rare imaginem Regis, quia sic Rex magis
honoratur, dum adoratur non solum in
propria persona, sed etiam in suis imagi­
nibus : hæc autem ratio etiam militat in
præsenti materia : quippe manifestum est
majorem nos submissionem erga Deum, et
Sanctos ejus ostendere, quando adoramus |
eos non solum in se ipsis, sed etiam in
eorum imaginibus. Tum præterea, nam
ideo decens est adoratio civilis imaginis :
regis, quia talis imago est aliquid regium
in esse repræsentativo, atque ideo dignum
honore : sed etiam imago Dei est quid
divinum in esse repræsentativo, et imago
Sancti est sancta in esse repræsentativo :
ergo dignæ sunt honore eis respective pro-

portionato. Tum denique nam ideo e.-t
laudabilis illa honoratio civilis ergo ima­
ginem regis, quia procedit ex fidelitate, et
amore erga regem, quem cum sæpe sub­
diti in se videre non possint, colunt, ut
possunt, in sua imagine: sed etiam adora­
tio, qua sacras Dei, et Sanctorum imagi­
nes colimus, provenit ex allectu submissio­
nis erga Deum, et Sanctos, quo cum in se
ipsis non videamus, nec exosculari possi­
mus, hunc allectum explicamus circa eo­
rum imagines: ergo similis adoratio ho­
nesta. et laudabilis est, non minus quam
politica adoratio imaginis regis in suo
ordine.
21. Confirmatur secundo ostendendo Fakiiw
Novatorum inconsequentiam : quia verbalmPtijs·
sacra sunt digna veneratione : ergo idem
de sacris Dei, et Sanctorum imaginibus
dicendum est. Antecedens probatur primo
ad hominem contra Lutheranos, qui sacros
libros venerantur, et dum cantatur Evan­
gelium, detegunt capita, quod est signum
reverenti». Secundo probatur exemplo in
particulari hujus nominis Jesus, quod sive
scriptum, sive prolatum est dignum reve­
rentiæ, juxta illud Apostoli ad Philippeo- a<1
ses 2 : In nomine Jesu omne genu flectatur, rhlliP·-’·
Unde D. Irenæus lib. 4 contra hæres. d. Re­
cap. 35, dixit: Nomen Jesu per universum DJMi·
mundum glorificatur in Ecclesia. Tertio
probatur quia Exod. 39, lamina sacerdota- Exod.33,
Iis dicitur veneratione digna, quia habebat
nomen Dei scriptum : sic enim dicitur :
Fecerunt et laminam saerx venerationis de
auro purissimo, scripserunlque in ea opere
gemmario, Sanctum Domini. Quæ omnia
satis evincunt verba sacra esse digna vene­
ratione. Consequentia vero probatur :
nam sicut imagines sacræ sunt res inani­
mes; sic etiam verba sacra vel scripta,
vel dicta sunt quid inanime : et sicut verba
sacra repræsentant aliquid sacrum, dicuntque habitudinem ad conceptum divinum;
sic etiam imagines sacræ repræsentant
aliquid sacrum, et habent ordinem ad
exemplaria : ergo nnlla est ratio, qua
verba sacra sint adoratione digna, et id
negetur de imaginibus sacris. Unde appa­
ret summa hæreticorum inconsequentia,
qui imagines sacras aversantur, et con­
temnunt, librum autem Evangeliorum ve­
nerantur aut saltem non despiciunt. Quid,
quæsumus, quantum ad præsens institu­
tum attinet, interest discriminis inter res
scriptas, et res depictas, ut depictæ con­
temnantur. secus script® ? Sed cras hæretici
1

Jl-js-r
tali-

i :iisafcb

D.MèUMias.

D.Affitos.

tici pietur® exemplo persequenti) r Scriptu­
ram, ut de eorum impietate præsumi, et
timeri potest.
Confirmatur tertio destruendo, atque in
ipsos retorquendo prœcipuum eorum motivuin : quia nihil frequentius inculcant,
et nobis imponunt, quam adorationem
imaginum sacrarum esse idololatriam. Id
vero in eos regeritur sequenti discursu :
nam ideo adorare imaginem alicujus falsi
Dei, utputa Jovis, aut Saturni, est pecca­
tum idolulatriæ, licet imago non adoretur
propter se, et tanquam Deus, sed præcise
ut imago, et per habitudinem ad illum
Deum, quem repræsentat ; quia honor ima­
ginis refertur ad exemplar, et redundat in
prototypum, nempe in falsum Deum, sive
sit diabolus, sive quid aliud. Ergo vice
versa adoratio imaginis v. g. Christi Do­
mini, quatenus est imago, et illum repræ­
sentant, nullam habet malitiam idololatriae : quippe cultus redundat in Christum,
qui vere dignus est adoratione latriæ. Si
enim cultus imaginis falsi Dei ad ipsum
pervenit, et propterea est sacrilegus : pa­
riter cultus imaginis veri Dei in ipsum
redundabit, atque ideo erit honestissimus.
Confirmatur ultimo, manifestando simul
Iconoclastas esse reos læsæ majestatis di­
vinæ, et impios in omnes Sanctos : quia
injuria facta imagini redundat in prototy­
pum : ergo honor imaginis similiter redun­
dat in prototypum : atque ideo cum de­
beamus honorare Deum, et Sanctos, decet
etiam, quod honoremus eorum imagines.
Hæc secunda consequentia patet ex prima,
quæ ex antecedenti facile colligitur : tum
quia opposita habent rationes oppositas.
Tum quia nulla assignabitur disparitas,
quare injuria imaginis sit injuria exem­
plaris ; et e converso cultus imaginis non sit
prototypi honor. Antecedens autem asse­
ritur a S. Methodio orat. 2 de Resurrect,
et patet ex communi, et rationabili homi­
num apprehensione : unde omnes censent
injuriam intulisse regi gravissimam, et
reum esse læsæ majestatis hominem, quem
viderint despicere contumeliose regis ima­
ginem. (Et hoc modo tractant, destruunt,
insectantur, et persequuntur Calvinistæ
sacras imagines Dei, et Sanctorum.) Unde
legimus Theodosium Imperatorem severe
punivisse Antiochenos, qui imaginem
uxoris suæ injuriose tractaverant : nec in
hoc reprehenditur a Patribus, sed censetur
potius exercuisse debitum actum justitiæ
vindicativæ, ut videre est apud D. Am­

679

brosium de obitu ipsius Theodosii, et
D. Chrysost. hom. 2 et 3, ad populum d. ChryAntiochenum. Et aliquando notavimus SOSÎOraus.
dæmonem in quadam energumena vehe
mentia dedisse signa doloris, et iræ; quia
videbat imaginem eum repræsentantem,
per ludibrium depictam, contumeliose cre­
mari. Injuria itaque, et adoratio imagini­
bus exhibit® ad exemplaria perveniunt, et
in prototypes redundant : quia generaliter
verum est, quod Philosophus, et D. Thom.
affirmant, motum in imaginem, ut imago
est, esse motum in id, cujus est imago. Et
Calvinus ipse lib. 4, Instit. cap. 17, jJ 33, Calv
affirmat eos, qui indigne communicant, reos nas.
esse corporis Domini; quia injuria (inquit)
symboli refertur ad illum, cujus esl symbo­
lum, hæc asserit, licet sentiat Eucharis­
tiam esse merum symbolum. Ergo disci­
puli rei sunt divinæ majestatis læsæ, qui
sacras, et symbolicas ejus imagines infi­
nitis injuriis afficiunt. Sunt etiam impii in
Dei Sanctos, ut idem motivum evincit.
22. Solent aliqui, dum hæc versant, Dubium
proponere quæstionem non admodum ne­ incidens.
cessariam, an scilicet non solum sit decens
adorare imagines, sed detur etiam præcep­
tum hujus adorationis. Et supponunt nec
immerito, quod non datur præceptum na­
turale, vel divinum, sed ad summum Ec­
clesiasticum : quoniam licet usus sacrarum
imaginum sit honestus, et valde utilis, ut
dub. præced. ostendimus; tamen non est
medium necessarium ad salutem : et uti­
litates, quas affert, comparare per alia me­
dia absolute possemus. Ad propositam
ergo quæstionem, ut rem semel insinuatam
non omnino prætermittamus, respondetur
dari præceptum negativum naturale non
tractandi imagines sacras irreverenter. Et
ratio constat ex proxime dictis : quoniam
inhonoratio imaginis est reipsa injuria
exemplaris, et in ipsum infunditur. Datur
etiam præceptum naturale adorandi illas
occasionaliter, id est, quando adest occasio
tractandi imagines sacras, vel assistendi
coram eis : nam ex suppositione, quod sint
sacræ, et tractentur, ipsa ratio naturalis
dictat, quod tractentur reverenter, et reli­
giose : qui modus se agendi cum eis est
quædam æquivalens illarum adoratio. Cæ­
terum per se loquendo non reperimus
præceptum adorandi eas absolute in aliquo
tempore determinato, aut indeterminato :
sicut occurrunt alia præcepta diligendi
Deum, observandi festa, etc. Potestque
hujus rei, et different)» ratio facile assi-

«i

5Γ
n
I t - · -’

■/·
1.
i
4 ·.

•d
L
f·

680

DISP. XXXVII, DUB, II.

DE INCARNATIONE.

gnari : quoniam imagines non adorantur
propter se, sed propter exemplaria ; quare
si aliqua adesset obligatio absoluta ado­
randi imagines, proveniret ex obligatione
adorandi exemplaria. Porro licet detur
obligatio adorandi prototypes, et pneserlim Deum, aut Christum; tamen illi de­
bito satisfieri optime potest adorando
ipsos in se ipsis, et referendo cultum ad
illos absque interventione imaginum. Ergo
non datur præceptum affirmativum obli­
gans ad adorationem imaginum absolute,
et præscindendo ab occasionibus, et circunstantiis immediate præmissis : quæ
magis ad præceptum negativum spectant.
Soarer Videantur Suarez disp. 54, sect. 7, et
Lora. Lorea disp. 92, num. 19.

UL
Ilærcsis contraria cum suis fundamentis.

23. Omnes hæretici num. 9, relati, qui
damnant usum sacrarum imaginum, a for­
tiori reprobant earum adorationem : qui­
nimo licet reperiantur plures Lutherani,
qui illas in templis ad ornatum, vel ad
memoriam conservent, et pauci aliqui Calvinistæ, qui illas retinent in domibus pri­
vatis, vel adjungant aliis personis, aut his­
toriis, in picturis, etaulæis; omnes tamen
conveniunt in negando eisdem adoratio­
A actor nem. Et huc specialiter collimabat Auctor
libri
libri Carolini ad Adrianum cap. 50 et 51;
Carol ini.
insinuavit enim imagines posse retineri ad
usum repræsentationis; at nullo modo ado­
rari debere. Non pauca vero motiva, quæ
pro hac parte expendunt, convulsa reliqui­
mus dub. præced. et præsertim illud, quod
desumebatur ex quibusdam Conciliis, et
ex libro Carblino, cui obviam ivimus
num. 14. Unde oportet, alia specialia ma­
gis expendant : et eorum potiora refere­
mus.
Prunum
Arguitur primo ex historia sacra, quæ
meiuum. refertur Exod. 32, nam filii Israel fecerunt
Exoi.3?. imaginem vituli ad repræsentandum verum
Deum, et ut Deo vero cultum in ea ima­
gine deferrent : et tamen in hoc graviter
peccaverunt, et vehementer reprehendun­
tur ; ergo illicitum est adorare imagines
Dei, et consequenter Sanctorum. Minor, et
consequentia patent. Major autem proba­
tur primo ex verbis ipsorum Hebræorum :
Ili sunt Dii tui Israel, qui eduxerunt te
de terra Ægypli ; sed hæc dicebant de vero
Deo ; siquidem evidenter cognoscebant

verum Deum esso, qui de .Egypto illos
eduxerat : ergo intenderunt repræsentare
Deum in imagine vituli, et illum in ea
adorare. Secundo probatur quia Aaron prædicans solemnitatem ad cultum illius ima­
ginis celebrandam dixit : Sanctificamini,
cras enim solemnilas Domini. Quibus verbis
satis significavit illam imaginem, ejusque
adorationem ad cultum veri Dei tantum
referri. Idque magis liquet ex eo, quod
loco illius vocis Domini est nomen Jehova,
quod est proprium veri Dei.
Confirmatur primo : quoniam Judic. 17, costrscribitur quendam virum, .Micham no- “,w·
mine, et matrem ejus dedisse argentario
ducentos argenteos, ul faceret eis sculptile,
atque conflatile, nempe imaginem Dei,
quam deinceps coluerint ; in quo repre­
henduntur : et tamen totum hoc dispositum
fuerat ad repræsentationem veri Dei : ergo
illicitum est facere, et adorare Dei imagi­
nem. Quod autem illud lactum fuisset pro
veri Dei cultu, probatur ex verbis mulie­
ris : Consecravi, et vovi hoc argenlum Do­
mino, ut de manu mea suscipiat filius meus,
et facial sculptile, etc. Quo loco pro illa
voce Domino stat in Hcbræo nomen Jehova
alteri, quam vero Deo incommunicabile.
Confirmatur secundo ex facto laudabili Alii.
Ezechiæ regis, qui 4 Reg. 18 laudatur,
quod confregerit serpentem æneum, quem
populus adorabat : et tamen erat imago
sacra Christum repræsentans : ergo illici­
tum est adorare imagines licet sacras, aut
in ordine ad sacrum exemplar.
Respondetur ad argumentum negando Sobitsr
majorem : nam Hebræi in formatione, et
adoratione vituli intenderunt colere quendam Deum, vere falsum, et proprium
/Egyptiorum : nam Exod. 32 dicitur, Eiolî?.
Adoraverunt vitulum Deum Ægypliorum.
Unde curaverunt in forma vituli statuam
pfformare : quia Ægyptii colebant vitulum
nigrum, et maculosum, quem Deum Apim
vocabant, ut referunt Eusebius lib. 2 Εα«ίpræparat. evang. cap. 11, D. Augustin, bies.
D. At·
lib. 18 de Civit, cap. 5. Cicero lib. 1 de
natura Deorum, et alii. Ad primam autem Cicero.
majoris probationem respondemus Hebræos per illa verba minime significasse
verum Deum, sed Deum Apim : quare
sensus verborum illorum est : Iste Deus
eduxit nos de terra /Egypti, non autem ille,
quem Moyses nobis prædicat : hic est
vere, a quo accepimus tam insigne benefi­
cium. Et parum refert, quod ex doctrina,
et miraculis Moysis potuerint facile co­
gnoscere,

I

gnosccro, et cognoverint, quis esset verus
Deus : nam luxuria, cl comceeationibus
vol obcæcali, vel contra conscientiam
agentes magis voluerunt /Egyptian» idololatriro Inurere, et cultum Dei Apis renovare.
Nec hæretici possunt saniorem mentem
ponere in his vesanis; siquidem quoquo
modo illorum factum explicent, purgare
ipsos nequeunt ab idololatria» peccato : si­
cul autem istud commiserunt agendo con­
tra conscientiam, sic etiam tentare potue­
runt cultum Apis contra illam veram Dei
notitiam, qua Moyses ipsos imbuebat. Et
similiter respondendum est ad secundam
probationem : nam illis verbis non fuit
significatus cultus veri Dei, sed falsi, et
recentis, quem sibi fecerant, et erexerant.
Nec momenti est, quod ibi occurrat no­
men veri Dei : quia sicut cultum, sic
etiam nomen veri Dei potuerunt ad idola
transferre. Quam responsionem aliis, quas
alii adhibent, præferimus : quia est inhterentior textui in illis Dei verbis : Recesse­
runt cilo de via, quam ostendisti eis : fecerunlque sibi vitulum conflatilem, cl
adoraverunt, atque immolantes ei hoslias
dixerunt : Isii sunt dii lui Israel, etc. Nec
Aaron ab hac saltem externa idololatria
excusandus est, cum textus [dicat : Percus­
sit ergo Dominus populum pro reatu vituli,
quem fecerat Aaron.
Esi-'ar
Ad confirmationem respondemus Migûr
Mr- cham, et matrem ejus merito reprehendi,
EÜ?, .quia in formando, et adorando imaginem
veri Dei (esto, habuerint intentionem illum
repræsentandi et adorandi, quod certum
non est) fuerunt formaliter idololatræ :
quia non minus habuerunt, et adoraverunt
deorum falsorum imagines : in quo con­
vincuntur non pluris, nec aliter æstimasse
veri Dei cultum, quam deorum falsorum.
Et rem ita se habuisse satis liquido con­
vincitur ex verbis ipsius Michæ cap. seq.
Deos meos, quos mihi feci, tulistis, etc.
Quare etsi sculptile illud ordinatum specia­
liter fuerit ad repræsenlandum Deum
Israel, nempe verum : tamen ex modo,
quo Michas se gerebat, fuit idolum, sicut
aliorum falsorum deorum simulacra, cum
quibus simul adorabatur : quin et in hoc
promiscuo cultu fiebat Deo specialissima
Initor injuria. Ad secundam confirmationem satis
constat ex dictis num. 13, quomodo popu­
lus Judæorum oblitus significationis ser­
pentis ænei colebat illum, sicut et alia
idola, ad quæ propensissimi fuerunt, juxta
. illud Judicum 10 : El servierunt idolis Baa-

681

lint, el Aslartilh, el diis Syriæ, el Sidonis, el
Moab, cl filiorum Amon, el Philisliim.
24. Arguitur secundo auctoritate Pa­ Secun­
trum : quia eorum non pauci licet usum adum
ra­
sacrarum imaginum admittant, videntur mentam.
:
earum adorationem reprobare. Et in primis
D. iremeus lib. I, cap. 24 in fine, inter D. Iro
errores Carpocratis, et Gnosticorum eam næus.
ha-resim recenset, quod haberent imagines
Chrisli depictas, et eas coronarent. Deinde
Epiphanias hæresi 79 refert quasdam D. Epi­
pha­
mulieres in Syria coluisse statuam Virgi- nias.
ginis Mariæ : quod ipse reprehendit.
Præterea D. Ilieronym. in cap. 3 Danie- D. Hie­
­
iis affirmat, quod cultores Dei imagines rony
mus.
adorare non debent. Ulterius D. August, D. Au­
­
lib. de moribus Ecclesiæ cap. 34, ait : gusti
nus.
Novi mullos esse sepulchrorum, el pictura­
rum adoratores. Quod ipsestatim reprehen­
dit. Insuper D. Gregorius Magnus lib. 7, D. Gre­
epist. 54, et epist. 109, et lib. 9, epist. 9, gorius»
expresse affirmat imagines quidem reli­
nendas, sed adorandas non esse. Item
Eusebius Cæsariensis in epist. ad Constan­ Euse­
tiam Augustam petentem Christi imagi­ bius.
nem, reprobat imaginum cultum. Jonas Jonas.
etiam Aurelianensis, qui pro earum con­
servatione scripsit hæc habet lib. 1 : Si­
nantur a te imagines Sanctorum, non ut
adorentur, sed potius ut quandam pulchritu­
dinem reddant, et quarundam præteritarum
rerum memoriam sensibus imperitorum in­
gerant, in Ecclesiis depingi. Creaturam vero
adorari, eique aliquid divinæ servitutis im­
pendi nefas dicimus. Denique Patres Con­ ConciL
un­
cilii Moguntini celebrati anno 1549, in Mog
link
exposit. primi præcepti, cap. de usu ima­
ginum g 1, hæc habent : Non enim propo­
nuntur imagines in Ecclesia, ul adoremus
eas, cl colamus : sed ul per eas, quid orare,
colere, venerari debeamus, admoneamur.
Ergo ex prædictorum Patrum sententia
adoralio imaginum est illicita.
Respondetur Patres minime exclusisse Respon­
sio»
adorationem imaginum; sed docuisse rec- Expli
­
tum, sive congruentem modum talis ado­ cantur
rationis, nempe imagines ita adorandas Patres.
esse, quod nihil superstitionis immiscea­
tur, et quod cultus, et affectus, minus
autem confidentia adorantis in eis non sis­
tat, sed referatur, et perveniat ad prototy­
pes, ut optime monet Concilium Trident,
relatum num. 18. Et hæc satis erat in
. communi respondere. Sed occurramus
singulis testimoniis allegatis. Ad D. Ire- Irenæus.
' næum respondemus non reprehendere in
j illis hæreticis adorationem imaginis Christi,

I

682

DK INCAH.N VI1UNE.

sed modum. nempe cum ritu Gentilico,
constituendo illam inter alias imagines
prophan&s, et similiter omnes coronando,
ut constat ex D. Epiphanio referente eun­
dem errorem hæresi 27, his verbis : Cum
quibus (nempe cum Protagora, Aristotele,
et similibus' eliam alias imagines Jesu
collocant, collocatasque adorant, ct Gentium
ministeria perficiunt (videlicet prophana
sacrificia). Eredis enim his imaginibus, de
extero mores Gentium servant. Ad testimoD-Epi- nium D. Epiphanii constat ex dictis disp.
p.uüiui. præCC(j ninn 10, et 25, non reprehendisse
in illis mulieribus cultum imaginis B Ma­
ri®, sed alios excessus longe diversos, ut
D. Ilie- ubi ostendimus. D. Hieronym. non negat,
mul” Quod cultores Dei debent adorare imagines
sacras; sed agit de statuis, quas Gentes
suis regibus adhuc viventibus erigebant, et
in publico collocabant, sicut fuit statua Nabuchodonosor. de qua agit S. Doctor, alias
similes comprehendendo. Eodem modo,
D-Au- ac D. Hieronym. loquitur D. Augustin.
e
quia sicut nomine sepulchrorum non intelligit Sanctorum martyrum sepulchra
(quorum cultum ipse minime reprobat,
ut constat ex lib. 8 de Civit, cap. ult. et
lib. 6, confess, cap. 2), sed sepulchra quo­
rumvis hominum mortuorum, ad quæ so­
lebant homines luxuriose comedere, et
bibere, id censentes religionem : sic etiam
picturarum nomine non intelligit imagines
Sanctorum, sed aliorum quorumlibet mor­
tuorum, ad quarum in sepulchris posita­
rum præsentiam exercebantur comessationes more Gentilium. Quod ipse merito in
aliquibus Christianis reprehendit. Sed nil
commune habet cum adoratione sacrarum
imaginum.
D. Grc- Ad D. Gregorium respondemus non
KOUUS»
i
.°
·
1 ·
negare adorationem imaginum, sed inten­
dere, quod in eis non sistat, sed magis, ac
principaliter referatur ad exemplar cum
interno affectu. Unde in ea epist. 9, ex
lib. 9 inquit : Sed hoc sollicite fraternitas
■ tua admoneat, ut ex visione rei gestæ ardo­
rem compunctionis concipiant, et in adora­
tionem solius omnipotentis sanctissimae TriniConcit. iatfs humiliter prosternantur. Et in Concilio
Romano sub Stephano Tertio hæc cum
magno applausu lecta sunt ex D. Grego­
rio : El nos quidem non quasi ante divini­
tatem, ante illam (nempe imaginem Christi)
prosternimur : sed illum adoramus, quem
per imaginem aut natum, aut passum, aut
in throno sedentem recordamur. Ubi evi­
denter supponit aliquam adorationem,

nempe prostrationem ad imaginem fieri :
et vult, quod affectus adorationis in ea
non sistat, sed ad prototypum principaliter
ordinetur. Epistola Eusebii Caesariensis, N«uh
ut bene observat Sixtus Senensis lib. 5
Bibliothecae annotat. 247 ponenda est
in eodem loco cum aliis sacrilegis ejusdem
Auctoris scriptis, et jam diu rejecta fuit
in Septima Synodo act. 6. Jonas non Jkk
negat omnem imaginibus cultum, sed
adorationis, et servitutis nomine significat
perfectam latriam absolutam : quam me­
rito docet deferendam non esse creaturis,
et præsertim insensibilibus, quales ima­
gines sunt. Id vero non tangit nostram
assertionem, quæ solum statuit aliquam
sacrarum imaginum adorationem. Modum
autem, et adorationis gradum explicabi­
mus dub. seq. Quod vero Jonas videatur
significare imagines retineri debere saltem
ad pulchritudinem Ecclesiarum, et histo­
riarum memoriam ; minime probat ipsum
sensisse adorandas non esse. Sed ita pro­
cedit, ut saltem eo medio (faciliori plane,
et manifesto) Claudium Taurinensem, et
alios Iconoclastas retardaret a sacrarum
imaginum persecutione, et injuriis, præscindendo ex vi illius ab earum adoratione.
Sicut et nos dub. præced. statuimus lau­
dabiliter retineri sacrarum imaginum
usum, abstrahendo tunc ab adoratione
illarum, quam in præsenti statuimus.
Eodem modo explicari posset Concilium
Moguntinum : agit enim ut sacras imagi- Meptfi
nes a persecutione vindicet, urgentibus u“·
Iconomachiam Calvinistis, et aliquibus
Lutheranis. Sei cum videatur negare ima­
ginum adorationem ; tamen nec negat,
nec excludit omnem earum cultum : sed
solum intendit, quod adoratio in eis non
sistat, sed promoveatur, et pertingat ad
ipsos usque prototypos. Et sic se declarat
§ seq. his verbis : Codicem oculis perlus­
trans, cum ad venerabile, et tremendum no­
men Jesu devenerit, caput aperit, inclinatur,
et suspirans in cadum oculos attollit : et ob id
omni reprehensione, et idololatriae suspicione
caret: siquidem non litteras, quæ vili atra­
mento pinguuntur, sic honorat: sed cogita­
tione, et veneratione mentis suæ ad eum ado­
randum, el honorandum rapitur, cujus
memoriam hæ litteræ ei suggerunt. Cur ergo
superstitionis, aut idololatriæ res peragitur,
qui ante imaginem crucifixi Domini caput ape­
rit, aut procumbens adoral ” etc. Quo exem­
plo usi fuimus num. 21, in confirmat. 2,
ut hæreticos argueremus inconsequenti®.
25.

DTSf’. XXXVII, DUB. Π.
25. Arguitur tertio: quia peccatum
idololalrite in eo formaliter consistit, quod
'deferatur sacer cultus, aut religiosa adora­
tio rebus inanimalis, quæ nullam in se
habent sacram dignitatem, aut excellen­
tiam: el in hoc reprehendit Scriptura Ido­
lâtras, quod honorarent hujusmodi ros
ligna scilicet, *el lapides, quæ in imagines
effigiabantur : hoc idem facit, qui adorat
sacras imagines ; siquidem in se sunt res
inanimes, omnisque dignitatis intrinsecæ
expertes, non minus quam ethnicorum
idola, vel statute : ergo peccamus peccato
idololatria? adorando imagines sacras: at­
que ideo illicitus prorsus est illarum cul­
tus. Non satis erit, si dicatur peccatum
idololatria? consistere in adorando imagines
tanquam Deos, terminando ad eas abso­
lute adorationem, et collocando in eis con­
fidentiam, ut significat Concilium Tridentiam allegatum num. 17, et hanc ob
causam, qui imagines ita colebant, dice­
bantur idololatrae. Cæterum nos non sic
imagines adoramus, sed præcise ut ima­
gines, hoc est, ut repræsentantes aliud ob­
jectum dignius, quod simpliciter colimus,
et quo i absolute veneramur. Unde confi­
dentiam nostram non collocamus i ni maginibus, sed in protectione Dei veri, et in­
tercessione Sanctorum ejus, quos in eorum
imaginibus adoramus. Quare hic sacrarum
imaginum cultus nullam habet speciem
ttri- idololatriae. Hoc, inquit Calvimus lib. 1.
HS.
Institut, cap. 11, minime satisfacit: quia
Ethnici non ita stupidi fuisse credendi sunt,
ul non inlelligerenl Deum aliud esse, quam
ligna, et lapides. Attamen rei erant idolola­
triae: quia Deum in talibus simulacris ado­
rare voluerunt, qui solo spirilu adorandus
essel. Nec interest, idolum ne simpliciter
colant, an Deum in idolo. Quam impugna­
tionem magis confirmat: quia Judæi Deum
xlernum, unum verum cadi, et terræ domi­
num, sub talibus simulacris persuasi erant
se colere. Et tamen frequenter in Scriptura
objurgantur ut idololatrae, sive idolorum
cultores.
Respondetur huic argumento sustinendo
solutionem inter arguendum datam, qua­
tenus affert, et explicat modum partialem,
licet frequenlissimum idololatriæ apud eth­
nicos. Sed tamen admittendum etiam est
non nullos Gentilium coluisse aliqua simu­
lacra in ordine ad extrinsecos prototypes.
At cum isti etiam essent adoratione indi­
gni ; pariter in eorum, et suorum simulacorum cultu committebatur idololatria.

Nec enim idololatria tam presse, et limitate
describenda est, qualem diffinire studuit
Calvinus, defendendo Gentiles, ut Catboli
cos traduceret, et homines simplices falle­
ret. Peccatum namque idololatria? consistit
in eo, quod adoratio Deo vero debita defe­
ratur ei, qui verus Deus non est, ut docet
Angelicus Doctor 2, 2, quæst. 94, art. 1. D-Thom.
Quare idololatriam in communi ad duo
genera universalissima revocat D. Augus­ D. An­
tin. lib. 3, de doctrina Christiana cap. 6, gusti-j
et 7, nempe ad hoc, quod Gentes vel simu­
lacra manu facta ut veros Deos habebant,
vel si illa interpretabantur ut signa, cul­
tum referebant ad creaturas non minus
indignas adoratione. Quod prius observa­
verat Eusebius Cæsar lib. 5 de præparat. En$ecap. 15. Quin et ad idololatriam spectat biüs.
erigere vero Deo imaginem, ut propriam
ejus naturam, sicut est, repræsentet, et ut
in ea Deus adoretur : quia Deus, prout in
ea imagine repræsentatur, verus Deus esse
non potest, ut explicuimus num. 3. et
optime observavit Germanus Constantino- Germa­
polit. in epist. ad Thomam relata in Sep­ nos.
timo Synodo act. 4. Omnibus itaque his
modis peccatum idololatriae committitur,
quia latria soli vero Deo debita ad Deum
non verum dirigitur. Et idem cum propor­
tione contingit, si creaturæ nulla adora- *
tione dignæ (licet cognoscatur creatura, et
adoretur ut creatura) imago erigatur, et
cultus deferatur, vel in simulacro colatur :
ut contingit in eis, qui adorant daemonem
vel in se, vel in simulacro; quamvis non
intendant illi deferre honorem divinum,
sed illum tantum, quem Sanctis Angelis
exhibemus. Quod peccatum potest vocari
idolodulia. In hoc ergo sensu probanda est
solutio adhibita, comprehendendo scilicet
relatos modos simulacrorum, et adoratio­
num : quia in omnibus illis honor defertur
rei adoratione indignae. Et instantia Cal­ Refelli­
tur
vini manet omnino exclusa: quippe inepte Calvi·
procedit a causa non adæquata ad adæqua- nu$.
tarn : concesso namque aliquos Gentiles
non coluisse idola ut veros Deos, sed eo­
rum adorationem retulisse al alia exem­
plaria ; nihilominus in hoc ipso idolola­
triam committebant: quia ipsa exemplaria
erant indigna cultu. Et quamvis aliqui
intenderent colere verum Deum, Dominum
cœli, et terræ; tamen erigebant simula­
cra, quæ naturam ejus, prout est, repræsentarent ; vel quæ inepta prorsus essent ad
decentem divinæ majestatis repræsonlationem ; vel denique quæ collocarentur, et

684

DE INCARNATIONE.

%
1

Firma·
lor
respoû
SIO.

Origeues.
Cicero.

Tertul­
lianus.

adoraremur simul cum idolis falsorum Deo­
rum. Quo pacto ut hoc demus Calvino)
aliqui Judæi cognoscentes, et intendentes
verum Deum adorare, peccaverunt peccato
idololatriæ, dum illum adoraverunt in si­
mulacris : quia aliquod crimen ex modo
relatis in ea adoraiione admiserunt, ut ma­
gis constat ex lictis num. 23. Nihil autem
horum occurrit in adoratione, quam ima­
ginibus Dei, et Sanctorum deferimus. Nam
in primis non illas adoramus adoratione
absoluta, et propter se, sed adoratione
respectiva, et ratione dignitatis prototyporum. Rursus imagines Dei non formamus,
ut Dei naturam, prout est in se, sed ut in
ejus notitiam ducant vel ob analogiam in
aliqua proprietate, vel quia Deus in tali,
aut tali forma aliquando apparuit, ut expli­
cuimus num. 10. Et imagines Dei minime
collocamus, nec colimus cum simulacris
falsorum Deorum. Tandem creaturarum
imagines non erigimus, aut colimus, nisi
ubi certissime constat personas fuisse
sanctas, et veneratione dignas. Quare nulla
vel minima species superstitionis occurrit
in adoratione, quam sacris imaginibus ex­
hibemus: nec aliquid commune habet cum
idololatria, quam condemnat Scriptura.
26. Hanc autem responsionis doctrinam
nos non voluntarie, aut sine fundamento
tradere, constabit facile recensendo diver­
sos idololatriæ modos, quos ethnici ha­
buerunt. Et in primis quidam coluerunt
aliquas creaturas existentes absque inter­
ventione simulacrorum, ut solem, lunam,
stellas, maria, terram, et similia, ut colli­
gitur ex Origene contra Celsum, et Cice­
rone lib. 2 de legib. Vero error, qui
videtur fuisse Persis familiaris, supponebat
necessario vel illa corpora esse essentialiter
Deos, vel Deum esse illis suppositaliter
unitum. Alii deinde adoraverunt Deos
quosdam mere fictitios, et fabulosos, res
scilicet, quæ nunquam fuerunt in rerum
natura, ut Junonem, Minervam. Quod
facere potuerunt etiam absque simulacris.
Et ita contigisse significat Tertullianus
lib. 1 de idol, dum affirmat idololatriam
viguisse ante idola, cum templa vacua
erant. Et sic etiam hodie fieri posset, si
falsam aliquam deitatem conciperemus :
nam conceptus ille expressus rei, quæ non
est, haberet rationem idoli ; licet non esset
aliud exterius simulacrum.
Alii præterea adoraverunt statuas aliquid
aliud significantes; et hic fuit frequentior
idololatriæmodus. Porro objecta repræsen-

tata fuerunt aliquando homines potentes,
et famosi jam defuncti, quos existituaba-1
Deos, ut ostendunt Tertullian. lib. alie- Uéüsgato, Lactantius lib. 1 divin, instil, cap. 8,
et alii plures. Unde D. Augustin, lib. 8 gustu,
do Civit, cap. 26, inquit : Tanta caecitate
offendunt, ul non attendant in omnibus litteris
Paganorum aul non inveniri, aut vix in­
veniri Deos, qui non homines fuerint :
omnibus vero student honores exhibere di­
vinos, quasi nihil humanitatis habuerint.
Sic JEgyptii colebant statuam Dei Serapidis
digitum ad os porrectum habentis : quo
significabatur nemini licere manifestare
Serapim hominem fuisse, et hoc sub pœna
mortis : sed tamen ejus obitus, et tumulus
omnibus erat notus. Et hoc idololatriæ
genus significatur Sapient. 14, num. 13,S1?· u·
illis verbis : Acerbo luctu dolens paler cito
sibi rapti filii fecit imaginem, el illum, qui
tunc quasi homo mortuus fuerat, nunclanquam Deum colere capit, et constituit inter
servos sacra, et sacrificia. Quin et inter
hæc objecta repræsentata aliquando fue­
runt homines adhuc viventes, ut manifeste
colligitur ex cap. 2 Danielis, et tradit
Eusebius lib. 2 de præparat. cap. 7. Ali- Essequando autem objecta repræsentata in si- bias·
mulacris erant mali spiritus, qui non raro
in cis apparebant, et loquebantur : et hoc
genus simulacrorum erat inter ethnicos
frequentissimum. Unde Ps. 95, dicitur : Ps.K. .
Omnes Dii Gentium, damonia. Et Deuteron. 32 : Immolaverunt dœmomis, el noni ad Co·
Deo, et 1 ad Corinth. 10 : Quæ immolant™^·
gentes, dæmoniis immolant, et ?wn Deo.
Alia vero objecta aliquando repræsentata
non erant creaturæ rationales, homines,
scilicet, aut dæmones, sed quædam partes
corporales, et insensibiles hujus universi,
quas mystice significabant per idola, ut
cœlum in idolo Saturni, solem in Apol­
line, aerem in Jove, ignem in Vulcano,
mare in Neptuno, terram in Cybela, et
sic de aliis.
<
Cum autem quidam inter idololatras
Philosophi viderent idolorum absurditatem, et quod facile possent de falsitate
in asserendo eisdem divinitatem convinci;
ne totum negotium proderent, et a Paga­
nismo desisterent, dicebant se non ado­
rare illa simulacra uti Deos, sed tantum
ut imagines, domicilia, et residentias Deo­
rum. Eoque aliqui progressi sunt, ut ad
patrocinium erroris curaverint Deos idolis
unire per quandam infusionem, et incorI
porationem deitatis. Quare Flamines cu­
rabant

DISP. XXXVJI
rabant id perficere per adjurationes, ot
evocationes magicas. Undo Minutius Fe­
Octavio notat tria tempora, in
ftta» lix in
quibus perficiebatur fabrica idoli. Lapis,
inquit, sæpe ad imaginem ab ignorante
scinditur ; nec tamen nascitur adhuc Deus :
erigitur, construitur, nec Deus est : ecce
ornatur, consecratur, el obsecratur; tunc
finaliler est Deus. El revera dæmon fre­
quenter hoc pacto trahebatur, et alliga­
batur statuis, et loquebatur in eis. Unde
populus totum illum conflatum ex simu­
lacro, et adventilio Deo, Deum verum
»«· credebat, orabat, et adorabat. Quare D.
ÆÜin­
ES. Augustin, lib. 8 de Civit, cap. 23,
quit : Certa arte spiritus invisibiles rebus
corporeis unire, ita ul simulacra corpora
sini animata, consecrata, el dedicata his
spiritibus, hoc ait Mercurius Trimegislus,
est facere Deos. Et hæc fuit frequentior,
ct quasi communis inter Paganos idolo­
Hi- latria, qui ut testatur D. Augustin, conc.
»5. 2, in Ps. 113 : Simulacra sine aliquo vivo
habitatore esse non putant. Quare idola
non tam imagines aliarum rerum cole­
bant, quam ut vere quid divinum propter
præsentiam, et assistentiam deitatis eisdem
unitæ, aut transfusæ : et consequenter in
eis sistebant ultimo adorationem, in ipsis
confidebant, iliaque rogabant, et tandem
veros Deos credebant. Cum tamen ex
parte Spiritus, qui assistebat, aut licet
aliquando eis non assisteret, semper ta­
men assistere credebatur, essent dæmonia,
ut constat-ex testimoniis Scripturæ supra
relatis, et Hierem. 2 : Dicentes ligno,
51.2.
paler meus es tu, el lapidi, lu me genui­
sti. Ubi sunt Dii tui, quos fecisli tibi :
surgant, et liberent te in die afflictionis
k- luæ. Et Act. 19 Demetrius argentarius de
Paulo dixit : Hic docel, quoniam non
sunl Dii, qui manibus fiunt. Tam cons­
tanter censebant veros Deos esse. Quod
non est creditu difficile tum ob ignoran­
dam contractam per peccatum originale :
tum ob diuturnam consuetudinem, et fa­
bulosas, sed receptas traditiones, quas
promovere curabant idolorum sacerdotes :
tum quia experientia id evincit. Reperiuntur enim idololatræ apud Indos Oc­
ciduos adeo hebetes, et idolorum cultui
addicti, ut non alium Deum cognoscant,
timeant, orent, aut colant, quam ipsa.
Quid mirum itaque idem contigisse aliis
Nationibus : præsertim non occurrente
lumine fidei, et regnante ubique omnium
turpitudinum usu?

DUB. 11.

685

27. Ex his ergo, quæ sunt valde commu­
nia apud Patres, et graves alios Auctores,
Scripturæque optime quadrant, duo colli­
guntur. Primum, quarn falso, et quam in­
vidiose Calvinus relatus num. 25, curaverit
paganos defendere in peccato idololatriæ,
quasi optime noverint distinguere inter
verum Deum, et idola, et ista nunquam
coluerint nisi ut imagines Quamvis enim
aliqui Paganorum sapientiores id cognove­
rint, aut obtendere voluerint : tamen Gen­
tes ido'a tanquam veros Deos communi­
ter coluisse propter inhabitantem, et
transfusam Deitatem, evidenter constat ex
dictis. Quibus addimus Justinum ita eth­
nicos alloquentem : Videle cujus substantial
res sint, quas Deos creditis, unus ex ære,
alius ex ligno : hæc colitis, el adoratis :
el ideo Christianos odio habelis, quia hæc
Deos esse non credunt. Secundum, quam
summe, et totaliter inter se distent adora­
tio idolorum apud ethnicos, et adoratio
imaginum apud Catholicos. Illi enim
idola colentes vel illa credebant esse veros
Deos, ad eaque proinde referebant ederationem absolutam, et in eis uhhuaie sis­
tebant; vel illa respiciebant ut repræsentiones rerum, quæ nulla adoraiione erant
dignæ : uti aliqui adorabant simulacra
corporum insensibilium, malorum spiri­
tum, hominum turpitudine, et vitiis famo­
sorum, et similium, ut constat ex dictis.
Unde quolibet modo explicaretur eorum
adoratio, erat penitus superstitiosa : quia
idola in se nihil habebant veneratione di­
gnum ; nec rursus repræsentabant aliud,
cui cultus sacer debitus esset. Quare idolum in ordine ad adorationem erat nihil,
id est, res vacua, et inanis, ut merito
Apostolus num. 2 allegatus dixerit : Sci­
mus, quia nihil est idolum in mundo, el
quod nullus est Deus, nisi unus. Idololatrarum itaque adoratio erat omnino irra­
tionalis, vana, et sacrilega. Longe autem
aliter se habet in nobis sacrarum imaeinum adoratio : quippe cognoscimus, et
profitemur non esse Deos, nec aliquid in
se divinitatis habere, sed solum esse ima­
gines. Et rursus non colimus imagines re­
rum prophanarum, sed solum rerum sa­
crarum, uti sunt primo loco Deus, et
deinde sancti ejus. Tandem non dirigimus
adorationem ad imagines principaliter
propter se, aut sistendo ibi ; sed honorem
eis exhibitum ordinamus præcipue, et ul­
timo ad exemplaria sacra, quæ in illis repræsentantur, ut manifeste constat ex

Illatio­
nes
observandæ

Jaslinus.

ti
I*·.··
■ÏÎ
•-À i

■i

F>:
I

*
èf *
,»< . ·\
·
1

•
p

if

»·

h'
■J >

686

DE INCARNATIONE.

supra dictis, ct magis constabit ex di­
curalque, quod magis in speciali tradatur
cendis dub. seq. Nulla ergo similitudo,
rudibus per pastores. Quare hac disposi­
nuliuinve commercium potest vel per in­
tione supposita, nullum adest periculum
vidiam lingi inter imagines sacras, et ea­
morale respectu multitudinis. Etsi aliquod
rum honorem ex una parte, et idola Paga­
in particulari occurrat, est per accidens,
norum, eorumque adorationem ex alia :
et ob pastorum incuriam : quod nec in re­
ut merito Septima Synodus anathematiza­ bus sacratioribus penitus vitari valeat, ut
verit eos, qui sacras imagines vocant idola,
eo loco explicuimus; nec in sua Ctena vi­
tabunt Calvinistæ. Signa vero quibus hi
ut vidimus num. 2, quo tamen vocabulo
intentionem suam suadere student, nihil
frequenter utuntur Calvinistæ Quod vero
superstitionis evincunt ; nam quud in prieorum Lanista addebat num. 23 de cognitione unius veri Dei quam habuerunt He- : mis magis eo'amus unas imagines, quam
bræi, et tamen colendo simulacra fuerunt
alias, et quod quibusdam omissis, ad alias
peregrinemur, habet rationabile motivum ;
idololatræ; convulsum relinquitur eodem
qu;a aliquæ imagines, non sohim sunt
num. 23 Et plane ilii Hebrtei ipso facto
imagines, sed etiam reliquiae, utpote opus
cultum veri Dei relinquebant, et se appli­
fabrefactum a Sanctis hominibus, ut a
cabant erroribus, et ritibus Gentilium, ut
Do ute­ constat Deuteron. 31 : Deum, qui te genuit
D. Luca, et Nicodemo, vel ministerio An­
ros. 3i.
gelorum, vel alio miraculo. Præterea in
dereliquisti, el oblxlus es Domini creatoris
quibusdam imaginibus operatur Deus
lui. Et infra : Immolaverunt dzmoniis, el
plura, et majora miracula, ut pro sua sa­
non Deo. Quæ ad adorationem vituli more
pientia disponit, et experientia compertum
-Egyptiorum (quam renovavit Jeroboam
D. Au­ 3, Reg. 12.· refert D. Augustin lib. 18 de
est. Deinde aliquæ ab antiquissimo tem­
gustin.
pore, et a Sanctissimis personis adoralæ
Civit, cap. 5.
Quartum
fuerunt. Tandem aliquæ vividius, et cum
28. Sed insistunt hæretici (et sit quar­
argimajori proprietate referuntsua exemplaria,
mentum tum argumentum-), nam licet adoratio saerarum imaginum, ut hactenus explicui­
et ideo magis excitant eorum memoriam,
et allectum devotionis erga illa. Ab bis
mus, ct quasi metaphysics consid rata
possit esse actus honestus ; nihilominus
itaque radicibus, quæ perse sunt honeste,
communiter, et respectu multitudinis ne­
provenit, quod ad quasdam imagines ma­
gis afficiamur, quam ad alias, et quod ad
quit a superstitionis labe purgari. Quod
probant : quia rudis vulgus nequit discer­ aliquas peregrinemur, et ipsas proximius
videre, aut attingere contendamus. Sed ta­
nere inter imagines, et exemplaria : unde
imagines ita adorat, et alloquitur, ac si
men semper eas colimus ut imagines, sive
animatæ forent, et div.num quid haberent.
cum habitudine ad exemplaria, et propter
Ex quo affectu plane superstitioso prove­
ipsa, nihil divinitatis, aut virtutis illis
nire solet impetus ad eas proximius acce­
inesse credentes Et licet attentio, quia Nou.
dendi, ut scilicet audiantur, et videantur.
sensibiles sumus, in eis ut sensibilibus
Et hinc etiam provenit, quod magis colant
aliquando detineatur ; intentio tamen por­
rigitur ad ipsa usque exemplaria sancta
unam imaginem uniusmet exemplaris,
quam aliam ; et quod omissis, quas apud
quæ fide tantum apprehendimus. Quare
se habent, ad alias longe di-tantes peregrinec in a ioratione sacrarum imaginum, nec
in modo, aut affectionibus proxime relatis
nentur. Quæ omnia satis evincunt multi­
aliquid superstitiosum occurrit. Et qui Uni
tudinem populi habere hanc superstitio­
studiose satagunt ab his sacris sensibilibus
nem, existimationem, et affectum similem
inde ortum. Quin et ipsi sapientiores ex­ nos removere, facile convincuntur nullain,
aut exiguum affectum ad intelligibilia ha­
periuntur, quod licet incipiant adorare
bere, quæ pro hoc statu connaturaliter
imagines propter aliud, statim tamen affec­
non occurrunt nisi cum dependentia a sen­
tus lueret imaginibus, et in eis remoratur.
sibus, et ab his, quæ sensum informant.
Adoratio ergo imaginum non debet perse,
Unde cum fieri volunt, aut videri nimis
et communiter approbari.
Everti­
Respondetur negando assumptum, sive
spirituales, fiunt insensibiles : ubi vero
tur.
antecedens : oppositum enim constat ex
sensus non ministrant, consequens natura­
dictis num. 16. Et licet aliquod supersti­
liter est, quod intercipiatur intelligenlia.
tionis periculum in his occurrere possit ;
Sic Novatores hæc opponentes non sunt
huic tamen satis providet Ecclesia catholica
quidem idololatræ, sed sunt atheistce, aut
per doctrinam, quam in communi tradit,
pejus quid.
DUBIUM

DISP. XXXVII, DUD. III.
DUBIUM HI.
Quo modo, el quali cultu adorentur sacra
imagines.
Expediti jam a molesta cum hæreticis
disceptatione, ingredimur non faciliorem
inter catholicos controversiam, quam titu­
lus reprtesenlat. Amplectitur autem duas
partes, primam, quæ perlinet ad proprieta­
tem ; et secundam, quæ investigat speciem
adorationis, qua sacras imagines venera­
mur. Quamvis enim dividi, e,t tractari
seorsim possent ; congruentius tamen con­
suimus illas sub eodem dubio comprehen­
dere : quia prior, suppositis hactenus dictis,
facile superatur, et manuducit ad posterio­
rem. Sed majoris claritatis gratia

Deciditur dubium quoad primam pariem
excludendo /alsas aliquorum sententias.
ftisi

Si.

ΪΛΠ

29. Dicendum est primo sacras imagines
adorari vere, et proprie. Hæc assertio est
communis inter Theologos, ut constabit
ex qaampluribus allegandis num. 35 et 45,
omnes enim in hac veritate conveniunt.
Quæ probatur efficaciter ex dictis dub. præceienti : quia diffinitio fidei, et traditio
catholica est imagines sacras esse adoran­
das : sed Ecclesia non decernit, nisi quæ
vere, et proprie sunt talia : ergo imagines
sacræ adorantur vere, et proprie. Confir­
matur primo : quia absolute non est dicen­
dum aliquid adorari, si non adoratione vere,
et proprie : sed Ecclesia in Septima Sy­
nodo, et in Concilio Tridentino, et aliis
docuit absolute sacras imagines adorari :
ergo adorantur vere, et proprie. Probatur
major, quia illud prædicatum, quod de sub­
jecto non dicitur vere, et proprie, magis
debet de subjecto negari, quam concedi :
ergo absolute non potest dici, quod aliquod
subjectum adoretur, «-i non adoratur vere,
et proprie. Confirmatur, et explicatur am­
plius : nam si sacræ imagines non adoran­
tur vere, et proprie ; sequitur Ecclesiam
injuste condemnasse, et inter hæreticos
posuisse homines negantes prædictis ima­
ginibus adorationem : consequens est fal­
sum ; siquidem ipsam Ecclesiam damnat
erroris, et injustitiæ : ergo antecedens est
omnino falsum. Sequela ostenditur; quia
licitum est negare aliquid esse tale, quod

vere, et proprie tale non est : quippe res
ita se habet : ergo si imagines sacræ non
possunt adorari vere, et proprie; licitum
esset negare imaginum adorationem : ergo
injustum foret condemnare ita negantes.
Id quod liquet in omnibus controversiis,
ubi videmus negari secure, et rationabili­
ter illud, quod non est tale vere, et pro­
prie : sicut e oonverso imprudenter omnino
quis defenderet aliquid esse tale, quod ta­
men vere, et proprie non habet conditio­
nes, ut tale sit. Tanta itaque nobis videtur
esse connexio inter assertionem fidei pro­
positam num. 17 et præsentem conclusio­
nem, ut qui hanc negaret, censeremus non
solum temerarium, sed de hæresi vehemen­
ter inspectum.
3'). Hinc colligimus primo falsam om­ Aliquo­
rum
nino esse illorum sententiam, qui docent, explica
­
quod etsi imagines sacræ adorentur, sicut tio.
fides catholica docet ; nihilominus non
adorantur in se ut quod, ita ut adoratio ad
ipsas terminetur; sed solum adorantur ut
quo per accidens : quatenus scilicet ad
pra.-sentiam imaginum fit rememoratio,
aut repræsentatio exemplarium, quorum
ipsa sunt signa : et tunc exemplaria ado­
rantur in conspectu imaginum, ac si præsentia realiter essent. Ita docuerunt Du­ Duran­
dus.
randus in 4, dist. 9, quæst. 2. Holcot IIolcuL.
super cap. Γ3 Sapient. lect. 157. Castro
verbo Adoratio hæresi I. Picus Mirandu- Picus
lanus in Apologia, quæst. 3, et alii. Quo­ Mirand.
rum principale, et quasi unicum motivum
es:, quod adoratio sit nola, sive signum
submissionis, et subjectionis, aut servitu­
tis, quam adorans profitetur respectu ob­
jecti adorati : sed imagines sunt res ma­
teriales, sensibiles, el incapaces dignitatis,
propter quam homo se debeat illis subji­
cere, aut inferiorem, vel servum respectu
illarum se constituere : neque id fieri va­
let absque magna superstitione : er^o ima­
gines non sunt objectum adoratum ut
quod; se 1 solum dicuntur adorari ut quo,
quatenus cognitæ inducunt notitiam exem­
plarium, quæ ita adorantur, ac si realiter
præsentia eisent, vel si memori® occurre­
rent independenter a medio imaginum. Id
quod magis confirmait auctoritate D. Gre- D. Gregorii Magni lib. 9, epist. 9. ubi Serenum goriu-r.
Episcopum Massiliensem , qui fregerat
imagines, sic alloquitur : Frangi non de­
buit, quod non ad adorandum in Ecclesiis,
sed ail instruendum solummodo mentes nes­
cientium fail collocatum. Confirmant ur- Septima
gentius ex Septima Synodo act. 2, in epist. bdas?

688

DE INCARNATIONE.

Adriani Papæ, in qua dicitur : Aon ipsum | recordatio Dei, et illum adoremus, ac si
lignum adoratur, sed quod in ligno content·
præsens sensibiliter esset. Et tamen id
piari datur, el per recordationem adoratio i minime sufficit ut dicamus dæmonem ado­
eahibctur. Et frequenter in eodem Conci- i rare : alias adorando Deum in præsentia
dæmonis (et idem intellige de præsentia
Ho occurrunt similes sententiæ. Unde in
aliarum rerum indecentium, et indigna­
eodem Concilio, ct ex mento ipsius com­
rum adoratione) peccaremus; cum honor,
posita creduntur illa duo carmina, quæ
sive cultus dæmonis sit omnino interdic­
explicant modum adorandi imagines, apud
Sabelli- Sabellicum lib. 8, .Eneade S. et visuntur
tus. Ergo quod imagines excitent recorda­
tionem exemplarium, et quod hæc in cons­
venetus in æde aurea, antiquissimo opere
pectu imaginum adorentur, ac si præsentia
incisa.
essent, nullatenus sufficit, ut imagines
adorari dicantur. Quod motivum, si recte
Nant Deus esi, quod imago docet, sed non
expendatur, manifestat imagines sacras
Deus ipsa.
ex sententia Durandi non magis adorari
Hanc videas, sed mente colas, quod cernis
D
'in ipsa.
quam dæmones, asinos, serpentes, lapides,
et similia : hæc enim excitant, quantam
est de se, notitiam creatoris, qui adorari
Quæ tam certa visa fuerunt prædictis
valet, sicut si sensibiliter esset præsens.
Maircn. Auctoribus, ut Franciscos Maironis apud
Tertio, inquiramus ab Adversariis, an
Mirandulanum dixerit oppositam D. Thom.
imago v. g. Christi sit objectum adora­
sententiam esse periculosam. Et similia,
tionis saltem materiale, et terminativnm,
Επί- se(j pejOra protulit Erasmus in annotat.
vel non ? Si eligant hoc ultimum : eviden­
super epist. ad Hebræ. cap. 11, ad illa
ter sequitur imaginem Christi non ado­
verba : Et adoravit fastigium, etc.
rari : quippe nequit denominari adoratum,
31. Cæterum Durandi, et praedictorum
quod nullo modo terminat adorationem :
Vhioria. sententia est omnino ut diximus falsa.
Medina. Qujn et Victoria apud Medinam in præs.
sicut nec intellectum, nec amatum deno­
minari valet, quod nullo modo est termi­
art. 3, dub. 3, pag. 565, asserit esse
nus intellectionis, et amorisv Si autem
hæreticam. Et Medina ipse affirmat esse
eligant primum : non minus evidenter
periculosam, temerariam, et sapientem
infertur imagines adorari non solum ut
Castillo, hæresim. Et Castillo disp. 20, quæst. 5,
quo, et per accidens, ut ipsi loquuntur;
part, 4. num. 42, observat oppositam
sed etiam vere, et proprie : manifestum
doctrinam esse adeo certam inter Theolo­
namque est illud adorari vere, et proprie,
gos recentiores, quod assenionem Durandi
non dubitent appellare periculosam in
quod est objectum materiale terminativum
fide, et proximam errori. Refellitur itaque
adorationis : actus enim denominat vere,
primo : nam imagines sacræ sunt adoet proprie suum objectum non solum pri­
randæ vere, et proprie, ut num. præced.
marium, formale et motivum, sed etiam
statuimus, sel juxta præmissam Durandi
materiale et mere terminativum, aut secun­
doctrinam non adorantur vere, et proprie,
darium sicut visio beatifica denominat
visum non solum Deum, sed etiam crea­
ut satis liquet ex modo, et verbis, quibus
se declarat : ergo ejus sententia sustineri
turas existences in eo cognitas : et sicut
non potest. Secundo : quoniam de fide est
adoratio quod ad rem præsentem magis
accedit), Christi denominat adoratam ejus
imagines sacras adorari, ut constat ex
humanitatem, licet non habeat rationem
dictis dub. præced.; sed juxta præmissam
objecti primarii talis adorationis, sed coa­
Durandi, el aliorum explicationem imagi­
nes non adorantur : ergo eorum doctrina doretur tanquam objectum terminativum
materiale, et inadæquatum, ut explicuimus
est contra fidem. Probatur minor : quia
non alia ratione salvant imagines dici disp. 25, dub. 2, g 1. Obligandi itaque
adorari, nisi quia atferunt recordationem
sunt Adversarii, ut liquido fateantur vel
exemplarium, quæ ita adorantur, ac si
imagines nullo modo esse objectum ter­
præsentia essent. Id vero minime suffi­
minans adorationem, atque ideo nullo
cere, ut adorari dicantur, ostendi posset modo adorari; quod directe opponitur
inductive afferendo innumera exempla.
decretis fidei, quæ allegavimus num. 18,
Sed unum tantum adhibeamus : quippe
vel imagines esse objectum saltem mate­
contingens est, quod ex præsentia dæmoriale, secundarium, aut inadæquatum ado­
nis, et verborum ejus excitetur in nobis
rationis : quod sufficit, ut vere, et proprie
adorentur,

DISP. XXXVII, DUB. Ill.

adorentur, licet secundario, aut minus
principaliter, de quo infra.
Cah32. Quarto, oportet omnes catholicos
HUur
simpliciter fateri sacras imagines conserfati?. vandas esse non solum ad memoriam
exemplarium, sed etiam ad earum hono­
rem, et cultum : atqui juxta oppositam
sententiam id dici non valet : ergo talis
sententia non debet reputari catholica.
Minor ostenditur : quoniam, ut Auctores
illius sententiæ loquuntur, imagines ea
præcise ratione dicuntur adorari, quatenus
excitant recordationem exemplarium, quæ
ubi memoriæ occurrunt, sic adorantur, ac
si realiter essent præsentia ; licet adoratio
nullo modo ad imagines tanquam ad ob­
jecta tendat, aut determinetur : hoc aulem
nihil aliud est, quam imagines conservari
ad repræsentationem, sive memoriam, non
vero pro adoratione, ut ex ipsis terminis
liquet. Major etiam probatur primo : quo­
niam inter ipsos hæreticos Iconomachos
antiquos reperiebantur aliqui, qui licet
negarent imaginibus .adorationem, conce­
debant tamen conservandas esse ad re­
præsentationem rerum, et memoriam
exemplarium ; et nihilominus hi non re­
putabantur in hac parte Catholici, ut li­
I .’jh- quet ex Septima Synodo coi. 6, ubi Epiks. phanius Dianonus tales homines vocat
semiprobos, et falso veros. Auctor etiam li­
bri Carolini, qui certe fuit Iconoclasta,
Adriano Papa repræsentavit imagines qui­
dem conservari posse ad memoriam, mi­
nime autem adorari debere, ut observavi­
mus num. 23. Apud Lutheranos etiam
frequens est conservare imagines in tem­
plis, quas tamen minime adorant. Et
Calvinus ipse licet non admiserit imagines,
quæ per se, aut solitarie aliquam personam
repræsentent ; illas tamen concessit conjunctim ad alias, et per modum historiæ,
ut vidimus num. 8. Item Calvinist® illas
excludunt e templis, sed admittunt in
domibus privatis, utique ad memoriam, et
recordationem. At omnes in eo conve­
niunt, quod adorandænon sint, quia nulla
sunt adoratione dignæ. Probatur secundo
eadem major : quia Ecclesia catholica
ut se opponeret omnibus dicendi modis
proxime relatis statuit imaginum usum
non solum ad recordationem prototyporum, sed etiam ad venerationem earum :
et ideo duo circa illas decrevit nempe et
retinendas esse in templis, et honorem eis
adhibendum. Unde Septima Synodus act. 7,
(23.
sic circa hæc diffinivit : Quo scilicet per
Salmant. Curs. theolog. torn. ,Π7.

I

689

hanc pictarum imaginum inspectionem om­
nes, qui contemplantur, ad prololyporum
memoriam, el recordationem, et desiderium
veniant : iliisque salutationem, el honora­
riam adorationem exhibeant. Et post pauca :
imaginis enim honor in prolotypum resultat,
et qui adorat imaginem, in ea adorat quoque
descriptum argumentum, Ubi manifestum
est Concilii intentionem fuisse non solum
conservare imagines ad exemplarium præ­
cise recordationem, sed etiam ut honora­
ria adoratio illis exhiberetur. Et præcipue
ponderanda sunt ultima verba : Qui adorat
imaginem, in ea adorat quoque descriptum
argumentum : nam illa particula quoque
manifeste denotat in adoratione imaginum
dari duos terminos adoratos, nempe et
imaginem, et rem in ea repræsentatam :
quod falsum esset, si exemplar duntaxat ad
præsentiam imaginis adoraretur. Non mi­
nus perspicue loquitur Concilium Trident. Ccur.l.
in decreto relato num. 17, ubi decernit r,{dv:.t
imagines Christi, Deiparæ Virginis, el alio­
rum Sanctorum in templis præserlim haben­
das, el relinendas, eisque debitum honorem,
el venerationem impertiendam. Id quod ex
ipsa praxi Ecclesiæ catholicæ constat :
nam sacras imagines osculamur, caput co­
ram illis aperimus, nos etiam ante ipsas
prosternimus : quæ omnia sunt veræ, et
propriæ adorationis signa, ut explicuimus ·
disp. 25, dub. 1, § 4. Fateri itaque ca­
tholice omnino oportet sacras imagines
conservari non solum, ut per eas recorde­
mur exemplarium; sed etiam ut eisdem
deferamus debitum cultum, sive adoratio­
nem. Id vero minime salvatur, si negetur
imagines esse terminum adorationis, vel
adorari ut quod. Impossibile namque est
vere et proprie salvari, quod imago adore­
tur, nisi terminus sit, et objectum quod
adorationis. Cum igitur Durandus id neget,
et solum dicat imagines sacras inducere
recordationem exemplarium, quæ (non
vero ipsæ imagines) adorantur, ac si præ­
sentia essent; non videmus, qualiter ea
sententia conciliari queat cum doctrina
catholica, et vitare censuras in graviori aut
inferiori gradu, quibus quamplures Theo­
logi illam percellunt. Nobis sufficiat di­
cere esse omnino falsam, et nulla posse
probabilitate sustineri.
Ad ea vero, quæ pro se affert, constabit Dirnuoex dicendis num. 45. Et modo satis sit tor
oppo^u
dicere, quod ad summum evincunt imagi­ fjüdlnes non adorari ratione sui, aut dignitatis meulu.
propriæ, sed solum ratione dignitatis exem44

f

I

J/'T 1
|K

P

‘

t’
t

■ '**» ■■ Λ

________

·.

·ΓΪ:

■ ·

f·?* -■

Û V#

r

690

DE INCARNATIONE.

^B
^B
M

plariuni : quo»! concedimus. Sed cum hoc
·
cohæret. quod rat.une exemplarium adoreoiur vere, et proprie in se : sicut hum.i^B
nitas non ratione sui, se l ratione suppu^B
siti, in quo est, adoratur adoratione lati ite ;
■B
et tamen vere, et proprie adoratur, ut osM
tendimus disp. 25, dub. 2, § I, et pioxi|B
mus non ratione sui, sed ration.* Dei terKB
mmat amorem charitatis, et nihilominus
■B
vere, et proprie ex charitate diligitur.
g®
Aliorom
33, £x eadem assertione colligimus seSB
ano. eundo valde falsam esse illorum senlenB·
tiam, qui dicunt imagines sacras non
BB
adorari interno submissionis allectu, se 1
kB
solum externa illius submissionis nota,
M
v. g. osculo, aut inclinatione capitis. Sen·
Bfl|
liant enim adorationem ad.e ;uate Constitui
ES '
ex duobus : nam cum sil signum submis■B
sion is erga adoratmn; complectitur et reRS
cognitionem interiorem a iena* eminentia*,
BSg
simul et affectam illam eminentiam colendi
H·
per submissionem, ac tandem externum
He
signum manifesrativum i lius. Ex his itaKK *
que tribuendo singula singulis, dicunt inKE
ternum affectum, sive servitutem, et .-ubHB
missionem dirigi, et renrri duntaxat ad
M
exemplaria, quæ nobis superiora sunt ; ·'
■
non vero ad eorum imagines, quæ nullam
jB
hujusmodi superioritatem, aut eminentiam
BB
important : sed sufficere censent, quod illas i
gJS
veneremur externis illis signis honorarim
3B
adorationis, utputa osculo, prostratione,
|B
et similibus. Hanc sententiam paucis tra- i
B|
Paita. diderat Didacus Paina lib. 9. Orihodoxar.
gn
explicatum, g At Kemnilius. Sed postea
M
* Vazquez. Ganriel Vasquez fusissime illam explicuit.
BE
et prosecutus est in præs. disp. 105 et lib. 2
H
de adorat, dhp. S, cap. 12. Nec alios
!·\··
A-uclores, aut Vasquii sectatores reperi·
!
H|
mus, quos pro ea allegare po-simus.
M|
RefelliAt pncdictam sententiam esse, ut dixi- ί
H
multipli- mus, valde falsam probat communis theo- !
BE
citer, logorum oppositio, qui eidem refragantur.
H
Illam autem jam rejecimus supra disp. 25,
K
dub. 2, a num. 33, agentes de adoratione
H
Iatriæ erga humanitatem, circa quam et am
Bl·
Vasquez eodem modo discurrit, ut ibidem
Bl
explicuimus. Nunc vero in materia, quam
H I
versamus, haud obscure fa sitatis convin|B
citur. Primo quidem, nam imagines sacne
B|
sunt adorandte vere, et proprie, ut statuiM
mus num. 29, et ipse Vasquez non negat :
atqui juxta præmissam sententiam neBfi
queunt vere, et proprie adorari : ergo et
Incon- talis sententia falsa est. et Vasquez sibi
SB
be'l7an” ηυη sailS conslal· Probatur minor : quoSB
Yazquii. niam adoratio, ut ille affirmat, essentiali11®

;-l··

-----

Λ

tor componitur ex allectu interno sc
i
submittendi, et ex nota exteriori talis
.
submissionis, eum huc tamen differentia
|
ex ejusdem Vasquii placito, quod exter■
num signum est quasi materia, cl corpus,
'
interim- vero submissio est vt hic forma,
|
anima, et vita adorationis : atqui ubi unum
aliquid constat essentialiter ex duobus,
impossibile est ejus rationem vere, et
proprio salvari, allero non concurrente,
illo præsertim, quod habet rationem
forinæ. animte. et vitæ : ergo ad adoran­
dum vere, et proprie aliquod objectum,
necessario requiritur, quod adoratio secun­
dum ambas illas sui paries ad tale objec­
tum referatur : sed juxta præmissam sen­
tentiam non aduramus imagims, referendo
ad ipsas internum submissionis affectum,
■
sed solum externum signum : ergo juxta
præmissam sententiam imagines non ado­
rantur vere, et proprie. Secunde. quia νιζρκ
sententia Vasquii in nihilo quantum ad
rem differt a sententia Durandi sapra im aDcnapugnata : sed hæc communiter improbatur·, dl·
et rejicitur a theologis : ergo idem de sen­
tentia Vasquii judicium habendum est.
Major ostenditur : quia Durandus ex una
parte concedit, quod in adoratione imagi­
num submissionis affectus refertur ad
exemplaria : et ex alia parte non negat ex­
terna adorationis signa circa imagines,
!
osculationem, et apertionem capitis, et
similia; quin potius ilia ut religiosus, sa’
cerdos et episcopus exercuit : sed hoc, et
I
non amplius concedit Vasquez : ergo illo­
rum sententiæ quantum ad rem ipsam in
nihilo differunt. Et quod res ita se habeat,
duo indicia vehementia persuadent : nam
in primis Vas .uez utitur eodem argumento
Durandi (quod etiam commune est omnibus hæreticis Iconomachis). nempe adorationem non posse rationabiliter de­
ferri rebus inanimatis, ut sunt imagines.
Deinde Vasquez semel, et iterum curavit
in eis disputationibus Durandum vindicare
;
ab aliorum theologorum censuris, quibus
'
reprobant ejus in hac parte sententiam :
quia facile vidit causam esse utrique com­
munem, sicut et periculum, ob maximam
convenientiam, quam habent in negando
veram, et propriam sacrarum imaginum
adorationem. Et hæc sufficiebant ad re­
fellendum ipsum, adjunctis etiam, quæ
supra diximus disp. 25, num. 33, cum
sequent.
Cra«- i
34. Sed refellitur ulterius inquirendo, .ι'°„Γ
an externa illa ceremonia circa imaginem, putiu.

DISP. XXXVII, DUB. HI.

I

I

v. g. osculatio, procedat ex allectu interno
colendi imaginem, vel non? Si eligat pri­
mum : evidenter sequitur non solum ex­
ternum adorationis signum, sed etiam
interiorem colendi affectum versari circa
imagines : quod nos intendimus, et evertit
Vasquii doctrinam. Si aulem eligat ulti­
mum : non minus evidenter sequitur sa­
cras imagines non coli, sive adorari illis
signis : quia impossibile est. quod ali­
quid colamus absque intentione illud co­
lendi.
Nec momenti est, quod respondet ex­
ternam illam ceremoniam procedere ex
intentione colendi imaginem, non quidem
per submissionem, vel adorationem inter­
nam, se i solum per ipsam extrinsecam
ceremoniam. Id, inquam, minime satisfa­
cit. Nam in primis externa ceremonia non
est vere, et proprie adoratio, nisi sit signum
intern® submissionis : alias Judæi irriso rie deferentes Christo extern® adorationis
signa illum adoravissent vere, ei proprie;
quod est omnino falsum. Ergo ad veram
adorationem non sufficit, quod exhibeatur
exterior adorationis ceremonia ex solo
affectu exhibendi præcise talem ceremo­
niam; sed requiritur, quod - ceremonia
exterior sit signum submissionis interioris
erga objectum adoratum, et quod ex inten­
tione ostendendi hujusmodi subjectionem
procedat. Sed Vasquez, ut vidimus, in ea
est sententia, quod signa adorationis circa
sacras imagines non proc· dit ex intentione
manifestandi internam submissionem, sed
solum ex intemione exhibendi ipsa signa
externa. Ergo ex ejus sententia infertur,
quod in illis externis ceremoniis non sal­
vatur cultus sacrarum imaginum, et multo
minus cultus earum verus, et proprius. Et
confirmatur hæc impugnatio paritate ipso­
rum exemplarium : nam si quis circa illa
exerceret immediate externa cultus-signa,
absque intentione tamen colendi ipsos
per internum submissionis allectum ; non
adoraret illa vere, et proprie, sed magis
irrisorie : ergo idem dicendum est, quando
prædicto modo se gerit erga imagines. Id
enim convincit tum paritas, tum etiam
eadem ratio : quoniam i leo natura ratio­
nalis non potest vere, et proprie adorari
per sola externa signa orta præcise ex
intentione exhibendi signa, sed non ex
intentione manifestandi internam sub­
missionem; quia adoratio essentialiter
consistit in eo. quod sit signum intern®
subjectionis quare vel adoratio non est,

691

vel affert earn submissionem internam
erga objectum adoratum.
Prxlerea, vel imaginibus sacris non pos­
sunt deferri ea externa adorationis signa ex
intentione colen Ii imagines per ipsa præ­
cise externa signa; vel possunt etiam
deferri ex intentione manifestandi inter­
nam submissionem erga illa : ergo valde
inconsequenter procedit Vasquez, dum
primum illud admittit, et negat hoc poste­
rius. Probatur antecedens : quia nisi ex Incon­
­
parte imaginum sacrarum detur aliqua sequen
tia
ratio, ut illis subjiciamus corpora nostra; Vazquii·
fatuum, et superstitiosum omnino esset
velle illa colere per actiones externas, et
corporales exosculandi, genullectendi, ape­
riendi caput, et similes ; sicut fatuum,
et superstitiosum foret sic colere solem,
lunam, aut alia corpora his ignobiliora :
quia scilicet superexcellentiam non ha­
bent, ut illis, ita nostra corpora submitta­
mus. Oportet itaque ad hoc, quod rationa­
biliter intendamus imagines colere per illa
externa, et corporalia signa, quod in eis
apprehendamus aliquam rationem, secun­
dum quam sint nostris corporibus, supe­
riores et dignæ, quibus ea subdantur.
Quamcumque autem rationem Vasquez
assignet ; illa etiam apta reperietur, ut
propter ipsam possimus non solum ex­
terna signa, sed internum simul submis­
sionis afiectum ad imagines referre. Si
enim vel quia sunt ipsa exemplaria in esse
repræsentativo, vel quia illa continent,
vel quia ad ipsa dicunt habitudinem,
digna sunt quod illis corpora nustra, et
externa cultus signa exhibeamus; pariter
ob eandem rationem etiam sunt digna,
ut ipsis deferamus afiectum submissionis
internae : quippe ubi ita attinguntur, tota
ratio motiva adorationis tam internae,
quam extern® est dignitas exemplaris, se­
cundum quam imagines sunt superiores
respectu nostri non solum quantum ad
corpus, sed etiam quantum ad animam.
Qua itaque ratione sàcrae imagines solum
coluntur per signa externa, ut Vasquez
concedit; sic etiam possunt, et debent
coli per allectum internae submissionis,
ul minus consequenter negat. Et ita pro­
fecto senseiufit Patres in Septima Synodo : Septima
nam Tharasius act. 6, dixit imagines Syno­
dos.
esse adorandas, hoc csl osculandas, el aman­
das. Et Epiphanius in eadem act. asse­
ruit : Cum divinam crucis effigiem, el
venerandas imagines amore, cl desiderio
amplectimur, ad ipsum protohipum respici-

1^·

51 R;

• I

-

—

692

DE INCARNATIONE.

DISP. XXXVII, DUB. III.

nes colimus, respicit principaliter, et at­
finem, Raynerus in Panlheologia verbo R’f«tingit immediate illarum exemplaria; ne­
Adorai io, cap. 4, g 3. Turrecremata in
cessarium est, quod adoratio imaginum
cap. l't nerabilis de Consecrat, dist. 3. Soto (creeuti.
Soli.
habeat esse hujus, vel alterius speciei
lib. 2, de justitia quæst. 4, ait. 2, in fine, Ùjrilpones conditionem, aut eminentiam exem­
Cajetanus et Sylvius in præs. art. 3, ubi «».
Silmi. ■
plarium, qua* in imaginibus repraesentan­
Medina
dub.
3.
Cabrera
disp.
3,
§
4
et
5.
3™
g II.
ïlèiiu
tur. Antecedens autem, in quo poterat
Arauxo dub. 1, num. 18, dicens esse cer-Cibreu.
esse difficultas, ostenditur : quia ex una
Resolutio dubii quoad secundam partem cj
tam, et communem Thomistarum senten- Ariw,
θB.η’Al-”·
parte impossibile est cognoscere imaginem,
sententia D. Thom.
tiam. Idem etiam docent B. Albertus in 3, MÛ*.
uul actu exercet officium imaginis in redist. 9, art. 4, ubi D. Bonavent. art. 1, D.t
TcSl
præsentando exemplar, nisi eo cognos­
Secunda
quæst. 2. Richardus art. 1, quæst. 2. Ri-iir·
35. Dicendum est secundo sacras ima­
conclu­
dii.
cendo, et attingendo exemplar ipsum;
Marsilius
quæst.
8,
art.
2.
Dionysius
gines
adorari
eadem
specifice
adoratione,
lljcisio.
quod imago, ut actu exercet officium ima­
Garthusianus, Almainus, et Major eadem li t?.
qua eorum exemplaria : atque ideo imagi­
Cirtbtginis in repræsentando objectum, non tam
dist. D. Antonius 3 p. tit. 12, cap. 9. 9MU.
nes Christi adorari latria. imagines vero
dicit se ipsam, quam exemplar in se repræB. Virginis adorari hyperdulia, et denique g 4. Alexander 3 p. quæst. 30, membr. 3, AlaitIS.
sentatura : et ex alia parte quando adora­
art. 3, § 1. V. N. Thomas Waldensis Major.
imagines aiiorum Sanctorum adorari dumus imaginem in esse imaginis, magis
tom. 3, cap. 156, num. 6 el 7. Angeslus B.Aaulia. Secunda hujus assertionis pars colligi­
intendimus colere exemplaria, quam ima­
tur evidenter ex prima, supposita doctrina contra Lutherum cens. 10, ad 3, object.
gines; siquidem exemplaria adoramus
Chlichtoveus in propugnaculo Ecclesiæ der.
in superioribus tradita : nam Christus
propter se, imagines autem non adoramus
homo, vel hic homo Christus adoratur la­ lib. I, cap. 10. Carriere in Digesto fidei
propter se, sed propter exemplaria, quæ
tit. 34, quæst. i. Valencia in præs. Ainstria, ut diximus disp. 25, dub. 2,
1.
in eisdem repræsentantur, et honorantur :
B. Virgo adoratur hyperdulia, ut statuimus disp. 1, puncto 2, concl. 4. Turrianus Cblidblib. 1. pr-o canonibus Apostolor. cap. 25. tMs.
disp. 20, dub. 3, et Sancti adorantur duergo eadem adoratio, qua sacras imagines
Vasquez (licet a modo § præced. impu­ Carriere.
lia, juxta ibidem dicta dub. 2; ergo si
colimus, respicit principaliter, et attingit
YaJeagnato non recedens) disp. 108, cap. 3, eia
imagines adorantur eadem adoratione,
immediate exemplaria, quæ in illis reprædicens hanc esse pervulgatam, etamiquam Tarmqua illarum exemplaria ; liquido infertur
senlantur. Quem discursum ita proponit
nus.
imagines Christi latria, imagines B. Virgi- * theologorum sententiam. Bonæ Spei disp, vüqsu ■?::xD. Thom. in præs. art. 3 : Dicendum,
Cmi
nis hyperdulia, et imagines aliorum Sanc­
16, dub. 3, resol. 3. Lumbier quæst. 39, spa.
quod sicut Philosophus dicit in lib. de mem.
Proha- torum dulia adorandas esse. Primam autem
I ult. num. 2344, et alii plures.
Lsmet reminiscentia, duplex est motus animæ in
bier.
>
Rationem fundamentalem, et omnino FondiD.Thoffl. assertionis partem, quæ directe respondet
imaginem. Unus quidem in ipsam imaginem,
dubio, constanter docet D. Thom. ubicum­
consonam intentioni Conciliorum, et Pa­ memua
secundum quod est res quædam : alio modo
ei D.
que. hanc materiam versat, aut attingit.
trum, proposuit Angelicus Doctor locis su­ Tho-a.
in imaginem, in quantum est imago alterius.
Nam in præs. art. 3 inquit : Relinquitur pra relatis, et possumus sic formare : quo­
El inter hos duos molus est hæc differentia :
ergo, quod exhibeatur imagini reverentia
niam eadem numero adoratio, qua sacras
quia primus motus, quo quis movetur in
solum, in quantum est imago : et sic sequi­
imagines colimus, respicit principaliter,
imaginem, ut est res quædam, est alius a
tur, quod eadem reverentia exhibeatur ima­
et attingit immediate ipsa exemplaria,
motu, qui csl in rem. Secundus autem molus,
gini Christi, el ipsi Christo. Cum ergo Chris­ quæ in imaginibus repræsentantur : ergo
qui est in imaginem, in quantum est imago,
quod adoratio imaginum sit hujus, vel
tus adoretur adoratione latriæ; consequens
est unus, el idem cum ille, qui est in rem.
est, quod ejus imago sit adoratione latriæ aherius speciei, regulari debet penes con­
Sic ergo dicendum est, quod imagini Christi,
ditionem, aut eminentiam exemplarium,
adoranda. Et eandem doctrinam tradit
in quantum est res quædam (puta lignum
art. 4 et 5. Et similiter 1, 2, quæst. 81, I quæ repræsentant : ergo imagines adoransculptum, vel pictum nulla reverentia exhi­
art. 3 ad 3, ait : Motus, qui est in imagi­ i tur eadem specifice adoratione, qua exembetur : quia reverentia non nisi rationali
nem, prout est imago, non consistit in ipsa, I plaria. Hæc secunda consequentia patet ex
naturæ debetur. Relinquitur ergo, quod exhi­
prima : quia ratio specifica adorationis ima­
sed lendit in id, cujus est imago. El ideo
beatur ei reverentia solum, in quantum est
ginum attenditur secundum id. penes quod
ex hoc, quod imaginibus Christi exhibetur
imago. Et sic sequitur, quod eadem reverentia
regulari debet, an sit hujus, vel alterius
religionis cullus, non diversificalur ratio
exhibeatur imagini Christi, el ipsi Christo.
speciei : ergo si adorationem imaginum
latriæ. Et in 3, dist. 9, quæst. 1, art. 2.
Cum ergo Christus adoretur adoratione xitriæ,
esse hujus, aut alterius speciei regulatur pe­
quæstiunc. 2, innuit : Quia idem molus
consequens est, quod ejus imago sit etiam
nes conditionem, aut eminentiam exempla­
est in imaginem, in quantum est imago,
adoratione latriæ adoranda.
rium ; sequitur imagines adorari eadem
el imaginatum: ideo unus honor debetur
Confirmatur, et explicatur amplius :
specifice adoratione, qua exemplaria.
imagini, cl ei, cujus est imago. Et ideo cum
quia nulla adoratio tribuitur imagini,
Christus adoretur latria, similiter el ejus
Prima vero consequentia legitime infertur
quæ principalius non tribuatur exemplari :
Capreo­ imago. Unde sic docent Thomislæ, Capreo­
ex antecedenti : nam species operationis,
ergo omnis adoralio imaginis in esse ima­
lus.
et motus regulari debet penes conditionem
Deza. lus in 3, dist. 9, quæst. unica. Deza ibiginis est principalius exemplaris adoratio,
Pallidu
­ ^em art‘
nu»
ad argumenta Durandi, et
termini, sive objecti, quod principaliter
sed exemplarium adoratio ab eisdem mu­
lius
Ferrara. Holcol, Paludanus quæst. 1, art. 3. Fer­
attingit, et immediate respicit : ergo si
tuatur speciem, et habet esse juxta i la :
rara lib. 3 contra gentes cap. 120, circa
eadem numero adoratio, qua sacras imagi­
ergo imagines adorantur eadem specifice
nes

wni$. Adorari autem amore, et desiderio
non est cultus mere externus, sed affectum
internum importat. Quod ex dicendis ma­
cis adhuc constabit.

693

adoratione, qua exemplaria in eisdem
repraesentata. Cætera constant. Et ante­
cedens suadetur : quoniam impossibile est,
quod imago v. g. Christi in esse imaginis
illius adoretur, et quod Christus ex vi
hujus non sit, et denominetur adoratus :
sicut impossibile est, quod imago Christi
in esse imaginis illius honoretur, et quod
Christas ex vi hujus non sil, et denomine­
tur honoratus ; sicut et repugnat, quod
imago Christi in esse imaginis ejus injurie­
tur, et quod Christus ex vi hujus, et circunscriptis aliis actibus, non sit, et deno­
minetur injuriatus. Una itaque, et ead-m
imaginis a loratio denominat imaginem
v. g. Christi adoratam, et Christum ado­
ratum : et oppositum repugnat. Atqui cer­
tum est, quod quæcumque adoratio, quæ
simul Christo, et imagini Christi tribui­
tur, principalius tribuitur Christo quam
ejus imagini ; siquidem Chri-to tribuitur
ratione sui, imagini vero ratione Christi :
et propier quod unumquodque tale, et illud
magis. Ergo nulla adoratio tribuitur ima­
gini, quæ principalius non tribuatur exem­
plari.
Ad hæc : omnis adoratio imagini exhi­ Major
­
bita sic imaginem attingit, et denominat explica
tio.
adoratam, quod in ea minime ultimate
sistat, sed ulterius progreditur, et refertur
ad exemplar : ergo in omni adoratione,
qua colimus imagines, principalius coli­
mus, honoramus, et adoramus exempla­
ria : ergo quod adoratio sit talis, aut talis,
regulandum est penes exemplarium digni­
tatem. Hæc consequentia patet ex prima :
nam qualitas adorationis regulari debet
penes id, quod principalius adoratur. Prima
etiam constat ex antecedenti .' quoniam
ex suppositione, quod eadem adoratio
colat imaginem, et exemplar; principalius
fertur in istud : attingit enim objecta ado­
rata pro meritis; et dignius quid est exem­
plar quam ejus imago. Antecedens vero
constat ex proxime dictis : quia implicatorium est imaginem, v. g. Christi in esse
imaginis ejus adorari, et quod ipse Chris­
tus non sit, et denominetur adoratus :
ergo omnis adoratio imagini exhibita sic
imaginem attingit, et denominat adora­
tam, quod in ea ultimo minime sistat,
sed ulterius progreditur, et refertur ad
exemplar : quippe istud denominari non
valet adoratum ab ea adoratione, quæ ad
ipsum usque non progreditur, et refertur. Fulcitur
37. Istud jam praemissum est solidissi­ D.Tbom.
discur­
mum D. Thomæ pro nostra assertione sus.

694

DE INCARNATIONE.

fundamentum, quod ipse non ex proprio
Ium honorem, cl venerationem impertien­
ingenio posuit, minus aulem ex soin tes­ dam : non quod credatur inesse aliqua in
timonio , aut proloquio Aristotelis non
his divinitas, vel vii tus, propter quam sint
bene iniel'ecti (ul quidam ausi sunt obji­ cobnd.r : sed quoniam honos, qui cis exhi­
cere, quibus § seq. satisfaciemus), sed
betur, refertur ad prototypa, qua: illae repré­
ex doctrina SS. Patrum, prorsusque con­ sentai : ul per imagines, quas osculamur,
sona Conciliorum decretis. Unde propo­ el coram quibus caput aperimus, ct procum­
suit argumentum sed contra in hoc arti­ bimus, Christum adoremus, el Sanclos, quo­
culo : quod, tam in corpore, quam in abis rum illae similitudines gerunt. Ubi idem
locis supra relatis magis expendit, et adaprincipium repetitur, nempe honorem ima­
ginibus exhibitum referri ad exemp’aria,
mussim coincidit cum di.-cursu jam præ­
misso. Est autem hujusmodi : Damascenus sive in imaginibus non sistere : atque ideo
inducti Bas ilium dicentem. Imaginis honor ei·dem indivisibilité!' adorationis signis,
ad protolupum pervenit, id est exemplar :
quibus imagines colimus, exemplaria in
sed ipsum exemplar, scilicet Chrislus. est
eis repræsentata, nempe Christum, et
adorandus adoratione latria·. Ergo et ejus Sancto» simul adorari Hoc autem non aliud
imago. Ubi si rem aitente consideremus,
est, quam motum adoration's circa inagifacile approbabimus dictum illud D. Basi­ nem, ut imago est, colliniare principaliter
lii, Imaginis honor ad prololypum pervenit in exemplar imaginatum, et in eo tanquam
coincidere re ipsa, et quantum ad præsens in objecto præcipue adorato tandem sistere.
institutum attinet, cum eo Philosophi pro­
38. Se i veniamus ad Patres. Et primo ΕιΡ>
loco occurrit testimonium D. Basilii in lib. D.tnbsj.
loquio. Metus in imaginem est motus in
Biimaginatum, quo D. Thomas usus fuit,
de Spiritu Sancto, cap. 18, cujus memine­
ut materiam hanc declararet. Et ut aliquo­ runt Patres alii, ut vidimus num. præced.
rum ora obstruamus, qui parvi pendent
Sed congruentissime, præ aliis illud intro­
Angelici Doctoris discursum, ostendemus duxit Joannes Presbyter tenens lucum Episevidenter nisi fallimur , istudmet esse conorum Orientalium in Septima Synodo
principium solidum, et fundamentale, qui­ act 3. ubi retulit Falsam Synodum (nempe
bus Concilia, et Patres exposuerunt mo­
Constantinopo itanam sub Copronymo)
dum adorandi sacras imagines. Quia sparsisse hoc axioma : Quicumque imaginem
tamen circa hoc plurima satis erudite con­
Christi adorat, Christum dividit : el quicum­
gessit Vasquezloco cit. : non cuncta, quæ que imaginem aspiciens dixerit, aut inscrip­
possemus, exhibebimus, sed selectiora, serit ei : Hic est Chrislus, Christum dividit.
et perspicuiora, quibus nequeat occursum
Post quæ subjungii id stultum esse (ul nos
iri, nisi pervicaciter.
etiam supra exclusimus num. 16) el oppo­
Ei Con­
inchoando itaque a Septima Synodo,
sitam theologiam tradit ex testimonio D.
ci iis.
Septima quæ prima videtur usum, et adorationem
Basilii, quod sic habet : Quia rex eliam
Svno
sacrarum imaginum expresse difiinivisse;
dicitur regis imago, et non duo reges : neque
dus.
post decretum enim, quo in act. 7, statuit enim imperium scinditur; neque gloria divi­
imagines in templis honorifice retinendas,
ditur. Quemadmodum principatus, el potes­
subjunxit : Quo scilicet per hanc imagi­
tas una est, quæ nobis dominatur, sic eliam
num picturarum inspectionem omnes qui el glorificatio a nobis una est, el non mulla :
contemplantur, ad prototyporum memoriam,
propterva, quod imaginis honor ad exemplar
et recordationem, et desiderium veniant,
transit. Quo testimonio allegato subjunxit
illisque salutationem, et honorariam adora­ Joannes : Unde et beatus Paler indicavit non
tionem exhibeant. Et paulo post subdit de­
esse duas adorationes, sed unam ipsius ima­
creti rationem : Imaginis enim honor in
ginis, el primi exemplaris. Uti tam Magnus Non.
prololypum resultat, cl qui adorat imagi­
Basilius, quam Joannes acutissime signifi­
nem, in ea adoral quoque descriptum argu­ caverunt optimam hujus rei rationem, quam
mentum. Ubi perspicue significatur eum,
magis explicabimus num. 41, nempe quod
qui adorat imaginem, in ea adorare exem­ sicut rex, et imago regis non sunt duo re­
plar, et imaginis adorationem ad prototyges, sed idem rex cum duabus mo lis espum resultare. Evidentius adhuc loquitur,
sendi, videlicet naturaliter, et repræsentaet præmissæ Synodi explicat sententiam
tive : ei similiter sicut non sunt duæ po­
Chum" ^on<àliom Trident, sess. 25, in decreto 2
testates, et dignitates in rege, et in regis
Tn'kn- his verbis : Imagines port o in templis prximagine; sed una, et eadem potestas, sive
tin. serlim habendas, cl relinendas, eisque debi- dignitas, quæ habpt esse entitative in rege,
et

.♦Uj

DISP. XXXVTI, DUB. ill.
et habet esse representative in ejus ima­
gine : sic etiam una, et t adem adoratione,
qua colimus imaginem regis, rogem ipsum
adoramus : quia sunt idem objectum ado­
rationis licet cum diverso modo assignato,
et sic imaginis honor ad exemplar transit:
quippe non alitor, nec diversa ratione illam
imaginem veneramur, nisi quia repraesen­
tati ve est rex ipse, et allen in repræsentando ejus dignitatem. Atque in eodem
i f.niu· sensu, et eisdem fere vernis dixit I). Athanasius lib. contra Arian, parum a princi­
pio, ut refert D. Damaseen. orat. 3 de
imagin. : In imagine species, el forma regis,
ct in rege species est imaginis. Expressa est
in imagine regis similitudo, ut qui videt
imaginem, in ipsa regem aspicial : el qui
regem videat, inlelligal hunc esse illum, qui
in ea sil expressus imagine. El quia non dif­
fert similitudo (nempe natura, aut dignitas
vel existons, vel repræsentata) idcirco post
conspectam imaginem, volenti regem intueri
imago dixerit : Ego, el rex unum sumus.
Unde post aliqua concludit : Qui enim ado­
rat imaginem, is regem adorat : nam illius
formam, el speciem imago continet.
N m minus p-rspicue tradit hanc doc­
D Datrinam D. Damaseen. lib. 4 de fide cap.
slice12, ubi statuens nos adorare signum
ns.
cruc's, quod est imago Christi, hanc
eandem rationem proponit his verbis : Ubi
signum fuerit, illic quoque cl ipse erit.
nempe repraesentati ve, et sicut in signo.
Quod alia comparatione magis adhuc
declarat orat. 1
de lm»g. ubi relato
testimonio jam recitato D. Basilii sub­
jungit : Quemadmodum purpura, et seri­
cum, et quod ex his vestimentum conficitur
per se nihil aliud sunt, nisi tenue quod­
dam operimentum : quod tamen si rex in­
duerit, honoris, quo præslal rex, ipsum
quoque particeps sil. Ita res ex materia cons­
tantes (sic vocat imagines, et res Deo sa­
cras) per se quidem adorandæ non sunt :
ac si giatia plenus sit is, quem illx referunt,
pro fidei proportione, ipsæ quoque partici­
pes fiunt. Ubi comparationis vim in eo
posuit, quod sicut adoramus purpuram,
qua rex in 'uilur. non propter dignitatem,
quam ex se habeat, sed quia est in rege :
sic etiam adoramus imagines Samiorum,
non propter dignitatem, quam earum ma­
teria habeat, sed quia Sancti in eis ali­
quomodo sunt, nempe repræsentativo. Et
si magis comparationem premamus, inve­
niemus, quod sicut una, <-t eadem adora­
tione adoramus regem, et purpuram, qua

695

vestitur; quia adoramus· regem purpura
vestitum : sic etiam una, et eadem adora­
tione adoramus exemplaria, et imagines :
quia adoramus imagines ut continentes
exemplaria, et ista adoramus nt contenta
in imaginibus : quare superfluum, quin
et repugnans est multiplicare imaginum
adorationem, ita quod ad exemplaria prin­
cipaliter non redundet, et pertingat Quod Not».
si quis contendat assignare disparitatem
inter vestem, et imaginem regis, et dicat
vestem esse regi conjunctam, et consti­
tuere cum eo unum aliquod compositum
saltem accidentale, quod potest terminare
unam, et eandem adorationem : imagi­
nem vero esse aliqu d prorsus extrinsecum,
et omnino diversum, atque ideo eandem
adorationem terminare non posse. Si id,
inquam dicit refellendus est : tum quia
imago intimius continet exemplar, quam
vestis attingat regem : illa enim est rex ipse
in esse repræsentativo. quia ut vidimus
ex D Albanas, illius formam, el speciem,
continet, ul dicere possit, Ego. el rex unum
sumus : vestis autem pure exlrinsece se
se habet. Tum et præcipue, quia purpu­
ram regis non solum adoramus illi con­
junctam, sed eiiam si ab eo separetur,
quia illum aliquomodo repræsentat ; ita
quod adorando purpuram ipsum regem
indivisibiliter, et principaliter adoramus :
quæ ratio a fortiori militat in regis ima­
gine, quæ vividius ipsum repræsentat,
et est rex ipse in esse repræsentativo.
Unde ipse D. Damaseen. orat. 3. de D. DaJmag. refert sequens testimonium L-ontii maseecen s.
in dialogo 5, contra Judæos quod recita­ Leon­
tum etiam fuit in Septima Synodo act. 4, tius·
et propositam similitudinem evincit obs­
truendo adhibitam responsionem. Quemad­
modum, inquit, eliam Jacob accipiens a
filiis suis vestem sanguine conspersam Jo­
seph, cum lachrymis osculatus esi, suisque
oculis circumposuit : non ipsam vestem dili­
gendo, aut honorando hoc fecit, sed per eam
arbitratus est sc Joseph osculari, el in ma­
nibus habere : sic eliam Christiani omnes
imagines Christi, aut Apostoli, aut Martyris
tenentes, nostraque carne osculantes, animo
videntur nobis ipsum Christum, aut Marty­
rem amplecti. Quia scilicet, ut omnes re­
lati Patres docent, et Septima Synodus
explicuit, Imaginis honor in prololypum re­
sultat, ct qui adorat imaginem, in ea ado­
rat quoque descriptum argumentum.
Et ut plura alia on ittamus, idem prin­
cipium pro defensione imaginum sacrarum

·:■

S

B

•JM

ii

$1!

»?

I

F-'i
■·; i
i
1 St·

« >

: i

DE INCARNATIONE.

DISP. XXXVII, DUB. III.

assumpserunt D. Gregor. Nissenus relatus
virtualiter usque ad exemplar : sicut pri­
senus.
ah Adriano in epist. ad Imperatores, et in
morum principiorum cognitio est victualis
Theo­
Septima Synodo act. 2. Theodorus Pa­
attingentia conclusionum. Id, inquam,
dorus.
triarcha Hierosolymitanus in epist. récit,
minimo satisfacit : quia in omnibus alle­
eadem Synodo act. 3, ubi pro hac materia
gatis testimoniis evidenter intenditur, et
ponderat testimonium jam recitatum D.
satis perspicue dicitur, quod quando ado­
Genn.v Basilii. Germanus Patriarcha Constantinoramus imagines, magis principaliter adora­
nns.
polit. in epist. ad Joan. Episcopum Synamus prototypus, quam imagines ipsas; et
Thara- don, in eadem Synodo act. 4. Tharasius
hac via curarunt Patres vitare superstitio­
siust
Patriarcha in eadem act. dicens : Hoc sane sam imaginum adorationem, et occurrere
rerum natura docet, quod honor imagini ex­
haereticorum impugnationibus. Id vero
hibitus ad ipsum fontem primum referatur.
minimo salvari valet, si dicatur, quod
EpipirtEpiphanius Diaconus act. 6. Denique Niquando adoramus imagines, objectum quod
niox.
Nice- cephorus Patriarcha Constantinopolit. in
formaliter adoratum est sola imago, el
phorus.
dialogo. Orthodoxus, inquit ; Liquet Chris­
prototypi virtualiter tantum adorentur.
tum, utpotc qui debuit per omnia fratribus
Quippe manifestum est illud, quod attingi­
assimilari. protolypon esse imaginis suæ, ta­
tur formaliter, attingit principalius, quam
metsi verbis scriptum non sit. Quare cum
illud, quod attingitur duntaxat virtualiter.
quæril hærelicus, ubi scriptum sit de ado­
Hac enim de causa, ut propositum exem­
randa Christi imagine, respondendum est,
plum retorqueamus, cognitio attingens
ibi scriptum esse, ubi scriptum est ado­
formaliter prima principia, et virtualiter
randum esse Christum : siquidem insepa­
conclusiones principalius attingit illa, quam
rabilis est a prototype effigies ejus, nempe
istas; siquidem illa attingit per se, directe,
in esse adorabilis : quia fieri non valet,
et immediate ; istas vero attingit mediate,
quod effigies, et non prototypus adoretur.
in obliquo, et per aliud. Et idem genera­
Pflolias
• Et Photius Patriarcha Constantinopol. in
liter contingit facta comparatione inter
lib. de Septem Synodis cap. 7 abbrevians,
esse formaliter tale, et esse virtualiter tale
et explicans definitionem Septimæ Synodi
in quacumque linea : quamvis alias ex­
circa adorationem imaginum inquit : Om­
trema secundum alias rationes se excedant,
nibus enim perspicuum esl honorem ima­
aut inæqualiter comparentur ; quoniam
ginibus habitum ad eos transire, quos itis
esse virtuale fundatur supra esse formale,
referunt. Et paulo inferius loqnens de
et minus quid est, quam illud. Si igitur,
imaginibus Dei, et Salvatoris nostri addit:
quando adoramus imagines Christi, aut
Neque enim in illis consistimus, honoremque,
Sanctorum, soium adoramus ut quod for­
et adorationem concludimus, neque ad alios
maliter ipsas imagines sistendo in eisdem
diversos, el varios fines distrahimur, sed per
formaliter tanquam in objecto quod unice
diversum, et singularem ipsarum cultum, et
terminativo : manifeste sequitur, quod in
adorationem, quæ cernitur, sacra, convenienvi talis adorationis, sive per talem cultum
lique. ac minime divisa ralione animos nos­ 1 magis, et principalius adoremus imagines,
tros ad invisibilem illam, singularemque uni­ quam Chr.stum, et Sanctos, licet isti dican­
cam divinitatem dirigimur. Et idem, paucis
tur virtualiter adorari. Id vero nescimus,
interjectis, tradit de adoratione erga ima­
qualiter cohærere possit cum doctrina Con­
gines Sanctorum. Hæc autem omnia tes­
ciliorum, et Patrum, qui vice versa sta­
timonia non soium probant nostram as­
tuunt, quod quando adoramus imagines,
sertionem, sed etiam manifestant funda­
principalius adoramus exemplaria. Unde
mentum, quod pro ea proposuit D. Thom.
magis firmatur, quod motus in imaginem,
fuisse Patribus commune, nempe motum
ut imago est, sit motus in imaginatum,
in imaginem, ut imago est, esse motum in
utique formaliter, sicut in objectum çuod,
imaginatum, sive, et in idem redit, ado­
et illud denominet attactum, cognitum,
rationem, honoremve imaginis non in ea
aut honoratum, ut § seq. magis explica­
sistere, sed transire ad exemplar, et in
bimus.
ipsum principaliter redundare.
Respon­
39. Nec satisfacit, quod Lorca, et qui­
sio
quædam dam alii respondent illum transitum, et
refelli­ refluentiam solum esse virtualem, quate­
tur.
nus adoratio imaginis, quæ in ipsa tanquam
in objecto quod sistit formaliter, pertingit

f ni.

I

§ in.
Illustratur amplius ratio I). Thomx, dilutione
objectionum adversus cam.
·:

40. Ut autem magis constet firmitas
fundamenti a D. Thoma propositi, non
dissimulabimus difficultates, quas illi Ad­
versarii opponunt. Et in primis Durandus,
Holcot, et Michael de Palacios ponderant
D. Thom. minus recte intellexise et in­
duxisse illud principium Aristotelis, Motus
in imaginem, ul imago est, est motus
in imaginaium : quia Philosophus illam
propositionem non asseruit verbis formali­
bus, neque æquivalentibus. Ei quamvis
illam asseruisset, non refert ad rem præsentem : agebat enim de viribus cognoscitivis, et rememorativis : et solum docuit
aliquando cognosci imaginem, quin cog­
noscatur imaginatum, nempe cum imago
cognoscitur absolute, et sine habitudine
ad aliud : docuit etiam,’ cognita imagine,
cognosci aliquando imaginatum, videlicet
cum imago cognoscitur cum respectu ad
ipsum : eo quod relativa sunt simul cogni­
tione. Inde vero nihil in præsenti concludi
valet : quia non agitur de cognitione, sed
de honore, qui pertinet ad partem affecti­
vam. Licet enim cognitio unius relativi in
quantum talis sit etiam cognitio alterius ;
tamen unius amor non est amor alterius :
fieri enim optime valet, quod diligam pa­
trem, non diligam filium.
Sçindj Præterea ex hoc ipso, quod imago ut
ώ,<κ1ΙΛ imago dicatur relative ad imaginaium,
magis infertur, quod non possint terminare
unum motum : ergo ex eo, quod adoratio
detur imagini, non ut res quædam est, sed
ut imago est, non infertur, quod eadem
adoratio sit etiam adoratio exemplaris, sed
potius colligitur oppositum. Probatur an­
tecedens : quoniam ut eadem adoratio
terminetur ad imaginem, et imaginatum,
sive exemplar; necessarium est, quod respiciat imaginem, et imaginatum per mo­
dum unius termini : sed hoc ipso, quod
imago attingatur relative ad imaginatum,
nequit attingi ut quid unum cum illo et in
vi unius termini ; siquidem de ratione re­
lationis est esse, et dici ad aliud, sive ad
oppositum : ergo ex eo, quod imago dica­
tur relative ad imaginatum, magis infer­
tur, quod imago, et imaginatum non
possunt terminare eundem motum.
Tertia.
bcinde imago ut imago est, dicit re­
lationem ad imaginatum, et per illam hahiw

697

bitudinem constituitur : ergo imago Christi
ut imago non addit supra effigiem nisi
relationem : atqui nulla relatio creata
potest adorari adoratione latriæ : ergo
imago Christi ut imago nequit terminare
latriæ a'.orationem. Cum ergo Chrislus
adoretur latria; falsum omnino apparet,
quod D. Thomas ex suo discursu concludit,
nempe Christum, et ejus imaginem adorari
eodem motu adorationis.
Denique licet concederetur eundem esse Quarta,
motum in imaginem, et imaginatum ali­
qua unitate, sive identitate virtual!, aut
secundum successionem; minime tamen
potest dici, quod sit idem motus simplici­
ter : et tamen hoc posterius requirebatur,
ut salvaretur imaginem adorari eadem
specifice, et numerice adoratione, qua
exemplar, ut D. Thomas concludit, et in
assertione statuimus : ergo præmissus
discursus nullius momenti est. Suadetur
assumptum, sive antecedens : tum quia
manifestum est, quod sicut imaginatum
habet diversum esse in se, ac in imagine,
I sed diverso modo terminat immediate mo­
tum ad se, et motum mediante imagine :
ergo repugnat, quod salvetur unitas ejus­
dem simpliciter motus comparative ad
imaginem, et comparative ad imaginatum.
j Tum etiam quia idem solet dici, et esse
I motus ad media, et ad finem : et nihilo­
minus non est motus simpliciter idem,
I sed solum virtualiter. et successione; si'l quidem motus ad media est electio, motus
! vero ad finem est intentio, aut assecutio,
j qui actus specifice distinguuntur. Quo
j exemplo magis evertitur discursus D.
i Thom., nam sicut imago ut imago est,
I non adoratur propter se, sed propter exem! plar; sic etiam medium ut medium non
amatur propter se, sed propter finem : at­
qui non obstante, quod medium ametur
propter finem, nihilominus attingentia me­
dii in esse medii non est attingentia finis
in esse finis; cum prior illa attingentia sit
electio, quæ sola media attingit ut ob­
jectum quod, non autem finem : ergo
licet imago non adoretur propter se, sed
propter exemplar, sive imaginatum; non
sequitur, quod adoratio imaginis termine­
tur ad imaginaium sicut ad objectum quod :
sed ad summum infertur adorationem ima­
ginis in esse imaginis respicere imaginaium
tanquam motivum extrinsecum, et objec­
tum quo. Idemque amplius declaratur aliis
exemplis : nam actus fidei quo credimus
v. g. Abraham habuisse duos filios, non

!· '
1*7· *
3 *■·'·>

4M

4

f · '4

698

DE INCARNATIONE.

attingit istud objectum, nisi propter testi­
monium divinæ revelationis : et tamen res
credita ut quod ex vi illius assensus non
est revelatio, sed illud objectum. Similiter
actus, quo diligimus proximum ex chari­
tate, respicit dium ratione Dei, et propter
Deum .· quo non obstante objectum quod,
sive terminus qui amoris, quo diligimus
proximum, non est Deus, sed proximus
Pari itaque ratione, licet non adoremus
imagines, nisi propter exemplaria, sive
cum respectu ad illa, non tamen inde
sequitur, quod objectum quod, et terminus
adoratus sint exemplaria ipsa, sed quod
si.it imiginescum respectu ad exemplaria
tanquam ad motivum extrmsecum, et
objectum quo.
41. Hæc vero, et alia ex eadem radice
orta,, quæ opponi possent, non labefactant
discursum D. Thomæ, sed obibant illum
ampl us declarare : proveniunt enim ut
plurimum ex non recta eius inteliigentia.
Notandum itique est primo imaginem
posse dupliciter considerari, nempe vel in
esse entis, vel in esse imaginis : et se .-un­
dam priorem considerationem importat
materiam, delineamenta, et eoiores, ex
quibus constituitur, importat etiam rela­
tionem habitudinis ad exemplar : quippe
omnia hæc ad ordinem entiiativum spec­
tant : sunt enim entia, ex quibus illud
peculiare ens. quod dicitur imago, coales­
cit. Cæterum considerata in esse imaginis
adhuc bifariam accipi valet : primo si­
gnate, considerando scilicet propriam con­
ditionem imaginis hujus, prout ab a iis om­
nibus, et ahis imaginibus · istinguitur :
quod fit per actum reflexam. Secundo
exercite, quatenus scilicet exercet actum
repræsentandi objectum, sive exemplar, et
loco illius subrogatur Inter praedictas vero
considerationes illud est discriminis, quod
imago sumpta vel in esse entis, vel in esse
imaginis tantum signate non dicit pro for­
mali naturam exemplaris, sed propriam
naturam emis, et imaginis; quamvis connotet aliquod exemplar extrin.-ece, et in
obliquo. At imago considerata in esse
imaginis exercite, sive quatenus exercet
repræsentaiionem actualem, constituitor
per ipsum exemplar, aut pot us est exem­
plar ipsum in esse repræsemativo : tum
quia gerit vices illius : tum quia ad hoc
primano ordinatur : tum quia secundum
hanc considerationem nihil aliud est.
quam exemplar quod représentât : atque
ideo representative est exemplar ipsum.

Ex qua differentia provenit, quod licet
imago possit cognosci ut objectum in esse
entis non cognito exemplari; et similiter
possit cognosci signate in esse imaginis
non cognito directe, et in recto exemplari;
nihilominus impossibile est cognoscere
direc o imaginem in esse imaginis actu
repraesentantis, quin ex vi ejusdem cogni­
tionis cognoscatur directe, et ut quod
exemplar ipsum : quippe imago sic sumpta
est ipsum exemplar, quod in imagée
appre.ienditur. Unde licet præviœ illæ
imaginis cognitiones non attingant exem­
plat directe, et in recto, et tanquam objec­
tum quod. sed ad id préparent, aut deserviant, posterior Limen cognitio imaginis
.
attingit in< ii visibiliter exemplar : aique
ideo in prædicto sensu cognitio directa
I
ima inis est cognitio dire.ta imaginati.
Qu.tl potest declarari exemplo imaginum
.
internarum, quas species expressas voca­
mus : si enim considerentur in esse entis,
aut etiam in esse specierum signate, pos­
sunt cognosci vel directe, ve reflexe abs­
que. eo, quod objectum, quod alias repræsentant, cognoscatur directe, etutqiiod:
sed si sumantur exercite, et sub actuali of­
ficio repræsentandi, impossibilis est cogni­
tio talium specierum. quæ indivisibiliter
non sit cognitiu directa objecturum, quæ
|
in illis representantur Et ratio est eadem,
?f
nempe speciem expres.-am ut directe repræsentantem, et objectum representatum
esse idem in esse repræsentativo : quippe
species non aliam directe naturam, quam
objecti représentât. Et de his speciebus,
sive imaginibus internis agebat Aristoteles
cum asseruit eundem esse motum in imagi­
nem, el imaginatum, ut recte observarunt
N. Complut, abbrev in lib. de anima disp. Ji.Ces20, quæst. 2, num. 13.
p^:'
Sed quia eadem ratio militat in imagi­
nibus extarioribus consideratis sub proprio
imaginum actu, nempe sub actuali exem­
plarium representation*1, ut proxime pon­
deravimus; idcirco illud proiuquium ad
motum cognitionis prædictarum imaginum
merito extenditur. Quin ei extendendum
est ad omnes mutus tam appreheusivos,
quam affectivus ob eandem paritatis ratio­
ne. u : quia scilicet im&go suo actu imaginis,
et officio repræsentandi non est aliu i, quam
exemplar ipsum, quod representatur :
atqu ideo quicumque motus terminatur
ad ii. aginem, ut imago est, et actum ima­
ginis exerc t, pariter, ac indivisibiliter
terminatur ad exemplar imaginatam, ct, ut
sic

DISP. XXXVII, DUB. HI.
sic loquamur, imagine personatum. Quare
sicut non possumus cognoscere imaginem
ita sumptam non cognos-endo ex vi talis’
cognitionis exemplar : sic etiam non pos­
sumus imaginem sic acceptam diligere,
prosequi, el adorare, quin indivisibiliter
ex vi ejusdem mutas exemplar diligamus,
prosequamur, et adoremus, et sic de omni­
bus aliis actibus. Unde generaliter v-rum
est omnem motum in imaginem, prout
exercet actum imaginis, esso motum in
imaginatum. Et proloquium Arislotelicum,
quod formaiiter procedebat de motu cogni­
tionis, aut apprehensionis ; eminenter, et
in virtute amplexum fuit omnem motum :
quia in omnibus motibus militat Philoso­
phi ratio. Sic autem incipiunt dispelli
nubes, quibus Durandus, et alii cœlum
Tfiomisticum obdm-ebant.
Ab
42. Quod ut perficiamus, et alias eorum
«tern·
w. replicas præoccupt mus, notandum est se­
cundo, quod licet imago in esse imaginis,
et exemplar imaginatum sint idem objec­
tum ex parte naturæ, et dignitatis reprae­
sentat® ; nihilominus negare non possu­
mus, quod talis natura et dignitas habet
modos essendi valde diversos in imagine,
et exemplari : quippe in hoc habet modum
essendi naturalem, et entitativum ; in illa
vero solum habet modum essendi repræsentativum, et quasi intentionalem. Sed
quia prædicti modi non sunt objectum mo­
tivum, aut terminativum cognitionis, aut
cæterorum motuum ; sed sola conditio, ut
objectum motivum, et terminativum,
nempe natura, et dignitas exemplaris,
cognoscatur, atque applicetur : propterea
modorum diversitas nec variat objectum
in esse objecti, nec inducit differentiam
in motu, qui ad naturam, et dignitatem
objecti terminatur. Præsertim cum ima o
in esse imaginis adhuc secundum illum
modum diminutum, quem habet, contineat
in esse repræsentalivo non solum naturam,
et dignitatem objecti, pro quo subrogatur,
sed etiam ipsum modum naturalem, et
entitativum objecti : illum enim et‘am
repræsentat. Facit tamen illa modorum I
diversitas, quod motus in imaginem, ut
imago est, non sistat ultimo in ipsa ima­
gine, sed extendatur ad exemplar in se,
et in eo denique quiescat : sive præstat
(et in idem recidit), quod exemplar termi­
net motum perse, et ratione sui; imago
vero terminet non ratione sui, aut propior
se, sed cum habitudine ad exems lar, nempe
ob imperfectionem modi, quo illud conti- /

699

net, et secundam quem modum eidem
subordinatur, Unde licet eodem indivisi­
bili motu attingatur exemplar, et hujus
imago in esse imaginis; magis tamen, et
principalius attingitur exemplar, quam
imago : quia propter quod unumquodque
tale, et illud magis. Idque declarari potest
exemplo imaginum internarum, sive specierum : eandem enim naturam habent in
esse repnesentativo, ac earum objecta : et
propterea objecta, et species express» in
esse imaginum eadem indivisibili, ac di­
recta cognitione attinguntur. Sed quia
talis natura habet in objectis mudum
essendi naturalem, in speciebus vero mo­
dum præcise imenlionalem, et secun­
dum quid : propterea magis, et princi­
palius cognoscuntur objecta, quam eorum
species : licet una indivisibilis cognitio ad
has, et illa extendatur, et ista, et i'tæ ha­
beant rationem objecii quod cogt-iti, ut
opt'me significavit D. Thom. quæst. 4 D.Thom.
de. Verit. art. 2 ad 3, his verbis : Concep­
tio intellectus (nempe species expressa,
aut verbum) est mediu inter intellectum, el
rem intellectam : quia ea mediante opera­
tione intellectus pertingit ad rem. El ideo
conceptio inleltectus non solum est id, quod
intellectum est, sed etiam id, quo res inlelligilur : ul sic id, quod intelligitur, possit
dici el res ipsa, el conceptio intellectus.
Nec ex præmissa differentia, et Liæqua- Præoclitate inferri potest, quod imago, ut imago cupatur
est et quantum ad ipsum modum diminu­
tum, quem affert, non attingatur-vere, et
proprie per motum tendentem ultimo in
imaginatum, ut minus recte 'concessit Du­
randus rejectus a nobis num. 30. Id, in­
quam, minime infertur : quoniam imagi­
natum sive exemplar, quod in imagine
repræsentatur non aliter occurrit, quam
cum illo modo : unde motus terminatus
ad exemplar repræsentatum in imagine
contenu natur ad illum modum, illumque
vere, et proprie attingit; licet non per se,
et ratione sui, sed ratione exemplaris repræsentati. Sicut ubi totum per se move­
tur, partes vere, et proprie moventur ad
motum totius : et sicut si totum sit vesti­
tum, et moveatur, moventur etiam vere,
et proprie vestes ad motum ejus. Aliud
namque est terminare vere, et proprie
motum : aliud vero esse rationem forma­
lem terminandi motum : nam hoc ulti­
mum addit supra illud, sed ipsum minime A ppliw· lar
negat.
pr.mo43. Ad rem igitur (ut prænotala jam in Uia.

700

DE INCARNATIONE.

unum colligamus), imagines sacræ adoran­
tur non ut res sunt, nec ut imagines si­
gnate tantum sunt : sic enim acceptæ nul­
lam dignitatem habent , ut natura rationalis
eisdem subdatur : et talis submissio, sive
adoratio foret actus superstitiosus. Adoran­
tur itaque hujusmodi imagines præcise, ut
formalissime imagines sunt, et sub actu
repræsentandi exemplaria sacra. Porro ita
consideratio sunt ipsum exemplar ex parte
naturæ, et dignitatis repræsentatæ : quippe
natura, et dignitas, quam habet exemplar
in se. est etiam in imagine in esse repræsentativo : quare imago, et exemplar sunt
unus terminus adorationis; quia important
eandem naturam, et dignitatem, licet di­
versis modis allectam. Hac itaque de causa
motus adorationis in imaginem, ut exercet
actum imaginis, est motus adorationis in
exemplar : nara ut supra explicuimus, ge­
neraliter verum est eundem esse motum in
imaginem qua imaginem, et imaginatum.
Itaque a fortiori verificari debet in motu
adorationis, qui regulari debet considera­
tione morali secundum aestimationem prudentum : in hac autem consideratione nihil
in imaginions pro adoratione attenditur,
nisi quod subrogentur loco exemplarium,
et eorum vices gerant : quare adorare ima­
gines est adorare exemplaria, et idem est
erga utraque adorationis motus. Differt au­
tem modus adorandi ex parte rerum ado­
ratarum, et juxta illarum conditiones : quia
exemplaria habent in se modum perfectum
naturalem ; et sic adorantur propter se, aut
ratione sui : sed imagines continent digni­
tatem objecti modo diminuto, et intentio­
nal! ; quocirca adorantur non ratione sui,
sed ratione exemplarium. Attamen ipse
modus proprius, et diminutus imaginum
est etiam res vere, et proprie adorata, aut
coadorata : quia dignitas, et natura exem­
plaris occurrit vestita imagine, et habet
esse non solum in se, sed etiam in imagine.
Quare sicut qui adorat regem purpura ves­
titum, vere, et proprie coadorat purpuram :
et qui adorat reizem sedentem in throno,
vere, et proprie coadorat thronum ejus :
sic etiam qui adorat exemplar relucens in
imagine, vere, et proprie coadorat imagi­
nem, et modum illum, in quo ab exemplari
distinguitur. Et quemadmodum supposi­
tum Verbi habet subsistere in natura di­
vina, et in natura humana, et adorato illo
supposito in Christo, utraque natura ado­
ratur; sed divina ratione sui, humana vero
ratione suppositi, atque ideo non ita præ-

cipue, ut explicuimus disp. 25, dub. 2,§1 ;
sic etiam exemplaris natura, et dignitas
habet esso tum in se per modum natura­
lem, tum in imagine per modum repræsentativum ; et in utroque existens adora­
tur .· sed secundum modum naturalem
adoratur per se, et ratione sui : at modus
repræsentativus coadoratur ad adorationem
exemplaris, ob ejus dignitatem : et conse­
quenter minus principaliter adoratur. El
denique sicut adorato aliquo toto, adoran­
tur ejus partes; non quia sint motivum
adorationis, sed quia totum habet esse in
illis : sic etiam adorato exemplari, adoran­
tur modi, quos habet, sive in se, sive in
imagine; non quia sint motivum adoratio­
nis, sed quia exemplar illos habet, et facit
ad se pertinere. Quod ultimum exemplum
desumitur ex doctrina D. Thom. in hac D.Tbsa.
quæst. art. 1, ubi ait : Dicendum, quod in
eo. qui honoratur, duo possumus considerare,
scilicet eum, cui honor exhibetur, el causam
honoris. Proprie autem honor exhibetur toti
rei subsistenti : non enim dicimus, quod ma­
nus hominis honoratur, sed quod homo hono­
retur . El si quando contingat, quod dicatur
honorari manus, vel pes alicujus, hoc non
dicilur ea ratione, quod hujusmodi paries
secundum se honorentur : sed quia in iSlis
partibus honoraiur lotum. Per quem etiam
modum aliquis homo polest honorari in aliquo
exteriori, puta in veste, aut in imagine, aut
in nuntio, etc.
g■
44. Ex quibus facile constat ad ea, quæ Selvilar
num. 40 contra discursum D. Thom. opponebantur. Ad primum enim responde- objeciio.
mus admittendo, quod Aristoteles non
dixerit ea verba. Motus in imaginem, etc.,
nec in materia, quam versamus, nec in
sensu formali, quem intendimus. Sed ta­
men motivum ad salvandum veritatem illius
proloquii in materia, quam tractabat Phi­
losophus, etiam occurrit, et militat in ado­
ratione imaginum, ut ostendimus num. 41;
quare D. Thom. non incongrue illo in hac
materia usus fuit. Præsertim cum illa
verba in peculiari materia motus cognoscitivi dicta, recipiantur jam generaliter
tanquam commune axioma, quod plu­
ribus aliis rebus applicari queat, ut recte
observavit licet nobis contrarius Lorea Lwti.
disp. 94, num. 53. Quod in eadem ob­
jectione additur motum in imaginem
esse motum in imaginatum propter re­
lationem imaginis ad exemplar, et quia
relativa sunt simul cognitione; quod non
ita verificari valet in motu affectivo ado-

DISP. XXXVII, DUB. HL
rationis : est mera imaginatio Durandi ;
el sequacium, quæ reddit non causam pro
causa. Halio enim quare cognitio imaginis
in esse imaginis sit cognitio imaginati non
est illa; sed quam supra assignavimus,
nempe imaginem in esse imaginis esse ip­
sum imaginatum, sive exemplar sub modo
repræsentativo. Ex hac enim radice prove­
nit non posse cognosci imaginem in esse
imaginis, quin indivisibiliter cognoscatur
imaginatum : et ob eandem rationem fieri
non valet, quod imago in esse imaginis
diligatur, honoretur, aut injurietur, quin
etiam indivisibiliter, et ex vi ejusdem mo­
tus non diligatur, honoretur, aut injurie­
tur exemplar. Concedimus itaque, quod j
ex duobus relativis licet simul cognitis,
possii unum amari, et aliud odio haberi :
sed negamus quod idem possit contingere
in imagine, ut imago est, et imaginato.
Unde licet possimus odisse filium, et dili­
gere patrem, si correlative præcise consi­
derentur : tamen repugnat diligere filium
consideratum in esse imaginis repræsentantis in patrem, et quod simul, ac indivi­
sibiliter ipsum patrem non diligamus. Et
idem generaliter dicendum est de aliis ima­
ginibus similiter consideratis.
Sia
eadem imaginatione procedit seeunda objectio : non .enim dicimus adora­
tionem imaginis et imaginati esse eundem
motum, quia imaginatio dicatur relative
ad imaginatum ; prout sic enim potius di­
versitatem , et alietatem important, ut
bene probat objectio : sed quia imago in
esse imaginis est ipsum imaginatum suo
modo repræsentativo, ut supra expli­
cuimus : ab hac enim parte repugnat
adorationem, et quemlibet alium motum
terminari ad imaginem in esse imagi­
nis, quin indivisibiliter terminetur ad ima­
ginatum, quod in ea repræsentatur, et
continetur : sicut ob eandem rationem
implicat cognitionem directam speciei ex­
press® in esse talis non terminari ad ob­
El ter- jectum, quod repræsentat. Unde etiam
tt.
patet ad tertiam : quia imago Christi non
adoratur ratione relationis ad Christum ;
sed quia est ipse Christus sub modo repræ­
sentativo. Quare cum Christus adoretur
latria ; eadem adoratione imago Christi
in esse imaginis adoranda est.
lit fatis
Ad quartam, et ultimam negamus an­
lilii».
tecedens. Ad cujus primam probatio­
nem dicendum est, quod licet objectum
imaginatum habeat diversum modum es­
sendi in se, et diversum modum essendi

*

701

in imagine; nihilominus semper est idem
ex parte naturæ, et dignitatis repræsentatæ, secundum quam attenditur species
adorationis. Unde quia dignitas Christi
vindicat sibi adorationem latriæ ; propte­
rea eadem latria adoramus Christum tam
consideratum in se, quam repræsentatum
in sua imagine, atque ideo et ipsam ima­
ginem, prout Christum repræsentat. Licet
semper intersit discrimen supra assigna­
tum, et quod hæc probatio evincit, quod
modus essendi, quem Christus habet in
se, est perfectior, quam modus, quo imago
continet Christum in esse repræsentativo :
et ideo modus, quem importat imago, non
adoratur propter se, aut ratione sui, sicut
Christus in se adoratur : sed coadoratur
propter Christum, ad quem aliquomodo
perlinet, prout repræsentatur in imagine,
ut num. præced. explicuimus. Ad secun­
dam probationem negamus consequentiam.
Et ratio disparitatis sumitur ex diversa
significatione, quam importat ly propter,
quatenus applicatur mediis in ordine ad
finem, et imagini in ordine ad exemplar.
Nam media habent bonitatem diversam a
bonitate finis, nempe conducere ad finem,
sive esse utilia : quare media possunt esse
objectum quod terminans specialem elec­
tionis actum, quamvis cum dependentia a
fine, in ordine ad quem attenditur utilitas,
sive conducentia mediorum, ut explicui­
mus tract. 8, disp. 1, dub. 4, et hæc de­
pendentia significatur præcise, cum dici­
tur media eligi propter finem; non vero,
quod finis sit motivum, vel objectum quo
electionis. Sed imago in esse imaginis non
habet aliam dignitatem, aut naturam, se­
cundum quam sit objectum adorationis,
nisi ipsammet naturam objecti, quam con­
tinet in esse repræsentativo : et in hoc
tantum sensu dicitur adorari propter exem­
plar : unde eadem adoratione, qua adora­
tur exemplar in se, adoratur etiam in sua
imagine repræsentatum : sunt enim idem
objectum motivum, et terminativum ex
parte naturæ, et dignitatis repræsentalæ,
cum sola differentia penes modos essendi
supra explicata. Per quod etiam diluuntur
alia exempla eidem probationi inserta.
Nam quodlibet objectum fidei divinæ ha­
bet in se veritatem, quamvis ut illam
certo attingamus, debeamus inniti testi­
monio divinæ revelationis ; et ideo tale
objectum est res credita ut quod, revela­
tione præcise concurrente per modum raotivi. Et idem proportionabiliter contingit

A

I

I

f:

DISP, XXKV1I, DUB. HI.

7Û2

DE INCARNATIONE.

in objectis secundariis charitatis : habent
enim suam bonitatem, quæ potest termi­
nare amorem, licet cum subordinatione ad
divinam bonitatem sicut motivum. Sed
imagO in esso imaginis nullam aliam na­
turam, aut dignitatem habet, quæ sit ado­
ratione digna, nisi naturam, et dignitatem
exemplaris, quod repræsentat. Quare non
est alius motus adorationis in imaginem,
ut imago est, quam motus in exemplar,
quod in imagine repraesentatur : sed ea­
dem indivisibili 1er adoratione coiimus
imaginem continentem exemplar, et exem­
plar in imagine contentum. Et in hoc
sensu dicitur imaginem adorari propter
exemplar : nam ly propter exemplar non
denutat causam iinalem, aut motivum extriusecum ; sed significat causam forma­
lem constitutivam : sicut cum dicimus cor­
pus esse extensum propter quantitatem,
aut corpus esse visibile propter colorem.
Dignitas enim exemplaris, quæ represen­
tative est in imagine, constituit eam ado­
rabilem .

Beferuntur dux opiniones principali asser­
tioni contraria:, et dissolvuntur earum
motiva.

45. Adversas secundam conclusionem
nostram duæ sunt sententiæ. Prima asserit
imagines sacras non posse adorari eadem
adoratione, qua illarum exemplaria, sed
adorari debere alia adoratione inferiori,
quam vocant honorariam, et quam dicunt
non attingere exemplaria, sed solas imagi­
nes ut objectum quod, licet connotmdo
prototypos. quos repræs-mtant. Ita Marti
Ayala. nus de Ayala in lib. de traditionibus, 3
part. cap. Quali honore imagines venerandæ
Catheii- sint. Catherinus in opusc de adorat, ima­
nus·
ginum , conci. 6 et 7. Lorea disp. 94,
Lorca.
memb. 3, conci. 2 et 3. Et pro eadem
sententia referri solent H-mricus, Gabriel,
.Medina Comululensis, et alii. Secunda sen­
tentia quasi mediam se constituens inter
proxime relatam, et nostram, et intendens
unam, alleramque salvare docet imaginem,
si aduretur (ut fieri posse concedit) con­
juncta protoiypo, et tanquam aliquid ejus,
sive ipsum continens, ea em adoratione,
qua ipse, adorandam e«se, ut nos affirma­
mus ; si vero sumatur per se, et in recto,
et lanquam dicens habitudinem ad exem­
plar (quod, etiam fieri posse supponit) non

esse adorandam eadom adoratione, eedal a
inferiori, ut tradit opinio proxime relata
et sic conciliari existimat testimonia, qme
hinc, indo pro illis extremo oppositis opi­
nionibus proferuntur. Ita Sandorus lib. 2,
de imaginions ap u It. Albertus Pius lib. 8,’ Aib na
contra Erasmum non longe a principio. fi;*.
B -llarminus lib. 2 do imaginibus a cap, Behrnitt».
21 usque ad 25. Suaiez disp. 54. sect. 5. SlUfL
­
Granados controv. 1, tract, ult. disp. 4, Gau
des.
sect. 2, conci. 3, et alii. Et quia prædicta»
s ntpntiæ in hoc ultimo conveniunt, et nos·
træ assertioni adversantur, eisdemque argu­
mentis utuntur; propterea illa promiscue
referemus. Sed prius observet lector hanc
adorationem, quam præraissæ opiniones
erga imagines in roducunt, nec esse latriam, nec esse duliam : nam si imago v.g.
Christi non adoratur eadem adoratione, qua
Christus, srd alia inferiori ; cum adora­
tio Christi sil latria, oportet adorationem
imaginis Chrisli latriam non esse : et
simi iter si imagines Sanctorum non ado­
rantur eadem adoratione, qua Sancti;
cum isti adorentur dulia, sequitur, quod
adoratio imaginum Sanctorum dulia non
sit. Quæ igitur erit species adorationis NoU
imaginum ? Profecto ægre, aut nullo modo
assignabitur : tum quia Theologi alias ado­
rationis specie- nec nominant, nec Assii nant : tum quia latria, et dulia dividunt
genus adorationis per differentias contra­
dictorie virtualiter oppositas, et nu lum
admittunt medium : latria enim est adora­
tio ex motivo dignitatis divinæ, dulia vero
est adoratio ex motivo dignitatis non di­
vinæ. sed creatæ. Qua e sicut impossibile
e-t dari dignitatem, quæ non sit vel divina,
v-1 creata ; sic repugnans apparet dari
adorationem, quæ nec latria, mc duliasit.
Unde non insulse observavit Bonæspei ubi
supra hunc incognitum, et innominatum
imaginum cultum dare hæivticis ansam
dicendi talem adorationem esse re, prout
nomine, nullam. Quod, sicut et aliqua alia
motiva omittimus, quia quod proposui­
mus sufficiens est, et continet propriam D.
Thomæ, et aliorum Patrum mentem. His
itaque prætermissis.
>
; ■
Arguitur primo : quia si imagines ado­
«prarentur ealem specifice adoratione, qua ΠΚΐϊί.
exemplaria ; aliquæ imagines adorabuntur
latria : consequens est falsum : ergo el an­
teeo lens. Sequela est manifesta : quoniam
certum est aliqua exemplaria adorari latria,
utputa Deum incarnatum : ergo si imagi­
nes debent adorari eadem adoratione, qua
illarum

illarum exemplaria ; sequitur aliquae imagi- I
nes adorari lalria : el ita expresse concedit
j’»u. L). Thom. in hoc art. 3, illis verbis : Se­
quitur, quod eadem reverentia exhibeatur
imagini Chrisli, cl ipsi Christo. Cum ergo
Christus adoretur adoratione latriæ, conse­
quens esi, quod ejus imago sil adoratione
latriæ adoranda. Fulsitas autem consequen­
tis probatur satis urgenter ex Septima Sy­
nodo act. 7 in confess, fidei, ubi pos quam
Synodus statuii imagines retinenda*· esse,
et collocandas in templis, subdit : Quo
(nempe ipsarum imaginum inspectione)
omnes, qui contemplantur, ad prototyporum
memoriam, el recordationem, et desiderium
veniant, illisque salutationem, el honorariam
adorationem exhibeant. Non secundum fidem
nostram veram latriam,, quæ soli natu æ di­
vins competit, sed quemadmodum typo venerandæ et vivificantis crucis, el sanctis
Evangeliis, el reliquis sacris, oblationibus
suffituum, el luminarium accedimus. Ergo
ex sententia Concilii .-acræ imagines non
possunt adorari adoratione latriæ. Et in
eadem Synodo act. 2, dixerat Tharsius
imagines Christi, Deiparæ, Angelorum, et
aliorum Sanctorum adorandas esse, ei. sub­
dit : Sed- apertis verbis testamur nos dunlaxat in unum Deum verum latriam, el fidem
nostram referre, el reponere. Et respondit
Concilium : Universa Synodus sic credit, el
sic docet. Similia verba in eadem Synodo
act. 6, protulit Epiphanius Diaconus, et
referuntur in cap. Venerabilis deConsecrat.
diet. 3. Allegat deinde Lorea Hieremiam
Patriarcham Constaniinopol. (quem dicit
prædictæ Synodo interfuisse) in censura
Ecclcske Orientalis cap. 2, ubi ait : Sacris
imaginibus non proprio Dei cultu, sed relate,
el consideratione quadam ad ipsa exemplaria
honorem facimus, illisque advolvimur. Sci­
mus enim cum honorem, qui lalria dicitur,
soli Deo deferri : nec in venerandis imagi­
nibus nimii sumus, sed inlra modum, me­
tuentes scilicet, ne eum honorem, qui Dei
proprius esi, illis deferamus.
■ w46. Hoc argumentum tam evidens visum
■ .«a
( est Suario, et quibusdam ali s, ut dixerint,
quod si D. Thom. vidisset Septimam Sy­
nodum, non adeo resoluio, et secure sta­
tuisset eandem reverentiam exhiberi imagini
Chrisli, el ipsi Chrislo, el Chrisli imaginem
adorandam esse adorationelatriæ : nam illa
Synodu- oppositum diffinivit tanquam rem,
inquit Granados ubi supra, ex fid> certam.
Sed hi trepidaverunt ubi non erat timor ; et
D. Thomam accusant, cum pro ejus excu­

703

satione prætendunt ignorantiam illius de­
creti, et (piod Septimam Synodum non
legerit. At S. Doctor probatissime cogno­
vit, et semper supposuit illud, quod Sep­
tima Synodus tradidit, nempe latriam soli
Deo deberi : nec ad id opus habuit notitia
illius decreti, qui eandem veritatem sciebat
esse communem traditionem, et doctrinam
Patrum. Unde in hoc perp tuo distinxit
latriam a dulia, quod illa exhibetur ex mo­
tivo dignitatis increata?, et procedit a vir­
tute religionis, cujus objectum est cultus
Dei; ista vero defertur ex motivo dignitatis creatæ, et procedit non a virtute religio­
nis, sed ab observantia, aut alia virtute
inferiori. El quod bæc sciverit, docuerit,
ei statuerit, constat evidenter ex hac
quæst. 25, per omnes articulos, et 2, 2,
quæst. 81, art. 1 et quæst. 103, art. 3, et
alibi frequeter. Quod ergo tam resolute
dixerit imagines Christi adorandas esse la­
tria, non provenit ex ignorantia, aut non
lectione illius Synodi : sed quia optime vi­
dit resolutionem suam nullo modo opponi
fidei doctrinæ, quam decretum illius Con­
cilii alias supposuit, et magis explicuit, ac
disserte diffinivit, ut staum cum eodem
Angelico Doi tore ostendemus.
Ad argumentum igitur respondemus dis­
tinguendo sequelam, Aliqua} imagines ado­
rantur lalria, quæ sit lati ia a’soluta res­
pectu imaginum, ratione dignitatis propriæ,
etsis.endo in eis, negamus sequelam : quæ
sit latiia respectiva respectu imaginum,
et ratione prototyporum, in hisque ultimo
sistendo, concedimus sequelam. Et in hoc
posteriori sensu negamus minorem : nihil
enim falsiiaiis habet, quod aliquæ imagi­
nes, nempe Dei, aut Chrisli adorentur
latria præmisso modo. Etenim uno, et eo­
dem adorationis motu tendimus in imagi­
nem, ut imago est, et in exemplar, quod
in imag ine repræsentatur : quare si exem­
plar adoratur latria, eodem indivisitdliter
cui tu adoratur ejus imago, ut imago est, sicut
supra magis explicuimus. Cæterum inte­
rest notabilis differentia, quam Adversarii
deberent advertere, ne ista objicerem,
nempe exemplar adorari ratione sui. ima­
ginem vero solum adorari ratione exempla­
ris : inde enim provenit, quod ille motus
sit latiia, non quidem ratione imaginis,
I sed ratione exemplaris, quod in imagine
. relucet, et colitur. Adoratur itaque imago
Chrisli motu, sive cultu, qui est latria :
[ sed tamen quod motus ille htria sit, non
j habet ab imagine, sed ab exemplari. Sicut

Solu’.io
argu­
menti.

«i

t1

η

(

1
I

»

704
>n

t.

DE INCARNATIONE.

Deus, et creaturæ in Deo cognoscuntur
una simplici intellectione, quæ est beatiludo formalis : sed quod talis actus beatitudo sit, non habet ex eo, quod cognoscat
creaturas, sed ex eo, quod Deum in se
videt. Et propterea licet imago Christi ut
imago, et Christus ipse adorentur eodem
cultu latriæ; adhuc longe magis per illum
actum, et cultum honoratur Christus, quam
ejus imago : quia Christus colitur propter
se, et ratione sui ; imago vero colitur ra­
tione Christi, quem repræsentative conti­
net. Quemadmodum etiam causa principa­
lis, et instrumentum agunt eadem actione. :
et tamen non agunt æqualiter, sed causa
principalis magis agit ex parte modi : quia
causa principalis agit per se, et virtute
propria; instrumentum autem agitin virtute
causæ principalis, el ut eidem subor.linatum. Et denique (quod rem præsentem
proximius declarat adorando Christum
adoramus eodem latriæ motu ejus divini­
tatem, et humanitatem : et tamen magis
adoramus divinitatem, quam humanitatem :
quia illam adoramus ratione sui, hanc vero
ratione illius : unde licet adoratio humani­
tatis in Christo sit latria. tamen quod latria
sit, non habet ab humanitate, seda divino
Christi supposito.
ConcilioConsequentis autem improbatio non plus
sensus, evincit, quam quod proxime concessimus.
Nam Septima Syno ius solum denegat ima­
ginibus eam latriam, quæ soli Deo debetur,
ut ex ejus verbis liquido constat : latria
autem Deo debita est cultus absolutus
propter se, et ratione dignitatis increase
propriæ, et qui in ipso Deo sistat : quem
latriæ modum fatemur imaginibus non
deberi, nec religiose exhiberi posse. Sed
tamen cum hoc cohæret, quod idem speci­
fice motus latriæ attingat imagines, illisque
exhibeatur : non quidem ratione sui, et
sistendo in illis, sed propler exemplaria,
quæ referunt : et est veneratio inferior ex
parte modi, quo imamnes attingit. Et hoc
posterius non negavit Septima Synodus,
sed potius salis evidenter expressit, ut
constat tum ex ipsa ratione, qua Synodus
docuit imagines esse adorandas, nempe,
Imaginis enim honor in prololypum resultat,
el qui adorat imaginem, in ea quoque adorat
descriptum argumentum. Unde apud omnes
illius Synodi Patres quasi commune prolo­
quium fuit illud assertum : Imaginis honor
ad prololypum pervenit, id est exemplar, ut
constat ex dictis num. 37 et 38. Tum
etiam ex Concilio Trident, quod mentem

Seplimæ Synodi magis explicuit in decreto
sæpius allegato, ubi statuit imaginibus sa­
cris debitam venerationem exhibendam
esse, non quod credatur inesse aliqua in his
divinitas, vel virtus, propter quam sint
colendi- : sed quoniam honos, qui cis exhi­
betur, refertur ad prototypa, quæ illa reprxsentant : ut per imagines, quas osculamur,
et coram quibus caput aperimus, el procum­
bimus , Christum adoremus, el Sanctos,
quorum illæ similitudinem gerunt. Nemo
autem Adversariorum negabit honorem,
qui Christo defertur, ot quo Christum ado·
rumus, esse latriam : et hunc dicit Conci­
lium imaginibus Christi exhiberi. Sed ta­
men interest assignata a nobis, et intenta a
Conciliis diilerentia, quod taliter Christus
in imagine et imago Christi adorantur
eadem indivisibili latriæ adoratione, quoi
Christus colatur ratione sui, imago autem
ratione Christi : et adoratio habeat esse
latriam, non quia attingit imaginem, sed
quia pervenit ad Christum in imagine
repræsentatum. Quam Conciliorum doctri­
nam profunde pnevidit, et tradidit D. D.Tbo».
Thom. in præs. art. 3 ad 2 his verbis : Ado­
ratio imaginum est inter infructuosa opera
computanda quantum ad duo. Primo qui­
dem quantum ad hoc, quod quidam eorum
(nempe Gentilium) adorabant ipsas imagi­
nes ul res quasdam, credentes esse in eis
aliquid numinis, propter responsa, quæ
dæ mones in eis dabant, et alios hujusmodi
effectus mirabiles. Secundo propler res, qua­
rum erant imagines : statuebant enim hu­
jusmodi imagines aliquibus creaturis, quas
in eis veneratione latriæ venerabantur. Nos
autem adoramus adoratione latriæ imaginem
Christ, qui est verus Deus : non propler ip­
sam imaginem, sed propler rem, cujusimago
est. Hæc S. Doctor : quibus adeo respon­
dent, et quadrant verba Concilii Tridentini, ut videantur ex ipso transcripta.
Excludunt itaque Concilia latriam circa
imagines mure Ethnicorum, qui ut Tridentinum meminit, et D. Thom. observat,
adorabant imagines, vel quia existimabant
esse Deos, vel quia cultum referebant ad
objecta indigna tanta veneratione. Sed non
negant latriam circa illas imagines, quæ
repræsentant exemplaria illo honore digna,
et in quæ referatur talis honor.
Eodem modo loquuntur, et eandem ha­ Meas
bent sententiam illi Patres, aut Doctores Palm·.
in argumento allegati : neque enim aliud
docueiunt, quam quod docuit ipsa Syno­
dus, in qua illorum dicta recitantur. Idque
evidenter

J

DISP. XXXVII, DUB. III.
evidenter significavit Tharasius in verbis
allegatis : Testamur nos dunlaxal in unum
Ikui/i verum latriam, cl fidem nostram re.
ferre, et reponere : nam per hoc non exclu·
i
sil, quod latria terminetur ad imagines
I
Dei, et Christi, sed denotavit terminum
i
principaliter adoratum, et in quem præcipne adorationum cultus refertur, non esse
i
imagines Dei, aut Christi; sed Deum, et
I
Christum in imaginibus repræsentatos.
Quod et nos dicimus, et dixit D. Thom.
cum asseruit : Adoramus adoratione latriæ
imaginem Christi, qui est verus Deus : non
I
propler ipsam imaginem, sed propler rem,
;
cujus imago esi. Et idem est sensus alio­
rum, qui ibi referuntur. Sed Lorea decep­
tus est in allegando Ilieremiam Patriar­
cham Constantinopol. quasi præsens fuerit
in Septima Synodo : vixit enim ille Pa­
triarcha saeculo immediate nostrum praece­
denti, et in eo scripsit eam censuram : quæ
•
cum magno applausu recepta fuit ab Eccle'
sia Latina : quoniam in ea refutavit om;
nes fere errores Lutheranorum, qui missis
e Germania litteris ipsum consuluerunt, et
I
lentaverunt ad sua dogmata perducere.
to* 47. Arguitur secundo : quoniam latria
I
soli Deo, et Christo (quia Deus est) debetur : sed imago Christi v. g. non est Chrisi
tus : ergo imago Christi non debet adorari
latria. Major est commune Patrum, et
Theologorum proloquium. Minor autem
constat evidenter; cum Christus, et imago
Christi realiter distinguantur. Nec satisfa;
cit dicere imaginem Christi in esse imagi­
nis esse ipsum Christum repræsentative,
ut supra dicebamus. Nam contra hoc est :
tum quod imago Christi licet sumatur iu
esse imaginis, adhuc distinguitur ab exem­
plari, quod est Christus, nec habet tantam
excellentiam, quantam illud. Tum eliam
quia quidquid imago in esse imaginis reduplicet, sive sit materia, sive forma, sive
relatio ; semper reperietur distinctum ab
exemplari. Tum denique quia ob motiva
immediate insinuata sicut est simpliciter
falsum hominem pictum esse hominem,
sic etiam est simpliciter falsum imaginem
Christi esse Christum.
Confirmatur primo : nam sicut intentio
* finis est causa electionis mediorum : ita
adoratio exemplaris est causa adorationis
imaginis : sed causa distinguitur ab ef­
fectu : ergo adoratio exemplaris distingui­
tur ab adoratione imaginis : ergo cum
adoratio Christi sit latria; sequitur adora­
tionem imaginis Christi latriam non esse.
Salmanl Curs, theolog. lorn. XVI.

;

705

Confirmatur secundo : quoniam adoratio Confir­
imaginis in esse imaginis est respectiva ; matio '2.
adoratio autem exemplaris est absoluta :
sed relativum, et absolutum distinguuntur
realiter, et essentialiter : ergo adoratio
imaginis distinguitur realiter ab adoratione
exemplaris : atque ideo falsum est imagi­
nem in esse imaginis adorari eadem spe­
cifice adoratione, qua exemplar. Nec pro­
derit dicere adorationem imaginis in esse
imaginis esse respectivam respectu imagi­
nis, et absolutam respectu exemplaris :
quia ut Patres sæpe affirmant, imaginis
honos transit ad exemplar, et in eo sistit.
Non, inquam, id sufficit, sed refutatur in­
quirendo, an respectu adorationis, de qua
loquimur, solum exemplar sit objectum
quod adæqualum adorationis ; an autem
imago sit objectum quod partiale, sive inadæquatum ? Si namque dicatur primum ;
sequitur non imaginem v. g. Christi ado­
rari, sed solum Christum : quippe illud
duntaxat adoratur, quod est objectum quod
adorationis. Si autem eligatur secundum ;
infertur imaginem Christi esse objectum
partialiter adoratum cum Christo; et sic
tam absoluta erit adoratio imaginis Christi,
quam adoratio ipsius Christi : et Christus,
atque ipsius imago terminabunt adoratio­
nem eodem modo : sic enim comparantur,
quæ constituunt idem objectum quod totale,
sive adæquatum.
Ad hoc argumentum cum suis confir- Diruitur
mationibus constat majori ex parte ex dictis a num. 41. Juxta quam doctrinam
argumento respondetur latriam deberi Deo,
et Christo tam in se existeniibus, quam
per suas imagines repræsentatis : semper
enim occurrit, et colitur eadem eminentia.
Et in hoc sensu admittimus majorem, et
distinguimus minorem. Imago Christi non
est Christus secundum modum entitativum, concedimus : non est Christus in
esse repræsentativo, negamus : et deinde
negamus absolute consequentiam. Et in
hoc sensu optima est responsio inter ar­
guendum data. Ad cujus primam impu­
gnationem dicendum est imaginem eliam
in esse imaginis Christi distingui realiter
ab eo ex paite modi repræsentativi, et
modi naturalis, aut entitativi, quos imago,
et exemplar important : sed esse idem ex
parte natmæ, et dignitatis repræsentaiæ :
quippe imago in esse imaginis non aliam
naturam, aut dignitatem importat, quam
exemplaris. Sicut eliam species inlelligibilis, et objectum in ea roj, :æsentalum dilTe45

706

DE INCARNATIONE.

runt realiter pones modos : ot tamen sunt
idem ex parte naturæ ropræsontatro : na­
tura enim, quæ est entitative in ob e .to,
habet esse representative in specio. Et
quia qualitas, sive ratio specifica adoratio­
nis attenditur secundum naturam., et dig­
nitatem rei, quæ adoratur : propterea
Christus, et imago Christi in esse imaginis
ejus, adorantur eadem specifice adoratione.
Ad secundem probationem respondemus
imaginem Christi in essa imaginis actu repræsentaivis non redupicaro materiam,
formam, vel figuram, nec etiam relationem
ad Christum : secundum quæ omnia fate­
mur ab ilio distingui. Sed reduplica^ ip­
sum Christum in esse repræsentativo,
quanium ad ejus naturam, et dign tatem :
nam quidquid ejusmo ii habet Christus in
esse naturali, habet etiam eius imago in
esse repræsentativo. Unde ad tertiam res­
pondemus hominem pictum non esse ho­
minem ex parte modi habendi naturam;
sed esse ipsum hominem i attira lem. sive
verum ex parte naturæ repræsentatæ :
nam quæ naturaliter esi in homine vero,
est representative in homine picto. sive
in hominis imagine El similiter imago
ed
Christi non est naturaliter Christus
tamen est Christus representative. Quod
sufficit, ut supra dicebamus, ad hoc. quod
adoratio terminata ad imaginem Christi in
osse imaginis terminetur ad ipsum Chris­
tum, et deferatur ex motivo eminentiæ
divinæ, sicut exposcit latria.
Solvitur
48. Ad primam confirmationem nega­
pri.rn
c-’infir- mus majorem, prout jacet, et juxta intenunlio. t onero arguentium : quia licet possit dari
adoratio exemplaris, quin detur adorat o
imaginis, ut contingit quando adoratur
v. g. Christus in se ipso, sive non me­
diante imagine : tamen e converso fieri
non potest, quod adoretur imago Christi
in esse imaginis, et quod indivisibiliter
non adoretur ipse Christus ut objectum
quod. Unde in hoc secundo sensu adoratio |
exemp aris non est causa adorationis ima- '
giilis sute in esse imaginis : sel est indi- j
visibiliter ipsainet adoratio. In quo aliter j
omnino se habet aloratio imaginis, et
adoratio exemplaris in imagine, ac se ha- ·
bent o ectio me liorum, et intentio finis. (
Et ratio dispardatis constat ex dictis
num. <i'i, quoniam media et finis habent
detineas bonitates, et rationes formales,
teeundum quas terminari possint illos di­
versos specie motus : finis enim habet bo­
nitatem absolutam, ratione cujus amatur

propter »o : media etiam habent bonitatem
respectivam. et utilitatis, ratione cujus
eligantur, sive amentur prop er Unem.
Cæterum imago in esse imaginis non aliam
naturam, aut dignitatem habet, nisi natu­
ram. et dignitatem objecti, quud continet
in esse representative : quare illomet ho­
nor, quem imago in esse imaninis termi­
nat, necessario, ot indi visibiliter transit
ad exemplar in imag ne represantatum :
et consequenter imago in esse imaginis, ·
et ejus exemplar terminant eundem hono­
rem. et eadem adoraiione adoratur.
Diximus negandam esse majorem, prout Obs®
jacel, el juxta inlenlionmn, etc., quia ut uti3·
statim ibi insinuavimus, fieri optime valet,
quoi adoretur exemplar non adorata ima­
gine : sicut et am quod adoretur imago, el
non adoretur exemplar : et hoc posterius
(quod ad rem præsentem magis facere pos­
set) contingit, quando adoratur id, quod est
imago, non tamen in quantum est imago, et
secundum actum proprium imaginis. Quam
doctrinam, et differentiam (ut aliam repli­
caro p'æoccupenius) optime badidit D. Tho. dTmm.
2, 2. quæst. 103, ari. 3, ubi statuit duliam
esse aliam vir utero a latria, seu religione.
Sed opponit sibi argumentum constans ex
principio, cui in præ-enti materia semper
hæremus : Idem csl molus in imaginem, el
in rem, cujus est imago : sed per duliam
honoratur homo, qui est ad Dei imaginem
factus : ergo per duliam honoratur Deus :
atque ideo dulia nou distinguitur a lairia,
[ sed est idem D- i honor, sive adoratio. Res­
pondet tam-m optime S. Doctor : Ad ter­
tium dicendum, quod molus, qui est in ima­
ginem, in quantum est imago, refertur ad
rem cujus est imago. Non tamen omnis mo­
lus, qui est in imaginem, refertur in eam,
in quantum est imago El ideo quandoque
est alius mblus specie in imaginem, el mo­
tus in rem. Sic ergo dicendum esi, quod
honor, vel subjectio duhæ respicit absolute
quandam hominis dignitatem. Licet enim se­
cundum illam dignitatem sil homo ad ima­
ginem, vel similitudinem Dei : non tamen
semper homo, quando reverentiam alteri
exhibet, referi hoc actu in Deum. Unde ma­
gis conlirmutjr, quod licet moins, qui est
in rem, quæ est imago, non secundum ac­
tum imaginis, possit esse diversus a motu
in prototypum : tamen motus ad imaginem
in esse imaginis est m livisibditer motus Occemin rem, cujus est imago.
ur
1«
Ad secundam confirmationem respon­ seau
cjairdemus æquivocare in terminis majoris : miliûii.
non

1

disp.

XXxvii, uuij. in.

non onim adoratio imaginis in esse imagi­
nis dicitur respeciiva, quia veru relatio sit
secundum esse : nec adoratio exemplaris
dicitur absoluta, quia omnino absoluta sit,
et non importet respectum iranscendenta­
lem : nam et adoratio imaginis, et adora­
tio exemplaris (sive unica sit, sive multi­
plex) relatio priedicamentalis non est, sed
quidam actus, aut motus, ut omnes conce­
dunt. Dicitur itaque adoratio imaginis
respcctiva, quia in ea non sistit, sed transit, et redundat ad exemplar, ut Patres
supra allegati repetunt : adoratio vero
exemplaris dicitur absoluta, quia ad exem­
plar ultimo terminatur, et in eo quasi
quiescit. In boc ergo sensu distinguendo,
aut omittendo majorem, neganda est minor
juxta eundem sensum : quia licet relatio
prædicamentalis, el secundum esse dis­
tinguatur ab entibus absolutis: tamen una,
et eadem entitas potest esse absoluta, et
relativa secundum dici, atque habere istas
diversas denominationes secundum diversa
connotata. Unde negamus absolute conse­
quentiam. Et totius confirmationis vis
frangitur exemplo adorationis latiiæ, qua
Christum, et ejus humanitatem adoramus
juxta superius dicta disp. 25, dub. 2; nam
talis adoratio comparative ad humanitatem
dicitur respectiva ; quia in ea ultimo
non sislit, sed extenditur ad divinum
Christi suppo itum sicut ad terminum
præcipuum : et comparative ad tale suppo­
situm dicitur absoluta; quia ad illud
principaliter ordinatur, et in eo quiescit.
Unde legitima fuit responsio inter objicien­
dum adhibita. Id vero, quo impugnatur,
convulsum relinquitur ex dictis num. 4 3
et 44, juxta quæ responderam imaginem
Christi in esse imaginis, et Christum in
imagine repræsentatum esseidem objectum
terminativum adorationis : non quia com­
parentur ut paries; sed quia sunt idem ex
parte dignitatis, et naturæ repræsentatæ.
Illud vero, quod imago addit, et per quod
ab exemplari distinguitur, etiam coadora­
tur : quia licet non sit rigorusa pars objecti
adorati, continet tamen iilïid, ipsumque in
esse repræsentativo circunstat : sicut ado­
rato rege, adoratur et purpura, qua vesti­
tur, et thronus in quo sedet : et sicut
adoraio in Christo divino supposito, coa­
doratur etiam humanitas, quia ad illud
suppositum pertinet, ut proxime diximus,
et supra fusius explicavimus.
49. Sed replicabis et sit tertium argu»5itâ. mentum/ quia si imagines Christi adorare-

ju?

mus lairia, quia Cbrislum repræsentant;
pari ratione possemus adorare latria in­
ternas species, sive phantasmata, quae
formamus ad repræsentandum Christum :
Çpnsequens est falsum : ergo et antece­
dens. Sequela videtur manifesta : quoniam
illo) inlernæ imagines non minus, sed.
multo magis perfecte repræsentant objec­
tum ; cum totum earum esse ordinetur ad
repræsentandum ; ergo si imagines Christi
adoramus latria, quia Christum repraesen­
tant; pariter poterimus adorare species,
sive phantasmata, quæ ad repraesentandum
ipsum formamus. Falsitas vero consequen­
tis ostenditur : tum quia contra commu­
nem Ecclesiæ usum apparet adorare species
internas, nec aliquod hujus adorationis
vestigium reperimus in Patribus. Tum
quia absurdum videtur rebus minutissimae,
et debilissimae entitatis, ul sunt interna
phantasmata, deferre adorationem latriæ.
Ab hac replica, sive argumento facile Solutio
se expedit Va^queznegando sequelam : quia Vazqoii.
ipse, ut vidimus disp. 25, dub. 1, num. 7,
in ea opinione est, quod omnis adoratio
essentialiter importat aliquod externum
submissionis signum. Unde cum externa
hujusmodi signa nequeant s^eciebus, sive
phantasmatii us internis deferri vel appli­
cari; consequens est, quod tales species,
sive phantasmata nequeant habere ratio­
nem imaginum, quæ adorentur Sed huic Expkdi
responsioni minime subscribimus : primo lJr·
quia loco citato opposituni principium
statuimus, nempe posse veram adorationem
peifici absque signo aliquo exteriori, aut
corporali. Secundo, quia si insinuatum
motivum aliquid valeret; pariter convin­
ceret non posse nos signis externis adorare
Deum, et Angelos : quippe qui non minus,
quam species, sive phantasmata sunt spiri­
tuales, et corporaliter invisibiles, intangibiles, et intractabiles : et tamen certum est
nos illos posse vere, et proprie adorare diri­
gendo actiones externas ad eorum cultum.
Idem Haque de illis imaginibus internis
dici potest.
Quare aliter ad argumentum responde- vera
tur, prænotando tamen ipsum non urgere respinspecialiter in adoratione latriæ, sed in qua- ‘M0,
libet adoratione, ut considerans facile·
recognoscet. Et hoc supposito, concedi­
mus sequelam, quam ipsius probatio op­
time evincit ; præsertim cum in adorando
imagines internas formatas ex intentione
repræsenlandi Christum, et cognitas re­
flexe ut imagines, et sub actu repreesen-

70S

Quarturo
urgameiitum.

DE INCARNATIONE.

tandi nulla indecentia, aut superstitio per
se loquendo occurrat. Et profecto omnes
visiones vel intellectuales, vel imaginante,
in quibus Christus.. Angeli, et Sancti ap­
parere, orari, atque adorari solent, per
hujusmodi imagines internas specierum,
aut phantasmatum fiunt : neque enim
prædicta objecta communiter loquendo re­
velantur in propria substantia. Sicut igitur
ubi sic apparent, possunt coli per adora­
tionem internam; sic etiam possent, se­
cluso alio periculo adorari per signa
exteriora. Ad primam autem sequelae
improbationem respondetur adorationem,
quam in communi habet Ecclesia, esse
externam, et erga illa objecta, quæ omni­
bus communiter proponuntur : unde ex vi
talis usus probari non valet aduratio specierum, et phantasmatum, ut sunt imagi­
nes rerum sacrarum. Sed tamen nec repro­
bari potest talis adoratio; cum nihil circa
illam, ut interna est. et per prædicta signa
fit, disposuerit, aut recitaverit Ecclesia.
Quod vero in hac probatione additur, falsitatis convincitur : quia prædictæ adoratio­
nis imaginum internarum con-isteotium in
speciebus, et phantasmatibus non solum
vestigium, sed expressior longe notitia oc­
currit in Patribus, et Doctoribus, ubi de
Theologia mystica agunt, et præsertim ubi
illam partem versant, quæ ad visiones, et
earum discretionem spectat. Secunda proba­
tio nihil valet : quia sicut imagines externæ
sunt quidem in esse entis vile quid, ut­
puta lapis, aut lignum ; ct timen in esse
repræsentativo sunt ipsamet objecta, quæ
repræsentant, et hac ratione adorantur :
sic etiam licet imagines internæ sint debilissimæ entitatites in esse entis; nihilomi­
nus in esse imaginum sunt ipsa objecta,
ad quæ repræsentanda formantur, et propterea adorari queunt, non quidem ul res
sunt, sed ut exercent actum imaginum.
An autem ob similem rationem possimus
adorare cunctas mundi res, quatenus Deum
suo modo generaliter représentant, alia
difficultas est, quam num. 58 attingemus.
5U. Arguitur quarto : quia si imago in ;
esse imaginis adoraretur eadem specifice
adoratione, qua exempla ; possemus alicui
imagini sacrificare, sive illam colere sa­
crificio : consequens est falsum : ergo et
antecedens. Sequela probatur : quia aliqua
objecta sunt, quibus sacrificamus, et quæ
coiimus sacrificio, nempe Deus, et etiam
Christus ut homo, ly ul homo, non reduplicante motivum, sed humanitatem ut

terminum coadoralum, sicut specialiter
ostendimus disp. 25, dub. 2, num. 50 et
51; ergo si imagines in esse imaginum
possunt coli eadem specifice adoratione,
qua exemplaria; manifeste sequitur, quod
aliquibus imaginibus, nempe Dei, et
Christi, possimus sacrificare, sive illas co­
lere sacrificio. Eo vel maxime, quod sup: posito aliquas imagines in esso imaginum
adorari adoratione latriæ; de materiali
' apparet, quod talis adoratio latriæ fiat hoc,
J aut altero signo : sed sacrificium recense■ tur inter signa, et pertinet ad latriam, ut
contra Vasquez ostendimus disp. cit. dub.
: 1, num. 24 et 26; ergo si aiiis latriæ
I signis possumus aliquas imagines colere,
sic etiam sacrificia. Falsitas vero conse­
quentis ostenditur : quoniam significatio
propria adorationis per sacrificium in esse
talis est, quod objectum, cui offertur, sit
primum principium omnium rerum, et ab
omnibus independens, et quod cunctis
esse immediate communicet, ut explicui­
mus loco proxime relato : atqui hujusmodi
prædicata nulli imagini conveniunt :
quippe manifestum est esse aliquid produc­
tum, et a Deo dependens : ergo falsum
omnino est, quod imaginibus possimus
sacrificare, vel eorum aliquas colere sa­
crificio.
Huic argumento respondetur præno- Res­
tando majorem, sive sequelam posse duos
sensus denotare : primum, quod possimus
de facto, et secundum præsentem provi­
dentiam imaginem aliquam colere offe­
rendo illi sacrificium ; secundum, quod id
fieri valeat absolute, et per non repugnan­
tiam, et secundum aliam providentiam.
Præscindemlo itaque ab hoc ultimo sensu
(de quo statim), et stando in priori, nega­
mus simpliciter sequelam. Et relictis aliis
motivis. quæ expendunt alii, sic cense­
mus : tum quia videmus, quod Calvinus
in suis Institution, frequenter opponat nos
imaginibus sacrificare, sive sacrificia de­
ferre : e contra vero videmus omnes Doctores catholicos sic Calvini objectioni ob­
viam ire, ut palam, et uno ore dicant
illum nobis imposuisse falsum notorie
testimonium : minime itaque conceden­
dum de facto est, quod imagines colamus
sacrificio, aut illis sacrificemus. Tum quia
ad licitum modum adorationis de facto
servandum, attendi debet non sola, aut
præcisa rerum non repugnantia; sed multo
magis dispositio Ecclesiæ, aut divina ins­
titutio : plurima enim sunt absolute pos­
sibilia,

DISP. XXXVII, DUB. III.

709
I

sibilia, quæ lamen fie facto non decent ;
al de facto, licet coram sacris imaginibus
offeramus Deo sacriiicium, nihilominus
eisdem non sacrificamus, sivo sacrificium
deferimus : et quod ros ita se habeat, et
sic nos geramus, constat ex ipsa Ecclesiæ
praxi, et communi omnium catholicorum
'
sensu, quæ vim habent traditionis : ergo
de facto, et secundum præsentem provi­
dentiam, aut institutionem nullas imagi­
nes sacras possumus adorare per sacrifi: cium. Tura denique quia de facto nullum
I datur in Ecclesia sacrificium, quam in1 cruentum sacrificium Eucharistiæ, in quo
I Christus verus Deus, et homo immolatur,
et Offertur : cum autem Christus sit longe
dignior qualibet imagine vel sui ipsius,
vel Dei ; siquidem prædictæ imagines so­
lum important divinitatem in esse repre­
sentative, Christus vero illam habet in
esse physico; non apparet possibile, sicut
:
nec decens, quod hujusmodi sacrificium
imaginibus offeratur : de facto igitur, et
secundum præsentem providentiam, ima­
gines sacræ non adorantur sacrificio, nec
1 istud ad eas deferimus, sed Deo soli, et
immediate. In hoc itaque sensu ad argui
mentum respondemus negando sequelam :
i
oppositum enim constat ex proxime dictis.
i
Et ad sequelæ probationem dicendum est,
I
quod licet adoratio imaginis in esse imaF
ginis sit indivisibiliter adoratio exempla­
ris, ut in assertione statuimus; inde tamen
solum sequitur omnem adorationem ima­
ginis esse adorationem exemplaris ; mi­
nime vero, quod imago de facto terminet
omnem adorationem, qua exemplar colitur
in se ipso. Sicut enim adorata imagine,
adoratur exemplar, et tamen e converso
adorato exemplari, non semper adoratur
imago : sic etiam adoratio imaginis est
adoratio exemplaris; et nihilominus e
contra non omnis adoratio exemplaris est
adoratio imaginis. Quare non oportet,
quod si aliqua exemplaria adorantur sa<
crificio, idem dicatur de eorum imaginibus.
Unde etiam solvitur augmentum difficul­
tatis : nam quod inter alia signa latriæ,
quibus aliquæ imagines coluntur, non de­
beat computari de facto sacrificium, cons­
tat satis ex supra dictis : nam quidquid
fuerit de non repugnantia rerum ; sic ta­
men de facto provisura est : et hæc pro­
videntia magis decuit, supposita institu­
tione unius precise sacrificii Eucharistiæ.
lueAttendendo autem ad potentiam Dei abSo, solutam, sive ad rerum non repugnantiam,
•
.

quidam sententiam negativam proxime as­
signatam extendunt : unde nullo modo ad­
mittunt, quod sacrificium possit imaginibus
offerri, vel eis tanquam cu tus deferri. Et
sic post alios sentit Medina ubi supra circa
finem quæstionis. Sed nobis magis arridet
oppositum : quia in genere loquendo, et
abstrahendo a qualitate sacrificii, nullam
videmus inordinationem, vel indecentiam
in eo, quod aliquibus imaginibus, nempe
Dei, èt Christi sacriiicium offerretur, et ad
ipsas referretur. Non enim quid melius fo­
ret, aut dignius est immolatio v. g. arietis,
quam creature rationalis, hominis scili­
cet, submissio per genuflexionem, prostra­
tionem, et similes motus : cum igitur
certum sit, licitum, et honestum esse ado­
rare imagines hoc ultimo modo, pariter
licitum, et honestum posset esse ipsas co­
lere illo primo. Eo vel maxime, quia sicut
imagines per alia signa adoramus non se­
cundum id, quod sunt in esse entitativo,
sed secundum id, quod important in esse
representative, naturam scilicet, et digni­
tatem exemplarium, quæ repræseniantur
in illis : sic etiam ipsas in eodem sensu, et
secundum eandem rationem consideratas
possemus per sacrificia colere. In hoc ita­
que sensu ad argumentum respondendum
foret concedendo sequelam, et negando
minorem. Cujus probatio minime urget:
quia sicut imago Dei adoratur latria, non
quia Deus entitative sit, sed quia Deum
represents : sic etiam posset adorari spe­
ciali latria, quam sacrificium importat, non
quia esset primum principium entitative,
sed quia principium repræsentaret : quid­
quid enim ex parte nature, et dignitatis
habet exemplar in essendo, illudmet ejus
imago habet in representando.
51. Arguitur quinto : quia licet imago Qointum
reduplicative sumpta in esse imaginis, et
secundum actum repræsentandi possit ado­
rari eadem adoratione, qua exemplar; id
tamen minime impedit, quod, alia inferiori
adoratione adoretur, ubi imago considera­
tur in recto, et quasi præcisive ab exem­
plari, quod connotet extrinsece, et in obli­
quo : ergo ita asserendum est. Consequentia
patet tum ex se : tum ex eo, quod adoratio
latriæ, quam imaginibus cum suo exem­
plari attribuimus, non ita facile intelligitur, et habet contra se plures difficultates,
ul ex pnemissis argumentis satis constat :
hæc vero adoratio imaginis sumptæ in
recto, et cum respectu ad exemplar in obli­
quo importatum facillime intelligitur, ut

710

OE INCARNATIONE.

liquet in aliis rebus Deo sacris. Antecedens
vero suadetur, et explicatur exemplo : quia
legatus rogis potest adorari non solum a lo- j
ratione regi debita, in quantum ipsum re­
praesentat, aut est rex repnesenUtive; sed
etiam adoratur propter excellentiam intrin­
secam cum habitudine ad regem : quæ ado­
ratio est inferior respectu prioris : ergo
pariter licet imago Christi v. g. ut reprae­
sentat Christum adoretur simul cam.ipso
adoratione latriæ: nihilominus sumpti par
se, sive in recto connotando Christum po­
test adorari alia diversa adoratione infe­
riori. Idque amplius declarari potest exem­
plo humanitatis Christi : quasi sumatur
simul cum Chrisli supposito, coadoratur
cura ipso Christo, et terminat cultura latriæ,
ut diximus disp. 25, dub. 2, § 1 ; et tamen
si adoretur per se, et præcisive a divino j
supposito sicut a termino adorato, et im­ I
portato præcise in obliquo, non adoratur I
adoratione latriæ, sed alio cultu inferiori,
ut constat ex ibidem dictis § 3. Cur igitur 1
Chrisli imago non poterit proportionabiliter sic bifariam considerari, et sic considerata terminare diversas specie adorationes ?
ConfirConfirmatur : quia ut late expendit Sua­
mutio.
rez disp. cit. in hoc modo adorandi imagi­ i
nes sacras nihil inordinatum, aut supersti­ i
tiosum occurrit : ergo tenendam est posse
imagines ita adorari : sed ubi sic adoran­ I
tur, terminant adorationem diversam, et j
specie distinctam ab illa, quie terminatur !
ad exemplaria : ergo falsum statuimus,
cum universaliter affirmamus imagines
sacras adorari eadem specifice adoratione,
qua adorantur eorum prototypi. Cætera j
constant. Et primum antecedens suadetur :
nam in primis nulla inordinatio occurrit
in eo, quod imaginem praescindamus ab
exemplari sumendo illam in recto, et is­
tud in obliquo. Rursus imauo sic præcisa
digna apparet aliqua adoratione religiosa :
est enim res sacra propter habitudinem ad !
sacrum exemplar. Denique nuilurn occurrit j
præceptum divinum, vel Ecclesiasticum,
traditum, aut scriptum, quod obliget ad
hoc, quod quotiescumque adoramus imagi­
nes sacras, adoremus in recto earum exem­
plaria, vel quod prohibeat adorari tales
imagines præcisive ab exemplaribus sicut
ab adoratis ut quod. Sicut nec datur præ­
ceptum prohibens adorationem humanita­
tis Christi in recto, et præ’.isive a suppoSatisilt slto ’^VVQ0 R*cut a tcrmhio directe adorato,
arga- ut ^oco Pvoxime allegato ostendimus.
meuto.
Ad argumentum respondetur negan ' » 1

secund mi antecedentis partem. Imago
enim non almltit aliam considerationem,
nisi vel per modum entis, vel per modum
imaginis. Et si sumatur in esse entis (quo
pacto est lignum, lapis, figura, color, aut
relatio) indigna est, cui creatura rationalis
se per adorationem aubm ttat : quare sic
accepta terminaro non pjtest adorat onem,
quæ inordinata, et superstitiosa non sit. Si
vero sumatur in esse imaginis, importat in
recto naturam, et dignitatem objecti, quod
repræsentat ; cum sit objectum ipsum in
esso reprœsentativo : qu ire sic accepta ter­
minat eandem specie adorationem, quam
et exemplar repræsentatum, ut § 2 el 3
explicuimus. Secundum nullam itaque
considerationem potest imago sacra reli­
giose adorari, quin eodem indivisibili motu
adoretur ejus exemplar. Ad antecedentis
autem probationem respondemus admittendo ilia exempla, et negan lo consequen­
tiam ob satis evidentem disparita em. Nam
legatas regis cum sit creatura rationalis,
præter lignitaiera regiam, quam represen­
tative importat, potest habere propriam, et
personalem dignitatem fundatam in virtute,
sapientia, fortitudine, nobilitate, et aliis
hujusmodi : quare optime valet terminare
duas species, aut duos modos adorationis;
aliam scilicet ut legatus ; aliam vero rationosui, sive ratione ejus, quod in se habet. Similiter humanitas Christi, quæ
creatura rationalis est, potest adorari, aut
coadorari simul cum supposito Verbi, et
ad adorationem Christi ratione eminentiæ
divini suppositi : et potest etiam adorari
per se, sive præcisive. a Verbo, ratione
perfectionis creatæ, utpute gratiæ, virtu­
tum, et donorum, quæ in se habet. Quare
circa prædicta objecta optime distinguuntur
duo modi, aut species adorationum. Caeterum hæc distinctio locum non habet in
imaginibus sacris : quia seclu.-o conceptu
continendi exemplar in esse repræsentativo, et illud objective offerendi, nihil ha­
bent, in quo sint nobis superiores, et
propter quod illas adorare debeamus. Unde
si non adorentur ut imagines, ecsecundum
proprium repræsentandi actum, aut munus,
superstitiose adorantur.
Ex quibus ad confirmationem responde- Oasrritur negando antecedens : oppositum enim
constat ex immediate dictis .· ubi enim mitioai.
sacræ imagines non sumuntur cara exemp aribus simul adoratis, sunt simpliciter
nobis i iferiores, et indignum quid, ut
nos illis submittamus. Ad antecedentis

DI8P. XXXV 11, DUR. III.

I

autem probationem admittimus, quod ima·
giiicrt rtacrn* possint ita pnescindi : at aie
præcise pertinent orinaliior ai ordinem
esjfthdi, et non a ’ ordinem repræsentandi.
Unde negamus alteram pronationis par­
tem, nempe quod sic præcisao possint, aut
debeant religiose adorari : nihil enim in
ea præohione retinent nobis nuperius,
aut no. tra submissione dignum : ipse nam­
que ordo ad prototype· (dato quod realis
sii non est melior actibus, aut molibus,
quibus religiosa adoratio constat. Undo
ad ultimam probationis pariem dicendum
est adorationem imaginum in ea præcisione ab exemplaribus, quam confirmatio
intendit, interdici omnibus præceptis tam
divinis, quam ecclesiasticis, qure prohibent
irreligiosam, aut super? iliosam rerum ado­
rationem. Licet enim non obligemur ado­
rare semper exemplaria sacra; obligamur
tamen non adorare imagin-s sacras absque
exemplaribus simul, et principalius ado­
ratis : quia ubi imagines ab eis præsc-ndunt ul simul, et in recto adoratis, nihil
habent, ralione cujus mereantur adoratio­
nem. In quo (ut tacitam replicam dilua­
mus) aliter se habent, ac media : hæc enim
etsi præscindant a fine in recto sumpto,
habent tamen bonitatem intrinsecam, ra­
tione cujus queunt amari, et terminare
specialem electionis acium Imagines vero
non comparantur ut media ad exemplar,
nec amantur propter exemplar, si ly prop­
ter dicat so am ro. ationem ad illud: sed
sunt repræsentative ipsum exemplar, et
adorantur propter dign tatem illius, sicut
propter formam constituentem ipsas in
esse adorabilium, ut diximus num. 44
et 48. Quare imagines sacræ vel nu lo
modo adorantur, vel adorantur simul, et
indiviiibililer cum exemplaribus, quorum,
et non a.iam dignitatem habent in esse re·
præsentativo, et quatenus imagines sunt, ut
satis constat ex dictis.

Consectaria præcedenlis doctrinæ.
52. Ex hactenus diri is haud obscure
colligi valet decisio aliquarum d fficulia
fiatis- tum, quæ circa adorationem al quorum
titis. objectorum se habentium ad instar imagi­
num sacrarum possunt ocrurrere. El in
primis du iiar | otest. utrum· imagines
phantastica.·, sive app.iremes, quæ insueto
modo formari, et leprteseniari solent, v. g.

Quidce

Christi, aut B. Virginis, adorandæ sint,
ei. qua adoratione ? Hanc difficultatem late
veisat Medina in præs. art. 3, qu;est. 2, Medina,
ubi plura affert salis notabilia, quæ ad
dii-cernendum inter hujusmodi apparitio­
nes, num ex Deo smt, an ex daemone, et
ad congruam directionem personarum,
quibus occurrunt, deservire optime queant.
Maxime vero notanda est quinta illius
conclusio : llegulariler, et communiter islæ
apparitiones, el visiones veræ non sunt ; et
ideo tales imagines non sunt adorandæ ab
eo, gui non habet discretionem spirituum.
Ll dum probat hanc partem, inquit: Certe
pro magno miraculo inter theologos recen­
setur, quod Moyses, et Paulus viderint di­
vinam essentiam : el quod Paulo Chrislus
Dominus vere apparuerit. Verum tn hac
ætalc infelicissima innumerabiles fccminæ
dicunt se vidtre Christum Dominum quoti­
die, el quod majus est Sanctissimam Trini­
tatem secum colloquentes, el dulces sermones
miscentes. Quod sine elusionc perniciosa,
et diabolica conlingerc non polesl. Radicem
vero, quare fœminæ præ viris ista patian­
tur, aut pali se cn dant, non incongrue post
plurima assignat, quod mulier minus ra­
lione pollet, ut Aristoteles asserit in politi­
cis : quamobrem minus apia est ad discer­
nendum. Sed humidioris naturæ cum sit,
fluun trerum species celerius. Anxix prxlerea
fœminæ, el voti cupidx plerumque sunt.
Sunt prælerea phanlasiæ imbecillioris. cujus
fatigatione facile decipi possunt. Quæ omnia
in universum illis Iribuunlur : tamen aliquæ (rarissime quidem, ut nos existima­
mus) ciris plurimis prudentia, ct judicio
quandoque præslent. Hæc omnia doctissi­
mus ille Theologus.
Sed materia hæc aliena est a præsenti
instituto, illamque extremis digitis eo præ­
cise attigimus, ut significaremus multum
nobis probari Medium sententiam, ut judi­
cemus ipsam multitudinem, et frequen­
tiam revelationum, sive apparitionum istiusmodi esse non infimum signum falsitatis
earum, et quod a Deo non sint. Reliqua
Doctorihus spiritualibus, quæ hæc ex pro­
fesso versant, relinquenda modo sunt. Et Aliquorom
. d proprium scopum attentionem cun- opuito.
verlentes venerimus D. Bonaventuram,
Alexandrum, Adrianum , et alios «apud
Vasquezdisp. 110, cap. 5, α peccato idololatriæ uon excusare eos, qui his visioni­
bus. sive imaginibus aj parentibus deferunt
adorationem absolute, id est. absque for­
mali, et explicita conditione : Si vere Deus,

W
DE INCARNATIONE.

t- -I

aul si vere Sanclus esl, et- non aliter^ le
imaginis : quia si alias circunstantias con­
adoro. Nam cum hujusmodi imagines sint
sideremus, præsertim vero periculum ali­
non semel ex dæmone, qui sub eisdem
cujus commercii, aut familiaritatis cum
delitescit; qui absolute illas adorat, mani­
dæmone; majori cum circunspoctione pro­
festo periculo se exponit dæmonem ado­
cedendum est, et non omnino reprobamus
randi : quod ad idololatriam pertinet. Et allegatam supra sententiam non quantum ad
idem sentire videtur Medina loco citato.
omne, quod dicit, sed tantum ex parte.
Propria
53 Cæterum juxta doctrinam superius
Modum autem circunspectionis circa talem
s ;Untraditam resolutorie censemus apparentes
adorationem ad breves regulas reducere
1>I«
imagines sacras, id est, quæ res sacras,
possumus. Nam si persona videns imagi­
nemp.e Deum, et Sanctos ejus repræsen­
nem apparentem habet certitudinem mora­
tant, posse per se loquendo adorari, et
lem, quod non ex daemone, sed ex Deo sit;
adorandas esse eodem specifice cultu, quo
potest licite illam adorare absolute, sino
ulla apposita conditione : quia ad actum
illorum exemplaria. Hæc secunda resolu­
adorationis, qui moralis est, et prudentia
tionis pars constat ex prima, supposita
doctrina proposita num. 35, quoniam ima­
regulatur, similis certitudo suflicit. Et
quod metaphysice non repugnet oppositum,
gines non aliter adorantur nisi cum suis
parum refert : quia tanta certitudo pro his
exemplaribus, quarum naturam, et digni­
prudentialibus non requiritur. Qua etiam
tatem induunt in esse repræsentativo :
ratione adoramus Eucharistiam publice
ergo imagines apparentes adorantur, et adoexpositam : quamvis contingens metaphy­
randæ sunt eodem cultu, quo exemplaria.
sice sit, quod hostia non fuerit rite conse­
Prima vero pars ostenditur : quoniam ima­
crata, nec Christus subinde ibi sit, ut
gines apparentes rerum sacrarum ea præ­
cise ratione adorari non deberent, aut fusius explicuimus disp. 25, dub. 3, num.
77. Si vero persona videns imaginem appa­
possent; quia possunt esse fabricate a
rentem. dubitet de ejus auctore, an scilicet
dæmone, vel quia dæmon sub eisdem late­
Deus sit, vel diabolus ; ulterius distin­
ret. Hoc vero motivum levi manu dirui­
guendum est; nam si ita dubitet, quod
tur : quoniam non adoramus imagines ut
tamen in partem affirmativam, nempe ex
imagines propter artificem, qui eas format,
Deo esse, rationabiliter macis inclinet;
aut propter substantiam, quæ in eis sit,
poterit imaginem adorare sub conditione
sed quia in esse repræsentativo sunt ipsæ
tamen, quod ita sit, sicut ipse opinatur :
res sacræ, et adoratione dignæ, quas re­
nec in hoc aliqua inordinatio apparet, cum
præsentant. Quare non curamus, an imago
ex una parte res repræsentata, et adorata
lignea v. g. D. Petri fuerit formata a
sit adoratione digna ; et ex alia adsit judi­
diabolo, vel ab homine, et rursus ab ho­
mine Christiano, vel ethnico : item non
cium probabile, quod auctor illam propo­
nens sit Deus ; et denique si aliquod
attendimus, an dæmon in ea delitescat, ut
periculum lateat, excludatur per adhibitam
absolute fieri non repugnat : sed præcise
attendimus, quod D. Petrum représentât, I conditionem. At si tunc omitteret adora­
tionem, minime peccaret : quia vel non
sive, ut magis proprie loquamur, quod est
ipse D. Petrus in esse repræsentarivo : et i datur absolute præceptum colendi positive
sacras imagines ; vel saltem cum positivum
hoc ultimum sufficit, ut illam licito, et re­
ligioso cultu adoremus. Atqui imago appa­ sit, non obligat pro semper, ut supra obser­
vavimus num. 22. Si autem licet talem
rens D. Petri eodem modo se habet in
adorationem aliquando omittere; maxime
repræsentando : quippe de materiali se
in ea occasione, ubi dubitatio adest circa
habet ad imaginem in esse imaginis, quod
imaginis auctorem. Et ita in facto consusit ex ligno, vel ære, vel cera, vel aere,
leremus. Sic etiam D. Bonavent. multum
vel luce : et similiter de materiali se habet,
laniat quondam virum sanctum, qui, cum
quod facta fuerit ab hoc, vel illo artifice,
sibi aliquid in modum crucis apparuisset,
bono, aut malo, physice, sive moraliter.
Ergo quod imago sacra apparens potuerit avertens conspectom dixit, Nolo Christum
in hac vita videre. Si vero quis ita de
esse facta a dæmone, et ipsum obtegere,
auctore imaginis dubitet, quod magis in­
aut continere ; minime impedit per se lo­
clinet in eam partem, quod ex diabolo sit;
quendo, quod ipsam in esse imaginis ado­
rare possimus.
I minime adorabit imaginem : non quidem,
Cantio.
Diximus, Per se loquendo, hoc est atten­ quia ab intrinseco malum sit, ut supra
dendo ad conditionem imaginis in esse I observavimus, sed propter periculum conversandi

DISP. XXXVII. DUB. III.

versandi cum dæmone, elsuboundi aliquam
elusionem. At nec propterea imaginem
reisacræ contemnet, injurias illi inferendo,
aut convitia : id enim non apparet hones­
tum ob redundantiam convitii in protolypum. Sed consultius aget se abstrahendo
præcisive a tali imagine, et se convertendo
ad internam, quam Dei, et Sanctorum per
fidem habet.
lOMBS
54. Sed demus, quod in hac ultima
f.fcdlhypothesi quis temere, sive imprudenter
U5.
aduret imaginem apparentem; peccabit ne
tepei. graviter? Censemus cum Vasquez ubi
kru. supra, et Lorea disp. 98, num. 19, non
ita peccaturum, dummodo adoret imaginem
sub ratione rei sanctæ, et ob dignitatem
exemplaris, quod in tali imagine appre-'
hendit: quia prædictum objectum, et sub
tali motivo adorabile simpliciter apparet.
Quin, addit Lorea, tantum esse pietatis
affectum, ut omnino excusaret a peccato.
Quod tamen non probamus : nam ex sup­
positione, quod talis imago apparens te­
mere, sive imprudenter colatur, ut in hac
hypothesi præmittitur ; nequit nisi inconsequenter negari talem adorationem esse
peccaminosam, saltem ex illa imprudentîæ,
aut temeritatis circunstantia. Concedimus
autem contra Doctores num. 52 relatos
tale peccatum non fore idololatriam, sive
expresse adhibeatur conditio ibi proposita,
sive non. Quoniam hoc ipso, quod illa
adoratio ex pietatis affectu procedit erga
Deum, et Sanctos, tendit per se, et directe
ad veram eorum dignitatem, et sanctita­
tem : et quod diabolus sub imagine lateat,
non præstat, quod adoratio ad ipsum, vel
ad aliquid aliud indignum dirigatur. Quare
cum externum signum non habeat ratio­
nem cultus nisi dependenter ab affectu
interiori, et per subordinationem ad illum :
nullo modo esset formaliter idololatria,
aut idolodulia; sed ad summum pure mate­
rialiter ex parte rei, cui per aliquam inconsiderationem cultus exterior applicaretur.
Sicut etiam contingere posset in adorando
imaginem, quam putamus esse alicujus
Sancti ; cum res in se aliter se habeat : et
frequenter contingit in adoratione reliquia­
rum, quas non satis discutimus, et tamen
veneramur; quin propterea committamus
idololatriæ peccatum : excusat enim, aut
potius locum præcludit, quod illas res,
supposita falsa apprehensione, colamus ex
pia, et formali affectione ad res in se vere
sacras. Caute tamen, et cunctanter in his
procedere oporteret, non quidem ob peri-

713

culum idololatriæ, quod fere nullum foret,
sed ob dæmonis malitiam, ne forte aliqua
dulcedine apparenter spirituali, in princi­
pio gustata, homo tandem falsis ejus ali­
quibus suggestionibus acquiescat. Et ab
hoc effectu discerni præcipue debet, an
apparitio sit diabolica, vel divina, ut
communiter monent Patres spirituales, ad
quos lectorem remittimus.
55. Infertur secundo nomina sacra (sic Qoid de
­
vocantur, quæ personas sanctas significant) nomini
bus
adoranda in primis esse; deinde terminare rattis.
eandem specifice adorationem, quam ter­
minant illorum significata. Prima pars
hujus consectarii liquet tum ex praxi Eccle­
siæ catholicæ, quæ sacra nomina, Jesus,
et Maria veneratur. Tum etiam ex Septima Septima
Synodo act. 7, in professione fidei circa Synodus.
adorationem imaginum, ubi docet nos de­
ferre adorationem sacris libris : hoc autem
ideo est, quia res sacras significant : quæ
ratio etiam militat in sacris nominibus, ut
ex se liquet Tum denique ratione optima
desumpta ex dictis dub. præced. quoniam
imagines sacræ dignæ sunt adoratione, non
quidem ratione ejus, quod sunt in esse
entis, sed ratione ejus, quod repræsentant ;
sed idem significatur per sacra nomina,
quo i per imagines : ergo sicut istæ, sic
etiam et sacra nomina adoranda sunt. Ex
qua doctrina facile etiam ostenditur se­
cunda pars corollarii : quoniam ideo ima­
gines colimus eadem specifice adoratione,
qua illarum exemplaria; quia non colimus
illas ut entia sunt, sed ut imagines sunt;
et motus in imaginem, ut imago est, est
motus in imaginatum, ut constat ex dictis
§ 2 et 3; se i pariter non adoramus no­
mina sacra ut entia sunt, sed quatenus
signa sunt; et motus in signum ut signum
est, est motus in signatum (nec enim
inter hæc duo congrua aliqua disparitas
assignabitur); ergo sacra nomina adorantur
eadem specifice adoratione, qua illorum
significata. Quod amplius declaratur : nam
sicut attendendo ad imagines sumptas enti­
tative, nihil in eis reperimus adoratione
dignum ; et ideo illarum adorationem ul­
timo, et principaliter referimus ad id,
quod repræsentaiive sunt, sive repræsen­
tant; unde ipsarum, et exemplarium est
eadem adoratio : sic etiam in sacris nomi­
nibus vel scriptis, vel voce prolatis, si ad
id, quod in se sunt attendamus : nihil
reperimus, cui adoratio debeatur (sunt
enim simplices characteres, aut voces cum
respectu rationis); quare ut illa religiose

'■ fi

n
.14

;

DE INCARNATIONE

U1’

adoremus, debemus eorum cultum ultimo,
et principaliter referre ad objecta signi­
ficata : el consequenter pr&diota nomina
in esse nominum sacrorum. ». objecta eis
significata eodem specifice culi .i adurantur.
Unde tandem iit, quod nomen Jems ado­
retur latria ; nomen Maria B. Virgini
applicatum adoratur hyperdulia ; et nomina
propria aliorum Sanctorum adorantur dulia : qma objecta his nominibus significata,
et eodem ordine sumpta adorantur prædictis adorationibus, ut constat ex dictis disp.
25, dub. 2, et disp. 26, dub. 2 et 3.
Vazquez. Videantur
Vasquez disp. 108, cap. 11.
Ara \o. Arauxo in præs. dub. I. qui eandem hinc
resolutionem amplectentes fusius ipsam
Cordu­ prosequuntur, et argumenta Cordubæ lib.
ba.
1, quæst. 5, dub. 4, art. 2 ad 1 confir­
mationem 7 aigumenti ubi docet nomen
Jesus adorandum esse per se, et præcisive
a re significata) dissolvunt. Sunt autem ea
argumenta omnino lev.a, et idcirco a no­
bis omittuntur.
Quid de
56. Infertur tertio reliquas res sacras
aliis
(ultra imagines, et nomina, de quibus hac­
retas
sams. tenus) adorandas esse, et utique adora­
tione litriæ. Porro harum rerum sacrarum
appellatione illas omnes intelligimus, quæ
ex communi, et publica vel Dei, vel Eccle­
siæ institutione pertinent ad divinum cul­
tum, et IKo aliquomodo sacrantur, et
appropriantur, ut sunt sacrament.t. altaria,
calices, patenae, corporalia, et plura hujus­
modi, quibus ρω divino cultu utimur, et
qui alios usu> prophanos non habent. Quo
supposito, probatur consectarium quoad
primam partem : tum ex communi usu
Catholicorum, quos videmus hujusmo :i
res venerari. Tum etiam quia specialiter
pertinent ad Deum, et reputantur ejus :
quare sicut ob similem rationem purpu­
ram, et sceptrum regis aduramus, sic
etiam et pnedictas res adorare debemus.
Tum denique quia irreverens, aut propha­
nus earum rerum usus est speciale pecca­
tum sacrilegii, ut docent communiter TheoD.Tbom. iOgj cum [) Thom. 2, 2, quæst. 99. art. 3;
ergo signum est, quoi debent reverenter
tractari; et consequenter, quod eis debetur
reveremia, sive adoratio.
Princi­
Secunda \ero corollarii pars quam Auc­
palis
resolu­ tores g præced. relati consequenter ad suam
tio.
doctrinam negare solent) probatur ex prin­
cipiis verioribus, quæ supra statuimus.
Primo quia prædicta res, si seorsim a iKo,
cui deserviunt sumantur, nihil habent in­
trinsecum., quod adorationem, sive sub-

' <Λ »

missionem creaturæ rationalis mereatur :
quippe sunt res inanimes, et ipsa creatura
rationali inferiores : et ulterius ut sacræ
non addunt supra enlitatem propriam nisi
aliquem respectum rationis : ergo prædietæ
res nullam adorationem religiosam termi­
nant. quæ ultimo, et principaliter non
dirigatur ad Deum sicut ad objectum ado­
ratum : cum igitur adora1 io Dei sit latria;
sequitur res sacras latriæ adoratione ado­
rari. Secundo qma sicut imaginibus repræsemantur nobis prototypi, sic etiam in
his rebus sacris specialiter repræsentatur
Deus, cui sacrantur et deserviunt : idque
liquet ab ipsa experientia ; siquidem cum
istas res religiose tractamus, talis usus
'provenit ex recordatione Dei, et in eum
proprie collimat : quare prædietæ res non
immerito vocari queunt imagines symbo­
lical Dei juxta ea, quæ num 4 observavi­
mus : ergo quemadmodum motus in ima­
ginem est motus in imaginatum, et
propterea adoratio imaginum est ejusdem
speciei cum adoratione prototyporum : sic
etiam adoratio rerum sacrarum est adoratio
Dei, et subinde adoratio latriæ; licet res; ectu rerum sit respectiva. et respectu Dei
i
absoluta, ut pruporiionahiliter contingit in
cultu imaginum. Et sic de ilis promiscue
!
loquitur D. Thom. loco cit. ex 2, 2, ubi D.Tboa. j
ait : Tertia species sacrilegii, quæ circa alias
res sacras committitur, diversos habet gradus
secundum differentiam rerum sacrarum.
Inter quas summum locum obtinent sacra­
menta, quibus homo sanctificatur : quorum
praecipuum est Eucharistiae sacramentum,
quod continet ipsum Christum (de cujus
proinde speciali adoratione nominatim egi­
mus disp. 25, dub. 3, § 6). Et ideo sacri­
legium. quod contra hoc sacramentum com­
mittitur, gravissimum est inter omnia. Post
sacramenta autem secundum locum tenent
vasa consecrata ad sacramentorum suscep­
tionem, et ipsæ imagines sacræ, et reliquia
Sanctorum, in quibus quodammodo ipsæ
personæ Sanctorum venerantur, el dehonorantur. Quia scilicet in eis repræsentative
sunt, ut supra explicuimus, et eodem cum
illis cultu, vel dehonoratione afficiuntur.
57. Sed oppones : quia non solum res Ok;è>
inan matæ sunt sacræ, sive dicatæ Deo, et
propriæ Dei ; sed etiam aliquæ creaturæ
rationales, ut patet in sacerdotibus : quare
sicut res aliæ repræ-entant quodammodo
Deum, sic eiiam personæ Deo sacralæ, si
cognoscantur ut tales : ergo sicut ob præmissa motiva adoramus res sacras aduratwne

—

DISP, XXXVII, DUB, III.
done latriæ, sic etiam eadem adoratione
colere debemus sacerdotes et alias perso­
nas Deo sacratas. Quod tamen cobœrere non
videtur cum doctrina tradita disp. pnecel.
dub. 2. Ergo si e converso personas non
adoramus latria ; sic etiam nec adorare de­
bemus res alias sacras inanimatas. Eo vel
maxime, quod ubi occurrit major dignitas,
aut sacratio, ibi adhibere oportet nobilio­
rem specie cultum : sed superior apparet
sacratio personarum, quam aliarum rerum,
ut ex ipsa inæquali subjectorum conditione,
et dignitate arguitur : ergo cum latria sit
nobilissima adorationum species; sequitur,
quod si res sacræ adorantur latria. idem
de personis sacris asserendum sit : aut e
converso si personæ quantumvis sacræ
non adorantur latria, nec aliæ res sacræ
tali adoratione adorari debent.
SUisfitRespondetur dubium non esse, quod
lio.
personæ sacræ, quantum est ex parte sa­
crationis, possint adorari, sicut et aliæ res
sacræ inanimes, ut objectio recte probat :
et similiter, si adorentur, ut aliæ res sacræ,
adorantur profecto latria : sic enim res
sacræ inanimes adorantur, ut num. præ­
ced. statuimus. Et quidem metaphysice non
repugnat personas sacras ita adorari : et
ut minus id permittimus, Sod quod res de
facto aliter se habeat, et quod non expediat
deferre latriam personis sacris, ex alio ca­
pite provenit: quia scilicet creatura ratio­
nalis terminat adorationem ratione dignita­
tis propriæ, et intrinsecæ; et hic modus
adorandi illam magis decet, ipsiusquc emi­
nentiam magis manifestat. Latria autem
est adoratio debita ratione eminentiae di­
vinæ. Quare si creaturæ rationali deferre­
tur : occasio foret existimandi talem crea­
turam esse quid divinum, et ex proprio
merito vindicare sibi latriam. Quod cum
inconveniens sit; obligat, ne creaturæ ra­
tionali deferamus cultum latriæ. Sed taie
inconveniens non militat in creaturis ina­
nimatis Deo sacratis, quas manifestum est
non adorari ob dignitatem propriam, sed
ob eminentiam Dei, quem repræsentant,
et cui deserviunt : quare illas cum Deo
latria adoramus. Præsertim cum ipsæ alias
non habeant alterum dignitatis motivum,
ut terminent aliud genus adorationis, quæ
simul, et principaliter ad Deum non ter­
minetur, ut supra ostendimus. Quam Joctri• nam, et dispantatem recte tradit D. Thom.
in præs. ari. 3, ad his verbis : Dicendum,
quod creatin'# ralionali debetur reverentia
propter seipsam. Etideo si creaturæ ralionali,

l

715

in qua est imago Dei 'adde, et quæ allquando e*t sacrata) exhiberetur adoratio
latriæ, posset esse erroris occasio, ut scilicet
molus adorantis sisteret in homine, in quan­
tum est res quaidam, el non referretur in
Deum, cujus esi imago. Quod non potest con­
tingere in imagine sculpta, vel picta in mate­
ria sensibili. Et similiter nec in rebus
insensibilibus Deo sacratis. Eandem doc­
trinam tradit art. 5 seq. ubi propter as­
signatam rationem statuit B. Virginem
non esse adorandam latria, licet ejus cor­
pus, et anima fuerint Spiritu Sancto coo­
pérante, Deo præparata. et consecrata, ut
essent dignum Filii habitaculum. Unde in
resp. ad 3 hæc optima tradit : Dicendum,
quod crux (quam latria adorari constabit
disp. seq. dub. 2), non est capax veneratio­
nis, prout in se consideratur. Sed B. Virgo
secundum se ipsam est venerationis capax.
El ideo non est similis ratio. Unde etiam
facile corruit augmentum difficultatis ob­
jectioni insertum : nam licet latria sit di­
gnior adoratio, quam duiia, cæteris pari­
bus : tamen duiia absoluta est melior, et
dignior adoratio, quam latria pure respec­
tive : sicut nobilius simpliciter est, quod
quis honoretur ob dignitatem propriam, et
intrinsecam, quam ob so'am dignitatem al­
terius, et in altero existentem. Unde sicut
Sanctos, sic etiam personas sacras magis
decet adorari duiia, quam latria : et abso­
lute plus honorantur Sancti, et personæ
sacræ, quando honorantur duiia, quam
imagines, et res sacræ, quando coluntur
latria.
58. Instabis : quoniam licet ob propo- Replica,
situm inconveniens non possimus creatu­
ras rationales adorare latria ; nihilominus
ex præmissa doctrina sequitur, quod om­
nes alias creaturas rationis expertes prædicto cultu honorare valeamus : hoc autem
falsum, et ridiculum apparet : ergo tra­
dita a nobis doctrina sibi non constat.
Probatur major : nam ideo possumus ima­
gines Dei, et alias res sacras adorare ado­
ratione latriæ, quia illæ repræsentant
Deum, et sic ipsas honoramus, non qui­
dem ut entia sunt, sed ut imagines, et re­
praesentationes sunt exemplarium : quo
pacto non aliter a lorautur, quam simul
cum exemplaribus : atque ideo terminant
eandem adorationem, quam illa Ideo vero
creaturas rationales latria nOn adoramus, .
quia licet, qua itum est ex vi fundamenti
im nediate propositi, sic adorari possent,
ut supra diximus; nihilominus non expe-

I

716

DE INCARNATIONE.

dit eas sic adorare : tum ne adoratio la­
per se primo ad ossendum, non autem ad
triæ videatur illis deferri ob dignitatem
significandum. Et idem tuentur Alexan­ A Inu­
intrinsecam, cujus sunt capaces : tum
der 3 part, quæst. 30, inemb. 3, art. 2, der.
quia honorificentius illis est coli ob digni
§ 2, et Arauxo in præs. dub. 2, ubi obser­ Ann».
talem propriam. quam adorari propter
vat oppositam Vasquii theologiam latum
excellentiam ext rinsecam exemplaris. At
pandere ostium idololatria?. Et plane ita
unam, et alteram doctrinam si applicemus
videtur : nam quis non censeret Christia­
aliis creaturis insensibilibus, et irrationos populos illud crimen renovare, si atnatibus, facile inveniemus, quod prima in j tenderet eos adorare solem ; genuflectore
coram cato, aut simia; et cultum deferre
illis etiam militet ; el secunda in eisdem
alliis, et porris ; atque in veneratione ha­
locum non habeat. Sunt namque ex una
bere pulices, et vespertiliones? Profecto
parte n-præsentationes Dei ad modum
horum conspectu nemo dubitaret totam
imaginis, aut saltem vestigii, juxta illud
insaniam, atque superstitionem ÆgyptioPs. 18 : Coli enarrant gloriam Dei, et opera
rum, et similium idololatrarum, et anti­
'manuum ejus annuntiat firmamentum. Et
quatum jam vulnus recrudescere.
Ad j ad Rom. 1 : Invisibilia enim ipsius, aereaotG' * lura mundi, per ea, qua· facta sunt, in­
59. Sed extremæ istæ opiniones aliquid Priüi
pus
veri continent; quas proinde temperare resfllstellecta conspiciuntur : sempiterna quoque
oportet. Unde cum affirmativa sentimus tionii
ejus virtus, el divinitas : ita ut sint inexcu­
sabiles, etc. Ex alia vero parte prædictæ non implicare, quod rebus insensibilibus
possit honestus cultus deferri, qui latriæ
creaturæ irrationales nec habent dignita­
sit, et ultimo, ac præcipue in Deum refe­
tem propriam, ut latria putetur eis deferri
ratur; ipsas vero creaturas non respipropter se ipsas ; nec aliter adorari possunt,
ciat ut res sunt, sed ut signa, vestigia,
quam euhu respectivo. Ergo tradita a no­
et repraesentationes Dei. Et ad ita sen­
bis doctrina evincit sicut imagines, et res
tiendum movemur præcipue exemplo ima­
sacras, sic etiam generaliter omnes crea­
turas mundi insensibiles, et irrationales ginum sacrarum, quas colimus, non prop­
ter id, quod in se sunt, sed propter id,
adorari posse latria. Fais itas vero conse­
quentis videtur evidens : quis enim stul­ qnod repræsentant, ut toto isto dubio de­
clarare studuimus. Eadem autem ratio
tum non judicabit, quud adoremus asinos,
occurrit in omnibus rebus in ordine ad
canes, muscas, serpentes, arbores, lapides,
et alia ejusmodi? Unde Wiclefistæ apud
repræsentandum Deum, ut facile conside­
Walden- V, N. Thomam AVal 'ensem lom. 3, cap.
ranti constabit. Et quod res generaliter
SIS.
158, hoc argumento per subsannationem,
non dicantur imagines, sed vestigia; pa­
et irrisionem utebantur contra Catholicos
rum refert ; quoniam respectu Dei secun­
imaginum adorationes : Imagines inani­
dum suam naturam nulla imago dari po­
mes (opponebant) « adoratis, adorale quo­
test, sed ad ,summum symbolica, aut
que modulum straminis, quia vestigium
metaphorica : quo pacto vestigia etiam,
Trinitatis habet. Falsum itaque, et ridicu­
sive res creatæ ipsum repræsentare queunt.
Unde si vir sapiens aliquam creaturam
lum est, quod omnes creaturas irrationales
irrationalem consideraret ut repræsentanadorare possimus adoratione latriæ.
Diversæ
tem divinam perfectionem, et sic conside­
In diluendo hanc replicam, quæ diffi­
aliquo­
ratam adoraret cum objecto repræsentato,
cultate non caret, non satis convenit inter
rum
senten- theologos. Nam Vasquez disp. 110, cap. 2,
quod est Deus, sicut in adoratione imagi­
num sacrarum proportionabiliter contin­
Vazquez. concedit sequelam, et titulum illius capi­
git; illum ex vi hujus nec idololatriæ, nec
tis sic proponit : Res omnes inanimes, el
alterius superstitionis, aut criminis dam­
irrationales rite adorari posse, vera sentennaremus.
Loro. Ha esi. Et idem intrepide docet Lugo disp.
densis1.' 37, sect. 1. Negat autem sequelam V. Tho­
Cæterum cum sententia negante duo P«titix
principaliter statuimus. Nam in primis ta­ r?F'smas proxime allegatus, docens non omne
lis rerum irrationalium adoratio non po­ iLflcS
signum Dei esse adorandum, sed solum
test esse publica, aut communis : quia prs.
expressum, et sensui evidens, quoique
visum statim moveat affectum. Id vero
respectu multitudinis afferret evidens peri­
non salvatur in omnibus creaturis genera­ culum idololatriæ. Unde videmus Eccle­
liter loquendo : occurrunt enim nobis ut
siam proponere quidem usum, et adoratio­
entia sunt·, non autem ut Dei signa, ima­
nem sacrarum imaginum, circa quas curat
gines, aut vestigia ; quippe productio sunt
populos adorari : res autem alias propha­
nas

DISP. XXXVII. DUB. III.

|
j
I
I
1

I
■
j

\
I
|
I
I
I
I
«
I
I
I
I
I
’

i
!
E

'

nas reputat, ct minime, ut adorentur, pro­
ponit, vel admittit. Deinde sunt res aliqute
adeo viles, ut nullo modo putemus posse
religiose coli adoratione relata in Deum
absque aliqua indecentia, aut turpitudine,
ut si quis adoraret stercora humana, aut
membra obscena. Eo namque ipso, quod
aliquid ejusmodi admisceretur, nullo modo
adoratio diceretur honesta, aut licita attenAbor.ia tis omnibus. Unde illam tam dissertam
p/iui'.1 Vasquii assertionem, Res omnes inanimes,
et irrationales rite adorari posse, vera sententia est, censemus esse evidenter falsam :
sicut evidens putamus adorationem rerum
turpium esse turpem, et penitus refellen­
dam.
Fulcitur autem hæc secunda resolutio
tam in se, quam in motivis pro ea propo­
sitis, auctoritate Patrum. Nam in primis
D. Augustin, concione 3 Ps. ad illa verba :
ins. Sol cognovit occasum suum, inquit : Ne pu­
tetis, fratres, ideo nonnullis solem esse adorandum, quia sol in Scripturis aliquando
Christum significat : talis enim est dementia
hominum, quasi adorandum aliquid dicatur,
cum dicilur : Sol Christum significat. Adorate ergo petram, quia Christum significat.
Ex quibus patet S. Doctorem in ea fuisse
sententia, quod absurdum putaverit comD.Leo. munem rerum adorationem. Et S. Leo
Magnus in serm. de Nativit. reprehendit
Romanos, quod cum attenderent ad Basilicam D. Petri, conversi ad nascentem solem, inclinatis cervicibus adorabant. Quia
el si quidam forte (inquit, supponens in
aliquibus rectam fidem, et intentionem
cultus religiosi erga Deum) creatorem po­
tius pulchri luminis, quam ''ipsum lumen,
quod est creatura, venerantur : abstinendum
tamen est ab ipsa hujusmodi specie officii :
quam cum in nostris invenit, qui Deorum
cultum relinquit, nonne hanc secum pariem
opinionis veluslæ tanquam probabilem reten­
tabit, quam Christianis, el impiis viderit
esse communem ? El eodem spiritu monet
serm. 2 de Nativit. : Sol, Luna, sidera sint
commoda utentibus, sint speciosa cernenti­
bus : sed ita ul de illis gratia: referantur
auctori, el adoretur Deus, qui condidit; non
crealiiïa, quæ servii. Unde magis liquet,
quod possibilitas adorationis harum rerum,
quam cum sententia affirmante admisimus,
potius est metaphysica, quam moralis, et
præsertim respectu multitudinis. Quare
consuli non debet; præsertim cum habea­
mus imagines, et res sacras ab Ecclesia
assignatas, in quibus adorationem exter­

717

nam exercere possimus. Attentis itaque
omnibus, præferri absolute debet negans
N. Waldensis sententia. Cui etiam subs­
cribere videtur Cajetanus 2, 2, quæst. 103,
art. 3 ad 4 dubium, ubi hanc eandem
rem versans sic illam absolvit : Concluden­
dum ergo videtur, quod si quis creaturam
veneraretur, in quantum est similitudo, vel
vestigium Dei, hoc est, quod veneraretur
Deum in creatura hac, vel illa; latriæ cul­
tum exhiberet, non creaturæ, sed Deo in
creatura : sicut etiam blasphematur Deus
in creatura, el amalur : et hoc probant ra­
tiones allalæ. Sed quoniam objecta hæc con­
nexam habent occasionem erroris : ideo ex­
hibendus non est honor latriæ isliusmodi
imaginibus, el vestigiis ut sic.
ARTICULUS VI.

Utrum reliquiæ Sancturum sint adorandœ.
Ad sextum sic proceditur. Videtur, quod Sanctorum
reliquiæ nullo modo sint adorandæ. Non enim est aliquid
faciendum, quod possit esse occasio errons. Sed adorare
mortuorum reliquias videtor ad errorem Gentilium perti­
nere, qui mortuis hominibus honorificentiam impendebant.
Ergo non sunt Sauciorum reliquiæ adorandæ.
Prælerea Stultum videtur rem insensibilem venerari :
sed Sanctorum reliquiæ sunt insensibilia corpora. Ergo
stultum est ens venerari.
Prælerea. Corpus mortuum non est ejusdem speciei cum
corpore vivo : et per consequens non videtur esse numero
idem. Ergo videtur, quod post mortem alicujus Sancti
corpus ejus non sit adorandum.
Sed contra est, quod dicilur in lib. de ecclesiast. dogmatib. Sanctorum corpora, et præcipue beatorum Marty­
rum reliquias, ac si Christi membra, sincerissime hono­
randa, scilicet credimus. Et postea subditur. Si quis
contra hanc sententiam velit esse, non Christianus, sed
Eunomiamis, et Vigilanlianus creditur.
Respondeo dicendum, quod sicut Augustin, dicit in
lib. de civit. Dei. Si paterna vestis et annulas, ac si
quid est hujusmodi, lauto cirius est posteris, quanto
erga parentes est major affectus, nullo modo ipsa sper­
nenda sunt corpora, quæ utique multo familiarius, atque
conjunctius, quam quaslibet indumenta gestamus. Hæc
enim ad ipsam naturam hominis pertinent. Ex quo patet,
quod qui habet affectum ad aliquem, etiam ea, quæ de
ipso post mortem relinquuntur, veneratur : non solum
corpus aut partes corporis ejus, sed etiam aliqua exte­
riora, puta vestes, et similia. Manifestum est autem,
quod Sanctos Dei in veneratione habere debemus, tan­
quam membra Christi, Dei Filios, et amicos, et noMros
intercessores. Et ideo eorum reliquias qualescumque,
honore congruo in eorum memoriam venerari debemus,
el præcipue eorum corpora, quæ fuerunt templa, et organa
Spiritus Sancti in ei< habitantis, ct operantis, et sunt
corpori Christi configuranda per gloriosam resurrectio­
nem. Unde et ipse Deus hujusmodi reliquias convenienter
honorat, in eorum præsentiam miracula fac endo.
Ad primum ergo dicendum, qnod hæc fuit ratio Vigilatilii, cujus verba introducit Hieronym. in lib. quem
contra cum scribit, dicentis prope ritum Gentilium ride­
mus sub prætext'J religionis introductum pulrisculum
nescio quem in modico vasculo, pretioso linteamine
circundatum osculantes adorant. Contra quem Hieronvm.
dicit in epist. ad Riparium : Nos non dico Martyrum re­
liquias, sed nec Solem, nec Lunam, nec Angelos adora­
remus, scilicet adoratione latriæ, honoramus autem reliquias Martyrum, ut eum, cujus sunt Martyres, adoremus :
honoramus servos, ut honor servorum redundet ad domi­
num. Sic ergo honorando reliquias Sanatorum, uon inci­
dimus in errorem Gentilium, qui cultum latriæ mortuis
hominibus exhibebant.

Cajeta-

nBS’

9

718

DE INCARNATIONE.

Ad serohdvm diivnduw, (}Q<xl ccq us illud iii-cu.-ibifc
non arfon>mus prepb-r sf ipsum, wil piopter aninv m. qua·
iuit <i eniu, <|ua· nunc iruiiur Beo : cl propter Deum,
cujus fuerunt miaisiri.
At tertium dicendum, quod corpus trorlui ni alicujus
Sincti non est eidem numero quod primo ftiil dum
meret, propter diversitatem tormx, qua’ est anima : tsl
tamen idem identitate malina*, qua· est iterum soæformæ
unienda·.

Conclusio ; Qualescumque reliquias Sancto­
rum honore congruo venerari debemus.

Hunc articulum r.on salis congruo or­
dine propositum fuisse a D Thom. censebit
quispiam : tum quia ipse statuerat agere
de adoratione Christi, ut liquet ex titulo
quæstionis : cum prædicta vero adoratione
nihil commune habet cultus reliquiarum
Sanctorum; siquidem non in Christum,
sed in Sanctos refertur. Tum quia dato,
quod oporteret dicere de hujusmodi reli­
quiarum adoratione, prius agendum erat
de adoratione Sanctorum : quippe nisi isti
adorentur, nec illorum reliquiæ honorandæ
sunt; cum igitur D. Thom. non egerit de
Sanctorum adoratione, minus recte intro­
ducit matennm, sive considerationem circa
Vrsdi- illorum reliquias, earumque cultum. Hæc
caiur. opponeret rigidus censor Se.l ab his faci e
vindicatur optimus ordo, quem sicut sem­
per, sic isto loco servat D. Thomas, ut
ostenditur refellendo simul objecta. Actu­
rus quidem S. Doctor erat de adoratione
Christi tam in se, quam in propriis : et
ideo tut. I et 2. egit de adoratione Chrisli;
et art. 3 de adoratione imaginis Christi : et
art. 4 de adoratione reliquiarum Chrisli,
Inter quas crux prtecipue computatur;
et art. 5 de adoratione pertinentium ad
Christum, ut est ejus mater : et hoc ultimo
loco incidenler agit de adoratione Sancto­
rum, ut liquetex illis verbis : Nulli purx
creatura; rationali debelur cultus latria·. Cum
igitur B. Virgo sil pura creatura rationalis,
non debelur ei adoratio latria;, sed solum
veneratio dulia: ; eminentius tamen, quam
caeleris, in quantum ipsa est mater Dei.
Unde S. Doctor opus non habuit specialem
alium articulum proponere circa adoratio­
nem Sanctorum. Opus tamen illo habuit
ad considerandum de eorum reliquiis :
quia ex una parte congruebat de illis agere
pro complemento adorationis reliquiarum
Chrisli, < e quibus egerat art. 4, et ex alia
parte, quæ ibi dixerat, non sufficiebant ad
veram notitiam adorationis reliquiarum
Sanctorum, ob satis n agnam materiæ divereitaiem. Hac itaque de causa proposuit
hunc specialem articulum.

Ordo
D.Thom.
imp··
guaiur.

t

4

DISP. XXXVIII, DUB. I.

monti. Nam quod ad vetus attinet, Moyses
DISPUTATIO XXXVIII.
in Palosiinam discessurus, secum apporta­
vit ossa 8. Josephi Patriarch®, ut logitur
De adoratione sacrarum reliquiarum,
Et i.-W. Exodi I 3. De quo proinde dicitur Ecd. 49 :
et crucis,
El ossa ejus visitata sunt. Cadaver sacrum
Parentis nostri Elisei suscitavit mortuum,
Quamvis 1). Thom. in diversis aniculis
E«1.4S. ut constat 4 Reg. 13. Unde Ecd. 48
egerit do adoratione crucis, et de cultu
dii ilur : El mortuum prophetavit corpus ejus.
reiiquiarum Sanctorum, ut immediate ob­
Josias etiam catholicissimus rex omnem
servavimus : nihilominus congruuiu duxi­
idololatriam, et superstitionem removere
mus lnec duo sub una, quam aperimus,
conatus, plura mortuorum corpora, qu® in
disputatione comprehendere : tum quia
monte erant, combussit ; tamen servanda
eorum considerationes mutuo se juvant:
curavit ossa Elisei, et alterius Prophet®,
tum quia supposita doctrina in proceden­
ut patet 4 Reg. 23. Denique Judæi in
tibus tradita, longas disceptationes non
magno honore habuisse reliquias, et sepul­
exposcunt. Inchoabimus autem ab adora­
chre Prophetarum, constat ex his quæ
tione reliquiarum ob rationem statim assi­
D. Hie scribit D. Hieronym. in cap. 1 O.-e®,
gnandam.
Jonæ, et Abiiiæ : et evidentius adhuc
M23 • constat ex verbis Christi Domini Matth.
DUBIUM I.
23, qui hunc sacrorum cadaverum hono­
rem supposuit dum dixit : Vae vobis Scriba;,
Jn sacrae reliquiæ sint adorandae, ct quo
cl Pharisæi hypocritae, qui aedificatis sepulcultu.
chra Prophetarum, el ornatis monumenta
justorum. Quod vero attinet ad Novum
Quod a consideratione reliquiarum ordia­
fcuh 9. Testamentum, constat Matth. 9 mulierem,
mur. remittentes uitimo loco crucisadoiaqu® fluxum sanguinis patiebatur, devote
tionem, inde provenit, quod Christi crux
attigisse fimbriam vestimenti Christi,
habeat rationem imaginis, et reliquiæ :
quandam scilicet reliquiam, et sanatam
quare sicut oportuit prius agere de imagi­
Artor. 5 esse· Et Act. 5 dicitur expositos fuisse
et 19. infirmos in lectulis, ut veniente Petro, sal­
nibus, sic expedit prius dicere de reliquiis,
ut supposita communi tam imaginum,
tem umbra illius obumbraret quenquam, ct
quam reliquiarum notitia, descendamus pos­
liberarentur ab infirmitatibus suis. Et cap.
tea ad particulares rationes, quæ in a- o13 dicitur : Super languidos deferebantur a
ran a crucem occurrunt. Porro reliquia­ 50Î3.
torpore ejus (Pauli scilicet) sudaria, cl
rum nomine comprehendimus omnes tam
semicinctia, ct recedebant ab cis languores,
Chrisli, quam aliorum Sanctorum reliquias.
el spiritus nequam egrediebantur.
Ahud
Sic autem vocantur omnia illa, quæ speSecundo probatur ex perpetua, et com­
251.ciaiem ad ipsos re.-pectum habent, vel
nm. muni Ecclesiæ catholicæ traditione, quæ
quod partes eorum fuerint, sicut particulæ
semper reliquias sacras venerata est. De
carnis; vel quod eos attigerint, ut vestes;
qua traditione evidenter constat : tum ex
vel quod ab eis fact® fuerint, ut scripta,
testimoniis SS. Patrum, ex quibus antivel denique ob similes alias rationes, quæ
D.[?«- quissimus Ignatius in epist. ad Trallianos
lias.
simul, aut divisim semper concurrunt in eis
testatur feroces bestias venerari corpora
rebus, quas reliquias appellamus. Quod ma­
Martyrum : Quas invitabo, inquit, ad de­
gis ex ipsa praxi cognoscitur, quam queat in
vorationem mei, el deprecabor, ne forte,
communi diffiniri.
quod cum nonnullis fecerunt, Umeant attin­
gere corpus meum. Occiso D. Polycarpo
Joaonis Evangelist® discipulo, instarunt
Judæi, ut in cineres redigeretur corpus
Catholica dubii quoad priorem partem
ejus; et testatur Ecclesia Smyrnensis in
decisio.
epist. ad Ecclesiam Philomelii Christianos
summa aviditate collegisse reliquias, ac si
1. Dicendum est primo omnes sacras Afktessent, ait, lapidibus pretiosissimis pretio­
rel.quias adorandas esse. Hæc assertio est lio !.
E«*c- siores. Eusebius lih. 7, cap. 15, agens de
iitts.
d<· fido, ul ex immr diale dicendis consta­
cathedra, aut sede lignea S. Jacobi Apos­
bit. Probatur multipliciter, etpnmo ex S.
toli ait : Servatur cum ingenti studio, vetui
tarda- 1 Ï
Scriptura tam Veteris, quam Novi Testa­
a Majoribus tradita memoria sanctitatis, el
menti

719

cum magna veneratione habetur. D. Atha­ D AU13nasius legatarius pallii jam triti, quod ipse u*s.
novum D. Antonio dederat, summopere
lætabatur, et illud in pretio habebat,
Magnus Basilius in conc. pro Gordiano D. Ba­
Martyre ait : Cum pro Christo continget silios.
mors, pretiosas sunt reliquiae Sanctorum.
Antea dicebalus' de sucerdolibus, el Deo di­
catis: Non contaminabitur ex aliquo mortuo.
Nunc autem qui contingit ossa Martyris,
quandam sanctificationis societatem assumit
ex gralia corpori insidente. D. Nazianz.
orat, in Cyprianum : Omnia potest pulvis zianzen.
Cypriani cum fide, ul sciunt hi, qui ipsi ex­
perti sunt el miraculum ad nos usque trans­
miserunt. D. Chrysost. orat. 31 de vinu-d. Cbrytib. : Sicut virtus erat in umbra Petri, et ί0,1ο:η·
veste Pauli ad sanandum .Tgrolos. ita in
Sancto-um cineribus ad expellendum daemo­
nes. D. Augustinus epist. 103 ad Quin- d Aa-'
tianum : Portant sane (latores scilicet 8as:i,lus·
illius epistolio) reliquias beatissimi, el glo­
riosissimi Martyris Strphani, quas non igno­
rat sanctitas vestra, sicut el nos fecimus,
quam convenienter honorare debeatis. Et
lib. 22 de civit, cap. 8, plura narrat mi­
racula ad feretrum sanctissimi Martyris
facta. Denique ut prolixitatem vitemus,
eodem modo loquuntur alii Ecclesiæ Pa­
tres. quos allegant V. Doctor Waldensis N Waldensis.
tom. 3, cap. 14. Alanus Copus dialogo AHnus.
3, a cap. 12. Bellarmin. lib de imaginib. Be larrniüus.
cap 3. Carriere art. 33, et alii, qui contra Carriere.
hæreticos agunt. Tum præterea constat
evidenter hujusmodi traditio ex usu om­
nium principalium Ecclesiarum totius or­
bis in quibus corpora, et reliquiæ Sancto­
rum venerationem habuerunt. De Romana
liquet ex epist. 1 S. Coined Pap®, ubi S. Coragit de translatione corporum Petri, et nelius.
Pauli suo tempore facta. Ad Constantinopolitanam translatæ honorifice sunt reli­
quiæ SS. Andreæ, Lucæ, et Timothei
tempore Constantini Magni, ut refert D. D. Ilie·
Hieronym. scribens contra Vigilantium, ronyot.
Antiochena maxime venerata est corpus
S. Ignatii, ut refert Evagrius lib. 4,cap. 1G. EvaAlexandrina in summo honore habuit ca­ gnus.
put Joannis Baptist®, ut scribit Rufinus Raflaus,
:
lib. 2, cap. 25. Hierosolymitana, præter
alias plures reliquius, cathedram Jacobi mi­
noris honorifice conservavit, ut refert Eu­
sebius supra relatus. Smyrnensis corpus bius.
B. Polycarpi summopere coluit, teste eodom Euseb.olib, 4, cap. 15. Mediolanensis
venerata est corpora SS. Gervasii, et Pro- D. Atntasii cum aliis, ut scribit D. Ambros. hros.

:·■

>

720

DE INCARNATIONE.

semi. 91 et 92. Denique, ut alias omittaSuarez. nius in Hispania, inquit Suarez disp. 55.
sect. 1, reliquiæ S. Jacobi, singulari Dei
providentia condilæ sunt, el non solum ab
incolis, sed ab universis fidelibus religionis
causa eo venientibus adorantur, ut ex an­
tiquissima, el vulgarissima traditione cons­
tat.
Aiiud
2. Tertio probatur ex Conciliis : nam
tuoiicorpora, reliquias, et sepulchra Sanctorum
vu u.
Septimi honorari debere, statuerunt Septima Syno­
Sveodus act. 3 et act. 7 in confessione fidei,
dus.
IConcit. Gangrense can. ultimo, Bracharense ter­
Gangrense. tium can. 5. Epaunense in Galba can. 25.
Bracha- Moguntinum anno 813, can. 51. Latera­
reuse.
Epau- nense sub innocentio lenio cap. 62. Deni­
nen?e. que Concilium Trident, sess. 25, in de­
Mùgunticum, creto 2, ubi gravissime statuit : Sanctorum
Latera- quoque Martyrum, et aliorum cum Christo
OfM.
Tnden- viventium sancta corpora, quæ riva membra
tinum. fuerunt Christi, el templum Spiritus Sancti,
ab ipso ad æternam vitam suscitanda, et
glorificanda a fidelibus veneranda esse : per
quæ multa beneficia a beo hominibus præstantur : ita ut affirmantes Sanctorum reli­
quiis venerationem, atque honorem non de­
beri·, vel eas, aliaque sacra monumenta a
fidelibus inutiliter honorari, atque eorum
opis impetranda: causa Sanctorum memorias
frustra frequentari, omnino damnandos esse,
prout jampridem eos damnavit, et nunc
etiam damnat Ecclesia.
Aliud
Quarto probatur ex innumeris miraculis,
œoîquæ Deus operatus est ad sepulchra, et
vum.
reliquias Christi, et Sanctorum ejus, in
eorum cultoribus. Et quia non expedit in
his referendis immorari, videri possunt
Auctores probatissimi, et omni exceptione
majores, qui de his mirabilibus per reli­
D. Au­ quias sacras contestantur, D. Augustin,
gustin.
lib. 22 de civit, cap. 8. D. Hyeronim lib.
1). Hierony- contra Vigilantium, et in vita Patris nostri
mns.
Hilarionis, et D. Ambros. serm. 91 de
I). Am­
bres.
SS. Gervasio, et Protasio, Sulpitius in
Sulpivita S. Martini, D. Gregurius Turonensis
lius.
Gregor. de gloria Martyrum, D. Bernard, in vita
Turo- S. Malachiæ, D Bonavent. in vita S. Fran·
nensis.
D. Ber­ cisci, et alii. Unde D. Thomas in præs.
nardus. art. 6. hoc medio adorationem reliquiarum
b. lionaveut. etiam confirmavit concludens : Unde et ipse
D.Thom. £)eU5 /lUjUjni0(ii reliquias convenienter hono­
rat, in earun præsenlia miracula faciendo.
Baiio
3. Ultimo denique probatur ratione ejusD.Ihoir. jem Angelici Doctoris, quæ optima est :
quoniam ipsa ratio naturalis dictat, quod
si aliquam personam diligimus, honore­
mus, et pretio habeamus ad ipsam spec-

tantia, vel intrinseco, ut sunt corpus, ct
partes ejus, vel extrinsece, ul sunt vestes,
et similia, et non solum vivente tali per­
sona, sed etiam post ejus mortem. Constat
autem, quod Christum, et Sanctos ejus
diligere, et adorare debemus, ut constat ex
dictis disp. 35, dub. 2 et disp. 36, dub. 1.
Ergo ratio naturalis (supposita fide circa
earum personarum sanctitatem) dictat,
quod honoremus, et in pretio habeamus ad
ipsus spectantia, et qu<æ vocamus reliquias,
ut sunt corpora, partes corporis, vestes,
effectus, et similia. Cum igitur ratio natu­
ralis sit dictamen inditum a Deo auctore
naturæ, et habeat vim legis : sequitur,
quod debeamus reliquias sacras colere, et
venerari. Cætera constant. Et major, in
qua poterat esse difficultas, probatur ex
his, quæ generaliter videmus in filiis erga
parentes vero piis : non solum enim ipsos
viventes colunt, sed etiam post eorum
mortem quaelibet illorum pignora in pretio
habent, ut recte expendit D. Augustinus a
D. Thom. allegatus, ut honestatem vene­
rationis reliquiarum sacrarum quasi sensi­
biliter probet. Si paterna, inquit, vestis, el
annulus, ac si quid est hujusmodi tanto ca­
rius est posteris, quanto erga parentes esi
major affectus : nullo modo ipsa spernenda
sunt corpora, quæ utique multo familiarius,
atque conjunctius, quam quælibet indumenta
gestamus, /lac enim ad ipsam naluram ho­
minis perlinent.
Confirmatur : quia sacræ imagines ado­
rari debent ex dictis disp. 36, dub. 2; ergo
idem dicendum est de reliquiis sacris. Patet
consequentia a paritate, quæ magis expen­
ditur in hunc modum : quoniam sicut con­
servare imaginem alicujus provenit ex
amore erga illum, ut ipsum scilicet eo
saltem modo præsentem habeamus ; sic
etiam conservare ejus pignora, sive reli­
quias nequit non ex affectu ad illum proce­
dere. nempe ut ejus memoriam in ipsis
recolamus : et sicut imagines prototypes
nobis repru.sentant; sic etiam reliquis
memoriam illorum, ad quos perlinent, in
nobis excitant : et sicut motus, in imagi­
nem. ut imano est, indivisibiliter tendit
in imaginatum ; sic eliam motus in reli­
quias ut reliquiæ sunt, non potest non simul
referri in illos, ad quos spectant. Ergo qua
ratione debemus adorare imagines sacras,
eadem etiam
------ ---------debemus
----------- j
sacras reliquias
honorare. Accedit etiam pro corporibus
cinrriilie norlîkm?
« «.ί « 1 tfll
Sanctorum, Dt
et singulis
partibus specialis
r.everentiæ ratio, quam insinuat D. Thom.
in

Μ

j

T

rr

DISP. XXXV11I, DUB. J.

in fine corp, hujus art. 6, nam prædicta
corpora fuerunt olim animarum sanctarum
domicilia, fuerunt Spiritus Sancti templa,
simul, ct organa ad exercendum opera lau­
dabilia : sunt praeterea post Sanctorum
mortem trophæa triumphantium, sunt pi­
gnora patronorum nostrorum,etinstrumerla, quibus Deus operatur plura miracula :
denique erunt post resurrectionem gloriosa,
et venient in consortium beatitudinis per
totam aeternitatem. Hæ autem praerogativae
sicut prædictas reliquias denominant sanc­
tas aliqua sanctitate, scilicet respective, et
in ordine ad personas, vel animas, qua­
rum sunt, et in quibus sanctitas formalis
invenitur, sic etiam constituit ipsas in esse
venerabilium cum eodem respectu. Unde
patet insanam, et hlasphemam, ac penitus
improportionatam fuisse comparationem
illam Constantini Copronimi, qui dicebat
corpora, et ossa Sanctorum esse ad instar
crumenae pecuniis vacuae ; constat enim,
quod licet prædicta corpora, et ossa non
retineant animas, retinent tamen ordinem
ad illas, et plura privilegia per habitudi­
nem ad personas, ad quas pertinent.

§ n.
Probabilior dubii resolutio quoad pariem
alteram.
Altéra
jonclc1 siû.

4. Dicendum est secundo sacras reli­
quias, quatenus tales, adorari eadem ado­
ratione, qua adorantur personæ, quarum
snnt : atque ideo reliquias Christi adorari
latria, reliquias B. Virginis hyperdulia,
et reliquias aliorum Sanctorum dulia. Hæc
secunda assertionis pars patet ex prima :
nam prædictæ personæ illis adorationibus
coluntur, ut constat ex dictis disp. 35, dub.
2, et disp. 36, dub. 2 et 3 ; ergo si reli­
quiae adorantur eadem adoratione, qua
personæ, quarum sunt, sequitur praedic­
tarum personarum reliquias præmisso ado­
rationis modo adorandas esse. Prima vero
D.Thom. assertionis pars evidenter colligitur ex D.
Thom. in hac quæst. art . 4, ubi affirmat
quandam Christi reliquiam adorandam esse
eadem adoratione, qua Chrislus colitur,
nempe latria. Et licet de reliquiis determi­
nate agat ; principia tamen, quibus utitur,
et resolutionem probat, generalia sunt, et
æqualiter applicari queunt aliis, et aliorum
reliquiis Unde sic docent communiter,
licet non adeo se explicent omnes Thomistæ
relati disp. præced. dub. 3, num. 35,
Satinant. Curs, lheolog lom T >7

!

721

et nominatim Cajetanus art. 4 cit. et Cajetanu».
Capreolus in 3, dist. 9 quæst. 1, art. 1. Capreo
­
concl. 3. D Antonin. 3 part. tit. 12, cap. lus.
An­
9,§ 3, et Sylvester in Bosa aurea quæst. D.
tonius.
34. Idem etiam tuentur N. Waldensis tom. Sylves­
3, cap. 120. Almainus in 3 dist. 9, quæst. N.ter.
Wal1, concl. 6. Major quæst. concl. 5. Vaz­ ilensis.
quez. disp. 113, cap. 2, qui pro eadem Atmainns.
assertione refert Ilenricum, Gabrielem, Major.
Vazquez.
Cordubam, et alios.
Probatur unico fundamento : quia de Ratio,
qualitate, sive conditione adorationis reli­
quiarum sacrarum discurrere debemus sicut
de sacrarum imaginum cultu : sed imagines
adoramus eadem adoratione, qua illarum
exemplaria, sive personas, qua représen­
tant : ergo reliquias colimus eadem adora­
tione, qua adoramus personas, quarum
sunt. Consequentia patet, et minor constat
ex dictis disp. præced. dub. 3. Major autem
non obscure constat ex num. præced. et
insuper probatur exponendo amplius vim
paritatis : tum quia eædem rationes, quæ
probant imagines esse adorandas, probant
etiam reliquiarum adorationem : ergo pa­
riter rationes, quæ ostendunt conditionem,
sive speciem adorationis imaginum debere
esse juxta qualitatem personarum, quas
repræsentant imagines ; convincunt etiam
conditionem, et speciem adorationis reli­
quiarum debere regulari juxta qualitatem
personarum, ad quas spectant reliquiae.
Tum etiam nam ideo imagines in esse
imaginis coluntur eadem adoratione, qua
exemplaria, quia motus in imaginem sub
ratione imaginis est motus in imaginatum :
sed motus eliam in reliquias, ut reliquiæ
sunt, est motus in personas, ad quas per­
tinent ; siquidem reliquiæ comparantur ut
partes alicujus ; et motus in partem sub
ratione partis alicujus, tendit principaliter
in totum, cujus est pars : ergo reliquiæ ut
tales adorantur eadem adoratione, qua
personæ, ad quas spectant. Tum denique
nam sicut in visa imagine in esse imaginis,
statim occurrit ejus prototypiis, et princi­
paliter cum imagine adoratur : ita eliam
cognita reliquia in esse reliquiæ, cognos­
citur persona, cujus est, quæ principaliter
cum reliquia colitur. Sic experimento com­
pertum est, quod sicut visa imagine, quam
vel ex titulo, vel ex relatione, vel alia via
cognoscimus esse v. g. D. Hilarionis, ipso
DivuS principaliter apprehenditur, et simul
imago, et prototjpus adorantur cum inæqualitaie, quam ex conditione rei eugmtæ
et bonorutæ habent : ita eliam visa aliqua
46

‘0

ν’

7'1'2

DE INCARNATIONE

DISP. XXXVIII, DUH. I.

in quo ipse specialissime splendeat, et
reliquia, quam vel ex litu o, vel ex testimo­ 1 habitudinem ad causam finalem, sed de­
I
honorari posait. Et tunc reliquia, licet
nio alterius, vel alio modo cognos unus
pendentiam a rausa formali principaliter
||
quatenus pertinet ad Sanctum, adoretur
esse D. Hilarionis, prædictum Saucium
adorata : sicut in e idem set.su dicimus
I
solum dulia; tamen quatenus est miracuprincipaliter apprehendimus, et simu cum
corpus esse album propter albedinem, el
I
losum Dei opus, et illum subindo specia­
sua, et in sua reliquia adoramus cum illa ! corpus videri propter colorem, ut agentes
li
liter repræsentat, adorandum est latria.
inaequalitate, quam totum, et pars, sive i de imaginibus explicuimus.
tj
Quæ animadversio facile declaratur exemreliquia merentur. Oportet itaque de reli­
Ad hæc : eodem proportionali modo Afa u
pio reliquiarum Μ. N. 8. Theresia· : nam
adorantur reliquia', quo res sacrio, v. g.
quiarum adoratione discurrere, sicut do
f
ejus caro post centum, et quinque annos
corpora ia, et calices, quæ ad Deum pecu­
imaginum cultu.
I
mirabilem, suavemque incorruptionem conliariter pertinent. Sed hujusmodi res saConflf5. Confirmatur : nam ideo imagines non
K
servat; et ipsius cor est quasi miraculocræ adorantur eadem adoratione, qua Deus,
adoramus in recto ut terminum qui totalem
S
sum omnipotenti» speculum, in quo
:
nempe
latria;
quia
in
eis
Deus
principaliter
adorationis, sive præcisive ab exemplari­
imysterioste, et plano supra naturam, imabus sicut a termino principali.er adorato ; i adoratur, ut explicuimus disp. præced.
'
ginum apparitiones occurrunt. Si ergo lue
dub. 3, num. 36, et generaliter tradit Da- D.Dised potius una adoratione colimus exem­
reliquiæ considerentur ut reliquiæ, et per­
mascen. lib. i de fide cap. 12, dicens :
plaria in suis, et cum suis imaginibus
tinentes ad illuminatissimam Virginem,
Quamobrem omnia, quæ Deo dedicata, atque
tanquam cum termino coadorato: quia
»
sola dulia, et simul cum Theresia adorandæ
imagines sunt in se res insensibiles, et ! consecrata sunt, ita adoramus, ul cultum,
I
sunt : at si considerentur ut specialissimum
el venerationem ad eum referamus. Ergo
inanimes, quæ non merentur subjectionem
I
opus Dei, et simul cum ipso apprehensimiliter reliquiæ colendæ stmt eodem
creatune rationalis, nisi quatenus suis
•
duntur; pariter coli possunt cum eo, at­
cultu, quo personæ, ad quas spectant :
exemplaribus conjunguntur, et cum illis
que ideo adoratione Iatriæ : sicut eliam
terminant adorationis respectum. Hæc au­ ! militat enim eadem ratio, personas scilicet,
in sacris vasis, et aliis ad Deum specialitem ratio eliam militat in reliquiis, quas ! quarum sunt, in eisdem principaliter ado­
1
ter pertinentibus contingit. Et similia
rari, sive fide, et cultu apprehendi. Atque
manifestum est esse in se quid in mime,
I
exempla non raro in aliorum Sanctorum
et insensibile, et indignum de se, cui ; hunc adorationis modum commendat in
reliquiis observari queunt, ut in corpore
Paula D. Ilieronym. epist. 27, his verbis : D.Hic- ■
creatura rationalis subdatur. Ergo reliquias
(Seraphici D. Francisci, quod sacris stigAtque inde specum Salvatoris ingressa, postnon colimus ut terminum qui totalem ado­
?.Bc- matibus signatum fuit, ut refert D. Boquam vidit sacrum Virginis diversorium
rationis, sive præcisive ab exemplaribus
navent, in ejus legenda cap. 13, et ma­
et stabulum etc., me audiente jurabat se cer­
principaliter adoratis; sed potius unica
nens etiam incorruptum stat super pedes
nere fidei oculis infantem pannis involutum* ’Sa­
adoratione colimus personas, ad quas per­
sine fulcris. Ex corpore S. Nicolai
tinent, et quas colimus simul cum suis re­ gientem in præsepi, et Magos adorantes Domib
scaturire solet liquor, qui adversus morliquiis, sicut cum termino coadorato. Quæ . num. Unde dicebat Paula : Ego misera,
I
bos innumeros prodest, ut jam olim testaconfirmatio continet generale principium, I alque peccatrix indigna sum deosculari præsepe, in quo parvulus Dominus vagiit. Ex
I |ςμϊ- batur Emmanuel Imperator in Novella de
et rationem a priori, insecure, et absque
feriis. Et valde commune est quod Deus
quo liquet Sanciam istam eodem modo
II
superstitione·procedamus in hac adoratioJ
mediis reliquiis Sanctorum operetur plura,
D.Tlioa». nis materia : et proponitur a D. Thom. in
adoravisse præsepe, ac si Dominum parvu­
!
et diversa miracula, ut constat ex historia
præs. art. 4, his verbis : Dicendum, quod
lum præsentem haberet, et ipsum in se
j
ecclesiastica, et quotidie probatur in prosicui supra diclum csl 'art. præced. ad 3)
ipso deoscularetur. Et quemadmodum (aie­
cessu canonizationis Sanctorum. Quare si
honor, seu reverentia non debelur, nisi ra­
bat Leontius apud D. Damascen, orat. 3, Lew- I
prædictæ reliquiæ sumantur, et apprehen­
tionali naluræ : crealuræ aulem insensibili de imag.) Jacob accipiens a filiis suis ves- ll33,
dantur tanquam specialissima, et propria
non debelur honor, vel reverenlia, nisi ra­
tem sanguine conspersam, Joseph cum laDei opera; non dubitamus posse simul cum
tione rationalis naluræ. El hoc dupliciter.
cryniis osculatus est, suisque oculis circum­
i
ipso Deo adorari adoratione Iatriæ.
Uno modo, in quantum rtpræsenlal rationa­ posuit : non ipsam vestem diligendo, aut
I -iii>
7. Ad modum etiam, sive rationem a lolem naturam : alio modo, in quantum ei ; honorando (nempe ratione sui, et præci­
I lisüæ. rationis reliquiarum pertinent plura, quæ
quocumque modo conjungitur. Primo modo
sive a Joseph), hoc fecit ; sed per eum arbi­
j
jura disponunt. Sed hæc magis pertinent
tratus esi se Joseph osculari, el in manibus
censuerunl homines venerari regis imagi­
j
ad Theologos moralitas; et propterea
adorare. Simili itaque ratione nos gerimos
nem : secundo modo ejus vestimentum.
I
pauca, et graviora brevissime attingemus.
cum reliquias Sanctorum veneramur.
Ulrumque aulem venerantur eadem venera­
Primum ne novæ reliquiæ adorentur abs tione, qua venerantur el regem. Unde sicut
6. Diximus in assertione, et deinde in- 0b.'«- .
que licentia Episcopi, adhibito theologorum
culcavimus reliquias quatenus tales, colen- πίί1· I
in adoratione vestimenti regis, rex ipse
. 'z/itfil. consilio. Ita Tridentinum (modificans andas fore eadem adoratione, qua personæ,
principaliter apprehenditur, et adoratur in
•Tr,!e111· tiquiores contra canones) sess. 25, in 2
vestimento ; istud vero cum rege, et prop­ quarum sunt : quia sensus formalis est,
I
fidei decreto. Secundum reliquias servandas
ter regem coadoratur : sic etiam in adora­ considerando reliquias præcise ut reliquias.
I
esse in loco honesto, et in nitidis vasis.
tione reliquiæ v. g. D. Hilarionis., ipse
Si enim aliter considerentur, minime re­
Ita in cap. Audivimus de reliquiis, et veneSanctus principaliter apprehenditur, et
pugnat coli digniori adoratione, quam ho­
I
ral. Sanci. Quin et reliquias antiquas non
colitur; reliquia autem coadoratur cum
norentur personæ, ad quas pertinent. Quia
)
esse ostendendas extra capsulam, decerni­
Sancto, et propter Sanctum. El in utroque
fieri optime potest illud, quod est alicujus
tur in cap. Cum exeo, eodem Ululo. Et hæc
comparationis extremo ly propter non dicit
Sancti reliquia, essa miraculosum Dei opus
in
1

723

I perlinent ad majorem ipsam reliquiarum
venerationem, quam attendens Magnus
Gregorius lib. 2, epist. 30 monebat, ne D.Gretractarentur, aut tangerentur laicorum &oncs·
manibus. Tertium, ne reliquiæ venales
habeantur, ut statuitur in cap. Cum ex eo
jam citato : est enim hæc venditio simonia
gravis, ut colligitur ex cap. Qui studet I,
quæst. I. Ad quod peccatum reducitur nolle
' reliquias ostendere nisi lucri gratia, ut
Panormitanus, et alii observant. Quartum.
I corpora Sanctorum non esse transferenda
de loco in locum absque licentia Romani
Pontificis, ut decernitur in cap. Corpora,
de consecratione disl. 1, Idque dispositum
I fuit in favorem, et majorem cultum ipso­
rum sacrorum corporum ; ne scilicet vel
transferantur irreverenter, vel eorum reliI qui» diminuantur, et furtive surripiantur.
Ex quo bene inferunt Lorca, et alii furtum
reliquiarum esse sacrilegium, et ut nos
censemus, valde grave. Quin censemus
essefurtum gravissimum, non aliter quam
ipsa restitutione expiabile : quia monaste­
ria, et Ecclesiæ notabile damnum, et injus­
titiam patiuntur, et longe graviora, quam
si aurum, et argentum ab eis surriperentur. Unde multum admiramur, et non Nota,
minus dolemus temerariam audaciam, vel
turpem ignorantiam aliquorum prælatorum regularium (qnamtumvis superiores
sint), qui prætextu videndi, aut transferendi
corpora sacra aliquorum Beatorum, priva­
tive pertinentia ad quædam sui Ordinis
monasteria; ipsa corpora (si licet na loqui ,
trucidant, attenuant, laniant, lacerant,
et diripiunt, insignes portiones reliquia­
rum inde asportantes, ut eisdem ditent,
quos volunt. Non enim dubitamus id esse .
manifestum furtum, et gravissimam illo­
rum monasteriorum, vel templorum inju­
riam, ad quæ illa sacra pignora pertinent.
Addit Angelus in Summa, verbo Beli- Angela?.
quiæ, cui favere videtur D. Gregorius su­
pra relatus, illicitum esse gestare reliquias
ad collum ob minorem, quæ apparet, erga
illas reverentiam. S-d oppositum‘probat
pius fidelium usus, qui in hoc potius maxi­
mam erga sacras reliquias venerationem
ostendunt, dum illis se contra pericula mu­
niunt. Quæ consuetudo est antiquissima :
quia D. Gregorius Nyssenus in vita sororis Niccnus.
Macrinæ, ipsam laudat, quod partem ligni
crucis ad collum gerebat. Et Magnus Grc- d. Gre­
gorius, qui pro contraria parte allegatur, sorius‘
hanc ipsam magis firmat, dum remittens
ad Ricardam partem catenæ D. Petri, sub-

724

I

DE INCARNATIONE

didit : /7 quod collum N. Petri ligivil ad
mortem, collum regisu peccatis absolvat, ut
constat ex lib. 7, epist 128. Et certe alferre
reliquias e collo pe ideates nou import.it
vel levem irreverenti® speciem. A qu i ta­
men non sic purgari videtur usas illas
tractandi mmibus laicorum : et propterea
oppositam erga eas roligiosif.tem consulit
Gregorius loco cit. Unde licitum esse reli­
quias secum reverenter deferre docent
communiter Theologi contra Angelum,
D.Thom. cum quibus sentit Angelicus Doctor 2, 2,
quæst 96, art. i. ubi inquirit, an licitum
sit divina verba al collum suspendere, et
cum sibi opposuisset eodem modo sentien­
dum esse de suspensione verborum, ac re­
liquiarum : Sed reliquias Sanctorum licet
homini collo suspendere, vel qualitercumque
portare ad suam protectionem : ergo idem
de suspensione verborum dicendum est :
respondit concedendo minorem. Ad tertium, i
inquit, dicendum, quod eadem eliam ratio
est de portatione reliquiarum ; quia si por­
tantur ex fiducia Dei, et Sanctorum, quorum
sunt reliquia·, non erit illicitum. Et ipsum
D. Thomam, qui maxime sapiens fuit, et |
æqualiter religiosa scimus ex ejus vita
reliquiam B. Agaetis Virginis et Martyris
secum consuevisse portare.

f ΙΠ.
ReferunLur sententias contrariae.

8. Prima sententia, sed aperte hæretica,
primæ nostræ assertioni contraria negat
sacris reliquiis venerationem. Et qui pri­
mus videtur eas, et earum cultum contemp­
Easia- sisse, fuit Eustachi as, ut colligiturex Jona
cliius.
Aurelianensi lib. 1 de cultu imag. Hunc
sequuti sunt Vigilantius apud
Vigilac- postea
lias.
D. Hieronym. epist. 53, vocans hac de
causa Catholicos cinerarios, et idololatras.
Faustas. Faustus Manichæus, ut colligitur ex D. Au­
Clau­
gustino lib. 20 contra ipsum, cap. 21.
dius.
Taori- Claudius Taurinensis apud Jonam ubi
neusis.
supra. Wicleph cum sequacibus apud
Wiclephns.
N. V. Thomam torn. 3, tit. 14, cap. 131.
Luthe- Lutherus in semi, de Cruce, ubi reliquias
rus.
vocat fidelium seductiones, et monet pro­
Calvi­ fundissime sepeliri. Calvinus in admoni­
nus.
Magde- tione de reliquiis. Magdeburgenses Cenliargen- tur. 4, cap. 6, et omnes moderni sectarii,
ses.
qui tanto furore sacra Sanctorum pignora
insectati sunt, ut Pictavii S. Hilarii, Lug­
duni S. Irenæi, Turonibus S. Martini, et
alibi aliorum Sanctorum reliquias combusHæreti-

corum
senlen­
lia.

DISP. XXXVIII, DUB. I.

serim. Plura autem argumenta,
et impedivit : at mortuus non posset.
oppugnant sacrarum reliquiarum cultum,
Quare ex divina dispositione factum fuit,
sunt illamet, quæ opponunt contra adora­
quod corpus ejus illorum hominum oculis
tionem Sanctorum, et sacrarum imaginum,
subduceretur : ne scilicet lentarent idoloet dissolvimus disp. 36, dub. l,§2, et
latricum honorem in mortuo, quem non
disp. 37, dub. 2. 5* 2. Quare solum refere­
auderent, aut minime possent in vivo. Hoc
mus, qu® ad hunc locum magis pertinent,
autem motivum non occurrit in aliorum
et difficiliora videntur.
Sanctorum corporibus : unde Moyses cu­
Arguitur primo : inm Deutor, cap. tilt. Piiua
ravit secum ab Ægyplo deferre Joseph
dicitur Moyse n mortuum fuisse in monte
reliquias, et Judæi honoraverunt laudabili­
Nebo, et sepultum in valle Moab, et subdi- Diaur.
ter Patriarcharum, et Prophetarum cada­
tur : El non cognovit homo sepulchrum ejus Bl1'
vera, ut constat ex supra dictis num. 1.
usque in praesentem diem. Hujus autem oc­
Minus autem occurrit in populo Christiano,
cultationis, inquit Calvinus ubi supra, noquem Ecclesia docet modum religiosum
quit congruentior causa assignari, quam ne
colendi Sanctorem corpora, et reliquias
Hebræi corpus Moysis colerent more P.ipisabsque ullo idololatriae periculo. Unde ex
tarum : ergo corpora, et reliquiæ Sancto­
particulari illa circa Moysis corpus dispo­
rum adorari non debent. Confirmatur ex Cïnir·
sitione nequit desumi argumentum, quod
epist. canon. S Judæ, in qua dicitur : Cum Jxlr : Biliitur
cultum circa alia generaliter excludat Ex
«fir
­
Michael Archangelus cum diabolo disputans Ciw^·
st· lio. quibus ad confirmationem concessa majori,
oia.
altercaretur de Moysis corpore. Hæc autem
et omissa minori, negamus consequentiam:
altercatio, ut plane docent Cajetanus, et
quia militat diversa ratio, ut ostensum est.
Gagnejus, de eo fuit, quod diabolus volebat
Et diximus non concedendam, sed omitten­
corpus Moysis manifestare, et populo ado­
dam minorem : quia de motivo illius alter­
randum proponere; Michael vero, ne a fo­
cationis non certo constat. Nam præter
raretur, illud occultavit, ut sic vitaretur
expositionem in eadem confirmatione pro­
occasio idololatriæ. Ergo licitum non est.
positam, quæ hæreticis specie tenus favere
colere Sanctorum corpora, et eorum reli­
posset, Patres Græci in catena ad illum lo­
quias ad adorandum exponere.
cum sentiunt concertationem fuisse, quod
Ad argumentum respondemus in primis Solritar
diabolus peteret corpus Moysis propter ho­
regerendo illud in Adversarios ; nam Deus
micidium, quod in Ægypto commiserat :
ut magis honoraret servum suum Movsem,
et Michael ipsum defenderet. Alii vero,
curavit corpus ejus sepeliri in loco a se
Bed»· quos refert, et sequitur V. Beda ad præelecto, et per manus Angelorum. Quod
dictum locum asserunt per corpus Moysis
magis nos instruit ut decenter, ac reverennon significari ipsius cadaver, sed corpus
ter tractemus Sanctorum corpora. Deinde
ejus mysticum, nempe populum Judaicum,
dicendum est ita quidem rem se habuisse,
quem contra insidias, et persecutiones dia­
quod Deus voluerit locum sepulturæ Moysis
boli Michael protegebat. Alii denique apud
latere Hebraeos, ne committerent idolo­
D. Arr- D. Ambrosium in illud ad Titum 3 stultas
hros.
latriam, ut exponunt Theodoretus. Proco­
autem quaestiones, dicunt propterea inter
pius, et alii a 1 locum Deuteron, et D. ChryMichelem, et diabolum concertationem
1 sostom. hom. 5 in Matth. Ubi observat
fuisse de Moysis corpore, quod hic vellet
disposuisse Deum, ne Moyses populum
illud manifestari, ut per incantatores sus­
Hebreæuin in terram promissionis introdu­
citaretur, et foret occasio idololatriæ : cui
»
ceret, ut omnii beneficia in illum non re­
intentioni restitit Michael. Sed hanc expo­
ferrent, sed in Deum, cujus frequentissime
sitionem repomtD. Ambros. inter fabulas,
obliti Moysem ipsum requirebant. Et addit:
quas Apostolus monet vitandas. Quælibet
ÜI igitur omnis hujusmodi amputaretur oc­
autem ex præmissis eligatur, nihil ex eo
casio, ipsum quoque ejus est occultatum sepul­
loco habent hæretici, quod opponant.
Secun­
chrum. Erat enim populus ille maxime
9. Arguitur secundo ex verbis Christi
dam
proclivis ad idololatriam, facileque indu­
argu- Domini Matth. 23 : Vae vobis Scribar, el
skniom. Pharisæi hypocrita-, quia aedificatis sepulcrha
cebatur ad col-mdum Legislatorem suum
liait 23
’ Prophetarum, et ornatis monumenta justo­
tinquam numen, quem in Ægypto, ct de­
rum, el dicitis, si fuissemus in diebus Patrum
serto viderant plurima, et ingentia miracu a
nostrorum, non essemus socii eorum in san­
patrasse, cujusque vultum attendebant c<nguine Prophetarum. Itaque testimonio eslis
lesti luce irradiatum. Et quidem Moyses,
dum vivebat, crimen illud impedire poterat,
vobismet ipsis, quia filii estis eorum, etc.
et

725

J Et similia habentur Luc® II. Nullum
autem in his locis aliud crimen Scribarum,
et Pharisæorum apparet, nisi quod aedifi­
carent monumenta Prophetarum, et eo­
rum cadavera colerent. Ergo illicitum est
venerari reliquias Sanctorum. Confirmatur Confir­
uo le
primo ex eodem J1 cap. Lucre, ubi Chris­ ma
Lucæ IL
tus comparavit Pharisæos sepulchris deal­
batis. quae intus sunt plena ossibus mortuo­
rum. Quoniam his verbis aperte significavit
mortuorum cadavera et ossa esse im­
munda : et in hoc posuit vim comparatio­
nis inter Pharisæos, et sepulchra. Ergo
ex Christi sententia, quæ jacent in sepul­
chris, nempe cadavera, et ossa immundum
quid sunt, atque indignum veneratione.
Contra quod agimus, cum hujusmodi jus­
torum reliquias colimus. Confirmatur se- Stconda.
eundo ex Apost. 2, ad Corinth. 5, ubi-cadCoait : Et si novimus secundum carnem Chris- rinth· 5·
tum, sed nunc jam non novimus. Nam cum
dicat se non nosse Christum post resurrec­
tionem secundum carnem, indicat omne
carnale, quod fuit in Christo oblivioni dan­
dum esse, solicitudinemque nostram in eo
ponendam esse, ut quod spirituale in
Christo est, cognoscamus, et appetamus.
»
Ergo corporales Christi reliquiæ, ut quid
carnale, non coli, sed omitti debent; idemque a fortiori dicendum est de aliorum
lit
Sanctorum pignoribus.
Ad argumentum respondetur præno- Occurri­
tando, quam debile sit, et ortum ex mera tur
srè’uhæreticorum calumnia. Nam in primis, ut menio.
optime observavit N. Waldensis, nullus r. wal
SS. Patrum illum locum ita exposuit ut densis.
dixerit Christum improbasse sepulchra
Prophetarum, et congruum eorum orna­
i
tum : quod enim Hebræi hæc laudabiliter
r
exequerentur, constat ex dictis num. 1.
Legitimum autem Scripturæ sensum non
ab hæreticis, sed a Patribus haurire debe­
mus; nec hæretici ita délirassent, si Patrum
intelligent!®, sicut et reverent;® adhæsis4
sent. Deinde, si ædificare, et venerari se­
pulchra Prophetarum esset superstitio per­
tinens ad idololatriam; Christus non vocaret
Scribas, et Pharisæos hypocritas, sed ido­
uK
lolatrae : quippe vitium hypocrisis consis­
tit in occultando malitiam specie pulchrae
pietatis; sicut et superstitio in deferendo
cultum, cui deferri non debet : cum ergo
Christus illos non vocaverit superstitiosos,
et idulolatras, sed hypocritas, manifeste
significavit eorum peccatum non esse,
■
quod ædificaverint Prophetis monumenta,
ct quod ea ornaverint; sed quod hac reli-

DE INCARNATIONE.

DISP. XXXVIIÎ, DUB. 1.

tanquam seductorius, et superstitiosus vi­
gionis specie fingerent sanctitatem, et gra­
Unde vero minime sequitur omnia ossa,
fair· tandus est. Confirmatur : quia Concilium
via dissimularent peccata. Unde testimo­
quæ continentur in sopulchris esso im­
liho.
Illiberiianum prohibuit cultum reliquia­
nium illud in objicientes retorquendum
munda, et œstimationo indigna : nam
rum, sive cadaverum Martyrum per cereos
est : nam Christus in eis hominibus non
Scriptura evidenter signifient oppositum
ad eorum srpulchra. Sic enim habet can.
in ossibus tam Joseph, quam Élisæi, ut
reprehendit superstitionem, sed hypocri3 i ; Cereos per diem placuit in coemeteriis
sim; alias illos inepte vocasset non idolo­
constat ex locis relatis num. 1. Et blasnon incendi : inquietandi enim Sanctorum
latrae, sed hypocritas : ergo construendo,
p hem i a foret id dicere de sepulchre Christi,
spiritus non sunt. Qui hxc non observave­
et ornando Prophetarum sepulchra, nul­
quando sacram ejus cadaver continebat.
rint, arceantur ab Ecchsix communione.
lum superstitionis peccatum committebant
Ad secundam etiam respondemus, quam SalMt
Ergo ex sententia Patrum, qui in eo Con­
in religionem. Sed potius ille cultus de se
illius loci intendunt hæretici expositio­ <t«8de.
cilio astiterunt, cultus reliquiarum rejici
erat quædam species verte pietatis ; quo
nem, nullum habere patrocinium in Pa­
debet.
tribus. Dupliciter autem locus explicari
tanquam velo sanctitatem simulabant, et
Ad argumentum potest responderi ad­
I fenr
iniquitatem tegebant. Et his suppositis,
valet. Primo referendo verba Pauli ad di­
mittendo ibi significari voluntarium cul­
quæ argumentum penitus debilitant, dici­
versa tempora, nou Pauli, sed Christi,
i KCll). tum. Talis autem est, qui e sola voluntate
mus sensum verborum Christi in ea repre­
videlicet a I tempus carnis mortalis ante
inducitur absque alio rationabili funda­
hensione esse alteri increpationi similli­
resurrectionem , de quo loquitur idem
mento. Sed talis vocari non potest cultus
mum in eodem Lucæ cap. : Vx vobis
Apostolus ad Hebne. 5 : (7ui in die- Ai
Sanctorum, et reliquiarum : fundatur enim
bus carnis sur, nempe mortalis : et adneif·5
Pharisxis, quia decimatis mentham, et ru­
in Scriptura, in traditione, in Conciliis, et
tempus resurrectionis, de quo ipse Pau­
tam, ei omne olus, et prælerilis judicium, el
patribus, in miraculis, et denique in ipsa
charitatem Dei : hxc aulem oportuit facere,
lus ad Rom. 6 : Christus resurgens Ad
naturali ratione, ut § 1 ostendimus. Qui­
el illa non omittere. Ubi manifestum est er mo’luis jam non moritur. Est itaque Roa. 6.
bus suppositis, præcipitur ipse lumine na­
sensus ; licet ante resurrectionem cogno­
Christum non reprehendere decimationem :
turali, et potuit etiam piæcipi lege eccle­
verimus Christum secundum carnem,
tum quia illa erat lege præcepia : tum quia
siastica. Absolute tamen respondemus
nempe passibilem, et mortalem; tamen
illam Christus positive approbavit dicens :
(omissa interpretatione Bellarmini, Cor­
Hxc oportuit facere, el illa non omittere.
post resurrectionem non cognoscimus
nelii, et Vazquii), locum illum nihil ha­
Sed materia reprehensionis fuit, quod ilio Christum secundum carnem, scilicet quan­
bere in quo vel apparenter opponatur cul­
velo operum laudabilium leviorum, occul­
tum ad modum : quia licet carnem veram
tui Sanctorum et reliquiarum, nec aliquid
tabant impietatem, et omittebant opera
retineat, non tamen passibilem et morta­
hujusmodi significari per ly in religione
perfectiora. In hoc itaque sensu loquitur,
lem, sicut ante resurrectionem habuisse
Angelorum : quia mens Apostoli nota satis
cum ait : Vx vobis hypocrite, quia xiificalis cognovimus. Secundo referendo verba
est tam ex antecedentibus, quam ex con­
sepulchra prophetarum, el ornatis monu­
Pau i ad diversa tempora non Chrisli, sed
sequentbus : curat enim novos credentes
menta justorum, etc., non enim reprehendit,
Pauli, ut sensus sit ; Ego, qui ante meam
avertere a cultu legis Mosaic®, quam qui­
quod hæc facerent; sed quod hæc facientes,
conversionem cognoscebam Christum, sive
dem pseudofideles conservare, aut promo­
et in hoc ipso simulantes sanctitatem ,
Messiam secundum carnem, tanquam re­
vere simul cum Christianismo intende­
omitterent perfectiora opera, maxime vero
gem carnali, et temporali imperio regna­
bant. Et vocat illam legem religionem An­
charitatem erga Prophetam magnum, et
turum (uti apprehendebant illi, qui Lucæ
gelorum, quia Angelorum ministerio data
Prophetarum principem, ipsum scilicet
24 dicebant : Nos aulem sperabamus, quod
luerat. Qua exposition · totus locus facile,
Cbnstum, quem ex invidia intendebant oc- * ipse esset redempturus Israel) : modo post
et sincere decurrit. Illam aulem adhibet
cidere. In quo imitabantur patres suos, j conversionem meam, et jam edoctus ab
D.TIko!. Angelicus Doctor ibi. lect. 4, his verbis :
qui Prophetas occiderant : non vero in i ipso Christo, cognoscimus regnum ejus
Primo reddit cautos a seductione : secundo
ædificando, et ornando justorum sepul­
non esse carnale, sed spirituale, et quan­
ostendit, per quid seducantur. Seducunt enim
chra : quippe eorum parentes ædificabant
tum ad hoc regnum fuisse Messiam repro­
in humilitate isti pseudo-Apostoli introducen­
monumenta Prophetis, quos occidebant.
missum Patriarchis, et Prophetis, juxta il­
tes legalia : quia utebantur simulata sancti­
I
Unde ex prædicto loco impugnari non po­
lud Christi : Regnum meum non est de hoc
tate. Sanctitas autem in duobus consistit, sci­
test assertio catholica; sed potius non in­
mundo. Quælibet harum expositionum op­
licet in humili conversatione, et cultura Dei.
time quadrat textui, et habet graves pa­
fime confirmari valet.
Isti autem ostendebant humilem conversa­
Diluitur
tronos : neutra vero favet hæreticis, vel
Ad primam confirmationem responde­
prior
tionem, cum apparebat eos non curare de re­
I
aliquid
habet,
quod
venerationem
reliquiamus
eodem
modo,
scilicet
nullum
SS.
Pa
­
coulirbus mundi. Item dicebant se prxdicare ad
ΙΠΐΙ.'Ο. trum ex præ lictis Christi verbis simile ; rum oppugnet.
reverentiam Dei. El ideo dicit, in religione
quid collegisse; sed illationem illam de­
10 Arguitur tertio : nam Apostolus ad Tertia
Angelorum : religio enim est secundum Tul­
duci ex cerebro hæreticorum. Reprehen­
Coloss. 2, ait : Nemo vos seducat, volens in arçslium. qux cuidam natur.v, quam divinam
dit ergo Christus ea similitudine hypocrisim
humilitate, et religione Angelorum, elc. Ubi Ad
vocant, cultum affert. El secundum Glossam
loco religionis est in textu Græco vox si­ Co!, λ
Pharisæorum, qui sanctitatem allectabant,
legitur sic, in religione Angelorum: quia per
et tamen intus pleni erant immunditiis
gnificant cultum voluntarium. Constat au­
hoc intendunt, quod videantur esse Angeli, id
peccatorum : sicut frequenter contingit in
tem reliquiarum cultum, esse volunta­
est. nuntii Dei \'el in religione Angelorum
sepulchris, quæ cum pulchra exterius ap- '[ rium; siquidem nullibi inveniturpræceptus
ad litteram : quia vetus lex est tradita per
parent, continent horribilia cadavera. I in Scriptura. Ergo ex sententia Apostoli
tanquam
I

727

Angelou in manu mediatoris, ut dicitur ad
Galat. <3, et ad Ilebrx. 2. Si enim qui per
Angelos dictus est sermo, factus esi firmus,
etc. El isli dicebant cultum legis observan­
dum : quia tradita erat per Angelos. Sed ta­
men triplex esi eorum defectus, scilicet scicnlix,juslilix, et fulci, ctc.
11, Ad confirmationem respondemus Dissolnihil minus ex eo canone colligi, quam v tnr
con Hrprohibitionem cultus Martyrum, aut reli­ matio.
quiarum. Nam dum præcipit cereos per diem
in Coemeteriis non incendi, non vetal abso lutum hunc cultus modum, sed quandam
circumstantiam, Videlicet per diem. Unde
duo potius colliguntur pro favore venera­
tionis reliquiarum per externa hujusmodi
signa. Primum, quod usus incendendi ce­
reos ad sepulchra Martyrum sit antiquis­
simus. Secundum quod Concilium illud,
cum vetavit præcise cereos incendi per
diem, tacite permisit, et approbavit, quod
accenderentur nocte. Idque evidentius
constat ex can. 37 sequenti, ubi agens de
energumenis ait : Prohibendum eliam, ne
lucernas publice accedant. Si facere contra
interdictum voluerint abstineant a commu­
nione. Quo loco sermonem esse de lumi­
naribus Ecclesiæ, non vero de lucernis in
sacrificiis Gentilium, ut quidam perperam
exposuerunt, facile constat : tum quia id
erat prohibitum generaliter omnibus Chris­
tianis sive baptizatis, sive cathecumenis :
unde non occurrerat specialis in energu­
menis ratio. Tum constat ex levitate
pœnæ infligendæ : nam profecto qui vel
accendendo lucernas, vel alio modo ad
ethnica sacrificia concurreret, graviori sub­
deretur supplicio. Tum denique quia offi­
cium accendendi luminaria in Ecclesia
pe: Linet ad Acolytos, ad id speciali ordi­
natione dicatos, ut constat ex Concilio
Carthaginensi 4; indecens autem judica­
runt Patres, quod energumeni hoc munus
obirent, sicut et decrevit Concilium Arau­
sicam can. 1G, et propterea ab illo ipsos
exclusit. Loquitur itaque de luminaribus,
sive lucernis ardentibus in Ecclesia. Erat
ergo tunc consuetudo huju-modi cultus
erga Martyrum sepulchra, et minime in­
ter «icitur; sed supponitur, et probatur a
Concilio.
Sed quare prohibuit cereos accendi per Incidens
diem ? Hic plures hærent, et diversas ra­ 4ubium.
tiones comminiscuntur, quas prolixum es­
set expendere. Plane, quæ Barunio anno Baro*
Christi 34, num. 312. Carriere art. 33, et mus.
Carncre.
pluribus aliis probatur, viguisse scilicet

72«

DE INCARNATIONE

adhuc eo tempore in aliquibus Hispani®
partihns paganismum : usum vero defe­
rendi lamina ad sepulchra fuisse a GentiliSuc’o- jjUS observatum, ut constat ex Suetonio in
I
Tiberio cap. 98; et ideo Concilium pruden­
ter prohibuisse ad tempus consuetudinem
illam : hæc, inquam, ratio, nobis non ar!
ridet. Quia plane non congruit motivo,
quod Concilium assignat ; Inquietandi enim
Sanctorum Spiritus non sunt : nam aliud
valde diversum subindicat. Et quod ajunt
verbum inquietari minus proprie sumi pro
•
displicere, aut offendi, juxta illud animæ
lRe^.18. Samuelis I Reg. 18 : Quare inquietasti me9
gdisplicebant enim Sanetis iili ritus non
»
penitus ab etbnicismo recedentes : mi­
nime satisfacit. Nam res ita se habeat, ut
volunt : quare Spiritus Sanctorum magis
inquietabantur per diem, quam in nocte
accensione luminarium? Nemo plane di­
cet, nec congruam differentiam assignabit.
Alba-?:- Unde etiam refellitur Albaspimeus ad eum
canonem , dum respondet illius Concilii
Patres fuisse in eo materiali errore com­
muni etiam Tertulliano, D. Cypriano, et
aliquibus ejus retatis Doctoribus , quod ani­
mæ Sanctorum hærerent, et habitarent sub
altaribus : unde noluerunt Patres, quod
igne, et fumigationibus, sicut aliis spiri­
tibus contingit, non vexarentur. Id, in­
quam, displicet omnino : quia errorem
non necessario illis Patribus impingit,
cum aliter exponi queant. Aliunde vero
permisso etiam illo materiali errore, ratio
ab eisdem assignata, Inquietandi enim Sanc­
torum spiritus non sunt, minime quadrat,
sed pessumit, et deseritur. Insistimus
enim, urgemus, et inquirimus, quare ce­
reis accensis magis inquietarentur per
diem, quam in nocte?
Vera.
Omissis itaque his, aliisque pluribus exCXtio.1' plicationibus, quas ex Joseph Retes, Mar­
tino Ontiveros, et aliis expendit Gonzalez
ad can. citatum, illam ut sinceriorem, et
. veriorem magis probamus, quem tradit
Loaysa, videlicet per Spiritus Sanctorum
'non intelligi defunctos, sed fideles viven­
tes : sic enim frequenter appellantur in
Ps·^3· Scriptura, Ps. 49 : Ecclesia Sanctorum. Ad
Bphes.4. Ephes. 4 : Ad consummationem Sanctorum.
Phnid i Ad Philip. 1 : Omnibus Sanctis, qui sunt
II ‘ ‘ Philippis, quia fidelium spiritus, dum ad
Ecclesiam orandi gratia concurrebant, in­
quietudinem, et molestiam sustinebant ex
multitudine cereorum ardentium, et ex ni­
mia cura circumcursantium, ut eos dispo­
nerent, et accenderent; judicaverunt Pa­

tres illi congruum esse, ne spiritus quies,
et attentio fidelium in orando ea sollicitu­
dine (licet ex se pi i , inquietarentur. Sed
quare non id prohibuerunt per noctem,
eum eadem ratio occurrat, ut supra oppo­
nebamus ? Plane ob aliud longe superius
motivum ipsi fidelium quieti praeferendum,
et quod Concilium in can. immediate se­
quenti expressit his verbis : Placuit prohi­
beri, ne fœminx in armclcrio pervigilent, eo
quod s.rpe sub obtentu orationis scelera la­
tenter committant. Attendit itaque Conci­
lium ad duo valde notanda : primo ad
quietem fidelium in orando, quæ sæpe
multitudine cereorum ardentium, etsollicitudine curantium non parum turbari sole­
bat : secundo ob honestatem, quam male
interpretabantur Gentiles ex concursibus
nocturnis. Propter primum prohibuit ce­
reos accendi per diem, ne inquietarentur
mentes fidelium, et quia aliunde lux ipsa
solaris sufficienter propulsabat occasiones,
et suspiciones turpitu linis : propter secun­
dum vero non interdixit, sed continuavit
usum luminarium in nocte, ut supplerent
lucem diei, et arcerent radiorum testimo­
nio cunctum periculum. Huic itaque expli­
cationi subscribimus : quia salvat non so­
lum determinationem, sed etiam rationem
Concilii, et fundatur in connexione illorum
duorum Canonum, si unus cum altero recte
conferatur. Porro quod Concilium illud
disposuit, in usu erat tempore D. Hiero- d. Hienymi, qui adversus Vigilantium scribens roa-m·
ait : Cereos non clara luce accendimus, sicut
frustra calumniaris : sed ul nodis tenebras
hoc solalio comparemus, ct vigilemus ad lu­
men, ne caci lecum dormiamus in tenebris.
Et infra : El absque Martyrum reliquiis per
totas Orientis Ecclesias, quando legendum est
Evangelium, accenduntur luminaria jam
sole rutilante : non utique ad fugandas te­
nebras, sed ad signum lætitiæ demonstran­
dum. Quodlibet autem fuerit Concilii moti­
vum <ut ita omnino obstruamus hæreticorum
ora) ex eodem plane constat fideles con­
currisse ad coemeteria, in quibus erant
Sanctorum Martyrum corpora, et reliquiæ,
cultumque cereorum adhibuisse illorum sepulchris : quod Concilium absolute minime
prohibuit, sed præscripsit modum, ne tur­
baretur ipsorum fidelium oratio.
12. Arguitur quarto : quia adorare re- Q nausa
liquias defunctorum pertinet ad errorem af’,a'
Gentilium, qui mortuis hominibus reverentiam impendebant : ergo superstitiosum
est, et minime admittendum inter Chris­
tianos,

x

DISP. XXXVIH, DUB. I.

729

pertinent, et quos repræsentant. Quod pro­
lianos. Confirmatur primo : quia stultum
' apparet deferre cultum insensibilibus : ta­ prie est, coadorari cum Sanctis, qui princi­
paliter in reliquiis, sicut et in imaginibus
les autem sunt, quæ vocantur Sanctorum
adorantur, ut § 2 explicuimus. Honorare
reliquia», ut capilli, vestes, et alia hujusino,|i. Confirmatur secundo : quia pluautem res insensibiles hoc modo nullum
habet inconveniens. Unde licet Arca
rimæ sunt reliquiæ suppositæ, et falsie :
unde non semel contingit loco partis ali­
Testamenti, et Tabulae, et Virga, et Urna,
cujus Sancti adorari ossa canis, vel asini :
et Manna fuerint res insensibiles; magnam
habuerunt apud Hebraeos venerationem,
quod apparet intolerabile. Et hunc erro­
fc A b rem jam deprehendit D. Augustinus suo
ita quod soli sacerdoti licebat Arcam attin­
■4 fîî^'
tempore : nam in lib. de oper, Monachor.
gere : eratque hic honos absque ullo supers­
cap. 28 cum dixisset quosdam circumferre
titionis, vel idololatriæ vestigio. Hac itaque
Martyrum reliquias, subjunxit : Si tamen
ratione veneramur aliquas res insensibiles
Martyrum. Quanto ergo augebitur error
Sanctorum, et cultum non es.se vanum
temporum decursu? Confirmatur tertio : I confirmare solet Deus pluribus miraculis.
quia corpus mortuum non est idem cum J Ut enim alia exempla interim omittamus,
corpore vivo, quippe in morte fit resolu­
Deiparæ zonam, et fascias, quibus Jesum
tio usque ad materiam primam : ergo dato,
infantem co ligavit, adeo venerata est
quod corpora Sanctorum viventium liceat
Ecclesia Græca, ut magnificum templum
adorare, non tamen corpora defunctorum ;
extruxerit in eorum pignorum cultum, cujus
siquidem jam ad Sanctos spectant, sed ad
consecrationem S. Germanus Patriarcha
alia longe diversa individua. Confirmatur i Constantinopolitanus eleganti oratione spe­
varia. quart0 ; qUia plures reliquias non alia de
cialiter celebravit. Et in eo templo plurima
causa adoramus, nisi quia ad Sanctos alimiracula patrata sunt : sicut et modo fiunt
quomodo pertinent propter contactum :
in sacra æde Lauretana, quam Virgo, et
unde fit, quod si hæc ratio aliquid valet,
filius habitaverunt.
possimus adorare asinam, in qua Christus
Ad secundam confirmationem dicendum Dispellisedit, et canes, quos aliquando palparunt
est Ecclesiam
satis curare, ut error etiam lur.
...
.
..
,
secunda,
Sancti, et alia ejusmodi : quod non solum
materialis circa reliquias, quae adorantur,
>
apparet ridiculum, sed etiam exeerabile :
non occurrat, ut satis constat ex decretis
vanum igitur, et illicitum est venerari
allegatis num. 7. Quod vero aliquando
Sanctorum reliquias.
error contingat adorando vel unam reli­
I Sdatio
Argumentum optime diluit D. Tho. in
quiam pro alia, vel quæ talis non est, sed
1. »r?nneali præs. art. 6, ad 1, his verbis : Dicendum,
apparet ; est omnino per accidens, et prout
eiD.
quod hæc fuit ratio Vigilanlii, cujus verba in­ i in singularibus : cui incommodo provideri
Teem.
troducit Hieronymus in lib. quem contra eum
non potest, nec opus omnino est. Et ipsi
scribit, dicentis : Propositum tientiliunwi de­
hæretici, qui hoc opponunt, istud inconve­
mus sub pretextu religionis introductum : pul­ niens in sacramentis, quibus utuntur,
vitare non valent : nam contingens est
visculum nescio quem in modico vasculopretioso
aquam, qua baptizant, non esse aquam
linteamine circundatum osculantes adorant,
Contra quem dicit Hieronymus in epist. ad I naturalem, et Episcopos a quibus ordinan­
tur, non esse vere Episcopos, vel non
Riparium : Nos non dico Martyrum reliquias,
adhibere legitimam intentionem ordinandi.
sed nec solem, nec lunam, nec Angelos adura­
Unde eodem argumento premuntur. Et
mus. scilicet adoratione latriæ : honoramus
minus, aut nullum periculum est in reli­
autem reliquias Martyrum, ut ejus, cujus
quiarum adoratione : nam intentio adoran­
sunt Martyres, adoremus : honoramus servos,
tis refertur semper ad Sanctum honore
ut honor servorum redundet ad Dominum.
dignum, licet immediate versetur circa
Sic ergo honorando reliquias Sanctorum non
aliquid non dignum adoratione; quod ta­
incidimus in errorem Gentilium qui cultum
men secundum regulas prudentiæ dignum
latriæ hominibus exhibebant. Videatur etiam
apparet : sicut etiam in adoratione hostiæ
S. Doctor art. 3 hujus quæst. in resp. ad 2.
publice expositæ contingere non repugnat.
Et recolantur, quæ diximus disp, præced.
Recolantur superius dicta disp. 25, dub.3,
dub. 2, num. 25 cum sequent, ex quibus
num. 77.
adhibita responsio magis confirmari poterit.
hiwitor
Ad tertiam confirmationem respondetur Everti­
13. Ad primam confirmationem respon­
prima
tur
cum
D.
Thorn
in
hoc
art.
fi
ad
3,
quod
cor·
detur
nos
non
adorare
illas
res
insensibiles
ejBfirtertia.
pus mortuum alicujus Sancti non csl idem D.Thom.
rutio. propter se, sed propter Sanctos, ad quos

I ',<rIia'

730

, li.

l-r
■ ■

IF-.I

DE INCARNATIONE.

numero, quod primo fuil, dum viveret, prop·
objicitur, disp. Ill, cap. 6, num. 22. Sed
T
hæc omittimus, quia non expedit ad tam
J
1er diversitatem formæ, qux est anima. Est
minuta, et ailereniia aliquam indecentiam
I
tamen idem idenlitate materix, qux est ite­
rum suæ formæ uniendæ. Quibus addenda
descendere.
j
sunt, quæ habet in resp. ad 2 : Illud insen­
Contra secundam assertionem nostram
.« }
sibile non adoratur propter se ipsum sed
sentiunt Suarez, et alii plures relati disp. S«m. Ml.
propter animam, quæ fuit ei unita : qux
præced. dub. 3, num. 45, qui siculnegant
nunc fruilur Deo, el propter Deum, cujus
imagines semper adorari eadem adora­
fuerunt ministri. Quæ responsio desumitur
tione. qua exemplaria: sed docent vel ptæΛ
D. Am­ ex D. Ambros. serm. 93 de SS. Nazario,
cise, vel simul adorari alia adoraiione in­
brosius.
feriori : sic etiam discurrunt de adoraiione
et Celso, ubi eandem objectionem propo­
reliquiarum comparative ad personas, qua­
nit, et elegantissime diluit his verbis :
Quod si dicas mihi, quid honoras in carne
rum sunt. Sed quia eurum fundamenta
I fttil
ibi diruimus, et alia specialia non affe­
jam resoluta, el consumpta? Honoro incarne
i «cis.
runt; nihil do novo occurrit, pro quo di­
Martyris exceptas pro Chrisli nomine cica­
trices : honoro viventis memoriam perenni­
luendo expediat immorari. Et ideo ad alia
tate virtutis: honoro per confessionem Do­
transeundo, sit
mini sacratos cineres : honoro in cineri: us
C'î>
DUBIUM II.
semina xternitatis : honoro corpus, quod
mihi Dominum oslendil diligere. Cur autem
J;i sancta crux sil adoranda, el qua
non honorent corpus illud fideles, quod reve­
adoratione.
rentur et dxmones? Idemque proportionahiliter intelligendum est de aliis rebus ad
14. Quid sil crux, notissimum est Chris- Qnid
Martyres, et Sanctos pertinentibus, ut
D. Lro. merito dixerit S. Leo serm. in natali S. i tianis, ul explicari non debeat. Fuit autem σοϊ·
Laurentii : Sxvisli persecutor in Martyrem, . oîim instrumentum valde commune ex­
tremi supplicii : quem usum adhuc retinet
sxvisli, et auxisti palmam, dum aggeras
pxnam. Nam quid non ad vicions gloriam 1 apud Sinas, Japonios, et alios barbaros.
Et primus inventor crucifigendi flagitiosos
in ingenium tuum reperil, quando in hono­
rem transierunt triumphi etiam instrumenta [ fuit Tarquinius Superbus ultimus Roma­
supplicii? Hac enim veneramur propter ! norum rex, ut censet Celius Rhodiginius Bhodi1TWtas.
lib. 1, lection, antiq. cap. 5 et 7. Erat ÇiDius.
contactum, quem ad Martyrem habuerunt;
vero apud ipsos Romanos res adeo detes­
et quia illis vicit tyrannum, et dæmonem :
sicut gladius Goliath, quo ipsum obtrun- | tabilis tam illud supplicii genus, quam
cavit David, repositus in templo fuit, et I ipsa crux, ut imprecando dicere solent,
Terlulinaus.
honoie habitus tanquam vicioriæ celebris I Abi in malam crucem. Et simili odio illam
1LArainstrumentum.
abominabantur non solum alii Gentiles,
fcwnis.
S. Na­
Ad quartam, sive ultimam respondemus
sed etiam Judæi, apud quos cum e seni
Diruitur
na.
D‘lin/3.
ne.ando sequelam in eà universalitate,
tria suppliciorum genera, nempe lapi latio,
?n ientias
quam intendit : quia licet tactus Sancto­
strangulatio, et crucifixio ; hoc ultimum erat
E«erum inducat, quantum est de se, rei tactæ | omnium ignominiossimum, juxta illudDeu-1 Deatisufficientem venerabilitatis impressionem,
teron.2) :: Maledictus a Deo est, qui pependil
ratione cujus adorari posset ; nihilominus
in ligno. Et ad Galat. 3 : Maledicius omnis, c.iiu. 3.
­
qui pendet in ligno. Et Sapient. 2 : Morte Sapien
hic contactus fieri solet ad aliquas res, quæ
ti?? 2.
turpissima (id est, crucis) condemnemus
afferunt aliunde indecentiam, ob quam
eum. Elegit autem Christus nos redimere Quare
illa colere non oportet. Et hac de causa
non adoramus sputa Sanctorum, atque
sustinendo mortem crucis ob plures ratio­ Christas
elewrit
similia. Quare asina, cui Dominus insedit, | nes, quas luculenter expendit D. Thom. morte®
foret quidem post equitationem benefice
infra quæst, 46, art. 4, quarum prima (et crutis.
i tmü Ttorn.
11»,
hanc sufficiat modo assignare) est propter
tractanda, ex amore ad Christum, cui de­
servit; non autem colenda. Cui vero oppo­
exemplum virtutis. Dicit enim Augustin, in
Vazquez. situm placuerit, patronum habebit Vasquez
lib. 83, quæst. Sapientia Dei hominem ad
relatus disp. præced. dub 3, num. 58, qui
exemplum, quo recte viveremus, suscepit.
non solum illam asinam, sed omnes asinas,
D. AuPertinet autem ad vitam rectam ea, qux non
et cunctas res mundi posse rite adorari
sunt metuenda, non metuere. Sunt autem ho­
defendit : pt specialiter, ac nominatim sic
mines. qui quamvis mortem ipsam non ti­
docet de aûna, quæ in hac confirmatione
meant, genus autem mortis horrescunt. Ut
ergo

DISP. XXXVIll

DUB. II.

ergo nullum genus mortis recte viventi ho­
honoris gratia in galea collocatam, cum
mini metuendum esset, illius hominis crucc os­
clavo crucis gestaro solebat, ut refert
tendendum fuil ; nihil enim erat inter omnia
D. Ambrosius in orat, de obitu Theodo­ D. Am­
sii, ubi ait : Sapienter Helena egit, quæ cru­ bres.
genera mortis, illogenereoxecrabilius, et deleslabilius. Et D. Chrysost. horn. 7, in epist.
cem in capile regum levavit, el locavit, ul
ad Philipp, ait : Palet, quam magnum, el crux Chrisli in regibus adorélur. Et ut alia
ineffabile esi, quod servus factus esi : quod
hujus devotionis in eo piissimo Impera­
vero mortem sustinuit, multo plus est. Sed est
tore monimenta sileamus, sxpissime (in­ Euse­
et aliud majus quidem isto, el admirabilius.
quit Eusebius lib. 3 de vita ipsius) vultum bius.
Quamobrem? Quoniam non quxvis mors isti f suum salutari signo communire solebat, el
similis est : ista namque videbatur omnium
victoriale trophxum ostentans, itlud in picta
tabula quadam sublimissima, et præ foribus
probrosissima, ista plena dedecore, ista ma­
imperialibus suspensa, omnium oculis visen­
ledicta, otc.
dum proponebat : ita ut depictum salutare
Sed cruce ipsa, instrumento scilicet
signum capiti ipsius imponi, inimicum vero,
adeo formidabili, nescientes Gentiles ipsi
et hostilem feram in forma draconis ad pro­
usi sunt ad gloriam bellicam in vexillis,
fundum deprimi fecerit. Hanc vero Cons­
nempe in labaro : quod ex Eusebio lib. I,
de vita Constantini cap. 25, sic describit
tantini pietatem imitati sunt plures subsé­
Onupbrius Panvinus in commentariis Fas­ quentes Imperatores. Unde Theodosius
torum lib. 2 : Erat quædam hasta in su­
legem tulit (incipit Cum nobis lib. 1. Codic.
blime erecta, et aureis laminis circundala,
tit. 8), prohibens, ne signum crucis humi
in cujus pene extremitate cornu habebatur
depingeretur. Et Arcadius Imperator, qui
transversum ad formam crucis, ex quo ap­
Theodosio successit, primus fuit, qui mo­
pensum erat velamen quodam pendulum ex
netam auream cudere fecit cum signo cru­
purpura varietate gemmarum ornata : su­
cis ut observat Genebrardus lib. 3 Chro- Geneperne vero in extremo vertice corona ex la­
nolog. in initio quinti sæculi.
branlus.
pillis, et auro contexta, juxta quam erat
Ex præmissis autem, quæ breviter sal­ Duæ
imago Imperatoris, etc. Venerabantur ita­
tem attingere opus habuimus ob ea, quæ cruces
distinque nescientes crucem, licet sub labari
immediate dicemus, fit duplicem crucem gueudæ.
figura, atque vocabulo, ut merito dixerit
distinguendam esse : aliam, in qua Chris­
Minutius Felix in Octavio apud Arnobium
tus passus est, aliam vero, quæ est illius
lib. 8, adversus Gentes : Cantabra, el
similitudo : prior illa una tantum fuit,
vexilla castrorum, quid aliud, quam inau­
posterior autem multiplex : roperiuntur
rata) cruces sunt adornalæ? Et idem obser­
enim innumerabiles cruces, quæ priorem
illam repræsentant. Interest porro discri­
varunt Tertullianus in apologet, cap. 16,
minis, quod prior illa crux duo habuit ex
D. Ambros. epist. 29. Nazianzen. orat. 3.
quibus concipi valet veneratione digna,
Prudentius lib. 1, adversus Symmachum,
nempe et esse imaginem symbolicam
Eusebius lib. 9, hîstoriæ cap. 9, et alii ex
Christi in ea expansi, ipsique affixi; et
antiquis. At figuratus, et umbratilis ille
esse reliquiam propter contactum physi­
cultus ad lucem, et veritatem transivit
cum, quem al ipsum habuit, et cujus pre­
tempore Constantini Magni : qui, ut refert
tioso cruore respersa fuit. Aliæ vero cru­
Eusebius lib. -1, de vita ipsius, post de­
ces ad instar prioris fact®, imagines quidem
victum Maxentium erexit Rom.o crucem
sunt tam illius crucis, quam potissime
cum hac inscriptione, Hoc signum salutare
Christi, se 1 tamen hujus reliqui® non sunt,
Deinde in manu dextera suæ statute ap­
ob oppositam scilicet rationem, quia ipsum
poni fecit crucem cum his verbis : Hoc
non attigerunt. Quamvis autem ita dif­
uno veræ fortitudinis signo urbem vestram
ferant. nihilominus crucis nomine in ti­
liberavi. Vertit etiam labarum in crucem,
tulo posito tam primam illam, et quasi
ut milites, inquit Sozomenus lib. 1, cap. 4,
archetypam, quam omnes alias cruces ad
assuescerent crucem venerari. Idem etiam
instar ejus factas comprehendimus. Et Stains
decrevit, ne ulterius facinorosi cruci affige­
rentur, ob honorem scilicet, quem ei de­ hauc difficultatem ultimo huic loco reser­ questio­
nis·
vavimus,
licet
illam
tractaverit
D.
Thom.
ferebat, ut referant ipse Sozomenus lib.
art. 4, nam cum :n cruce, in qua Christus
cit. <’ap. 8 et D. Augustin. surm. 18, de
verbis Domini. Crevit autem evotio Cons­ passus e->c. attendatur ratio imvaims, et
ratio reliquiæ; congruum censuimus prætantini post inventam crucem, in qua
mittere genera em doctrinam circa adoraChristus passus est : nam ejus imaginem

DISP. XXXVIII, DUB, II.

DE INCARNATIONE

tionem imaginum, et reliquiarum. Ea vero I lum, et omnigenx securitatis murus, lempesnotitia supposita facile applicabitur huic j Uvadiaboliplaga.dœmonum fPivnum, charnus
determinato subjecto ; et propterea prae­ i contrariai urn virtutum. Hoc mortem sustulit : D. In·
sentem quæstionem paucis absolvemus.
hoc inferni portas æreas confregit. Ex quibus, et pluribus aliis tandem concludit : ù,.
Disce ergo, quanta sil virtus ejus. Similia
proferunt D. Irenaeus lib. 1, cap. 24.· D. d. a*.
Atbanas. quæst. 16, ad Antiochea. N. Cy-(>
^,
Deciditur difficultés aliquibus assertionibus.
0. Pkrillus lib. 6 in Joan. D. Ambros. serm.
Prima
43 et 55, et 90 et 91. D. Paulinus epist. liog
15. Dicendum est primo sanctam cru­
e-iacîu12. Lactantius in carmine de Passione, cjnih;
cem esse adorandam. Hæc conclusio est
sio.
de fide, ut convincunt, quæ immediate Cyrillus Hierosolymit. Catech. 10 el 13. IlientoPiimuin proponemus. Probatur primo ex communi
D. Damascen lib. 4 de fide, cap. 11 et D.
fandâIDMCC12, et alii, quos prolixum esset referre.
mt'DUfrn. usu, et perpetua Ecclesiæ catholicæ tradi­
Dfli·
Probatur secundo ex Conciliis; nam Λίιαύ
tione, de quibus ceito constat ex testimo­
Sexia Synodus generalis can. 73 statuit : iondjniis SS. Patrum a principio ipsius EccleW01S8U
Cum crux vivifica illud salutare nobis osten­ Sexu
D. Igni- siæ : nam D. Ignatius epist. ad Philipp.
ûos.
derit ; nos omne studium adhibere oportet, Syno
inquit : Princeps hujus mundi gaudet, cum
dos.
ut
ei,
per
quam
antiquo
lapsu
salvati
sumus,
guis crucem negavit, et post aliqua subjun­
git : Id enim trophæum est contra ipsius eum. qui par est, honorem habeamus. Unde
Terkl- potentiam, quod ubi viderit, horret. Ter­
et mente, et sermone, et sensu adorationem ei
1 ia eus.
tribuentes, crucis figuras, quæ a nonnullis in
tullianus lib. de corona militis cap. 3 : Ad
omnem progressum, atque promotum, ad solo, ac pavimento fiunt omnino deleri jube­
mus, ne incedentium conculcatione vicloriæ
omnem aditum, et exitum, ad vestitum, et
nobis trophæum injuria afficiatur. (Et simi­
calceatum, ad lavacra, ad mensas, ad cubi­
liter decretum fuisse a Pio Quarto, suo
cula, ad sedilia, ad quacumque nos conver­
satio exercet, frontem crucis signaculo teri­
tempore testatur Alanus dialogo 4.) Sep- χιωΒΪ>
tima etiam Synodus generalis act. 7, in SéDi.œa
mus. Quæ tam communis consuetudo
Synoconfess, fidei statuit imagines esse adoran­ dus.
ionge antiquior erat ipso Tertulliano, qui
ob ejus frequentiam, in apologet, cap. 16.
das ad modum, et formam venerandæ, et
D. Epl.r. Christianos vocat religiosos crucis. S Ephrem
vivificantis crucis. Et infra : Sed quemad­
modum typo venerandæ, el vivificantis cru­
lib. de pœnitentia cap. 3 : Pingamus in ja­
nuis, in frontibus nostris, rt in ore, et in
cis, etc. Et Octava Synodus generalis can. ûelara
pectore vivificum signum : armemur insu­
3. idem supposuit, et statuit his verbis : S)DOti. Hie- perabili hac Christianorum armatura. D.
Dignum est enim, ut secundum congruentiam dus.
ronjra. jjieronym> epist. ad Laetam : Regum pur­
rationis, et antiquissimam traditionem, prop­
puras. et ardentes diadematum gemmas pater honorem qui ad principalia ipsa refertur,
D. Au- tibuli Salvatoris picluræ condecorat. D. Auetiam derivalivæ imagines honorentur, et ado­
gust/u. gUStin< jn ps< 54 :
in fronte regum
rentur, ut Sanctorum Evangeliorum sacer
crux illa fixa esl, cui inimici insultarunt :
liber, atque typus pretiosæ crucis.
effectus probavit virtutem, eic. Et tract. 118,
16. Probatur tertio ex innumeris mira­ Aliul
in Joan. : Quod signum nisi adhibeatur sive
culis, qu® Deus per crucem, et ad crucis EGÜ·
frontibus credentium, sive ipsi aqvæ, qua
præsentiam operatus est, et indies opera­ vaia.
regenerantur, etc. nihil eorum rite perficitur. Nam Constantino crux in aere mira­
culose apparuit cum illis verbis : In hoc
D.Chry-tur. D. Cbrysost. in demonstratione advinces, ut refert Eusebius in ejus vita lib. Ε·α$ί·
mu's" verfius Gentiles : Omnes ea (scilicet cruce)
1, et lib. 9 histor. cap. 9. Apparuit etiam ties.
se signant inscribendo in nobilissimum mem­
brum nostrum. In fronte enim nostra quasi ! miraculose coronata Juliano Apostata præsente, in ipsius extis animalium, ut refert
in columna quotidie figuratur. Sic in sacra
D. Nazianzen. orat. I in Julianum. Ap- D
mensa : sic in sacerdotum ordinationibus :
paruit præterea in vestibus Judæorum, qui aiwesic iterum cum corpore Chrisli in mysticis
ex ejusdem Juliani permissione reædifica- Ü8S‘
cœnis fulget. Hanc ubique celebrari videre li­
bant templum, ut scribit ipse Naziauzenus
cet, in domibus, in foro, in solitudine, in
viis, in montibus, in collibus, in vallibus, in
orat. 2 in Julian. Josephus quidam non­
navigiis, in insulis, in tectis, in vestibus, in I dum Christianus signo crucis Judæorum
armis, etc. Et infra : Hoc enim mortis symbo­ incantationes destruxit, ut refert D. Epi- D. Ep:
lum multie benedictionis argumentum est fac- I phanius hær. 3. Alter eodem signo mu- P|’“"s
nitus

.·.·}

nitus ignoin illæsus pertransivit, ut narrat
Palladius in Lausaca, cap. 54, Et quia
prolixum, ot non admodum necessarium
esset hæc referre, innumera miracula signo
crucis operati sunt D. Ililarion, D. Marti­
nas, D. Benedictus, Bernardus, Franciscas, et alii, ut in eorum vitis videre licet.
Hinc vero conficitur satis efficax argumen·
tum : quia incredibile prorsus apparet, si
adoratio crucis non essel honesta, sed, ut
intendunt haeretici, superstitiosa, et ad ido­
lolatriam perlinens, quod Deus veritatis
auctor crucis honorem tot miraculis pro­
1 π- moveret, Confirmatur autem id speciaisJUliû.
sime ex pluribus miraculis factis in inven­
tione primitivae crucis, in qua Christus
'passus fuit : nam ingentia fuerunt, et re­
feruntur ab Scriptoribus omnigenæ aucto• A:a* ritatis, D. Ambrosio in orat, de obitu
j.ary- Theodosii, D. Chrysostomo bom. 48, in
cap. 19, Joan. Cyrillo epist. ad Constan­
Τ'tium, Ruffino lib. 1, cap. 7 et 8' MetaiaSiius. diraste in vita Helenæ, Severo Sulpitio
Mda;'· 3'tes. ib. 2, sacræ historiæ post medium. Et
Sal?:- alia etiam miracula contigerunt in exalta­
tione sanctæ crucis tempore Heraclii ut
preferunt Beda, et Ado in Martyrolog., et
alii plures. Pertinebat autem ad divinam
providentiam hoc signum non manifestare,
et multo magis miraculis non facere cele­
bre ; si futurum erat idololatriæ occasio, et
materia, in qua exerceretur cultus irreli­
giosus. Ergo a contrario sensu cum mani­
festum sit Deum in illo, et per illud, plu­
rima operatum esse miracula ; omnino te­
nere oportet, quod sit objectum dignum
adoratione.
B ilio.
Probatur quarto ratione congruentissima, quæ ex omnibus præmissis desumi­
tur, et potest reduci ad hanc formam :
nam subditi, et milites debent adorare
proprium, atque speciale signum regis, et
imperatoris sui : sed crux est specialissi­
mum, et proprium signum Christi regis,
et imperatoris nostri : ergo omnes Chris­
tiani crucem adurare debemus. Consequen­
tia patet. Et major constat tum experien­
tia: nam commune est omnibus nationibus
revereri signum speciale regis, et impe­
ratoris; ut turpe, et incivile reputent,
quod ubi vexillum cum eo signo prodit,
et explicatur, omnes non assurgant, et
caput aperiant : quin et milites solebant
corrm illo genufiectere. Tum ratione, quia
signum speciale, et proprium regis, sive
imperatoris est velut imago svmbolica,
quæ illum représentât : sed subditi, et
iroî-

I

733

milites debent adorare personam sui regis’,
et imperatoris : ergo cum i lem sit motus in
imaginem, et imaginatam ; sequitur, quod
adorare etiam debeant signum et imaginem
regis, et imperatoris sui. Minor autem os­
tenditur ex verbis ipsius Christi Matth.
24 : Tunc apparebit signum filii hominis.
Quod omnes Patres, et interpretes intelligunt de cruce. Et in hoc sensucanit Eccle­
sia catholica, Hoc signum crucis erit in
coelo, cum Dominus ad judicandum venerit.
Est itaque crux speciale, et proprium anlonomastice signum Christi regis, et im­
peratoris. Et plane sic decuit : nam inso­
lens , aut novum non est, quod ubi
imperator triumphat de inimicis, assumat
pro signo, et symbolo principale instru­
mentum, quo usus fuit in consequendo
victoriam : enim in eo signo symbolice
explicatur totum opus, et egregia virtus
ducis. Christus autem vicit diabolum, et
mundum passione, et morte, quam in
cruce, principali scilicet suæ passionis ins­
trumento, sustinuit, juxta illud D. Au- d. Au­
gustini in Ps. 54 : Effectus probavit virltt- 8«stinus·.
tem. domuit orbem non ferro, sed ligno.
Quare oportuit, quod Christus crucem tan­
quam signum, et symbolum proprium
haberet, in quo fieret repræsentatio tam
egregii operis. Unde processit communis
usus, ut in publicis supplicationibus crux
sancta præcedet tanquam commune, et pu­
blicum vexillum totius Christian® miütiæ :
etsicin sua Ecclesia disposuit D. Chrysos­
tom. ut refert Sozomenus lib. 8, histor. cap. Sozomc8. Quam consuetudinem defendit specia- nus.
' liter Cyrillus noster lib. 6, contra Julianum D. Cyril
circa principium. Processit etiam, quod in las.
regionibus, quæ ad fidem Christi conver­
tuntur, primo erigatur crux, tanquam
signum professionis Christian®, et profes­
sionis ad Christum pertinentis. Qu® con­
suetudo antiquissima est, ut constat ex
Ruffino lib. 7, cap. 29. Et S. Thomas RufflApostolus apud fndos Orienta'es erexit üik.
crucem lapideam, ut optime tradunt Oso- Osorius.
rius iu fine lib. 3 histor. Indææ, et Baro- Baro­
nius tom. 1, anno Christi 57. Unde His­ ni in.
pani nostri (in ha: fidei Christian®
promotione ad nationes barbaras glorisissimi) nihil prius in novo Orbe curarunt,
quam sacrum hoc Christianitatis vexillum
b lireerigere, et immensas nationes eidem sub- rcnlü
crucis
dere.
in φι.ι
17. Et hæc, quæ hactenus expendimus, passus
communia sunt tam cruci, iu qua Christus esc
Christu·,
passus fuit, quam alteri cuilibet cruci : ab alii*·.

■

734

D18P. XXXVIII, DUB. IJ.

DE INCARNATIONE.

tino lib. 20 contra Faustum cap. II, et
omnes enim repræsentant Christum, el
lactum ad Christum .· quare omnes illius
y 'v*>-exN. Waldtmsi torn. 3, cap. IGO, Eoque
sunt idem formaliter signum, et quasi
sacri ligni panicula? tanquam insignes re6a processit error, ui ptena, aut fructus ex
imago symbolic» Christum oculis objici· ns,
liquiiv adora uda' sunt. Et hæc est praxis
arboribus ob hanc reverentiam colligere
d.TIiod). U| tradit D. Thom. art. 4. Sed crux in
Catholicorum. Unde catholicam non cen­ Reie'i> ■?
formidabant. Sed refelli debet eorum imaqua Christus passus est, ultra rationem
semus quantum ad hoc sententiam Du­ Ponô.
ginatio ut plane superstitiosa : quoniam
istam, sibi cum alia quacumque cruce
randi in 3, dist. 9, quæst. 2, ubi statuit dsi, i i'
omnes arbores, et omnia ligna neque ex
communem, habet etiam aliud adorationis
crucem quidem, in qua Christus pependit,
I
natura Dei ropræsenlant Christum, aut
motivum, nempe osse reliquiam propter
si sit integra, adorandam esse, sicut ador
crucem ojus, ut ex se liquet; neque ad id
contactum physicum ad sacrum corpus, • rantur imagines sacræ ; at particulas ab
deputantur ex publica Ecclesiæ disposi­
ilia cruce excisas adorari non debere. Hæc,
et sanguinem Christi, utoptin e observavit
tione, ut non minus constat. Quare stulD. Thom. ubi proxime bis verbis : Si lo­ inquam, ejus sententia ut non catholica
I
turn quoddam superstitionis genus foret
quamur de ipsa cruce in qua Christus cru­
rejicienda est : quoniam licet illa frag­
I
coram omnibus arboribus, et lignis gementa primilivœ erucis imaginem crucis
cifixus est, utroque modo est a nobis vene­
nullectere, et adorare : et qui indiscrimiranda : uno scilicet modo, in quantum re­
non retineant, atque ideo ut signa adorari
I
natim omne lignum sicut sanctam crucem
présentât nobis figuram Christi extensi in
non possent; habent tamen rationem sa­
adoraret, suspectus Geret de errore Manicræ reliquiæ tum ut paries totius crucis,
ea : alio modo ex contactu ad membra
chæorum, et deberet per judices fidei pu­
Christi, ct ex hoc, quod ejus sanguine est
quam nemo catholicorum esse reliquiam
niri. Et hæc resolutio est omnino consona
summe venerandam negabit; tum perse,
perfusa. Et ad hoc motivum specialiter at­
Dan asMna- doctrinæ D. Athanasii quæst. 16, ad An­
cum etiam ipsæ habuerint contactum ad
tendens D. Damascen. lib. 4 de fide cap.
cenus.
Christum. Unde SS. Patres aliter omnino
12 dixit : Hoc lignum venerandum, el ex
J.Du- tioch. D. Damasceni lib. 4 de fide cap.
12. Leontii dialogo 5, et apud Septimam
ac Durandus senserunt : nam, D. Chry-D. Cbrr· B-tttactu sancti corporis, el sanguinis sanclifiHS.
SOFtO*
calum optimo jure adorari debet. Idque sostom. hom. quo.l Christus sit Deus, in­ Dll’S. Iwu- Synodum actor. 4, qui statuunt crucem
IHS. adoiandam esse, quamdiu soluta non est,
Ds. 131. confirmat ex illo Ps. 131 : Adoravimus
quit : Tanta veneratione lignum illud habe­
sive divisa in duo ligna, ex quibus com­
in loco, ubi steterunt pedes ejus, fiam ciutur ul qui parum ex illo habere possunt,
muniter constat : nam ut arguit Athana­
cem (inquit , ibi inleiligi argumentum esi , auro includant , cl cervicibus imponant.
sius, Alioqui reputanda est materia ligno­
'id, quod sequitur, surge Domine in requiem . Et D. Gregor. Magnus lib. 7, epist. 126, I), fire· I
rum inutilis adorationi. Recolantur, quæ
tuam Est itaque crux, cui Cbns.us affixus 1 crucem auream misit ad Recaredum Flis- gorios.
fuit, adoranda ut imago propter repraesen­ paniœ regem, quæ includebat particu ani
diximus disputat, præced. dub. 3, numer.
tationem, et ut reliquia propter contac­
52, ubi statuimus non qunctas res mundi
ligni erutis. Et Cyrillus Hierosolymit. in d.Cyrillus
tum : aliæ autem cruces solum adorantur epist. ad Constantium Imperat, et calech. Ilieroadorari posse, et multo minus cultu pu­
tanquam imagines, aut signa ratione re­
10 et 13, affirmat totum mundum repletum sûly.
blico. At sicut privatim posset quis coiere
praesentationis.
esse particulis illius crucis, quas innumeri
aliquam rem decentem, quatenus Deus in
A/ia
Ex qua differentia sequitur alia prae ocu
petebant,
el
impetrabant. Constantinus etiam
ea specialiter relucet, et apprehenditur, ut
diversi·
Iis habenda, nempe quod si aliæ cruces
Magnus, cujus tempore sacrum lignum in­
ibidem ostendimus : sic etiam non d an­
tas.
amittant formam crucis, quia dividuntur ventum fuit, partem ejus irclud; re curavit
naremus, qui pa ticulari, et occulto ho­
in partes: earum frusta, aut fragmenta
in sua statua, ut per eam civitas servare­
nore veneraretur arborem apprehensam ad
adorari non debent. Cæterum licet crux,
tur, sicut refert Socrates lib. 3 Tripartit® Socra­
instar crucis, et in ea Christum. Sed con-’
in qua Christus passus fuit, crucis figuram
cap. 3. Hanc autem venerationem non esse tes,
sulüus est ab his abstinere, et exercere
deposuerit, et in plurimas particulas divisa
vanam, sed omnino religiosam, et debi­
adorationem illam circa illa objecta, quam,
sit; adhuc tamen quamlibet ejus por­
tam, constat non solum ex motivo pro­
et circa quæ communis usus catholica?
NuU. Ecclesiæ praescribit. Unde etiam fit (ut
tionem adorare debemus. Ratio autem hu­
misso, sed etiam ab effectu innumerabi­
jus diversitatis sumitur ex immediate dic­
lium miraculorum, quæ Deus per has ligni
sic quorundam scrupulosorum anxietati­
tis : quoniam cruces alias ea tantum ra­
crucis particulas operatus est, ut videri
bus occurramus) quod quando per accidens
tione colimus, quod signa sunt Christum
potest apud Rufinum lib. 1, cap. 7. Nice- Roffino*.
formantur aliquæ cruces ex lignis, aut pa­
nobis repraesentantia : quare si hoc moti­
phorum lib. 8. cap. 26, et alios.
leis transversim cadentibus, aut ex figu­
vum non adsit, aut conservetur, non sunt
18. Non minus quam per defectum Du­ Eieniris, vel lineis in pavimento occurrentibus ;
Itf
adorationis materia : at ubi divi iuntur in
randus, erravit per excessum Faustus Ma- error
non est necessitas, vel obligatio i las ado­
astulas, exuunt rationem signi, sicut et
nichæus, qui cum sequacibus asserebat, Macirandi. quin sicut alia ligna, vel aliæ res
formam crucis : ergo illarum partes ado­
quod propter repraesentationem non solum chrocalcari sine scrupulo possunt : quoniam ad
ruffle
rari non debent. Crux autem, in qua
crux, in qua Christus pertulit mo.tem, et
rationem imaginis non sufficit sola simiChristus passus fuit, debuit adorari non
aliæ cruces ad instar illius factæ adorari
litudo; sed requiritur, quoi sit facta, vel
solum quia signum Christi, sed etiam quia debent ; sed etiam omnes arbores, quia
ordinetur ad repraesentandum : illæ autem ,
insignis reliquia, ut proxime vidimus : et
arborem crucis repræsentant atque ideo
similitudines crucis non fiunt ad reprae­
licet per divisionem amiserit rationem
Christum honorandum esse nedum in
sentandum Christum, vel ejus crucem,
signi, aut formam crucis; tamen non ami­ cruce, sed etiam in quacumque arbore :
sed omnino per accidens contingunt :
sit rationem reliquiæ, quia sicut tota crux,
quod ipsi ad praxim reducebant, et execuquare proprie loquendo cruces non sunt,
sic etiam omnes ejus partes habuerunt con­ tioni mandabant, ut constat ex D. Augusnec honorem sibi determinant.
tino

[

I

735

19. Dicendum est secundo crucem ado­ Seconda
rari <*adem adoratione, qua Christus, at­ condasio.
que ideo latria. Secunda pars assertionis
constat ex prima : nam Christus latria
adoratur, ut ostendimus disp. 35, dub. 2.
Primani vero partem docet D. Thom. in D.Thorn.
præs. art. 4, ubiaitcrucem, inquaChristus
pependit, posse considerari ut imaginem
Christi, et ut reliquiam Christi, et deinde
subdit : Ulroque modo adoratur eadem ado­
ratione cwn Christo, scilicet adoratione latriæ.
Deinde docet effigiem crucis, sive crucem
in alia quacumque materia factam adorari
lanium ut imaginem Christi, quam venera­
mur adoratione latriæ. Unde sic docent com­
muniter Thomislæ, Capreolus, et Deza in Capreo­
lus.
3, dist. 9, quæst. I, art. 3. Cajetan, Me­ Deza,
dina, et Cabrera in Comment, ad art. 4, ubi Cajola­
nts
Arauxo dub. 3. Idem etiam tuentur Vas­ •ledina.
quez disp. Ill, cap. 2. Corduba lib. 1, Cabrera.
Arauxo.
quæst. 105, et alii. Fundamentum est : Vazquez.
quoniam crux non est materia, sive ob- Corduba.
j-ctum adorationis, nisi quia est signum,
sive imago Christi, vel reliquia Christi :
sed utroque modo adoratur eadem adora­
tione, qua Christus : ergo crux absolute
adoratur eadem adoratione, qua Christus.
Major, et consequentia patent. Et minor Ratio
­
suadetur : nam imagines adorantur eadem funda
menta­
adoratione, qua exemplaria in ipsis re- lis.
præsentata, ut ostendimus disp. præced.
dub. 3, §2; reliquiæ etiam adorantur ea­
dem adoratione, qua personæ, ad quas
pertinent, ut statuimus dub. § 2 ; ergo crux
Christi, sive consideretur ul ejus imago,
sive ut ejus reliquia, adoratur eadem ado­
ratione, qua Christus. Nec ad id stabilien­
dum opus habemus aliis fundamentis, præter proposita locis relatis.
Sed observandum estD. Thom. aliter hanc Dubium
cira
difficultatem resolvisse in 3, dist. 9, quæst. mentem
I, art. 2, quæstiunc. 4, ubi ait : Dicendum, D.Tbom.
quod crux Christi, etiam ipsa in qua Christus
pependit, potest dupliciter considerari : vel in
quantum crucifixi imago, et sic adoratur ea­
dem adoratione, sicut crucifixus, scilicet la­
tria : unde eam alloquimur, sicut crucifixum,
dicentes : 0 crux ave spes unica. Vel in quan­
tum est res quædam-, et sic cum non pertineat
ad personam Christi sicut pars ejus; non po­
test eadem adoratione adorari cum Verbo ;
sed adoratur in quantum est res quædam
Christi ratione ipsius hyperdulia. Sed alia
cruces non adorantur nisi ut imago : el ideo
adorantur tantum latria. Ex quibus liquet
S. Doctorem in ea tunc fuisse sententia,
quod licet omnis crux, in quantum imago

736

DISP. XXXVI11, DUB. 11.

DE INCARNATIONE.

Christi. adoratur latria, qua Chrislus ipse ;
tamen crux, in qua Chrislus pependit,
considerata præcise in ratione reliquia',
non adoratur latria, sed hyperdulia. Et
idem repetit S. Doctor in resp. ad arg et
præsertim ad 3, Unde controverlunt disci­
puli, an D. Thomas hoc loco mutaverit
sententiam ibi propositam, et affirmant
Capreolus, et Cabrera ubi supra. Quod
quidem videtur manifestum ex ipsa littera
D. Thomæ ; nec aliunde habet aliquud in­
conveniens : licet absolute standum sim­
pliciter sit ultimo scripto, nempe articu o
4 præsentis quæstionis. Sed negant Cajetanus, et Medina dicentes S. Doctorem
non retractasse priorem sententiam, sed
extendisse, et ampliasse cultum, quem ibi
tribuerat cruci, in qua passus fuit Chris­
tus, considerate ut reliquiæ ; ibi enim
dixerat esse hyperduliam, hic vero magis
illam magnificat affirmans esse latriam.
At cum hyperdulia, et latria sint duæ ado­
rationes essentialiter distincte, et perti­
nentes ad diversos virtutis habitus, ut
constat ex dictis disp. 35, dub. 1,| 3, non
apparet, qua ratione hyperdulia augeatur
per latriam, sed magis perimitur, et exclu­
ditur. Et sic minime vitari videtur, quod
D. Thom. priorem sententiam mutaverit.
LegiQuamvis autem hoc non admodum refe­
lima
rat; addendum tamen duximus, quod hupretatio. manitas Christi potest dupliciter conside­
rari : uno modo simul cum Verbo in recto
adorato ; et sic coadoratur eadem latriæ
adoratione, qua Christus : altero modo
præcisive a Verbo, quod in obliquo im­
portat, et secundum perfectiones creatas,
quas in se habet; et ita adoratur inferiori
adoratione, nempe hyperdulia, ut late ex­
plicuimus disp. 2 cit. dub. 3. Sic etiam
crux, in qua Christus passus fuit, sumpta
per modum reliquiæ potest considerari si­
mul cum persona Christi ; et hoc modo
adoratur adoratione latriæ, sicut prædicta
persona : vel potest considerari non simul
cum prædicta Christi persona in recto, sed
simul cum humanitate præcisive sumpta ;
et hoc modo adoratur adoratione duliæ,
sicut ipsa humanitas. Et hoc posterius do­
cuit D. Thom. loco cit. ex 3, sent: quod in
præs. non negat, sed resolvit absolute cru­
cem etiam per modum reliquiæ adorandam
esse latria. Et quidem merito : quia non
solum perlinet ad humanitatem præcisive
consideralam, sed ad totum etiam divinum
Christi suppositum, et debet saltem regu­
lariter loquendo adorari simul cum illo.

Quam responsionem satis acute insinuave­
rat Deza loco cit. ubi postquam proposuit
sententiam D. Thom. in 3 sent, subjunxit :
In secundo vero opere tenet expresse, quod
crux, in qua Christus est crucifixus, sive ca­
piatur, in quantum représentai nobis figuram
Christi extensi in ea, sive propter contactum
ad membra Christi, et in quantum ejus san­
guine est perfusa; utroque modo adoratur
eodem adoratione cum Christo, scilicet latria.
Et quia ea, qux in secundo opere scripsit, sunt
de ejus finali intentione : ideo illa pro nunc
tenemus. Verumtamcn, quod in primo opere
scripsit, videtur nobis, quod possit sustineri
sub quadam consideratione, quam forte Doc­
tor Sanctus habuit, licet non exprimat. Potest
enim considerari crux, in qua Christus pe­
pendit crucifixus, in quantum ex contactu hu­
manitatis Christi facta est aliquid ipsius hu­
manitatis : quamvis non pars ejus, sed sicut
sedes, vel cathedra sibi ex contactu carnis, et
perfusione pretiosi sanguinis consecrata. Unde
quemadmodum vestis regia, et regis purpura
veneratur ipsa eadem veneratione, qua et rex,
in quantum regia vestis est : ita et crux, in
qua Christus pependit, relata non ad Christi
personam, sed ad ejus humanitatem omni gra­
tiarum munere praeditam, ac sanctitate prxcellentem, cujus tactu tanquam rei sanctis­
sima, et excellentissimae ornata, et decorata
fuit, eadem adoratione, qux ratione humani­
tatis Christo debetur, veneranda est, scilicet
hyperdulia, prout 5. Thomas dicit etiam in
secundo opere 3 p. quæst. 25. art. 2, in corp.
Et in hoc sensu videtur esse dictum, quod in
passione Domini Ecclesia canit : Arbor de­
cora. et fulgida, ornata regis purpura, electa
digno stipite tam sancta membra tangere.
Regis purpura est humanitas Christi since­
rissima, quæ modum quendam habitus, et
vestimenti habuit in unione ad Verbum, se­
cundum illud Apostol. ad Philipp. 2 : In si­
militudinem hominum factus, el habitu in­
ventus ut homo. Hæc omnia Hispalensis, et
consone ad doctrinam D. Thom. in hac
quæst. art. 2, et ad ea, quæ fere Iradidimus disp. 35, dub. 3, et debeut in præsenti recoli.

μι.
Opposilæ sententiæ expenduntur.

20. Contra primam nostram assertionem
est communis hæresis Iconomachorum, qui
sicut alias sacras imagines, et reliquias
contemnunt, sic etiam negant crucem esse
adorandam.

adorandam. Ita specialiter Pauliciani apud
Paali- Euibimium in panoplia part. 2, tit. 21.
Deu,
Mai.
»\rli·- Wiclepbistæ apud N. Waldensem lom. 3,
cap. 160. Bruissiani dicti a Petro de Bruis
Ircislitti, apud Petrum Cluniacensem in opist. con­
taibe- tra eos. Lulherani, et Calviniste cum Lurini.
diu- tliero in postilla pro die exaltationis, et
SUA!. Calvino bb. I. Institut, cap. ll.Magdeburgenses center. 4, cap 4, et aliis. Et
probant suam hæresim pluribus argumen­
tis, quæ aliis imaginibus, et reliquiis com­
munia sunt, et in superioribus dissoluta.
;i frjSUUl Sed insuper arguunt primo auctoritate
I »p’ Wlsm. D. Ambrosii in orat, de obitu Theodosii,
: J.Am- ubi loquens de Helena Constantini matre
l tous.
inquit : Invenit ergo titulum, Regem adora­
vit, non lignum utique : quia hoc Gentilis
est error, el vanitas impiorum. Ergo non
debemus adorare lignum crucis in qua
Christus pependit, ac subinde mulio minus
cruces alias.
Respondemus D. Ambrosium inique
pro lueresi ista allegari, qui semel, ct ite­
rum in ea oratione diserte asserit, et fir­
mat crucis adorationem, ut cum ait : Sa­
pienter Helena egit, quæ crucem in capite
regum levavit, et locavit, ul crux Chrisli in
regibus adoretur. Et rursus : Ecce clavus
in honore est. Et iterum : Ferro pedum ejus
reges inclinantur. Et non minus cruci.
Unde cum ait, Regem adoravit, non lignum
utique, quia hic gentilis est error, manifeste
intendit·, atque significat nos non adorare
lignum, qua lignum (hic enim est Ethni­
corum error, vel sic adorantium creaturas,
vel existimantium Christianos sic adorare
lignum, in quo Christus passus 'est), sed
adorare lignum crucis, quia Christum re­
praesentat, quod est adorare Christum in
cruce, vel coadorare crucem cum Christo,
ut supra agentes de imaginibus, et reliquiis
fuse explicuimus. In quo etiam sensu
i. Ali/1- D. Athanas. quæst. 16, ad Antioch, acute
fiiijs,
observavit nos non adorare lignum, sed
figuram, sed crucem : quia si ligna dissol­
vantur, non adoramus illa. Et similiter i
1/03- Leontius in dialogo 2 contra Judæos dixit :
liij.
Cum igitur Christianos crucem adorare cons­
pexeris, scito, quia Crucifixo honos impendi- |
lur (scilicet directe, et principaliter), tantum
abest, ul lignum colant (nempe ratione sui),
nam si ligni naturam adorarent, profecto
omnes sylvas, et arbores adorando veneraren­
H®retur.
sis
21. Arguitur secundo : quia nullus fi­
prixr
asser­
lius vere pius erga patrem, honorat et colit
tioni
patibulum, in quo pater suspensus fuit, j
contra·
ria.
Salmanl Curs. theolog. tom. XVI.

737

sed illud potius aversatur, et propellit : at
crux fuit patibulum, in quo Christus pe­
pendit, ct mortem ignominiosam susti­
nuit : ergo nullus fidelis erga Christum
vero pius debet crucem adorare.
Respondetur non colere, nec amare Respon­
crucem, quatenus malum intulit Christo : sio.
sic enim adoraro Christi crucem foret
velle malum Chrisli, aut in eo complacere.
Sed adoramus illam, quatenus fuit instru­
mentum salutis nostræ, et quasi gladius,
quo Christus diabolum, ac peccatum vi­
cit : quod est amare Christum, et com­
placere in ejus victoria. Et hoc modo pius
filius posset conservare, et honorare en­
sem, quo pater in bello fortiter occubuit,
vel patibulum in quo pro justitia, et sa­
lute publica mortem sustinuit, et hæc
ipsa eligere pro gentilitio symbolo satis
nobili. Cum qua responsione coincidit doc­
trina D. Thom. in hoc art. 1, ubi ait : D.TIiorn.
Dicendum, quod in cruce Chrisli quantum
ad intentionem, vel opinionem infidelium
consideratur opprobrium Chrisli. Sed quan­
tum ad effectum nostræ salutis consideratur
virtus divina ipsius, qua de hostibus trium­
phavit, secundum illud ad Coloss. 2 : Ipsum
tulit de medio affigens illud cruci, et spo­
lians principatus, el potestates, traduxit con­
fidenter palam, triumphans illos in semelipsu.
El ideo dicit Apostol. 1 ad Corinth. 1 : Ver­
bum crucis pereuntibus quidem stultitia est.
his aulem, qui salvi fiunt, id csl, nobis, vir­
tus Dei est. Hæretici autem, qui similia
opponunt, non sunt ex nobis, sed absolute
sentiiiot cum pereuntibus Judæis, et Gen­
tilibus.
;
22. Arguitur tertio : quia crux vel ado- Teriium
rari deberet, quia habuit contactum ad
Christum, vel quia est figura, aut simili­
tudo crucis, in qua Christus, pependit :
sed neutrum ex his capitibus sufficit, ut
crucem debeamus adorare : ergo crux ado­
randa non est. Probatur minor : quia in
primis non solum crux habuit contactum
ad corpus Chnsii, sed plura alia, nem re
manus carnificum, et crucifigentium, la­
bia JudiC osculantis eum, et asina, in qua
sedit : et tamen absurdum esset hæc ado­
rare : ergo quod crux habuerit contactum
ad Christum, minime sufficit, ut adorari
debeat. Deinde sicut cruces, quas forma­
mus, sunt similes cruci, in qua Christus
passus fuit; sic etiam omnes clavi, omnes
lanceæ, omnes spinæ, et omnes funes ha­
bent similitudinem cum clavis, lancea,
spinis, et funibus, quæ fuerunt instru-

47

hE INCARNATIONE.

7 38

menta passionis ; et tamen non debemus
adorare omnes clavos, lanceas, spinas, et
funes: quin potius talis adoratio foret su­
perstitiosa, el ridicula : ergo quod cruces,
quas formamus, habeant similitudinem
cum cruce, in qua Christus pependit» mi­
nime sufficit, ul illas adorare debeamus.
Solutio
Respondetur negando minorem. Et ad I
ejus probationem quoad primam dicendum
est, contactum alicujus rei ad carnem
Christi constituere illam, quantum est ex
patie contactus, adorabilem : sed posse
fieri contactum ad rem, quam non opor­
teat colere, ob scandalum, vel aliam inde­
centiam. Hac ratione non debuit adorari
asina, cui Christus insedit, ut supra jam
diximus num. 13. Similiter nec adorari
debuerunt labia Judæ, et manus impio­
rum attingentium Christum : tum ob
immunditiam peccati, quod licet forma li­
ter non in membris externis, sed in anima
sil, nihilominus denominat totum homi­
nem immundum, et membra ejus : pre­
dict! autem in eisdem actionibus, sive
motibus, quibus attigerunt Christum ,
gravissime peccaverunt : quare indigni
fuere adoratione tam in toto, quam in
parte ob contactum illum. Tum etiam,
quia adorat o, quæ reliquiis Ciiristi ob
contactum exhibetur, debet esse latria,
ut diximus num. 19; quare si prædicli
homines ob contactum ad carnem Christi
honorarentur, cultus eorum foret latria :
hinc autem nulli puræ creaturæ rationali
exhibemus, nec etiam matri Christi; ne
scilicet creatura aliqua adorari videatur laD.Thoin. tria propter se, ut optime tradit I). Thom.
in præs. art. 3, ad 3 et art. 5 in corp,
el supra ostendimus disp. 36, dub. 3.
unde minime adorari debuerunt labia
Judæ, et manus carnificum. Quæ motiva,
et præcipue primum, ut putamus, evin­
cunt negalionem adorationis exhibendæ
eis partibus, non solum publicæ, quæ
semper afferret scandalum, sed etiam pri­
vat®, et occultæ. Quare au iendus non
est Vasquez disp. cit. cap. 6, num. 22,
ubi docet sincera fide, et recta intentione
posse quemvis privato cultu adorare labia
Judæ ex affectu ad Christum : oppositum
enim satis constat ex dictis. Nec contac­
tus ad rem per se adorabilem probat ge­
neraliter oppositum, sed ad summum per
se loquendo, et ubi non adest aliud incon. veniens, aut indecentiam. Sicut adoramus
thronum, in quo rex sedet : sed non ado­
ramus scaphium, in quo sedet ad purgan*

I

dum ventrem, ut tam pulchro exemplo
f
obstruamus ora Wiclephisiarum apud
N. Waldensem loco cil. qui mullum ur­
gete solebant exemplum labiorum .ludie.
Ad probatioi em vero minoris quoad Hefeiii(u
partem alteram respondemus clavos, spi­ Vwpei
nas, lanceam, funes, et alia instrumenta
passionis, quro hristum attigerunt, ado­
rari debere ad instar crucis, in qua Christus passus fuit, et tantam insignes reli­
quias : militat enim proportionabiliter
eadem ratio. At licet omnem crucem ado­
remus, non tamen omnes clavos, lanceas,
spinas etc. Et ratio differentia^ est : quo­
> Çnilum
niam omnis crux ad hoc per se formatur, ut
j Hga·
ïfiïüm.
nobis repraesentet Christum : est enim
proprium ipsius signum, ut ostendimus
num. 16; quare non solum illam, in qua
Christus passus fuit, colimus, sed omnes
»
alias ad instar ejus Cæterum clavi, et spineæ, et similia non ûunt ad repræsentansiiio 1.
dum Christum, nec illum nobis représen­
I
tant : et idcirco non omnes clavos, spinas,
et ïimi.ia adoramus. Quam differentiam
optime assignavit D. Thom. in præs. D.Thora.
art. i, ad 3, his verbis : Dicendum, quan­
: xtunda.
tum ad rationem contactus membrorum
Christi, adoramus non solum crucein, sed
etiam omnia, qux sunt Christi. Unde Damas­
cen. dicit in i lib. Pretiosum lignum ut
sanctificalum tactu sancti corporis, et sangui­
nis decenter adorandum, clavos, indumenta,
Diiatio
lanceam, et sacra ejus tabernacula, qux sunt
irgaseati.
prxsepe, spelunca, el hujusmodi. Ista tamen
non représentant imaginem Christi, sicut
crux, qux dicitur signum filii hominis, quod
apparebit in cudo, ut dicilur Mallh. 24 : Ideoque mulieribus dixit Angelus, Jesurn quieri­
tis Nazarenum crucifixum : non dixit lan­
ceatum. sed crucifixum. Ei inde est, quod
I
crucem Christi veneramur in quacumque ma­
lespon
teria : non autem imaginem clavorum, vel
jio
id 1
quorumcumque hujusmodi. Addit præterea
D. Athanasius in quæst. 16 ad Antioch. D.Aihr MfirBitiamsiss.
aem.
satis pulchram disparitatem, quam in su­
perioribus jam attigimus. Quæsierat ille
quare faciamus imaginem crucis, non vero
Orfce·
lanceæ, arundinis, et similium, quæ ad
net
Christum contactum habuerunt2 Et res­ Kott·
D.lliepondet : Figuram crucis ex duobus lignis
rmLOS
compingentes conficimus, ul si quis infide­
Cpfllas
lium reprehendat nos, quod lignum venere­
îlaromur, possimus ei persuadere, ligna illa dis­
Ul)m
solvendo, el inutilia reputando nos non
colere lignum, sed figuram In aliis vero id
ostendere non possumus. Ex una autem, et
Tertnlaltera utriusque S. Doctoris responsione
a

UfSP. XXXV11I, DUB. I.

a contrario signo fit, quod si clavi, spinæ,
et lancea sic formarentur, quod ex situ,
vel habitudine ad aliam rem, repræsentarent Christum, et passionem ejus; ado­
rari decenter possent, el deberent : ul si
clavi pingantur infixi cruci, corona spinea
supra, vel juxta crucem, et sic de aliis :
tunc enim forent imagines symbolic®, quæ
tam instrumenta passionis, quam Christum
ipsum, et hunc præcipue nobis repræsentarent. Et idem dicendum est de eisdem
rebus non solum pictis, sed etiam natura­
libus, si ad repræsentaudum specialiter
passionem adhiberentur, sicut aliquando fit.
23. Arguitur quarto : quia non solum
adoramus cruces ligneas sed etiam cruces
aereas, et transeuntes , quas nostrismet
actionibus formamus, ut in benedictioni­
bus contingit: id vero apparet stultum;
cum tales cruces nihil fere sint, et minime
perseverent, ut terminent motum adora­
tionis. Confirmatur primo : quia tam su­
perstitiosi in hac parte videmur, ut hæc si­
gna crucis formemus super omnia mundi,
et supra ipsam Eucharistiam continentem
corpus Christi : quod præter superstitioneni apparet stultum, cum hæc signa nihil
operentur. Confirmatur secundo : quiaMagi in suis maleficiis signo crnc s utuntur :
ergu indicium est, quod sit aliquid supers­
titiosum. Et ab illo abstinere oporteret, ne
cum illis convenire videamur.
Respondetur ad argumentum nos non
alorare crucem propter materiam, sed
propter significationem : ad hanc autem
per accidens omnino se habet, qnod crux
formetur in re stabili, aut transeunti per
modum actionis : semper enim idem repnesentatur : sicut de materiali se habet
ad repræsentaudum speciem hominis, quod
imprimatur speculo, vel aquis decurrenti­
bus. Ad primam confirmationem respon­
demus frequentiam formandi crucem, et
ejus signo nos muniendi, aut res benedi­
cendi esse cæremoniam sacram, et in Ec­
clesia antiquissimam, quam consulunt om­
nes Patres, ut constat ex relatis num. 15.
Quibus addimus Origen, bb. 3, in Job ubi
docet cibum, el polum signo crucis esse be­
nedicenda. D, Hieronym. epist. 22 ad
Eustochium, .Id omnem actum, ad omnem
incessum manus pingat crucem. Cyrillus
Jerosolymit. cathec. 4 : In omni negotio,
comedens, bibens etiam, signa te in fronte.
^artialis epist. ad Burdegal. cap. 8 : Hoc
solo signo victoria data esi nobis, et alii.
Quam traditionem, et alias expendens Ter­

739

tullianus in lib. de corona militis ait :
Ejusmodi disciplinarum si legem expostules,
scripturam nullam invenies. Traditio libi
prxlendilur auctrix, consuetudo confirma­
trix, el fides observatrix. Ratio autem hujus
sacræ cæremoniæ satis constat ex supra
dictis : repræsentat enim nobis Christum,
quem semper, et in omni actione præsentem habere oportet. Et rursus cum super
res aliquas hoc signum crucis actione, aut
benedictione exprimimus; non intendimus
aliquam virtutem eis imprimere; sed illo
signo præsentem habere Christum, ejus
auxilium implorare, et artes diaboli, qui
ubique occurrit, ubique tentât, subruere.
Unde S. Cornelius in epist. ad Fabianum d· Corscrihit Novationum a dxmone arreptum, eo neliusquod non recepisset in fronte signaculum
Christi. E converso autem D. Athanasius d. Atta­
in lib. de incarnat, aftirmat : Signo crucis nanus.
omnia magica compescuntur. Et Tertullia­ Tertalnus initio Scorpiaci, asserit Christianos lianos.
signando non solum Christianis, sed etiam
Ethnicis sxfie profuisse. Quod vero in hac
confirmatione additur de signo crucis facto
supra Eucharistiam, optime dispellitur a
D. Thom. infra quæst. 83, art. 5 ad 3, D Thom.
ubi post plura inquit : Potesl autem brevius
dici, quod consecratio hujus sacramenti, et
acceptatio hujus sacrificii, el fructus ipsius
procedit ex virtute crucis Christo. El ideo
ubicumque fit mentio de aliquo horum, sa­
cerdos crucis signatione utitur. Et imme­
diate : Ad quartum dicendum, quod sacerdos
posl consecrationem non utitur crucis signa­
tione ad benedicendum, el consecrandum :
sed solum ad commemorandum virlulem
crucis, et modum passionis Christi.
Secunda confirmatio qua utuntur Cen- Solvitur
turiatores, est omnino stulta : nam Magi secunda,
uti etiam solent verbis sacris. Quare sicut
hæretici propterea non condemnabunt sa­
cra verba, nec ab illis abstinendum esse
dicent : sic nec simile quid colligere de­
bent erga signum crucis; quantumvis Magi
illo utamur. Est aut-m hæc superbia, et
astutia dæmonum, ut simplices decipiant,
nempe adhibere sacra signa, et ipsa Evangelii verba, quæ nihil ex se habent supers­
titionis. At venefici aliquid semper irre­
ligiosum admiscent, quod superstitione
non vacat, ut experimento sæpius com­
pertum est : de quo alibi. Quantum
vero crux contra ma-dea prosit, proxime
vidimus ex D. Athanasio, et magis cons- p. Adu­
labit expendendo integram ejus senten- nanus,
tiam. Venial, inquit, qui istorum dictorum

DE INGAHNAT10NE.·

740

experimentum capere velit, el in ipsis pr.rstigiis dxmonum, el impostura vaticiniorum,
el in miraculis Magix utatur signo crucis ab
ipsis deriso. nomenque Chrisli invocet, cl
videbit, quomodo ejus rei metu dxmoncs fu­
giant, vaticinia conquiescant, cl veneficia
jaceant. Hinc prima cura dæmonis cum
magis, et sagis solet esse, ut jurent sc
Crucem non adoraturas, sed conculcaturas,
Spon­
ut notat Sponger in malleo maleficiorum
ger.
2 part, quæst. i , cap. 2 ; scit enim dia­
bolus signum crucis esse eflicacissimum
remedium contra omnes ejus artes.
Alii
24. Contra secundam assertionem nos­
wntemia
contra­ tram sentiunt Suarez disp. 56, sect. 1.
ria.
Kcllison art. 4, dub. 2, et alii relati num.
Soarez
KciïisoD. 13, disp. præced. num. 45. ex quibus ali­
qui negant imagines, et reliquias adorari
eadem adoratione, qua exemplaria, et sup­
posita, ad quæ pertinent; sel asserunt
adorandas esse adoratione inferiori : alii
vero docent posse adorari eadem adora­
tione, si sumantur, et adorentur simul
cum exemplaribus, et personis quorum
sunt; et posse simul adorari adoratione
inferiori, si sumantur per se in recio connotando exemplaria, et supposita. Nam
cum omnis crux habeat rationem imaginis,
sive signi, et illa in qua Christus pependit,
fuerit simul reliquia : eodem modo circa
adorationem crucis discurrunt, ac circa
venerationem cæterarum imaginum et re­
liquiarum : et quidem satis consequenter.
Sed eorum motiva generalia sunt, et con­
vulsa a nobisrelinquuntur loco cit. ex disp.
præced. Unde nihil speciale occurrit adD.Thom. denduni. Quod enim sibi opponit D. Thom.
humanitatem Christi adorari latria, quia

o-t unita Deo in persona : quod de cruce
dici non valet; optime al> eodem diluitur
his verbis : .Id secundum dicendum, quod
crux Chrisli, licet non fuerit unila Verbo
Dei in persona : fuit tamen ei unita aliquo
alio modo, scilicet per reprxsenlalionem, el
contactum. Et hac sola ralione exhibetur ei
reverentia. Quasi dicat : crux ex nulla alia
causa est adorabilis, nisi quia vel Chris­
tum per modum signi repraesentat, vel ad
Christum per modum reliquiæ perlinet :
quidquid enim præter hoc est, lignum est,
et materia non digna adoratione. Ubi au­
tem crux adoratur tanquam signum, et re­
liquia Christi ; ibi Christus principaliter
adoratur : nam motus in imaginem ut
imaginem, et motus in reliquiam ut reli­
quiam, est motus in exemplar, quod re­
praesentant, et in suppositum, ad quod
attinet. Cum igitur Christus absolute lo­
quendo adoretur latria, sequitur crucem
eodem latriæ motu, et non alia diversa
adoratione absolute loquendo adorandam
esse. Et dicimus absolute loquendo ob ea, Nola;
quæ cura Deza observavimus num. 19;
nam si crux sumatur non relate ad Christi
suppositum, sed ut pertinens ad ejus hu­
manitatem præcisive a Verbo considera­
tam ; adorabitur simul cum humanitate
sic sumpta, atque ideo sola hyperdulia, ut
explicuimus disp. 35. dub. 3. Generaliter
enim verum est imaginem, et reliquiam
coadorari præcise illa adoratione, qua
principaliter colitur exemplar, vel res,
ad quæ pertinet Sed absolute, et per se
loquendo crux adoranda est latria, quia sic
absolute loquendo adorantur Christus, et
Chrisli humanitas, ubi nulla fit præcisio.

De eo, quod Christus mediator Dei, et hominum dicitur iu duos
articulos divisa.
Deinde considerandum est de hoc, quod
dicitur Christus Dei, el hominum mediator.
El circa hoc quxruntur duo. Primo, etc.
ARTICULUS I.
Virum esse mediatorem Dei. el hominum sit proprium
Christo.
A<l primum tie p.'oceditar. Videdar, quo I esse mediato-

rem Dei, et liominuu non sil proprium Chrislo. Sicut
enim Sacerdos, iu et Propheta videtur esse mediator inter
Deum et homines secundam illad Deuteron. 5 : Ego illo
tempore seqaester fui, et medias inter Deum, et vos : sed
esse prophetam, et sacerdotem, non est propiiam Christo.
Ergo etiam esso mediatorem.
Praeterea. Illad quod convenit Angelis bonis, et malis,
non potest dici esse proprium Christo : sed esse medium
inter Deum, et homines, convenit Angelis bonis, ut Dionys. dicit 4 cap. de divin, num. convenit etiam Angelis
malis, id est, dæmonibus : habent enim quædam commu­
nia cum Deo, scilicet immoruiitatem, quædam cum ho­
minibus,

QUÆSTIO XXVI, ART. I.
minibus, scilicet) quæ sunt animo
per conse­
quens miseri, ut per August in ’’ <lc civit. Dei. Ergo
esse mediatorem Dei, et hominum non est proprium
Christo.
Praoterod, ad officium mediatoris pertinet interpellare ad
uiiuiu connu, inter quos M mediator pro altero : sed
Spiritus Sanctus, sicut dicitur Hom. fe interpellat pro
nobis ad Deum gemitibus inenarrabilibus. Ergo Spiritus
Sanctus est mediator inter Deum, et liumines. Non est
ergo proprium Chrislo.
Sed contra est, quod dicitur 1, ad Tirnoth. 2 : Unus cu
mediator Dei, el hominum, homo Jesus Christus.
Respondeo dicendum, quod ad mediatoris officiam pro­
prie pertinet, conjuugeie, el unire cos, inter quos est
mediator: nam extrema uniuntur in medio. Unire autem
homines Deo, perfective quidem convenit Cbri-to, per
quem homines sunt reconciliati Deo, secundum illud 2,
ad Corinth. 5. Deus erat in Christo mundum reconcilians
sibi, el ideo solus Christus e-t perfectus Dei, et hominum
mediator, i i quantum per suam mortem humanum genus
Deo reconciliavit. Unde cum ApoâtoL dixisset, Mediator
Dei, et houbnum, horno Christus Jesus, subjunxit : Qui
dedit semeiipsuni redemptionem pro omnibus. Nihil ta­
men prohibet aliquos alios secundum quid dici mediatores,
inter Deum, et homines, prout scilicet cooperantur ad
unionem hominum cum Deo dispositive, vel ministeriaJiter.
Ad primum ergo dicendum, quod prophetæ et sacerdo­
tes Veteris Testamenti, dicti sum mediatores inter Deum
el homines dispositive, el ministerialiter, in quantum sci­
licet pronuntiabant, et prælîgurabanl verum, et perfectum
Dei, cl hominum mediatorem. Sacerdotes vero Novi Tes­
tamenti possunt dici mediatores Dei, et hominum, in
quantum sunt ministri veri mediatoris, vice ipsius saluta­
ria sacramenta hominibus exhibentes.
Ad secundum dicendum, quod Angeli boni, ut August,
dicit in 9 de civit. Dei non recte possunt dici medialores
inter Deum, ct homines. Cum enim uiruinque habeant
commune cum Deo et bealiiudinein, et immortalitatem, ni­
hil autem horum cum hominibus miseris, el mortalibus,
quomodo non potius remoti sunt ab hominibus, Deoque
conjuncti, quam inter utrosque medii constituti? Dionis,
tamen dicit eos esse medios, quia secundum gradum na­
turæ sunt infra Deum, el supra homines constituti, el
mediatoris officium exercent, non quidem principaliter, ct
perfective, sed ministeri&liier, et dispositive. Unde Matth.
4 d cilur, quod accesserunt Angeli, ct ministrabant ei,
scilicet. Dæmoncs autem habent communem cum Deo
immortalitatem, cum hominibus autem miseriam : ad
hoc enim se interponit medium dæmon immortalis, el mi­
ser, ut ad immortalitatem beatam tranare non sinat, sed
perducat ad miseriam immortalem. Unde est sicut malus
medius, qui separat amicos. Christus aulem habuit com­
munem cum Deo beati’.udinern, cum hominibus autem
mortalitatem : el ideo ad hoc se interposuit medium, ut
mortalitate transacta et ex mortuis faceret -immortales
(quod in se resurgendo monstravit) cl ex miseris beatos,
unde nunquam ipse discessit : et ideo ipse est bonus me­
diator, qui reconciliat inimicos.
Ad tertium dicendum, quod Spiritus Sanctus cura sit
per omnia Deo æqualis, cl non poL-sl dici medius, vel
mediator inter Deum, el homioes : *ed solus Christus,
qui licet secundum divinitatem æqualis sit patri, tamen
secundum humanitatem minor est patre, ut supra dictum
est. Unde super illud ad Galal. 3. Christus est mediator,
dicit Gloss. Non Paler, nec Spiritus Sanctus. Dicitur au­
lem Spiritus Sanctus interpellare pro nobis, quia ipse in­
terpellare nos facit.

74 f

conveniunt Christo vel in se, vel in or(line ad nos. Duo autem sunt,quæ S, Doc­
tor præcise investigat in duobus articulis,
quos et non plures hæc quæstio habet :
prirnum an esse mediatorem Dei, et ho­
minum sit proprium Chrisli ; secundum
vero, cujus naturæ ratione mediator sit.
Quas difficultates, qui non plura petunt,
paucis perfringemus, et finem huic operi
cum eodem S. Ductore imponemus
Inchoando igitur a priori observandum D(Ip>x
est dupliciter posse aliquem dici medium, mertiauf
aut mediatorem. Primo quasi substantiali- mJdùs.
ter, sive quoad naturam, quatenus sic ab
extremis differt, quod illa nihilominus
participet, et in se annectat, vel uniat :
quo pacto color medius, v. g. ceruleus
mediat inter extremos colores, albedinem,
et nigredinem : et Angeli mediæ hierarchiæ mediant inter superiores, et inferio­
res. Secundo et quod ad rem præsentem
magis facit) dicitur aliquis mediator ab
officio, munere, et actione se interponendi
inter duos, qui supponuntur inimici, ad
eos reconciliandos : et in hoc sensu me­
dius, aut mediator dicitur, qui eligitur,
ut litem dirimat, et dissidentes conci­
liet, atque in unam pacem, quæ est finis
hujus officii perducat. Unde qui prædiclum
officium exequitur, solet altercantium ma­
nus tenere, ut uniat, juxta illud Job cap. job,g.
9 : Non esi, qui ulrumque valeal arguere,
el ponere manum suam in ambobus, id est,
qui pacem inter Deum, et me constituat :
loquitur enim modo vulgari secundum id,
quod inter homines contingere solet.
2. Et quidem si ad priorem modum cbristus
mediandi attendamus, Christus cum ma- in uno
gna proprietate dicitur medius, aut media- mea­
tor inter Deum, ct homines : quia in eo Ior·
unita· sunt divinitas, et humanitas sicut in
medio, quod ex utraque componitur, ut
explicuimus disp. 3, dub. 3, et ipse Chris­
tus participat substantialiter de utroque
extremo : quippe ut Deus est consubstantia­
lis Deo, et ut homo est consubstantialis
Prima conclusio : Solus Christus est per­
matri, et aliis hominibus. Quæ mediatio
fectus Dei, ct hominum mediator.
est adeo propria Chrisli, ut nulli alteri
Secunda conclusio : Nihil prohibet aliquos .
conveniat. Quod enim aliqui significant
alios secundum quid dici mediatores inter
Angelos malos mediare inter Deum, et
Deum, et homines.
homines, quia habent aliquid commune
cum Deo, nempe immortalitatem : et ali­
COMMENTARIUS
quid commune cum hominibus, nimirum
Ordo
1. Ordinem quem D. Thomas in intro·
malitiam, et defectum ; improprie satis as­
hom’ductione questionis 16 proposuerat, ab­
seritur : quia Angeli vel boni, vel mali,
licet sint spirituales, et immortales, nihi­
solvit præsenti quæstione : in hac enim
lominus non sunt Deo consubstantiales,
ultimo sistit consideratio omnium, quæ

74?

DE INCA U N ATIO N E.

Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque
nec ut Deus immortales, siquidem annihi­
unum. Ei ad Coloss. 1 : Quia in ipso cornlari possunt, in quo sensu de Deo dixit
placuit reconciliare omnia. Ad quem me­
Apostolus 1 ai’ Tinioth. 6 : Qui solus habel
diatorem attendens Deus dicebat isaiie 57 : Isaiefl.
immortalitatem. Rursus mali Aneeli sic
Non enim in sempiternum litiyabo, neque in
quodammodo mediant inter Deum, et ho­
mines quantum ad gradum substantia) ho­ sempiternum irascar. Nam el Deo (inquit
D. Chrysostom, hom. 24. ad popul. An-D.cbryminibus superiorem, quo i tamen utriusque
tioch.i nos fuimus inimici : el Unigenitus so$t
substantia' extremæ rationes non partici­
Filius nos Deo reconciliavit se medium im­
pant. Aliun !e vero sic substantialiter me­
mittens, rt verbera pro omnibus, et mortem
diant, quod ex malitia sua non constituant
inter ea extrema nexum, sed divisionem, passus. Une Christum fuisse in hoc sensu
vere, et proprie mediatorem est veritas liD.Thou.
optime asserit D. Thom art. I ad 2,
dei catholicæ, ut constat ex testimonio
illis verbis: Dsmones habent communem
Apostoli I, adTinioth. 2 : Unus csl media- iidTicum Deo immortalitatem, cum hominibus
lor Dei, el hominum, homo Jesus Chrislus. ,Εΰ^ s'
aulem miseriam : ad hoc enim se interponit
medium dxmon immortalis, el miser, ul ad Et ad Hebræ. 9 et 12, vocatur Mediator Hebr. 9.
.Vo®» Testamenti. Et sic unanimiter docent D- ·)°·
immortalitatem beatam transire non sinat,
Patres ad loca immediate allegata, et nas.
sed perducat ad miseriam immortalem. Unde
D. Augustin, lib. 9 de Civit cap. 15, et
est sicut malus medius, qui separat amicos.
Et id, quod de inconsubstantialitate cum aliis locis infra referendis. D. Hilarius d EpiDeo diximus, probat etiam in Angelis lib. 9 de Trinitate, in principio. D. Epi- Pb3n·
phanius in Ancorato, D. Fulgentius lib. de
sanctis, ut ex se constat. Qui rursus me­
diatores dici non valent, ut expendit tide ad Petrum cap. 2. N Cyrillus dia-d Cyrillog. I de Trinit. et lib. 42 Thesauri Ias·
gaoi-'
Augustin. lib. 9 de Civit, cap. 15 :
cap. 10. Idem etiam tuentur Scholastici
bus. Cum enim, inquit, utrumque habeant com­
mune cum Deo, el beatitudinem, el immor­ i cum Magistro in 3 dist. 19, et Theologi Magislalilalem, nihil aulem horum cum hominibus ! cum D. Thom. in præsenti. Unde S. Doc- nleA
miseris, et mortalibus : quomodo non polius tor non revocat ad examen hanc veritatem,
sed supponit. Inquirit autem ea suppo­
remoti sunt ab hominibus, [leoque conjuncti,
quam inter ulrosque medii constituti9 Unde sita: An esse mediatorem Dei, et hominum
relinquitur solum Christum esse hoc sil proprium Christo. Ratio autem dubitandi pmimodo medium inter Deum, et homines; sumitur ex eo, quod alii [dures inveniun- ,P“a
1.
.r
.
. · ΙΠ »0C
non quidem, qua præcise Deus, sic enim
cur mediatore?. A am in prinus Moyses ioco
est unum extremum : nec etiam, qua præ­ mediator fuit, ut ipse vir sanctus de se
cise homo, sic enim est extremum aliud :
prieiicat Deuteron. 5 : Ego illo tempore o€tt’.
sed qua Deus homo. Quia prout sic habet i sequester fui, el medius inter Deum, el vos. tcr-5·
de utroque extremo, et csl ntrique con­ Unde Apostolus illum mediatorem quasi
substantialis. Addit eliam Augustin, ubi
antonomastice vocat al Galat. 3, ubi
proxime fuisse etiam medium ratione sta­
de lege ordinata per Angelos in manu me­
diatoris, id est, Moysis, ut exponunt N. CyVi­
tus ; quia simul fuit beatus, et mortalis :
quod nullus alius vel Angelus, vd homo
rilius loco allegato ex lib. Thesauri, D. Na- p. n/.
zianzen. orat. 6. et alii. Præterea Angeli
habuit.
Cbrisius
3. Si vero attendamus (et est, ut jam
etiam sunt mediatores, ut expresse afhr- nj,j5S.
mat D. Dionysius 4 de divinis nom. et
eiiim diximus, magis propria præsentis materiæ
consiat ex ofticio nos protegendi, orationes|
Tlsensu
I j I 1 Ί consideratio , ad rationem mediatoris ex
que nostras Deo pnesentandi, ut constat
tor. ' munere,et actione; Christus etiam media­
Tobiœ 12, Daniel. 10, Psal. 90. Matth. 18,
|
tor est inter Deum, et homines. Nam divisi,
Apocalyp. 8, et alibi frequenter. Denique
et inimici supponebantur per peccata hoIsaiæ59. minum contra Deum, juxta illud Isai. 59 :
omnes sacerdotes esse medialores inter
Iniquitates veslræ diviserunt inter vos, el
Deum, et populum satis constat ex his,
<
Deum vestrum, et peccata vestra absconde­
quæ supra diximus disp. 31 fere per lo­
runt faciem ejus a vobis. Chrislus vero sua
tam, et specialiter dub. 1,§2. Non igitur
satisfactione, et merito violatam per pecca­ est proprium Christi, quod mediator Dei,
tum amicitiam restauravit, pacemque inter
et hominum sit.
I
Ad
dissidentes constituit. Unde apostol. ad
4. Sed difficultatem hanc optime supe- Legitiss
Epi)c<. 1 Ephes. 1 ait : Instaurare omnia in Christo,
rit, pt componit D. Thom. in præs. ob- re.<o!etfc>
et ··?■ quæ m Ctelis. et quæ in terra sunt. Et cap. 2 :
servando, quod officium' mediatoris est Ttom.
unire

QUÆSTiO XXVI, Λ HT. I.
uniro homines cum Deo, sive reconciliaro
homines ipU. Id vero duobus modis fieri
potest : videlicet perfecte, el consum­
mate : vel præcise dispositive et ministerialiter, sicut etiam in | hysice influentibus
proportionabiliter contingit, et declarari
exemplis facile potest. Qua præmissa dis­
Prior tinctione, duas conclusio.ics statuit. Prii nironi marn» Solus Chrislus est perfectus Dei, el
I «:rluhominum mediator. Eoquo sensu proprium
lift.
est Christi esse mediatorem : quippe cui
soli competit esse mediatorem perfectum.
λJTi- Et probatur ex Apostolo 1, ad Timoth. 2 :
I slb. 8.
Unus est mediator Dei. el hominum homo
Jesus Chrislus : nam ly unus specialitatem
aliquam, et proprietatem significat. Et
hanc eminentiam intendit idem Paulus in
Ad
epist. ad Hebne. cap. 9, ubi expen iit im­
fek. 9.
perfectiones veteris legis, et sacerdotii,
subdiique · El ideo Novi Testamenti media­
i
tor est, ul morte intercedente, in redemp­
tionem earum prævaricalionum, quæ erant
sub priori Testamento, repromissionem acci­
piant, qui vocali sunl ælernæ hereditatis.
i
Et cap. 12 : El Testamenti novi mediatorem
WÜO.
Jesum. Deinde probatur demonstratione
theologica, quam D. Thom. attigit, et
desumitur ex dictis hoc tractatu : quo­
niam officium mediatoris coincidit cum
officio, et munere Redemptoris eruentis
nos a peccatis, et satisfacientis pro nobis,
et merentis nobis bona : coincidit etiam
cum officio Sacerdotali, quippe ad Sacer­
dotem pertinet se constituere medium in­
ter Deum, et illos, pro quibus interpellat.
Christus autem hæc omnia munera perfectis?ime exeeutus est : nam pro nostris
criminibus satisfecit non solum æqualiter,
sed superabundanter, et de tuto rigore
justitiæ : redemit etiam nos de captivitate
\
dæmonis : meruit præterea nobis omnia
bona : denique est sacerdos summe dignus,
et Deo gratus ad interpellandum semper
pro nobis, ut singula constant ex dictis
disp. 1, dub. G et 7, et 11 et disp. 28,
dub. 8 et 9, et disp. 31 per totam, et
specialiter dub. 3. Aliunde vero implicat |
puram aliquam creaturam satisfacere ad
æqualitatem pro peccatis, et mereri injus­
tis justitiam, et alia obire, quæ Christus
merito suæ passionis perfecit, ut eisdem
locis ostendimus. Ergo esse mediatorem
perfectum, consummando salutem est pro­
prium Christi, ita quod cum præmissa per­
fectione nulla creatura fuerit, aut potuerit
Confir- esse mediator Dei, et hominum. Accedit
ntio.
perfectum mediatorem debere expertem
I

7 43

esse peccati : si enim peccator sit, indige­
bit profecto ipse alio mediatore, qui il­
lum Deo suæ justitiæ merito reconciliet.
Solus autem Christus fuit omnino expers
peccati, ut qui nec peccavit, nec peccare
potuit, sicut ostendimus disp. 25, dub. 1,
cum 4 sequi ntibus. Ergo ipse solus est
perfectus Dei, et hominum mediator.
Quod motivum late expendit Apostol. ad Ad
Hebne. 7, et præsertim illis verbis : Talis Hebr. 7.
enim decebat, ul nobis esset pontifex, sanc­
tus, innocens, impollutus, segregatus a pec­
catoribus, etc. Et 1 Joan. 2 dicitur ; Sed 1 Joan,2,
el si quis peccaverit, advocatum habemus
apud Patrem, Jesum Christum justum, id
esi, mediatorem, qui solus ex omnibus
creaturis id perfectissime præstet, quia
justus, sive omnis malitiæ non solum
expers, sed incapax. Unde D. Augustin, D. An­
lib. 10 Confess, cap. 43, inquit : Media­ gustio.
tor ille Dei, eihominum homo Chrislus Jesus
inter mortales peccatores, el immortalem
justum apparuit : mortalis cum hominibus,
justus cum Deo : ul quoniam stipendium
justitiæ vitæ pax est, justitiam conjunctam
Deo evacuaret mortem justificatorum, quam
cum illis voluit habete communem. Merito
itaque dixit Apostolus : Unus est mediator
etc., quia perfecte, et consummate solus
Christus mediator est.
5. Secunda vero assertio, D. Thom. Alia
D.Thom
statuit, est : Nihil prohibet aliquos alios as-ertio.
secundum quid dici medialores inter Deum,
el homines. Quæ assertio (sicut et præcedens) est de fide, ut ostendere solent,
qui contra Lutheranos controversias scri­
bunt, ubi agunt de invocatione Sanctorum.
Et probatur ratione D. Thomæ : quia cum
officium mediatoris sit homines unire
cum Deo, sive illos trahere ad amicitiam
cum ipso, illi mediatores, si non perfecte,
saltem secundum quid appellari possunt,
qui ad hujusmodi unionem cooperantur
saltem orando, disponendo, et minis­
trando : sic autem se habeat aliqui alii
præter Christum : ergo aliqui possunt dici
mediatores saltem secundum quid, vel
imperfecte inter Deum, et homines. Pro­
batur minor ; tum quia Sancti tam Angeli,
quam homines, et tam in via, quam in
patria disponunt ad nostram salutem, et
nos Deo reconciliant mediante oratione,
et aliis ministeriis. Unde Ilierem. 18 di­ Hiccitur : Recordaro mei stantis coram se ad rt'm· 18·
loquendum pro ipsius bona. Et de Moyse
dicitur Ps. 107 : Si non Moyses electus ejus p$. 107.
stetisset in confractione inconspecta ejus. El

744

DE INCARNATIONE.

num salutem, etsi modo minus perfecto,
*’·· ’°1'*7 trQ°> s’ri'^Pondeal,
et ad aliquem sanctorum convertere. Et
et in gradu longe inferiori. Et ita satis
cap. 33 : Si fuerit Angelus pro eo loquens,
aperte significavit Apostolus 2, adCo-saJCout annuntiet hominis xquitalem, misercbirinth. 5; nam praemisit Christum esse r,Dlà ύ·
lur ejus. Et Apoc. 5, significatur intermediatorem simpliciter talem, ubi ait :
f “ cessio Sanctorum, cum dicitur: Habentes
Deus eral in Christo mundum reconcilians
phialas aureas, plenas odoramentorum, quæ sibi : et tunc subjunxit suum etiam, et
aliorum ministerium, et mediationem illis
sunt orationes Sanctorum. Et quantum ad
ministerium res est manifesta : nam ut
verbis : Pro Christo ergo legatione fungimur,
tanquam Deo exhortante per nos. Videatur
D-Thi-m. inquit D. Thom. in præs. in resp. ad 1 :
N. Cyrillus loco cit. ex Thesauro, ubi d.CirilProphetx. et sacerdotes Veteris Testamenti
palam affirmat : Aliter tamen mulli Sancto- lus·
dicti sunt mediatores inter Deum, et homines
rum mediationis ministerio usi sunt. Et
dispositive, et minislerialiter, in quantum
D. Basii, hom. 29, de pœnitent. ubi op- d. Bisiscilicet prænuntiabant, et praefigurabant ve­
time. observat, quod Christus omnia sua bos.
rum, et perfectum Dei. el hominum mediato­
axiomata dignatus fuerit aliis communi­
rem. Sacerdotes vero Novi Testamenti possunt
care.
dici mediatores Dei. el hominum, in quantum
6. Rationes vero dubitandi, quas num. Rationes
sunt ministri veri mediatoris, vice ipsius sa­
3 contra præcipuam assertionem proposuilutaria Sacramenta hominibus exhibentes.
Urio
Quæ veritas magis firmatur evertendo
mus, non urgent; sed dissolvuntur facile, didwet in uenere juxta praemissam distinctio- lBrf“
iinnia- fundamentum hæreticorum (ut in diluendo
.
.
.
-n .
commu­
fis
eorum argutias absque necessitate non imnem : convincunt enim satis efficaciter nj.
moremur ·, qui ideo existimant nullos alios
fuisse et esse alios mediatores praeter
præter Christum esse mediatores, et nullos
Christum, quod inepte negant Luiherani.
sine injuria Christi posse invocari ; quia
Sed minime probant dari praeter Christum
ipse est unus, sive unicus, mediator, ut
alium perfectum, et consummatum media­
affirmat Apostolus, et quidem perfectissi­
torem, qui sic ad salutem nostram operetur.
mus, ut proxime explicuimus. At levissi­ ‘ Et in hoc ultimo sensu loquitur D. August, d. Aomum esse istud illorum sophisma facile ! lib. 2 contra Parmen, cap. 8 ubi negat ?uslluns·
ostenditur : quoniam plura alia secundum
Paulum, et Apostolos fuisse mediatores
certum perfectionis modum sunt propria
et hoc munus soli Christo defert : agit
Christi, et illi singularissime, et quasi anenim de mediatore perfecto ; sed non exclu­
tonomastice attribuuntur : quæ tamen in
dit alios ministros, et mediatores in gradu
alio inferiori perfectionis modo, seu gradu
inferiori, qui pro Christo legatione fungan­
aliis conveniunt, et de ipsis saltem secun­
tur. Quæ differentia inter ipsos, et Chris­
dum quid praedicantur : ergo ex eo, quod
tum ex eo magis elucet, quod ipse per se
unus et solus Christus sit mediator Dei,
ipsum accedit ad Deum, ut loquitur Apos­
ot hominum, in eo scilicet perfectionis
tolus, sed alii non accedunt nisi per Chris­
modo, quem supra explicuimus ; minime
tum, et ejus meritum, juxta illud Joan, joan.u. !
sequitur alios præter Christum non esse
1 4 : Nemo venit ad Patrem nisi per me. Qua
I
mediatores in gradu inferiori, et media­
de causa D. Bernard, serm. super illa verba d. Ber- ’
signum magnum, dixit optime B. Virginem Dîrdas· j
tione secundum quid, nempe imperative,
’
dispositive, aut ministerialiter. Consequen­ esse medialricem ad mediatorem. Et per
hæc satis in genere constabat ad eas ratioI
tia patet a paritate. Et antecedens est cer­
Joan 8 tum : nam Christus dicit de se ipso Joan. 8 :
nes. Sed diluamus illas in speciali.
1’
Ad primam dicendum est Moysem fuisse solvito ,
Ego sum lex mundi : et tamen Apostolis
quidem mediatorem, sed in gradu longe P"0*· I
dixit : Γο$ estis lux mundi. Similiter Christus
infimo comparatione Christi : ille enim
de se dicit, quod est bonus pastor, et quod
mediavit pro solo popu’o Judæorum, hic
Ί
est magister : et nihilominus alii etiam
vero pro mundi universo : ille influxu dis1
sunt pastores, et magistri, juxta illud
Ad
positivo, et ministerial!, hic causalitate
Apostoli ad Ephes. 4 : El ipse dedit quosdam
Epii. i.
perfecta : ille ut servus, iste ut filius. Et
quidem Apostolos, quosdam aulem Prophetas,
hanc dillerentiam intendit, et luculenter
I
quosdam vero Evangelistas, alios aulem
pastores, et doclores. Sic itaque licet Chris­
prædicat Apostolus in pluribus locis epist.
I
tus sit unus mediator perfecte, et consum­
ad Hebræos, sic explicat sensum, quo alibi Ad
mate, minime excludit, quod dentur alii
Moysem mediatorem vocavit. Nam cap. 3 H^·3
mediatores sub eo, coopérantes ad homiinquit : Amplioris enim gloriæ iste, nempe
’
Christus,'
i

QUÆST10 XXVI, ART. I,

745

liono colere, et rogare Angelos, nimirum
Chrislus, præ Moyse dignus esi habitus,
quanto ampliorem honorem habet domui, qui ut potentiores. Et ad hunc errorem alludit,
fabricavit illum. Omnis namque domus fabri­ atque ipsum refellit (ut sentiant D. Chry­
catur ab aliquo : qui aulem omnia creavit
sostom. Theodoretus, Theophylactus, ÆDeus esl.*El Moyses quidem fidelis eral in
cumenius, et alii Græci) idem Apostol. in
lota domo ejus tanquam famulus, in testimo­ epist. ad Coloss. cap. 2 ubi ait : Nemo vos AdConium eorum, quæ dicenda erant : Chrislus seducal, volens in humilitate et religione lo:s·2·
vero tanquam filius in domo sua, etc. Et
Angelorum, quæ non vidit, ambulans, el
cap. 8 : Sicul responsum esi Moysi, cum frustra inflatus sensu carnis suæ. Nam et
consummaret tabernaculum : vide (inquit)
Colossenses cum aliis in Asia hoc pravo
omnia facilo secundum exemplar, quod libi
sensu detinebantur, aut lentabantur per
discipulos Simonis. Eralque illorum præostensum esi in monlc. Nunc aulem melius
sortitus esi ministerium, quanto et melioris
textus falsus quidem humilitatis, et inferioritatis affectus comparative ad Angelos
testamenti mediator esi, quod in melioribus
repromissionibus sancitum esi. Nam si illud
tanquam cunctis hominibus potentiores,
prius culpa vacassel, non utique secundi et interpellatores validiores apud Deum :
unde incidenter relinquebant Christum,
locus inquireretur. Et alia plura recenset
apostolus in quibus Christus summa dis­ et cultum omnem in Angelos (etiam malos)
tantia superat Moysem in ratione, sive transferebant. Quam humilitatem Aposto­
lus merito reprehendit, et simul radicem
officio mediatoris.
bailor 7. Ad secundam respondetur concedendo
falsæ adeo existimationis, ut proxime insi­
nuaverat illis verbis '. Videte, ne quis ros
■ Angelos esse etiam mediatores, et mitti in
decipiat per philosophiam, cl inanem falla­
ministerium salutis, sed sub Christo, et
ciam, secundum traditionem hominum, se­
modo longe inferiori, quam Christus est,
cundum elementa mundi, el non secundum.
ut constat supra dictis. Unde optime obserChristum : quia in ipso inhabitat omnis ple­
i.Tbom. vat D. Thom. in resp. ad 2, Matthæum cap.
4 dixisse, quod accesserunt Angeli, el minis­ nitudo divinitatis corporaliter : et estis in
trabant ei, nempe ut famuli. Et hinc obiter illo repleti, qui est caput omnis principatus,
el potestatis. Si enim tanta est dignitas
refellitur error discipulorum Simonis Magi,
Christi : superstitiosum est, et illi injurio­
qui partim ex doctrina magistri, partim ex
sum recurrere ad Angelos tanquam ad me­
philosophia Platonicorum asseruerunt An­
gelos esse principales mediatores inter diatores validiores, et ex necessitate rogan­
dos, ut beneficia Dei ad nos derivent, sicut
homines, et Deum, et necessario exoran­
dicebant Simoniani, et aliqui alii ex Philo­
dos, si aliquid a Deo facile, et breviter
sophis Platonicis: qui subinde seducebant
lefelli- consequi velimus. Sicut enim Angeli me­
wr
illa,’quam vocabant, humilitate, religione
diant
in
gradu
substantiali,
sive
in
perfec
­
pjJdm
tione sptcifica : sic etiam existimabant Angelorum.
error.
Et in hoc sensu congrue explicari potest Nota
mediare, quantum ad vim impetrandi, et ut
cin a
can. 35 (quem supra etiam exposuimus inteliiDei beneficia ad nos usque descenderent.
Unde titulo colendi Angelos, excedebant disp. 36, dub. 1, num. 9) Concilii Laodiceni gentiam
qui ita habet : Non oporlel Christianos de­ Concilii
in moio, et parvi reputabant mediatorem
Laodi­
relicta Ecclesia abire, el ad Angelos abomi­ ceni ct
nostrum Dominum Jesum Christum, qui
D. Agnanda idolotalnæ congregationes facere ; quæ gustini.
etiam homo est, et ut homo inferior Ange­
omnia interdicta sunt. Quicumque aulem
lis. Sed illorum stultitiam corrigit Aposto­
inventus fucril occultæ huic idololalriæ va­
lus disserte afdrmans, Unus est mediator Dei,
cans, anathema sit ; quoniam derelinquens
et hominum homo Jesus Chrislus. Dixit,
unus, quia licet alii etiam sint; hic tam^n Dominum nostrum Jesum Christum Filium
Dei, accessit ad idola. Erant enim adhuc
est primarius, principalis, et perfectissi­
in Asia reliquiæ Simonianorum, in quibus
mus, et cum his conditionibus unicus :
hæretica illa Philosophia perseverabat,
adjecitque homo, ut significaret eminentiam
humanæ naturæ in Christo : quæ licet derelicto uno principalissimo medialore
Domino Jesu Christo, ut salis in ultimis
secundum speciem sit infra Angelos, tamen
secundum dignitatem gra iæ tam substan­
verbis insinuat Concilium. Inielligitur
tialis, quam accidentalis cunctis Angelis,
eliam in eodem sensu locus specialis D.
et creaturis antefertur. Unde dogma hæreAugustini lib. 10 Confess, cap. 43, ubi
ticum est quærere aliam mediatorem prin­ cum sic loquitur : Quem invenirem, qui me
cipaliorem, hoc judicio, falsaque existima- reconciliaret libi, o Domine? An eundum

.

ί

746

DE INCARNATIONE

fuil mihi ad Angelos. Qua prece? quibus
sacramentis? .Mulli enim conantes redire,
nec per se ipsos valentes, sicut audio, lenta­
verunt hxc, el inciderunt in desiderium
curiosarum visionum, et digni habiti sunt
illusionibus. Elati enim se quærebanl doc­
trine fastu, el adduxerunt sibi per simili­
tudinem cordis sui conspirantes, el socias
superbiæ suæ potestates aeris hujus, a quibus
per potentias magicas deciperentur ; quxrentes mediatorem, per quem purgarentur, et
non erat. Et post aliqua hujusmodi supers­

titiosa mediatione expulsa' subdit : Ferox
autem mediator, quem secreta tua miseri­
cordia demonstrasti humilibus, et misisti,
ul ejus exemplo ipsam discerent humilitatem :
mediator ille Dei, el hominum homo Christus
Jesus inter mortales peccatores, el immorta­
lem justum apparuit : mortalis cum homini­
bus, justus cum Deo, etc., quæ supra
«. <

i

expendimus num. 4.
Dîrüîtur
Ad tertiam et ultimam probationem satis
ter lia.
constat ex dictis num. 5, quod alii sacer­
dotes dicuntur mediatores solum cum ad­
dito, nempe dispositive, aut ministerialiter,
utD. Thom. ibi relatus declarat : il vero
minime impedit, quod absolute loquendo

Christus sit unus, sive unicus mediator
perfectus. Hic statim succedebat, ut agere­
mus de natura, aut forma, per quam Chris­
tus constituitur in ratione mediatoris, sive
principii elicientis illas operationes, quæ
ad oflieium mediatoris spectant : do qua
difficultate agit D. Thom. art. 2. Sed quia
talis forma coincidit cum ea, per quam
Christus constituitur in ratione summi
sacerdotis, quam assignare, et explicare
curavimus ex professo disp. 31, dub. 1,
propterea nec illum articulum transcribi­
mus, nec opus habemus alia addere pro
ejus illustratione. Quare hic sistit studium
nostrum circa mysterium incarnationis, et
alias considerationes, quæ ad il-.ud perti­
nent. Cedant autem cuncta in laudem, el
gloriam ipsius Verbi incarnati. B. V. Ma­
ria? de monte Carmelo, Sanctissimi Pa­
triarchae Eliæ, Parentum nostrorum D.
Theresiæ, et B. Joannis a Cruce, atque
Angelici Doctoris, et Praeceptoris nostri D.
Thomæ. Si quid vero in his scriptis referia­
tur doctrinæ vel S. R. Ecclesiæ, vel
D. Thomæ contrarium, libentissime re­
tractamus, et dictum nolumus.

qualia
rémi,-

i

;

ms

____

—
.

INDEX ALPHABETICUS
RERUM NOTABILIUM

1

lio exterior sine interiori. Ibi. num. 10, p. 560.
Ad quam virtutem pertineat adoratio. Ibi.
num. 11, p. 560. Omnis adoratio Dei ex qdoliACCIDENS. Accidentia solo numero diversa
bet motivo increatæ perfectionis est ejusdem
non recipiuntur in eodem subjecto, disp. 27,
speciei, disp. 35, num. 14, 562. Adoratio
dicitur univoce de latria, el dulia. Ibi. num.
num. 47, pag. 43.
An eadem sit actio instrumenti, el agentis
18, p. 565.
principalis, disp. 27, num. 16, p. 16. Actus
Signa adorationis disp. 35, num. 20, p. 567.
disponentes ultimo ad gratiam habitualem
Sacriticium. Ibi. num. 21, p. 568. Genuflexio.
procedunt ab ipsa sicut a principio effectivo,
Ibi. Capitis
pilis detectio,
ueiectio, prostatio, manuum ele
ele-­
disp. 28, num. 55, p. 173. Quo sensu possit
vatio, et osculaiio. Ini usque ad num. 24.
&. 570. Datur signum determinatum ad solam
dici actus divinos specificari, vel dopendere
ab aliquo creato, disp. 28, num. 105 p. 216.
ei adorationem. Ibi. num. 25, p. 571.
ADAM. Adamus, cum peccavit, non amisit
Adoratio Christi ut hominis, disp. 35. num.
lidem,‘et spem. disp. 28, num, 101, p. 212.
26, p. 571. Vide Christus. Totum, et partes
adorantur eadem adoratione. Ibi. num. 28,
ADOPTIO. Adoptionis diffinitio, et condi­
tiones. In comment, ad art. 1, quæst. 23,
p.574. et num. 35, et p. 579. Eadem persona
num 1, ρ. 386. Deus adoptat lilios. Ibi. num. 2.
ratione diversarum naturarum potest adorari
p. 387 Qualiter conveniant adoptio in filium
latria, et dulia. Ibi num. 41, p. 586. Adoratio
hominis, et adoptio in lilium Dei. Ibi. num. 4,
Sacramenti Eucharistiæ. disp- 35, num. 73,
p. 388. Plures diflerentiæ inter prædiclas
p. 616. An hostia debeat adorari absolute. Ibi.
adoptiones. Ibi. Forma constituens lilios Dei
num. 77, p. 618.
Adoratio Sanctorum, disp. 36, num. 1,
adoptivos. Ibi. num. G, p. 390. Repugnat esse
Ë 623. Vide Sanctitas. Adoratio B. Virginis
lilium Dei adoptivum absque gratia justifi­
ariæ, vide Maria. Dignius est adorari dulia
cante. Ibi. num. 7, p. 390. Ad adoptionem
propter se, quam latria propler aliud, disp. 36,
nostram non requiritur per se, quod Deus sit
num. 39, p. 659. Adoratio imaginum sacrarum
trinus. In Comment, ad art. 2, quæst. 23,
num. Ι,ρ. 393. Potest adoptare, qui generare
disp. 37, num. 17, p. 675, vide Imago. Res
non valet. Ibi. num. 2, p. 394. De facto adop­
'insensibiles possunt aliqua ratione aeccnter
tamur ab omnibus personis divinis indivise
adorari. Ibi. num. 18, p. 676. Ul aliquid dica­
concurrentibus. Ibi. num. 3, p. 395. Omnis,
tur vere, et proprie adorari, non sufficit, quod
et sola creatura intellectiva potest adoptari
afferat memoriam rei adorandæ, disp. 37,
in lilium Dei. In Comment, ad art. 3, quæst.
num. 31, p. 688. Adoratio imaginis est adoratio
23, num. 2, p. 398. Adoptantur exercite om­
exemplaris. Ibi num. 35, p. 692. Species innes, et soli, qui recipiunt gratiam habitua­
telligibiles, el sensibiles rerum sacrarum ado­
lem. Ibi. num. 2, et3, ?9J. Justi veleris legis
rari possunt. Ibi. num. 49, p. 707. An imagi­
fuerunt filii Dei adoptivi. Ibi num. 4, 4u0.
nes apparentes, ibi. num. 52, p. 711. Adoratio
nominum sacrorum, disp. 37, num. 55, p. 713.
Reprobus existens in gralia est lilius Dei
Adoratio rerum sacrarum inanimatarum. Ibi.
adoptivus, num. 7, 403. Quam extraneitatem
personæ debeat supponere adoptio, disp. 33,
num. 56, p. 14. An omnes mundi res possint
num. 16, p. 422. Adoptari non convenit natu­
religiose adorari. Ibi. num. 59, u. 716.
ræ, sed supposito, ibi num. 19, 425. Adoptio
Reliquiæ Sanctorum adorandæ sunt, disp.
importat unionem præcise affectivam. Ibi.
38, num. 1. p. 718. Crucis adoratio. Ibi.
num. 23. p. 426.
, num. 15,732, vide Crux. An possint adorari alia
ADORATIO. Quid adoratio significet, et
instrumenta passionis Christi. Ibi. num. 22, ·
unde dicatur, disp. 35, num. 1, p. 553. Dis­
p. 737.
tinctio adorationis ab honore. Ibi num. 2,
AGONIA. Agonia quid fuerit in Christo,
disp. 28. num. 30, p. 118.
p. 553. Unde sumatur distinctio adorationum,
ibi num. 3. p. 551. In quo actu consistat forAMOR. Amor charitatis erga Deum liber in
maliler adoratio. Ibi. num. 5. p. 555. An pe­
Christo, disp. 27, num. 40, p. 35. Amor
tat essentialiter aliquem actum externum.
proximi propter Deum est determinate a cha
Ibi num. 7, p. 557. An possit dari vera adora- | ritute theologica. Ibi. num. 43, p. 39. Duo

718

INDEX RERUM NOTABILIUM.

amores charitatis circa Deum specie distincti,
disp. 27. num. 53. p. 19. Primus actus meri­
torius est amor charitatis erga Deum finem
ultimum, disp. 28, num. 28, p. 115. Amor
charitatis dependet essentialiter a gratia sanc­
tificante, non tamen ab habitu charitatis. Ibi.
num. 58. p. 156.
ANGELUS. Angelus non in eodem momento
habuit meritum beatitudinis et beatitudinem
ipsam, disp. 28. num. 78, p. 193. Angeli non
habuerunt gratiam et gloriam <>x meritis
Christi, disp. 28, num. 119. p. 230. Christus
nequit dici mortuus pro Angelis, disp. 28,
num. 128, p. 210. et num. 113', p. 254. Angeli
non dicuntur fratres Christi. Ibi. num. 111.
η. 255. An Aierinl justificati per fidem Christi.
Ibi. num. 115, p. 256. Angeli nihil immediate
habent ex meritis Chrisli. Ibi. num. 118,
p. 258.
Angeli nequeunt adoptare lilios. In Com­
ment. ad art. 2, quæst. 23, num. 2, p. 391. An­
geli an possint diei fratres Chrisli. Ibi art. 3.
num. 3, p. 399. In Angelis-salvatur adoratio
Krie dicta, disp. 35, num. 8. p. 558. Quoo Angeli adoraverint verbum ante, et post
incarnationem. Ibi num. 49. p. 591. Angeli
mali adorantur a Magis, disp. 36, num, 9.
ρ. 632. Angeli non sunt principales mediato­
res inter Deum, et homines, in Comment, ad
quæst. 26. art. I, num. 7, p. 745. Falsa erga
Angelos religio. Ibidem.
ANIMA. Quo sensu Christus posuerit, et
assumpserit animam suam. disp. 31, mun. 14,
p. 437.
APPETITUS. Multiplex appetitus, disp. 27,
num. 1, p. 4. Appetitus sensitivus iu Christo,
disp. 27. num. 13. p. 13. An appetitus distin­
guantur secundum apprehensiones, disp. 27,
num. 47, p. 43.

B.
BEATITUDÜ. Beati sunt capaces rigorosi
præcepti, quod tamen violare non possunt,
disp. 27, num. 76, p. 75. Quare beatitudo
creata Christi non consistat in conjunctione
cum Deo per unionem hypostaticam, sed in
conjunctione per visionem' Dei, disp. 34, num.
11. p. όΟό.
BONUM. Majus bonum nequit ordinari ad
minus bonum, sicul ad finem cujus gratia,
disp. 34, num. 9, p. 503. Bonum, ut det spe­
ctem moralem, debet intendi per se, non au­
tem malum, disp. 36, num. 23, p. 644.

CAPUT. Quid requiratur ad rationem ca­
pitis moralis, disp. 28, num. 111. p. 255. De
ratione capitis moralis non est, quod influat
morahter. Ibi. num. 11«. p. 258.
CAUSA. Causæ nostræ salutis aliæ univer­
sales. etaliæ particulares, disp. 31, num. 35,
p. 253.
♦
CARO. Carnis nomine significatur humani­
tas, disp. 33, num. 2, p. 387.
CHAR ITAS. Chariias habet plures actus
specie distinctos, disp. 27, num. 60, p. 56,
habet aliquem amorem liberum erga Deum
clare visum. Ibi. nam. 63, p. 59.
AbDPTR) CHRISTI. Christus ut homo
non potest adoptare lilios Dei. In Comment, ad

art. 2, quæst. 23, num. 2. peg, 391. Christus
ut homo non est filius adoptivus, disp. 33,
num. 1. p. 107. Opposita sententia reprobatur
in Concilio Franeofordiensi. Ibi. num. 2,
pag. 107. Si Christus esset Illius Dei adop­
tivus, Christus non esset filius Dei natu­
ralis. Ibi. num. 7, p. 111. Quare in Christo
sint duæ nativitates reales, et non sint duæ
filiationes reales. Ibi. num. 10, p. 116. Christus
ut homo non potest dici persona extranea
respectu Dei. Ibi. num. 12, p. 419. Qualiter
habeat jus ad bona creata. Ibi. nutu. 16,
p 122. Humanitas Christi nequii dici adop­
tata. Ibi. num. 19, p. 125. Sententia docens
Christum ut hominem osse filium Dei adop­
tivum est improbabilis. Ibi. num. 37. p. 439.
ADORATIO CHRISTI. Christus ut homo,
ly ul homo sumpto specilicative, et significanto
terminum adorati nis, adoratur adoratione
latriæ, disp. 35. num. 26, pag. 571. Quomodo
humanitas, et divinitas adorentur in Christo.
Ibi. num. 36, p. 580. Christus ul homo, si ly
id homo sumatur reduplicative, et significet
motivum adorationis, non adoratur latria. Ibi,
num. 37, p. 582. Sed adoratur dulia excel­
lenti. sive hyperdulia. Ibi. num. 13, p. 585.
Christus potest simul adorari latiia, et dulia.
Ibi. num. 11. p. 586. An Christus ut homo
possit coli sacrificio. Ibi, num. 50, p. 592.
Chrisli humanitas potest adorari præcisive a
supposito, disp. 3j, num. 52, p. 591. Quo
sensu adoratio sit suppositorum. Ibi. num. 56,
p. 598. Licitum est de se adorare humanita­
tem Chrisli præcisive sumptam. Ibi num. 57,
p. 599. An talis adoratio sit per Ecclesiam
prohibita. Ibi. num. 60, p. 601. Christus exis­
tons in Sacramento Eucharistia adoratur la­
lria. disp. 35. num. 73. p. 616. Sic deberet
adorari, licet ibi simul esset substantia patris.
Ibi. num. 4. p. 617. Imagines Christi adoran­
tur lalria, disp. 37, num. 35, p. 692. Reliquue
Christi adorantur latria. disp. 38, num 4,
p. 721. Qualiter adorentur instrumenta pas­
sionis Chrisli. Ibi. num. 22, p. 737.
DOMINIUM CHRISTI. Christus habuit do­
minium temporale directum omnium rerum
mundi, disp. 32, num. 13, p. 380. Omnes ho­
mines tanquam veri servi fuerint sub dominio
Christi. Ibi num. 19, p. 381. Christus non ha­
buit dominium utile omnium rerum, sed pau­
carum. Ibi. num. 15, p. 381. Dominium
omnium rerum convenit Christo ab ipsa in­
carnatione. Ibi. num. 20, p. 384 Multiplex in
Christo potestas tam spiritualis, quam tempo­
ralis. Ibi. num. 21. p. 385.
FILIATIO CHRISIT. Christus ut homo est
Filius Dei naturalis, disp. 33, num. 40. p. 441.
Non tamen est filius naturalis lotius Trinitatis.
Ibi. num. 11. p 412. Quam absurda opposita
doctrina. Ibi num. 11, p. I i i. Christus non
potest dici genitus a tota Trinitate generatione
propria viventium. Ibi. num. -19, 149, Christus
ut homo nequii vocari filius proprius lotius
Trinitatis. Ibi. num. 57. p. 157. Christus ut
homo non est filius Dei filiatione crea­
tionis. Ibi. num. 62. p. 462. Non denominatur
spiritualité!· genitus per gratiam. Ibi, num.
65. p. 166. Christus ut homo est filius natura­
lis Dei Patris. Ibi. num. 67. p 469, el 69,
p. 171. In quo sensu accipiatur determinatio,
ut homo. Ibi. num. 71, p. 473, cum seq. Chris­
tus ut homo in eodem sensu est filius Dei, quo
prædestinatus dicitur esse filius Dei. Ibi.

INDEX HEHUM NOTABILIUM.

num. 73. p. 475. Relatio filiations, qua Chris­
tus roferturad matruin. non est realis, sod ra­
tionis, disp. 33, num. 78, p. 481. Βέ Christus
dicatur realiter illius Virginis, non indiget re­
latione reali. Ibi. num. 81, p. 484. in Christo
sunt ilme generationes, et nativitates reales,
sed non duæ filiationes reales. Ibi. num. 87,
p. 189.
LIBERTAS CHRISTI. Humana Chrisli vo­
luntas fuit libera a coactione, disp.-27, num.
31. p. 31. Fuit eliam libera libertate indiffe­
rentia?. Ibi. num. 35, p. 32, et 38, p. 31.
Christus libere elicuit amorem charitatis erga
Deum. Ibi num. 40, p. 35. Qualiter hæc liber­
tas cohæret cum necessitate amandi Deum
orta ex visione. Ibi. num. 15, p. 11- Cum seq.
Christus non uno et eodem actu dilexit Deum
necessario, el libere, disp. 27. n*un. 50, p. 4G,
Amor charitatis, quo Christus dilexit Deum
secundum se, et amor charitatis, quo dilexit
Deum ut iinem ultimum moventem exercite
ad diligendum creaturas, sunt duo actus realilor specifice diversi. Ibi a num. 53, p. 49.
Qua scientia reguletur posterior actus. Ibi
num. 55, p. 51. Christus habet aliquem amo­
rem charitatis liberum erga Deum clare visum.
Ibi. num. G3, p. 59.
Humana Chrisli voluntas fuit ligata præ­
ceplis legis ælernæ. disp. 27, num, GG, p. 66..
Non tamen præceptis legis positivæ. Ibi. num.
67, p. 67. Christus obligatus fuit ex rigoroso
præcepto ad mortem secundum substantiam,
disp. 27, num. 70, p. 69. Non fuisset mor­
tuus ex obedientia, si non habuisset præcep­
tum moriendi. Ibi. num. 72, p. 71. Christus
tenebatur ex rigoroso præcepto ad mortem
secundum omnes circunstantias, quas de facto
habuit. Ibi. num. 77, p. 76. Implicat, quod
Christus per præceptum amiserit libertatem
circa materiam praeceptam. Ibi. num. 81,
p. 91. An Christus potuerit obligari ex voto,
disp. 27, num. 84, p. 84. Obligatio moriendi
in Christo non habuit dependentiam ab hu­
mana ipsius voluntate. Ibi. num. 89, p. 88.
Christus non habuit potestatem petendi dis­
pensationem in rebus sibi præceptis. Ibi. num.
93, p. 92. Christus fuit simpliciter liber in ad­
implendo præceptum mortis et alia. disp. 27,
num. 98, p. 97. Legitima concordia inter irapeccabilitatem Chrisli, et libertatem ipsius in
observando præcepta. Ibi. num. 101, p. 99.
An Christus potuerit omittere mortem ul præceptam, disp. 27, num. 110, p. 109. Christus
non libere observavit præcepta naturalia ne­
gativa. Ibi. num. 115, p. 115.
MEDIATIO CHRISTI. Esse mediatorem
substantialiter inter Deum, et homines est
proprium Chrisli. In Comment, ad quæst. 26,
art. 1, num, 2, p. 741. Fuit etiam mediator
a munere reconciliandi nos Deo. Ibid. num. 3.
p. 742. Esse mediatorem perfecte, et consum­
mate soli Christo convenit. Ibid. num. 1,
p. 742. Injuria est Christiquærere mediatorem |
alium principaliorem. Ibid. num. 7. p. 715.
MERITAM CHRISTI. Christus habuit ali­
quod meritum, disp. 28, num. 1. p. 121.
Christus connaturaliter , sive absque privi­
legio meruit. Ibid. num. 2, p. 122. Non im­
plicat Christum caruisse præmio Ibid. num.
4, p. 123. Meritum Christi fuit simpliciter
infinitum. Ibid. num. 5. p. 125. An fuerit
infinitum in actu secundo, et in ratione me­
riti. Ibid, num. 7. p. 1?6. Christus meruit !

7 49

exercite præmium simpliciter infinitum disp:
28. mun. 8. p. 127. cum seq. An mereretur in
concursu alterius personæ divinæ oppositum
potentis. Ibid. num. 13, p. 133.
Christus meruit per omnes actus formaliter
liberos, disp. 28. num. 17. p. 13G. Merijit per
omnes actus omnium virtutum tam supernaluralium, quam acquisitarum. Ibid. Meruit
per amorem charitatis, quo Deum finem ulti­
mum dilexit. Ibid. num. 19. p. 138. Meruit
eliam per omnes actus sibi præceptos. Ibid,
Meruit prælerea per actus partis vegetative
ct per motum cordis, et per operationes
sensuum externorum. Ibid. num. 20. ‘p. 139.
Non tamen per visionem beatam. Ibid. num.
23. p. 111.
Cnrislus meruit in primo animationis mo­
mento. disp. 28, num· 21. p. 142. Qui fuerit
primus actus meritorius in Christo. Ibid. num.
28, p. 145. Christus non meruit in instanti
mortis, nec post mortem. Ibid. num. 31. el
33, p. 148. An meruerit per vulnus lateris sibi
inflictum. Ibid. num. 35, p. 151, el 152. Chris­
tus a primo Incarnationis momento usque ad
mortem continuo meruit, disp. 28, num. 38,
p. 155. Meritum Christi an* dicendum sit
unum, vel plura. Ibid. num. 39. p. 155. Au
Christus omnibus actibus meruerit eadem
premia. disp. 28, nuru. 43, p. 159Christus sibi aliquid meruit vere, el proprie,
disp. 28, num. 46, p. 164. Christus non meruit
sibi gratiam habitualem disp. 28, num. 53,
p. 171, Implicat, quod Christus meruerit sibi
gratiam habitualem. Ibid, num. 56, et 58,
p. 173. et 176. Sed non implicat, quod merue­
rit habitus supernaturaliura virtutum. Ibid,
num. 58, p. 176. An mereri potuerit continua­
tionem gratiæ habitualis. Ibid. num. 59,
p. 178. CGristus potuit mereri gloriam essen­
tialem. Ibid. num. 65. p. 183. Non tamen ex
suppositione modi, quo illam de facto recepit.
I Ibi. num. 66, p. 184. Christus de facto non me­
ruit gloriam essentialem, disp. 28, num. 68,
p. 185. Christus meruit sibi gloriam corporis,
et nominis exaltationem. Ibid. num. 79, p. 195.
Christus non meruit continuationem unionis
hvposlaticæ, habitualis gratiæ, et essentialis
gl'oriæ. Ibid. num. 84. p. 198. Non meruil
dignitatem capitis moralis. Ibid. num. 85,
p. 199. Non meruit sibi dignitatem sacerdota­
lem. Ibid. num. 86, p. 199. Non meruit per
primum actum auxilia vel sufficientia, vel effi­
cacia pro aliis actibus requisita Ibid. num. 87,
p. 200. Non meruit per primum actum ope­
rationes sequentes, quatenus sunt dona Dei.
Ibid. num. 88. p. 2o0. Christus sibi meruit
suam resurrectionem. Ibid. num. 89, p. 201.
Meruit sibi judiciariam potestatem, et supre­
mum rerum dominium. Ibid. num. 90, p.20l.
Christus aliquid hominibus meruit, disp.
28, num. 91, 202. Christus meruit nobis omnes
prædestinationis effectus. Ibid. num. 93,
p. 203. Inter nostræ prædestinationis effectus,
quare non recenseatur prædeslinatio. Ibid,
num. 96, η. 206. An Christus meruerit repro­
bis. disp. 28, num. 102. p. 213. Christus meruit
prædestiuationem nostram, quatenus importat
efficacem intentionem conferendi gloriam ali­
quibus. Ibid. num. 107, p. 217. El etiam qua­
tenus importat conceptum electionis compa­
rative Ibid. num. 109, p. 219. Comparationi»
tamen nou contraria, sed presiciva. Ibid,
num. Ill, p. 221.

750

INDEX BEK U M NOTABU LUM.

Christus non meruit Angelis habitualem
gratiam nec essentialem gloriam. <lisp. 28.
num. 119, p '?30 Si Chrislus meruisset An­
gelis gratiam justificantem, mortuus luisset
pro Angelis. Inid. num. 129, p. 240. Fuit ca­
put Angelorum. Ibid. num. ill. p. 252. El
tamen nihil meritorie causât in Angelis. Ibid,
num. 148,0. 258
ORATIO CHRISTI. Christus in statu vita;
mortalis aliquando oravit, disp. 30, num. 2,
p. 297. Non tamen secundum naturam divi­
nam. Ibid. An secundum naturam sensiti­
vam. ttfid. num. 5, p. 300. Christus in statu
vitæ mortalis vere, et proprie oravit tam pro
se. quam pro aliis. Ibid. num. 7. p. 301. An
Chrislus oraverit ex necessitate. Ibid. num. 10.
ρ. 3ù i. An omnis ejus oratio fuerit exaudita.
Ibid, num 16, p. 309. Oratio Christi, qua* non
fuit exaudita, non habuit rationem orationis
simpliciter. Ibid. num. 17, p. 3*1. Christus
existens in cælo orat pro nobis oratione for­
mali. vera, et propria. Ibid. num. 19, ρ. 312.
Chrislus nequit orare interpretative non
orando formali ter. Ibid. num. 22. ρ. 316. An
possimus dicere, Christe ora pro nobis. Ibid,
num. 27, pag. 320. Christus in ccelo orans non
meretur. Ibid. num. 30. p. 322.
PRÆDESTINATIO CHRISTI. Christus est,
el dicitur absolute prædestinatus. disp. 34,
num. 1, p. 198. Deus, aut tilius Dei non potest’
dici absolute prædestinatus Ibid. num. 5,
p. 199. In Chrisli prædestinatione distingui
debent subjectum, et terminus. Ibid. num. 6.
p. 500. Terminus prædestinationis Christi fuil
esse, filium Dei naturalem, ibid. num. 7, 5fl.
Humanitas Chrisli nequii dici prædôstinala.
Ibid. num. 1.1, p. 507. Subjectum prædestina­
tionis Christi non fuit humanitas ejus in abs­
tracto. Ibid. num. 17. p. 511. Nec Christus ul
mere possibilis. Ibid. num. 20, p. 511. Nec
Chrislus in fieri. Ibid. num. 23, p. 517.
Nec concretum ex humanitate, et solaexistentia. Ibid. num. 24. p. 518. Nec concretum ex
humanitate, el aliquo conceptu communi sub­
sistenti». Ibid. num. 25, p. 519. Nec Christus
ut abstrahit ab Incarnatione vera, el falsa.
Ibid. num. 27. p. 521. Nec subsistens vage in
hac humanitate. Ibid. num. 28, p. 522. Sub­
jectum prædestinationis. Christi luit Chrislus
ut homo, aut Verbum ut subsistens in huma­
nitate. disp. 34, num. 35. p. 529. Hæc est de­
terminate falsa. Filius Dei est prædestinatus
esse filius Dei. Ibid. num. 52, p. 515. Judicium
de aliquibus prædicationibus circa prædesti­
nationem Chrisli. Ibid. num. 51, p. 516- In quo
sensu prædestinatio Christi sil exemplar præ­
destinationis nostræ. In Comment, ad art. 3,
quæst. 21. p. 491.
REGNUM CHRISTI. Chrislus non fuit spe­
cialiter rex temporalis Judæorum titulo hæ
redilalis. aut successionis disp. 32, num. 1.
p. 370. Neque ex hominum electione. Ibid,
num. 2, ρ. 371. Neque ex Dei institutione.
Ibid. num. 3. p. 371. Christus non fuit subjec­
tus regibus lerræ, nec debuit solvere tribu­
tum. Ibid, num. ·1, p. 372. Chrislus fuit rex
temporalis super omnes reges, et regnn mundi.
Ibid. num. 5, p. 373. Qualiter regia Christi po­
testas non excludat alios reges. Ibid. num. 8,
315
SACERDOTIUM CHRISTI. Christus fuil
vere, et proprie sacerdos, disp. 31, num. 1,
p. 327. Fuil simul hostia, seu sacrificium. Ibid.

num. 6. ρ. 328. Qualiter concurrerit ad suam
mortem. Ibid. num. 8, p. 329. Christus fuil
templum, et altare. Ibid. num. 8. ρ. 330. Chris­
tus secundum aliquam lineum fuit de tribu
sacerdotali, ibid. num. Ρ. p. 331, et num. 19,
p. 3-11. Chrislus fuit legislator. Ibid. num. V,
p. 331. Christus fuit sacerdos non secundum
naturam divinam, sed secundum humanam
tanquam principium quo. Ibid. num. 10,
p. 333. Quæ forma constituat ejus sacerdo­
tium. Ibid. num. 16. p. 338. Ad quem ordi­
nem pertinuerit sacerdotium Chrisli. Ihid.
num. 18. p. 3-10. Chrislus nullum exer­
cuit officium Levilicum. Ibid. num. 2u, p. 341.
Sacerdotium Christi est superioris ordinis ad
omne sacerdotium possibile. Ibid. num. 22,
ι». 343. Differentia sacerdotii Christi ab aliis,
ibid. num. 23. p. 344. Quare sacerdotium Cbristi
sil secundum ordinem Melchisedech, el non
secundum ordinem Levi, Ibid. num. 30,
p. 319. Quidquid boni habemus, est effectus
sacerdotii Christi, disp. 31, num. 33, p. 351.
Quare post oblatum a Chrislo sacrificium den­
tur adhuc peccata. Ibid. num. 36, p.353. Ef­
fectus sacerdotii Chrisli non pertinuit ad ip­
sum Christum. Ibid num. 38, p. 355. Chris­
tus non obtulit sacrificium pro se. Ibid,
num. H. p. 358. Au ul sacerdos oraverit pro
se. Ibid. num. 13, p. 360 Christus fuit sacerdos
ab ipsa Incarnatione. Ibid. num. 43, p 360.
Sacerdotium Christi est æternum, et in æter­
num. ibid. num. 11, p. 361. Non præcise quia
durabit usque ad finem mundi- Ibid. num. 18,
p. 365. Nec quia constituatur per formam
æternam. Ibid. num.-19. p. 365. Nec quia eli­
ciat novas actiones sacerdotales. Ibid. num.
50, p. 366.
SERVITUS CHRISTI-. Chrislus ul homo
est vere, et proprie servus Dei servitute na­
turali, disp. 29, num. 2, p. 263. Ex negatione
hujus servitutis in Chrislo infertur negatio
virtutis religionis Ibid. num. 10, p. 272.
Chrislus ut subsistens in natura humana
est servus suiipsius ut subsistentis in divina.
Ibid. num. 16. p. 278. Concilium Francofordiense oppositam doctrinam non tradidit.
Ibid. num. 22. p. 281. Elipandus attribuit
Chrislo servitutem puram, sive ex parte sup­
positi. Ibid. num. 23, p. 234.
VOLUNTAS CHRISTI. Christus habuit
voluntajem creatam, disp. 27, num. 10, pag.
11 , et volilionem creatam. Ibid. num. 11,
pag. 12. Habuit voluntatem per modum na­
turæ, et voluntatem per modum rationis.
Ibid. num. 12. pag. 12. Habuit etiam vo­
luntatem sensualitatis, sive appetitum sensi­
tivum. Ibid. num. '3, pag. 13. Quæ in
Christo dicalur operatio theandrica. Ibid,
num. 15, pag. 14. Quare in Christo non mul­
tiplicetur esse, et multiplicetur operari. Ibid,
num. 17, pag. 17. Non omnis humana
Christi voluntas fuil conformis divinæ iu
volito. Ibid. num. 22, pag. 20. Voluntas ra­
tionis Christi semper fuit conformis divinæ
in volito. Ibid. num. 22, pag. 21. In Christo
non fuit contrarictas voluntatum, disp. 27,
num. 28, p. 25.
Agonia in Christo non fuit contrariétés vo­
luntatum. disp. 27, num. 30, pug. 27. Im­
plicat Christum habere contrarietatem volun­
tatum. Ibid. num. 32, ρ. 29.
COMMUNICATIO. Nec per communicatio­
nem idiomatum possunt admitti, Christus est

η

INDEX HERUM NOTABILIUM.
creatura, Deus, aut filius Dei est pranleslinalus, el similes, disp. 31, num 52, p. 3G8

CONCILIUM. Concilii Francofordiensis sen­
tentia cireu adoptionem Christi, disp. 83,
a num. 2, pag. 407. Mons circa servitutem
Chrisli. disp. -'9, dub. 2, per lotum, 280.
CREATURA. Pura creatura est incapax
potestatis excellentiae, quam habuit Chrislus.
disp. 31, num. 23, png. 347 An licitum sit
adorare omnes, ot singulas creaturas, disp, 37,
num. 59, p. 716. Nulla creatura rationalis
potest adorari latria, et aliquæ creatura? ir­
rationales possunt adorari lairia, disp. 28,
num. 22, pag. 140.
CRUX. Crux, el crucis supplicium fuerunt
olim res detestabiles, disp. 38, num 14,
pag. 730 Summa crucis gloria. Ibidem. Crux
adorari debet. Ibid. num. 15. Crux specialis­
simum signum Chrisli. et vexillum Christia­
norum. Ibid. num. 16, pag. 732. Particulæ
crucis, in qua Chrislus passus est, adoranda?
sunt, non autem aliarum particulæ. Ibid,
num. 17, pag. 733. An possimus adorare ar­
bores. ut repræsentant crucem. Ibid. num.
18, pag. 734. Crux adoratur adoratione latriæ.
num. 19, pag 735. Crucis signo, et signatione
utilissime utimur. Ibid. num. 21, pag. 740.

D.
DEUS. Aliquis amor charitatis liber erga
Deum clare visum, disp. 27, num. 11, pag. 33,
cum seq. et num. 15, pag. 41. Deus prædefinivit, et præcepit Christi mortem cum
omnibus, el singulis ipsius circumstantiis,
disp. 27, num. 7!), pag. 79. Independenler a
scientia media. Ibid. num. 80, pag. 80. Deus
est supremus Dominus Christi ut hominis,
disp. 29, num. 6, pag. 268. Quibus modis
Deus colatur, disp. 31, num. 1, pag. 324.
Licet Deus non posset ad intra generare,
posset filios adoptare. In Comment, ad art. 2.
quæst. 23, num. 2, pag. 394. Propria, et ap­
propriate respectu Dei in quo differant. Ibid.
Quem alloquamur, quando ad Deum dici­
mus, Paler noster. Ibid. num. 5, pag. 397.
Quo sensu Deus adoretur dulia, disp. 35,
num. 15, pag. 587. Impossibilis est imago
propria Dei. sed non repugnat svmbolica,
disp. 37, num. 1, pag. 662. Deus nequit
dispensare in objective malis, disp. 37,
num. 5. p. G63. Imagines Dei adorantur la­
iria, disp. 37, num. 35. p. 692.
DOMINIUM. Multiplex divisio dominii,
disp. 32, num. 18, pag. 382. Dominium
vide Chrislus. An duo dominia in solidum
ejusdem rei inter se cohæreant. Ibid. num. 18,
p. 383.
DONA. Donum pietatis est ejusdem spe­
ciei in Christo, el in puris hominibus, disp. 33,
num. 33, pag. 436.
DULIA. Quid sil dulia, et in quo differat a
latria. disp. 35, num 3, p. 551. Adoratio du­
liæ ad quam virtutem pertineat, disp. 35, i
num. 10, p. 564. Diversæ species duliæ, disp. 36,
num. 11, pag. 634. Diversæ species duliæ,
disp· 36, num. 11, pag. 635.

E.
ECCLESIA. Ecclesia qualiter in diffiniendo
veritates fidei procedat, disp. 29, num. 22,

751

pag. 284 et IA. pag. 285. Cur plures Ecclesia?
djcalæ titulo Salvatoris. Ibid. num. 31, pag.
205. Ecclesia aliqua positive non approbat,
quæ tamen positive non reprobat, disp, 35,
num. 80. pag. 001.
EFFECTUS. An aliquis effectus secunda­
rius possit esse dignior effectu primario,
disp. 28, num. 8, p. 127. Qualiter idem effec­
tus possit dependere a pluribus meritis tota­
libus, disp. 28. num. 13, p. 159.
EUCHARISTIA. Eucharistia non est, nec
erit in coelo, disp. 31, num. 51, pag. 367. An
sacrificium Eucharistiæ offeratur Chrislo ut
homini disp. 35, num 51, p. 593.
EXISTENTIA. Exislentia non præcedil
subsistentiam, disp. 31, num. 21, p. 518.

FILIATIO ET FILIUS. Duplex modus fi­
liationis. In Comment, ad art 1. quæst. 23,
num. 5, pag. 389. Filiatio naturalis, et filiatio
adoptiva nequeunt afficere idem suppositum
respectu ejusdem, disp. 33, num. 7, pag. 114.
Filiatio afficit, et denominat immediate sup­
positum. Ibid. num. 8,pl15, et t0, pag. 416.
Filiatio naturalis præsupponit essentialiter
generationem viventium, disp. 33. num. 19,
pag. 149. Dicere quod Spiritus Sanctus est in
aliquo sensu filius naturalis Patris, et Filii,
est omnino temerarium. Ibid. num. 55, pag.
455. Licet omnis filius sit hæres, tamen non
omnis hæres est filius. Ibid.num. 64, pag. 464.
Si Spiritus Sanctus assumeret carnem, non
esset in natura assumpta Dei filius, disp. 33.
num. 11, pag. 116, et 64, pag., 464.
FORMA. Qua forma constitutus fuerit
Christus sacerdos, disp. 31, num. 16. pag. 338.
Quæ forma constituat filios Dei adoptivos.
In Comment, ad quæst. 23, art. 1, num. 6.
pag. 390.

GENERATIO. Propriæ conditiones gene­
rationis viventium, disp. 33, num 50, pï 450.
GRATIA. Umnis actus supernaturahs per­
fectus dependet a gratia habituali sicut a
principio effectivo, disp. 28, num. 53, p. 171.
Gratia habitualis est principium essentiale
meriti de condigno, tam in Chrislo, quam in
nobis. Ibid. num. 56, p. 173. Gratia, et gloria
communicata? sunt Christo titulo connaturalilatis, disp. 28, num. 71, p. 188. Gratia ha­
bitualis est unica causa formalis constituens
filios Dei adoptivos. In Comment, ad quæst. 23.
art. 1, num. 6, p. 390. Non tamen omne subjec­
tum constituit filium adoptivum Dei. disp. 33,
num. 30, pag. 133. Gratia unionis est
simpliciter prior tam in intentione, quam in
exeeutione gratia habituali, disp, 34, num. 12,
pag. 506. Res in statu possibilitatis non
est subjectum capax, cui gratia fiat, disp, 31,
num. 21, nag. 515. Melius, et dignius absolute
est esse filium Dei per gratiam sanctificantem,
quam esse præcise matrem Dei disp. 36,
num. 30, pag. 651. Gratia sanctificans in B.
Virgine non fuit ordinata ad malernitatem,
sicul ad finem cujus gratia. Ibid. num. 34,
pag. 654.

INDEX RERUM NO TABILIUM.
U.

HABITUS. Idem habitus potest elicere ac­
tus specie distinctos, disp. 27, num. 57,p. 53.
Habitus seientificus. Vide Christi scientia.
Il ERESIS. Monotholita' negaverunt Christo
duas voluntates tam in ratione potentia',
quam in ratione operationis, disp. 27. num. 3.
p. 5. An cum illis senserit Honorius Papa.
Ibid. num. H. p. 13. Historia hæresis EliÊandi. et Felicis, disp. 33. num. 17. p. 410.
oncilii Francofordiensis auctoritas contra
illam hæresim defenditur. Ibid, num 20,
p. 425. Præcipuus Elipandi error. Ibid. num.
21, p. 426. Elipandus fuit Nestorianus, Ibid,
puni. 23, pag. 127. Hæresis impugnantium
cultum Sanctorum, disp. 36. num. 1, pag 625.
Hæresis Iconomachorum, disp. 37. num. 9,
pag. 666.
HUMANITAS. Humanitas Christi nequit
dici adoptata, disp. 33, num 19, pag. 125.
Si humanitas esset subjectum immedi
immediatum
filiationis, non posset non denominari lilia.
filia.
Ibid. num. 79, pag 482. Humanitas Christi
non denominatur prædcstinata.
prædestinata. disp. 31.
num 11. pag. 507. et 16. pag. 509. Humanitas
in Christo adoratur adoratione latriæ disp. 35,
num. 26, pag. 572. Non est dicendum, quod
adoratur latria per accidens. Ibid. num. 32,
p. 577. Nec quod præcise terminet signum
Ibid. num
num. 33. p. 578.
æternum adorationis. Ibid,
Humanitas Ghristi
Christi minus adoralur
adoratur. quam
Christus, disp. 35, num. 17.
17, p. 589. Humanitas
Christi præcisive a Verbo considerata est
objectum per se adorabile, disp. 35, num. 52,
p. 594. Licitum est illam adorare sic præcisive |
■ 'consideratam.. Ibid
ibid num. 57
57, pag. 599. Talis l
adoratio an [prohibeatur ab Ecclesia. Ibid. !
num. 60, pag. G0I. Non est latria, sed dulia
excellens. Ibid, num 61, pag. 603. An possit
dirigi oratio ad humanitatem Christi præci­
sive consideratim. Ibidem num. 71, pag. 61 i.
HYPERDULIA. Quæ adoratio sit hvpe rd li­
lia, el ad quam virtutem pertineat, disp. 35,
num. 17, pag. 564. Hyperdulia debita B. Vir­
gini est ejusdem rationis specificæ cum du­
lia, qua adoramus alios Sanctos, disp. 36,
num. 35, p. 565.

IDOLUM et IDOLATRIA. Quid sit idolum,
disp. 37, num. 2. pag. 560. An coïncidât eum
simulacro. Ibid. num. 3. pag. 662. Nihil habet
idolatriæ cultus Sanctorum, et quare disp. 37,
num. Ί, p. 662. Judæorum propensio ad ido­
lolatriam. Ibid. num. 13,pag. 671. et disp. 38,
num. 8, pag. 721. Peccatum idololalriæ
in quo consistat, disp. 37, num. 25, pag. 683.
Diversæ species idolatriæ. quas habuerunt
Gentiles. Ibid num. 26, p. 684.
IGNORANTIA. Turpis aliquorum ignoran­
tia in auferendis Sanctorum reliquiis, disp. 38,
num. 7, n. 723.
IMAGO. Imagines quid sint, et unde dican­
tur disp. 37, num. 1, pag. 660. Earum usus
non ost determinate malus, sed quid indiffe­
rens. Ibid. Differentia imaginis ab idolo. Ibid,
num. 2, p. 661. Multiplex ' imaginum divisio.
Ibid. num. 1, pag. 6o2. Sacrarum imaginum
δ -it:? usus est honestus, et Ecclesiæ utilis. Ibid,
num. 5. p. 663. Imagines sunt idiotarum li
li-­
ber. Ibid. num. 8, p. 665. Extremum hære-

ticorum delirium circa imagines. Ibidem, et
num. seq. An usus imaginum fuerit in lege
antiqua prohibitus. Ibid. num. 10, p. 667.
An licitum sit pingere imagines Dei. Ibid,
num. 11. p. 669. eum seq An in pariilibus.
Ibid. num. 15, p. 672. Nullum per se incon­
veniens consequitur usum sacrarum imagi­
num. Ibid. num. 16, nag. 671. Sacræ imagi­
nes adorandæ sunt. ibid. num. 17, pag. 675.
Honor imaginum est honor exemplarium.
Ibid. num. 20, pag. 677. An detur præceptum
adorandi sacras “ imagines. Ibid, num. 22,
pag.679. Summa distantia inter adorationem sa­
crarum imaginum, et adorationem idolorum.
Ibid. num. 27, pag. 685. Quare plus colamus
unam imaginem, quam aliam ejusdem exem­
plaris. Ibid. num. 28, pag 686. Imagines
sacræ adorantur vero, et proprie, disp. 37,
num. 29. pag. 687. Adorantur ut quod, et in
I se. Ibid. num. 3<», pag. 687. Imagines sacræ
debent adorari non solum externis signis, sed
interna etiam sttbmissionne. Ibid. num. 33,
pag. 690. Imagines adorantur eadem adora­
tione, qua coluntur earum exemplaria. Ibid,
num. 35, pag. 692. Differentia inter imaginem
in esse entis, et imaginem in esse imaginis.
Ibid. num. 11. pag. 698. Imago est repre­
sentative exemplar. Ibid. num. 12. pag. 699.
In quo sensu dicatur imaginem adorari
propter exemplar Ibid. num. 11, pag- 700.
Aliquæ imagines adorantur latria, el m quo
sensu. Ibid? num 16, pag. 703. Repugnat
imaginem in esse imaginis adorari, et quod
indivisibiliter non adoretur exemplar: disp. 37,
num. 18, pag. 706. An idem dici debeat de
speciebus. et phantasmatibus. Ibid. num. 19,
p. 707. Imagines de facto non adoramus
offerendo illis sacrificium. Ibid. num. 50,
pag. 708. Imagines non debent, nec possunt
religiose adorari præcisive ab exemplaribus
in recto, et magis principaliter adoratis. Ibid,
num. 51, pag. 709. Quid dicendum de ado­
ratione imaginum. quæ in revelationibus ap­
parent. Ibid. num. 53, pag. 712.
INCARNATIO, in mysterio Incarnationis
prius fuit Deum esse hominem, quam homi­
nem esse Deum disp. 31, num. 37, p. 531. In
mysterio Incarnationis finis non fuit, quod
Deus esset homo, sed quod homo esset Deus.
Ibid. num. 50, pag. 543.
. Sa
INFINITUM. An unum infinitum possit esse
majus alio. disp. 28, num. 11, p. 134.
INJURIA. Injuria personæ sacræ non minus
opponitur religioni, quam violatio rei sacræ.
disp. 36, num.'19, p. 640.

JÜSTIFICATIO. Justificatio nostrafit gratis,
et ex justitia respectu diversorum, disp. 28,
num. 99, pag. 209.

LATRIA. Quid sil latria. et in quo distin­
guatur a dulia. disp. 35, num. 3, p. 554. La­
tria est aclus proprius virtutis religionis. Ibi
num. Il, p. 561. Omnes adorationes latriæ
sunt ejusdem speciei. Ibi. num. 15, pag. 563.
Non dantur diversæ latriæ erga Christum, et
ejus humanitatem. Ibi. num. 29, p. 575,
et num. 39 , p. 582 , et num. 64 , p. 605.
Nec circa alia objecta admittendœ sunt di-

INDEX RERUM NOTABILIUM.
versa? latriæ. disp. 36, num. 28, p. 619.
LEX. Legis ratio, et multiplex divisio,
disp. 27, num. 65, num. 65. An Christus fuerit
obligatus legibus 1, num. 06. pug. 66. vide
Christus. Constitutiones Religionum non obli­
gantes ad poenam non sunt leges, sed exhor­
tationes. Ibid. n. 75. p 74. Chrislus habuit
potestatem condendi leges temporales, disp. 32.
num. 21. p. 385. Justi anliquæ legis· fue­
runt lilii adoptivi. In Comment, au ari. 4,
quæst. 23, num. 4, pag. 410. Lex vetus non
prohibuit universaliter imagines, disp. 37,
num. 10, p. 667.
LIBERTAS. Plures modi libertatis disp. 27.
num. 34, pag. 31. Libertas est perfectio
naturæ humanæ. Ibid. num. 36, pag. 32. Ad
salvandam libertatem Christi in observando
præcepta quàm inutilis potestas petendi dis­
pensationem. disp. 27, num. 92, pag. 91.
Libertas Christi in observando præcepta. Ibid,
num. 98, pag. 97. Extrema propria libertatis
contradictionis. Ibid. num. 110, p. 109. Liber­
tas intrinseca, et exlrinseca, et potentia? ca­
paces libertatis, disp. 28. num. 17, pag. 136.
Libertas potest exerceri in primo instanti, in
quo res incipit. Ibid. num. 29. p. 116.
M
MARLY. An B. Virgo fuerit de tribu Levi,
disp. 31, num. 19, pag, 341. Non descendebat
ex David per Salomonem, sed per Nalham
disp. 32, num. 1, pag. 370. Quem terminum
habuerit relatio matérnitatis in B. Virgine,
disp. 33, num. 84, p. 437. B. Virgo est digna
adoralione. disp. 36, num. 24, pag. 645. Ti­
tuli, ut adoremus Mariam. Ibid? num. 26,
p. 647. B. Virgo non adoralur latria, sed du­
lia excellenti. Ibid. num. 27, p. 648. Major est
in B. Virgine dignitas ratione gratiæ sancti­
ficantis, quam dignitas ratione matérnitatis
Dei disp. 36, num. 30, pag. 651. B. Virgo ado­
rabilior est ratione gratiæ sanctificantis,
quam ratione matérnitatis. Ibid. num. 35,
p. 655. An magis adoretur mater Christi, quam
crux Christi. Ibid. num. 39, p. 659. Imagines
B. Virginis adorantur hyperdulia, disp. 37,
num. 35, p. 682. Reliquia? B. Virginis ado­
rantur hyperdulia, disp. 38. num. 4, p. 721.
MEDIATOR. Christus non fuit mediator se­
cundum naturam divinam, disp. 31, num. 13,
p. 335. Mediatoris olficium. In Comment, ad
iiuæst. 26. art. 1, num. 1, p 741. Esse me­
diatorem substantialiter inter Deum, ct homi­
nes est proprium Christi. Ibid. num. 2, p. 742.
Qualiter Angeli, et homines dicantur media­
tores. Ibid. num. 5, p. 744.
MELCHISEDECH. Melchisedech fuit verus,
et purus homo. disp. 31, nnm. 25, p. .345. Non
fuit de genere Hebræorum, sed gentilis, et
Chanana?us. Ibid. num. 26. p. 346. Fuit sacer­
dos vere et proprie. Ibid. num. 27, p. 347. Ob­
tulit panem, et vinum in sacrificium. Ibid,
num. 28, p. 348. Melchisedech multipliciter
præfiguravit Christum. Num. 31, p. 350.
MERITUM. Dependentia meriti ab influxu
charitatis. disp. 27, num. 41, p. 37. Conditio­
nes meriti de condigno, disp. 28, num. 1.
p. 121. Meritum non constituitur per exlrinsecam Dei acceptationem. Ibid. num. 4, p. 123.
Diversa ratio meriti in actu primo, et in actu
Secundo. Ibid. num. 7, p. 126. Meritum potest
Sahnanl. Gurs. theutog. lom. ΛΊ7.

|
;
!
1

753

incipere cum primo esse rei. secus demeri­
tum. disp. 28, num. 30, ρ. 1-17. Tempus me­
rendi quantum generaliter extendatur. Ibid,
num. 31, p. 118. Meritum martyrii minus ex­
tenditur, quam martyrium. Ibid. num. 37,
p. 154. Implicat principium meriti cadere sub
merito. Ibid. num.56, p. 173. Meritum, et præ­
mium queunt simul ccexislere. Ibid, num. 74,
[·. 189. Merita quo sensu dicantur movere
)eum. disp. 28. num. 104, p. 215. Qualiter
merita influant in eiTcclum duratione præcedentem. Ibip. num. 117. p. 228.’
MOTUS el MUTATIO. Motus cordis fuit
liber in Christo, disp. 28. num. 22, p. 140.
Motus in imaginem est motus in rem, cujus
est imago, disp. 37, num. 35, cum seq. p. 692,
el num. 11, p. 698.
MORS. Quando sit primum esse mortis,
disp. 28, num. 33, p. 150. Chrislus influxit in
suam mortem, disp. 31, num. 7. p. 329.

!
t

NATURA. Quæ natura fuerit in Christo
principium quo operationum sacerdotalium,
disp. 31. num, 11 p. 334.
NECESSITAS. Quid sit necessitas antece­
dens, disp. 27, num. 107, n. 105.
NOMEN. Concreta substantialia pro quo
supponant, disp. 34, num. 30, p. 525. No­
mina sacra sunt digna veneratione, disp. 37,
num. 12, p. 670. Adorantur, et qua adoralione,
disp. 37. num. 55, p. 713.
O.

OBEDIENTIA. Obedientia opponit essentia­
liter præceptum. disp. 27, num. 72, p 71. Non
datur obedientia proprie talis sine vero, et pro­
prio præcepto. Ibid. num. 74, p. 73. Nec obe­
dientia perfecta, si obligatio præcepti depen­
deat a voluntate subditi. Ibid. num. 90 p. 89.
An præceptum se habeat per modum actus
primi in ordine ad actum obediendi. disp. 27,
num. 98, p. 97.
OFFENSA. Meritum condignum remissionis
offensæ gravis Dei debet esse simpliciter infi­
nitum, disp. 28, num. 8. p. 127.
OPUS et OPERATIO. Operatio theandrica,
et Dei virilis quæ dicatur, disp. 27, num. 15,
p. 14. Operari est suppositi ratione naturæ.
Ibid, num 17, et 18, p. 17. Operatio libera
potest incipere in instanti, et cum primo esse
operantis, disp. 28, num. 29. p. 146.
ORATIO. Propria orationis essentia, paries,
et effectus, disp. 30. num. 1, p. 297, Oratio
semper est inferioris ad superiorem. Ibid,
num. 5, pag. 300. An pertineat ad partem sen­
sitivam. ibidi num. 5, p. 301. In parte sensitiva
non reperilur formaliter oratio. Ibid. num. 6,
p. 301. Convenientia et necessitas orandi.
Ibid. num. 11, pag. 304. Orationi an necessa­
rio conjungatur spes. Ibid. num. 1.1. p. 307.
Differentia inter orationem Christi in horto, et
orationem in cruce, disp. 31, num. 42, p. 351.
Quare viri orantes caput aperiant, fwniinæ
vero tegant, disp, 35, num. 22, pag. 368. An
oratio necessario referatur ad suppositum.
Ibid. num. 71, pag. 614. Quid ob majorem in
orando quietem disposuerit Concilium Illiberitanum. disp. 38, num. Il, p. 727.

18

----

INDEX

754

HERUM

ORDO. Multiplex ordo sacerdotulis, disp. 31,
num. 17. p 339, cum sequentibus.
OSCULUM. Osculum ΰ'ΐ signinn adorationis,
disp. 35, num. -23. p. 569.
P.

PASSIO. Cur salus nostra magis attribua­
tur passioni Christi, quam aliis ejus operibus,
disp. -28, num. *28, p. 115 et 11. pag. 157.
cum. seq. el -fusius num. 15. pag. 162. Passio
Chrisli fuit verum sacrificium, disp. 31.
num. 6, pag. 328. An etiam martyrium. Ibid,
num. 8. pag, 330.
PAPA. Quale dominium temporale habeat
summus Pontifex, disp. 32, num. 8. pag. 376,
num. 11 et p. 378.
PARS. Quod dicitur de toto ralione partis,
prius dicitur de parte, disp. 33, num. 79.
p. 482.
PECCATUM. In his, quæ sunt de se, et
objective paceaminosa, nequit Deus dispen­
sare, disp. 37, num. 5. p. 663.
PERSONA. Differentia inter personas sa­
cras, el res inanimatas in ordine ad adoratio­
nem, disp. 37, num. 57, p. 714.
POTENTIA. Divisio potentiæ in antece­
dentem, et consequentem, et legitima ejus
intellicentia. disp. -27. num. 105, p. 103.
PRÆCEPTUM. Vide Chrislus, et Obedienlia. Quale sil præceptum adorandi sacras
imagines, disp. 37. num. -2-2, p. 679.
PRÆDEST1 NATIO. Plures prædestinationis
effectus, disp. 28, num. 92. p. 202. Omnes
nostræ prædestinationis effectus sunt, ex
meritis Chrisli Ibid. num. 93, p. -203. Incar­
natio non est nostræ prædestinationis effec­
tus. Ibid. num. 96, pag. 206. Multiplex prae­
destinationis acceptio/disp. 28, num. 102,
p. 213. Prædestinalio nostra esl effectus me­
ritorum Chrisli. Ibid. num. 107, p. 217.
Etiam sub conceptu electionis comparativae.
Ibid, num. 109, ρ. 219. Et tamen prædestina­
lio nostra est simpliciter gratiosa. Ibid,
num. Ill, pag. 224. Christi ’prædestinalio,
disp. 34. num? 1. p. 495. Finis praedestina­
tionis alius in Christo, el alius in nobis,
disp. 31, num. 13, p. 507. Non requiritur es­
sentialiter. quod terminus, ct subjectum prae­
destinationis realiter distinguantur. Ibid,
num. 39, p. 533. Non omnis prædestinationis
effectus est prædestinationis finis. Ibid,
num, 50, p. 543. Prædestinalio Chrisli an
distinguatur a nostra. In Comment, ad art. 3,
quæst. 24. num. 1. p. 494.
PROPHETIA. Prophelæ solent usurpare
præterita pro futuris, et quare, disp. 28,
num. 134, p. 246.

R.

REDEMPTIO. Redemptio potest proprie
fieri in virtute pretii, aut meriti post futuri,
disp. 28. num. 146. p. 257.
REGULA. Regula ad exponendum reduplicativas, disp. 33, num. 61, pag. 461,
RELATIO. Relatio, et ratio illam fundandi
non semper habent idem subjectum, disp. 33.
num. lu, pag. 416. Relatio lilii ad patrem
distinguitur realiter a relatione effectus ad
causam,,disp. 33, num. 83, p. 486.
RELIGIO. Virtus religionis respicit Deum
ut dominum, el cultum servitutis, disp. *29,

NOTABILIUM.

num. 10, pag. 272. Ad virtutem religionis non’
pertinet adoratio propria Sauciorum, disp. 36,
num. 18, p. 619.
RELIQUI E. Reliqui® Sanctorum ado­
randa· sunt, disp. 38, num. 1, p. 718. Ado­
rantur sicut imagines sacræ·. Ibid. num. 3.
ρ. 720. Reliquia· adorantur eadem adoratione,
qua persona· . ad quas perlinent. Ibid,
num. "i. p. 721. Plura quæ circa reliquias
disponit Ecclesia. Ibid. num. 7, ρ. 723. Reli­
quiarum cultus antiquissimus m Hispania.
Ibid. num. Il, p. 727.
RESURRECTIO. Resurrectio Christi fuit
præmium simpliciter infinitum, ejus merito
correspondons, disp. 28, num. P, p. 129.

S.
SACERDOS. Sacerdotis officium, ot condi·■■■'
tiones, disp. 31. num. 3, p 326. Importai es­
sentialiter inferioritatem respectu Dei. 'Ibid.
I
num. 11. p. 333. Sacerdotes veteris legis de­
bebant esse de tribu Levi per lineam mascu­
linam Ibid. num. 1'.'. p. 311. Omnis sacerdos
habet rationem mediatoris. Ibid. num. 40,
p. 357.
ήΗ
SACRAMENTUM. Sacramentum Eucharis­
tia· non est. nec erit in cœlo, disp. 31, num. 51,
p. 367. Debet adorari latria, disp.j35, num. 71,
p. 617.
i
SACRIFICIUM. Sacrificiorum linis, et
quidditas, disp. 31, num. 2, p, 325. Mors
Christi fuit verum sacrificium, non autem
mors martyrum. Ibid. num. 8, pag. 330.
Sacrificium"Eucharistiæ præflguratum in sa:
cerdotio Melchisedech. Ibid. num. 28, p. 347.
Sacrificium Eucharistiæ quo sensu dicatur idem
cum sacrificio crucis. Ibid. num. 36, p. 353,
|
Quare sacrificium Eucharistiæ repetatur.
;
Ibid. num. 37, p. 354. Sacrificium est signum
I
adorationis, disp. 35. num. 21, p. 568. Adora­
tio per sacrificium soli Deo exhiberi potest.
Ibid. num. 25, p. 571. An sacrificium possit
offerri Christo ut homini. Ibid. num. 51,
ρ. 593.
3-8
SANCTITAS et SANCTI. Sancti adorari
debent, disp. 36, num. 1. p. 623. Hic cultus
non est mere civilis, sed altioris ordinis. Ibid.
num. 3, p. 625. Quare Sancti vitaverint ali­
quando sui adorationem. Ibid. num. 8, p. 630.
-ν'ί
Adoratio Sanctorum non est actus virtutis
religionis. Ibid. num. 12, p. 633. Magis ma­
nifestat dignitatem Sanctorum adorari dulia,
quam coli latria. Ibid. num. 13. p, 634. Cul­
tus Sanctorum a«l quam virtutem pertineat.
Ibid. num. 14, ρ. 635. Insignis Sanctitas B.
Virginis Maria) super omnes Sanctos, et di|
visim, et collective sumptos, disp. 36, num. 2G,
p. 647. Melius, et dignius est esse sanctum
per graiiam, quam esse præcise matrem Dei.
Ibid. num. 30, p. G51. Sanctitas qua ratione
conveniat rebus inanimatis, disn, 37. num. 18,
p. G7G. Sanctorum imagines adorantur dulia,
disp. 37. num. 35, p. 692. Sanctorum reliquis
adorari debent, disp. 38, num. 1, pag. 719,
Aliquæ reliquiæ Sanctorum adorari possunt
latria, et qua ratione. Ibid. num. 6, p. 722.
Qualiter Sancti sint mediatores apud Deum.
In Comment, ad quæst. 26, art. 1, num. 5,
I
p. 743.
SCIENTIA. Scientia per se infusa non su­
bordinatin' scientiæ beatæ, disp. 28, num. 75,
p. 190.
-ia

INDEX HERUM NOTABILIUM.

l .

SERVITUS. Servitutis ratio, et multiplex
acceptio, disp. 20, num. 1, p. 263. Angelus,
et homo sunt servi Dei servitute naturali.
Ibid. Servus solet in Scriptura vocari puer.
Ibid. num. 3, pag. 2(Ji. Servitus naturalis
non excludit amicitiam, nec communicatio­
nem in bonis, disp. 29, num. 7, p. 269. Dif­
ferentia inter rationem servi naturalis, et ra
tionem filii adoptivi. Ibid. num. 14, p. 276
el disp. 33, num. 28, p. 430. Quare filius non
est servus putris, nec uxor viri. Ibid. num. 16,
p. 278.
SIGNUM. Signa adorationis, disp. 35,
num. 23, pag. 569. Sacrificium, genutlexio,
prostratio, capitis detectio, manuum eleva­
tio, osculatio. Ibid, usque ad num. 21, p. 570.
An detur signum determinatum ad solam Dei
adorationem. Ibid. num. 21, p. 571. Signum
crucis, et ceremoniam signandi utilissime
adhibemus, disp. 38, num. 23, p. 740.
SPECIES. Species sacramentales qua ado­
ratione adorentur, disp. 35, num. 25, p. 511.
An possimus adorare species intelligibiles.
aut sensibiles rerum sacrarum, disp. 37,
nnm. 49, p. 707.
SUPPOSITIO. Non omnis suppositio ante­
cedens est necessitas antecedens, disp. 27,
num. 107, p. 105.
SUPPOSITUM. Quo sensu adorari sit sup­
positum, disp. 35, num. 56, p. 597.

T.

TEMPUS. Quo tempore Christus meruit,
disp. 28, num. 21, p. 142.

75i

D. THOMAS. Defenditur specialiter contra
Vasquez, disp. 27, num. 3, p. 6 et disp. 3g
nnm. 7, p. 629, et contra Suarez, disp
num. 10, p. 703.

VISIO. Quid judicandum sit de multitu­
dine visionum, sive revelationum, disp. 37,
num. 52, p. 7ll.An possint adorari imagines
in visionibus apparentes. Ibid, num.' 53
p. 712.
UNIO, et UNITAS. Unitas operationis hu­
manæ in Christo in art. 2, p. 119, quæst. 19.
Unio hypostatica terminata fuit per se ad
personalitatem Verbi, ut filiatio est, disp. 33,
num. 70, p. 472.
VOLUNTAS, et VOLUNTARIUM. Volun­
tas per modum naturæ, et per modum ratio­
nis, disp. 27, uum. 1, p. 3. Voluntas quid
proprie significet. Ibid. num. 5 p. 5. vo­
luntas Christi. Vide Christus. Qualiter vo­
luntas nostra debeat conformari divinæ,
disp. 27, num. 21, p. 20. Ad contrarietatem
voluntatum quid requiratur, disp. 27, num. 28,
p. 25. Voluntas superioris manifestata sem­
per inducit aliquam obligationem, disp. 27.
num. 73, p. 71. Voluntarium in causa an
sufficiat ad meritum, disp. 28, num. 36,
pag. 152.
VOTUM. An Christus fuerit capax obliga­
tionis ex voto. disp. 27, num. 81, p. 198.
VULNUS. Vulnus lateris Chrisli post mor­
tem inflictum quo sensu dicatur saltitare, et
meritorium, disp. 28, num. 34 p. 150.

ANlCiI, EX TYPFS MAKCHKSSOU FILIORUM.