SAL.MANT1CENSIS
B.

M A H I Æ .DE

Μ ONTE

Parenti suo Eliæ consecrati

Summam Theologicam Angelici Doctoris D. Thomæ complectens...
P'
1 1.MU5
/ /X y ,
r

i

κι.···

■<■■■ 1^··

PARS PRIOR TRACTATUS XIII

l♦

DE VITIIS ET PECCATIS
AΛ

ILLUSTRISS. ac REVERENDISS. IN CHR'STO PATRI D. D.

Carolo Amabili de la TOUR-d'AUVERGNE - LAURAGUAIS
ARCHIEP1SCOPO BITURICE N SI

EDITIO

NOVA,

CORRECTA

G EN ERA I.I LIBRARIÆ CATHOLICAS

PARISIIS
Apud

VICTOREM PALMÉ

BRUXELLIS
Apud

G. LEBROCQUY

RECTOREM GENERALEM

SUCCURSALIS RECTOREM

2 5, via Grcnella, 2 5

5, foro Lovaniensi, 5

Λ

INDEX DISPUTATIONUM
ET DUBIORUM
QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR.
TRACTATUS XIII.
A Quaestione lxxi primae secundae Ang.
D. D. Thomae usque ad lxxxix complectens.
De Vitiis, et Peccatis.
1

Dub. I. Utrum peccata venialia repetita
destruant virtutem acquisitam sibi oppo­
sitam ?
57
Art. 5. Utrum in quolibet peccato sit
aliquis actus?
64

QUÆSTIO LXXI.

Disputatio F.

De vitiis et peccatis secundum se in sex
articulos divisa.
2
Praeludium.
2
Art. 1. Utrum vitium contrarietur vir­
tuti ?
4
Disputatio I.
De contrarietate vitii ad virtutem.
9
Dub. 1. Utrum aliqua vitia directe et
formaliter contrarientur virtutibus acquisi­
tis ?
9
Dub. 2. Utrum virtutibus per se infusis
aliqua vitia directe contrarientur ?
15
Art. 2. Utrum vitium sit contra natu­
ram ?
30

Disputatio II.
De contrarietate vitii ad naturam homi/X nis.
30
I
Dub. 1. Utrum vitia opposita virtutibus
Λ acquisitis, sint contra naturam hominis : et
3 * ex quibus capitibus ?
31
·»
Art. 3. Utrum Vitium sit pejus quam ac/ tus vitiosus?
45
9
Disputatio III.
De excessu inter actum, et habitum quoad
bonitatem, vel malitiam.
45
Dub. 1. Utrum actus secundus excedat
simpliciter habitum in ratione boni, vel
mali ?
45
Art. 4. Utrum peccatum simul esse pos­
sit cum virtute?
55

2 4 A p r'3 3

Disputatio IV.

De efficacia peccatorum venialium ad
expellendam virtutem acquisitam.
56

De peccato omissionis.
65
Dub. 1. Utrum in peccato omissionis
importetur per se aliquis actus ?
65
Dub. 2. Utrum peccatum omissionis ne­
cessario requirat actum, qui sit causa, vel
occasio omittendi ?
72
Dub. 3. Utrum actus, qui est causa omis­
sionis, per ordinem ad illam sit pecca­
tum ?
86
Dub. 4. Utrum actus, qui est causa omit­
tendi, sit distinctum peccatum ab omis­
sione?
91
Dub. 5. Utrum actus, qui non sunt causa
omittendi, coexistent tamen omissioni, ab
illa vitientur ?
99
Dub. 6. Utrum omissio, quae solum est
voluntaria in causa, sit in se formaliter
peccatum.
104
Art. 6. Utrum convenienter diffiniatur
peccatum esse dictum, vel factum, vel con­
cupitum contra legem aeternam ?
122

Disputatio VI.
De essentia et constitutivo peccati com­
missionis.
123
Dub. 1. Utrum in peccato commissionis
sit aliqua malitia privativa?
124
Dub. 3. Utrum juxta doctrinam D. Thomæ concedenda sit malitia moralis posi­
tiva ?
140
Dub. 4. Utrum absolute loquendo, detur
in peccato commissionis malitia positi­
va?
160
Dub. 5. In qua peccati ratione consti­
tuenda sit ejus malitia?
186
Dub. 6. Quae sit ratio formalis constitu­
tiva peccati commissionis?
191

102113 '

iv

INDEX DISPUTATIONUM, ETC.
QC-ESTiO LXXVlll.

De causa peccati, quæest malitia, in qua­
tuor Articulos divisa.
583
Art. I. Utrum aliquis peccet ex certa ma­
litia ?
583
Art. 2. Utram quicunque peccat ex ha­
bitu, peccet ex certa malitia ?
589

Art. 3. Utrum illo, qui peccat ex certa
malitia, peccat ex habitu ?
593
Art. 4. Utrum ille, qui peccat ex certa
malitia, gravius peccat, quam qui ex pas­
591
sione ?

LAUS DEO.

INDEX LOCORUM
SACRÆ SCRIPTURÆ
QUÆ IN HOC SEPTIMO TOMO CONTINENTUR.
EX VETERI TESTAMENTO.

Ex Exodo.

23. Aversor impium. Disput. 6, n. 53.

33. Diverte a malo, et fac bonum. Disp. 8,
n. 6 et 15.
35. Noluit intelligere,ut bene ageret. Disp.
13, n. 5.
118. Prxvaricantes reputavi omnes pecca­
tores terrx. Disp. 7, n. 4.

Ex Levitico.

•1. Si peccaverint principes per ignoran­
tiam. Disp. 13, n. 17.
4. Si peccaverit anima per ignorantiam.
Ibid.
7. Sicut pro peccato, ita et pro delicto offer­
tur hostia. Quæst. 71, n. 4.
Ex Judith.

11. Constat Deum nostrum peccatis offensum.
Disp. 7, n. 17.

Ex Proverbiis.

6. Mandatum lucernaest, et lex lux. Disp.6.
Ex Sapientia.
8. Sobrietatem enim et prudentiam docet,
et justitiam et virtutem. Quæst. 71,η. I.
12. Erat enim naturalis malitia eorum.
Disp. 2, n. 3.

Ex Ecclesiastico.

Ex Job.
15. Tetendit adversus Deum manum suam.
Cucurrit adversus eum erecto collo.
Disp. 6, n. 63.
19. Abominati sunt me quondam consiliarii
mei: et quem maxime diligebam aversa­
tus est me. Ibid. n. 53.
21. Decede a nobis, scientiam viarum tua­
rum nolumus. Disp. 13, n. 5.
35. Si enim peccaveris, quid ei nocebis? et
si multiplicata fuerint iniquitates tux,
quid facies contra eum? Disp. 7, n. 17.

Ex Psalmis.
4. Signatum est super nos lumen vultus
tui Domine. Disp. 7, n. 2.
24. Delicta juventutis mex et ignorantias
meas ne memineris. Disp. 13, n. 22.
32. Verbo Domini cali firmati sunt, et spiritu
oris ejus omnis virtus eorum. Quæst. 71,
n. 2.

3. Qui amat periculum, in illo peribit.
Disp. 5, n. 41.
13. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea.
Disp. 10, n. 132.
33. Contra malum bonum, et contra mor­
tem vita, sic et contra virum justum
peccator. Disp. 1, n. 1.
Ex Isaia.
1. Omne caput languidum, et omne cor
mœrens, a planta pedis usque ad verti­
cem non est in eo sanitas, vulnus, et
livor, et plaga tumens. Quæst. 78, art. 1.
5. Vxh qui dicitis malum bonum et bonum
malum etc., ponentes amarum in dulce,
et dulce in amarum. Disp. 1, n. 1.
24. Mutaverunt jus, dissipaverunt pactum
sempiternum etc. Disp. 2, n. 1.
24. Hinnient de mari. Disp. 11, n. 54.

VI

INDEX LOCORUM SACRÆ SCRIPTURÆ.
Ex Jkremia.

Ex Paulo ad Romanos.

5. Saturari eos, et machati sunt, etc.
Disp. 11, n. 64.
5. Unusquisque ad uxorem proximi sui
hinniebat. Ibid.
8. .4 tersus est populus iste aversione con­
tentiosa. Disp. 6, n. 53.
8. Apprehenderunt mendacium, at nolue­
runt reverti : omnes conversi sunt ad
cursum suum, quasi equus impetu vadens
adprxlium. Disp. 6, n. 63.

2. Qui sine lege peccaverunt, sine lege peri­
bunt. Disp. 7, n. 3.
4. Ubi non est lex, nec pr.v varicat iu. Ibid,
n. 4.
10. Quomodo credent ei, quem non audie­
runt? Quomodo autem audient sine prxdicante? Disp. 13, n. 13.
10. Numquid non audierunt? Et quidem
in omnem terram exivit sonus eorum.
Ibid.

Ex Ezechiele.
8. Conversisunt ad irritandum me. Disp. 6,
n. 63.
Ex Osea.

9. Facti sunt abominabiles, sicut ea qux
dilererunt. Disp. II, n. 18.

EX NOVO TESTAMENTO.

Ex Matthæo.
Ego autem dico vobis, qui viderit mu­
lierem ad concupiscendum eam, jam mcechalus est eam in corde. Disp. 10, n. 14
et disp. 11, n. 27, et 54.
5. Si diligitis eos qui vos diligunt, quam
mercedem habebitis, etc. Diligite inimi­
cos vestros. Disp. 9, n. 68.
Non potest arbor bona malos fructus
facere. Disp. 5, n. 45.
Omnis arbor qui non facit fructum bo­
num, excidetur, et in ignem mittetur.
Ibid. n. 12.
9. Non est opus valentibus medico, sed
male habentibus. Disp. 4, n. 4.

Ex Joanne.

Lazarus mortuus est, et gaudeo prop­
ter vos, ut credatis etc. Disp. 11, n. 43.
12. Qui amat animam suam, perdet eam.
Quæst. 77, art. 4, η. 2.
Ex Actibus Apostolorum.

quod per ignorantiam fecistis, sicut
3. Scio,
.
et principes vestri, etc. Disp. 13, n. 17.

Ex Epistola i ad Corinthios.
2. Si enim cognovissent, nunquam Domi­
num gloris crucifixissent. Disp. 13,
n. 17.
4. Nihil mihi conscius sum, sed non in
hoc justificatus sum. Disp. 13, n. 173,
14. Si quis autem ignorat, ignorabitur.
Disp. 13, n. 22.

Ex 2

ad

Corinthios.

6. Qui participatio justitii cum iniqui­
tate: aut qui conventio Christi ad Be­
lial. Disp. I, n. 1.
Ex Epistola Ad Ephesios.

Cum essetis mortui in peccatis et delictis
vestris. Quæst. 71, n. 4.
Ex Epistola 1 ad Timotheum.
Aberrantes conversi sunt in vanilo­
quium. Disp. 6, n. 63.
Misericordiam consequutus sum, quia
ignorans feci.

Ex 2

ad

Timotheum.

Erunt homines amantes se ipsos, cupidi,
elati etc. Quaest. 77, art. 4, η. 2.
Ad fabulas convertentur. Disp. 6, η. 63.
Ex Jacobo.
Scienti facere bonum, et non facienti,
peccatum est illi. Disp. 6, η. I, et 26.

■ ■ w» * <

INDEX LOCORUM SACRÆ SCRIPTUKÆ.
Ex Apocalypsi.

Ex Epistola 1 Joannth.

2. Omne quod est in inundo, aut est con­
cupiscentia carnis, aut concupiscentia
oculorum, aut superbia vilæ, etc. Quæst.
77, art. 4, η. 2.

18. Quantum glorificavil se, et in deliciis
fuit’, tantum date illi tormentum et
luctum. Disp. 5, n. 12.

LAUS DEO.

TRACT
DECIMUS TERTIUS
A UUÆSTIONE LXXI PRIMÆ SECUNDÆ ANG. D. D. THOMÆ
OSQUE AD LXXXIX COMPLECTENS.

De Vitiis, et Peccatis.
Tractatum hune de vitiis, et peccatis
præ aliis nostri Cursus Lectori receptum
aptaremus : quoniam difficultatum numero,
et magnitudine graviores superat ; nec ce­
det, credimus, studio el labore. In eo igitur
peccatorum essentias, proprietates, causas,
effectus, atque id genus alia investigare
aggredimur : ut eorum cognita natura, a
facie ipsorum (sicut jubemur Eccles. 21)
velut a facie colubri caveamus. Ea enim
est humani appetitus ratio, eaque volunta­
tis nostræconditio, ut nec bonum fugiatsub
ratione boni, nec malum appetat sub ra­
tione mali : unde et virtutis bonum cogni­
tum sub ratione boni, et ut in se est, li­
benter prosequimur et diligimus : etsi oculis
cerneretur (ut ex Platone Tullius lib. 2 de
finibus) mirabiles sui excitaret amores: ma­
lum autem vitii, et peccati apprehensum
etiam ut in seipso est sub ratione mali,
facile respuitur, et odio habetur. Ob idque
vitii nomen quasi vitandum, respuendum,
et fugiendum a verbo vito videtur deriva­
tum : juxta illud Horatii epist. 1 : Virtus est
vitium fugere, seu vitare. Ex quo utilitas et
necessitas hujus materiae non parum inno­
tescit : tum quia justitia perfecta, quae
Christiani, et Theologi instituti finis est
et scopus, prosequutionem boni, et fugam
mali (quibus praesens deservit Tractatus)
quasi duas integrates partes complectitur :
secundum illud Psalm. 33 : Divertea malo,
et fac bonum : prout latius explicat -Ang.
Doctor. 2. 2. quæst. 79. art. 1. Tum etiam
quia vere sapientis studium eo potissimum
spectare debet, ut tanquam spiritualis sui
et aliorum medicus contra spirituales morSalmant. Curs, theolog., tom. J II.

bos animae, vitia scilicet et peccata, reme­
dia procuret : praeteritis medeatur, futura
praecaveat, commissa plangat, et plangenda
iterum non committat. Quod sane difficile
assequetur, nisi peccati naturam, deordinationem, et malitiam exacte consideret,
et penetret : proprietates et conditiones
perfecte agnoscat: causas,effectus, gravita­
tem, numerum, species, aliaque id genus
accurate inquirat. Unde D. Petrus Chrysologus prædicli medici, adeoque perfecti
Theologi officia, ea qua solet elegantia, des­
cribens serm. 44. sic ait : Peritus medicus,
qui plenam ægris desiderat conferre medici­
nam, impietatis profundos patefacit recessus,
opertos peccatorum nudat morbos, iniquitatis
ostentat secretum vir : vitiorum naturas, ori­
gines delictorum, radices criminum mirabili
ratione depromit. Sic ægras mortalium mentes
moderatione pia pro xtate, pro sexu, pro
tempore, pro viribus ad salutem perpetem
divina curatione perducit.
Et licet hujusmodi Tractatus primo as­
pectu non videatur difficilis, sicut in pec­
cata incidere non difficile est ; tenebrosam
nihilominus ratione materias involvit cali­
ginem, obscuraque satis circunfusus est ne­
bula : sicut peccatum ipsum caliginosum
est, et obscurum : unde non modicam sus­
tinet arduitatem. Facile namque est ad pec­
cata mente et voluptate descendere : sicut
facile est luce privari, in foveamque inci­
dere ; inde tamen egredi, acquisita per
intellectum perfecta notitia, vel per volun­
tatem reportata victoria, arduum est, et dif­
ficile. Quare huc spectare potest illud ma­
gni Gregorii lib. 2G Moral, cap. 24, quod
1

TRACT ATI’S XIII. DE VITIIS, ET PECCATIS.

peccatum puteus profundus est. de quo Rers.es. gius vates Psalm. 68 deprecabatur : A>que absorbeat me profundum, neque urgent
super me puteus os suum. Et D. August, eo­
dem Psalm. Magnus puteus est (inquit) pro­
funditas iniquitatis humarer. Nam quia pu­
teus iste allas est. profundamque habet
aquam, os obstrusum ; facilis est in illum
descensus, pronus lapsus ; sed egressus ar-

duus. laboriosus ascensus, reditus difficilis.
Quamvis autem et puteus altus sit, pro­
funda aqua, el in quo eam haurire ex nobis
non habeamus ; quia tamen Ang. Praecep­
toris ductum per omnia, Deo dante, seque­
mur, inde nobis in quo purioris doctrina?
latices a puteo hoc extrahere, et sitientibus
propinare possimus, abunde suppeditabi­
tur.

TRACTATI S XIII. Ql’/EST. LX XL

Aristoteles 7 Physic, cap. 3, pulchritudi­
nem collocat inter virtute» : constat autem,
sanitatem et pulchritudinem non esse qua­
litates operutivas. El in hac acceptione vir­
tus etiam convenit rebus inanimatis, aut
viventibus sola vita vegelaliva : el ita po­
tenti© naturales cujuscunque rei virtutes
dicuntur : proptereaque asserimus, germen
aliquod, florem, aut herbam habere virtu­
tem ad aliquem effectum curandum, et
similes. Quo etiam sensu accipitur virtus
h 32. Psal. 32 cum dicitur : Verbo Domini cadi
firmati sunt : et spiritu oris ejus omnis virtus
eorum (quamvis etiam hic virtus pro fir­
mitate et stabilitate ab aliquibus accipia­
tur. ) Unde vilium in simili acceptione
I)e liliis el peccatis secundum se in sex articulos di risa.
sumptum significat defectum ejusmodi fa­
cultatis, perfectionis, seu vis cuilibet naturæ convenientis, juxta illud D. Augustini
Cmisequeider considerandum est </? vitiis,
fecte capiendam, harum vocum notitia
p Au. lib. 3 deliber, arbit. Quod perfectionis naa peccatis. Circa qur sex consideranda oc­
et explicatio omnino necessaria est.
irsi. turx deesse perspexeris, id voca vilium. Et
currunt. Primo quidem de ipsis ritiû el peoIgitur virtutis vox (ut in suo tract, dixi­ Virlulis
Aristoteles loco cit. ex 7 Physic, vitium
catis secundum
Secundo de distinctione
mus) a viro exit, et ab ejus nomine deriva­ vox un<k
deriva­
appellat corruptionem, remotionem, aut
eorum. Tertio de comparatione eorum ad
tur; ut testatur Cicero lib. 2 Tusculan. tur. ?.
defectum facultatis naturæ convenientis.
invicem. Quarto de subjecto peccati. Quinto
quæst. Cum qua etiam virium nomen afli-cic.lib.
Imo in hac acceptione vitium significat in­
de. causa ejus. Sexto de efffetu ipsius. Circa
nitatem habet : et propterea fortitudo, cui Tusc.
clinationem, seu facultatem ad oppositum
virilitas et firmitas animi solet attribui, ab­ qUæSL
primum qurruntur sex.
ejus, quod congruit cuilibet naturæ. Illud
solute villulis nomen sibi vendicat : unde
autem est de ratione vitii in qualibet pro­
Sap. 8 dicitur : Sobrietatem enim et pru­ Sap. F.
pria acceptione, ut significet defectum ha­
PRÆLUD11M.
dentiam docet, et justitiam, et virtutem : ubi
bitualem, et non præcise actum defectuocum sermo sil de quatuor virtutibus Car­
sum : non enim adhuc in naturalibus as­
1. Cum ea sit oppositorum conditio, ut
dinalibus, sicut nomine sobrietatis tem­
serimus. equum v. g. habere vitium, quia
juxta se posita magis elucescant, et se mu­
perantia significatur, sic virtutis nomine
semel tantum in cursu deficit ; nisi defectus
tuo quoad sui cognitionem juvent, ob idfortitudo. Quo etiam loquendi modo utitur
iste sit continuus, et a principio quasi habi­
que a·! eandem doctrinam sive disciplinam
D. Ambrosius lib. 1 ofiic. cap. 39, et D. D Affil
tuali ortum ducens : et licet homo a quovis
pertinere dicantur : jure optimo D. Thom.
Thom. 2. 2. quæst. 123. ari. 12, eo quodD.Thra
peccato gravi peccator dicatur, non tamen
postquam in quaestionibus proxime prae­
ut Philosophus ait in 2 Ethic, ad virtu- Phil»
ex eo quod semel peccet, dicitur vitiosus;
cedentibus de virtutibus, et Spiritus sancti
tem requiritur firmiter et immobiliter ope­
sed ad id peccandi consuetudo desideratur.
donis, quibus ad ultimum beatiludinis fi­
rari. Nomen autem vitii (ut dicebamus)
Caeterum in strictiore significatione tam
nem pervenitur, accurate egit ; ab hac et
a verbo vito videtur descendere : eo quod
virtus, quam vilium aliter sumuntur : nam
sequentibus de vitiis et peccatis, quae ipsis
vitandum, et a facie ejus quasi a facie
virtus dicit habitum inclinantem ad actum
virtutibus et donis opponuntur, ab eodemcolubri fugiendum est. Nisi mavis cum
conformem rectæ rationi, et naturæ ratio­
que fine avertunt, pertractat. Tria autem
Cicerone lib. 1. defini, vitium quasi vitu­ Villi
nali consonum ; econtra vero vitium habi­
;
sunt nomina ex parte vitii, quibus Ang.
perandum. seu viluperii radicem nuncupari. etynw·
logiitum inclinantem ad actus rectæ rationi
Doctor in hac maleria frequenter utitur :
Nam quod vituperabile est per se ipsum Ciccroppositos, proindeque naturæ rationali disnempe vilium, malitia, et peccatum. Quibus
(ait ille) vitium nominatum est. quia a vi­
\
sonos. Quo sensu virtus et vitium solum in
ex parte virtutis, cui vitium opponitur,
tio dictum vituperari. Quod etiam docuit
natura rationali, el in moralibus inve­
tria alia correspondent : scilicet virtus,
D. August, lib. 3 de liber, arbit. quem D.ABf
niuntur. Ethæcesl propria acceptio virtutis
bonitas, el actus bonus (non enim habemus
refert el sequitur Divus Thomas in præsenti D.T1K»|
et vitii ; el in illa a Theologis el Philoso­
proprium nomen ad actum virtutis incom­
arlicul. 2.
phis communiter sumuntur.
plexe significandum.) Quorum nominum,
2. Solet vero ulrumque nomen magis utri3. Nomina autem bonitatis et malitiæ,
quoniam et illis nos in hoc tractatu sæpe
vel minus stricte sumi. Unde nomen vir- U5'I°e
el quid per utrumque significetur, explisaqpius utemur. operæ pretium erit etymo­
lutis in lata quadam acceptione significat
k«ti- cuimusjam insuo tractatu. Sumitur quan­
logiam et rationem aperire : eo vel ma­
facultatem, vim, et perfectionem non tan­
te'· doque bonitas pro bonitate totali, scilicet
xime quia ad intelligenliam conclusionis
tum operativam, sed etiam quancunque
w-a· pro complemento eorum omnium, quæ ad
primi articuli hujus quæstionis, ad exposi­
aliam rei naturæ consonam. Et ita Cic. in
perfectionem rei desiderantur : aut etiam
tionem literæ, et mentem D. Thomæ per4 Tuse. q. sanitatem virtutem appellat : et Cicer*
Ari’t
pro quavis forma sive dispositione naturæ
Aristoteles

QUÆSTIO LXXI

rei conveniente. Malitia vero pro defectu
prædicli complementi, vel cujuslibet ad id
requisiti : et etiam pro forma vel disposi­
tione opposita perfectioni naturae. In mo­
ralibus vero bonitas sumitur magis proprie
pro conformi tale, et consonantia ad rectam
rationem, et pro tendentia, seu habitudine
ad objectum rationi consonum : malitia
autem dicit vel carentiam debitae conformilatis, et rectitudinis ; vel etiam respectum
et tendentium ad objectum rationi disso­
num. Unde bonitas et malitia primario
et formaliter solum reperiuntur in actibus,
qui proxime attingunt objecta, et a ratione
immediate regulantur : in habilibus vero
inveniuntur causaliter, et secundario : ut
in tr. de bonit. et malit, disp. 1. num. 31
ostendimus.
4. Denique duo alia posteriora nomina
peccatum, et actus bonus imposita sunt ad
significandum ipsam actualem operationem
cum sua perfectione, vel defectu. Nam quia
cujuslibet operationis est aliqua regula,
cui subest, et a qua mensuratur, si ope­
ratio cum sua regula adaequetur, erit bo­
na : et si est in ordine morali, dicetur
absolute actus bonus; si vero e regula de­
ficiat et deviet, erit mala, et peccatum. Pro
quo videndus est 1). Thom, supra, quæst.21.
art. 1. Unde peccatum in lata quadam ac­
ceptione designat quancunque actionem
sua regula deficientem : sive illa sit in or-j,n?
dine naturali, sive in ordine artificiali vel
morali : hoc est enim de ratione peccati,
ut importet defectum circa actualem ope­
rationem, sicut vitium importat defectum
circa principium. Et ideo claudicationem
tibiæ dicimus peccatum naturx, et con­
structionem domus non consentaneam re­
gulis- artis dicimus peccatum artis, seu
artificiale. Proprie tamen loquendo pec­
catum solum dicitur in moralibus : et est
idem, quod culpa : significat vero actionem,
aut etiam omissionem liberam, subjectamque regulis morum, et ab eis defi­
cientem, rectæque rationi dissonam : et
juxta hanc acceptionem sumitur a Theolo­
gis peccatum in tota hac materia.
Dividitur autem generali quadam divi-οϊνΗικ
sione in commissionem, et omissionem :
commissio retinet commune nomen pec­
cati ; omissio vero nuncupatur delictum,
ut videre est apud Augustinum lib. 3
quæst. veteris testam, in illud Levit. 7 : lcvîi
sicut pro peccato, ita et pro delicto offeretur August
hoslia. Quod etiam observavit Origenes origen.
ibidem homil. 5. quamvis D. Hieronymus

*

;’

ί

DE VirilS,

4

ipbcvS super illud ad Ephes. 2 : Cum essetis morlui
Bicron.
ei Midis resfrix, docet per deh'ctum peccatum interius, per jien-ijtiim vero
opus exterius debere inlelligi. Sed licet in
rigore loquendo, hæc ita sint ; communi
tamen usus utrunque nomen promiscue
sumit : et tam omissio quam commissio,
tam actus interior, quam exterior aliquando
nominatur peccatum, aliquando vero delic­
tum. Alias peccati divisiones reperies in
discursu tractatus.
e
5. Ubi observandum est, quod quiano5ià. mina affectuum solent aliquoties suis causis
attribui, et e converso nomina causarum
affectibus accommodentur : idcirco illud,
quod est causa peccati, aliquando peccatum
nominatur. Quo sensu Paulus ad Roman.
p^D V7 Cdrnem’ et appetitum, seu concupiscen­
tiam appellat peccatum ; non quia peccatum
sit, sed quia peccati causa esse soleat. Imo
quia omne vilium morale est peccati prin­
cipium, vilium nominatur peccatum, et e
converso :el in naturalibus monstra dicun­
tur peccata naturi : vel quia fiunt per ac­
tionem naturalemdefectuosam.ut D. Thom.
doccdloco cit. in solat, ad 1, vel quia illam
causant.
Divisio ejus tractatus in illas sex partes,
^‘(‘^quas D. Thom, in proæmio enumerat, ita
'distribuitur. Prima pars complectitur hanc
quæst. 71. ubi agitur de vitiis et peccatis
tam secundum se, quam respective ad vir­
tutes, ad naturam rationalem, et ad legem.
Secunda quaestionem 72, ubi de peccatorum
distinctione. Tertia quaestionem 72, ubi de
illorum comparatione secundum gravita­
tem, vel levitatem. Quarta quæstionem 74
ubi sermo est de subjecto et potentiis, in
quibus peccatum reperitur. Quinta extendi­
tur quaestione 75 usque ad 84 ; ubi omnes
peccatorum causæ, et ea. quae ad originale
spectant, examinantur. Sexta percurrit
quinque alias quæst. usque ad finem mate­
riae, in quibus sermo est de illorum effecti­
bus, et de differentiis venialis, et mortalis.
AIITICÜLUS i.
Clrum vitium contraritlur tirtuti !
Ad priuium sic proceditur. Videtur quod vilium non eouInirirtur virtuti. Cui enim unum est rontririum, ut probatur
iu 10 JlcUplijs. sed virtuti contrahantur peccatum et ma
Hila : non ergo contrahatur ei vilium : quia vilium dicitur,
etiamsi sit indebita disposiliometubrurum corporalium, vei
quarumcuuique rerum.
2. Praterea virtus nominat qnamlam perfectionem poten­
tia:. sed vilium nihil uoniiuat ad l’Oleulum perliucus: ergo
vitium non contrahatur virtuti.
8. Pra terea Tullius dicit in 4 TuscnLquast.quod virtus est
quxdam sanitas auinue: samiati autem opponitur irgritudo

morbus nugis quam viliiiin : ergo \ irtuli non coutuiuiui
vihtun.
Sedcontra est9<|U«i<l elicit August Ιιιικ in lib. «le perfectione
justitia·» quo*! vilîuin est qualitas, secundum q U am malus
est animus : virtus autem est qualitas» qua· facit bonum ha­
bentem, ulex Mipradictis patet: ergo vilium coutrartalur
virtuti.
Respondeo dicendum, quod circa virtutem duo possumus
considerare, scilicet ipsam essentiam virtutis, et id» ad
3uod rsi virtus. b>essentia quidem virtutis aliquid consicrari potest directe, et aliquid ex consequent*!. Directe
quidem virtus importat dispositionem quandain alicujus conveuienter se habentis secundum modum sua.· nature. Unde
Philosophus dicit in 7 Physic, quod virtus est dispositio
perfert i ad optimum : dico autem perfeci i, quod est dispo­
situm secundum naturaim Ex consequenti autem sequitur
quod virtus sit bonitas quantam : iu hoc enim consistit uuittscujusqucai bonitas, quod convenienter se habet secundum
modum suæ natura·. Id autem, ad quod virtus ordinatur,
est actus bonus, ut ex supradictis patet. Secundum
boc igitur tria inveniuntur opponi virtuti, quorum unum est
peccatum, quod opponitur sibi ex parte ejus, ad quod vir­
tus ordinatur: nam peccatum proprie nominat actum inor­
dinatum, sicut actus virtutis est actus ordinatus et debitus;
secundum autem quod ad rationem virtutis consequitur,
quod sit bonitas quatiam, opponitur virtuti malitia; sed sccuudam id, quod directe est de ratione virtutis, opponitur
virtuti vitium ; vitium cuini uniuscujusque ici esso videtur,
quod uon >it disposita secundum qnod convenit suæ nature.
Unde AugusL dicit in 3 deliber, arbitr. quod perfectioni
nature devise perpexeris, id voca vitium.
Ad primum ergo dicendum, quod illa tria non contrariaiitur virtuti secundum idem: sed peccatum quidem contra­
datur secundum quod virtus est opcraliva boni .· malitia
autem secandum quod est bonitas quædaui : vitium autem
proprie secundum quod esi virtus.
Ad secundum dicendum» quod virtus non solum importat
perfectionem potently, qua· est principium agendi : sed
etiam importat debitam dispositionem ejus, cujus est virtus;
et hoc ideo, quu unumquodque operatur secundum quod
artô est. Requiritur ergo, quod aliquid sit inse bene dispodlmn» qnod debet esse boni operativum» et secundum
hoc virtuti vitium opponitur.
Ad tertium dicendum. quoti sicut Tullius dicit in 4 de
Tuscul. qotsL morbid ægroutione* partes sunt vitiosita­
tis: in corporibus enim morbum appeliat lotius corporis
cor ruptionem : puta febrem, vel aliquid hujusmodi: aegrota­
tionem vero morbum cum imbecillitate; vitium autem, cum
partas corporis inter se dissident. Et quamvis in corpore
quandoque sit morbus sine ygrotatlone : pula cum aliquis
est interius male dispositus; non tamen exterius præpedhur
a solitis operationibus : in animo tamcu, ut ipse dicit, bæc
duo non jXKsnnt nisi cogitatione secerni. Necesse est enim
quod quandocunqce aliquis interius est male dispositus ha­
bens inordinatum affectum, quod ex boc imbecillis reddatur
ad debitas operationes exercendas : quia unaqnæque arbor
ex suo fructu cognoscitur, id est, homo ex opéré; ut dicitur
Mattii. 12. Sed vilium animi (ut Tullius ibidem dicit) e?t
habitus, aut affeci io animi in lota vita inconstans, et a Sc
ipsa dissentiens: quod quidem invenitor etiam absque mnrbo vel ægrutalioce, otpote cum aliquid ex infirmitate,
vel ex passione pecaL Unde in plus se habet vitium,
quun .» ;r·
vel morbos : sleot etiam virtus in plus se liabel quam sanitas : nam sanitas etiam quadam virtus ponitur
in 7 Physic, et ideo virtuti convenientius opponitur vitium
quam yg rotatio, vel morbus.

Conclusio. Virtuti ex parte ejus, ad quod
ordinatur, scilicet ex parte actus boni, oppo­
nitur peccatum. Quantum vero ad id quod
in ejus essentia consequitur, scilicet bonita­
tem opponitur malitia. Sed quantum ad id,
quod directe ad ejus essentiam pertinet,
opponitur vitium.
Difficultas circa literam.
1. Litera hujus primi articuli difficilis
admodum aliquibus visa est propter id,
quod asserit Angelicus Doctor : videlicet
bonitatem

QUÆST. EXXL AIcT, I.
vitio duplicem malitiam. Habelque hæc
distinctio fundamentum in doctrina Divi
Thomæ supra quæst. 18, articulo I. In quo
autem quævis ex his bonitatibus, et mali­
tiis sita sit, potest sic explicari. Etenim
sicut juxta valde probabilem sententiam
(quam nos infra amplectemur)in actu pec­
cati commissionis duplex malitia reperitur : alia positiva et consistens in tenden­
tia positiva ad objectum rationi dissonum,
quæ quidem est illi essentialis ; alia vero
privativa ad illam priorem consequens, quæ
sita est in carentia eorum, quæ prædicto
actui debentur, nempe in carentia debitæ
rectitudinis : et similiter in actu moraliler
bono duplex bonitas reperitur :alia essen­
tialis in genere moris, consistens in ten­
dentia ad objectum consonum rationi : alia
consequens ad istam, et opposita malitiæ
privativae peccati, dicens plenitudinem essendi omnium requisitorum ad moralem
actus rectitudinem. Ita etiam in habitu vi­
tioso distinguenda est duplex habitualis
malitia : altera essentialis et primaria,
consistens in inclinatione ad actum disso­
num rationi : altera ad istam consequens,
atque adeo secundaria, quae in carentia
plenitudinis essendi omnium requisitorum
ad rationem principii rectæ operationis
sita est : et pari ratione in virtute datur
duplex bonitas habitualis, vel duplex boni­
tatis pars : alia, quae consistit in eo, quod
sil inclinatio in actum rectum tendentem
in objectum consonum rationi : alia vero
quæ dicit plenitudinem essendi omnium
eorum, quæ requiruntur ad rationem prae­
dictae inclinationis.
3. Hinc ergo mens Angelici Doctoris sic
exponitur : nam si loquamur de prioribus
bonitate, et malitia habitualibus explicatis,
sunt quidem essentiales, illa virtuti, haec
vitio : spectanlque ad eorum primariam
et essentialem rationem : et de his loquutus est D. Thomas in locis allegatis, ubi
malum et bonum dicit esse differentias
essentiales, et constitutivas vitii et virtu­
tis : si vero sermo sit de bonitate et malitia
posterioribus, ex consequenti se habent ad
virtutem et vitium, suntque eorum quasi
proprietates : et juxta hunc sensum loqui­
tur in hoc ari. D. Thom. ubi bonitatem
dicit consequi ad virtutem.
Neque obest si dicas, bonitatem, quam
Angelicus Doctor in hoc articulo appellat
ex consequent i, debere claudi intra essentiam
virtutis, ut sonant illa ejus verba : In essen­
tia quidem virtutis aliquid considerari potest

·»

Λ

i

bonitatem in virtute, et malitiam in vitio
habere se ex consequenti. Non enim ap­
paret qualiter prædiclæ rationes ex con­
sequenti se habeant ; quin potius videntur
lanquam differential essentiales ad prima­
rium et formalissimum conceptum virluDiflkul l*s el
pertinere. Unde ipse I). Thom.
l|ls supra quæst. 51, art. 3, bonum cl malum
D.Thom.ponit differentias divisivas habitus et con­
stitutivas vitii, et virtutis : et q. 55 se­
quenti diffinit ex Augustino virtutem, quod
sit bona qualitas mentis, etc. sequutus Aris­
totelem 2. Et hic, cap. 6, ubi virtutem esse
dixit, qu:e bonum facit habentem : id autem,
quod est alicujus differentia constitutiva,
non ex consequenti, sed per se et primario
habet se ad illud, quod constituit. Et proplerea in hoc eodem articulo explicans pri­
mariam et essentialem virtutis rationem
per hoc, quod disponit subjectum consone
admodum suæ naluræ, adjecit : In hoc enim
bonitas cujuscunque rei consistit, ut recte se
habeat in ordine ad suam naturam. Ubi
satis innuit, in idem redire, virtutem esse
bonitatem, seu bonam, et esse subjecti rec­
tam dispositionem, in quo primaria ejus
ratio sita est.
Quod etiam suadetur : nam sicut tota
ratio et essentia caloris in hoc consistit,
quod sit principium calefaciendi : sic tota ra­
tio virtutis et vitii in eo sita est, ut sil princi­
pium virtuose aut vitiose operandi : et que­
madmodum ignis ad hoc indiget calore, ut
per illum calefaciat, ita creatura rationalis
ad hoc indiget virtute, et habet vitium, ut
per illam virtuose, et per istud vitiose ope­
retur.
2. Hoc est quod difficilem reddit literam
praesentis articuli : et pro illius intelligentia
varii excogitati sunt ab expositoribus mo­
di : ex quibus aliquos parum probabiles
referunt et impugnant recentiores : aliquos
etiam addunt non improbabiles, quos vi­
dere est apud sapienlissimum M. Petrum
Cornejo ex observanti Carmelitana nostra
familia praeclarum sydus, lotiusque noslræ
religionis ornamentum, Curielcm, Zumelum, Montes, Gregorium Mart. Vasquez,
et alios in commentariis hujus articuli.
Adducemus et nos unum vel alterum, qui
sensum et mentem D. Thomæ magis attin­
gere videntur.
Prior
Primus est, in virtute distinguendam
nodus esse duplicem bonitatis partem, vel duas
tfteendi. bonitates : aliam essentialem ; aliam vero
ex consequenti, et convenientem illi per
modum propriae passionis : et similiter in

»Γ
4.

I

bonitas seu convenientia respecta talis es­
Jicecte, el alupttil e.r cvtiscquenh at illa bo­
sentia?, quæ est virtus, habebit se eodem
ni las, quam nos dicimus consequi ad \irtumodo. Tum etiam quia in quacunque formn
tem, non est de ejus essentia : ergo etc.
præsiipponilur essentia ad habitudinem
Respondetur enim verba sancti Ductoris
convenienti® respectu subjecti : sicut prius
extendi posse ad lotum illud, quod necessa­
inlelligimus essentiam caloris, et ut inde
rio, et inseparabiliter connectitur cum es­
resultantem concipimus habitudinem con­
sentia. et illam consequitur ; licet non om­
venienti® formalis ad ignem: ergo prius
nino claudatur in conceptu essentiae.
concipiemus in virtute ejus essentiam sitam
I. Secundus dicendi modus ex iis, qui
in inclinatione ad actum consonum rationi,
placent, est M. Curielis in praesenti dub. I,
et ut resultantem ex ea habitudinem conve­
distinguentis etiam in virtute (quamvis alia
nienti® formalis ad subjectum ipsius vir­
via) duplicem bonitatem (servataque pro­
portione, distinguenda erit in vitio duplex , tutis. Diximus convenienti* /urinatis : quia
convenientia fundamentalis ad praedictum
malitia): aliam moralem, qu® attenditur
subjectum in essentia virtutis clauditur, nec
per respectum ad rationem sicut ad regu­
ponit in numero cum ipsa inclinatione ad
lam, quam sequitur, et per quam dirigitur :
actum bonum, quam diximus esse bonita­
et aliam trauscendenlalem, qu® sumitur
ex ordine ad naturam humanam tanquam . tem moralem. Plura alia reperies apud
Curielemdub. cit. qu® hunc modum dicen­
ad subjectum, quod perficit. Ex quibus illa
di confirmant et declarant, et ab objectioni­
prior non est aliud in virtute, quam incli­
bus tuentur: quibus accurate inspectis, ne­
natio ad actum bonum : nam sicut hujus­
quivimus non magnam illi probabilitatem
modi actus est consonus recte rationi, ita
concerte re.
inclinatio ad ipsum est eidem rationi con­
sentanea. Et ex hoc dicitur bonitas moralis:
non formaliter, nam formalis moralitas so­
§·
lum repentur in actibus, in quibus est for­
Tertius modus dicendi ex Medina.
malis libertas; sed virtualiter vel causaliter:
quatenus est causa bonitatis moralis existentis in actu, et eam virtute praecontinet.
G. Tertius dicendi modus nuper relato
Posterior vero dicit habitualem convenien­
adversus, est, quem adducit .Medina : contiam ad praedictum subjectum seu naturam :
sislitque in hoc, quod virtuti conveniunt
dn® partes, sive duo munera bonitatis,
qu® habitudo est proximum fundamentum
appetibililatis, atque adeo formaliter bonitas
aut du® bonitates saltem modo concipiendi
transcendentalis. Dicitur enim unaquaeque
distinet®, altera per ordinem ad subjectum,
res transcendentaliler buna, quatenus conve­
quatenus est ejus dispositio, disponitque
niens est sibi, vel suo subjecto, rationeque
illud conformiter ad suam naturam : al­
hujus convenientiae appetibilitalem fundat.
tera vero per ordinem ad actum, seu quate­
5. Hac distinctione supposita, mens D.
nus est operative-, quia scilicet habet esse
Thorn® potest ita exponi, ut in aliis locis
principium bon® operationis. Ex quibus
ubi dicit virtutem constitui per rationem
prima di recte spectat ad essentiam virtutis :
boni, tanquam per propriam differentiam,
secunda vero quodammodo consequitur ad
loquatur de tenitate morali, virtual:, seu
illam. Et similiter distinguenda est duplex
causali, ut explicuimus: quia essentia virtu­
malitia in vitio: alia per ordinem ad sub­
tis est esse inclinationem ad actus rationi
jectum, quatenus prave illud disponit : et
consentaneos: in quo prædicta bonitas con­
alia per ordinem ad actum, quatenus incli­
sistit. Cum vero asserit in hoc articulo boni­
nat ad operationem malam : prima conve­
tatem consequi ad essentiam virtutis, lo­
nit illi directe et essentialiter ; secunda ex
quatur de bonitate transcendental, et de
consequenti. Igitur Divus Thomas in locis
consequutione non reali, sed modo nostro
ubi supra loquulus est de bonitate et mali­
concipiendi: sicut passiones entis dicuntur
tia, qu® virtuti et vitio conveniunt per or­
consequi ad ipsum. Quod autem haec boni­
dinem ad subjectum, et has vocat essentia­
tas transcendentalis in virtute sit conse­
les: in præsenti vero loquitur de bonitate
quens modo explicato, suadetur. Tum quia
et malitia, qu® conveniunt illis per ordi­
convenientia seu bonitas transcendentalis,
nem ad actum, et eas dicit habere se ex con­
sequenti.
ut sic respectu entis in communi habet ra­
tionem passionis modo nostro inlelligendi
~. Cæterum hic modus dicendi aliquibus Objeconsequentis essentiam : ergo etiam talis
Theologis displicet : ei conira illum ita ar- clioncs·

Ql /EST. I,XXL ART. I.
guit Curiel. Num in primis est contra Di­
vum Thoniam in hoe articulo insolut. ad
I, ubi distinguons in virtute duas rationes,
ultorum, secundum quam est op< raliva
boni, docet quoad priorem opponi ei mali­
tiam; et quoad posteriorem, peccatum: ergo
nomine bonitatis, cui dicit opponi malitiam,
non inlelligit habitudinem ejus ad opera­
tionem.
Deinde falsum est, quod virtuti, in
quantum est dispositio, praescindendo ab
ordine, quem, ut est operative, importat
ad operationem, conveniat aliqua bonitas ;
quoniam virtus, in quantum est dispositio,
solum dicitur bona, quia est dispositio con­
veniens naturae subjecti : sed non est dispo­
sitio conveniens praescindendo ab ordine ad
operationem: ergo neque bona. Probatur
minor : quoniam habitus operalivus, qua­
lis est virtus non disponit subjectum sis­
tendo in eo, et ordinando ipsum ad opera­
tionem ; alioqui non esset essentialiter ha­
bitus operativus : atque idcirco convenien­
ter illud disponit, quia disponit ad opera­
tionem illi convenientem.
Et tandem dato quod in virtute distin­
guantur duæ illae bonitates, falsum est, pos­
teriorem non pertinere ad ejus essentiam,
et non convenire illi directo: quia ordo ad
operationem bonam est de essentia virtu­
tis :sicut est deessentia cujuscunque potentiae
operativæ ordo ad suum actum. Ita Curiel.
DMrfoa 8. Sed nihilominus modus dicendiMepofax dinae potest, si bene expendatur et enucleetur, satis consone ad mentem Divi
Thomæ defendi. Pro cujus explicatione
animadvertendum est, quod ut recte N.
Complutenses in Logic, disput. 15, num .24
ex Aristotele et Divo Thoma adnotarunt,
essentia primæ speciei qualitatis, quae
est habitus et dispositio (sub qua specie
virtus et vitium continentur) in hoc consis­
tit, quod sit qualitas determinans seu dis­
ponens rem bene vel male in ordine ad
naturam ; seu per se primo ordinata ad
bene vel male esse naturæ subjecti : et licet
ex hujusmodi qualitatibus aliqua? disponant
naturam bene vel male secundum seipsam,
ut pulchritudo, sanitas, et similes, qua?
immediate alliciunt naturam; aliqua? vero
disponant illam in ordine ad aliquam opera­
tionem, ut scientia, virtus, vitium, et alia?,
quae immediate afficiunt potentias; in eo
tamen omnes conveniunt, quod per se pri­
mo respiciunt bene vel male esse naturæ
subjecti ; operationem vero non nisi qua­
tenus consonam vel dissonam eidem na-

7

lurao, in quantum est finis naturæ, vel per­
ducens ad finem : atque adeo semper illam
respiciunt ratione subjecti. Cnde dixit Di­
vus Thomas in hoc articulo in solut. ad 2:û.Thom.
Quod virtus non solum importat perfectio­
nem potentia, qux est principium agendi; sed
etiam importat debitam dispositionem ejus,
cujus est virtus. L-t ita hæc prima species
qualitatis distinguatur a secunda, quæ est
naturalis potentia et impotentia, et per se
primo sumitur in ordine ad operationem
absolute sumptam, non curando an conve­
niens sit, vel disconveniens : ob idque ea­
dem potentia est contrariorum : ut patet in
intellectu,qui secundum se indifferenter res­
picit intellectionem scientificam et erro­
neam : et in voluntate, quæ etiam secun­
dum se indifferens est respectu resolutio­
nis honestæ, et respectu peccaminosæ.
Rationem vero ob quam habitus etiam
operative primo respiciunt disponere bene
vel male subjectum, et deinde respiciunt
operationem, tradit Ang. Doctor in prædictasolut. subdens: Et hoc ideo, quia ununquodque operatur secundum quod actu est,
requiritur ergo quod aliquid sit in se bene IdenK
dispositum, quod debet esse boni operativum,
et secundum hoc virtuti vitium opponitur.
Etenim qualis est unusquisque, talis finis
ei videtur, et talia appetit, ut Philosophus
ait in 3 Ethic. Unde ut homo recte appre­
hendat, et bene operetur, prius debet esse
bonis habitibus affectus, et dispositus
consone ad suam naturam rationalem.
Quare ut virtus inclinet subjectum, in quo
est, ad rectam operationem ; vitium incli­
net ad dissonam, quodammodo per prius
debent illum in se bene vel male dispo­
nere : et ad hujusmodi dispositionem veluti
consequitur illa inclinatio.
9. Neque huic doctrinæ D. Thomæ ad­
versatur, quod ipse supra quæst. 49, art. EnOlIu*
3 loquens de his habilibus, dixerit, quodliuæ“ram
omnis habitus potentix sicut subjecti, princi- replica.
palifer importat ordinem ad actum.
Nam per hoc quod prædicta inclinatio,
et ordo ad operationem importetur prin­
cipaliter a vitio ot virtute, non tollitur
quod habeat se in illis quodammodo
ex consequenti : quia ut ipse Ang. Doctor
ibidem se explicat, ly principaliter non
omnino se tenet ex parte ipsorum habi­
tuum ; sed magis ex parte subjecti : et sen­
sus est, quod cum habitus sint ob dispo­
nendi subjecti naturam, ubi subjectum
habitus est potentia instituta per se primo
ad operationem, habitus etiam etsi non

s

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. I. DUB. I.

bonus nisi ex hoc, quod inclinat ad actum
ergo distinguimus in illa munus disponendi
omnino immediate et primario ratione
bonum : quæ bonitas dicitur hic consequens :
subjectum, seu respiciendi esse; et munus
sui; ratione tamen ipsius subjecti et po­
non quia supponat in virtute aliam om­
respiciendi operationem: et dicimus, hoc
tentiae, in qua sunt, habent principaliter
nino bonitatem ; sed quia supponit aliud
secundum ad primum illud consequi.
respicere operationem. Ex quo fit, quod
munus primarium virtutis, quod est dis­
Hoc itaque non obost : nam Ang. Doctor f) TNî
hic respectus ad operationem, etsi prin­
ponere subjectum convenienter, et ad talo
satis ipse se explicat ibidem in solut. ad I,
cipalis modo dicto, quodammodo se habet
munus consequitur. Potuit tamen in illis
ubi sic ait: J/odus actionis sequitur disposi­
ex consequenti in praedictis habilibus : nam
loris virtus per prodictam bonitatem diffi­
tionem agentis. Unumquodque, enim quale est,
supponit jam alium respectum in eis om­
niri tanquam per essentialem differentiam,
nino primarium : nempe ad ipsum subjec- I talia operatur. Et ideo cum virtus sit princi­
vel quia haec eadem bonitas consequens,
pium aliqualis operationis, oportet quod in
tum, ratione cujus, adeoque ex consequenti
est intra ipsam essentiam virtutis, ut dici­
operante préexistai secundum virtutem ali­
respiciunt operationem. Per quod differunt
tur in hoc art. et sic non omnino distingui­
hujusmodi habitus operativi, qui sunt im- I quam conformis dispositio : facit autem virtus
tur ab ejus differentia essentiali : vel quia
operationem ordinatam : et ideo ipsa virtus
i
mediate in potentiis, ab aliis habitibus
S. Doctor noluit ibi hæc munera disponendi
'
non operatives, ut est pulchritudo, sanitas, ! est qurdam dispositio ordinata in anima : sesubjectum, et respiciendi operationem,
eundum scilicet quod proprix potentia anima
!
et similes: nam hi posteriores nec secun­
condistinguere ; sed totum quod in virtutis
ordinantur aliqualiter ad invicem, et ad id,
1
dum se, nec ratione subjecti, in quo sunt,
essentia est, appellavit a formaliori et
respiciunt principaliter operationem, quia I quod est extra : et ideo virtus in quantum est
posteriori munero nomine bonitatis.
conveniens dispositio anima, assimilalur sanec ipsi suntoperativi. nec eorum subjec­
12. .Ad primum vero, quod contra hunc ditum est potentia : et ita ordo ad operatio­ 1 nilali et pulchritudini, qua sunt debita disposoiotio cendi modum objiciebat Curiel ex D. Thoma
nem, si quem dixerint, omnino erit secun­ j ditiones corporis : sed per hoc non excluditur,
in hocart. dicendum est, S. Doctorem solum
darius, vel per accidens.
quin virtus etiam sit operationis principium.
‘bjr^l,rvelle, quod peccatum opponatur secundum
Quæ omnia optime explicuit Angelicus
11. Ex quibus non erit jam difficile men* suam malitiam immediate actui bono ; me­
Doctor citato articulo 3 ex quæslione -19. j tem Ang. Doctoris tam in hoc articulo, quam D‘
diate autem virtuti, quatenus est princi­
ubi cum dixisset, quod habitus non solum
locis ex quæst. 54 et 55 percipere: nam hic
pium illius. Esseque hanc D. Thomæ men;
importat ordinem ad ipsam natu rain rei, sed I loquitur de ea bonitate, quae convenit virD.Ttwn.lem constat ex corpore articuli, ubi sic
etiam consequenter ad operationem, in quan­ I tuti per respectum et ordinem ad actum: quae
ait : Secundum hoc igitur tria inveniuntur
tum est finis natura, vel perducens ad finem.
quia consequitur alium respectum omnino
opponi virtuti ; quorum unum est peccatum,
subdit : sed sunt quidam habitus, qui etiam : primum ejusdem virtutis, nempe ad subI
quod opponitur sibi ex parte ejus, ad quod
jecti naturam, dicitur consequens in illa.
i
ex parte subjecti, in quo sunt, primo et prin­
ordinatur : nam peccatum proprie nominat
Et hoc plane sonant verba ipsa D. Thomae,
b
cipaliter important ordinem ad actum : quia
actum inordinatum, sicut actus virtutis est
ut dictum est, habitus primo et per se im­
cum ait : Directe quidem virtus importat dis.
actus ordinatus et debitus.
portat habitudinem ad naturam rei:si igitur
positionem quandam alicujus convenienter
'
Ad secundum respondetur, quod et si
natura rei, in qua est habitus, constat in
se habentis secundum modum sua natura.
virtuti non conveniat aliqua bonitas, pros­
ipso ordine ad actum, sequitur quod habitus
Unde Philosophus dicit in Ί Physic, quod
cindendo omnino ab operatione ; in hoc
importat principaliter ordinem ad actum. I virtusestdispositio perfecti ad optimum. Dico
tamen quod est subjectum disponere in
Ubi ut vides, habitus operationi non abso­ I autem perfecti, quod est dispositum secundum
ordine ad operationem consonam suae na­
lute primo et principaliter, sed cum illo 1 naturam. Ex consequenti autem sequitur,
turae, duplex quodammodo respectus invol­
addito ex parte subjecti, in quo sunt, dicun­
quod virtus sit bonitas quadam. Hæc autem
vitur : nempe disponere ipsum subjectum
tur importare ordinem ad actum; cum ip­
bonitas proculdubio est respectus ad bonam
secundum exigentiam suae naturo, quod
sam subjecti naturam absolute primo et per ' operationem, ut patet ex solut. ad 2 hujus
convenit virtuti omnino secundum se di­
se dicantur respicere. Et similiter ex eo
art. El art. 3 id magis explicat dicens,
!
recte et primario; et inclinare in opera­
quod natura rei, in qua est habitus, consis­
quod habitus non dicitur bonus vel malus,
tionem consonam naturo rationali, quod
nisi ex hoc quod inclinat ad actum bonum
I
tit in ordine ad actum, dicitur sequi vel
convenit virtuti ratione subjecti, et sic
consequi, quod etiam ipse habitus illum
vel malum. In aliis vero locis agit de ipsa
quodammodo ex consequenti. Hæc pro
principaliter respiciat. Et ex his concluditur
virtutis essentia, et explicat illam perboni|
expositione litero : pro doctrina vero con­
propositio illa unde omnis habitus, qui est
tatem omnino primariam, quæ sita est in
'
clusionis sit.
alicujus potentia ut subjecti, principaliter
respectu ad naturam, et in hoc quod est
importat ordinem ad actum, utique ex parte
illam convenienter disponere: unde potuit
■
subjecti: cum tamen ex parte sua per prius
diffinire virtutem per hoc quod sit bona,
j
adeoque principalius importet ordinem con­
facialque bonum habentem tanquam per difI
DISPUTATIO
I.
venientiae, vel disconvenienti®ad naturam
ferentiam constitutivam : quod idem cum
subjecti.
proportione dicendum est de malitia res>
De contrarietate vitii ad virtutem.
Enodaiur ^θ· ^c‘ce,*amquod D. Thom. citata
pectu vitii.
|
Quoniam opposita juxta se posita, ut in
alia, quæst. 55, art. 2 in corp, dixerit, virtutem
Nisi velis, D. Thomam etiam in aliis
I
præludio dicebamus, magis elucescant, et
humanam non importare ordinem ad esse,
locis nomine bonitatis intellexisse eam, quæ
I
notitia unius contrarii in alterius cogni­
sed magis ad agere .et ideo est de ejus ra­
est per ordinem ad operationem, eo quod
tionem redundat, merito primam hujus matione, quod sit habitus operatives: non recte
habitus (ut nuper dicebamus) non dicitur
bonus

9

terite disputationem, sicut Divus Thomas
primum articulum, de contrarietate vitii
et virtutis instituimus : ut unius refulgentia
et claritas alterius obscuritatem illuminet :
ipsaque deformitas vitii et peccati, quam
explicare aggredimur, virtutis decori com­
posita, turpior deteriorque appareat.
DUBIUM I.
Utrum aliqua vitia directe, el formaliter
contraricnlur virtutibus acquisitis?

I. Vitium opponi cum virtute, et ei
utcunque adversari, est adeo per se notum,
ut indubium verti non debeat. Sed an hæc
oppositio constituat propriam et rigorosam
contrarietatem, quam vocamus directam,
exerceaturque prodicta contrarielas inter
virtutem et vitium secundum suas ratio­
nes formales, vel pro materiali dumtaxat ?
non otiose inquiritur, ut constabit ex dicen­
dis. Nomine autem conirarietatis directa,
sive rigorosc eam inlelligimus, quæ ser­
vat omnes conditiones inter contraria re­
quisitas, prout eorum diffinitio ex Arist.
10 Metaphys. cap. 6 expostulat. Quæ au­
tem aliquas illarum observat, in aliquibus
vero deficit, dicetur contrarielas indirecta :
eo quod in sua ratione est imperfecta et
inadæquata, neque ejus extrema omnino
exdiametra et, ut ita dicamus, linea reda
in sua oppositione, ac circa idem subjectum
se respiciunt. Et quoniam virtutes aliae
sunt acquisitæ, et aliæ per se infusæ, age­
mus seorsum de utrisque : incipimus vero
ab acquisitis, de quibus est minor diffi­
cultas. Inter vitia etiam quædam solam
tendunt per se contra rationem et legem
naturalem, non curando de aliquo super­
natural! motivo, neque repugnando illi
expresse : et hujusmodi sunt ea vitia,
quæ regulariter acquirimus contra virtutes
morales. Quædam vero tendunt per se
contra supernaturalia : ut quæ opponuntur
Theologicis : et si quæ in moralium materia
ex animo contraveniendi supernaturalibus
motivis acquiruntur : quod in viatoribus
raro contingit. Quia ergo in hoc dubio
non de omnibus prodictis vitiis, sed
dumtaxat de illis prioribus dicendum est,
consulto in titulo non universaliter, sed
indiffinite quærimus utrum aliqua vilia etc.

DISP. I. DIJK. I.
DE VITIIS, ET PECCA TIS.

§ îCommunis cl vera sententia.

Dicendum est, aliqua vitia, ea nimirum,
quæ per se tendunt contra rationem na­
turalem. contrariari formaliter et directe
virtutibus acquisitis. Assertio hæc colli—
Eccir.ss-gitur ex illo Eccles. 33 : Contra malum
bonum ; et contra mortem vita : sic et con­
tra rirum justum peccator. Quod testi­
monium intelligit glossa de vitiis, quae
virtutibus contrariantur : et merito, nam
si peccator contrariatur justo, cum id non
habeat ratione naturae, in qua potius con­
veniunt, conlrariabitur utique ratione vi­
tiorum, quæ in ipso sunt, quaeque justi
virtutibus repugnant. Idem colligitur ex
iMiæ. i||0 Isaiæ 5: ΓζΛ qui dicitis malum bonum ;
tt bonum malum etc. ponentes amarum in
dulce, et dulce in amarum. Quæ verba ex­
plicant Basiliuset Hieronymus de virtutibus
et vitiis, eo quod habent inter se opponi,
sicut malum et bonum, dulce et amarum,
quæ sunt proprie contraria. Et ex illo
■J.CoritiL Pauli 2 ad Corinth. 6: Qux participatio
e.Ambr.y,^·/;/^ cwm iniquitate : aut qux concentio
LAuguyi.
\n^f "Christi ad Belial ? ubi Ambrosius et Chrvy
Laetam. sostomus significari dicunt, vilia et vir­
tutes esse sibi contraria. Quod etiam docent
Augustinus lib. de conflictu virtutum et vi­
liorum, Lactantius lib. 7 divin, institut, et
alii ex Patribus. Et quamvis eorum verba
sicut et loca Scripluræ non adeo in propriis
terminis de contrarielate directa loquan­
tur, ut superficie tenus speciata, nequeant
exponi de indirecta : quia tamen suffi­
cienti ratione, et Scholasticorum aucto­
ritate convincitur, reperiri inter prædicla
vitia et virtutes omnia, quæ directa con­
trarietas exposcit, ut statim videbimus :
jure prædicla loca de tali contrarielate
tanquam in sensu magis proprio accipi­
mus, noslramque assertionem in illis con­
tineri arbitramur. Quæ est sententia D.
D.Ttxjui. Thom, in hoc art. et supra qu. 68 art. I,
Ansioi· a(| 2# i 3 contra Gent. cap. 9. De veri t.
quæst. 14 art. 6 ad 2, et alibi. Docuitque illam Aristoteles 2 Ethic, cap. 7
et 8 et lib. 7. cap. 8. In prædicamentis
cap. de qualit. el cap. de oppositis, ubi
loquens de propria contrarielate prout
distincta ab aliis tribus oppositionum ge­
neribus, constituit sub ea studiosum et
vitiosum, justitiam ct injustitiam, sicut dulce
et amarum. Quos Theologi et Philoso­
phi salis communiter sequuntur præAsMrtto.

convenienti ; e contra vero vitium dicit
sertim expositores D. Thom® hoc loco,
habitum disponentem illam modo dis­
ubi Medina in sum. textus, Alvar, disposât
convenienti et dissono : constat autem has
118. Curiel dub. 2. N. Cornejo disp. 1. Aht
rationes esse formaliter oppositas : cumque
dub. Montes, disp. 2. Greg. Mart. dub. 2. f®*
non opponuntur (saltem per se primo) con­
Lorca super hunc art. et disput. 2. Arauxo
tradictorie, privative, aut relative, siquidem
dub. 2. Salas trad. 13 disp. 2. sect. 12. tuq.
sunt rationes posilivæ et absolut®, necesse
et alii.
Urttf
est ut opponantur contrarie.
2. Probatur ratione desumpta ex D. L,Ha HU.
3. Dices probari ex dictis aliquod genus
Thoma locis cit. et ex ipsa contrariorum
fiam, contrarietalis inter virtutem et vitium ; non
diffinitione : nam contraria sunt, qu.v sub
tamencontrarietatem directam : quia etiam
eodem genere continentur, inter se maxime
in aliquibus, quæ solum indirecte conlradistant, eidem subjecto insunt, et ab eo
|
riantur, sicut actus odii Dei et habituschamutua se expellunt. Ita desumitur ex Aris­
rilatis, actus visionis et habitus fidei, repetotele, Melaphys. cap. 6, et tenet commu­
riunlur hæc omnia, quæ diximus.
nis acceptio. Sed totum hoc propriissime
Prrtin. Sed contra, nam ubi dantur omnia ex lege
convenit vitio et virtuti, de quibus loqui­
Jimr. contrariorum requisita, nequit non contra­
mur, sumptis formaliter : ergo sunt di­
rietas esse directa : quippe non amplius
recte et formaliter contraria. Major et Ei·
hujusmodi contrarietas, quam lex illa
consequentia constant : et etiam minor
expostulat : cum ergo in nostra ratione ea
quoad priorem et ultimam partem, nam
omnia enumeravimus, et in contrariis, de
virtus et vitium sunt sub eodem gene­
quibus loquimur, cuncta reperiantur, non
re nedum remoto, quod est qualitas ; sed
potest non contrarietas illorum esse directa
etiam proximo, quod est habitus moralis.
et rigorosa. Unde falsum est reperiri omnia
Quamvis (ut id obiter dicamus) de ratione
prædicla, ubi solum sil contrarietas indi­
contrariorum non sit determinate manere
recta : neque id ulla ratione probabitur. In
sub eodem genere proximo ; sed vel sub
instantiis vero, quæ afferuntur, deest ali­
eodem genere proximo, vel sub proximis
quod ex prædictis requisitis : deficielque in
generibus contrariis. Deinde ad ingressum
quibusvis aliis, quæ solum indirecte convirtutis in voluntatem vitium oppositum
Irarienlur. Vel enim non erunt sub eodem
expellitur vel diminuitur; et et contra :
genere proximo, neque sub diversis con­
ita ut in gradibus intensis nunquam coe­
trariis : sicut non sunt habitus charitatis,
xistant : et ut experientia testatur. Quoad
et actus odii ; sed ille est sub genere habi­
secundam vero partem suadetur eadem
tus, et iste sub genere actionis, vel sub
minor : quoniam virtus et vitium cons­
genere dispositionis, quæ sunt diversa ge­
tituuntur per rationes boni et mali tan­
nera, et non inter se contraria (idem est
quam per proprias differentias : ut D. Th.
de habitu fidei, et actu visionis) : vel
docet supra qu. 54, art. 3. nihil autem
non erunt formaliter in eodem subjecto,
sic distat in genere moris, sicut bonum
sed solum materialiter et identice, sicut
a malo. Tum etiam quia virtus moralis
de virtutibus infusis et de vitiis dicemus
ex sua propria differentia inclinat ad
diib. sequenti : vel non erit inter illa maxi­
actum consonum et conformem rationi
ma distantia, hoc est, omnino immediata
rectæ ; vitium vero ad actum eidem ra­
i
et directa ; sed quasi reflexa et mediata.
tioni dissonum : hæc autem duo per ordi­
Et ita semper deficiet aliquid ex requisi­
nem ad regulam rationis, adeoque in genere
tis ad contrarietatem directam, et ex iis,
habitus, et inclinationis moralis maxime
quæ in vitio et virtute, de quibus nunc
distant : sicut in genere motus localis
agimus, concurrunt.
distant sursum et deorsum, ante et retro :
4. Dices secundo cum Montes, et aliis ex
ergo etc. Denique tertia pars etiam sua­
r^iis, qui formale peccati commissionis in
detur : nam tam virtus quam vitium,
privatione constituunt, quod licet vitium
de quibus loquimur, insunt eidem sub­
secundum entitatemel positivum, quæ de
jecto : non solum quia sunt in eadem
materiali affert, opponatur cum virtute con­
anima, sed etiam in eadem potentia na­
turali sive appetitus, sive voluntatis : ergo
trarie ·, attamen secundum suam formalem
etc.
rationem solum opponitur privative : quia
Confirmatur ex eodem D. Thoma in coolir·
vitium formaliter in esse vitii constituitur
per rationem mali moralis, quæ est aliquid
præsenti : nam virtus dicit habitum dispo- m3li0
privativum. Sicut etiam peccatum licet pro
nentem naturam rationalem modo sibi
convenienti ;

materiali importet positivam entitalem ;
pro formali tamen solum dicit carentiam
rectitudinis debilæ, adeoqoe privationem.
Sed hoc effugium manifeste est contra iIlipu.
D. Thornain supra quæst. 54, art. 3, ubi gnaiur.
agens de propria differentia vitii, et de1’Tboin
ratione formali constitutiva illius in esse
habitus mali, dicit esse aliquid positivum,
et non nudam privationem : unde in solut.
ad 2 sic ait ; Malum, quod est differentia
constitutiva habitus, non est privatio pura,
sed est aliquid determinatum repugnans de­
terminata; nalurre, scilicet rationali. Et 3
contra Gent. cap. 8, ad probandum, quod
malum sit aliqua natura, et non privatio,
ita objicit : Malum est differentia specifica in
aliquibus generibus, scilicet in habitibus et
actibus moralibus : sicut enim virtus secun­
dum suam speciem est bonus habitus; ita
contrarium vitium est. malus habitus secun­
dum suam speciem : malum igitur est dans
speciem aliquibus rebus : est igitur aliqua
essentia. Et respondet cap. 9, concedendo in
actibus et habitibus moralibus totum quod
objectio intendit. Quia malum (inquit) et
bonum in moralibus specifics differentia po­
nuntur, ut prima ratio proponebat. Et paulo
inferius : Nec malum, secundum quod est
differentia specifica in genere moralium im­
portat aliquid, quod sit secundum essentiam
suam malum ; sed aliquid, quod secundum se
est bonum (scilicet transcendenlaliter, sicut
est transcendenlaliter ens) malum autem
homini. Et post pauca : Ex quo etiam patet
quod malum et bonum sunt contraria, secun­
dum quod in genere moralium accipiuntur,
etc. Manifeste ergo est contra D. Thomam,
quod vitium secundum suam propriam
differentiam, qua constituitur formaliter in
ratione vitii moralis, non sit positivum,
aut quid non opponatur virtuti contrarie;
sed tantum privative.
5. Deinde genus positivum, quale est impuhabitus moralis, sub quo virtus et vitium «natur
continentur, non potest contrahi et dividi a‘npIiu’*
nisi per positivas et contrarias differentias :
cum ergo ratio formalis constitutiva vitii in
esse vitii sit differentia divisiva prædicti
generis, sicut etiam ratio formalis consti­
tutiva virtutis, non potest non utraque ista
differentia importare pro formali positi­
vum.
Confirmatur : quoniam vitium per ali­
quid positivum est malum et disconveniens
naturæ rationali nt tali : ergo per aliquid
positivum constituitur formaliter in ratione
vitii, et habet oppositionem cum virtute.

12

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Consequentia liquet : nani vitium in sua
formali ratione nihil aliud dicit quam
quod sit qualitas disconveniens naturae ra­
tionali ut tali, disponatque illam dissone et
disconvenienler ad modum suum, et ad
regulam rationis. Antecedens vero proba­
tur : quoniam vitium non præcise est ma­
lum naturæ rationali, quia excludit ab ea
virtutem, privatque illam ordine rationis :
alias non esset majus malum habere vitium
quam precise carere virtute : ergo ideo est
ei malum, quia per suam formam positivam
illi repugnat, et est ei disconveniens. Que­
madmodum calor non præcise est malus
aquæ, quia excludit ab ea frigiditatem ; sed
quia per suam entilatem positivam afficit
et disponit illam disconvenienler ad natu­
ram aquæ : error etiam non præcise est
malus intellectui, quia scientiam ab eo
excludit, sed etiam quia perse ipsum afficit
male hujusmodi potentiam : et ita pejus se
habet intellectus cum errore positivo, quam
cum sola ignorantia, quæ est privatio scien­
tiae : idem ergo de vitio cum proportione
dicendum erit.
Addo, quod si conlrarielas inter habitus
morales attenderetur secundum suas mate­
riales rationes, aliquæ virtutes dicerentur
potius contrariae inter se, quam vitiis op­
positis : quippe ex parte rationum mate­
rialium minus distant ab illis quam inter
se, v. g. magnanimitas, quæ respicit ma­
gnum in honoribus, minus distat ex parte
materiæ et tendenliæ materialis a præsumptione, quæ est vitium circa magnos
honores, quam distat a virtute innomi­
nata, feu vocata p/a/ο/ύηια, quæ in honori­
bus respicit parvum, et plus adhuc distaret
ab humilitate, quæ abjicit lotum hono­
rem : ergo si inter hujusmodi habitas at­
tendenda esset conlrarielas ex parte mate­
riae, seu ex parle ejus, quod de materiali
important, polius magnanimitas diceretur
contraria humilitati, prædiclæque inno­
minate virtuti, quam praesumptioni. Quod
palet esse falsum, cum nulla virtus alteri
sil contraria; sed omnes germanae et inter
se connexae : ergo, etc.
De hoc lamen plura dicemus infra disp.
6, ubi late probandum est, maliliam mora­
lem constitutivam peccati commissionis non
consistere in privatione, sed in deformitate
positiva : loca enim et rationes, quæ ibi
expendemus, non minus de vitio quam de
peccato actuali intentum convincent.

DISP. I. DUB, I.

8 II.
in oppositum.
6. Quamvis in oppositum traditae doc­
trinae nulla sit auctorum sententia (nisi ita
appellemus quorundam hærelicorum deli­
rium non distinguentium inter mala, et
bona opera, neque inter vilium et virtu­
tem : in quod inclinant Lutcrani, et tri­
buitur Libertinis) aliquæ tamen militant
objectiones, quas breviter diluemus. Objicies ergo primo, quod juxta Aristotelem
10. Melaphys. text. 17, Unum uni tantum
debet esse contrarium : ratioque id suadet :
namquod est contrarium pluribus,debet ha­
bere plures rationes, ut secundum unam uni
et secundum aliam alteri contrarielur : sed
vitium secundum suam formalem rationem
contrariatur donis Spiritus sancti : ergo
nequit esse contrarium virtuti. Minor pro­
batur: tum quia ita docet Augustinus
Evangelicarum quæst. lib. r, q. 8, et D.
Thom. supra quæst. 68. art. i. Tum etiam
quia vitium secundum suam rationem
formalem est mala dispositio naturæ, seeundum quam disconvenienler se habet,
propenditque in malum : natura autem
male disposita contrariatur, et resistit mo­
tioni Spiritus sancti ad bonum, quæ fit per
dona.
Confirmatur : sæpe unum vitium opponilur duabus virtutibus, ut docet D. Thom. 2.
2, quæst. 118, art. 3, ubi ait, quod avaritia
opponitur justitiæ et liheralitati : similiter
una virtus duobus vitiis : ut patet in libe—
ralitate, quæ opponitur prodigalitati et
avaritiae: ergo propter eandem rationem :
quia unum tantum contrariatur uni, nequi­
bunt esse proprie contraria.
Respondetur primo, vitia (praesertim ista,
de quibus loquimur) non opponi directe
donis infusis, sed tantum indirecte, ut dice­
mus dub. sequent, et de hac indirecta contrarietale exponendi sunt D. Augustinus, et
D. Thom. Illa autem doctrina Philosophi,
quod unum uni tantum est contrarium, ad
summum militat in contrariis directe, ne­
que extendi debet ad indirecta : sicut non
extenduntur aliquæ aliæ conditiones quæ
pro directe contrariis traduntur.
Secundo respondetur, vitia sub diversa
ratione opponi donis Spiritus sancti, et
virtutibus: nam vitium, adhuc prout est
mala dispositio naturæ, potest considerari,
vel prout afficit eam male in ordine ad ra­
tionem et consonantiam cum illa : et sic
contrariatu r

contrariatur virtuti ; vel ut retrahit et re'
tardat a prosequuliono divina» motionis, et
J
instinctus Spiritus sancti, et sic opponitur
donis: unum autem contrariari pluribus
i
sub diversa ratione, nullum est inconve­
niens. Desumiturquo solutio ex Divo
11 ΤΙω"’Thoma loco eit. ex quæst. 68, art. 2, ubi
sic ail : Dicendum, quod vilia, in quantum
sunt contra bonum rationis, contrariantur
virtutibus: in quantum autem sunt contra
tlirinum instinctum, contrariantur donis.
tM
Adde, vitium non omnino immediate
conlrariari donis ; sed media oppositione,
quam habet ad virtutem : quia enim virtus
η
aliquo modo est dispositio ad dona, et bene
i
dispositus secundum rationem per virtutes,
|
expeditior manet ad sequendum per dona
Spiritus sancti ductum in his, quæ sunt juxta
rationem ; idcirco vilium dum excludit
virtutem, indisponit ad dona, et illis me­
diate contrariatur : Idem enim (ait Divus
Thomas loco cit.) contrariatur Deo et- ra­
tioni, cujus lumen a Deo d< rivatur. Non est
autem inconveniens, quod unum contrarietur pluribus ordine quodam : neque id
est contrariari pluribus ut pluribus : sed
I
potius ut uni.
ndm·
con^rmati°nem respondetur, nulIum vitium contrariari pluribus virtutibus,
neque e contra. Et ad primum de avaritia
dicendum est, eam non opponi secundum
se justitiæ; sed ut habet adjunctum actum
injustitiae accipiendi, vel retinendi rem
ratüi
alienam invito Domino. Et juxta hæc lo­
I
quitur Divus Thomas loco cit. Ad aliud
verodeliberalitate respondetur, contrarium
ejus adæquatum non esse prodigalitatem
solam, neque solam avaritiam ; sed vitium
commune, quod nominegenerico appellatur
illiberalitas, vel cupiditas, sub quo avaritia
et prodigalitas continentur. Sicut juxta doc­
trinam Aristotelis 10 Aleta phys. cap. 8,
adæquatum oppositum xquali non est ma(jnum, vel parvum ; sed inæquale, sub quo
|
continentur panum et magnum. Pronuntia­
i
tum vero illud, quod uni unum tantum
‘ 1
est contrarium, inlelligitur de contrario
I
adæquato.
Secundo respondetur liberalitatem, et
alias virlutes, quæ versantur inter duo vi­
tia extrema, secundum diversas rationes
'
opponi utrique : nam liberalitas secundum
quod inclinat ad dandum quando et ubi
oportet, etc. opponitur avaritiae : ut vero
inclinat ad retinendum quando et ubi est
conveniens, opponitur prodigalitati : non
est autem inconveniens, quod idem diver-

13

sis opponitur, secundum diversas rationes.
Sed prima solutio magis cohæret cum prin­
cipiis D. Thomae.
Objicies secundo, dari plura vitia, quibus Secunda
nulla virtus contrariatur : ergo vitia et vir-objectio,
tutes non sunt directe contraria. Patet
consequentia: quia si ita contrariarentur,
non esset cur hæc conlrarielas non esset
universalis in omnibus vitiis. Tum etiam
quia ut docuit Aristot. 10 Metaphys. dato
uno contrariorum, est dabile et aliud :
quare si dato uno vitio, non detur virtus,
cui opponatur, bene infertur non esse con­
traria. Antecedens autem patet exemplis :
nam impudentia, seu inverecundis est vi­
lium, et propterea reprehensione digna, et
tamen verecundia, cui opponitur, non est
virtus, ut Philosophus dicit 2 Ethic, cap. 7.
et lib. 4 cap. 9. et D. Thomas 2. 2. quæst.
144 art. 1; et 3. part, quæst. 85, art. 2
ad 2. Et ratio est : quoniam virtus semper
operatur intuitu honestatis ; verecundia
vero interdum operatur solo metu dedecoris : virtus item non modo homines a turpi
avocat, sed ad bonum etiam impellit ; cum
tamen verecundia solum sit frænum, quo
homines a turpi cohibentur. Incontinentia
etiam opponitur continentiæ, quæ proprie
non est virtus, ut testatur idem Aristot. ubi
supra, et Divus Thomas quæst. 155, art. 1,
ex eo quod est simul cum passionibus, et
affectionibus immoderatis : ubi continens
non elicit actum facile et expedite, quod est
de ratione virtutis. Cæcitas similiter et hæbetudo mentis sunt vitia, ut testatur Divus
Gregorius lib. 31 moral, cap. 31, quia
oriuntur ex gula et luxuria : et tamen non
opponuntur virtutibus, sed donis, ut Divus
Thomas docuit eadem 2. 2. quæst. 151, at­
que idem innumeris aliis exemplis cernere
licet : ergo, etc.
. 8. Respondetur ita esse, quod non omne El’J£va’
vitium contrariatur directe et rigorose ali­
cui virtuti proprie dictæ : sicut non omnis
virtus habet aliquod vilium, cui proprie et
directo contrarielur. Neque id requiritur
ad veritatem nostræ conclusionis. Tum
quia non universaliter de omnibus vitiis et
virtutibus ; sed de aliquibus tantum asse­
ruimus esse directe contraria : et ita non
obesi dari aliqua, sive vitia, sive virtutes,
quæ nulli directecontrarienlur. Tum etiam
quia licet sermo sit de virtute morali, non
tamen ita determinate et rigorose, ut no­
mine virtutis eam dumtaxat intelligamus
quæ in toto rigore virtus est, dicitque habi­
tum permanentem operativum determinate

I Aii· 2‘

i

IS

v

11

DE VITIIS, ET PECCATIS.

boni honesti distinctum a cæleris principiis
cujüscunque laudabilis actus : sed virtutem
sumimus in latiori significatione proco,
quod est principium actas laudabilis in
genere moris : sive perfecte attingat ad ra­
tionem boni honesti, sicut attingit virtus
temperantiæ. verbi gratia, sive solum imjierfecie, sicut continentia semivirtus. Quia
enim plura requiruntur ad virtutem, quam
sufficiunt ad vitium ; ad hoc ut aliquid pro­
prie sit virtus, non est satis quod inclinet
ad bonum ; sed debet inclinare perfecte ;
cum tamen ut vitio contrarietur, sulliciat
inclinare ad illud imperfecte : ad vitium
enim satis est quod inclinet ad malum ; et
inclinationi ad malum contraria est quae­
libet inclinatio ad oppositum bonum. Per
quod patet ad omnes instantias. Nam vere­
cundia. continentia, dona, et similia sunt
principia actus laudabilis adhuc in genere
moris, et inclinant suo modo ad bonum : at­
que adeo quamvis proprie, et rigorose vir­
tutes non sint ; possunt ita appellari quoad
præsens, salvarique hac ratione, etiam illa
vitia, quæprædictis opponuntur, habere vir­
tutes, quibus contrarientur.
Adde, omnia illa vitia secundum suam
originem opponi alicui virtuti proprie
dictae. Nam inverecundia orilur ex nimio
amore turpium, et ratione hujus radicis
opponitur temperantiæ. Cæcitas etiam, et
hebetudo mentis oriuntur ex gula, et luxu­
ria, et ita radicaliter contrariantur absti­
nenti®, et castitati, cui etiam opponitur
incontinentia. Hoc autem sufficit ut salvetur
contrarietas inter virtutes et vitia. Quod
b.ThooLlotu,n docuit D. Thom. citata quæst. 144,
art. 1, ubi cum objecisset ad probandum,
verecundiam esse virtutem, quod omne vi­
tium opponitur alicui virtuti : verecundisjau­
tem opponitur inverecundia, et inordinatus
stupor : ergo verecundia est virtus. Respondet :
Ad quartum dicendum, quod, quilibet defec­
tus causai vitium ; non autem quodlibet
bonum sufficit ad rationem virtutis : et ideo
non oportet, quod omne illud, cui directe
opponitur vilium, sit virtus : quamvis omne
vilium opponatur alicui virtuti secundum
sua m originem : et sic in verecu nd ia, i nqua ntu m
provenit ex nimio amore turpitudinum, op­
ponitur lempcrantix. Ecce utraque solutio.
Objwiio 9. Tertio contra rationem assertionis
pnm>. objicies, quod ad propriam contrarielatem
requiritur maxima distantia inter extrema
opposita : atqui virtus et vitium non sem­
per maxime distant : ergo non sunt pro­
prie contraria. Minor probatur in illis

I

■
'
i

'
i
I
I

1
I

1
.
:
I
!
;
'

!
i
!

!

virtutibus, qua? medium tenent inter duo
vitia extrema, ut liberalitas inter avari­
tiam, et prodigalitatem, magnanimitas
inter praesumptionem,et pusillanimitatem,
et generaliter omnis virtus in medio ratio­
nis consistit: medium autem non maxime
distat ab extremis ; imo plus distant exlrema ipsa inter se quam a medio : ergo inter
hujusmodi vilia, et virtutes non est
maxima distantia.
Respondetur, virtutes medias materiali-DiiuiK
1er tantum, et physice esse in medio viliorum extremorum : quod et nihil aliud probat objectio: ceterum formaliter, et in
genere moris maxime ab eis distant. Nam
in hoc genere virtus habet rationem unius
extremi inclinantis in id, quod est rationi
consonum : ipsa vero vitia, quantumvis
inter se distantia, habent rationem alterius
extremi inclinantis in id, quod est rationi dissonum : in quo ambo vilia alias
extrema conveniunt. Desumilurque solutio
ex D. Thoma supra quæst.64 art. 1 ad 1 ubiP.ThMt
simile argumentum ita dissolvit: Dicendum
quod virtus moralis bonitatem habet ex regula rationis : pro materia autem habet pas­
siones vel operaliones:siergo comparetur vir­
tus muralis ad rationem, sic secundum id
quod rationem extremi unius, quod est conformitas: excessus vero et defectus habent
rationem alterius extremi. quod est difformitas. Si vero consideretur virtus moralis seeundum suam materiam, sic habet rationem
medii, in quantum passionem reducit ad
regulam rationis: unde Philosophus dicit in
2 Et hir. Virtus secundum substantiam' medictai est, in quantum regula virtutis ponitur
circa propriam materiam: secundum optimum autem et bonum est extremitas, scilicet
secundum conformitalem rationis.
Manebitque hæc solutio et maxima dis- £>eck·
tantia inter virtutem et vitium magis ratnr
explicata, si animadvertatur, multolies SA,u,ift·
virtutem et vitium versari circa eandem
materiam; et nihilominus esse opposita:
quia virtus respicit illam,'prout est consona
rationi, vitium vero prout est dissona.
Econtra vero virtutes versantur multolies
circa materias alias oppositas, et non id­
circo sunt inter se opposite: quia respi­
ciunt illas, non ut sunt sub rationibus
oppositis, sed ut utraque suo modo rationi
consonat. I nde magnanimitas et præsumplio versatur utraque circa magnos honores·,
et nihilominus quia magnanimitas tendit
ad illos consone ad rationem, praesumptio
voro dissone, sunt inter se contraria?, ut
D. Thom.

DIS!’. I. DI B. 1.

D. Thom. docct 2. 2. quæst. 131, art 2.
Econtta voro eadom magnanimita» et vir­
tus philotimiæ tendens ad parvos honores,
«commodatos tamen ad appeler» torn, versan­
tur circa materias salis distantes, et quan­
tum est ex se, ad contrarietatem sufficientes: et nihilominus duæ istæ virtutes non
suaieontrariæ,quia prædiclas materias res­
piciunt, non ut alias materialiter oppositas
esse convenientes ad rationem. Nam sicut
est rationi consonum, ut qui est idoneus
ad magnos honores, tendat ad illos: sic
etiam ut qui solum ad parvos vel medio­
cres dignitatem habet, aspiret tantum ad
medios, et suæ dignitati proportionates.
Ad rem ergo, si virtutes habentes objecta
adeo inter se distantia, et alias contrariai
non sunt contraria) interce : virtus vero, et
vitium respicientia idem objectum mate­
riale, possunt esse inter se opposita, eo
quod in modo et ralione formali respicien­
di praedicta objecta, illa? conveniunt, et is­
ta differunt : illa? tendunt ad sua objecta
ut rationi consona ; hæc vero in hoc non
conveniunt, sed vitium respicit objectum
ut rationi dissonum ; et virtus ut rationi
consonum : signum est, distantiam inter vi­
tia et virtutes, de qua ad præsens, adeoque
eorum contrarietatem non esse attenden­
dam penes distantiam vel accessum physica,
sive ex parte materiæ ; sed penes distan­
tiam vel accessum formalia, nempe penes
consonantiam vel dissonantiam ad ratio­
nem. Cumque sola virtus sit consona ratio­
ni. et utrumque vitium extremum sit dis­
sonum, consequens est, ut quoad præsens
sola virtus constituat unum ex extremis ;
contrarietatis duo vero vitia alias oppo­
sitae! extrema constituant aliud.

ra vitia directe conlrariari virtutibus ac­
quisitis, adhuc discnsione indigeat, an in­
fusis aliqua directe contrarientur, vel so­
lum indirecte. Est autem præoculis habenda
distinctio viliorum, quam tetigimus dubio
præcedcnti. Namquædam immediate solum
tendunt contra rationem naturalem : et
hæc sunt quæ per se correspondent virtuti­
bus acquisitis : de quibus proinde jam dixi­
mus. Quædam ascendunt superius usque ad
præcepta et rnotiva supernaturalia, iisque
se immediate opponunt : et hæc sunt quæ
per se correspondent virtutibus theologicis :
et etiam quæ in materia morali tendunt
expresse contra motivum alicujus virtutis
infusæ. Sicut enim qui jejunat vel abstinet
a prohibitis, potest ex duplici motivo id
efficere, aut servandi mensuram prudentiæ
naturalis, quæ dictat de cibis, prout expedit
ad individui salutem, ad studium et occu­
pationes humanas, etc. et hoc pertinet ad
temperantiam acquisitam : aut ex motivo
servandi regulam prudentiæ infusæ dic­
tantis de cibis, sicut expedit ad salutem
animæ et divinorum contemplationem, et
hoc spectat ad temperantiam infusam : ita
qui frangit jejunium, autcomedit prohibita,
potest id efficere, vel propter quaerendam
delectationem in cibis, aliumve finem per
prudentiam, et legem naturalem immediate
prohibitum : et hoc spectat ad gulam correspondentem temperantiæ acquisitæ : vel ut
contraveniat præceptis, et motivis dictatis
a prudentia infusa, puta ut contemplatio di­
vinorum impediatur, ut caro rebellet con­
tra Spiritum, etc. et hæc erit gula corres­
pondons temperantiæ infusæ. De omnibus
itaque hujusmodi vitiis, sive correspondentibus virtutibus theologicis, sive morali­
bus, procedit dubium.

DUBIUM II.
Utrum virtutibus per se infusis aliqua
vitia directe contrarientur ?

§1-

Contrariorum leges examinantur.

Λ

10. Quamvis ex virtutibus infusis plures
habeant eandem materiam, quam habent
acquisitæ ; respiciunt tamen illam sub di­
versa ralione formali, et ex distincto, ac
supernatural! motivo : indeque obtinent ut
sint formæ et habitus supernaturales, sicut
sunt virtutes Theologicæ. Ex hoc autem
discrimine et ex aliis, quæ tangemus, ori­
tur ut in omnibus hujusmodi supernaturalibus virtutibus possit esse diversa ratio
quoad contrarietatem cum vitiis : atque
adeoquod etiamsi probatum habeamus, plu­

Diximus dubio præcedcnti illam opposi­
tionem vocari absolute, et simpliciter con­
trarietatem directam, quæ servat omnes le­
ges requisitas in contrariis : quæ vero in
aliqua, vel aliquibus deficit, vel non erit
contrarietas ; sed alia oppositionis species,
vel erit tantum indirecta, aut ad summum
directa secundum quid, quatenus servat ali­
quid contrarietatis directæ. Quare oporæ
pretium erit, antequam dubium decidamus,
prædictas leges adducere, et examinare. De­
bent autem attendi ex ipsa contrariorum

16

ÏT ■

• J·
• <

DE VITIIS, ET PECCATIS.

diffinitione, quæ est hujusmodi : Contra­
ria sunt opposita, qux sub eodem gemere ma­
xime distant : eidem subjecto insunt, a quo
mutuo se expellunt. Prima particula, scili­
cet opposita, habet rationem generis, in quo
conveniunt contraria cum contradictoriis,
privativis, et relativis : unde ea particula
subluta, aut non subintellecta. non manet
integra diffinitio. Cæteræ vero ponuntur
loco differentia» : excluduntque a ratione
contrariorum relativa, privativa et cunlrairiw ieidictoria. Ex prædieta vero prima particula
<·οικπ- posita loco generis habetur, quod in conlrariorem. rje|1te diruta debet servari directa oppo­
sitio, quia ut alicui directe conveniat natura
specifica, debet ratio generiea directe illi
competere : et ideo sicut non esset directe
homo, vel album, quod non esset directe
animal, vel coloratum ; ita quae non fuerint
directe opposita, nequibunt esse directe
contraria. Porro oppositio diffinitur repug­
nantia determinata aliquorum : et ideo ut
sit directa, debet unumquodque extremum,
in quantum gerit munus oppositi, deter­
minare alterum, ut sibi correspondons ex
diametro, et quasi per lineam rectam,
hoc est, non mediante alio aliquo, non ex
consequenti, aut alia indirecta via ; sed
immediate, et primario : idem ergo debet
servari in contrarielate directa.
'
Est autem discrimen inter contraria res­
pective alicujus objecti, vel termini ; uti
sunt habitus, actus, mutus, et similia : et
inter ea, quæ sunt absoluta, sicut calor, et
frigus : horum enim contrarietas solum
attenditur inter ipsa secundum se, nullo
habito respectu ad exirinsecum : atque
adeo quod sit, vel non sit directa, ex ha­
bitudine duntaxal unius ad alterum, et ad
subjectum debet attendi. Contrarietas vero
illorum sumitur ex termino, quem respi­
ciunt, a quo et specificantur ; et ex modo
respiciendi : adeoque ut sit directa, requi­
ritur, vel quod unumquodque respiciat
terminum, alterius termino directe opposi­
tum, eodem modo, hoc est, vel accedendo
ad illud, vel recedendo ; vel quod ambo
respiciunt eundemmet terminum opposito
modo, videlicet unum accedendo, et aliud
recedendo : ita ut ab eademmet ratione terminativa, cui unum directe accedit, directe
aliud recedat, seu illi repugnet : quamvis
enim ulriusquo contrarii esset unus termi­
nus ; si tamen non secundum eandem ra­
tionem, sed secundum diversas unum acce­
deret ad illum, et aliud recederet, non es­
set ibi contrarietas directa, quia diversitas

praedictarum rationum illam impedit : si­
cut etiam ubi termini sunt oppositi, si mo­
dus tendendi sit diversus, non erit oppositio,
sed potius convenientia : sicut est in eo
quod aliquis accedendoad terminums-m-.vmzi,
recedat a termino deorsum.
12. Deinde cum in ditlinitionedicitur qux&eut^
sub eodem genere maxime distant, intelligendum est de genere proximo,ubi opposita pri­
mo contrariantur ratione propriarum diffe­
rentiarum, per quas constituuntur : sicut
contingit in vitio,et virtute in calido,et frigido,etc. Ratio vero est,quia debent contrariari
per id, quod immediate est sub tali genere :
ut ita ipsa unitas generis, et convenientia
in illo conferat ad contrarietatem, et ad hoc
;
ut unumquodque directe et immediate aliud
sibi determinet, alias de materiali se ha­
bebit : non autem ita contra rient ur, si
inter genus, et praedictas differentias alia
genera interjacerent. Si vero extrema non
primo opponantur ratione prædictaruni
differentiarum, sed per prius ratione subal­
ternarum, sicut opponuntur temperantia,
et intemperantia, quarum prima contra­
rietas oritur ex differentiis subalternis
vitii, et virtutis : tunc non erunt sub eo­
dem genere proximo ; debent tamen esse
sub proximis generibus inter se contrariis,
et contentis proxime sub alio uno genere.
Quia cum contrarietas in hoc casu non a
differentiis propriis; at a subalternis, seu
a praedictis generibus proximis incipiant,
pro his tantum requiritur continentia im­
mediate sub uno genere.
Dices : qua» conveniunt in genere proxi­
mo, non maxime distant : plus enim inter
se distarent, si in eo non convenirent :nam
ibi est minor convenientia : ergo talis con­
venientia potius officit contrarietati. quam
ad eam conducat.
Respondetur distantiam posse sumi du­
pliciter : vel negative pro non convenien­
tia, seu non approximatione : et hæc dis­
tantia minuitur per convenientiam in
aliquo genere, vel subjecto: neque est
propria contrariorum, sed contradictorio­
rum, quæ hoc modo maxime distant,quia in
nullo conveniunt; sed differunt se totis,
sicut esse et non esse. Vel potest sumi posi­
tive, pro repugnantia, et tendentia deter­
minata unius extremi adversus alterum :
et hæc est propria distantia contrariorum :
nec minuitur, sed potius augetur per con­
venientiam in genere proximo: quia quo
extrema sub proximiori genere conti[ nentur, sibique viciniora sunt ; eo unumquodque

DIS!’.
quodque magis sibi ad repugnandum aliud
déterminai: ei dum magis e propinquo
bellum ei iniinitlil, ferocius sævit, intensiusque agit in ipsum, adeoque magis ibi
contrarietas splendet.
13. Tertio dicitur, contraria inessooidom
subjecto : quia respectu diversorum nulla
irædicata, quantumvis alias opposita, lia­
ient repugnantiam. Imo ipsa oppositio ex
sua communi ratione determinat unitatem
subjecti. Quod est inlelligendum de unitate
non solum idenlica, et materiali, sed for­
maliter in ratione subjecti. Tum quia verba
diffinitionum semper debent in sensu for­
mali intelligi. Et licet sensus materialis ali­
quando rei diffinitænon dissonet ; dissonat
tamen diffinitionis legibus, ut formalis ex­
cludatur. Tum etiam, nam ex eo quod in
diffinitione oppositionis prout ad proposi­
tiones spectat, dicitur quod est affirmatio
et negatio ejusdem de eodem, recte infe­
rimus, non esse inter se oppositas proposi­
tiones, quæ enuntiantur de eodem subjecto
materiali secundum rationes formaliter di­
versas : quia non sunt de eodem formaliler
seu secundum idem sed tantum materiali­
ter; verba autem diffinitionis debet formaliter intelligi : ergo similiter cum in diffi­
nitione contrariorum asseritur, quod eidem
subjecto insunt, debet hoc accipi de sub­
jecto, quod sit idem formaliler; neque ali­
ter ejus unitas ad veram conlrarietatem
sufficiet. Tum denique, nam ita dicimus,
idem debere esse subjectum contrariorum,
sicut asserimus, duo accidentia solo nu­
mero distincta non posse simul esse in eodem
subjecto,neque unum in duobus : at hoc non
intelligitur de eodem subjecto materiali
seu quod, sed de subjecto quo et formali : et
ideo non repugnat, ut in eodem subjecto quod
prædicta accidentia concurrant, quoties ex
parte subjecti quo datur distinctio : in eo­
dem enim corpore dum simul movetur motu
locali et motu alienationis, datur duplex
tempus solo numero distinctum,unumquod­
que mensurans intrinsece suum motum:
quia quamvis subjectum quod utriusque sit
unum, adest distinctio ex parte subjecti
quo, scilicet ex parte motus : ut docent
N. Complu tenses libr. 4 Physic, disput. 21,
num. 71, el mimer. 72 declarant, quomodo
ad unitatem numericam temporis non obsit
distinctio subjecti materialis, si adsit uni­
tas ex parte formalis. Ad salvandam ergo
contrariorum diffinitionem unitas subjecti
formalis salvanda est, quicquid sit de ma­
teriali.
Salmoni. Curs. theoloq.. loin. VH.

DUB. II,

14. Tandem cum dicitur, contraria muluo se e.vpclbfre, non est ita accipiendum, !(.x.
ut sta tini ad ingressum unius aliud om­
nino corrumpatur, quasi secundum suas
essentias non possint ess# simul. Sufficit
enim, ut expellant se paulatim et per
gradus : ita ut juxta intensionem unius
debeat esse remissio alterius. Sicut vide­
mus in aqua, quæ non slatim ad ingressum
caloris in qualibet intensione amittit to­
tam frigiditatem, neque e contra : sed
tantundem frigiditatis amittit, quantum re­
cipit caloris ; et e converso. Unde si po­
namus summum gradum possibilem fri­
giditatis, et similiter caloris esse usque
ad octo, existenle frigiditate in hoc gradu,
nullus erit gradus caloris : ingrediente
vero calore ut unum, remittetur frigiditas
usque ad septem, et sic deinceps : atque
adeo repugnantia coexistendi indispensabiliter requisita a contrariis, non est essentiæ ad essentiam, sed gradus ad gra­
dum : nec cujuslibet gradus ad quemlibet,
quia non primi unius ad primum alterius,
neque secundi ad secundum, tertii ad ter­
tium, aut quarti ad quartum ; sed primi
ad octavum, secundi ad septimum, tertii
ad sextum, quarti ad quintum ; quinti ad
quartum, sexti ad tertium, septimi ad
secundum, octavi ad primum. Quæ ergo
saltem juxta praedictam graduationem non
se expellunt, non erunt contraria directe.
Ex quo fit, quod in contrariis, quæ non nhiio.
præcise ratione essenliæ, sed ratione in­
tensionis modo dicto se expellunt, neces­
sarium est ad directam conlrarietatem,
ut habeant latitudinem determinatam, et
certum terminum, ultra quem, attenta sua
natura, intendi non valeant: sicul calor de­
terminat sibi ut summum illuni gradum,
quem habet in igne, puta ut octo, et frigidi­
tas illum, quem habet in nive similiter ut
octo: alias in nullo gradu se excludent. Quia
cum subjectum admittat tantundem inten­
sionis unius contrarii, quantum sibi deest
intensionis alterius, eo ipso quod aliquod
ex illis non haberet determinatam latitudi­
nem, non perveniret, quantimeunque in­
tenderetur, ad gradum intensionis repu­
gnantem certo gradui intensionis alterius:
sed sicufsemper deessent sibi plures et plures gradus propriæ intensionis, ita semper
posset secum habere plures et plures gradus
intensionis sui oppositi. Unde quæ ita se
haberent, eo ipso non essent directe contra­
ria: quia nec mutuo se excluderent in qui­
busvis gradibus. Sed quamvis ad rationem

DISP. I. DUB. II.

DK VITIIS, ET PECCATIS.

18

contrariorum sufficiat, ut modo dicto se ex­
pellant, et ideo quantum est ex vi contrarictatis, possint conjungi in gradibus remis­
sis; non tamen eis repugnat, ut in nullis
gradibus se permittant, neque proinde tol­
leretur vera contrarielas inter aliqua, ex
eo quod adhuc secundum essentias sint incompossibilia : ut patet in motu violento
sursum, et in motu deorsum respectu lapi­
dis, qui sunt proprie contrarii, et in nullo
gradu possunt coexistere. Hæc tamen om­
nimoda incompossibilitas quando in con­
trariis invenitur, non est reducenda in
ipsam contrarietatem ut talem, sed in con­
tradictionem vel oppositionem privativam
saltem virlualem, quæ ibi admiscebitur,
quæque in multis aliis non contrariis repe­
ntur.
Mia.
Fit eiiam ex dictis, non satis probari, ali­
qua esse directe contraria ex eo solum,
quod se expellant, aut sint incompossibilia,
etiam in gradibus remissis : quia hæc ex­
pulsio et incompossibilitas, ut dictum est,
potest ex aliis oppositionibos provenire. At
recte convincitur non esse ita contraria, si
neque in gradibus intensis se excluserint.
Quia exclusio et incompossibilitas saltem in
prædictis gradibus est proprietas contrario­
rum in secunda acceptatione ex traditis a
Porphyrio cap. de proprio : quæ scilicet con­
venit omnibus contrariis, sed non solis, sicut
esse bipedem convenit omnibus hominibus,
quamvis non solis. Et ideo sicut valet est
homo, ergo bipes; non est bipes, ergo neque,
homo : non autem valet est bipes, ergo homo:
non est homo, ergo neque Lijtex : ita valere
debet sunt directe contraria, ergo se exclu­
dunt; non se excludunt, ergo non sunt di­
recte contraria : non tamen valet excludunt
se, ergo sunt directe contraria ; aut non sunt
directe contraria, ergo non se excludunt. Ex
his depromenda est dubii decisio, et ejus
rationes.
• §Π.

ferior assertio.
15. Dicendum est, nullum vitium proprie
et directe contrariari virtutibus infusis. Ita
sumitur ex D. Thoma qu. 7, demal, art. 2.
Et in -1, disk 14, qu. 2, art. 4 ad 3 ubisic
ait : Virtus infusa et acquisita non sunt ejus­
dem speciei : unde cum habitus ex frequenta­
tione operum peccati generatus, virtuti ac­
quisita contrarius sit, non contrariatur di­
recte virtuti infusus. Supra etiam q. 65, art.

3 ad 2, sic dicit : Habitus moralium rit lu­
tum infusarum patiuntur interdum difficul­
tatem in operando, propter aliquas disposi­
tiones contrarias ex procedentibus actibus
relidas :qux quidem difficultas non ita acci­
dit in virtutibus moralibusacquisilis : quia per
exercitium actuum, quo acquiruntur, tollun­
tur etiam contraria· dispositiones. Has vero
dispositiones virtutibus contrariae sunt vi­
tia : quæ si directe contrarientur virtutibus
infusis, sicut contrariantur acquisitis, eo­
dem modo ad illarum infusionem expelle­
rentur, sicut expelluntur ad acquisitionem
istarum : quod negat Aug. Doctor. Idem
docet 3 p. qu. 86, art. 5. Elqu. I de virtu­
tibus art. 10, aliisque in locis. Quem se­
quuntur in prœsenti N. Corneio disp. 1, dub.
3, Lorca disp. 2, conclu 3, Curiel dub. 3,
Salas disp. 2, sect. 13, Grog. Mart. dub. 3,
concl. 7. et loquentes de vitiis contra natu­
ralia Montes, disp, 1, qu. I, Arauso dub. 2,
pluresque alii.
Prima ratio sumpta ex diffinitione ex­
plicata, et quæ insinuata fuit a D. Thoma
loco cit. ex quæst. 7 de mal. potest sic pro­
poni. I l aliqua sint directe contraria, de­
bent habere idem subjectum, idem (inquimus) non solum materialiter et identice,
sed etiam formaliter: atqui nullum vitium
habet formaliter idem subjectum, quod ha­
bent virtutes infusai : ergo nullum eis di­
recte contrariatur. Major constat ex illis,
quæ praemisimus. Minor vero probatur:
quia omnes virtutes infusæ recipiuntur in
potentia obedientiali subjecti, ex qua edu­
cuntur virtute soliusagenlis supernaluralis,
cui subditur talis potentia : vilia vero reci­
piuntur in potentia naturali, ex qua per na­
turale agens educuntur: non est autem idem
formaliler subjectum voluntas, v. gr. prout
afficitur utraque ista potentia : nam sive
potentiae ipsæ distinguantur formaliter ex
natura rei, ut volunt graves D. Thomae
discipuli, et nos alibi probabiliter statui­
mus; sive solum ratione ratiocinata suppo­
nente in re distinctionem victualem, ut cum
aliis probabile etiam consuimus, sufficit
quodlibet istorum, ut voluntas, quatenus
; subest utrique potenti», non possit dici
idem formaliler subjectum: quia loquulio
idem formaliler in subjectis, objectis, et aliis
causis, vel principiis excludit non tantum
distinctionem realem. sed etiam formalem
per rationem, ut intuenti patebit: ergo etc.
Quæ sane ratio æque est efficax, et univer­
salis : nam convincit tam de vitiis quibus­
cunque habitualibus, quam de actibus vi­
tiosis

liosis respectu cujuscunque virtutis infusæ :
iniu et respectu cujuscunque formæ supernaluralis. Sive enim talis forma sit habitue,
sive actus, virius, donum, vel quodcunque
aliud ordinis supernaluralis, recipienda est
inobedientiali potentia;in qua neque vitium,
neque peccatum, neque aliud quid de genere
mali potest subjectari, ut est per se notum.
Neque derogat, sed potius congruit perfec­
tioni rei supernaluralis, quod nulla forma
directe sibi contrariatur: sicut perfectioni
'
snbstauliæ creatæ non derogat, imo ortum
habet ex tali perfectione, quod nihil sit illi
proprie et directe contrarium: ut dicitur in
:
prædicam. cap. de subslant.
hjetiiu. |6. Dices : si distinctio subjecti penes obe»
dientialem et naturalem potentiam contra!
rietali officeret, nuliæ essent formæ directe
I
contrariae, nedum respectu supernaluralis
ordinis, verum neque respectu naturalis :
quandoquidem una ex formis contrariis
debet esse violenta, vel saltem contra natuΔ
ralem subjecti inclinationem, adeoque recipienda in potentia ejus violenta seu obedientiali; et alia debet esse connaturalis, proindeque in potentia naturali subjectanda: ut
patet in calore et frigore respectu aquæ,
quæ non insunt illi secundum eandem po­
tentiam: sed frigiditas, utquæ ipsi debetur,
secundum potentiam et inclinationem na­
turalem; calor vero, utpote violentus et rei
pugnans, in potentia violenta vel obedientiali. Aut ergo dicendum est, prædictam
distinctionem nullatenus contrarielati obesse; aut propter illam omnem contrarieta­
tem directam inter quascunque formas de!
negandam.
fciir. Respondetur negando sequelam. Ad in• sertam vero probationem dicendum est, po­
tentiam subjecti ad recipiendam formam
i
violentam non esse proprie obedientialem,
;
neque distingui a naturali, etiam per ratioI nem cum virtuali distinctione in re, ita ut
I sit ibi aliquomodo alia, et alia potentia;
1 sed una indivisibilis in respectu ad for­
mam, quam appetit, et ad quam natura sua
inclinatur, dicitur potentia naturalis : ut
vero contra propriam inclinationem potest
> admittere et sustentare formam repugnan’ lem et extraneam, dicitur violenta : consuevitque appellari obedientialis, non quia proprieobediat; sed quia a validiore extrinsece
sæpe devincitur, devictaque sustinet, licet
cum repugnantia, illius formam. Neque in
hujusmodi potentia distingui potest duplex
respectus : alius ad formam naturalem, et
alius per se ad violentam : alias hæc poste!
'

19

rior forma non diceretur violenta, cum
nihil sit violentum ei, a quo per se respici­
tur. Sed est tantum unus indivisibilis res­
pectus : qui cum per se sit ad solam for­
mam cuiinaturalcm, extenditur per accidens
ad violentam : quatenus ejus inclinatio res­
pectu formæ propriae non est tantæ virtutis,
quin possit ab extrinseco devinci, et reci­
pere oppositam. Sicut autem non est ibi du­
plex potentia, sed omnino unica, ita non
est, per quod constituatur duplex formaliter
subjectum, qua duplicitate obstetur contrarielati direclæ. Cæterum potentia obedien­
tialis, quæ est in homine ad virtutes infusas,
et ad cæterasupernaturalia dona, est poten­
tia suo modo supernaluralis, et est sufficien­
ter distincta a potentia naturali : ponitque
in voluntate proprium respectum tenden­
tem per se ad formas et habitus supernaturales : adeoque distinctum ab eo, quem
ponit naturalis potentia, qui solum est per
se ad naturales formas, et ad naturale agens.
Unde ratione hujus duplicis respectus est ibi
alia et alia potentia, ratione quarum cons­
tituitur duplex formaliter subjectum tollens
et impediens directam contrarietatem.
17. Secunda ratio pro nostra sententia «eeiuldi
sumpta etiam ex diffinitione, sic forma-ratio,
tur. De ratione contrariorum est, ut mu­
tuo a subjecto se expellant vel ralione
essentiæ, vel saltem ratione intensionis,
ita ut in gradibus intensis simul esse non
valeant : sed virtutes infusæ et vitia nullo
ex his modis se expellunt, sed aliquando
manent simul, etiam in gradibus inten­
sis : ergo non sunt directe contraria. Major
habetur ex dictis n. 14. Minor quoad pri­
mam partem, nimirum quod virtutes in­
fusæ et vitia non se expellant præcise
ralione essentiæ, a nemine negatur : constabitque a fortiori ex dicendis pro se­
cunda. Hæc autem, videlicet quod nec
ralione intensionis se excludant, ita sua­
detur. Nam quæ hoc modo se expellunt,
debet utrumque habere latitudinem de­
terminatam, et certum terminum suæ
intentionis, ultra quem, attenta sua na­
tura, non possint augeri : alias sicut quantumcunque intenderentur, non pervenirent
ad eum gradum, in quo de aliquo illorum,
v. g. de vitio, verificaretur habere tantundem propriæ intensionis, quantum vir­
tuti deessel ; sed semper huic, cui nullus est
terminus, deesset plus, quam illud ha­
beret : ita quanlumcunque intenderentur,
non deberent se excludere, ut explicuimus
num. cit. atqui virtutes infusæ non habent

I V’

>>?

I

i

20

η,

b

hl

t

t

DE VITIIS,

predict um terminum, attenta earum na­
tura : cum enim gratia et charilas, quas
cæleræ virtutes in sua intensione sequun­
tur. sint formales participationes divins
nature et voluntatis, cui nullus est ter­
minus, inde est, ut neque ipsa gratia et cha­
ntas. et consequenter nec reliqua? virtutes
aliquem terminum sibi prafigant; sed pos­
sint ultra quemcunque amplius et amplius
in infinitum syncategcrematice intendi.
Objecti". Nec refert si dicas, quod vel loquimur de
intensione, quæ potest conveni re virtutibus
infusis naturaliter ; vel de ea, quam pos­
sunt habere per ordinem ad divinam poten­
tiam : si de prima, falsum videtur, quod
non sit determinata : nam ut ait D. Thom.
3 p. qu. 7, art. 12, in omnibus formis
etiam supernaturalibus consideratur ali­
quis terminus, ultraquem non est progredi :
et ob id gratiae Christi, quamvis in ratione
entis esset finita, nulla additio fieri poterat,
sed habebat omnem intensionem sibi com­
petentem, ut ibidem dicitur insolut. ad I.
Si de secunda, verum quidem est; non
tamen speciale virtutibus infusis, nam
etiam acquisita? de potentia absoluta au­
geri poterunt amplius et amplius usque in
infinitum synca tego remat ice : neque idcir­
co hæc latitudo obstat earum contrarielati
directa cum vitiis, aut impedit, quod in
gradibus intensis se excludant.
rr/.<ù- 18. Res]>ondelur namque, sermonemesse
’nr· de intensione, quæ virtutibus infusis ex
natura sua potest competere. Negamus
vero, hanc esse determinatam. Nec sine
fundamento id negamus : sed ob rationem,
ri.Th.-Mn ‘luain tetigimus, quæ est l). Thomæ, 2, 2,
qu. 2-1. art. 7, ubi agens de charitate, pro­
bat, ex nullo capite deberi sibi terminum
augmenti attenta sua natura, his verbis :
Charitas secundum rationem proprix speciei
terminum augmenti non hahet : est enim par­
ticipalia quidam infiniti charitalis, qui est
Spiritus sanctus : similiter etiam causa augens
charilatem est infiniti virtutis, scilicet Deus :
ximilittr diam ex parte subjecti terminus
huic augmento prxfigi non potest, quia semper charitale excrescente, superexcrescit habi­
litas ad ulterius augmentum. Unde relin­
quitur, quod charitalis augmento nullus
terminus prxfigatur in hac vita. Eadem
autem ratio est de cæteris virtutibus super­
naturalibus : quæ quoad infusionem, aug­
mentum, et corruptionem sequuntur gra­
tiam et charilatem, ut nuper diximus. Cum
hoc tamen stat, quod de facto gratia, et
quælibet virtus infusa habet certum ter­

minum, ultraquem non intendetur: non
quidem ex ejus natura petitum, sed prae­
fixum a divina sapientia et providentia :
quæ sicut omnes electos praedestinavit ad
certum gradum gloriae, sic uniuscujusque
gratia?, charilati, et aliis virtutibus infusis
certum terminum designavit. Et hoc solum
intendit D. Thom. loco cit. ex 3 p. ut con­
stabit legenti corpus articuli, ubi inter alia
dicitur : Sicut autem aliarum fibrinarum esi I4c
ex divina sapientia determinata propria j
mensura, ita d gralix, secundum illud Sapi. !
11 : Omnia numero, et pondere, et mensura
disposuisti. etc.
J
Confirmatur praedicta secunda ratio ab Coj
experientiis : nam experimur, hominem “i
ante justificationem infectum vitiis in gradu |
intenso, manere cum eisdem et in eadem j
intensione, etiamsi satis probabiliter ere- ’
datur, habuisse actum contritionis valde |
intensum, per quem una cum Sacramento '
sit justificatus, infusasque illi gratiam et j
virtutes supernatiirales in eadem vel ma­
jori intensione : et ita paulo post patitur j
eandem difficultatem circa prosequutionem
boni, et fugam mali, quam ante justifica- j
tionem patiebatur : manent ergo simul in j
illo habitus vitiosi cum prædictis virtutibus
etiam in gradibus intensis.
19. Dicunt nonnulli (ut occurrant huic
confirmationi) in casu posito destrui vitia w
per adventum virtutum infusarum : illa
vero difficultas circa bonum, et inclinatio
ad malum, quæ post justificationem sen­
tiuntur, non proveniunt ex permanentia
vitiorum ; sed ex vehementia passionum,
quæ non ita cito sedantur. Alii vero dicunt,
quod advenientibus virtutibus infusis in
gradu intenso, pereunt vitia secundum pro­
priam rationem et substantiam ; remanent
tamen eorum loco intensæ quædam dispo­
sitiones vitiosæ, quæ impellunt ad malum,
et retardant a prosequutione boni ; et ab
istis provenit illa difficultas, quæ tunc sen­
titur. Cuisolulioni videtur favere Γ). Thom.
cit. art. 10, ex quæst. de virtutibus, cujus
verba adducemus num. 21.
Sed contra primam evasionem urget :
quia si homo ille parum post justificationem
relabatur, sentiet eandem difficultatem per Prr.
modum permanentis ad prosequendum ®
bonum, et eandem inclinationem ad ma­
lum, quam ante justificationem sentiebat,
ut experientia testatur : atque adeo habet
tunc habitus vitiosos æque vel fere æque
intensos, sicut habebat antea : passiones |
enim sine habitibus, quantumvis pertur- ;
bala?

DISP. I. DUB. II.

buta? el vehementes, nun inclinant perma­
nentor ; sed quasi in transitu et motu :
cum ergo tales habitus non fuerint denuo
producti per unum dumtaxat actum pec­
cati mortalis quo relapsus fuit, præserlim
cum potuerit esse valde remissus : salis
perspicue infertur, praedictos habitus, et
eorum intensionem per justificationem non
peri isse quoad substantiam, sed perman­
sisse saltem in esse physico, una cum vir­
tutibus infusis etiam intensis.
Cuntra secundam vero etiam urget,
quod si virtutes supernaturales in magna
intensione infusae excludunt habitus vitio­
sos, non est cur infusæin eadem intensione
prædictas dispositiones secum compatian­
tur, aut cur eas non expellant : cum ex
una parte respiciant idem objectum, quod
habitus vitiosi ; adeoque ex ea parte ha­
beant eandem contrarietatem ad prædictas
virtutes : et ex alia quia sunt dispositiones
facile mobiles a subjecto, debeant habere
minorem consistentiam in illo, et mino­
rem vim ad resistendum efficaciae virtutis
infusae. Quocirca in virtutibus acquisitis
hoc videmus, quod cum aliqua est tantae in­
tensionis, ut excludat habitum vitii oppo­
siti, nequaquam permittit secum disposi­
tionem intensam circa objectum vitii pe­
reuntis : quia vis sufficiens ad expellendum
habitum, a fortiori sufficit ad excludendam
dispositionem eodem modo intensam. Ac­
cedit quod vel illa dispositio est distinctae
speciei ab habitu ; vel ejusdem ?Si ejusdem,
non est cur non excludatur per virtutem
habitum expellentem. Si distinctae, potiori
jure debet excludi : quoniam talis distinctio
sita est in eo, quod habitus habet perfectum
modum essendi in subjecto, estque abeo
difficile mobilis : dispositio vero habet mo­
dum essendi imperfectum, et est facile mo­
bilis : citius autem removetur a subjecto
per formam contrariam, quod imperfecte
inest, quam quod inest perfecte, supposita
utriusque aequali intensione. Objectionem
vero, quæ adversus nostram confirmatio­
nem statim se offerebat, adducemus, et di­
luemus inter argumenta oppositae sententias.
Ubi etiam locus, qui citatur ex q. de virtuti­
bus, lucem accipiet.
Ierty 20. Tertia ratio pro assertione secunda
ftfiore- erat ex prima particula diffinitionis conaiiior trariorum, quam primo loco aperuimus:
sed eam praetermittimus, ne, multiplicando
rationes, plus debito immoremur : et quia
ex doctrina tradita, num. 11, quisque eam
facile formabit. Non autem est ita univer­

21

salis, et pro omnibus vitiis, sicut præcedentes : sed pro iis, quæ naturali rationi
immediate adversantur, et directe illa pro­
hibentur. In quibus non erit difficile osten­
dere, quomodo neque attingant immediate
illammet rationem motivam, seu terminativam, quam attingunt virtutes infusæ ex
directione prudentiæ supernaturalis, etiam
cum discrimine, et oppositione in modo at­
tingendi; sed aliam inferiorem, et propriam
virtutum acquisitarum : neque cum con­
venientia in prædiclo modo attingant ra­
tionem immediate oppositam ei, quam vir­
tutes infusæ respiciunt -, sed aliam ordinis
inferioris, directeque oppositam illi, quam
respiciunt acquisitæ : atque adeo quod nullo
ex his modis possunt prædicta vitia, et vir­
tutes accipere ex suis objectis contrarietatem directam.

§ HI.
Sententte opposite, et duo priora
argumenta.

21. Adversus nostram assertionem sunt
duae sententiae, quæ oppositum dicendi mo­
dum magis vel minus extendunt. Prima
(quæ est Zumelis in praesenti disputatione
2, conclusione 2,) sine ulla distinctione
affirmat, vitia directe contrariari virtutibus
infusis. Secunda distinguit de vitiis contra
naturalia, vel contra supernaturalia, ut dis­
tinximus num. 10, et quoad priora tenet
nobiscum ; quoad posteriora vero nobis op­
ponitur. Hanc tuetur Montesinos in prae­
senti disput. 1, num. 16, Arauso dub. 2, et
alii. Et quia argumenta utriusque sententiae
se coadjuvant, nobisque eodem fere modo
opponuntur, promiscue illa adducemus. Ar­
guitur ergo primo ex D. Thoma infra quæst.
73, art. 4 ad 3, ubi docet, quod odium Dei Primum
directe opponitur charilati. Idem docet de ar^u‘
spe respectu desperationis 2, 2, quæst. 129, exD Tlb
ari. 6 ad 2, quæst. vero 36, art. 3 ad 3, de
misericordia ait, quod opponitur illi directe
invidia secundum contrarietatem principalis
objecti : loquitur autem de misericordia in­
fusa, quæ est chari tatis effectus, ut videre
est in fine illius solutionis. Sentit ergo, sal­
tem inter aliqua vitia, et virtutes infusas
reperiri directam contrarietatem.
Confirmatur : nam juxta doctrinam An- Coniligelici Doctoris advenientibus virtutibus matio.
infusis, pereunt vitia, vel saltem debilitan­
tur et diminuuntur : ergo sunt directe con­
traria. Consequentia videtur legitima apud

DE VITIIS, ET PECCATIS.
nos, qui hanc diximus præcipuam contra­
adœqnate et simpliciter, de qua loquitur.
riorum legem, ut mutuo se expellant vel
Adde, in primo testimonio ob aliam ra­
diminuant ; ex eaque desumpsimus secun­
tionem non posse Divum Thomam intelligi
dam rationem ad negandam virtutibus in­
de contrarietate simpliciter directa : quia
fusis prædictam contrarietatem. Pro antece­
ibi non fit collatio habitus odii ad habitum
dente verosunt plura loca, quæ adducemus.
charitatis ; sed actus odii ad habitum chari­
Nam. 3 p. quæst. 85, art. 2 ad 3, sic ait
tatis : constat autem, directam contrarielaP.ThèQ· Divus Thomas : Qurlibet virtus specialis for­
tem debere esse vel actus ad actum, vel
maliter expellit habitum vitii oppositi : sicut
habitus ad habitum, qui se quasi ex diaalbedo expellit nigredinem ab emlern subjecto :
metroet linea recta respiciunt ; non vero ac­
sed peenitentia expellit omne peccatum effec­
tus ad habitum, qui solum se respiciunt
tive. etc. Item 2, 2, quæst. 53, art. I ad 3,
oblique, et indirecte.
docet, quod |>er pœnilentiam restituitur
Ad tertium testimonium constat ex modo
prudentia infusa, et tollitur habitus contra­
dictis : nam esto, loquatur Divus Thomas
rius. in quo proprie consistit peccatum im- ! de misericordia infusa ; intelligendus est
prudrnh -r. Non minus, expresse hoc tradit ; non de contrarietate directa ex omni capite,
quæst. 1 de virtutibus, ari. 10 ad 16, ubi j adeoque simpliciter et absolute ; sed quan­
sic ait: Jr/H-v contritionis habet, quod cor­
tum pstex parte objecti : ut explicuit sanc­
rumpit habitum vitii ex virtute grati.r. 1’nde
tus Doctor, dum addidit secundum conlrariein eo qui habuit habitum intempérant ix, cum
latem objecti principalis : quod est esse
conteritur, non remanet cum virtute tempe­
directam secundum quid.
rant ir infusa habitus intempérantir in ra­
Diximus esto loquatur de misericordia
tione habitus; sed in via corruptionis, quasi
infusa, etc. quia quamvis in fine illius
dispositio qiirdam. etc. Denique in 1 dist.
solutionis de ea loquatur, dum meminit
14, quæst. 2, art. 4, cum dixisset non opor­
charitatis ; in principio tamen et in verbis,
tere. quod virtutibus infusis restitutis,
quæ afferuntur, verius est loqui de miseri­
cordia naturali : loquitur enim juxta men­
statim habitus vitiorum totaliter tollantur,
tem Philosophi, qui in 2 Kethoric. dixit,
addit : quamvis impediantur, et etiam dimi­
invidiam opponi misericordiae et nemesi :
nuantur : ergo ex mente Divi Thomæ vir­
Philosophus autem non fuit locutus de
tutes infusæ tollunt vel diminuunt habitus
misericordia infusa, quam non agnovit ;
vitiorum.
sed de misericordia et nemesi, quæ sunt
Exponi- *^~· K^pondetor, Divum Thomam in
virtutes acquisitae, vel laudabiles quædam
lur primo, ei secundo testimonio non loqui de
passiones: ut habetur eadem 2, 2, quaes­
p.Ttiom. contrarietate vel oppositione, quæsit direclupno- ta absolute, et simpliciter, sed secundum
tione 30, articulo 3 ad 4. Unde consulto
Divus Thomas cum in principio prædictæ
tek quid et quodammodo. Quia enim diffinitio
solutionis, ubi loquitur juxta Philosophum,
contrariorum requirit omnia illa, quæ § 1
dixisset, invidiam opponi misericordiae
tam ex parte subjecti, quam ex parte objecti,
directe; in fine, ubi applicat doctrinam
atque impossibilitatis extremorum dixi­
misericordiæinfusæ, non posuit adverbium
mus ; idcirco ut detur inter aliqua perfecta
contrarietas, seu quæ sit directa absolute,
directe: ut innueret, quod licet invidia colet simpliciter, necesse est ut omnia concur­
lata cum misericordia naturali (de qua
rant : nam bonum (cui hæc contrarietas
Philosophus in prædicto loco) habeat ad
assimilatur) debet esse ex integra causa.
illam contrarietatem directam ; collata
Si vero aliqua adsint, et aliquid deficiat :
tamen cum infusa, quæ est charitatis
talis contrarietas dicetur directa non simpli­
effectus, habet quidem ipsi opponi aliquo
citer, sed ex parte et secundum quid. Ita
genere contrarietatis, sed non omnino
autem contingit in praesenti : nam odium
directæ.
Dei, et charitas ; spes et desperatio, alia­
23. Ad confirmationem dato adhuc
que hujusmodi habent requisita ad contra­
antecedente, esset neganda consequentia :
rietatem, quantum est ex parte objecti, cum
quia sola expulsio unius oppositi ad ingres­
versentur circa idem opposito modo : et
sum alterius non est sufficiens signum
hoc attendens Divus Thomas concessit illis
contrarietatis directæ: cum possit ex aliis
oppositionem directam, quantum est ex
capitibus sufficienter oriri, ut diximus
isto capite. Cæterum quia subjectum utro­
numero 14. Nos autem ex coexistentia vir­
rumque non est idem formaliter ; deficiunt
tutis infusæ, et vitii in gradibus intensis
ex hac parte a contrarietate, quæ sit directa
recte in nostra secunda ratione negavimus
illis

I>ISP. I. DUB. II.
illis conlrarietatom directam : quia praedicta
expulsio, ut numero citato (licebamus, est
proprietas contrariorum secundo modo pro­
prii, atque adeo convenit omnibus contra­
riis, licet non solis : unde ex ejus negatione
recte infertur negatio contrarietatis direclæ; non tamen ex affirmatione infertur
allirmatio : sicut ex eo quod aliquid non sit
bipes, infertur non esse hominem ; non
autem infertur esse hominem ex eo quod
sit bipes.
Alu
Verum quia falsi las praedicti antecedentis
D.Thom.
' apud nos est perspicua, negandum est.
loci ei-,*
Jicm· Testimonium vero ex 3 part, inlelligilur
mr. de virtutibus acquisitis:
acquisitis : neque est unde
probetur, etiam infusas sub illa doctrina
comprehendi. Solum enim intendebat Di­
vus Thomas discriminare modum, quo
pcenitentia expellit omnia peccata ab illo,
quo cæteræ virtutes expellunt, unaquaeque
suum vitium : quia istæ formaliter propter
directam oppositionem circa idem objec­
tum, et subjectum ; illa vero efficienter,
quatenus elicit, vel imperat actus satisfactorios, quos acceptans Deus, remittit offen­
sam, et delet peccata. Ad veri fica nd um
autem hoc discrimen non est necesse, ut
in omnibus virtutibus sic accidat; sed sufficit
ut in acquisitis : pro quibus, non vero gene­
raliter pro omnibus, distribuenda est illa
particula quxlibet virtus.
In secundo testimonio ex 2, 2, q. 53,
videtur mendose legi habitus contrarius pro
actu contrario : nam additur, In quo consis­
tit proprie peccatum imprudentiæ; peccatum
autem imprudentiæ non consistit in habitu,
sed in actu. Et ideo hanc lectionem servant
opera Seraph i ni excussa Veneti is anno 1596.
Sed alia admissa, respondet ibi Cajetanus, habitus vitiosos ex eo dici corrumpi,
et destrui per pœnilentiam, et per gratiam,
quia virtute earum amittunt proprium sta­
tum, et complementum vitii, sub quo erant
ante justificationem : adeoque' pereunt for­
malissime in esse viliorum moralium;
quamvis maneant quoad substantiam, et
intensionem physicam. Et eodem modo
intelligendus est locus ex quaestione de
virtul. et qui adducitur ex 4 sentent, dis­
tinctione 14.
,
24. Verum contra hanc solutionem arp/.., guit Curiel in hunc modum. Nam vel vitia
faitiis. post justificationem manent cum propriis
differentiis specificis ; vel hujusmodi diffe­
rent!® destruuntur? Si primum, manent formaliler in ralione viliorum: nam vitium
in ratione talis constituitur per suam spe-

ciiicam differentiam, landiuque permanet,
quandiu differentia ipsa perdurat. Secun­
dum autem dici nequit : quia destructa
alicujusspecifica differentia, implicat quod
remaneat ejus entitas, et substantia. Præterea, in habitibus moralibus non est aliud en­
titas physica a moralitate; sed per primariam
differentiam, qua unusquisque constituitur
physice in ratione talis habitus, constituitur
formaliterincssevitii, vel virtutis; alias vir­
tus, et vitium non proprie essent species res­
pectu habitus, sed haberent se ad illum sicut
accidens ad subjectum, contra doctrinam
Divi Thomæ supra quaestione 54, articulo 3,
ergo dum vitium permanet secundum enti tatem, et differentiam physicam, permanet
etiam quoad moralitatem, adeoque in ra­
tione vitii formalissime.
Haec tamen impugnatio non sic urget, ut
praedicta solutio omitti debeat, sed expli-proiacncari : quæ procul dubio est ad mentem da soiuDivi Thomæ : et eam tuentur Alvarez disputatione 121, Gregorius Mart, in præsen- βπ-g.
ti dubio 3, et alii. Pro cujus inlelligentia Man.
animadvertendum est, quod quemadmo­
dum virtus aliud dicit considerata præcise
secundum suam essentiam, vel entitatem
physicam, videlicet quod sit inclinatio per
modum permanentis ad actum rectum; et
aliud ut consideratur formalissime in esso
virtutis, seusubstatu, et perfectione virtutis,
nempe quod sit forma per chari tatem, et
ordinata ad finem ultimum, juxta doctri­
nam Divi Thomæ supra quæstione 65,
articulo 2, et 4, et ideo fides, et spes, quæ
sunt in peccatoribus, habent quicquid per­
tinet ad earum entitatem physicam ; non
tamen ibi sunt sub statu, et perfectione
virtutis defectu formationis : sic etiam vi­
tium,de cujus ratione est inclinare ad actum
dissonum rationi, aliud importat conside­
ratum præcise quoad substantiam, et enti­
tatem vitii ; et aliud attentum formalis­
sime in osse vitii moralis, seu sub statu, et
munere habitus vitiosi. Nam primo modo
dicit inclinationem ad objectum dissonum,
quantum est ex se difficile mobilem : et in
hoc essentia ejus sita est. Secundo vero
modo importat eandem inclinationem, non
utcunque, sed per modum propensionsis
practicæet expeditæ, de facilique reducibilis ad actum, et insuper importat, quod
ita fortiter, ac prævalenter ratione prædictæ propensionis adhæreat suo objecto, ut
quasi dominetur voluntati, sibique eam
subjiciat in ordine ad illius prosequutionem. Hic enim est proprius status, et com-

♦

3

DE VITIIS, ET PECCATIS.

plementum vitii, sub quo habituale munus
vitii moralis exercet. Quocirca quamvis
sit in subjecto quoad totam entitatem phy­
sicam, nisi tamen prædicto modo volun­
tati dominetur, non habebit complemen­
tum. el statum vitii proprium : ac proinde
neque absolute, et simpliciter nomenclatu­
ram habitus vitiosi merebitur.
25. Secundo nota, quod vitia in pecca­
toribus, ubi per gratiam, et virtutes in­
fusas non cohibentor, et refrænantur, non
utcunque inclinant ad sua objecta, sed
expedite et practice, et ut de facili reducibilia
in actum. Nam quia nulla cohibente gra­
tia, adhærent fortiter objecto, prevalent
voluntati, eamque sibi quod prosequutionem mali, et fugam boni subjiciunt : ita
ut voluntas quasi famuletur vitiis; hæc
vero illi dorninentur. Cæterum adve­
niente gratia el virtutibus infusis, e contra
res se habet : nam voluntas, quæ prius erat
vitiorum famula, prævalet el confortatur
contra illa. Taliter enim per justificatio­
nem mutata est in melius, ut intimius et
firmius adhæreat Deo fini ultimo, quam
cuivis alteri objecto : prævaleatque incli­
natio in talem finem omni alteri inclina­
tioni subjiciendo eam sibi, et prædicto fini.
Ac per hoc vitia ipsa destituuntur domi­
nio illo, quo antea pollebant : manetque
deinceps sicut famulantia (ut D. Thom.
loquitur) non vero ut dominantia: taliterque elongata et prohibita a suis actibus
peccaminosis, ut licet quasi speculative et
remote illos respiciant : non tamen expe­
dite et practice : nec valeant in sensu com­
posito gratis in aliquem prorumpere. Si
vero postules an prædictum dominium,
seu status vitii addat aliquid in eo ab entitalq distinctum? Respondetur, in recto
nihil addere in esse rei. sed per connotalionem absentiae gratiæ et virtutum sorti­
tur vilium illam denominationem, et illud
munus dominandi voluntati.
Desumpsimus vero hanc doctrinam ex
n.TfamuD. Thoma loeocit. de virtutibus in solutio­
ne ad 1-1, ubi postquam dixit, colluctationem
carnis sine miraculo nunquam devinci ex
loto, el nihilominus per virtutes modifi­
cari passiones, ut ab eis homo non eiïrænate moveatur : et quod virtus acquisita
prævalet quantum ad hoc quod impugna­
tio earum minus sentitur, addit : Sed præ­
valet virtus infusa quantum ad hoc quod
facit, quod hujusmodi passiones etsi famu­
lentur, nullo tamen modo dorninentur. Vic­
ius enim infusa facit, quod nullo modo

obediattir concupiscentiis peccati : et facit
hoc infallibiliier, ipsa manente, etc. amie ait
Apostolus Hom. 7 : Cum txs.vemitf in carne,
passiones peccatorum, ιμι.τ per legem erant,
operabantur in membris nostris, ut fructifi­
carent morti : nunc autem soluti sumus a
lege mortis, in qua detinebamur, ita ut ser­
viamus in novitate spiritus, non in vetus­
tate lileraf. In quo, ut vides, duo tribuit
S. Doctor virtuti infusæ : nempe et quod
ita vitium compescat, retundatque ejus
propensionem, ut nequeat dari in sensu
i
composito reductio illius ad actum : et
quod ita illud suppeditet, et subjiciat, ut
quamvis famuletur voluntas suis passio­
nibus ; nequaquam tamen dominetur :
quod est tollere ab illo complementum, et
statum, quem diximus : atque adeo cor­
rumpere ijisum formalissime in esse vitii
practici, sive moralis.
20. Adde ex Cajetano ubi supra, ad sta­
tum vitiorum requiri, ut permaneant non
retractata, sed conservantia rationem vo­
luntarii, sicut dum fuerunt acquisita : in
justificatione autem retractatur haec ratio
per poenitentiam : quatenus retractantur
actus peccaminosi, qui voluntarie vitia
genuere : unde sicut jam non manent ut
homini voluntaria, ita nec cum prædicto
statu. Declarat hoc Cajetânus exemplo
scientiae : de cujus ratione est, ut sciatur
per illam reductio conclusionum ad prin­
cipia : et ideo si quis penitus obliviscatur
medii, per quod facienda est reductio,
peribit scientia formaliter in esse talis ;
quamvis maneat in ratione cujusdam in­
clinationis ad praedictas conclusiones ; elon­
gate tamen et remota ab exercitio : sic
ergo in praesenti, proportione servata, phi­
losophandum est.
Ex quibus jam liquet, quomodo solutio Appli­
Cajetani congrua sit, et ad mentem Divi catur
Thomæ. Non enim intendit, quod vitia per dociriotl
adventum virtutum infusarum amittant
I
aliquid de sua propria, et specifica ratione,
aut quod non retineant propriam differen­
tiam constitutivam essentiae vitii, ut quidam
!
putaverunt (quodduntaxat impugnat Curiel)
sed quod manent ita retractata, et cohibita
per gratiam, et virtutes, ut non retineant
illum statum, qui proprius est habituum
vitiosorum ·, et sub quo, non vero aliter eam
nomenclaturam absolute, et simpliciter sor­
tiuntur. Hoc autem et nihil amplius intendit
etiam Divus Thomas in locis adductis, præ-D.Tbi®.
sertim quæstione de virtutibus, ubi clarius
loquitur dicens : corrumpi habitum intempé­
rant i:e

DiSP. I. DUB. II.

rani i;e per unum urium contritionis : el non
manere cum virtute tern pera ni i;e infuses in ra­
tione habitus, sed in via corruptionis quasi dis­
positio quenla in. Loquitur enim do prædicto
habitu formaliter quoad statum : ealenusque asserit, hune, et alios corrumpi per
contritionem, quatenus per eam retractan­
tur, et redduntur involuntarii, cohibenturque ita ab actibus, ut nequaquam deinceps
voluntati dorninentur ; sed potius famulen­
tur. Quod est corrumpi formalissime in esse
habituum moralium vitiosorum. Cum hoc ta­
men stat, quod maneant quoad substantiam,
et entilatem physicam. Et ideo consulto
Angelicus Doctor non dixit absolute, habi­
tum intemperantiae non manere, sed addi­
dit in ratione habitus : ut innueret manere
quidem secundum essentiam ; non tamen
in eo statu, et modo essendi, quum habitus
ad sui complementum, el ex se postulet
diuturnitatem, el permanentium ; propter
cohibitionem tamen ab actibus, et propter
alia, quæ explicuimus, tendit ad corrumpi,
et ideo subditur, sed in via corruptionis
quasi dispositio, etc. Quin imo etiam si
I). Thomas non fuisset loquutus cum illo
addito quasi dispositio, sed dixisset abso­
lute, non manerè habitum, sed disposi­
tionem, posset recte intelligi modo a no­
bis explica to justa doctrinam sancti Doctoris
supra quæst. 49, art. 2 ad 3, ubi sicail : Potest intelligi dispositio proprie dic­
ta condividi contra habitum dupliciter :
uno modo sicut perfectum, et imperfectum in
eadem specie : ut scilicet dispositio dicatur
relinens nomen commune, quando impdrfecte
inest, ita quod de facili amittitur ; habitus
autem quando perfecte inest ut non de facili
amittatur. Alio modo possunt distingui sicut
diverse species unius generis subalterni, etc.
irpj. 27. Sed ex dictis insurgit nova objectio,
caeniDM quam pro secundo argumento proponemus.
«ra<ii.Qujasi infusis virtutibus, manerent adhuc
vilia in gradu intenso, denominarent ha­
bentem simpliciter vitiosum : et hoc com­
muniter non admittitur : non enim eum
vocamus absolute et simpliciter vitiosum,
qui est ingratia, sed per illam justus simpli­
citer : ergo dicendum est, prædicta vitia
per virtutes infusas tolli, vel diminui.
Confirmatur primo : nam denominatio
alicujus formae solum importat ipsam for­
mam ut communicatam subjecto : ergo si
in justificato permanent vitia, non est cur
ei propriam denominationem non confe­
rant.
Confirmatur secundo : quoniam justus

habens virtutes acquisitas intensas, si in
aliquod mortale ex fragilitate labatur, ad­
huc retinet denominationem virtuosi: non
nisi quia prædictæ virtutes in gradu in­
tenso permanent simul cum peccato : ergo
si vitia in prædicto gradu remanent post
justificationem cum virtutibus infusis, re­
tinebit non minus justificatus denomina­
tionem vitiosi. Imo potiori jure debet hic
denominari vitiosus a vitiis, quam ille a
virtutibus virtuosus : quia minus sufficit
ad malum, quam ad bonum, juxta illud,
bonum ex integra causa ; malum autem ex
quocumque defectu.
Respondetur ad argumentum, esse ali- Solvitur
quas denominationes ad quas non sufficit
habere formam denominantem præcise c^nflr.
quoad essentiam; nisi habeatur sub statu nialiont·.
et complemento proprio talis forma?. Et
hujusmodi est denominatio vitiosi : ad
quam ultra vitii essentiam requiritur quod
sit in subjecto cum modo essendi et statu,
quem explicuimus. Vitiosus enim sonat
quasi voluntarie deditus vitiis, vitiorum
dominio subjectus, et ad actus vitiosos pro­
clivis : unde qui habet vitia, et non sic est
illis subjectus propter efficaciam et virtu­
tem gratiæ, non est dicendus absolute et
simpliciter vitiosus; quamvis forte possit
denominari vitiatus, seu vitiis Ixsus. Per
quod patet ad primam confirmationem.
28 Ad secundam diximus torn, praeced. Diluitur
in tract, de virlulib. disp. 4, a num. 27 et scctuida
28, neminem in peccato mortali existentem dicendum esse absolute et simpliciter ma!10·
virtuosum; etiamsi retineat habitus virtu­
tum acquisitarum in quavis intensione :
quia neque hujusmodi habitus dicuntur
simpliciter virtutes, quoties deest illis vita
et formatio per charitatem, ut cit. loco ex­
plicuimus. Illud vero malum ex quocunque
defectu, etc. non ita accipiendum est, ut
quilibet defectus sufficiat ad quamlibet mali
denominationem : defectus enim peccati
venialis perspicuum est quod non deno­
minat hominem simpliciter malum, aut
simpliciter peccatorem ; sed sensus, quemlilibet defectum sufficere ad aliquam denomi­
nationem de genere mali, proportionatam
tamen ipsi defectui ; secus vero in bonis,
quia non quælibet ratio ex iis, quæ ad bo­
nitatem requiruntur, sufficiens est tribuere
aliquam denominationem boni. Denomina­
tio autem vitiosi non est proportionata res­
pectu vitii nisi prout stat sub statu et com­
plemento explicato. Adde, axioma il­
lud habere locum in actibus ; non autem

i’.! .· i’
4 i»

l·.

i

DISP I. DDB. If,

DE VITIIS. ET PECCATIS.

1?

·’

I·

semper in subjecto habituum. Quia enim
de ratione actus boni est, ut sit conformis
regulis prudentia?, el quaelibet mala cir­
cumstantia tollit hanc conformilatem ;
inde est nl quilibet defectus destruat to­
tam bonitatem actus, nihilque in eo re­
linquant formaliter bonum, Cæterum habi­
tus vitii et virtutis possunt simul manere
in subjecto, el consequenter potest unus
quisque aliquam denominationem conferre;
a quo vero præcipua denominatio, et quæ
absolute el simpliciter sit talis, desumi
debeat, facile colligitur ex hucusque dictis.
KcphN. Sed urgebis : vitia, quæ solum inclinant
ad actus peccati venialis, ut vitium men­
tiendi, non cohibentur a suis actibus per
gratiam : quia sicut hæc per peccata venia­
lia non excluditur, ita non retrahit ab eis
omnino voluntatem : ergo praedicta vitia
manent in justificato sub statu vitii, adeoque denominabunt illum simpliciter vitio­
sum. Et sane nullus dubitat appellare ab­
solute mendacem illuni, qui habet habitum
mentiendi, etiam si sit ingratia.
Enod*· Respondeturiquicquid sit de antecedente)
",r hic nos loqui de vitiis, quæ inclinant ad
mortalia : nam quæ solum ad venialia in­
clinant, etiam si habeant totum suum sta­
tum, non dicuntur vitia simpliciter, sed
secundum quid : sicut ipsa venialia secun­
dum quid tantum sunt peccata, ut dicemus
disp. 19. I nde hujusmodi vilia etiam si
per gratiam non omnino cohibeantur, nequeunl denominare habentem vitiosum
simpliciter, sed secundum quid. FToplerea
vero appellamus absolute mendacem haben­
tem intensum habitum mentiendi, etiam
si sit in gratia, quia hæc non est deno­
minatio vitiosi simpliciter, sed secundum
quid ; quamvis sil denominatio mendacis
simpliciter. Stat enim, aliquid participare
simpliciter rationem hujus determinati ge­
neris; rationem vero generis communis so­
lum secundum quid : sicut mendacium
officiosum simpliciter habet quod est de ra­
tione mendacii; non tamen simpliciter par­
ticipat peccati rationem : el ideo peccatum
dicitur solum secundum quid ; mendacium
vero simpliciter ; quod in analogis frequen­
ter contingit : ita ergo dicendum esi de
vitio mentiendi.

s IV.
/)iu» alia argumenta, el interrogatio
incidens.

29. Tertio arguitur: quoniam scientia
j
infusa excludit ab intellectu omnem igno- arp·
rantiam, tam privationis quam prava?inwllUii
dispositionis contraria? circa suum objec­
tum : et idem est de fide theologica : ergo
virtus infusa debet omnem habitum vitio­
sum ab appetitu circa suum objectum ex­
cludere.
Respondetur, admisso antecedente, ne­ Diluite.
gando consequentiam. Ratio vero disparitatis est: quoniam scientia el fides Iheoloeica conferunt intellectui omnimodam
certitudinem veritatis scitæ aut creditæ,
per quam totaliter convincitur ad assentiendum tali veritati ; el efficitur ei omnino
difficilis contrarius assensus, ita ut non
possit adhuc speculative talem assensum
facilem judicare. Hæc autem victoria tota­
lis circa oppositum non patitur secum ali­
quam inclinationem ad formandum as­
sensum contra praxiictam veritatem ; atque
adeo neque ignorantiam, neque errorem,
etiam habitualiter in talem assensum pro­
pendentem. At vero inclinatio, quæ fit per
virtutem, non ita plene ab initio convincit
appetitam circa suum actum, ut ex tunc
reddat oppositum omnino difficilem, aut
excludat quod possit speculative in sensu
diviso facilis judicari : quousque exercente
virtute suos actus, appetitus plene illi sub­
datur. reddaturqueei valde difficilis tenden­
tia ad oppositos, et ut talis ab intellectu
judicetur. Addendum vero est, prædictam
incompossibililatem scientiae aut fidei cum
ignorantia et errore habitualibus, sicut
eliam cum opinione, non oriri ex aliqua
contrarietate directa inter ilia : quippe ra­
tione istius præcise non prohiberentur si­
mul esse in gradibus remissis, sicut de facto
prohibentur : sed ex aliis capitibus juxta
i
Denique arguitur : vitia quæ tendunt Argu·
immediate contra supernaluralia, sicut esset habitus odio habendi Deum ut finem," Im a‘
vel auctorem supernataralem, habitus des­
perandi de divina misericordia, ut propitia­
bili per merita Christi, habitus intempe­
rantia? tendens expresse contra motivum
prudentiæ infusa», et similes necessario de­
bent expelli per virtules infusas ipsis cor­
respondence : ergo saltem quantum est
ex hoc capite, non debemus illis negare
coni ΓΗ ncl diem

conirarielatem directam. Antecedens pro­
batur. Tum quia prædicla vilia per aliquid
debent corrumpi et expelli : alias semel ac­
quisitu manerent perpetuo, quantumvis jus­
tificatus in sanctitate cresceret : non autem
apparet aliud, per quod excludantur, nisi
prædictæ virtutes. Tum etiam quia effectus
formalis habitos odii Dei est avertere ani­
mam ab eo ut fine ultimo, ut docet I).
Thom. 2, 2, quæst. 34, art, 2, sicut effectus
charitatis est convertere in illum; hujus­
modi autem effectus necessario se excludunt,
cum impossibile sit, animam simul esse
aversam etconversam ad eundem finem. Imo
quamvis effectus habitus odii non sit prae­
dicta aversio, sed solum inclinare ad Deum
odio habendum, et effectus charitatis in­
clinare ad eum amore prosequendum, de­
bent se excludere saltem in gradibus inten­
sis : quia impossibile videtur, ut voluntas
simul sil intense inclinata ad utramque ope­
rationem.
Frâj 30. Respondetur negando antecedens,
saltem loquendo de expulsione, quæ fiat a
virtute infusa directe et immediate. Ad cu­
jus priorem probationem perdoctus qui­
dam junior D. Thomae discipulus admittit
in vitiis,de quibus loquimur,contrarietatem
directam, ratione cujus excludantur. Hæc
tamen conlrarielas (inquit) non est respectu
virtutum infusarum, sed potius respecta ac­
quisitarum, illarum nimirum, cum quibus
conveniunt in materia : atque adeo sicut
per istarum exercitium et augmentum des­
truuntur alia vitia propter contrarietatem
directam, quam dub. præced. eis concessi­
mus : ita hæc, de quibus loquimur, des­
truuntur successu temporis per praedictum
exercitium et augmentum propter similem
contrarietatem cum eisdem virtutibus ac­
quisitis, sine eo quod infusae ad illorum
expulsionem concurrant. Porro praedicta
vilia directe contrariari virtutibus acquisitis,suaderi potest. Quia ex parte subjecti ha­
bent convenientiam : cum utrorumque sub­
jectum sit potentia naturalis : ex parte
vero objecti videntur etiam directe opponi :
quia ratio naturalis praescribens objectum
virtuti acquisitae, v. g. temperantiae, pro­
hibet omnem deordinationem in cibo, dum
nullum permittit : huic autem universali
prohibitioni directe opponitur quaelibet
inordinatio circa cibum,ex quocumque molivo intendatur : sicut universali prohibi­
tioni furti, a quacumque lege fiat, directe
opponitur quodcumque furtum : quia sicut
negatio (ut dici solet) ita prohibitio est ma-

lignaniis naturæ, et quicquid post se inve­
nit, destruit. Quæcumqueergo sit deordinatio, ad quam tendunt vitia, de quibus
loquimur, opponitur directe rectitudini
naturalis rationis: atque adeo etiam ipsa
vitia debent directe opponi virtutibus ten­
dentibus ad talem rectitudinem.
Hæc solutio non est improbabilis, et prop­
ter apparentiam rationis factæ, et propter
auctorem, qui magni semper fuit apud nos.
Non tamen omnino satisfacere videtur. Tum
quia habitui odii Dei nulla corresponde!
virtus acquisita, sed sola charitas superna­
tural et infusa : non enim in natura
lapsa datur alius habitus inclinans ad Dei
dilectionem etiam naturalem, ut satis pro­
babiliter tenet Bannes 2, 2, quæst.41,art. 1,
conci. 2, ergo pro exclusione prædicli habi­
tus odii non licet recurrere ad aliquam
virtutem acquisitam, cui contrarielur di­
recte. Tum etiam quia ex eo quod ratio
naturalis nullam deordinationem permit­
tat, non habetur quod prohibeat directe
omnem deordinationem possibilem ; sed
illam dumtaxat, quæ directe cadit sub ejus
objecto, seu quam ipsa ratio suo naturali
lumine potest attingere: quæ vero hujus­
modi lumen excedit, sicut excedit, quæ
consistit in tendentia expressa contra motivura supernaiurale, nequit directe el im­
mediate ab illa prohiberi : sicut nec talis
ratio potest dictare immediate de tali motivo, sed ex consequenti et indirecte : ex
eo enim quod dictet parendum esse cuilibet
superiori praecipienti aut prohibenti, con­
sequenter infertur, quod si ratio supernaturalis utpote legitime superior, aliquod
objectum prohibeat, hoc jam cavendum est
etiam ex praescripto rationis naturalis, quæ
supposita tali prohibitione, el mediante ip­
sa, extenditur ad praedictum objectum, quod
se sola non attingeret. Non ergo ex hoc ca­
pite probari potest, inter vitia de quibus lo­
quimur, et virtutes acquisitas, major con­
tra r i et as, quam indirecta.
■
31. Secundo posset responderi ad eam-Secundi
dem probationem sustinendo, praedicta vi--’^luli0·
tia corrumpi per virtutes acquisitas, et
eorum augmentum : quia licet conlrarielas
cum istis non sit formaliter directa, ut os­
tendere videtur impugnatio facta : et tamen
directa virtualiter et œquivalenter : at­
que adeo praestat quantum ad effectum
exclusionis, quicquid praestaret, si esset for­
maliter directa. Praedicta autem virtualitas
et aequi valentia potest ita explicari. Nam
quamvis ratio naturalis non immediate.

Λ

/L'a

11·

< V-

.<

J

h ■
rj.· ’

r
l J*

i

DISH. I. DUB. II.

•28

DE \ IT! IS, ET PECCATIS.

sed mediante supernatural! prohibeat illa
vitia ; semel tamen facta prohibitione, ne­
queunt virtutes acquisite inclinare ad sua
objecta nisi cum subordinatione ad ratio­
nem supernaturalem ut talia vitia prohi­
bentem : sicut autem ipsa vitia repugnant
huic prohibitioni, sic etiam repugnant
illi subordination! : atque adeo prasdiotis virtutibus ita subordinates, non mi­
nus efficaciter quam repugnarent alia vitia,
quæ a ratione naturali immediate prohi­
bentur. Cum hoc tantum discrimine, quod
hæc posteriora repugnant praedictis virtu­
tibus absolute -, illa vero non nisi ex prae­
dicta suppositione : hujusmodi autem dis­
crimen quamvis obstet contrarielati formaliler directa? nun obstat virtualitati et
æquivalentiæ, quam diximus.
Wex Dices, eadem ratione posse defendi, quod
wtllca* virtutes infusa? corrumpant vitia, quia
etiam debet eis concedi hæc contrarietas
virtualiter directa, quæ conceditur acqui­
sitis ; quamvis negetur directa formaliter.
Respondetur esse disparem rationem : quia
virtutes acquisita», et prædicla vitia habent
formaliter idem subjectum, et habent ex
natura sua determinatam intensionem ·,
secus vero virtutes infasæ : contrarietas
autem indirecta non obtinet virtualitatem,
quam diximus, nisi supposita hujusmodi
determinatione et unitate subjecti formalis.
Dices secundo, non salvari hac via. quod
habitus odii Dei per aliquam virtutem ex­
cludatur : quia nulla datur virtus acquisita
circa ejus materiam, ut num. præced. dixi­
mus : ergo, etc. Respondetur, quod quam­
vis nulla sit talis virtus, possunt tamen in
habente gratiam dari actus dilectionis Dei
naturalis ex alio principio provenientes :
et tales actus præstant quantum ad effec­
tum, de quo agimus, quod praestaret illa
virtus: propter convenientiam in subjecto,
et latitudinis determinationem una cum
conlrarietate indirecta ex parte objecti.
Tcnia 32. Tertio respondetur, prædicla vitia
MJlotio destrui successu temporis etiam ab ipsis
et vi·· virtutibus infusis : imo ab his politis quam
rior* ab acquisitis : non per se ut a propriis con­
trariis; sed per accidens ut a removentibus
prohibentia: quatenus tales virtutes impe­
diunt actus ipsorum vitiorum, quibus de­
berent conservari. Hoc enim est discrimen
inter habitus acquisitos et habitus per se
infusos : quod isti sicut a solo Deo produ­
cuntur et augentur, ita a solo ipso conser­
vantur; neque in sua duratione a propriis
actibus dependent: sed permanent, qnandiu

permano! gratia, cum tota intensione, quam
■
accipiunt; etiam si multo tempore nullum
i
actum eliciant. Illi vero sicut gignuntur
repetitione nostrorum actuum, ita ad hoc ut
conserventur, postulant, eosdem actus fre­
quenter repeti : et ideo per cessationem ab
i
eis, etiam secluso alio contrario, remittun­
tur; ac tandem si diuturna sit, corrumpuni
tur. Quod recte explicuit D. Thom. 2. 2,u.Ttai
quæst 21, art. 10, constituens prædictum
'
discrimen inter charitatem et virtutes ac­
quisitas, his verbis : Per cessationem quidem
ab actu diminuuntur virtutes ex actibus
acquisite, et quandoque etiam corrumpuntur,
ut supra dictum est : unde de amicitia PhiloI
sophus dicit in 8, et hic, quod multas amiciI
lias inappellalio solvit, id est, non appellare
amicum, rei non colloqui ei : sed hoc ideo est,
quia conservatio uniuscujusque rei dependet
ex sua causa: causa autem virtutis acquisitx
est actus humanus : unde cessantibus h u manis
actibus, virtus acquisita diminuitur, et tandem
totaliter corrumpitur. Sed hoc in charitate
i
locum non habet : quia charitas non causatur
ab actibus humanis, sed solum a Deo. etc.
Idem docet in 1, dist. 17, quæst. 2, art. 9.
Hæc autem doctrina de diminutione et cor­
ruptione per cessationem ab actibus, potiori
;
jure applicanda est habitibus vitiosis : eo
!
quod insunt contra inclinationem natura­
lem : et ideo nisi adsit causa conservans,
!
ipsa natura citius ab eis se exonerat, quam
ab habitibus virtutum, qui sunt juxta praei
dictam inclinationem. Quia ergo virtutes
■
infusa? dum existunt, cohibent vitia a suis
I
actibus, neque in eos prosilire permittunt,
‘
in causa sunt, ut vitia ipsa per cessationem
a praedictis actibus diminuantur, quousque
diuturna eorum privatione tandem evanes­
cant.
33. Dices, D. Thomam non velle, quod Repiicaper solam cessationem ab actibus, nullo
I
contrario insurgente, habitus corrumpan'
tur; sed quod cessantibus actibus alicujus
habitus, lanquam remoto prohibente, insur'
gunt actus contrarii, et generando habitum
oppositum, corrumpunt praeexistentem. Ut
declarat S. Doctor hac 1, 2, quæst. 53,
art. 3, ad quem locum se remittit in eo,
quem ex 2, 2, attulimus. Respondetur, ex
utroque capite corrumpi habitum acquisi­
tum, cessantibus propriis actibus, et quia
insurgunt actuscontrarii, etquiadeestcausa
conservans. Quod si D. Thom. cit. quæst. 53,
solum expressit primum modum corrup­
tionis, quia is satis erat ad verificandam
conclusionem illius articuli; non tamen ibi
aut

aut alibi negavit secundum: et quem ibi
neque expressit neque negavit; expressit 2.2,
cil. quæst. 2-1. Quod si inter prædicla loca
esset dissensus, prior deberet accommodari
posteriori, et per eum declarari, potius
quam e converso. Neque verum est, quod
I). Thom. recurrerit ad actus contrarios in­
surgentes propter habitum ab eis genera­
tum, quasi tribuens hujusmodi habitui
praedictam corruptionem : quia revera nec
talis habitus mentionem fecit. Sed vim
expellendi habitum præexistenlem tribuit
ipsis actibus, quatenus removent apprehen­
sionem ab objecto illius, dislrahuntque et
deordinanl species quibus apprehendebatur
ut conveniens, et facile prosequibile : atque
hac via efficiunt, ut intellectus oblitus con­
venientia? talis objecti, aut nullo modo, aut
non nisi difficulter formet ejus judicium,
(cum qua difficultate non stat habitus) judi­
cium vero de opposito, et species ad illud
efformandum in promptu habeat.
Ad secundam argumenti probationem ne­
gatur antecedens : quia effectus formalis ha­
bitus odii Dei non est avertere formaliter
ab illo, sed inclinare per modum actus pri­
mi, et quasi in potentia ad talem aversio­
nem. Hæc autem solum est effectus peccati
mortalis: vel actualis, si sit in fieri; vel
habitualis, si sit in facto esse, ut disp. 6,
dub. 5, declarabitur. Cum autem D. Thom.
loco in argumento citato ait, odium Dei
importare directe aversionem ab illo, non
loquitur de odio habituali, quod est vitium,
de quo agimus ; sed de actuali, quod est
mortale peccatum : et quia tendit immediate
contra Deum, importat directius, quam
alia, quæ sunt circa objecta creata, prædictam aversionem. Ad secundum, quod tan­
gitur in eadem probatione, respondetur,
nullum esse inconveniens, quod voluntas
per aliquod breve tempus sit intense in­
clinata ad Deum odio prosequendum ; et
simul in eodem gradu ad ipsum diligendum:
dummodo hæc posterior inclinatio priori
illi dominetur, sibique eam quoad usum
subjiciat : adeoque hæc sola sit inclinatio
practica et expedita; illa vero speculative
lanium et remote in suum actum propendat,
omninoque ab illo cohibeatur. Nam eo ipso
nulla est ibi formalis aversio a Deo,'cui
repugnat simul esse cum gratia.
&ώίΐ 34. Si autem inquiras, utrum vitia saltem indirecte contraricntur virtutibus inpi”ni· fusis? Respondendum est affirmative : sive
fiat sermo de vitiis directe oppositis recti­
tudini naturali; sive de illis quæ superna-

29

luralibus motivis immediato adversantur.
Constat enim ex argumentis in hac disp.
tam ex auctoritate D. Thomæ, quam ex
ratione adductis, omnia prædicta vitia ha­
bere aliquamcontrarietatemcum virtutibus
infusis, et supernaluralibus donis : cumque
hæc contrarietas non possit esse directa et
immediata, ut probatum est, oportet ut sit
mediatae! indirecta. Et ita asserunt N. Cor-^orncio.
nejo disp. 1, dub. 2 et 3, Gregorius Mart. θΓ^·
dub. 3, conclus. 6 et 7, Lorca disp. 2, con- LorM'.
dus. 2 el alii. Et quidem in vitiis, quæ
expresse tendunt contra supernaturalia,
cito apparet prædicta contrarietas. Nam ea
vitia vel respiciunt objectum immediate
oppositum objecto virtutis infasæ cum eodem
modo tendendi : vel cum modo opposito
tendendi respiciunt idem objectum : quo­
rum quodlibet necessario refundit contra­
rietatem in habitibus sic tendentibus, ut
diximus n. 11, cumque hæc contrarietas
defectu unitatis subjecti formalis, et defectu
aliorum non possit esseadæquataet directa,
oportet ut sit indirecta, et inadæquata. Sed
et in aliis vitiis apparet prædicta contrarie­
tas. Quoniam rectitudo naturalis, cui im­
mediate repugnant talia vitia, subordinalur
rectitudini supernaturali, quam intendunt
virtutes infusae : ergo nequeunt non eadem
vitia ex consequenti, et mediante prædicta
subordinatione ipsi supernatural! rectitu­
dini, praedictisque virtutibus eam inten­
dentibus contrariari. Quemadmodum quia
Deus ut finis et auctor naturae quasi subordinatur sibi ipsi ut fini supernaturali, qui
cognoscens in eo solam illam primam ra­
tionem, peccat mortaliter immediate contra
illam; ex consequenti et indirecte delinquit
contra secundam : et ab utraque eodem or­
dine avertitur : adeoque remitti non potest
talo peccatum sine gratia convertente ad
utramque.
, Ί
35. Confirmatur : nam lex supematuralis
et diclamen prudentia? infasæ non solum
prohibet peccata et vilia tendentia contra
motiva supernaturalia, sed etiam quæ ten­
dunt contra ordinem naturalem : nam quia
dictamcn illud est lumen superius, ad om­
nia se extendit sub motivo alliori. Quicquid
autem prohibetur per lumen et diclamen
prudentia?supematuralis, contrariatur vir­
tutibus infusis, quæ eo dictamine reguntur.
Hac ratione odium proximi, quo illi mor­
tem, infamiam, aut aliud malum naturale
optamus, sicut directe ei immediate oppo­
nitur naturali amicitiæ; ita indirecte et
mediate contrariatur amicitiæ supernata-

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Λ)

il’

rali, seu chantali. Cultus etiam plurium
Deorum, violatio voti, et similia directe
opponuntur naturali religioni illa pro­
hibenti ex motivo naturali; mediate vero
opponuntur etiam religioni infusæ, quæ ex
supernatural! motivo eadem prohibet : et
sic de aliis.
Dices cum Curiele : si vilia contrariarenlur indirecte virtutibus infusis, indirecte
per eas excluderentur : non modo propter
cessationem ab actibusjuxta dicta, num. 32,
sed propter ipsorum habituum repugnan­
tiam ad coexislendum in gradibus intensis.
Nam contrarielas indirecta debet suo morio,
scilicet indirecte, operari id ipsum, quod
directa operatur directe : atque adeo sicut
quæ directe contrariantur, directe se ex­
pellunt ·, sic quæ indirecte opponuntur,
debent indirecte se excludere. Respondetur,
non semper contrarietatem indirectam ope­
rari adhuc indirecte, quicquid directe ope­
ratur directa : nam eo ipso quod indirecta,
et inadæquata sil. non lenetur sequi omnes
leges rigorosæ contrarielatis; sed deficit in |
aliquibus : ac praserlim in ea, de qua loqui- j
mur : nisi habeat æqnivalentiam, et virtua- i
iitatem, quam explicuimus num. 31, quæque j
virtutibus supernaluralibus propter ibidem J
dicta non competit.
A1Π RTL CS Π.

f/riui nbiir.) tit Centra nsifuratn 1
Ad .wtmdtmt sic proceditur. Videtor quod tilium non
<it contra iwturaro. Viliam emm omtrariilur virtuti. ul
diffluo esi: sed vînmes non saui in nobis i natura; sed
raib.«nlur in m»1i» pvr infusionem, aut ab assuetudine, ul
dictam esi : rrso vilia non sunt contra laiuram.
2. Pra<erea : ea qor sunt contra luturam. non possunt
ivadteri. sicut bpis nmimiam assuescit ferri sursum. ut
dicitur io 2 Ethic.. ttd aliqui assuefiunt ad vilia : ergo
vitia nrm sunt contra uaturam.
3. Pnrterca : nihil quod est contra nataram, invenitur in
habentibus illam laturam, ut in pluribus : sed vilia Inve­
niuntur io hominibus ut iu pluribus ; quia sieui dicitur
Mallh. 7, lata esi via, qov ducit ad perditionem, et mttlti
vadunt per earn : ergo >ilium non est contra naturam.
4. Praeterea : peccatum comparatur ad vitium, sicut artos
ad habitum, ut ex supradiclts patet:sed peccatum diffinitur
esse dictum, vel facium, vel concupitum contra legem Dei.
ut |>akt per Augustinum 22 contra Faustum : lex autem
Del isl supra naturam: rnacis ergo dicendum est. quod
vitium sit contra legem, quam quod sit contra naturam.
Sed ffinira *st quod Augustinos dicit in 3 de liber,
arbit. Omne vitium, co ipso quod vitium est, contra nata­
ram est.
Respondeo dicrndum, quod sicut dictum est, vitium vir­
tuti contrarialur : virtus autem uniuscujusque rei consistit
in hoc, quod sit liene dispositi secandum convenient iam
SU» naturæ, ut supra dictum est. Unde oportet, quod in
qualibet re vilium dicatur ex hoc, quod est disposita contra
id, quod convenit smr naturæ: unde et de toc unaquaeque
rts vituperator: a vitio autem nomen vituperationis de­
tractum creditur, ut Augustinus dicit in 3 de liber, arbit.
Sed considerandum est. quod natura uniuscujusque rei
potissime est forma, secundum quam rvs speciem sortitur.

boimi autem nis|M«riem cimMititilutrpei animam rutlim.ilvin .
et ideo id quod est contra ordinem rationis, proprie est
ennIni naturam hominis, in quantum esi hnuio : quod autem
esi secundum miouctn. est sucundtmt naturam nominis, in
quantum est homo. Itonum autem hominis esi secundum
rationem esse» et malum hominis est prader rationem ι>μ·,
ul Dionysios dicit 4 cap. de divm. immiti. Unde virtus
humatu, quæ hominem facit bunuin. cl opus qisius bonum
rvddil, in tantum est seCUlidlim naturam liOliunis, in quan­
tum convenit rationi: vilium autem in lanium esi contra
nataram hominis» in quantam est contra ordinem rationis.
Ait primum ergo dicendum, qu«w! urttites <q$i non cau·
senior a natura secundum suum esse perfectum; tamen
faclliaut ad id. quod est secundum naturam, id est, secun­
dum ordinem rationis. Dicit enim Tullius in Rhetor. sua,
quod rirtus est habitus in modum natura- rationi consentanens : et hoc modo virtus dicitur esse secundum naturam,
et per coutranum intelHgitur. quod vinum sit contra natu­
ram.
Ad seotndnm dicendum, quod Philosophus ibi loquitur
de hi<, qua· soni contra natarum. secundum quod esse
contra naturam opponitur ei. quod est esse a natura : non
autrui secundum qimd esse contra na'uram opponitur ci.
quial est esse seomdum naturam, eo modo quo virtutes
dicuntur esse secundum naturam, in qiunitmu inclinant ad
id, quod natnne rooveoit.
Ad tertium dicendum, quod in homine est duplex natura,
scilicet rationalis» et seisittva. El quia jer operationem
sensos homo pervenit ud actus rationis, ideo olores sequuntur iodfoationcs mtune sensitivae, quam ordinem rationis.
places enim sunt, qui assequuutur principium rei. quam
qni ad consummationes) perveniunt * ex hoc autem vilia, et
peccata in tM/minibiL· proveniunt, quod seqnuntur inciiitalii nem nature sensili va' contra ordinem rationis;
Ad qoirtnm dicendum, quoti quicquid est contra ratio­
nem artificiali, est etiam contra naturam arlrs, qua arlificiatum prodnrilur : iex autem ælerua comparatur ad ordi­
nem rationis humanas sicut ars ad arttSdalum. Unde
ejusdem cilionis est, <|uod vitium ei peccatum sil contra
ordinem rationis humana\ et quod sit contra legem æteriwm Unde August inus dicit in 3 de liber, arbtl. quod a
Deo Italam omnes natura*, quod natura* sunt .· et in tantum
sunt vinosa.·, in quantum ab ejus, qua fache sunt, arte disce­
dunt.

Conclusio. Cum vitium sit contra ordinem’ralionis. contrarialur naturæ hominis,
in quantum homo est.
Ea, quæ circa hunc articulum possemus
adnotare, directius contra conclusionem,
quam contra literam militare videntur : et
ita non tam opus est commentario, quam
disputatione.

DISPUTATIO II.
De cunt rarieta le cilii ud natura in hominis.
Dicitur hic hominis natura sola anima,
vel pars rationalis : non animalis et sensi­
tiva. Natura enim uniuscujusque rei (ul
docet Divus Thomas in corp.) potissime est
forma, secundum quam sortitur speciem :
homo autem speciem habet ab anima ratio­
nali, per quam a caeleris animalibus sepa­
ratur, et in proprio eise hominis constitui­
tur : unde hæc absolute et simpliciter dici
debet ejus natura. Quod ex antiquis non
pauci ul innuerent, solam animam totum
hominem dicebant, quasi nobilissima hæc
pars

DISP. II. DUB. I.

pars pro loto homine supponat. El ideo
Iijl" Plato in I Alcibiadæ per solum animam
rationalem diffinlvit illum dicens: Homo
Trlw. est anima ratione. prxdita, mentis particeps.
Et Divus Augustinus lib. I dc moribus
Ecdesiæ : llmno (inquit) anima rationalis
est mortali corpore utens. Mercurius quoque
Trimegisler appellavit corpus vivens cada­
ver, et sepulchrum ab anima expectation :
sicquo alii plures. De contrarietate igitur
vitii ad rationalem hanc partem, quam in
prasenli dicimus hominis' naturam, proce­
dit disputatio. Licet enim sint aliqua vitia
admodum turpia, ut etiam natura sensi­
tiva et animali repugnent, sicut bestialitas,
sodomia, et alia, quæ proplerea (teste Divo
Thoma infra quæst. 94, art. 3 ad 2) abso­
lute dici solent vitia contra naturam, sum­
pto nomine generico (ul sæpe fit) pro spe­
cie imperfectiori : at certum est, non esse
de omnium raAione repugnantiam ad hanc
naturam. Quin potius majori ex parte vitia
et peccata consonant ejus bono delectabili
et sensibili. Si quæ vero adversantur, id
efficiunt non ut sunt formaliter in genere
moris, sed physice et materialiter.

DUBIUM I.
Utrum vitia opposita virtutibus acquisitis,
sint contra naturam hominis : et ex quibus
capitibus ?
Nomen contrarietatis deinceps non ita
stricte accipimus, sicut disputatione prece­
dent! ; sed latius pro repugnantia, vel dis­
sonantia, sive disconvenientia unius rei ad
alteram. Quia vero in vitiis immediate op­
positis virtutibus acquisitis repugnantia ad
naturam rationalem facilius deprehendi­
tur, et ex pluribus capitibus desumitur,
quam id aliis, quæ immediate tendunt con­
tra supernaluralia, sejungimus hæc dubia,
incipiendo a faciliori. Quicquid autem di­
cemus de vitiis, intelligendum est similiter
de peccatis : imo promiscue de ulrisque
dicemus : quia prædicta repugnantia, aut
disconvenientia non ad horum, vel illorum
specialem rationem, sed ad gradum utris­
que communem consequitur.

§ L
Fera et communis assertio.
1. Dicendum est primo, vitia, de quibus
in titulo, et similiter peccata esse contra

31

naturam rationalem, atque adeo contra
naturam hominis, ot homo est. Hæc asser­
tio est communis apud sanctos Patres, et
Theologos. Nam illam luentur Divus Au-n. Aug.
gust i nus libro 3 de libero arbitrio, capite Hîeron.
13, et de Civitate Dei, lib. 12, cap. 1, et lib.
14, cap. 11. Glossa Gregorii super illud n/rium.
Genes. 8: Sensus et cogitat io hominis intenta
est ad malum, etc. Damascenus lib. 2 de
Fide, cap. 4, et cap. 30 et 31 et lib. 4
cap. 21. Divus Thomas in præsenli, indu­
cens ad hoc autoritatem Dionysii, cap. 4,
de divin, nomin. et infra cil. quæst. 94,
art. 3 ad 2, ibi : Natura hominis potest dici
illa, quæest propria hominis: et sic omnia
peccata in quantum sunt contra rationem,
sunt, contra naturam. Ad Romanos vero
cap. 8, led. 1, id probat ex illolsaiæ 24 ;Tsaiæ24.
Mutaverunt jus, dissipaverunt pactum sem­
piternum, etc. quod exponit de jure natu­
rali, et subdit : Est autem considerandum,
quod dupliciter est aliquid contra naturam
hominis : uno modo contra naturam differen­
tia constitutive! hominis, quæ est rationale:
et sic omne peccatum dicitur esse contra natu­
ram hominis, etc. Quod etiam docet super
ad Galat. 5, lect. 6, de mal. quæst. 14, ari.
2 ad 8, et quæst. 15, art. 1 ad 7, et in 4,
dist. 41. quæst. 1, art. 3, quæstiunc. 1 ad 1,
aliisque in locis. Quem sequuntur commu­
niter expositores hoc loco, et plures alii.
Probatur ex ipsa natura vitii, de cujus Ratio
ratione est, quod sit mala dispositio nature asscr’
rationalis, ut constat ex ejus diffinitione, et uon15·
ex doctrina præcedentis articuli : id autem,
quod est alicui mala dispositio, non potest
non esse illi dissonum et contrarium.
Confirmatur : nam propterea virtus est Conflrjuxta naturam hominis, quia disponit il- aatio·
lum consone et convenienter ad predictam
naturam : cum ergo vitium virtuti contrarietur, adeoque disponere debeat contrario
et opposito modo, nequit non eidem nature
adversari et disconvenire. Confirmatur se­
cundo : id, per quod natura aliqua reddi­
tur debilis et infirma, necessario dissonat
et disconvenit tali nature : sed natura ra­
tionalis redditur infirma et debilis per vitia,
de quibus loquimur : et ideo in natura om­
nino integra et sana nullum esset vilium :
ergo, etc.
’
2. Sed objicies primo, quod malitia in sa-0bjt«.<io.
era Scriptura dicitur quibusdam homini­
bus naturalis, juxta illud Sapi. 12 : Erat^?, e?.
enim naturalis malitia eorum. Et ad Ephes. Ad
2, Eramus natura filii irx. Quod autem ηα-ΕΙ,1κ>“
tu rale vel a natura est, non potest dici con-

32

H
hf

n .

I

DISP. II. DIB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

tranaturam. Eo praesertim quia quod est
contra aliquam naturam, in habentibus il­
lam contingit in paucioribus : vitia autem
et peccata plures hominum sequuntur :
ergo non habent esse contra illam.
Diluitor
Respondetur ex D. Thoma quæst. 1 de
a virtutibus art. 8, ad 16, ubi prædicta ScripD-Thon.turæ testimonia ita exponit: Dàcem/um,
quod malitia eorum erat naturalis, in quan­
tum erat in consuetudinem reductu, prout
consuetudo est altera natura. Nos autem era­
mus natura filii iri per peccatum originale,
quod est peccatum naturi. Peccatura natu­
ræ dicitur, non quia contra rationalem
naturam non sil; sed quia inficit totam
naturam humanam. Et rursus quia com­
missum fuit non voluntate personali unius­
cujusque, sed voluntate capitis naturæ. sci­
licet Adami. Et denique quia descendit ad
nos simul cum natura per ipsius propaga­
tionem : de quo infra disp. 1-1. Ad secun­
dam probationem, quæ flebilem ingerit
difficultatem (ut Cajetanus loquitur) de ea,
quam experimur in nostra specie singulari
miseria, respondetur, hoc esse speciale in
natura humana, ut bonum sibi consonum
assequatur in paucioribus; malum vero in
pluribus ei contingat ; cum tamen in omni­
bus aliis tam supra quam infra hominem
bonum statutum sit ut in pluribus, malum­
que in paucioribus accidat. Cujus discri­
minis ratio reducenda est ad daalitatem
naturarum inierseadeo diversarum,ut sen­
sitiva et rationalis, quæ in homine concur­
runt. Ex quibus sensitiva, cui vilia conso­
nant, prævalet in pluribus ; rationalis vero,
cui adversanlur. prævalet in paucioribus.
Quia enim (verba sunt D. Thomæ in solut.
ad 3) jier operationem sensus homo pervenit
ad actus rationis, ideo plures sequuntur in­
clinationes naturi sensitivi, quam ordinem
rationis : plures enim sunt, (pii assequuntur
principium rei, quam qui ad consummatio­
nem perveniunt. E.v hoc autem vitia et pec­
cata in hominibus proveniunt, quod sequun­
tur inclinationem naturi sensitivi contra
ordinem rationis.
Addit Cajetanus, bona naturæ sensitiva?
esse quoad nos quodammodo magis connaturalia; non quia magissimi juxta nostram
naturam; sed quia ab ineunte ætatesunt
nobis in usu : ei quia magis nota, utpote
evidenti sensuum experientia : et quia
inagis moventia ratione promptæ delecta­
tionis, et ratione oppositi imminentis et
contristantis in promptu. Bonum autem
rationis non nisi post relatera percipitur, et

«ica ab uitiin.Mfco lit, et sine patientis re­
sistentia ;quicquid sil de malitia sijb.sequuta : quia ergo peccatum ex parle enlilalis
simpliciter est ob intrinseco, neque ex en
parle habet repugnantiam cum natura ra­
tionali, dicendum est simpliciter volunta­
rium, et non violentum ; quanqiiatn illi
repugnet ex parte malitias.

parum cognoscitur : parumqiie movet tam
ipsum quum oppositum malum, sive culpa.·
sive pœnæ ut experimur.
( »bjc<u
3. Objicies secundo : si peccata sunt con­ alla
tra naturam hominis, erunt illi violenta :
violentum enim dicitur, quod est contra
naturam patientis, et cui naturalis ejus in­
clinatio resistit : at contra rationem pec­
cati est, ut sit violentum : ergo, etc. Minor
probatur : nam de ratione peccati est volun­
tarium: huic autem repugnat violentum, ut
Deciditur secunda pars dubii.
docet Divus Thomas supra quæst. 6, art 4.
Circa hanc objectionem aliqui, de quo­
1. Dicendum est secundo, prædicta vitia
rum numero est Gregorius Mart, in præet peccata ex multiplici capite habere, quod
senli dub. 1. non morantur admittere ab­
repugnent naturæ rationali. Primo ex parte
solute sequelam, nempe quod peccatum sil
ordinis seu luminis rationis, quo natura
violentum, eo ipso quod sit contra naturam:
ipsa dirigitur : secundo ex parte boni ho­
qui tamen ad impugnationem contentam
nesti, quod est proprium bonum talis na­
in minoris probatione non salis occurrunt.
tura : tertio ex parte inclinationis natura­
Unde melius respondetur negando majorem : vr n ïitt
lis ad hujusmodi bonum. Ilæc etiam conquia ad rationem violenti npnsuflicitutciin- solda
. clusio quoad omnia, recipitur communiter
queesseconlra naturam ; sectdebet inferri ab
< a Theologis. Primum autem caput assignat
extrinseco, juxta communem diffinitionem,
Divus Thomas in hoc articulo, dum ait: 17F/Cl. .
nempe quod est ab extrinseco passo non con­
tium autem in tantum est contra naturam
ferente vim. Peccatum autem cum sit volun­
hominis, in quantum est contra ordinem ra­
tarium, potius est ab intrinseco : nedum
tionis. EI cit. loco ad Roma. lect. 8 : Omne
quoad entitatem, sed etiam quoad malitiam
peccatum dicitur esse contra naturam homi­
el defectum. Cum enim voluntas creata ab
nis, in quantum est contra rationem redam.
intrinseco sit defectibilis, ab intrinseco est
Quod magis explicat quæst. 14, de mal.
ipsi quicquid ex tali defectibililate, sicut est
art. 2 ad 8. Probatur facile : nam quod
peccatum.Et quamvis omne peccatum revera
est contra propriam formam per quam na­
malum sit. proindeque repugnet naturali in­
turaliter agit aliqua natura, contrariatur
clinationi, quæ semper est ad bonnm ; quia
tali naturæ: sicut quod est contrarium ca­
tamen intellectu apprehenditur, et propo­
lori, per quem ignis naturaliter agit.conlranitur voluntati subspecie bonielconvenienrialur eo ipso naturæ ignis : propria autem
tis, saltem in respectu ad prædictam defectiforma naturæ rationalis in ordine ad agen­
bilitatem, vel ad aliquam affectionem pra­
dum est lumen seu dictamen rationis, quod
vam in modum naturæ insidentem, idcirco
vocatur lex naturalis, estque nobis ab auc­
ab intrinseco simpliciter, suaque sponte
tore naturæ, ut quædam participatio divinae
voluntas in ipsum peccatum fertur ; non ab
logis el divini luminis : ergo quod est con­
extrinseco coacta. Quæ solutio est D. Tho­ Dite
tra hujusmodi lumen et legem, erit eo ipso
mæ loco in objectione citato : ubi tertium
contra prædictam naturam. Cum igitur
argumentum, quod ex prædicta objectione
omnia vitia et peccata opposita virtutibus
desumpserat, ita diluit : Ad tertium dicen­
acquisitis dissonent prædiclo lumini, prædum. quod id, in quod voluntas tendit pec­
dictaque lege prohibeantur ; nequeunt non
cando. el si sil malum et contra rationalem
ex isto capite habere contrarielalem, quam
naturam secundum rei veritatem ; apprehen­
diximus.
ditur lamen ut bonum et conveniens homini
Neque obest si dicas, quod peccata, quæ
secundum aliquam delectationem sensus, vel
sunt talia solum quia prohibita per legem
secundum aliquem habitum corruptum.Addo,
positivam, non repugnant naturali : alias
in peccato duo reperiri, nempe entitatem
ex vi istius etiam ante illius prohibitionem
physicam, el malitiam moralem : quod au­
essent peccata : ergo hujusmodi non habent
tem sit voluntarium vel violentum, non
ex prædiclo capite, quod sint contra ratio­
attenditur primario exparte malitiæ. sed
war. nalem naturam. Respondetur enim, quod
ex parte entilatis, ad quam illa consequi­
licet prædicta peccata antequam lego posi­
tur : el ideo ille actus dicendus est volunta­
tiva prohibeantur, non repugnent naturali;
rius, et non violentus, cujus enlitas phy­
Salmanf. Curs. ihcolog., tom. I //.
sica

ùr

33

repugnant lamen semel facta tali prohibi­
tione. Nam lex naturalis etiam dictat paren­
dum esse legi positiva?, et cuilibet legitime
præcipienli : unde sicut non obedire legi
posit i væ est contra naturalem, ita facere
quod illa prohibet, aut omittere quæ prae­
cipit, postquam prohibitum vel præceplum
est, huic repugnat.
S
5. Urgebis : quia si prædicta peccata non Rcplira.
habent esse contra dictamen naturalis ra­
tionis, nisi supposita prohibitione legis posilivæ, secundum quid tantummodo erunt
contra illud et contra naturam rationalem :
quod enim non csttalenisi facta aliqua sup­
positione, non simpliciter et absolute, sed
secundum quid et ex prædictasuppositione
habet esse tale. Respondetur negando se- Eucrquelam : plura enim sunt talia dependen- vatnr·
ter ab aliqua suppositione ; quæ tamen,
suppositione jam completa, sunt talia sim­
pliciter : sicut obedientia non erit, nisi
supponatur præceptum : eo vero supposito,
absolute et simpliciter est obedientia : pec­
cata etiam contra legem naturæ non essent
formaliler peccata, nisi ea lege prohibe­
rentur ; el tamen semel prohibita, sunt
simpliciter peccata. Ita ergo quæ prohiben­
tur lege positiva, licet ante hanc prohibi­
tionem non repugnent naturali ; post illam
lamen simpliciter ei repugnant. Ratio vero
est, quia mulloties suppositio est talis condi­
tionis, ut mutet omnino naturam rei, elno­
vam naturam constituat : sicut suppositio
præccpti constituit actum obedientiæ : tunc
autem quia talis suppositio respectu illius
novæ naturæ omnino per se habet, esse
tale ex ea suppositione, idem est atque esse
tale absolute et simpliciter.
Secundum cap. prædictæ repugnantiæ
constat ex dictis tota disp, præced. cum dum
enim bonum honestum non sil aliud quam <-apuïvirlutes el earum actus, sitque hujusmodi
bonum valde consonum el conveniens, ac
juxta rationalem naturam, ut quo ipsa
maxime perficitur; nequeunt non vilia el
peccata opposita tali bono, etiam opponi et
repugnare prædictæ naturæ. De hoc tamen
dicemus iterum dub. sequenti circa vilia pt
peccata opposita virtutibus infusis.
6. Denique tertium caput prædictæ çpn-Tertiuut.
trarietatis probatur ratione desumpta ex
D. Thoma supra quæst. 50, art. 5. Quo­
niam homo naturaliter inclinatur ad vi­
vendum secundum rationem : et proplerea
ut velit hujus bonum saltem in communi,
non eget habitu virtutis superaddito : sicut
neque in ordine ad dilectionem sui : quia
3

u

ad hoc est ab ipsa natura sufficienter pro­
pensus et inclinatus, ut ostendimus in tract,
de virtutibus disp. 2, dub. 3, ergo cum vi­
lium dicat inclinationem ad oppositum
malum, erit ex hac parte contra prodictam
naturam.
Confirmatur : nam quælibot natura ha­
bet inclinationem naturalem per modum
ponderis,seu innatam ad eam operationem,
quæ competit sibi ratione propriæ forma),
sen cujus principium est propria forma et
natura : sicut ignis naturali inclinatione
ferlur in calefactionem, quia principium
calefaciendi est propria forma et natura
ignis: cum ergo virtutes et earum ope­
rationes, in quibus sita est ratio boni ho­
nesti. conveniant naturæ rationali secun­
dum formam sibi propriam, quæ est ipsum
lumen naturale, nequibit non talis natura
naturali pondere inclinari ad praedictum
bonum; atque adeo repugnare illi ex vi
hujus inclinationis vilia, quæ contra tale
bonum, et ad oppositum malum inclinant.
Quæ etiam confirmatio est D. Thom® infra
cil. quasi. 94. art. 3, ubi videri potest,
nui»”· &d inquires, an prater inclinatiouiio. nem pêr modum ponderis, quæ est in na­
tura rationali ad bonum virtutis, sit etiam
aliquis appetitus elicitus : qui ea ratione
dicatur naturalis, quia sit necessarius quoad
specificationem ? Ad hoc Lorca et alii nul­
lum talem appetitum agnoscunt nisi res­
pectu beatitudinis in communi, et ita in
ordine ad amandum bonum honestum, ne­
gant voluntatem manere aliquo modo necessitalam.
Ver» res- Sed melius Montesinos et alii in prarenti respondent affirmative : quod etiam
■ Plulos. admittit Vasquez disput. 90, cap. 1. SumiVasq. turque ex Philosopho 1 Metaphys. cap. 1,
ubi inquit, quod omnis homo naturaliter
sein- desiderat. Quod non solum de inclina­
tione innata, sed etiam desiderio elicito
debere inlelligi convincitur per ejus probatiunem, videlicet quia naturale est uni­
cuique, visis effectibus, desiderium videndi
causam: loquitur ergo de desiderio, quod
oritur ex visione et cognitione, atque adeo
elicito. Cotislat autem non esse minus natu­
rale homini bonum rationis, quam cognitio
veri : et ita si circa hanc admittitur praedic­
tus appetitus, non est cur negetur circa il­
lud. Quod etiam ratio suadet : nam cum ap­
petitus innatus sit propter elicitum, nequit
hicposterior illi priori directe et immediate
repugnare : ita ut quod ille immediate ampleclitur, iste secundum se refugiat. Si ergo

voluntas per nppelilum innatum fcrlur ad
bonum honestum, secundum quod tale esi,
impossibile erit ut idem bonum secundum
se, et quatenus tale est, per appetitum eli­
citum respuat. Et sane quod natura ratio­
nalis appetitu innato feratur ad bonum vir­
tutis, non aliunde oritur, nisi quia prædictum bonum dicit perfectionem consonam
et connatural?!» tali naturæ, et unumquodquepropendit naturaliter in talem perfectio­
nem. Hæc autem ratio æque militat res­
pectu appetitus eliciti : nullus enim potest
odio habere perfectionem naturaliter sibi
consonam et convenientem secundum se
acceptam, seu secundum id præcise, quod
habet convenienti® et perfectionis : hoc est
autem necessitari quoad specificationem ad
talem perfectionem amandam : ergo etc.
Ex quo etiam fit, vitia et peccata non solum
conlrariari natur® rationali propter incli­
nationem innatam ad bonum honestum,
sed etiam propter hanc elicitam. Sed de
hac inclinatione naturali ad bonum, quam
voluntati tribuimus, iterum redit sermu
infra disp. 17, dub. 2, ibique magis decla­
ratur : dum distinguitur inclinatio mora­
lis. cui opponitur malum culpæ, et inclina­
tio physica, cui opponitur malum pœnæ.

§ m.

i

Diluuntur aliqute objectiones.
8. Contra hanc posteriorem partem se- Priu
eundae assertionis objicies primo, quod po-objeda
tius in homine est naturalis inclinatio ad
ea. qu® sunt contra rectam rationem : ergo
vilia et peccata ex hoc capite non erunt
contra ejus naturam, sed potius juxta il­
lam, Consequentia liquet : et antecedens
I
probatur : quia appetitus sensitivus horniI
nis naturaliter inclinatur ad bonum delec­
tabile et sensibile, quod sæpe est dissonum
rationi : multotiesque suis motibus extor­
quet, voluntatis consensum, et solicitai ut
peccet. Et ideo Concilium Trid. ses. 5, de­
creto de peccato orig. docet, concupiscenliam appcdlari peccatum, ut vocat Apostolus sess.£
ad Roma. 6,7 et 8, quia ex peccato est, et
ad peccatum inclinat. Dices, vitia et pec-0B;°^
cata non esse contra naturam hominis ex
parte appetitus sensitivi, sed ex parle ra­
tionis : in hac autem nulla est inclinatio
naturalis, sed potius repugnantia ad obI jecta rationi dissona. Sed contra : nam ut
aliquis defectus dicatur homini naturalis,
I satis est quod sit juxta inclinationem ali­
en jus

hl>.P. II. DEB. I.
cujus partis suu? natur.··, licet minus præl ipue : ut palet in morte et ægriludine,
quæBunl nobis naturales ; quamvis incli­
natio ad illas solum sit ex pute minus
præcipuu, scilicet ex parle corporis.
9. Ad hanc objectionem respondetur negandu antecedens. Cum enim inclinatio
naturalis sit ab auctore naturæ, repugnat
eam ubicunque sit .sive in voluntate, sive
in appetitu sensitivo, ad malum rationis
tendere : alias tale malum et tendentia ad
ipsum tribueretur eidem naturæ auctori,
a quo esset talis inclinatio. Ad probationem
vero dicendum esi, appetitum sensitivum
posse considerari dupliciter : vel secundum
se præcise, quo pacto est communis ho­
mini et caderis animalibus : vel prout in
homine participat aliquid de appetitu ra­
tionali, juxta ea, quæ dicemus infra disp.
10, dub. 2. Hoc secundo modo prædictus
appetitus conformatur cum voluntate, a
qua participat : et ideo sicut in hac incli­
natio naturalis determinate est ad bonum
rationi consonum, ita etiam in illo prae­
dicto modo sumpto. In utroque vero est ex
propria defectibilitate, et contra naturalem
inclinationem tendentia in id, quod rectae,
rationi repugnat. Consideratus autem prae­
dictus appetitus primo modo, habet qui­
dem inclinare naturaliter ad bonum sen­
sibile, qnod saepe est contrarium rationi :
non tamen ut est illi contrarium, sed prae­
cise secundum se, ut est dumtaxat bonum
naturæ sensitivae : esse vero consonum,
aut dissonum rationi, omnino est supra
conditionem talis appetitus. Et ideo in aliis
animalibus, ubi expers est participii, quod
in homine ei tribuimus, non inclinat ad
bonum sensibile, formaliter ut contrarium
rationi, neque hujusmodi contrarietatem
aliquo modo attingat. Quod autem dicitur
solicitare suis motibus voluntatem, vel
etiam extorquere ejus consensum in pec­
catum, non ita accipiendum est quasi talem
consensum directe appetat, et multo minus
formalem malitiam : vel quia dum, modo
dicto, inclinat ad objecta sensibilia, quae
alias sunt peccata, in causa est, ut hujus­
modi objecta ab intellectu apprehendan­
tur, proponanlurque voluntati tanquam
bona et convenientia, sicque ab ea libere et
peccaminose appetantur. Concilium vero
Tridentinum vel non loquitur de inclinatio­
ne naturali appetitus sensitivi, sed de ten­
dentia contra talem inclinationem : quam
lendentiam in nobis ex voluntatis defectk
bililate participat. Vel loquitur de inclina­

tion·· ad peccatum materialiter sumptum,
quatenus præcise dicit bonum sensibile,
praescindendo omnino a malitia. Quicquid
voro horum dicatur, nihil sequitur contra
id, quod statuimus. Per quod patet ad im­
pugnationem inter arguendum factam.
Quod aulern dicitur do morte et ægritudine, non est contra nos. Tum quia hujus­
modi defectus ea tonus dicuntur homini na­
turales, quatenus consequuntur in omnibus
ex imperfectione naturæ,quæ non est tanta?
eflicaci.e et virtutis, ut excludat illos. Cum
quo optime stat : quod absolute et simpli­
citer sint contra naturam et contra incli­
nationem naturalem, quam habet ad con­
servandum proprium esse. Tum etiam quia
adhuc est dispar ratio : nam ad mortem et
aegritudinem datur in homine ex parte ma
teriæ prima? inclinatio naturalis : materia
enim non satiata forma, quam habet, na­
turaliter appetit novæformæ acquisitionem,
et per consequens .corruptionem praeexis­
tentis : ob idque dixit D. Thom. infra q.
85, art. 6, quod corruptiones et defectus
rerum sunt naturales non secundum incli­
nationem formæ, quæ est principium essendi et perfectionis, sed secundum incli­
nationem maleriæ. Ad peccatum autem et
vitium pro formali neque ex parte naturæ
rationalis, neque ex parte sensitivae datur
aliqua naturalis inclinatio, ut dictum est.
Et ita ex nullo capite dici possunt juxta
naturam hominis. Cumque alias ex parte
naturæ rationalis repugnent, absolute et
simpliciter dici debent, contra hominis
naturam.
10. Secundo objicies, quod etiam ex Secunda
parle naturæ rationalis datur in homine^jcciio.
naturalis inclinatio ad bonum sensibile
rationi contrarium : ergo adhuc ex hac
parte non habent vitia et peccata repugnan­
tiam ad talem naturam. Consequentia vi­
detur perspicua : et antecedens suadetur :
tum quia voluntas, quæ est appetitus uni­
versalis suppositi in quo est, ita natura­
liter debet inclinare in bonum cujuslibet
partis ipsius suppositi, atque adeo etiam in
bonum partis sensitivae, quod saepe disso­
nat rationi. Tum etiam quia in voluntate
admittuntur motus primo primi, quos ap­
pellamus naturales, quasi ex naturali incli­
natione provenientes : el tamen motus isti
versantur multoties circa bonum sensibile
oppositum rationi : et nisi obstaret indeliberatio, essent formaliler peccata. Tum
denique : nam quælibet potentia inclinatur
naturaliter ad suum objectum specificati-

r

vuni.el ad id, quod sub illo continetur: sub
objecto autem specificativo voluntatis conti­
netur non solum bonum honestum, sed
etiam bonum delectabile honesto contra­
rium : alias nequiret voluntas etiam peccam in ose ad hujusmodi bonum extendi : ergo
ad utrumque inclinatur naturaliter.
CenSr- Confirmatur : nam ab anima rationali
nytift. orituj- potentia peccandi conveniens ipsi ab
intrinseco, ex eo scilicet quia non est suum
e.w. sed habet esse ex nihilo, ut dicemus
disp. 12, dub. 2 ·. hæc autem potentia ut ta­
lis naturaliter inclinat ad peccatum : cum
nullum alium habeat terminum, quem pri­
mario. aut magis connaturaliier respiciat.
stilor ] i ; Respondetur ad objectionem negando
cbJC‘:!ia antecedens. Ad primam vero probationem
(prætermissa solutione, quam adhibent Gre­
gorius Mart. dub. 1, Salas disput. 2, sect.
10, et alii) dicendum est, voluntatem, quia
est appetitus universalis suppositi, in quo
est, inclinare naturaliter in bonum cujuslibct partis, non utcunque, sed secundum
quod bonum partis cedit in bonum totius,
et ei subordinatur : bonum autem totius in
homine attendi debet ex ordine ad ratio­
nem, penes quam residet totius bonitatis
dominium : adeoque illud absolute dicen­
dum est ejus bonum quod ratio approbat ;
sive pro parte rationali, sive pro sensitiva ;
quod autem pro qualibet ex illis reprobat,
absolute dicetur ejus malum : cum igitur
ratio non approbet, sed reprobet bona sen­
sibilia peccaminosa, seu quæ lege aliqua
prohibentur; inde est ut voluntas, quan­
tumvis universalis appetitus sit, nullam
habeat naturalem inclinationem ad præ­
dicta bona.
Ad secundam probationem respondetur,
motus illos subitos tendentes ad objecta illi­
cita, non dici naturales, quia ex naturali
voluntatis inclinatione proveniant ; sed quia
necessarii sunt, et deliberationem præveniunt : unde dicuntur naturales, prout natu­
rale opponitur libero ; non prout dicit quod
est juxta naturam. Ad tertiam dicendum
est, naturalem inclinationem voluntatis non
esse ad totum objectum specificativum et
extensivum : alias extenderetur etiam ad
bonum supernaturale. quod sub tali objecto
continetur. Solum ergo se extendit prædicta
inclinatio ab bonum consonum naturæ ratio­
nali proportionatumejus viribus: sub quo
neque includitur bonum supernaturale, ne­
que bonum delectabile contrarium honesto.
€um hoc tamen stat, et quod voluntas possit
elevari per gratiam ad attingendum bonum

supernaturale, operando supra natura loin
inclinationem : et quod possit etiam exci­
dendo ab ea deflecti ad bona sensibilia ra­
tioni dissona : quia ad hoc satis est, prædicta
bona contineri sub objecto extensivo, et
specificativo voluntatis.
Ad confirmationem respondetur, poten- Difti
tiam peccandi, ut stat sub hoc conceptu, seu
formalissime ut continet malitiam (etiamsi
exprimat aliquid positivum, do quo disp.
12), non esse proprie inclinationem natu­
ralem, neque veram potentiam ; sed magis
imperfectionem, defectibilitatem, et imbe­
cillitatem vera?potentiae, et naturalis incli­
nationis. Undeetiamsi peccatum huic defoctibilitati et imperfectioni correspondent, ipsaque in illud inclinetur, non ideo dicendum
erit juxta aliquam naturalem inclinationem,
aut quod sit in homine naturalis inclinatio
ad illud.
12. Sed urgebis : hujusmodi qualisqualis
potentia, quantumvis sit imperfecta et imbe­
cillis, oritur per se ex principiis natur®
rationalis, oritur enim ab illa, quatenus
habet esse ex nihilo, et quatenus fundat
liberum arbitrium flexibile ad malum,quod
convenit ei omnino ex propriis : ergo ad­
misso quod sit formalitas positiva, et eo
modo quo est. ad peccatum inclinet, non
debet negari, quod sit inclinatio naturalis
ad illud.
Respondetur potentiam peccandi secun­ Er^
nîr
dum eam rationem, qua est ad peccandum,
non oriri ab anima rationali formalissime
ut dicit conceptum naturæ : unde neque
isto modo dici poterit inclinatio naturalis.
Et ratio est, quia natura, ut stat sub hoc
conceptu, et ut significatur per naturæ no­
men, solum dicit illud, quod habet ex Deo
auctore naturæ, et quod est effectus omnipotentiæ et artis divinæ, sicut esse, vivere,
radicaliter operari, et alia, quæ perfectionem
exprimunt. Quod vero propter inperfectionem et defectum non est a naturæ auctore,
sed aliunde ascendens, neque dicendum est
natura neque naturale; sed innaturale aut
prxter vel contra naturam. Ut enim, ait
D. Augustinus lib. 3, de liber, arbit. cap. 15, D. .1«
refertque D. '1 hornas ad 4 hujus art. .1 Deo
habent omnes naturæ quod naturæ sunt ; et
in tantum sunt vitiosæ, in quantum ab ejus,
qua facis sunt, arte discedunt. Et glossa
ad Roman. 11, quam adducit 2. 2, quæst.
104, art. 4 ad 2 : Doc est natura unius­
cujusque. rei, quod in ea Deus operatur. Quasi
dicant, res creatas non solum habere a
Deo quod sint, sed etiam quod sint naturæ :
oaque

disp. ii. nru. il
t'ftque suium ralione esfie et vorari naturas,
quum a divina omnipotentia et arte acci­
piunt : esae autem peccabiles et defectibilea,
in quantum ab ipsa divina arte, quin facta?
sunt, adcoque u ratione naturæ discedunt.
IJcui Adde ex eodem D. Thoma 3 contra gentes
cap. 100, ubi sic ait: Prima mensura essentix et naturx cujuslibel rei est Dem, sicut
primum ens. quod est omnibus causa essendi:
cum autem per mensuram de unaquaque re
sumatur judicium, oportet hoc naturale dici
unicuique, per quod conformatur sux men­
sura: hoc igitur erit naturale unicuique rei,
quod a Deo ei inditum est.
Poteslque hoc explicari in effectibus
humani artificis. Nam teste D. Thoma
quodlib. 8, art. I, ita se habet divina ars et
divinus intellectus ad naturas creatas, sicut
intellectus et ars artificis creati ad artifi­
cial. Et 3, contra genl. cil. cap. 100 : Om­
nes creatura (inquit) comparantur ad Deum
sicut ari ificiata ad artificem, unde tota natura
est sicut quoddam arlificiatum divinx artis. In
humanis autem effectibus id solum vocamus
artificiale, quod correspondet arti, et for­
mam ejus participat : defectus vero ex parte
materiæ vel aliunde incidentes, quia non
sunt ab arte, sed potius per recessum ab
illa, non sunt aliquid artificiale. Similiter
ergo in omnibus creaturis, quia sunt effec­
tus artis naturalis Dei, natura et naturale
dicitur, quod huic divinæ arti correspondet,
quodque ejus formam et similitudinem
participat : quod vero ab illa recedit, nec
natura, nec naturale, nec juxta naturam;
sed innaturale, aut contra, vel prxter natu­
ram nominandum est. Cum igitur poten­
tia peccandi quoad suum formale, et illa
qualisqualis inclinatio ad peccatum, non
sit ex Deo, neque ejus artem participet, sed
ab ea recedat, consurgens immediate ex
nihilo, ut infra disp. 12, dub. 2 habetur,
non est dicenda inclinatio naturalis, ac
proinde neque peccatum ex eo quod juxta
illam sit, dicendum est juxta naturam, vel
juxta naturx inclinationem.
Tcflji
13. Tertio objicies, quod si esset in naZjidio.tura rationali inclinatio innata ad bonum
virtutis; neque indigeret habitibus, ut il­
lud prompteet faciliter prosequeretur; neque
posset ad actus vitiorum assuefieri, quantuncunque in illis exerceretur : ulrunque
autem est falsum : ergo, etc., sequela quoad
primam partem probatur : nam habitus ad
hoc superadditur naturæ, ut illam inclinet
et determinet circa actum : si ergo ipsa na­
tura per se esset inclinata, talis habitussu-

37

perflueret. Quoad secnndam etiam suadetur:
quia contra naturalem inclinationem nul­
lus assuefit, etiam si multoties eliciat actus
oppositos : ut patet in gravi, quod et si multoties ascendat, nullam acquirit assuefaclionern ad ascensum, eo quod ascensus est
contra naturalem inclinationem ipsius gra­
vis, ergo, etc.
Ad hanc objectionem diximus in tract, desolvitur,
bonit. et malit, disp. 3, a num. 26. Et in
tract, de virtut. disp. 2, toto dub. 3. Ex doc­
trina vero ibidem tradita breviter nunc
respondetur, inclinationem naturæ ratio­
nalis ad bonum honestum non semper esse
consummatam et completam ; sed respectu
mullorum esse tantum incompletam et in­
choatam : unde licet circa illa, ad quæ com­
plete inclinatur, neque acquirat habitum
virtutis per actus honestos, neque per inho­
nestos ad oppositum assuefiat, propter
rationem tactam in objectione; circa alia
tamen, circa quæ prædicta inclinatio est
solum incompleta, utrumque habere potest:
quia et per actus bonos potest acquirere
habitum virtutis, quo prædicta inclinatio
compleatur; et per actus malos habitum
vitii, quo hujusmodi complementum expel­
latur, vel ejus acquisitioni obstetur. Objecta
vero, ad quæ natura rationalis quantum ad
voluntatem est complete inclinata, est non
solum bonum honestum in communi, sed
etiam bonum cujuslibel virtutis in com­
muni, et abstracte accep* ..m : imo et totum
bonum proprii suppositi, quolibet modo in
ordine ad se accipiatur. Et propterea dispu­
tatione citata de virtut. dubio 3, relegavi­
mus a prædicta potentia omnes virtutes
acquisitas versantes circa proprias passio­
nes; tanlumque ei concessimus virtutes
versantes circa bonum alienum, uti sunt
specieset partes justitiæ. Ad vero quantum
ad appetitum sensitivum, neque etiam erga
proprium bonum honestum est completa
inclinatio, sed solum inchoata : et ideo
citata disputatione, dubio 2, posuimus in
illo omnes virtutes attingentes praedictum
bonum. Videantur quæ ibidem diximus.
14. Quarto contra id, quod de appetitu Objectio
elicito resolvimus, objicies ex Lorca, et ex quarta,
aliis, quod voluntas in via non necessitatur
etiam quoad specificationem nisi respectu .
boni, et beatitudinis incommuni, quod est
objectum ejus adæquatum; respectu vero
cujuscunque boni particularis manet om­
nino libera : cum ergo bonum honestum
quovis modo acceptum, sit aliquid inadæqualum respectu prædicti objecti, non de-

DE VITIIS. ET PECCATIS.

[·*»

bet respectu illius talia necessitas admitti.
Confirmatur : nam videmus plures ho­
mines odio habentes virtutes, et talis com­
plexionis, ut quasi naturali antipathia
aliquibus earum actibus valde repugnent:
ergo non necessitanlur quoad specificatio­
nem ad amorem boni honesti consistentis
in praedictis actibus.
Confirmatur secundo : nullus diligit ma­
gis necessario bonum honestum, quam
seipsum. proprium osse, et ciivre : sed hæc
non diligimus necessario, etiam quoad spe­
cificationem : et ideo ab aliquibus odio
habentur : ergo, etc.
DiioHiir. Respondetur, bona particularia posse
sumi dupliciter : vel ut praecise dicunt boni­
tatem. et convenientiam : vel ut habent an­
nexa laborem, et difficultatem aut saltem
alicujus alterius boni exclusionem. Hoc se­
cundo modo non nécessitant : et ideo pos­
sunt odio haberi ratione adjuncti. Primo
autem nihil habent, ratione cujus respuan­
tur; et sic dicimus neccessitare quoad speci- !
ficationem.
Per quod patet ad utramque confirmatio­
tiriquc
conii r- nem : quia licet ess*. et ridere ratione ali­
nuno. cujus mali adjuncti possint odio haberi ; non
tamen sumpta secundum se : ni explicui­
mus in tractatu de volnntar. disputatione
2, dubio.ultimo. Virtus etiam quælibet se­
cundum se sumpta omnibus placet ; et si
oculis cerneretur, ut dixit Plato, mirabiles
sui excitaret amores ; ratione vero laboris,
et difficultatis, vel quia in exercitio exclu­
dit bona delectabilia, a multis deseritur, et
fastiditur. Cum quo recte cohæret inclinatio i
elicita necessaria quoad specificationem,
quam admisimus in voluntate circa virtu­
tem. et ejus bonum sumpta secundum se.
Replica.
Xed urgebis ex Vasquez, hinc fieri, quod
vilia, et peccata non sint contra naiuram
ratione prædictæ inclinationis elicitae ·. si­
quidem sunt contra virtutes, ut habent in
exercitio annexa difficultatem, et laborem -,
et ad eas sic sumptas non extenditur pradicta inclinatio.
Enoda- Respondetur negando sequelam. Cujus
lftr· probatio ad summum convincit, vitia, et
peccata, ut mandata exequutioni non esse
directe, et immediate contra prædiclam
inclinationem elicitam ; non autem quod
ex consequenti, et indirecte illi non repu­
gnent. Quia hoc ipso quod in exercitio sunt
contra virtutes, ut involventes difficultatem,
ellaborom, aut aliquidsimile-.exconsequenti etiam repugnant
secunH eisdem
H Hvirtutibus
B
dum se acceptis. Et ratio naturalis dictans

immediato, ut virtutes soeunduin se amen­
tur, distat etiam ut propter insurgente*
difficultates non delinquantur, neque illis
vitia, et peccata ullo modo praeponantur.
15. Denique objicies, su peresae aliud ca-o^
put, idque principalissimum, unde vitia, oüa
et peccata sint contra naturam rationalem:
videlicet ipsam naturam secundum seanlecedenter ad dictaraen rationis, et ad inchI
nationes, quas diximus. Nam sicut de
I
ratione virtutis est disponere prædiclam
naturam convenienter ad se ipsam, et ex
hoc ipso habet esse juxta illam; ita de
ratione vitii est disponere eam disconvenienter; estque proinde ex isto capite con­
tra talem naturam.
Respondetur ita esse : nec nos hoc caputwa*
siluimus, sed explicuimus in nostra ra­
tione. Non tamen distinguimus illud ab
aliis, quæ relata sunt : quia tota illa dis­
convenientia, quam natura ex vitio accipit,
redundat contra inclinationem, quam dixi­
mus: eo quod est disconvenientia non
respectu naturæ substantialis (hæc enim
non allicitur immediate habitibus vitii, aut
virtutis) sed respectu potentiæ operalivæ,
cujus totum ewe est propter operationem,
ad quam inclinat. Et quamvis quilibet ha­
bitus primario respiciat disponere subjec­
tum in se, ut diximus circa literam primi
art. non tamen ille respectus sistit in ipso
subjecto, sed extenditur usque ad actum,
et inclinationem ad ipsum. Unde merito
pro eodem reputamus, quod vitium contrarietur natura rationali, eo quod male dis­
ponat ejus potentias in seipsis ! et quod contrarietur illi, eo quod repugnet naturali
ipsius inclinationi ad bonum honestum, et
ad actus virtutum :
Hic disputant aliqui, quomodo peccata DBblB
omissionis, quæ non consistunt in positivo,aquis
contrarientiir naturae rationali? Sed faci lis dim &
est resolutio. Tum quia praedictis peccatis
I
semper admiscetur aliquis actus, qui est
causa omittendi, ut dicemus disp. 5, et ita
ratione talis actus possunt conlrariari prae1
dictæ natura, sicut peccata commissionis.
Tumetiamquia cumomissio peccaminosasit
carentia forma? debita?, eo ipso repugnat na­
turali inclinationi subjecti ad talem for­
mam : sicut quia cæcitas est carentia visus
debiti animali, eo ipso repugnat naturæ
I sensitivae, et naturali ejus inclinationi ad
I videndum. Nomine autem contrarietatis in
præsenti etiam comprehendimus hujus™odi repugnantiam, ut initio dubii ani| madvertimus.
DUBIUM II.

DISP. II. DUB. Il,

DUBIUM II.
Ct rum vilia opposila]isirltitibus infusis sint
contra naturam rationalem ?
Propter eminentiam et supernatural i ta­
lem virtutum infusarum militat specialis
difficultas in vitiis eis oppositis circa conIrarietalem ad rationalem naturam : quam
decidemus in hoc dubio.

§ >·.
Irro /). Thomas sententia.

16. Dicendum est, etiam viliq et peccata
opposita virtutibus infusis conlrariari ra­
tionali naturæ. Ita Divus Thomas in hoc
articulo, ubi absolute de omni vitio profert
esse contra prædiclam naturam. Idque
ostendit in argumento sed contra auctoritate
Divi Augustini libro 3 de libero arbitrio,
capite decimo tertio, dicentis, omne pecca­
tum, eo ipso quod peccatum est, esse contra
naturam. Et secunda secundæ, quæstione
decima, articulo primo ad primum, docet
id de infidelitate, quæ fidei infusæ opponi­
tur. Quod etiam insinuat infra quæst. 100,
art. 1 et 3, p. quæst. 84, art. 7, quatenus
ait, omnia præcepta moralia, etiam quæ
sunt de actibus supernaturalibus, ut præceptum habendi fidem, et præceptum pœnilendi de peccatis pertinere (modo infra
explicando) ad legem naturæ : ex hoc nam­
que bene inferlur, vitia et peccata contra
hujusmodi præcepta conlrariari naturæ ra­
tionali, cujus lumine dictatur prædicta lex.
Undehancsenlentiam tuentur Cajetanus loco
<#·· citato ex 3 parte. Sotus in 4 distinctione.
14, quæstione 1, articulo 7, et libro 1, de
Cariei. Justitia, et Jure, quæstione 4, art. 3 ad 2,
zsœel. Alvarez in præsenti disput. 119, Curiel dub.
unico conclus. 1, Zumel disp. 1, conclus. 2,
Montes, disp. 1, quæst. 2, Lorca disp. 3,
Man. Greg. Marl. dub. 2, et plures alii : quamvis
non omnes eodem tramite incedant.
f](i.
Probatur ratione, qua dubio præced. usi
' fuimus : quia prædicta vitia disponunt
male naturam rationalem, suntque illi dis­
sona et disconvenientia : hoc enim est de
ratione cujuscunque vitii, ut sit mala na­
turæ dispositio : ergo repugnant et conlrarianlur tali naturæ: idem enim est re­
pugnantia sive .contrarietas ad aliquam
naturam atque dissonantia et disconvenien­
tia respectu illius, ut initio dubii præced.
animadvertimus.

39

Confirmatur: nam virtutes infusæ vere Conûrsunt juxta naturam rationalem, et periiciunt hominem consone et convenienter ad
illam : ergo vitia opposita contrahantur et
repugnant tali naturæ: quod enim opponi­
tur perfectioni existenti juxta aliquam na­
turam, etiam opponitur eidem naturæ: et
sicut talis perfectio est juxta, ita ejus oppo­
situm est contra prædiclam naturam.
Dices, virtutes infusas non esse ejusdem Effu.
ordinis cum natura rationali, sed superioris gtam.
et divini : unde sicut ob hanc rationem non
sunt homini connaturales, ita non sunt
dicendæ juxta ejus naturam, sed supra
illam: atque adeo nec vitia opposita di­
cenda erunt contra talem naturam secun­
dum se consideratam, sed contra aliam
superiorem et deificam, qualis est gratia ;
vel ad summum contra ipsam naturam ra­
tionalem ut elevatam et perfectam per
ipsam gratiam.
17. Sed contra: quia aliud est an vir- luipntutes infusæsint connaturales homini ; aliud gnatur.
vero ansint consonæ eteonvenientes : quam­
vis enim supernaturalitas illarum obsit
prædictæ connaturalitati, quia non dicitur
connaturale alicui, illud quod est supra
ejus naturam ; non tamen obesse potest
consonanliæ, et convenientiae, aut huic,
quod vocamus esse juxta naturam: quia ad
hoc sufficit, ut prædictævirtutes sint formæ
perfectivæ, quibus natura bene se habeat,
et quibus consone ad se ipsam perficiatur
et ornetur : hæc autem munia optime præstantur a prædictis virtutibus: nam quo
forma aliqua est superior, eo magis perfi­
cit ; et quo magis perficit, eo magis consonat
et congruit rei perfectibili, adeoque magis
est juxta ejus naturam : quod Hispane dici­
mus esta le mui bien. Et consequenter vi­
tium, quod hujusmodi convenientiam au­
fert, nequit non prædictæ naturæ dissonare,
et disconvenire, hispane eslar le mal. Unde
D. Augustinus lib. 12 de Civit. Dei, cap. 1,
appellat vitium Angelicæ naturæ ; quod non
adiiæsit Deo per charilatem, quia sic illi
adhaerere valde consonat tali natnræ.
Potestquehæc impugnatio et ratio nostra
confirmari animadvertendo ex D. Thoma
2, 2, quæst. 2, art. 3, quod in naturis su­
bord inatis, ad perfectionem inferioris duo
concurrunt : unum, quod est secundum
proprium motum ; et aliud, quod est secun­
dum motum naturæ superioris. Aquamaris
v. g. secundum proprium motum tendit ad
centrum ; secundum vero motum lunæ,
cui subordinalur, movetur per fluxum et

10

,
ί

I
I
1
■

1
ii
!
fl
jl
p
in '
w
ί·!|
n
R

18

■s
f >
hs

I?
il
■ 'j
■I
■j·
II' J

HN
Λ'ΐ!
Π
■jU
K?|

DE VITIIS, ET PKCCAT1S.

refluxuni circa centrum : el uterque inclus
aqua», et aliquo modo illi violentum, quic­
special ad perfectionem illius aqua?. Idem
quid praedictum motum et influxum im­
cernitur in orbibus Planetarum, qui pro­
pediret. Eodem ergo proportionali modo
prie motu tendunt ab Occidente in Oriens ;
ad praesens philosophandum est de formis
supernaturalibus, et de vitiis oppositis res- I
motu vero primi mobilis ab Oriente in
peclu natura» rationalis. Objectiones vero
I
Occidens. Secundo observa, quod inter
omnes creatas naturas sola rationalis habet
contra hanc doctrinam adducemus pro conI
immediatum ordinem ad Deum : atqueadeo I iraria sententia, et ibi diluemus.
convenit illi ut non solum per sibi conna- i
Secundo probatur conclusio ; et explicatur alia via repugnantia praedictorum ' i-'M
turalia, sed etiam per illa, qua? sunt Dei
propria, perficiatur. Cujus rationem tradit ; tiormn ad naturam hominis. Quia eadem "i
I
n.Tbôui. Ang. Doctor loco cit. Quia exter# creatur# I naturalis ratio, quæ immediato dictat virlutes acquisitas, et prohibet vitia opposita,
I
non attingunt ad aliquid universale, sed solum
ad aliquid particulare, participantes divinam
habet mediale, et ex consequenti dictare
bonitatem vel in essendo tantum, sicut inani­
de virtutibus infusis, et contraria vitia pro­
mata; vel etiam iu vivenda et cognoscendo
hibere : et eadem naluræ inclinatio, quæ
singularia, sicut plant# et animalia: natura I est per se ad virtutes acquisitas, extenditur
autem rationalis. in quantum cognoscit uni­ j eodem modo, nempe ex consequenti et me­
versalem boni et entis rationem, habet imme­
diate, seu indirecte ad infusas: quamvis
diatum ordinem ad universale essrndi princi­
enim prædicta ratio non attingat immediate
pium. Perfectio igitur rationalis nalurx turn
dona, aut præcepta ordinis supernaturalis,
solum consistit in eo. quod ei competit secun­
utpole excedentia illius captum ; nihilomi­
dum suam naturam:sed in eo etiam, quod ei
nus, supposita hominis elevatione ad talem
attribuitur e.c quadam supernatural! peφα­
ordinem gratis a Deo facta, ex consequenti,
et mediate habet dictare de prædictis donis,
liane divin# bonitatis, etc.
18. Hinc sequens confirmatio deducitur :
et præceptis, eorumque actibus; atque adeo
condemnare vitia, et peccata, quæ eisdem
nam quod pra?bet impedimentum naturæindonis, et præceptis immediate opponuntur :
feriori, ne perficiatur a superiore, cui subordmalur, necessario est illi disconveerunt igitur hac via, scilicet mediate, et
niens: sicut e contra quod est ei ratio ut
indirecte, sive ex consequenti, prædicta
vitia contra naturam rationalem. Conse­
perficiatur a tali superiore, non potest non
esse conveniens ; sed vitia contra supernaquentia patet : nam cum prædicta natura
luralia’ponunt impedimentum in humana
ex se inclinetur ad sequendum dictamen
suæ rationis, oportet ut quicquid opponitur
natura, ne perficiatur per gratiam et virlutes infusas a Deo auctore supernatural!,
hujusmodi dictamini, aut per ipsum prohi­
betur, repugnet, et opponatur eidem naluræ,
cui subordinate : ergo hujusmodi vilia
et inclinationi. Antecedens vero ita expli­
dissonant et disconveniunt prædicta? natucatur, et suadetur : quia eo ipso quod ratio
ræ, atque adeo sunt contra illam. Neque
naturalis perse, et immediate dictet parenI
obest. quod hujusmodi perfectio sit supra
dum esse cuilibet superiori legitime praeci­
naturam, in qua recipitur, ut in evasione
tangitur: quia sicut acquirere vires propienti, sicut dictat de facto, ibidem virpriis viribus superiores, reddique potentius
tualiler, et ex consequenti dictat, quod na­
etellicaciusad bonum prosequendum,cuique
tura elevata ad ordinem supcrnaturalem,
est valde consonum ; ita etiam perfici et
et subdita Deo legislatori hujus ordinis
elevare supra propriam naturam per for- | debet ei parere, observareque ejus leges
mam et naturam superiorem. Et conse­
supernalurales, adeoque vitare peccata
quenter unicuique erit dissonum id. quod
contra hujusmodi leges. Unde si eidem
talem elevationem et perfectionem imperationi naturali sub modo sibi proportio­
dit. Quod non parum confirmat exemplum,
nate proponatur, an voluntas elevata ad
KTtiom. quo Divus Thom. loco cit. utitur, aquæ| ordinem, qui dicitur supernaturalis. teneatur
maris: nam motus conveniens illi ex inobedire legislatori illius ordinis, peccetque non
fluxu luna, quamvis non sit supernaturalis
obediendo, aut violando aliquod ejuspr.rcepabsolute, est tamen supra naturam protum ? se ipsa, suoque naturali lumine judi­
priain ipsius aqua? : quatenus ex propria
cabit teneri, et peccare.
gravitate nequit sic moveri: et nihilomi19. Dices : ratio naturalis per elevationem pepija
nus talis motus et influxus valde ei connaluræ ad illum ordinem sæpe nihil intrin­
sonat, esselque contra naturam ejusdem
secum recipit, sed deputatione Dei extrinseca

DISP. I!. DIB. II.

«ecadicilur elevala : ergo sicut non suppo­
sita glevittiono nullo modo dictaret de
virtutibus aut præceptis supernaturalibiis,
Hu neque ex elevationis suppositione id
habebit.
Eü-xU· Respondetur,quicquid sil do antecedente,
,1U negando consequentiam : hoc enim est in­
genium (ut ita dicamus) naturalis rationis,
ut eo ipso quod detur illa suppositio, bonaqueet præceplasupernaturalia sub aliqua
naturali ratione, puta sub rationecujusdam
magni boni, vel alia simili ei proponantur,
slatini se ipsa dictet esse prosequenda, et
illorum auctori obediendum, ac proinde
opposita vitia et peccata fugienda. Potestque
hoc explicari aliquibus exemplis. Simonia,
verbi gratia, qua potestas spiritualis, et
ad supernaturalem ordinem pertinens ven­
deretur, directe est contra praeceptum supernalurale: et tamen si naturali rationi
proportionale ad suum modum cognoscendi
proponatur, ipsa etiam prohibebit illam ;
quatenus dictat peccatura esse vendere res
invendibiles, quarum domini non sumus;
et ea, quæ sunt superioris ordinis pro in­
ferioribus commutare : ut docet Divus Tho­
mas secunda secundæ, quæstione 100,
articulo 2. Similiter revelatio sigilli con­
fessionis directe est contra religionem
supernaturalem ; et tamen etiam naturalis
ratio indirecte et ex consequenti illam
prohibet : quatenus dictat, peccatum esse
prodere illa, quæ fidei nostræ ul omnino
servanda committuntur. Satisfactio quoque
et dolor de peccatis commissis contra Deum
auctorem supernaturalem, praecipitur suo
modo a naturali ratione: quatenus dictat
resarciendam esse cuilibet offensam injuste
illatam, ut docuit Divus Thomas 3 parte,
quæstione 84, articulo 7, de quo videndus
est ibi Cajetanus. Et tandem postquam
Angelus per evident iam in attestante cogno­
vit, aliqua supernaluralia mysteria esse
sibi a Deo revelata, si forte discrederet,
delinqueret etiam contra lumen naturale:
nam jus naluræ didat præstandam esse
omnimodam fidem Deo quovis modo loquenti ; de quolibet nec fallere posse, nec
falli : et ita in aliis.

§ Π.
Sententia adversa cum suis argumentis.
20. Contrariam sententiam, nempe vitia,
et peccata opposita virtutibus infusis non
esse contra naturam rationalem, tuentur

Medina in hoc articulo 2, Conradtis infra, Medina,
articulot», et quæstione 72, articulo 4, in ^oerad.
quam etiam inclinat Durandus in 4 dis-p
tinction. quæstioneô. Videlurque insinuari
a Divo Thoma, citato articulo 6, ubi ait,
peccatum rectius diflinitum fuisse ab Au­
gustino per esse contra legem asternam, quam
diffiniretur per esse contra rationem natu­
ralem: quia in multis regulamur per illam,
ad quæ hæc non pertingit : atque adeo
sentit, non omnia peccata contrariari prædiclæ rationi. Verum ex hoc Divi Thomæ
loco ad summum potest colligi, non omnia
peccata esse directe et immediate contra
naturalem rationem ; non autem quod non
sint contra illam indirecte, modo num.
præced. explicato. Quia enim quæ ita sunt
contra praedictam rationem, expressius
pugnant cum lege æterna, quam cum illa,
et alias omnia, quæ prohibentur per prae­
dictam rationem, prohibentur etiam per
talem legem, recte peccatum in sua generalitate sumptum diflinitum fuit potius per
esse contra legem asternam, quam per esse
contra rationem naturalem.
Probatur ergo prædicta sententia : quo- Primm»
niam lex graliæ habet peculiaria præcepta, in^^n
ad quæ ratio naturalis non extenditur : si­
cut respicit specialem naturam omnino su­
pra ordinem naturalem, scilicet gratiam :
ergo prædicta ratio non pertingit ad prohi­
benda peccata contra talia præcepta : alias
præcepta hæc superfluerent, solaque natu­
ralis lex omnia praecipienda præciperet, et
prohibenda prohiberet.
Respondetur, hinc solum haberi, prae- Solutio,
cepia ordinis gratiæ non dictari a ratione
naturali immediate et directe, atque adeo
nec peccata commissa immediate contra
illa, opponi directe prædictæ rationi ; secus
autem indirecte modo explicato.
21. Secundo probalur : nam ex opposito Secunsequeretur, pueros existenles in limbo ha- dttm·
bere remorsum conscientiæ de peccato ori­
ginali, et hæreticos in hac vita de peccato
suæ hæresis : nam conscientiæ vermis mur­
murat de iis, quæ sunt contra jus naluræ :
hoc autem falsum esse quoad primam par­
tem constabit infra disp. 18, et quoad se­
cundam docet D. Thom, in 2, disl. 39,
quæst. 3, art. 1 ad 3. Sequeretur etiam,
dominos posse cogere servos infideles, ut
fidem suscipiant : sicut possunt cogere il­
los, ne in alia peccata contra jus naturæ
labantur. Quod etiam esse falsum tradunt
communiter Theologi cum eodem Divo
Thom. 2, 2, quæstione 10, articulo 8 et 10.

DK VITIIS, ET PECCATIS.
Respondetur negando ntramque sequelam. Et ad probationem prioris quoad pue­
ros in limbo existantes dicendum est, ver­
mem conscienti® non esse nisi de illis pec­
catis, quæ propria voluntate commissa sunt:
et ita peccatiun originale, quod aliena volun­
tate commissum fuit, etiamsi directe esset
contra legem naturæ, non generaret con­
scientia? remorsum.Hæreticivero in alia vita,
ubi errorem suum agnoscent, murmure ver­
mis conscient iæ angentur : modo vero quandiu hæretici sunt, non oportet.quod vermis
iste deipso hæresis peccato murmuret : quia
adhuc de peccatis immediate contra jus na­
turale sæpe non est conscienti® remorsus ;
eo quod errore, vel ignorantia, aut obli­
vione culpabili teguntur. Ad probationem
posterioris sequelæ respondetur, integrum
esse dominis cohibere servas a peccatis quæ
directe sunt contra jus naturæ ; secus vero
ab aliis, quæ solum indirecte et mediale
illi adversantur : et praesertim ab infideli­
tate : eo quod fides postulat, ut sine coac­
tione et satis spontanee recipiatur, ut habe­
tur loco cit. ex 2, 2.
Tertiem.
22. Tertio arguitur in hunc modum (et
erit objectio contra nostram primam ratio­
nem, et ejus confirmationem). Si vilia, de
quibus loquimur, essent contra naturam
rationalem, maxime quia virtutes infusæ.
quibus opponuntur, perficiunt praedictam
naturam, sunlque illi consonæ et conve­
nientes : sed hæc ratio est nulla ; dantur
enim plura eodem modo subjectum perfi­
cientia, quorum opposita non idcirco tali I
naturæ contrariantur : ergo etc. Minor, in
quaesi difficultas,suadetur multis instantiis.
Nam modus cognoscendi per discursum, et
conversionem ad phantasmata, quem habet
anima unita corpori passibili, opponitur
modo cognoscendi per simplicem intuitum,
et sine dependentia a phantasmatibus, quo
utitur in statu separationis -.quiqueest ma­
gna ejus perfectio : similiter fides et spes op­
ponuntur visioni et possessioni, quibus na­
tura rationalis maxime perficitur : status
etiam naturæ in purisopponitur justi tiæ ori­
ginali etgratiæ. quibus eadem natura valde
decoratur : et nihilominus nec modus co­
gnoscendi per discursum et phantasmata,
nec fides et spes, neque status in puris ha­
bet esse contra prædiclam naturam.
Confit- Confirmatur: nam scientia, cognitio certa
mitio. futurorum contingentium, discretio cogita­
tionum, et similia perficiunt valde natu­
ram humanam : et tamen quæ illis oppo­
nuntur, ut opinio, p! futurorum aut cogi-

Eno-

lationum 'nescientia non sunt contra pro­
dictam naturam, neque eam male alliciunt.
Similiter matrimonium opponitur virginitati, et aliqua opera prœcepli aliquibus opebus consilii : et tamen nullum istorum
importat contrarietatem, quam diximus.
Hoc argumento convicti Gregorius Marl,
ei quidam alii, negant sufficere, quod ali- r«
qua forma sit perfectio, quantumvis naturæ
consona, ut oppositum sit contra talem na­
turam ·, nisi in ea detur simul inclinatio
ad talem formam. Qualiter vero in natura
rationali sit inclinatio ad virtutes infusas,
ratione cujus vitia opposita illi contrarientur, duabus viis conatur citatus auctor ex­
plicare. Prima, quam ut optimam novis­
simo loco adducit, est quod sicut in homine
datur inclinatio ad beatiludinem in com­
muni. et ralione hujus, adeoque mediale et
ex consequenti ad hanc beatitudinem in par­
ticulari. quæ est Deus, ita similiter datur
per se inclinatio ad bonum virtutis in com­
muni : ex consequenti autem et inadæquate ad virtutes particulares, quæ sub
communi ratione virtutis continentur, ac
proinde etiam ad virtutes infusas tanquam
content is sub illa communi ratione. Se­
cunda via, quam ex juniore quodam doctis­
simo adducit, distinguit in natura humana
triplicem gradum : primum specificum et
proprium ipsius hominis : secundum genericum. in quo convenit cum Angelis : ter­
tium communissimum, in quo cum ipso
Deo analogatur. Licet ergo ex primo vel se­
cundo gradu nulla oriatur inclinatio ad
virtutes supernaturales : quia naturalis in­
clinatio consequens praedictos gradus, non
transcendit
limite^^^^l^^^·
bene tamen
potest oriri ex tertio : quia cum sit commu­
nis tam creatæ quam divinæ naturæ, non
restringitur ejus inclinatio ad ea. quæ sunt
ordinis naturæ, sed pertingit usque ad
supornaturalem. in quo sunt virtutes in23. Verum enim vero neque argumen­ Desen·
tum trahit in hujusmodi angustias : neque vir.
duo modi relati sufficienter explicant, qua­
liter in natura rationali detur prædicta in­
clinatio ·. nec tandem dato eam ad inten­
tum requiri, deesset congruentior modus
ipsam explicandi. Primum istorum cons­
tabit ex solutione, quam statim adducemus.
Ultimum vero habetur ex nostra secunda
ratione : eodem enim modo, quo ibi dixi­
mus peccata prædictorum vitiorum, ipsaque
vitia contrariari dictamini naturalis ratio­
nis, scilicet indirecte et mediate, dicemus
quoque

DISI’. π. DI B. Ιί.

quo<|uo rontrariari inclinationi natura) ad
sequendi prædiçlum dictamen.
Secandum initem, videlicet ntrunquo di­
cendum modum nuper assignatum inaufficienlein esse, convincitur ex illis, quæ in
lracl.de visione Dei disp. 2, dub. 4 et 5
discussimus: ubi ostensum fuit non dari
in il· bis appetitum naturalem innatum vel
elicitum ad claram Dei visionem : atque
adeo neque ad virtutes infusas, in quibus
militat eadem ratio, ut intucnli constabit.
*Sed et nunc arguitur contra primum mo­
dum, quem adducit Martinel. Quia appeti­
tus vel inclinatio naturalis determinate est
respectu objecti proportionali ; seu in or­
dine ad quod insunt naturæ vires : frustra
enim daret natura appetitum ad illud, quod
ipsius naturæ viribus non esset consequibile : virtus autem communissime accepta,
ut abstrahit a naturali et infusa, abstrahit
etiam a ratione objecti proportionali et
superexcedentis, el utrunquecomplectitur :
ergo ad eam sic sumptam non datur in
natura talis inclinatio. Accedit, quod si vir­
tutes infusæ idcirco dicerentur esse juxta
inclinationem naturæ, quia in ista est in­
clinatio ad bonum virtutis, ut abstrahit a
naturali et infusa ; pari ratione vitia et
peccata dicerentur juxta naturæ inclinatio­
nem : quandoquidem juxta hunc modum di­
cendi etiam erit admittenda naturalis incli­
natio ad bonum communissime sumptum,
ut abstrahit a delectabili et honesto, sub
quo comprehenditur tam vitium morale
quam virtus.
Secundus etiam dicendi modus videtur
contra D. Thomam supra quæst. 63, art. 1,
ubi in ordine ad virtutes Theologicas et in­
fusas nullam admittit in natura inclinatio­
nem adhuc inchoatam ; sed dicit esse tota­
liter ab exlrinseco. Et sane si daretur talis
inclinatio, prædictæ virtutes essent aliquo
mododebitæ naturæ: quia naturæ incli­
nate ad aliquam formam debita est juxta
modum inclinationis ipsa forma.Exquo rur­
sus fieret, tales virtutes non omnino esse
supra naturam, sed potius connaturales :
siquidem in ipsa natura praeexisteret non
nuda potentia obedientialis, sed naturalis
inclinatio, adeoque debitum aliquod exi­
gendi illas.
24. Hac igitur responsione prælermissa,
pro vera solutione animadvertendum est,
’^dupliciter posse aliquid opponi ei, quod est
perfectio consona naturæ : vel ita quod
utrunque oppositorum aptum sit in esse pro
eodem statu, eidemquesupposito : vel solum

43

pro diversis statibus, aut in suppositis dis­
tinctis, Quod ergo priori modo perfectioni
naturæ opponitur, contrariatur etiam ipsi
naturæ : quia uni et eidem naturæ in eodem
statu et supposito nequeunt congruere for­
mæ opposite : et ideo si ab una ex praedic­
tis formis disponitur bene, non potest non
ab opposita prave affici. At vero quod pos­
teriori modo opponitur formæ perficienti
naturam, non eo ipso naturæ contrariatur :
quia talis natura nata est habere diversos
status inter se i ncom possibiles, el pro eis
distinctis et incompossibilibus formis per­
fici : et sicut nullus prædictorum statuum
est contra naturam -, sed omnes ab ea pro
diversis temporibus exiguntur ; sic etiam
nulla ex praedictis formis illi adversatur,
sed nnaquæque pro suo statu congruit ipsi,
eleam perficit : adeoque omnes sunt juxta
praedictam naturam.
Secundo nota, quod quia anima raliona- Aiu
lis spiritualis est, et simul forma corporis a“,Inadcorruptibîlis, duplicem statum ex propria
natura sibi vendicat : nempe statum con­
junctionis ad prædictum corpus, et statum
separationis ab ipso. In primo alligata est
corpori quood omnem suam operationem,
etiam partis intellectivae -.quatenus oportet
intelligentem in corpore, sensibilium phan­
tasmata speculari. In secundo vero soluta
est a lege corporis, et habet alium modum
intelligendi, qui est proprius .substantiarum
separatarum ; nempe per simplicem intui­
tum, et sine prædiclis phantasmatibus. Ex
quibus ille prior status habet se sicut via :
quia dum sumus in corpore, peregrinamur.
Posterior vero sicut terminus : quatenus
post separationem à corpore nullus est jam
profectus ; sed ubi ceciderit lignum, ibi ma­
nebit. In ipso etiam statu conjunctionis ad
corpus corruptibile, qui est status viæ, pla­
ces alii status quasi partes ejus distingui
solent : ut status naturæ in puris, status
justitia? originalis, status naturæ lapsæ
etc. Et adhuc in istorum aliquibus est
considerare statum existentis in potentia,
et statum existentis in actu: quia cum
homo non habeat sibi congenitas formas
intelligibiles, quibus intellectus actuatur ;
nec bonum apprehensum, quo voluntas
determinetur, prius habet esse in poten­
tia ad hæc ; et postea per motum et suc­
cessionem reducitur ad actum. Et quoniam
gratia naturam afficit juxta modum ipsius
naturæ, pro diversis statibus diversimode
illam donis suis perficit : in via quippp per
fidem et spem, quibus ambulamus : in 1er-

DISP. II. DUR. II.
DE VITIIS. ET PECCATIS.

minoautemper visionem claram, qua, comprehendimus, et possidemus : sicut otium
aliter perficitur modo per ipsam gratiam na­
tura lapsa ·, et aliter perficeretur per justi­
tiam originalem natura.quæ non cecidisset.
Auuwd- 23. Denique observa, ex eodem principio
vers* or,rj jQ nalura humana, ut non possit ha!er'1** bere in unico individuo totam eam perfectio­
nem, quam infra latitudinem suæ speciei
nata esi adipisci; sed exigat distincta suppo­
sita pro diversis maniis exequendis. Nam
ex qua parte hûmo intellectualis est, et An­
gelorum ordinem attingit.convenit ei divi­
nis rebus in secessu a multitudine vacare :
et, ut attentius contemplationi veritatis in­
sistat. a carnalibus delectationibus et ma­
trimonii curi.- per virginitatem abstinere.
Ex qua veru est anima! politicum et socia­
bile, congruit etiam suæ naluræ rebus com­
munitas, ejusdemque naturæ conservationi
ac propagationi incumbere. Quæ quia in
uno eodemque supposito imeompossibilia
sunt, ipsa natura postulat diversa indi·, idua, ut in uno hujus muneris, et in alio il­
lius perfectionem assequatur.Quod recte exn.Tt.-w. plicuit D. Thom. 2. 2, quæst. 152,art. 2,ubi
ut ostenderet, virginitatem non esse contra
naturale praeceptum propagationis huma­
nae, quia natura utrunque postulat, per di­
versos tamen adimplenda, sic ait : Mulla
sunt multitudini necessaria, ad qua implenda
unus non sufficit : sed implentur a multitu­
dine. dum unus huc alius illud facit. Prxceplum igitur datum de generatione respicit lo­
tam multitudinem hominum : cui necessarium
est. nonsolum quod multiplicetur corporaliter,
wd diam quod spiritualiler proficiat. Et ideo
sufficienter providetur human.T multitudini,
si quidum carnali operationi opt-ram dent :
quidam vero ab hac abstinentes, contempla­
tioni divinorum vacent ad totius humani ge­
neris pulchritudinem et salutem. Sicut etiam
in exercitu quidam castra custodiunt, quidam
signa deferunt, quidam gladiis decertant, qux
tamen omnia debita sunt multitudini, sed
per unum impleri non possunt.
Solutio
26. Ex his habetur legitima argumenti
argu- solutio : omnia enim, quæ in eo referuntur
nifU1‘ tanquam opposita ut mudus cognoscendi per
discursum et phantasmata, et modus co­
gnoscendi sine illis, fides et vitia, spes et
possessio, justitia originalis et nuditas na­
turæ, aliaque hujusmodi conveniunt illi se­
cundum diversos status : ut viæ et termini,
conjunctionis ad corpus et separationis, na­
luræ puræet naturæ inlegræ, etc. Unde non
mirum quod licet sint inter se i nconi possi­

bilia, nullum eorum naturæ contrarielur,
sed omnia consonent; successive tamen el
pro diversis statibus, til dictum est. Al voro
virtutes infusæ et vilia opposita apta sunt
in esse naluræ rationali pro eodem statu :
et ideo si prædiclæ virtutes habent esse con­
sona», vel juxta illam ; vitia debent esse
dissona et contraria.
Similiter dicendum est ad confirmatio-Sfl|
nem : nam scientia, et opinio (esto opinio
sit juxta naturam : de quo alibi) non con­
veniunt homini omnino secundum eundem
statum : opinio enim est via ad scientiam,
et ita congruit naturæ secundum quod est
in potentia ad scire; scientia vero habet se
sicut terminus, et constituit intellectum
in actu. Nescientia autem futurorum, et
cogitationum cordi ubi istorum cognitio
non est debita, est pura negatio : et ideo
neque est contra, neque juxta naturam :
neque proprie impedit, vel indisponit ad
habendam scientiam, sed est ipsum non
habere illam.
Ad illud de virginitate, et matrimonio
constat ex tertio notabili, quomodo natura
utroque perficitur, et uirumque exigit; sed
in suppositis distinctis : et ideo neque pos­
sunt haberi in uno, neque aliquod eorum
naturæ contrarialur.Quemadraodum sexum
diversitas exigitur a natura, et est juxta
illam; non tamen ulerqiie sexus per se in
eodem individuo concurrit. Ad id. quod
tangitur de actibus consilii, respondetur,
rationem nostram procedere in formis, et
perfectionibus habitualibus; non vero in
motibus, et actibus secundis : quia in istis
quod se excludant, potest provenire ex sola
ipsorum incompossibilitate, etiam sine dis­
convenientia alicujus eorum ad naturam :
in illis vero eo ipso quod una impediat
aliam, vel ad eam indisponat, est evidens
signum, quod si una congruit naturæ, alia
dissonat : quia formæ habituales quoties
nate sunt convenire pro eodem statu, et
supposito, si nulla contrariatur naturæ,
omnes se juvant et connecluntur : ut patet
in virtutibus, quæ omnes quantum ad ha­
bitus sunt connexæ; licet aliquarum actus
sint incompossibiles.
27. Denique arguitur objiciendo eliam Arncontra primam rationem : quia ex illa se-n>«1®,
quitur, vitia opposita temperantia?, forti tu-llltlica
dini,et earum partibus esse contra naturam
sensitivam : hoc autem ex se, et ex dictis in
principio disputationis constat esse falsum :
ergo. etc. Sequela probatur : tum quia prae­
dicte virtutes perficiunt naturam sensi­
tivam

Uvam, d ejus appetitum, in quo el subjec­
tantur : ergo eum vitia opposita tollant,
vel impediant hujusmodi perfectionem, ha­
bebunt osso contra talem naturam. Tum
etiam quia prædicta vilia ponunt obicem
m illa natura, ne perficiatur per virtutes a
rationali, cui subordinalur : ergo si vera
diximus num. Γ8, non possunt non male
illam disponere, et esse contra ipsam.
i. .a· Respondetur, naturam sensitivam, et ejus
w· appetitum posse considerari dupliciter : vel
pr.Tcise secundum se : vel prout in homine
participat aliquid voluntatis, et rationis.
Primo modo non est subjectum ali cujus
virtutis, nec perficitur peream : quia sub­
jectum virtutis debet esse rationale saltem
per participationem : et in 1, et 2, Ethic.
Philosophus dicit : unde nec vitia ex ra­
tione a nobis facta habebunt esse contra
naturam sensitivam sic sumptam. Secundo
vero modo concedimus, prædicta vitia contrariari hujusmodi naluræ : quia appetitus
sensitivus secundum quod participat ratio­
nem, naturaliter inclinatur ad ejus bonum :
et ita vitium, quod hujusmodi inclinationi
adversatur, contrariabitur etiam prædicto
appetitui. Sumiturque solutio ex D. Thoma
supra quæst. 56, art. 4. Per quod patet
etiam ad secundam probationem : quoniam
vitia non impediunt immediate naturam
sensitivam, præcise ut sensitiva est, ne
perficiatur per illas virtutes ; sicut impe­
diunt naturam rationalem, ne perficiatur
per virtutes infusas : non enim natura sen­
sitiva immediate secundum se est perfectibilis per virtutes, sed mediante participa­
tione, quam diximus : atque adeo vitia
contrariabuntur hujusmodi participationi,
vel naturæ sensitivae, ut per eam elevatae ;
non vero ipsi naturæ immediate, et in se.
ARTICULUS III.

Urum vilium sil pcjus quam actus vitiosus ?
Ad tertiam sic proceditur. Videtur quod vitium (id est
Libitus malus) sit pejus quam peccatum, id est actus malus.
Sictil cuim bonum, quod est diuturnius, est melius,- ita malotn. qnod est diuturnius, est pejus .· sed habitus vitiosus est
diuturnior, quam actus vitiosi, qui statim transeunt : ergo
luliitus vitiosus est pejor quam actus vitiosus.
2. Pnctcrca plura mala sunt magis fugienda quam unum
malum:sed labitus malus virtualiter est causa multorum
talorum actuum: ergo habitus vitiosus est pejor quam actus
vitiosas.
3. Preicrca .· causa est potior qnarn effectus .· sed habitus
perficit actum tam in bonitate quam in malitia .· ergo habi­
tos tst potior actu, ct in bonitate, et in malitia.
Sed contra .· pro actu vitioso aliquis juste punitur, non
autem pro habitu vitioso, si non procedat ad actum : ergo
artus vitiosas est pejor quam liabilus vitiosus.
Respondeo dicendum quod habitus medio modo se habet
iiter otcntianiel actum. Manifestum est autem quod actus

in boikOCl nulo
potaniûf, iildirilnr in Ο Μ··Ι.·«
ph·.- D.' liu* cm enim bene ugcrc quam poiw bene .>-t i··
fl Minili’cr viliijærnbihiK ( st dhIc ajrcrc quum
male
agiifi·. I’ndr ciiiiiii ^qailur. quod hubilii*. in btitiitaic ct in
mulilla medium gradum obtineat Inter poumîiam er actum :
ni bilice!
hubilo* boni* vcl muta* pwerninet in bnnirah· vcl iitdihb pofenii/·. in eiiam subdatur actui. Quod
etiam ex lioc appuret, qnod habitas non dicitur boiing v< 1
malus nisi ex hoc quod inclinai ad actum botmrn, vrl ma*
Ium. Unde propter bonitatem. vet malitiam acte dicitur
h ihiiijA bonus vrI mali» : cl Mc potior c«t actus in honiute
vcl malitia quam habilin : qui.i pn/plcr quod unamquodqnr
laic. ct llhid m
· t.
Ad primum ergo dicendum, quod nihil prohibet, aliquid
CMC simpliciter allero potius quod tamen necandum quid
ab eo deficit : simnliciter enim po!hr> judicatur quod prw>
minet, quantum ad id. quod per se consideratur in utroque :
waiiidmn quid autem quod prxcminel secundum id, quod
per acridcjissc lubet ad iitriimquc. Ostensum est autem ex
ipsa ratione adus et habitus, qnod aelos est potior in boni­
tate, ct malitia quam habitus : quod autem habitus sit dmluniior quam actus, accidit ex eo. quod utcumque invenitur
in tali natura, quæ non potCAt semper ager··, ei eojns actio
est in motu Yranseunte. Unde simpliciter actus esi potior
fam in bonitate quam in malitia: sed habitus est |>nnnr
senindnm quid.
Ad secundum dicendum, quod habitus non est simpliciter
plures actus, sed Secundum quid, id est virtute : unde ex
hoc non potest concludi, quod habitus sil simpliciter potior
in bonitate, vel maliti i quam
Ad tertium dicendum» quod habitus est causa actus in
genere causa.· efficientis : sed actus est causa lubilns in
genere rausæ finalis, secundum quam considerator ratio
boni ct mali : el ideo in bonitate, et malitia actus præcrninct habitui

Conclusio. Actus secundus absolute, el
simpliciter excedit habitum, sive in boni­
tate, sive in malitia.
Nihil aliud in litera hujus articuli ingerit
dubitationem, nisi ipsa conclusio : pro cu­
jus examine erit :

DISPUTATIO III.
De excessu inter actum, et habitum quoad
bonitatem, vel malitiam.

Excessum actus secundi supra habitum,
et potentiam quoad perfectionem entitativam, seu in esse physico explicuimus in
tract, de Beatitud. disp. r, a num. 28 ; oc­
currit modo brevis disputatio de excessu,
et comparatione illorum in genere moris,
sive quoad bonitatem, et malitiam mora­
lem : quam ex ibidem dictis, et ex iis. quæ
docet in præsenti D. Thom. unico dubio
absolvemus.

DUBIUM UNICUM.
Utrum actus secundus excedat simpliciter
habitum in ratione boni, vel mali?

Esse inter actum, ct habitum tam vitii,
quam virtutis mutuum aliqualem excessum
quantum ad bonitatem, et malitiam, salis

46

constat : quia habitus est causa efficiens ac­
tus. et aliquid permanens ; debetque proinde
eum excedere. quantum est ex isto capite :
cum (teste Augustino lib. 83 questionum,
quæst. 2) nullum quod Iit. ei a quo Iit,
modis omnibus par esse possit. Habitus
etiam ordinatur ad actum sicut ad finem :
unde quia finis potior est iis, quæ sunt ad
finem, debet e.x hoc capite actus habitum
superare. Quare sedum examinandum su­
perest, quis eorum absolute et simpliciter
sit melior, vel pejor? seu quis praedicto­
rum excessuum, attentis omnibus pta'ferendus sit.

I rra r/ ctinuiiuiii*

I. Dicendum esi actum secundum sive
bonum sive malum superare absolute et
simpliciter suum habitum in bonitate vel
1)Tlin(i. malitia. Ita D. Thom. I part, quæst. 48,
art. 6. De mal. quæst. I, art. 2 ad 9, et
art. 5 ad 8, et quæst. 1, art. 5, ubi sic ait :
Simpliciter ergo bonum vel malum dicimus
secundum actum secundum, qui est operatio:
secundum vero actum primum attenditur bo­
num vel malum quodammodo secundum quid.
Et in hoc art. Potior esi udus in bonitate vel
malitia, quam habitus. Et in solui. ad. ult.
In bonitate d malitia actus przrmind haPhiio^. bilui. Idem docuit Philosophus 9 MelaCsobh Phys· e- 1θ· el Eb. I» magn. moral, cap. 3,
quos sequuntur Capreolus in 4, dist. 49,
Medina, quæst. 1, art. 3 ad. 2. Scoti contra primam
Curit1· conclusionem. Solus ibidem quæst. 1. art. 2.
ZAh'ar Cajetenu5» Medina, et Curiel super hu’nc
GicK.M. articulum : ubi etiam Zumel disp. unica.
Monies, conclus. 1. Alvar, disp. 120. Gregorius
l’ ^<mtes· Eorca, Vasquez et
alii.
Probatur ratione, qua D. Thom, utitur.
Quoniam actus secundus in bonitate el ma­
litia excedit simpliciter potentiam : ergo
ρωΐ(Λ etiam excedit habitum. Antecedens est Phi­
losophi loco cit. ex 9 Metaph. ubi de actu
bono sic ait : Quid autem et melior, et nobi­
lior, et honorabilior studiosa potentia actus,
ex his est palam :quxcunque enim secundum
posse dicuntur, idem est potens contraria : ut
quod dicitur posse concalescere, idem est et
languens et simul : eadem enim potentia et
convalescendi et laborandi : poss? igitur con­
traria simul existere; contraria vero impos­
sibile simul existere, ut sanum esse et labo­
rare :quare necesse bonum alterum esse bonum :

posse vero similiter utrunique aut neutrum
actus vero melior est. De actu vero malo ita
ait : Xtwwt» autem et in malis finem et artum
esse deteriorem potentia : quod enim potens,
idem contraria ambo.
Cujus rationis vim aperuit ibi Ang. Duc- ii,u
tor. lect 10. et ex ejus Glossa possumus sic !’]
illam explicare. Nam eo magis participat
aliquid ralionem boni, quo magis excludit
rationem mali, minusqueesl malo pennix- |
tum ; et eo magis accedit ad rationem mali,
quo mugis a se excludit rationem boni, et
minus ei admiscetur : sicut ille color magis
accedit ad ralionem albi, qui minus admit­
tit de permixtione nigri : et regulariter
unumquodque in sua ratione eo magis per­
ficitur. quo magis a suo contrario puriii- I
catur : atqui actus nullam admittit contrarii
permixtionem, sed malus omnem bonita­
tem moralem : et bonus omnem malitiam
excludit (nullus quippe potest simul esse
bonus, et malus, ut in tract, de bonit. ei
malit, disp. 6, dub. 1, ostendimus) potentia
autem permixta est : eadem enim, quæ est
ad bonum, est eliam ad malum : ergo ma­
gis participat de ratione boni, vel mali
actus quam potentia. Praeterea quod est in
potentia bonum, solum est bonum secun­
dum quid, atque idcirco potest etiam esse
malum in potentia, quia contraria in ali­
quo esse secundum quid non repugnat esse
simul : quod vero est bonum in actu, est
bonum simpliciter; proplereaque non po­
test simul esse malum : neque e contra quod,
actu est malum, potest simul esse bonum :
quia contraria in esse simpliciter mutuo se
expellunt : actus igitur quantum ad ralio­
nem boni vel mali ita se habet ad poten­
tiam, sicut quod est simpliciter tale ad id,
quod est tale secundum quid. Relinquitur
ergo (ait D. Thom.) quod actus est melior po-^·^
(entia: quia quod est simpliciter et pure bo­
num. melius est eo, quod est secundum quid
bonum et conjunctum malo. E contrario in
malis actus est pejorpotentia, ex ratione supra
inducta : quia id. quod est simpliciter malum,
et non se habens ad malum et ad bonum, est
pejus eo, quod est secundum quid malum, et
quod se habet ad utrumque : unde cum poten­
tia ad malum nondum habeat malum nisi
secundum quid, d eadem est ad bonum, re­
linquitur quod actus malus est pejur quam
potentia.
2. Consequentia vero ita suadetur ab
eodem D. Thoma in hoc art. nam habitus
medius est inter actum et potentiam, et
medio modo se habet, quia neque est ita
actualis,

DISP. III. DI |{. I MCI M.

flchiiilis, el ila detei minatu* nd bonum vel
malum, sicul aclue Micuiidus; neque Ha
potentials, el ad ulruinque indilfererjs,
sieul ipsa potentia : debet ergo medium gra­
dum inter ilia oblinere, adeoqim taliter
superart.· potentiam, ut cedal acini, el abeo
supercliir. Eo præsertim quia habitus non
aliunde superat in boni la Io et malitia po­
tentiam, nisi quia magis accedit ad actum,
magisque hujus ralionem participat : cum
ergo in hujusmodi ratione actus secundus
non solum potentiam, sed etiam ipsum
habitum superet, oportet ut Ium in boni­
tate quam in malitia ulrumqueexcedat.
Dices, habitum viriolis determinatum
esse ad bonum, el habitum vitii ad malum :
et ila repugnat, quod vel ille ad malum,
vel iste ad bonum concurrat : ergo ex ra­
tione (acta potius habitas convenit cum actu
secundo, quam sit medius inter illum et
potentiam. Sed contra : tota determinatio
habitus sumitur per ordinem ad actum
secundum : ideo enim habitus dicit majorem
determinationem ad bonum vel malum
quam potentia, quia magis appropinquat
prædicto actui : ergo magis determinatus est
ipse actus : nam propter quod unumquodque
tale, et ipsum magis. Deinde habitus solum
dicitur determinatus sive ad bonum sive ad
malum quoad specificationem, quatenus
non potest ad oppositum concurrere : at
vero actus secundus importat determina­
tionem etiam quoad exercilium, quia exer­
citium sive boni sive mali in ipso actu
secundo consistit : constat autem majorem
determinationem osse hanc secundam quam
illa prima.
i./ 3. Secunda ratio D. Thomæ est hujusίώί· modi. Habitus non est malus aut bonus nisi
per ordinem ad actum el propter illum :
dicitur enim bonus habitus, quia inclinat
ad actum bonum ; et malus, quia inclinat ad
malum :ergo in bonitate aut malitia potior
est ipse actus. Palet consequentia ex præ­
dicto axiomate propter quod unumquodque
late,etc. Quod axioma verum habet, quoties
id, propter quod aliquid dicitur, est forma­
tter tale : sicut quia media sunt bona et
quærunlur propter finem, el finis etiam
quaeritur, et est bonus, melior est, el magis
quaeritur ipse finis : cum ergo habitus sit
bonus vel malus propter actum, qui est for­
maliter malus aut bonus, fit hujusmodi
denominationes magis convenire actui,
quam habitui.
<Ur· Confirmatur : quia finis in bonitate et
:imalitia potior est iis quæ sunt ad finem :

47

actus autem respectu habitus habet ratio­
nem finis : ergo in utraque ratione debet
illum superexcedere. Major faci le suadetur :
quoniam finis buniis ex se et ex propriis
dicit convenientiam ad dictarnen rationis:
et ila finis et per se bonum convertuntur -.
similiter finis malus vel defectus circa
finem per se habet ralionem mali, et per
se dicit disconvenientiam ad prædiclum
diclamen : at vero ea, quæ sunt ad finem
non nisi ut collate cum illo, ex ejusque
participatione habent rationem boni vel
mali : ergo in utroque potior est finis.
Minor autem probatur : nam habitus operalivus non esi institutus a natura nisi
propter actum : quaeritur enim non perse
primo ut ipse sit, sed ut operetur, juxta
illud Philosophi 2 de ccelo, cap. 3. Unum­
quodque quorum est opus, gratis operis: ergo
ipsa operatio et actus secundus est finis
habitus. Tum etiam quia collalis inter se
actu el habitu, unus debet esse finis alte­
rius, el propter eum a natura institutus :
cumque actus non sit propter habitum, ut
ex se constare videtur; relinquitur ut habi­
tus sit propter actum, ethic finis illius.
Confirmatur secundo animadvertendo ex
D. Thoma 1 p. quæst. 5, art. 1 ad 1, quod
bonum sicut et perfectum dicit rationem
ultimi : et ideo res quælibet tunc absolute
dicitur bona, quando intelligitur ultimate
completa, et cum ultima perfectione, qua;
illi debetur. Quod adeo verum est, ut ipsa
forma substa n( i alis, quæ in en litate acci­
dentales valde superat, constiluitque ens
simpliciter, non constituat simpliciter bo­
num, neque res dicatur bona per illam,
nisi secundum quid: quia esse, quod tribuit,
non est ultimum : e contra vero ultima
forma accidentalis licet solum tribuat esse
secundum quid, constituit bonum simplici­
ter. et res dicitur per illam simpliciter bona,
quia e4se, quod tribuit, est ultimum. Ex hac
ergo doctrina confirmatur nostra ratio : nam
illud, cæleris paribus, magis participat de
ratione boni sive in physicis, sive in mora­
libus, quod plus accedit ad rationem ultimi;
in illo vero defectu plus mali splendet, qui
est circa magis ultimum : contraria enim,
uti sunt bonum, et malum, versantur circa
idem : sed actus, sive malus, sive bonus,
ultimior est habitu, cum sit ejus finis : ergo
superat illum tam in bonitate quam in
malitia.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

tus et esi causa principalis; oi non concur­
rit præcise ad modum. sed (dium ad subs­
Principalis objectio contra assertionem.
tantiam moralitatis actus, ut ostendimus
in tract. «le virlut. disp. |, dub. 2 el 3. El
•1. Proopposita sententia referi nonnullos
quicquid sit de habitibus acquisitis, attamen
Gregorius Mart, quorum suppressit nomina:
saltem infusis negari non potest concursus
sed, ut vidimus, nostra conclusio est salis
causæ principalis etiam ad prædictam mocommunis inter Theologos. Sunt tamen
ralitatis substantiam : quandoquidem el
contra illam el contra rationes aliquæobjet·- ; dant posse simpliciter ad illam, clsunt tota
tiones. quas oportei diluere. Primo ergo ■ ratio proxima agendi. Adde, quod steal
objicies, quod omnis effectus in sua causa i actus in bonitate el malitia superat habi­
effectiva sortitur nobilius c.we, vel saltem
tum, ila actus el habitus excedunt in ulra­
asque nobile atque habet in se : ergo tum I que potentiam : cum ergo hoc non obstet,
habitus sit causa effectiva aclusquoad boni­
quominus potentia sil causa principalis
tatem, el malitiam, debet nobiliori modo, i ulriusque, el concurrat ad substantiam envel saltem aique nobili utramlibet in se , lilatis el moralitatis; signum evidens esi,
continere ; esseque proinde saltem aeque ! excessum actus supra habitum in bonitate
bonus, vel malus. Consequentia videtur
et malitia non dependere ex eo, quod habi­
perspicua. Et antecedens probatur. Tum ex
tus sil vel non sil causa principalis; neque
ipsa conditione causæ activa» : quæ si sil
ex eo, quod concurrat ad modum vel ad
principalis, debet in ea ratione, in qua est
substantiam. El sane objectio militai a for- j
causa, adæquare vel superare suum effec­
liori in excessu actus supra potentiam :
tum. Causa enim efficiens continet et causal
neque quantum ad hunc excessum solvi
non prout est in potentia, sed prout est in
polesl aliqua ex prædiclis viis, ut intuenti
actu : unde si est causa principalis, et pro­
constabit.
ducit effectum virtute propria, debet illum
Aliter ergo respondent Curiel, Zumcl,
Cornejo et alii : dicunt enim, habitus esse®0**
præhabere vel in actu formaliter, el sic
aeque perfecte; vel in actu eminenter, adeocausas effectivas bonitatis et malitia? mo­
ralis suorum actuum; non tamen per se
que perfectius. Quod si solum continet in
actu virtual! et minus perfecto, non conti­
primo, sed quasi secundario et consequen­
nebit virtute propria, sed in virtute alte- ' ter : quia cum bonitas el malitia moralis
rius causæ, et ut instrumentum illius, ad
in actibus sint relationes, vel modi suppo­
quam erit recurrendum. Tum etiam proba­
nentes entitalem naturalem ipsorum ac­
tur inductione : nam calor nobiliori modo
tuum, non possunt aliter produci. Et quo­
est in sole, qui est calidus eminenter, quam î niam ea. quæ hoc modo producuntur, non
debent contineri formaliter aut alio perfec­
in se vel in suo esse formali : et creatura»
tiori modo in suis causis, non est necesse,
nobilius esse habent in Deo, ubi ab eo non
distinguuntur, quam in se ipsis, ubi sunt I quod habitus, quia sil causa bonitatis et
formaliter creatura?.
j malitiæ actus, contineat illas in se, vel per­
Confirmatur : vel habitus est causa ' fectiori modo, vel æque perfecte. Exemplis
id explicat Curiel : nam sol v. gr. producit
univoca actus; vel æquivoca? si primum,
erit ejusdem conditionis, bonitatis, aut
calorem in his inferioribus formaliter si­
malitia? cum actu : nam causa univoca in
milem alteri calori : et tamen non adæquat
perfectione vel imperfectione est æqualis j ipsum calorem in relatione ista similitu­
rationis cum suo offectu. Si secundum, debet
dinis. quæ consequitur : non enim sol est
illum excedere : qui causa æquivoca superat
ita perfecte similis calori a se prodacto,
effectum in ea ratione, in qua est causa.
sicut unus calor alteri. Idemque est de qua­
Duplex
5· Ad hanc objectionem Medina, Lorca,
cunque causa a?quivoca quantum ad rela­
solutio, et alii respondent, habitum non esse cau- j tionem identitatis vel similitudinis, quæ
sam actus principalem.sed inslrumentalem : t consequitur ad effectum, respectu aliorum,
causa autem instrumentalis non esi necesse,
cum quibus ipse effectus convenit in natura.
quod superet vel adæquet in perfectione
Similiter habitus scientificus, quamvis con­
effectum. Alii vero dicunt, habitum non
currat efficienter ad actualem assensum,
osse causam actus quoad substantiam monon adæquat ipsum in veritate formali,
ralilalis, sed solum quoad modum, scilicet
quæ consistit in relatione adæquationis ad
i
quoad facilitatem, vel delectabililalem. Sed
objectum : perfectius enim invenitur veriuatur. ulraque solutio assumit falsum : nam habi­ I las in actu scionlifico, ubi est formal itor et
per

§ H.

DlSl’. 111. ÜÜB. UNICUM.
perse, quum in habilu scientko, in quo eat
sohnn causaliter et per ordinem nd actum.
Dotu· 6. Sed neque hæc solutio (quamvis sit
wi probabilis) tollit objectionem. Nam sive
causa ellieiens producat effectum primo et
perse, sive secundario aut ex consequenti;
omnino tamen ei repugnat producere per
modum causa? principalis id perfectionis
vel imperfectionis, quod in se non continet :
nullus enim dat quod non habet; nec supe­
rare potest in agendo per propriam virtu­
tem se ipsum in essendo et continendo. Et
ita repugnat, calorem per modum causæ
principalis attingere productionem forma»
ignis, quia non est æque perfectus sicut
ipsa forma; quamvis talis forma non pro­
ducatur per actionem terminatam ad illam
per se primo; sed per resultantium et ema­
nationem : ut docent N. Complutenses
2, Physic, disp. 10, quæst. 3. Ergo sive
habitus producat moralitatem actus prima­
rio, sive secundario, nequibit communi­
care illi plus aliquid, quam in se contineat.
Vide infra disp. 12, num. 6, ubi prædicta
solutio nervosius impugnatur.
Neque exempla, quæ inducit Curiel,
favent huic solutioni. Nam relatio illa si­
militudinis licet non formaliter, eminenter
tamen et sub alio perfectiori esse continetur
in virtute solis : non tamen propterea debet
denominare illum æque aut magis similem,
quia hnjusmodi denominatio non tribuitur
a relatione similitudinis, nisi ut habita
formaliler et sub proprio esse. Et est ma­
nifesta instantia in Deo : in quo planum
est contineri eminenter, et sub modo essendi
longe perfectiori prædictam relationem :
cum in eo eminentissime contineatur omne
esse creaturarum tam relativum quam abso­
lutum : et non idcirco denominatur Deus
abilla swni/tf, vel magis similis, propter ra­
tionem dictam. Illud vero de habitu scientifico eandem patitur difficultatem, et non
minus eget solutione; quomodo scilicet
possit esse causa effectiva actus scientific!
quoad rationem veritatis, dum hæc perfec­
tiori modo reperilur in actu, ubi est for­
maliter, quam in habitu, ubi est solum
causaliter. Unde hqp simile, utpote de re
æque dubia et difficili, potius debet solvi,
quam adduci ut instantia ad rem, de qua
agimus.
Tei 7. Vera ergo solutio ea est, quam
«a D. Thom. tradit in præsenti in respons.
5^o.ad3, ubi propositam objectionem ita diluit :
Dicendum, quod habitus est causa actus in
genere causæ efficientis ; sed actus est causa
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.

49

habitus in qenere causæ finalis, secundum
quarti consideratur ratio boni et mali : et ideo
in bonitate et malitia actus prxeminet habi­
tui. Igitur juxta hanc D. Thomæ doctrinam
tunc solum effectus habet perfectius esse,
vel æque perfectum in sua causa effectiva,
quam in se, quando talis effectus non est
simul causa finalis ipsius causæ effectivæ :
et ideo calor perfectius esse habet in sole,
et omnes creaturæ in Deo, quam in se
ipsis : quia ita sunt effectus Dei et solis, ut
non sint eorum causa finalis. Quando vero
effectus simul est causa finalis, perfectius
habet esse in se, quam in illa causa effec­
tiva, cujus est finis : nam finis (ut in se­
cunda nostra ratione dicebamus) semper
est potior tam in bono quam in malo iis,
quæ sunt ad finem. Unde quia actus se­
cundus ita est effectus sui habitus in genere
causæ efficientis, ut simul respectu illius
sit causa finalis, præstantius esse obtinet
in se, quâm in ipso habitu.
Dices : major illa perfectio, qua finis su-q^^
perat efficientem, et per quam actus secun­
dus excedit habitum, debet in ipsum effi­
cientem reduci, atque adeo debet in illo
præcontineri : ergo vel causa effectiva debet
esse ita perfecta sicut finalis, et habitus
sicut actus secundus; vel non stat, id, quod
est effectus in genere causæ efficientis, ha­
bere rationem finis.
Respondetur ex D. Thoma quæstion. 1, Dj|lljlI|r
de virtut. artic. 1, majorem illam perfec­
tionem actus secundi esse quidem reducen­
dam in aliquem efficientem ; non tamen in
illum, respectu cujus est causa finalis;
adeoque non in habitum vel potentiam,-sed
in causam primam, respectu cujus prædictus actus nullo modo est finis, sed habet
dumtaxat rationem effectus.
8. Explicatur hoc : etenim actus secundus
convenit in aliquo cum habitu, et in aliquo
illum excedit : conveniunt, quia uterque
respicit idem objectum formale, et uterque
est tendentia ad illud : excedit vero actus
secundus, quia est actualior, dicitque præ­
dictam tendentiam per modum ultimæ
actualitatis, quam actualitatem habitus non
importat, sed habet plus potentialitatis
admixtum : et ita est medium, ut numero
2 dicebamus, inter actum et potentiam.
Quoad illud ergo, in quo actus secundus
convenit cum habitu, videlicet quoad præcisam rationem tendentiæ ad objectum, con­
tinetur sufficienter in ipso habitu, qui est
similiter tendentia formalis ad idem objec­
tum : et ita quoad hoc sufficienter potest in
4

art

>

ij

e
?

i’Ü

i

DE Virils,

eum reduci. Neque precisesecundum hanc
rationem actus secundus est finis habitus :
qoiaæqualnnon est propter omninoaquale.
Quoad actual i latem non vero, in qua actus
habitum superat, el per quam completur
in ratione finis illius, neque in ipsum
habitum, neque in aliquam creatam virtu­
tem potest ut in causam principalem reduci:
quia cum nulla virtus operativa creata sit
ita actualis, sicut actus secundus, nulla
potest adœquate illum continere. Quare se­
cundum hanc rationem reducendus est im­
mediate in causam primam, et in ejus
motionem, vel auxilium. Sicut existentia
cujuslibet crealuræ ob eandem rationem
immediate est effectus ejusdem causa pri­
mae :quia cum nulla virtus operativa creata
sit ita actualis sicut ipsa existentia, nulla
potest eam ut causa principalis efficere.
Respectu vero causæ primæ nullus actus
creatus habet rationem finis, sed nudi effec­
tus : el ideo semper salvatur, quod actus
secundus ut exercet rationem finis, nobilius
me habet in se ipso, quam in ea causa
effectiva, cujus est finis : et quod ut habet
rationem effectus, non minorem perfectio­
nem dicit in sua causa effectivaquam in se
ipso. Cum autem dicimus, excessum prae­
dicti actus supra habitum reduci in solam
causam primam, sermo est de causa prin­
cipali : quia per modum instrumenti non
est inconveniens ut habitus et potentia con­
currant ad praedictum excessum, mola et
elevata per auxilium et virtutem causæ
primæ. Quod si auctores primæ solutionis,
quam impugnavimus, hoc solum voluissent,
non eis refragaremur.
Bcptifj
esl urgens replica : quia hæc doctrina
difix-iiis. solurn potest adaptari actui bono, cujus ex­
cessus supra suum habitum potest in pri­
mam causam reduci : at vero excessus actus
mali supra suum habitum non potest esse
effectus primæ causæ; alias esset Deus causa
malitiæ : ergo non solum potest reduci sicut
in causam principalem in ipsum habitum :
manet igitur quantum ad hujusmodi actum
et excessum objectio insoluta.
9. Urget sane prædicta replica, sed non
convincit : quia habito semel, quod excessus
actus boni reducatur in causam primam,
habemus sufficiens principium, in quod lo­
tus excessus actus mali possit reduci ; sine
eo quod vel aliqua malitia reducatur in
Deum ; vel in habitu æque male aut pejori
. modo, quam in actu est, præconlineatur.
Pro cujus luce animadvertendum est discriluuonc. men inter bonitatem el malitiam moralem

quantum ad modum augmenti : nam boni­
tas, quæ consistit in tendentia ad objectum
consonum rationi, crescit formalissime in­
tra propriam bonitatis lineam, per hoc
quod sit magis actualis : ita quod ipsa major
aetualitas est formalissimo major bonitas·,
et incrementum seu excessus in actualitate,
est formalissime incrementum et excessus
in bonitate, ratioque constitutiva prædictæ
tendentia? in csxc melioris. Et ratio est ;
quia tam aetualitas tendentia? ad objectum
consonum, quam ipsa tendentia spectat per
se ad lineam bonitati imo tepdentia prædicta non esset bonitas, nisi esset actualis:
est enim ununquodque bonum, in quantum
est ens, non utcunque sed actu : tantumque
habet de bonitate, quantum dicit de actua­
litate. Cæterum malitia, quæ ex proprio
conceptu sita est in tendentia ad objectura
rationi dissonum ; quamvis eo sit major,
quo majori actualitati conjungitur; non
tamen formalissime crescit in ratione ma­
litia? per ipsam majorem actualitalem : quia
nulla aetualitas sub hoc conceptu est formalitpr delinea malitiæ: sed tota aetualitas
actus mali sicut el tota enlitas reducitur in
Deum sicut in primam causam ; in quem
tamen nihil malitiæ potest reduci. Solum
ergo potest crescere prædicta tendentia in­
tra lineam malitiæ per hoc, quod majori
actualitati tanquam rationi alterius linea?
conjungitur, et eam inficit : sive (quod idem
est) per hoc quod existi! in subjecto magis
actuali, magisque proinde bonitatem exi­
gente : et ita in actu secundo est major seu
pejor quam in habitu : et adhuc in habitu
pejor seu major quam in potentia, juxta
majorem vel minorem cujuslibet actualilatem.
Poteslque hujus rei ratio amplius eluci­
dari tum ex dictis: quia nimirum præcisa
ab illa tendentia actualitate, quæ(ut dictum
est) non spectat ad lineam malitiæ, nihil
excogitabile apparet, quod possit prædictæ
tendentiæ per modum novæ alicujus formalitatisin recto superaddi, quo intra talem
lineam crescat, silque ipsum quasi magis
malitiæ: ergo solum potest crescere modo
i explicato : per hoc scilicet quod conjungitur
actualitati majori tanquam rei alterius
lineæ, estque in subjecto magis actuali, et
ad oppositam bonitatem magis determinato.
Tum etiam quia per hoc præcisequod præ­
dicta tendentia sit insubjecto magis actua­
li, absque eo quod intelligamus superaddi
illi in esse rei aliquid ex parte sui, repuI gnat magis rectæ rationi, fundatque ad
illam.

DISP. III. DEB. UNÏCUM.

illum, seu dicit majorem disconvenientiam.
Nam quia de ratione rnali, el præcipue
moralis, esi quod subjectetur in aliquo
bono, sitque illius quasi læsio, infectio, et
deformi las ; quo bonum illud melius el
actualius est, magisque moralem bonitatem
exigens, po malitia magis ipsum deturpat,
plus inficit, plus laedit; adeoque magis
repugnat rectæ rationi, et pejor censetur.
Sicut olei macula verb. gr. quæ in rudi ves­
timento vix apparet, et vix macula censetur;
immissa in veste pretiosa, reputatur major,
magisque eam lædit et deformat, juxta
illud I). Thomæ libr. 5 de regim. Prin­
cipis cap. 6-1 : Macula est turpior in veste
alba. Non quia ipsa macula quantum ad ea,
quæ ex parte' sua el in recto importât, in
ulraque veste non sit omnino eadem, idemI
que oleum superfusum ; sed quia quo ves’
lis est pretiosior, eo magis qualitas ma­
cula» ei dissonat, magisque eam deformat ;
dum majorem in illa quam in alia fædal
pulchritudinem, et impedit splendorem.
setaio. 10· Ex his ad replicam (alias difficilem)
non erit difficilis solutio. Dicimus namque,
excessum actus secundi mali supra habitum
quantum ad actualitatem reducendum esse
i
in causam primam, et in ejus motionem;
sicut reducitur excessus actus boni, ut nu­
mero? dicebamus : excessum vero ejusdem
quoad malitiam, posita actualitate, suffi­
cienter reduci in ipsum habitum : quia
malitia actus secundi, et ejus excessus in
I
recto, el per modum forma? nihil aliud
dicit intra lineam malitiæ, nisi formalem
tendenliam ad objectum rationi dissonum,
connotando sicut rationem alterius lineæ
actualitatem ipsius actus secundi, quæ est
a Deo: haec autem tendentia quoad prædictum objectum sufficienter continetur in
habitu, qui similiter est tendentia ad idem
objectum, juxta dicta numero 8, et ita non
I
opus est pro ejus continentia aliam causam
inquirere. Neque hinc fit, habitum, quia
habet eandem formam malitiæ in esse rei,
scilicet eandem tendenliam, quam habet
actus, esse ita malum, sicut ille : sufficit
,
enim ad hoc ut actus per praedictam tendentiam reddatur pejor, imo ut ipsamel ten­
dentia in ratione malitiæ in eo censeatur
major quam in habilu, quod actus ipse sil
magis actualis, magisque determinatus
juxta prudentiæ regulas ad bonum rationis :
nam eo ipso prædicla tendentia magis lædit
et deformat actum quam habitum, magisque
in illo explicat vim, quam habet, infecti—
‘
vam et (ut ita dicamus) malificalivam :

51

atque it i reddit illum pejorem. Quemad­
modum eadem labes seu macula magis
lædit el coinquinat vestem pretiosam, quam
rudem et vilem : non quia macula ex par­
te sua et in esse rei non sit omnino eadem
in utraque veste ; sed quia juxta majorem
vel minorem subjecti capacitatem magis
vel minus ipsum lædit et deformat.
Et quamvis (ut ita objectionem aliam
diluamus) lota forma constitutiva malitia»
actus sit etiam in habitu ; non tamen in
hoc est totaliter sub munere et conceptu
malitiæ, sicut est in illo : quia ex defectu
et incapacitate habitus non explicat in eo
prædicla forma totam suam vim infectivam
et deformativam, nec eam totaliter ad
exercitium et munus inficiendi reducit,
sicut reducit quando est in actu. Quod
sufficit, tum ut actus malus absolute el
simpliciter sit pejor quam habitus; licet
uterque habeat eandem malitiam ex parte
formæ : quia denominatio mali vel pejori.',
non tribuitur a prædicta formanisi utstante
sub eo munere et exercitio. Tum etiam nt
tota malitia actus possit in habitum reduci,
nullaque alia causa indigeat: quia continentiaeffectus in causa attenditursecundum
formam et realitatem secundum se : ex
parte autem ipsius formæ constilutivæ ma­
litiæ nihil invenitur in actu, quod in habitu
etiam non sil.
Sed urgebis adhuc : quia actu invenitur
nova et major disconvenientia ad rationem,
quam erat in habilu : ergo nova et major
malitia. Deinde, vel ipsum exercitium, et
applicatio, seu explicatio malitiæ, quæ est
in actu, reperilur in habitu; vel non?si
primum, ita malus erit habitus sicut actus,
cum habeat eandem malitiam cum eodem
exercitio et munere malitiæ: si secundum,
in quod ergo sicut in causam reducendum
est prædiclum exercitium?
11. Respondetur ad primum distinguen­
do antecedens : in actu est major aut nova
disconvenientia ad rationem præciseex parte
formæ constitutivae illius disconvenientiæ,
negamus : sed una el eadem secundum spe­
ciem forma malitiæ, scilicet tendentia ad
objectum dissonum, constituit tam actum
quam habitum in ratione disconvenientiæ
ad rationem : ex parte applicationis ad exer­
citium et munus inficiendi ct deformandi,
concedendum est : quia re vera magis dis­
sonat rationi, quod illa forma et tendentia
sit in actu, ubi magis explicat vim suam
infectivam, quam in habilu, propter majo­
rem illius actualitatem, majoremque deler-

Alia
replica.

Eno­
datur.

DE VITIIS,

i η -

i

minationem, et exigentiam bonitatis oppo­
sita? .· sicut magis dissonat v isui labes eadem
in veste candida, quam in subobscura ; quæ
tamen ex parte forma? vel quasi forma?
maculantis una est el eadem. Atque eodem
modo distinguendum est consequens, et
concedenda vel neganda consequentia. Ad
secundum dicas, prædictum exercitium non
ponerq in numero cum sua forma, neque
esse aliquid in esse rei aliquo modo ab ea
distinctum, aut illi superadditum : unde
non requirit aliam causam preter causam
ipsius formæ : in esse tamen exercitii im­
portat per modum connotali actualitatem
actus secundi, quæ est a Deo : unde posita
et connotata hac actualitate, absque novo
alterius causæ efficientis influxu ponitur
prædictum exercitium in esse exercitii, tri—
buitque complete forma ejus denominatio­
nem mali; ea vert) non posita et connotata,
.prædictum exercitium in esse exercitii sus­
penditur, manetque solum in esse rei : el
ita suspenditur etiam prædicta denomi­
natio.
Ad confirmationem principalis objectio­
nis respondetur admittendo, habitum esse
causam actus æquivocam ; non tamen propterea debet illum tam in bonitate quam in
malitia simpliciter excedere ; neque hoc est
de ratione causæ æquivoeæ: nam sol est
causa æquivoca respectu hominis, juxta il­
lud sol e/ homo generant hominem : el tamen
homo absolute et simpliciter est sole per­
fectior. Sufficit ergoad rationem causæ æquivoeæ. quod aliquo modo excedatsuumeffectum in ea præcisa ratione, inquaesleffectus;
ita quod huic rationi cum precision© sumptæ aliquid jungatur in causa supra id, quod
habet in effectu. Habitus autem non est causa
actus adæquate, sed solum quoad rationem
tendentia? tn objectum, ut numero 8 dice­
bamus i el itaex eo quod sil causa æquivoca,
solum habetur, quod hæc ratio tendentia?
debet esse in eo perfectiori aliquo modo
quam in actu. Quod non negamus : nam in
habitu est permanenter; in actu vero cito
transit: rursus, in habitu habet majorem
latitudinem, quia se extendit ad quodeumque objectum contentum sub sua ratione
formali, et potest influere in omnes actus
tendentes ad hujusmodi objectum, quam
tamen extensionem non habet actus. Cæterum cum hoc stat, quod actus ex aliis capi­
tibus absolute el simpliciter habitum
excedat : tum propter longe majorem actua­
litatem : tum etiam quia adhuc ipsa ten­
dentia in ratione bonitatis vel malitiæ in

actu est magis explicata, magisque reducia
ad exercitium bonificandi, vel deformandi;
atque ita mugis sub conceptu bonitatis aut
malitiæ, et hic excessus cum sit quasi inten­
sive et in iis, quæ magis per se habent ad
bonitatem et malitiam, præeminet absolute:
ut docet hie D. Thom, in solutione ad 1.
Secundo ad eandem confirmationem res­
pondetur ex Cajetano I p. quæstion. 27,
artic. 1, el aliis Thomistis,.habitum et ac­
tum versantes circa idem formaliter objec­
tum, licet différant quantum ad modum
essendi ; non lamen differre quoad eorum
formalem rationem cum praecisione sump­
tam. quæ est tendentia ad prædictum ob­
jectum : sed potius quantum ad hoc esse
ejusdem atomæ speciei : el ila si conside­
rentur formaliter quantum ad hanc ratio­
nem, secundum qiiamper se primo habitus
est causa actus, potius habitus debet dici
causa univoca, quam æquivoca. Ad ratio­
nem autem causæ univoca? satis est, si
adæquet effectum quantum ad realitatem
in ea præcisa ratione, in qua est causa:
unde satis est in praesenti, quod habitus
adæquet actum praecise quantum ad ratio­
nem tendentiæ in esse rei sumptae, ut jam
diximus ·, quamvis ex parte açlualitatis, et
ex aliis capitibus explicatis actus absolute
el simpliciter habitum excedat.

§ HI.
Alia object io propofiilur el em-redlar.

12. Secundo objicies contra utranque nos­
tram rationem, ex illis sequi, objecta tam
in bonitate quam in malitia præeminere
actibus, sicut actus preeminent habiti­
bus : sed hoc videtur falsum : ergo etc.
Sequela probatur: tum quia objecta ma­
jorem determinationem habent ad bonum
vel ad malum, quam actus : cum tota deter­
minatio actus sit ex objectis et propter quod
unumquodque tale etc. Tum etiam quia ob­
jecta magis accedunt ad rationem ultimi :
sunt enim fines actuum, sicut isti habi­
tuum ; finis autem tam in bonitate quam in
malitia juxta secundam rationem præemi­
net iis, quæ sunt ad finem : sicut etiam quod
magis accedit ad rationem ultimi, magis
participat de ratione boni aut mali. Minor
autem suadelur : quia in objectis bonitas et
malitia tantum est objective et radicaliter
I quasi in potentia ; in actibus vero proxime
et formaliter: ob idque objectis secundum
I se non efficimur boni vel mali ; sicut nec
meremur

DISP. HL DUB. UNICUM.

meremurnul demeremur; bono tamen ac­
tibus: ergo perfectiori modo est in his bo­
nitas el malitia, quam in objectis.
I t huic objectioni (quæ (linicullale non
caret) responsum præboainus, animadver­
tendum est rem, quæ est objectum alicujus
actus voluntatis, posse multipliciter sumi.
Primo omnino materialiter et in c.v.w rei,
secundum quod præcise dicit materiam,
circa quam actus ille exercetur : sicut cibus
et potus sunt materia, circa quam exerce­
tur actus temperantia?. Secundo formaliter,
sistendo lamen in ratione objecti in actu
primo : et hoc modo dicit prædictam mate­
riam, secundum quod cadit sub regula ra­
tionis, et per illam voluntati proponitur
tanquam objectum debilis circunstantiis
vestitum. Tertio potest sumi, prout actu
movet et exercet rationem finis : qua ratione
includit non solum ea, quæ diximus, sed
etiam ipsum actum, per quem attingitur a
voluntate. Intendit enim agens, non tam
ut objectum in se ipso sit, adhuc prout a
ratione regulalum, quam ut voluntas se­
quendo hanc regulam, amore el affectu illi
uniatur el conformetur: nam re vera po­
tius haec conformatio, et unio affectiva,
ejusque rectitudo; quam ipsummet objec­
tum nude sumptum esi proprium et perse
bonum voluntatis, completque-objectum in
D.Tbom.ratione finis : unde dixit D. Thom, in 3 ad
Anibal.distinet. 23, artic.’2,ad 2, loquensde
virtute, quodbonum illud, ad quod ordinatur,
non est objectum alicujus actus : sed est ipse
actus perfectus, quem virtus elicit: per quem
sane actum iit unio, quam dicimus. Idem
docet 2, 2, qu. 123, art. 7, de quo videndus
est ibi Cajetanus.
Secundo ad idem nota, quod processus et
ordo alicujus intentionis potest esse duplex:
potest enim intentio agentis procedere vel
ab extremo ad extremum alicujus lineae;
vel ab extremis ad medium. In primo pro­
cessu unum extremum habet rationem ini­
tii, a quo intentio incipit ; el aliud rationem
finis, in quo sistitur. El hic ordo servatur
in potentiis et actionibus transeuntibus :
nam potentia est propter operationem, el
operatio transiens propter effectum : sicut
potentia generative est propter generatio­
nem, etgeneralioproptersubstantiam geni­
ti, et in hac terminatur intentio generantis.
In secundo autem processu utrunque extre­
mum habet rationem initii, et medium li­
nes habet rationem finis : non enim unum
extremum intenditur propter aliud; sed
utrunque propter medium : intendit enim

53

agens, non quod extrema absolute sint; sed
quod accedant ad medium, in illoque unian­
tur: et ita ipsa unio seu medium, in quo
uniuntur, est finis intentus. Ethic ordo ob­
servatur in potentiis et operationibus im­
manentibus, ut intellectus et voluntatis :
intendit enim natura potentiam immanen­
tem propter operationem : ipsa vero opera­
tio non intenditur primario ut producat
objectum, vel propter aliquem effectum ab
ea omnino distinctum ; sed propter se ut
medium et unio, cui subduntur objectum
et potentia, verbi gratia, intelligens, præ­
cise ut intelligens, non intendit, quod res,
quæ intelligitur, in seipsasit ; sed quod sit
intellecta, seu quod uniatur cum intellecta
media intellectione: quod est intendere per
se ipsam intellectionem, et propter eam po­
tentiam et objectum in esse objecti. Similiter
volens, præcise ut volens, non habet pro fine
suæ intentionis in ordine morali, quod res
volita utcunque sit in rerum natura;sed quod
sit volita juxta rectam rationem, et quod
voluntas ei per affectum juxta rationis prae­
scriptum uniatur: et ita ipsemet affectus se­
quens praescriptum rationis, ipsaque unio
objecti cum potentia includitur in fine,
quem volens intendit : ad constituendamque hujusmodi unionem et ad ejus existenliam tara potentia volitiva quam objectum
et res volita quodammodo tendunt.
13. His praenotatis, ad objectionem res- Diluitur
pondetur negando sequelam intellectam deobjertio.
objectis, ut præcise dicunt rationem objec­
torum. Neque urgent probationes ; nam
objecta virtutum vel vitiorum, ut præcise
exprimunt rationem objecti, minorem de­
terminationem dicunt ad bonum vel ad ma­
lum morale, minusque accedunt ad ratio­
nem ultimi in hac linea, quam actus. Quod
quidem, loquendo de objectis materialiter
et in esse rei sumptis, videtur perspicuum.
Tum quia idem objectum in esse rei termi­
nat actum bonum et actum malum : uteirca
eundum cibum aut potum, verbi gratia, ver­
sari potest actus temperantia? et actus intem­
perantia? : quæ determinatio et indifferen­
tia non est in actibus. Tum etiam quia
objectum el materia, circa quam versatur
actus, antequam intelligalur cadere sub
ordine et determinatione rationis, non
spectat adhuc objective, ad genus morale,
nisi remote et in potentia : perdictam vero
determinationem fit morale objective in
actu primo proximo, ut tradit D. Thom.
supra quæslion. 19, artic. 1 ad 3. Si vero lo­
quamur de objectis ut jam cadentibus sub

DE VITIIS, ET PECCATIS.

determinatione rationis ; nondum tamen
14. Respondetur ad primum, objecta in 1)U|
actu voluntatem moventibus, quamvis ma­
moralibus habere rationem finis non nude j
gis determinata sint, magisque accedant ad
sumpta, sed ut voluntarie ot juxta praes­
ultimum? adhuc tamen non ita sicut actus.
criptum rationis attacta, atquo unita poten­
Cujus ratio tradita est num. præced. quia
ti®; in hoc autem (ut diximus) clauduntur
processus in linea morali non est ab extremo
ipsi actus,quibus attinguntur. Ad secundum
ad extremum; sed ab extremis ad medium:
respondetur, in actu voluntatis duo repeet ita quæ magis distant a ratione medii, mi­
riri. Primum est ejus entitas, seu illud, quod
nus accedunt ad rationem finis et ultimi, ; habet præcise de linea appetiti va. Secundum
minoremque proinde determinationem di- 1 est rectiudosive ordo, quem participat a pru­
eunt ad bonum vel ad malum : et hujusmodi ! dentia, per quem redditur formaliter bonus
sunt objectum in es®» rei sumptum, et po­
et honestus. Primum istorum non habet
tentia ante habitum. Quod autem est ipsum
rationem finis; sed est propter finem : et
medium, habet perfecte rationem finis et
de hoc procedit replica. Secundum vero
ultimi, estque omnino ad malum vel bonum
non tam est propter finem, quam ipse finis
determinatum : et hic est actus secundus,
proximus, ad quem tam habitus quam entitas actus debent ordinari. Quisquis enim
qui unit objectum cum potentia. Quæ vero
recte appetit, hoc potissime debet intendere
inter hoc medium et prima illa extrema
in ralione finis proximi, ut scilicet insuis
interjacent, medio modo se habent, neque
actibus et affectibus ordo et rectitudo ratio­
ita accedendo ad ultimum adeoque ad bo­
nis splendeat. Diximus in ratione /inis
nitatem vel malitiam sicut prædictus actus;
proximi etc. : quia non negamus, totum
neque ita recedendo sicut potentia et objec­
hoc iterum referri posse ad alium finem
tum in ew rei. Sunt vero hæc intermedia
magis ultimum, in quo major bonitas et
habitus, et objectum inesseobjecti prescript!
rectitudo rationis eniteat : uti erit vel ali­
a ratione. Diximus negandam esse sequelam
quis alius actus prastantioris virtutis, aut
intellectam de objectis precise in ralione
saltem majoris perfectionis; vel ipse Deus,
objectorum : quia si sermo esset de objectis,
qui est omnium ultimus finis.
quatenus habent formalissime rationem
Ad tertium dicas, voluntatem bene et or­
finis, non est eis neganda æqualis vel major
dinate aliquid intendenten aut desideran­
bonitas, atque tribuitur actibus : quia prout
tem neque habere pro fine principali ipsam
sic includunt perfectionem ipsorum actuum
intentionem vel desiderium quantum ad
voluntatis, quibus attinguntur. Nam utdixiillud precise, quod dicunt de linea appetimus, in hoc processu finis praecipue intentus
tiva ; neque objectum, circa quod directe
est conformatio et unio potentiae cum ob­
versantur, sumptum secundum se (nisi
jecto secundum regulas rationis, quæ qui­
forte tale objectum secundum se sit aliquid
dem unio et conformatio fit immediate per
nobilius) sed rectitudinem et bonitatem,
prodictos actus, et in eis consistit.
quæ in prædictis actibus relucet. Meriloque
Kê|>llca.
urgebis primo : quia in moralibus
hæc rectitudo diceretur intenta potius quam
objecta habent rationem finis : ergo male
res, quæ habet rationem objecti voliti. Nam
hic distinguimus finem ab objecto. Deinde
omnes actus voluntatis sunt propter finem, i qui virtuose agit, non fugit potissimum inut docet D.Thom. supra quæstion. 1, artic. 1. ! tentionem in assequutione hujus vel illius
non autem sunt propter se ipsos, quia nihil i rei creatæ, quam consequi desiderat ; sed
putest esse finis sui ipsius, cum finis et id, I in reclificatione sui appetitus circa tale dequod est ad finem, distinguantur : ergo so­ I siderium. Propterea vero multoties non sic
lum sunt propter objectum : hoc ergo dum­ ! loquimur, quia vel voluntas invertens detaxat habebit rationem finis. Præterea, vo­ i bitum ordinem, non curat de prædicta rec­
titudine, constituitque finem, ubi constitui
luntas intendens vel desiderans aliquam
rem. non intendit suam intentionem, neque I non debet : vel quia ut compertum snppodesiderat suum desiderium ; sed rem illam, 1 nentes, finem principalem esse ipsam rectiquæ est objectum talis desiderii et intentio­ I tudinem, pergimus ad declarandum finem
nis: ergo res ipsa intenta vel desiderata, i effectum, sive secundarium, qui est consenon desiderium vel intentio, est, quæ habet
quutio hujus vel illius rei. Neque hinc fit,
rationem finis : alias cum assequuto fine, I quod voluntas quiescat per desiderium vel
voluntas quiescat, quiesceret per ipsum de­ , inlentionem.Tum quia quies voluntatis non
siderium vel intentionem, neque ad asse- ( est nisi in ultimo : rectitudo autem desiquutionem rei desideratæ procederet.
I derii vel intentionis non est ultima ; sed
potest

DISP. IV. DUB. UNICUM.

potest ordinari ad alium Ilnem præetantiorem, ut diximus. Imo adhuc si essot ultima,
el in ea quiesceret, non hoc fieret per ip­
sam intentionem ; sed per alium actum,
qui esset fruitio et quies in tali intentione
et rectitudine. Tum etiam quia sæpe ratio
didat, ut intentio sit ellicax, pertingatque
proinde usque ad exequutionem effectus :
tunc autem non erit in ea sufficiens recti­
tudo et conformitas cum ratione, si volun­
tatem quiescere sinat, priusquam faciat
totum, quod in se est, ad consequendum
effectum. Si autem recta ratio praedictam
efficaciam non postulet, voluntas bene ordi­
nata quiescet proculdubio in desiderio et
intentione rectis, neque erit nimium soli­
cita de alterius effectus consequutione. Ut
videmus in viris egregiae virtutis, qui nul­
lis rerum eventibus perturbantur ; neque
eorum spe vel timore anguntur, dummodo
in suis internis actibus et coram Deo recte
se gesserint.

55

tutes : cl hoc dico propter fidem et spem, quarum habitus
remanent Informes post peccatum mortale, et sic non sunt
virtutes; sed peccatum veniale, quod non contrariatur charitati, neque excludit ipsam, per consequens etiam non
excludit ullas virtutis : virtutes vero acquisita* non tollun­
tur per tinmn actum cnjuscunque peccati. Sic igitur pecca­
tum mortale non potest simul esse cum virtutibus Infusis ;
potest tamen simul esse cum virtutibus acquisitis : peccatum
vero veniale potest simul esse et cum virtutibus infusis, et
cum acquisii».
Ad primum ergo dicendum, quod peccatum non contrariafur virioli secundum se, sed secundum suum actum : et
ideo peccatum non potest simul esse cum actu virtutis; po­
test tamen simul esse cum habitu.
Ad secundum dicendum, quod vitium directe contrariatur
virtuti, sicut et peccatum actui virtuoso : et ideo vitinm ex­
cludit virtutem, sicut peccatum excludit actum virtutis.
Ad tertium dicendum, quod virlntcs naturales agunt ex
necessitate, et ideo integra existente virtute, nunquam pec­
catum potest in actu inveniri .· sed virtutes anima· non pro­
ducunt actus ex necessitate, unde non est similis ratio :

Prima conclusio : Peccatum mortale non
potest esse simul cum virtutibus infusis, sal­
tem in ratione virtutum.
Secunda conclusio : Peccatum mortale po­
test esse cum virtutibus acquisitis.
Tertia conclusio : Peccatum venialeet cum
infusis virtutibus et cum acquisitis potest
conjungi.

ARTICULUS IV.
Utrum peccatum simul esse possit cum virtute 1
1. Ad quartum sic proceditur. Videtur quod actus vitio­
sus, sive peccatum non possit simul esse cum virtute. Con­
traria enim non possunt esse simul in eodem : sed peccatum
quodammodo contrariatur virtuti, ut dictum est .· ergo pec­
catum non potest simul esse cum virtute.
2. Praeterea : peccatum est pejus quam vitium, id est
actus malus quam habitus malus : sed vitium non potest
simul esse in eodem cum virtute : ergo neque peccatum.
3. Præterea : sicut peccatum accidit in rebus voluntariis,
ita et in rebus naturalibus, ut dicitur in 2 Physic, sed nun­
quam in rebus naturalibus accidit peccatum, nisi per aliuain’corruptionem virtutis naturalis .· sicut monstra acci­
unt, corrupto aliquo principio in semine, ut dicitur in 2
Physic. Ergo etiam in rebus voluntariis non accidit pecca­
tum. nisi corrupta aliqua virtute aniime : et sic peccatum et
virtus non possunt esse in eodem.
Sed contra esi, quod Philosophus dicit in 2 Ethic, qttod
per contraria virtus generatur et corrumpitur : sed unus
ictus virluosus non causal virtutem, ut supra habitum est :
trgo neque unus actus peccati tollit virtutem : possunt ergo
simul in eodem esse.
Respondeo dicendum, quod peccatum comparatur ad vir­
tutem sicut actus malus ad habitum bonum ; aliter autem se
habet habitus in anima, et forma in rc naturali : forma
enim naturalis ex necessitate producit operationem sibi
convenientem, unde non potest esse simul cum forma natu­
rali actus fonnæ contrariæ, sicut non potest esse cum calore
artus infrigidationis, neque simul cum levitate motus des­
censionis, nisi forte cx violentia exterioris moventis : sed
habitus in anima non ex necessitate producit suam opera­
tionem, sed homo ulilur eo cum voluerit : unde simul habitu
in homine existente, potest non uti habitu, aut agerc con­
trarium actum, et sic potest habens virtutem procedere ad
actum peccati .· actus vero peccati si comparetur ad ipsam
virtutem, prout est habitus quidam, non potest ipsam cor­
rumpere, si sit unus tantum : sicut enim non generatur ha­
bitus per unum actum, ita nec. per unum actum corrumpitur,
ut supra dictum est. Sed si comparetur actus peccati ad
causam virtutum, sic possibile est, tyuod per unum actum
peccati aliqua.* virtutes corrumpantur : quodlibet enim pec­
catum mortale contrariatur charitati, quæ est radix omnium
virtutum infusarum, in quantum sunt virtutes : et ideo per
unum actum peccati mortalis exclusa charilale, excluduntur
per consequens omnes virtutes Infusa*, in quantum sunt vir­

3

Commentarius.
De materia hujus articuli quantum ad
primam et secundam conclusionem egimus
in tract, de virtutibus disp. 4, dub. 2, ubi
de omnibus moralibus infusis diximus esse
necessario connexas cum charitate, adeoque
incompossibiles cum quolibet peccato mor­
tali. De fide vero et spe si considerentur
præcise quoad substantiam, etiam ut cer­
tum tenendum est posse manere in pecca­
toribus : ut docet D. Thom. in præsenti, et
supra quæstion. 65, ait. 1. Docet vero utrobique, fidem et spem non manere in ra­
tione virtutum, amissa charitate : quia ma­
nent mortuae et informes sine ordine ad
finem ultimum, quem illa tribuebat. Quia
enim virtus in sua perfectione postulat bo­
num facere habentem, ut sonat ejus diffini­
tio : et nemo et simpliciter bonus nisi in
ordine ad finem simpliciter ultimum, quandiu fidei et spei deest prædictus ordo, non
vocantur absolute virtutes : non quod careant essentia et entitate virtutis ; sed quia
non habent perfectionem et statum. Simi­
liter etiam virtutes acquisitas diximus loco
cit. non amitti unico peccato mortali, sed
posse manere cum illo pro aliquo tempore :
quamvis neque istae pro tempore illo con­
servent perfectionem et statum virtutis,
juxta dicta disp. 1, num. 28.
Sed objicies, quod D. Thom. non negat
virtutibus acquisitis posse manere cum pec-

on

DE VITIIS» ET PECCATIS.

cato mortali, etiam in ratione virtutum ;
sicut negat fidei et spei : sed absolute et sine
addito dicit posse manere cum illo : ergo
non solum quoad essentiam, sed etiam
quoad perfectionem et statum sunt compossibilia : alias eodem modo de utrisque
virtutibus loquutus fuisset, et non cum
prædicto discrimine.
Respondetur potuisse D. Thomam di­
verso modo loqui de praedictis virtutibus ;
etiamsi nullæ earum maneant in peccatore
cum perfectione et statu, quæ diximus. Quia
fides et spes cum solum in ordine superna­
tural! sint virtutes, non habent aliam for­
mationem et perfectionem constituentem
virtutis statum, nisi quam a charitate reci­
piunt : et ideo hac deficiente, in nullo or­
dine dici debent virtutes simpliciter, sed sem­
per cum addito exclusive prædicti status.
Virtutes vero acquisitæ spectant ad utrunque ordinem naturalem etsupernaturalem,
et in utroque habent suam formationem et
aliqualem statum, in naturali scilicet per
prudentiam acquisitam, et in supernaturali
per charitatem : unde quamvis ablata ab
eis per peccatum hac posteriori perfectione,
non maneant in esse virtutum, loquendo
apud Theologos, qui virtutem considerant
in ordine ad finem supernaturalem ; lo­
quendo tamen apud Philosophos, qui non
nisi naturalia attendunt, possunt sine ad­
dito virtutes nuncupari propter praedictam
prudentiæ formationem, et quia humano et
philosophico more reddunt bonum haben­
tem : quamvis tota hæc bonitas diminuta
sit respective ad supernaluralia. Quod dis­
crimen ut innueret D. Thom. cum de fide
et spe dixisset posse manere cum peccato
mortali, sed non in ralione virtutum ; de
virtutibus acquisitis sublicuit hanc restric­
tionem, et solum dixit posse manere cum
illo, neque negando, neque asserendo an
maneant in ratione virtutum ; vel ratio­
nem hanc amittant.
Objicies secundo, quod juxta doctrinam
D. Thomæ 2, 2, quæst. 47, artic. 13, pru­
dentia adhuc acquisita non manet in pec­
catoribus : atque adeo destruitur per quod­
libet j>eccatum mortale : destructa autem
prudentia, nequeunt manere virtutes mo­
rales -.dependent enim ab illa in esse, peri,
et conservari. Similiter virginitas, prout est
virtus distincta a castitate, per unum actum
stupri deperditur, amittiturque irreparabiliter virginitatis aureola : ergo non est ve­
rum. quod virtutes acquisitæ maneant cum
peccato morlali.

Respondetur prudentiam acquisitam non
destrui quoad substantiam, communitor lo­
quendo, per unum peccatum mortale ; sed
solum quoad statum et perfectionem, ut
explicuimus disput. 1, dub. 2. Idomque di­
cendum est de virtutibus moralibus acqui­
sitis. Ad locum vero D. Thomæ respondet
Cajelanus, S. Doctorem loqui de prudentia
infusa : posse voro doctrinam ejus extendi
ad acquisitam, si nomine peccatoris intelle­
gatur, non qui unum tantum mortale com­
misit ; sed qui per plura acquisivit habitus
peccaminosos : hunc enim intelligimus fre­
quentius nomine peccatoris. Ad illud de vir­
ginitate respondetur ex D. Thoma 2, 2,
quæst. 152. artic. 3, in solutionibus argu­
mentorum, per unum actum stupri destrui
virginitatem quoad id, quod in ea est ma­
teriale, scilicet signaculum claustri virgi­
nei, et venereorum inexperientiam : potest
tamen manere quantum ad habitualem ap­
petitus inclinationem, venerea non expe­
riendi, quæ est ipse habitus et ratio consti­
tutiva prædictæ virtutis. Videantur quæ
diximus loco citato de virtut. numer. 23.
Hic disputant aliqui, quo pacto peccatum
mortale expellat gratiam et virtutes infu­
sas, an physice ; vel moraliter : effective ;
vel solum demeritorie? Quod nos, Deo
dante, examinabimus in tract, de justifi­
catione. Tertia conclusio de peccatis venia­
libus, quamvis ex parte sit notissima ; ex
parte etiam difficultatem ingerit : quam
sequens disputatio elucidabit.

DISPUTATIO IV.
De efficacia peccatorum venialium αΊ
expellendam virtutum acquisitam.
Movetur disputatio de solis peccatis ve­
nialibus : pro mortalibus enim sufficiunt,
quæ usque modo diximus. De illis vero sup­
ponenda sunt duo tanquam certa et de­
monstrata in litera D.Thomæ. Primum est.
peccata venialia, quantumvis gravia, et re­
petita, non expellere, aut minuere intrin­
sece virtutes infusas : quia cum hujusmodi
virtutes habeant nexum cum gratia, et illam
necessario comitentur·, sicut nulla venialia
sufficiunt corrumpere, vel diminuere ipsam
gratiam, ita nec prædictas virtutes. Secun­
dum est, unum vel alterum peccatum ve­
niale compati cu m qualibet virtute acquisi ta ;
quia si unicum peccatum mortale commu­
niter non generat habitum vitii expellen­
tem

DISP. IV. DUB. UNICUM.
tern oppositam virtutem; non est cur id effi­
ciat unum; vel altorum veniale. Cæterum
an sicut mortalia repetita generant prae­
dictum habitum, et destruunt virtutem ac­
quisitam oppositam, id etiam praestet re­
petitio venialium ? requirit examen dubii
sequentis.

DUBIUM UNICUM.
Γΐηιηι peccata venialia repetita destruant
virtutem acquisitam sibi oppositam ?
Ex peccatis venialibus quaedam sunt
talia ex genere : illa nimirum, quæ præ­
cise in sua materia, quantuncunque cres­
cant, aut quantalibet deliberatione exer­
ceantur, non egrediuntur limites peccati
venialis : quamvis ex adjunctis circunstantiis possint ad aliud genus transferri, et
fieri mortalia. Hujusmodi sunt simplex
mendacium, verbum otiosum, avaritia, et
similia : quæ licet aliquando ratione finis
adjuncti, vel alterius circunslantiæ mortalia
efficiantur : ut si quis simplex mendacium
juramento affirmet : si eo usque avarus
existât, ut aliena rapiat, etc. ex se tamen
et ut sistunt præcise in suo objecto proximo,
non excedunt culpam x'enialem : ut habet
D. Thom. 2, 2, quæst. 110 et 117, et 148.
Alia sunt peccata, quæ ex propria materia
sine egressu ad aliam accipiunt gravem
malitiam : ob idque dicuntur mortalia ex
genere: ut infidelitas, furtum, et similia.
Quæ tamen aliquando a prædicta gravitate
deficiunt, reddunturque venialia. Et hoc
ex duplici capite : nimirum vel defectu
plenæ deliberationis, quæ ad culpam mor­
talem omnino necessaria est : qua ratione
excusantur sæpe a prædicta culpa motus
infidelitatis, blasphemies, et alii, qui si
cum plena deliberatione acceptarentur,
nequirent ab illa excusari. Vel ex parvitate
materiæ : ut si quis de re aliena parum
surripiat : non enim defectus circa mate­
riam omnino levem apud prudentem judi­
cem gravis offensa reputatur. De his ergo
tribus modis peccatorum venialium, nimi­
rum ex genere, ex imperfecta deliberatione,
et ex materiæ parvitate, procedit dubium :
quod proinde tribus assertionibus deci­
demus.

Assertio communis pro venialibus ex genere.
1. Dicendum est primo, peccata venialia
ex genere sæpins iterata destruere oppositam
virtutem acquisitam. Hæc assertio est com­
munis, ut testantur sequentes illam Medin. Medina;
in praesenti, Curiel dub. un., Alavr. disp. Cnriei122, Greg. Mart. dub. 2, Zumel disp. unie.
conci. 2 et alii. Deduciturque ex D. Thoma,
ubicunque agit de corruptione virtutum D.Thom.
acquisitarum per vitia contraria. Et pro- Beiio·
batur ralione : quia virtus acquisita destrui­
tur per actus, quibus generatur oppositum
vitium : cum enim prædicta virtus et vi­
tium sint directe contraria, debent a sub­
jecto mutuo se expellere : sed plures actus
veniales ex genere, v. gr. plura mendacia,
generant habitum vitii mentiendi : ergo
destruunt oppositam virtutem veracitatis.
Patet consequentia : quia neque hæc virtus
habet aliud vitium directe oppositum, per
quod corrumpatur, nisi vitium mentiendi :
neque hujusmodi vitium acquiritur aliis
actibus quam mendaciis.
Confirmatur : non est minus efficax in Confir­
matio
genere mali actus mentiendi, quam in dnplcx.
genere boni oppositus actus dicendi verum :
sed per plures actus dicendi verum acquiri­
tur virtus veracitatis, et corrumpitur vitium
oppositum, ut est per se notum : ergo per
plures actus mendacii generabitur habitus
mentiendi, et virtus opposita expelletur.
Confirmatur secundo : actus, qui omnino
deviant a medio rationis præscripto alicui
virtuti, generant habitum pariter devian­
tem a prædicto medio ; adeoque corrumpunt
virtutem in illud inclinantem : sed actus
mendacii deviat omnino a medio, quod
ratio virtuti veracitatis præscribit, ita ut
dari non possit major deviatio a prædicto
medio propria illius materiæ: ergo prædiclus actus sæpe repetitus generabit habitum
vitii contrarium veracitati eam expellen­
tem. Hæc intelligenda sunt de peccatis,
quæ præcise sunt venialia ex genere : si
enim ejusmodi peccata aliunde etiam ha­
beant diminutionem, ut cum fiunt sine
plena advertentia, vel circa materiam
tenuissimam, sequentur leges aliorum ve­
nialium, de quibus dicemus in secunda et
tertia assertione.
2. Sed objicies ex D. Thom. quæst. 14 deohjvriio.
malit, art. 2 ad 3 ubi ait, solum illud pec­
catum tollere habitum virtutis, quod con­
trahatur charitati, a qua omnes virtutes

*

08

dependent : sed hoc est peccatum mortale,
et non venialia : ergo, etc.
Respondetur, in hoc testimonio sermo­
nem esse de virtutibus infusis. Expresse
enim loquitur D. Thom. de illis virtutibus,
quæ a charitale dependent : hæc autem
dependentia propria est virtutum infusa­
rum : nam acquisita? secundum suas entitales possunt esse sine ilia. Vel dicas, ser­
monem esse de peccato, quod secundum se,
et quia tale est, alque adeo etiamsi non
multiplicetur, destruit habitum virtutis
saltem quoad eam perfectionem et statum,
quæ provenit ex charitale : hoc autem pro­
prium est solius mortalis. Cum quo stat ul
etiam peccatum veniale non precise secun­
dum se, sed quatenus per sui repetitionem
generat habitum vitii, destruat aliquam
virtutem acquisitam : non per se quoad
illum statum, sed quoad entitatem : qua
sublata, ex consequenti tollitur etiam prædictus status, prout in tali virtute : sicut
ad destructionem cujuslibel subjecti perit
consequenter quidquid in eo subjectatur.
3. Secundo objicies, quod virtus acquiohlettlo.sita non destruitur nisi per habitum vitii
adæquule, et simpliciter sibi contrarium :
sed nullum vitium genitum per sola pec­
cata venialia habet predictam conlrarietatem cum virtute : ergo, etc. Minor pro­
batur : nam virtus quaelibet, v. gr. vera­
ci tas, inclinat ad actus simpliciter conformes
legi, et rationi, indeque est bonus habitus
simpliciter: vilium vero per peccata venia­
lia acquisitum, puta vitium mentiendi,
solum inclinat ad actus dissonos legi secun­
dum quid : sicut ipsa venialia secundum
quiil tantum sunt contra legem : non est
autem perfecta conlrarietas inter secundum
quid el Simpliciter.
solvitur.
Respondetur negando minorem : nam
ut habitus voracitatis v. gr. el habitus men­
tiendi simpliciter et adæquale sibi contra­
hentur, salis est quod sicut unus inclinat
ad perfecte servandum medium rationis,
prout inveniri potest in illa materia, sic
alius inclinet ad omnino recedendum a tali
modo : quod habet de facto vilium men­
tiendi. Unde ad probationem dicendum est,
non magis simpliciter, et adæqûate habi­
tum voracitatis accedere ad medium cons­
titutum per rationem in illa materia, quam
habitus mendacii recedit a tali medio. Cum
verocommuniterdici solet, peccatum veniale
non esse contra legem simpliciter, vel sermo
non est de ipsa lege, per quam immediate
prohibetur·, sed de lege, quæ necessario

DISP. IV. IU p. UNICUM.

vlrtuosuin, salis cet concursu» illarum, quæ
observari debet ad assequendam ælernam
salutem. De qua loquitur D. Thom. dicens,
peccatis mortalibus opponuntur; quamvis
desint aliquæ aliæ ex iis, quæ opponuntur
prædiclum peccatum non esse contra, sed
venialibus : ul voro habeantur in statu per­
prêter legem. Vel ly simpliciter non cadit
fectissimo, dobent etiam islæ concurrere.
supra
con/ra, sed supra legem : ul sil
Sed ex hoc nihil contra assertionem : nd
sensus, non quod tale peccatum simpliciter
cujus veritatem su Ilici t, ut manentibus reli­
non sit contra rectam rationem, et contra
quis virtutibus in primo illo perfectionis
legem illud immediate prohibentem, sed
statu, possint peccata venialia corrumpere
quod talis lex non esi lex obligans simpli­
unam vel alteram, quæ sibi et non mortali­
citer, seu lanqunni omnino necessaria ad
bus opponuntur : non enim cum statu illo
finem ultimum assequendum de quo di­
compatietur, ul quis in tantum venialia
cemus disp. 10.
'
committat, ut generet quamplures habitus
4. Tertio objicies, quod si peccata veniavitiosos, etiam ex illis, quæ inclinant ad
lia destruerent oppositam virtutem, relin-oV*
venialia ex genere : quia cum peccata ve­
querent aliquam maculam in anima, nempe
nialia ad mortalia inducant et disponant,
carentium nitoris ab illa virtute prove­
difficile erit ul in mortalia sæpe non laba­
nientis : hoc autem videtur contra D. Tho-y,^
tur, qui tot venialia ex advertentia com­
mam infra quæst. 89, art. 1, ergo etc. Con­
mitteret.
firmatur : nam propter hanc rationem Ang.
Doctor in 4, dist. 16, quæst. 2, art. 1, inquit,
animam nonsanari per venialium remissio­
§ Π.
nem :quia per ipsa venialia non redditur
Secunda asserliu pro venialibus e.c imper­
sauciata et infirma, debetqueinfirmilas prae­
cedere, ul sanitas subsequatur : si autem
fecta deliberatione.
peccata venialia virtutem corrumperent,
5. Dicendum est secundo, peccata venia­
ex hac corruptione maneret anima sauciata,
lia ex defectu plenæ deliberationis, quan­
et infirma : ergo, etc.
tumvis repetantur, non corrumpere opposi­
Ad objectionem dicemus infra quæst. 89,dî!w,
i
tam virtutem : ut si quis habeat plures
art. I. Ad confirmationem vero responde­
motus non plene deliberatos contra justi­
tur, peccata venialia reddere aliquo modo
tiam, non idcirco virtus justitiædestruetur.
animam infirmam : quamvis infirmitas
Assertio hæcetiam est communis : ut videre
hæc non sil ad mortem, neque ab intrin­
est apud Aniliores, quos pro procedenti
seco irreparabilis (de qua infirmitate loHb -retulimus. Desumi turque ex D. Thoma 2,
quulus est D. Thom. loco cit.) unde ad re­
parationem venialium egemus gratia per I
2,quæst. 24, art. 9et quæst. 7 de malit, art.
6 ad 1. Probatur ratione: quoniam præ­
Christurn; qua tamen non indigeremus,
nisi essent aliqualis animæ infirmitas,juxta
dicta peccata eo ipso quod sint actus indeliillud Malth 9. .Von est opus valentibus me-^'
berali, non habent vim ad tribuendam
dico, sed male habentibus : ob eandemque
habitui firmitatem : nam propter quæ in­
rationem remissio venialium potest esse
deliberate volumus , facile revocamus :
effectus sacramentorum·, quæ instituta sunt
ergo nequeunt generare habitum vitii : de
per modum medicinæ.
cujus ratione est, ut sit firmus, et perma­
Tandem objici potest, quod juxta com-Ci*
nens : atque adeo neque etiam poterunt
mune proloquium virtutes sunt connexae,
excludere virtutem oppositam: cum talis ex­
nec potest una amitti, nisi cæleræ des­
clusio fieri deberet medio prodicto habitu.
truantur : sed peccata venialia quantumvis
’- ir- Confirmatur : do ratione habitus morarepetita, non corrumpunt omnes virtutes :
lis, sive vitii, sive virtutis est, ut plene
ergo nullam destruunt. Respondetur, vir­ E»
quoad usum subdatur voluntati : et proptutes acquisitas dici connexas non quantum TJtr
terea diffinitur, habitus est, quo utimur,
ad entitatem precise sumptam, sed quan­
cum volumus: proptereaque etiam dicemus
tum ad perfectionem : quatenus nulla per­
infra quæst. 78, art. 2 peccantem ex habitu
veniet ad statum virtutis perfectæ, si relisemper peccare ex electione, et ex certa
quæ defuerint. Cæterum tam in hujusmodi
malitia : quia proprium est habitus non
perfectione, quam in prædicta connexione
elicere suain operationem, nisi ex imperio
est aliqua latitudo. Nam ut virtutes sint in
et electione voluntatis : sed per actus semi­
ea perfectione, quæ sufficit ad denominan­
plene liberos nequit hujusmodi habitus
dum subjectum absolute, et simpliciter
generari tergo, etc. Minor probatur : nam
rirtuosum,

. ' -V,

cum tales actus non subdantur plene do­
minio voluntatis, sed tantum semiplene,
nequeunt tribuere effectui a se producto
majorem subjectionem, quam semiplenam :
non igitur poterunt generare habitum, de
cujus ratione est plena subjectio. Ad hæc :
fœcunditas ad generandum sibi simile pro­
pria est solius rei in sua specie perfectae :
et ideo vir potest generare sibi similem :
non autem puer : ergo cum peccata venia­
lia, de quibus loquimur, non sint actus
perfecti, sed valde imperfecti intra suam
speciem,nequibunt producere habitum vitii
similem ipsis peccatis.
6. Unde non obesi, si cum aliquibus
objicias, quod motus semideliberati contra
aliquam virtutem possunt exerceri cum
tanta vel majori intensione, atque exer­
centur actus plene liberi, qui sunt peccata
mortalia : ergo cum alias sint ejusdem spe­
ciei cum istis utpote versantes circa idem
objectum, generabunt non minus habitum
vitiosum expellentem contrariam virtutem,
sicut ipsa peccata mortalia illum genuis­
sent. Confirmatur ; nam amentes, inquibus couûrest semiplenum lumen rationis, ex frequentalione actuum circa objecta dissona sen­
tiunt promplitudinem et facilitatem erga
talia objecta : ergo signum est generari in
illis per prodictos actus habitus vitiosos.
. Respondetur enim ad objectionem, quod Diluitur
etiamsi demus, actus semiplene liberos in
materia v. g. justitiae esse ejusdem speciei
quantum ad malitiam moralem cum acti­
bus pleno liberis circa eandem materiam
(de quo infra disp. 19) adhuc non poterit
per illos quantuncunque intensos generari
habitus injustitia? : quia prodicti actus sem­
per sunt in sua specie diminuti et imper­
fecti, et fœcunditas ad producendum habi­
tum propria est actuum in sua specie per­
fectorum, ut dicebamus. Quemadmodum
actus valde remissi propter hanc imperfec­
tionem non generant habitum, quem gene­
rarent intensi : quamvis omnes sint ejus­
dem speciei.Ad confirmationem dicas, illam
facilitatem amentium non provenire ex ha­
bitu ; sed vel ex imperfecta aliqua disposi­
tione, quæ eo ipso quod est tantum disposi­
tio, non excluderet contrarium habitum,
quamvis esset in illis ; vel si nec talis dis­
positio in eis producitur (de quo alibi) pro­
venit ex assuefactione, quæ non minus lo­
cum habet in homine quam in brutis, in
quibus nullus gignitur habitus ; et nihilo­
minus ex apprehensionibus de convenientia
objecti et ex memoria percepta? delectatio-

"I

|t

60

.·
•·
'>

DISP. IV. 1)1 :H. UNICUM,

DE VITUS, ET PECCATIS.

nisper actus præcedentes, reperitur quædam
assuefactio et propensio ad tale vel tale ob­
jectum : prout declarat Divus Thom. supra
quæst. 70, articulo 6 ad 2.
Replica.
7. Sed urgebis : etiam peccata venialia
ex genere sunt aliquid imperfectum in ra­
tione peccati : et nihilominus generant ha­
bitum sibi -similem, ut diximus in asser­
tione praecedenti: ergo talis imperfectio non
impedit hujusmodi generationem. Deinde,
qualilatps naturales, ut calor, eo ipso quod
habeant sufficientem intensionem, possunt
se communicare et producere sibi simile :
ergo etiam actus morales eo ipso quod sint
sufficienter intensi, poterunt producere ha­
bitum sibi similem, non obstante quacun­
que alia imperfectione.
EnoRespondetur ad primum, prædicta pecdatiir. cala, si sint plene deliberata habere totum
quod est suæ linea? : et ideo non sunt ac­
tus perfecti in genere proprio : dicuntur
vero imperfecti in genere peccati, quia non
pertingunt ad gradum culpæ mortalis, ne­
que Deum graviter offendunt. Sicut linea,
verbi gratia, quamvis in suo proprio ge­
nere, scilicet quantitatis, sit perfecta, dici­
tur tam ipsa quam reliqua accidentia im­
perfecta in genere entis, quia non pertin­
gunt ad gradum substantiae. Hæc tamen
imperfectio sicut non tollit, quod accidens
habeat tolum, quod est sui generis acciden­
tis ; et peccatum ex genere veniale totum,
quod est de ratione peccati in tali genere :
ita non obest fœcunditati ad generandum
simile in specie. Cæterum peccata venialia
ex indeliberatione. in suo proprio genere
sunt actus imperfecti : eo quod deliberatio
est de ratione actus moralis, in quacunque
specie sil. Ad secundum respondetur quali­
tates naturales, ut calorem, solum ex de­
fectu intensionis posse esse imperfectas : et
ita eo ipso quod habeant sufficientem inten­
sionem, habent simpliciter perfeclionemsuæ
speciei, et quicquid requiritur ut generent
sibi simile. At vero peccata venialia, de
quibus loquimur, etiam si sint intensa, ha­
bent intra proprium genus aliam imperfec­
tionem, nempe ex parte materiæ : sicut
etiam possent illam habere ex defectu deli­
berationis. Et ideo quicquid sit de inten­
sione, manent in suo genere imperfecta
simpliciter, adeoqueimpotentia ad generan­
dum habitum qui sit simpliciter vitium il­
lius speciei.
Atia
8, Secundo objicies, quod per hujusmodi
objpciia peccata semiplene libera minuitur opposita
virtus: et ideo secundum communem mo-

dum concipiendi reputamus minus castum
illum, qui in motus semiplene deliberatos
sæpe labitur contra castitatem, quam eum,
qui abstinet etiam a similibus molibus:
poterii ergo per majorem et majorem
eorum repetitionem tandem virtus deperdi.
Palet consequentia: nam habitus acquisitus
ex eisdem causis corrumpitur, ex quibus
minuitur: sicut per easdem augetur, per
quas generatur.
'
Respondetur, virtutem non diminui in-&«.
trinsece per prædicta peccata, quasi aliquid
de ejus intrinceca perfectione et realitate
subtrahatur. Potest tamen dici, quod dimi­
nuatur quodammodo,quasi exlrinsece prop­
ter oppositionem impedimenti scilicet illius
imperfecta) dispositionis vel assuefactionis,
quam talia peccata relinquere diximus. Nam
ratione hujus impedimenti castitas v. g.
non est ita expedita ad exercendos proprios
actus, et motus illos compescendos, sicut
esset seclusa prædicla assuefaclione : ob
idque censetur minus perfecta ; quamvis
retineat totam suam intensionem et perfec­
tionem seu realitatem intrinsecam. Sed
hæc intelligenda sunt juxta dicenda infe­
rius quæst. 85, in comment, articulo 2.

S III.
Quid de venialibus ex materie parvitate?
9. Dicendum est tertio, neque peccata
venialia ex parvitate materiæ, quantum­
cunque multiplicentur, corrumpere virtu­
tem acquisitam absolute et secundum suam
substantiam : ul per plura levia furia, dum
manent levia, non corrumpitur simpliciter
justitia. Hæc conclusio non est ita commu­
nis sicut præcedentes. Tuentur tamen illam
Capreolus in 2, dist. 43, quæst unica, art. 3. cjjw
Et inpræsenti Medina, Curiel, Alvar. Montes. et Greg. Mart, quos jam retulimus. ύΏί
Sumiturque ex D. Thoma in 2, dist. 42,
quæst. 1, art. 4 ad 1 ubi ait : Dicendum,
quod veniale, non corrumpit virtutem quantum t'î*
ad habitum: hoc enim mortalis est proprium:
sed exit ab .rqualitale, quam ratio ponit in
actu virtutis. Loquimurautem etiam de vir­
tutibus obligantibus sub mortali, ul justi­
tia : cumque has corrumpere proprium esse
dicat peccati mortalis, et non competere
venialibus; proculdubioexcludit a praedicto
affectu omnia venialia illis opposita, ex
quocunque capite proveniant : atque adeo
sive ex imperfecta deliberatione, sive ex
materiæ parvitate.
Probatur

Probable ratione, quam pro præcedcnti
assertione adduximus. Quia etiam hujus­
modi peccata venialia in «no genere v. gr.
injustitia} sunt aliquid diminutum et im­
perfectum : ergo quanluncunque multipli­
centur, nequeunt generare habitum, qui sit
simpliciter injustitia; a quo proinde virtus
juslitiæ corrumpatur. Antecedens constat :
quia illud circa quod versantur prædicla
peccata, non est absolute et simpliciter ma­
teria injustitia?, sed secundum quid et dimi­
nute: levis enim materia alicujus generis,
secundum quid tantum potest dici materia
talis generis : ergo neque ipsa peccata parti­
cipant simpliciter rationem illius generis ;
sed manent in eo ut aliquid secundum quid,
cl diminutum : non enim ratio, et quantitas
alicujus actus excedere potest quantitatem
materiæ, seu objecti talis actus. Consequen­
tia vero suadetur. Tum quia fcecunditas ad
producendum habitum propriaest actuum in
suo genere completorum. Tum etiam quia
peractas in materia injustitias simpliciter
imperfectos, esto aliquis habitus produca­
tur, solum potest esse habitus eodem modo
imperfectus, et secundum quid tantum ha­
bens rationem injustitia) : constat autem
per hujusmodi habitum non posse desirui
illum, qui est justitia simpliciter.
10. Dices, peccata venialia, de quibus
loquimur, solum esse diminuta ex parte
objecti materialis; non vero ex parte ob­
jecti formalis: quia ratio formalis objectiva
injustitia), quæ est lædere alienum jus, suf­
ficienter salvatur in qualibet materia, sive
magna, sive parva. Hoc autem sufficit ut
prædicta peccata generent habitum, qui sit
simpliciter injustitia quantum ad rationem
formalem, adeoque expellentem formalem
rationem juslitiæ habitus oppositi.Potestque
juvari hæc solutio ex eo, quod in scientiis
contingit : in quibus per quamlibet demon­
strationem v. g. methaphysica?. etiam mini­
ma? veritatis, potest generari scientia me­
taphysics? : eo quod ratio formalis objec­
tiva talis scientia? salvatur in illa demons­
tratione.
Verum si ratio facta expendatur, facile
•n constabit, nullam esse hanc.evasionem. Pro
quo nota, quod sicut virtuti justitia? v. g.
perse, et ex sua primaria, ac substantiali
ratione convenit inducere obligationem sub
culpa mortali, neque erit simpliciter justi­
tia, quæ non habeat vim talem obligatio­
nem inducendi : ita ratio formalis objectiva
juslitiæ, quæ est jus alienum servandum,
debet habere eandem vim obligandi sub

Ibltv

61

mortali ; neque aliter poterit specificare
prædictam virtutem : quandoquidem tota
vis obligandi ipsius virtutis oriri debet ex
praedicta ratione. Quocirca nec virtus pote­
rit conservari, læsa, et destructa tali ra­
tione, et vi obligandi : neque hac conser­
vata, et illæsa, potest virtus ipsa corrumpi.
Cum autem vis obligandi sub mortali non
salvetur in materia parva, neque ab ea de­
pendeat,consequenter idem dicendum est de
prædicta formali ratione. Est igitur de con­
ceptu virtutis juslitiæ respicere alienum jus
servandum in materia gravi, ex quo possit
cogere sub mortali ad sui observationem.
Quod vero ad materias leves extendatur, est
quid secundarium : a quo proinde neque
specificatur, neque dependet.
11. Hinc apparet vis nostræ rationis:
nam sicut ratio formalis objectiva justitiae
non est quodcunque alienum jus, sed jus
servandum in materia gravi, sufficiensque
ad inducendam gravem obligationem: ita
ratio formalis objectiva injustitiæ simpli­
citer diclæ non est quæcunque læsio alieni
juris, sed quæ violat prædictam obligatio­
nem, atque adeo Ia?sio alieni juris in ma­
teria gravi. Cum ergo peccata venialia, de
quibus loquimur, non attingant talem ma­
teriam, manifeste fit non attingere simpli­
citer prædictam formalem rationem : neque
proinde generare habitum versantem circa
illam, quique sit injustitia simpliciter.
Confirmatur : nam bonum, quod virtus
juslitiæ indispensabililer respicit, est con­
servatio alieni juris in materia gravi : quod
autem etiam ad materiam levem se exten­
dat, non est ex inclinatione primaria, sicut
neque ex præcipua obligatione ; sed quasi
ex dignatione et abundantia ; vel ad sum­
mum ex obligatione secundaria, et minus
præcipua : ergo sola illa peccata possunt
corrumpere prædictam virtutem, quæ lae­
dunt jus alienum in materia gravi : quippe
hæc duntaxat destruere possunt illud bo­
num, a quo prædicta virtus in suo primario
conceptu dependet.
Neque illud, quod in favorem evasionis
adducitur, ei opitulatur : idcirco enim per
quamlibet demonstrationem (saltem propter
quid) generatur habitus scientiae, quia quae­
libet simpliciter est actus scientificus om­
nino convincens intellectum, ac proinde
simpliciter est perfecta intra suam lineam,
reperiturque in illa ratio formalis substan­
tialis,circa quam habitus scienliæ versatur.
At peccata venialia, de quibus loquimur,
simpliciter sunt imperfecta intra lineam

DE VITIIS, ET PECCATIS.

62

injustitiæ, nec versantur circa rationem for­
malem substantialem indispensabiliter ins­
pectam ab injustitia, quæ virtuti justitiæ
opponitur, utexplicalum est. Tndequemad­
modum si daretur demonstratio, quæ non
versatur circa formalem, et substantialem
rationem objectivant, per se, et indispen­
sabiliter ab habitu scientiæ inspectam aut
non attingeret illam ut applicatam materiæ a
praxiicta ratione formali indispensabiliter
petila), non gigneretur per illam hujusmodi
habitus, neque oppositus destrueretur ; sic
in præsenti, proportione servata, dicen­
dum est.

§ IV.
Qu.r obslenl ultimx assertioni?

*

12. Contra tertiam asserlionemsentire viDnrjwt dentur Durandus in 2. distinet. 27, quæst.
Gfttor. 10, num. 18. Gregorius quæsl.5,dub.2, et ZuZ'rut.'. meiin præsenti disp.unica. conclus. 3.quos
refert, et sequitur Salas tract. 13, disp. 2, ;
sect. 3. Probatur primo hæc sententia : quia I
per peccata venialia ex parvitate materiæ
producitur habitus vitiosus destruens ratio­
nem formalem objeclivam virtutis opporrùnumsitæ, v. g. justitiæ ; ergo corrumpitur ipsa
anni· virtus.
Consequentia
liquet
: nam quilibet
tBCDltun
·
*
·
*
habitus destruitur per alium evertentem |
suam rationem formalem objeclivam. An­
tecedens vero probatur : quia virtus justitiæ
inclinat ad hoc, ut reddatur unicuique jus
suum, quodcunque illud sil, sive magnum,
sive parvum : constat autem, hanc ratio­
nem destrui per quoslibet actos contra jus­
titiam.
Confirm. Confirmatur : nam alias (ait Solas) dan­
dus esset duplex habitus injustitiæ : alius
inclinans ad parva contra justitiam ; el
alius ad magna ·. hoc autem videtur volun­
tarium, et inauditum : ergo, etc. Sequela
probatur : quia per prædicta venialia non
potest non produci habitus inclinans saltem
ad similia venialia, cum sint actus plene
deliberati, et sufficienter intensi, ut suppo­
nimus : quinimo experientia testatur eum,
qui prædicta venialia sæpe committit, as­
suefieri, et habituari ad illa ·. si ergo hujus­
modi habitus non expellit virtutem justitiæ,
dari necesse est alium habitum acquisitum
per peccata mortalia, qui prædiclam virtu­
tem corrumpat : atque adeo duplicem ha­
bitum injustitiæ intra eandem materiam.
p.
13. Respondetur primo negando anteMlutlo. dens : sal‘s enim probabile est. per præ-

dicta venialia nullum habitum produci;
sedad summum imperfectam aliquam dis­
positionem ad actus similes : ut de ve­
nialibus e.\ imperfecta deliberatione dixi­
mus num. 6. Et ratio e*t, (piam jam tradi­
dimus : quia cum hujusmodi actus sint in
suo genere imperfecti, nequeunt esso fmcundi ad generandum habitum, qui debet
essequalitas perfecta. Tum etiam quia ipsa
parvitas materiæ obstare videtur firmitati,
quam habitus requirit : sicut obstat illi im­
perfectio deliberationis. Nam sicut actus
semideliberatus non procedit ex causa firma,
et ideo nequit conferre habitui firmitatem:
sic etiam affectus præcise circa parva vide­
tur ex levi causa procedere : leve enim est,
el facile mobile, quod inducit ad parvum
cum exclusione magni.
I
Ad confirmationem negari potest sequela.
Cujus probatio non urget : quia satis est,
quod pra?dicta venialia habeant imperfec­
tionem, quam diximus, ut licet fiant cum
deliberatione, et intentione, non generent
habitum. Neque experientia suadet oppo­
situm : quia assuefaclio illa, quæ sentitur,
potest aliunde provenire, etiamsi non gene­
retur habitus, juxta dicta num. 6.
14. Secundo respondetur ad argumentum Λ
admittendo, per prædicta venialia generari s ‘'
habitum vitiosum ; imperfecte tamen et se­
cundum quid habentem rationem injusti­
tiae : qui proinde neque destruit simpliciter
rationem substantialem objeclivam justi­
tiae, neque habitui juslitiæsimpliciter oppo­
nitur, aut illum secundum substantiam ex­
cludit. Quamvis aliquo modo diminuat :
scilicet vel quasi extrinsece, ut dicemus in
solutione secundi argumenti : vel quantum
ad aliquam extensionem secundariam, et
accidentalem ad materias parvas.
Ad confirmationem sequendo hanc viam
(quam censemus probabilem) respondetur
non esse inconveniens admittere intra ge­
nus injustitiæ duplicem illum habitum :
quorum unus, ille nimirum, qui per pec­
cata venialia acquiritur, præcise inclinet
ad materiam parvam cum exclusione magnæ ; parlicipetqiie rationem injustitiæ se­
cundum quid, et imperfecte. Aller vero,
qui per mortalia generatur, inclinet pri­
mario ad solos actus in materia gravi ; et
ab his specificetur ; quamvis secundario
possit extendi ad materiam levem cum
præcisione gravis, non tamen cum exclu­
sione. Neque hoc est voluntarium ·. sed ra­
tioni consonum : nam de habitibus philo|( sophandum est proportionale ad actus, qui­
bus

niSl’. IV. DUB. UNJCI M.

bus gignuntur : quare sicut non invenit
dari intra lineam injustitiæ peccatum mor­
tale, quod est injustitia simpliciter ; el pec­
catum veniale, quod est injustitia secundum
quid, quæ juxta probabilem sententiam
specie differant ; ita non est inconveniens
admittere probabiliter intra eandem lineam
justitiæ praedictos duos habitus specie di­
versos, duobus istis peccatorum generibus
correspondentes : praesertim admisso, quod
tam peccatum veniale quam mortale repe­
tita habitum generent, ut arguens existi­
mat.
i,,·/r 15· Sed urgebis : ille qui per peccata
mortalia acquirit habitum injustitiæ circa
materiam gravem, per ipsum manet facilis
ad actus injustitiæ tam in materia gravi,
quam in materia levi : ergo superfluum est
ponere alium habitum injustitiæ circa hu­
jusmodi actus.
b>ü Ad hanc replicam dici posset primo,
tlf. quod ubi peccata mortalia praecedunt, et
generant habitum ; peccata venialia, quæ
superveniunt, non producunt alium habi­
tum distinctum; sed jam productum quasi
formant, et quodammodo extendunt. Unde
hic habitus licet primario solum sit in or­
dine ad mortalia, quibus acquiritur, et a
quibusspecificatur, secundario tamen potest
extendi ad venialia, quæ virlualiter in mor­
talibus continentur. Si vero peccata venia­
lia praecedant, et generent habitum illum
imperfectum, quem admisimus ; probabile
est, quod adveniente habitu perfecto acqui­
sito per mortalia, prædictus habitus imper­
fectus tanqu am superfluus destruatur : sicut
in intensione qualitatum adveniente modo
majoris radicationis, v. g. ut quinque, des­
truitur modus radicationis, ut quatuor : eo
quod quicquid perfectionis in isto est, illo
eminenter continetur. Quod maxime locum
habere videtur in præsenti : eo quod sicut
peccata venialia ab intrinseco habent, quod
sint dispositio ad mortalia ; sic prædictus
habitus imperfectus acquisitus per venialia,
licet secundum substantiam sit habitus ;
plurimum tamen habet dispositionis, et ab
intrinseco importat, quod sit quasi via ad
habitum perfectum, qui per mortalia acqui­
ritur : atque adeo sicut via cessat, adve­
niente termino; et accedente habitu, cor­
rumpitur dispositio : ita habitus hic imper­
fectus, quem gignunt peccata venialia, so­
lum durat, donec habitus perfectus per mor­
talia producatur : hoc vero acquisito, cessat
conservatio illius, et destruitur. Quamvis
etiamsi! probabile, quod ulerque habitus

simul coexistai : quia ut imperfectus, per­
fecto acquisito, non sit superfluus, satis est
quod inclinet per se primo ad venialia; el
quod ad hæc perfectus non inclinet prima­
rio, quamvis secundario possit ad ea ex­
tendi. Sicut licet habitus charitatis secun­
dario inclinet ad destructionem peccati, el
ad satisfaciendum Deo, non propterea su­
perfluit habitus pcenitenliæ qui inclinat ad
hæc primario.
Secundo dici posset, habitum injustitiæ Enndaacquisitum per mortalia solum inclinare lur.a!,a
via.
ad furandum materiam gravem et etiam
levem : quatenus est, aut esse potest pars
materiæ gravis : sive (quod idem est) qua­
tenus materia levis, licet praise i nd at a ma­
teria gravi, non tamen illam positive exclu­
dit : habitum vero injustitiæ acquisitum
per venialia inclinate ad furandam mate­
riam levem reduplicative, ut levem, adeo­
que cum exclusione materiæ gravis : et hac
ratione uterque habitus, quovis ordine ac­
quiratur, potest simul permanere pro di­
versis actibus injustitiæ.
16. Secundo probatur eadem sententia, secuuet simul præcedens argumentum confirma-<lum artur: quia per actus justitiæ in materia >uincn·
imn.
parva, ut est actus, quo quis vult modica
1
restituere, acquiritur habitus justitiæ : ergo
per illos excluditur habitus injustitiæ :
ergo etiam e contrario per actus injustitiæ
in materia parva generari debet habitus
injustitiae, per quem justitiæ virtus destrua­
tur. Ulraque consequentia videtur satis
nota : et antecedens suadetur : quoniam
actus illi sunt virtuosi, et omnino liberi,
versanturque circa objectum, et rationem
formalem justitiæ, scilicet jus alienum ser­
vandum: ergo repetiti debent justitiæ ha­
bitum generare.
Respondetur ex dictis negando antece- d.tiimih.
dens cum M. Curiele et aliis : minus enim
proportionali sunt actus isti ad generandum
justitiæ habitum, quam illi, de quibus in
argumento praecedenti, ad producendum
habitum injustitiæ. Tum quia etiam sunt in
suo genere quid imperfectum, et ideo infeecundi ad habitus generationem. Tum etiam
quia causa, ex qua procedunt, non potest
habitui conferre firmitatem : facile enim
amovetur materia levis : et quod ex levi
causa volumus, non difficulter retractamus.
Tum denique quia ut I). .Thomas supra
quæst. 66 insinuat, quaelibet virtus mora­
lis debet, quantum est de se inclinare ad
omnia, quæ cadunt sub suo objecto : el ideo
hujusmodi virtutes per ordinem objectum

•R

iJ

>.

fi.;;

%

Ï1

til

:

j '·!<
Λ

m

jL -

DE VITIIS. ET PECCATIS.

non suscipiunt magis el minus sed <pucw»soiutio. y#
aliquam virtutem (ait D. Thom.
loco cit.) pu/tf ieiiqt-ron/iurH, habet ipsam
quantum ad omnia. ad qiur sc caïendit : qm>d
de scientia el arte nun cvnliiu/it. Si aulein
aliqua virtus ex his, quæ ex suo genere
obligant ad mortale, ut est justitia, per ac­
tus præcise circa materiam levem gignere­
tur : noti posset (adhuc quantum est ex se)
inclinare ad lotam latitudinem sui objecti :
quia cum sub hac latitudine quædam gravia
et sumina, quædam levia el infima conti­
neantur, et hujusmodi actus præcise ver­
sentur circa levia, nequii habitus per illos
productus inclinare ad gravia ; ut si quis
exerceat vires corporis in re facili, portando
v. g. leve pondus, non assuefit ad diffici­
liora, ut ad portandum grave. Et licet ha­
bens virtutem moralem acquisitam non
semper se sentiat expeditus ad omnia, quæ
sub objecto illius continentur ; quia hæc
expeditio potest exirinsecediminui per pec­
cata venialia, et per aliquam assucfactionem ad oppositum, juxta dicta num. G et
7, ipsa tamen virtus, quantum est ex se, ad
omnia illa debet inclinare : ita ut remotis
illis impedimentis, sine additione aliqua
intrinseca ex parte sui ad omnia se exten­
dat : quod sane non haberet, si per actus
versantes præcise circa materiam levem,
ut sunt actus restituendi modica, gignere­
tur. Quare per hujusmodi actus repetitos,
solum generatur quædam dispositio ex se
facile mobilis, ad similes actus inclinans :
quæ tandiu durat, donec per actus per­
fectiores habitus virtutis acquiratur.
17. Adde, quod licet demus, nuii esse de
ratione virtutis moralis considerata? præ­
cise secundum suam essentiam inclinare
proxime ad omnia, quæ sub suo objecto
continentur; sed intrinsece per ordinem ad
illud augeri et diminui, sicut augetur et
minuitur virtus intellectualis : atque adeo
doctrinam illam D. Thomæ ex quæst. GG,
posse inlelligi de virtute morali, non attenta
præcise secundum suam substantiam·, sed
ut habet statum et perfectionem virtutis,
prout Cajetanus ibi exponit : adhuc tamen
non est dicendum, quod per actus, de qui­
bus loquimur, habitus virtutis generetur :
quia ad generandam virtutem etiam secun­
dum substantiam saltem requiritur ut actus,
quibus acquirenda est, attingant rationem
objectivam substantialem talis virtutis :
quæ respectu justitiæ est jus alienum ser­
vandum, non utcunque, sed simpliciter :
atque adeo saltem in materia gravi : unde

DISP. V. DUB. I

cum actus versatiles solum circa materiam
levem, non ullinganl prædicluin jus, nul­
lum possunt generare habitum justitiæ.
Sed objicies : cum in materia injustitia»^
duplicem admittamus rationem formalem
objectivam, aliam circa materiam gravem,
et aliam circa levem cum exclusione gra­
vis; prvindequeduplicem injustitia» habi­
tum, juxta dicta a num. Il, cur non eodem
modo in materia justitia? similes rationes
objectivas distinguemus, quæ specificenl
duos habitusjustitiæ, alium circa materiam
gravem et alium præcise circa levem ?
Respondetur in promptu esse discrimen.
Primo propter ea, quæ ex I). Thoma nuper
dicebamus : quia de ratione virtutis mora­
lis est, ut ad lotam materiam sui objecti
se extendat ; quod tamen non est de ratione
vitii. Deinde quia sicut plura requiruntur
ad bonum quam ad malum ; sic ad multi­
plicationem vitii minus sufficit, quam exi­
gitur ad multiplicationem virtutis : et ita
uni idemque virtuti plura vilia solent op­
poni : ut fidei, quæ est una virtus secundum
speciem, opponuntur plures species infide­
litatis, juxta doctrinam D. Thomæ 2, 2,
quæst. 10, art. 5, el eidem commutalivæ
justitiæ opponuntur vitia furandi, rapiendi,
detrahendi, conviciandi, susurrandi, irri­
dendi, et alia, quæ sunt distinctæ injustitiae
species, ut docet S. Doctor eadem 2, 2, quæst.
64, el sequentibus. Et regulariter in mate­
riae ujuslibet virtutis plura vitia distinguun­
tur. Sicut ergo non distinguimus duos ha­
bitus justitiæ penes hoc, quod est servare,
aut non lædere alienum jus verbo et facto;
distinguimus aulem duos habitus injustitiae;
alium laedendi facto; et alium verbo : ita
quamvis circa materiam gravem et levem
duo vilia, et duas rationes formales injus­
titiae admittamus; non ideo debemus ad­
mittere duos habitus justitiæ pro eisdem
materiis.
ARTICULUS V.
i lruiH in quolibet peccato sit aliquii udus !

1. Ad quintum sic proceditur. Videtur quod in quolibet
peccato sil aliquis actas. Sicut enim meritum comparator ad
virtutem, ita t^ccatnm ad vitium comparatur : sed meritum
non potest esse absque aliquo actu : ergo ncc peccatum po­
test esse absque aliquo actu.
2. Pnvterea : Augustinus dicit in lib. de liber, arbit. quod
omne peccatum adeo est voluntarium, quod si non sit volun­
tarium. non est peccatum : sed non potest esse aliquid vo­
luntarium, nisi per actum voluntatis : ergo omne peccatum
habet aliquem actum.
3. Pralerea : si peccatum esset absque aliquoacla.seretor quod ex hoc ipso quod aliquis cessat ab actu
•ito. peccaret : sed continue aliquis cessat ab actu de­
bito. ille scilicet, qui nunquam actum debitum operatur .·
ergo

S

65

I
trfu Mqwtrllir quoti continue pn r in l, (plod

falMWl.

Nimi rruoeM aliquod peccatum mnô actu,
wl cuiilia H, qw>a dicitur JacoM.^ctenti boflmo iucrre,
cl wm üciruti. pcmitum est ilii: *cd non Cictruiioulutporbl ihqurm actum j( r«o|H‘ccafum potest owe abflque actu.
KKromkOdiccmliim.quoiI quæiliû tata principal Hcr mo­
ulut i-fopltr ptwliun omissioni’*, dc quo uliqui diveNmole opiiunlur. Quidam enim dicunt, quod in omni peccato
oauvmoiMr« aliquis aruts, vel interior, vel exterior. iule·
ru< uuidcni, sii ut rum aliquis vult umi Ire ad Ecxleriam.
qiuado ire tenetur Exterior autrui, sicut cmn aliquis illa
ton. πια ad Ecclesiam ire tenetur, vel ellum ante, occupat
tfhlibus, mdbus ab eundo ad EcclcMani impeditur, El hoc
quiKhiufflodo videtur in primum redire. Qui enim vult ali·
•prid cmn quo aliud simul
udij putest. ex consequenti
vull |Uo rjrvn : nisi forte mm perpendat. quod pri hoc.
qwd vult tacere, impeditur ah eo. quod tacere tenetur, in
qix> cümi posset pèr ncgligcnliüm culpabilis judicari. Alii
rerodicout, qmxl iu peccato omta*ionta imn requiritur ahqoks actu; ; ipsum enim non facere, quod quis facere tenetur,
μναΐυιη ÛU.
(’traque autem opinio secundum aliquid veriutem habet,
âcrimintriligatur in peccato omissionis illud solum,quod
per septi linet ud raliuucm peccati, sic quandoque omisrioeis pttCJlum tslcum artu interiori : ut cmn aliquis vult non
irt ad Ecclesiam. Quandoque vero absono omni actu vel
iJcriori vel exleriori ·. sicut cum aliquis hora, qua tenetur
ire ad Ecclesiam, nihil cogitut de eundo, vel non eundo ad
Eecksi im.Si vero in peccato omissionis intelllgantur etiam
ause vei occasiuiies omittendi, sic nccessc e>t in peccato
QMissiOüis aliquem actum (ssc ; non enim est peccatum
i‘<nis$ioui$. msi cmn aliquis pru termittii, <piod pëceauini
pxest farcre, cl non facere, quod autem aliquis declinet ad
mû faciendum illud, quod potest facere, el mm facere, non
eq nisi ex aliqua causa vel occasione conjuncta vel præce·
dente: et siquidem causa illa non sil in potestate hominis,
obIsmo non habet rationem peccati : sicut cum aliquis
jropter infirmationem praetermittit ad Ecclesiam ire. Si
tero causa vel occasio omittendi subjaceat voluntati, omis­
sio lubet rationem peccati, et tunc semper oportet, quod
tsU ausa in qu intum est voluntaria, habeat aliquem actum
ad ffliûnsinteriorem voluntatis. Qui quidem actus quandoque
directe fertur in ipsam omissionem, puta cmn aliquis vult
Moiread ecclesiam, vitans laborem ; el tunc talis aclus per
se pertinet ad omissionem : voluntas enim cujuscunqiic pec­
cati perse pertinet ad peccatum illud, eo quod voluntarium
est dc ratione peccati. Quandoque autem actus voluntatis
directe fertur in aliud, per quod homo impeditur ab actu
debito, sive illud, in quod ferliir voluntas, sit conjunctum
oubsicm, puta cum aliquis vult ludere, quando ad eccle<um debet irc : sive etiam sil pnecedens, puta cum aliquis
pj|li|iu vigilare desero, ex quo sequitur, quod non vadat
bon wiatutiuali ad Ecclesiam ; et tunc actus iste interior vel
exterior per accidens se habet ad omissionem : quia omissio
sequitor prætcr intentionem. Hoc autem dicimus per accidens
esse, quod est prætcr intentionem, ut patet in 2 Pliys. Unde
aarifetom est, quôd tunc peccatum omissionis habet quidea aliquem actum conjunctum vei præccdentem, qui tamen
per accidens se habet ad peccatum omissionis : judicium
de rebus dandum est secundum illud, quod est per
se; et non secundum illud, quod est per*accidens. Unde
twins dici potest, quod aliquod peccatum possit esse absque
Mmi artu silioquin etiam ad essentiam aliorum peccatorum
ttttnlfam perfluerent actus, et occasiones circumstantes.
Ad trimum ergo dicendum. uuOd plura requiruntur ad
bonum quam ad malum, eo quod bonum contingit ex lota
iüe^a au<a ; malum autem cx singularibus defectibus : ut
Dfaljsius dicit 4 cap. de divin, iiomin. Et ideo peccatum
prttac/mtiitgere, sive aliquis faciat quod non debet, sive
oon Mendo quod debet: sed meritum non potest esse, nisi
iliqins fachl voluntarie, quod debet : et ideo meritum non
ncactu.
Ad secundum dicendum, quod aliquid dicitur volunta­
riam, r/jfl solum qma cadit super ipsum actus voluntatis,
«dqoh in pedestate nostra est ut fiat, vel non fiat, ni dicitar in 3 Ethic, unde etiam ipsum non velle potest dici voIsLbfium, iu quantum in potestate hominis est velle, el non
velle.
A4 tertium dicendum, quod peccatum omission s contra­
ctor prmplo affirmativo. quod obligat semper; sed non
ad semper : et Ideo solum pro tempore illo aliquis cessando
rfb acto peccat, pro quo præceptum affirmativum obligat.

Sabnanl. Curs. theolog., lorn. VII*

I

Prima conclusio. Si iiïleUiÿalw in perrahf omiui'rni# illud sohun, quod per
prrliml ad rationem ptfcali, pOt&l esxe
absque omni actu.
Spcurula conclusio: Si in peccato ornissioni.s intcllirjantur etiam çawx, w/ ocrasiones omittendi, necesse est aliquem ac­
tum ibi reperiri.
Hic articulus praebet materiam non brevi
disputationi circa omissionis peccatum :
ubi ulriusqtiu conclusionis veritas inno­
tescet.

DISPUTATIO V.
De peccato omissionis.

Hactenus de vitiis, et peccatis in colla­
tione ad virtutes : ab hoc vero articulo agit
jam Divus Thomas de ipsis peccatis secun­
dum se. Quæ quidem sunt in duplici diffe­
rentia : nam alia opponuntur immediate
præceptis negativis, ut fartum, homici­
dium, etc. et hæc vocantur peccata commis­
sionis: quia consistunt in actu, qui commit­
titur contra talia præcepta. Alia vero
immediate opponuntur præcepto affirma­
tivo, consistuntquein prætermissioneaclus,
qui præcipitur hujusmodi præcepto : ut cum
quis omittit audire Sacrum, vel omittit res­
tituere, tempore quo hæc jubentur : indeque
dicuntur peccata ommissionis. Et licet or­
dine quasi dignitatis, et etiam naturæ pec­
catum commissionis sit prius; præmisif
nihilominus Divus Thomas articulum de
peccato omissionis : quia intelligentia diffi­
nitionis peccati, quæ traditur articulo
sequenti, eam quæstionem præexigebat,
<7 zi scilicet in quolibet peccato sit aliquis aclus?
Quod cum de solo peccato omissionis in
dubium verti possit, operæ pretium fuit ab
eo initium sumere.
DUBIUM I.

Utrum in peccato omissionis importetur po­
se aliquis actus ?

Dupliciter potest inlelligi, quod actus ad
peccatum omissionis concurrat. Vel lanquam aliquid spectans per se ad tale pecca­
tum, sive ut ratio constituens, aut complens,
sive ut forma denominans, juxta ea qua»
slatim declarabimus. Vel solum tanquam
causa, seu occasio, unde originetur. et sim»
qua in rerum natura nonexisteret : sive ta­
lis causa per se ad id tendat, sive solum per
o

Γμ i

accidens. IV hoc secundo dicemus sub se­
quenti : nunc voro illud prius examinan­
dam est.

' t i*

externorum ; nam sicut hujusmodi nclu»
apud nos non habent volunturietatem, aul
malitiam intrinsecam ; sed denominantur
voluntarii et peccata ab actibus intimis, a
quibus imperantur : ita eorum omissiones
non habent in se formalem malitiam, aul ,
Irra et communis wilrntin.
voluntarietatem, sed utrimque denomina- i
lionem sumunt immediate ab actibus vel Î
1. Dicendum est. ad peccatum omissio­
omissionibus internis, unde imperantur :
ni.' nullum requiri actum, qui per se ad
adi-oque ipse actus vel omissio interna im­
ipsunti pertineat. Hæc conclusio est D. Tho­
portari debet l inquam forma denominans
rn® in hoc ari. et ubicunque egit de prae­
in illo,quod omissionem externam constituit
dicto percito: ut 2, 2, q. 79, ari. 3 et 1.
liberam et percam i nosam : non enim quoad
De mal. q. 2, art. I. In 2. dist. 35. q. 1.
hoe potions conditionis esse debet omissio
art. 3 et dist. -II, art. 1. Et est jam commu­
externa, quam actus ipse externus, cujus
nis inter Theologos, sumitur etiam ex sa­
est carentia. Quare solum procedit dubium
cra Scriptura, in qua peccatum omissionis
de omissionibus, quæ sunt carentiæ ac­
non per actum positivum, sed per solam
tuum internorum, manentquo proinde in .
carentiam actus debiti significatur : ut Japotentiis, habentibus intrinsece malitiam i
». cubi 1 : Scienti bonum, >'( non facienti, peccaet libertatem, sicut est voluntas.
|
-> ium
El Matth. 25, damnantur impii,
2. Probatur ergo hujusmodi omissiones,
quia debitos virtutum actus non excercoeut sint peccata, non postulare actum, qui^£
runt : E-wlri, ft mm dedistis mihi mandu­
per se ullo ex modis recensitis ad id con-' '
care : sitivi, ct non dedistis mihi bibere, etc.
currat. Et quidem non requiri, ut prædicaIdemqtie videre est Apocalyps. 2. numero
tum componens intrinsece ipsam omissio­
Pnrt' 1 21, Proverb. I.num. 24 et alibi.
nem, est per se notum : quia cum omissio
AüK. jrf- l. t autem ratione probetur, animadversit carentia et non ens, omnino repugnat,
',r'·· lendum est. multipliciter posse intelligi.
ut aliquid positivum illam intrinsece com- I
quod actus per se ad omissionem concurrat.
ponat, aut essentialiter de ea prædicetur :
Vel quia sit praedicatum, aut pars compo­
sicut repugnat, ens componi ex non ente,
nens eam intrinsece, quod proinde de illa
xel de illo prædicari. In quo, quia res est
prodicetur : vel quia sil subjectum, quod
perspicua, non immoramur.
omissioni substernitur, el in quo recipi­
Deinde quod nec per modum subjecti
tur : sicut in peccato commissionis enlilas
omissionis requiratur actus per se ad ejus
actus substernitur malitiae : vel quia sil il­
peccatum, suadetur. Tum quia subjectum
lud. a quo omissio recipit immediate de­
omissionis non potest esse aliquis actus, sed
nominationem voluntaria vel peccaminoa,
sola potentia : illud enim debet esse subjec­
non ut a praedicato intrinseco·, sed ut a forma
tum omissionis, quod esset subjectum actus
extrinseca: sicut actus exterior denomina­
omissi : sicut universaliter illud est subjec­
tur voluntarius et peccatum ab actu interio­
tum privationis alienjus formæ, quod esset
ri : vel quia se habeat ut terminus et com­
subjectum ipsius formæ : atqui subjectum
plementum talis peccati ·, sicut subsistentia
actus omissi non esset aliquis alius actus;
se habet ad naturam, et sicut actus exterior
sed immediate ipsa potentia zergo hæc ipsa
ad interiorem : vel denique quia prædictus
ft non aliquis actus erit subjectum omis­
actus dicat per se habitudinem ei respectum
sionis. Tum etiam quia in hoc differt pecca­
ad ommissionem, sive ut ad objectum, a
tum commissionis a peccato omissionis,
quo spécificatur ; sive ut ad effectum, quem
quod illud dicit actum indebitum, et pro­
causal: sicut vol itio expressa furandi per
hibitum ; adeoque malitia ibi reperta sub­
se respicit furtum. Non autem facile exco­
jectari debet iu actu, qui reddatur peream
gitabitur alius modus, quo actus ad pecca­
deformis, scilicet in ipso actu prohibito :
tum, de quo loquimur, possit per =e concur­
sive talis malitia consistat in aliqua deorrere : adeoque sufficienter manebit probata
dinatione positiva, sive in carentia alicujus
assertio per exclusionem omnium, quos
rectitudinis debitæ tali actui, de quo dispu­
adduximus.
tatione sequenti : at vero peccatum omis­
Deinde nota, praesentem difficultatem
sionis non dicit actum prohibitum ; sed
non procedere de omissionibus pure exter­
carentiam, et praetermissionem actus prae­
nis, seu quæ sunt carentiæ actuum omnino
cepti : atque adeo malitia talis peccati non
es'

---------------

U|

DISP, V.
<*.d aliqui) (ieforniila- actus positivi, et inde­
biti ; sed carenti·) et now cam* artus præeepti:
nun ergo subjectari debet in aliquo actu,
quem modificet, el reddat deformem ; sed
immediato in ipsa peccata.
Pr.plerea quod non requiratur actus ad
IXiealuni omissionis per modum termini,
aul complementi, palet : quia terminus, et
complementum alicujus roi non præcedit,
sed subsequitur rem, quam complet, et ter­
minat : ut patet in subsistentia respectu
iialuræ, in actu externo respectu interioris,
cl in aliis : at vero actus, qui ad omissio­
nem concunil, non subsequitur ; sed præcedit, et infert ipsam omissionem : ergo
non se habet per modum complementi.
3. Citerius quod neque* sil forma deno­
minans extrinsece voluntariam omissio­
nem, de qua loquimur, probatur : nam talis
omissio licet ut fluat a voluntate, requirat
actum; hoc tamen præsupposito, ipsa omis­
sio prout distincta ab actu est intrinsece
voluntaria : est enim ita intrinsece unita
voluntati; sicut esset actus, cujus est omis­
sio : atque adeo non solum de actu, ex quo
causatur, sed c-tiam de ipsa omissione verificatur, quod est a principio sibi intrinseco
el conjuncto, non minus quam prædictus
actus : quare sicut actus propter hanc ra­
tionem est voluntarius intrinsece, sic etiam
omissio. Porro praedictam omissionem esso
ita immediate et intrinsece conjunctam, et
unitam voluntati, ut diximus, constat :
nam cum sit carentia et non esse actus
omissi secundum omnes ejus rationes, eo
usque potentiæ suæ ingredi debet, quo in­
grederetur talis actus : quare sicut actus, si
daretur, ingrederetur per suum esse usque
ad intima voluntatis, unireturque illi seipso
immediate; ita cum non datur, ingreditur
non minus omissio per seipsam usque ad
intima ejusdem voluntatis, uniturque illi
æque intrinseco : de quolibet enim ejus
sinu (ut ita dicamus) ad quem usque pene­
traturus esset actus omissus, verificalur
quod attingitur, et pervaditur a non esse
ejusdem actus, proindeque ab omissione.
Neque ad hujusmodi ingressum et intimam
conjunctionem omissionis cum voluntate
necessarius est aliquis respectus positivus ;
sed quod in actu præsiaret hujusmodi res­
pectus, præstat omissio per seipsam : qua­
tenus dum seipsa immediate est ablatio
lotius actus, et cujuslibet ejus respectus ;
seipsa quoque pertingit et intrat, quousque
intraret et pertingeret talis respectus : se­
que ipsa manet conjuncta el unita eidem

principio, cui uniretur actu-. Nihil ergo
doesl, quominus prædicta omissio imm.·
diale cl secundum se sit a principio inIrinseco : atque adeo a so et non ab alio
suscipiat immediate denominationem eoluti larix.
Ex hoc autem manet etiam probatum,
prædictam omissionem habere in se intrinsecam malitiam, a qua et non abactu
denominetur peccaininnsa. Quia cum talis
omissio secundum se sil contra præceplum,
ex nullo alio capite poterat illi negari inIrinseca malitia, nisi ex denegatione voluntarii intrinseci, ut inluenti constabit : ergo
ostenso quod sit intrinsece voluntaria, manet probatum, quod habeat intrinsecam
malitiam, a qua el non ab aliquo actu sumat
peccati denominationem. Eo praesertim quia
malitia ex sua communi ratione non poslulat fundari in actu, sicut postulat bonitas·.
sed sutlicit ad illam quilibet voluntarius
defectus : unde cum in omissione, etiam
prout distincta et praecisa ab actu, sufficienter salvetur ratio voluntarii, el ratio
defectus; nihil illi deest, quominus in
ea sic praecisa salvetur tota ratio malitiae,
et totum, quod constituit peccatum omis■1. Denique quod actus non requiratur
ad omissionem ut per se respiciens illam,
probatur : quia ad hoc ut aliquis peccaminose omittat, non est necesse, ut habeat
actum, quo expresse el directe velit omittere ; sed sii Ilici t ut habeat quemcunque
actum in com possibilem cum actu omisso.
etiamsi nihil curet de omissione : ut patet
in eo, qui animadvertens obligationem
audiendi sacrum, et non curans de tali
obligatione, occupatur ludo vel studio : time
enim ille omittens nullum habet actum
tendentem per se ad prædictam omissionem, aut illam per se respicientem : el
tamen nemo dubitat esse omissionem peccaminosam : ergo non est necessarius ad
omissionis peccatum actus, qui per se ad
omissionem tendat, vel per se eam respiciat. Diximus non esse necessarium : quia
perspicuum est dari multoties talem actum,
ut cum voluntas expresse et formaliler vult
omittere. Adhuc tamen talis actus non speclal per se ad praedictum peccatum, tanquam forma vel ratio denominans, aut
tanquam aliquid complens intrinsece ; sed
praecise ut causa effectiva, quæ quantumvis
sit per se, semper manet extra essentiam.
Vel potest dici pertinere per se ad praedictum peccatum non quidem ex parte ipsius

|BH|
^Bw

Hm S

. KBg

HkB

B^B
.

’

MH

hU

. J |HB
HB
HR

Bra
BH|

’ BBN
^BH
MSB
BHfl
MSB
MKg
^HB
fiwH

·»ζ·;7

MH|
fcX ρΑ.
Jpm,
,ΐ·'Γ _■

B MSB
I-,·1 '

BwMl

(kS

DE VITIIS,

peccati : nam tota hujus essentia salvatur
in omissione ut præcisa ab illo : sed ex
parte ipsius actus, qui per se dependet ab
omissione, tanquam a proprio speeifieativo ;
et per se ad illam reducitur : quod non
habent cæteri actus, qui solum per accidens
habent esse causa omittendi.
ivafir- Confirmatur : nam eo ipso quod intellinario, gamus aliquem prætermittere actum debi­
tum, seu quod intelligamus posse teneri et
non facere, et quod hæc prætermissio sit
voluntaria, intelligimus sufficienter consti­
tutum peccatum omissionis : sed in his,
quæ diximus, nullus importatur actus ; sed
sola carentia cum debito non omittendi :
ergo hæc sola, et non aliquis actus intrat
per se ad tale peccatum constituendum.
Confirmatur secundo : tunc intelligimus
sufficienter constitutum peccatum omissio­
nis, quando intelligimus in omittente vo­
luntariam oppositionem ad præceptum af­
firmativum : sicut cum intelligimus talem
oppositionem ad præceplum negativum in­
telligimus sufficienter peccatum commissio­
nis: sed praedictam oppositionem intelligi­
mus, nullo incluso actu, ex eo solum quod
voluntas libere non faciat illum, ad quem
tenetur : ergo, etc.

posterius necessario requirit actum, quint
subjectum talis privationis et deo rd i natio­
nis : ergo, etc.
1
Respondetur prædiclam diffinitionem pri-ivs
mo traditam fuisse pro solo commissionis
peccato, quod opponitur praeceptu negativo,
quoactusmali prohibentur : undo non opus
est, ut verba illa dictum, facium, vel concu­
pitum conveniant proprie et rigorose peccatu
omissionis. Cæterum quia negatio solet ad
affirmationem reduci, et affirmatio pro ne­
gatione etiam supponere, potuit pr.edicta
diffinitio extendi ad peccata omissionis, subintelligendo in affirmatione actus indebiti
negationem actas debili : pro eodemque ac­
cipiendo dictum, factum, vel concupitum
contra legem tales actus prohibentem ·, ac
non dictum, non factum, vel non concupitum
contra legem hujusmodi actus præcipientem.
Quæ solutio est D. Th. ar. seq. ad 1, et
quæst. 2 de malit, art. 1 ad 1.
6. Ad confirmationem respondetur, qued
sicut in actu indebito, qui est peccatum
commissionis, reperiuntnr duo : nempe ipsa
substantia, seu enlitas talis actus, et res­
pectus, quem dicit ad legem illum prohi­
bentem per modum disconvenientis et difformis : ex quibus prima ratio se habet ut
materia et subjectum posterioris; posterior
autem nt forma constitutiva peccati : ita in
§ Π.
omissione actus debiti possunt duo conside­
Objectiones pn> parte aflirmlitiva.
rari : scilicet ipsa carentia actus secundum
i se, quæ est veluti substantia omissionis ; et
5. Partem affirmativam tenuisse aliquos jI subjectio ejus per modum difformis ad leex antiquis, sumitur ex D. Thoma in prae­ : gem præcipientem talem actum : et prima
senti, el in 2, dist. 35, art. 3. Nam revera
habet se quasi subjectum et materia, quæ
opinio, quam Ang. Doctor ut ab aliquibus
dominatur peccatum, denolaturque in diffi­
receptam illic deserit, et hic reformat, non
nitione per dictum, factum, vel concupitum,
utrunque postulabat actum, sed ut aliquid
quatenus est carentia dicti, facti, vel con­
essentialiter aut saltem per se spectans ad
cupiti, prout in præced. solutione expli­
peccatum omissionis. Modo autem praedicta
cuimus. Secunda vero est ipsa deformitas
Prima opinio communiter deseritur. Potest tamem
et malitia constitutiva talis peccati : et exobjectu», pro illa objici primo, quod omne peccatum 1 plicatur in diffinitione per esse contra legem.
de^Ct esse dictum, factum, aut concupitum
Coalescit ergo concretum prædicti peccati
contra legem, etc. ut patet ex communi diffi­
non ex actu vel aliquo positivo etiam pro
nitione: sed ly dictum, factum, aut concu­
materiali : sed ex duabus prædictis rationi­
pitum significat actum positivum : ergo in
bus privativis sicut ex materiali et formali,
omni peccato debet talis actus includi.
ut explicatum est.
Confirmatur : nam duo ponuntur in præSi vero urgeas, quod omne privativum 1
dicta diffinitione: unum ad denotandum
debet fundari in aliquo positivo, sicut om­
ipsam deordinationem et malitiam, scilicet
nis negatio fundatur in affirmatione : ergo
contra legem iternam: aliud vero ad deno­
si utraque ratio a nobis in omissione expli­
tandum id, quod huicdeordinationi suslercata est privativa, utrique assignare debe­
nitur, et ab ea peccatum denominatur,
mus aliquod fundamentum positivum·: et
nempe dictum, factum, vel concupitum:
hocerit aliquis actus.—Respondetur,duplex
quamvis autem primum illud in sola pri­
fundamentum assignandum esse respectu
vatione rectitudinis salvetur·, hoc tamen
omissionis : aliud per modum causæ, ex
qua

disp. v. DIB. I.
qua originelur : et hoc licet -it actus, non
lamon intrat essentiam peccati omissionis
adhuc pro materiali, sed habet se ut occasio
extrineeco: el adhuc isto modo non est
necesse ut por se ad omissionem concurrat,
sed sufficit ut concurrat per accidens juxta
ea, qua» dicemus dub. sequenti. Aliud est
fund a men turn per modum subjecti, in quo
omissio recipitur : el hoc non debet esso
aliquis actus, sed potentia ipsa, v. g. volun­
tas secundum se: sicut enim actus, qui
omittitur, erat immediate recipiendus in
prædicta potentia, et non in aliquo alio
actu, sic etiam omissio: nam idem debet
esse subjectum omissionis, quod esset subn.Tte.jectum actus omissi. Quæ solutio est I). Thomæ quæst. 2 de mal. art. 1 ad 4, ubi
propositam replicam sic diluit : In peçcalo
omissionis per se loquendo esi sola privatio:
subjectum autem privationis non est actus,
<ed potentia: sicut subjectum excitatis non
tSt visio; sed id, quod est aptum natum vi­
dere: omissionis ergo subjectum est non qui­
dem actus aliquis, sed potestas voluntatis.
Videatur etiam solutio ad 9. Neque hinc
fit, ipsam potentiam denominari peccatum
ab omissione in se recepta : quia denomi­
natio peccati solum tribuitur subjecto, quod
se habet ut exercitium potentiæ liberæ. Ipsa
autem potentia denominatur peccans et
omittens.
soniti 1. Secundo objicies : omissio non est voi:;«feluntarja nisi ratione actus : ergo non nisi
ratione illius erit peccaminosa : volunta­
rium enim omnino est de ratione peccati.
Antecedens suadetur : quoniam volunta­
rium dicit egressum a voluntate ut a prin­
cipio conjuncto, cum cognitione, etc. omissio
autem non potest egredi a voluntate per se ip­
sam sive eo quod adsit vel præcedat aliquis
actus, ut videbimus dub. sequenti :ergo, etc.
Potestque hæc objectio confirmari ex
D. Thoma in hoc art. ubi ait, quod quando
actus voluntatis directe fertur in omissio­
nem, pertinet per se ad illam : sicut volun­
tas cujuscunque peccati per se perlinet ad
tale peccatum : ergo cum nulla omissio sit
Voluntaria nisi ratione actus, nulla erit
peccaminosa, nisi illum includat.
ί ώ. Respondetur negando antecedens in sensu
formali, ut constat ex dictis, num. 3. Ad
probationem vero dicendum est, quod licet
omissio: ut egrediatur a voluntate, prærequirat actum, tanquam causam, vel occa­
sionem, ex qua originetur; semel tamen
præsupposito. et connotato hujusmodi actu,
seipsa fluit, et emanat ab illa per proprium

69

egressum distinctum ab egressu, el emana­
tione actus; soipsaque immediate unitur
eidem voluntati, tanquam principio sibi
conjuncto(sicutactus, quoprivat, immediate
illi uniretur) et ab hac conjunctione, et
egressu, non vero ab egressu actus prærequisiti denominatur immediate, et formaliler voluntaria. Potestque hoc explicari
exemplo actus electionis : qui licet non
oriatur a voluntate, nisi præsupposita in­
tentione finis; non tamen formaliter oritur
per egressum, aut emanationem ipsius in­
tentionis -, sed hac cum sua emanatione
pnesnpposita, actus, qui est electio, seipsoa
voluntate fluit, et jungitur illi immediate,
absque eo quod in ejus egressu, et conjunc­
tione egressus, vel conjunctio intentionis
includatur. Ita ergo quoad præsens philoso­
phandum est in omissione, et actu, qui fuit
causa omittendi.
8. Ad confirmationem respondetur verum Solutio
esse, quod cum voluntas directe fertur ad
omissionem, volendo illam, talis actus per- |ionjS’
tinet ad eam perse, non quasi de essentia -,
sed quia per se est causa influens in illam,
et per se eam respicit tanquam objectum, a
quo specificatur, et sumit malitiam : adeoque per se reducitur ad illud peccatum,
quod omissio constituit. Cæterum nulla est
omissio, quæ talem actum necessario requi­
rat ; sed sufficit quilibet alius, qui per ac­
cidens sit occasio omittendi propter incompossibilitatem cum actu omisso : quamvis
neque tendat per se ad omissionem, neque
eam per se respiciat. Loquimur autem de
omissionibus actuum internorum, quæ in
se ipsis sunt volunlariæ intrinsece ; non
autem de omissionibus externis, quæ vel
non sunt voluntariæ in se, sed solum in
causa ; vel non sunt tales intrinsece.
Sed urgebis, quod potius omnes omis­
siones sunt voluntariæ in causa, siquidem
omnes requirunt actum,· qui sil causa omit­
tendi, in quo ipsæ sunt voluntariæ, et
volitæ : ergo nulla omissio erit A'oluntaria
in se, et extrinsece. Respondetur, quod sicut
eadem electio est voluntaria in se et intrin­
sece, quia seipsa, supposita intentione finis,
egreditur a voluntate, et conjungitur cum
ea ; et simul est voluntaria in prædicta in­
tentione, a qua imperatur : ita eadem
omissio actus interni potest habere utrum­
que : et quod sit voluntaria in se intrinsece
propler rationem dictam, quod est satis ad
intentum ; et quod etiam sit voluntaria in
actu, qui fuit causa omittendi : quod nobis
non officit.

I* 4
[% **

70

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Tenu i*. Objicies tertio : peccata omissionis sa?«.bjwiM pius repetita generant habitum vitii incli­
nantem ad similia peccata : ergo includunt
in se aliquem actum. Consequentia liquet :
quia per solam carentium actus nequit ha­
bitus, qui est qualitas positiva, generari.
Antecedens vero suadetur : tum quia prae­
dicta peccata reddunt omittentem promp­
tum et facilem ad amplius omittendum :
promptitude autem et facilitas oritur ex
habitu. Tum etiam quia per talia peccata
repetita destruitur virtus opposita : ut per
plures omissiones reddendi alicui jussuum
corrumpitur habitus justitia? : ergo gene­
ratur oppositum vitium injustitia? inclinans
ad non reddendum : virtus enim acquisita,
ut disp. præced. vidimus, non corrumpitur,
nisi contrarius habitus generetur.
EutTRespondetur concedendo, prædicla pec1 r' cala posse generare habitum ; non tamen
ratione sui aut alicujus, quod eorum essen­
tiam intret: sed ratione actus, qui est causa
omittendi, quique omnino manet extra ta­
lem essentiam. Sufficit enim ad prædiclum
effectum, quod talis actus prout est causa,
aut volitio omittendi, contineat in se omissionemetejusmalitiam; quamvis sit om­
nino praeter essentiam omissionis : sicut
causa efficiens est extra essentiam effectus.
Quod quidem (loquendo de actibus, qui per
se ad omissionem tendunt, ut cum aliquis
expresse vult omittere) a nemine vidimus
negari. Loquendo vero de actibus, qui so­
lum per accidens ad eam concurrunt, ut
camquisoccupalur ludo omittit sacrum sine
alia expressa volatione omittendi, non est
sic certum, an generent praxiictum habit'iiii- Ium. Partem enim negativam tenet Curiel
nilus. in præsenti dub. j, conci. 5, et esse valde
Ζϋπ·Η probabilem docet Zumel disp. 2, conci. 3.
rotestquesuaderi : quia si per tales*actus
habitus gigneretur, aut hujusmodi habitus
inclinaret adqnamcumqueoccasionemomit­
tendi ; vel dumtaxat ad actus similes iis. ex
quibus genitus fuit? Non primum: quia
sicut per actum venandi v. g. non assuefit
aliquis ludo; neque per actum ludendi as­
suefit venationi: ita neque per primum
potest acquirere habitum inclinantem ad
secundum ; neque per secundum inclinan­
tem ad primum : el tamen uterque actus
aequaliter potest esse causa sacrum omit­
tendi. Neque etiam dici potest secundum.
Tum quia tot essent habitus inclinantes ad
omittendum sacrum, quot essent occasiones
omittendi specie diversæ, qua? possunt esse
innumera?. Tum etiam quia per accidens

est cuilibet ex pnediclis actibus conjungi
cum omissione : ergo nequit, quunlunivii
iteretur, inclinare per se ad omittendum:
sicut deberet inclinare habitus, de quo lo­
quimur.
Sed licet h.ec pars sit probabilis, opposita r«
videtur nobis probabilior : quam tuetur £
Medina in present i, sequi turque absolute^
Zumel conclus. 6, et Greg. Mart. dub. 2cum ί
aliis ex Thomistis. Et ratio est : quia ac­
tus, qui est occasio omittendi, quamvis se­
cundum se consideratus, per accidens con­
jungatur cum omissione; ut tamen hic ot
hunc concurrit cum præeepto non omit­
tendi, factaque hac suppositione, per se est
jam respectu illius talis conjunctio, influxusque in ipsam omissionem : quia jam
est vidualis volitio omittendi, continotquo
omissionem el ejus malitiam : ergo repeti­
tus talis actus generabit ratione prædicta?
continentia? habitum inclinantem ad omit­
tendum. Idem enim praestare debet quan­
tum ad effectum, de quo loquimur, volitio
omittendi victualis, quo i præstaret, si ades­
set volitio formalis, quam nemo ambigit
genituram prædiclum habitum.
10. Superest tamen declarandum, quis n
sit terminus, ad quem primario inclinat
iste, quem dicimus habitum omittendi, sive
acquiratur per volitiones omittendi forma­
les, sive per alios actus, qui sunt dumtaxat
volitiones virtuales seu occasiones? Et in
primis non est dicendum, quod talis termi­
nus sit ipsa omissio : quia habitus positi­
vus debet primo per exercitum positivum
influere; omissio autem non est capax ter­
minandi directe et per se priino talem in­
fluxum. sed semper sit ex consequenti et
secundario : sicut fiunt communiter priva­
tiones. Neque etiam potest prædictus habi­
tus inclinare aut influere per se primo in
actus similes quoad entitatem et substan­
tiam iis, per quos genitus fuit, quando isti
non fuerunt volitiones formales omittendi
sed actus v. g. ludendi, venandi, et similes.
Tum quia sequeretur inconveniens nuper
tactum, videlicet multiplicandos et distin­
guendos essé habitus omittendi, sicut multi­
plicantur et distinguntur occasiones : ila ut
qui acquireretur per actus ludendi, inclina­
ret non nisi ad omittendum propter ludum,
qui vero per actus venandi, non nisi ad
omittendum propter venationem. Tum etiam quia prædicti actus non habent gene­
rare illum habitum secundum se, aut qua­
tenussunt talis vel talis speciei, puta ludi
aut venationis; sed quatenus sunt virtualiler

DISP. V. DI B. I.
1er volitiones omittendi, in quo omnes convoniuni : quod voro alius «ini actus venandi
aut ludendi omnino est per accidens et de·
materiali : habitus autem non inclinat per
je ad id, quod est de materiali et per acci­
dens in sua causa ; »ed ad id, quod est par
sect de formali. Tum denique quia cum
actus, de quibus loquimur, non sint causa
habitus, nisi in quantum sunt virtuales
volitiones omittendi, atque adeo in quan­
tum virtualité!· continent volilionem omit­
tendi formalem, non alium habitum gene­
rare habent nisi quem generaret prædicta
formalis volitio : hæc autem non generaret
habitum inclinantem per se ad ludum vel
venationem secundum suas proprias spe­
cies, quo pacto per accidens junguntur cum
omissione;sed ad aliquid per se connexum
cum illa, sicut ipsa volitio per se illi con­
vestitur : ergo idem debemus dicere do prae­
dictis actibus.
Sex·!·
II. Quare dicendum est, habitum omit­
W. tendi sacrum v. g. per quoscunque actus ge­
neretur, inclinare per se primo ad hoc,
quod est velle formaliter omittere sacrum ;
secundario vero extendi ad quoscunque alios
actus, qui per accidens sint causa omittendi
illud : non secundum se prout sunt ludus,
aut venatio, etc. qua ratione differunt ; sed
in quantum ex incompossibililate cum actu
debito, et ex suppositione praecepti, habent
vim inferendi omissionem, conti nentque
volilionem ejus vidualem, seu inlerpretalivam. Vel potest dici, prædiclum habitum
inclinare perse ad actum,qui sit causa omit­
tendi, in quantum causam, abstrahendo ab
hocquod talis actus sit volitio formalis, vel
victualis, aut sit causa per accidens, vel per
se: quaecunque vero differentia hujus, vel
illius determinati actus de materiali se ha­
bet ad prædictam rationem term i nativam :
atque adeo nequit talis differentia habitum
distinguere. Et hoc posterius magis nobis
arridet : quia sic melius salvatur, quod in­
tendimus, nempe habitum omittendi posse
generari per quoscunque actus ex his,qui ad
omissionem concurrunt ; esseque ejusdem
speciei, perquoscunquegeneretur: sicut ter­
minus ille,in quem primario inclinat,abstra­
hit a quibuscunque.
Per quod satis patet ad primum, quod in
contrarium dicebatur. El etiam ad ultimum:
nam licet actui ludendi, verbi gratia, se­
cundum se per accidens sit jungi cum omis­
sione peccaminosa sacri, et influere in il­
lam -, attamen ex suppositione quod talis ac­
tus concurrat cum praecepto non omittendi,

71

el «it incompossibiliscum actu debito; non
jam per accidens sed per se convenit ei præ­
dictus influxus: unde nihil potest obesse
quominus secundum hanc rationem generet
habitum inclinantem perse ad id, quod dixi­
mus.
12. Denique objicies, quod peccato ornis- mina
sionis corresponde! in inferno non solumobjcriiô.
poena damni, sed etiam pœna sensus : ntT’ 'ri‘ne2·
docet D. Thom. 2, 2, quæslione 79. arti-* a”‘'
culo 4, ex illo Matth. 7 : Omnis arbor. gu.r
non facit fructum bonum, excidetur, et in
ignem mittetur : at pœna sensus non debetur
nisi propter actum : debetur enim (ut docet
ipse Angelicus Doctor ibidem, et in hac I, 2.
quæst. 87, art. 4, necnon de malit, quæst.5,
art. 4 ad 4, propter inordinatam delectatio­
nem, et conversionem ad bonum commuta­
bile, juxta illud Apocalyps. 18 : Quantum
glorificanti se, el in deliciis fuit ; tantum date
illi tormentum, et luctum : ergo de ratione
peccati omissionis debet esse aliquis actus.
Respondetur, ex hac objectione sol u m îi'’,ïilur'
probari, ad omne peccatum omissionis re­
quiri aliquem actum, qui sit causa, vel oc­
casio omittendi : nam propter talem actum,
qui similiter est peccam i nostis, etiam omis­
sio punietur pœna sensus ; quamvis in illa,
aut in per se ad eam pertinentibus non in­
cludatur aliqua conversio formalis. Quæ
solutio insinuatur a D. Thoma loco cit. θχη.τ1ωηι
2, 2, ubi cum dixisset, etii a peccato omis­
sionis deberi poenam sensus, subdit ratio­
nem dicens : Et hoc propter radicem, ex qua
procedit; licet non habeat de necessitate actua­
lem conversionem ad aliquod bonum commutabite.Radix autem,ex qua procedit omissio,
est actus, qui est causa omittendi,per quem
omittens convertitur ad aliquod objectum
creatum, ob cujus amorem actum debitum
præterniitlit. Nomine vero actualis conver­
sionis, quam D. Thom. dicit non semper de
necessitate haberi, intelligit actum, qui per
se ad omissionem pertineat, uti est expressa
volitio omittendi ; vel saltem actum omis­
sionem concomitantem, non autem ex­
cludit necessitatem cujuslibet actus etiam
antecedentis, actum debitum impedientis.
Sed urgebis, quod non solum actui, qui «eplica.
est causa omittendi, sed etiam omissioni
propter se ipsam debetur pœna sensus. Tum
quia ipsa omissio secundum se est volunta­
ria propria peccatoris voluntate : quod au­
tem sic est voluntarium propter se, punitur
pœna sensus : ideo enim originale pecca­
tum punitur pœna solius damni, quia non
fuit commissum voluntate propria : sed vo-

/ *-

DE VITIIS, ET PECCATIS.

fontale capitis : ut docet D. Thom, de mal.
quæst. 5. art. 2 ad 2. Tum etiam quia si
per possibile, vel impossibile daretur omis­
sio mortaliter peccaminosa absque omni
actu, et peccator eum illa etiam absque alio
peccato decederet, puniretur in inferno ♦
damnatorum, ubi nemo punitur pœna so­
lius damni : ergo in ipsa omissione, et non
insolo actu, qui est causa omittendi, debet
inveniri ratio et condignitas talis pœnæ
sensus, atque adeo actualis conversio ad bo­
num commutabile.
Diluiinr. 13. Ad hanc repi icam dici posset primo,
quod et si pœna sensus debeatur etiam omis­
sioni, et non solum actui ; non tamen
omissioni debetur ratione sui, sed ratione
actus ; unde non in illa, sed in actu reperiri debet ratio hujus pœnæ, quæ est con­
versio ai bonum commutabile. Quemad­
modum in peccato commissionis punitur
tam actus exterior, quam interior : quia
vero exterior non punitur, nisi propter
interiorem ; idcirco ratio culpæ, et malitiæ,
ad quam consequitur pœna. non in utroque
actu, sed in solo interiori intrinsece inve­
nitur, Ei hoc voluisse videtur D. Thom.
loco cit. ex 2, 2, dum dixit, quod etiam
omissioni debetur pœna sensus, non prop­
ter aliquam actualem conversionem, quæ
in illa sit ; sed propter conversionem actus,
qui fuit causa, et radix omissionis. Unde
juxta hunc dicendi modum, ut aliquod pec­
catum puniatur ratione sui pœna sensus,
non est satis, quod ratione sui sit utcunque
voluntarium, etiam voluntate propria; sed
debet esse voluntarium per modum con­
versionis ad bonum commutabile. Imo ori­
ginale peccatum non ea potissimum ratione
caret pœna sensus, quia non sit volunta­
rium voluntate propria ; sed magis quia
non est in illo prædicta conversio : ut doD,Thom. cuit expresse D. Thom, cit. art .2, ex quæst.
5, de malit, in corp, ubi sic ait : P<rna proportionatur culpx : et ideo peccato actuali
mortali, in quo invenitur aversio ab incom­
mutabili bono, et conversio ad bonum commu­
tabile, debetur, et poena damni, scilicet ca­
rentia visionis divinx respondens aversioni,
et pirna sensus respondens conversioni ; sed
in peccato originali non est conversio. sed
sola aversio, vel aliquid aversioni respondens;
et ideo peccato originali non debetur pama
sensus ; sed solum pœna damni, etc.
Secundo dici potest, quod etiam omissioni
secundum se, el non solum actui, qui fuit
causa omittendi, corresponde! propria pœna
sensus, non quia in omissione secundum

se sumpta, sit aliqua conversio formalis;
sed propter conversionem interpret ihvani
ab bonum commutabile, quæ est sufliciem
ratio proxima hujus pœnæ : quœque in
omni voluntaria omissione, hoc ipso quod
voluntaria sil voluntate propria, debet in­
cludi. Neque hoc videtur repugnare D. Tho­
mæ locis citatis. Tum quia nomine ivnrerswmkcni pomamsensus dicit correspondere,
potest intelligi, vel conversio formalis, vel
interprelalixa. Tum etiam quia eo ipso
quod omissio non possit esse voluntaria,
nisi praecedat aliquis actus, qui sit causa,el
radix omittendi, salvatur quod pœna sen­
sus debetur omissioni propter actum, Un­
quam propter radicem, ut sonant verba
D. Thomæ; quamvis proxima, el imme­
diata ratio, seu condignitas hujus pœnæ in­
trinsece sit in ips.i omissione. Ex quo ad
secundam antecedentis probationem juxta
primam solutionem respondetur, quod ad­
missa per possibile, vel impossibile omis­
sione voluntaria sine actu, nuda correspon­
dent illi poena sensus, sed solum poena
damni : sicut in ea nulla esset rea!is con­
versio <ed tantum aversio : quod salis
convincit impossibilitatem prædiclæ puræ
omissionis ; cum aliunde urgeat ratio ad
convincendum, talem omissionem debere
puniri inferno damnatorum, ubi nemo ex­
pers est pœnæ sensus. Juxta secundam vero
dicendum est, adhuc tunc deberi omissione
prædictam pcenam propter conversionem
interpretativam, quam omissio voluntaria
in nulla sententia potest excludere.

DUBIUM II.

Clrum peccatum omissionis necessario requi­
rat actum, qui sit causa, vel occasio omit­
tendi?
Exclusa a peccato omissionis indigentia
actus, qui vel sit de essentia, vel per se ad
illud pertineat, succedit dubium difficilius ,
circa actum, qui sit causa, vel occasio omit­
tendi. Cujus necessitatem tametsi in Iracl.
de voluntar. disp. 1, dub. 1, sufficienter
probaverimus, placet iterum ad examen
vocare. Tum ne praesens disputatio, ubi
propriam sedem habet illa difficultas, ejus
notitia omnino destituta remaneat. Tum
etiam ut peculiarem doctrinam, quam tra­
didimus loco cit. a num. 36, quamque ab
aliquibus impugnari, ab aliquibus ægre
recipi animadvertimus; ab objectionibus
in illam meditatis, et a sinistra intelligentia

DISE’. V. DL'B. Π.
lia tueamur, <-urabimus vero dum actum
agimus brevitati consulere : et ideo paucis .
ex prædicto loco mutuatis, illa dumtaxat
adjiciemus, quæ ab aliquibus desiderari
cognovimus.

Veritas Thom isl ica stabilitur.

11. Dicendum est non posse dari pecca­
tum omissionis sine actu praecedente aut
conjuncto, qui sit causa vel occasio omit­
tendi. Et intelligitur conclusio, attenta qua­
libet potentia seu lege, etiam metaphysica :
non quod negemus posse dari de lege
absoluta suspensionem voluntatis ab omni
actu, quæ dici potest pura omissio : sed
admissa prædicta suspensione, asserimus
eam aut aliam quamcunque ex actu volun­
tario non causatam, neque voluntariam
(ore, neque formaliler peccaminosam. Ita
docuerunt ex antiquis Magister in 2, dist.
25. Albertus eadem dist. art. 3. Ponavent.
dub. 1, circa literam, Alens. 2, p. quæst.
114, memb. 10, Enriq. quodlib. 12, quæst.
24, Abulens. super 25, caput 25, Matth.
quæst. 667 et 658. Idem tuentur gravio­
res D. Thomæ discipuli, Capreol. et Hispalens. dist. cit. Cajet, et Bannez 1, p. quæst.
63, ari. 5. Victoria relect. de puero per­
veniente ad usum rationis, p.2, num. 3,
Conrad, super hunc art. ubi Zumel disp. 1,
conclus. 5, Alvar, disp. 124, Greg. Mart,
dub.2, Sapientissimus, et Reverendissimus
P.M. F. Joannes a S. Thoma. Tenent etiam
Vasq. disp. 92, cap. 2, Lorca disp. 5, Putean.dubitat. 1, et plures alii. Probatur ex
D. Thoma in hoc art. ubi relatis duabus
opinionibus, quæ circa præsentem difficul­
tatem suo tempore circumferebantur : alia
negante posse dari peccatum omissionis
sine actu, alia id asserente, fert de utraque
judicium his verbis : Utraque autem opinio
secundum aliquid veritatem habet : si enim
intelligalur in peccato omissionis illud solum,
quod per se pertinet ad rationem peccati, sic
quandoque· est absque omni actu. Si vero
intelliganlur causas vel occasiones omit lend i,
«ic necesse est in peccato omissionis aliquem
actum esse, etc. Ecce D. Thom. eligit et ap­
probat opinionem requirentem actum ad
peccatum omissionis, si hæc exigentia inlelligatur solum per modum causae, vel occa­
sionis omittendi, quamvis rejiciat illam,
si intelligalur de exigentia actus, qui sit

73

per se, seu tanquam de essentia, juxta dicta
dub. præced. Écontra vero extremam opi­
nionem negantem necessitatem prædicti
actus, solum approbat quoad actum, qui sit
perse et tanquam de essentia ; quoad actum
voro per modum causæ vel occasionis omit­
tendi rejicit et impugnat. Eodem modo dis­
tinguit inter praedictas opinionesquæst. 2,
de mal. art. 1, dicens : Potest esse aliquod
jteccaluin, ad quod non requiritur aliquis
actus de essentia peccati : et in hoc veritatem
habet secunda opinio. Si autem consideretur
id quod requiritur ad peccatum, ut causa
peccat i ; sic oportet quod ad quodlibet pecca­
tum etiam omissionis aliquis actus requiratur.
Et inferius : Ad hoc ergo quod omissio sil
peccatum, requiritur quod causetur ex aliquo
actu voluntario etc. Et tandum concludit :
Sic ergo quantum ad hoc prima opinio vera
est, quod ad omissionem requiritur actus vo­
luntarius ut causa. Quæ testimonia adeo
perspicua semper nobis visa sunt, ut nihil
ambiguitatis circa mentem .Ang. Doctoris
relinquant.
Evasionem vero, quam adversarii tra­
dunt, videlicet quod D. Thom. loquutussit
de eo,.quod regulariter et secundum com­
munem Ipgem contingit ; non vero de eo
quod fieri posset, metaphysice loquendo,
et de potentia absoluta, sufficienter impu­
gnavimus loco cit. de voluntar. a num. 3
ostendentes, rem hanc non morali modo,
aut attentis dumtaxat iis, quæ regulariter
contingunt ; sed valde metaphysice, petitis­
que rationibus ex ipsis essentiis et naturis
rerum, ab Angelico Doctore tractari, et dis­
cuti : adeoque sinistre exponi ejus doctri­
nam aliter quam in sensu, el rigore metaphysico. Eo præsertim quia D. Thom. in
tota hac litera norl solum intendit recedere
a prima opinione ex ea parte, qua requirebat
actum, tanquam de essentia peccati omis­
sionis ; sed etiam a secunda ex ea parle,
qua negat requiri semper actum per modum
causæ : et ideo solvit ejus argumenta, qua­
tenus hoc suadere nitebantur : constat autem
hanc secundam opinionem non potuisse
negare talem actum, attento eo, quod moraliter, et secundum communem legem
contingit : siquidem hoc erat contra eviden­
tem experientiam : sed solum potuit negare
esse ita necessarium, ut in aliquo casu raetaphysico omissio peccaminosa non posset
sine illo inveniri : cum ergo D. Thom.
deserat quoad id prædictamopinionem, pla­
num est sensisse in nullo eventu posse dari
peccatum omissionis sine actu, qui sit ejus

Iden».

1»

IM

DE VITIIS, CT PECCATIS
DISP. V. DI B. II.

causa : alias nihil remanet, in quo sententia
S. Doctoris a secunda opinione declinet,
neque in quo conveniat eiim prima quate­
nus ei contraria.
isxiriru IS. Deinde probatur ratione, quam disp.
tfoeSx-cit. primo loco expendimus, aliquibus præc>tw no,a,’ÿ· Primum est, quod ut omissio aliqua
' sil peccatum debet esse voluntaria inactu
secundo : atque adeo debet oriri et egredi a
voluntate, in quantum habet esse princi­
pium voluntarium per modum exercitii
ipsius : quoniam neque peccatum potest in­
telligi sine voluntario, ut omnes fatentur ;
neque voluntarium sine egressu a praedictu
principio : vel ut habet diffinitio, sive eo
quod sit a principio intrinseco influente ex
objecti cognitione, [’er quæ verba denotatur,
ad rationem voluntarii non sufficere quod
sit in voluntate : el ideo plura reperiuntur
in illa, quæ voluntaria non sunt : sed ultra
hoc requiri, quod sit aliquid ortum et egres­
sum ab ipsa voluntate, adeoque terminans
aliqualiter ipsius voluntatis causalitatem et
influxum. Quare nisi de omissione hoc
veri fleet ur. nequaquam censebitur volun­
taria. Et ideoad præsensidem est inquirere, .
uirum requiratur actus, ut omissio sit pec- |
caminosa ? atque inquirere, utrum sit ne­
cessarius ad hoc ut oriatur ex voluntate >
tanquam ipsius exercitium, ejusque aliqua- j
lem influxum terminet ?
|
Deinde nota, quod licet voluntas non tan- |
tum se exerceat per actum positivum, qui i
est exercitium directum, sed etiam per
omissionem, quæ est exercitium indicée- [
Ium ; utcumque tamen debet fieri depen­
dentor ab objecto speciiicalivo ipsius volun­
tatis : atque adeo ex motione, causalitate,
et influxu talis objecti. Hoc etiam videtur
per se notum : nam cum voluntas in suo
exercitio egredi non valeat limites sui
objecti specificativi, neque movere, aut
influere quovis modo, nisi mota, el excitata
ab ipso objecto, manifeste repugnat intelligi
in ea aliquod genus exercitii, sive directi,
sive indirecti, positivi, vel privativi, nisi
prædictum objectum sua motione,et allicien­
tia in idconcurrat; præstetqueingenerecausæ objeclivæ,quicquid illa præbel in genere
efficientis. Unde eo ipso quod ab aliquo sive
actu sive omissione excludatur ordo ad
prædictum objectum, adeoque dependentia
et causatio ab illo, tollitur per motum ab
intrinseco dependentia et emanatio a vo­
luntate. et consequenter tota ratio volun­
tarii, quæ in tali emanatione et dependentia
consistit Adde, quod si voluntas ad omis­

sionem concurreret absque mulione et con­
cursu sui objecti specificativi, eoipsonuu
concurreret ut principium voluntarium :
de cujus ratione proni distincti a principio
naturali est, ut sit mobile intoniionaliter,
neque aliter moveat aut exerceatur, quam
excitatum per objecti apprehensionem. Vel
ergo voluntas non concurret ad omissio­
nem, tanquam principium voluntarium,
proindeque nec voluntariam eam reddet;
vel debet prædictus concursus oriri ex
I
motione prædicti objecti.
I
16. Tertio observa, objectum furmale
■
adaequatum et specificalivuin voluntatis
præcise esse bonum, quod habet rationem
finis ; ut late ostendimus in tract, de ult.
fine, disp. 1, dub 2; Unde in quolibet voI
luntatis exercitio, etiam cum per tale exer­
citium versatur circa malum, ipsum fuj
giendo et respuendo, debet intervenire
;
moliu, et causalitas prædicti boni, debetque
1
hujusmodi exercitium a præ.licla motione
inchoari : alias per illud divagaretur vo­
luntas extra totum suum speci ficati vum, el
tanquam ab eo independens, quod est im­
possibile. Hac ratione reprobavit Divus Tho­
mas supra quæst. 25, art. 2, passiones ver|
santés circa malum : quia appetitus in fugam
mali non tendit, nisi in virtute prosequutionis boni : Quia enim bonum quxritur (ait
S. Doctor) ideo refutatur oppositum malum.
Et eadem ratione quæst. 29, art. 2 probat,
odium cujuslibet mali causari ex amore alii
cujus boni, et esse illo posterius : Necesse est
(inquit) quod amor sit prior odio : et quod
,
nihil odio habeatur nisi hoc. quod contrariatur convenienti, quod amatur, et secundum
hoc omne odium ex amore causatur. Eadem
I
autem debet esse ratio de quolibet volunta­
tis exercitio habente rationem fugæ, et
recessus; sive sit actus, sive omissio : sem­
per enim fuga, et recessus a malo, fit in
|
virtute prosequutionis oppositi boni. De­
nique observa, quod cum voluntas actum
debitum omittit, non se habet circa illum
I
tanquam circa bunum et conveniens ; sed
1
tanquam circa malum et disconveniens
secundum apprehensionem omittentis : quia
omissio est quaedam fuga, et recessus ab eo,
quod omittitur et deseritur : fuga autem
semper est a malo et disconveniente : nam
bonum ut tale apprehensum non potest
abjicere, vel retrahere appetitum ; sed po­
tius illum trahit, et ad se convertit.
17. Ex his formatur ratio fere (ut credi- fr»
mus) demonstrativa pro nostra assertione’0'™*
in hunc modum t t aliqua omissio sit vo­
luntaria.

luiilnria, et peccuininosa, dobel procedere I
el oriri u voluntate tanquam ejus exerci­
tium saltem privativum et indirectum : sed
d voluntate nequit ullo modo oriri sine actu,
qui sit ejus occasio vel causa : ergo ut sit
pecca mi nos a, requiritur indispensabiliter
talis actus. .Major videtur certa ex primo
notabili. Minor vero probatur ex sequenti­
bus: ex quibus constat, nihil posse oriri a
voluntate quovis genere exercitii sine mo­
tione et influxu sui objecti specificativi in
tale exercitium, quod quidem objectum est
bonum el finis: sed hæc motio et influxus
non fit nisi medio actu, qui sil amor et
proseqnutio ipsius boni :crgo, etc. Probatur
minor hujus secundi syllogismi. Tum quia
bonum et finis non movet voluntatem, nisi
trahendo illam ad se : in hoc enim consistit
propriacausalitas boni, ut appetitum ad se
trahat et convertat : voluntas autem non
trahitur nisi peractum ; nam per omissio­
nem potius retrahitur ab eo, quod omittit :
et ideo est implicatio in terminis, ut id, quod
movet sub ratione boni, moveat ad sui omis­
sionem, et non ad sui prosequutionem. Tum
etiam quia ut intelligamus, voluntatem
moveri a fine, et ex hac motione exercere
se circa alia, quæ non sunt finis, sive pro­
sequendo, sive fugiendo aut omittendo,
prius debemus eam intelligere ut se exer­
centem erga ipsum finem, et recipientem
ejus influxum medio aliquo affectu, qui sit
ratio cujuslibet alterius exercitii, sitque
prima causalitas finis, media qua finalizet
omne, quod ab ipsa voluntate, sive directe,
sive indirecte exercetur : sed talis affectus
circa finem non potest esse omissio : hæc
enim sicut et quælibet fuga non est respectu
boni fuializanlis ; sed respectu ejus, quod
impedit talem finem, ob idque apprehen­
ditur sub ratione mali : ergo debet esse
proseqnutio et actus ; ac proinde hujusmodi
actus erit indispensabilis, ut voluntas quo­
vis modo, sive per actum, sive per omissio­
nem se exerceat. Ad hæc : quod influit in
voluntatem ut bonum et finis, influit tra­
hendo illam el convertendo ad se, non a se
abjiciendo : est enim de ratione boni, ut
dicebamus, appetitum allicere et attrahere ;
contra ejus vero rationem appetitum repel­
lere : sed voluntas non trahitur aut conver­
titur nisi per amorem, quo unitur bono, in
quod trahitur ; per omissionem vero re­
movetur et retrahitur ab eo, quod omittit,
ut est per se notum : ergo ubi esset sola
omissio absque ullo actu, qui sit amor et
proseqnutio talis boni, nullatenus posset

voluntas ex ejus influxu, et motione exer­
ceri, ac proinde neque aliquid quovis modo
voluntarium efficere.

8 H.

E cusiones dicersx prxcluduntur.
18. Dices primo argumentum habere Prlma
locum in actibus, qui cum fiant per verum evasto,
influxum voluntatis, requirunt motionem
objecti specificativi : secus in omissione,
quæ non dicitur voluntaria, quasi terminet
aliquem influxum ; sed quia voluntas po­
test et tenetur illam prohibere, ponendo
actum, quem omittit : neque est a volun­
tate tanquam ab agente ; sed potius tan­
quam a non agente.
Sed contra : nam qualilercunque omissio Pnecludicatur voluntaria, ut sit talis in actu se- «litarcundo et in exercitio, debet oriri a volun­
tate, in quantum ista habet esse principium
voluntarium : alias nullo pacto conveniet
illi diffinitio voluntarii, scilicet esse ab in­
trinseco. etc. qua denotatur, voluntarium su­
pra colitum addere emanationem et origi­
nem a prædicto principio ; sed a principio
voluntario ut tali non potest aliquid oriri
nisi ex motione objecti : in hoc quippe sila
est essentia principii voluntarii, prout a
principio mere naturali distinguitur, ut non
se exerceat, neque aliquid ab eo emanet nisi
ex apprehensione objecti, media qua ab
ipso objecto moveatur : igitur exclusa hac
motione, nequit intelligi ratio volunta­
rii, sive per modum actus, sive per mo­
dum omissionis : cum in utroque includi
debeat origo a principio voluntario, et
aliquod ejus exercitium. Ex quo patet,
I nostram rationem et ejus efficaciam non
dependere, ex eo quod voluntarium, de quo
militat, sit actus vel omissio, sit proprie
• vel non proprie factum ; sed ex eo tantum
I quod sit exercitium principii voluntarii, et
■ emanatio ab ipso : quod totum postulatur
essentialiter ex voluntarii diffinitione per
I illa verba ab intrinseco, etc. Unde sicut niI hil, sive sit actus sive omissio, cui prædicta
diffinitio proprie et cum veritate non com­
petat, dicendum est vereeteum proprietate
voluntarium ; ita nihil est vere dicendum
tale, quod emanationem et egressum a
prædicto principio non claudat ; adeoque
dependentiam et motionem ab objecto ejus­
dem principii.
I
19. Nec referi quod tangitur in hac evaI sione, videlicet omissionem non esse a vo-

DE \ ITUS, ET PECCATIS.

lunlate sicut ab agente, sed sicut a non
agente. Quoniam ratio a nobis expensa non
præeipue vim facit in eo quod voluntas de­
beat concurrere ad quodcunque voluntarium
ut principium activum et vitale (quæ est
alia ratio pro nostra assertione, eaque efficacissima, sohimque brevitatis gratia omit­
timus majorem ejus ex pensionem) sal in eo
quod in omni concursu exercitii voluntarii
debet concurrere motio objecti specificalivi,
et in hac motione amor et prosequutio talis
objecti : quam sane rationem ex terminis
constat esse universalem pro omni volun­
tario, sive sit actus, sive omissio. Deinde
prædicta loquutio, videlicet omissionem
non esse a voluntate ut ab agente, sed ut
a non agente, potest dupliciter intelligi. Vel
ita quod omissio non referatur ad volunta­
tem ut activam, neque mediale neque im­
mediate : et hoc manifeste est falsum. Tum
quia principium voluntarium, in quantum
tale, essentialiter et adæquate est vitale et
activum, sicut essentialiter et adæquate est
appelitivum : unde eo ipso quod omissio
non referretur ad voluntatem ut acti­
vam. non respiceret eam tanquam prin­
cipium voluntarium .- neque proinde vo­
luntaria evaderet ex vi talis principii.
Tum etiam quia cum in diffinitione vo­
luntarii dicitur, quod sil ab intrinseco
etc. ly ab denotat ordinem ad causam
efficientem, ut diximus in ipso tract, de
volunt, disp. 1, num. 5, ex quo deduxi­
mus, qnod si in voluntate poneretur aliquis
actus, quem ipsa non efficeret, non esset
voluntarius, defectu prædiclæ conditionis:
ergo ut omissio sit voluntaria, et conveniat
ei illa particula, debet referri ad volunta­
tem tanquam ad principium activum. Vel
potest ita intelligi, ut activitas et influxus
voluntatis non sit directe et primario in
omissionem : et hoc est verissimum, quia
cum omissio sil nun esse, non est capax ter­
minandi directe et immediate veram effi­
cientiam : sed dicitur fieri indirecte, in
quantum actus, ex quo occasionatur, et me­
dio quo emanat a voluntate, et reducitur in
illam, directe et immediate sit. Et juxta
hæc intelligendus est D. Thom. si quando
ait, voluntarium indirectum, sive omissio­
nem non esse a voluntate sicut ab anente,
sed sicut a non agente: quoniam licet volun­
tas prius debeat agere, quam voluntarie
omittat; ipsum tamen omittere non est formaliler agere, sed est quoddam non agere
occasionatum et emanatum ex priori ac­
tione, media qua reducitur ad voluntatem

DISP. V. DI B. II.

in- illa ratio son facultas non vitalis, Hècunduin
ut ad prineipuin ipsius actionis, adeoque
quam voluntas dicitur omissiva, habet idem
ut activam.
Per quod ratio et assertio nostra magisi^ riti' speci ficati vu m. quod habet alia ratio activa
elvitalis; vel habet Specificati vu m diver­
roboratur : nam si voluntas non est princi- tir»
sum; mit caret omni specificativo? si pri­
pium voluntaria? omissionis, nisi ut vitalis
mum, eo ipso (quicquid sit de vitalitate et
et activa, cl hæc activitas non potest esse
1
activitate) convincit nostra ratio non posse
directo in ipsam omissionem ; necessario
pnrdiclani facultatem exerceri et omittere
debet esse in aliquem actum, ratione cujus
sine motione et influxu talis specificalivi,
sit causa non agendi actum debitum, et ip­
alqhe adeo sine actu, per quem liat talis
sum non agere talem actum sit ab illa ut ab
;
molit». Secundum autem dici non potest :
agente oppositum. Quod si actum omnino
nam si rationes ill.e haberent diversa spe­
secludas; sicut nulla relinquitur via redii1
cificati va, essent diversa? potential : distincendi omissionem ad voluntatem in quan­
gminlurenim polenliæ secundum distinctio­
tum activam, ita non est quo pacto sit ab ea
nem illorum, a quibus spccificanlur : unaut a principio voluntario.
Ί
quo illarum, scilicet omissiva, non esset
*20. Dices secundo, in volunt ile dislin-.^
.Virw
voluntas, et consequenter non esset princi­
guendas esse diris rationes inadæqualas : eupium alicujus voluntarii : quin de ralione
aliam, secundum quam est vitalis et activa;
voluntatis est, ut sit fit potentia adæquatespealiam vero, secundum quam solum est
cificatna bono. Sicut etiam dici non polest,
omissiva actus et exercitii vitalis : ex quibus
.quod prædicta ratio nullum habeat specifiilla prior dependet a motione boni et finis,
cativum : nam eo ipso tolleretur etiam ab ·
neque aliter potest in exercitium prorum­
ea,quod sit principium voluntarii, de cujus
pere : quia agens ut agens non causal, nisi
principii rationeest, ut sil mobile ab objecto
finis moveat : posterior vero non dependet
cognito, adeoque ab specificalivo : sicut de
a prædicta motione : quia non esi ad agen­
ratione ipsius voluntarii est oriri a tali
dum, sed ad non agendum : ad quod nulla
principio cum cognitione objecti. Praeterea,
exigitur motio.
vel dua? illa? rationes, quas distinguit præ­
Sed hoc etiam effugium facile refutatur. Iir,.
dicta evasio (quarum utraque cum sit facul­
Tum quia ex modo dictis constat, volunta- -mir
tas libera et cum voluntate identificata,
tem, secundum eam rationem, secundum
debet esse positiva) re vera sunt distinctae,
quam est principium voluntaria? omissionis,
et alia praecise ad agendum, alia præcise
esse vitalem et activam, et ut talem terminare
ad omittendum : vel est una simplex facul­
respectum cujuslibet voluntarii exerciti :
tas, quæ simul est ad agendum, et ad omit­
unde quaecunque ratio assignetur in ea non
tendum ? Trimum dici non potest: quia
activa et vitalis, excluditur eo ipso a linea
nulla ratio positiva potest primario tendere
principii voluntarii. Tum etiam quia sine
ad non agere, proindeque ad omittendum.
fundamento distinguitur in voluntate illa
Secundum autem est pro nobis quia sim­
duplex ratio inadæquata : alia vitalis, et
plex illa facultas etiam non potest osse pri­
alia non vitalis. Cum enim tota voluntas
mario ad non agendum, propter conditio­
sit una simplex et indivisibilis potentia,
nem positivae : neque disparate ad agendum
adæquate specificata ab unico objecto, sub
et non agendum, propter ejus indivisibi­
una simplici et indivisibili ralione formali,
lem unitatem. Debet ergo primario exer­
oportet ut vel secundum se totam, vel secun­
ceri agendo, et ex consequenti omittendo :
dum nihil sui sit vitalis et activa, adeoque
quatenus ut prosequatur bonum, quod amat
dependens in omni suo exercitio ab influxu
pralerrailtit actum debitum cum eo incomet motione objecti et finis. Et licet sit etiam
possibilem : quem, quia illius est impedi—
omissiva ; tamen quia hoc ipsum debet ab
livns, reputat malum.
ea exerceri active et vitaliter, ut nuper
Confirmatur : quælibet ratio in voluntate
probavimus; consequenter debet ibi inter­
reperta vel convenit illi ratione prædicaligevenire aliquis actus, per quem, etiam dum
nerici, vel ratione differentialis :at ex nullo
omittit, vivat et se moveat ex prædicta
istorum potest ei conveni re ratio, quæ non sit
finis motione : et per quem dum directe
vitalis et activa : genus enim voluntatis est
fertur ad aliquod bonum delectabile incompotentia activa vitalis ut sic, in quo proinde
possibile cum adimpletione præcepti, secunquicquid importatur, est activum vitale :
darioet indirecte causetel exerceat omissio­
differentia vero cum sit per se contractiva
nem talis adimpletionis.
et determinativa talis generis, etiam debet
21. Deinde impugTilnr evasio : nam vel
illa

I I

esse de linea vitali et activa, addens supra
rationem illam communem et genericam
specialem modum agendi et vivendi : si­
cut ergo in voluntate nulla potest distingui
ratio, quæ non contineatur sub gradu po­
tentia’ activa? et vitalis, aut quæ non contra­
fiat et determinet hujusmodi gradum : ita
nulla potest distingui, quæ vitalise! activa
non sit.
2'2. Confirmatur secundo: omne, quod
exprimit rationem liberi, exprimit vitam
et activitatem ; clauditur enim in ratione
liberi, quod sit causa sui, adeoque quod
moveat et determinet se ipsum ; nihilque
aliud est de ratione agentis et viventis : sed
voluntas etiam quod eam facultatem, secun­
dum quam est principium voluntaria? omis­
sionis, est principium liberum, alias omit­
tendo non peccaret : ergo etiam quoad prae­
dictam facultatem exprimit activitatem et
vitam.
Nec refert si dicas, quod licet prædicta ra- Praetu­
tio spccificative et alias sil activa et vitalis ;
non tamen concurrit ad omissionem ut vita- èva-(Un.
lis et activa reduplicative : quia non exercet cula,
activitatem et vitam in illo concursu. —Non
itaque hoc refert : nam cum libertas non
possit intelligi sine vita et activitate, per
quam ejus principium in suo exercitio se
moveat ; vel prædicta ratio in eo concursu
non exercebit libertatem, neque proinde
omissio ex vi illius evadet libera : vel debet
in eo exercere vitam et activitatem. Ad
hæc : voluntas in liberam omissionem in-’
fluit movendo seu applicando se ad illam :
non enim compatitur cum libertate actuali,
vel quod voluntas non applicetur ad exerci­
tium liberum, vel quod applicetur ab alio, et non a se ipsa : insuper non influit ut
principium separatum, std ut conjunctum
et unitum omissioni :quid ergo illi deest,
quominusinfluat ineam ut activa et vitalis ‘?
^3. Tertio occurres, ad voluntarium in- Tertiil
directum, cujusmodi est omissio, non re- evasi0'
quiri emanationem physicam a principio
intrinseco, neque influxum physicum talis
principii, uti requiritur ad voluntarium
directum : sed sufficere influxum moralem:
quatenus eo ipso quod voluntas teneatur
impedire omissionem, et non impediat, ita
se habet secundum prudentis æslimationem
et interpretationem, ac si reipsa influeret.
Hac enim ratione submersio navis dicitur
nautæ negligent) voluntaria, non quia phy­
sice præbeat in eam aliquem influxum ;sed
quia cum teneatur impedire illam, et non
impediat, ita se habet quantum ad moralem

■■

7S

DE VITIIS. ET ΡΕΠΆ US.

et prudentem astimalionem. ac si revera
influeret.
Kedar- Sed neque ista evasio enervat nostram
guitar, raffonem. Tum quia potius ex ratione vo­
luntarii indirecti infertur non posse dari
sine actu, qui sil illius causa. Proplerea
enim hujusmodi voluntarium indirectum
appellatur, quia quod est de ralione volun­
tarii, scilicet egredi ab intrinseco, non con­
venit illi per directum influxum voluntatis
in ipsum ; sed per influxum indirectum et
obliquum, qui prius et directe sil in aliud
voluntarium directum, et ratione illius
quasi per viam obliquam ad indirectum
perveniat : debet ergo hoc semper illud sup­
ponere, ac proinde debet semper supponere
actum. Tum etiam quia sicut omissio, de
qua agimus, non tantum secundum pru­
dentis aestimationem vel interpretationem,
sedvereet reipsajndependenterqueabhujus
vel illius existimatione habet esse peccaminosa : ita re ipsa et independenter ab aliqua
interpretatione debet esse voluntaria : de- 1
betque proinde habere in se physice et rea- !
liter, quicquid exigitur ad salvandam vo­
luntarii diffinitionis essentiam : cum ergo
in hae postuletur origo et emanatio a prin­
cipio intrinseco. fit hujusmodi emanatio­
nem non tantum moralité? seu secundum ;
prudentis existimationem vel interpretatio­
nem, sed physico et re ipsa debere prædiclæ
omissioni competere. Deinde prædicta exis- :
limatio, quantumvis prudens et moralis, i
non dat omissioni volunlarietalem ; sistit
enim in intellectu et judicio interpretantis:
volunlarielas autem ubicumque sit. non ab
alieni intellectus judicio aut interpreta- j
tione, sed a propria voluntate debet ortum I
ducere : ergo nisi vere et re ipsa detur hu­
jusmodi ortus et emanatio a voluntate pro­
pria, qnicquid sit de aliena interpretatione,
non salvabitur vera ratio voluntarii in
omissione, de qua loquimur.
Kffugiunj 21. Dices, voluntarium omissionis non
consistere in ipsa formali interpretatione,
quæ est in alieno intellectu, sed in funda­
mento ad ita interpretandum : quod sane
fundamentum adest in voluntate propria,
quoties adest potentia et debitum operandi,
ei non operatur.
BefclSed contra : nam vel est sermo de funda liiur, mento, quod nobis præbetur, ut prudenter
et sine temeritate judicemus, aliquem vo­
luntarie omittere? et ad hoc fatemur suffi­
cere illa, quæ dicuntur, scilicet potentia,
debitum. et non facere: quia his visis pru­
denter judicamus adesse in illo omittente

actum verum et renient, per quem ab agen­
do se impediat, ot illa omissio a voluntate
oriatur: quod si reipsa talis actus non de­
tur. prædictum judicium, quamvis pruduib
et probabile, erit falsum : tant unique deser­
vient illa fundamenta, ut a lenteri late ex­
cusetur; non vem ut omissio voliinlarieLatem inde accipiat : vel est sermo de
fundamento, quod actu et re ipsa, indopen. dentorque ab alienis judiciis omissionem
voluntariam reddat? Et hoc nequaquam
repentur secluso omni actu : quia cum
omissionem esse realiter voluntariam, ni­
hil sil aliud, quam quod re ipsa emanet ot
procedat a voluntate, hujusmodi vero ema­
natio omnino sit impossibilis sine motione
et amore finis, consequens est. ut hujus­
modi actu secluso, nullatenus possit omis­
sio reipsa et coram Deo voluntaria conseri.
Adde, ex tribus illis quæ referuntur,
scilicet potentia. debitum, et non facere, duo
priora non sufficere ad rationem funda­
menti proximi : quia hujusmodi funda­
mentum debet esse tale, ut non separetur
ab omissione, sed infallibiliter eam infe­
rat : potentia autem et debitum separantur
ab illa, reperiunturque tam in eo qui omit­
tit, quam in eo qui non omittit. Tertium
vero, scilicet non facere, est ipsa omissio,
cujus investigamus fundamentum, ideoque
non debet inter fundamenta numerari ; sed
quæii aliquid aliud, quod trahat secum ip­
sum non facere, et sit ratio ut a voluntate
procedat, eoque processu voluntarium eva­
dat : et hoc dicetur fundamentum proxi­
mum. Sed hoc non poterit esse aliud, nisi
actus, qui sil causa omittendi, ut intuenli
constabit. Videantur quæ diximus loco ci­
tato de Voluntar. a num. 17. ubi hanc im­
pugnationem latius prosequimur.
25. Confirmatur : ut voluntas quæ non­ Confr· '
dum omittit voluntarie, sic omittat. Iran-, mst-s
ιιιφ»$»
seatque re ipsa
ab
statu
non
omittentis
in
.
,
.
.
.
'iooe. I
actu secundo, ad statum sic omittentis,
]
debet in ea intelligi aliqua mutatio realis ·
et intrinseca, adeoque ratio aliqua, per
quam fiat immediate talis mutatio : sed
hæc ratio non est potentia, neque debitum,
neque etiam non facere seclusum ab ema­
natione ab intrinseco : ergo recurrendum
est ad pnediclam emanationem. Major con­
stat : nam cum tale omittere sit aliquis
effectus verus et realis sive positivus, sive
privativus, et non sit alibi quam in volun­
tate·, nequit non per ejus susceptionem seu
affectionem mutari ipsa voluntas intrin­
sece. Minor nutem quoad potentiam et de­
bitum

■■fl

DIM*. V. DI B. II.
Iulum probatur utrimque cnim el ante—
«4it omissionem, el permanet cum ilia, el
eliam cura adimpletione : ergo ex vi neuIrius fit sufilcfentor prædicta mutatio, l'rælerquara quod debitum cum sit aliquid
extrinsccum, nequit esse ratio immediata
mutationis intrinseca'. Quod autem neque
ipsum non facere, seclusa emanatione, sit
prædicta ratio, ex eo liquet : quia non facere
sic acceptum etiam est, antequam voluntas
in actu secundo omittat, quando nondum
adést præceplum, neque actus, qui postmodum précipita r. Novum ergo aliquid ad­
dendum est, quo fiat prædicta mutatio :
nempe emanatio ipsius non facere : ita ul
quod antea præcise erat non facere non
emanans ab aliquo, neque habens princi­
pium, postea sit non facere emanans et pro­
cedens a voluntate ut a principio intrinseco :
et quod ante præceplum et tempus operandi
defectu emanationis non erat voluntarium ;
post reddatur voluntarium ab ipsa emana­
tione.
c<5r· Confirmatur secundo : omissio intrinsece
‘f* voluntaria, uti est illa de qua loquimur,
intrinsece habet malitiam veram et realem,
quamvis privativam, perquam constituitur
in ratione peccati ; hæc autem malitia phy­
sice et re ipsa oriri debet ex aliquo princi­
pio, ut est per se notum : cumque non sit
aliud, a quo oriri possit, nisi voluntas,
neque alia via oriri possit, nisi quatenus
oritur ipsa omissio, plane sequitur, hujus­
modi ortum, et quicquid ad illum deside—
ratur,indispcnsabililer requiri ad peccatum
omissionis. Illud autem quod de submer­
sione navis dicebatur, parum refert .· quo­
niam talis submersio non est voluntaria
intrinsece, sed denominatur extrinsece ab
interna omissione actus volendi navem di­
rigere : unde ratio seu emanatio constituliva voluntarii non in ipsa submersione
externa, sed in prædicta omissione interna
quærenda est : et ideo si etiam ab hac se­
cludamus emanationem ab intrinseco phy­
sicam et realem, tollitur omnino prædicta
ratio, ac proinde nihil erit, quod submer­
sionem adhuc intrinsece voluntariam deno­
minet : secus autem manente prædicta ema­
natione in omissione interna, quamvis non
detur in externa submersione.

S HI.

Contraria 'tnhului et ejus pr^ripiinm
argumentum.
2G. Oppositam sententiam negantem re­
quiri indispcnsabiliter ad peccatum omis­
sionis actum, qui sit causa occasio omit­
tendi, tuentur Durandus in 2, dist. 35, qu. buraiwi.
2, /Egidius ibidem, qu. 1, art, 1, Ricbardus^’*1'"*·
art. 1, qu. 1, Curiel in præsenti dub. I ei
supra qu. 6, art. 3, dub. 1 et alii quos re­
tulimus in tract, do Voluntar. cil. disp. 1,
a. n. 22, ubi etiam præcipua hujus senten­
tia argumenta cum ex auctoritatibus D.
Thomæ, Ium ex rationibus petita adduxi­
mus, et solvimus : a quibus proplerea nunc
abstinemus. Prælerqnam ab ultimo ibi
enervato, quod urgere adhuc quibusdam
visum est. Ob hoc igitur, et quia peculiarem
quandam doctrinam, quam in solutione cujusdam «replicæ, licet non ex necessitate,
sed magis exercendi ingenii gratia tradidi­
mus,scrupulum ingessisse animadvertimus
tradimus ilerum argumentum et solutio­
nem : si forte prædicta doctrina magis enu­
cleata animum sedet. Argumentum ergo est Arjîü.
hujusmodi : Potest quis urgente præceplo, meniniu.
dilectionis Dei v. g. et advertens obligatio­
nem, nullum actum elicere, quo vel illud
adimpleat, vel adimpletionem impediat :
ergo poterit dari emissio peccaminosa
sine actu, qui sil ejus causa. Consequentia
videtur nota : nam qui potest, et non facit
id ad quod se teneri cognoscit, non est unde
excusetur a culpa, secundum illud Jacobi :jafob>4
4. Scienti facere bonum ct non facienti, pec­
catum est illi. Antecedens vero probatur:
quoniam voluntas, stante cognitione, ma­
net quoad exercitium libera respectu cujuscunque actus, atque adeo sicut potest quem­
libet,potest omnes illos suspendere : poterit
ergo etiam si præceplum non adimpleat,
nullum elicere actum, per quem adimple­
tionem impediat.
Confirmatur: nam esto voluntas, quando confir·
intellectus non cessat ab objecti proposi- matio.
tione, non possit manere suspensa ab omni
actu, sed necessitetur ad habendum aliquem
vage et in communi : non est tamen cur sit
necessitata ad eliciendum actum impeditivum adimpletionis præcepti, etiam ex sup­
positione quod præceplum non adimpleat ;
sed poterit elicere alium compossibilem
cum adimpletione, et cum transgressione :
ut si quis tempore quo tenetur recitare cal­
culum Virgineum, velit deambulare aut

h:

HE Mills.

Hi

sedere . aut cum tenetur credere aliquod
mysterium fidei, velit apprehendere termi­
nos illius veritatis : aut si instante prae­
cepto recitandi vocaliter orationem domi­
nicam, solum meutaliler percurrat verba
illius orationis: in his enim et similibus,
actus quem voluntas exercet, quique sufficit
ad tollendam omnimodam ejus suspensio­
nem, neque est ineompossibilis cum adim­
pletione præcepti, nec trahit secum talem
adimpletionem. Poterit ergo voluntas occu­
pata praedicto actu nullum alium elicere,
quo vel praeceptum adimpleat, vel adimple­
tionem impediat. Quinimo poterit occupari
in volitions inefficaci adimplendi praecep­
tum, quæ neque perveniat ad execulionem.
neque impediat illam.
Sototio 27. Hujus argumenti communis solutio
>rgo- inter Thomistas negat posse voluntatem,
ttenti.
stante advertentia et præcepto, nullum ha­
bere actum, quo vel adimpletionem impe­
ret, vel impediat. Nam sicut intellectus
naturaliter est determinatusad inteiligenda
objecta, quorum phantasmata ab imagina­
tione sibi præsentantur, nec potest quandiu imaginatio et sensus communis ligata
non sunt, omnino ab operatione ces­
sare: ila voluntas propter correspondentiam et sympathiam cum intellectu, natura
sua est determinata ad operandum, modo
sibi proportionate», circa quodcunque ob­
jectum sibi proponatur : et ideo repugnat
saltem naturaliter loquendo, ut stante in­
tellectus cognitione, omnem actum suspen­
dat. Diximus motto iibi proportionate, quia
cum voluntas sit potentia libera, determi­
natio ejus ad operandum debet esse talis
conditionis, ut non officiat libertati : atque
adeo requirit, ut licet sit determinata ad
habendum aliquem actum vage et indeter­
minate ; non tamen adhuc vel illum in
particulari : ita ut nullus sit. sine quo esse
non possit ·. quamvis sine aliquo, quisquis
ille sit, esse non possit.
Nec mirum si nos, salva libertate, præ­
dictam determinationem voluntati tribua­
mus: quia etiam in sententia adversariorum
dum intellectus cognoscit urgere praeceptum
nequit voluntas negative se habere, sicut se
haberet, quando nulla esset cognitio : sed
debet cor respondere ex parte sua cum aliquo
exercitio voluntario, sive per actum, sive
per omissionem : quamvis quia ad nullum
in particulari determinatur,maneat simpli­
citer libera : sicut ergo contrarii Authores
dicunt non posse voluntatem, stante prae­
cepti cognitione, suspendere omne exerci-

limn liberum circa illud,aul maneremutalu
solius potential : ila asserimus, non ρο-ψ
suspendere omnem avium,quo vel adimple*
tionem imperel, vel impediat ; neque hoc
libertati Contradicere. Hucusque loco citato,
28. Adde, ex ipsa voluntatis natura posse
desumi ralionem a priori, cur proposito
aliquo objecto, repugnet omnimoda sus­
pensio circa illud. Nam cum voluntas es­
sentialiter sit inclinatio et propensio in
bonum, ex vi hujus inclinationis habet, ul
eo sibi ab intellectu proposito, feratur in
ipsum, nisi sit aliquid impediens ejusprosi-quulionem. Quod non inefficaciter suadent
motus mdeliberati ipsius voluntatis : qui
idcirco sequuntur necessario, etiam neces­
sitate quoad exercitium, quia pro illo in­
stante solum apprehenditur et proponitur
ab intellectu ratio boni allicientis : nihilque
aliud animadvertitur, ex quo oriri possit
impedimentum retardans : et his ita se
habentibus, slalim voluntas suo pondere
fertur in prædiclum bonum per modum na­
turae ; nec secum patitur ab ejus prosequutione abstinere : sicut etiam ubi intellectus
solum apprehenderet et proponeret ratio­
nem mali et disconvenientis, nihil ani­
madvertens de ratione boni polentis alli­
cere, stalim sine cunctatione voluntas illud
respuit, quia pro illo instante non est mide
possit oriri impedimentum hujus refutatio­
nis. Hinc non inefficaciter convincitur,
quod etiam dum intellectus deliberate pro­
ponit voluntati aliquod objectum, in quo
aliqui 1 boni appareat, puta praecepti adim­
pletionem, incunctanter voluntas feratur
in illud, nisi adsit aliquid impediens et re­
tardans ejus prosequutionem. Hoc autem
impediens non potest esse nisi alius actus
ipsius voluntatis talis conditionis ut non
patiatur secum prosequutionem aut impe­
rium eflicax prædiclæ adimpletionis : sive
quia per illum voluntas talem adimpletio­
nem directe respuit : sive quia ferlur in
aliud objectum cum ea incompossibile: sive
quia in quodcunque tendat praedictus actus,
ex vi proprii exercitii et modi tendendi ita
ligat et detinet voluntatem, ut non sinat in
sensu composito talis modi et exercitii præ­
dictam adimpletionem efficaciter amplecti.Si
enim prædictus actus non habeat hujusmodi
incompossibililatem cum adimpletione, sed
possit hic et nunc illi adjungi, non erit quo
pacto voluntatem ab ejus prosequutione
j impediat, aut cur retardet illam abexequutione ·, cum nihil impediat illud, cum
| quo recte potest conjungi.
29. Per

DISP. V. DI B. 11.

Salino ‘29. Per quod paie! non modo ad argu«wif· monhnn, sed etiam ad confirmationem :
*11+ ut enirn proposita voluntati adimpletione
prætepti, iib ejus prosequutione .«<> conti­
neat, debet ease non quicunquo alius actus,
sed talis ul vel propter objectum, vel prop­
ter inodinn tendendi sit incompossibilis
cum prædicta adimpletione, et cum volilione ejus efficaci : aliter non efficiet ut
voluntas ab hujusmodi volitione se suspen­
dat. Porro actus, qui in confirmatione re­
feruntur, quamvis ex parte objecti non
videantur inconipossibiles cum prædicta
volitione ; ex modo tamen tendendi eam
excludunt, quoties voluntas in eis sistit,
v. g. volitio deambulandi, aut sedendi, aut
percurrendi mentaliter verba sacra tem­
pore. quo urget praeceptum ore recitandi,
quantum est ex parte objecti, recte posset
conjungi cum ea recitatione ; at quia ex
modo tendendi et exeundi a voluntate sine
vi aut intentione ulterius transeundi, imo
et cum virtuali quadam hujus transitus
nolitione, ligat ipsam voluntatem ad deam­
bulationem, vel sessionem negligentem et
otiosam, ideo ex vi ejusdem modi relegata
se volitionem efficacem recitandi, et fit cum
ea incompossibilis. Et idem est de cæteris
in exemplum adductis. Quinimo ipsa voli­
lio ineflicax adimplendi præceptum, quandiu voluntas in ea sistit, habet quasi imbibitam nolilionem transeundi ad opus ; et
hac ratione præbet impedimentum voli­
tion; efiicaci. Et nisi tales actus ex vi sui
modi tendendi prædictam nolilionem vic­
tualem includerent, ratione cujus ut hic et
nunc exerciti essent incompossibiles cum
praecepti adimpletione, nullatenus detine­
rent voluntatem ab efficaci prosequutione
illius ob rationem dictam : voluntas enim
ad bonum sibi propositum naturali pondere
fertur volitione efficaci, nisi ab ea impedia­
tur, vel per volitionem inefficacem inibi
detenta, vel per alium actum incompossibilem, ut dicebamus.
30. Dices de ratione potentiæ liberæ est,
ut proposito quovis objecto, pro libito pos­
sit ferri vel non ferri in illud : ergo si vo­
luntas, proposita adimpletione praecepti,
et non elicito alio actu, non potest non ferri
efficaciter in illam, non operatur omnino
libere. Deinde ut voluntas, proposita præ­
dicta adimpletione, possit non ferri in eam,
sufficit quod appareat ibi aliqua ratio mali
aut disconvenientis, saltem respectu sen­
sitivi appetitus : uti apparet, quoties pro­
ponitur cum indifferentia et deliberatione :
Salmant. Curs. theolog., tom. VII.

1

«1

propterea enim in motibus subitis nequit
voluntas a prosequutione objecti detineri,
quia «miam apparet ratio boni, nihilquedis­
convenientis aut mali deprehenditur.prop­
ter imperfectionem actos cognoscit i vi ; ergo
in actibus deliberatis, ubi ex parte objecti
proponitur convenientia simul cum discon­
venientia, sufficiet hæc propositio, ut vo­
luntas ab illo se contineat, etiam sine impe­
dimento alterius actus incompossibilis cum
prosequutione.
Respondetur, sufficienter salvari liberta­
tem voluntatis per hoc, quod proposita
adimpletione praecepti sub illa indifferen­
tia,* possit pro libito assumere vel actum
prosequutionis.quo fugam ableget; vel actum
oppositum, per quem a prosequutione se
impediat : quamvis ex suppositione quod
hunc posteriorem non assumat, nequeat
priorem suspendere. Necessitatem enim ex
suppositione, in comperto est, non obesse
libertati : ut patet in voluntate divina, qnæ
circa nullum objectum potuit manere sus­
pensa, aut sine actu, qui esset prosequutio
vel fuga : et ex suppositione quod non ha­
beret actum fugæ, non potuisset non habere
actum prosequutionis ; etecontra : et tamen
in utrovis actu fuisset liberrima.
Ad secundum respondetur, propositio­
nem objecti sub indifferentia convenientis
et disconvenientis solum tribuere voluntati
quod non sit absolute necessitata ad eli­
ciendum determinate actum prosequutio­
nis, vel determinate actum fugæ circa illud,
sed ad utrumlibet indifferens : nequaquam
tamen efficit, ut sine uno ex prædictis acti­
bus possit oppositum suspendere : quia præ­
dicta indifferentia secundum se non habet
in voluntatem influere, aut illam ab ob­
jecto retrahere plusquam in actu primo,
atque adeo dependenter ab aliquo exercitio
actuali ipsius voluntatis,quod sit ratio in actu
secundo talis retractionis : sitque proinde ac­
tus fugæ, vel alius cumprosequutione incom­
possibilis. Quia vero dum adest prædicta in­
differentia, semper subest dominio volunta­
tis, aut non prosequi objectum, eliciendo
actum prosequutionis impeditivum ; aut
prosequi illud, non eliciendo talem actum :
idcirco sive prosequatur, sive non prose­
quatur, semper tendit libere. Quo contra
se habet in motibus subitis : nam cum ibi
nulla sit indifferentia ex parte objecti, sed
præcise apprehendatur ineo ratio boni, non
subest dominio voluntatis habere actum,
per quem ab illo se retrahat ; et ita manet
absolute necessitata ad prosequutionem.
6

Λ?»
•ir :A

E n<rva­
lor.

82

DE M FUS, ET PECCATIS.

A i* re- 81. Dico secundo (et est urgenlior repti« ur-plie.il, quid si Deus, stante præcepli cognifeauor. tione. et potentia ad adimplendum, deneget
voluntati præmotionem physicam ad om­
nem actum, aut saltem ad actum volendi
efficaciter adimplere, et ad actum per quem
ab adimplendo se impediat ? Sane in hoc
casu neque voluntas adimplebit præceptum. neque eliciet actum cum adimpletione
incompassibilem ; cum ad utcumque pro­
motio denegetur : ergo dabitur tunc omis­
sio peccaminosa sine actu. Palet consequen­
tia : quoniam ad talem omissionem sufficit,
quod voluntas possit, teneatur, et non fa­
ciat : quæ omnia adessent in prædicto casu :
siquidem prædelerminatio, quæ sola defi­
ceret, ad nullum eorum spectat, sed suppo­
nit præceptum et potentiam. Confirmatur :
nam in prædicto casu non est unde homo
excusetur a peccato omissionis : si enim
interrogaretur hoc modo : potuisti, et de­
buisti; quare ergo non fecisti? nullam ha­
beret excusationem : igitur omittit volun­
tarie et sine actu.
Dices, responsurum non potui defectu
præmotionis efficacis.—Contra, quia ut dice­
bamus, physica præmolio non dat posse, sed
supponit illud. Quod si ejus defectus omis­
sionem a malitia excusaret, nunquam homo
peccaret omittendo : quia dum omittit, sem­
per ei negatur præmolio ad adimplendum.
Nec potest dici, præmotionem ad actum op­
positum, si tunc adsit, dare posse ad istum ·.
quia potius est cum eo incompossibilis.
Ver»
32. Respondetur admittendo casum de
solutio, potentia absoluta (quamvis de facto, dum
adsit cognitio, nec Deus deneget, nec de
lege ordinaria denegare possit voluntati
præmotionem ad omnem actum, qui vel sit
adimpletio praecepti, vel impedilivus adim­
pletionis) negando vero consequentiam. Ad
cujus probationem respondetur, ad voluntarietatem et malitiam omissionis aliquid
requiri ultra posse. teneri, el non facere,
nempe motionem objecti specificati vi, ra­
tione cujus illud non facere a voluntate
oriatur, silque actuale ejus exercitium ;
cum ergo ablata præmolione ad omnem
actum, nulla sit motio prædicti objecti (quæ
per udum, et non aliter futura erat) conse­
quenter nullum potest esse exercitium vo­
luntatis, nullumque voluntarium sive per
modum actus, sive per modum omissionis.
Neque aliter quoad præsens philosophan­
dam est de necessitate aut suspensione
præmotionis, quam de necessitate vel sus­
pensione adus, pro quo exhibetur. Cum

vero dicitur sufficere ad peccatum omissio­
nis posse. teneri, et non /acere, vel est sermo
de requisitis solum ex parte actus primi,
non excludendo ipsum actuale exercitium,
neque proinde motionem objecti, et actum,
a quibus debet incipere : vel ly non facere
non sumitur pro carentia actus debiti nudo
sumpta, sed ut associata omnibus, quæ ne­
cessaria sunt, ul terminet prædictum exer­
citium : in quibus necessario includitur
actus.
Ex quo ad confirmationem dicendum est, .u·
hominem pro iis dumtaxat indigere excu-^”0
satione, quæ sunt ab ipso et ab ejus voluti- n
tale : pro illis enim quæ essent ab alio, vel
a nullo, nemo prudens excusationem abeo
exigeret : unde cum sublato omni actu,
omissio a voluntate non sit, non eget excu­
satione, et quæcumque excusatio postuletur,
erit de subjecto non supponente. Cum enim
quaeritur ab aliquo, quare omisisti. vel quare
non fecisti? supponitur illam omissionem,
vel illud non facere emanasse ab illo : quod
si non emanavit, tantum est quædam nega­
tio a nemine ullo modo causata : et ideo
frustra ei quaeritur excusatio, aui quare sit;
cum a nullo, et nihil sit.
§ IV-

Ejusdem replies alia solutio.
33. Hac via (in qua neminem offendisse
vidimus) solvimus propositam replicam se­
rio et ex propriis tom. præced. in tract, de
Volunt, disp. -1, n. 35, quia securior est, et
difficultatibus minus obnoxia. Addidimus
vero n. 36, alium dicendi modum: quem
tametsi proprio calculo non approbavimus,
sed lectoris judicio remisimus ; curavimus
ut potuimus, exponere et enucleare, ab illis
verbis : Secunda solutio (cujus judicium lec­
tori remittimus) admisso etiam casu de poten­
tia absoluta, negat manere tunc in voluntate
sufficientem potentiam proximam ad adim­
pletionem prxeepti : qux potentia necessario
requirebatur, ul omissio esset voluntaria.
Nam licet prédéterminatio prout est determi­
nate ad hunc actum, non tribuat, sed supponat
posse ad ipsum ; ut tamen est ad gradum com­
munem. eidem actui et opposito dat, vel secum
afferl proximum posse ad utrimque. Unde
negata prédéterminaiione tam ad actum
adimpletivum, quam ad materiale actus impeditivi. ac proinde ad gradum ulrique
I proxime communem non manet sufficiens
j posse ad adimplendum. Per quod patet ad
confirmationem :

DISP. V. DUB. II.

xiiifiruuiliont'in cui enim nugaretur pr.vdeterminatio lam ad actum adimpletinum pr:rcepli, quam ad materiale actus impulilivi
adimpletionis, interrogatus cur non fecisti?
optime responderet, quia non potui. Quam
solutionem et ejus declarationem prosequi­
mur ibi usque ad numerum 38, ubi si forte
arriserit, videri poterit, ne plura hic tran­
scribamus.
31. Verum quia ut nuper accepimus, per­
doctus quidam Theologus, cujus eruditas
disputationes in 3 p. D. Thomæsub prælo
jam gemere audivimus, torn. 2, disp. 3,
dub. 3, sect. 1, in praedictam solutionem
severiori calamo invehitur, nullumque non
movet lapidem, ut nos in ea doctrina et a
praejactis alibi principiis, et a communibus
Thomistarum semitis in materia de Auxiliis
longe abire ostendat, semelque et iterum
inconsequentiæ el contradictionis insimu­
lat; operæ prætium duximus, omissis non
paucis quae extra chorum ab illo acta viden­
tur, iis quæ alicujus difficultatis præseferunt
speciem, breviter occurrere : et illa in qui­
bus offendit, plenius declarare. Ex sinistra
enim aliquorum in tel ligen tia, simul et ex
falsa aliorum suppositione ortum habent
præcipua, quæ nobis objiciuntur.
Possemus vero de prædicto Juniore amicabiliter conqueri : quod oblitus primæ so­
lutionis, quam ut propriam et legitimam,
mentemque nostram ex confesso dantem,
ibidem tradidimus ; adversus secundam,
quam nostram non fecimus, dum Lectoris
judicio approbandam vel improbandam re­
liquimus, ac si nostra omnino fuisset, nostramque esse, et nullam aliam a nobis
datam supponens vel dissimulans, ex pro­
fesso insurrexerit, et nos ibi exagitaverit,
fingens hostem quem feriret. Quasi animad­
versione, et non gratificatione potius di­
gnum fuerit, præmissa propria et legitima
argumenti enodatione, novam detexisse
viam alieno judicio lustrandam, alboque
vel nigro lapillo, ut placuisset consignan­
dam :quicquid sit de veritate, a cujus asser­
tione pro modestia potius, quam pro incertitudine voluimus abstinere.
Sed querela hac manumissa, quia non
questus, sed quaestiones Theologum movere
debent, ad rem deveniamus : semper enim
prædictam solutionem in eo saltem proba­
bilitatis gradu, quem cit. loco vel verbis
vel facto ipso illi tribuimus, tueri conabi'!a mur. Igitur citatus Junior ut eam impetat,
. " ’ supponit primo veluti ab omnibus et a no­
bis etiam concessum, illum cui Deus, in­

J

83

juncto præcopto alicujus operis, denegaret
physicam præmotionem ad ornnem actum,
seu tam ad actum adimpletivum præcepti,
quam ad materiale actus impeditivi, gau­
dere nihilominus auxiliosufficienti ad adim­
plendum tale præceptum ; non secus atque
ille, qui adimplet de facto. Et rationem dat,
quia præcepta non imponuntur legitime et
prudenter nisi valentibus ea adimplere :
denegato autem tali auxilio, non posset
horno præceptum adimplere, cum ipsum
auxilium eo quod est tantum sufficiens, re­
quiratur ad id ex parte posse; imo tribuat
hujusmodi posse: esset ergo imprudens,
prædicto auxilio denegato, impositio præ­
cepti.
35. Sed hoc quod supponit ul ab omni­
bus concessum, negavimus in primis in
prædicta solutione: siquidem in casu argu­
menti, ubi supponitur negatio prædeterminationis tam ad actum adimpletivum, quam
ad impeditivum, negamus manere poten­
tiam proximam ad adimplendum, quæ po­
tentia nullatenus deesset, si daretur auxi­
lium sufficiens proximum et completum (de
hoc enim loquimur) ad prædictam adimple­
tionem. Cum vero dicitur, præcepta non
imponi prudenter et legitime nisi valenti­
bus adimplere : vel sermo est secundum
legem communem, attentaque regulari pro­
videntia : et sic verum dicit; sed non est
contra nos ; cum casus de quo loquimur,
solum admittatur de potentia absoluta ; de
lege vero communi potius negetur. Vel est
sermo (uti est revera)attenta qualibet lege?
et tunc ostendendum superest, unde impli­
ed contradictionem, sitque proinde divinæ
potentiæ negandum, quod statuta et impo­
sita hominibus aliqua lege, tollat Deus ab
aliquo, vel non conferat illi vires et auxi­
lia sufficientia ad adimplendam talem le­
gem, ob hoc saltem ut in negatione hujus­
modi auxiliorum suam ostendat libertatem,
etiamsi per talem negationem homo ipse
reddatur incapax delinquendi formaliter
contra prædictam legem. Dum enim in hoc
non ostenditur implicatio, non est Deo ne­
gandum. Semel vero concesso, redit casus
propositus, cur scilicet omissio adimpletio­
nis illius legis, sive viatori,sive Beato imposilæ, voluntaria et peccaminosa non sit?
Optimeque respondetur, quia deficit poten­
tia ad adimplendum : et hac deficiente,
nulla omissio est voluntaria.
Potestque hoc instari in illo, qui oblitus
naturali oblivione alicujus legis, eam non
adimplet. Tunc enim non est ablata lex,

Si

DE VITUS, ET PECCATIS.

sed manet etiam respectu illius qui ita obli­
viscitur : et tamen ob impotentiam adim­
plendi ralione oblivionis, neque ipse est
capax delinquendi formaliter contra talem
legem ; neque omissio adimpletionis est ei
voluntaria. Stat ergo, omissionem aliquam
reddi non voluntariam ex defectu potentia»,
permanente adhuc lege et ejus præceplo :
vel quod idem est, stat legem et ejus pneceptum imposita esse etiam iis, qui ex aliquo
aecidentecarent sufficienti potentia et auxi­
lio ad adimplendum, excusariqne ejus omis­
sionem ex tali carentia et accidente a voluntarieiate et a culpa.
pnrfi- 36. Deinde opponit nobis ut potissimum
,FB1. dissidii caput, quod dixerimus, præmoliophySieam secundum quod applicat vo­
luntatem ad gradum ac tus coni mu nem, non
supponere, sed potius tribuere seu com­
plere potentiam proximam ad gradus diffe­
rentiates : quia donec voluntassit constituta
in primogradu operationis, non inlelligitur
proxime potens ad aliquem ex subsequentibus : unde ablata præmotione ad gradum
communem actui adimpletivo praecepti, et
actui impeditivo, sicut· auferretur in casu
proposito, ubi ad nullum eorum in parti­
culari tribueretur, consequenter diximus
non manere ibi potentiam proximam ad
gradum particularem actus adimpletivi,
neque proinde ejus omissionem posse esse
voluntariam. In hac doctrina plurimum
offendit cit. Junior, multisque eam impug­
nare nititur, et ut falsam, el ut asser­
tis nostris, communibusque Thomistarum
principiis in tract, de Scientia et Voluntate
Dei e regione adversam. Quia juxta prædicta asserta et principia omnino tenendum
est, physicam præmolionem supponere
potentiam el auxilium sufficiens ad actum
pro quo exhibetur, esseque dumtaxat appli­
cationem prædicta» potentiae et auxilii : dum
ergo nos eidem præmotioni tribuimus non
solum rationem applicationis, sed etiam
rationem potentiæ et auxilii sufficientis,
praedictis principiis el assertis aperte dero­
gamus.
L’l autem lapidem istum offensionis, in
quem omnia tela hactenus vibrata colli­
niant, omnino amoveamus, nullaque, nisi
forte accepta scandali occasio lectori re­
maneat, oportet prædiclam doctrinam ali­
quantulum magis declarare, legilimeque
expositam, aulhoritate et ratione denuo
Aninuid- communire. I'ro quo nota primo, quod
versit», cum dicimus, physicam præmolionem se­
cundum aliquid sui acceptam, et respectu

alieujus gradus operationis, ad quam præmovet, non supponere, sed tribuere /xw
proximum el expeditum ad talem gradum,
non intendimus quod ipsa præmolio sit
proprie potentia aut virtus elicitiva opera­
tionis, sed quod sit aliquid requisitum ad
operandum, tenens se ex parte ipsius |k>tenliæ, speclansque ad rationem actus pri­
mi : et talis conditionis, ut antecedat prioritale rationis vel naturæ formalem ejus
applicationem ad illum operationis gradum,
et ul non intelligatur potentia completa
etiam in actu primo sine tali requisito.
Quicquid enim hoc modo se habet, potest
dici dare proximum posse, quatenus est
aliquid complementum requisitum ex parte
potentiæ, sine quo non inlelligitur suffi- I
cienter completa et constituta in actu primo l
proximo.
|
37. Secundo nota, dupliciter posse in-m»
telligi, quod præmotio physica modo dicto w»
tribuat voluntati proximum posse ad ali- “
quem actum, aut ad aliquem ejus gradum.
Vel ita ut secundum eandem formalissimam
rationem secundum quam est præmotio et
applicatio potentiæ ad talem actum sive
gradum, tribuat posse ad eundem. Vel ita
ut secundum diversas rationes in eadem
physica qualitate concurrentes, aut in or­
dine ad diversos actus sive gradus diversa
illa munia exerceat. Primum istorum reji­
ciunt communiter Thomiste, nosque in
tract, de Voluntate et de Scientia Dei multofiesnegavimus, asserentes, physicam prædeterminationem tributam voluntati sup­
ponere in ea potentiam, et omnia quæ ex
parte actus primi ad agendum requiruntur,
unacum indifferentia ut applicetur ad hunc
actum secundum, vel illum. Loquebamur
enim de præmotione præcise ut tali, et ut
I
exercet formalissime munus præmovendi et
1
applicandi potentiam ad actum secundum:
quo pacto verum est supponere omnia præ­
dicta. Posterius vero nec nos, neque alius
D. Thomae discipulus alicubi negavimus.
Imo multi et graves, qui rem tangunt, ex­
presse dicunt. posse in eadem enlitate abs­
que reali distinctione concurrere rationem
i
auxilii sufficientis dantis vires el posse ad
agendum, et rationem auxilii efficacis ap­
plicantis potentiam, etiam respectu ejusdem
actus secundi v. g. attritionis : et de facto
ita contingere, quoties auxilium sufficiens
datur per modum transeuntis, et in eodem
instante, in quo datur auxilium efficax.
Quo circa Alvarez lib. 8 de Auxil. disp.
73, num. 4, cum statuisset, auxilium quod
tantum

DISP. V. DUB. IL

lanium esi sufficiens, el non efficax, distin­
gui ex natura rei ab auxilio et præmotione
efficaci, objicit sibi in hunc modum : Etsi fiat
argumentum : nam cum peccator subito ad
Deum perfecte convertitur, absque dispositio­
nibus tempore antecellentibus recipit infusio­
nem grat ix; idem auxilium, quod tribuit aclualitcr operari, tribuit etiam posse operari:
cum in illo non constituantur duo auxilia di­
versa, aliud tribuens posse, aliud tribuens ope­
rari : ergo in eo casu auxilium sufficiens, et
tffcaxsolum distinguuntur secundum diversos
effectus, sicut gratia operans, et cooperaris;
ac per consequens auxilium grati,v solum ab
effectu dicetur sufficiens, vel efficax; non au­
tem propter realem distinctionem ipsius auxi­
lii. Despondetur, quod auxilium efficax con­
tinet eminenter omnem perfectionem sufficien­
tis auxilii, sicut omne, perfectum alieujus
generis eminenter continet quicquid perfec­
tionis est in quolibet imperfecto ejusdem gene­
ris. Unde non oportet, quod auxilium, quod
est formaliter efficax, et eminenter sufficiens,
ad invicem distinguantur realiter. Idem dicit
s.nrr Navarrete tom. 2, in 1, par. conlrover. 19,
btsu§l. Si auxilium sufficiens datur in eodem
Iwel· instanti, in quo homo recipiens ipsum, operalur, atque adeo datur per modum concursus
-.^.transeuntis, actuando potentiam ut operetur;
tunc in eadem entitate possunt inveniri tam
efficacia, quam sufficientia ad operandum.
Quo etiam modo loquuntur Ledesma tract,
de Auxil. art. 13, in solut. ad 7, arg. pag.
286, Zumel tom. variarum disp. disp. 5,
sect. 1, conci. 4, Nazar. 1, par. q. 62, art. 2,
concl. 7, Jo. a Sancto Thoma tom. 2, in 1. 2,
disp. 24, art. 3, in sol. 4, arg. et alii. Non
ergo adversatur, sed valde consonat Tho­
mistarum doctrinae, ut eadem qualitas quæ
est præmotio et auxilium efficax, simul gerat
rationem auxilii sufficientis dantis posse ad
agendum, etiam respectu ejusdem actus.
38. Quod si respectu diversorum fiat
sermo, adhuc id est magis per se notum.
Negari enim non potest, quod sæpe unus
actus secundus sit requisitum ex parte potenliæ ad alium actum secundum. Sicut ad
hoc ut voluntas possit amare aliquod objec­
tum, necessario prærequiritur, quod intel­
lectus apprehendat, et proponat illi tale
objectum : et sine hac propositione, quæ est
actus secundus intellectus, non est voluntas
completa in ratione actus primi, el in ra­
lione polentis ad eliciendum suum actum
secundum amoris. Similiterque dicendum
esi in ipsa voluntate de actu intentionis
respectu actus electionis : quia nisi intentio

85

alieujus finis adsit, vel praecesserit in illa,
non inlelligitur proxime et complete potens
ad eligendum media propter talem finem :
sicque ipsa intentio, quæ respectu finis con­
stituit voluntatem in actu secundo, in ordine
ad media constituit in actu primo, el in
ralione potentiæ. Eodem autem modo phi­
losophandum est quoad praesens de præmotionibus ad praedictos actus : nam cum
quilibet actus secundus supponat prædeterminalionem applicantem potentiam ad ip­
sum, necesse esi, ut ubi talis actus prærequiriturad alium ex parte potentiæ, requi­
ratur non minus ex parte ejusdem potentiæ
dicta præmolio. Sive ergo respectu ejusdem
actus, sive respectu diversorum fiat sermo,
habemus salis comprobatum, quod eadem
qualitas, quæ est præmolio physica, possit
secundum diversas rationes applicare po­
tentiam ad actum secundum, et complere
illam in ratione actus primi : et secundum
unum munus supponere posse et auxilium
sufficiens, quod applicat ; secundum aliud ve­
ro non supponere, sed tribuere et complere.
Hoc autem, et nihil aliud nos in prædicta
solutione adstruximus, ut legenti constabit.
Quod si attendisset cit. Junior, et doctri­
nam prædictorum Thomistarum notam ha­
beret, benignius nobiscum egisset. Non
enim intendimus, quod præmolio physica
• formaliter ut applicat voluntatem ad actum
secundum absque interventu alieujus dis­
tinctionis. tribuat posse ad illum ; sed dis­
tinguentes in tali præmotione, sicut ih actu
ad quem applicat, gradum communem et
differentialem, distinguimus etiam munus
applicandi ad unum, et munus applicandi
ad alium : ita ut prout applicat ad unum­
quemque, in quantum præcise applicat,
supponat posse ad ipsum, ad quem applicat :
non autem prout applicat ad gradum com­
munem, supponat posse ad differentialem ;
sed potius una cum ipso gradu communi
compleat potentiam ad gradum differentia­
lem : ut vero applicat ad istum, supponat
jam talem potentiam completam. Neque
estcur nobis juxta Thomistica principia non
liceat ita distinguere et discurrere penes
diversos gradus ejusdem actus et præmotionis, cum videamus tot D. Thomæ dis­
cipulos, quos num. præced. adduximus,
tribuentes prædictæpræmolioni, etiam res­
pectu ejusdem actus, et ejusdem gradus
differentiatis v. gr. attritionis, utrunque
illud munus, scilicet et auxilii sufficientis
dantis posse, et auxilii efficacis supponentis
et applicantis pradictum posse.

h

86

r

DE VITIIS, ET PECCATIS.

39. Eo præsertim, quia quod voluntas
nostra dum non supponitur constituta sal­
tem in gradu communi volitionis, non
KoN-.ra-sit sufficienter completa, ut possit movere
se ipsam ad hanc vel illam volitionem par«tMtrim ticularem, ac proinde quod gradus ille com<\RTh. munis et præmotio ad ipsum sit requisitum
ex parte potentia? ad attingendos gradus differentiales, desumitur satis probabiliter ex
D. Thoma 1, 2, quæst. 9, art. 6 ad 3, ubi
dicit, quod cum voluntas non est actu volens
aliquid, sed solum in potentia, indiget spe­
cialiter moveri a Deo, ad hoc ut velle inci­
piat, nec posse sine tali motione reducere
se ipsam de potentia ad actum·, qua tamen
motione non indiget in ordine ad particu­
lares actus, quando jam supponitur consti­
tuta in communi actu volendi. Deusiinquit)
movet voluntatem hominis sicut universalis
motor ad universale objectum voluntatis, quod
est bonum, et sine hac universali motione non
potest aliquid celte : sed homo per rationem
determinat se ad volendum hoc vel illuti etc.
Idea. Rationem vero tradiderat art. 1. præced.
dicens : Omne enim quod quandoque est agens
in actu, et quandoque in potentia, indiget
moveri ab aliquo movente: manifestum est
autem, quod volulftas incipit velle aliquid,
cum hoc prius non vellet: necesse est ergo
quoti ab aliquo moveatur ad volendum. Et
Idem, inorius : Et si quidem ipsa moveret se ipsam
ad volendum, oportuisset quod mediante con­
silio hoc ageret ex aliqua voluntate przsupposiia: hoc autem non est procedere in infini­
tum : unde necesse est ponere, quod in primum
motum voluntatis voluntas prodeat ex in­
stinctu alicujus exterioris moventis. Scilicet
ex motione Dei.
40. Loquitur autem non de motione,
quæ supponit posse completum, ct solum
applicat illud,quod est propriissimum mu­
nus prædeterminationis physicæ : quia hac
motione non solum indiget voluntas ad
primum actum, quo velle incipit, sed etiam
ad omnes subséquentes : sed de motione,
quæ ita applicat, ut tribuat etiam posse ad
volendum : sicut est illa, quæ movet et ap­
plicat ad volitionem in communi, seu ad
primum ejus gradum : atque adeo simul est
præmotio efficax, et auxilium sufficiens. Et
ita intellexisse videtur Cajetanus super cit.
art. 6, ubi sic ait : In responsione ad tertium
habetur, quod Deus non solum potentiam vo­
luntatis dat, sed adum volendi clausum in
omni actu valendi, ipsam scilicet volitionem
boni. In omni enim volition?. h.vc volitio clau­
ditur, ut principium in conclusion?. Et prop-

terea in littera dicitur, quod ex hac volition
voluntas per rationem se determinat ad Aoe
vel illud bonum, el sine illa prxsupposita, ni­
hil omnino velle potest. Et hxc volitiu est illa,
ad quam dictum est oportere voluntatem moveri
ab alio et etiam quoad exercitium actus. Ex
his credimus manere sufficienter roboratam
probabilitatem prædiclæ solutionis ; facilique negotio ruere quicquid cit. Junior pro
ejus eversione, et contra exemplum infor­
mationis matcriæ, quo illam elucidare
conati fuimus, prolixius inculcat.
In eo vero unde impugnationem inchoat,
iterato addens, committit a nobis petitionem
principii, et quaestionem pro solutione red­
di, quasi interrogali, cur Beati voluntas non
possit elicere act u m, qu i sit ca usa pecca m inosx
omissionis, ob idque peccaminosus ? respon­
deamus, quia Deus non potest prxdeterminare illam ad materiale talis actus, proculdubio deceptus fuit. Quamvis enim simpliciter
dixerimus (quia simpliciter verum est) non
posse voluntatem Beati ita a Deo prædeternrinari : nullibi tamen eam rationem ut
causam illius asserti reddimus : sed tribus
aliis satis efficacibus, quarum Junior non
meminit, ostendimus, prædictam volunta­
tem esse ita determinatam ad bonum hone­
stum ratione beatifîcæ visionis, ut nulla
potentia valeat ad malum deflecti, neque
proinde in aliquem actum ex quocunque
capite peccaminosum prodire. Et ex hoc
oritur, ut neque Deus possit prædeterminare illam ad materiale talis actus ; non
autem e converso. In calce etiam impugna­
tionis nonnulla adducit verba ex 1 toni,
hujus nostri operis, ut ostendat repugnan­
tiam illorum ad præsentem solutionem :
sed omnia illa habent sensum nuper hic
expositum, juxta quem nulla adest contra­
dictio.

DUBIUM III.

Utrum actus, qui est causa omissionis, per
ordinem ad illam sit peccatum?
Actus, qui est causa omissionis peccaminosæ, quandoque est malus secundum se :
sicut dum quis omittit sacrum propter fur­
tum : quandoque vero secundum se est bo­
nus : ut si idem sacrum propter studium
omittatur (si autem fuerit actus indifferens,
quia in individuo est malus et otiosus prop­
ter carentiam finis debiti, reducitur ad il­
lum, qui est malus secundum se, et idem
judicium est de ulroque ferendum.) Licet
ergo

DISP. V. DUB. III.
ergo do primo actu dubitari non possit, qnin
inseipsosit malus,dum est omissionis causa,
quia per hoc quod sit causa iltius, non amittit
suam propriam malitiam, ut est per se no­
tum :de utroque tamen q uærimus, an sit ma­
lus in quantum causa Omittendi, adeoque
malitia desumpta ex ordine ad omissionem,
et pertinente ad illam ? Est autem sermo de
actibus, qui solum per accidens sunt causa
omissionis, ut studium, furtum, et alii si­
miles : nam actus, qui directe et per se
tendunt ad illam : ut cum aliquis expresse
vult omittere, nemo ambigit vitiari ab ipsa
omissione. Neque etiam loquimur, quando
actus bonus, qui per accidens est causa
omittendi, ita esset necessarius, ut excuset
ab obligatione exequendi actum omissum :
sicut dum aliquis ut moribundo assistat,
cui alius non subvenit, non audit Sacrum.
Tum enim planum est, talem actum non
effici peccaminosum, ex eo quod sit causa
omittendi, quia neque ipsa omissio in eo
eventu est prohibita : et necessitas, quæ
eam excusat extrahens actum omissum a
præcepli obligatione, excusat a fortiori ac­
tum, qui in, omissionem influit.
§ i-

Vera et communis sententia.
•11. Dicendum est, actum, qui est causa
omittendi, sive alias ex genere sit bonus,
sive malus, sive otiosus, esse peccatum per
ordinem ad omissionem, quam causal.
Hæc assertio est communis inter Theologos,
paucis exceptis, quos infra referemus. Desumiturque ex D. Thoma infra quæst. 62,
'‘''^•art. 6, et quæst. 2 de malit, art. I, ubi ac­
tus alias bonos, sicut laudare Deum ore,
dicit male fieri, esseque proinde peccata, si
eo tempore fiant, ut sint causa omittendi
actum debitum : et ideo in solut. ad 7, ait :
Hoc ipsum quod est laudare Deum ore. potest
male fieri, si hoc fiat quando non debet, quan­
do scilicet homo alia facere tenetur. Idem
insinuat 2, 2, quæst. 15-1, articul. 5 et 3
^•part. quæst. 80, artic. 7, quem sequuntur
Capreolus in 2, distinet. 35, artic. 3 ad 2,
ε.·>ι Durandi contra secundam conclusionem, et
in praesenti Medina dub. 2, Curiel dub.
etiam 2. Gregorius Mart. dub. 3, Alvarez
^>7 disput. 126, Montes, disp. 2, quæst. 3, Vas(atjo.quez disput. 93, cap. 2, N. Cornejo disp. 3,
ta*»· dub. 3, Lorca disp. 6, et alii.
ϊϋίο Probatur ratione: nam qui libere dat
causam omissioni peccaminosæ, virtualiter

87

saltem, seu interpretative vult ipsam omis­
sionem in illa causa : sed velle quovis modo
omissionem peccaminosam est peccatum,
sicut est velle furari, et velle qnodeunque
aliud objectum dissonum: voluntas enim
in bonitate vel malitia sequitur conditio­
nem objecti voliti : ergo etiam est peccatum
prædicta causa. Minor et consequentia cons­
tant. Major autem ex se etiam liquet, et ex
dicendis infra,disputatione 10, numero 215,
clarius patebit.
Confirmatur : qui se exponit periculo
peccandi, etiamsi peccatum aliud non se­
quatur, eo ipso peceat propter periculum,
cui se exponit : el ita dicitur Eccles. 3 : Qui Erel.3.
­
amat periculum, in illo peribit: ergo multo Confir
matio,
magis peccat, qui dat causam omissioni pec­ triplex.
caminosæ: magis enim conjuncta est pec­
cato causa, quæ ad illud determinat, quam
periculum ; magisque in illa quam in hoc
volilio peccandi continetur.
Confirmatur secundo : actus ex se bonus,
ut ingredi domum fœminæ obcausam piam,
si det scandalum alicui, et præbeat occasio­
nem peccandi, est peccatum, et debet evi­
tari : ergo etiam erit peccatum actus, quo
quis sibi ipsi est causa peccaminose omit­
tendi : cum non minus teneatur unus­
quisque proprium peccatum vitare, quam
alienum.
Confirmatur tertio : omnis actus, qui alli­
citur mala circunstantia, fit malus ratione
circunslantiæ, quæ afficit :r : nam malum
ex quocunque defectu : sed actus, qui est
causa omittendi, allicitur mala circunstantia omissionis, quam causât, quæ est cir­
cunstantia quid: ergo fît malus, et pecca­
minosus ratione talis omissionis.
42. Dices hujusmodi rationes habere lo- Evasio,
cum in actibus, qui per se sunt causa omit­
tendi; secus vero in illis, qui sunt causa per
accidens, uti sunt, de quibus nunc loqui­
mur : nam ea, quæ sunt per accidens, non
dant speciem. Potestque juvari hæc solutio
tum ex Divo Thoma citato loco ex qu<BS-D‘r,10in'
tione 2, de Malitia : ubi postquam dixit,
omnem actum posse malefieri, si fiat quando
non debet, addidit : 67 tamen detur, quod
aliquis actus non posset malefieri, non esset
inconveniens, si esset causa per accidens omis­
sionis ; quia bonum potest esse per accidens
causa mali. Id quod in peccatis commissio­
nis cernere licet : nam actus, qui per acci­
dens est causa pollutionis præcise ex hoc
capite non imputatur ad peccatum, quam­
vis sil. peccatum dare causam pollutioni per
se. Tum etiam quia bona intentio saepe est

w* Γ

Ι'χ.'.’>■>·'

l

( ‘i.

88

B

DE VITIIS, ET PECCATIS.

causa per accidens mala» electionis : ut cum
aliquis ex intentione bona, quam habet, libe­
randi alium a morte, movetur ad mentien­
dum. Qua ratione docet Angelicus Doctor
infra quæst. 114, arlicul. 10, et secunda
secundæ, quæstione 110, articulo 4,.Egy­
ptians obstetrices non peccasse ; sed po­
tius meruisse apud Deum per affectum
benevolentia» in Judæos, et per bonam in­
tentionem, qua pueros illorum voluerunt a
morte liberare; ex qua tamen intentione,
el affectu processit in eis peccatum menda­
cii. Tum denique quia peccatum Luciferi
fuit eausa peccandi omnibus aliis, qui cum
eo ceciderunt; ut docet Divus Thomas 1 part,
quæstione 63. articulo8, nec tamen in quan­
tum causa talis effectus habet in se specia­
lem malitiam; alias in præiicto peccato
tot essent malitiæ, quot fuissent aliorum
Angelorum peccata : quod non videtur ad­
mittendum.
iffljsg- Sed contra: nam sive id, quod dicitur
“!ur· causa peccati, sit causa illius per se, sive
per accidens ; si tamen est actus volunta­
rius. el voluntarie in peccatum influit, eo
ipso est victualis, vel interpretativa volitio j
peccandi ; et qui praedictum actum opponit, i
in eo jam virtualiter vult peccare ; sed
velle quovis modo peccare est peccatum :
ergo. etc.
J
Deinde : actus, qui per se est causa omis­
sionis, habet per se rationem peccati : ergo
qui fuerit causa illius per accidens, dum­
modo in eam vere influat, per accidens sal­
tem erit peccatum. Eo præsertim quia ad
rationem peccati non est necessarium velle
malum per se, sed sufficit velle illud per
accidens ; malum enim et peccatum accidit !
ex quocunque defectu; quicunque actum
autem ponit incompossibilem cum adimple­
tione præcepti, vult saltem per accidens et
ex consequenti omissionem : quatenus
potius vult omittere, quam non exercere
talem actum : ergo, etc. Illud autem prin­
cipium, scilicet quod ea, quxsunt per acci­
dens, non dant speciem, debet intelligi ut in­
fra disp. 13, a num. 57, et nequaquam huic
doctrina? adversabitur.
Mistu -13. Ad illa vero, quæ pro evasione adobjcciio. duximus, ut respondeamus, et verba D.
Thomæ explicemus, animadvertendum est
ex eodem D. Th. quæst. 3 de malo art. 6
ad 6, duplicem esse causam per accidens :
aliam, quæ vere et proprie est causa, proin­
deque vere influit in effectum ; dicitur ta­
men causa per accidens, quia hujusmodi in­
fluxus non omnino per se ei convenit, sed

I quibusdam suppositis, quæ a«i illam secun­
dum se sumptam, per accidens se habent:
I sicut effossio terræ alio fine intenta dicitur
causa per accidens inventionis thesauri : non
quia revera in illam inventionem non influat,
sitque proinde vera ejus causa ; sed quia
hujusmodi influxus non convenit effossioni
omnino secundum se : sed supposita exis­
tent! a thesauri in illo loco, quæ respectu
effossionis secundum se sumptæ, el respectu
intentionis effodientis, est per accidens. Ei
hax' proprie dicitur causa per accidens: quia
ly per accidens non extrahit a vera ratione
causæ, sed modum causandi determinat.
Alia dicitur causa per accidens improprie:
quia licet nullum habeat influxum in effec­
tum, proindeque vera causa non sit ; acci­
dit tamen alteri, quæ est vera causa, vere­
que influit : sive (quod idem est) accidit ut
id, quod est vera causa, vereque influit,
sumat ab ea occasionem causandi et in­
fluendi. Qua ratione virtus et sanctitas di­
citur per accidens causa superb ix : non quia
sanctitas ipsa in superbiam influat, vel ad
eam inclinet ; sed quia voluntas ob suam
malitiam sumit inde occasionem et causam
superbiendi. Et peccatum dicitur aliquando
causa per accidens pœnilentiæ : non quia ad
pœnitentiam moveat ; sed quia est homini
materia et occasio, ut de illo pœniteat per
gratiam : et in naturalibus unum contra­
rium solet hoc modo esse causa alterius :
ut frigus circunstans in hyeme est causa ca­
loris ; et calor circunstans in vere, causa
frigiditatis. Hujusmodi autem valde mate­
rialiter et improprie causæ appellantur,
cum nullnm influxum præstent in effectum;
et ideo quod illis additur per accidens non
est solum additum diminuens ; sed est re­
motio extrahens illas a vera ratione causæ :
ut cum dicitur homo pictus, ly pictus tota­
liter aufert veram rationem hominis.
44. Ad rem ergo cum dicimus, actum,
qui per accidens est causa peccandi, pec­
catum esse, loquimur de causa per accidens
primo modo sumpta : quæ licet per acci­
dens, vere tamen influit in peccatum. Et
hujusmodi est actus impediens adimple­
tionem præcepti. Nam licet hujusmodi ac­
tui non conveniat influere, nisi suppositis
praecepto, et quod actus tali tempore exer­
ceatur, quæ sunt ei per accidens ; his ta­
men præsuppositis, revera causai omissio­
nem, habetque in illam verum et realem
influxum (eo modo quo omissio influxus
realis est capax) atque ita sumit ab ea ratio! nem peccati. Cum vero Divus Thomas ait,
actum.
J

__ .

_

_______

DISP. V. DUB, III.

89

netum, qui non potest malo fieri, posse ômo
moralis bonus. Imo eo ipso quod intentio in
per accidens causam mal® omissionis, lo­
malam electionem influat, est intentio mala,
quitur du causa per accidens secundo modo
quia est intentio consequendi finem male,
accepta : qtl® cum nullum influxum haper mala scilicet media. Sed circa hæc vi­
beat i n omissionem, non potest ab illa vitari.
denda sunt, quæ diximus de bonit. et ma­
Potest enim voluntas ab actu ex omni parte
lit. disp. 5, num. 17. Ad illud vero de
bono, quem desiderat, sumere occasionem
obstetricibus etiam constat : nam affectus
omittendi actum praeceptum, exercendo
benevolôntiæ in Judæos, per quem merue­
alium actum cum adimpletione præcepti
rint, non fuit causa mendacii adhuc per
incompassibilem : ubi non ille primus ac­
accidens proprie dicta, ita quod in illud vere
tus, sed hic posterior influit in omissio­
influeret ; sed ad summum fuit causa ejus
nem, habetque proinde rationem peccati.
per accidens improprie; quatenusex affectu
Desumiturque expositio ex ipso I). Thoma
illo bono potuerunt obstetrices sumere oc­
‘ft’2,2, quæst. 162, art, 5, ubi hac ratione ex­
casionem ad proferendum mendacium, ut
plicat quomodo virtutes per accidens pos­
ita mentiendo, pueros a morte liberarent.
sint esse causa superbiæ : nam quia in eam
Si vero urgeas, quod electio illa menda- Levi»
vere influant, cum potius omnino illi adver­
cii prajsupponere debuit aliquam intentio- [i'Plica
nem, in cujus virtute fieret, et quæ in talem '1 Ql,ur'
sentur ; sed quia x’oluntas ex ipsis virtuti­
bus occasionem accipit superbiendi. Et ita
electionem influeret ; ergo cum non præinsolut. ad 3, ait : Dicendum quod superbia
supponat aliam præter prædictum affectum
non oritur ex virtutibus sicut ex causa per
benevolentiæ, qui fuit actus bonus ; conse­
se, sed sicut ex causa per accidens, in quan­
quens est, quod hujusmodi actus in prædictum scilicet aliquis ex virtutibus occasionem
tam electionem influat. Respondetur ne­
superbi,τ sumit : nihil autem prohibet, quin
gando consequentiam :quia intentio,virtute
actum contrariorum sit alterius causa per accujus facta fuit electio illa mendacii, non
cineds;ut dicitur 8 Physic. Unde etiam de
fuit prædictus bonus affectus; sed alius ac­
ipsa humilitate aliqui superbiunt.
tus ex ipso occasionatus, qui in voluntate
Neque est discrimen quantum ad hoc
illarum mulierum existere debuit: quique
inter peccata commissionis et omissionis :
fuit volitio saltem implicita liberandi pue­
nam etiam actus, qui per accidens est causa
ros mentiendo ; ac proinde actus malus.
peccati commissionis, dummodo vere in
Videantur quæ diximus loco citato.
illud influat, habet ex hac parte rationem i
46. Ad tertium dicas, peccatum Luciferi
peccati : ut patet in eo, qui intendens occi­
habuisse specialem gravitatem propter cirdere feram, cum ignorantia crassa, aut vin­
cunstantiam scandali ; longeque majorem
cibili hominem occideret. Ideo vero actus,
malitiam, quam haberet, si talis circunstanqui per accidens est causa pollutionis, po­
tia illi defuisset : mansit tamen tota hæc ma­
test non esse peccatum : quia vel pollutio ex
litia intra eandem superbiæ speciem, adeotali actu seqtiula, non est adhuc objective
quenon fuit nisi una numero, quamvis gra­
peccaminosa; vel adest sufficiens causa ex­
vissima : quia prædicta circunstantia non
cusans illum, reddensque involuntarium
mutat speciem, neque constituit speciale
exeapartequa in pollutionem influit: de
peccatum scandali,nisi ruina aliorum sit per
quo infradisp. 10, dub. ult. Omissio autem,
se intenta ; quod in primo Angeli peccato
de qua nos loquimur, supponitur esse pec­
locum non habuit : eo quod nihil malum ex
caminosa, nullamque habere sufficientem
parte objecti potuit ibi appeti ; sed tota ma­
excusationem : et ideo actus incompossibilitia incidit ex modo volendi : ut ostendi­
liscum adimpletione præcepti, sive per se,
mus in tract, de Angel, disp. 10, dub. 1.
sive per accidens ineam influat, debet esse
Dices secundo, actum, qui per accidens Atia
est causa omittendi, v. g. studium, ideo evasio
peccatum.
esse peccatum, quia fit quando non opor- Prçclu·
45. Per quod patet etiam ad secundum :
let, adeoque ratione circunstantiæ temporis dllur’
nam bona intentio, quamvis possit esse causa
per accidens malæ electionis secundo modo
indebiti ; non vero ratione omissionis. Sed
explicato : non tamen primo : non enim
contra : quia quod non oporteat exerceri
potest arbor bona malos fructus facere, ut diillo tempore prædictum actum, non aliunde
oritur, nisi ex eo quod tunc exercitus, est
, .citur.Matth. 7, quia ex voluntate seu intencausa omittendi ; et ideo si non esset omis­
JTi.Q.lione/jwie (exponit D. Thom. 1 part, quæst.
49, art. I,)non producitur actus moralis masionis causa, quamvis illo eodem tempore
lus;cumexipsa voluntate bona judicetur actus
exerceretur,non haberet aliquam malitiam,

‘V

: »; -

i? ■ ■·

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. V. duij. IV.

nuda omissio peccaminosa ; sed necessario
neque dicereturexenvri quando non oportet: I prohibent præcepta negativa, sunt actus de­
adesse debet actus, qui sit causa omittendi,
ergo tola dtx^rdinatio in tempore et in actu
terminati, ut non occidere, non furari, non
elex hac parte malus. Unde cum sacrum
sumitur excausalitate in omissionem.
mentiri,etc. actus autem, qui causant omis­
omittitur propter studium, non est majus
sionem. non sunt terminali ; sed ex quibus­
peccatum, quamvis adsit ibi duplex illa ma­
libet
oriri
possunt
·,
potest
enim
quis
omit
­
§11.
litia; cum ulraque reperiri debet in quali­
tere Sacrum, vel ut furetur, vol ut studeat,
bet voluntaria sacri omissiono. Imo potius
vel propter innumeros alios actus, qui tunc
Placitum Durandi ft aliorum.
minus peccatum est omittere sacrum prop­
possunt occurrere, ergo, etc.
ter studium aut quemcunque alium actum
psrâ;;.!. ·*«♦ Oppositam nihilominus sententiam
Respondetur negando antecedens : nam ï*
IC*
secundum se bonum, quam omittere absque
Mjml tenuero Durandus in 2, diet. 33, quæst. 2,
eodem præcepto, quo directe et primario
tali actu solum ob delectationem : quia ac­
&rt· num. G, Afarsil. quæst. 21 et Herbæusquodpræcipitur actus, cujas omissio est pecca­
tus ille secundum se bonus diminuit volun­
Frma^^·
fl0®51·
Videtarque probari ex
tum : prohibetur ex consequenti et secun­
tarium circa omissionem sacri et conse­
a'c>“ D. Thoma 2, 2, quæst. 79, art. 3 ad 3, ubi
dario actus, qui potest esse causa illum
quenter ejus malitiam : ut latius explicui­
iticetaB. agens de peccato omissionis, ait tunc inci­
omittendi. Ex quo ad probationem pro
mus in tract, de bonit. et malit disp. 5,
pere quando urget præceptum, et adest
prima parte dicendum est, prædictum ac­
num. 11.
tempus operandi ; non vero quando quis se
tum esse contra præceptum affirmativum,
applicat ad actum, qui est omissionis causa :
non primario et directe, sed indirecte el
DURIUM IV.
ergo sensit non actura prædictum, sed so­
secundario : inquolibet enim præcepto affir­
lam omissionem esse peccatura.
mativo exercendi aliquem actum clauditur
Utrum actus, qui est causa omittendi, sit
s^vuer. Respondetur D. Thomara ibi loqui de
virtualiler et implicite præceptum negati­
distinctum peccatum ab omissione ?
praedicto peccato, ut stat simpliciter sub
vum non se impediendi a tali exercitio per
conceptuel nomine peccato omissionis : quo
actum cum eo incompossibilem : et sicut
Quoties actus, qui est causa omittendi,
pacto includit ipsam omissionem actualem,
omissio est contra prædictum præceptum,
aliunde
etiam
est
malus,
dubium
non est,
el non tantum ejus causam, diciturque pec­
qua ratione affirmativum est : sic actus, qui
quin ita consideratus constituat proprium
catum omissionis completive : sic autem ac­
eam causât, habet esse contra illud, quate­
peccatum distinctum ab omissione : unde
ceptum praedictum peccatum, verum est
nus negativum includit. Ad secundam ejus­
solum quærimus de illo quantum ad eam
non incipere quousque adest tempus, et ur­
dem probationis partem, quatenus aliquo
malitiam, quam ex omissione desumit, se­
get præceptum adimplendi : sicut peccatam
modo potest esse contra nos, respondetur,
cundum quod est ejus causa, an efficiat
furti complete et ut stat simpliciter sub
præcepta, quæ per se primo sunt negativa,
diversum numero peccatum ; vel unicum
conceptu et denominatione furti, includit
prohibere actus determinatos : et hujusmodi
cum ipsa omissione ? Et quia identitas nuexteriorem acceptionem rei alienæ. el non
sunt præcepta non furandi, non mentiendi,
merica peccati attendi potest vel physice
solam voluntatem furandi : ob idque non
etc. Quæ vero sunt per se primo affir ΙΙίί
seu juxta metaphysicas unitatis leges ; vel
dicitur aliquis incipere furari ante prædic­
tiva, el negativa ex consequenti et secunda­
moraliter secundum æslimationem et mo­
tam acceptionem. Per hoc tamen non negat
rio, non prohibent actus determinatos : sed
dum communem accipiendi Theologorum ;
S. Doctor, actum, qui est causa omissionis,
quicquid potest esse causa praetermittendi
examinandus est uterque modus unitatis
per ordinem ad illam esse peccaminosum,
actus, quos in quantum sunt affirmativa,
aut distinctionis.
prius adhuc quara existât ipsa omissio :
præcipiunt.
sicut voluntas furandi est formaliter pecca­
49. Tertio probatur eadem sententia :TwiB
tum, priusquam existât, aut etiam si non
nam si aciusalias bonus, ut studium, quando
1
§1existai exterior actio furandi. Imo id salis
est causa omittendi, ex omissione vitiare,
Dux priores assertiones.
insinuat; Ium quia appellat prædictum ac­
tur·, pejus esset omittere sacrum propter
tum illicitum ; non autem est illicitum,
studium, quam nude et oliose omittere : hoc
50. Dicendum est primo, actum, qui est
quod non est peccatum ·. tum etiam quia
autem salis constat esse falsum : ergo, etc.
causa
omittendi, habere ex hoc capite malipropter illum dicit imputari ad culpam ipSequela vel major suadetur : nam qui nude
.tiam physice et realiter distinctam ab illa,
. sam omissionem ; id vero propter quod
omitteret, tantum peccaret omittendo ; ne­
quæ est inomissione. Hæc conclusioest valde
aliud ad culpam imputatur, a fortiori est
que ibi daretur alia malitia præler illam,
consona principiis D. Thomæ, et illis, quæ
culpa : nam propter quod unumquodque tale,
quæ esset in ipsaomissione : qui vero prop­
diximus in tract, de bonis et malit, disp. I,
etc.
ter studium omittit, peccat omittendo, el
et quæ dicemus disp. sequenti dub. 4. et
swim- 48. Secundo probatur : quia talis actus
etiam exercendo actum studii; et præter
deinceps, Quam luentur Grog. Mart, in prædum., non est contra aliquod præceptum : ergo
malitiam, quæ est in omissione, datur
senti dub. 3, conclus. 4, Greg. de Valentia
non est unde sit malus. Antecedens suade­
alia distincta in actu studii : ergo pejus es­
îtetdisp. 0, quæst. 1, punct. 4, N. Cornejo
tur : nam vel esset contra præceptum affirset et majus peccatum omittere sacrum
'
disp. 3, dub. 5, et quidam alii docti Junio­
mativum. El hoc non ; quia præcepta affir­
propter stadium, quam nudeet oliose omit­
res. Probatur ratione : actus voluntatis qui
mativa non prohibent actus sed præcipiunt :
tere.
est causa omittendi, est formaliter et intrinet ita solum opponitur illis omissio et ca­
Respondetur hoc argumentum nullumDi!a:r
i)i‘ sece,malus : el non per eam malitiam, quæ
rentia actus. Vel esset contra negativum ?
esse contra nos: quia juxta sententiam, quam
est intrinsece in omissione: ergo per aliam
Et neque hoc dici potest : quia actus, quos
praecedenti dubio statuimus, nequit dari
nuda
i

91

physice ab ea distinctam, (’onsequentia li­
quet ; et etiam minor : nam malitia, quæ
physice est eadem numero, nequit intrin­
sece efficere duplex subjectum re ipsa dis­
tinctum, uti se habent omissio et actus, qui
est ejus causa. Major autem probatur. Tum
quia prædiclus actus intrinsece dicit repugnantiamad rationem: prohibet enim recta
ratio non solum omissionem, sed etiam
actum, qui est causa omittendi : ergo in­
trinsece est malus. Tum etiam quia talis
actus dicit intrinsecam tendentiam ad ob­
jectum rationi dissonum, nempe ad omissio­
nem,vel ad aliud, quod hic el nunc omissioni
conjungitur,eteam infert: hæcaulem intrin­
seca tendent ia est furmulis malijtia : ergo, etc.
Confirmatur : nam sæpe actus, qui eslc6nljrni
causa omittendi, est malus, antequam exis­
tât omissio ; imo etiam si hæc nunquam
existât : ut patet in eo, qui dedit causam
omissioni sacri, somno se tradendo ; postea
vero per accidens excitatus ab aliquo non
omisit; at tunc prædictus actus non est ma- '
lus per malitiam, quæ intrinsece sit in
omissione, ut est per se notum : ergo per
aliam sibi ipsi intrinsecam.
51. Dices, actum, qui est causa omittendi, εππ·
etiam antecedenter ad omissionem deno- g",m·
minari malum causaliter a propria forma
denominatione intrinseca; malum vero for­
maliter denominari solum extrinsece a ma­
litia omissionis, cujus est causa ad eum
proportionalem modum, quo medicina, an­
tequam existât sanitas animalis, dicitur in­
trinsece sana causaliter a propria virtute,
qua potest illam causare, ab ipsa vero sa­
nitate quæ in animali erit, denominatur ex­
trinsece sana formaliter.
Verum hoc non satisfacit : quoniam actus Befaprædictus eo ipso quod sit causa omittendi ,atur·
etiam si omissio forte non sequatur,est ma­
lus, et peccatum formaliter : et non extrin­
sece per malitiam exislentem in omissione,
quæ(ut supponimus) in casu isto non datur :
ergo intrinsece por malitiam sibi ipsi inhærentem. Major constat : quoniam ille ac­
tus, etiam si impediatur omissio, formaliter
est contra regulas prudentiæ, et dissonat
rationi, formaliterque est culpabilis, vitu­
perabilis, demeritorius, offensa Dei, et di­
gnus supplicio : quæ omnia solum compe­
tunt peccato, quod est tale formaliter. Mi­
nor autem suadetur. Tum quia a forma,
quæ realiter nunquam in rerum natura
fuit, non potest immediate sumi real is de­
nominatio, neque intrinseca, neque e.xtrinseca : ergo a malitia omissionis, quæ neque

■KVRVMNMffll

92

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. V. DEB. IV.
I

extitii. neque existit, non potest aliquis
actus denominari malus et peccatum, etiam
extrinsece. denominatione vera et reali.
Tum etiam quia denominatio extrinseea
desumpta ex aliqua forma, supponit deno­
minationem intrinsecam ejusdem formae,
et ab illa causatur .· repugnat enim aliquam
formam denominare extrinseco terminum,
quem respicit: vel principium, a quo res­
picitur, nisi denominando intrinsece subjeetum, in quo est : sed omissio antequam
existât, nulli subjecto tribuit intrinsecam
denominationem mab, ut esi per se notum :
ergo neque actum, qui est ejus causa potest
denominare extrinsece peccatum.
Adde, malitiam, a qua prædictus actus
denominatur malus, esse talis conditionis,
quod propter illam ipsi actui debetur poena,
et est dignus supplicio vero et real iter : ab­
surdum est autem dicere deberi poenam for­
maliter propter malitiam, quæ nunquam in
rerumnaturafuit : sicut quod aliquis punia­
tur a Deo propter peccatum, quod in ratione
peccati nondum est commissum : ergo ma­
litia, aqua prædictusactusdenominatur im­
mediate malus, non potest esseilla.quæesset
futura in omissione ; sed malitia distincta,
quæ inhæreat ipsi actui.
Adde secundo malitiam omissionis esse
malitiam privativam, quæ consistit in ca­
rentia actus debiti ·, malitia vero actus debet
esse positiva : consistit enim in positiva
tendentia ad objectum dissonum : igitur
debentrealiter distingui.
52. Neque obesi illud de medicina et de­
nominatione sani : nam medicina ideo non
redditur formaliler intrinsece sana, exeo
quod sanitatem causet. quia neque ipsa est
subjectum capax sanitatis formalis, neque
causare sanitatem est formaliter esse sa­
num : dicitur tamen sana causaliter sive
virlualiter intrinsece, qua habet in se virtu­
tem causativum sanitatis. Imo quia effectus
potest recipere extrinsece et per analogiam
attributionis denominationem suæ causæ ;
et medicina in genere causæ finalis potest
esse effectus sanitatis animalis, potest ab ea
denominari extrinsece sana formaliler, post­
quam sanitas in rerum natura existil : a
sanitate vero, quæ non existil, medicina
non recipit aliquam denominationem. Cæterum actus, qui est causa omittendi, cum
sit actus humanus et liber,est capax mali­
tiæ formalis : el hoc ipsum quod est volun­
tatem talem actum exercere, est formaliter
culpabile et malum : sicut est exercere ali­
quem actum, quando non oportet, et sine

, debitis aut cum indebitis circunstanliie :
unde nihil deesl quominus prædictus actus
in seipso malitiam formalem recipiat, a
qua intrinsece peccatum constituatur,Addo,
tunc saltem repugnaro, denominationem
realem provenire a forma non existente,
quando prædictæ denominationi correspon­
de! in denominato aliquis realis effectus :
quia perspicuum est realem effectum exi­
gere formam existentem alicubi realiter :
denominationi autem peccati corresponde!
realis effectus, nempe viluperabilitas, de­
meritum, et condignitas pœnæ, ut nuper
diximus. Quare gratis admisso, quod in
medicina et in aliis, ubi hæc peculiaris ra­
tio non militat, posset denominatio exlrinseca sumi a forma nunquam existente;
adhuc tamenincasu, de quo loquimur, non
deberet admitti.
53. Occurres secundo, actum, qui esta^
causa omittendi, denominari malum formaHier ab omissione, non ut ab effectu, qui de
facto existai; sed ut ab objecto indirecte
volito per talem actum : secundum quam
rationem omissio, etiamsi in exercitio non
ponatur, semper illi conneclitur. Sed con-pr»?
tra est : quia omissio ut dicit præcise rationem objecti, non habet malitiam forma­
lem, sed tantum objectivant : eo quod
secundum hanc rationem non est volun­
taria ; sed tantum volita : ergo nequit
actus ab ea denominari immediate malus
formaliler : quippe hæc denominatio non
sumitur immediate nisi a forma, quæ est
formalis malitia. Præterea, denominatio,
quam actus sumit ab objecto, non est im­
mediate ab ipso objecto; sed forma imme­
diate denominans est tendentia et respectus
ad illud : quæ tendentia inhæret ipsi actui :
ergo si actus, qui est causa omittendi, de­
nominatur malus ab omissione, non nisi
ut ab objecto; forma immediate illum de­
nominans, adeoque malitia ejus formalis
non erit ipsa omissio aut aliquid in ea exis­
tons; sed respectus et tendentia ad illam,
afficiens intrinsece ipsum actum.
!
51. Dicendum est secundo, actum, quij^
est causa omittendi, si alias ex se malusi^J
non sit, solum habere unicam malitiam,
illam nimirum, quam hactenus explicui­
mus desumptam ex ordine ad omissionem,
et ejusdem rationis cum ipsa. Hæc asserlio
est satis communis : illam enim tuentur in
præsenti Medina, Curiel, Zumel, Martinez, Media
Cornejo, Salas, Montes, et places alii. Pro4 Cer.fi
balurque ratione : nam prædictus actus, ^7'
puta studium, in casu, de quo loquimur, Mat
præcise
ι

ewfjfl.præcise habet esse malus, quia est causa
omittendi Sacrum, verbi gratia, etest vir1Wt*· tualis volilio hujus omissionis : ergo non
habet aliam malitiam nisi illam, quarn ex
Sbt
ipsa omissione desumit. Antecedens videtur
perspicuum : quia studium si non esset
causa omittendi, etiamsi eodem tempore
exerceretur, non esset malum, ut supponi­
mus : ergo præcise est malum ex isto capite.
Consequentia vero liquet : quia voluntas
mali objecti præcise ut talis non habet
aliam malitiam, nisi illam, quam desumit
ex objecto volito : sicut causa mali effectus,
quæ alias mala non est, solum habet mali­
tiam ipsius effectus.
Confirmatur : studium in illo casu solum
te- est contra unicum praeceptum religionis de
*s· non omittendo Sacrum ; et nisi exstaret hoc
praeceptum, non esset malum : ergo solum
habet unicam malitiam contra virtutem re­
ligionis, desumptam ex transgressione hu­
jus praecepti. Confirmatur secundo : qui
omittit Sacrum propter studium, non magis
peccat, quam peccaret, si manendo otiosus
absque tali actu omitteret, ut videtur perse
notum : sed qui omitteret Sacrum absque
tali actu per solam otiositatem, solum com­
mitteret unicum peccatum, scilicet contra
virtutem religionis : ergo, etc. Confirmatur
tertio : qui furatur, ut det eleemosynam,
non committit duo peccata ; unum contra
justitiam, et aliud contra virtutem miseri­
cordis, ut ostensum est a nobis in tract, de
bonit. et malit, disput. 5, a num. 10, alias
pejus esset furari ad dandam eleemosynam,
quam ob solam avaritiam vel delectationem
ex furto captam ; quod videtur absurdum ;
ergo qui ut studeat aut exerceat aliud opus
ex se honestum, omittit Sacrum, non plus
delinquit, quam qui ex sola malitia omitte­
ret : cumque hic posterior non committat
nisi unicum peccatum, scilicet contra reli­
gionem, idem a fortiori dicendum est de
primo.

§ HAssertio est communis.

T<,4 55. Dicendum est tertio : moraliter lowrtaqaendo, non sunt duo peccata, sed unum
numero, actus, qui est causa omittendi et
ipsa omissio; nisi alias eliam sit malus.
Conclusio hæc fere ab omnibus recipitur :
et praeter auctores quos addiximus in præv. cedentibus, tuentur illam Azor lib. 4 in&JT, stitut. moral, cap. 1, Sayrus in Clavi reg.

93

lib. 2, cap. 6, num. Il, Bonarina disp, 2,
de peccatis, quæst. 4, panel. 4, et commu­
niter Theologi morales. Probatur facile :
nam cum plures actus, vel quasi actus ad
integrandum unum peccatum subordinate
concurrunt, etsi unusquisque habeat suam
propriam et intrinsecam malitiam, non con­
stituunt simpliciter plura peccata ; sed re­
putantur idem numero: sed actus, qui est
causa omissionis, et ipsa omissio hoc modo
se habent: ergo moraliter loquendo non sunt
plura peccata, sed unum. Major cernitur in
peccato commissionis, verbi gratia, in furto,
ad quod concu rrunt interior volitio furandi,
consilium, judicium, electio, imperium, et
usus, habetque unumquodque eorum pro­
priam et intrinsecam malitiam, ut in tr. de
bonit. et malit, probatum reliquimus : et
lamen quia omnes ordinantur ad exterio­
rem actum furandi, censentur moraliter
unicum peccatum cum ipso actu, quod est
peccatum furti : ob idque necesse non est
omnes prædictos actus in confessione expli­
care ; sed sufficit si pcenitens dicat se fecisse
furtum. Et ratio hujus est : quia ubi sunt
mulla propter unum, praesertim in mora­
libus, non censetur esse nisi unum ;omniaque inlelliguntur in eo, ad quod tandem
ordinantur. Minor autem probatur : quia
actus, qui est causa omittendi, in quantum
talis, totus ordinatur ad omissionem, sicut
omnes supradicti actus ordinantur ad fur­
tum. Quam rationem adduxit D. Thom, in
2, distinet. 42, quæst. 1, art. 1, ubi sic ait :
Contingit esse actus plures. secundum quod
ad genus naturæ referuntur ; qui lamen sunt
unum, secundum quod in genere moris con­
siderantur : ut palet in eo, qui furatur, quia
omnes actus ejus, qui ad furtum ordinantur,
peccatum sunt, cum mala intentione fiant :
qui possunt faite multi esse : et tamen omnes
computantur ut unum peccatum, quia non
habent rationem peccati, nisi secundum quod
per unam voluntatem in unum perversum fi­
nem ordinantur.
56. Confirmatur : nam ita se habent
(quod attinet ad præsens) actus, qui est
causa omittendi, et omissio, sicut imperium
et actus imperatus, et sicut intentio et elec­
tio in ordine, ad eundem finem : sed impe­
rium et actus imperatus, moraliter lo­
quendo, non censentur distincti actus
humani, sed unus numero, neque etiam
intentio et electio sunt moraliter distincta
numero peccata : ergo, etc. Major constat :
quoniam omissio et causatur effective a præ­
dicto actu, proindeque ab eo imperatur : et

BOMC.

Ratio.

οηι*

Contirniationes.

94

DK VITIIS. ET PECCATIS.

assumitur ab omittente ul medium electum
ad assequendum finem per illum actum in­
tentum. Minor vero quoad priorem partem
eslD. Thomæ supra quæst. 17, art. L Probatque illam : quia actus imperatus habet se
respectu imperii sicut materia ad formam :
ex materia vero et forma coalescit unum.
Sed probatur etiam quoad posteriorem :
tum ex nuperdietis : quia intentio est actus j
imperans, et electio actus ab ea imperatus. 1
Tnm etiam quia nemo dicet eum, qui inten­
dit occidere Petrum, el ex hac intentione |
eligit ensem ad occidendum, tandemque J
occidit sine morali interruptione istorum !
actuum, committere plura numero peccata;
sed unum dumtaxat, quod est peccatum |
homicidii.
Objwtin. Neque obesi si objicias, potius hinc ener- '
vari nostram rationem : nam dum qnis ho- 1
die vult Petrum occidere, et cras eligit me- J
dia ad occidendum, sequentique die occidit;
omnes isti actus tendunt subordinate ad
integrandum homicidium : et nihilominus i
constituunt moraliter plura numero peccata 1
debetque pcenitëns omnes illos explicare |
in confessione : ergo prædicta ratio non est
sufficiens.
Dilaiiar. 37. Non itaque hoc obesi : quia in hoc
casu tales actus ideo constituunt regulariter |
plura peccata, quia ut in plurimum unus |
non subordinatur alteri, neque in eum in­
fluit, ac proinde nec formaliler nec virtiialiter continuantur. Intentio enim, quæ ho­
die habetur, non se extendit efficaciter ad
eligendum cras ; sed adest tunc nova alia
intentio influens in illam electionem. Ex
quo fit prædictos actus non ideo censeri plura
numero peccata, quia sunt intentioet electio; i
sed quia intent io ipsa geminatur sine subordinatione, el geminata peccatum multipli­
cat.Quod recte explicuit Ang. Doctor lococit. ;
ητΐιύωβχ 2 Sentent. Cuniquæri/ur (inquit) u/rum
volunfaset adus exterior sint diversa peccata?
(inlelligit autem per voluntatem intentio­
nem, et per actum exteriorem omnem alium
actum ab ea imperatum, etiamsi simul sit !
elicitus a voluntate, ut est electio) aut intelligitur de voluntate conjuncta actui exte- I
riori ; aul de voluntate precedent i. Si de con­
juncta. sic oportet quod peccatum unum sit
actus voluntatis interior et actus exterior:
quia voluntatis (id est intentionis) non mul­
tiplicantur actus. Si autem de voluntate se­
parata, sic est aliud peccatum ; quia adus
voluntatis (hoc est intentio) multiplicatur.·
quando enim actum explet exteriorem, etiam
actum voluntatis iterat : et ideo oportet, quod

sint duo peccata, non propter diversilalm
actus interioris el exterioris ; sed propter di*
versitatem aci u uni duorum voluntatis, Ha?e
D. Thom. Unde falsa est major objectionis,
intellecta de vera subordinationo, quæ sit
l>er influxum, et eum sufficienti continua­
tione praedictorum actuum.
Diximus regulariter loquendo : nam ubi
intentio occidendi, quæ existit hodie, esset
adeo efficax, tantæque virtutis, ut suo reali
influxu pertingeret usque ad electionem vel
exequutionem. qu e habenda est cras (quod
raro continget) talis intentio, el electio, aut
exequutio non essent, moraliter loquendo,
plura peccata ; sed unum. Aggravaretur
tamen valde ejus malitia ex circunstantia
duraiionis. In nostro vero casu actus, qui
est omittendi causa, continuatur moraliter
cum omissione, et influit in illam : et simi­
liter intentio, electio, consilium, cæterique
actus usque ad externam exequutionem
omnes inter se continuantur, saltem virlualiter, estque unus realiter causa alterius :
et quæ ita continuantur, non ponunt in nu­
mero in morali constitutione peccati.

§ III.

’
*

Duplex sententia contra duas priores
assertiones.

58. Contra primam assertionem videntur
senlire Curiel in præsenti dub. 2, §5, concius. 2, Zumel disp. -1, conclus. 2, et alii :
quatenus negant in actu, qui est causa omit­
tendi, malitiam numero distinctam ab ea,
quæ est in omissione. Et quamvis prædicli
Doctores possent ab aliquo exponi de indistinctione morali; plura tamen immiscent,
quæ ostendunt eos loqui de indistinctione
etiam physica. Fundamentum eorum est, Prisa
quod actus, de quo loquimur, præcise est lr^
malus, quia est causa omittendi : ergo so-11^ |
lum dicitur malus exlrinsece, a malitia, ρ^ !
quæ est in omissione. Antecedens constat assawex didis. Consequentia vero probatur ex
D. Thoma supra quæst. 20, art. 3, ubi doj
cet, quod quia potio amara dicitur bona
solum per ordinem ad sanitatem, quam
causai, non est alia bonitas potionis a boni­
tate sanitatis ; sed ab ipsa sanitatis bonitate
dicitur polio bona. Et eadem ratio est de
I denominatione sani : quia enim medicina
I dicitur sana ex eo dumtaxat quod causal in
I animali sanitatem, nulla formalis sanitas
I est in medicina? sed exlrinsece denomina­
tur

DISP. V. Dl B. IV.

95

lur.wm a sanitate animalis. Ita ergo di- I boni effectus, non habet ex illo intrinsecam second
cendum erit in nostro casu.
bonitatem : ergo neque actus, qui est causa an*n*
ύ i·· Confirmatur : nain ita »e habent actus,
make omissionis, recipietex eaintrinsecam',ir’"urn‘
β)'Λ qui est causa omittendi, el omissio, sicut
malitiam. Consequentia videtur bona a
actus interior voluntatis, el actus exterior
paritate rationis. Antecedens vero probatur
abeo causatus ised in actu interiori et exin actu charitatis, qui licet imperet el causet
teriori non est nisi una numero malitia
actus aliarum virtutum, nullam abeisbofomialis, ut I). Thom. docet loco cil.
nitatem recipit : alias cum bonitas hæc deergo, etc.
beat pertinere ad speciem ipsorum actuum,
59, Respondetur admisso antecedente,
tot essent in quolibet charilatis actu species
negando consequentiam : el ad probationem
bonitatis, quot sunt virtutes, quarum actus
dicendum est esse disparem rationem: nam
ab ea imperentur.
medicina vel potio amara non est capax
Et confirmatur : quia juxta sententiam cr.ntirhabendiin se formalem sanitatem ejus : et
D. Thomæ, quam alibi trademus, primus mi·*·
ita hoc genere bonitatis solum potest dici
actus charitatis est causa cæterorum omsana el bona exlrinsece, a sanitate animalis,
nium bonorum, quos justus elicit per lotam
cujus est causa. Cæterum actus voluntatis,
vitam, ita ut vere et realiter in omnes illos
qui est causa omittendi, est capax intrininfluat, quandocunque in rerum natura
secæ malitiae, sicut est capax libertatis inponantur : ergo si ex omnibus, quos causât.
Irinsecæ : nullaque adest ratio, ut non cara
recipit bonitatem intrinsecam ; tot inlrindesinual ex ordine ad omissionem. Vide
sece essent in eo bonitates, quot justus elicit
infra disp. 10, dub. 2, ubi doctrina illa
actus bonos per totum vitae cursum.
D. TJiomæ de analogia boni et sani debite
61. Respondetur negando antecedens, Diiuiwr.
declaratur, præsertim § 4.
quoties bonus effectus ex actu sequutus, est
Per quod patet ad confirmationem : nam
per se intentus, in quo bonum a malo dif—
«if· actus omnino exterior, de quo præcipue
fert; ad istud enim sufficit esse volitum
agit D.Thom. in illo loco, non est capax
interpretative et indirecte, quia malum
bonitatis vel malitiæ formalis intrinsecae,
contingit ex quocunque defectu : illud vero
ob eandem rationem, quia scilicet non est
debet esse volitum directe et per se, quia
intrinsece liber : et ideo utramque denomibonum non consurgit nisi ex integra causa,
nationem immediate accipere debet a LiEffectus ergo bonus quoties fuerit per se
bertate et malitia actus interni. In nostro
intentus, tribuet causæ suam bonitatem ;
vero casu tam actus voluntatis, qui est
malus autem, quovis modo sit volitus, dabit
causa omittendi, quam omissio interna
ei malitiam. Ad probationem dicendum est,
habet intrinsecam et distinctam libertatem,
etiam actum charitatis, quoties actu et foradeoque utcunque potest, et debet habere
maliter imperat actus aliarum virtutum,
distinctam intrinsecam malitiam. Unde
recipere ab illis tanquam a circunstantiis
quantum ad hoc prædicta omissio et actus
inlrinsecambonitatemsaltemreductivepernon se habent sicut actus omnino exterior,
linentem adspeciem ipsorum actuum. Neque
ei actus interior ; sed magis sicut electio et
hoc est inconveniens, sicut non est inconintentio : quarum utraque elicitur a volunveniens, quod idem numero actus, verbi
tate, el manet in illa, eslque proinde libera
gratia, religionis, imperatus a charitate, a
intrinsece, et capax unaquaeque suæ morapoenitentia, et a pietate, participet bonitalitalis formalis inlrinsecæ ; quamvis electio
tem harum omnium virtutum, pertineatque
• imperetur ab intentione. Hoc ergo proporreductive ad species illarum : ut explicuitionali modo se habent actus voluntatis, qui
mus in tract, de bonit. et malit, disp. 6,
causai omissionem, et omissio interna, quæ
dub. 3.
elicitur a voluntate, et est in seipsa libera.
Ad confirmationem neganda est conse-DiIuilur
Actum vero omnino exteriorem, qui potest
quentia : quoniam imperare virtualiter ac- conDrconcurrere ad omissionem, sicut etiam
tus omnium virtutum, sicut fit per primum matio.
omissionem pure externam, vel quæ tanactum charitatis, non est circunstantia talis
tum sit libera in causa, fatemur non haactus; sed spectat potius ad ejus essentiam :
bore malitiam formalem intrinsecam : sicut
nam de essentia cujuslibet actus charitatis
neque in eis datur intrinseca libertas ; sed
est, ut homo per illum se et omnia sua
tam libera quam peccata dicuntur exlrinsece
virtualiter in Deum referat : inquarelaabaclu vel omissione internis.
tione imperium illud virtuale continetur.
60. Arguitur secundo : actus, qui est causa | Unde ex hujusmodi effectu praedictus actus

«

DE VITUS, ET PECCATIS.

quando non debet : dictat enim recta ratio,
non aliam bonitatem debet recipere præter
ut talis actus tunc non fiat: ergo indiqronbonitatem suæ essentiæ: quia bonitas dis­
denler ab omissione Sacri est malus, adeo­
tincti a bonitate essentiæ, cum sit acciden­
que per malitiam alterius speciei a malitia
talis. non desumitur a quocunque effectu ;
omissionis.
sed ab illo dumtaxat» qui est circunstanlia
Confirmatur : quoniam studium in casu,
actus. In quo charitas a reliquis virtutibus
de quo loquimur, non solum opponitur vir- **
differt: in illis enim (.-altem exceptis pru­
tuti religionis, quæ præeipit audi re Sacrum;
dentia el fide) non pertinet ad alicujus
sed etiam studiositati, quæ prohibet inordi­
essentiam imperare ullo modo aclus cætenatum modum, et effectum studii : pertinet
rarum : el ideo sive forma liter sive virtua­
liler illos imperent, su pe race rescit eis ex
enim adquamlibetvirtutem constilueieioodum in proprio actu, ut scilicet fiat quan­
hoc imperio tanquam ex circunstanlia quid
nova bonitas accidentalis : eharilas vero per
do, et ubi oportet :el ut opposito modo non
fiat: ergo studium in prædicto casu non (an- ί
suammet essentiam habet, ubi primo animæ
tum habet malitiam contrariam religioni,
infunditur, omnes ejus actus moraliter bo­
sed etiam studiositati.
I
nos ad finem supernaluralem virtualiler et
63. Respondetur ad argumentum, quodrz^
in causa dirigere, omnesque illos virtualiter
si actus, qui est causa mali effectus,indepen- *
et in causa imperare : unde quia hujusmodi
denter ab ipso effectu fiat quando non debet,
imperium non habet in ea rationem cirindependenler ab illo est malus: ut si quis
cunstantiæ, sed essentiæ; non addit aliquid
bonitati essentiali ipsius charilatis ; sed in I quarta hora post meridiem celebraret Saea sufficienter continetur. Nec per hoc osten­ ! crura, ex quo aliis scandalum tribueret, ce­
lebratio illa independenler ab illo fit quando
ditur chantas aliqno modo pejoris con­
ditionis, quam cæteræ virtutes; sed potius I non debet: si tamen actus in hoc, quod est
fieri quando non debet, dependeat ab ipso
nobilioris : quia nobilius est habere per
effectu ita ut idcirco fiat quando non debet,
suam essentiam et unite eam perfectionem ;
quia ex eo quod tunc fiat, est causa talis ef­
quam per circunstanlias et accidentia, uti
fectus ; non potest independenler ab effeclû
est in reliquis. Quando vero charitas per
suum actum expresse el formaliter imperat
inlelligi malus, nec habere aliam malitiam
aliquem actum alterius virtutis, sumit ex
ex circunstanlia quando præter malitiam,
tali actu bonitatem illius virtutis propriam,
quæ desumitur ex effectu : sicut neque ciradeoque distinctam a sua bonitate essen­
cuntanstia ipsa quando tunc est mala nisi ra­
tiali : quia ita imperare non est de essentia
tione ejusdem effectus. Et ita contingit in
actus charilatis ; sed circunstanlia quid. De
praesenti : nam studere tempore, quo urget
his tamen erit sermo ex professo in tracta­
præceptiim audiendi .Sacrum, ideo præcise
tibus de merito et de charitate.
fit quando non debet, ratioque illud prohi­
62.LllIISecunda
sententia
contra« secundam
bet; quia studere tunc est causa omissionis
WMWLl ii
M ||
- MLH
Sacri ; et nisi hujus esset causa, nulla
mentum conclusionem affirmat, in quolibet actu,qui
comra est causa omittendi v. gr. Sacrum,dari duas
ratione prohiberetur. Unde nec tale stu­
dium potest inlelligi vitiatum independenmalitias specie distinctas : alleram desumptcr ab omissione; neque aliunde præter«insio· lam ex omissione Sacri, et ejusdem speciei
nem. cum illa, oppositam virtute religionis, et
quam ab omissione habere malitiam. In
præcepto ejus affirmativo de audiendo Sa­
forma ergo distinguendæ sunt major et mi­
crum; alleram desumptam ab aliis circunnor juxta dicta ; et neganda absolute conse­
quentia.
I
slanliis, temporis, modi, etc. oppositam pro­
Ex quo ad confirmationem negandum est ccafrl
priæ virtuti, cujus fuisset talis actus, si
debito modo fieret, el non esset causa omit­
antecedens : et ad probationem in eo intendi: ut si sit studium, studiositati, si
elusam dicendum, pertinere ad quamlibetι!ιΐ3
eleemosyna, misericordiae, etc. Pro hac re­
virtutem moderari affectum, et constituere
lieur. fertur Henr. quodlib. 12, quæst. 24, necmodum circa proprium actum -, non quidem
Gtbrick non Gabriel in 2, dist. 4, q. 1, art. 3, dub.
in omnibus ; sed in iis dumtaxat, quae sunt
Richard. 3. gj videtur esse Richardi in 2, dist. 35, i propriae materiæ : et ita illas tantummodo
circa primum principale q. 1. Potestque
prohibet malas circunstanlias, ex quibus
probari : quia actus, qui iit quando non de­
intra propriam materiam potest vitiari
bet, independenler a quocunque malo effec­ I ejus actus : non enim pertinet ad justitiam
tu est malus : sed actus studendi, tempore
prohibere circunstantiam sacrilegii vel
quo urget praeceptum audiendi Sacrum, fit l scandali, quibus potest vitiari justitiæ actus,
alias

DISP. V. DUB. IV.
alias peccaret contra justitiam, qui solveret
debitum uxori cum scandalo, vel qui in
loco sacro solveret : pertinet tamen ad il­
lam, ut debitum integre solvatur, quia
quantitas debili est circunstanlia contenta
intra prupriam materiam justitiæ. Quare
ad virtutem studiositatis solum pertinet
ponere mediocritatem circa allectum stu­
dendi intra propriam materiam studii :
moderari scilicet desiderium sciendi, ne ad
res prohibitas vel inanes, aut quæ propriam
facultatem superant, extendatur. Unde vi­
tium studiositati oppositum per excessum,
est curiositas, quae nihil aliud est, quam ni­
mietas in inquirendo, ut docet D. Thom. 2,
2, quæst. 167, art. 1 ; per defectum vero
opponilurei vilium, quod appellat (quæst.
166,) negligent iam student/i : et ideo tunc so­
lum peccat quis contra virtutem studiosilatis, quando Operatur aliquo ex istis vitiis.
Circunstanlia vero indebiti temporis est
circunstanlia extranea respectu studii, quia
studium per se nullum tempus determinate
excludit : et ideo prohibere hanc circunstantiam, moderarique excessum studii, ne»
sit causa omissionis alterius actus debiti,
non est munus sludiositalis, sed solius vir­
tutis praecipientis talem actum.
ju-id 64. Secundo probatur : nam quod aliquis
propter studium omittat Sacrum, provenit
“^ex inordinato amore studendi, el ex nimia
adhæsione ad studium : ergo prius intelligitur amor ille malus et vitiosus, quam
intelligitur esse causa omittendi : datur er­
go in eo alia malitia antecedens malitiam
omissionis.
,.:dr. Confirmatur : qui propter studium transMM· greditur præceptum audiendi Sacrum, con­
stituit in studio rationem finis ultimi, dili­
gendo illud plus appretiative quam Deum,
qui est auctor illius præcepti : sed diligere
hoc modo studium et quamlibet rem crea­
tam est speciale peccatum oppositum virtuti
charilatis, quæ præeipit diligere Deum ut
finem ultimum ; prohibet vero constituere
hujusmodi finem in aliqua creatura : ergo
saltem hoc modo erit ibi duplex malitia,
alia contra religionem, et alia contra charitatem.
si-;. Respondetur ad argumentum admisso
antecedente, negando utramque consequen­
tiam: quia licet ipsum actuale omittere pro­
veniat ex nimio et inordinato amore stu­
dendi, ob idque prior natura aut etiam
duratione sit hujusmodi amor, quam omis­
sio; in prædicto tamen amore nullo modo
est prius, quod sit nimius et inordinatus,
Salmaiiti Curs, theolog., tom. VII.

quam quod sit causa vel volitio omittendi.
Irno ista duo sunt omnino idem : nimirum
quod talis aclussit causa et volitio omittendi,
et quod «it amor nimius et inordinatus : vel
si quis prioritalia et causalitalis ordo inter
ea constituendus sit, primum antecedit, et
est causa secundi ; non e converso : unde
hæc causalis est falsa, quia amor studendi
est nimius et inordinatus, ideo est causa omis­
sionis; magis autem hæc est vera, quia talis
amor est causa omissionis, ideo est nimius
et inordinatus : non enim praedictos amor
aliunde habet deordinationem vel nimie­
tatem, nisi quia est causa omittendi.
Ad confirmationem respondetur illum, Adcon·
qui propter studium, vel aliud opusvolun- flnnatarium transgreditur divinum præceptum, llûliem·
constituere finem ultimum in creatura, non
formaliter, sed interpretative, ut suo loco
diximus : hoc autem non constituit peculiare
peccatum, nec dat aliquam specialem mali­
tiam ; sed est generalis conditio consequens
omnia mortalia : quicunqueenim mortaliter
peccat, diligit hoc modo plus creaturam,
quam Deum. Ut autem prædicta circunstantia, seu conditio constituendi in creatura
finem ultimum daret specialem malitiam
contra charitatem, deberet esse expresse et
directe volita : quod in viatoribus fidem
habentibus raro aut nunquam contingit.

§ IV.
Occurritur bred interrogationi.
65. Emergit ex dictis in hoc et præced.
dubio levis interrogatio, quæ forte non tam
ad rem spectat, quam ad modum loquendi :
an scilicet actus, qui est omittendi causa,
sit peccatum omissionis vel commissioni^?
Quod enim non sit omissionis, videtur sua­
deri ex D. Thoma 2, 2, quæst. 79, art. 3, D.Thom.
ubi inebrietatem, quæ est causa omittendi
matutinas, dicit non esse omissionem, sed
omissionis causam. Idem insinuat hac 1, 2,
quæst. 72, art. 6. Quod tuentur N. Cornejo comejo.
in præsenti dub. 7,Alvar, disp. 127, num. 4, Alvar.
Valentia quæst. 1, punct. 5, Salas, el alii.
Potestque suaderi ratione. Tum quia omis- " as*
sio sonat carentium actus debiti, el non
positivam operationem ; sicut commissio e
contra sonat operationem positivam, non
vero carentiam .· ergo cum actus, qui est
omissionis causa, sit operatio positiva, non
erit omissio,sed commissio.Tum etiam : nam lî !liû!)vi
quod allirmatio sit causa negationis, non ‘dubitollit quod sit affirmatio ; neque ponit quod un<ii.

DE \ 1T11S. ET l’ECCATlS.

sit negatio: ergo quod positio el actus sit
causa Omissionis, non tollit quod sit |»siiio
sive commissio ·. nec facit quod sit omissio.
66. Quod autem sit peccatum omissionis,
et non commissionis, suadetur non minus
efficaciter : nam pnedictus actus constituit
unum numero peccatum cum omissione :
sed peccatum per omissionem constitutum,
absolute est peccatum omissionis, et non
commissionis -, imo nullum aliud est. quod
absolute el simpliciter ita appelletur, ei
contra peccatum commissionis dividatur:
ergo, etc.
Deinde, voluntas omittendi. moraliter
loquendo, non est aliud peccatum ab omis­
sione : sicut voluntas occidendi non est
aliud peccatum ab homicidio, eo quod vo­
luntas cujuscunqne peccati ad ipsum pecca­
tum perlinet : sed actus, de quo loquimur,
non alia ratione est malus, nisi quia est
aliquo modo voluntas omittendi : ergo non
debet constituere speciale aliquod peccatum
commissionis ; sed ad ipsum peccatum omis­
sionis perlinere.
Præterea, praeceptum, cui opponitur præ­
dictus actus, absolute, et simpliciter est
praeceptum affirmativum : non vero nega­
tivum : ergo ipse actus absolute dici debet
peccatum ointrionis, et non commissionis.
Consequentia liquet : nam juxt«i communem
acceptionem, et juxta doctrinam Divi Tho­
mæ ' itato loco ex 2,2, peccatum commissio­
nis dicitur, quod opponitur præceplo nega­
tivo, quod idcirco vocatur etiam pecce/um
transgressionis : peccatum vero omissionis
appellatur omne id, quod est contra affir­
mativum. Antecedens etiam videtur mani­
festum : nam actus, qui est causa omissionis
Sacri, opponitur præceplo de audiendo
Sacro, quod absolute est affirmativum.
Denique, nam ipsamei omissio el caren­
tia actus, quoties est causa transgrediendi
praeceptum negativum, si aliunde non sit
mala, non est peccatum omissionis; sed
pertine.t ad peccatum commissionis, cujus
est causa : et hac ratione dici solet, negligentiamex parle voluntatis in reprimendo
appetitum sensitivum, ne in objecta illicita
feratur, quamvis fiat per solam suspensio­
nem, et carentiam actus ipsius voluntatis,
esse peccatum commissionis, et non omissio­
nis : ergo commissio, seu actus positivus,
qui ea dumtaxat ratione est malus, quia est
causa omittendi praeceptum affirmativum,
non constituet peccatum commissionis ; sed
pertinebit ad idem peccatum omissionis.
Montes, quod causât. Quare ita sentiunt Montesinus

disputatione 2, quæslione 3, dub. 3, Lorea t,.
disputatione 6, conclusione ullim. Vasquez ' *
disputatione 93, capite 3, Gregorius Muri.
dubio 3, el alii.
07. Sed res est pauci momenti, in qua
proinde non duximus immorandum. Potest
autem utraque pars non difficulter conti-^
liari, si dicamus praedictum actum quasi
abstracto acceptum, non esse omissionem;
sed magis commissionem, ut primai ratio­
nes suadent : at vero peccatum, ad quod
spectat, non esse peccatum commissionis,
sed omissionis, ut probant secundas. Itaque
si quaeratur de prædicto actu abstracte, an
sil omissio, vel commissio ? Congrue res­
pondebitur, commissionem esse, et non
omissionem : si autem interrogetur, quod
peccatum sil ? Respondendum est esse pec­
catum omissionis, el non commissionis.
Sed objicies, quod peccatum dicitur omis-W»
sionis ab omissione ipsa ; commission is vero
a commissione : ergo non stat actum, de
quo loquimur, esse commissionem, et esse
omissionis peccatum.
• Respondetur, aliunde sumi denomina-kîï
tionem commissionis, et peccati commissio­
nis : sicut etiam denominatio omissionis, et
peccati omissionis non ab eodem derivantur.
Omissio enim et commissio dicuntur ab
actu : nam commissio sonat facere contra
rationem : et ideo ubicunque est actus ratio­
ni contrarius, potest dari commissio. Omis­
sio vero dicit non facere, et carere actu debito:
et ideo ubicunque datur talis carentia, po­
test did omissio. Cælerum denominatio
peccati omissionis. et denominatio peccati
commissionis respiciunt praecepta, illa affir­
mativum, hæc negativum : atque adeo ubi
commissio non opponitur præceplo. quod
simpliciter sit negativum ; quamvis ipsa
abstracte sumpta, quia est actus et non ca­
rentia, dicatur commissio, non denominat
simpliciter peccatum commissionis ; sed po­
tius omissionis: sicut etiam omissio nisi
fuerit contra præceptum, quod simpliciter
est affirmativum, non constituit simpliciter
peccatum omissionis ; licet ipsa abstracte
sumpta, quia non est actus, sed carentia.
revera sit omissio.
'j
Adde, denominationes peccatorum prae­
cipue desumi ab actu ultimo, seu ab eo, in
quo ultimate operatio sistit, quodque est
veluti complementum, et terminus totius
processus : non enim sola voluntas occi­
dendi, absolute homicidium dicitur, nisi
fuerit completa, et consummata per actum
homicidii exteriorem : el ideo ubi hujus­
modi

DISP, V. DP Π. V.

modi coin piemen tu in o->i omisnio, quicquid
antecedit, el e>t ejus causa, denominatur ab
ea peccatum omissionis, quamvis in se sit
uclus positivus : ubi voro e-l commissio,
quicquid ad eam ordinatur, recipit deno­
minationem peccati commissionis, quamvis
sil carentia el omissio.
illi
68. Secundo objicies ex Divo Thoma so«iijctiio.eunda secunda?, quæslione 79, articulo 3
L'TI>,nj'ad 3, ubi docet, peccatum omissionis tunc
incipere, quando incipit ipsa omissio, urgetque præceptum non omittendi ; non
vero quando ponitur omissionis causa : si
autem hujusmodi causa esset peccatum
omissionis, inciperet in illa hoc peccatum.
Deinde quodlib. 1, articulo 17, et quaes­
tione 2 de malitia, articulo 1 ad 1, dicit :
Peccatum omissionis nihil est quam actus
inordinatus : sed actus, qui est causa omit­
tendi, est hujusmodi : ergo est peccatum
commissionis.
Eaer- Respondetur ad primum. Angelicum Docu,Er· torem ibi loqui de peccato omissionis com­
pletive sumpto, prout includit ipsam actua­
lem omissionem : de qua, non vero de toto
peccato, intelligendum est quod ait non
incipere, quousque urgeat tempus præcep­
tum adimplendi. Per hoc tamen non negat
actum, qui est causa omissionis, pertinere
ad ipsum omissionis peccatum : neque in­
tendit constituere aliud, quod sil peccatum
commissionis.
Ad secundum respondetur actum, qui est
peccatum commissionis, debere esse inordi­
natum secundum se, seu in quantum actus
est; non præcise quia sit causa alicujus
inordinate omissionis, sicut est actus, de
quo loquimur : nam hujusmodi actus in­
ordinatus constituit idem numero peccatum
cum omissione, cujus est causa : quod cum
absolute sit peccatum omissionis, ipse etiam
actus debet peccatum omissionis nuncupari.

DUBIUM V.

Utrum actus, qui non sunt causa omittendi,
coexistant tamen omissioni, ab illa vi­
tientur ?

Præter actus, qui sunt causa omissionis,
possunt alii simul exerceri, qui non influunt
in illam, sed habent se concomitantcr : ut
si quis determinatus jam non audire Sa­
crum, vel quia pluit, vel ob vitandum iti­
neris laborem ; no sit domi otiosus, ludit,
studet, aut recitat : ita quidem ut non
propter hæc Sacrum omittat, Quærimus

99

ergo an hujusmodi actus, ex eo præcise
quod tempore illo exerceantur, ab omis­
sione vitientur, et reddantur peccaminosi ?

Communis assertio : et varii modi eam
exponendi.

69. Dicendum est præd ictus actus non
vitiari ab omissione : et ita nisi aliunde
malitiam habeant, manere bonos et hones­
tos. Assertio hæc desumitur ex D. Thoma
supra quæst. 19, art. 7, el aliis locis : tenentque illam communiter ejus discipuli, et alii
expositores hoc loco, quos proinde super­
fluum est recensere. Probatur primo : nul­
lus actus potest vitiari ab omissione, nisi
vel influat in illam, vel sit aliquo modo
ejus volitio : his enim dumtaxat modis po­
test omissio aut quævis alia circunstantia
objectiva afficere actum humanum, ut eum
vitiet (si enim nullo modo afficiat, non erit
quo pacto malitiam ei conferat) nimirum
vel per modum objecti voliti, vel per mo­
dum effectus ex eo sequuti .· sed actus, de
quibus loquimur, neutrum habent : ergo,
etc. Minor, quod attinet in influxum, suppo­
nitur ; alias tales actus non essent pure con­
comitantes omissionem, sed ejus causa.
Quod vero attinet ad volitionem. facile
suadetur : quoniam per prædictos actus ne­
que est volita omissio directe et formaliter,
ut est per se notum ; neque indirecte et in­
terpretative : quippe volitio interpretativa
in eo consistit, quod libere apponitur causa,
quæ debuit vitari ratione effectus : actus
ergo, qui nullo modo habet rationem causæ, nullo modo continet prædictam volitio­
nem.
Confirmatur : ideo circunstantia incul­
pabiliter ignorata non dat malitiam actui
humano, quamvis illum comitetur, quia
ratione ignorantiæ talis circunstantia non
est per eum volita : ergo eo ipso quod
omissio non sit volita per actum, qui
cum illa exercetur, nequii ei malitiam
conferre.
70. Secundo probatur : actus concomi­
tantes omissionem possunt cadere sub voto ·,
el ideo si aliquis dum Sacrum omittit, pro­
mitteret dare tunc eleemosynam, vel reci­
tare calculum virgineum (ita tamen ut non
ob hoc omitteret) votum illud obligaret :
ergo actus prædicli ex eo quod tunc exer­
ceantur, non sunt mali ; alias sub illa circunstanlia temporis nequirent esse voti

Ratio.

Confir*
in.Hitk

Alia,
ratio.

100

·

■

-■J

-

? r

F

41 ·.

51

DE VITIIS,

•VHS.

impediit' : qui enim so somno traderet præmateria, cum hoe semper debeat esse ne
videns fore, ut ex vi hujus actus Sacrum
dum do re bona, sed etiam de re meliori.
debitum omittat, peccat in illo ratione
cunfir· Confirmatur : nam ex opposito sequereomissionis ; quamvis non omittat de facto,
ihiiia tur illum, qui statuit non audire Sacrum,
debere tunc omnem alium actum, quan­
eo quod ab aliquo præter spem congruo
tempore suscitetur, et Sacro intersit. Cum
tumvis ex se honestum, suspendere, maneergo omnis actus incom possibilis cum actu
reque otiosum : quandoquidem si aliquem
exerceret, in ipso etiam peccaret ; quod
praecepto possit quantum est e\ se, illum
impedire ; etiamsi de facto non impediat :
tamen videtur absurdum : ergo, etc.
omnis talis actus o/nissiunis causa, et ab illa
objtN®c referi H objicias, omnem actum,
vitiabitur.
qui exercetur tempore omissionis, exerceri
Hic tamen dicendi modus displicet. Tumuit
quando non debet : debetur enim totum
quia plures actus incompassibiles cum ad­
illud tempus actui, qui omittitur : ergo
impletione praecepti possunt cadere sub
omnis vitiatur ab omissione ratione prævoto in illo, qui determinatus est omittere,
dicta? circunstantiæ quando. Respondetur
ut si quis postquam statuit non audire Sa­
namque negando antecedens : actus enim,
crum ob pluviam, vel ob vitandum itineris
qui exercetur tempore omissionis, idcirco
laborem, vel quia secessit in locum, unde
præcise fieret quando tun debet, quia quod
nequit congruo tempore redire ; voveat pas­
tunc fiat, esset causa prætermittendi actum
cere illic esurientem, docere ignorantem,
debitum, ut n. t»3 diximus : quare nisi
levare infirmum, etc. tenebitur proculdubio
hujus sit causa, sicut non est cur tunc non
ad hujusmodi votum : ergo tales actus non
delfeat fieri ; sic non est cur dicatur fieri
influunt in omissionem, neque ab illa vi­
quando non debet. Potestque hoc magis ex­
tiantur ; alias nequirent esse materia voti.
plicari et roborari : quia actus, qui exerce­
Imo teneretur, qui omittit, ab omni actu
tur simul cum omissione, non habet esse
bono incompossibili cum præcepto toto illo
contra aliquod præceptum, nisi impediat
tempore abstinere, et manere otiosus : aut
actum debitum, qui omittitur, inllualque
ne remaneat otiosus, teneretur exçrcere
proinde in ejus omissionem : quatenus
alium actum bonum cum præcepto comeodem præcepto, quo praecipitur talis ac­
possibilem, ut recitare : quod nullus dicet.
tus, prohibetur indirecte quicquid potest
Tum etiam quia ut aliquis actus vitietur ab
cum impedire, ut dictum est n. 18, ergo
omissione tanquam ejus causa, non sufficit,
actus, qui non impedit, neque influit in
ut quantum est ex se, possit impedire ad­
omissionem, ex eo solum quod fiat cum
impletionem præcepti ; sed debet re ipsa et
illa, non est dicendus fieri quando non debet.
de facto ad id concurrere, et causare in
71. Superes! examinemus, quinam actus
exercitio saltem inchoative : quamvis forte
ex iis, qui fiunt tempore omissionis, ha­
ante effectum sequutum removeatur, et ad
beant se pure concomitanter et absque in­
ipsum non perveniat : aliter enim, omissio
fluxu in illam ? In quo non est omnium
non erit de facto et re ipsa circunstantia
Primus eadem sententia. Quidam enim generaliter
afficiens talem actum, ut exigitur ad com­
uw.ius docent, omnem actum incompossibilem
dicendi.cum actu, qUj omittitur, si tempore illo
municandam ei malitiam. Sed hoc magis
declarabitur num. 75, ubi diluemus ratio­
exerceatur, esse causam omissionis -. adeonem, cui innititur hic modus dicendi.
que illos duntaxat habere se concomitan­
ter, qui possunt simul esse cum actu omis- I
72. Secundus est quorundam Theologo­
rum, quos suppresso nomine referi N. Cor­ da*
so. Ita Greg. de Valentia puncl. 4, Lorea
nejo dub. 9, qui loquentes de omissione n0,ÎK
Un-a disp. 6, Azor tom. 1, lib. 4, cap. 3, Granaactus externi, dicunt, tunc actum, qui tem­
AWr. dus lr. 4, disp. 3, n. 7, et alii. Potestque
pore illius exercetur, habere se pure concoGrandi, hoc suaderi·, quia eo ipso quod aliquis actus
mitanter, quando præsupponitnr alius actus
sil incompossibilis cum actu debito, qui
exterior incompossibilis cum adimpletione
omittitur, eat impedilivas et impedit, quanlum est ex se, adimpletionem præcepti : I præcepti. qui proinde sil causa non adimergo est causa, el influit in omissionem. I pletionis : quando .vero hujsumodi actus
Palel consequentia : nam ul aliquid dicatur I exterior non praecederet, quantuncunque vohabere rationem causas, prout sufficit ut ab 1 luntas esset determinata omittere, quicunomissione vilietur, non est necesse, quod I que actus tunc exerceatur cum præcepto
de facto impediat præcepti adimpletionem ·, i incompossibilis, esset causa omissionis.
sed sufficit ul. quantum est ex se, possit I Fundamentum eorum est : quod actus om­
nino

DISP. V. DUB. V.

nino interior non est sufficiens causa omit­
tendi ne lu m exteriorem : ergo ut actus
exterior incompossibilis cum adimple­
tione præcepti, qui comitatur omissionem,
non influat in illam, debet præcodere alius
actus exterior, qui sit sufficiens ejus causa.
Sed neque hic dicendi modus placet, quo­
ta niam falsum assumit: potest enim voluntas
ob solum experiendam libertatem, vel ob
vitandum laborem, quemcunque actum ex­
teriorem omittere sine ordine ad alium
actum exteriorem, qui hujus omissionis sit
causa, ut de se notum est, ergo, etc.
Wil· 73. Alii denique relati a Curiel dub. 2,
§3, per oppositum docent, omnem actum,
qui subsequitur voluntatem determinatam
ad omittendum, habere se pure concomitanter; dummodo determinatio voluntatis
adeo parum distet ab omissione, ut non sit
verosimile, quod brevi illo intervallo temw-t.i. porismutabitur voluntas. Qui etiam dicendi
modus deficit : et contra illum arguit Curiel
loco cit. quia quod determinatio voluntatis
ad omittendum præcesserit, sive multum
sive parum ab omissione distans, non im­
pedit quin alius actus exterior concurrat ad
exequendam omissionem, et in talem exequutionem influat : ergo non est satis præ­
dicta determinatio, ut actus, qui postea
fiant, non sint causa omissionis. Conse­
quentia liquet. Antecedens vero probatur :
quia stante proposito omittendi, manet vo­
luntas libera ad exequendam omissionem,
vel nihil exterius agendo, vel exercendo
actum externum cum eo, qui omittitur, in­
compossibilem, assumptumque a voluntate
ut medium ad omittendum:quemadmodum
adhuc postquam aliquis decrevit occidere
Petrum, verbi gratia, remanet indifferens
ad exequendam occisionem medio hoc actu,
vel illo, ut confodiendo eum gladio, vel
propinando illi venenum, etc. sicut ergo in
hoc casu quicunque actus ad exequendum destinatum homicidium assumatur,
est causa occisionis, et vitiatur ab illa: ita in
eo, de quo loquimur, quicunque sumatur
ut medium ad omissionem, quam voluntas
decreverat, erit ejus causa, et ab illa vitia­
bitur.
74. Quare relictis his et aliis dicendi mo*(gffgdis, legitimus rem hanc explicandi desumiHjü. lurex doctrina D. Thom®; et illum sei quuntur quoad rem ipsam N. Cornejo,
Curiel, Montes. Zumel, el alii ex Thomistis;
flrei quamvis in modo loquendi discriminari
invideantur. Pro quo sit universalis regula:
z
omnis actus, qui præsupponit causam tota­

101

lem completam. et ad equatam totius omis­
sionis, sive interiorem, sive exteriorem,
etiamsi talis actus incompossibilis sit cum
actu, qui omittitur, habet se pure ut conco­
mitans, et non vitiatur ab omiâsione: qui
vero prædiclam causam non supponit, estqnecum adimpletione præcepti incompos­
sibilis, concurrit ad omissionem ut cansa,
et ab ea vitiatur. Prima pars hujus regulæ
ex terminis videtur nota: nam si actus
præsu p po n i t adæq u a tam, el com plet am causarn omissionis; ergo ipse non habet res­
pectu illius rationem causæ; alias præsupponeret causam ejus completam ; et non
præsupponeret, sed illam constitueret vel
compleret. Et confirmatur ex communi doc­
trina discipulorum D. Thomæ, quam ex­
pendunt N. Complutenses lib. 2 Physic,
disput. 15, quæst. 3, quia unus el idem nu­
mero effectus nequit procedere ex duabus
causis totalibus et completis : ergo eo ipso
quod aliquis actus præsupponat causam
omissionis totalem et completam, nequit
ipse esse etiam causa ejusdem omissionis.
Occurrit Vafenlia, saltem effectum mora- Evasto'
lera (quicquid sit de effectu physico) posse
effici a duabus causis adæquatis et totalibus :
nam si unus homo percutiatur mortifere
simul a duobus, uterque dicitur homicida,
et causa totalis illius mortis.
Sed hanc evasionem impugnat N. Cor- Wonejo. Tum quia rationes, quibus ostenditur, PnaIttr*
eundem effectum physicum non posse pro­
duci a duabus causis totalibus completis,
convincunt idem de effectu morali : non
enim impossibilitas hæc provenit ex spe­
ciali ratione causæ physicae, sed ex ratione
communi causæ totalis et completa). Tum
etiam quia exemplum de morte causata a
duobus, physicum est, nec convincit : nam
vel mors secundum effectum non est ab utro­
que, sed ab uno tantum ; quamvis alter
etiam dicatur homicida propter voluntatem,
quam habuit occidendi, et propter vulnus
Iethale,quoinferretmortem,nisiabalio prae­
veniretur : vel si est ab utroque, non erit ut a
causis totalibus, sed ut a duabus partialibus :
dabitur enim aliquid in illo effectu, res­
pectu cujus ulerque occidens est causa par­
tialis, et quod nullus eorum solus efficeret
ex vi praesentis actionis : ut quod citius vel
saevius moriatur. Adde, neque omissionem
esse solummodo effectum moralem ; sed po­
tius influxus ille,quem exercet in eam actus,
qui est causa omittendi, spectat ad ordinem
physicum, ut influxus indirectus et secun­
darius : sicut enim omissio non tantum

102

DE V ITIIS, ET PECCATIS.

moraliler; sed physice et re ipsa oritur a
voluntate, quamvis secundario et indirecte ;
sic eodem modo oritur ex prædicto actu.
Secunda vero parsprædietæregulæ facile
etiam suadetur : quia actus, qui non præsupponil causam completam et adæquatam
omissionis, et alias est incompossibilis cum
adimpletione præœpti. determinat volun­
tatem. et est ei ratio ut omittat : ob idque
voluntas, quæ ante praedictum actum ma­
nebat indeterminata et indifferens, posito
illo, et ex vi ipsius manet determinata ad
omittendum : vere ergo talis actus est omis­
sionis causa et non se habet pure concomitanter. Confirmatur : quia talis actus eo
ipso quod non est compossibilis cum adim­
pletione praecepti, quantum est ex se, adeo­
que nisi ab alio influxus ejus impediatur,
est sufficiens causare omissionem ; sed ubi
non supponitur causa‘omittendi completa
et adaequata, nihil est quod impediat pr.edictum influxum : ergo exercebit illud de
lacto, et habebit rationem causae.

* · Μ V-

tum materialiter : siquidem quando poni­
tur, supponitur jam impotens ibi et tunc ad
causandum. Itaque quando actus cum adim­
pletione praocepti impossibilis non præsupponit alium, qui sit causa completa; adhuc
dum ponitur, veriiicatur de eo, quod potest
ibi et tunc illam causare : et ideo ponitur
ut causa formaliter, ipsaque omissio virtualiter in illo ponitur, et est volita ; quod
sufficit ut actus ab ea vitietur. Quando vero
actus prædictuspræsuppoilit integram omis­
sionis causam ; in illo eodem signo in quo
ponitur, repugnat jam ei causalitas ; et ita
nec ponitur ut causa formaliter, nec omis­
sio in illo causaliter vel virlualiter ponitur,
aut est volita ·, nec proinde potest ab ea vi­
tiari talis actus.
76. Secundo objicies, quod cum voluntas^j
per suum propositum absolutum est deter-ohjwt?
minata ad non adimplendum præceplum,
datur in ea sufficiens et adaequata causa omit­
tendi : et nihilominus actus superveniens
incompossibilis cum adimpletione influit
in omissionem, et vitiatur ab illa ; ergo,
etc. Major videtur perspicua : quia stante
§π.
determinatione illa et proposito omittendi,
etiamsi nullus alius actus superveniat, se­
/Jbjed tones adversus Iradilam regulam.
quetur omissio ; nec voluntas potest in sensu
Bituito 75. Verum contra priorem partem hujus I composito non omittere : ergo est ibi suffi­
pria» nostra? regulæ objicies primo id, quod in faciens, et.adæquata causa omittendi. Minor
objKdo. vorem primi modi dicendi num. 71, adduxi- | vero probatur ; nam si sacerdos navigatio­
mus. Sed facile juxta solutionem ibi datam
nem faciens, initio statuat in tota illa non
respondetur, actum illum incompossibilem
recitare dis inum officium; et manente hoc
cum adimpletione præcepti, etiamsi alias
proposito, breviarium in mare projiciat,
quantum est ex se, esset sufficiens ad cau­
peccat in isto actu, estque talis projectio
sandam omissionem ; non tamen ibi et tunc
causa omissionum omnium subsequendum.
posse de facto illam causare, aut præbere in | Similiter si quis proponat aliena bona non
ordine ad hoc aliquem influxum, quia sup­
restituere, et sub hoc proposito donet illa
amicis, aut aliter expendat, peccat in ea
ponitur alia causa adæquata et completa,
quæ proinde reddit impossibilem influxum | expensione : eo quod redditur impotens
ad restituendum. Et idem dicendum est
cujuseunque alterius causæ. Neque urget
impugnatio, qua? ibidem fit : nam licet non
de illo, qui postquam statuit non audire Sa­
sit necessarium ad hoc ut actus dicatur causa
crum, se inebriat, vel it dormire, aut ita se
omissionis, et ab ea vitietur, quod omissio 1 elongat ab Ecclesia, ut quando urgeat praecep­
de facto ab illo procedat ; requiritur tamen,
tum, audire non possit ·. ergo hujusmodi ac­
quod hic et nunc quando actus ponitur, pos­
tus, adhuc stante voluntatis determinatione
sit ab eo procedere, et quod de facto proce­
de omittendo, concurrunt ad omissionem.
dat, nisi talis actus ante effectum sequutum I
Respondetur propositum voluntatis,quan- Enerremoveatur. Sive (quod idem est) requiri­ j turmis firmum, solum posse esse comple- vaut
tur, ut pro illo signo, in quo actus ponitur, j tam causam omittendi, in sensu composito,
non præexistat aliquid, quod ejus causali- I sen supposito quod duret :acproinde respectalem et influxum in omissionem reddat 1 tu illius omissionis, cum qua actu conjunimpossibilem : nam eo ipso quod in præ- I gitur : quia vero praedictum propositum
diclo signo tale quid praeexisteret, non po­
per se, et ab intrinseco variabile est; ab
neretur actus ut potens ibi et tunc causare I intrinseco habet quod possit retractari, et
omissionem : imo neque poneretur forma- 1 pro libito voluntatis non pertingere suo inliter ut causa adhuc in actu primo ·. sed tan­ t fluxu ad futuras omissiones; ideoque res­
pectu

ÜISP. V. 1)1 B. V.
peclu haram non est causa complota. Undo
aclusiiicompowibilfecuin adimpletione præccpli huic propositu superveniens, quam­
vis non sit causa illius omissionis, quæ est
simul cum proposito; potest tamen esse
causa subsequenlium : quia respectu fetarum,
non supponitur causa completa absolute,
el simpliciter; sed ipsemet actus eam com­
plet. Per quod patet tum ad majorem hujus
objectionis: nam quod voluntas, stante illo
proposito, nequeat in sensu composito non
omittere, solum probat prædictum proposi­
tum esse causam adæquatam illius omis­
sionis, cum qua se ipso conjungitur; non
autem respectu futurarum: possent enim
omissiones istæ ex vi illius propositi non
sequn Tum etiam ad minorem: nam pro­
jectio illa breviarii idcirco est mala, et
causa omissionum subsequentium, quia re­
specta earum non supponit causam adæqualam, et completam ; sed solum incompletam,
nempe propositum voluntatis ab intrinseco
variabile:quod proinde ut sit causa com­
pleta, eget firmari per alium actum invariabilem ab intrinseco, ex quo futurae
omissiones necessario, seu inimpedibiliter
(saltem per se loquendo) suo tempore se­
quantur: et hujusmodi est breviarii projec­
tio, et alii actus ut dormire, inebriari, etc.
77. Diximusjier alium actum i nvariab Hem
ah intrinseco etc. ut sunt hi, quos modo '
retulimus: quia si actus superveniens pro­
posito omittendi, eodem modo esset variabi­
lis, possetque pro libilo interrumpi,etiamsi
sit incompossibilis in sensu composito cum
adimpletione praecepti, dummodo non su­
matur ut medium ad omittendum, non erit
causa omissionis. Et ideo si quis determina­
tos non audire Sacrum propter pluviam,
velob vitandum itineris laborem ; studeat,
aut ludat, ne remaneat otiosus, etiamsi
hujusmodi actus sint incompossibiles cum
auditione Sacri, non sunt causa omissionis,
quoties durat propositum omittendi ob alios
fines.Et ratio est·, quia hujusmodi actus
non sunt magis incompossibiles cum audi­
tione Sacri, quam propositum de non
audiendo; nec aliter possunt esse causa
omittendi, quam prædictum propositum·,
nam sicut hoc ab intrinseco est variabile,
et potest pro libito interrumpi, et non in­
fluere in omissionem : sic etiam praedicti
actus possunt pro libito deseri, et ad omis­
sionem non concurrere. Unde quia tales
actus non magis determinant voluntatem
ad omittendum, quam nudum propositum;
neque in ralione causæ addunt aliquid

103

supra illud, totaqne eorum vis causative
ornissionis(utitadicamus)in i lio continetur;
idcirco quoties propositum omnino ante­
cedit, et persistit, nequeunt ipsi habere
rationem causæ.
78. Unde non obest si. urgeas, quod Replica,
manente illopropositoomiltendi, potest stu­
dium concurrere ad exequutionem omissio­
nis : ergo vel addit aliquid supra, proposi­
tum in ralione causæ; vel potest duplex
causa omnino eodem modo ad omissionem
concurrere. Respondetur enim propositum Diluitur,
et studium, quoties hoc, manente illo, con­
currit ad exequutionem omissionis, non esse
duas causas, sed unam et eandem : nam ne­
que propositum est causa nisi in ordine ad
studium : neque studium nisi ut exequens
et implens propositum. Pro quo nota quod
propositum de non audiendo Sacro v. g.
potest fieri dupliciter : vel sine ordine ad
aliud opus, præcise ob vitandum laborem,
vel exercendam libertatem, vel potest fieri
cum ordine ad prædictum opus : ut cum
aliquis proponit omittere, ut interea stu­
deat. Similiterilludopus, putastudium, po­
test exerceri vel sine respectu ad propositum
omittendi : ut cum determinatus quis omit­
tere sine alio respectu quam ad vitandum
itineris laborem, vel alium similem, stu­
det interea ad excludendum otium: vel po­
test exerceri cum respectu ad prædictum
propositum : ut si quis eo fine studeat, ut
adimpleat propositum omuendi. Quando
ergo propositum omittendi non fit inordine
ad studendum, neque studium exercetur
cum respectu ad propositum, non integrant
aliquam unam causam;seddisparate se ha­
bent .· et ideo quia propositum præcedit, et
est causa sufficiens respectu omissionis ;
studium superveniens non potest habere
respectu illius rationemcausæ. Quotiesvero
propositum fit cum respectu ad studium,
vel studium assumitur in ordine ad adim­
plendum propositum ; constituunt unum nu­
mero actum in genere moris, sicut actus
interior et exterior, et ideo tunc non sunt
duæ causæ totales; sed ex utroque una in­
tegratur : quia neque propositum est causa
omissionis nisi in ordine ad studium, ut ad
finem vel medium : neque studium influit
in illam nisi ut exequutio propositi.

db: vitiis. ET PECCATIS.

101

DI BIT Μ VI.
fl

1'trum omissio, quæ solum est voluntaria in
catis». sit in se formaliter peccatum?

79. Expediti ab actibus, qui sunt causa
omittendi, redimus iterum ad omissionem,
ut plene constet, qualiter ipsi competat ra­
tio peccati. Quia licet perspicuum sit. om­
nem omissionem actus debiti, quovis modo
accidat, esse objective peccaminosam ; non
tamen est ita exploratum, an omnis talis
omissio sit formaliter peccatum in seipsa?
Quam vis enim nemo iddubitaveritde omis­
sione. quæ est voluntaria et libera in se
(sive intrinsece, ut de omissione actus in­
terni dub. 1, diximus :sive exlrinsece, ut
diximus de omissione actus externi); de
omissione tamen, quæ solum est libera et
voluntaria in sua causa, est non levis con­
troversia. Dicitur autem omissio aliqua roluntoria in se, quia quando ipsa exercetur,
et urget tempus praeceptum adimplendi,
est in pfètéstate voluntatis exercere illam,
vel non exercere : seu (quod idem est ! exer­
cere vel non exercere actum, ad quem tene­
tur. J'olunturia vero solum in causa tunc
dicitur, quando quis dedit libere causam
omi ttendi ; tempore tamen quo u rgel praecep­
tum, jam non est in ejus potestate non omit­
tere : vel quia non advertit praecepti obli­
gationem, ut si sit dormiens aut ebrius :
vel quia licet advertat, nequit jam removere
actum, qui est omissionis causa : ul si quis
projecit breviarium in mare, et postea ur­
gente praecepto recitare non potest. Suppo­
sito ergo quod omissio, quoties in se est vo­
luntaria, ipsa et non solum ejus causa sit
formaliter peccatum, de quo (ut diximus)
nullus dubitat : quæritur an ubi solum est
voluntaria in sua causa, sit etiam peccatum
formaliter in se ipsa : ita ut omittens non
solum formaliter peccet, quando dat cau­
sam ; sed etiam quando actu urget præceptum, et omittit : aut vero solum sit peccatumin ipsa causa; inse autem dumtaxat pec­
cati effectus.
■ i /i
M ;

Sententia Angelici Docturis.
80. Dicendum est omissionem prædictam
non tantum in sua causa sed etiam in seipsa
esse formaliter peccatum ·. adeoque omit­
tentem ex causa voluntaria non modo pec­
care, quando apponit causam, sed etiam

DISP. V. DUB. VI.

quando de facto omittit ; licet tunc nec sit
199, pluresquo alii tam ex Thomislia, quam
sui compos, neque habeat facultatem ad
ex extraneis.
non omittendum. Hæc assertio est expressa
81. Probatur ratione : quoniam omissio
D. Thorn® 2, 2, q. 79, art. 3 ad 3, ubi sicD.T^ j
n-1, voluntaria in causa, in se ipsa formaliter
ait : Prxcepta autem affirmativa non obligant
opponitur præcepto affirmativo exercendi
ad semper, sed ad tempus determinatum, d
1
actum omissum : ergo est formaliter inse
pro illo tempore peccatum omissionis incipit
,
peccatum. Consequentia liquet : nam pecca­
fisse. Potest autem contingere, quod aliquis
i
tum formaliter nihil aliud est quam actus
tunc sit impotens ad faciendum quod debet:
'
vel omissio voluntaria contra praeceptum.
quoti quidem si sit prxter ejus culpam, nun
Antecedens vero suadetur. Tum quia prae­
omittit quod debet, ut dictum est : si vero sit
ceptum de audiendo Sacro, v. g. sicut for­
propter ejus culpam præcedentem, puta cum
maliter et in se praecipit Sacri auditionem,
aliquis de sero se inebriavit ; et non potest
sic etiam prohibet in se ejus omissionem:
surgeread matutinas, ut debet .dicunt quidam,
imo non est aliud prohibere in se omis­
quod tunc incipit peccatum omissionis,quand)
;
sionem. nisi Sacrum præoipere. Tum etiam
aliquis se applicat ad actum illicitum ct in1
quia actus, qui est causa prædictæ omissio­
compassibilem cum illo actu, ad quem tenetur.
nis, eatenus prohibetur per illud praecep­
Sed hoc non videtur verum ; quia dato quod
tum, quatenus prohibetur omissio ; et nisi
ex< iteretur per violentiam, et iret ad matuti­
hæcsecundum se prohiberetur, non prohi­
nas, non omitteret, I nde patet quod proce­
beretur prædictus actus : ergo, et ·. propter
dens inebriatio non fuit omissio, sed omis­
quod enim unumquodque tale, etc.
sionis causa. Unde dicendum est, quod omis­
Dicescum Curiel, prædictam omissionem
însv.
sio incipit ei imputari ad culpam, quando
prohiberi per praeceptum affirmativum,non
fuit tempus operandi : tamen propter causam
quia ipsa sit peccatum et mala formaliter :
prxcedentem, ex qua omissio sequens redditur
sed quia est objectum actus peccaminosi,
voluntaria.
illius scilicet, qui est causa omittendi. Sed
Respondet Vasquez, mentem D. Thomæ
hoc facile impugnatur. Tum quia omis­
in hoc loco esse difficilem : posse tamen vesionem prohiberi solum ut objectum, non
rificari ejus sententiam, si intelligatur de
est prohiberi directe et immediate aut ra­
omissione non ut imputabil i et cu)pabili;sed
tione sui, sed indirecte et mediante actu,
ut est privatio quædam actus natu ml is. Quam
cujus est objectum : praecepta enim non dan­
etiam solutionem adhibent Zumel et Curiel ζπί
tur immediate de objectis, sicut nec dantur
dicentes, Angel. Doctorem non loqui de omis- cu­
Bill·
immediate
de habitibus.; sed de actibus et
sionis peccato quoad culpam ; sed quoad
exercitiis voluntariis : atqui praeceptum af­
exequutionem omissionis. Sed cum D.Thom.
firmativum non prohibet omissionem in­
expresse dicat omissionem contingentem
directe aut mediante actu, qui est ejuscausa;
lempore somni (de hac enim loquitur) tunc
sed immediate ratione sui ; potiusque illum
incipere imputari ad culpam ; liquet expo­
acluta prohibet indirecte et mediante omis­
sitionem hanc violentam esse, et manifeste
sione·, et 'ideo prius debemus intelligere
contra textum. Idipsum docet eadem 2.2, q.D.tt* I
hanc prohibitam esse per tale praeceptum,
150,art.4,et in hac l,2,q.7G, art.3ad3, et
1
quam inlelligamus prohiberi praedictum ac­
q. 77, art. 7. De mal. q. 2. art. 1 adll.q.
i
tum : ergo non prohibetur solum ut objec­
3, art. 7 ad 12, ct ari. 10, in corp, et quæst.
tum. Tum etiam quia praeceptum audiendi
28, de verit. art. 3 ad 7. Necnon in 2, dist.
I
Sacrum v. g. eodem modo prohibet omnem
22,quæst. 2, art. 1 ad 4, et dist. 35, quæst.
Sacri omissionem in diebus festivis sive ta­
1, art. 3 ad 4 aliisque in locis. Quem se'
lis omissio sit voluntaria in se, sive in
quuntur Cajetanus 2, 2, quæst. 150, art. 4, Ltée. !
causa ; imo sive sit voluntaria, sive non :
et quæst. 154, art. 5. Soto in 4, distinct. 12,
quia defectus voluntarii non aufert vel mu­
srttefc
quæst. 1, art. 7. Sylvester in summ. verbo^j
tat prohibitionem ; sed ea invariata per­
omissio. Durandus in 2, disl. 35, quæst. 1, V^
manente, excusat a malitia præcepli trans­
num. 9, Corduba lib. 2, qufest. 23. ConradusJK
gressionem vel omissionem : ut magis de­
in praesenti, ubi etiam Medina dub. 1.
clarabimus disp. 13, dub. ull. atqui omissio,
Cornejo disp. 3, dub. 13, Alvar, disp. 127, S
quæ est voluntaria in se, non prohibetur
Montes, disp. 2.quæst. 1, Greg. Mart. dub.°."*J
precise ut objectum, sed exercitium, et ut
4, Araujo dub. 3, Lorca disp. 4. Suar. disp. uw
mala formaliter: ergo etiam sic prohibetur,
3. de peccatis sed. 4, n. 9, Valent, disp. 6,
quæ est voluntaria in causa.
quæst. 1, punct.4, dub. 3, Salas sect. 9, num.
A-ont 82. Secundo probatur nostra conclusio,
199,

105

et simul praecedene impugnatio roboratur:
quia si omittere Sacrum tempore somni ex
causa voluntaria non esset peccatum, nec
etiam esset peccatum velle sic omittere;
nec peccaret, qui daret causam tali omis­
sioni : at hoc concedi nequit : ergo neque
illud. Minoret consequentia constant : ma­
jor autem suadetur : quia velle id, quod in
se (saltem ex aliqua circunstantia) peccatum
non est, aut dare illi causam, non potest
esse peccatum : ut enim docet D. Th. supra
q. 19, art. 2, bonitas et malitia actus volun­
tatis tota dependet ex re volita : et ita re­
pugnat talem actum habere malitiam, nisi
res directe vel interpretative volita, sit
mala : ergo nisi omissio, quæ dormiendo
contingit, esset mala et peccatum, non es­
set malus actus voluntatis, qui esset volitio,
vel causa talis omissionis.
Confirmatur: namcuilibetdesiderarelicet Confir­
id, quod ut ab eo exercitum, nonest pecca­ matur.
tum : nulli autem licitum est absolute desi­
derare omittere excausa voluntaria; etiamsi
omissio, quæ desideratur, exercenda sit
sine libertate : imo siquis posita tali causa,
ut projecto in mare breviario, haberet hunc
actum, volo ex causa hac quæ jam posita
est. divinum officium omittere, aut colo omis­
sionem ejus, quæ nece-ssario sequitur ex tali
causa, peccaret sine dubio in ea volitione,
ut dicemus disputatione 11, numero 34,
ergo talis omissio in seipsa, ut prædicto
modo exercita, est mala et peccatum.
82. Ad hæc Vasquez et alii ex adversariis Eftnnegantibus prædictam omissionem esse pec­ gium
catum inseipsa, respondent, ideo non licere duplex
eam desiderare, aut dare illi causam, quia
est peccati effectus, et peccatum in sua causa.
Alii vero dicunt, ex ratione nostra ad sum­
mum sequi, prædictam omissionem esse
malam materialiter et objective, seu per
modum materiæ, et objecti alterius actus :
hoc enim sufficit, ul desiderare illam, dareque illi operam sit omnino illicitum ; non
autem sequitur prædictam omissionem
esse formaliter malam, et imputabilem ad
culpam, prout nunc de eo loquimur.
Sed prima evasio nullius momenti est : _
quoniam effectus peccati, qui m se ipsis ualur
peccata non sunt sed tantum in sua causa, primum,
licite possunt desiderari; licet enim mulieri,
quæ per adulterium concepit, desiderare
partum; quamvis sit effectus peccati adul­
terii, et peccatum in illo : sicut etiam licet
ei, qui contra Ecclesiae praeceptum comedit
carnes feria sexta, desiderare nutriri ex
illis, et augeri, quamvis nutritioet augmen­

r— . a
l Π

J

TVv v ζΣ- ’ T.-Tr

106

DE VITIIS, ET PECCATIS.

felio sit effectus comestionis peccaminosæ :
idemque in pluribus aliis cernere licet.
Ergo quod omissio, de qua loquimur, sit
peccati effectus, non tollit quominus secun­
dum se licite desiderari possit, si semel in
seipsa non participat rationem peccati.
Quod autem dicitur, ideo esse illicitum de­
siderare prædictam omissionem,quia ipsa est
peccatum in sua causa, est petitio principii:
supponitur enim, causam omissionis ut ta­
lem esse formaliter peccatum, sine eo quod
ipsa omissio ullo modo peccaminosa sit:quæ
suppositio involvit contradictionem. Mani­
feste namque repugnat, quod causa alieujus
effectus in quantum ejus causa, adeoque ex
ordine ad ipsum effectum sit mala, nisi
talis effectus sit malus : imo nulla potest
esse ratiomalitiæcausæ, ut causa?, nisi ma­
litia effectus; qui ergo ab effi-ctu, qui est
omissio, tollit omnem malitiam, a fortiori
debet illam excludere ab actu, qui est causa
omittendi. Sane si quæratur. cur sit malum
dare causam omissioni Sacri in sommo vel
ebrietate eventura?; non vero dare causam
omissioni homicidii? nulla alia assignabi­
tur, nisi quia prima omissio est mala; non
autem secunda : ergo manifeste petit prin­
cipium, qui ut reddat rationem cur sit illi­
citum primam illam omissionem appetere;
cum tamen non sit illicitum apponere se­
cundam, recurrit ad solam malitiam causa?.
impu- 8-1. Secunda vero evasio quamvis majo[giMiur rem probabilitatis speciem præseferat. po«eiiB- test etiam efficaciter impugnari. Quoniam
nn'· omissio vel actus exterior, quæ secundum
se et per modum objecti considerata, sunt
mala objective, eo ipso efficiuntur mala
formaliler, importanturque ad culpam, si
in rerum natura ponantur per modum
actus secundi medio aliquo influxu volun­
tatis, ratione cujus comparatur ad illam
tanquam ejus effectus : sed omissio in casu.
de quo loquimur, ponitur in rerum natura
per influxum voluntatis, cum ex causa
voluntaria ponatur : ergo si secundum se
est mala objective, ex vi talis influxus red­
ditur mala formaliter et impulabilis ad
culpam. Minor et consequentia constant :
major vero probatur : quia distinctio pec­
cati penes formale et objectivum in eo dum­
taxat consistit, quod peccatum objective
sumptum comparatur ad voluntatem tanquam objectum ab ea appetibile : quod
proinde in genere causæ formalis est prius,
et specifica! ejus actum, datque illi mali­
tiam per modum termini et radicis : for­
maliter vero acceptum idem peccatum com­

paratur ad voluntatem, sicut effectus ex
illa ortus, vel elicitive, vel imperative:
nam quia de ralione peccati formaliler
sumpti est. quod sit malum voluntarium ;
voluntarium autem dicit ortum a volun­
tate; idcirco quicquid ab c.w objecti peccatninosi voluntatis transit ad tw» exercitii
et effectus, transit eo ipso a ralione peccati
objective ad rationem peccati formalis.
Confirmatur; nam omissio, quæ secun­
dum se est mala objective, eo ipso quod ex
causa voluntaria procedat, habet quicquid
requiritur, ut mediante prædicta causa tri­
buatur voluntati, et ilii imputetur : ergo
eo ipso est formaliter peccatum : nihil
enim aliud est peccatum formaliler accep­
tum, nisi malum prohibitum, quod potest
tribui et imputari voluntati. Nec refert an
praedictum malum sit a voluntate, sicut est
actus elicitus; vel mediante alia causa,sicut
est omissio, de qua loquimur : quia ad ra­
tionem peccati formalis sufficit hoc poste­
rius, ut palet in actibus vel motibus pure
externis : qui non sunt a voluntate imme­
diate; sed mediis actibus elicitis, et non
l idcirco amittunt rationem peccati formalis.

j
i
1
!
i
l

j

!

|

DISP. V. DUB. VI.

inebrietur, aul 80mno &e committat,
ebria vel dormiens n viro defloretur ;
I lïwrs
1 non solum peccat quando se inebriat, vel
somno committit ; sed etiam in ipsa actuali
defloratione : sed hujusmodi defloratio tan­
tum fuit voluntaria in causa : .ergo, etc.
.Major suadetur : nam mulier illa per talem
deflorationem amittit irreparabiliter virgi­
nitatem quoad ea, quæ virginitas per se de
materiali importat, ita ut quantumcunque
postea pænileat, implicat quod remaneat
simpliciter virgo : at virginitas extra ma­
trimonium non amittitur irreparabiliter
nisi per peccatum, ut docet D. Thom. 2, 2,
quæst.252, art. 3, el in 1. dist. 33, quæst.3,
art. 1; ergo non solum causa illius deflora­
tionis, sed ipsa actualis defloratio est for­
maliter peccam inosa.
<86. Occurrunt Adversarii, in casu argu­
ru
menti incurri excommunicationem, non
propter exterius homicidium, sed propter
praecedentem voluntatem formalem vel inlerpretativam occidendi ; quamvis non nisi
sequuto exteriore homicidio : quia conseculio hujus effectus est conditio petita a jure,
ut incurratur illa poena. Ila Vasq. Curiel,
etalii. Confirmationem autem non videntur
providisse; ex eorum tamen doctrina forte
§ n.
poterit ei occurri ; non quidem negando in
casu proposito amitti irreparabiliter virgi­
Alia ratio pro nostra assertione.
nitatem (absurdum namque videtur dicere
mulierem illam, quantumcunque poeniteat,
85. Tertia ratio pro nostra assertione
posse manere simpliciter virginem, virgipotest ita efformari. In peccatis commissionitatisque aureola in coelo decorandam: et
nissufficit libertas in casu, ut aliquid sit in
ideo D. Thom. cit. dist. 33, in solut. ad 6,
se formaliter peccatum : ergo eadem liber­
cum dixisset mulieres, quæ in somnis a
tas sufficiet in peccato omissionis. Conse­
viris cognoscuntur, non amittere per hoc
quentia (cujus bonitatem adversarii non
virginitatem, addidit : Nisi forte hac inten­
negant) constat a paritate rationis. Antece­
tione dormitum irent iit a viro cognosce­
dens vero suadetur : nam si quis voluntarie
rentur); sed asserendo vel virginitatem
se inebriet, aut somno committat, praevi­
tunc quantum ad id, quod in ea est irrepa­
dens futurum esse, quod in ebrietate vel
rabile, amitti sine peccato : vel amitti per
somno faciet homicidium : aut si mittat
pttcaminosam voluntatem, quam mulier
venenum absenti, quo illum occidat ; non
illa prius habuit, ut dormiens defloraretur;
solum peccat quando dat causam ; sed etiam
expectata tamen ut conditione necessaria
quando de facto occidit; quamvis tunc nul­
defloratione externa.
lam jam habeat formalem libertatem, quam
Cæterum evasio, quæ adhibetur arguinenhabuit in causa. Unde talis homicida si
aa Io, nequaquam illud solvit: nam excom­
occidit clericum, manet excommunicatus,
municatio lata in percussores clericorum
sequuta occisione, et non antea : ut docet
non imponitur, neque incurritur propter
glossa in caput .Mulieres de sentent, excom­
•olam interiorem voluntatem occidendi:
municat. Paludanus in 1, dist. 18, quæst.3, Pâ!ü;
neque enim interiores actus directe et per
art. 2. Sylvester verbo Excommunicatiosjtrt^
•e subjacent humano ccclesiæ judicio, aut
n. 5, et alii. Desumiturque ex cap. Sane. 15,
ab ea puniuntur : ergo incurritur propter
quæst. I ; excommunicatio autem non in­
ipsum exterius opus homicidii: non autem
curritur nisi propter peccatum formaliler :
incurritur nisi propter id.quod est formaliler
ergo in se est tale praedictum homicidium.
peccatum ·.ergo etc. ITæteroa, qui volens
Confirmatur : quia si mulier virgo eo
animo
îùdru.animo

i

107

clericum occidere, porrexit ei venenum,-si
antequam effectus sequatur vere preniteat,
retractetque priorem voluntatem, faciens
quod in se est, ut impediat homicidium ;
etiam illo sequuto, non manet excommu­
nicatus: quia nullus vere pœnitens et reditus
jam ad gratiam, incurrit majorem excom­
municationem: manet tamen excommunicatus, si talem voluntatem non retractet.
Hujus autem nulla alia ratio potest esse,
nisi quia prædictum homicidium, retractata
voluntate, non est formaliler peccatum,
quamvis sit peccati effectus; illa vero non
retractata, non solum est peCcati effectus,
sed etiam formaliler peccatum: alias si in
utroque casu esset tantum peccati effectus,
ut Adversarii volunt, et in nullo formaliter
peccatum ; deberet occidens vel in utroque
vel in nullo excommunicationem incurrere.
87. Dices primo cum Curiel, in utroqueQU ædam
casu incurri excommunicationem : addit evasio.
Vasquez, ita affirmare omnes, qui tenent,
retractata voluntate occidendi, eventum
sequutum non esse peccatum. Falso tamen præcluhoc ait Vasquez: quia vix est ex nostræ sen- Wrtentiæsectatoribus, qui ita doceat. Et contra
prædictam solutionem urget sequens ratio :
nam cum ad excommunicationem requira­
tur inobedienlia et contumacia, ejus qui
excommunicalur : hujusmodi censura locum
non habet, ubi aliquis reconciliatus Deo per
pcenilentiam, facit totum, quod in se est,
ut ecclesiæ mandatis obtemperet, manetque
omnino illi subjectus: sicut facit omnis,
qui per pcenilentiam reditus est ad gratiam.
Deinde qui antea dum esset contumax et
inobediens incurreret excommunicationem;
ubi primo Ecclesiæsubjicitur, et facit totum,
quod in se est.ut mandato ejus obediat :
slatim eum Ecclesia (exigente ipso) a vinculo
excommunicationis absolvit : ergo non est
credendum, Ecclesiam velle aliquem tunc
hujusmodi censuram incurrere, cum vere
pcenitet de peccato suo, facitque totum, quod
in se est, ut effectus talis peccati non se­
quatur: manetque proinde Ecclesiæ obedienliæ plene subjectus.
88. Dices secundo, esse conditionem ad Alj
excommunicationem incurrendam ipsum „..1<lrt
exterius clericidium, non utcunque, sed ut
habet esse effectus voluntatis occidendi non
retractata? : et ita retractata prædicta volun­
tate, excommunicatio non incurritur: non
quia occisio exterior sit vel non sit pecca­
tum, sed quia deest prædicta conditio. Sed Iin.1U.
contra est, quod adversarii nullum admit- gnaiur.
tunt in occisione illa discrimen, sive se-

I

108
quater ex voluntate occidendi retractata ;
sed dicunt omnino eodem modo comparari
ad talem voluntatem, et osse ejus effectum :
quia praedicta occisio juxta eorum senten­
tiam non alia ratione ad voluntatem prae­
cedentem comparatur, nisi quia fuit semel
per eam volita, semelque voluntarie posita
fuit causa, quæ illam necessario intulit :
hujusmodi autem volitionis el positionis
semel habitæ (inquiunt) nihil potest tollere
sequens retractatio ; sed habet se quantum
ad hoc omnino ac si non esset : ergo quic­
quid alias sil de probabilitate hujus solu­
tionis, adversariis tamen nullo modo suf­
fragatur. Deinde quod sequuta occisione,
voluntate nondum retractata, incurratur
excommunicatio ; retractata vero non in­
curratur : non aliunde potest provenire, nisi
quia retractata voluntate, redditur occisio
involuntaria; el ita nequit esse peccatum ;
illa vero non retractata, permanet volunta­
ria. atque adeo capax denominationis pec­
cati: recurri! ergo jam haec solutio ad id,
quod intendimus, scilicet occisionem prædiclam esse, aut non esse peccatum : el ita
coincidit cum nostra sententia. Qualiter
autem prior voluntas retractanda sit, ut
propter homicidium postea sequutum non
incurratur excommunicatio : et an eodem
modo de irregularitate orta ex homicidio
voluntario, sicut de excommunicatione phi­
losophandum sil? pertinet ad materiam de
censuris. Videatur hic X. Cornejo dub. 13,
num. 29, ubi ulrunque docte et erudite
pertractat.
Befuu- b’9. Solutio etiam adhibita confirmationi
tor soiu-facile refutatur : nam integritas, quæ est
'finaT
se raater*a virginitatis; et qua deperHonis. dita, amittitur irreparabiliter virginitas,
neque amitti potest extra matrimonium sine
peccato; neque amittitur per solam volun­
tatem. vel desiderium experiendi venerea,
et fornicandi : ergo si in casu illo, sequuta
defloratione, deperditur, ideo est, quia prae­
dicta defloratio est formaliter peccami­
nosa. Consequentia liquet : antecedens vero
D.Ttom quoad priman partem suadetur ex D. Tho­
ma 2,2, quæst. 152, art. 1, ubi corruptio­
nem carnis, quævirginilatem destruit, dicit
debere esse voluntariam, adeoque (extra
matrimonium) peccaminosam : et quoad
ubi absque voluntatis consensu contingit,
sive hoc per violentiam, sive in somnis, aut
alio quovis modo accidat, non nocet virgi­
nitati : unde in solui, ad 1, sic ait : Dicen­
dum quod delectatio, quæ est ex seminis
resolutione, dupliciter potest contingere : uno

læcGimiiiosii : uti sequitur, dum per no»
retractationem conservat rationem vel un­
Uris in aiusn.

tnodo ut procedat ex mentis propositu : d n>
tollit virginitatem, etc. | Un modo patent prth
t'eturr præter propositum mentis, tel in durtniendo. tel per violentiam illatam, cui mou
8 HI.
non consentit, quamvis caro delectat iontir,
experiatur: vel etiam ex infirmitate naturr
Difficilis objectio enodatur.
ut patet in iis, qui fluxum seminis patiuntur
et sic non deperditur virginitas: quia pilluli·,
Vl. Præter argumenta, quibus sententia
non accidit per impudicitiam, quam viryinilu
opposita communiter fulciri solet, sunt ob­
excludit. Quoad secundam vero pariem pro­
jectiones aliquæ ad infirmanda nostræ
batur idem antecedens : quia sollis interior
assertionis fundamenta, quas oportet primo
voluntatis consensus in actum vel veneram frij loco diluere. Objicies ergo primo, sequi ex
delectationem non destruit illud, quod est
nostra doctrina, ut illi, qui ex causa volun­
per se virginitatis materia, et irreparabik··,
taria incidit in infirmitatem, imputentur
ad culpam omissiones præceptorum, quæ
sed destruit præcise id, quod se tenet ei
toto tempore infirmitatis non adimplet,v.g.
parle animæ, nempe propositum virgini­
si quis feria tertia ante cinerem inordinate
tatem perpetuo servandi ·; quod se habet in
comedat, praevidens vel prævidere debens
virginitate per modum formæ, ut I). Thom.
inde sibi morbum futurum, qui perduret
docet loco cit. hujusmodi autem propositam
tota quadragesima : sequitur imputandas
restitui potest per poenitentiam sicut alii
esse huic ad culpam omissiones jejunii, au­
virtutes infusæ ; et ita non est irreparabile:
ditionis sacri, recitationis divini officii, et
ergo si mulier in casu proposito amittit
aliorum præceptorum, quæ in tota illa in­
virginitatem irreparabiliter, non amittit
firmitate adimplere præterrniserit : hoc
illam per solum deflorationis desiderium:
autem durum est, et contra satis commu­
sed per ipsam exteriorem deflorationem,
nem Theologorum consensum : ergo, etc.
ut habet esse in se ipsa: adeoque talis
Sequela videtur perspicua : quia omnes istæ
defloratio in se ipsa est peccaminosa.
omissiones sunt in infirmo voluntariæ in
92. Dices non sufficere peccatum precise^
causa, nempe in comestione inordinata,
interius ; sed requiri externam defloratio­
quæcausavil infirmitatem : et omnes sunt
nem. non tamen quæ sit peccatum, sed
contra praecepta affirmativa, quibus con­
peccati effectus. Sed contra : ponamus mu­
trarii actus praecipiuntur : igitur habent
lierem illam taliter se voluntarie expo­
quicquid requisivimus. ut sint in se formasuisse deflorationis periculo, ut positi
litcr peccata.
causa, non esset in manu ejus illam effu- j
i. Confirmatur: quia non ob aliam ratiogere; esset tamen ei liberum poenitere. El
. nem dormienti vel ebrio imputantur juxta
ponamus, de facto per veram contritionem
nostram sententiam, ea, quæ in ebrietate
praecedentem voluntatem retractasse, ac
et somno omittit, nisi quia voluntarie se
postea sine nova ejus culpa dormiens a
tradit somno vel ebrietati, prævidcns aut
viro cognosci. Sane in hoc casu mulier
prævidere debens, inde subsequenda esse
praedicta non amitteret virginitatem : habet
talia peccata : ergo qui praevidet, vel præ­
enim se hujusmodi defloratio materialiter
videre tenetur, tot omissiones subsequendas
omnino el per accidens : neque esset magis
esse ex morbo, quem voluntarie assumit ;
nociva virginitati, sicut nec magis volun­
non est cur sequutæ non illi imputentur.
taria, quam pollutio, quæ, nulla praece­
92. Difficilis visa est hæc objectio : et re
dente causa libera, contingit in somnis:
bene inspecta, etiam militat contra adver­
nam retractata efficaciter voluntate alicujns
sarios: nam omissiones voluntarias in cau­
effectus, effectus non manet per ordinem
sa, quas nos ponimus esse peccata in se. illi
ad illam voluntarius : quamvis conservet
dicunt esse peccata in ipsa causa : el ideo
physice el materialiter rationem effectus :
tot admittere debent committi ab infirmo
et nihilominus in prædiclo casu adfuit pec­
peccata in illa causa, et tot in ea reperiri
catum interius, nempe voluntas fornicandi,
malitias, quot ex nostra sententia sequitur
qua se periculo deflorationis mulier expo­
committi ab eodem infirmo peccata in se
suit, et connotât tanquam effectum ejus
j, ipsis. Aliqui ergo ex iis, qui nobiscum sendeflorationem subsequulam : ergo amplius
< liant praedicta objectione convicii admittunt
aliquid requiritur, ut virginitas irreparasequelam, et nullum quoad hoc discrimen
biliter amittatur : hoc autem non potest
esse aliud, nisi quod defloratio sequatur ut

!

constituunt inter infirmum ex causa volun­
taria ex una parte, et ebrium vel dormien­
tem ex alia ; nisi quod infirmus potest
retractare voluntatem, et ita efficere, ut non
imputentur ei sequentes omissiones : si
tamen non retractet, imputabuntur illi,
sicut imputantur ebrio : non quidem om­
nes, que ex infirmitate, præcipuesi fuerit
diuturna, sequentur ; sed illae dumtaxat,
quas sequuturas prævidere debuit : superat
enim moralem diligentiam, quam homo ad
praecepta adimplenda adhibere tenetur,
omnia prævidere, et praecavere cuncta, quæ
eorum adimpletionem poterunt impedire.
Sic docere videtur Cajetanus alios suppresse CajeL
referens 2, 2, quæst. 150, articulo 4. Mon-1IOQtestes. in præsenti disp. 2, num. 90, et alii.
Et sane, quod ægris, qui voluntarie in ægritudinem inciderunt, imputentur peccata,
quæ committunt in infirmitate, potest pro­
bari ex Concilio Vormaciensi. et refertur Cone.
cap. Si quis, 15, quæst. I, ubi dicitur, quod Verm.
si quis insaniens aliquem occiderit, punien­
dus est, cum ad sanitatem pervenerit ; mi­
tiori tamen pœna. quam si sanus occidisset.
Quod (inquit ibi Gratianus) intelligendum
est de eo, quem propria culpa ad infamiam
perduxit : cum autem insania sit quædam
corporalis infirmitas, et non puniantur, nisi
quæ mala et imputabilia sunt ; manifeste
deducitur, imputari ægris ut peccata illa
omnia, quæ in infirmitate ex causa volun­
taria committunt.
93. Hæc tamen resolutio rigida videtur, Deseri*
et scrupulis valde exposita ; ob idque plu­ tur.
ribus a iis Theologis displicet. Et sane juxta
illam admonendus esset ille infirmus (sal­
tem dum per veram poenitentiam præcedens peccatum non retractat) ut etiam cum
vitæ periculo jejunaret, sacrum audiret,
recitaret, etc. quorum omissiones imputan­
tur ei ut peccata : quandoquidem etiam
cum periculo vitæ tenetur quis peccatum
suum vitare. Et dato quod veram habuisset
poenitentiam, teneretur adhibere omnem
moralem diligentiam, ut illæ omissiones
non sequerentur : quia poenitentia non ex­
cludit obligationem vitandi, quantum pos­
sibile est, id quod secundum se est pecca­
tum : quod tamen communis usus etiam
timoratorum non ostendit. Prælerea infirmi
scrupulis valde angerentur, afllictisque da­
retur magna afflictio, si putarent se peccare
in tot illis omissionibus, quas vitare jam
nequeunt, nisi priorem voluntatem per
veram poenitentiam retractent : ergo etc.
Id vero, quod adducitur ex Concilio Vor-

DK VITIIS, ET PECCATIS.

maciensi. non obstat : quia concilium lo­
quitur de peccato contra jus naturale, scili­
cet de peccato homicidii : non est autem
eadem ratio de hujusmodi peccatis, ac ile
peccatis contra jus positivum, de quibus
nane loquimur, ut ex dicendis constabit :
el ideo quamvis peccatum homicidii el si­
milia imputentur infirmo, si illa prævidit, el culpa sua incidit in infirmitatem,
non sequitur impulandasesse illi prœdiclas
omissiones.
SctM-h 94. Quare hac omissa solutione, melius
Mtï’ai
respondent negando sequelam, el est
Aivir. communior Theologorum resolutio. Ita
Greg
Kart
enim sentiunt Medina infra quæst.
Jta®· ari. 7, et lib. 1, Sum. Alvar, in præs. disp.
j«uu 127, Greg. dub. 4, Thom. Sanch. lib. 5
iztiini consil. cons. 1. dub. 7. el lib. 1, sum. cap.
HcUnj. 12, num. 35, el Joannes Sanctius in seiecS'azm! 1« disp. 54, num. 14 et 20. Ledesma in
Fiiiioc suru
sum.. ο,
2, p. tract. 27
27, cap. 2, in fine. Enriq.
... .. 1
Fwui.<!. lib. 9, cap. 25, num. 11, in commento li­
' Vffcl.
teral P. Sylvest. verbo jejunium num. 24,
Stol Azof tom. I, lib. 7, cap. 27, quæst. 9, Fil&
4
VLiîuei liuc. tract. 27. cap. 6, num. 123, Bonacin.
ttolng
RCajtt
F‘ dû præcept. Eccfesiæ disp. ult. quæst. 1,
Cajet
vep punct. ult. FaguivL præcept. 1, lib. 1, cap.
Coniob
îioùtet’ G η. 7, Villalob. tom. 1, tract. 23, difficult.
znn??L num. 11, Diana tract, de jejunio résolut.
40 et 52. Et loquenles de observatione fes­
torum, docent idem Suar, derelig. tom. 1.
lib. 2, cap. 13, num. 6, Salas de legib. disp.
14. sect. 5, num. 66 et plures alii. Pro quo
etiam Manuel Rodrig. in sum. cap. 23,
conclus. 9. refert Cajetanum, Vegam. et
Varii Cordubam : et posset referri Montes, infra
mcdi quæst. 77, art. 4, n. 40. Zumel veroin
dicendi.
præs. disp. 5, non satis se explicat, et modo
alterum videtur asserere. Rationem vero
discriminis inter ebrium vel dormientem
ex una parte, et infirmum exalia, non ean­
dem omnes assignant. Alii namque dicunt
infirmitatem esse malum p<enæ, et ita non
posse esse simpliciter voluntariam : quia
de ratione pœnæest, quod sit conira volun­
tatem: unde neque omissiones quæ ex ea
sequuntur, sunt voluntaria» simpliciter, ad­
huc in causa ;quod tamen erat necessarium,
ut haberent rationem peccati : ebriolas vero
cum sit malum culpæ, eletiam somnus,
possunt esse voluntaria simpliciter. lia Al­
varez ubi supra num. 8. Videturque hæc
solutio desumpta ex D. Thoma infra quæst.
77, art. 7, ad ultimum, ubi docet, illa, quæ
ex infirmitate corporis procedunt, non
esse peccata : quia infirmitas ipsa non est
voluntaria, sicut est ebrietas.

DISP

03. Ilie liuncn dicendi modus pluribus
infirmos, qui illud, eo ipio quod infirmi
displicet, et merito: quia quamvis illud,
sunl, servare non possunt, obligat tamen
quod est ptvnæ sil contra voluptatem, at
ebrios et dormientes, quia obligat omnes
voluntas esi natura ; potest lamen licet noa
«anos legitimo non impeditos : undo hi
sub ratione pœnæ esse volitum simpliciter
peccant omittendo ; non vero illi. Et quia
per illam, ut esi libera, adeoque volunta­
hic (licendi modus rite intellectus veritatem
rium simpliciter. Deinde non mimis habvl
continet; oportet illum radicitus explicare.
rationem ptvnæ ignorantia, quam morbuj:
Objiciemus tamen prius, quæ contra ilium
el lamen quæ fiunt per ignorantiam, pos­
insurgere videntur.
sunt esse voluntaria in illa, et peccata ins,·
Insurgit enim primo, quod sicut infirmus,
ipsis, ut videbimus disp. 13. Denique uln
quandiu infirmus est, non potest «audire Sapraevideret infirmus, futurum esse, quod in
erum, v. gr. sic etiam dormiens, dum dor­
infirmitate alium occideret ; et nihilominus
mit, id non potest : ergo quoad hanc impo­
ex causa voluntaria incideret in illam, pwtentiam par est ratio de utroque : atque
caret occidendo, et imputaretur ei homici­
adeo vel uterque vel nullus debet propter
dium, sicut ebrio imputatur ; maueretque,
illam a prædicta obligatione excusari. De­
illo sequuto, irregularis : el si occidisset
inde lex præcipiens aliquem actum prohibet
clericum, excommunieatus, ut de amenle
eo ipso quicquid potest impedire talem
el furioso infra dicemus ; ergo potest infir­
actum, el est cum eo incompossibile ; præmitas corporalis esse sufficienter voluntaria,
cipitque ut nullus ab ejus exequutione se
ut effectus mali ex ea sequuli imputentur
impediat : ergo sicut ob hanc rationem qui
ad culpam. Neque huic solutioni favet ali­
voluntarie inebriatur, peccat contra legem
cubi D. Thom. nam in loco allegato solum
praeceptivam Sacri, vel jejunii, imputanreddit rationem ejus, quod regulariter con­
turque illi sequentes omissiones, quia ponit
tingit. Raro namque infirmitas voluntarie
voluntarie impedimentum ad observatio­
assumitur cum provisione eventuum futu­
nem pradiclæ legis : sic etiam peccare debet
rorum, qui possunt esse peccata : non autem
contra hujusmodi legem, qui voluntarie in­
negat, aut quod possit voluntarie assumi:
firmatur : cum eo ipso reddatur impeditus
ad ejus observationem : adeoque debent ei
aut quod si ita assumatur, imputentur ad
imputari omissiones, quæ ex tali infirmi­
culpam effectus sequuli secundum se pectate sequuntur. Denique peccata, quæ sunl
caminosi. Quin potius hoc insinuat : nam
contra jus naturale, ut homicidium, impu­
cum dixisset, infirmitatem corporis non
tantur infirmo in casu, quo loquimur, ut
esse voluntariam, sicut est passio, et ideo
num. 95 dicebamus : non nisi quia qui
quoad hoc non esse similes, addit : Esstl^
voluntarie assumit infirmitatem, volunta­
autem simile, si esset voluntaria, sicut (k
rie incidit in ea, quæ ex infirmitate se­
ebrietate dictum est, ψιτ est quxdam corpora i
quuntur : sed hæc eadem ratio militat in
infirmitas.
peccatis contra jus positivum : ergo eodem
96. Alii vero, ut Gregorius Mart. res­
modo debent imputari.
pondent prædictas omissiones non imputari
toi. 98. Verum hæc non sic urgent, ut præinfirmo, quia non sequuntur ex causa vo­
e· dictus dicendi modus sit derelinquendus ;
luntaria proxime, sed tantum remote. Sed
** oportet tamen pro ejus elucidatione non­
neque hic dicendi modus, ut proponitur ab
nulla animadvertere. Primo ergo nota,
isto auctore, placet : quia infirmitas non
distinctum valde esse, quod aliquis non
minus proxime potest esse causa omittendi
obligetur lege, seu sit ab ea absolutus ; et
quam ebrietas ; nec minus proxime potest
quod excusetur a transgressione legis ; ma­
esse voluntaria, ut intuenti constabit. Prae­
nendo tamen sub ejus obligatione. Nam in
terquam quod ut effectus aliquis secundum
eo. qui non tenetur lege, non adimplere il­
se peccaminosus imputetur probenli illi
lam non est malum adhuc objective: quia
causam voluntariam, parum refert quod
ex nullo capite rationi repugnat, me non
sequatur proxime vel remote ex illa ; dum­
servare legem, cujus obligatione non teneor,
modo vere fuerit in ipsa voluntarius.
sive possim adimplere, sive non possim :
97. Denique Medina, Enriq. Sancius uter­
adeoque ut hæc non adimpletio non impu­
que, et alii ea ratione dicunt, omissiones
tetur ad culpam, nulla eget excusatione. In
praeceptorum, de quibus loquimur, non im­
eo vero, qui lego tenetur, sive adsit ratio
putari infirmo, quia jus positivum huma­
excusans, sive non, ipsum non adimplere
num, quale est præceptum jejunandi, reci­
tandi. audiendi Sacrum, etc. non obligat
bflem secundum se est malum : quia contra
infirmos,

DL'II. \l.
rationèm est non servare legem eum, qui
legis obligatione adslringitur :si lamen hoc
ex ignorantia vel ex impotentia involunta­
rio fiat, non erit formali ter peccatum,
neque imputabitur omittendi : quia ratio
involuntarii excusat transgressionem amalitia formali.
Ex quo iit (nota secundo) dupliciter posse
aliquem impedire se a legis observatione :
vel mediale, apponendo scilicet causam,
per quam a legis obligatione extrahatur, et
sic extractus legem non valeat adimplere :
vel immediate, exercendo nimirum opus,
quod non extrahit operantem a legis obli­
gatione ; est tamen cum ejus observatione
incompossibile. Exemplum primi potest
esse : si quis die jejunii pedestris iter agat :
hic enim ratione itineris ila impeditur ab
observatione jejunii, ut simul a jejunandi
onere eximatur. Exemplum secundi est. si
quis die festivo studio non omnino necessa­
rio occupatus, Sacrum omittat : nam talis
occupatio etsi impediat auditionem Sacri,
nequaquam tamen solvit ejus obligationem.
Primo ergo modo non observatio legis secun­
dum se non potest esse mala, etiam objec­
tive : quia supponit ex vi Vilis impedimenti
subjectum a lege extractum, adeoque legem
ipsam ablatam quantum ad tale subjectum :
exclusa autem lege, omissio aut non adim­
pletio ejus non est mala neque contra ra­
tionem ; imo nec proprie est omissio : quia
non est jam carentia alicujus debiti. Secun­
do autem modo non adimpletio legis proprie
est omissio, quia est carentia actus adhuc
debiti per legem, manente lege ipsa ; adeo­
que intrinsece eidem legi repugnat, et sic
est mala objective : nam malitia objectiva
solum dicit hujusmodi repugnantiam ad
legem, etiam antecedenter ad voluntatem.
Erit vero peccatum formaliter, si sit volun­
taria saltem in causa : quia malitia forma­
lis consequitur ad voluntarium.
99. Tertio observa, non omnes leges
cunctos æquo obligare : sed lex naturalis,
ut non occidendi, non nurchandi, non men­
tiendi, etc. obligat omnes sine exceptione,
ubi primum ad annos discretionis perve­
nerint : ipsum enim lumen naturalis ra­
tionis est quasi hujus legis intimatio. Unde
facere, quæ hæc lex prohibet, aut omittere,
quæ præcipit, in omnibus post prædictum
tempus est malum secundum se et objective;
et si adsit voluntas vel in se vel in causa,
etiam formaliter : quia in omnibus, qui
lege tenentur (ut dictum est) secundum se
est malum facere aut omittere legem. Leges

■■

110

DE VITIIS. ET PECCATIS.

DISP. V. DEJt. VI.

113
I

autem positiva?, præsertim human®, non
obligant cum hac generalitalo ; sed cum
determinatione ad certas personas, valen­
tes eas commodo servare: el aliqn® non
nisi certo tempore, certisque in locis. V. g.
lex jejunandi tantum obligat post adimple­
tam vigesimum primum annum usque ad
sexagesimum vel septuagesimum : et ali­
quando non obligat in lota Ecclesia ; sed in
aliquo regno, provincia, aut civitate : et
adhuc eo loco et tempore nunquam omnes
illius aetatis generaliter obligat ; sed gau­
dentes viribus, ut jejunium saluti el vale­
tudini non noceat. I nde infirmi, valetudi­
narii, operarii, prægnantes, lactentes, et
alia? similes person®, quibus ex parte cor­
poris ad jejunandum vires non suppetunt,
eo ipso quod in tali statu sunt, jejunii lege
non tenentur. Quare non jejunare in eis
etiam objective non est malum, quia non
est contra aliquam legem: neque proinde
etiam si voluntarie fiat, habebit formaliter
rationem peccati. Idemque. servata propor­
tione, dicendum est de legibus audiendi
Sacrum, recitandi horas canonicas, carni­
bus statutis diebus non vescendi, aliisque
similibus, quae jmposilæ sunt pro sanis ;
infirmos vero non ligant.
Verit»
l‘*s constat veritas secundae solu«lo- lionis juxta posteriorem modum illam
ttoms. tuendi : et quare omissiones auditionis Sa­
cri, observationis jejunii, etc. non impu­
tentur infirmo neque in se, neque in sua
causa formaliter: etiam si voluntarie in
morbum inciderit; quia nimirum per ipsam
infirmitatem extrahitur a lege praecipiente
actus omissos: seclusa autem lege praeci­
piente aliquem actum, omissio ejus non est
mala adhuc objective : quia non est carentia
alicujus debiti, neque proinde rationi repu­
gnat : unde neque exercere aut velle talem
omissionem, neque ipsa omissio voluntarie
exercita habet esse peccatum formaliter.
Diximus prædictas omissiones non imputari
in firmo adhuc in causa farmaliter: quio eo
ipso quod secundum se non comprehendan­
tur a lege, neque ei repugnent; nequii earumcausa puta nimia comestio, esse pec­
catum, in quantum causa illarum seu per
ordinem ad illas : sed lota ejus malitia ali­
unde oritur, nempe quia est conira tem­
perantiam, vel quia nocet valetudini.
Quod vero sil causa omittendi, nihil addit
materiali. Cæterum ebrio et dormienti ex
causa voluntaria, imputantur ad culpam
prædictæ omissiones tam in se, quam in
ipsa causa : quia adhuc in illo statu manet

uterque sub legis obligatione: et ideoadhuc
tunl exceptiones temporis,loci,personarum,
tunciM malum objective, quod legem non
etc. pro infirmis : exigit enim ipse modus
adimpleant. I nde eum hæc non adimpletio
cum suavitate providendi el gubernandi, ut
seu omissio per causam voluntariam in
infirmitate sua satis afflictis afflictio alia non
exercitio ponatur, nihil deest quominus ita
detur; atque ita praeceptis aliquo inudo ρωexercita, sit peccatum lormaliter.el ad cul­
nalibus,quoad fieri potest, non graventurjsed
pam imputetur tam omissio quam causa.
ab eis excipiantur : semel autem exceptione
101. Illa vero, quæ contra hunc dicendi^-,
facta (sive ea licite fiat, sive illicite) jam
modum urgere videbantur, facilediluuntur.‘U
non obligant ; unde agere quæ alias prohi­
Nam ad primum dicendum esi, non quam-*’
bent ; aut omittere, quæ jubent, utcunque
cunque impotentiam ad observandum prae­
voluntarium, neque in se, neque in causa
ceptam extrahere ab ejus obligatione; sed
est malum. Qualiter vero ununquodque ex
illam dumtaxat, quæ est intrinseca, et (ut
his praeeptis positivis in particulari obli­
ita dicamus) per λ·, seu quæ tollit a subjecto
get, vel non obliget; aut quibus in casibus
id, quod immediate lex in eo supponit, et
cesset ejus obligatio? non est praesentis loci
supra quod cadit: et regulariter solet esse,
exactius tradere : sicut neque examinare,
quæ aufert vires necessarias et per se re­
an in omnibus el solis praeceptis j u ris posi­
quisitas ad exercendum opus praeceptum,
tivi humani exceptio a nobis facta locum
sicut infirmitas illas aufert. Quia regulari­
habeat, an vero etiam ad præcepta juris di­
ter praecepta poenalia imponuntur solum
vini aut ad aliquod ex naturalibus possit
gaudentibus viribus per se requisitis ad
extendi ? sed spectat ad peculiares eorum
eorum adimpletionem. Ebrietas autem vel
materias : de quo plura Theologi morales.
somnus non sic vires auferunt ; sed suppo­
Lniversalisautem regula, etiam quoad præ­
nunt eas, et ligant rationem ne dormiens
cepta juris humani, in hoc tradi nequit :
vel ebrius ulatur illis, sicut deberet uti.
aliud enim alio strictius obligat: faciliusUnde hæc impotentia non est sufficiens ex­
que eximitur quis ab obligatione jejunii,
trahere hominem ab obligatione præcepti;
quam ab obligatione audiendi Sacrum :
bene autem infirmitas.
quod vel ex materia vel ex fine ipsorum
Ad secundum respondetur legem præcipræceptorum, aut ex aliis juris principiis
pientem aliquem actum prohibere quicqiiid
venandum erit : maxime vero standum est
est cum eo incompossibile, non tamen om­
communi consuetudini, et Theologorum
nibus, sed iis præcise, qui manent sub obli­
acceptioni, quæ in his rebus habet regula­
gatione talis legis : quare illud, quod ita
riter vim legis.
impedit actum aliqua lege praeceptum, ut
te· 103. Quaeri etiam potest, num si data
prius natura extrahat impeditum ab ipsius
~ opera, ut non jejunet, aliquis in morbum
legis obligatione, non potest prohiberi per
incidat, imputentur ei jejunii omissiones,
talem legem : quia lex nihil praecipit vel
quas ex morbo secuturas prævidit? El est
prohibet nisi eis, quos obligat : infirmitas
simile, si quis absque necessitate pedestris
autem ita impedit observationem jejunii,
iter agat, vel alium laborem assumat eo
quod priusconstituendo hominem infirmum
fine, ut a jejunii obligatione excusetur? Afet debilem eximit illum a jejunii lege, ut
firmative respondent Medina, Alvar. Enriq.
^etalii ex iis, quos n. 94 retulimus. Quo­
dictum est, atque adeo nequit per talem le­
gem prohiberi. Secus est de ebrietate el
niam fraus (inquiunt) nemini patrocinari
somno, quæ ita impediunt legis observadebet, nec decet, quem ex dolo commodum
tionem.ut relinquant dormientem elebrium
reportare, ut est Juris principium cap. Se­
eadem lege adstrictos : eo quod talis lex
des et cap. Ex tenore de rescrip. ergo qui
nunquam a se exemit dormientes aut
dolosa illa intentione et in fraudem legis
ebrios.
jejunii vult se ab ejus observatione impe­
102. Ad tertium denique respondetur
dire, non debet a jejunandi obligatione
esse disparem rationem : nam præcepta na­
exonerari. Propterea namque qui brevia­
turalia, et praesertim negativa, ut est prae­
rium ex industria in mare projicit, projec­
ceptum non occidendi, obligat omnes abs­
toque recitare non potest, non absolvitur
que ulla exceptione : el ita quicunque agit
ab onere recitandi ; sed imputantur ei se­
contra illa, facit quod secundum se est ma­
quentes omissiones, quia talis projecto fuit
lum, saltem objective vel in se, vel in causa,
in fraudem legis : ergo similiter in nostro
non potest non formaliter esse peccatum.
casu.
Præcepta vero juris positivi humani admit­
Opposita nihilominus opinio est satis protunt
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.

-i-L—

habilis : et forte ab intrinseco ac melaphy- Atia
sice loquendo, probabilior : quam sub propriie terminis luentur locis cit. Joannes, et
Thom. Sanch Filiuccius, Fagundez, Azor,
Villalobos, et alii : et in simili Salas, et
Suar, ubi supra. Et ratio illam suadet: quia
eo ipso quod aliquis extrahatur ab obliga­
tione legis, seu lex illum non obliget (sive
hoc bona sive mala intentione, licite vel
illicite factum sit) est incapax delinquendi
in effectu contra talem legem : al infirmus
extrahitur per ipsam infirmitatem a lege
jejunii, quæ solum pro sanis imposita est,
et infirmos non obligat : ergo ex quacum­
que causa vel intentione infirmitas prove­
niat. nequit dum infirmus est, delinquere
contra talem legem: atque adeo neque illius
non adimpletiones possunt ei imputari.
104. Dices, peccare in causa contra legem Bcpiiu.
jejunii eum qui vult infirmari, ut ad jeju­
nium non teneatur; et ratione istius pec­
cati in causa, imputari illi sequentes omis­
siones. Sed contra, quia velle aliquem exo- Epernerari ab aliqua lege, aut velle extrahi ab vatnr·
ejus obligatione, non est velle aliquid con­
tra ipsam legem ; sed solum quod obligatio
legis illum sub se non comprehendat. Unde
si quis ab hoc territorio, ubi scit institutum
jejunium speciale pro iis dumtaxat, qui in
eo assistunt, discebat ad locum, ubi tale
jejunium non obligat, quacumque inten­
tione id faciat, non peccat non jejunando,
nec facit aliquid contra legem jejunii :
sed utitur jure suo,quo potest se constituere
extra talem legem, in eo statu et loco, ubi
ipsa non obligat, ut est satis communis opi­
nio : ergo qui scit infirmos non teneri lege
jejunii, adeoque posse infirmando extrahi
ab hac lege, et eo animo infirmitatem assu­
mit, non idcirco operabitur contra jejunii
legem : quia re vera non vult non jejunare
quando jejunium obligat ; sed vult se cons­
tituere in eo statu, in quo non obliget, ut
ita non jejunando non peccet, nec faciat
contra talem legem. Quemadmodum etiam
si quis peteret a Pontifice, et obtineret pri­
vilegium ad non jejunandum, sicque a jeju­
nii lege se extraheret, non peccaret contra
talem legem, nec aliquid in eam committe­
ret, ut est per se notum : quia non inten­
dit non jejunare, supposito quod prædicta
lex obliget ; sed vult constitui per illud pri­
vilegium extra talem legem, ac in eo statu
in quo non jejunare non sit contra illam. Et
licet infirmus peccet, dum nimium come­
dendo vel alia nociva sumendo, incidit vo­
luntarie in infirmitatem; non tamen peccat
8

DE Vims.

H1

1

K

·* '

ir

*

contra illam. Quart) is solum coiumlttil
adbite in causa contra legem jejunii ; neque
per ordinem ad sequentes omissiones, et ut
fraudem in praejudicium alicujus legis, qui
causa earum formaliter, comestio illa est
manens sub ejus obligatione, voluntarie
efficitur impotens ad eam implendam :
peccatum : quia tales omissiones relate ad
ut contingit in illo, qui breviarium projicit
tempus, pro quo ab infirmo exercebuntur,
in mare, ne postea recitare valeat, et in si­
non sunt aliquid peccaminosum, aut lege
milibus'.
prohibitum, ut ex dictis constat. Deceat au­
Per quod palet ad illa, quæ num. 97 in
tem contra communem temperantiam, aut
contra amorem naturalem, quibus tenetur
oppositum urgere videbantur : manelqiro
universalis hæc regula in morali Theolo­
comedere temperate, el propriae saluti non
gia maxime observanda : l 'bi causa impe­
nocere. Vel ad summum peccabit contra
diens alicujus legis adimpletionem extrahit
legalem justitiam, quatenus sine justa causa
omittendum ab ipsa lege, ; sive talis causa
vult se a legis obligatione extrahere. Sicut
alias peccaminosa sit, sive non ; et sive hac,
peccaret, qui sine rationabili causa disce­
sive illa intentioneapponatur; sequentes omis­
deret ab hoc loco, in quo lex obligat, ad
siones, etiam si sint prxvisx aut intenti,
alium, ubi non est similis obligatio : vel
non imputantur ut peccata neque in causa,
qui peteret privilegium a Pontifice ad non
neque in seipsis. Ibi vero prædicta causa
servandum ejus legem, ei) dumtaxat fine ne
omittentem non extrahit a legis obligatione,
sit sub talilege. Quod peccatum (si quod, vel
et voluntarie apposita est ; omissiones sequen­
veniale esti spectabit potius ad legalem jus­
titiam, quæ dictat neminem sine rationa­
tes in ea pr.Tvisx, vel prxrideri debitx, omnes
imputantur, et sunt formaliter peccata tam
bili causa a communibus legibus debere se
subtrahere, quam ad illam specialem legem
in causa, quam in se ipsis. Ex qua regula
a cujus obligatione se subtrahit.
varii casus pro morali disciplina possunt
Diittiiur IÔ5· Diccs secundo, infirmum in casu
deduci.
itta prædicto non extrahi a lege jejunii: quia
§ IV.
replin. infirmitas incursa est in fraudem et in
praejudicium præ-diclæ legis; et fraus ne­
Diluitur triplex alia objectio.
mini contra legem patrocinatur. Sed con­
tra : quia legis obligatio non debet ex
106. Secundo objicies : peccata quæ con-g^
peculiari hujus vel illius bona aut mala
sistunt in verbis, ut blasphomiæ, convicia, objea
intentione ultra propriam materiam a !%e
contumeliæ, etc. non imputantur ebrio, aut
ipsa determinatam extendi; imo poenalia
dormienti, ut mala in se ipsis ; quamvis ex
ulpote odiosa debent, quantum fas est
causa voluntaria processerint : ergo idem
coarctari et restringi : et lex jejunii ex se et
dicendum erit de omissionibus, et de aliis
ex communi consuetudine, qua introducta
peccatis. Antecedens ex eo probari videtur:
est. habet non obligare nisi sanos et robus­
quia verba, quæ dormiens vel ebrius pro­
tos ad jejunandum, omnes alios excipit:
ferret, nullus reputat ut nociva notabiliter,
ergo peculiaris hujus vel illius intentio
nec pluris ea æstimanl cordati, quam si a
nequit efficere, quod prædicta lex extenda­
puero non habente rationis usum, vel a
tur ad infirmos et debiles. Neque hinc fit
psittaco proferrentur : aestimarentur autem
dolum vel fraudem patrocinari alicui in
et prohiberentur, quantum fieri posset, si
præjudicium legis : quia in casu proposito
essent peccata. Consequentia autem videtur
nulla intervenit fraus vel dolus contra le- I perspicua a paritate rationis.
gem jejunii; sed tantum fuga quædam et
Confirmatur :quia si quis ex prava juran- c#&recessus a tali lege. Sicut ille, qui ab hoc
di consuetudine absque plena deliberatione
territorio, ubi jejunium obligat, alio ubi
sæpius pejeret, non imputantur illi in se
non obligat, discedit ea solum intentione,
ipsis hujusmodi perjuria tanquam peccata
ut subterfugiat obligationem jejunandi ;
mortalia ; nec propter illa incurreret quis
nullam fraudem committit in legem jeju­
excommunicationem, si lata esset contra
nii, neque operalur aliquid contra illam.
perjuria, ut docent plures, quos refert, et
Cum enim lex eos duntaxat obliget, qui ■ sequitur Thom. Sanch. lib. 3, sum. cap. 5
manent sub illa·, neque lex positiva ad hoc
a num. 28, et nihilominus juramenta illa
obliget, ut quis sub illa maneat ; recessus
quamvis in se non sint plene libera ; bene
et fuga a tali lege (sive alias per ordinem
tamen in sua causa, nempe in prava con­
ad aliam legem, a qua quis non potest fu­
suetudine voluntarie acquisita, ex qua pro­
gere, licite fiat, sive illicite) non potest esse
veniunt : ergo, etc.
107. Sun!

disp. v. DUB, vi.

-

107. Sunt circa hanc objectionem, qui l
nullum constituunt discrimen inter verba
el facta, seu inter peccata oris et operis : et
secundum horum doctrinam negandum erit
antecedens. .Melius lamen ex doctrina Ang.
Ductoris 2, 2, quæst. 72, et quæst. 75, res- |
pandetur illo admisso, negando consequen­
tiam : quia re vera eadem verba, quæ pro­
lata ab habente rationis judicium, essent
verba blasphemiæ, contumeliæ, aut convi­
cii ; ubi a dormiente, amenle, vel ebrio
proferuntur, nihil horum continent ; sed
nudum sonum, nec bonum, nec malum
adhuc objective, nec proinde lege aliqua
prohibitum. Quocirca est apertum discri­
men inter peccata operis, seu facta ex una
parle (sub his etiam omissiones compre­
hendimus) et inter verba, seu peccata oris
ex alia. Nam opera, ut observat bene Mag.
Solus lib. 5, de just, et jur. quæst. 9, art. 2,
(idem est de omissionibus) secundum se
ipsa antecedenler ad hoc quod bona, vel
mala intentione, sano vel læso judicio
exerceantur ; sunt objective bona vel ma­
la : quia secundum se ipsa habent, quod
proficiant, vel quod noceant : ex quo rectæ
rationi consonant, vel dissonant. Homici­
dium v. g. aut adulterium ex ipso externo
opere et ut antecedit voluntatem et judicium
exequentis, est damnum proximi, et ex hoc
reclæ rationi dissonum, et prohibitum lege.
Quare cum illud, quod est objective malum
et prohibitum, fiat malum formaliler, eo
ipso quod sit voluntarium vel in se, vel in
causa ; sufiicit quod hujusmodi opera ex
causa voluntaria procedant ; ut sint peccata
formaliler : sive in vigilia, sive in somno ;
sano vel læso judicio exerceantur. Cælerum
verba non sunt adhuc objective bona, vel
mala, sicut nec sunt formaliter verba, per
id præcise, quod in se sunt, scilicet sonus
quidam in aere causatus ; sed per hoc quod
intellectualem et humanum conceptum ho­
minis loquentis, rationalequc ejus judicium
ex impositione humana el ad placitum si­
gnificant : et ideo præcisa a verbis hac
significatione, neque consonant rationi, ne­
que dissonant, nec proinde habent esse
bona, vel mala etiam objective. Ex quo fit,
quod opera ut in plurimum eadem omnino
sunt quoad rationem boni, vel mali objec­
tive sumpti, sive a sui compote, sive ab im­
pete exerceantur : verba autem eo ipso quod
amentis impote proferantur, amittunt for­
malem rationem verborum ; tantumque
materialiter verba dici possunt : quia desi­
nunt significare ad placitum ex animo lo-

quenlïs ; cl consequenter amittunt disso­
nantiam ad rationem, quæ reperitur in iis,
qnæsunt formaliler verba, uti est disso­
nantia blasphemiæ, contumeliæ, convicii,
etc. Quare similia verba licet externo sonu
verba blasphemiæ, contumeliæ, aut con­
vicii videantur ; revera tamen nihil horum
continent : el ideo cordati (vt dicitur in
objectione) eis non offenduntur : nec pluris
facienda sunt, per se loquendo, quam si a
psittaco proferrentur, et verba non essent :
adeoque nec per se loquendo, etiamsi ex
causa voluntaria sequantur, erunt peccata
formaliler neque in se, neque in ipsa causa.
108. Diximus per se loquendo : quia per
accidens potest materialis illesonus et solei
esse valde nocivus ratione scandali, quod
in audientibus generet;aut alicujusallerius
damni, vel nocumenti, quod inferat : et
præserlim cum audientes ignorant profe­
rentem impotem sui esse ; sed judicant ip­
sum loqui formaliter, blasphemando, expro­
brando, vel id, quod habebat sub sigillo,
detegendo. Unde si hujusmodi nocumentum
fuisset praevisum, et voluntarium in causa;
imputaretur tam in causa quam in seipso :
sicut alia peccata, quæ consistunt in factis,
vel omissionibus.
Nec refert si urgeas : tum quod familiare Replica*
est ebriis, et amentibus loqui ex præconceplis : et ita ex his, quæ in amentia, vel ebrie­
tate loquuntur, sæpe colligimus, quæ ante
illas concipiebant, et in corde retinebant :
ergo verba eorum vere sunt significativa
horumconcepluum, el sic verba formaliter.
Tum etiam quod si quis scicet, sein ebrie­
tate loqui verba blasphemiæ, el data opera
ut proferret illa, inebriaretur; non modo
peccaret contra sobrietatem, sed etiam con­
tra religionem, volens in ebrietate sic loqui
contra Deum: etiamsi nulluscssethomo.qui
illum audiret : ergo adhuc tunc sunt verba,
et blasphemiæ formaliter.
109. Respondetur enim ad primum, per Diluitur
verba ab amenle vel ebrio prolata aliquali- 'iUMd
primant»
1er posse colligi, et manifestari eorum conceptus rationales et humanos, quos ante
ebrietatem et amentiam habuerunt : non
quidem immediate, sed mediis aliis simili­
bus conceptibus, qui ebrietatis vel amenliæ
tempore in eorum imaginatione repræsentantur: nam proplerconnexionem, quæsæpe
est inter prædictos conceptus, manifestatis
per illa verba his posterioribus,priores ali­
qualiter manifestantur. Hujusmodi autem
manifestatio non fit per illa verba tanquam
per signa ad placitum, et quæ humano ac

■lu.···

116

·

•

■

I

j

BE VITUS,

rationali modo significent. quæquo proinde
dlyectionis respondetur, quod si illo, qui Sole»
sint verba formaliter: sed magis ut per si­
ex prava consuetudine profert perjuria, actu ecati·
gna naturalia vel ex consuetudine. Possunt
dum ea profert, non est plene sui compos, IÎAC1
enim amentes et ebrii, sicut utuntur aliis
non peccat mortaliter : quia talia perjuria
signis natu ralibus, ut motibus, ploratu, risu,
propter rationem hactenus traditam, non
etc. uti etiam illosonu verborum ad mani­
sunt simpliciter verba formaliler, nec
festanda quæ sentiunt ; et qua? imaginatione
proinde simpliciter perjuria et peccata;
percipiunt : ob consuetudinem tamen fre­
sed adsummum secundum quid juxta ratio­
quentius verbis quam aliis signis naturali­
nis usum, qui est in subjecto : unde neque
bus ad hoc utuntur. Ex quo non fit. illa
consuetudo, ex qua procedunt, precise per
esse formaliter verba, aut proferentem ea
ordinem ad hujusmodi perjuria esset mor­
loqui formaliter : quia ad hoc necessaria
taliter peccaminosa. Si vero qui perjuria
erat significabo ad placitum ex animo loprofert, actu est plene sui compos, alio ta­
quentis, et quod exprimerent immediate
men distractus; talia perjuria sunt objective
humanum et rationalem conceptum profe­
mortaliter peccaminosa, quia sola distractio
rentis : qui quidem conceptus et animus in
non tollit ab eis, quod sint formaliterverba
ebriis, dormientibus, aut amentibus non
humana et perjuria simpliciter. Unde, sup­
reperitur : ac proinde nec malitia etiam
posito quod ex consuetudine tanquam ex
objectiva propria verborum, ut verba sunt.
causa simpliciter voluntaria procedant, im­
Diximus fptrexl propria veritorum, ut verba
putari debent in se ipsis ut simpliciter
sunZ.-quia non negamus posse reperiri in
perjuria, et ut peccata mortalia formaliter.
illis verbis materialibus eam malitiam, quæ
111. Dices, perjuria ista actu et secundum Rqin
potest esse in quodam signo naturali, per
id precise, quod habent in se, non sunt
quod ebrius aliqualiter manifestet pravas
simpliciter libera, neque actu procedunt ex
cogitationes et judicia, quæ sobrius contra
aliqua intentione, quæ simpliciter sit inten­
proximum et contra Deum efformavit : et
tio jurandi : ergo nec sunt formaliter verba
ideo si talis manifestatio esse tab eo praevisa · nec perjuria simpliciter. Respondetur ne-Dites.',
ante ebrietatem, imputaretur illi ut pecca­
gando consequentiam : aliunde enim verba
tum in se ipsa. Cæterum sicut hæc malitia
habent, quod sint formaliter verba, adeoque
non est propria verborum,ut verba sunt; ita
perjuria; aliunde vero quod sint libera, aut
non constituit blasphemiam, contumeliam,
quod libere proferantur: nam illud habent
aut convicium, quæ sunt proprie peccata
ab intellectu, a quo habent, quod signifi­
oris. Pertinebit nihilominus ad eorum spe­
cent. hoc vero a voluntate : id autem, quod
cies : quia hujusmodi peccata extendunt se
est ex parte intellectus, non tollitur sim­
ad totum id, quod potest internam concep­
pliciter per distractionem : quia distractio
tum contra Deum vel proximum quovis
non efficit, quod aliquis non concipiat hu­
modo manifestare : ut est doctrina D. Thomæ
mano modo, et intelligat simpliciter, quæ
2,2, cit. quæst. 72, art. 1. Per quod replica
dicit ; quamvis in ordine ad alia, ad quæ
alia, quæ hic fieri posset, manet soluta,
magis attendit : efficit tamen, ut voluntas
Diluitur
110. Ad secundum dicas, inebriantem se
actu ea libera non poterat : quia libertas
quoad
ex intentione proferendi verba blasphemiæ
actualis in loquendo requirit, ut loquens
secun­
non utcunque percipiat intellectu, quod dicit;
dam. peccare ut in plurimum contra religionem:
vel propter animum blasphemandi, existi­
sed quod id concipiat et intelligat in ordine
mans (licet falso) posse in ebrietate illum
ad id ipsum, non precise in ordine ad alia,
exequi(eruntqae objectum illius animi blas­
in quæ sit distractus. Nam quia operatio
phemiæ cogitate quas si posset, in ebrietate
voluntatis ibi incipit, ubi desinit operatio
proferret) vel per ordinem ad ipsa verba,
intellectus, ut recte explicat D. Thom. in 3.
quæ in ebrietate loquitur, quatenus modo
dist. 27. quæst. 3, art. 1, ideo voluntas ab
dicto possunt manifestare aliquod judicium
eo perfecte incipit exercere suam libertacontra Deum prius efformatum. Quod si to­
tem, in quo intellectus attentio figitur.
tum hoc, et aliorum scandalum deficeret,
112. Tertio objicies, sequi ex nostris TirüJ
nullum esset ibi peccatum, saltem grave
rationibus, unicuique imputanda esse in seobjfCtia
contra religionem. Quia vero intentio sic
ipsis ut propria peccata omnia, quæ ab aliis
loquendi vix nisi ex pravo aliquo allectu in
ex ejus exemplo, consilio, vel præcepto
Deum procedere poterit, rarissime deficiet
committuntur : sed hoc manifeste est fal­
in ea prædictum peccatum.
sum : ergo, etc. Sequela ex eo patet, quia
Ex quo ad confirmationem principalis
omnia illa sunt voluntaria in causa respectu
consiliantis,

I

DISP. V. DUB. VI.

consiliantie, prœci pion tie, aut scandalum
pri’boatis : el alias secundum so sunt mala
objective ol contra legem : habent ergo, si
vera diximus, quicquid requiritur ut lanquam propria ejus peccata ipsi imputentur.
Minor autem probatur : nam alias qui pro­
prio consilio, præcepta, vel peccato alios
scandalizat, teneretur diligenter investi­
gare, quot ab illis peccata ratione prædicli
scandali cum offectu committantur, etomnia
illa tanquam propria in confessione expli­
care : quod nullus dixit ; sed ad summum
tenebitur confiteri, se jussisse, aut consu­
luisse talia peccata, vel scandalum ad ea
præbuisse, non curando an re ipsa fuerint
ab aliis commissa, vel non : nisi forte
aliquando propter onus restituendi, vel
aliud simile.
Dtfriin Ad solutionem hujus objectionis animadK»so· vertendum est, dupliciter aliquid posse esse
te®*· causam alicujus actus vel effectus peccaminosi : vel per modum principii et suppositi
exequentis talem actum, et ejus postremum
dominium apud se habentis : vel per modum
objecti moventis moraliter, et allicientis ad
sui prosequutionem ; proindeque dependenter a voluntate alterius suppositi, a quo
exerceatur talis actus, et penes quod sit ejus
dominium. Ei ergo, qui primo modo est
causa peccati, imputatur tanquam proprium
peccatum, cujus est causa, diciturque illo
formaliler et proprie peccare : nequaquam
tamen ei, qui solum est causa posteriori
modo. El ratio est quia denominatio pec­
cantis, et peccati dominium non competunt
cuilibet ejus causa? ; sed sunt propria sup­
positi capacis peccati, et operantis vitaliter
per modum principii peccatum exercentis :
et ita quod hoc modo ad peccatum non
concurrit, quamvis sit ejus causa, non dici­
tur proprie peccare, nec peccatum illi im­
putatur, aut suum dicitur. Ut patet in
objecto, fine, et circunstantiis, quae licet
sint causa peccati, non ideo dicuntur pec­
care, aut peccatum eis ut suum tribuimus,
quia non concurrunt modo explicato.
113. Secundo nola, quod ex parte objecti
concurrunt ad peccatum non solum objectum
ipsum et circunstanliæ, quæ bonitate sua
appetitum movent ; sed etiam qui hæc pro­
ponit ut prosequenda, qui praecipit, consu­
lit, suadet, aut ad ea invitat : quia consi­
lium, suasio, aut invitatio nihil aliud sunt,
nisi quaedam conditiones objecti : quatenus
sic propositum, efficacius movet el attrahit
voluntatem suppositi peccantis. Unde qui
hoc dumtaxat modo ad peccatum alicujus

117

concurrit, quamvis alias sil suppositum,
non concurrit modo proprio suppositi, quem
explicuimus ; sed magis rnodo proprio objec­
ti. Ex parte vero principii exercentis pec­
catum tenet se in primis ipsa persona, a
cujus libertate efficientia illius ultimo de­
pendet : necnon potentia? ejus el instrumen­
ta, quibus utitur ad peccandum, ut gladius,
venenum, sagitta, etc. Et quamvis omnia
hæc ad peccatum ex parte principii concur­
rant ; soli tamen personæ imputatur, so­
laque ipsa proprie et ut quod peccare dicitur :
quia denominatio peccantis, ut dicebamus,
est propria suppositi moventis se ad peccan­
dum, et habentis peccati dominium. Quæ
enim omnino mota ab alio, et absque pro­
prio dominio ad peccatum concurrunt, non
habenlunde suum illud faciant, aut ipsis
imputetur, illove peccare dicantur. Atque
idem est, si quis apprehensa manu alterius
independenter ab ejus voluntate tanquam
a physice movente, alium percutiat : pec­
catum istud non manui vel ei, cujus manus
est, imputatur ; sed illi dumtaxat, qui ma­
num applicuit, et ea usus est ad percutien­
dum. Quæ omnia declarat optime D. Tho­
mas quæstione 2, de mal. articulo 2 ad 6,
ubi videri debet.
Ex his ad objectionem respondetur ne- sotuiio
gando sequelam : neque ex nostris rationi- objecbus deducitur. Ad probationem vero patet liont5·
ex modo dictis non sufficere, ut peccatum
alicui tanquam suum imputetur, dicaturque illo proprie peccare, utcunque esse illius
causam; sed debet concurrere per modum
suppositi et principii illud exequentis, habentisque ultimum ejus dominium : quod
solum convenit personæ, a qua peccatum
sive immediate, sive medio aliquo instru­
mento physice a se modo exercetur. Et
juxta hæc intelligendæ sunt nostra? ratio­
nes. Qui autem peccatum consulit vel præcipit, aut qui errore vel peccato suo alios
scandalizat, quamvis sit causa peccati, ad
quod inducit; quia tamen non concurrit ut
principium et suppositum exequens, modo
explicato ; sed magis ex parte objecti, mo­
vendo dumtaxat moraliter, ut diximus; id­
circo tale peccatum prout in se ipso, non
imputatur ei ut peccatum ipsius proprium,
neque ipse dicitur proprie et formaliter illo
peccare : unde nec tenetur illud per se con­
fiteri. Imputatur vero illi prædictum pecca­
tum in sua causa, scilicet in scandalo, præ­
cepto, aut consilio : quia respectu hujus
concurrit ut principium exequens, exercetque proprium munus suppositi, utpote

118

j

e

;
Eh

r i■ p I

DE VITIIS: ET PECCATA

penes quem est postremum dominium talis
consensum Theologorum. Tum denique
causa?.
quia licitum est desideraro pollutionem in
114. Dices: qui præcipit, utitur servo
somnis evenientem ob aliquem honestum
tanquam instrumento ad peccandum : pec­
finem : ob nullum autem licitum est desi­
catum autem non imputatur instrumento,
derare id, quod est peccatum: ergo, etc.
sed causæ principali : non enim dicimus
Respondetur negando antecedens: sed Et»
peccare gladium, sed hominem : ergo pec­
toties pollutio, sive in vigilia, sive in soni- n!af
catam. quod exercet serv us, non servo, cui
no accidat, est formaliter peccatum in se
præcipitur, set! domino praecipienti impuipsa, quoties fuit voluntaria et peccatum in
i-iiBiiur.landum est. Respondetur servum non esse
sua causa ; seu quoties causa ipsa habet esse
proprie instrumentum, sed causam princi­
peccatum, et prohibetur per ordinem ad
palem peccati : quia in ejus potestate est
pollutionem. Non autem quaslibet causa
posito sibi præceplo obedi re, vel non obe­
etiam libera, ex qua potest sequi pollutio,
di re ; adeoque peccare, aut non peeeare : et
sic prohibetur ; sed solum causæ per se,
ita si peccat, non peccat ut omnino motus
seu quæ ex sua natura ad genus luxuriae
ab alio ex parte principii, quod esi de ra­
spectant, et castitati repugnant : ut tactus,
tione instrumenti proprie dicti ; sed ut mo­
oscula, et hujusmodi lasciva. De quo plura
tus a se : quatenus posito præcepto, et hoc
reperies infra, disputatione 10, dubio ulti­
mo. Ad primam vero probationem dicen­
movente moraliler et objective, servus ipse
libere se applicat per modum suppositi et
dum est, Divum Thomam loqui de peccato,
quod est tale per malitiam formalem sibi
principii. Hoc autem sufficit ut peccatum,
intrinsecam : non autem negat, quod pol­
prout est in se ipso, servo exequenti ; do­
lutio sequuta in somnis denom i netur pecca­
mino autem solum præceptum ut peccatum
tum extrinsece a malitia, quæ præcessit in
proprium imputetur. Verum tamen est
causa, quoties hæc fuit peccaminosa intra
servum vel operantem ex præcepto nonni­
genus luxuriæ. Ad secundam constat : quia
hil habere instrumenti : quatenus per prae­
causæ illæ non sunt causæ per se; sed so­
ceptum moraliler videtur determinari ad
lum per accidens : et ideo neque prohiben­
unum : et ita large et minus proprie ac motur ratione pollutionis prævisæ ; neque
raliter solet appellari instrumentum : pohomo tenetur præcavere illas, ne pollutio
testque in eodem sensu ejus peccatum dici
sequatur. Imo neque pollutio ex eis sequuta,
peccatum praecipientis. Sed hoc non sufficit,
est aliquid prohibitum, vel peccaminosum
ut ad illud confitendum praecipiens per se
adhuc objective ; sed evacuatio quædam
teneatur, cum re vera peccatum ejus non
naturalis: quam proinde non est illicitum
sit. Diximus per se .· nam per accidens,
inefficaciter appetere propter honestum
nempe ad resarciendum damnum illatum,
finem. Per quod patet ad tertiam proba­
vel ob aliam causam, aliquando oportebit
tionem. Vide infra, dub. cit. et disp. 11 a
prædiclum peccatum exprimere.
num. 37.
(•bjcciio H·'*· Denique objicies, quod pollutio,quæ
nitina. contingit in somnis, etiam si fuerit volun­
S
taria in causa, non est in se peccatum, sed
solum peccati effectus tergo neque omissio,
Opposita sententia, ct argumenta, quas super­
doqua loquimur. Consequentia videtur pers­
sunt pro illa.
picua a paritate rationis. Antecedens vero
116. Oppositam sententiam docentem,
I
Rum. probatur tum ex D. Thom. 2, 2, quæst, 154,
art. 5, in corp, ubi ita concludit : Sic igitur
omissionem contingentem sine actuali li­
patet, quod nocturna pollutio nunquam est
bertate, ut tempore somni, etiamsi ex causa
I
peccatum, ml quandoque est sequela peccati I voluntaria procedat, non esse proprie et
prxcedeutis. Quod etiam docet, 3 part. I formaliter peccatum, sed solum peccati
quæst. 80, art. 7. Tura etiam quia alias te­
effectura, tuentur Alensis part. 2, quæst. a1cil<
neretur quis removere omnem causam, ex
113, membr. 7, D. Ronavent. in 2, distinet. boi»v.
qua potest sequi pollutio, sicut tenetur re­
22, art. 1 quæst. 3, Major in 1, dist. 9,conmovere peccatura, et id, ex quo sequitur :
cius. 4, Paludan. ibidem quæst. 3, Adriael ita teneretur abstinere ab studio circa
nus quæst. e de Eucharist, in solut. 7, cOnr. I
Covarru. in Clement. <Si furiosus, part. 2, Cariei. I
res venereas, ab audiendis heminarum
confessionibus, a tali vel tali cibo aut potu.
num. I,Curiel in praesenti dub. 2, § 2, condus. 3, Vasquez disp. 94, cap. 2 el 3, Gra- GfJ!B ’
quoties in his pollutiones future prævidentur: quod tamen est contra communem I nad. tract. 4, disp. 3 el alii. Pro qua sentenlia

I

I

1>ISP. V. In B. VI.

tenlia præler objectiones, quae hucusque
diluimus, supersunt alia argumenta, quiàtes bus usais auctoribus fulciri solet. Primo,
quoniam de ratione peccati est, quod sit
“^voluntarium et liberum : atque adeo eodem
modo erit aliquid peccatum, quo fuerit li­
berum: sed omissio, de qua loquimur, non
est libera in se, sed tantum in sua causa :
ergo in hac dumtaxat, non vero in seipsa
erit formaliter peccatum.
Cale· Confirmatur primo; nam libertas in
causa, quamvis respectu ipsius causæ sit
Tf5rt· libertas simpliciter ; tamen respectu effec­
tus solum est libertas ex suppositione et
secandum quid: id autem, quod est pecca­
tum saltem mortale, debet esse liberum
simpliciter : ergo non sufficit ad illud præ­
dicta libertas.
Confirmatur secundo: quia non minor
libertas exigitur ad peccandum mortaliter,
quam ad merendum : sed ad meritum non
sufficit libertas in causa; alias posset dor­
miens per actum, quem ex causa volunta­
ria exercet, in somnis mereri : ergo neque
hujusmodi libertas sufficit ad peccandum
saltem mortaliter.
Confirmatur tertio : illa libertas requiri­
tur ad peccandum mortaliter, quæ sufficit
ad conficienda Sacramenta, ad emittendum
votum, et ad contractum valide celebran­
dum : ad hæc autem non sufficit libertas in
causa : et ideo si quis dormiens verba con­
secrationis proferat, vel aliquid promittat,
etiamsi actiones istæ ex causa voluntaria
procedant, non conficit Sacramentum, nec
tenet ejus votum, ut docent satis communi­
ter Theologi : ergo, etc.
117. Respondetur ad argumentum ne‘•.^'gando antecedens quoad secundam partem:
quia licet sil de ratione peccati, quod sit
voluntarium seu liberum ; diversa tamen
forma est, quæ tribuit denominationem
voluntarii et liberi, ab ea, quæ tribuit deno­
minationem peccati : unde neque inter hu­
jusmodi denominationes, neque inter prædictas formas omnimoda paritas petenda
est: et ideo in sententia valde probabili,
quæ asserit libertatem nihil intrinsecum
ponere in actu voluntatis, talis actus est et
dicitur peccatum intrinsece, et liber non
dicitur nisi extrinsece. Ratio vero discri­
minis inter utranque denominationem pe­
tenda est ex diversis capitibus, unde su­
muntur. Nam denominatio liberi et volun­
tarii attenditur solum ex parte principii,
scilicet voluntatis : voluntarium enim dici­
tur quod est a principio intrinseco etc. et li-

119

herum dicitur yuor/ est sub potestate tioluntatit: unde quoddum est inseipso, voluntati
non subesi, et ab ea formaliter emanat, non
potest dici voluntarium vel liberum formal iter in se, sed in eo dumtaxat, ratione cujus
emanavit, quodque fuit ejus causa. At vero
denominatio peccati sumitur per ordinem
ad legem præcipientem aut prohibentem:
diffinitur enim peccatum dictum, facium,
aut concupitum contra legem, etc. et ita quod
in se ipso lege prohibetur, vel legi repu­
gnat, quomodocunque a voluntate procedat,
potest et debet dici pecca tum in se. Quare
cum omissio, de qua loquimur, secundum
se et in se prohibeatur per legem ; a volun­
tate vero non oriatur, neque ei immediate
subdatur, prout est in s.e ; sed ut fuit in sua
causa: denominationem peccati formaliter
suscipit in se ; denominationem vero volunlariæ solum in sua causa.
118. Ad primam confirmationem res­ Ad pri­
pondetur, libertatem in causa non esse li­ mam
ronflrbertatem secundum quid vel ex supposi­ matiotione; sed absolutam et simpliciter : invol­ nem.
vit tamen necessitatem ex suppositione,
quæ est necessitas secundum quid : et ideo
non obesi libertati absolutæ, quæ requiri­
tur ad peccatum mortale : ut liene observat
Angelicus Doctor cit. ari. 10, quæst. 3 de
mal. ubi sic ait : Necessitas esc suppositionei).T\wm,
alicujus, quod subjacet voluntati, non tollit
rationem peccati mortalis : sicut si gladius
infigatur alicui in membri* vitalibus, necesse
est, quod moriatur: sed infixio cultelli est
voluntaria : unde mors illius, qui cultello
percutitur, imputatur percutienti ad culpam
mortalem.
Ad secundam, concessa majori, neganda Ad seest minor : nam etiam ad meritum sufficiet eundam,
libertas virtualis et in causa, si detur res­
pectu actus boni : David enim dum actu
vulneravit lapide Philisthæum, actu meruit,
etiam si infixio illius vulneris non fuerit ei
libera in se ipsa; sed tantum in sua causa,
nempe in emissione lapidis : semel namque
jacto lapide, non amplius fuit in potestate
ejus Philisthæum non vulnerare. Et eodem
modo si quis dormiens exerceat ex causa
voluntaria actum circa bonum objectum
nulla circunstantia vitiatum, et qui in vigi­
lia fuerit per se intentus, satis probabile
est, posse talem actum denominari bonum
et meritorium exirincese a bonitate el me­
rito ipsius causæ: ut insinuat Divus Thom.
quæst. 28 de veril. ari. 3 ad 7. Raro tamen
in dormiente dabitur aclus bonus volun­
tarius in causa : quia talis actus non utcun-

120

4

<1 (

l' i

if· ‘
V * 9^

Id i

DE VITIIS. ET

DISP. V. DUB. VI.

que debet oriri a voluntate, sed directe et
amentibus, etc. raro vel nunquam esse vo­
121. Neque obest si urgeas, quod donoper se : hoc enim est de ratione boni, quod
luntarios virtualité)· et in causa : nam cum
minalioneextrinseca quilibet effectus potest
àt per se intentum et per se voluntarium ;
sint de genere boni, non possunt esse vo­
denominari a sua causa : ergo vel hoc non
in somnis autem potest aliquid a voluntate
luntarii indirecte, quia hoc genus volun­
sufficit, ut omissio proprio dicatu τ peccatum
oriri indirecte, ratione obligationis remo­
tarii non habet locum in bonis, ut consta­
in se: vel omne, quod est alicujus peccati
vendi ejus causam, vel exercendi actum
effectus, debelpeccatum denominari. Res­
bit infra disp. 10, num. 241, nec similiter
oppositum : vix tamen apparet, qualiter
pondetur enim non quemlibet effectum sor­
possunt esse voluntarii directe quia hoc vo­
possit oriri ab ea directe et per se, cum ad
tiri proprie denominationem suæ causæ,
luntarium petit influxum positivum volun­
hoc necessarius sit influxus positivus vo­
aut esse capacem illius adhuc extrinsece;
tatis directe et per se continuatum usque ad
sed illum dumtaxat, qui est per se subjec­
luntatis perse continuatus usque ad actum :
actus exequutionem : in somno autem non
tum, et materia talis denominationis. Res­
qui influxus raro vel nunquam in dormiente
ita apparet, quomodo dari queat hujusmodi
pectu autem denominationispccca/i propria
reperietur.
influxus; aut quomodo actus vel effectus,
et per se materia est actus vel omissio lege
âdnlti· 119. Ad tertiam confirmationem admissa
qui tunc sequitur, non sit semper per acci­
prohibita, nam peccatum debet esse contra
“· etiam majori, negari debet minor. Et ad
dens respectu voluntatis antecedentis. Secus
legem : unde ille dumtaxat effectus accipit
probationem in ea contentam respondetur,
est in peccatis, quæ possunt esse voluntaria
proprie in se ejus denominationem, qui in
in somnis et in quocunque statu homo sui
indirecte, ex eo solum quod eorum causa
æipso est contra aliquod præceplum : uti
compos non fuerit, non posse conficere
potuit et debuit evitari.
est omissio, de qua loquimur, et aliqui alii
Sacramentum, nec votum emittere. Hoc I
120. Secundo probatur eadem sententia: se®
effectus; non vero omnes. Diximus proprie:
autem non ideo est, quia libertas in causa,
nam transacto actu voluntatis, qui fuit'-13 *
nam large et improprie non inconvenit
si semel daretur, ad hæc non sufficiat : nam
causa omittendi, non est a quo omissio sedici peccatum, quicquid est ejus causa vel
Sacerdos, qui animo celebrandi accedit ad
quens denominetur formali 1er peccatum ne­
effectus. Quo sensu Apostolus aliquando
altare, et mentedistraclus, ac sine adverten­
que intrinsece, neque extrinsece : ergo dum­
vocat peccatum ipsam concupiscentiam,
taxat dicetur peccati effectus. Antecedens
tia verba consecrationis profert, vere con­
etiam in renatis : non quia in iis vere et
quoad denominationem intrinsecam cons­
ficit Sacramentum, ut communiter docent
proprie peccatum sit ; sed quia ex peccato
tat : quoniam talis omissio nullam habet in
Theologi : et nihilominus illa prolatio non
originali est, et ad peccatum inclinat: ut
est formaliter libera in se ; sed tantum vir- | se malitiam formalem intrinsecam, sicut
exponit Concilium Trident, sess. 5.
neque intrinsecam libertatem : nec plus
tualiter vel in causa rquia libertas forma­
ftta Probatur tertio : quia supposita voluntate
lis nequit esse sine formali advertentia. Si- | quoad hoc tribuendum est prædictæ omis­
omittendi Sacrum, et posita causa, v. g.
sioni, quam actui omnino externo, v. gr.
militerque dicendum est de illo, qui cum
somno, per hoc quod omissio in se sequatur,
furandi, cui neque malitiam, neque liber­
accessisset ad locum professionis animo
non magis demeretur omittens, quam si
profitendi ; sine advertentia ad ea, quæ di- i tatem tribuimus intrinsece, ut constabit
non sequatur: neque enim esse potest no­
infra disp. 10, num. 12. Quantum ad deno­
cit, emittit votum. Aliunde ergo hoc pro­
vum demeritum, ubi non est nova libertas:
minationem vero extrinsecam suadetur:
venit : ex eo nimirum quod hujusmodi acergo non magis peccat sequuta omissione,
tus ex se et ex propria ratione petunt exer- ' quia malitia actus voluntatis, a qua posset
quam si non sequeretur : peccaret autem et
ceri ab eo, qui actu est sui compos, sicut de I omissio denominari extrinsece, non existit
demereretur magis, si talis omissio esset
jam in rerum natura, quando ponitur ipsa
peccatis, quæ in verbis consistunt, diximus
peccaminosa : nam peccatum additum pec­
omissio : a forma autem, quæ non existit,
an. 107. Et ita dum ab alio exercentur (sive
cato majus peccatum facit : ergo, etc.
non potest sumi realis denominatio : ut in
id vbluntarie fiat, sive non) amittunt proz-fc 122. Respondetur concedendo antecedens
simili diximus supra num. 51.
priam rationem talium actuum. Cujusratio
i intellectum saltem de demerito respectu
Respondetur negando antecedens quoad sd®*
desumitur ex ibidem dictis : nam sacra­
pœnæ essentialis, sive damni, sive sensus:
hanc secundam partem : omissio enim, de
menta ex parte formæ consistunt in verbis,
imo potest etiam admitti primum conse­
qua loquimur, denominatur extrinsecepec­
quæ formaliter sint verba humana; illa
quens, si sensus sit, quod non magis peccat
catum a malitia actus voluntatis, qui fuit
vero, quæ dormiens, ebrius, vel amens pos­
intensive et formaliter : sed neganda est
sunt proferre, non sunt verba formaliter
causa omittendi ; sicut actus exterior a ma­
in eodem sensu minor subsumpla. Ad cujus
defectu actualis significationis : unde eo
litia interioris. Ad probationem dicendum
probationem dicendum est, peccatum ad­
ipso quod ita proferantur, non jam defectu
est. malitiam actus voluntatis, licet physice
solius libertatis,sed quia ipsa in se verba hu­
ditum peccato tunc solum constituere ma­
transierit, existere adhuc moraliter ; qua­
jus peccatum formaliter et intensive,quan­
mana et forma sacramenti non sunt, ne­
tenus nondum est retractata; et dum non
do unum non est tota ratio formalis alterius,
queunt illud constituere. Atque idem proretractatur, censetur voluntas moraliter
portionabiliter dicendum est devoto, jura­
seu quando in utroque est distincta humero
eam conservare, et in illa permanere : suf­
mento, et de quacunque promissione et
ficit autem hic modus existendi ad tribuen­
malitia: quia tunc augetur ipsa ratio con­
contractu : quia de ratione istorum actuum,
dam praedictam denominationem. Aliter
stitutiva peccati, crescitque proinde for­
adhuc prout considerantur objective,est ali­
dicendum esset, quando forma, a qua su­
maliter per talem additionem. Quando vero
quod actuale judicium rationale et huma­
menda est denominatio, nullo modo in re­
unum est ratio alterius, eademque numero
num, quod in dormientibus, amentibus,
rum natura existeret, neque extitisset un­
malitia utrumque constituit, licet unum
etc. non reperitur.
quam, ut contingit in casu, de quo num.
addatur alteri, non efficitur majus peccatum
Adde, hujusmodi actus in dormientibus, I cit.
formaliter et intensive; sed solum extensive
121. Neque

121

ot materialiter: quatenus ex prædicta ma­
litia provenit denominatio pluribus subjec­
tis, Et quia hoc posteriori modo se habet
omissio, de qua loquimur, ad actum,qui est
causa omittendi,et ad ejus malitiam: idcirco
neque efficit novum peccatum, aut majus
intensive; neque constituit novum velmajus demeritumpœnæessentialis. Aliqua ta­
men prena accidentalis ex hoc superaccrescet : quia ad hanc sufficit augeri peccatum
quomodolibet. Hoc autem recte explicuit
D. Th. quæst. 2,de mal. art.2 ad 8, i n actu externoiquo proportionali modo se habetomissio,dequa loquimur). Si considerat ur (inquit)
quantitas demeriti per comparationem ad
poenam essentialem, qux consistit in separa­
tione a Deo, et dolore exinde proveniente ; non
minus demeretur, qui sola voluntate, quam
qui voluntate et actu peccat: quia hzc poena
est contemptus Dei, qui respicit voluntatem :
sed quantum adpœnam secundariam, qua est
dolor de quocunque alio malo, sic magis de­
meretur, qui actu et voluntate peccat .' habebit
enim dolorem non solum de eo, quod male vo­
luit ; sed etiam de eo, quod male fecit, et de
omnibus malis, qux de ejus maleficio prove­
nerunt. Unde, et pœnitens, qui pœnam fu­
turam poenitendo prxvenit, de omnibus talibus
dolet. Quod ergo dicitur, quod quantum ad­
ditum quanto facit majus, intelligendum est
ubi utrunque dicitur quantum secundum
eandem rationem : sed ubi unum est ratio al­
terius, quod sit quantum, hoc non oportet :
sicut si lignum est longum, erit linea longa;
nec oportet quod lignum cum linea sit longius
quam linea, quia linea est ratio longitudinis
ligno: sicut etiam dictum est, quod actus
exterior habet rationem culpæ ab actu volun­
tatis.
123. Quarto arguitur ab inconvenientibus : nam sequitur ex nostra sententia,
quod aliquis permanens in gratia possit
peccare mortaliter; vel quod is, qui in gra­
tia dormire erepit, dormiendo illam amit­
tat : hoc autem utrunque est absurdum :
ergo, etc. Sequela probatur : nam demus,
eum, qui voluntarie apposuit causam pec­
cati mortalis, ante effectum sequutum pœnituisse, fuisseque proinde justificatum ;
postea vero ipso dormiente, causam illam
sortiri suum effectum: enim vero juxta
nostram sententiam effectus iste erit pecca­
tum mortale, cum sit voluntarius in sua
causa: vel ergo dum sequitur, dormiens
amittit gratiam, quod est secundum incon­
veniens : vel non amittit; sed permanet in
illa, dum peccat, quod est primum.

Thym
' ""

Quartum.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Huic argumento occurrunt facile nostno
tur : videlicet quod si quis propinaret vent
sententia? defensores, negando sequelam
num alicui tandiu esset peccans, quandiu
quoad utramque pariem. Et ad probationem
duraret actio veneni : unde si talis actio
réspondeUir. dormientem in isto casu non
duraret per integrum annum, aut etiam
peccare; sed manere semper in gratia;
post mortem ipsius, qui venenum tribuit,
quia retractata per pœnitentiam causa ef­
toto eo tempore diceretur ille continuo pec­
fectas peccaminosi, el ejus voluntate, talis
care : sed hoc non videtur admittendum:
effectas dum postea sequitur, non est jam
ergo etc. Sequela probatur·, nam tota illa
voluntarius; sed potius involuntarius ra­
actio secundum se est illicita cl objective
tione retractationis : et sic non est pecca­
mala, totaque est voluntaria in propina­
tum.
tione veneni : ergo peccat in tota illa, qui
præbuit talem causam.
Bcilia. 12k Sei urget Vasquez: quia lota ratio
voluntarii, quæ esset in effectu illo, volun­
Ad hoc argumentum (omissa quorundams,;.
tate non retractata.adest posita retractatione:
solutione) respondetur concedendo seque­
neque enim (ait ille) voluntarium hoc in
lam : neque id sane intellectum reputan­
dum est inconveniens, quandiu voluntas
alio potest consistere, nisi in eo quod causa
non retractatur. Si enim ante effectumseprædicti effectus fuerit apposita voluntarie:
quutum retractetur, cessabit ex tunc in illa
quod autem prædicta causa voluntarie ap­
actione denominatio voluntaria? : et ita ne­
posita sit, non potest tolli per retractatio­
que habebit amplius peccati rationem.
nem neque per aliquid aliud, quia a»l prae­
teritum non est potentia : ergo vel posita
retractatione, manet prædictas effectus vo­
ARTICULUS VI.
luntarius et peccaminosus ; vel non esset
Clnm c. trementer diffinialar percatum este diehtM, rd
talis illa seclusa. Deinde ponamus, homi­
factum, rei concupii um contra legem .rlernaat ?
nem illum sine poenitentia obdormiisse,
et in ipso somno, antequam effectus pecca- !
1. Ad sextam sic proceditor. Videtur quod inconvettieaminosussequatur, Deum illi gratiam infun­
ter difliuLilur peccjium, cum dicitur, peccatum est dictum,
dere, ac deinde sequi prædictam effectum :
vel factum, vel concupitum contra legem aeternam. Dicium
euim, vel lactum, vel concupitum importat aliquem actaa:
sane in hoc casu effectus sequitur ex causa
sed non omne peccatum importat aliquem actum, ut dictum
voluntaria non retractata, habetque proinde
est : ergo ha c diffinitio non includit omue |«ccalum.
2. Pnetcrea : August. dicit in lib. ile duabusaninubus:
omnem rationem voluntarii in causa.quam
Peccatum est voluntas retinendi, vel consequendi, quod
potest habere : ergo vel hoc genus volun­
juMitia velat .-sed voluntas sub concupiscentia compretaditur, secundum <piod concupiscentia largo modo sumitur
tarii non sufficit ad peccatum ; vel non vi­
pro ormii appetitu : ergo suffecisset dicere,- peccatum est
tatur prodictum inconveniens.
concupitam contra legem æternam ,· nec oportuit addere,
dictum, vel factam.
EnoRespondetur tamen ad primam impugna­
3.1’ra-terea : peccatum proprie consistere videtur in aver­
ntur. tionem negando antecedens : quia ut effec­
sione a One : nam bonum et malum principaliter conside­
rantur secundam finem, ut supradictis patet : unde et Attus aliquis dicatur voluntarius, prout ad
guMiua-in J, de liber, arbit. per comparationem ad fineai
peccatum exigitur, non sufficit, ut causa,
diffinit Kccatum dirons, quod peccare nihil est aliud. qwm
neglectis rebus a-ternis, temporalia sectari. Et i.i lib. 85
exqua sequitur,voluntarie applicati fuerit;
qtra-st. dicit, quod omnis humana perversitas est uli frues' sed debet voluntas illam applicans, mora­
dis, et foil mendis : sed in p remissi diffinitione uulbfit
liser permanere: ab hac enim voluntate
mentio de aversione a debito iluc : ergo lusufficienter diffi­
nitor peccatum.
denominatur praedictus effectus voluntarius
4. Pra-ierea : ex Itoc dicitur aliquid esse prohibitum, quia
el pecca in inusus : unde ejus permanentia
legi contrarutur : sed non omnia peccata sunt mala, quii
prohibita ; sed qui darn sunt prohibitu, quia malanon ergo
moralis est conditio ad id omnino necessa­
tu rom innui diffinitione peccati debuit poni, quod sil rouira
ria. Tandiu autem censetur ita permanere
legem Dei.
5. Praeterea : peccatum significat mulum hominis acino,
quandiu formaliter vel virtualiter non re­
nt ex dictis (atet : sed mulum hominis est contra rationem
tractatur : posita vero retractatione, perit
es«e, ut Diouys. dicit -t, cap. de divin, nomiii. ergo potius
moralis hæc exislentia ; et sic jam non est,
debuit diri, quod peccatum sil contra rationem, quam qttod
peccatum Mt rouira legem alternam.
a quo sumatur prædicta denominatio. Ad
In contrarium sufficit authority Augustini.
secundam respondetur, ipsam gratiæ infu­
liespondeo dicendum, quod sicut ex dictis patet, pecca­
tum mhil aliud est, qium actus humanos malus : quod autem
sionem, quæ fieret in somnis, fore tunc
aliqui* artus »it hmiramts. habet ex hoc, quod est volunta­
virtualem retractationem praecedentis vo­
ria», nent ex supradictis patet, sive sit voluntarius, quasi a
luntatis peccaminosæ : et ideo per illam
voluntate imperata», ut exteriores actus vel locutionis, vel
operationis. Habet autem actus humanus, quod sit malus ex
redderetur subsequens effectus involunta­
eo. quod can t debita cnmmensurationc. Omnis autem romrius.
meusuntlo ciijiiscunque rei attenditur per comparationem
ad aliquam regulam, a qua si divertat, niromnieiroiraU erit.
Uli ar- 1·^· Denique arguitur ex alio inconveRcguu autem volntitMis hunurw ot duplex : una propinum
gumcut. niente, quod ex nostra sententia sequere- I et iKMimgcncù,scilicet ipsa hamatia ratio talia veroest prmu

Ditnrar.

regula.

DISP. VI. DUB, I.
H a ten) », flWCil qwi ratio Del. El Weo
jnprM. hi (htlinilinuc ici rali po*Uil duo i iiiiihu, quod perULet jd sub<hniiam aclu< humani, quod rsl qita*i nutcriale
iajn>
. dhli. Didum» vol Factum· vol Concepi·
M:itiuÿâoleui, quod p^rtiuct ad ralionOin nttli, quod
cd qu<i formal·* in peccato, rum dixit» Contra legem
rtrnmi.
ΑΊ priuiiiui ergo dircmhim. quod affirmatio el negatio
ittauntar jd idem gemis sicut in divinis gcuiluni ct ingcatcw.ad rclatioiMmi.m ΛυχιΜ. dicil in5 deTrinil. et ideo
in)eodem e?t aecipicmliim, Dictum et non dictum, tactum
Hl..·. I a llllll.
Ad «rnimliim dicendum, quod prima rau-xi peccati (st in
wianlilc, qu.e imperat minus actus voluntarios, in quibus
kta imcnitur iM’ccatiiin j et ideo Augustinus quandoque
prsoUm voluntatem dillluit perratmn : sed quia Clium i|>sl
ciUrkin'sadusiiertlncnl ad substantiam peccati, cum sint
graduai sa mali, ul dictum est, necesse fuit, quod indilliuim* peccati poiæretur citatu aliquid pertinens ad exteriores
afflU ?
j ‘
Ail tertium dicendum, quod lex ætorna primo et priuciC^irordiiui hominem ad finem, consequenter autem facit
tabere circa ea, qua· >unt ad finem : et ideo in hoc
^id (licit, contra legem a ternam, tangit aversionem a fine,
rt coitus alias inordinationes.
Adqturium dicendum, quod cum dicitur, quod non ornne
peccatum ideo est malum, quia c<! prbhibiliim, inteliigitur
A'prohibitione tacta per jus posivit mn :Si alitem referatur
ad jus uaturalc, quod continetur primo quidem in lege
mna. secundario vero in naturali judicatorio rationis hubjdj\ tanc omne peccatum est malum, quia prohibitum :
H hoc enim ipso quod est inordinatum, juri naturali reftttL
AJ quintum dicendum, quod a Theologis consideratur
wtnm pratipue secundum quod est offensa contra Deum :
α lliihKopho autem morali secundum quod contrariatur ro­
tted :ct ideo Augustinus convenientius diffinit peccatum ex
bx.quud est contra legem ætcniam, quam ex hoc quod est
centra rationem : praÿlpuc cum per legem æternam regulc«r ia mullis, mue excedunt rationem humanam, sicut in
fc,i]U3r sunt fidei.

Conclusio est affirmativa.
Cum peccati plures diffinitiones sancti Patres, et Doctorcs
indiderint, ut videre est apud Magistrum in 2, dist. 35.
D. Ttomam ibidem, Alexandrum part. 2, quæst. 108.
uejcbr. 1, ei qincst. 127, mernbr. etiam. 1. Mcdinam, et
fein prasenti : merito præ aliis hanc ex P. Augustino
lib. 22 contra Faustum cap. 27, desumptam recipiunt omnes
TWfcijCtca communiter utuntur : quia quod in omnibus
inis (liflinilionibiis sparsim, et non ita scholastico modo
Ln-liinin invenitur: in hac sub meliori forma, artiliciosiori|» methodu continetur. Quia enim peccatum concretum
fcrdthm accidentale est (non connotntivum, ul Montesinos
aSlimit; ^ed absolutum : significat enim |>cr modum per
.v fiatis, quod iiou est de ratione connotativi) debuit, ut
ewexpliraretur. more concretorum accidentium diffiniri :
ra riidlrrt ut <uiijcctum, quod est actus humanus, et signiiotir per ly dictum, facium, vel concupitum. poneretur loco
erraris; loco vero differentia! ejus ratio formalis, qua' est
uiilij significata per tw contra legem æternam.
Et licet tota h.cc diffinitio ad breviorem formam possit
r.vi, constituendo toro generis subjectum commune omni
jeccato, qoodest ro/vo/or/m/i in hunc modum : Peccatum
N Γ'ΐΗιίΙαπΜΐ contra legem ætcrnaui; oportuit tamen
IfiBforeD, Augustini omnibus illis nominibus dictum, fac·
Ιιλ. d concupitum in ea uti : ut clarius daretur intelligi,
« sotam;cxlerions actus, aut solas concupiscentias et
interiores; sed tam h.cc, quam illos tubere rationem
prati, ct lese; divina prohiberi. Atque ita oliquprum erro­
re. qni Solos acüts internos voluntatis; ct aliorum, qui
^/xmtrnifs peccata essi*dicebant, omnino excluderentur.
Krt prqnerea pr.rdicta dilllnitio aliquid habet supcrlluum
Iit rtdmuhiB : qnia loco pnedicati superioris liret membris
t^ dhidentibos (pr.vcipuc cum pauca punt) in d fiinilione
t hqttteannactns humanus, seu voluntarium adaquate
<iu Imir in actum externum oris et operis, qui est dictum
m; et in artum Internum sive appetitus, sive volunw ς·ρί viMMtur cmnupitum. potuit absque vitio per ha'c
’ri/aes bra diOtaitio tradi. Unde dictum, factum, et eonen·
hic ixrfi stamintur precise objective, pro re scilicet

123

concupiti, dicta, vel facta, quæ est tantum peccati objec­
tum; sed fortiulncr pro ipsi* actibus humanis et liberis Ioquendi, faciendi, et appetendi. (Vigilationes vero seu actus
rognostfndi ad peccatum appetitos reducuntur ; rpiia cogi­
tatio serandum *e sumpta, rujuscunquc objecti sit, neque
formalitcr. neque objective Importat ralirmem peccati; sed
totum hoc ftabet ab appetito et line ; et ita couiprelicndilur
sui» concupiro.
Circa difimhmn vero hujus diffinitionis sciendum est. in
ea perse primo ac simpliciter diffiniri solum péccstnm commirionis non qiio*lcunque, sed actuale mortale. Peccatum
enim omissionis qaoodsnnmessentble cum non sit actos
positivus, proprie non est didum aut fadum; sed in horttrn
rarmtia et privatione consist it Peccatum etiam liabiltiale
sive originale sire proprium (quicquid illud sit) potias ad
liabltiim, ut ejus nomen sonat, quam ad actum spectat : unde
neque hoc proprie e$t didum, factum, aut concupitum ; sed
istorum principium vel tenninns. Ac denique pcceatnm ve­
niale quamvis sit actus (jositivus, et hae ratione proprie iit
dictum, aut factum, etc,, non tamen ^impliciter nabet esse
contra teaem : sed magis dicendum est præter legem. nt
docet D. Thom. infra quarst. S3, art. I ad 1, ubi propter
liane rationem excludit illud ab lue diffinitione Augustini
de quo agemus infra disp. 19. Diximus per “e primo, ocrimpiiciter : quia secundario extenditur etiam prædicta diffi­
nitio ad peccatum omissionis, non solum qua ratione debet
importare actum, qui sil causa omittendi ; sed etiam ratione
ipsius privationis, in qua essentia hujus peccati eousistit :
quatenus pro eodem accipiunlur dictum et non didum, fac­
ium et non factum, etc., ubi utrunque est contra legem, ut
explicit Divus Thom, in solui, ad 1. pro quo videnda sunt,
quæ diximus disp. præced. dnb. 1, nuru. 5. Peccatis vero
veniali ct habituali si adaptetur hæç diffinitio, conveniet
illis dumtaxat secundum quid et valde analogice ut explicat
Angi Doctor in 2, dist. 35, art 2 ad 2. Maximam autem
difficultatem circa Iwuc diffinitionem ingerit id, <|uod in ea
ponitur loco diflerentlæ, quo formalis ratio peccati des­
cribitur, scilicet contra legem æternam : in cujus declara­
tionem erit

DISPUTATIO VI.
De essenlia et constitutivo peccati
commissionis.
Adest jam celebris illa inter Theologos
non minus quam ardua disputatio de cons­
titutivo peccati commissionis, seu de malitia
ejus morali. Controversia sane difficilis,
satisque obstrusa et implicata : tum ab in­
trinseco ratione materiæ, quæ per se caligi­
nosa est. et obscura : dum enim peccatum
ex propria sua ratione a divinis recedit
mandatis, et juxta diffinitionem ab Augus­
tino datam fugit a lege; fugit etiam a clari­
tate; reccditque a luce, juxta illud Proverb. 6: Prov 6
Mandatum lucerna est, Icjc lux. Tum etiam
ab extrinseco, ob sententiarum maximam
varietatem,quædiun rem hanc, unaquæque
juxta modum suum elucidare conatur, cujusdam confusionis caligine illam circum­
volvunt: et multiplicitate ipsa tenebras quo­
dammodo offundunt veritati. Utinam et
disputationem nostram obscuritas hæc non
comprehendat ; sed inter peccati tenebras
fulgeat spendor Thomislicæ claritatis. Cu­
rabimus brevitati consulere, ut materia pa­
tietur : minus vero necessaria, quæ aliqui
immiscent, resecabimus.

DISP. VI. DEB. 1.

DE VITIIS,
DURIUM I.

Ctruin in peccato commissionis sit aliqua
mal ilia pri valiva ?

Nulla alia via clariuset facilius quod quid
est peccati inveniemus, quum examinando
prius rationes et formalitates de genere
mali in peccato ipso repertas : atque ut a
facilioribus incipiamus, quærimus primo
loco de malitia privativa, an re ipsa detur
in peccato commissionis?

Decisio dubii juxta doctrinam Dici Thomx.

ta

• I

Γ

I. Dicendum est dari in peccato commis­
sionis malitiam privativam, quæ est caren­
tia formæ debite. Hanc sententiam tenent
omnes Theologi, qui essentiam peccati com­
missionis in privatione constituunt, quos
citabimus dub. 4, et etiam fere omnes Tho­
miste, qui dicunt esse positivum, ut Cajet.,
Bannez, Medina, Alvar., Zumeh Greg. Mart,
et alii, quos dub. 3 referemus. Docetqueeam
D.Thon.expresse D. Thom. in hoc art. ubi explicans
peccati diffinitionem, sic ait : Habet aclus
humanus, quod sit malus, ex eo quod caret
debita commensura/iune. Et quæst. 72, se­
quenti art. 1 ad 2, cum dixisset peccatum
non esse puram privationem, addit : Sed
est actus debito ordine privatus. Idem tenet
supra quæst. 18, art. 1 et 5, et infra quæst.
73, art. 2 et 3, et 7, quæst. 79, art. 2 ad 3.
El 2, 2, q. 6, art. 2 ad 2, q. 10, art. 3 et
5, q. 20, art. 1 et 3, q. 24, art. 12 ad 5,
q. 118, art. 5. in corp, ibi : Omne peccatum
ex hoc ipso quod est malum, consistit in qua­
dam corruptione. seu privatione boni. Idem
docet 1 p. quæst. 48. art. 1. De mal. quæst.
2, art. 1 ad 1. In2, dist. 35, quæst. l,art. 2,
aliisque in locis. Probatur primo ex sacra
Scriptura, in qua sæpe peccatum appellatur
nominibus significantibus privationem, carentiam, et defectum : ut nomine aversionis
3 Reg. cap. 9, Jerem. cap. 2 et 3, et 14,
Ezechiel. cap. 9. Nomine derelictionis Dei,
et nomine recessus a Deo, Deuteron, cap. 11
et 29, et 32.3, Reg. cap. 12, 2, Paralip. cap.
25 et 30, Isai. 36, Jerem. 1 el 2, et alibi.
Frequenter etiam vocatur vanitas, menda­
cium, tenebrx, umbra, nihil, et similia : quæ
vel significant, vel secum afferunt priva­
tionem. Atque eodem modo loquuntur una­
nimiter sancti Patres, ut Dionysius. Epiphanius. Rasilius, Augustinus, Athanasius.

Gregorius Magnus, et Nissenos, Fulgentius,
Anselmus, et alii, q uoruni verbaadducemus,
et examinabimus dub. 1,
Deinde probatur ratione sumpta ex 1).
Thoma. Nam cuilibet actui humano proce­
denti ex deliberatione rationis debetur bo­
nitas el rectitudo ipsius rationis, a qua pro­
cedit : el ilasi illam non habeat, caret forma
sibi debita : sed peccatum commissionis est
actus humanus ex deliberatione rationi»
procedens, et non habet hujusmodi rectitu­
dinem : ergo caret forma sibi debita, adeoqueimporlat malitiam privativam. Minoret
consequentia constant : major vero suade­
tur. Tum quia cuilibet actioni debetur commensuratio et conformitas cum principio
talis actionis : et ita actui humano proce­
denti ex principiis rationis debita est commensuratio et conformitas cum hujusmodi
principiis : in hac autem conformitalesita
est bonitas et rectitudo rationis. Tum etiam
quia cuilibet actioni, in quocunque ordine
sit, debitaest adæquatio cum propria regula
et mensura : et ita actionibus artificialibus
debitum est, quicquid exigunt regutearlis:
et actionibus naturalibus, quicquid natura
exigit, quæ est earum regula : ergo actioni­
bus moralibus et humanis debita erit adæ­
quatio cum mensura et regulis morum :
nihilque aliud est bonitas est rectitudo ra­
tionis.
2. Confirmatur : nam ea potissimum ra-Or
tione probat D. Thom. supra quæst. 18,
art. 9, non posse dari actum humanum in
individuo indifferentem ; sed omnem debere
esse bonum, vel malum : quia cum talis
actus a ratione deliberativa procedat, debetur
ei ex hoc principioterminatioad finem con­
formem ipsi rationi, adeoque bonum et ho­
nestum : et ita si sistat in fine præcise
delectabili seu indifferente, eo ipso caret
terminatione et perfectione sibi debita, manetque privatus tali perfectione : cum ergo
omnis actus peccaminosus procedat aratione
deliberativa, ac proinde debita sit illi ex
hoc capite terminatio ad finem honestum,
careatque hujusmodi terminatione : conse­
quens est, ut omnis talis actus evadat priva­
tus prædicta terminatione et perfectione, ac I
proinde cum malitia privativa.
Confirmatur secundo el explicatur, animadvertendo ex Angelico Doclore 1 part, i
quæst. 79, art. 12, quod sicut in ratione |
speculativa sunt quædam principia per se
nota, quasi semina et initium totius specu­
lativa cognitionis, ex quibus intellectus
speculativus ad conclusiones procedit : ita
in

iu ratione praclica adsunt principia quæ­
dam niiluriilitcr nota, quæ se habent in or­
dine ad praxim quasi seminarium et ini­
tium humana?operationis. Nam quia ratiop Vrj-cinaliohumin is est quidam motus(&i l D. Thom.
loco cit.jub intellectu progreditur aliquorum,
scilicet naturaliter notorum absque investit/alione rationis, sicut a quodam principio im­
mobili; et ad intellectum etiam terminatur,
in quantum judicamus per principia per se
naturaliter nola de his, qu.r, ratiocinando in­
cernuntur. Constat autem, quod sicut ratio
speculativa ratiocinatur de speculativis : ita
ratio practice ratiocinatur de operab ilibus.
Oportet igitur naturaliter nobis esse indita,
sicut principia speculabilium, ita et principia
operabilium. Hæc D. Thom. Ubi secundo
nota, quod sicut principia rationis specula­
tiva sunt propositiones speculativæ per se
nota?, ut quod quodlibet est vel non est, quod
Idmn est majus sua parle, etc. de quibus ju­
dicat habitus intelligentiæ : sic principia
rationis praclicæ sunt ipsa principia boni
honesti,et communes propositiones prac­
tice perse note, quæad habitum synderesis
pertinent : ut quodbonum est faciendum,quod
malum est fugiendum, quod est honeste viven­
dum, quod nulli est nocendum, etc. Potis­
sime vero obtinet rationem principii in or­
dine practico amor finis ultimi humanæ
naturæ, qui est bonum honestum : finis
enim sicut est ultimus in exequutione, ita
est primus in naluræ intentione.
3. Hinc ergo confirmatur ratio facta : quia
omnis actus a ratione proveniens oriri debet
ex principiis boni honesti, el ex amore finis
ultimi naturæ rationalis : ergo postulat ter­
minari ad bonum honestum et ad prædiclum finem : et ita si illi desit hujusmodi
terminatio, carebit eo ipso forma sibi de­
bita. Sed omnis aclus peccaminosus profi­
ciscitur a ratione, et caret praclica termina­
tione : cum eo ipso quod peccaminosus est,
non respiciat bonum honestum : ergo caret
perfectione et forma sibi debita, quod est
esse malum privative. Minor et hæc secunda
consequentia constant : prima vero proba­
tor : quia cuilibet actioni debetur terminus
proportionates cum principio talis actionis,
el quod finis principio correspondent : si
igitur omnis actus proveniens a ratione
procedit, aut procedere debet ex amore boni
honesti : omnis talis actus debet terminari
ad hujusmodi bonum.
: A Dices, non omnem actum procedentem a
ratione oriri ex principiis boni honesti, quia
non semper homo deliberat ex his princi­

piis. Nam cum prædicla principia habeant
rationem habitus, sicut etiam synderesis,
cujus objecta sunt, eat quidam habitus ; po­
test quis pro libito illis uti, vel non uti ad
operandum : habitibus enim utimur, cum
volumus. Eo præsertim quia ut homo deli­
beret, sufficiunt ei principia boni ut sic,
quod abstrahit a delectabili el honesto. Ratio
vero facta tunc solum convincitdeberi acti­
bus humanis ordinem seu terminationem
ad bonum honestum, quando actu proce­
dunt ex principiis istius boni.
Sed contra : nam etsi actus humani pos- Prædasint absolute non procedere ex principiis
boni honesti ; debetur tamen illis, ut ab eis
procedant : et ideo si non procedant , eo
ipso carent perfectione sibi debita tam ex
parte principii, quam ex parte terminatio­
nis. Rationem vero cur prædictis actibus id
debeatur, reddidimus in tract, de bonit. et
malit, disput. 7, num. 20. Quia nimirum
licet homo pro libito deliberare possit ex
aliis principiis, lege tamen naturali tene­
tur uti in omni sua operatione libera prin­
cipiis boni honesti, inchoareque ab eis
omnem talem operationem. Tum quia præ­
dicta principia collata sunt homini ad deli­
berandum, et ut sint in eo initium et fons
totius practicæ cognitionis : ergo recta ratio
præeipit ut eis utatur, eo ipso quod delibe­
ret. Tum etiam quia synderesis, quæ est
habitus inditus a naturæ auctore, vim ha­
bet superioris et regulæ in tota ratione
praclica : debetque proinde tota hæc ratio
illi ad plenum subordinari, sicut debet subordinari ipsi auctori naturæ : non autem
subordinalur, quoties homo deliberat in­
consultis ejus principiis : jure ergo naturali
tenetur illa consulere, et eis uti, si semel se
applicat ad deliberandum. Vide quæ dixi­
mus loco cit.

§ Π.
Communis objectio pro opposita sententia.

4. Oppositam sententiam tuentur Al-A|mayn_
maynus tract. 1 moral, cap. 13, Vasq. in vasq.
præsenti disp. 95, cap. 6, et alii : qui licet in
peccatis contra jus positivum, seu quæ
præcise sunt mala, quia prohibita, admit­
tant privationem alicujus formæ debitæ ;
eam tamen negant in aliis peccatis, quæ
sunt talia ab intrinseco, et prohibentur ipso
jure naturæ : ut est odium Dei, furtum, et
similia. Argumenta vero pro hac sententia,
quæ solutione egent (plura enim ex iis, quæ

DE VITIIS.
taiigit Vas»], nobis non officiunt) reducuntur
ad sequentem ejectionem. Actus peccati
commissionis non est capax confin milalis
ad rationem, neque illius rectitudini ergo nec talis rectitudo potest esse illi debita,
neque ejus carentia habere ineo rationem
privationis. Consequentia quoad uiranque
partem est perspicua : quoniam debitum
alicujus formae supponit insubjecto capaci­
tatem ad illam .· privatio vero capacitatem
et debitum :esl enim carentia forma? debit®
in subjecto apto nato habere illam : et ideo
ubi non est capacitas ad aliquam formam,
nec potest esse debitum nec privatio. Ante­
cedens autem probatur : quoniam actus odii
Dei v. g. aut quicunque alius malus ex ob­
jecto implicat, quod sit conformis rationi :
sicut implicat, quod non sit malus, aut quod
sit moraliter bonus : ergo omnino esi in­
capax prædictæ conform i tatis.
Hac objectione convicti Gregorius in 2,
solutio, disk 35, quæst. 1. art. 2 etc. Okam abeo
Grt;. relatus, quodl. 3, quæst. 11 et qnodib. 4,
ΟΗπι
quæst. 6. dicunt conformitatem prædictam
non deberi ipsi actui peccaminoso; sed po­
tenti® vel supposito peccanti : adeoque subje­
ctum privationislulisconformitafis non esse
«actum,sed potentiam vel ipsum suppositum.
Verum solutionem istam merito impug­
Disp.
H«a. nant recentiores : quia potentia vel suppo­
situm non est capax conformitatis, de qua
loquimur, nisi mediante actu : non enim
voluntas dicitur conformis rationi per se
ipsam ; sed quia elicit actum rationi conso­
num et conformem : ergo neque potentia
neque suppositum, sed actus dumtaxat ha­
bet esse immediatum subjectum prædictæ
conformitatis et ejus privationis : idem enim
debet esse subjectum privationis, et formæ
cujus est privatio. Deinde privatio, quæ
spectat per se ad peccatum commissionis,
.et ex qua hujusmodi peccatum habet ratio­
nem mali, non est carentia actus debili :
hæc enim potius est peccatum omissionis ;
sed est carentia ordinationis et rectitudinis
actus .-sicutet hujusmodi peccatum non est
privatio alicujus actus ; sed actus quidam
inordinatus et carens debita rectitudine :
at privatio, quæ immediate recipitur in
potentia, solum potest esse carentia actus :
nam potentia solum est immediatum sub­
jectum respectu actus, et carentia? actus :
ergo subjectum immediatum rectitudinis et
privationis, dequibus loquimur, actus debet
esse, non potentia. Specialiter vero displicet
D.Thom. ha?c solutio, quia est ex presse contra D. Thomam. ul videre est quæst. 72, sequenti art.

pnidicli gradus es-o illi debita : ergo ca­
1, ubi loquens de hac inordinatione priva*
rentia illius non potest habere rationem
tiva, dicit quod oxistil in ipso peccato. El
privutionis.Consequentia liquet. Antecedens
in solut. ad 2, qnod peccatum vd actus débita
vero probatur : quia prædiealum, quod ali­
ordine privatus. Et in 2, distinet. 35, qiiæj.
cui debetur ratione gradus generici et com­
1, art. 2, in corp, sic ail : Defectus, φύ
munis, nequit illi repugnare ex propria et
causal rationem mali in peccato, est defectus
specifica sua differentia : alias neque genus
rectitudinis in actu. Qnod etiam docet dis­
esset radix talis differentia? uti esso debet ;
tinet. 37. quæst. I. art. I ad 2 el ad 1. Et
neque ipsa, ut debet, esset perfecti va sui
2. 2, quæst. 6, art. 2 ad 2. De mal. quasi.
generis, sed magis destructiva : unde quia
1, art. 1 ad 13, et art. 5, in corp, aliisque
ex communi ratione animali debita est
in locis : non ergo dici potest, rectitudinem
proprietas sensitiva, non est possibile ani­
el privationem, de quibus loquimur, affi­
mal, cui ratione suæ specific® differonliæ
cere immediate potentiam, et non actum.
repugnet potentiel ad sentiendum : sed pec­
5. Quare melius alii respondent, subjec-^
him
I
·· îe I ■
i e Accn
cato furti ex propria differentia specifica
tum prædictæ
privationis
esse inclini
ipsum nnliim
actura
repugnat convenientia ad rationem, ut est
peccaminosum, furtum v. g. quia licet hu­
perse notum : ergo nequit talis convenien­
jusmodi actus non sit capax rectitudinis,
tia deberi illi ratione cujuscunque gradus
consideratus secundum suam specificam
communis et generici. Ad hæc : si prædicadifferentiam furti ; est tamen illius capax
lum, quod alicui debetur ratione generis
secundum gradum communem actus huma­
posset eidem repugnare ratione different iæ
ni : et hoc sufficit ut carentia prædictæ rec­
specifica?, non possent proprietates generis
titudinis habeat ineo rationem privationis.
de speciebus demonstrari ; neque proinde
Quemadmodum carentia visus in talpa ha­
esset legitimus modus arguendi, Omne ani­
bet rationem privationis : quia licet ratione
mal esi sensit irum : equus est animal : ergo
suæ specific® differenliæ talpæ repugnet
quusest sensitivus, ut intuenti constabit :
visus ; non tamen repugnat, sed potius illi
hocautem est contra communem consensum
debetur secundum gradum communem ani­
Dialecticorum : ergo, etc.
malis. Ita Montes. Greg. Mart, et alii iti*®
6. Illud vero, quod adducitur de talpa,
præsenti. Quæ etiam est doctrina Scoti inG^
pirum refert. Tum quia talpæ ratione suæ
2, dist. 37. quæst. unica § 7/.r ista solutio- u
specifica? differenliæ forte non repugnat vi­
ne, et quodlib. 18, § de primo.
sus; sed quod nascatur sine oculis, oritur
Sed neque ista solutio, nisi amplius de- J;
ems
ex indispositione materiæ, ut volunt non­
claretur, evacuat omnem difficultatem, ut di»
nulli : et ita potius pertinebit ad conditio­
constabit animadvertenti, quod ei carentia Wi
nem individualem, quæ materiam sequitur,
alicujus formæ habeat rationem privationis,
quam ad differentiam specificam, quæ sunon sufficit ex parte subjecti capacitas vel
i’finitur a forma./mo talpa (verba sunt D. Tho­
non repugnantia ad formam illam ratione
rn® lib. 3 de anima lect. 1) videtur habere
alicujus gradus communis ; sed requiritur
oculos sub pelle: sed propter hoc quod conver­
ulterius, quod forma ipsa debeatur subjecto
satur sub terra, non fuit ei necessarius visus :
saltem ratione prædicti gradus : est enim
d si haberet oculos discoopertos, ejus oculos of­
privatio carentia formæ debitae. Unde licet
fenderet . Tum etiam prædictum exemplum
in equo ratione gradus communis animalis,
non refert : quia facultassensi’tiva,quæ debein quo convenit cum homine, adsit capacitas
luranimali ratione gradus communis tam
seu non repugnantia ad ratiocinandum, et
perfectis, quam imperfectis,solum est virtus
in nigredine ratione communis gradus co­
ad sentiendum utcunque, abstrahendo ab
loris ad disgregandum ; non tamen ob id
hoc vel illo determinato modo sentiendi,
carentia rationalitatis in equo, aut virtutis
adeoque ab hoc quod est sentire tribus, qua­
disgregativæ in nigredine habet rationem
tuor, aut quinque sensibus externis. Hæc
privationis : quia neque equo adhuc ratione
autem facultas non repugnat, imo nec deest
prædicti gradus debita est rationalitas ; nec
alicui animalium, quantumvis imperfecto,
nigredini virtus ad disgregandum, etiam
etiamsi uno, vel altero, aut pluribus sensi­
ratione coloris. Ex hocautem habetur effi­
bus careat : cum nullum sit, quod aliquos
cax impugnatio prædictæ solutionis, dum
non conservet. Perfecta vero facultas sen­
ultra non pergit. Nam etiam si actui pecca­
tiendi omnibus quinque externis sensibus
minoso. v. g. furti, ex communi ratione
non est proprietas animalis ut sic, abstra­
actus humani non repugnet rectitudo et
hentis a perfecto et imperfecto ; sed dumconformitas ; nequit tamen adhuc ratione
prædicti
ιλ

ati

« i -

laxat animali- perfecti : et ideo non mirum,
quod aliquibus imperfectis repugnet : reperilur autem in omnibus perfectis. Quare in
talpa, aut in quovis alio animali, cui visus,
vel alius sensus ex propria differentia re­
pugnet, non est debitus ille sensus ratione
generi
atqoe adeo neque ejus carentia
proprie erit privatio : licet ita appelletur,
large et improprie : quod ad præsens non
sufficit.
Dices : di visibilitas in partes ejusdem ra­
tionis est proprietas quantitatis continuae
ex communi sua ratione : et nihilominus
datur quantitas continua, cui omnino repu­
gnat ; nempe quantitas cceli, aut minimi
naturalis, quibusex propriasua ratione repugnatdividi. Respondetur prædictam proprie­
tatem nontamesse di visibilitatem physicam
et naturalem, quam mathematicam, si ve per
designationem : u l bene observarunt N. Complutenses in Logica disp. 7, num. 37, hæc
autem di visibi litas nulli quanto, etiam coe­
lesti vel naturaliter minimo, repugnat.
/Vliam solutionem reperies apud eosdem
Complutenses loco cit.
7. Pro vera ergo et adæquata solntî|ïieDocIrjna
primo dislinguendem est duplex debitum : proadæaliud morale, sive legale; et aliud physi­ <|Uata
cum. Debitum morale, seu regale est, quod solu­
tione.
provenit ex lege : ut ex lege justitias debe­
tur unicuique jus suum, et ex lege tempe­
rantia? tenetur quilibet temperate comedere,
etc. Debitum physicum est, quod, fundat
quaelibet natura per sua principia physica
respectu illorum, quæ ab ipsa emanant :
ob idque dici potest debitum naturale : quo
genere debiti cuilibet essentiae debentur na­
turales passiones. Unde etiam privatio est
duplex : alia mortalis, quæ est carentia for­
mæ debita? ex aliqua lege : ut dum quis non
apponit actui, quem exercet, circunstantias,
quas lex jubet apponere. Et alia physica,
quæ est carentia formædebitæ ex solis prin­
cipiis physicis naluræ : sicut esset in qua­
libet essentia carentia alicujus proprie­
tatis. Secundo observa, quod alicui repu­
gnat ex sua differentia specifica, nequeat
illi deberi ratione prædicali communis, de­
bito physico propter rationem nuper tac­
tam ; secus tamen debito morali. Potest
enim lex præcipere ut commune prædicatum, quod secundum se physice loquendo,
est indifferens ad malum et ad bonum, per
hujus et non per illius differentiam con­
trahatur et determinetur ad speciem : et
ideo si contra hujusmodi præceptum prædicatum illud contrahatur per differentiam

DE VITIIS, ET PECCATIS.
h

u

s
5»

NûYæ
objeeUones.

mali, carebit differentia et contractione
béni sibi debita ex prædicta lege : habebitque proinde hujusmodi carentia rationem
privationis moralis respectu talis praxlicati : quamvis prout sic jam contracto per
illam primam differentiam, altera ei repu­
gnet.
Hocsuppositoadobjeetionem respondetur
cuilibet actui peecaminoso, qua ratione
actus humanus est, debitam esse rectitudi­
nem et conformitatem cum recta ratione,
non quidem debito physico per modum na­
turalis proprietatis; sed debito morali : ex
ipsa lege rationis, quædictat, uteo ipso quod
homo in quantum rationalis est, operetur,
id faciat in ordine ad objectum et finem
consonum rationi, servatisqueomnibus, quas
recta ratio exigit : adeoque cum rectitudine
rationis, hac vel illa, juxta exigentiam ma­
teriæ, circa quam operatio exercetur. Hoc
autem sufficit, ut in omni operatione hu­
mana, quæ sine hujusmodi rectitudine fit,
sicut fit omnis actus peccaminosus, carentia
illius habeat rationem privationis moralis,
saltem respectu prædicaticommunis; quam­
vis ex different ia specifica talis rectitudo re­
pugnet.
8. Verum contra hanc etiam solutionem
objicies, tum quod nulli potest deberi ex
lege, quod absolute ei repugnat : sicut nec
lex potest facere, ut quod alicui secundum
rem repugnat, re ipsa illi conveniat : sed
actui peccati re ipsa repugnat rectitudo :
ergo ex riulla lege potest illi deberi. Deinde
vel ista lex supponit jam actum malum
existere in voluntate, et præcipit, ut tali
actui rectitudo adhibeatur : vel non sup­
ponit illum ; sed antecedit et prohibet, ne
fiatVPrimum dici nequit: alias talislexprae­
ciperet impossibile, cum impossibile sit ac­
tui malo, ex suppositione quod malus est,
rectitudinem adhiberi. Secundum vero non
est ad rem : quia ex vi legis prohibentis ex
toto aliquem actum,, non est debita recti­
tudo; sed carentia et negatio talis actus :
ergo, etc. Denique nulla apparet lex, ratione
cujus deberi possit illa rectitudo. Nam vel
esset affirmativa? Et hæc non : quia lex
affirmativa præcipit actum bonum, et vio­
latur per peccatum omissionis: praedicta
vero lex nullum actum præcipit; sed pro­
hibet actum malum : el ideo violatur per
peccatum commissionis. Vel esset lex nega­
tiva? Et neque hoc dici potest : quia lex ne­
gativa solum habet prohibere actum inor­
dinatum, nullamque præcipit positivam rec­
titudinem. Præterquam quod lex negativa

obligat pro semper; prædicta vero rectitudo
non semper est debita ; sed tunc solum cum
homo ex deliberatione operatur : ergo non
datur talis lex.
Respondetur tamen ad primum, solum jU
convincere non deberi adhuc ex lege actui μ.'.:
peecaminoso rectitudinem, secundumquod
peccaminosus est reduplicative ; non autem
quod non debeatur illi, ut est actus huma­
nus: secundum quam rationem non magis
ei repugnat rectitudo, quam defectus: et
differentia boni quam mali. Etenim lex
eatenus facit, quod prædicto actui rectitudo
debeatur; quatenus præcipit, ut gradus ille
communis actus humani, ex se physice in­
differens ad malum et ad bonum, contra­
hatur et determinetur per differentiam
boni, et non per differentiam mali, fialque
proinde rectus, et non inordinatus : in quo
nulla est impossibilitas aut repugnantia.
Et ideo cum voluntas peccando determinat
prædictum gradum ad speciem mali, pri­
vat illum rectitudine et determinatione ad
bonum, quam ex se poterat habere, quam­
que lex poterat praecipere, et præcipiebal
de facto, supposito quod voluntas opera­
retur.
9. Ad secundum respondetur, quod quia lislex (in casu quo loquimur) non absolute^
præcipit rectitudinem actus humani, sed
ex praedicta suppositione ; quodammodo
supponit, actum ipsum existere jam in vo­
luntate, nempe quoad gradum communem
operationis liberæ, et quodammodo illum
antecedit. Pro quo nota, quod sicut in ge­
neratione compositi materialis, animalis
v. gr. prius natura producitur gradus com­
munis, nempe gradus corporis, quam gra­
dus magis particularis, puta viventis ; et
gradus viventis, quam gradus sensitivi: ita
voluntas eliciens actum peccaminosum,
prius quodammodo attingit in illo gradum
communem actus humani, quam gradum
specificum peccaminosi : daturque proinde
signum quoddam rationis, in quo voluntas
inlelligitur jam operans humano modo,sine
eo quod pro tali signo intelligatur operans
bene vel male. Igitur omnino antecedenler
ad hujusmodi signum, et ad hoc quod vo­
luntas utcunque operetur, non inlelligitur
lex determinans ad operandum cum recti­
tudine : quia voluntas, in casu quo loqui­
mur, non tenetur absolute bene operari;
licet teneatur absolute non operari male.
Cæterumin prædicto signo, ubi intelligitur
voluntas jam operans et eliciens primum
gradum operationis, intelligitur simul ades­
se

;

DISP. VJ. DI B. I.
te lex præcipiens, quod lalis operatio ait
I
recta: atque adeo quod prædictus gradus
communis,qui ad legem supponitur, determinetur ad speciem per differentiam boni,
d non per differentiam mali. Quia revera
supposito quod voluntas operatur, reda ra­
tio el lex dictat, ut bene el non male opere­
tur. Inde lex praecipiens rectitudinem ut
talis, nec totaliter antecedit actum malum,
nec ex luto illum præsupponil;sed supponit
quantum ad gradum communem, el ante­
cedit quantum ad differentialem, et in illo
signo intermedio prohibet ne gradus com­
munis contrahatur per differentiam, cui
repugnat rectitudo; præcipit vero ut contra­
hatur per differentiam, quam rectitudo co­
mitetur.
potest hoc explicari, si dica18» Aliter etiam
_________
■ «P mus prædiclam legem, quamvis in ratione
“ legis negativæ sit absoluta, quia absolute
.. seu independenter a qualibet suppositione
J
prohibet ne fiat actus malus; in ratione ta­
men affirmativa? et praecipientis rectitudi­
nem, de qua loquimur, esse conditionalem:
quia non præcipit absolute eam rectitudi­
nem; sed sub hac conditione si voluntas ope­
ratura sit. Itaque ejus imperium non debet
explicari hoc absoluto operato bene, seu
dicito actum bonum ; sed hac conditional!
$i operaturus sis, operato bene : unde non
ille, qui non operatur bene, eo quod abso­
lute non operatur, delinquit contra prædic­
lam legem; sed ille, qui operando non
operatur bene. Sic autem exposita prædicta
lego, non opus est pro ejus imperio expeclareilludsignum inter gradum communem
et differentialem operationis, quod distinxi­
mus; sed antecedenter ad totam operatio­
nem potest praecipere rectitudinem sub
prædicta conditione. Vide si placet, quæ
diximus in tract, de bonit. et malit, disp.
1, a num. 77.
u»· 10. Ex quo ad tertium dicendum est, in
’-· qualibet materia ipsammet legem peccati
œmissionis, quæ prohibet absolute male
operari, extendi ad præcipiendam rectitu­
dinem in illa materia, supposita operatione,
seu sub conditione, quam diximus. Nam
cum voluntas ex suppositione, quod libere
agat, non possit non bene vel male operari;
eadem lex, quæ absolute et primario pro­
hibet in hac materia, v. g. justitiæ malam
operationem; ex consequenti et sub condi­
tione præcipit, quod si voluntas circa eam
operatura sit, bene et non male operetur,
adeoque cum rectitudine, cujus actus hu­
manus est capax in materia justitiæ. Unde
Salmant. Curs. theolug., tom. I II.

129

pr.pdicta lex licet directe et per se ait nega­
tiva ; ex consequenti tamen et indirecte ha­
bet vim affirmativa? : et hoc sufficit, tum ut
ex vi illius aliqua positiva rectitudo possit
esse debita modo explicato: tum etiam ut
carentia talis rectitudinis, sicut etiam præ­
dicta lex non ad peccatum omissionis abso­
lute et simpliciter ; sed ad peccatum com­
missionis pertineat.
Sed urgent Vasquez el alii ex iis, qui no-Replis
bis opponuntur,tum quod malitia privativa,cx V3S<1'
si quæ datur in peccato commissionis, non
debet esse malitia generalis, quæ sit priva­
tio cujuscunque rectitudinis haberi possi­
bilis; sed malitia determinata ad cerlam
speciem, atque adeo quæ sit privatio alicujus rectitudinis specialis : rectitudo autem,
quæ deberi potest actui peecaminoso secun­
dum communem gradum actus humani,
tantum potest esse rectitudo in communi:
quandoquidem talis gradus tam ex se quam
ratione legis, quæ prohibet male operari,
indifferens est adquancnnque rectitudinem,
et non magis postulat hanc determinate,
quam illam : non ergo ratione hujus gradus
actus peccati potest esse subjectum priva­
tionis. Tum etiam quia juxta hunc dicendi
modum in diversis specie peccatis non po­
terunt assignari distinctæ specie privatio­
nes; cum neque ex parte rectitudinis, qua
privantur per malitiam ; nec ex parte sub­
jecti seu gradus, cui talis rectitudo debetur,
possint distingui. Adde, quod si soli gradui
communi debetur rectitudo, solus ipse erit
subjectum privationis, adeoque solus ipse,
non vero differentialis, denominabitur ab
ea peccaminosus : cum tamen potius hic,
quam ille debeat ita denominari. Adde se­
cundo ex Vasq. quia si supponamus,
hominem posse peccare peccato commis­
sionis, non posse bene operari : in hoc
casu nulla erit malitia privativa: siquidem
rectitudo, cujus privatio esse deberet, sup­
ponitur impossibilis.
11. Respondetur primo ad hanc replicam, Diluitur
hactenus satis nobis fuisse ostendere, quod prima
omni actui peecaminoso ex aliquo capite de­ pars.
beatur aliqua rectitudo, quæcunque illa sit :
cum eo ipso constet, carentiam talis rectitu­
dinis debere habere in illo rationem privatio­
nis :quod fuit assumptum hujus dubii;quic­
quid sit de specie vel determinatione talis
privationis aut rectitudinis, de qua dubio
sequenti. Deinde respondetur privationem,
quam ponimus in actu peecaminoso, non
esse solius rectitudinis ut sic : sicut neque
rectitudo, quæ tali actui debetur, praecise
9

130

tt

! ‘I

DE VITIIS. ET PECCATIS.

DISP. VI. DIB. II.

est reclini io, ut sic sen vage sumpta; sed
quod sicut caecitas denominat lotum homi­
nem exeam ; quamvis solum sit in oculi·:
specialior et magis determinata. Hæc vero
ita licet malitia privativa conveniret actui
determinatio sumitur ex ipsa materia, in
humano ratione» solius gradus communi!·,
qua actus exercetur : ut si exercetur in ma­
posset denominare totum illum peccaniiwoteria justitiæ. rectitudo, quæ illi debetur,
sum : quia denominatio de genere mali,
erit de linea justitia'. Sicut enim lex prae­
undecunque oriatur, totum subjectum infi­
cipit, quod actui humano, attenta communi
cit : et ideo dicitur, quod malum ex quocunejus ratione, adhibeatur rectitudo aliqua
que defectu. Adde prædiclam privationem
vago sumpta : sic etiam præcipit, ut tali
actui determinato jam nd hanc, vel illam
non solum convenire actui humano ratione
praedicati communis, sed etiam ratione difmateriam adhibeatur rectitudo propria ta­
lis materiæ. I nde quia omnis actus pecca- • ferontialis : quia licet exigentia rectitudiniminosus debet circa aliquam specialem ma­ j ex primo illo gradu oriatur, privatio tameji
teriam exerceri; idcirco rectitudo, quæ illi
originator ex posteriori : cum idcirco actus
debetur, el privatio talis rectitudinis sem­ i peccaminosus cureat rectitudine ex gradu
communi sibi debita, quia contractus est
per erunt determinatae. Excipe tamen actus
per talem differentiam, cui rectitudo repu­
otiosos, qui nullam materiam moralem de­
gnat. Adde secundo, potissimum, a quoacterminant : quibus proindenulla debetur de­
tus denominatur peccaminosus, non esse
terminata rectitudo (quamvis nec rectitudo,
quæ illis debetur, el quæ debetur aliis ex
privationem,sed malitiam positivam,quam
sola ratione communi humani acini, sit rec­
infra dari ostendemus : hæc autem omnino
convenit actibus ratione suæ differentia.
titudo universalis, ntAuthores hujus replicæ
Ad ultimum dicas, casum in viatoribus Alt
insinuant) sed rectitudo aliqua particularis,
repugnare, quia libertas necessaria ad pecn^®
vage lamem sumpta el sine determinatione
candum requirit judicium discernens inter
poliusad hanc, quam ad illam: cujus proinde
bonum et malum, adeoque praebens volun­
privatio in omnibus est ejusdem speciei : imo
tati indifferentiam et facultatem ad utcun­
ipsi actus otiosi pertinent omnes ad eandem
que, a qua indifferentia sola divina gratia
speciem peccati.
potest voluntatem extrahere, omnino eam
Diluitor Ad secundum hujus replicæ respondetur,
sernub. non esse nobis necessarium distinguere in
a malo revocando, et confirmando in bono,
qualibet materia tot species privationis rec­
cum libertate solius contradictionis circa
titudinis, quot in ea dantur peccata speci­
istud. A bono autem nihil est, per quod
fice distincta: imi» libenter admittimus op­
voluntas viatoris possit ita removeri, ut
positum. Ex quo Cajetanus et alii desu­
maneat ad malum determinata; nisi defec­
munt non parum efficax argumentum ad
tus totius libertatis; cum quo non stat posse
probandum malitiam privativam non esse
peccare. Diximus voluntas viatoris : qu.ia.-in
rationem constitutivam peccati comissionis
damnatis voluntas ita est obstinata in malo,
(quæ erit etiam nostra sententia) quia con­
ulconservet libertatem contradictionis erga
stitutivum debet etiam esse distinctivum ;
ipsum; maneat vero impotens ad operan­
sola autem malitia privativa nequit semper
dum bonum. Hæc tamen impotentia solum
peccata distinguere; cum una et eadem se­
est impotentia consequens, orta ex electione
cundum speciem privatio reperiatur in pec­
voluntaria, per quam damnatus libere se
catis specifice diversis. Aulhores vero tenen­
ad malum applicuit, et in eo vult perma­
tes praedictum peccatum per privationem
nere : unde non obest quominus potentia
constitui, recurrent pro distinctione (sem­
antecedenteel absoluta oppositum sit pos­
per tamen infeliciter) vel ad diversum mo­
sibile. Quemadmodum in divina voluntate
dum, quo diversa peccata habent privare
etiam si ex suppositione quod aliquem ad
eadem rectitudine : vel in materia ejus­
beatitudinem elegerit, non possit in sensu
dem virtutis distinguent diversas rectitu­
composito non semper id velle, absolute
dines, adeoque diversas privationes : vel
tamen et in sensu diviso potest velle oppo­
forte dicent, quod licet rectitudo cujuslibet
situm : quia impotentia illa præcise est
virtutis pro formali sit una et indivisibilis.,
consequens ad electionem liberam, et ita
pro fundamento tamen ex pluribus coales­
non tollit potentiam antecedentem : de quo
cit, ut ex objecto, fine, circunstantiis, etc,
alibi.
et hac via manere locum privationum mulmmnPa<l- üpHcationi : de quo ipsi.
Sfam.
12. Ad illud, quod additur, respondetur,
DUB. IL

DI'BIDM II.

Urum malitia privativa peccati commis­
sionis sil una, vel piares : et cajas formic
sil privatio?
1'1 liane difficultatem clarius decidamus,
quædam ante dubii resolutionem praenotare
opus est.

Permittuntur nonnulla pro dubii decisione.

nail· 13. Res esi perspicua, peccatum commis·*■■ simiis, et præcipue si sit mortale, non unam
tantum, sed piares diversarum perfectio­
num privationes inducere. Privat enim
(saltem quantum est ex se) animam gralia,
privat charitale, cæterisque virtutibus in­
fusis, ac donis, quæ sine gratia esse non
possunt : et aliquando etiam destruit oppo­
sitam virtutem acquisitam. Verum cum
hujusmodi privationes non in ipso actu
peccati, sed in anima Vel in ejus potentiis
immediate subjectentur ; ex dictis dub.
precedent! constat, nullam earum posse
esse malitiam privativam, de qua loqui­
mur : quæ ut ostensum est num. 4, imme­
diate afficere, el denominare debet actum
peccaminosum. Præterquam quod prædiclæ
privationes,utpole habituum et habituales,
potius ad habituale peccatum spectare debe­
rent quam ad actuale, de quo loquimur,
cujus malitia cum ipso transit. Quod si ali­
cubi sancti Patres docere videantur pecca­
tum esse privationem virtutis aut gratiæ,
feti. ut docere videntur D. Dionys. cap. 4, de
•rflL divin, nomin., Basilius in constitutionibus
***■ monasticis cap. 3, Ambrosias lib. 7 in Lu­
cam cap. 10,et alii ; intelligendi sunt causa­
liter : quia scilicet privatio gratiæ ct virtu­
tis censeaturex peccato,et illud consequitur;
quamvis nec sit in ipso nec formaliter illud
denominet. Vel exponendi sunt de peccato
habituali : quod ut. disp. 16 dicemus, in
privatione gratiæ consistit.
!L
Neque obesi, quod S. Thom. infra quæst.
87, art. 4 et 2, 2, quæst, 20, art. 1 et 3,
neenon 3 part., quæst. 86, et aliis locis in
sequentibus referendis, asserit peccatum
mortale importare formaliter aversionem
a Deo : hæc autem aversio non potest esse
aliud, quam privatio gratiæ. Respondetur
enim Angel, Doctorem vel loqui de peccato
habituali, ut videre est loco cit. ex 3 part.,
vel non loqui de peccato mortali quantum
ad moralem malitiam, prout nunc de eo

131

loquimur : 'sod reduplicative ut mortali :
quo pacto involvit quodammodo ipsam aninue mortem, quæ consistit in separatione
a Deo, et privatione galiæ : vel denique
aversio, de qua loquitur, non est aversio
formalis, aut in facto esse, quæ est privatio
gratiæ ;sed aversio quædam effectiva, quæ
potest dici aversio in fieri, ct inducit gratiæ
privationem, ut magis declarabiturdub. 3.
Præter lias autem privationes assignant Duplex
nonnulli in peccato commissionis duplicem3·!* i”ialiam quasi actualem : videlicet carentiam va,i''·
actus virtutis oppositæ : et carentiam conformitatis ad legem negativam, prohiben­
tem ipsum peccatum : sive (quod idem est)
carentiam omissionis actus prohibiti : ut
peccatum injustitiae dicunt privare opposito
actu justitiæ, ct conformilate quadam ne­
gativa, qua voluntas omittendo actum in­
justitia prohibitum, conformaridebuitcum
lege justitiæ prohibente tale peccatum.
1 1. Cæterum prima ex istis carentiisQul-l a<;
licet sit vera carentia, non tamen semper, ι·ή«··.ι ?
dum peccatum committitur, est privatio :
quia non semper quando aliquis peccat
peccato omissionis, absolute debet habere
actum oppositæ virtutis ; cum tamen pri­
vatio semper sit carentia formæ debitæ. Et
licet ex suppositione quod aliquis operetur,
teneatur operari bene ; et si operatur circa
materiam determinata? virtutis, puta justi­
tiæ, debeat elicere actum cum rectitudine
hujus virtutis : quia tamen hujusmodi obli­
gatio non est ad operandum bene absolute :
sed sub conditione quod voluntas operetur,
adeoque supponendo operationem ipsam
quoad gradum communem actus humani
juxla dicta num. 9, idcirco,ex vi prædiclæ
obligationis sola differentia et rectitudo
talis operationis potest osse debita ; non
vero integra aliqua operatio : et consequen­
ter sola carentia prædiclæ rectitudinis, sup­
posito actu : non vero carentia actus habet
rationem privationis. Adde, quod etiamsi
integer actusjustitiæ esset debitus, quando
quis committit actum injustitiae, ut si ali­
quis tempore quodebe! restituere,furaretur,
atqueita carentia prædicti aclusjuslitiæ ha­
beret rationem privationis ; hæc tamen
privatio nequaquam ad peccatum commis­
sionis pertineret, neque illud denominaret;
sed esset peccatum omissionis valde dis­
tinctum contra praeceptum affirmativum,
praecipiens absolute talem actum : unde nec
subjectum istius privationis esset actus pec­
cati commissionis ; sed sola potentia, quæ
est immediatum subjectum actus debili.

?r

132

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ΐβψο- Stcunda vero quæ dicitur carentia conriiur formitatis ad legem prohibentem peccatum
sccuutj.
seu carentia omissionis hujus
peccati, neque est vera carentia, neque ali­
quid negativum ; sed est ipse actus positi­
vus prohibitus et contrarius tali legi. El
ratio est perspicua : quia negatio negatio­
nis non est negatio ; sed est ipsum positi­
vum, quod bis negatur : nam duæ negationes
affirmant : omissio vero actus prohibiti, seu
conformitas cum lege negativa illum prohi­
bente non esi aliquid positivum ; sed mera
carentia et negatio talis actus:et ideo semel
data hujusmodi negatione et carentia, etiam
nullo positivo interveniente, datur prae­
dicta conformitas : unde negatio
el carenC/
tia istius conformitalis seu omissionis est
carentia careniiæ, et negatio negationis :
adeoque coincidit omnino cum positivo bis
negato, scilicet cum actu prohibito, qui
debuit omitti, et omissus-non fuit. Quod si
omissionis alicuius actus daretur vera pri­
vatio ; etiam istius privationis posset dari
alia omissio ; et hujus omissionis alia pri­
vatio ; et ita in infinitam malitiæ privativae
multiplicarentur, It ergo similis processus
tollatur, sistendum est in actu, et in prima
omissione, quæ est vera carentia ipsius
actus: cæteræ vero negationes, quæ repli-,
cari possunt, debent reduci ad ista ; el unaqua?que cum suo bis negato converti.
15. His credidimus, sufficienter impu­
gnari hanc ultimam privationem, quæ di­
citur carentia omissionis peccati, seu conformitatisad legem illum prohibentem : cujus
Mdtjna ai,ct°rem reperimus Molinam 1 part, quæst.
‘ 5, disp, unica. Vidimus tamen perdoctum
et gravem Theologum ex recentioribus hu­
jus Universitatis suscipientem ejus patroci­
nium : quod sibi prædicta privatio, sicut
etiam Molinæ, aptior visa sil ad peccatum
oeearças commissionis constituendum. I nde ut nosadimpti-iræ impugnationi occurrat, animadvertit
omissionem actus prohibiti, ad quam vo­
luntas tenetur,quam vis physice sil carentia
et non ens·. moraliter tamen posse dici ens
et positivum. Tum quia oritur a voluntate,
cum sit libera. Tum etiam quia denomina­
tor debita a logé prohibente peccatum : et
cum lex sil positiva, etiam prædicta deno­
minatio debet esse positiva. Imo habet ab
eadem lege, quod sit amabilis, adeoque
quod sil bona el ens : nam quod est debitum,
amabile est, el quod amabile, ens et bo­
num. Cumque hujusmodi ens solum sil per
ordinem ad voluntatem et ad legem, erit
solum ens morale, eritqiie ejus carentia pri­
UM

DISP. VI. DUB. II.

ergo esto ob hanc rationem ejus oppositum
vatio moralis : dicitur enim privatio aliqua
'
possit u nobis haberi, et æslimari ut caren­
moralis, eo quod prix at forma morali.
tia et nun ens; nequaquam tamen flet, ut
Deinde hoc explicat exemplo desumpto ex
vere el intrinsece rationem positivi amit­
artificialibus : nam foramina, qua» in domo
'
tat. traneoatve in rcalem carentiam, aut
relinquuntur, ut luci aditus pateat, physice
fiat vero aliquo modo privatio, et non ens.
quidem sunt /ion eus : solum enim impor­
Neque enim unum oppositorum magis a se
tant carentiam corporis solidi spatium illud
abjicere potest rationem positivi, et ratio­
occludentis : et tamen in ordine ad artem
nem entis, quam alterum illam ad se trahat,
censentur entia et bona, utpote conformia
et in se suscipiat.
ejus regulis. Sed et in naturalibus carentia
Ad hæc : omissio actus debiti non ita fit
motus, per quam corpus in suo loco quies­
lift, moraliter ens, ut differat reipsa ab eo, quod
cit, habet esse illi bona et consona incli­
ai'·»· est vere et realiter carentia et non esse talis
nationi naturali, quæ est in corpore ad
actus : sive (quod idem est) ut non omnino
quiescendum : atque adeo etiam est aliquo
coïncidai cum prædicta carentia et nega­
modo ens, cum bonum sit passio entis;
tione : ergo ejus oppositum non ita fiet
quamvis alias sit carentia. Eodem ergo pro­
moraliter privatio et non ens, ut realiter
portionali modo omissio, de qua loquimur,
differat ab ipso actu, sive ut non omnino
quamvis physice sit carentia et privatio, po­
cum illo coïncidai : quandoquidem non
terit dici e/.-s' morale : et hoc sufficiet, ut ejus
magis oppositum omissionis potest recedere
oppositum, per quod negatur et aufertur,
ab esse actus omissi, quam omissio a non
sit privatio moralis. Sic prædictus Junior
esse. Si igitur praedictum oppositum, quod
subtilius quam solide rem meditabatur.
explicatur per privationem omissionis ac­
Ejus tamen discursus non omnino satis-D$®
tus prohibiti, manet realiter ab eo indis­
facit : nam quicquid sit, an omissio actus tinctum, et cum illo coincidit ; solo no­
prohibiti denominationibus illis libera,prxmine, vel apparentia dicendum est privatio;
ceptr. amabilis, etc., substernatur (quod non
revera autem est ipse actus, qui prohibetur.
disquirimus) per hoc tamen nihil intrinse­
Neque obest illud de denominatione prxcum positivum ponitur realiter in illa; nec
ceptx ratione legis : quia cum sit denomi­
tribuitur ei aliquid, quo vero exuat concep­
natio pure extrinseca, non variat intrinsece
tum carentia» et negationis : quicquid enim
naturam omissionis, neque extrahit illam
ibi sonat, aut excogitari potest de linea po­
a sua’non entitate : unde neque oppositum
sitivi, sistit in denominatione extrinseca
illius poterit a sua entitate extrahere, aut
desumpta a lege : ergo neque per hoc ejus
mutare intrinsece. Idemque dicendum est de
oppositum quantum ad intrinseca vere
J
denominationibus amabilis, et bona: : quia
exuet conceptum positivi, aut fiet vera el
etiam ad summum possunt esse extrinsece
realis negatio. Non enim unum oppositum
!
desumptæ, vel a bonitate finis, ob quem
verius habere potest, quod sit non ens et ne­
omittendus est actus prohibitus : et ideo
gatio. quam alterum habeat, quod sit affir­
nihil arguunt bonitatis aut enti tatis etiam
matio et ens.
moralis, afficiens intrincece omissionem.
16. Confirmatur, el explicatur. Etenim c?J£.
17. Exemplum vero ex artificialibus de­
cum dicitur prædictam omissionem, quæ «Si
sumptum confirmat potius ea, quæ dixi­
physice est non ens. esse ens per ordinem
mus. Nam quicquid sit, an illa foramina et
ad voluntatem et ad legem, seu ens morale, "'‘5
vacuitates large, el improprie possint dici
non potest esse sensus, quod talis omission
entia, aut bona; quia tamen revera sunt
lege, vel a voluntate, aut aliunde realiter
careniiæ, ejus opposita, per quæ tolluntur,
accipiat in se aliquid de linea positivi, per
nequaquam suntcarentiæ ; sed ipsamet cor­
quod intrinsece a sua non entitate distin­
pora positiva solida, quibus occluduntur.
guatur : hujusmodi enim positivum om­
Elidem præstat aliud exemplum ex natu­
nino est inexcogitabile in prædicta omis­
ralibus desumptum : nam oppositum, per
sione : imo si daretur, jam illa non vere
quod potest negari, et auferri carentia mo­
esset omissio et negatio actus prohibiti ;
tus naturalis, non potest esse aliud, quam
sed esset positio et affirmatio alicujus alte­
ipse motus.
rius actus. Solum ergo potest esse sensus,
quod illa, quæ intrinsece reapse est carentia
Addendum vero est, prædictam privatio­
et non ens: nostro modo concipiendi, et
nem omissionis actus prohibiti, si semel
moraliter appretiandi quasi ens habeatur;
esset vera privatio, nequaquam habituram
et ita aestimetur, ac si esset actus positivus :
pro subjecto ipsum actum prohibitum ; sed

133

.«olam potentiam, quæ est subjectum actus.
Et ratio eat perspicua : nam idem debet esse
subjectum privationis, el illius, cujus est
privatio : sicut ergo omissio actus prohibiti
non haberet pro subjecto ipsum actum, qui
omitti debuit ; sed solam potentiam, ut est
per se notum : ita etiam privatio hujus
omissionis (esto esset vera et realis) habe­
ret pro subjecto non actum ; sed nudam po­
tentiam. Ex quo fil prædictam omissionis
privationem nedum esse fictitiam et chimæricam : utpote sub cujus nomine nihil clau­
ditur privationis; sed etiam esse inutilem
ad denominandum intrinsece peccaminosum
actum prohibitum, adeoque ad illum inesse
peccati constituendum (adhuc in sententia
eorum, qui negant malitiam positivam)
quia ratio ita constituens et denominans
debet in prædicto actu subjectari, et illum
intrinsece afficere, ut ex se liquet.
Rejecta ergo fictilia hac et inutili priva­
tione omissionis actus prohibiti seu confor­
mitatis cum lege negativa illum prohibente,
omissisque aliis, quas extra prædictum ac­
tum distinximus; in ipso actu requirenda
est illa, quam investigamus. Pro quo nota,
quod omnis actus peccaminosus videtur ca­
rere pluribus perfectionibus : caret enim
bonitate morali oppositæ virtutis, et ejus
rectitudine: caret convenientia ad rationem,
et ad naturam rationalem, conformitate ad
legem, ordine ad finem ultimum, et infor­
matione charitatis. Possuntque perfectiones
istæ considerari vel formali 1er, vel funda­
mentaliter. Videndum ergo est, an prædictæ careniiæ unam dumtaxat, vel plures
privationes constituant : et quæ sit ex enu­
meratis forma, cujus est privatio?
§ n.

Expeditur prima pars dubii.

18. Dicendum est primo, malitiam pri­
vativam in quolibet peccato commissionis
tantum esse unicam privationem adæquatam
et totalem : quæ diversis nominibus a D.
Th. el aliis DD. significatur. Hæc posterior
pars conclusionis ex probatione prioris, et
ex dicendis per totam disputationem satis
constabit. Prior autem probatur animad-Animad
vertendo nos loqui de peccato, quod forma- vasto,
liter est unum, sçu quod solum perlinet ad
unam peccati speciem : stat enim actum,
qui est Unus numero in esse physico, esse
multiplicem in genere moris, et habere
plures malitiæ species ob materias vel cir-

T ,'îlï
-

fi

DE VITIIS, ET PECCATIS.

' »

i'

1 Λ

J

cunstantias specie diversas, quas tangit : ut
homicidium commissum in loco sacro prop­
ter fornicationem : in quo sunt tres species
malitiæ, esique formaliler triplex pecca­
tum. In hoc autem non restringimus mali­
tiam privativam ad unam privationem : sed
multiplicabuntur, sicut multiplicantur pec­
cati spodes, et malitiæ positivæ. Deinde
etiam habendum est præ oculis, quod sæpe
diximus, videlicet in quolibet peccato ali­
cujus materiæ illam solam carentiam habe­
re rationem privationis, quæ est carentia
forma?debitæ ex ipsa ratione actus humani
ut exerciti in tali materia. Nam nec carentia
formæ non debitæ sufficit ad privationem ;
nec aliunde potest deberi actui i>eccaminoso
forma opposita malitiæ privativas» nisi ex
eo quoti esi actus humanus procedens a
ratione circa hanc materiam, vel circa
illam.
Balio
Hoc supposito, probatur ita nostra asser­
asstf- tio. Actui humano ex sua ratione, adhuc
■
prout exercito in tali materia, non debetur
nisi unica forma perfectiva : ergo in uno
peccato non est nisi unica malitia privativa.
Consequentia liquet : quoniam privationes
individuanlttr sicut cætera accidentia a sub­
jecto ; et specifftantur a forma, qua pri­
vant : atque ita unius formæ in eodem
subjecto non potest esse nisi unica privatio.
Antecedens vero probatur : quia actui hu­
mano ex sua communi ratione solum debe­
tur, quod in illa materia, in qua exercetur,
contrahatur per differentiam boni, et non
per differentiam mali : sive (quod idem
est) debetur ei, quod habeat bonitatem
moralem illius materiæ, et non oppositam
malitiam : at hujusmodi differentia seu
bonitas respectu unius actus tantum est una
forma ; alias si essent plures, constituerent
plures actus formaliter : ergo, etc.
Couir- Confirmatur : actus virtutis justitiæ v. g.
mano. pCr unam duntaxat formam, quæ est boni­
tas et rectitudo ipsius justitiæ, habe', totum,
quod recta ratio præcipit habere actum hu­
manum exercitum in materia justitiæ .ergo oppositum peccatum injustitiae per
unam duntaxat privationem caret tota rec­
titudine sibi debita, tam ex communi ra­
tione actus humani, quam ex hoc quod
exercetur in materia justitiæ. Patet conse­
quentia : nam neque actui peceaminoso in
una materia plus potest deberi, quam quod
sit rectus in tali materia : neque ut ita sit
rectus, potest plus rectitudinis desiderari,
quam sufficit in actu virtutis talis materiæ :
sicut ergo in hoc sufficit unica rectitudo ·, sic

I etiam in illo unica tantum potest habere
rationem debitæ.
19. Occurres forte negando antecedens:!^
quia potius cuilibet actui humano debentur
plures formae : nam praetor differentiam
boni, seu bonitatem moralem propria» ma­
teria?, debetur illi conformitas cum lege
praescribente et regulante talem actum, el
etiam cum natura rationali ipsum eliciente.
Et praeterea ipsa bonitas moralis, perquam
actus virtutis habet, quod sit bonus et rectus,
non est una simplex forma, sed multiplex:
nam alia est bonitas essentialis, quæ desu­
mitur ex objecto ; alia accidentalis desumpta
ex circunstantiis : alia ex fine, etc. Unde
Aug. D. diversis in locis diversas assignat in
peccato privationes, propter diversasilliformas debitas. Nam 1 p. q. 13. Et 3, contra
Gent e. 9. El in 2, d. 35, q. 1, a. 2, malitiam
privativam appellat carentiam debiti finis,
seu debilir directionis ad finem : in hoc 6 ari.
carentiam debitæ commensu rationis : q. vero
72, seq. art. 1, necnon de mal. q. 2, art. I
ad 4 privationem ordinis debili : et in 2,
dist. 37, q. 1, art. 2, dicit esse privationem
forma, per quam actus bonitatem habet in
genere moris. Falsum ergo est, quod peccato
commissionis unica tantum forma perfectiva debeatur ; aut quod in eo non sit nisi
una privatio.
Hæc tamen evasio facile refutatur : quia Effe­
actus humanus per eandem formam, per ts
quam habet quod sit bonus, habet quod sit
conformis legi, et naturæ rationali : nam
nec lex, nec prædicta natura aliud petit in
suo actu, nisi quod sit bonus, seu quod ter­
minetur ad objectum, unde sumat bonita­
tem et non malitiam : nec in actu potest
esse aliud consonantia ad naturam, et con­
formitas cum lege, nisi hujusmodi bonitas
petita ab ipsis : ergo ex his principiis ne­
queunt deberi actui humano plures formae.
Nec refert, quod in eodem actu virtutis
dentur aliquando plures bonitates morales:
quia non omnes absolute sunt debitæ ; sed
illa duntaxat, quæ est essentialis, et desu­
mitur ex objecto ; aut etiam quæ desumitur
ex aliqua intentione, vel duratione inde­
terminata : quæ quoad præsens non ponit
in numero cum essentiali ; sed ad eam
quasi modus reducitur. Reliquæ autem bo­
nitates, quæ vel ex fine operantis, vel ex
aliis circunstantiis extrinsccis proveniunt,
absolute non sunt debitæ : quia neque ad
bonificandum absolute actum desiderantur;
neque ex communi ratione actus humani
plus debetur, quam quod su ilici t. ut abso­
lute

DISP. VI. DUB. Π.

lute sit bonus. Diximus reliquas bonitates
non deberi absolute ; quia ex suppositione
quod actus transeat per plures materias,
poterunt esse debitæ. Tunc voro prædictus
actus fit jam multiplex in genere moris,
speclalquoad diversas virtutes. Unde etiam
actus contrarius in tot illis materiis pecca­
minosus, erit multiplex in ratione peccati :
et ita non mirum si mullis afficiatur priva­
tionibus. Quod autem adducitur ex D. Th.
nonobost : non enim intendit, quod actui
peceaminoso debeantur plures formæ perfretivæ; aut quod dentur in eo plures pri­
vationes : sed utitur tot illis nominibus ad
unam, quam diximus, significandam : nam
licet hujusmodi forma sit una, plura tamen
respicit ; ut objectum, seu materiam, in qua
actus exercetur : finem operis et intrinse­
cum, a quo ipsa desumitur : legem, et dic—
tamen rationis, quo praecipitur : et etiam
subjectum, scilicet naturam rationalem,
quam bene disponit : unde per ordinem ad
bare potuit diversis illis nominibus, quibus
D. Th. utitur, insigniri, et diverso modo
omnibus illis explicari.
20. Sed objicies primo, habitudinem con­
venienti® ad naturam rationalem, quæ est
de ratione actus boni, non posse non distin­
gui a rectitudine quæ convenit illi ex pro­
pria materia : nam prædicta habitudo est
relatio prædicamentalis fundata in ipsa
rectitudine : cum.ergo prædicta relatio desitactui peceaminoso, erit in illo hujusmodi
defectus alia privatio a privatione prædictæ
rectitudinis.
îï'j. Respondetur relationes prædicamentales
non posse esse debitas immediate ratione
sui debito morali ; sed duntaxat ratione fun­
damenti, ex quo naturali sequela resultant :
et ideo illarum carentia non constituit aliam
privationem moralem a privatione ipsius
fundamenti : unde ex eo quod prædicta con­
venientia ad naturam rationalem sit relatio
prajdicamentalis, adeoque distincta a recti­
tudine, supra quam fundatur; non sequitur
illius carentiam esse distinctam privatio­
nem : ut in fine hujus dubii magis explica­
bimus.
&'■■'· Secundo objicies, quod ex præcepto cha!J citatis tenetur unusquisque dirigere omnes
suos actus ad finem ultimum supernatura!em,ut est satis recepta D. Th. opinio : at­
que adeo tenetur apponere illis ultra boni­
tatem propriæ materiæ formam charitatis,
per quam fit prædicta directio : ergo cum
omnisactus peccaminosus caveat hujusmodi
directione, ponenda erit in illo saltem du—

135

plex privatio : alia bonitatis propriæ mate­
riæ; el alia prædictæ directionis,seu infor­
mationis charitatis.
Respondetur, neque ex præcepto charila- Enertie, neque ex alia lege teneri hominem di- valur·
rigere in se ipsis omnes suos actus ad finem
charitatis directione proxima, el actuali,
formali, vel victuali, quæ est charitatis
effectus : alioqui peccator, qui dum est in
peccato mortali, nullum actum sic dirigit,
in omnibus peccaret defectu prædiclæordinationis. Tenemur tamen dirigere omnes
illos directione in causa : dequa directione
D. Th. sæpe loquimur : cujus doctrinam in
tr. de merit, et in tr. de charit. Deo dante,
tuebimur et declarabimus, Hæc autem di­
rectio in causa tunc fit, quando quis elicit
primum actum charitatis : unde licet ca­
rentia istius actus initio vilæ, quando prae­
ceptum charitatis ad illum obligat, sit pri­
vatio, et peccatum omissionis; carentia
tamen directionis actuum snbsequentium in
se ipsis non habet rationem privationis, sed
est quidam defectus negativus : sicut fidem
non esse formatam est defectus negativus in
illa, et non proprie privatio : alias omnis
actus fidei informis esset peccaminosus.
Diximus directione proxima et actuali, quæ
est charitatis effectus : quia directione qua­
dam aptitudinaliseu radical! omnes actus te­
nemur dirigere ad prædictum finem : quate­
nus tenemur apponere illis bonitatem pro­
priæ materiæ, perquam apti nati sunt a charitale imperari, et ad ejus finem per ipsius
charitatis formam proxime dirigi. Et de
hac aptitudinali directione, non de actuali
loquutus est D. Thom, in 2, distinet. 35,D.Tiioni.
art. 2, ubi inquit, quod defectus, qui causai
rationem mali in peccato, est defectus recti­
tudinis in actu,per quam dirigebatur ad finem.
Cælerum hæc aptitudinalis directio est ipsamet bonitas et rectitudo propriæ materiæ
cujuscunque actus : et ideo privatio illius
non est distincta a privatione rectitudinis,
quam diximus.

§ 111.
Secunda pars determinatur.

21. Dicendum est secundo, formam in
cujus carentia consistit malitia privativa
peccati commissionis, esse rectitudinem seu
bonitatem moralem materiæ, in qua actus
peceaminoso exercetur. Hæc conclusio, quæ
est satis communis, habetur ex D. Thoma
locis cit. dub. præçed. praesertim in 2, dist.

>1/

<··?»■

*

4

136

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Ρ.ΤΐκΈί.3ΐ, quest. I. art. 2 ad 1, ubi sic ait : Pri­
vatione, quia peccatum malum dicitur, prir.itnr f< rma. per quoin actus in penerc mods
bonitatem habet. Atque ita sentiunt majori
ex parte auctores, quos dub. proced. pro
Ratio nostra sententia adduximus. Ratio vero su­
assermitur ex ibidem dictis. Nam sicut actus hu­
iiOüix
manus ex sua communi ratione petit recti­
tudinem et bonitatem in communi, sic ex
determinatione ad hanc materiam, circa
quam exercetur, postulat rectitudinem ejus­
dem materiæ : et lex. quæpræcipit, ut actus
ex deliberatione procedens sit conformis
recte rationi, jubet etiam, quod si delibe­
ratio sit circa talem aut talem materiam,
prædicta conforinilas cum ratione sit juxta
exigentiam ipsius materiæ : ergo sicut cui­
libet actui peccamini «so ex communi ratione
actus humani debetur aliqua rectitudo vage
et in communi ; sic ex determinatione ad
1 ane vel illam materiam, circa quam exer­
cetur, debita erit illi rectitudo propria et
specialis ipsius materiæ : cum ergo hujus­
modi rectitudine careat, ipsa utique erit
forma, cujus carentia praedictam malitiam
constituit. Et confirmatur : quia neque assi­
gnari potest alia forma debita actui peccaminoso, qua sit privatus, præter prodictam
rectitudinem : neque de hac dubitari potest,
quod illi debeatur, et quod ipsa privetur :
ergo, etc. Hæc tamen doctrina intelligenda
est de actibus peccaminosis ex objecto vel
fine, qui habent materiam moralem deter­
minatam : nam actibus indifferentibus, et
qui præcise sunt mali, quia otiosi, non de­
betur aliqua determinata bonitas ; sed qu-elibet eis sufficeret : eo quod nullam mate­
riam moralem sibi determinant. 1'nde
eorum malitia privativa solum dicit caren­
tiam alicujus rectitudinis vage sumpte: ob
idque in omnibus est ejusdem rationis, ut
alibi tetigimus.
Eipo. Consulto autem diximus in conclusione,
nitur as-praedictam formam esse rectitudinem mascriio. teriæ, jn qaa acius peccaminose exercetur,
non vero rectitudinem virtutis tali actui
opposite: quia multoties non erit debita
hæc posterior rectitudo; sed sufficiet alia
minor circa eandem materiam, v. g. actui
odii Deo debetur rectitudo alicujus boni af­
fectus in Deum:quia eo ipsoquod voluntas
per talem actum circa Deum versetur, de­
bet versari consone ad rationem, ac proinde
non actu fugæ; sed prosequutionis affectu.
Cælerura non statim debetur ei rectitudo,
quæ est propria virtutis charitatis attingen­
tis Deum ut finem supernaturalem dilectum

super omnia: quia pr.eter hujus actum su­
persunt alii affectus boni erga Deum, qui
ad prodictam rectitudinem non attingunt;
sed sistunt vel inaniore præcise naturali,
vel in amore concupiscentia, vel in sim­
plici affectu complacentia? inefficacis, quo­
rum oujuslibel rectitudo sufficeret ad boni·
ficandum actum illum, qui est odium : sicut
cujuslibet differentia efficeret, ut non esset
odium; sed affectus prosequutionis. Satis­
fiet ergo debito rectificandi prædiclum ac­
tum per rectitudinem cujuscunque affectus,
erga Deum, sive naturalis, sive supernaturalis; efficacis, vel inefficacis, etc. Et pro­
portionali modo in aliis virtutibus ad bonificandum actum, qui in materia illarum
exercetur, tantum sufficit, ut non sil pec­
catum, non semper erit necessaria recti­
tudo omnino propria ipsius virtutis :
præsertim si sermo sit de virtutibus supernaturalibus; sed sufficiet rectitudo cujus­
libet affectus boni, qui potest circa talem
materiam exerceri. Verum quia omnis bo­
nus affectus reduci potest ad illam virtu­
tem, cujus objectum, vel materiam attingit;
non damnamus modum dicendi illorum,
qui asserunt, privationem in peccato com­
missionis repertam, esse carentiam recti­
tudinis virtutis opposite, latius sumentes
nomen virtutis, ut comprehendit etiam ac­
tus minus perfectos, qui ad virtutem re­
ducuntur.
Atque hinc præcluditur aditus difficili Prati*
objectioni, quæadversus prædictum modum
dicendi posset cfformari.si nomine rectitu­ objetdinis virtutis opposite intelligeretur recti­ liai
tudo omnino propria, et specifica talis vir­
tutis: ut si diceremus, actui qui est odium
Dei deberi rectitudinem propriam charitatis. Fieri enim potest, ut ille, qui Deum
odio prosequitur, non habeat sufficientem
potentiam ad diligendum ipsum per charitatem: ut contingit iis saltem, qui nihil
audierunt de fide: ergo in hoc casu non
poterit actui illi deberi rectitudo virtutis
opposite, scilicet charitatis. Hæc igitur ob­
jectio (quicquid sit an alia via posset ener­
vari) ex nostra explicatione manet omnino
praeclusa, dum non asserimus, actum peccaminosum privari rectitudine omnino
propria opposite virtutis·, sed dumtaxat
rectitudine aliqua ex possibilibus in illa
materia : sive sit ipsa rectitudo praxlicte
virtutis; sive alia minor, quæ ad virtutem
reducatur: sicut ad charitatem potest re­
duci quilibet bonus affectus erga Deum,
etiam naturalis.
Dices,

I

DISP. VI. DUB, II

Ή
r
vs.kii»

Dices, hinc fieri ut malitia privativa cujuslibet peccati cum mission is non sit deter­
minabo speciei ; sed vaga et incerta : sicut
rectitudo, quæ privat, non est determinate
hæc, vel illa; sed quælibôt reperiri possibi­
lis in illa materia. Hoc autem videtur im­
possibile. Tum quia nihil est in rerum
natura sine determinatione ad certam spe­
ciem. Tum etiam quia quodlibet peccatum
debet esse unum atome et specifice: non
autem esset ita unum, nisi haberet malitiam
specifice determinatam.
Dajin Respondetur forte non esse inconveniens,
quod in hac objectione deducitur : quia ne­
cessitas determinationis ad certam speciem
non ita urgere videtur in carentiis, et pri­
vationibus, quæ realiter nihil sunt, et sub
nullo reali genere continentur : sicut in for­
mis positivis, quæ vere constitui debent ex
genere et differentia, et sic ad certam trahi
speciem. Nec propterea deessel peccato
unitas atoma et specifica : quia hæc non
sumitur a malitia privativa, sed a positiva,
quam disput. 3 et 1 dandam esse ostende­
mus: cujusque unitas semper habet certum
et determinatum principium, a quo suma­
tur, nempe objectum.
Secundo et melius respondetur, non se­
qui prædictum inconveniens. Nam licet
rectitudo, quæ debetur actui peccaminoso
ex sua materia, non habeat intra illam om­
nimodam denominationem in esse entis,
sed in hoc ordine sit aliquid vagum et in­
determinatum : attamen in esse termini
privationis, et in ratione specificativi illius
habet atomam unitatem : quia quaelibet
rectitudo reperiri possibilis in illo actu,
respicitur a privatione præcise sub ratione
rectitudinis illius materiæ; ila ut hæc sic
accepta, sit ratio formalis, ultima, et ato­
ma in esse termini, per ordinem ad quam
attenditur specificatio, et unitas prædictæ
privationis : quod autem talis rectitudo alias
et in esse entis considerata, sit generica et
communis, dividaturque ulterius in alias
species, omnino se habet de materiali. Et
ratio est, quia privatio non respicit for­
mam oppositam ut terminum suæ specifi­
cationis, nisi in quantum habet rationem
debitæ : et ideo quoties forma sub hac ra­
tione non dividitur, quamvis alias sil mul­
tiplex,respicitur a privatione ut quid unum
specifice et atome : rectitudo autem, de
qua loquimur, quamvis alias sil multiplex,
non diversificatur in ralione debilæ : nulla
enim debetur, in quantum est hæc, vel illa,
aut in quantum differunt interse; sed præ-

137

else in quantum rectitudo talis materiæ : in
quo omnes conveniunt. Si vero ex hac doc­
trina inferae, in peccatis specifice diversis
posse reperiri malitias privativas ejusdem
speciei, quoties talia peccata in materia
ejusdem virtutis contingunt; inficias non
ibimus; confirmat enim hæc illatio sen­
tentiam inferius propugnandam de consti­
tutione peccati commissionis per malitiam
positivam, ut intuenti constabit. Nonnulla
alia objicit Vasq. quæ videntur repugnare
huic secunda» assertioni : ea tamen facile
dilues ex doctrina dub. præced.

§ iv.
Absolvitur dubium.
21. Dicendum est tertio, hanc reel itudi— Decla­
mor
nem, cujus carentia constituit malitiam assertio.
privativam, non esse bonitatem moralem
formalem, sed fundamentalem.______________
Pro intelligentia hujus assertionis nota, bonitatem
moralem alicujus actus posse sumi duplici­
ter : vel formaliter, quo pacto dicit tendentiam formalem ad objectum ut actu propo­
situm et regulatum per rationem, quæ
proinde formaliter est tendentia moralis :
vel potest sumi fundamentaliter, qua ra­
tione importat concursum et adæquationem
earum rerum, scilicet objecti, finis, et circunstantiarum, ex quarum physica et libera
attingentia prædicta tendentia moralis re­
sultat, seu ipsam attingentiam physicam,
ex qua resultat. Malitia ergo privativa, de
qua loquimur, non consistit in carentia
illius prioris tendentiæ, quæ est bonitas
moralis formalis, sed in carentia bonitatis
fundamentalis, videlicet in carentia attin­
genti® physicæ alicujus eorum, quæ debent
concurrere, videtur commensuratio et adæquatio, quam ratio postulat, ut prædicta
bonitas formalis resultet.
Sumitur autem conclusio ex D. ThomaD.Tiiom.
supra quæst. 18, art. 8 et infra quæst. 73,
art. 2 in 2, dist. 42, quæst. 2, art. 5,necnon
de mal. quæst. 2, art. 9, in quibus et aliis
locis docet S. Doctor, malitiam privativam
peccati commissionis non esse privationem
in facto esse, sed tantum in fieri, quæ non
ex tuto destruit formam, qua privat; sed
relinquit ejus aliquid in subjecto : aitque
hujusmodi privationem eo esse majorem
vel minorem, quo plus vel minus prædictæ
form® aufert, vel relinquit. Si autem for­
ma illa esset ipsa bonitas moralis formalis,
prædicta malitia esset privatio in facloesse,ct

'i ‘

138

DE VITIIS, ET PECCATIS.

non solnm w firri: quia hujusmodi bonitas 1
per quamlibet malitiam tota corrumpitur ;
nec potest aliquid illius in actu pecca mi noso !
remanere: alias talis actus simul esset I
bonus et malus formaliler: quod omnino '
repugnare ostendimus in tract, de bonil. et i
malit, disput. 6, dab. 1. Cæterum bonitas
fundamentalis cum coalescat ex pluribus,
potest quoad aliquid per malitiam corrumpi. ■
et quoad aliquid remanere: ut destructa I
una debita circunstantia potest remanere [
alia. Nec fieri potest, quod permanente !
actu, cuncta, quæ ad hanc fundamentalem j
bonitatem integrandam concurrunt, ex loto
deficiant; ut videbimus disp. 9, dub. 1.
rriea Deinde probatur : nam malitia privativa '
ntio- immediate consistere debet in carentia il- ■
lins bonitatis, quam homo immediate tene- j
tursuis actibus apponere: sed non tenetur
immediate apponere illis nisi bonitatem
fundamentalem : ergo in sola istius caren­
tia debet prædicta malitia immediate con­
sistere. Major et consequentia constant :
minor autem probatur. Tum quia lex tan­
tum obligat ad substantiam boni actus; non
vero ad modum, nisi quatenus modus se­
quitur ex ipsa substantia: at bonitas for­
malis est modus boni actus ; fundamentalis
vero pertinet ad substantiam : ergo, etc.
Tum etiam quia homo ad id solum imme­
diate tenetur, quod per se est in ejus potes­
tate, subestque ejus dominio : sed ponere
formalem bonitatem, non est immediate
in potestate hominis: quippe hujusmodi
bonitas non est possibilis immediate per se·,
sed resultat, posita fundamentali : sicut po­
sitis fundamento et termino. resultat rela­
tio : est autem immediate et per se in
potestate ejus ponere fundamentalem : er­
go, etc.
Confirmatur a simili : nam etsi lex, cui
opponitur peccatum omissionis, præcipiat
actum bonum, ut audire Sacrum ·, non ta­
men præcipit bonitatem ejus formalem ·, sed
solum bonitatem fundamentalem, quæ est
ipsamelsubstantia talis actus, puta audire
Sacrum, jejunare, etc. et ideo qui poneret
hujusmodi actus quantum ad substantiam,
quicquid sil de formali bonitate, satisface­
ret prædiclæ legi : ergo lex peccati commis­
sionis, quæ ex suppositione quod voluntas
in hac materia operetur, præcipit operari
actum bonum in tali materia, solum præcipiet bonitatem fundamentalem : sola igi­
tur hujus carentia habebit rationem moBMio ralis privationis.
ilia.
25· fecundo probatur alia ratione : quia

datur actus elicitus circa materiam alicujus
virtutis, puta temperanti», carens omni
bonitate formali talis virtutis : et tamen
quia non caret bonitate fundamentali, non
habet malitiam privativam intemperanti»:
ergo hujusmodi malitia non consistit in ca­
rentia prædiclæ bonitatis formalis. Conse­
quentia satis constare videtur. Utraque
vero præmissa probatur : nam si quis, ser­
vatis omnibus, qu;o in propria materia
petit virtus temperanti», comedat appo­
nendo aliquem pravum finem extrinsecum.
ut propter inanem gloriam, ejus actus nul­
lam habet malitiam intemperanti», neque
privativam, neque positivam ; sed solum
malitiam inanis gloriæ : et tamen neque
habet bonitatem formalem temperanti», in
cujus materia exercetur, sed solam bonita­
tem fundamentalem : alias esset simul for­
maliter bonus . et malus, quod implicat:
ergo. etc.
Objicies primo, quod bonitas fundamen- objeai:
talis, quam dicimus, non est una forma, qsdra·
sed plures: coalescit enim ex objecto, fine, lieL
circunstantiis, etc. at malitia privativa de­
bet esse carentia unius dumtaxat formæ:
ergo non est carentia prædictæ bonitatis
fundamentalis. Deinde, bonitas, qua mali­
tia privat, est debita inesse intrinsece actui,
in quo est malitia : sed ea. in quibus con­
sistit bonitas fundamentalis, scilicet objec­
tum. finis, circunslanli», etc., sunt quid
extrinsecum respectu actus: ergo, etc.Ter­
tio, privatio moralis debet esse carentia
formæ moralis, sicut privatio physica est
carentia formæ physic» : sed bonitas fun­
damentalis non est aliquid morale, sed
physicum : ergo carentia illius solum est
privatio physica ; non vero moralis : non
ergo habet rationem malitiæ. Denique, cui
debetur fundamentum ad aliquam formam,
etiam debetur forma, quæ resultat ex tali
fundamento: ergo si actui peccam i noso de­
betur bonitas fundamentalis, ex qua for­
malis resultat, etiam erit illi debita bonitas
ipsa formalis: atque ita malitia privativa,
quæ est carenlia formæ debil», in utriusque
privatione consistet.
Respondetur ad primum, omnia illa, ex Sotdi»
quibus bonitas fundamentalis circa unam ,*1
materiam necessario coalescit, integrarepnw~
unam formam : quia nec tendentia physica
ad objectum fundat bonitatem formalem,
nisi ut completa et determinata per circunstantias debitas -, nec tendentia a 1 praedictas
circunstantias habet rationem fundamenti,
nisi ut complens et determinans objectum :
unde

11

DISP. Vi. DI B. ίί.

undo quoad prawi» non ponunt in nu­
mero; sod censentur una integra forma : et
consequenter carentia illius tan tum censetur
unica privatio, major, vel minor, secun­
dum quod plus, vel minus do prædicta
forma, et de partibus illam quasi integran­
tibus corrumpit. Diximus circa unam mate­
riam, propter illa, quæ num. 18 resolvi­
mus. Diximus etiam necessario coalescit :
quia non qitæcunque circunstantia potest
conferre actui humano bonitatem, est illi
debita; sed illae dumtaxat, sine quibus
absolute nequit esse bonus, ut tetigimus
num. 19.
kisiio 26.Ad secund u m concessa majori, neganda
«s^esl minor : nam licet objectum, et aliæ cir—
’IIrit!i,cunstantiæ secundum se sumptæ, sint quid
extrinsecum respectu actus ; eorum tamen
attingentia physica intrinsece debet esse in
illo : actus enim per intrinsecam tendentiam in ordine physico attingit illa, prius
saltem natura, quam tendentia moralis re­
sultet : hæc autem physica attingentia po­
tius quam ipsum objectum, vel circunstantiæest proximum fundamentum bonitatis
moralis. Ad tertium negatur major : quia
etiam carentia formæ physicæ potest esse
privatio moralis, si talis forma debeatur
ex lege, et non solum ex principiis natu­
ræ : ut patet in malitia peccati omissionis,
quæ est carentia actus solum quoad esse
physicum, et tamen est privatio moralis :
unde hæc privatio non recte diffinitur, quod
sit carentia formæ moralis debit x; sed formæ
debit? debito morali, seu ex lege. Imo caren­
tia formæ moralis potest esse solum phy­
sica, si talis forma non ex lege, sed natu­
rali tantum sequela debeatur.
s.r.;·.· 27.‘Ad ultimum respondetur, formam,
quæ naturaliter resultat, posito aliquo fun­
damento, deberi non immediate et ratione
sui (loquendo de debito morali) sed precise
ratione fundamenti, quatenus debelur ip­
sum fundamentum : et ideo carentia talis
formæ non habet rationem privationis mo­
ralis, nisi per ordinem ad carenliam fun­
damenti, neque est alia privatio a priva­
tione ipsius fundamenti : etsi posito fun­
damento, prædicta forma non resultet, ejus
carentia non erit privatio moralis. I nde
sicut cum actus humanus habens bonitatem
fundamentalem alicujus materiæ, caret for­
mali, non est ibi aliqua privatio moralis
illius materiæ : ita cum carens bonitate
fundamentali, caret etiam formali, non
sunt ibi duæ privationes morales intra
unam materiam, sed una dumtaxat, quæ |

139

per «e et immediate est privatio bonitatis
fundamentalis; rnediate vero et ex conse­
quenti bonitatis formalis. Diximus loquendo
de debito morali : quia debito physico, po­
sito fundamento omnino proximo, per se
debetur forma, quæ ex eo resultat : et ita
si posita in actu humano bonitate funda­
mentali omnino proxima, bonitas formalis
per possibile vel impossibile non resulta­
ret, ejus carentia esset per se privatio ;
physica tamen, quæ non habet rationem
malitiæ.
Sed urgebis : quia si posita bonitate fun-Wi«
damentali, naturali sequela resultat for­
malis, non habebit locum secunda nostra
ratio, ubi diximus posse dari in aliquo actu
bonitatem fundamentalem alicujus materiæ
sine bonitate formali ; quod enim naturali
sequela ex aliquo fundamento resultat, non
potest non adesse, posito illo fundamento.
Respondetur, bonitatem fundamentalem Enoalicujus materiæ posse poni dupliciter : vel 'htur
solum materialiter, seu in esse rei : vel
formaliter in ratione fundamenti. Tunc
ponitur primo modo, quando ponuntur
omnia, quæ lex præcipit in illa materia,
non curando de iis, quæ ad alias materias
pertinent. Secundo autem modo ponitur,
quando ultra prædicta connolatur, quod ex
nulla alia materia adsit aliqua circunstantia
prava : sed ex omni capite consonantia et
adæquatio. Bonitas ergo fundamentalis ali­
cujus materiæ in esse rei potest dari sine
formali : quia hæc non resultat, quousque
adsit connotatio, quam diximus : et juxta
hoc loquuti sumus in secunda ratione. Bo­
nitas autem fundamentalis formaliter in
ratione fundamenti nequit dari sine for­
mali : quia posito fundamento in ratione
fundamenti, statim sine nova bonitate
forma illa resultat. Ratio vero cur prædicta
bonitas fundamentalis in ralionefundamenti
requirit connotationem, quam diximus, fa­
cile reddi potest: quia prædicta bonitas non
sic ponitur, quousque adsint omnia, quæ
requirit prudentia, quæ est proxima et ul­
tima regula moralitatis : prudentia autem
non solum attendit illa, quæ sunt hujus, vel
illius materiæ: sed omnia, quæ ad actum
ex quocunque capite, et ex qualibet materia
concurrunt : unde quousque omnia hæc connolenlur, aut saltem quousque connotetur,
quod ex nullo capite, et in nulla materia
adest aliqua circunstantia prava, non habet
locum diclamen prudentiae ; atque adeo nec
bonitas fundamentalis formaliler in ratione
fundamenti. Secus dicendum est de aliis

140

DE VITIIS, ET PECCATIS

legibus, quarum quælibet solum praecipit
ea. quæ sunt propria? materia?, nec de aliis
curat : quibus proinde fit satis, posita bo­
nitate fundamentali talis materiæ absque
aliorum connotation?, quæ est bonitas fun­
damentalis materialiter in <·>·«· rei.

nomine dispositionis contrarix intellexisse
deformitatem et malitiam materialem, non
vero formalem. Sed contra : quia Ang. Doct.
loquitur expresse de illa deformitate, cujus
Deus non potest esse causa, et per cujus ex­
clusionem a divina causalilate, excluditur
ab ea peccatum : quod evidens erit legenti
argumentum et solutionem : sed deformi­
DI BUM III.
tas, cujus Deus non est causa, est malitia
formalis : non vero materialis : hanc enim
('Irum juxta doctrinam D. Thomxconceileiula
posteriorem etiam auctores contrariae sen­
sit malitia moralis positiva ?
tentia) dicunt causari a Deo : ergo sinistre
exponitur de malitia dumtaxat materiali.
Ostenso dari in peccato commissionis ma­
Deinde impugnatur lueeexpositio : nam ita
litiam privativam, pergimus ultra investi­
loquitur D. Th. de deformitate et malitia
gare. an simul detur in eo aliqua ratio po­
respectu peccati, sicut de falsilate respectu
sitiva. quæ proprie et formaliter sil etiam
erroris in fide : ut constat ex illis verbis :
malitia moralis? ex hujus enim exislentia
Deformitas se habet ad actum, sicut falsitas
vel negatione potissimum dependet prae­
ad fidem. Sed de falsilate nullus negabit lo­
dicti peccati constitutio, et ejus notitia. Ne
qui formaliter : ergo. etc. Aliunde forsitan
autem hæréamus nominibus, malitiam mo­
videbitur minus efficax hoc testimonium :
ralem formalem vocamus quancunque ratio­
ex eo scilicet quia continetur in secunda
nem, quæ cum in libertate actus fundetur,
argumenti solutione: quasi ut aliquid sédissonat et repugnat divinæ legi, el est extra
cundoloco traditum, minoris sit habendum,
sphæram divinæ causalitalis : hanc enim
quam quod traditur primo. Hujusmodi ta­
unanimis conceptio malitiam moralem appel­
men scrupulus peritos non punget : quibus
lat. I t vero rem ipsam secure decidamus,
notum est, secundam alicujus argumenti
quaerimus primo loco quid Ang. Doctor sen­
solutionem regulariterconlinere postremum
serit circa difficultatem propositam? quia
auctoris judicium, tantoque firmiorem ejus
dum mens ipsius latitat, difficile erit sco­
assensum, quanto magis ultimum. Praeser­
pum veritatis attingere. Adducemus au­
tim cum secunda) solutiones communiter
tem pro utraque parte testimonia, quæ in
eo fine tardantur, ut quielenl omnino ani­
operibus S. Doctoris reperire potuimus,
mum arguentis; si forte in prima respon­
fideliter et accurate expensa : ut et cuique
sione non fuit illi ita plene satisfactum.
sil liberum de utriusque probabilitate judi­
Unde ex hoc capite adductum testimonium
cium ferre ; et nos. attentis omnibus, matu­
potius robur accipit, quam amittat.
rius eligamus.
29. Secundo probatur hæc pars alio teslimonio ex ead. 2, 2, q. 20, art. 1 ad 1, ubi 'a
postquam specialiter de quibusdam peccatis
§ I.
dixit Ang. Doct. quod consistunt princi­
paliter in aversione a Deo ; de omnibus
Testimonia jxiriis affirmative.
aliis ita concludit : Peccata vero alia prin­
Primum
28. Primum testimonium pro parte affircipaliter consistunt in conversione, ad bonum
leshmo· mativahabetur 2. 2, q.6,art.2. ubi loquens
commutabile : ex consequenti vero in aver·
I
sione ab incommutabili bono. En etiam duas
I
D.Tbom.lJ· 1’1· ue malitia, seu deformitate actus
malitias : aliam, quæ est conversio, adeoque
I
peeeaminosi, in secunda solut. ad 2, sic
positiva, quæ in praedictis peccatis habet se
I
ait : Dicendum quod deformitas non solum
principaliter: aliam, quæesl aversioseu priI
importat privationem debilx forme, sed etiam
vatio, quæ in illis se habet ex consequenti.
I
contrariam dispositionem : unde deformitas
Quod si hæc consequens el minus principaI
se habet ad actum, sicut falsitas ad fidem,
lis apud omnes est proprie et formaliter I
etc. Ecce in actu peccaminoso deformitas
malitia; quo pacto illa, in qua peccatum
I
duplex, adeoque duplex malitia moralis :
principaliter consistere dicitur, a linea præI
alia privativa, quæ est carentia formæ dé­
I
bita : el alia positiva, quæ est dispositio i dicta? maliliæ poterit excludi?
contraria eidem formæ, et divinæ legi re­
Confirmat hoc testimonium duplex aliud
pugnans.
ex q. 2, de mal. ari. 7 ad 1, et ex 1, dist. 16, «SH
Occurrunt Lorca, et Montes. D. Thom. I q. 3, ari. 2, quæsliunc. I ad 2. ubi D. Th.
ait,

DISP. VI. DUB. III.

I

i

i
,

ait, quod inordinata conversio ad bonum
comnmtabilf est cau\a aversionis : el quod
fA' ronvt'i sium· inordinata redditur actus imfrOporlionalus ad debitum finem : et ideo
fundamentum aversionis est conversio. In
quo utroque loco inordinatio aversionis,
quæ est malitia privativa, dicitur suppo­
nere ut causam et fundamentum, ac proinde
ut omnino priorem conversionem, etiam
inordinatam et peccaminosam : cumque in
illo priori talis conversio non sit inordinata
per privationem subsequôntem, sequitur
habere antecedenter ad illam, adeoque ex
seipsa propriam deordinalionem, pro—
priamque malitiam, quæ sit ipsa positiva
conversio ad objectum dissonum. Quod sa­
tis declarant verba i lia ex t : Ex inordinata
conversione ad bonum commutabile redditur
actus improper! ionatus ad conversionem ad
finem, etc. Hæc enim improporlio actus ad
finem, quæ est in conversione, et antecedit,
ac fundat privationem, proculdubio est malilia moralis positiva, quandoquidem et est
positiva tendentia libera a I objectum ; et
est dissonantia actus a recta ratione, et a
divina lege. Eodem modo loquitur q. 73,
hujus 1, 2, art. 3 ad 2.
ftrta 30. Tertio probatur ex q. I, de mal. art. 1
•rMio-ad |2, ubi ita habetur : Bonum et malum
non sunt differentia nisi in moralibus, in
quibus malum positive aliquid dicitur, se­
cundum quod ipse actus voluntatis denomi­
natur malus a colito, etc. El q. 2, art. 11
ad 13 : Peccatum non est privatio pura, sicut
lenebrr. sed est aliquid positivum. Uterque
iste locus, et primus praesertim valde ex­
pressus est pro hac sententia : non enim
potest exponi de malo precise pro mate­
riali : nam verba illajnaluni positive dicitur
exprimunt ipsam mali denominationem ;
debentque proinde referri ad illud, unde
malum dicitur, et a quo sumitur hæc deno­
minatio : quod est ipsa formalis malitia. Et
hoc magis ostendunt sequentia verba D. Th.
secundum quod ipse actus voluntatis denomi­
natur malus a volito : ac si diceret, ideo in
moralibus dici aliquid malum positive,
quia eam denominationem sumit ab ob­
jecto volito, et denominatio sumpta ab
objecto est denominatio positiva : fit enim
media tendentia actus ad ipsum objectum,
quæ est positiva. Hoc etiam docuerat in
•olut. ad 4 ejusd. art. ubi hæc habet : Omnis
autem actus denominatur, el speciem recipit
ab objecto : sic ergo actus voluntatis, in quan­
tum fertur in malum, recipit rationem, et
nomen mali : et hoc malum contrarialur

141

proprie bono : et hac contrarietas ex actibus
in habitus transit, in quantum actus et ha­
bitus assimilantur. Plane ergo concedit
I). Th. in moralibus aliquam rationem po­
sitivam, quæ tribuat denominationem mali,
silque proinde formalis malitia.
31. Quarto probatur aliis D. Th. testi-Quarta,
rnoniis, ubi agens de specificatione, et dis­
tinctione peccatorum, distinguit in eis duas
rationes formales : aliam positivam, quæ
est conversio et tendentia ad objectum dis­
sonum, in quod fertur voluntas peccantis ;
el secundum hanc dicit peccata sortiri suam
speciem el distinctionem. Aliam vero pri­
vativam, quæ est aversio et recessus a lege,
et a bono incommutabili, secundum quam
non habent distinctionem, aul speciem; sed
est aliquid ad eam consequutum. Ita 2, 2,
q. 10, art. 5 ad 1, ibi : Formalis ratio ali­
cujus peccati potest accipi dupliciter : uno
modo secundum intentionem peccantis : et se­
cundum hoc, id ad quod convertitur peccans,
est formale objectum peccati, et ex hoc diver­
sificantur ejus species. Alio modo secundum
rationem mali : et sic illud bonum, a quo re­
ceditur, est formale objectum peccati : sed ex
hac parte peccatum non habet speciem, etc.
Et in 4, dist. 1G, q. 3, art. 2, quæstiunc. 4
ad 5 : Peccata speciem sortiuntur ex parte
conversionis : quia ex parte aversionis non
differunt. In hac 1, 2, q. 72, art. 6 ad 2 :
Peccatum (inquit) non habet speciem ex
parte aversionis, quia secundum hoc est ne­
gatio, vel privatio ■ sed ex parte conversionis.
Eodem modo loquitur art. 8, in corp, et
art. 9 ad 1, ibi : Peccatum non sortitur spe­
ciem ex parte privationis, vel aversionis, ut
supra dictum est ; sed ex conversione ad ob­
jectum actus. Quæst. 18, art. 5 : Omnis actus
speciem habet ex suo objecto, etc. Et ad 2 :
Dicitur malus actus secundum suam speciem,
non ex eo quod nullum habeat objectum ; sed
quia habet objectum non conveniens rationi,
sicut tollere aliena : unde in quantum objec­
tum est aliquid positive, potest constituere
speciem mali actus. Quæst. 73, ari. 1 : Cum
vitia et peccata speciem habeant secundum
illud, ad quod convertuntur ; manifestum est,
quod secundum illud, quod perficit speciem
peccatorum, nullam connexionem habent pec­
cata ad invicem. Similiter ad 2 et 3. Idem
tradit de mal. q. 1, art. G, et q. 1 1, art. 3.
In 2, dist. 34, q. 1, art. 2 ad 3, et dist. 42,
q. 2, art. 2, quæstiunc. 1 ad 2, el quæs­
tiunc. 2 in corp, aliisque in locis.
Ex quibus sumitur pro hac parte valde
efficax argumentum : quia constitutio, spe-

»

de vrrns.

♦t·.

i

cificatio, el distinctio peccati in ratione talis
fieri debet per illud quoti est formale in
ipso, adeoque formaliter malitia el defor­
mitas moralis : fit autem secundum D. Th.
per conversionem et tendentium ad objec­
tum dissonum, quæ est ratio positiva ; non
vero per aversionem, sive privationem :
ergo prædicta conversio ut positiva, el ut
disiincla a privatione, habet formaliter ra­
tionem malitiæ. Ad hæc : si in via D.Thom.
sola privatio ésset formaliter malitia, ipsa
utique constitueret formal iter peccatum, ipsa
illud in ratione talis specificarel. et distin­
gueret. ut est per se notum, vohmtque auc­
tores contrarix· sentenliæ : cum ergo Ang.
Doctor deneget privationi munus hoc specificandi el distinguendi, plane denegat illi
munus constituendi : ac proinde sentit dari
aliam rationem diversam a privatione,
adeoquepositivam, quæconstituat peccatum
in ratione talis, silque proinde formaliter
malitia. Hæc autem ratio positiva est ten­
dentia ad objectum dissonum, ut docet
D. Th. in testimoniis adductis, et satis dare
in 2, dist. 31, q. |. ari- 2 ad 3, his verbis :
Mula actio specifica! ur e;c ordine ad finem
indebitum, cui admiscetur privatio finis de­
biti, er quo ratio mali incidit : unde palet,
quod non alia privatio spécifient malum ha­
bitum el actionem ; sed positio gurdam ad
finem eruendam cum privatione debili finis.
Huc etiam spectare possunt aliqua testimo­
nia, ubi D. Thom. docet, bonum, et malum
in moralibus esse opposita contrarie, et
non tantum privative : uti docet lib. 3, con- i
tra geni. cap. 9 et q. 1, de mal. art. 2 ad 1, ι
nam contraria debent utrunqiie importare i
rationem positivam.
Evasio. 32. Dices D.Thom. non loqni despecifi- ]
catione. aut distinctione formaliter, ut est '
in genere moris ; sed solum materialiter,
et in esse phvsico : quo pacto certum est su­
mere speciem ex conversione et tendentia ad
objectum. Cum quo tamen stat, ut in ratione
mali et peccati sumat illam a privatione.
impaHæc est communis evasio opposite opiftoatur nionis. Contra quam tamen urget primo
pn(u0· quod Ang. Doctor utranque rationem po­
sitivam et privativam, quam in peccato
distinguit, appellat rationem formalem pec­
cati : ut constat ex illis verbis 2, 2, for­
malis ratio alicujus peccati potest, accipi
dupliciter. Loquitur ergo secundum utranque
rationem de peccato pro formali. Nec bene
distinguitur ly formalis ratio in formalem
et materialem : si enim divisum est sola
ratio formai is. utrunque membrum divi­

dens debet eliam esse ratio formalis ; neu
truni voro ratio materialis. Deinde as­
sumptum illius luci est assignare diversas
infidelitatis species, quæ non tantum materialiter. sed formalissime in ratione peccati
distinguuntur, sicut distinguatur infidelitas
paganorum, Judæorum, et haereticorum:
et quia hujusmodi distinctio non poterat
desumi ex sola privatione, seu ex aversione
a fide, et a prima veritate, ut argumentum
primo loco positum ostendebat ; recurrit
D. Thom. ad objectum infidelitatis, qu.eest
sententia falsa ; el ad diversas conversiones
in illud tanquam ad specificaliva el distineliva prædictorum peccatorum. Et ideo im­
mediate post verba adducta subjungit : Sic
ergo dicendum est, quod infidelitatis objectum
est veritas prima, sicut a qua receditur; std
formale ejus objectum, sicut ad quod conver­
titur, est sententia falsa, quam sequitur : et ex
hac parte ejus species diversificantur. Unde
sicut negari non potest, prædiclas infideli­
tatis species distingui inter se in genere mo­
ris, et in ratione formalissima peccati : sic
negari non debet, hujusmodi moralem dis­
tinctionem et specificationem desumi cx
conversione ad objectum.
33. Præterea impugnari potest dicta evasio : quia D. Thom. locis adductis potissimum tracial de specificatione et distinctione ’
peccatorum, ut sunt formaliter peccata, et
in genere moris : ergo non recte exponitur
de specificatione solum physica et materia­
li. Consequentia liquet. Antecedens vero
probatur : nam ita exigit ordo, quem in
tradenda doctrina de actibus humanis ob­
servat : ab initio enim hujus 1, 2, usque
ad q. 17, egit de illis, et de eorum specifi­
catione, ut sunt actus jialuraies, et in genere
physico : finiturque ha?c consideratio in
ipsa q. 17. A q. vero IS usque ad 21 et ab
initio hujus maleriæ per totam agit de prae­
dictis actibus, el de eorum habitibus, ut
sunt in ordine morali, mali, vel boni;
virtuosi, aut vitiosi ; laudabiles, vel vitu­
perabiles, etc. Idemque assumptum præcipitur tota 2, 2, specialius inquirens uniuscu­
jusque speciem el essentiam, semper sub
consideratione morali, ut intuenli patebit.
Potissime vero in art. 5, q. 18, hujus 1, 2,
I unde verba accepimu
accepimus , sermonem esse de
specie morali, agnoscet quilibet ex titulo,ex
corp, et ex solutionibus ad 2 et 3. Titulus
enim est, utrum aliqua actio humana sit
bona vel mala in sua s]>ecie ? Imo titulus
quaestionis, et omnium articulorum quae­
runt de bonitate et malitia humanorum ac­
tuum

DISP. VL DIB. III.
tuum: absurdum autem videtur, omnes
hujusmodi titulos non de ipsa bonitate el
malitia formaliler ut sonant ; sed de phy­
sica et materiati enti talo accipere. In cor­
pore vero id ex professo declaratur, cum
dicitur : In actibus autem bonum el malum
dicitur per comparat ioncm ad rationem: quia
ut Dionysius dicit, bonum hominis est secun­
dum rationem esse. ; malum autem, quod est
prxter rationem, etc. Patet ergo, quod diffe­
rentia boni et mali circa objectum considerata
cqjnparalur perse adrationem, scilicet secun­
dum quod objectum est ei conveniens, vel non
conveniens : dicuntur autem aliqui aclus
humani vel morales, secundum quod sunt a
ratione : unde manifestum est, quod bonum
et malum diversificant speciem in actibus
moralibus. Quis neget hic fieri sermonem de
specificatione et distinctione in genere mo­
rali ? Non minus clare loquitur in solut. ad
2,cujus verba adduximus supra. Et in solut.
ad 3, ubi inter actum conjugalem et adul­
terinum ponitur differentia specifica : quia
licet in esse physico non distinguantur, ta­
men secundum quod comparantur ad ratio­
nem, differunt specie, el habent effectus specie
differentes, quia unum eorum meretur laudem
etprxmium : aliud uituperium el poenam.
Deinde in quæst. 72, ubi per novem arti­
culos agitur de distinctione peccatorum, ex
titulis, ex corp, et ex solutionibus claris- ·
sime constat fieri sermonem de peccatis, ut
sunt formaliter peccata, spectantque ad
genus moris. Maxime vero dubitare id non
licet in 6 ari. cujus verbis usi fuimus : sic
enim loquitur D. Thorn, in corp. Dicendum,
quod in peccatis invenitur duplex differentia :
una materialis, et alia formalis. Materialis
quidem attenditur secundum naturalem spe­
ciem actuum peccati, formalis autem secun­
dum ordinem ad unum finem proprium, quod
est objectum proprium. Unde inveniuntur ali­
qui actus materialiter specie differentes, qui
tamen formaliler sunt in eadem specie peccati,
quia ad idem ordinantur : sicut ad eandem
speciem homicidii perlinet jugulatio, lapida­
tio. el perforatio. Quid clarius ut constet S.
Doctorem loqui omnino formaliler de pec­
cato, eide ejus specificatione ac distinctione,
cum asserit in his verbis, eam desumi ex
ordine ad objectum : repetitque in solut. ad
2, unde accepimus illa superius relata, pec­
catum non habet speciem ex parte aversionis,
quia secundum hoc est negatio, vel privatio,
sed ex parte conversionis, etc.
34. Denique tola q. 73, unde eliam ac­
cepimus testimonium, perspicue est sermo

do peccatis formaliler. Agit enim D. Thom.
per decem illius articulos de comparatione
peccatorum quantum ad eorum connexio­
nem, vel non connexionem ; et quantum
ad æqualitalem, vel excessum in gravitate,
et de iis, unde talis gravitas desumitur.
Quocirca in 3 art. sic ait : Quia peccata
habent speciem ex objectis, differentia gravi­
tatis, qux attenditur penes objecta, est prima
et principalis quasi consequens speciem. At
gravitas non competit peccato ratione ejus,
quod dicit de materiali, nec prout est in
genere physico ; sed ut est formalissime
peccatum, et spectat ad ordinem moralem.
Id quod magis explicat art. 4, dicens :
Sicut enim cx parte objecti attenditur major
pravitas peccati; ita etiam major dignitas
virtutis: utranque enim ex objecto speciem
sortitur. Igitur sicut species et dignitas de­
sumpta ex objecto virtutis, apud D. Th. est
species et dignitas moralis, propriaque vir­
tutis in ratione virtutis : sic dicendum est
de specie et gravitate peccati quam docet
desumi ex objecto. Hoc idem constabit aliis
locis, quæ citavimus, cuicunque illa aspi­
cienti.
Quod si dictis aliquis nondum acquiescat :
contendat vero, D. Thomam in omnibus
praedictis locis exponendum esse in sensu
præcise materiali : animadvertat indignum
esse tanto Doclore ita exacte, ex professo,
et ad longum egisse de entitate physica pec­
catorum, deque eorum specificatione et dis­
tinctione in hoc genere, quæ Theologis mi­
nus necessaria est ; specificationis vero, et
distinctionis formalis et moralis, quæ ad
theologicum institutum plurimum refert,
pene oblitum fuisse. Quin etiam satis indi­
gnum videtur adeo sæpenumero in hac ma­
teria de peccatis per quæstionum et articu­
lorum titulos, perque eorum decisiones et
responsiones uti nominibus peccat i et speciei
peccati in sensu ita materiali et inutili ad
peccatorum cognitionem. Sicut manifeste
esset abusus, si quis longam texens dispu­
tationem de artefactis, eorum speciebus, et
figuris ; sub his nominibus solum intelligeret ligna, et lapides, quæ sunt artefactorum materia.
Denique pro hac parte stant plura alia tes-Probatio
limonia, ubi D. Thom. distinguit duplex ultima,
malum : aliud, quod est tale absolute, seu
secundum se totum, eo quod nihil boni in­
cludit : neque proinde est ens, vel alicujus
entis differentia, neque aliquid positivum;
sed privatio el carentia boni : aliud vero,
quod appellat malum morale, seu malum in

144

DE VITIIS, ET PECCATIS.

moralibus, quod ultra privalionem boni
dicit aliquid positivum repugnans rationi,
claudens in se rationem entis et boni trans­
cendental is,quodque respectu actuum huma­
norum habet rationem differenti® constitu­
tivae in genere mons. Ita I p. q. 48, art. 1.
ubi in corp, statuit, malum non esse natu­
ram positivam (agebat enim de malo abso­
lute) et cum in secundo argumento objecis­
set hoc modo : Omnis differentia constitutiva
alicujus speciei ryt natura quxdam ; malum
autem est differentia constitutiva : ergo signi­
ficat naturam quandam: fatetur argumen­
tum convincere de malo morali, non autem
de malo absolute : unde in solutione sic in­
quit : .4d secundum dicendum, quud bonum
el malum mm sunt differentix constitui irx,
nisi in moralibus, aux recipiunt speciem ex
fine, qui est abjectum voluntatis, a quo mora­
lia dependent. Et infra : .Si igitur malum,
quod est differentia constitutiva in moralibus,
est quoddam bonum (inlellige transcendontaliter) conjunctum privationi alterius boni,
etc. Proinde hac 1, 2, q. 54, art. 3, statuit
bonum el malum esse differentias constitu­
tivas el divisivas habituum : et cum posuis­
set secundum argumentum ad probandum '
oppositum, ex eo quod malum cum sit pri­
vatio, el non ens. non potest esse alicujusentis
differentia ; in solut. sic ait : Malum, quod
est differentia constitutiva habitus, non est
privatio pura : sed est aliquid determinatum, |
repugnans detmninutxnaturx. Ecce praedic- '
tum duplex malum : aliud, quod est priva- '
tio pura, nihil in eo includens positivi, j
adeoque malum absolute : aliud vero, quod 1
in se includit aliquid positivum contrarium
et repugnans alicui particulari naturæ, sci- ,
licet rationali.
|
Præterea lib. 3. contra genl, cum cap .7
statuisset Ang. Doctor malum esse privatio- ·
nem, et non naturam positivam : arguit
cap. 8 ut excipiat ab hac regula prodictum
malum morale in hunc modum : Malum
est differentia specifica in aliquibus generibus,
scilicet in habit ibus et actibus moralibus:
sicut enim virtus secundum suam speciem est
bonus habitus ; ita contrarium vitium est ma­
lus habitus secundum suam speciem :et simi­
liter de actibus rirlutum.et citiorum. Malum
igitur est dans speciem aliquibus rebus : est
igitur aliqua essenlia.Sxc. cap. 8, et cap. 9 ubi
objectis occurrit, concedit totum, quod ar­
guens intenderat, loquendo de malo morali.
Malum enim et bonum (ait) in moralibus spe­
cific differentix ponuntur, ut supra ratio
proponebat, quia moralia a voluntate depen­

dent ; secundum hoc enim aliquid ad genus
muris pertinet, quod est colunturium; volun­
tatis autem objectum est finis et bonum; unde
a fine speciem moralia sortiuntur, sicut elna­
turales actiones u forma principii adivi, ut
calefactio a calare. Quia igitur bonum el ma­
lum dividitur secundum ordinem ad finem,
vel privationem ordinis : oportet quoti in mo­
ralibus primr differentix sint bonum d ma­
lum : unius autem generis oportet esse unum
mensuram primam ; muralium autem mensura
est ratio. Oportet igitur, quod a fine rationis
dicantur aliqua in moralibus bona rei mala;
quod igitur in muralibus sortitur speciem a
fine, qui est secundum rationem, dicitur secun­
dum speciem suam bimum ; quod, vero sorti­
tur speciem a fine contrario fini rationis, di­
citur secundum speciem suam inalum.E&ndem
doctrinam habet de mal. q. 1. art. 1 ad 4,
ad 10, ad 12 et 18 et q. 2, art, 11 ad 13 in
2. dist. 31, q. 1 art. 2 in corp, et ad 3, et
aliis quampluribus in locis.
Occurres repetita solutione, totum hoc Eu»
positivum, quod Ang. Doctor ponit in malo
morali, ratione cujus potest esse differentia,
el dare speciem actui humano, pertinere
ad illud pro materiali quasi malitiæ sub­
jectum et fundamentum ; non quia sit for­
maliter ipsa malitia. Sed impugnatur sola
tio : quia mens D. Thomæ in prodictis
testimoniis est constituere discrimen inter
malum absolute dictum, et malum morale
penes hoc. quod illud importat dumtaxat
privationem boni; hoc vero præter priva­
tionem includit positivum : si autem hujus­
modi positivum perlineret ad prodictum
malum solum pro materiali per modum
subjecti vel fundamenti malitiæ, nullum
esset prodictum discrimen : nam etiam ma­
lum absolute dicit hoc modo positivum, cum
omne malum in aliquo bono subjectetur,
el omne privativum requirat pro materia
et subjecto positivum, cui debeatur forma,
qua privat.
Dices, discrimen esse, quod malum abso­
lute significat solam privalionem, connotando positivum pro subjecto : malum vero
morale utrunque significat : quia dicit ac­
tionem defecluosam, et non solum actionis
defectum. Contra : nam vel malum morale
significat pro formali et in recto utrunque,
scilicet positivam et privalionem ; vel solam
privalionem formaliter et in recto ; de ma­
teriali vero seu in obliquo positivum? Si
hoc posterius, nullum est prodictum dis­
crimen : quia etiam malum absolute signi­
ficat hoc modo utrunque. Si primum, habe­
mus

DISP. VI. DUB. ID.

ΛΙ15 intentum : mini quicquid malum pro
formali el in recto significat, est formaliter
malitia: concreta enim accidentalia, quale
est malum, non significant subjectum ; sed
solam formam, connolundo subjectum : quo
sensu dixit Philosophus cap. de substant,
quod album solam qualitatem, scilicet albedinem,significat, ut bene explicant X. Com­
plui. in Logica disput. 4, q. 3; unde si
malum murale non tantum connotât, sed
eliam significat positivum, nequit non
hujusmodi positivum esse formaliter ma­
litiæ.
Deinde impugnatur prædicta solutio :nam
positivum, quod in prædictis testimoniis
dicitur pertinere ad rationem mali moralis,
est talis conditionis, ut se ipso, etiam prout
a qualibet privatione praescindit, repugnet
rectæ rationi et legi divinæ, sitque aliquid
inordinatum, et irreferibile in Deum : ergo
se ipso et antecedenter ad privationem habet
rationem malitiæ moralis. Consequentia
liquet: non enim prædicta malitia plura
exigit, quam quæ in antecedente referuntur.
Antecedens autem ex eo constat : quia prae­
dictum positivum se ipso est tendentia actus
ad finem indebitum, et ad objectum disso­
num et prohibitum per rationem et legem,
sicut ipsum objectum, quod est terminus
talis tendentiæ: certum est autem, tenden­
tium iis affectam conditionibus esse aliquid
inordinatum, irreferibile in Deum, disso­
num legi el rationi, juxta inordinationem
et dissonantiam ipsius objecti : ergo, etc.
Adde, illud, quod D. Thom. appellat malum
morale, ita esse malum respectu rationis,
ut tamen adhuc ex parte formæ sil in se
transcendenlaliter bonum propter entitatem, quam includit: at malum, quod cons­
tituitur per privationem, ex parte formæ
nihil boni includit, sicut neque includit ens;
sed solam privationem et carentiam : ergo
prædictum malum morale non est de genere
illorum, quæ præcise dicuntur mala a pri­
vatione. Hæc sunt præcipua D. Thomæ testi­
monia, quæ suadent concedendam esse ma­
litiam positivam : ad eaque reducuntur
nonnulla alia, quæ brevitatis causa omitti­
mus. Videamus jam illa, quæ prædictam
malitiam excludunt.

§ II.
Testimonia pro parte negativa.
37. Partem vero negativam suadent in
primis plura loca, ubi agens D. Thom. de
Salmanl. Curs, theolog., tom. VII.

145

malo, dicit essecarentiam, et non ens, nullamque habere essentiam vel naturam ·, sed
in sola privatione consistere. Innumera
sunt hæc testimonia, ut videre est 1 p. q.
4«, art. 1 : Nonpotest essequod malam signi­
ficet quoddam esse, aut quandam formam,
seu naturam : relinquitur ergo, quod nomine
mali significetur qurdam absentia boni, etc.
Lib. 3,contr. gent.cap. 7 : Malum, ut dictum
est, nihil est aliud, quam privatio ejus, quod
quis natus est, et debet habere ; sic enim apud
omnes est usus hujus nominis malum. Quæst.
1, de mal. art. 1 : Malum uno modo potest
intelligi id, quod est subjectum mali: el hoc
aliquid est : alio modo potest intelligi ipsum
malum ; et hoc non est aliquid,sed est ipsa
privatio alicujus particularis boni. Eodem
modo loquitur q. 3, de potentia art. 6. In 1,
dist. 46, q. 1, art. 3. In 2, dist. 34, q, I,
art. 2. Opusc. 2, cap. 114 et 115 et passim
alibi.
Dices cum auctoribus oppositæ sententiae:
in his omnibus testimoniis loqui D. Tho- ’.tum.
mam de malo absolute; non vero de malo
morali juxta distinctionem num. 35 insi­
nuatam : et ideo non excludere malitiam
positivam, quam inquirimus. Sed contra
hanc solutionem (quicquid sit de prædicta
distinctione) urget, quod malum absolute
sumptum, est commune et superius ad quae­
libet mala determinata, adeoque ad malum
tam physicum, quam morale : non stat
autem prædicatum superius esse privatio­
nem, et aliquod ex inferioribus sub illo
contentis esse positivum. Tum etiam quod
D. Thom. malum, do quo agit in prædictis
locis, dividit aliquando in malum cutpæ,et
malum pœnæ : ut videre est 1 p. quæst. ci­
tata, art. 5 et q. 1, de mal. art. 4, sed est
malum morale, ut est per se notum : er­
go etiam hoc malum comprehenditur a
D. Thoma sub illo, quod asserit esse pri­
vationem.
38. Secundo specialiter huc conducit doc­
trina praesentis articuli, ubi D. Thom. tra­
dit peccati diffinitionem, dicens esse dictum,
factum.vel concupitum contra legem.rternam;
exponensquc illam asserit, per ly dictum,
factum, vel concupitum significari actum
humanum, qui in peccatis commissionis
habet se sicut materiale: per ly vero contra
legem significari carentiam debitæ eonimensurationis, quæ se habet ut formale;
nullamque mentionem facit malitiæ positivæ: ergo non agnoscit talem malitiam.
Patet consequentia. Tum quia hic erat pro­
prius locus, ubi prædicta malitia, si dare10

1Ψ'

DE VITIIS, ET PECCATIS.

seqiiens ; sed til ratio formalis et primaria
in qua peccatum principaliter consistatquoii libenter fatentur auctores contraria?
senleiitiæ. I nde ad ostendendum prædiclant conversionem el tendenliain non esse
formaliler de linea malitia?, adeoque nul­
lam dari in via D. Thomæ malitiam posi­
tivam; sufficiet probare, quod talis conversio
non se habeat in peccato ut ratio essentia­
lis, formalis el primaria; sed toluin hoc
privationi et aversioni competere. Quod
suadetur sequentibus testimoniis. Etenim
quæst. 85, hujus 1, 2, ari. 4, sic ait D. Th.
Privatiu est essentialiter ipsum peccatum.
Quid clarius ?
Respondent Cajetanuset alii, privationem
dici essentialiter peccatum non primario,
quasi constituat ejus essentiam, sed conse­
quenter : quia ad illam necessario consequi­
tur. Hæc tamen solutio non caret violentia:
cuti. sequeretur quod esset causa peccati. de. , quia in qualibet re id solum dicituresse/i/ialr.
quod est primarium, constiluilque essen­
Respondet vero : Ad tertium dicendum, quod
tiam : secundarium vero et consequens eo
sicut supra dictum est, actus et habitus non
ipso non est essentiale; sed accidentale:
recipiunt speciem ex ipsa privatione, in qua
violenter ergo distinguitur essentiale et non
considit ratio mali; sed ev uli'pio objecto, cui
essentiale. Secundo respondet Joannes a
conjungitur talisp -icatio : et sir ipse defectus,
S. Thoma, privationem, de qua in illo loco
qui dicitur non .xse a Deo, pertinet ad spe­
Ang. Doctor, non esse privationem physi­
ciem actus consequenter, et non quasi diffe­
cam, quæ est tantum carentia formæ debitae;
rentia spécifiai. Qua responsione non solum
sed moralem, quæ una cum prædictacaren­
docet I). Thom. peccatum habere rationem
tia includit positivam contrarietatem ad
mali ex privatione (quod forte exponeretur
de malo absolute) sed fatetur omne aliud, j legem et virtutem, ex eaque resultat: el
ratione hujus positivi dicitur, quod est
quod in fæccalo reperitur, etiam ipsam spe­
essentialiter ipsum peccatum. Sed neque
cificam differentiam desumptam ah objecto,
hæc solutio violentiam omnino effugii : quia
cui conjuncta est privatio, esse Dei effectum,
privatio, nisi vox a sua significatione abs­
el ab eo causari : cumque nulla malitia
trahatur, non dicit, neque includit positi­
possit causari a Deo, fit ut juxta doctrinam
vum ·. sed carentiam dumtaxat : unde esset
hujus testimonii nihil praeter privationem
abuti nominibus, sub privationis voce for­
habeat rationem malitiae. Ad hæc: malitia
mam positivam intelligere : nihilque fir­
positiva si daretur, in nullo alio consisteret,
mum haberemus in testimoniis Doctorum,
quam in tendentia ad objectum dissonum,
quantumvis manifesta sint, si semel admit­
quæ est differentia constitutiva actus pecca­
tatur iste modus interpretandi. Sed adda­
ti, el dat illi speciem : sed hujusmodi lenmus testimonia alia non minus perspicua.
denliam. differentiam, et speciem admittit
41. Secunda secundæ quæst. 6, art. 3
D. Th. causari a Deo, tantumque excludit I
ad 2, in 1, solut. de malitia privativa sic
ab ejus causalitate defectum privativum,
qui consequitur ad prædictam speciem : er­ I inquit : Deformitas actus est de ratione spe­
go sentit solum hujusmodi privativum de­
ciei ipsius actus, secundum quod est actus
fectum habere rationem malitiae.
moralis : dicitur enim actus deformis per
privationem formæ intrinsecx, qux est debita
qoarinm 40- Quarto probatur animadvertendo,
argu- quod si semel datur malitia positiva consiscommensuralio circumstantiarum actus: el
mentum tens jn conversione el tendentia ad objecideo non potest dici causa actus deformis
Px^r“*'tum dissunum, ut supra dicebamus, ipsa I Deus, qui non est causa deformitatis. Ubi
moniis. potius quam privatio seu assertio debet esse
primo facit ad rem. quod privatio dicitur
ratio essentialis et constitutiva peccati, ut I esse de ralione speciei actus moralis, atque
nuper tetigimus : debetque proinde habere I adeo dat illi speciem, et rationem peccati.
se in illo non ut aliquid materiale vel con- I Deinde quod solum excluditur a divina
causalitate

t.ir. deberet explicari : ulpote ubi e\
professo disquiritur, quid sit peccatum,
quæ ejus essentia, el diffinitio? Tum etiam
quia praxlicla malitia si semel datur, debet
esse prior et essentialiter, quam malitia
privativa : unde non recte diffinitio peccati
per hanc, relicta illa, traderetur, aut ex­
poneretur: cum diffinitio essentialis tradi
debeat per id, quod in re diilinila est pri­
mum, et magis essentiale.
Temua. 3*.’. Tertio ita esse probatur alio testimo­
nio, quod habetur infra quæst. 79, art. 2,
ubi D. Thom. docet, totum actum peccati,
quatenus actus humanus est, esse ex Deo;
non autem ejus deordinationem el mali­
tiam: et objicit ita in oppositum: Aliqui
actus secundum suam speciem sunt mali et
peccato : sed quicquid est causa alieujus. est
cau-Mi ejus, quod convenit ei secundum suam

DISP. VI. DI B. III.
causalitate prædicta privatio, et per élus
exclusionem censetur exclusu lota malitia :
quod verum non esset, si præter privatio­
nem aliqua ratio positiva caset etiam mali­
tia) formalis. Eadem etiam 2, 2, quæst. 20,
ari. I ad 2, de peccatis, quæ opponuntur
virtutibus theologicis ex presse alii r mat, quod
consistunt principaliter in aversione a bono
incommutabili ; et quod ex consequenti im­
portant conversionem ad bonum commuta­
bile. El idem repetit art. 3, in corp. Quæst.
vero 10, art. 3, sic inquit : Omne peccatum
forinaliter consistit in aversione a Deo, Et
idem habet quæst. 21, art. 12 ad 5. Quæst.
autem 118, art. 5. primo sic dicit : Omne
peccatum ex huc ipso quod est malum, con­
sistit in quadam corruptione, seu privatione
boni. Deinde ait, quod corruptio, vel privatio
boni furina liter se habet in peccato: conversio
autem ad bonum commutabile, materialiter.
Item quæst. 162, art. 6 : In peccato (inquit)
duo attenduntur : scilicet conversio ad com­
mutabile bonum, qux materialiter se habet
in peccato : et aversio a bono incommutabili,
quxest formalis et completiva ratio peccati.
Idem repetit 3 p. q. 86, art, 4 ad 1, ibi :
Culpa mortalis utrunque. habet : el aversio­
nem a Deo, et conversionem ad bonum crea­
tum : sed aversio a Deo est ibi sicut formale,
conversio autem sicut materiale. Nec deerunt
alia loca, in quibus D. Thom. eodem fere
modo loquatur.
r:am 42. Ultimo hæc pars suadetur aliquibus
testimoniis, quæ ex parte solent pro affir­
mativa adduci; si vero integre legantur,
potius ei contradicunt : quatenus adhuc in
ipsa tendentia ad objectum dissonum, quæ
assignatur ut specificativa el distinctiva
peccati, tandem tota malitia reducitur ad
privationem. Constat hoc 1 p. quæst. 48,
art, I ad 2, unde præced. § verba aliqua
accepimus, reliquimus vero sequentia : .Ma­
lum, in quantum malum, non est differentia
constitutiva; sed ratione boni adjuncti; lib. 3,
contra gent. cap. 9, aliis inde acceptis, hæc
reliquimus : .Vcc malum, secundum quod est
differentia specifica in genere moralium, im­
portat aliquid, quod sit secundum essentiam
suam malum ; sed aliquid, quod secundum se
est bonum; malum autem homini, in quan­
tum privat ordine rationis, quod est hominis
bonum. Ecce qualiter tota ratio mali ad pri­
vationem reducitur; excluditur vero a ra­
tione positiva, quæ dicitur specificare, et
distinguere actum peccati.
Clarius loquitur in 2, dist. 34, quæst. 1,
art. 2, unde etiam verba aliqua accepimus

pro parte affirmativa ; omisimus vero alia,
quæ negat i væ valde opitulantur. Ibi enim
dividit malum in malurn perse, et malum
pt-r accidens. Malum per se. appellat ipsam
privationem boni abstracte sumptam : ma­
lum voro per accidens vocat subjectum, quod
substernitur privationi, et ab ea malum de­
nominatur : ita quidem ut tota ratio, a qua
accipit mali denominationem, penes priva­
tionem sit. In malis ergo (ait circa finem
corporis) est talis ordo, quod id, quod est per
se malum (scilicet privatio)primo dicitur, el
omnia alia per relationem ad ul : secundum
gradum tenet malum per accidens, quod est
subjectum mali, quod dicitur malum ex hoc,
quod privationem, qux per se malum est. in
se habet, etc. Et inferius : Dicendum ergo,
quod malum nominat non ens : unde illud,
quod per se malum est. non ponit aliquid, sed
dicitur esse ut privatio : malum vero, quod
est subjectum privationis, est aliquid posi­
tive, sed ex eo quod malum est : sicut oculus
est aliquid; sed non ex eo quod cucus est,
quia excitas non est in eo nisi ut negatio vi­
sionis. De hujusmodi igitur malo per acci­
dens profert in solut. ad 3 verba, quæ supra
attulimus, ubi ait esse conversionem ad
finem, distinguere peccata, et dare illis
speciem non ratione privationis, a qua ma­
lum dicitur; sed ratione entitatis, quæ malitiæ substernitur.
Est etiam ad hoc satis apertus locus in
compend. Theologiæ cap. 116, ubi initio
partem insinuat affirmativam ; in reliquo
vero negativæ suffragatur his verbis : Scien­
dum est igitur, quod sicut naturalia conse­
quuntur speciem a forma : ita moralia a fine,
qui est voluntatis objectum, a qua omnia mo­
ralia dependent. Sicut autem in naturalibus
uni formx adjungitur privatio alterius, puta
formx ignis privatio formx aeris: ita in mo­
ralibus uni /ini adjungitur privatio /inis al­
terius : cum igitur privatio perfectionis debitx
sit malum, in naturalibus formam accipere,
cui adjungitur privatio formx debitx, malum
est non propter formam ; sed propter priva­
tionem ei adjunctam : et in moralibus etiam
inhxrere fini, cui adjungitur privatio (inis
debiti, malum est non propter finem ; sed
propter privationem adjunctam : et sic dux
actiones morales, qux ad contrarios fines
ordinantur, secundum bonum et malum dif­
ferunt : el per consequens contrarii habitus
differunt bono et malo, quasi differentiis
existent ibus, et contrarietatem ad invicem
habentibus, non propter privationem, ex qua
dicitur malum ; sed propter finem, cui privatio

DE VITIIS, ET PECCATIS.

148

adjungitur. En tola cura A ng. Doctor is in
eo sila. ul tribuat rationibus positivis mu­
nus specific&ndi, distinguendi, et contrariandi in vitiis et peccatis ; avertat vero ab
eis totum id, unde dicitur malum : atque
adeo sentit, nihil de linea positiva per se,
et ut præscindit a privatione, habere ra­
tionem malitia?. Aliqua alia offendes testi­
monia pro hac parte, qua? referre omit­
timus, quia ad praemissa sufficienter redu­
cuntur, neque illis robur addunt.
§ ΙΠ.

Irritatis trutina et judicium.

ί

J urtâ

1k

r.J

43. Faciliora tantum peregimus, dum
utriusque partis testimonia in medium pro- I
duximus : ferre autem inter eas judicium,
et cui Aug. Doctor tantum subscribat,
liquido discernere·, hoc opus, hic labor est,
quem semper maximum judicavimus. Adeo
enim suis testimoniis unaquæque pars con- ]
vinci videtur, adeoillis redditur probabilis
et probata, ut nemo, quamlibet elegerit,
quasi non Thomista jure reprehendi possit.
Quinimo I). Thomam neutri omnino fir­
miter adhaesisse ; sed ulranque problema­
tic propugnasse; et modo huic, modo illi
tulisse suffragium, non pœnitendi Theologi
crediderunt : cum quibus calamus difficul­
tatis mole oppressas, forte oneri succum­
beret; nisi et Magistri dignitas aliud expos­
ceret; et assequenda? veritatis studium in
eam currentibus calcar adderet. Cum enim
quæstio agitata inter contradictoria ver­
setur, an scilicet detur, rei non detur mali­
tia positiva '! cujus proinde una pars deter­
minate debet esse vera ; alia determinate
falsa : inde inferremus D. Thomam neutram
exacte calluisse, si utranque problematice
veram asseruisset. Præter quam quod stylus
problematice dubia decidendi minus est
doctrinalis : quia intellectus paratus utrique
extremo pro libito assentire, nullum eorum
accurate examinat: nullius causam omnino
ut propriam suscipit; el, ut aiunt, dum
duos sequitur lepores, neutrum capit. Hanc
ob causam a prædicto decidendi more, quan­
tum licuit, usque modo abstinuimus : eaque
in praesentiarum magis urget : ubi omnes
utriusque partis probabilitatem agnoscunt,
nemoque non sciet, quam maluerit, proba­
biliter defendere : desiderant autem judiPnci<c-Ciumad verum determinans ·. idquea nobis,
tfoci non problematicum assensum, efflagitant.
44. Post rem igitur mature consultam,

assidueque meditatam, et attentis omnibus,
quæ adduximus, convincimur testimoniis
partis affirmativa?: ex eisque perspicuum
habemus agnovisse Ang. Doctorum in pec­
cato commissionis aliquid positivum, quod
non tantum a privatione forma? debita?·, sed
a se ipso, antecedenterque ad ipsam priva­
tionem sit inordinatum, dissonum, et repug­
nans rationi : el quoti secundum aliquam
formalitatem, et expressionem positivam a
Deo non sit : ac proinde quod proprie et
formaliter sit malitia moralis. Ducimur
primo ad ita existimandum, quia prædicta
testimonia, ut ex ipsis constat, positive
adstruunt aliquam malitiam positivam ; nec
possunt convenienter ac sine violentia ex­
poni de privativa, vel solum de malitia pro
materiali: adeoque vel veri Picanda non
sunt, vel debet prædicta malitia positiva in
sensu formali admitti. Contraria vero tes­
timonia non ita positive eam malitiam im­
pugnant ; sed magis negative: quatenus
quædam solius privativæ mentionem fa­
ciunt: quaedam huic supra positivam pri­
matum tribuunt : aut si veroaliqua expresse
negent positivam ; non tamen omni modo,
vel in omni sensu, in quo vere vel falso
posset affirmari. Unde sufficiet ad eorum
veritatem, ut prædicta malitia in sensu ali­
quo non vero, in quo illa loquuntur, dene­
getur : quamvis in aliquoalio sensu vero, in
quo loquuntur alia, concedatur. Est enim
manifestum discrimen inter affirmationem
el negationem alicujus rei in ordine ad ex­
cludendam, vel adstruendam ejus existenliam : nam ut sit talis ros, sufficit ut quovis
modo affirmetur, etiam si negetur mullis
aliis : ut autem non sit, necesse est ut modis
omnibus negelur. Cum ergo nullus appareat
locus Γ). Thomæ, in quo malitia positiva
omnibus modis et in omni sensu negetur·,
sint autem plura, in quibus affirmetur :
potest prædicta malitia sine alicujus præjudicio concedi; non autem sine multorum
injuria omnino denegari.
Ducimur deinde : quia testimonia partis
affirmativae, etiam adhibitis solutionibus,
quas auctores oppositæ sententia? usque
modo excogitarunt, et quæ nobis potuerunt
occurrere, permanent in suo robore, ut
vidimus § 1, ubi illas adduximus, et refel­
limus : nec prædiclæ solutiones adeo sunt
doctrinales et formales, ut deceant D. ThoImam, debeantque illi attribui. Econtravero
solutiones quibus § sequenti testimoniis par­
tis negativa occurremus, formaliores et
subtiliores sunt, refertæque I). Thomæ doc­
trina,

—J

DISP. VI. DUB. Ill,
Irina, til merito oi adscribi valeant. Insuperque illa testimonia ita praedictis solutio­
nibus enervantur, ut etiam rigorose intel­
lecta non convincant, ut ibidem constabit.
45. Tertio movet, quod argumenta et
rationes, quibus dub. sequenti sententiam
nostram re ipsa, independenterque adhuc
a doctrina D. Thomæ veram esse confirma­
bimus, cllicaciores multo sunt quam oppo­
site, ut ibidem patebit. Quod genus proba­
tionis plurimum juvat ad venandum legiti­
mum sensum Doctoris et Magistri, quoties
per ejus testimonia perspicue non constat :
maxime vero Doctoris nostri Angelici,
cujus verba et sententias nullibi recta? ra­
tioni contradicunt.
Denique impellit, imo et compellit nos
affirmativam partem Divo Thomæ adscribere auctoritas plurium et graviorum Thomistarum, qui in eam sententiam satis con­
corditer abierunt: quibus utpote inscriptis
S. Doctoris assidue versatis, eaque perpetuo
terentibus, plurimum circa Magistri men­
tem deferendum est. Quinimo sicut in ob­
scuris et difficilibus sacræ Scripturæ locis
ad sanctos Patres, et Catholicos Ecclesia?
Doctores loca illa exponentes uti ad veros
ct fideles Spiritus sancti discipulos consue­
vimus recurrere ; et quem illi concorditer
amplexati fuerint, legitimum sacri textus
sensum putamus, haud credentes divini
verbi intelligentiam ipsis a cœlesti Spiritu
denegandam : ita, servata proportione, circa
D. Thomæ scripta quoties occurrit difficul­
tas, et de ejus mente perspicue non constat,
validissimum argumentum erit pro vera
sententia communis, aut fere communis
discipulorum ipsius intel figentia et exposi­
tio: illorum præcipue, qui in hac parte
Catholici credendi sunt, quod tuendæ, et
enucleandæ Thomistica? doctrinæ perpetuo
invigilant; neque a sequendis S. Doctoris
vestigiis ex animo unquam recedunt. Hos
autem communiter esse pro nostra senten­
tia constat : nam illam expresse tuentur
Cajetanus in comment, hujus art. et q. 72,
seq. art. 1, quæst. 79, art. 1, nec non supra
tar. quæst. 18, art. 5, aliisque in locis. Bannez
ï“:â. 1, p. quæst. 48, art. 1, ubi etiam Nazarius
controv. unica, Ripa, et alii : et in praesenti
tat!. Medina § impugnatis jam. Curiel dub. 1,
^' §5, Alvar, disp. 128, Zumel disp. 5, et
2>'r.. coquentibus. N. Cornejo disp. 4, dub. 8,
î.7taa.Greg. Mart. dub. 1, conclus. 5, Joannes a
S. Thoma tract, de actibus humanis disp.
ifcu 9, art. 2, Aragon 2,2, quæst. 6, art. 2, HieΓ/-7 ronym. a Rua tom. 1, controv. 5 Scholas­

«"3

1-19

tica, el alii. Fuit etiam hæc sententia M.Orellana.
Cani, Victori», et Orellana, et Bannez,
Medina, et Alvar, testantur : et M. Petri de
Herrera in manuscriptis super hunc art. connd.
quæ a multis præ manibus habentur. Ca­
preolus autem el Ferrara ab aliquibus pro
opposita referri solent ; sed nostras aperte
suffragari, illum in 2, dist. 35, quæst. 1,
art. 3 ad 2 et 6, Gregorii contra 1 con­
clusionem : istum vero 3, contra gent. cap.
9, affirmant Curiel, et Joan, a S. Thoma,
et nos ita esse haud dubitamus. Narri licet
circa peccati constitutionem obscura sit
eorum sententia; in eo tamen quod juxta
mentem D. Thomæ non sola privatio, sed
etiam aliquid positivum sit de ratione for­
mali peccati, proindeque formalis malitia,
quodest assumptum hujusdubii, satisaperte
loquuntur. Favet etiam Conradus supra
quæst. 18, art. 5, nec contradicit in præsenti, ut Montes, et Araujo existimant. Sci­
mus pro opposita sententia esse etiam ali­
quos Thomistas; perpaucos tamen, et non
ita primæ classis : quamvis etiam sint pro
illa Suar. Valent. Azor, Salas, Granad. et
alii, quos sequenti dubio referemus. Unde
nihil obest, quominus assertio nostra, quam
fere viginli D. Thomæ asseclæ tuentur, in
ejus schola censenda sit communis, et verum
D. Thomæ sensum continere credatur.
46. Audivimus etiam aliquos ex adver- Meus
sariis dubios circa Cajetani mentem : sed03^131”·
ejus verba adeo sunt perspicua, ut inter­
pretationi, aut tergiversationi non subja­
ceant. Sic enim ait in præsenti : Care in
tract, de vitiis et peccatis ne erres in princi­
pio, putans vitium et peccatum habere tantum
rationem mali ratione privationis. Oportet
namque dicere, quod peccatum est actus malus
dupliciter : scilicet contrarie, et privative.
Intemperantia enim est actus malus contra­
rie, pro quanto est actus habens contrarium
objectum formali objecto temperantia : est
vero actus malus privative, pro quanto est
actus privatus rectitudine, quam deberet ha­
bere. Est autem inter has duas mali rationes
tanta differentia, quod prima, ut dictum fuit,
est res quadam positiva et a Deo, etc., quod
secunda est privatio, est nihil, et non a Deo.
Prima quoque est prior naturaliter secunda,
et fundamentum ejus: eo quod omne peccatum
est actus contrarius alicui virtuti; et ad hu­
jusmodi contrarietatem sequitur privatio de­
bita rectitudinis. Prima rursus spectat ad
conversionem ; secunda autem ad aversionem
inventam in peccato : et utraque vocatur in­
ordinatio; sed prima contrarie, secunda pri-

150

DE VITIIS ET PECCATIS.

rative : quamvis usitato twuôu/o cum de
peccato est disputatio. inordinatio, deformi­
tas. malitia, ratio mali, et si quid est hujus­
modi. privative sumantur. In Utera ergo cum
dicitur, quod peccatum est actus humanus
malus, intellvi-' quod est malus et inordinatus
utroque modo : utrangue enim inordinationem
habet actus ex incommensurate me ad suam
regulam, Vani inordinationem contrarie ha­
bet ex objecto, quod est aliquid appetitum
dissonans regula : et ex hoc comitatur inor-

' >■

β.

F

t !

reclitudine rvgulx. qua deberet informari.
Et hoc bene nota, et fige menti, si vis auc­
torem intelligere, et si vis contradictores
convincere, etc.
Deinde q. 72, seq. art 1. inter alia ait :
Est in peccato intemperantia actus volunta­
rius, qui est materia bonitatis, et malitia mo­
ralis : est et malitia moralis contraria tem­
perantia, puta intemperantia forma : est et
consequens privatio rectitudinis temperantia
debita illi actui voluntario. Et licet primum
non sit formale peccatum, non sequitur, ergo
tertium. Stat enim quoti sit secundum, sicut
in veritate probatum est esse. Citerius quæst.
79, art. 1. hæc habet : Quia peccatum cons- |
tat ex conversione ad objectum contrarium |
objecto virtutis, et ex aversione a lege, sunt j
in peccato dux malilix. Primo malitia ex ob- j
jecto : secundo malitia in ipsa privatione
observationis legis. Prima est positiva et in 1
certo entis genere : secunda est privativa,
et est ipsa deformitas peccati, in qua consis­
tit ratio mali simpliciter. Ad primam neces­
sario sequitur secunda, etc. Eodem modo !
oquitur supra quæst. 18, art. 5. Transcrip­
simus vero verba Cajetani, non solum ut de
sententia constet ·. sed quia rem optime ex­
plicant. ct rationem utriusque malitiæ,
earumqtie ordinem et consequutionem tam |
inter se, quam respective ad constitutionem
peccati apprime declarant. Tum etiam quia
cum cæleri Thomistæ a nobis citati, qui
post Cajetanum scripserunt, ejus senten­
tiam sequi profiteantur : eo ipso constat
omnes illos in eodem sensu loqui, et asser­
tionem nostram tueri.
Dubi47. Forte in Cajetani verbis fecit scrurJil·' Pulura- fiuo^ prædictum positivum, in quo
constituit malum morale, dicit causari a
Deo, a quo tamen nequit causari aliqua
vera et formalis malitia: aut etiam quod
cit. quæst. 18, art. 5, agens de hoc eodem
malo positivo, distinguit illud ab eo. quod
est malum vere et proprie ·. atque adeo vi­
detur sentire, istud, de quo loquimur, non

essevereet proprie malum. Sed iste scru­
pulus sine ratione pungit : adeo enim pers­
picue Cajelanits pro nobis loquitur, ut du­
bitationi locus non remaneat. Quod autem
dicit prædictum malum esse a Deo, diversi
di vers i mode acci p i u n t, e t a l iq u i ægre feru n t,
quasi Deum faciat auctorem et causam pec­
cati. Sed re vera ejus verba possunt et de­
bent in sano sensu exponi. Solum enim in­
tendit, rem illam, quæ respective ad
rationem, et ut exprimit tendentiam ad ob­
jectum dissonum. est malitia moralis, esse
in se transcendental! ter ens : et in quantum
ens, transcendental i ter bonam ; et in quantumensel bonam transcendentaliter,causari
a Deo : secus autem in quantum exprimit
prædictam tendentiam et malitiam. Ex hoc
vero non fit, Deum posse dici absolute cau­
sam peccati vel malitiae : quamvis dicatur
cansaillius rei, quæ est malitia et peccatum :
quia ad hanc posteriorem loquutionem suf­
ficit utcunque esse causam prædictæ entitatis et bonitatis : ad priorem vero oporte­
bat, ut causaret illam non utcunque ; sed in
quantum exprimit deordinationem et mali­
tiam, et ut fundat privationem :quodCajetanus nullibi concedit. Quod autem hæc
fuerit ejus mens patet citata quæst. 79, art.
1. ubi latius examinans peccati efficientiam,
distinguit in ipsa malitia morali positiva
illud, quod habet perfectionis ; et illud,
quod exprimit secundum suam speciem
malitiæ : et quantum ad primum dicit cau­
sari a Deo ; quantum vero ad secundum a
voluntate deficiente : quam doctrinam re­
petit non semel in illo commentario. Cum
autem hoc malum morale distinguit ab
eo, quod vere et proprio est malum, non
negat illi veram et propriam moralis mali­
tiæ rationem ; sed insinuat, nomen mali
in sua primæva acceptione stare pro malo
absolute et simpliciter dicto : quod quia
nihil entitatis aut bonitatis transcendentalis, sed solam privationem includit, verius
et proprius dicitur malum, quam prædic­
tum malum morale. Superest ergo ut oc­
curramus testimoniis adductis pro parte
negativa, et eorum legitimum sensum de­
claremus.

§ IV.
Testimonia partis negativa in tribus priori­
Ad test}·
bus argument is legitime exponuntur.
mcoü

48. Sententia, quam præced. § stabilimus, firmitatem accipiet ex solutionibus
argumentorum,

meatL

’

DISP. VI. DL'B. HI.
argumentorum, quæ in illam militaro vide­
bantur. Ad primum ergo coalescens ox
testimoniis adductis num. 37, bene respon­
detur ibidem per distinctionem duplicis
mali : scilicet ma/i absolute dicti, ct mali
rtspeclu alicujus seu mali, quod ita est ma­
lum, ut nihil entitatis et bonitatis in sa
includat; et mali, quod ita est malum res­
pectu alicujus naturæ, puta rationalis, ut
tamen in se sit aliquod ens, et bonum
transcendentale. Et quamvis Vasq. disp.
95, cap. 2, prædictam distinctionem com­
mentitiam appellet,et dicat fuisse primo ex­
cogitatam a Cajetano : in utroque tamen
decipitur : ut constat ex D. Thoma quæst.
1, de mal. art. 1 ad 1 et ad 18, lib. 3, con­
tra gent. cap. 9 et in hac 1, 2, quæst. 54,
art. 3 ad 2, ubiet aliis locis, quos num. 35
citavimus, usus fuit prædicta distinctione :
indeque illam desumpserunt Cajetanus, et
alii Ang. Docloris discipuli, ut Cajet, ipse
testatur supra quæst. 18, art. 5. Quod si
etiam primo fuisset a Cajetano excogitata,
non ideo sperni deberet, ut eam spernit
Vasq. cit. cap. 2, qui tamen cap. 9 ejusdem
disp. eadem fere distinctione utitur ad pro­
priam sententiam declarandam, dicens ma­
lum accipi dupliciter : vel absolute, quo
pacto est negatio vel privatio : vel relate
ad aliquam naturam, qua ratione est posi­
tivum : et qui nostram distinctionem fun­
datam in D. Thoma appellaverat commen­
titiam ; suam hanc, vel eandem ut a se
depictam credit omnino rationalibem. Per
prædictam ergo D. Thomæ distinctionem
facile explicantur plura ejus loca, quæ nostræ assertioni contraria videntur. Nam
quotiescunque ait malum esse privationem,
et non ens, etiamsi de peccato commissionis
loquatur, loquitur de illo quoad ratio­
nem mali absolute ; non vero quoad totum,
quod in eo habet rationem mali moralis :
adeoque non excludit malitiam positivam,
quam nos asseruimus.
49. Pro quo, et ut impugnationibus num.
37 huic solutioni adhibitis occurramus, ob­
serva, malum absolute, et malum, quod ap­
pellamus respectu alicujus. non conferri
inter se ut superius et inferius, neque unum
de alio prædicari -, sed potius quasi dispa­
rate se habent : et æquivoce applicatur
utrique nomen mali, ut Cajetanus observat
cil. quæst. 18, et sequenti dubio latius dice­
mus. Neque etiam malum absolute converti­
tur cum malo physico ; et malum alicujus
cum malo morali : sed tam in physicis quam
in moralibus utrunque malum reperitur.

151

Nam in aqua calida v. g. privatio frigidita­
tis habet rationem mali absolute, quia nihil
est, et nulli bona ista privatio : calor autem
non est malus absolute, quia in se est ens et
bonus ; sed est malum alicujus, quia est ma­
lus et disconveniens ipsi aquæ. Similiter in
actu humano carentia rectitudinis debitæ
est malum absolute, ulpote quæ neque in se
est ens, neque bona alicui : tendentia vero
positiva ad objectum lege prohibitum, est
malum alicujus, scilicet hominis, quia na­
turæ rationali et rectæ rationi repugnat -,
non tamen est malum absolute, quia includit
ens et bonum transcendentale. Dum ergo
Cajetanus et alii Thomistæ agentes de pec­
cato, distingunt malum morale, et malum
simpliciter seu absolute : per malum absolute
non intelligunt malum in communi sump­
tum, quod sit superius ad omne malum ;
neque etiam malum physicam, quod est
præcise in rebus naturalibus : sicut nec per
malum morale intelligunt totum id, quod in
actu humano habet rationem mali, et ad
genus moris pertinet (in quo decepti sunt
aliqui ex adversariis) sed in ipso actu hu­
mano distingunt duas malitias : aliam pri­
vativam, quæ est carentia formæ debitæ,
et nullo modo etiam transcendenlaliter est
bona: aliam vero positivam, quæ dicit
tendentiam ad objectum dissonum, et pro­
hibitum per legem, adeoque includit ens,
et bonitatem transcendentalem. Et licet
utraque hæc malitia ad or iinem moralem
spectet, ob idque malitia moralis dici pos­
sit ; quia tamen positiva est prima et essen­
tialis in actu humano, constituitque illud
primario in ordine morali ; privativa vero
ad eam consequitur : idcirco inter Thomistas nomen malitiæ moralis frequentius su­
mitur pro malitia positiva ; privativa vero,
etiam dum in moralibus reperitur, retinet
nomen mali absolute.
Ex his ad primam impugnationem res­
pondetur, negando antecedens : quia quod
appellamus malum absolute, non est supe­
rius ad omnia mala ·, sed ad ea dumtaxat,
quæ etiam sunt mala absolute, adeoque pri­
vative : unde non debet comprehendere
illud, quod solum vocamus malum alicujus,
sive sil physicum, sive morale. Ad secundam
respondetur potuisse D. Thomam dividere
malum absolute, de quo loquebatur, in ma­
lum culpæ, et malum pœnæ; quia in utro­
que invenitur privatio, quæ est mala in
isto genere : non tamen hæc est tota malitia
reperta in malo culpæ ; sed datur etiam
malitia positiva, quæ non est mala abso-

F

DE VITIIS, ET PECCATIS.

S*

h

lute, sed respective ad rationem, et ad na­
turam rationalem.
Adiesti- 50. Ad secundum argumentum rospondetur D. Thomam in præsenti explicuisse
‘arF0. diffinitionem peeeati per malitiam privatiœecii. v.tm : non quia hæcsola reperiaiur in pec­
cato commissionis, aut sil ejus constitutiva ;
sed quia apud omnes notior est : et per eam
clarius ostendebatur, peccatum recte diffinitum fuisse a D. Augustino verbis illis
dictum, factum, vel concupitum contra legem
xlernam. Nam licet hæc diffinitio posset ex­
poni in sensu qaidditalivo per malitiam po­
sitivam peccato essentialem (esse enim con­
tra legem in peccato commissionis non
solum importat privationem conformitatis;
sed etiam et per prius dissonantiam et de­
viationem positivam ab ipsa lege per ten­
dentium ad oppositum) voluit nihilominus
D. Thom. explicare illam ut descriptivam
per prædictam privationem, quæ in eodem
peccato habet se ex consequenti et quasi
proprietas. Tum quia cum fere apud omnes
perspicuum esset, quod peccatum importet
privationem, clarius et facilius per eam
ostendebatur, prædictam diffinitionem, sal­
tem ut descriptivam, esse bonam et adae­
quatam, quam si id reduceretur ad mali­
tiam positivam tempore illo minus notam.
Fuitque hoc salis intento hujus articuli, ubi
Ang. Doctor non tam disquirit peccati na­
turam et essentiam, quam bonitatem com­
munis diffinitionis : ut constat ex titulo, et
ex decisione articuli. Non enim quærit, aut
resolvit quid sit peccatum ? sed an recte diffi­
niatur, quod sit dictum, factum, vel concu­
pitum contra legem xternam ? Tum etiam
quia investigare ex professo, an simul cum
privatione detur in peccato alia malitia po­
sitiva prior et essentialis, dependebat ex
pluribus nondum examinatis, quæ circa
specificationem et distinctionem peccato­
rum Ang. Doctor in sequentibus traditurus
erat : unde non oportuit hic per rem adhuc
obscuram, et nondum plene examinatam,
neque omnibus notam, receptissimam Au­
gustini diffinitionem explicare.
Adde, quod prædictadiffinitio, ut habetur
inliterain respons. ad 3, extenditur etiam
ad peccatum omissionis : et ita convenien­
tius fuit illam explicare per rationem mali
absolute sumpti, seu per malitiam priva­
tivam utrique peccato communem, quam
per positivam, quæ non datur in omissione.
Nec D. Thom. subticuit omnino hanc mali­
tiam positivam : nam in corpore articuli
probat tanquam per rationem a priori, pec-

I calum importare carentiam commensuraI Horn's cum regula, in quo consistit malitia
privativa, quia importat digressionem et
tondentiam positivam ad oppositum regulæ :
ut non obscure sonant verba illa: Omnis
autem cammensuratio cujuscunque rei atten­
ditur per comparationem ad aliquam regu­
lam, a quasi divertat, incommensurate erit,
etc. Ly enim divertat, quod ponitur ut ratio
incommensurationis, motum indicat con­
trarium,et tondentiam ad oppositum regulæ,
in quo sita est malitia positiva. Atque ideo
fortasse in fine corporis non absolute con­
cludit. carentiam debitæ commensuralionis
esse formale peccati, sed dixit esse quasi
formale: ut innueret, proprium formale
peccati constitutivum osse aliam formam
positivam, videlicet prædictam tondentiam,
ex qua privatio resultat, et in qua fundatur.
51. Testimonium tertio loco adductum-Wkst·
ex quæst. 79, hujus 1,2, semper nobis visum ΠΚ&3
lati
fuit difficile, usque dum ab ipso D. Thomn
solutionem accepimus. Respondetur ergo,
S. Doctorem solum velle, quod totus actus
peccati tam secundum gradum communem
et genericum, quam secundum specificum,
quatenus actus physicus est, causetur a Deo,
non autem quatenus est actus malus moralis :
secundum quam rationem dicit tum mali­
tiam privativam, a qua denominatur malus
simpliciter:tum etiam tondentiam moralem
positivam ad objectum dissonum, perquam
constituitur in specie mali moralis, et est
proximum fundamentum prædictæ priva­
tionis: utraque enim hæc ratio causatura
solo libero arbitrio ut deficienti, et non a
Deo: ut ipse D. Thom. optime ex plicuit D.Tb o
quæst. 3, demal, art. 2, ubi ad idem inten­
tum proponit supradictum argumentum,
et solvit in hunc modum : Jd secundum
dicendum, quod deformitas peccati non con­
sequitur speciem actus, secundum quod est in
genere naturæ, sic autem a Deo causatur; sed
consequitur speciem actus, secundum quod
est moralis, prout causatur ex libero arbitrio,
etc. Ubi, ut Vides, tria distinguit in actu
peceaminoso : primo speciem ejus in genere
naturæ : secundo speciem moralem: tertio
deformitatem sive malitiam privativam,
quæ ad speciem moralem immediate con­
sequitur. Ex quibus primum dicit causari
a Deo ; duo autem posteriora a solo libero
arbitrio. Inter quæ species moralis neces­
sario est positiva : tum quia privatio neque
est, neque dat speciem : tum etiam quia
talis species est proximum fundamentum
privationis, et privatio debet fundari in
positivo

DISP. VI. DL’B. HL

positivo. Nec necesse fuit in testimonio,
quod explicamus, ex hae 1, 2, expressius
mentionem facere hujus speciei moralis
positivae, ut excluderetur a divina causal itaterquiu cum privatio non causelur, nisi
quatenus causatur ejus fundamentum, et
hæc species moralis sil proximum funda­
mentum privationis; exclusa privatione ab
influxu Dei, manebat etiam exclusa talis
species. Et ita in eodem articulo in fine
corporis reddens rationem D. Thom. quare
Deus cum sit causa actus peccati, non est
causa ipsius peccati? non dixit, quia non
est causa privationis, seu defectus privativi;
sed ait.· quia non est causa hujus, quod actus
sit cum defectu. Quo dicendi modo satis
insinuat dari aliquod medium inter priva­
tionem, et entitatem physicam actus, con­
nectons actum cum privatione, quod sit
ipsius privationis proximum fundamen­
tum, et ratione cujus licet Deus sit causa
actus quantum ad speciem physicam, non
tamen sit causa peccati, neque privationis :
quia non est causa istius medii, sive fun­
damenti, ex quo privatio immediate re­
sultat. Hujusmodi autem fundamentum non
potest esse aliud nisi malitia positiva, seu
species moralis, quam D. Thom. cit. loco
demal, dicit causari solum a libero arbi­
trio, el ad eam consequi deformitatem pri­
vativam.
Ad secundum, quod expenditur in præ­
dicto testimonio, respondetur malitiam po­
sitivam consistere in tendentia ad objectum,
non ut est objecium physicum ; sed ut est
objectum morale prohibitum lege : proindeque ipsa tendentia est tendentia et diffe­
rentia in genere moris, dans speciem mo­
ralem, quæ est propria et formalis species
peccati. Hujusmodi vero differentiam seu
tendenliam non asserit D. Thom. causari a
Deo, nec de illa argumentum procedebat:
sed aliam tendenliam, quam dicit actus
peccati ad suum objectum, ut est objectum
physicum, praescindens a prohibitione :quæ
est differentia et tendentia dumtaxat phy­
sica, specificatque prædictum actum, qua­
tenus est in genere naturæ : de hac enim
tendentia et specie physica procedebat ar­
gumentum, cui adhibetur illa solutio.
ΐί;.:Ί. 52. Dices D. Thomam in illo testimonio
exifuæst. 79, referre se ad quæst. 72 ante­
cedentem : ubi in primo articulo egit ex
professo de specificatione peccatorum, prout
desumitur ex objecto : adeoque iitrobique
debet exponi de eadem specie vel physica,
vel morali: si autem in quæst. 72, expona­

J 53

tur de specie physica, ruent, quæ diximus
pro nostra sententia a num. 33, ubi osten­
dimus Ang. Doctorem in illa quæst. et in
quæst. 73 sequenti loqui formaliter de pec­
cato, et de ejus specie morali. Ergo non
recte in prædicto testimonio exponitur de
specie physica. Respondetur de utraque
specie esse sermonem in quæst. 72; ex eo
enim probat ibi D. Thom. peccatum, ut Enerpeccatum est, habere speciem ex objecto, w,ur·
quæ est species moralis : quia ut est actus
voluntarius, habet ab eo speciem physicam.
Nam per speciem peccati intelligit speciem
moralem ; et per speciem actus voluntarii
speciem physicam : unde etiam si locus
ex quæst. 79 loquitur de specie physica, po­
tuit se referre ad prædictam quæst. 72.
§V.
Exponuntur testimonia quarti, el
ultimi argumenti.
Quartum argumentum constat diversis
testimoniis,quæ diversa explicatione egent.
Primum ex quæst. 85 nisi -fallimur, facilio- Adprirem et veriorem habet solutionem, quam mum
­
quæ ibi impugnantur: fit enim eo loco sermo testimo
nium.
de peccato omissionis, de quo non dubita­
mus consistere in privativo ; non autem de
peccato commissionis, de quo est præsens
controversia. Desumiturque locutio ex ipso
contextu : nam privatio, de qua ibi loquitur
D. Thom. non est solum privatio rectitu­
dinis, vel ordinationis debitæ actui humano, qualis est omnis privatio, quæ spectat
ad peccatum commissionis ; sed est privatio
ipsius actus ordinati et recti : ut constat ex
verbis antecenlibus, quæ sic se habent: Est
etiam quoddam bonum, quod est ipse actus
ordinatus, quod etiam habet suum modum,
speciem et ordinem: et hujus privatio (id est
prædicti actus) est essentialiter ipsum pecca­
tum. Hujusmodi vero privationem, apud
omnes fore perspicuum est, esse peccatum
omissionis, non commissionis. Nam pecca­
tum commissionis (ut ait D. Thom. in hac
eadem 1,2, quæst. 72,art. 1 ad 2 et adversarii
etiam fatentur) non esse privatio alicujus
actus debiti; sed est actus positivus debito
ordine privatus. Vide notata inferius ad
art. 4, quæst. 85.
Ad secundum testimonium, seu primum Ad seex 2, 2, quæst. 6, respondetur deform i Ia-eundum,
tem privativam dici de ratione speciei pecca­
ti, non quia illam constituat, adeoque non
per se primo ; sed quia per se quodammodo

DE VITIIS, ET PECCATIS.

adeam consequitur : sicut si intellectivum
diceretur essede ratione speciei hominis,
non quia eam immediate constituat; sed
quia per se illam consequitur, et est ejus
proprietas. Hinc autem recte intulit D. Th.
Deum, qui non causât prodictam privatio­
nem. non causa re speciem peccati. Nam sicut
bene deduceretur non esse causam speciei
hominis eum. qui non est causa intellectivi,
eo ipso quod intellectivum per se sequatur
ad speciem hominis: ita ex eo quod Deus
non sit causa deformitatis privativæ conse­
quentis speciem actus mali, legitime dedu­
citur non esse causam talis speciei: quod
D. Thom. cit. loco intendit. Et utriusque
ratio est : quia qui dat formam, dat etiam
consequentia ad formam : et qui causât es­ I
sentiam vel speciem, debet causare pro­
prietates, quæ ex illa consequuntur: unde
si has non causet, argumentum esi, quod
nec causal speciem.
I
pro iliis 53. Majoris negotii erit explicare reliqua
lestiino* testimonia allata in hoc quarto argumento,
mJver'^u® aversi°neel conversione loquuntur,
sio Pro quo sciendam est primo, duplicem esse
wino. aversionem a Deo : aliam privativam, quæ
consistit in recessu, ei separatione, seu in
carentia conjunctionis cum illo, soletque
dici aversio formalis: aliam vero contra­
riam. quæ importai tendentiam positivam,
offensivam, et nocivam secundum affectum
Deo, a quo avertit ; seu adversus quem
convertit : ob idque dici potest arersio conversiva. Etenim nomen hoc aversio aliquan­
do deducitur ex verbo averto, quod proprie
est separare aliquid ab aliquo: aliquando ex
propositione adversus, vel ex verbo aversor,
prout est idem, quod tendere adversus ali­
quem affectu nocivo, abominari illum, et
Esod.-23.°dio prosequi. Qua ratione Exod.23, num.
η. 7,. 7, dicitur, aversor impium, id est, odio pro­
Job. 19. sequor. Job. 19, num. 19 : Abominati sunt
η. 19.
me quondam consiliarii mei: et quem maxime
Jerem. diligebam, aversatus est me. Et Jerem. 8,
8. d. 5.
num. 5 : .1 census es/ populus iste aversione
contentiosa. Unde aversio a Deo juxta pri­
mam ex istis acceptionibus formaliter si­
gnificat carentiam conjunctionis cum illo,
et recessum ac separationem privativam ab
eo. Juxta secundam vero significat tendenliam positivam adversus illum, et quondam
motum, seu affectum nocivum et destructi­
vum ipsius esse Dei. Quare non immerito
Cajetanus cit. quæst. 20, ex 2, 2, appellat
hanc aversionem object ivam: qui a per illam
intenditur directe non esse, seu aversio el
destructio esse objecti,a quo est talis aversio.

Secundo nola, quod aversio privativa ηΐϊα^^
est habitualis, consistens in averso esse, quæ
est carentia illius formae, per quam homo
habitualiter, et in facto esse Deo conjungi­
tur : et quia homo sic conjungitur Deo per
charitatem el gratiam, prædicla aversio in
earum privatione consistit. Alia est aversio
actualis, quæ consistit quasi in averti seu
in fieri: et hæc est privatio illius rectitu­
dinis actualis, quæ ipsi actui peccaminoso
debetur, juxta ea, quæ in dubiis proceden­
tibus diximus : nam sicut omnis actus hu­
manus rectus per suam rectitudinem tendit
mediate vel immediato positive in Deum;
ita per carentiam prædictæ rectitudinis
recedit et fugit ab eo, et ab ejus lege priva­
tive. Similiter aversio conversiva seu con­
traria, alia est talis formalitçr el expresse,
qualis reperitur in odio Dei, quo quis ex­
presse et formaliter tendit contra Deum,
volendo illum non esse : et alia interpretativa sive virtnalis, quæ in omni peccato
mortali reperitur. Quicunque enim morta­
liter peccat, diligit plus appretiativecrea­
turam, quam creatorem : potiusque eligeret
ex vi talis peccati Deum non esse Deum,
quam peccatum relinquere : in quo virtualiter et interpretative vult Deum non
esse.
54. Tertio observa, quod tam aversio τ«“ύ·
privativa, quam contraria affert secum, vel
supponit conversionem ad creaturam : su­
pra quam conversionem fundatur, et in
cujus virtute fit : eo quod omnis negatio
fundatur in aliqua affirmatione : et omnis
fuga, odium, et recessus fit in virtute ali­
cujus prosequutionis et amoris : nisi enim
voluntas diligeret bonum aliquod commu­
tabile a Deo prohibitum, non separaretur
et avertentur a Deo, neque adversus illum
odio converteretur. Hæc autem conversio
ad creaturam sumi etiam potest vel omnino
materialiter, ut præcise est amor hujus vel
illius particularis boni secundum se sumpti,
terminaturque ad illud solum in esse phy­
sico : quæ proinde dici potest conversio phy­
sica. Vel potest sumi formaliter, ut fundat
aversionem a Deo, estque tendentia in tale
vel tale bonum ut lege Dei prohibitum : et
sic est conversio moralis contraria rationi,
quia terminatur ad objectum morale rationi
dissonum : imo quia prout sic fundat, et
causât aversionem, potest dici aversio cau­
salis et fundamentalis.
Ex quo fit (et est quarto observandum) Qmm·
cum unoquoque peccato commissionis morI tali quatuor hæc vel quinque reperiri : videlicet

DISP. VL DI B. HI.

licet conversionem nd bonum commutabile
sumptum secundum se, quæ est conversio
physica : conversionem ad idem bonum ut
prohibitum, quæ est conversio moralis :
aversionem a Deo contrariam sive conversitam, quæ est positiva tendentia contra
ipsum vel interpretati va, vel formalis :
aversionem privativam actualem seu in fieri,
quæ est carentia rectitudinis debitæ ipsi
actui : etaversionem privativam habitualem
sive in facto esse, qu;e est privatio gratiae.
Inter hujusmodi autem conversiones et aver­
siones respectu peccatorum,quæ opponuntur
virtutibus moralibus, communiter serva­
tur hic ordo. Conversio physica ad crea­
turam est prima, et voluti subjectum cælerarum : nam primum, quod in prædictis
peccatis reperitur, esi prosequutio et amor
alicujus boni creati sumpti secundum se :
et ex hoc amore reliquæ conversiones et
aversiones veluti originantur ; non tamen
ista conversio secundum se sumpta spectat
formaliter ad rationem peccati ; sed habet
se materialiter per modum fundamenti vel
subjecti malitiae : sicut ordo entitativus et
physicus est fundamentum ordinis moralis.
Deinde primum, quod supra hanc conver­
sionem physicam fundatur, est conversio
moralis, quæ est prima malitia, et prima
forma peccati constitutiva. Ad hanc quasi
consequitur aversio a Deo contraria, quæ
in peccatis, de quibus nunc loquimur, non
est formalis; sed interpretative : nec differt
re ipsa a conversione morali ad creaturam ;
sedeam veluti transcendit : nam secundum
rem idem formaliter est averti hoc modo a
Deo, et converti ad objectum creatum ut
dissonum, et prohibitum lege Dei, ac per
hoc ipsi Deo contrarium : ut docet D. Thom.
Quodl. 6, art. 16, et in 2, dist. 42, quæst. 2,
art. 1 ad 7, uki ait, quod conversio et
aversio sunt unum secundum rem: sed
differunt secundum diversos terminos. Suc­
cedit quarto aversio privativa actualis,
quæ recipitur in ipso actu peccaminoso,
et fundatur supra conversionem : nam hæc
causalis est vera, quia actus peccati impor­
tat tendentiam ad objectum dissonum, caret
rectitudine sibi debita, scilicet tendentia ad
objectum consonum, et conformitate ad le­
gem ; in qua carentia hæc aversio consistit.
Ultima est aversio privativa habitualis, quæ
est terminus et complementum peccati: de
qua statim rursus dicemus.
55. in peccatis vero, quæ opponuntur
virtutibus theologicis, ut est odium Dei,
infidelitas, et desperatio ; quia sunt imme­

diate contra Deum (el forte in quibusdam
aliis) alius ordo servatur. Nam primum,
quod in eis reperitur, est aversio a Deo
conversi va seu contraria, quæ in hujusmodi
peccatis est formalis, et non solum interpretativa : babetque duplicem considera­
tionem, moralern, et physicam : sicut de
conversione ad creaturam in aliis peccatis
diximus : ut physica est, habet rationem
subjecti et materiæ peccati; et ut moralis,
rationem formæ, et est prima malitia pec­
cati constitutiva. Deinde sequitur aversio
privativa actualis : nam actus odii Dei v. g.
ex hoc quod tendit contra Deum, habet
quod careat rectitudine sibi debita. Ultima
est aversio privativa habitualis, quæ conse­
quitur ad omne peccatum mortale, estque
veluti complementum et terminus omnium
aliarum formalitatum, quæ in tali peccato
reperiuntur; subjectatur vero non in actu
peccaminoso, sed in anima, vel in volun­
tate. Et quia hujusmodi aversio consistit in
privatione gratiæ, quæ est vita animæ ;
ipsa dicitur ejus mors, et ab ea prædictum
peccatum denominatur mortale. Unde si
hujusmodi peccatum sumatur reduplica­
tive, ut mortale est, formaliter dicit hanc
aversionem : quamvis sæpe etiam dicatur
mortale ex eo quod ad mortem animæ ten­
dit, inducitque hanc mortem : sicut in cor­
poralibus dicimus vulnus mortale illud quod
mortem corporis inducit.
Diximus el forte in quibusdam aliis prop­
ter peccata superbiae, et quædam similia,
in quibus propter affinitatem cum peccatis
oppositis virtutibus theologicis satis pro­
babile est reperiri aversionem formalem
contrariam,eamque primum locum tenere:
imo videtur in illis omnino coincidere cum
conversione formali : nam superbus eodem
motu, quo appetit inordinatam excellen­
tiam, tendit etiam directe contra Deum,
expresseque illi adversatur, et se illi oppo­
nit, nolens habere illum superiorem, cui
se submittat, quique sit regula et mensura
propriæ excellentiæ. Et hac ratione ait
D. Thom. cit. quæst. 1G2, ari. 6, quod eæDTi]Om
parte aversionis superbia habet maximam
gravitatem : quia in aliis peccatis homo a Deo
avertitur vel propter ignorantiam, vel propter
infirmitatem, sive propter desiderium cujuscunque alterius boni : sed superbia habet aver­
sionem a Deo ex hoc ipso, quod non vult Deo,
et ejus regulx subjici. Unde Boetius dicit,
quod cum omnia vitia fugiant a Deo, sola
superbia se Deo opponit. Propter quod etiam
specialiter dicitur Jacobi 4. quod Deus su-

156

4

h

i

PE VITIIS, ET PECCATIS.

pvôjx nssisbY. Et idea averti a A·· et ejtis
privativa, poterit hæc dici formalis respectu
prreeptis. çuc../ est quasi consequens in aliis
illius : quamvis absolute loquendo, sola po­
sitiva sit essentialis et constitutiva peccati;
peccatis per sc ad sup rbiam pertinet, cuius
privativa vero absolute sil extra essentiam,
Oclus est Dei contemptus. H;ec tamen aversio
lino quia in quolibet peccato mortali aver­
seu tendentia contra Deum» ut diximus,
sio a Deo privativa supervenit conversioni,
non differt a conversione ad creaturam,
eamque veluti formalizat et complet: aver­
scilicet ad propriam excellentiam : quia
sio est sicut forma, et conversio sicut mate­
ipsum non habere Deum supra se, reputat
ria : ob idque D. Thomas sæpeail, aversio­
superbus ut partem suæ excellenti» : et ita
nem in peccato habere se formaliter; con­
eodem omnino motu, quo Deum abjicit, in
versionem vero materialiter.
|
excellentiam tendit : et quo tendit in excel­
’ Ex his habetur legitima intelligenliaom’
lentiam, Deum a se repellit.
Si autem inquiras, an in peccatis, quæ
nium testimoniorum, quæ in argumentosi*·
quarto supersunt, Nam 2, 2, quæst. 20, art. I
sunt immediate contra Deum detur etiam
et 3, loquitur D. Thom. de aversione conconversio ad creaturam ? Respondetur, in
Irariaet conversiva :et hanc dicit esse prinipso actu odii Dei v. g. non dari formalem
ci palem in peccatis, quæ opponuntur vir­
conversionem : quia talis actas non est actus
tutibus theologicis : eo quod hæc peccata
i
prosequutionis, sed fugæ. Cæterum antedirecte consistunt in tendentia positiva con­
cedenter datur prædicta conversio : nam
tra Deum : ut recte ibi Cajet, et Bannez
quod aliquis Deum odio prosequatur, oritur
exponunt. Adde, hunc locum poliori jure
ex amore creatur» : et etiam datur conse­
adductum fuisse num. 29, pro nostra sen­
quenter. in quantum anima deserens Drum,
tentia : siquidem quoad alia peccata, quæ
consequenter necesse >'d. quod ad alia concer­
opponuntur virtutibus moralibus, expresse
tatur,ul ait D. Thom. 2, 2, quæst. 20 cit.
art. 1.
in eo dicitur consistere principaliter in con­
versione : ex consequenti voro in aversione:
Ultima 56. Denique observandum est iid quod in
aninud- tract. je bonit. ej malit. disp. 6, dub. 4. Iaadeoque saltem in hujusmodi peccatis negari
non potest ex vi prædicti testimonii mali­
tius explicuimus) in actibus humanis non
tia positiva. Voluimus autem illum exponere
semper dici formale illud, quod est essen­
ut liqueat, ex nulla parte nobis officere.
tiale ; necsemper id, quod materiale dicitur,
57, Si vero contra expositionem objicias,D.ihca.
esse extra essentiam : imo ipsa forma essen­
quod de illa aversione loquitur in peccatis
.
tialis et constitutiva dicitur aliquando mate­
oppositis virtutibus theologicis, quæ in
rialis respectu alterius form» accidentalis
aliis habet se ex consequenti : hæc autem
supervenientis; et hæc respectu illius dici­
est aversio privativa, et non contraria: ergo
tur formalis. Hac ratione D. Thom. supra
etc. Respondetur primo, quod etiam in aliisDilsa
quæst. 18, ari. 6, speciem bonitatisvel mali­
peccatis datur ex consequenti aversio con­
tiæ. quam actus habet ex objecto, quæ est
traria non formalis, sed interprelativa,
ei essentialis,appellat materialem: eam vero,
ut num. 54 explicuimus : unde admisso,
quam habet ex fine operantis, qu» absolute
accidentalis est, dicit esse formalem. Et su­ 1 D. Thomam loqui de eadem aversione res­
D.Thom.
pectu omnium peccatorum, recte exponitur
pra quæst. 13, art. 1. inquit, quod .si aliquis
actum fortitudinis exerceat propter Dei amo­ i deaversionecontraria:qu» in peccatisopporem : actus ille materialiter est fortitudinis, ' sitis virtutibus theologicis, quia est aversio
formalis, habet se principaliter tanquam
formaliter cero charitatis : et tamen in isto
actu (ut cit. loco ostendimus) bonitas speci­ 1 eorum forma constitutiva : in aliis vero,
quia solum est aversio vidualis et interprefica et essentialis est bonitas fortitudinis ;
bonitas vero charitatis absolute est acci­ ' tativa, proindeque fundata in aliquo, quod
dentalis. Cujus rationem ibidem tradidimus:
sit formaliter conversio, habet se ex conse­
quia nimirum species, quæ ex objecto de­
quenti : sicut omne, quod est tale dumtaxat
sumitur, habet se sicut subjectu m et materia
virtualiter, est quasi consequens ad aliquid,
quæ actuatur et formalizatur per eam. quæ
quod est formale.
ex fine supervenit :et ideo illa, licet essen­
Secundo respondetur, quod cum D. Thom. Αία
tialis, dicitur materialis respectu istius, quæ
generaliter, inquit, in peccato mortali repe- solox
absolute est accidentalis. Cum igitur in
riri aversionem a Deo·, loquitur absolute,
peccato commissionis tam malitia positiva
non determinando hanc vel illam aversio­
quam privativa concurrant ·, et positiva sit
nem, privativam, vel contrariam : et sensos
veluti subjectum, et materia, cui advenit
est, quod in omni peccato mortali debet
reperiri

DISP. VI. DUB. ΙΠ.
reperiri aliquo modo aversio a Deo: sive
lalin aversio sit contraria ; sive solum pri­
vativa : sive privativa simul et contraria :
et sive sil formalis : sive solum viriualis
eut interpretative, (’uni autem descendit ad
determinata peccata, déterminât speciem
aversionis, qtiæ in illis invenitur ; el mo­
dum, quo ipsis convenit. I nde constituit
discrimen inter peccata, quæ opponuntur
virtutibus theologicis ; et ea quæ opponun­
tur moralibus : nam in primis aversio, quæ
datur, est aversio contraria, et habet se
principaliter : eo quod peccaris directo et
immediate tendit in suo actu contra Deum,
intendens per se ejus eversionem et des­
tructionem : in secundis vero aversio, quæ
reperitur formaliter, solum est privativa,
fundata in aliqua conversione : el ideo ha­
bet se ex consequenti. Et ratio est : quia
cum hujusmodi peccata non sint immediate
contra Deum, eorum essentia non potest
esse aliqua tendentia adversus illum, in
quo consistit aversio contraria ; sed est
tendentia in bonum commutabile dissonum
rationi : el hanc tendentiam consequitur
recessus et separatio a Deo et ejus lege,
qua? est aversio privativa.
xts-h Objicies secundo, quod aversio privativa
’të41''1-debet reperiri in omni peccato mortali :
cum omne hujusmodi peccatum separet a
Deo : ergo etiam in peccatis, quæ oppountur
virtutibus theologicis, debet dari prædicta
aversio : non ergo in eis habebit locum
aversio contraria. Respondetur concesso
'a. antecedente, et prima consequentia, ne­
gando secundam. Nam revera in peccatis,
quæ opponuntur virtutibus theologicis,
utraque aversio reperitur ; sed contraria
primo et principaliter : ita enim se habet
in hujusmodi peccatis prædicta aversio,
sicut in aliis, quæ opponuntur virtutibus
moralibus, habet se conversio ad creatu­
ram. Aversio autem privativa in omnibus
se habet secundario, quasi consequens es­
sentiam : quamvis aliquibus magis per
se; aliquibus vero magis per accidens
competat.
ftnni 58. Ad alia autem testimonia ex quæst. 10
L<rane|21, respondetur, D. Thomam loqui ibi de
peccato mortali, ut mortale est : secundum
nequam rationem pro formali importat aver­
sionem a Deo, juxta illa, quæ in quarto no­
tabili num. 55 diximus. Cum quo tamen
stat, quod secundum suam essentialem ma­
litiam moralem consistat in positivo. Vel
Fecundo respondetur ad hæc et similia tes­
timonia ex dictis num. 54 in tertio nota­

157

bili, quod ipsa met positiva conversio inor­
dinata ad bonum commutabile, quæ in
peccato mortali reperitur, potest eliam dici
aversio a Deo, non furmalitcr ; sed causali­
ter, vel fundamentaliter, quia fundal, et
inducit formalem aversionem : ob idque
dicit ir ab aliquibus conversio acersiva ; et
hac ratione de omni peccato mortali verum
est, quod consistit in aversione a Deo, etiam
secundum suam positivam et essentialem
malitiam : quia talis malitia in nullo alio
sita est nisi in hac conversione aversiva,
vel aversione fundamentali.
Ad locum ex quæst. 118, dicendum est,
in prioribus verbis sermonem esse de pec­
cato, non ut per se primo matum rationis,
seu malum morale est : sed ut habet ra­
tionem mali absolute : ob idque D. Thom.
non utrumque dixit, peccatum consistere
in privatione boni ; sed addidit, ex hoc ipso
quod est malum : ut innueret se loqui in
sensu a nobis dicto : cum quo recte cohæret,
ut peccatum secundum aliam malitiam in
eo priorem sit positivum. Imo hoc insinuat
Ang. Doctor toto illo art. 5, nam distinguit
in peccato duas quodammodo gravitates ra­
tione duplicis inordinationis, quæ in eo
reperitur : aliam ex parte privationis seu
ex parte boni, quod per peccatum corrum­
pitur : et aliam ex parte conversionis et ex
parte boni, cui inordinate subjicitur appe­
titus : ex quibus saltem hæc posterior non
potest non esse positiva. Quod autem in
verbis posterioribus relatis in argumento
ait, privationem et corruptionem boni habere
se formaliter in peccato; conversionem cero
ad bonum commutabile materialiter, intelli—
gendum est juxta dicta in ultimo notabili :
unde non est sensus, quod privatio est raiio
primaria et constitutiva peccati ; sed quod
est ratio ultima et completiva, quæ proinde
veluti formalizat conversionem, et alias
rationes in illo repertas : ob idque licet sit
extra essentiam, potest dici formalis, et
num. 5G explicuimus. Hæc eadem expo­
sitio adaptari posset testimonio ex quæst.
162, ubi aversio dicitur formalis et comple­
tiva ratio peccati, et conversio dicitur ma­
terialis. Sed quia in prœdiclo loco post hu­
jusmodi verba, quæ initio articuli de peccato
indefinite proferuntur, descenditur ad pec­
catum superbiæ, eique doctrina applicatur :
idcirco pro reliquo totius articuli utendum
est doctrina, quam tradidimus num. 55,
ubi peccata superbiæ, et quaedam similia
annumeranda esse diximus peccatis, quæ
opponuntur virtutibus theologicis.

15S

DE Virils.

59. Sei objicies. quod in illo testimonio
benti, nec proindt' ut mersit uni ab illa et
quæslionts I 18 ex eo quod privatio el cor­
a Deo legislatore, inductivumque in actu
ruptio habent se formaliler in peccato,
peccati privationis rectitudinis et conformitatis cum lege. Ex quo iit, quod inactu
conxersio voro materialiter, concludit D.
Thom. magis esse judicandam gravitatem
peccati, per quem appetitus convertitur ad
tale objectum, duplex conversio, seu duplex
peccati ex parte boni, quod corrumpitur,
ratio inaikequata ejusdem conversionis dis­
quam ex parte boni, cui subjicitur, et ad
tinguenda est : aha, qua tendit in prædic­
quod convertitur appetitus. Quod etiam
tum objectum ut malum solum initiative,
docet hac 1. 2, quæst. 77, art. 6 ad I ; al si
scilicet ut secundum se dicit improportioconversio esset malitia constitutiva peccati,
nem respectu appetentis : et alia, qua tendit
e.x illa et ex objecto, ad quod appetitus con­
in ipsum ut malum completive, videlicet
vertitur, potius quam ex parte boni, quod
ut prohibitum per legem, a versi v unique ab
corrumpitur, attendenda esset prædicta gra­
ea : quæ dua? rationes quasi integrant ma­
vitas : quandoquidem ab eodem sumitur
litiam positivam peccati, quæ ex duplici
prima gravitas alicujus peccati, a quo su­
ista conversione inadæquata coalescit : hamitur species.
Respondetur D. Thomam utroque isto , benlque inter se talem ordinem, ut prima
loco solum voluisse, malitiam positivam, j quasi formaiizetur, determinetur, et com­
pleatur per secundam, sicut materia per
quæ sita est in conversione ad aliquod bo­
formam, vel sicut una ratio inadæquata
num inordinatum, cui appetitus subjicitur,
magis materialis per aliam etiam inadæjudicandam esse majorem vel minorem,
quatam formaliorem et ultimiorem.
gravioremque aut minus gravem veluli a
Ad objectionem ergo, cum D. Thom. Ioc.anui·
signo et ab effectu ex privatione boni, quam ;
inducit, ita ut (caderis paribus) illa couver- , cit. ait conversionem habere se in peccato11*4·*·
sio ad bonum commutabile sit pejor, vel I materialiter ; aversionem vero formaliler,
ac proinde ex hac potius quam ex illa atten­
habeat plus de ratione malitiæ positiva?,
quæ ex se habet inducere privationem ma- I dendam esse ejus gravitatem, loquitur
joris boni. Vel (quod in idem redit) voluit j juxta modo dicta, et conversionem sumit
quod ad dignoscendam gravitatem peccati, | pro sola tendentia ad objectum dissonum,
ut secundum se dicit improportionein ad
non tam attendi debet improportio boni
appetitum , proindeque ut objective malum
appetiti ad appetitum sumpti præcice secun­
initiative : aversionem vero pro tendentia
dum se, quam efficacia et vis. quæ est in
ad idem objectam ut oppositum legi, et ab
prædicto bono appetito ad inducendam in
ea aversivum. Nam cura hujusmodi ton­
actu peccati privationem, aversionemque a
dentia formali 1er sit tendentia aversiva,
Deo. seu ab ejus lege ; ita ut (caderis pari­
potuit dici aversio, et tenet se quodammodo
bus) illa conversio sit gravior malitia, quæ
ex parte aversionis et privationis. Ad illud
habet objectum magis aversivum a Deo et
ex quæst. 77 dicemus infra in commen­
ejus lege, inducensque proinde privationem
tario illius articuli G.
majoris boni oppositi, quicquid sit de imUltimum hujus argumenti testimonium Sts?
proportione, quam prædictum objectum
ex quæst. 80 lertiæ partis manifeste loquisecundum se sumptum dicit ad appetitum.
tur de peccato habituali, quod est terminus1^
Deck- θθ· Explicatur hoc animadvertendo, oba quo justificationis: de quo dicemus infra
ntur.' jeclum alicujus peccati ex duobus capitibus
consistere in privatione gratiæ, quæ est
habere, quod sit objective malum ·. scilicet
ex improporlione, quam secundum se sæpe
aversio a Deo in facto esse. Quod si etiam de
dicit ad appetitum : eo quod aut altius est,
actuali intelligeretur, deberet exponi de eo,
aut inferius, quam decet appetentem ; et ex
non ut malum morale est, sed ut est mor­
oppositione ad legem, quæ tale objectum
tale reduplicative : quo pacto includit ean­
reddit illicitum. Neque hæc est duplex ma­
dem gratiæ privationem, juxta dicta
litia objectiva adæquata ; sed una dumtaxat, I num. 55.
quæ in improportione objecti ad appetitum
61. Ad ultimum argumentum fatemur,
quasi inchoatur, et in oppositione ad legem I aliqua ex illis testimoniis, prout contra
prohibentem completur. Unde objectum I nostram sententiam expenduntur, favere
prædictum licet secundum primam consi­ I oppositae, quæ ex similibus testimoniis venderationem intelligatur ut improportiona- I dicat sibi probabilitatem, quam num. 43
tum appetitui, et malum initiative ·, non j illi concessimus. Non tamen adeo sunt extamen intelligitur ut oppositum legi prohi­ I pressa prædicta testimonia, quin valeant
sufficienter
k

DISP, VI, DI B. Hi.
suflicienter exponi, ut nobis non officiant.
In primo ergo ex I p. nomine mali inlelligit l>. Thom. malum absolute, et ideo
SWH reducit illud ad privationem : nomine autem
boni adjuncti intellexit ipsam positivam
JfWrJ
n··,- tendentia in peccati constitutivam: quæ
toi·'quoniam entitatem et bonitatem transcendentalem includit, quamvis sit inordinata,
‘ potuit cum proprietate et rigore appellari
bonum, habita potius ratione ad id, quod
imbibit, quam ad id, quod exprimit : et ut
ea appellatione extraheretur a linea mali
absolute. in quo nihil clauditur de ralione
boni.
Secundum testimonium ex 3, contra
geni, neque externa specie nobis officit;
sed confirmat distinctionem duplicis mali,
qua hucusque usi fuimus : distinguitur si­
quidem in eo quoddam malum, quod non
est nisi malum, seu quod nihil habet boni :
e! hoc vocatur malum secundum suum essen­
tiam; nos autem vocamus illud malum ab­
solute : quoddam vero, quod etiam si sit
malum, dicitur secundum se bonum, quia
attento eo, quod inse claudit, bonum transcendentale est : dicitur autem malum ho■ mini, quia ut exprimit tendentiam ad ob­
jectum dissonum, rectæ rationi et naturæ
rationali repugnat : et hoc est malum posi­
tivum, quodadstruimus. Cum vero additur,
In quantum privat ordine rationis, quod est
hominis bonum, etc. loquutio est transitiva,
et reddit sensum non formalem ; sed causa­
lem : ac si diceret, ideo illud, quod transcendenlaliter est bonum, esse malum ho­
mini, seu malum morale, quia habet cau­
sare et inducere privationem boni oppositi :
ita quod non privatio ipsa causata et induc­
ta ; sed vis positiva causandi, et inducendi,
seu fundandi illam sit formalis et imme­
diata ratio constitutiva prædicti mali.
Secundo respondetur, seu magis præcedens solutio explicatur animadvertendo,
quod juxta doctrinam D. Thomæ privare di­
citur dupliciter : vel formaliler, et sic dici­
tur de ipsa privatione : vel effective, et sic
dicitur de actione positiva, quæ privationem
inducit.Malum ergo, dequo loquimur, pri­
vat hominem bono rationis secundo modo :
non vero primo : adeoque consistere debet
non in privatione formali, quæ est carentia
boni rationis; sed in privatione activa, quæ
est actio contraria rectitudini rationis, et
ejus privationem inducens. Quæ est docD.TKfl.lr*na D. Thom. in 2, dist. 35, art. 1, ubi
explicans qualiter culpa dicatur nocere,
seu privare bono rationis, sic ait : Ad 1er-

Hum dicendum, quod noter? da Hur dupliciter,
smlicet effective, et formaliler·. formaliler
autem nocere dicitur ipsum nocumentum, si­
cut ipsa ademptio boni, vel privatio, sicut
albedo facit album, etc. Effective autem dici­
tur not ere id, quod causa! privationem alicu­
jus perfectionis in re : et hoc modo culpa nocet,
quia per actum deardinatum aufertur aliqua
jerfeclio : et hoc est, quod Maqister dicit,
quod culpa esi corruptio boni active, etc.
62. Ad tertium testimonium ex 2, dist. Exph34, respondetur, ibi nomen mali sumi pro ranlur
dno pos­
malo absolute : quia cum hæc fuerit pri­ teriora.
maeva ejus nominis acceptio, frequentius
Divo Thomæ, et aliis antiquis Doctoribus
usuvenit : et de hoc malo loquendo, verum
est reduci semper ad privationem. Cæterum
hoc non tollit quominus in ipso actu, qui
est subjectum hujus mali, sit aliqua ratio
positiva repugnans se ipsa rectæ rationi,
adeoque mala et dissona in ordine morali :
quæ sane ratio, quia a superveniente pri­
vatione redditur etiam accidentaliter mala,
vocatur a D. Thoma loco cit. malum per
accidens, et mali subjectum, accepto, ut dixi­
mus, nomine mali non pro omni eo, ad
quod cum proprietate extenditur ; sed pro
malo absolute juxta primaevam impositio­
nem. Ex quo ad ultimum ex compendio
Theologiæ dicendum est, etiam eo loco no­
men mali restringi ad malum absolute : et
ideo quicquid ibi malum sonat, reducitur
ad privationem, malum vero positivum
subticetur ; non tamen idcirco omnino ne­
gatur. Hoc autem sufficit, ut hic locus non
repugnet aliis, quæ assertionem nostram
fundant : iisque standum sit, in quibus
prædictum malum positivum satis expresse
adslruitur.
Secundo respondetur ad hæc duo ultima
testimonia, ideo totum malum educi in eis
ad privationem, quia vel est privatio, vel
ex illa originatur, aut ad eam tendit. Pro
quo nota, nomen mali primo dictum fuisse
de eo, quod essentialiter est malum, seu
quod nullam habet boni essentiam, ob idque dicitur malum absolute. Et hoc non po­
test esse nisi privatio, cujus nullum est esse;
omne enim, quod habet esse, sicut habet
omne positivum, habet quoque ratione talis
esse essentiam boni. Deinde prædictum no­
men extensum fuit ad alia, quæ ex se prædictam privationem concernunt : quatenus
vel eam inferunt alicui subjecto, vel ex ea
inferuntur : et hæc sunt, quæ dicimus mala
respectu alicujus, quia solum sunt mala res­
pectu subjecti, cui inferunt privationem :

DE VITHS, ET PECCATIS.

160

alias autem sunt tranecendentaliter bona.
Secundo nota, tendentium actus peccaminosi ad objectum dissonum, in qua con­
sistit malitia positiva, ex duplici capite
privationem concernere : nempe ex parte
ipsius objecti, in quo ut sit dissonum, sem­
per adest aliqua privatio vel circunstantiæ,
vel finis, vel ordinis, etc. et ex parte sub­
jecti. quia talis tendentia inducit in ipso
actu privationem rectitudinis opposita?. Hinc
ergo constat potuisse D. Thomam reducere
ad privationem totum, quod in peccato est
de ratione mali : non quia lotum sit priva­
tio ; sed quia nihil est de genere mali, quod
vel ex privatione ortum non habeat ; vel
privationem non inferat : adeoque ex utro­
que capite potest privatio dici ratio totius
Tiiahti-r. et pro illa usurpari, non ut ratio
immediate eam constituens : sed ut termi­
nus, vel radix, unde consurgit. Et hæc de
mente Ang. Docturis : pro re vero sit.
DUBIUM IV.

Elrum absolute loquendo, detur in peccato
commissionis malitia positiva?

Dubium hoc post decisionem praecedentis,
non dubii circa resolutionem ; sed ad
unum determinati excitamus : neque enim
aliud potest esse, absolute loquendo, ve­
rum de re judicium, praesertim apud nos.
nisi quod sententia Ang. Doctoris firma­
verit.

§ i.

Vera sententia auctoritatibus et ratione
fulcitur.
G3. Dicendum est dari in peccato com­
missionis formalem malitiam positivam.
Ha?c conclusio deducitur ex sacra Scriptu­
ra, quæ sæpe explicat peccatum, tam in
communi quam in particulari sumptum
per positivum, ut nominibus transgressio­
nis, prxvaricatiimis, abominationis, adulte­
rii, fornicationis, et similibus, quæ frequen­
tissime sunt in tota Scriptura, et sonant
positivum. Sæpe etiam utitur nomine con­
isi. 42. versionis ad objectum dissonum: ut Isaiæ-12,
Jerein.8. uiji
peccatoribus dicitur : Conversi sunt
retrorsum. Jerem. S:Apprchendeiunt mendacium,et noluerunt reverti, omnes con versi sunt
Ezecb.s.a</ cursum suum, quasi equus impetu radens!
adprxlium. Ezech.8 : Conversi sunt ad irricjp 4. tandum me. 1, ad Timoth. I : Aberrantes

conversi sunt in vaniloquium. Et episl. 2,
cup. -1 : Ad fabulas convertentur. Similia ha­
bentur ad Halat. 1, num. 9, 2. Petri cap, 2,Gjui i
n. 21, aliisque in locis. Aliquando etiam -Frt
significatur peccatum nomine tendeufixeon·^'.
tra Deum: sicut Job 1.'), num. 15 : Tetendit 1
adversus Deum manum suam :et num. 10:
!
Cucurrit adversus eum erecto collo, atque
aliis similibus nominibus utitur sæpe Scrip­
tura, quæ proprie accepta significant pro
formali positivum. Id etiam insinuatur
Jerem. 2, verbis illis : Dim mala fecitpopu-Jtnc
lus meus, etc. Per hæc enim duo mala, quæ
i
Prupheta in peccato distinguit, salis con­
sone inlelliguntur duæ malitiao morales,
quas investigamus: alia privativa, consis­
tens in aversione seu derelictione Dei, de
qua ibi dicitur: Me dereliquerunt fontem
aqux virr ; et alia positiva, consistens in
tendentia et proseqnulione boni commuta­
bilis: de qua subditur: Et foderunt sibi
cisternas dissipatas, quæ continere non valent
aquas,etc. Modus etiam loquendi sanctorum
Patrum satis est pro malitia positiva : præsertim Basilii homil. 2, Ilexam. ubi ait : Bel
Quui igitur est dicendum ? nempe mulum non
essentiam viventem, animaque prxditam esse;
sed affectionem animx virtuti contrariam.
Am b ros. lib. de paradiso nihil aliud dicitAitœ.
esse peccatum, nisi divina: legis prxvaricatiunem, et inobedientiain cudestium manda­
torum. Hieron. lib. 1, super Amos : PrimuwBiBa.
peccatum (inquit) esf cogitare qux mala sunt:
secundum cogitationibus acquievisse, etc.
D. Bernardus in quodam sermone sic fatur:Btmri
Quare peccas? quia nescis quid facias? absit:
sed quia placet, ut sic facias. Quo dicendi
modo satis insinuant, peccatum, ut pecca­
tum est formaliter, in actu consistere, et
j:
esse aliquid positivum. Clarius loquitur
|||
D. August, diffiniens peccatum, dictum,Att-s.
falsum, aul concupitum contra legem: nam
particula contra legem, quæ ponitur ut difi
ferentia constitutiva peccati, si in rigore
■
sumatur, non tam dicit privationem, quam
oppositionem contrariam legi, el positivam
lendentiam ad objectum per illam prohibi­
tum. Idem sensit Nizetas inscholiis D.Gre- . .
gorii Nazianz. ad orat. 10, ubi malum moI
rale dicit esse affectionem animx virtuti contrariain. Ex Ductoribus vero scholasticis
tenent nostram sententiam Cajetanus, Bannez. Ripa, Nazarius, Alvarez, Medina, Zu-·^
mei. Cornejo, Martinez, Joan, a S. Thoma, zëô
et alii rhomistæ, quos adduximus num.45.
Additque Zumel, fuisse semper communem inter doctores hujns SalmenlinæjAi
I uiversitatis.

DISP. VI. DI B. IV.

on.’. I niversilatis. Tenent etiam Gregorius in
c^"'· 2, dist. 31, quæst. I, art. 5 ad 2. <'islorcien,'ίΓ1. sis eadem dist. quæst. 2, art. J, divis. 3.
s/vî Viisq, in prœsônti disp. Va et alu. Pavet
etiam I). Bonavenl. cil. dist. 31, art. I,
quæst. 2, quamvis dist. 35, oppositam se­
qui videatur. Favet etiam Scotiis quodlib.
18, art. 1, ubi in aliquibus peccatis concedit
duas malitias: aliam privativam : et aliam
contrariam : qui tamen cit. dist. 35, solet
in oppositum adduci.
01. Probatur deinde ratione desumpta ex
mi'· D. Thoma. Actus peccaminosus dicit ten­
dendam positivam ad objectum lege prohi­
bitum, et dissonum rationi : sed hujusmodi
tendentia est formaliler malitia moralis :
ergo datur in prædicto actu malitia moralis
positiva. Major et consequentia constant.
Minor vero probatur. Tum quia omnis ten­
dentia specificatur a suo termino, sumitque
suam rationem ab eo, in quod tendit : atque
adeo tendentia ad objectum dissonum ra­
tioni, et lege prohibitum nequit non acci­
pere ab illo speciem disconvenientiae, et
dissonantiae eidem rationi et legi : hæc est
autem formalis malitia : ergo, etc. Tum
etiam quia prædicta tendentia eo ipso quod
sit ad objectum prohibitum, dissonat per se
ipsam legi illud prohibenti ; repugnatque
naluræ rationali ut operanti per talem le­
gem : quid ergo illi decst, quominus sit for­
maliter malitia.9 Tum denique, nam illa
tendentia, ea ipso quod respiciat objectum
ut prohibitum, respicit illud ut stans sub
regulis morum, adeoque ut objectum mo­
rale : unde ipsa quoque debet esse tendentia
moralis : debet ergo formaliter contineri
in aliqua moralitatis specie, quæ sunt boni­
tas et malitia : non in prima, ut est per se
notum : ergo in secunda.
Confirmatur et declaratur : nam actus,
de quo loquimur, per id est formaliter pec­
caminosus, et in specie malitiæ moralis,
per quod primo et immediate opponitur
regulis morum, nempe legi et præcepto ne­
gativo prohibenti talem actum : hoc autem
habet ratione tendentiæ positivæ, et non
ratione privationis : sicut enim præcepto
affirmativo injungenti talem vel talem ac­
tum, immediate et per se opponitur priva­
tio ipsius actus ; ita præcepto negativo pro­
hibenti actum circa tale vel tale objectum,
perse et immediate opponitur ipse actus,
nt tendens in prædictum objectum, quate­
nus prohibitum : el generaliter loquendo,
sicut quod immediate opponitur affirma­
tioni,est negatio, et non aliquid positivum ;
Salmant. Curs. lheolog., tom. VII.

161

ita quod negationi et prohibitioni imme­
diate contrahatur, debet esse affirmatio et
tendentia positiva in id, quod prohibetur.
Ad hæc ; præceplum negativum, v. g.
non furandi,non prohibe! directe et immediatealiquam privationem : sicut nec directe
el immediate præcipit aliquem actum ; sed
prohibet directe et immediate actum volun­
tatis ut tendentem circa rem alienam prohi­
bitam : ergo hujusmodi tendentia, et non
aliqua privatio est, quæ immediate oppo­
nitur et repugnat tali præcepto: nihil autem
aliud est malitia moralis, nisi hujusmodi
repugnantia et oppositio : ergo etc. Adde
secundo, quod actus voluntatis ratione illius
tendentiæ etiam anlecedenter ad privatio­
nem est vituperabilis, et dignus pœna, punireturque a Deo tanquam violatio et prævaricatio legis, quamvis nulla privatio in
illo sequeretur : quis hoc neget ? sed digni­
tas pœnæ et vituperii consequitur ad mali­
tiam moralem : ergo, etc.
§Π.

Praecluduntur nonnullx evasiones.
65. Huic argumento occurrunt aliqui ex
adversariis negando minorem : quia ten­
dentia illa ad objectum (inquiunt) solum
est malitia materialiter ; efficitur autem
formaliler mala per adjunctam privatio­
nem. Ad probationem vero dicunt prædic­
tam tendentiam non respicere objectum
formaliter ut dissonum rationi, neque ut
subditum regulis morum ; sed solum mate­
rialiter, quatenus est quoddam bonum de­
lectabile,alias prohibitum.Et reddunt ratio­
nem : quia cum objectum voluntatis sit
bonum, nullusque respiciens ad malum
operetur, juxta doctrinam Dionysii 4, cap.
de divin, nomin. nequit actus illius termi­
nari ad objectum formaliter ut dissonum,
et ut prohibitum : sicut non potest velle
malum, in quantum malum.
Hæc tamen evasio non enervat nostram
rationem : potest enim primo impugnari.
Quoniam prædicta tendentia, ut positiva
est, oritur a voluntate tanquam ab agente
morali, cum ab ea oriatur libere et cum
subjectione ad regulas morum : igitur debet
terminari ad objectum etiam sub ratione
morali : actus enim quicunque sub eadem
ratione respicit objectum, sub qua oritur a
principio activo : eo quod agens, et objec­
tum, seu finis mutuo sibi correspondent in
ratione terminandi et respiciendi : et ita si
11

Prima
evasio.

Impu­
gnatur
primo.

l(r?

DE VITIIS. ET PECCA US.

acias voluntatis oritur ab illa sub ratione I
morali : terminari etiam debet ad objectum
sub eadem ratione. Debet ergo ex ea termi­
natione accipere speciem moralem : non
bonitatis, ut est perse notum : ergo malitiæ.
Deinde efficacius impugnatur prædicta
evasio, animadvertendo id, quod est satis ,
notum : nempe quod objectum actus mali
non solum afficit illum, influitque in eum,
ut objectum physicum est, dando illi
speciem physicam : sed etiam ut objectum
morale et dissonum; conferendo speciem
malitiæ moralis : si namque objectum solum I
ut physicum afficeret actum, et solum phy- ,
sicum influxum in eum exerceret;nullam '
aclus ab eo sumeret malitiam, neque mo- :
raliutem : contra id, quod tota moralis
Philosophia, el Theologia proclamat : quia
moralilas desumi nequit ex principio vel
objecto praecise ut physico, et ut influente
dumtaxat in hocgenere. Quin etiam omnino
esset materiale et per accidens respectu
malitiæ actus, quod objectum esset, vel non
esset morale : malum, aut non malum :
prohibitum, vel non prohibitum : si nihil I
istorum sed sola entitas.et bonitas physica in
illum influeret. Quod cum sit plane absur­
dum, ut certum tenendum esi prædictum
objectum influere in actum, el afficere illum
non medo ratione suae bonitatis physica? ;
sed etiam ratione ejus, quod habet malitiæ
el dissonantiae ad rationem, seu inquanlam
objectum morale el dissonum.
Impo- 66. Fx hoc præsupposito impugnatur efmmr ficaciler prædicta evasio. Quia objectum
aflL’'aclus mali, nisi efficiat illum, et influat in
eum, ut esi objectum morale et dissonum,
non potest ei conferre malitiam, neque mornlit item : sed objectum non aliter afficit
prædictum actum.'aut influit in illum, nisi
terminando tendenliam ejus positivam, et
ratione hujus tendentia? : ergo debet hæc
tendentia terminari ad prædictum objectum
ut morale el dissonum, specificariqiie ab 1
illo sub hac ratione. Major constat ex dic­
tis. Minor veru probatur. Tum quia objec­
tum, sive ut physicum, sive ut morale, non
sic afficit actum, aut in eum influit, quasi
objectam ipsum, vel aliquid in eo existons
illum immediate informet el denominet :
sed influit et afficit objective, nempe per
modum termini inspecti et attacti ab ipso
actu: neque aliud est in objecto afficere, et
influere, quam inspici, et (angi, seu termi­
nare respectum et tendenliam actus : quinimo ipse respectus el attingentia est actua­
lis influxus et cansalitas objecti : si ergo

objectum ut morale el dissonum influit in
prædictum actum, et afficit illum; lotum
hoc dobet esse ratione attingenti® ipsius
actus, terminandoquo ejus tendenliam et
respectum. Cum etiam quia nihil est ex
parte actus, per quod immediato compare­
tur ad objectum sive ut physicum, sive ut
morale, aut medio quo recipiat ejus influ­
xum, nisi prædicta tendentia: ergo non nisi
media hac tendentia objectum, sive ut phy­
sicum, sive ut morale, afficit actum, et in­
fluit in ilium.
Dices objectum, ut est bonum physicum,
afficere actum ratione tendenti®: ut vero£2£.
est objectum morale et dissonum, afficere
illum ratione privationis rcctitudinis.quam
in eo causât. Sed contra : quia privatio ista
rectitudinis non comparatur ad objectum
neque attingit illud, aut ab ejus causalitate
attingitur, nisi mediante tendentia actus,
et ratione hujus tendentia? : hac enim se­
clusa, nulla remanet via, per quam priva­
tio, sive ut effectus, sive alio quovis modo
ad objectum comparetur, illius ut influxum
recipiat : ergo si objectum, ut morale est.
causal prodictam privationem, communicatque ei moral i talem el malitiam, etiamve morale est, debet perprius influere in
praedi tam tendenliam,eamque moralem el
inordinatam reddere: sive ut ita dicamus,
moralizare et inficere illam, priusquam
moralize! et inficiat privationem : illud si­
quidem debet prius moralizari et infici ab
objecto, a quo ipsum objectam, ut morale
et dissonam est, prias tangitur el respi­
citur.
67. Poteritque hoc magis explicari, si
iterum animadvertatur, quod privatio rec­
titudinis existens in actu malo non compa­
ratur ad objectum dissonum directe et im­
mediate, quasi abeo specificetur : privatio
enim solum specificatur a forma, qua pri­
vat : constat vero eam, dp qua loquimur,
neque privare prædicto objecto, neque ali­
quo exislente in illo ; sed solum rectitudine
debita inesse actui : quæ rectitudo, ut dub.
2 explicuimus, est tendentia ad oppositum
objectum bonum. Ad hanc ergo rectitudi­
nem comparatur prædicta privatio imme­
diate et directe : ad objectum vero disso­
num solumcomparatur indirecte el mediate:
quatenus ex eo quod hujusmodi objectum
terminet lendentiam actus ad ipsum, sequi­
tur quod cause!ex consequenti privationem
tendentiæ ad oppositum. I nde sicut priva­
tio et recessus a lermino « quo in motu, non
aliter comparatur ad terminum ad quem,
nisi

DISP, VL DEU. IV.

nisi media nie accessu et tendentia ejusdem
motus ad ipsum terminum ad quem, ncc ter­
minus ml quem alitor influit in recessum,
vel privationem termini a quo, nisi per
accessum et tendenliam ipsius motii.- ad
eundem terminum ad quem : nec deni([uo
fieri potest, ut p radie lue recessus vel priva­
tio aliquid in termino ad quem quovis
modo attingat vel respiciat, nisi id ipsum
prius respiciat et attingat accessus et ten­
dentia : ita in actu malo fieri nequit, ut
recessus a bono objecto, quod se habet ut
terminus a quo, et privatio tendentia* in
illud causolur ab objecto dissono, quod se
bnlxd ut terminus ad quem, aut ad ipsum
quovis modo comparetur, vel ejus moralem
dissonantiam attingat ; nisi ratione ten­
dentia» el accessus in idem objectum disso­
num : et nisi hujusmodi tondentia prius
attingat moralitatem et dissonantiam talis
objecti. Atque adeo repugnat, quod praedic­
tum objectum, quatenus morale et disso­
num, influat in privationem, afficiatve il­
lam quovis modo, nisi prius secundum
eandem rationem moralis et dissoni afficiat
lendentiam, et in eam influat. Vel ergo
dicendum est, objectum ut morale et disso­
num nulla via influere in actum et in pri­
vationem, nullamque proinde conferre illis
malitiam ; quod nemo admittet : vel est
fatendum, prædictum influxum, et malitiæ
communicationem exerceri media tenden­
tia. quam diximus ·. adeoque hujusmodi
tendenliam terminari ad objectum ut dis­
sonum et morale formalissime. Quo pacto
igitur talis tendentia non erit formaliler
raoralitasel malitia, cujus terminus et spocificalivum est objectum formaliter ut mo­
rale et malum.
68. Neque obesi, quod adducitur pro
prædicta evasione : videlicet quod voluntas,
tat» cujus objectum est bonum, nequit appetere
en·malum ut tale, el consequenter neque ejus
aclus terminari ad objectum dissonum ut
dissonum. Hoc igitur non obest : quia ut
constat ex doctrina, quam in tract, de bo­
nd, et malit, disp. 1, a num. 47 tradidimus,
in actu voluntatis terminato ad objectum
dissonum est duplex tendentia formaliler
distincta. Alia, quam ibi appellavimus de
linea et de munere volendi : quia est omnino
propria talis aclus, ut volitio est, respicitque objectum ut volibile, et appetibile, el
denominat illud volilum, et appetitum; el
liæcest tendentia physica, quæ non differt
ab enlilate volilionis. Alia est tendentia per
modum mensuralionis passiva*. seu per

163

modum conlinentiæ sub lego tanquam sub
regula et mensura ; respicitque in objecto
pravo non rationem appetibilis, sed sub­
jectionem, quæ in eo est ad legem per mo­
dum difformis ipsi legi : sicut objectum bo­
num subest illi per modum conformis.
Etenim priusquam lex dictet de aliquo ob­
jecto, solum consideramus in illo enlilatem
et bonitatem phy .-icam, ob quam est appe­
tibile : ubi primo vero lex illud præeipit,
vel prohibet ; intelligimus quasi resultare
in eo quondam modum subjectionis ad ip­
sam legem sicut ad regulam moralem, sub
quael non aliter habet jam appeti prædic­
tum objectum: qui sane modus in objecto
præcepto est conformitas cum prædicta re­
gula ; in objecto vero prohibito est difformitas el dissonantia ab illa. T. trobique au­
tem supervenit quodammodo enlilali ob­
jecti, exlrahitque illud ab ordine physico, et
constituit in ratione objecti moralis : modus
quidem conformitalis in ratione boni ; mo­
dus vero difformitatis in ratione mali :
habetque se praedictus modus in objecto,
non ut id, quod voluntas directe appetit ;
sed ut modus subjectionis et mensuralionis,
sub quo appetitur bonitas physica talis ob­
jecti. Huic ergo duplici rationi ropertæ in
objecto dissono (de hoc praecipue loquimur)
alteri physicæ, quæ est bonitas appetibilis ;
alteri morali constituenti physicam sub re­
gula per modum difformis, corresponde! in
actu voluntatis duplex tendentia el habitu­
do,: alia physica indistincta ab enlilate vo­
lilionis, adeoque de linea et munere volendi
(præstat aliquando non ita proprie loqui, et
uti clavi lignea, si ita quod volamus, ape­
rire licet) quæ tendentia terminatur ad ob­
jectum in esse physico, seu secundum id,
quod habet bonitatis et appetibililatis. Alia
est tendentia huic superaddita, quæ termi­
natur ad illud ut morale, seu secundum
illum modum subjectionis difformis ad re­
gulam. quo constituitur malum objective :
unde ipsa est tendentia moralis : et habet
se in actu tanquam modus mensuration is
difformis, ratione cujus ipse aclus constitui­
tur sub regula morali per modum disso­
nantis el repugnantis tali regulae. Quæ om­
nia latius constant ex dictis loco cit. de
bonit. el malit.
Ad rem ergo, cum dicitur objectum vo­
luntatis esse bonum, el ideo non tendere ad
malum ut malum, neminemque respicien­
tem ad malum operari : intelligendmn est
de prima illa tendentia sub munere vo­
lendi et appetendi, quæ est tendentia pliy-

161

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ska omnino propria volitionis, ut volitio [
esl ; hæc enim tendentia sicut non termina- I
tur ad objectum, nisi ut volibile et appeti- |
bile; itanon respicit illud, nisi ut bonum : |
quia ut malum, non est per se appetibile.
Cælerum alia tendentia, quæ non dicit mu­
nus volendi : sed est de linea subjectionis
et mensuralionis, potest el debet per se ter­
minari ad præJictum objectum ut malum j
et dissonum, ita ut ipsa dissonantia objecti
ad reculam, in qua consistit malitia objet?- ;
tiva, sit formalis el primarius terminus I
prædiclæ tendenliæ. Nam sicut tendentia I
ista in actu formaliter se habet, non ut vo- :
lilio, neque ut ejus extensio sub munere
volendi, a qua objectum denominetur r«di- .
tum : sed ut modus subjectionis et mensura- ,
lionis difformis ad regulam : ita in objecto
per se et formaliter debet respicere non
bonitatem physicam, a qua habet quod sit ,
volibile: sed subjectionem ejus ad regulam [
per modum difformis, qua constituitur objec­
ti ve dissonum et malum. Debet igitur præ- j
dicta tendentia specificari ab hac dissonan­
tia et malitia morali objectiva, esseque
proinde dissonantia et malilia moralis for­
maliter, el non tantum materialiter.
|
69. Secundo occurrunt alii, actum pec- j
ensio. caminosum, etiam si terminetur ad objec- :
tum ut morale et dissonum, non accipere j
malitiam moralem positivam ; sed tantum j
privativam : quia in ipsomet objecto esse ;
objective malum et dissonum, solum dicit I
privationem conformitatis ad legem : et ita
solum potest causare in actu aliam similem
privationem.
Praelu­
Sed hoc effugium facile impugnatur: nam
di tnr. quicquid sit in objecto dissonantia et malitia I
objectiva, admissoque pro nunc esse solam ;
privationem (cujus oppositum ostendimus
debonit. et malit, disp. 1, dub. 6,) tenden­
tia tamen ad objectum secundum eam ratio­
nem, adeoque species moralis in ea tenden­
tia consistens non potest non esse positiva :
sicut tendentia actus intellectus ad illud,
quod cognoscit, semper est tendentia realis
et positiva, quamvis objectum cognitum, ad
quod terminatur, sæpe non sit positivum
aut reale; sed vel ens rationis, vel aliqua
privatio aut negatio. Et ratio est : quia, ut
nuper dicebamus, actus per privationem
neque tendit ad objectum, neque attingit
aut respicit illud, neque aliquid in eo exis­
tons, sive positivum, sive privativum :sed
quicquid horum attingatur vel respiciatur,
debet esse media aliqua habitudine positiva:
hujusmodi enim voces terminari, tendere,

rtspiccre, attingere, et similes semper expri­
munt positivum ; privatio vero potius dicit
caretiliam respectus, terminationis, et ten­
dentiæ : ergo si actus malus respicit etallingit objectum ul morale et dissonum (quic­
quid in eo sit hæc dissonantia) debet illud
attingere per respectum et tendentiam po­
sitivam; non vero per privalionem : adeo­
que per praedictam tendentiam el respectum
potius quam per privalionem debet constitui
in ralione actus dissoni moralis.
Dices : quamvis actus per privalionem Βφα
non attingat objectum dissonum positive:
attingit tamen illud privativo : el hocsuilicit ut immediate sumat ab eo speciem malitiæ privativ.e. Contra : nam hoc ipsum, E««·
quod est attingere objectum, determinat "Itf
aliquid positivum, nempe respectum et lendenliam : ergo quovis modo actus attingat
illud, si vere et realiter attingit, nequit hoc
fieri per solam privationem. Ad hæc : quod
actus privativeattingat objectum dissonum,
non est attingere illud realiter ; sed solum
est non attingere realiter oppositum : ulsi
diceremus lapidem moveri deorsum nega­
tive, quando quiescit, quia non movetur
sursum : et aerem secundum se negative
esse nigrum, quia non est albus. Unde prae­
dictus modus privative attingendi objectum
dissonum ad summum deserviet, ut actus
ab objecto opposito non accipiat bonitatem:
non vero ut ab ipso objecto dissono recipiat
malitiam. Si igitur praedictas actus vere
et realiter attingere debet objectum disso­
num, et per hanc atlingentiam malitiam ex
eo recipere ; non debet attingere solum privatixe ; sed positive per tendentiam veram
et realem.
70. Forte occurres tertio, ex nostra ratio- Tenu
ne et impugnationibus convinci dandam cvm
esse praedictam tendentiam positivam ad
objectum dissonum : non tamen quod talis
tendentia sit formaliter malitia ; sed erit
malilia causalis vel fundamentalis. Tum
quia ex eo quod objectum dissonum non
aliter quam media prædicta tendentia affi­
ciat actum, et canset in eo privalionem,
solum habetur ipsam tendentiam esse cau­
sam malitiæ formalis consistentis in præ­
dicta privatione, ac proinde esse malam
causaliter et fundamentaliter : quod xero
sit formaliter ipsa malitia, ostendendum
superest. Tum etiam quia quod prædicta
tendentia primario attingit in objectum in
i objecto, non est malilia objectiva formaliί ter, seu malitia objecti proxima, a quasuI mitur species malitiæ formalis ; sed est
malitia

DISP. VI. DUH. IV.

malitia objectiva fundamentalis : undo et
ipsa tondentia inde specificata, solum evadet
fimtlamenlaliler mala. Quod verosola ma­
litia objectiva fundamentalis rit primario
attacta, ex eo liquet, quia malitia formali­
té objectiva, seu malilia objectiva proxima
potius erit illa privatio quam in objectis
dissonis dub. præced. reperiri concessimus
quam aliquid positivum ; privatio autem a
nulla tendentia attingitur primario. Et sano
proportio inter actum et objectum servanda,
exigere videtur, ut in suis malitiis sibi correspondeant : ac proinde quod sicut in ob­
jecto proxima est privativa, et fundamen­
talis positiva, ita in actu.
em· Verum neque ista evasio ullius momenti
!:sr· est: si enim tendentia, de qua loquimur,
terminatur ad objectum formaliter ut ra­
tioni dissonum, nequit non species imme­
diate inde accepta, quæ est ipsa tendentia,
fee formalis dissonantia ad rationem, at­
que adeo formalis malitia. Deinde prædicta
tendentia formaliter constituit actum sub
.regulis morum, scilicet sub lege, et ratione
tanquam eis dissonum ; sicut malitia objec­
tiva, ad quam terminatur, constituit objec­
tum sub eisdem regulis, tanquam aliquid
eis repugnans : ergo est moralitas, et ma­
litia formaliter. Patet : nam moralitas for­
malis, ut in tract, de bonit. et malit, disp.
cit. dub. 3, ostendimus, nihil aliud dicit
nisi prædictam subjectionem in actu, sicut
moralitas objectiva dicit similem subjectio­
nem in objecto : malitia autem formalis
nihil est aliud nisi formalis moralitas per
modum dissonantiæ ad prædictas regulas.
Adhæc : eo ipso quod illa tendentia sit ad
objectum formaliter ut dissonum et prohi­
bitum per legem, repugnat formaliter ipsi
legi, estque irreferibilis in Deum finem et
auctorem talis legis ; et consequenter etiam
eslincapax, ut secundum id, quod exprimit,
ab ipso Deo causetur : quid ergo illi deest,
quominus sit formaliter malitia ? Aut quæ
major vel formalior dissonantia ad ratio­
nem et ad legem datur in privatione recti­
tudinis (quam adversarii nobiscum appel­
lant formaliter malitiam) quam in prædicta
tendentia ostensum est reperiri ?
Secunda autem pars ejusdem evasionis
non minus efficaciter impugnatur. Tum
quia falso supponit, malitiam formaliter
objectivam, seu malitiam objecti proximum
esse privationem : quin potius osse modum
positivum indistinctum re ipsa ab entitate
objecti dissoni, satis ostendimus in tract.
de bonit. et malit, disp. 1, dub. 6, idque I

165

I doctrina sequentis § efficaciter confirmabit,
applicatis objecto, et ejus moralitali, ac
malitiæ proximæ, quæ de moralilate el
malitia formali actus dicuntur. I nde quod
dub. præced. concesserimus objectis disso­
nis aliquam privalionem, non ita est acci­
piendum, quasi talis privatio sit eorum ma­
litia primaria, etiam proxima, ac proinde
speci ficati va formalis malitiæ aetus ; sed
secundaria et consequens ad specificativam.
Tum etiam quia non ex eo quod malitia
objectiva formaliter, seu proxima esset pri­
vatio, deberet non primario attingi per
tendentiam, do qua loquimur : quia, ut
dictum est num. 68, malilia objectiva, in
quantum talis, non attingitur ut aliqua
ratio per se volita ; sed ut modus discon­
venienti® ad rationem, sub quo et .non
aliter est volitum objectum : hoc autem
pacto non repugnaret privationem esse pri­
mario attactam : sicut non repugnaret eam
esse dissonantiam ad rationem, sub cujus
mensuratione objectum esset volitum pri­
mario. Quod vero communiter dicitur, pri­
vationem non posse primario attingi ab
actu, intelligendum est de attingentia in
ratione objecti voliti ; non autem in ra­
tione modi, vel dissonantiæ, sub qua aliud
volibile attingitur : vel (quod idem est) de
attingentia, quæ fit immediate per tenden­
tiam actus physicam ; non vero de illa,
quæ fit per tendentiam ejus moralem.
Sed age, et omittamus, an malitia forma­
liter objectiva, seu malitia objecti proxima,
sit positivum, vel privatio : et an tendentia
actus attingat primario, vel secundario ta­
lem malitiam : adhuc evasio manebit facile
praeclusa, si supponamus id. quod ab om­
nibus concedi debet, nempe malitiam for­
malem actus sumendam esse a prædicta
malitia objecti ut afficiente ipsum actum, et
ut ab eo attacta, eo modo quo potest afficere,
et quo est attingibilis, sive hoc sit primario,
sive secundario. Quod et est per se notum,
et probatum num. 65 et 66. Hinc igitur se­
quens habetur impugnatio. .Actus non sumit
malitiam formalem secundum aliquam sui
rationem ab objecto, nisi in quantum talis
ratio afficitur a malitia proxima ipsius ob­
jecti ; neque ab hac malitia afficitur, nisi in
quantum eam attingit eo modo, quo est
attingibilis, adeoque sive primario, sive
secundario : ergo illi rationi ex iis, quæ ex
parte actus se tenent, debet prius commu­
nicari ab objecto prædicta formalis malitia,
ibique prius splendere, per quam fit prius
el immediatus prædicta attingentia, et af-

3Lc

166

DE VITUS, ET PECCATIS.

tectio .· hæc autem non fit per privationem ;
sed per tendentiam positivam : igitur in
hac priusquam in illa debet splendere ratio
malitiæ formalis. Antecedens et prima con­
sequentia ex se sunt satis nola et notiora ex
dictis in hoc eodem § a num. 65. Minor
vero ex num. 66 et 67 etiam constat. Nam
privatio in actu reperta nulla alia via com­
paratur ad malitiam objecti, neque attingit
illam, aut ab ea afficitur, nisi media ten­
dentia positiva, et in quantum consequitur
ad talem tendentiam : unde hac seclusa,
aut non intellecta, nulla poterit ratio intelligi, per quam influxus et causalités ma­
litia» objecti perveniat ad privationem, vel
ad aliquid repertum in actu. Prius igilnr
quam hujusmodi influxus et causalités in
ordine ad quemcunque effectum afficiat
privationem, debet afficere prædictam tendentiam, ac proinde communicare imme­
diate huic eandem formalem malitiam,
quæ ad illam ex consequenti derivatur.
Ad hæc : ille modus attingendi malitiam
objectivant ratione tendentia» positiva», quem
habet privatio reperta in actu, sufficit ut
communicetur ei ab objecto species malitiæ
formatis : ergo a fortiori sufficiet, ut talis
species communicetur ipsi lendentiæ : prop­
ter quod enim ununqwxtque tale, etc. Prae­
sertim cum privationeque primario, neque
secundario adhuc mediate, et per aliud
aliquid attingat ex malitia objecti, nisi quod
tendentia se ipsa immediate, primario, vel
secundario attingit.
L'ndé cum in objectione dicitur, tenden­
tiam non attingere primario ; sed tantum
secundario malitiam objectivam proximam,
nihil contra nos : quia si ita est, neque
etiam privatio, adhuc mediante tendentia,
attinget aliter quam secundario talem malitiam : et tamen hic modus attingendi suf­
ficit communicare ei malitiam formalem :
ergo a fortiori sufficiet, ut communicetur ’
tendenti® attingenti se ipsa prius et imme­
diatius prædictam malitiam objectivam.
. Quicquid igitur adversari i concesserint tran­
sire de malitia proxima objecti in priva­
tionem actus, quo hæc reddatur mala formaliter, tenentur fateri advenire immediatius
tendentia», et hanc per prius constituere in
ratione malitiæ formalis.
Jam vero si adversarii contenderint ten­
dentiam de qua loquimur, terminari pri­
mario ad malitiam objectivam radicalem,
ad proximam vero non nisi secundario ·, et
hoc cis gratis admiserimus, non ideo con­
vincent, prædictam tendentiam non esse

ipsam formalem malitiam ex termino illo
secundario acceptam ; sed ad summum sua­
debunt, quod talis malitia habeat se in illa
tendentia quasi species secundaria ; prima­
ria vero sit malitia fundamentalis. Nam
tendentia, quæ formaliter attingit duos ter­
minos, quamvis unum primario, et alium
secundario, nequit non allici formaliter in
se ipsa omnibus illis rationibus et formalitatibns. quæ ex utroque termino desumun­
tur: præsertim cum in tali tendentia nulla
est incapacités, ut omnibus prædictis ratio­
nibus sic formaliter afficiatur ; sicut ostendi
nequit in ea, de qua loquimur. Nec tunc
censendum erit inconveniens, quod malitia
formalis, el malitia fundamentalis in eadem
tendentia concurrant cum sola distinctione
virtuali : sicut in multis aliis ratio formalis,
el ejus fundamentum coincident in eadem
realilatecum sola prædictadistinctione. Vel
si hoc sit inconveniens, prædictæque ma­
litiæ postulent distingui ex natura rei ; hoc
ipsum convincet non esse admittendum ad­
versariis, quod nuper gratis admisimus:,
quin potius ex ipso inconvenienle cogendi
sunt fateri, objectum dissonum exigere in
actu terminato ad illud duas tendenlias ex
natura rei distinctas : quarum prima sit
ipsa entitas, seu tendentia physica actus
respiciens primario bonitatem physicam
objecti, quæ alias est malitiæ objectiva» fun­
damentum, et secundario ipsammet boni­
tatem, quatenus habet esse in actu primo
fundamentum talis malitiæ. Secunda vero
sit tendentia moralis respiciens primario
malitiam objectivam proximam, ut funda­
mentali adnexam ; vel ipsam fundamen­
talem ut indutam et affectam proxime.
Quovis enim modo hoc fiat, species illius
tendenti®, quæ superadditur entitati phy­
sica», erit moralités et malitia formalis : utpole in cujus termino habet se de formali
malitia formaliter objectiva, seu malitia
objecti proxima : dicetur autem malitia fun­
damentalia in actu ipsa tendentia physica,
propter illum secundarium respectum ad
bonitatem objecti, ut habet esse in actu
primo malitiæ objectivæ fundamentum.
Illud autem, quod in evasione tangitur
de proportione inter actum et objectum
I servanda, juxta nostram sententiam non
’ indiget solutione : nam juxta eam utriusque
1 maUtiaprimaria nedum radicatis, sed etiam
formalis, et proxima, est ratio positiva:
I privatio vero in utroque reperta pertinet
I ad malitiam secundariam. Admisso vero
I malitiam primariam objecti esse privati­
vam

DISP. VI. DI.B. IV.
vam non est undo probetur servandam esse
illam proportionem ; imo oppositum ex
modo dictis manifeste convincitur : cum et
sil perspicuum illam rationem ex parte
actus debere esse malitiam formalem pri­
mariam, quæ prius attingit in objecto talem
privationem ; et etiam a nobis ostensum
sil, hujusmodi altingentiam per prius et
immediatius fieri per tendentiam positivam
actus, quam per ejus privationem. I nde
quicquid sit in objecto malitia proxima;
prima tamen ratio ex parte actus ab hac
malitia specificata, adeoque prima ejus ma­
litia formalis debet esse prædicta tendentia.

§ HI.
Secunda ratio pro vera sententia.
71. Secunda ratio pro nostra assertione
sic formatur. Moralitas, quæ est prædicatumsuperius ad bonitatem et malitiam,
et in eas dividitur, est forma positiva : ergo
differentiæ bonitatis et malitiæ, per quas
contrahitur, adeoque ipsæ bonitas et ma­
litia morales, in quas dividitur, debent esse
positivae. Consequentia est perspicua : quia
prædicatum positivum non potest contrahi
nisi per positivum, et ad positivum : sicut
nec potest de alio quam de positivo prædicari. Antecedensveroprobatur : nam præ­
dicta moralitas in communi præcise est
quidam ordo, quem actus liber dicit ad
objectum ut morale, seu ut subjectum re­
gulis morum, praescindendo a conformilate
vel difformitate cum prædictis regulis : et
ita eo ipso quod talem ordinem concipia­
mus, nullo alio intellecto, intelligimus ac­
tum ut moralem: et eo ipso quod actus·
concipiendus sit solum ut moralis in com­
muni, abstrahendo a differentiis boni et
mali, non possumus amplius aliquid quam
prædictum ordinem concipere : sed ordo ad
objectum dicit formam positivam, el non
privationem : ergo etiam moralitas in com­
muni.
Confirmatur : nam cum concipimus ac­
tam humanum præcise ut moralem, abstra­
hendo a differentiis bonitatis et malitiæ, in
quo concipimus gradum communem moralitalis; vel concipimus aliquid positivum ;
vel aliquid privativum : determinate enim
debemus concipere unum ex his, sicut de­
terminate debemus concipere ens, vel non
ens: sed non concipimus privativum : ergo
positivum : est igitur prædictus gradus
forma positiva. Minor, in qua sola potest

I --V

167

esse difficultas, suadetur : quia si tunc con­
ciperemus privationem, talis actus concipe­
retur determinate ut malus privative, et
non secundum communem rationem actus
moralis : siquidem conciperetur ul privatus
et carens forma sibi debita : in quo consistit
formalissime ratio hujus mali. I nde aperte
contradictionem involvit, quod concipia­
mus actum moralem in communi, abstra­
hentem a bono et malo, proindeque indif­
ferentem ad utrunque ; et quod in hoc
concipiamus aliquam privationem.
Dices primo cum aliquibus, moralilatem, Aii-po·
prout est gradus communis ad bonitatem
et malitiam, nec dicere determinate positi- llr'nm’
vum, nec determinate privationem ·. sed
vel aliquid abstrahens, quod proinde potest
contrahi per utrunque : vel dicit utrunque
simul : sicut conceptus analogus proportionalitatis immediate dicit ipsa inferiora
analogata, a quibus abstrahit. Unde licet
moralitas, qua ratione dicit positivum, non
possit contrahi nisi pei positivum ; ut ta­
men includit privationem, vel ab ea et a
positivo abstrahit, potest contrahi per pri­
vativum.
72. Sed hoc facile refellitur : quia ratio impngnostra recte expensa non tantum probat, na,urprædicatum superius ad bonitatem el mali­
tiam actus humani non posse esse determi­
nate privativum ; sed probat debere esse
determinate positivum, et non abstrahens,
neque includens utrunque : hoc vero sic
ostenditur. Nam cum a duobus actibus,
altero bono et altero malo, abstrahimus
communem rationem actus humani, concipimusque ibi hoc solum, quod tendunt ad
objectum, prout cadit sub regulis morum,
præscindendo ab eo,quod sit consonum, vel
dissonum : in quo ulerque actus convenit :
vere concipimus actus illos morales in com­
muni : siquidem concipimus eos non modo
ut liberos; sed ut sub regulis morum constitulos, terminatosque ab objectum ut mo­
rale : at quod in prædictis actibus ita accep­
tis abstrahimus et concipimus, non est
indifferens ad positivum et privativum,
neque ex utroque coalescens ; sed determi­
nate positivum : est enim ordo et tendentia
ad objectum per modum subjectionis ad
regulas morum : in quo determinate expri­
mitur positivum : ergo, etc.
Confirmatur : nam illud, quod re ipsa est
privatio, secundum quemcunque gradum
consideretur, non potest tribuere actui hu­
mano gradum communem actus inoralis :
, ergo talis gradus, ubicunque sit, sive in

168

DE VITIIS, ET PECCATIS.

actu bono, sive in malo, debet provenire a
communis, sive univocus, sive analogus,
forma positiva : atque adeo moralitas. quæ
qui non sit aliquo modo abstractus ol pra»est praxlicatum superius ad bonitatem et
cisus a suis inferioribus, saltem penes nos­
malitiam, tribuitque talem gradum, deter­
trum modum concipiendi, et penes impli­
minate erit forma positiva. L traque conse­
citum et explicitum : sicut repugnat dari
talem gradum, qui non sit aliquo modo
quentia esi perspicua. Antecedens vero pro­
unus; alloqui inferiora nullo modo ineo
batur et explicatur animadvertendo, quod
convenirent, nec proinde esset communis.
sicut in actu male, quatenus est in genere
Rursus repugnat conceptus communis ali­
moris, distinguimus duplicem gradum :
alium actas moralis, ul sic, in quo convenit
quo modo unus, quantumcunque abstractus
cum actu bono : et alium actus moralis ul
et præcisus, qui non determinate exprimat
mali et ptveaminosi, per quem ab actu
vel positivum, vel privativum, sive .nega­
tivum ; nam sicut inter ens e/ non ens nul­
bono distinguitur : per priusque concipi­
lum cadit medium neque in ordine ad con­
mus talem actum ut moralem, quain con­
cipiamus illum ut malum : ita in moralitate
cipi neque in ordine ad esse; sed quicquid
intellectus concipit, debet expresse conci­
seu malitia constituente ipsum debet du­
pere per modum entis, vel per modum non
plex similis gradus distingui : alius formæ
entis : ita inter positivum et privationem
moralis ut sic.in quo convenit cum bonitate;
vel negationem non est imaginabilis con­
ct alius formæ moralis ut malæ, per quem
ceptus medius, qui non exprimat determi­
a bonitate differt : ex quibus ille utpole
nate unum vel alterum. Cum ergo gradus
communis debet esse prior; hic vero tan­
moralitatis communis actui bono et malo
quam particularis debet esse posterior. Hoc
non exprimat determinate privativum, ul
prænotato probatur illud antecedens : quia
ostensum est ; debet determinate exprimere*
in ratione, quæ re ipsa est privatio, non
positivum : et sic quælibet ejus differentia
datur duplex iste gradus·, nec prius est in
vel species debet esse determinate positiva.
illa quod sit moralis, quam quod sit mala :
Ad objectionem vero, quæ slatim se offert
sed sicut primum, quod in ea concipitur,
de malitia privativa, quæ vere est malilia
est quod sit privatio et carentia formæ de­
moralis, adeoque collocanda videtur sub
bitæ; sic primus ejus conceptus est con­
communi moralitatis gradu,constabit num.
ceptus malitiæ ; quod autem talis privatio
95 et 96.
sit moralis, sicut et quod forma, qua pri­
76. Dices secundo cum aliis, differen- Eis'
vat, sit debita moraliter. omnino est quid
tiam divisivam moralitatis, et speciem per
posterius, ut intuenti patebit ; ergo nequit
se sub ea contentam, non esse malitiam
per eam actus humanus constitui in ra­
formalem ·. sed malitiam fundamentalem,
tione moralis.
quæ est ipsa entitas physica humani actus,
Dituiior 73. Sed objicies : peccatum omissionis
tens habet primo quod sit morale, et deinde | ut fundat privationem et malitiam forma­
objectio.qUOq
maium> e| utrunque accipit a pri- ; lem.
Sed neque hoc effugium aliquid præstat : irad»
vatione, in qua consistit : ergo potest pri­
quoniam moralitas,quæ per se dividitur in ώ1Η
vatio tribuere utrunque istum gradum
bonitatem et malitiam, non est moralitas
ordine quo diximus. Respondetur, no­
solum fundamentalis, sed est moralitas
mine peccati omissionis posse intelligi vel
actum, qui est causa omittendi, vel ipsam , formalis (de hac enim ratio a nobis facta
convincit) ergo debet dividi in species,
omissionem : si loquamur de actu, major
i _1
I·
est vera, et minor falsa : quia prædictus · quarum quælibet formaliter, et non solum
fundamentaliter sit in genere moris : hoc
actus habet suam malitiam positivam, ut
enim est de ratione cujuscunque generis,
dicemus infra; ab eaque et non a priva­
scilicet quod debet formaliter praedicari de
tione : accipit gradum moralis et gradum
suis speciebus, debentque ejus species for­
peccaminosi ordine praedicto.Si vero loqua­
mur de ipsa omissione, major est falsa :
maliter esse in tali genere : sicut species
quia omissio prius est mala, quam moralis;
coloris formaliter sunt in genere coloris,
sicut prius in ea concipimus, quod est ca­
et species animalis formaliter sunt in ge­
rentia formæ debitæ-, quara intelligamus,
nere animalis, et sic de aliis : atqui non
illam formam esse debitam debito morali :
malitia fundamentalis ; sed solum malitia
ut de alia malitia privativa dicebamus.
formalis est formaliter in genere moris:
ergo hæc, et non illa est differentia divi­
Alia im­ Deindeimpugnatur prædicta evasio quoad
pugnatio utranque pariem : quia repugnat gradus
sive moralitis, seu species sub illa contenta.
Minor

DISP. VL DI B. IV.
Minor suadetur. Tum quia malilia fundamenlalis formaliter hmtum est in genere
physico, neque aliud dicit nisi enti talem
physicam actus mali, quatenus fundat moralilalem ei malitiam formalem : sicut
etiam bonitas fundamentalis non dicit ali­
quid pertinens formaliter ad genus moris,
sedenlilalem physicam actus boni, ut fun­
da! moral il atom ct bonitatem formalem:
ergo non est formaliter in genero moris.
Tum etiam quia malitia fundamentalis
præsupponiftir non solum ad malitiam for­
malem; sed etiam ad moralitatcm forma­
lem: prius enim quam intelligamiis actum
odii Dei v. g. ul formalitater moralem, intelligimus illum utfundamentaliter malum
ratione entitatis physicæ, quæ de se, ut hic
et nunc a voluntate creata libere exercetur,
est determinata ad fundandam malitiam:
si autem malitia fundamentalis esset species
moralitatis, nequaquam ad illam præsupponeretur ; sed potius e converso : nam ge­
nus præsupponitur ad speciem, et non e
contra : ergo etc.
Confirmatur : bonitas, quæ est species
moralitatis, est bonitas formalis, et non
fundamentalis : idem ergo a paritate ra­
tionis dicendum erit de malitia. Eo vel
maxime quia omne genus dividitur per
differentias formaliter oppositas :et constat
quod bonitati formali non est formaliter
opposita malitia fundamentalis, sed malitia
formalis.
Tots 75. Tertio respondent alii divisionem
* humani actus in bonum et malum non
r- esse divisionem essentialem generis in spe­
cies, aut analogi in analogata ; sed acciden­
talem, hoc est, subjecti in accidentia. Unde
licit divisum, nempe actus humanus, sit de­
terminate positivum, potest aliquod mem­
brum dividens esse privativum. Quemad­
modum si animal divideretur per videns
tlcxcum, esset bona divisio’ accidentalis,
quamvis animal sit positivum, et cæcum
privativum.
x... Verum neque hac via enervabitur nostra
pi ratio : nam etsi respectu actus humani, ut
praecise actus physicus est, divisio per bonum et malum sit accidentalis, ut in tract,
debonit. et malit, disp. 6, dub, 2, ostendi­
mus·, attamen respectu illius, ut moralis
esi reduplicative, seu respectu moralitatis
proculdubio est divisio per se et essentialis,
vel generis in species, vel analogi in analo■
gala,Tum quia id docet expresse D. Thom.
supra quæst. 18, art. 5, in corp, ubi ex eo
quod differenliæ boni e! mali moralis de-

169

surnplæ ex objecto, per se se habent ad
rationem, probat esse differentias actus
moralis essentiales et specificas, et conclu­
dit : I nde manifestum est, quod bonum et
malum diversi(icant speciem in actibus mora­
libus : different i»enim perse et specifice dirersificantspeciem Λ·Λ in solut. ad 1 : Itonum,
in quantum est secundum rationem: et ma­
lum, in quantum est prxter rationem, diver­
sifiant speciem moris. Constat autem, quod
differenliæ, quæ di versificant speciem,sunt
differenliæ essentiales : et quod diversio,
quædatur per eas, est etiam divisio essen­
tialis. Tum etiam quia gradus communis
entis moralis, sicul et quicunque alius gra­
dus communis divisibilis esi aliqua divi­
sione essentiali ; alias prædictus gradus non
esset communis: ergo debent illi assignari
aliquæ differenliæ essentiales, per quas di­
visione essentiali,vel generis in species, vel
analogi in analogata dividitur. Sed hujusmo­
di differentiæ nullæ aliæ esse possunt præter
bonum et malum morale : ergo, etc. Tum
denique quia ab his duabus differentiis, vel
earum constitutis abstrahibilis est aliqua
ratio communis,in qua conveniant, quaeque
per eas essentialiter dividatur : hujusmodi
vero ratio communis non potest esse alia
nisi ratio entis moralis ut intuenti pate­
bit : ergo.
Confirmatur : illa divisio est essentialis,
quæ datur per differentias per se et inlraneas, ac ejusdem generis cum diviso : sed
talis est divisio actus moralis per bonum
et malum, et divisio moralitatis per boni­
tatem et malitiam : ergo, etc. Major constat.
Minor vero probatur: quia ratio boni et
mali moralis non est intra genus physicum,
neque per se ad illud perlinet : ergo, per­
tinet ad genus entis moralis, et continetur
intra illud : quandoquidem extra genus
physicum nullum aliud est, ad quod per se
pertineat, et in quo contineatur, nisi genus
entis moralis. Deinde ratio moralitatis,
quæ consistit in subjectione ad regulas mo­
ris, per se se habet ad hoc, quod talis sub­
jectio sit per modum conformitatis, in quo
ratio boni consistit ; vel per modum difformitalis, in quo consistit ratio mali : ergo
duæ istæ differentiæ per se comparantur
ad prædictum genus moralitatis, atque adeo
dividunt illud divisione perse et essentiali.

DE vitiis;

§iv.

et peccatis.

modo verum est esse aliquid positivuu^ ct
Opponi contrarie actui bono. Quain etiam
Dito posteriora ejusdem rerr sentent i.e
explicationem existimant prædicti auctores
fundamenta.
desumi ex I). Thoma cit. loco do mal. ad 2
et 3 et quæst. 3 de potent, art. 6 ad II.
Tcr.ii
76. Tertia ratio desumitur ex Philosopho,
77. Sed contra primam expositionem
ratio eaque sæpe utitur D. Thom. et est hujus­
urget, quud D. Thom.
urget.
Thom. convictus fuit testi- «*
ex rhimunio illo Aristotelis ad asserendum, quod
csc.?bo. modi. Actus bonus et actus malus opponun­
tur inter se contrarie : ergo uterque pro
bonum et malum, prout in moralibus in­
formali dicit aliquid positivum : cumque
veniuntur,sunt proprie contraria ; quamvis
actus malus pro formali dicat malitiam
simpliciter accepta, hoc est, pro bono el
moralem, erit hujusmodi malitia forma
malo transcendental i bus seu absolute dictis
positiva. Hæc secunda consequentia mani­
solum opponantur privative : ut videre est
festa est ex priori : el prior ex antecedente
cit. loco 1 partis ad 2 et 3 ; el 3, contra
deducitur : nam oppositio contraria requi­
gent. prædicto cap. 9, ubi cum objecisset
rit utrunque extremum positivum : in quo
cap. 8, quod in contrariis utrimque debet
differt a privativa el contradictoria; quæ
esse natura aliqua positiva : et quod juxta
versantur inter positivum et privationem
doctrinam Philosophi bonum et malum
vel nezationem.
Antecedens vero asseritur
sunt contraria, et contrariorum genera:
M
ab Aristotele 2, Ethic, cap. 7 et 8, et lib. 7,
ergo malum est aliqua natura, et non pri­
cap. 8, in prædicam. cap. de qualit. et in
vatio. Respondet, quoi malum et bonum
postprædicam. cap. de opposit. ubi loquens
sunt contraria, secundum quod in genere
de propria contrarietate, prout distincta a
moralium accipiuntur : non autem simplici­
tribus aliis oppositionum generibus, claudit
ter accepta.Et infra : Eodem modo jiote-st accipi
sub illa bonum et malum, studiosum et vitio­
dictum, quod bonum et malum, prout sunt in
sum, justitiam et injustitiam ; sicut album et
moralibus, sunt genera contrariorum. Ex
..._ migrum. dulce et amarum, etc.
quo tertia ratio procedebat ; omnium enim
Kutar'
^U*C ,i'st’mou*° occurrunt nonnulli, quos
contrariorum moralium rei ntrunque est ma­
lum, sicut prodigalitas et illiberalitas ; vel
qxc-hiu suppresso nomine refert Montes, quod Arisrespott- toteles non loquitur de actibus bonis et maunum bonum et alterum malum, sicut liberalis ; sed de habilibus vitii et virtutis, justitiæ
litas et illiberalitas. Est igitur malum mo­
el injustitiae. Sed hoc facile rejicitur : quo­
rale et genus el differentia, etc. Sentit ergo
niam Philosophus in postprædicamentis
Ang. Doctor, Aristotelem quantum ad ma­
loquitur generaliter de bono et malo, sub
lum morale loquulum fuisse in propria et
quo non tantum habitus, sed etiam et per
vera opinione; alioquin non convinceretur
prius actus comprehenduntur. Praeterquam
ejus testimonio ad ita asserendum. Quia
quod si habitus opponuntur contrarie, a
vero propositio illa Philosophi, quod bonum
et malum sunt contraria, ct contrariorum
fortiori debent sic opponi actus : cum tota
ratio et oppositio illorum ab istis desuma­
genera, extendi poterat ad bonum el malum
tur.
transccndenlale : addit D. Thom. prædicTriplex
Rejecta ergo hac expositione, triplicem
tam propositionem quoad hanc extensio­
alia
aliam adhibent Lorca et Montes, desump­
nem non fuisse ab illo prolatam ex propria
Cipo
sententia ; sed juxta opinionem Pythagora?,
sitio. tam (ut ipsi aiunt) ex D. Thoma. Primam
videtur tradere 1 p. quæst. 48, art. 1 ad
qui bonum et malum transcendentale po­
1 et 3, contra gent. cap. 9, ubi ait Aristo­
nebat esse prima genera. Cum quo optime
telem non fuisse loquutum ex propria sen­
cohæret. ut eadem propositio magis coarctentia ; sed juxta opinionem Pythagorico­
tata, et intellecta de bono et malo morali,
rum, qui malum existimabant esse naturam
vere sit de mente Philosophi : et quod
quandam. Secundo melius (inquit Montes.)
D. Thom. qui praedictam propositionem,
idem D. Thom. de mal. quæst. 1, art. 1 ad
prout extendi potest ad bonum et malum
5, dixit, quod Aristoteles nomen contrarii
transcendentale,Pythagorre attribuit,sump­
usurpavit late pro privatione : et ita oppo­
tam cum hac restrictione ad bonum et ma­
sitionem privativam appellavit largo modo
lum morale, ut propriam ipsius Aristotelis
contrariam. Tertia expositio (quam etiam
admittat.
tradunt Araujo et alii) est, quod Aristoteles
Secunda expositio omnino est violenta :
loquutus est de actu malo non formaliter,
quia Philosophus in postpraedicam. agitde
sed materialiter, vel fundamentaliter ·. quo
contrariis ut distinctis a reliquis oppositis;
nempe

DISP. VI, DUB. IV.
nempe ab oppositis privativo, contradic­
torio, el relativo : ut palet ex toto illo cap.
de opposit. ergo sumit nomen contrarii pro­
prie, et non ut est omnibus illis commune.
Locus vero D. Thomæ, quem adducit prose
Montes, est extra rem : quia Ang. Doctor
ibi exponebat aliud testimonium valde dis­
tinctum, nempe ex 2 de Anima, ubi Aris­
toteles obiter dixit tenebram contrarian
lumini: non autem sequitur, quod si Phi­
losophus in illo vel alio loco sumpsit
nomen contrarii improprie, in omnibus ita
illud acceperit: praesertim ubi ex professo
agit de re proprie significata per tale no­
men, uti agit in prædicto cap. de opposit.
et in cap. de qualit.
Denique tertia expositio impugnata ma­
net ox illis, quæ disp. 1, dub. 1, num. 2
diximus: ubi probavimus contrarietatem
vitii cum virtute attendi debere inter ea
formaliter, ut utrunque est in genere mo­
ris: adeoque secundum ipsas formales
rationes vitii el virtutis ; non vero secun­
dum rationes materiales et physicas : eadem
enim ratio quantum ad hoc militat in acti­
bus, quæ procedit in habitibus. Nec D.
Thom. favet prædiclæ expositioni: quia
ubicunque loquitur de bono et malo moPrali, docet opponi inter se contrarie : addit
vero, hujusmodi contrarietatem non atten­
di ex parte mali ratione privationis ; sed
ratione entitatis et tendentia» ad objectum,
quæ cum sit positiva et ens, debet esse
transcendent ali ter bona : quod autem prae­
dicta tendentia positiva non sit formaliter
mala in genere moris, et in hoc genere
contraria bonitati, nullibi asseruit.
5= 78. Ultima denique ratio pro nostra sen­
tentia sumitur ex eversione principalis fun­
damenti adversæ opinionis in hunc modum.
Si obaliquam rationem non deberet admitti
malitia formalis positiva, maxime, quia si
daretur, causaretur a Deo, a quo causari
debet omne ens positivum : hoc inconve­
niens est validissimum adversariorum fun­
damentum contra nostram sententiam, ut
infra videbimus : sed prædiclum inconve­
niens æque militat contra oppositam in ma­
litia fundamentali : imo re bene inspecta,
in neutrasententia militat :ergo, etc. Minor
quoad secundam partem constabit § 6, ubi
prædiclum fundamentum diluemus. Quoad
primam vero suadetur : quia non minus
repugnat Deo causare malitiam fundamen­
talem in ratione talis, quam causare mali­
tiam formalem sive positivam, sive pri­
vativam : imo si causaret fundamentum

I .·
>

privationis in ratione fundamenti, eo ipso
causaret ipsam privationem : privatio enim
solum causatur ad positionem fundamenti,
adeoque ab ipsomot, qui ponit fundamen­
tum : el tamen hujusmodi fundamentum
etiam in ratione fundamenti est positivam,
siquidem omnis privatio debet fundari in
aliquo positivo, sicut omnis negatio funda­
tur in aliqua affirmatione : ergo vel ex eo
quod malitia formalis sit aliquid positi­
vum, non sequitur prædiclum inconve­
niens : vel quamvis sit tantum privatio,
sequitur ratione fundamenti.
Confirmatur : habitus vitii constituitur Confirformaliter in ratione vitii per aliquid posi­ ma.io.
tivum, scilicet per habitudinem ad actam et
objectum vitiosum, utdocet D. Thom. supra
quæst. 54, art. 2 et 3, conceduntque ex ad­
versariis Lorca, Valentia, Araujo, et alii :
et nihilominus hæc ratio vitii constitutiva
sub ratione talis non est a Deo ; alias Deus
diceretur el esset auctor et causa vitii : ergo
non est inconveniens, etiam in sententia
adversariorum, admittere rem positivam,
quæ secundum aliquam formalitatem et
expressionem non sit a Deo. Et idem argu­
mentum fieri potest de potentia peccandi :
quæ, ut stat sub hoc conceptu, dicit ratio­
nem positivam, ut probabimus disp. 12,
dub. 1, et tamen secundum hanc rationem
non est a Deo, ut ibidem dub. 2 ostende­
mus.
79. Ab hoc argumento facili negotio exis- Evatimat Araujo expediri adversarios una ex stones,
duabus viis : vel admisso fundamentum
malitiae privativae causari a Deo ; negando
causari ab illo ipsam malitiam privativam:
quia tunc solum qui causal fundamentum,
causal formam, quæ ex eo resultat, quando
talis forma est capax ejusdem causali tatis et
influxus, quæ terminantur ad fundamen­
tum : unde quia malitia privativa non est
capax divini influxus, non sequitur quod si
Deus esset causa prædicti fundamenti, debeat
esse causa talis malitiæ. Vel negando fun­
damentum malitiæ privativa» formaliter in
ratione fundamenti esse aliquid positivum,
quod divina vel creata indigeat causalitate :
quia solum (inquit prædictus auctor) est de­
nominatio extrinscca desumpta ex volun­
tate peccantis : et in eo sita, ut ille actus,
qui est malitiæ fundamentum, oriatur a
prædicta voluntate ut deficiente, et ab illa
dependeat. Quare cum divinus influxus non
ad extrinsecas denominationes, quæ nihil
ponunt in rebus ; sed ad solas positivas formalitates et modos necessario se debeat ex-

*

Ü

■»

17*2

.

Ibjuiasicr
pnm3

DISP. VI. DUB. IV.

DE VITIIS. ET PECCATIS.

tendere : idcirco in eorum sententia neque
Deuscausat fundamentum nialiti.vin ratione
fundamenti, nec relinquitur formalitas ali­
qua positiva et realis, cujus non sit causa.
Ha Araujo. Ex cujus etiam doctrina posset
confirmationi occurri, quod habitus vitii
non est formaliter malus ; sed tantum cau­
saliter : neque ejus ratio constitutiva est
formalis malitia : sed solum causalis : et ita
licet predict i ratio sit positiva et a De»), non
sequitur, quod sit ab illo aliqua malitia for­
malis.
omnes tamen hujusmodi evasiones deficiunt. Contra primam enim urget, quia non
stat, fundamentum malitiæ formaliter in
ratione fundamenti terminare divinum in­
fimam vel causalitatem. et quod ipsa ma­
litia talis influxus capax non sit : ergo qui
ponit, Deum causare fundamentum in ra­
tione fundamenti, consequenter debet admitb.-recausareetiam malitiam: vel si negat,
malitiam esse capacem prædictæ causali ta­
tis; a fortiori tenetur id negare de fundamentoin ratione fundamenti. Consequentia
liquet. Antecedens vero suadetur. Tum quia
fundamentum alicujus formæ. malitiæ, v. g.
sumptum in ratione fundamenti, non ut­
cunque dicit rem, quæ fundat talem for­
mam-, sed reduplicative, quatenus eam fun­
dat, atque adeo quatenus forma ipsa resultat
ex tali fundamento : uude ille dumtaxat
attingit fundamentum prædictæ formæ in
rationefundamenti.quisua causal itate facit,
ut ex eo fundamento forma ipsa resultet.
Non ergô cohaeret, quod divinus influxus
attingat fundamentum malitiæ in ratione
fundamenti ; et quod non attingat conse­
quenter ipsam malitiam. Tum etiam quia
formæ, quæ non directe terminant influxum
suæ causæ; sed resultant posito fundamento
(qualis est malitia formalis, et sunt etiam
omnes privationes) non aliter recipiunt in
se prædktum influxum, nisi quia earum
fundamentum in ratione fundamenti illum
recipit : neque major vel novus influxus
requiritur ad attingendam formam, quam
ad attingendum fundamentum in ratione
fundamenti : ergo ubi forma non est capax
prædicti influxus; nec fundamentum in ra­
tione fundamenti poterit illum terminare.
80. Ad hæc : vel causalitas divina ita
attingit materiale peccati, quod est malitiæ
fundamentum, ut connotet quod ex vi ejus­
dem causalitatis resultat (saltem quantum
est ex se) ab illo fundamento malitia forma­
lis; vel non? Primum dici nequit; alias
esset Deus formalissime causa malitiæ : ergo

dicendum est secundum : et ita Deus solum
causabil materiale peccati, quod est alias
I
nialiti;u fundamentum; non tamen in ra­
'
tione fundamenti : quia causal itas in ratione
fundamenti connutal, ut ex vi ipsius resul­
tet (saltem quantum est ex se) forma, cujus
est fundamentum : alias si id nonconnotet,
solum erit causalitas illius rei, quæ est fun­
damentum; non autem in ratione funda­
menti.
Secunda solutio etiam deficit. Tum quia t
i
esse fundamentum malitiæ non est in actu *
humano nuda denominatio exlrinseca; sed'*' !t
realis dependentia a voluntate creata ut
deliciente et libera : quæ dependentia sine
dubio est intrinseca in ipso actu : ut in
simili ostendimus tract, de volunt. Dei
disp. 10, num. ΓΌ. Deinde omnis exlrinseca
denominatio reducitur ad aliquam intrin­
secam, et eam supponit: neque alius cau­
sal denominationem extrinsecam, nisi qui
causal intrinsecam : clqui causal formam, a
qua proveniunt tam intrinseca quam extrinseca : ergo etiam admisso, quod in actu
peccati esse fundamentum malitiæ sit
denominatio exlrinseca; debet admitti ab
adversariis, vel quod Deussit causa hujus
exlrinsecæ denominationis, et sic funda­
menti malitiæ in ratione fundamenti : vel
quod forma, a qua est talis denominatio,
secundum aliam intrinsecam denomina­
tionem, et secundum eam formalilalem,
secundum quam causal hanc extrinsecam,
non sit ab illo. Vide infra disp. 12, a
num. 11, ubi hoc argumentum et impug­
nationem latius prosequimur.
Denique solutio, quæ adhibetur confir­
mationi, nullius roboris est : quia sive ratio
formaliler constitutiva habitus vitiosi sit
malitia formalis, sivesoluin causalis ; nun­
quam tamen est concedendum, quod talis
malitia sit a Deo ; alioqui esset Deus auc­
tor et causa vitii. Imo esset etiam causa
peccati et malitiæ ejus formalis : quia cum
causa causæsit causa causati, si semel Deus
ponitur causa malitiæ causalis, quæ est
malitia vitii ; consequenter erit causa maliliæ formalis, quæ est malitia peccati. Unde
admisso, quod hæc ratio constitutiva vitii
sit ratio positiva, ut plures adversariorum
admittunt ; admitti eliam debet, quod ali­
qua ratio positiva in rerum natura existens,
sub aliqua formalitale et expressione non
sil a Deo.

«v·
.lihvixi/ opinio aliquibus Patrum testimonii*
subnixa,
81. Opposita sententia, videlicet solam
^privationem habere rationem malitiæ, et
t<Xnullam dari malitiam formalem positivam,
‘^ tribuitur Alexandro 2 p. quæst. 94. Alliiiodorensi lib. 2, sum. tract. 7, cap. 1,
v - Durando in 2, dist. 34, quæst. 2, Richardo
^,‘j. ibidem art. 1, quæst. 7, Gabrieli dist. 35,
quæst. 1, art. 1 et 2, Bunavent. art. 1,
Ua quæst. 2, Scolo quæst. 1, Henrico quodlib. 2, quæst. 25, el aliis antiquis ; de qui­
bas perspicuum est adslruere malitiam
privativam; quod vero negent positivam,
minus est certum. Tuentur autem prædiclam sententiam ex Tliomistis Montes, in
præsenti disp. 31, et Araujo Dub. 1. Ex
aliis vero Valentia disp. 2, quæst. 13,
punct. 3, et disp. 6, quæst. 1, pun. 2, Suar,
tract, de bonit. et malitia disp. 7, sect. 6,
firanad. controv. G, tract. 1, disp. 1, sect. 2,
Lorea de actibus humanis disp. 25, Azor
lib. 4 sum. cap. 1, quæst. 6, Salas tract. 13,
disp. 2, sect. 3, ubi refert longum catalogum
auctorum : quorum verba si singillatim
expendenda essent, facile constaret, plures
exiliis parum vel nihil huic opinioni suf­
fragari: eaque dumtaxat ratione pro illa
referri, quia asserunt malitiam privativam,
quam nos etiam admisimus : sicut etiam
referuntur alii, qui rem non examinant;
sed quasi in fide parentum huic parti sub­
scribunt.
Præcipuum autem pro hac sententia fun­
damentum sumitur ex sanctis Patribus,
qui loquentesde malo, appellant illud cor­
ruptionem, defectum, desertionem, et absen­
tiam boni, carentiam, vacuitatem, tenebras,
nihil, aliisque similibus nomenclaturis, quæ
!
excludunt omne positivum, et significant
solam privationem. Frequenter etiam asse!
rant nullam mali esse naturam, neque
, habere substantiam, neque essentiam, neI que esse aliquid, neque exislere. Sic lo^... quunturD.Dionys.cap. Idedivin. nomin.
Ii?, ubi ait : Malum, quemadmodum smpe divi­
nus, infirmitas, imbecillitas, ac privatio est.
Bsi Basii, homil. 9, el in constitutionibus mo­
nasticis cap. 3 : Vitium (inquit) nihil est
'.Vsiolbid, quam virtutis desertio. Nyssenusorat.
eatechetica cap. 5, sic loquitur : Non possu­
mus ctqitare aliam vitii generationem, quam
vidulis absentiam. Et cap. 7 : Vitium omne
I
d improbitas in boni privatione suam habet
aum·!.

173

formam et caracterem : cum per se non sil,
neque consideretur in eo, quod considatnul­
lum enim malum per se silum est extra libe­
ram arbitrii electionem; sed ita denominatur
exeo quod non sil bonum. Daxnasc. lib. 2, Damasc.
de fide cap. 4 : Neque enim aliud est malum,
quam boni privatio. Fulgent, lib. de fide ad Fulgent.
Petrum cap. 21 : Malum (ait) nihil aliud'est·,
quam boni privatio : unde constat geminum
es.se creatur# rationalis malum : unum, quo
voluntarie ipsa deficit a summo bonno. Clarius adhuc loquitur Anselm, decasu diaboli Anselm,
cap. 7, usque ad II, nec non cap. 14 et 19,
ibi ; Nihil est apertiuSj quam nullam rem
esse malam; nec. aliud esse malum, quam
absentiam justitias derelictam in voluntate,
etc. Idem habet cap. 20, et lib. de præscientiacap. 1, lib. de conceptu virginali, cap. 3,
usque ad G, aliisque in locis. Et eodem fere
modo loquuntur alii Patres, ut Nazianzen. Xazian·
orat. 9, num. 36, et orat. 40, circa finem.
Justinus martyr in lib. quaestionum a gen- Ta?l,u·
libus Christianis oppositarum. Athanas. inAituna<
orat, contra illa idola. August, lib. 1, So- Augiis*.
liloq. cap. 4 el 5, et tract. 1, in Joan, ad
illa verba sine ipso factum est nihil, id est,
peccatum (exponit ibi) quia peccatum nihil
est, et nihil fiunt homines cum peccant. Leo
primus epist. 9 ad Turibium Episcopum Le0
cap.’9. Greg. magn. lib. 26 moral, cap. 24, primas,
alias 32. Ex quorum verbis, quæ adducunt o«g.
Alvar. Montes. Vasq. et alii, manifeste raa=°·
constat sanctos Patres negare omnem ma­
litiam positivam. Ita enim asserunt, malum
et peccatum esse privationem, corruptio­
nem, carentiam etc. ut simul negent, ali­
quid aliud præter hæc habere rationem
mali.
82. Nec refert si occurras, sanctos Patres Solutio
intelligendos esse de malo absolute, quod
opponitur bono transcendental! ; non vero
de malitia morali, de qua nunc loquimur.
Nam contra est, quod plures sancti Patres
expresse loquuntur de malo, quod est pec­
catum, injustitiæ vitium, malum creaturæ
rationalis, et malum culpæ, ut ex eorum
verbis aperte constat : hoc autem non est
nisi malum morale : ergo sinistre exponun­
tur de alio malo absolute cum istius exclu­
sione.
Ex quibus pro hac sententia sequens con­
ficitur argumentum. Communis Patrum
consensus negat malitiam positivam, asseritque omnem malitiam in sola privatione
consistere, idque sonant eorum testimonia,
juxta literam ac sine interpretatione in­
tellecta : ergo non est admittenda malitia

DE VITIIS. ET PECCATIS.

*

ejus malitia essentiali ; vel debent about·
positiva. Antecedens habvturex dictis. Con­
nibus exponi.
|
sequentia vero est perspicua: quia sicut a
83. Pro legitima ergo eorum iiitelligeuliai^^
communi Patrum consensu nefas esset dis­
observandum esi, sanctos Patres et Doctures
cedere; sic eorum testimonia in alieno et
Ecclesia?, quia post exortam Mamch.ei ha?- ‘ f
improprio sensu interpretari nec possumus,
resiin, adeoque peal annum Domini 280
nec debemus absque urgenti necessitate,
scripserunt, uti sunt Athanasius. Rasilius.
magnoque cum fundamento in ipsis Patri­
Epiphanias, Nazian/enus, Nyssenus, Hiero·
bus: quod in pr.Tsenti non reperilur. Tunc
nvmus, Augustinus, Chrvsostomns, luienim verba sanctorum Patrum in alieno
gentius. ferequi negant malum esse aliquam
sensu interpretari licet ·. quando id, quod
rem; potissimum intendere confutare er­
eorum aliqui negare videntur, alii affir­
rorem illius'hæretici. qui ponebat duo pri­
mant: ut illorum explicatione omnes ad
ma rerum principia substantialia, alterum
concordiam reducantur. Cum vero unani­
bonorum, el alterum malorum : aiebalque
miter omnes, vel fere omnes idem aiunt,
quasdam res secundum substantiam et na­
vel negant, nec alii contradicunt, ut in
taram suam esse malas, et quasdam bonas.
præsenti contingit ; esset inconveniens
Quem errorem ut prædicli Patres extirpaeorum verba ad alienum sensum deducere,
rent. ita frequenter asserebant nullam esse
aut asserere omnes illos fuisse improprie
mali naturam, neque essentiam, neque
loquutos.
substantiam, id est, nullam rem esse, quæ
BetorAntequam occurramus huic argumento
queiejf (quod judicio nostro debet esse validissi­
secundum essentiam el naturam substan­
3hn>tialem mala sit. Unde pro eodem accipie­
j mum pro hac opinione) animadvertere pla­
bant nomen essen/ίτ vel naturæ, ac nomen
cuit, illud suo modo urgere etiam adversa­
substant iv, scilicet pro substantia proprie
rios ; qui velint, nolint, eodem modo ac
dicta,seu pronatura substantiali :nequesub
nos fateri tenentur, sanctos Patres in ad­
prædiclis nomini buscomprehendunturacciductis testimoniis non loqui de malitia
dentia et operationes. Et quod juxta hæc Pa­
essentiali peccati commissionis, atque adeo
tres prædicta nomina usurpaverint.testatur
nec diffinisse per se ipsam ejns essentiam,
August, lib. 2 de mor. Munich, cap. 2, nbisic*-'
nec lutam ejus rationem adaequate tradi­
ait: Hague uf nos jam novo nomine abn,
disse : sed per aliquam quasi proprietatem,
aut per aliqui.I magis notum illi adjunctum j quod est c.m«·, vocamus essentiam, guampltrungue substantiam etiam nominamus ; rete­
eam explicuisse. Hoc vero sic ostenditur:
quoniam privatio, in qua secundum adver- ! res. qui hrc numina non habeant, pro essentia
saries malitia constitutiva peccati commis- ; f t substantia naturam vocabant. Quo etiam
sensu loqui Manichaeos, cum aiebant malum
sionis debet consistere, non est privatio
esse aliquam naturam, ostendit ibidem di- I
alieujus habitus boni, aut alieujus boni
actus, vel operationis (hæc enim privatio , cens : Vus autem asseritis quondam naturam
ad peccatum omissionis, vel ad peccatum ' atque substantiam malum esse. Et infra ar­
habituale spectat) sed est lanium privatio ' guit contra illos in hunc modum: Jf ver»
i
rectitudinis debits inesse actui, ut dub. 1 ' illa vestra gens muli, quam ruitis esse summum malum, quomodo erit contra naturam,
et 2 explicuimus : al privatio, de qua Pa­
id est, contra substantia ni. cum eam naturam
■
ires loquuntur. non est immediate privatio
atque substantiam es<e dicatis. Hac quoque
'
hujus rectitudinis ; sed est privatio habitus
ralione dicebant iidein Patres malum non
virtutis, vel actus, aut alieujus operationis
esse aliquid: quia pronomina quid, aliquid,
recte, ut ex eorum verbis aperte constat :
hoc aliquid, et similia consueverunt etiam
Dionysius enim appellat illam privationem
sumi pro substantia : ut palet per Philo­
bonarum affectionum d actionum : vel ut
habet antiqua translatio, bimorum habituum
sophum in predicament. cap. de substant,
rt actionum. aut scicnii.r, aut fidei, aut ac- ' el lib. 1 metaphys. text. 8. Unde dicunt
t ion is boni. Rasilius dicit esse virtutis de­ i dialectici proprium esse substantia?, prout
sertionem : Nyssenus virtutis absentiam :
distinguitur ab accidentibus, quod significet
Anselmus privationem juslilLr : et sic de
hoc aliquid, et quod prædicetur in quid.
reliquis. Nullus autem eorum expresse as­ > llucque allusisse videtur D. Augustinus loco
signat illam privationem rectitudinis debi­ ! cit. dum dixit, naturam (quæ apud ipsum.
tae inesse actui, in qua adversarii essentiam i ut vidimus, est idem ac substantia) nihil
peccati commissionis constituunt : ergo vel I «Si· aliud, quam quod inlelligitur in son
non loquuntur de hujusmodi peccato, el de i genere aliquid esse. Pro eodem etiam acci­
piebant

DISP. VI. DI IJ. IV.
piebanl hoc nomen res: dislingtiebantqim
Ites rem ab actu : ut paint per Augustinum lib.
de perfect, justitiæ ratiocinât. 1, ubi quæril
sit peccatum, actus ne, an rex .' Quia
dresrst (inquit) nrersse est habeat auctarem-,
ft fi auclureni habet, ia m aliter erit a artor
ipw//i Drus alieujus rei; cpiod si hoc impium
tfl, necesse est dicere peccatum esse artum,
non rem. Ubi, ul vides, distinguit rem ab
actu, f-iietunpie peccatum esse actum, quod
negat esse rem. Videatur D. Thom. infra
quæst. 79, ari. 2 ad 1.
Vin Hoc prænotato, respondetur primo ad
ai·'1 argumentum, sanctos Patres, qui dicunt
malum non esse aliquid, neque naturam,
neque habere essentiam, neque substan­
tiam, etc. loqui in sensu hactenus explicato.
Solum enim excludunt a ralione mali sub­
stantiam, quam appellant naturam, rem,
aliquid, etc. non vero accidentia, quæ sunt
operationes et actus liberi arbitrii : ut vi­
dere est loco nuper relato ex Augustino, et
lib. I Hypognost. in fine, ubi sic dicitur :
Opera mala, (piw vitia dicuntur, actus sunt,
wires. Et lib. 4, in principio : Omne malum
non est natura ; sed actus accidens, etc. Quem
etiam sensum tenuisse Nazianzenura orat.
40, ostendunt ejus verba, dum ait : Crede
nullam mali essentiam esse; sed opus nostrum
hoc esse. Distinguens enim essentiam ab
opere, non potuit nomine essentiæ aliud
quam substantiam significare. Et ita intel­
lexit illuni Nicetqs orat. cit. ubi hæc ait :
Enjo ul jam a nobis dictum est, malum non
rivii e! animata essentia est : verum affectfo
aniniT virtuti contraria, etc. Sumpsitquo
hæc verba ex Basilio homil. 2 flexam,
quem supra retulimus. Et juxta hæc lo­
quuntur Athanas. August. Epiphan. ChrysosGHieron. et plures alii.
84. Cum voro aliqui addunt, nihil habere
rationem mali præter boni privationem,
nequaquam explicant ipsam essentiam pec­
cati commissionis per se ipsam : quia pri­
vatio, de qua loquuntur, ut num. 82 ob­
servavimus, non est privatio rectitudinis
debite inesse actui ; sed est privatio alieujus
actus vel habitus boni: quæ privatio licet
aliquando sit terminus aut effectus peccati
commissionis; nullus tamen ex Scholasti­
cis jam dicet esse ipsam malitiam essen­
tialem talis peccati. Unde vel loquuntur de
peccato omissionis, quod consistit in pri­
vatione actus debili ; vel sermo est (ut sæpe
apud Anselmum, et Fulgentium) de peccato
habituali, quod per se primo consistit in
privatione gratiæ et justitiæ habitualis ; ex

conæqucnti vero in privatione charitatis,
reliqunrumque virtutum infusarum, quæ
simul cum gratia privantur. Vel denique
per hujus modi privationem, quæ nobis no­
tior est, t,inquam per effectum explicuerunt
essentiam peccati per se satis ignotam et
obscuram. I t cum Aristoteles generationem
non viventium diffinivit per mutationem,
nosquesæpe asserimus, generationem hanc
nihil esse aliud nisi transitum de non esse
ad esse : cum tamen generationis essentia
in hac mutatione non consistat ; imo potest
sine ea aliquando reperiri : ut probant
N. Complut, lib. 1, de generat, disp. 2,
num. 19. Quare negationes, quibus Patres
in hac re utuntur, non excludunt omne
positivum; sed illud dumtaxat, quod non
est per se connexum cum privatione, nec
per se eam fundat : qualis est natura subs­
tantialis secundum se sumpta, et etiam ratio
entis, ut ens est: fundamentum vero pri­
vationis in ratione fundamenti, quæ est
malitia positiva a nobis asserta, non ponit
quoad hoc in numero cum ipsa privatione,
nec per negationes illas excluditur : quii
negatio et dictio exclusiva non excludit a
concomitantibus.
Addendum quoque est, Patres in illo
tempore potuisse inclinare quoad modum
loquendi in sententiam negantem omnem
malitiam positivam : non quia prædiclæ
sententiæ suffragentur : sed quia frequens
est apud illos, ut efficacius damnenterrorem
aliquem emergentem, ita verbis et scriptis
ab eo elongari, ut contrario falso extremo
accedere videantur : a quo similiter effu­
gerent, si tunc temporis pro ea parte error
vigeret. Quod valde attendendum est, ut
verba et loquuliones Patrum quæ alieujus
erroris evertendi occasione proferuntur, ab
hyperbole et a sonitus rigore temperentur,
et ad sensum medium opportunum redu­
cantur : quod fiet in præsenti sine veritatis
præjudicio, el juxta mentem ipsorum, qui
ob rationem traditam debuerunt sic loqui.
35. Secundo respondetur sustinendo so-sccuu<b
lutionem inter arguendum traditam, quæ solui io.
optima est : favelque modus loquendi sanc­
torum Patrum, qui utuntur sæpe nomino
mali, raro autem nomine peccati : quo satis
insinuant se loqui de malo absolute; seu de
peccato, ut habet absoluto rationem mali.
Neque urget impugnatio, quæ ibidem fit :
nam ut dub. præced. num. 49 observavi­
mus, in ipso etiam commissionis peccato
reperilur et malum absolute dictum, quod
consistit in privatione ; et malum morale

' *·

176

?4Ç

i

: ·

DK \ 1TI1S, ET PECCATIS.

proprie dictam, quod est positiva differentia
actus moralis, Itaque non negamus aliquos
ex Patribus loqui etiam de m.ilo, quo I est
peccatum, et culpa, el malum naturæ rationolis : dicimus vero loqui de illo non se­
cundum omnem rationem mali ibi reper­
tam·. sed solum secundum ralionem mali
absolute dicti, pro quo per prius el frequen­
tias solet accipi nomen mali. Quire ad
argumentum, quod in forma Iit, negandum
est antecedens. Tam quia plures ex Patri­
bus, quos pro nostra sententia num. 63
adduximus, una cum D. Thoma illam satis
expresse tuentur,si eorum verba, ut sonant,
sine interpretatione accipiantur : quod no­
bis una cum his. qua? observavimus num.
83. sufficiens præberet fundamentum, ut
aliorum Patrum testimonia, si opus esset,
aliter ac sonant, interpretaremur : id quod
adversarii, velint nolint, debent admittere,
ut constat ex dictis num. 82. Diximus si
opuse.<^f. etc. quia re vera juxta nostram
doctrinam prædicla testimonia nunquam a
sensu proprio omnino alienantur : sed juxta
primam solutionem ad intentum sa netorum
Patrum cum aliquali restrictione fundata
in recepto usu loquendi, et in doctrina
ipsorum Patrum adaquantur : juxta secun­
dam de malo abs-dule, ut verba sonant,
accipiuntur: negationes vero alterius mali
juxta mentem ipsorum grano salis tempe­
rantur.

Secundum ejusdem sentenlix fundamentum.

iU
/i L

Arpu.
86. Secundo probatur eadem sententia
uæütum. ratione ; quia si malitia moralis esset forma
positiva, vel Deus esset causa talis malitiæ ;
vel aliquod ens positivum a Deo non esset :
utrunque hoc est absurdum : ergo prædicta
malitia non debet admitti. Sequela ex eo
probatur, quia cum malitia illa, eo ipso
quod sit positiva, debeat esse ens ; vel Deus
illam causabit; vel dabitur aliquod ens,
cujus non sit causa. Hoc argumentum valde
magnificant adversarii :quod tamen, velint
nolint, solvere tenentur, cum admittant,
vel admittere debeant in fundamento ma­
litiæ, et in habitu vitioso formalitatem po­
sitivam, cujus Deus secundum aliquam ex­
pressionem vel modum causa non sit, ut
Solutio, ostensum est a num. 78. Pro omnibus ergo
(omissis variis solutionibus, quæ non om­
nino placent) respondetur ex illis, quæ in
tract, de volunt. Dei disp. 10, dub. 7, fuse

nisi», vi.

non attingat malitiam. Sicut repugnat, quod
u nobis dicta sunt, negando sequelam. Et
aliquis producat hoc numero individuum
ad probationem dicendum est, positivum
animalis contentum sub specit? hominis, et
illud, in quo militia consistit, posse consi­
non eo ipso producat hominem : aut quod
derari. vel quatimus ens et actus est, seu
producat hunc numero calorem contentum
quatenus exprimit hoc, quod est habere
sub specie albedinie ; et quod non producat
exseet actu.ilitatem.omnesquealias rationes,
albedinem.
quæ deformitatem non explicant, nee per
Km.
Confirmatur secundo : quia agens perfec­
se illam afferunt : et sic totum est a Deo:
tissimus et universalissimus, qualis est
velqualenus exprimit deformitatem, nempe
Deus, qui attingit omnia sub ratione entis,
tendentiam moralem ad objectum rationi
debet sua causalitate pertingere usque ad
dissonum, in qua consistit formalissima
ullimasentis differentias ; alius ejus influxus
ratio malitiæ positiva?: ot hoc modo non
non esset universalissimus, neque ad omiiia
causatur a Deo; se 1 a sola voluntate creati,
sub sua ratiom? formali contenta se exten­
prout est potentia dcfectibilis. Unde neque
deret : ergo cum malitia adhuc sub ratione
admittitur aliquod ens, quod in quantum
malitiæ, si semel est positiva, saltem sit
ens est, non sit a Deo.· neque Deus aliqua
differentia entis, nequibit subterfugere divi­
ratione ponitur causa malitiæ quantum ad
nam causalitatem.
rationem malitiæ.
renia 88. Huic objectioni ut occurramus, obser87. Sed contra hanc solutionem objicies^/.;;
vandum est primo, quod cum in uno eodemprimo, quod in actu peccati nullatenus dif-^
X>3* 1 : Λ que effectu, qui procedit a diversis causis,
ferunt, etiam ratione ratiocinata, suntque^
plures rationes reperiaritur ; non eo ipso
omnino inseparabilia ratio entis et munus
quod tales rationes sunt indistinctae et iden­
tendendi positive ad objectum : eo quod
tificata?, debet causa, quæ attingit aliquam
ens, utpote transcendens, imbibitur in om­
aut aliquas ex illis, attingere omnes; si
nibus differentiis et rationibus, per quas
aliunde non omnes sub objecto ejusdem
determinatur : ergo non stat, Deum sua
causæ continentur. Unde licet in essentia
causalitate attingere rationem entis in illa
divina idem omnino sint absque distinctione
tendentia inclusam; et non attingere ipsam
etiam virtuali ratio speciei intclligibilis et
tendentiam, ut est ad objectum dissonum.
ratio intellectionis, nec non ratio existenDeinde formalitas illa malitiæ, si semel est
tiæ et ratio naluræ; nihilominus divina
positiva, quantumcumque præscindatur, et
potentia, ut est communicativa illius, unit
sub quacunque expressionne sumatur, for­
illam intellectui creato in ratione speciei,
malissime est ens, et exprimit ens : alias
absque eo quod uniat in ratione intellectio­
nihil exprimeret, neque esset quoad expres­
nis : et humanitati Christi Domini commu­
sionem positiva : ergo eo ipso quod Deus
nicat prædictam essentiam in ratione exisprædictam formalitatem sub aliqua expres­
tentiæ formaliter ; quam tamen nequit illi
sione non attingat, non attingit ibi totam
communicare, neque unire formaliter in
rationem entis.
ratione naturæ. Similiter licet essentia di­
Confirmatur : nam si semel Deus causalcsh
vinae! relatio solum virtualiter distinguan­
illam entitatem, quæ est identificata cum
tur; reapse vero sint una et eadem formalitia; non utcunque debet illam cau­
malitas; nihilominus potentia generativa
sare ; sed ut est hæc numero entitas, et hoc
Patris communicat totam illam formalita­
numero individuum contentum sub specie
tem Filio, ut est essentia; et non commu­
malitiæ : non enim Deus præcise causal ens
nicat, ut est relatio paternitatis. Cujus nulla
ut sic, aut in communi ; sicut neque ipsum
apliorpotest reddi ratio,nisiquod etsi tamesens hoc modo sumptum potest osse termi­
sentiadivina quam relatio sint identificatae,
nus causalitatis : sed causât hanc numero
elin eadem essentia sint omnino idem ratio
portionem entis moralis contractam et inexistentiæ et ratio naturæ, necnon ratio
dividuatam per suam numericam differen­
speciei intelligibilis et intellectionis ; nihi­
tiam, proindeque contentam sub hac specie
lominus tamen communicatio paternitatis
entis moralis, quæ est malitia : atqui hæc
est extra objectu m potentiæ generat i væ Dei ;
numero entitas sic individuata et determi­
tlcommunicatioessentiæ in ratione naturæ,
nata nullatenus est præscindibilis a ratione
aut in ratione intellectionis respectu crea­
malitiæ ; imo sub ipsa malitia essentialiter
tura exit latitudinem objecti divinæ omni­
continetur, sicut individuum sub sua spe­
potenti®. Nec mirum quod rationes in esse
cie: ergo omnino repugnat, Deum sua causa­
rei ita conjunct®, possint in ratione objecti
litate attingere hujusmodi entitatem ; et quod
Salmant, Curs, theolog., tom. VII.

di

η. IV.

et termini separari : quia alius est ordo
rorum et alius est ordo objectivas.
Secundo nota, quod ut ratioaliqua in crea­
turis reperta, sub objecto divinae omnipo­
tentia.· contineatur, proindeque terminare
possit ejus causalitatem, debet esse talis
conditionis, ut possit in ipsum Deum sicut
in finem reduci : eo quod quicquid Deus agit,
agit propter se, et ordinat ad se tanquam
ad finem : unde quod Dei superfugii causalifatem finalem, eo ipso nequit ab ejus om­
nipotentia attingi. Illae autem rationes pos­
sunt praedicto modo in Deum reduci, quae
non explicant deformitatem, neque opposi­
tionem ad legem el ad regulas rationis,parlicipantquealiquomodorationementis et boni
transcendentalis : quae vero deformitatem,
prædictamque oppositionem exprimunt, eo
ipso Deo et ejus legi repugnant : adeoque
sive privativae sint, sive positivae ; et sive
alias participent rationem entis, sive non
participent ; nequeunt quoad prædictam ex­
pressionem ordinari ad illum sicut ad
finem ; et consequenter neque ejus influxum
effectivum terminare.
89. His suppositis, ad objectionem res- Appiipondetur, satis esse ut Deus, attingens in fatur
doctrina.
actu peccati totam rationem entis, non attin-c
gat rationem malitiae, quantumvis rationes
istae alias sint identificatæ et connexae, quod
malitia ipsa ut talis non sit ordinabilis in
Deum sicut in finem, proindeque non cadat
sub objecto divinæ omnipotentiae; sub quo
tamen continetur quicquid entitatis est, et
in Deum praedicto modo potest reduci. Nec
solum Deus non causai ipsam formalem
malitiam, verum neque fundamentum ejus
in ratione fundamenti, nec principium in
ratione principii; sive sumatur per mo­
dum potentia?, sive per modum habitus;
imo neque objectum in ratione objecti :
quia licet hæc formaliter mala non sint,
sunt tamen mala causaliter; et secum
per se afferunt, vel inferunt malitiam for­
malem : et qui esset causa illorum in ra­
tione principii, fundamenti, aut objecti
malitiae, consequenter esset causa ipsius
malitiae : sicut qui est causa causæ, est causa
causati : et qui ponit fundamentum alicujus
formae in ratione fundamenti, ponit eo ipso
formam, quæ ex tali fundamento resultat.
Unde propter eandem rationem omnia hæc
nec cadunt sub objecto omnipotentia?, neque
a divinacausalitate attinguntur ; quæ tamen
causal omnes alias rationes in actu peccati
repertas, et cum prædiclis identificatas, quæ
neque exprimunt malitiam, neque illam

DE Virils, ET PECCATIS,
per sc inferunt. vel afferunt ; cujusmodi
dificantis aut determinantis ipsum ens, ub
.
idque inter expressum nominis jwUfipi, et
«ml ratio entis. et accidentis, ratio boni
transcendental i?, ratio achis, ratio vitalita­
inter negationem vel privationem nihil
tis, ratio liberi, et etiam ipsa ratio entis
aliud potest concipi. At vero nomen mrsoj
moralis sen moralitatis. prout secandum
lum exprimit prædictum munus habendi
*
gradum genericum abstrahit a bonitate 1 e.v.se, infra quod potest concipi aliquid aliud,
et malitia, tantumque exprimit ordinem
quod neque exprimat tale munus, neque
et tendentium ad regulas rationis, præetiam negationem nul privationem, sed
scinditque a conformitate et difformitate.
munus alicujus tendentiæ v. g. determinan­
Quia cum gradus iste secundum hanc præcitis aut modificantis, proindeque imbibentis
sam rationem neque explicet deformitatem,
ipsum ens. Quare licet asseramus, Deum
nec per se eam inferat ; exprimat vero ali­
causare illam tendentiam ad objectum dis1
quem modum et differentiam entis : non
sonum secundum totum quod exprimit de
est cur nequeat in Deum ut in finem reduci,
munere entis, et quod totum hoc ens silens
et comprehendi sub objecto omnipotentiae :
per participationem·, non est tamen conce­
cumque alias non solum ens physicum,sed
dendum quod causet illam quoad totum
etiam ens morale sit tale per participatio- j .quod exprimit muneris positivi, et quoad
nem. debet divina cansalitas (quæ quia uni­
totum per quod opponitur nihilitati ; aut
versalissima est, extenditur ad omnia ea.
quod totum hoc positivum sit positivum per
quæ sibi non repugnanti prædictum gra­
participationem a Deo. Quia hæc expressio,
dum attimœre.
ut diximus, latius patet, quam expressio
Ad secundum contentum in objectione
entis : et ratione istius majoris latitudinis
respondetur formalitatem malitiæ, ut stat
potest egredi sub munere positivi sphæram
sub hac præcisione et conceptu inadæquato,
divinæ causal i tatis, aqua tamen nihil egredi
formalissime non exprimere ens, quamvis
potest quantum ad expressionem et munus
alias sit ens formaliter : et talis conditionis,
entis.
quod si adæquate totum id, quod est, con­
90. Nequeobest si urgeas, quod distine-e^.
cipiatur, debeat concipi expresse ut ens.
tio penes implicitum et explicitum, aut
Nec tamen propterea secundum illam for­
penes inclusionem et expressionem, solum
malitatem exprimit nihil : sed exprimit 1 est distinctio penes modum concipiendi in­
positivam tendentiam ad objectum disso­
tellectus, qui potest eandem formalitatem
num. quæ estveluti differentia et modus
magis aut minus expresse concipere; non
entis; in quo ipsummet ens per modum ! autem est distinctio aliqua in ipsa re con­
præJicati transcendentis intime imbibitur.
cepta : ergo non potest deservire, ut ex
I 'nde licet Deus attingat totam entitatem for­
parte ipsius rei, causa, quæ attingit impii- <
malitatis malitiæ ; non tamen attingit ipsam
citum alicujus formalitatis, non attingat |
malitiam in ratione malitiæ : quia nec pro­
etiam explicitum : et causans quicquid
dictam entitatem attingit totaliter et quoad
entitatis formalitas illa imbibit, non etiam
omnem ejus modum ; sed inadæquate dum­
causet id, quod exprimit malitiæ et tenden­
taxat, ut dicit munus proprium entitatis,
tiæ ab objectum dissonum.
seu hoc quod est habere esse. proscindendo I
Respondetur enim distinctionem hanctor
a modo habendi illud, per modum tenden­
penes implicitum entitatis et explicitum *·
tiæ ad objectum dissonum, et a munere et | malitiæ non omnino sistere in intellectu;
expressione hujus tendentiæ.
1
sed habere aliquale fundamentum in ipso
Obiter autem nota, quod quamvis ens et ’ objecto et re concepta sufficiens ad ea, quæ
jKJsitirum quoad rem ipsam convertantur,
diximus : non ita quod in entitate vel forquia omne positivum realiter est ens. et
malitate actus peccati sint duo conceptus
quicquid realiter non est ens. est negatio
objectivi adæquati virtualiter in esse rei
vel privatio nihil ponens : non tamen con­
omnino distincti, quorum quilibet possit
vertuntur quoad munia et quoad expressio­
simpliciter præscindi ab alio, sicut in ho­
nes; sed patet latius munus et expressio
mine differunt rationales animal: sed quia
positivi. Nomen enim positivum exprimit ( eadem formalilas, quæ in esse rei tam forquicquid opponitur negationi vel privationi, , maliter quam virtualiler est eadem, obsui
atque adeo quicquid non est nihil : sive hoc
eminentiam exercet diversa munera : et
non nihil exprimat munus habendi esse,
munus habendi esse, quod exercent omnes
quod est proprium munus entis ; sive mu­
aliæ formalitates et entitates, et munus
nus cujuscunque alterius formalitatis mo­ I respiciendi objectum dissonum, quod ilis
non

disp. vi, Di ». iv.
non exercent: et ita oxercet primum illini
munus, ne si huc posterius ibi non esset. In
quo ipso præbel intellectui aliqualc funda­
mentum, ut possit illammet formalitatem
diversis conceptibus attingere : in quorum
tino exprimatur, quod in alio non itaexpriinitur. Hoc autem sufficit ut ex parte ipsiusmet formalitatis sit sufficiens ratio, cur
Deus, attingens illam, secundum quod ex­
primit et exercet unum munus, possit eam
non attingere, secundum quod exprimit et
exercet aliud. Eo praesertim quia etsi formalitas illa, in qua malitia consistit, tota
sit ens, non tamen est dumtaxat ens, sed
est etiam aliquid amplius, nempe ens cum
tendentia ad objectum dissonum : quæ ten­
dentia nequaquam est de ratione entis, ut
ens est. Unde licet Deus prædictam forma­
litatem causet lotam, secundum quod ens
est, non tamen causât eam totaliter quia
non causal quoad illud amplius, scilicet
quoad prædictam tendentiam, prout super­
greditur quodammodo rationem et lineam
entis. Facit itaque Deus, quod formalitas
illa malitiæ, et tendentia ad objectum dis­
sonum tota sit ens, sive (ut melius dicamus)
facit totum illudens, quod est prædicta ten­
dentia ; non tamen facit, quod tale ens sit
illud amplius, scilicet tendentia ad objec­
tum dissonum : alquo adeo nec facit quod
sit malitia.
ilu 91. Dices : munus tendendi positive in
1 ' objectum dissonum etiam est munus entis :
quia sol umens potest exercere istud munus:
ergo si Deus causal prædictam formalitatem
secundum totum, quod in ea est de ralione
et munere entis, causabit utique illam quoad
ι·.:'·γ.prædictam tendentiam. Respondetur, mu­
nus tendendi in objectum, formalissime lo­
quendo, non esse proprium munus entis,
ul ens est quia munus istius tantum est ha­
bere esse ; sed est munus cujusdam modi,
el quasi differentiæ determinativæ entis ;
vel ipsius entis ut modificati et determinati
per prædictum modum : quamvis neque iste
modus posset exercere tale munus, aut esset
modus entis, si non imbiberet per modum
transcendentis ot implicite ipsummet ens,
cujus estmodus. Et ita semper salvatur,quod
licet Deus causet totam illam formalitatem,
quatenus ens est, el exercet proprium mu­
nus entis ; non causât illam quoad prædiclum munus respiciendi objectum dissonum.
Ad primam vero confirmationem dicendum est, Deum causare entitatem illam
t.<_ malitiæ, ut est hæc numero portio entis
; moralis, seu hoc numero ens morale sin­

179

gulare el individuum, non individuatione
atoma et specifica contenta sub specie maHliæ ; sed individuatione tantum generica,
et ut est individuum genericum contentum
immediate sub ente morali : qua ratione
neque est individuum speciei malitiæ, neque
eam essentialiter includit, aut sub illa con­
tinetur; sed potius ipsam antecedit, et ex
modo nostro concipiendi ab ea præscindit.
92. Dices : gradus genericus prius intel—
*
ligitur determinari per gradum specificum,
quam per differentiam numericam : quia
quod immediate continetur sub genere, et
de quo genus prædicalur juxta Porphyrii
diffinitiones non est individuum, sed spe­
cies : ergo portio illa seu gradus entis mo­
ralis identificatus cum malitia prius debet
intelligi ut contractus et determinatus per
ipsam malitiæ rationem, quæ respectu illius
est differentia specifica, quam inteliigatur
contrahi et individuari per aliquam diffe­
rentiam numericam.
Respondetur, quod licet in Logica conisi-Diluitur,
deratione gradus genericus, v. g. animal,
prius inteliigatur determinari per differen­
tiam specificam rationalis, vel irrationalis:
eo quod in hac consideratione gradus ille
accipitur ut totum potentiate immediate
perfecti bile per prædictam differentiam ;
attamen in consideratione et compositione
metaphysica hominis v. g. prius intelligilur
quilibet gradus genericus individuari indi­
viduatione sibi proportionata, scii icet gene­
rica el fieri hoc numero animal, quam intelligalur conjungi cum graduel differentia
specifica, scilicetrationali. Et ratio est : quia
in hac consideratione gradus genericus non
accipitur ut aliquid potentiate; sed ut pars
actu existons, quæ simul cum gradu speci­
fico actu componit totum : componitur enim
hoc numero totum actuale et exislens ex l is
numero partibus actu existentibus : quic­
quid autem intelligilur actu existons, in eo
gradu, in quo existit, intelligilur jam sin­
gulare et individuatum : quia existontia
convenit rebus non nisi individuis. Quare
gradus entis moralis, qui contrahitur per
differentiam, vel quasi differentiam mali­
tiæ, prius intelligilur individuates per mo­
dum individui generici contenti immediate
sub ente morali, et ut sic terminus divinæ
causalitatis, quam inteliigatur conjungi cum
prædicta differentia, et constituere cum illa
adaequatam speciem malitiæ, quæ ex utro­
que isto gradu tanquam ex duabus quasi
partibus materiali et formali individuis coa­
lescit.

ISO

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Aiu
93. Dices secundo, quod ille gradus entis
teflwa· moralis de se commnnis, fiat lue numero,
adhuc per modum individuigenenci, totum
oritur ex differentia malitiæ, cum qua con­
jungitur : nam idcirco praedictus gradus est
hic, et non ille : estque hæc numero porlio
entis, et non illa, quia conjungitur, aut
saltem petit conjungi cum hac differentia
specifica malitiæ, el non cum alia : seu quia
transcenditur in una, et non in altera, se­
cundum quod prædicta differentia specifica
intelligitur per suam differentiam numericam individua et singularis : ergo si Deus
causal illam portionem entis moralis in ma­
litia inclusam, ut est determinate hæc nu­
mero, adeoque ut est per se connexa cum
malitia, et eam exigit, debet etiam causare
ipsam malitiam : sicut qui causât funda­
mentum malitiæ in ratione fundamenti,
consequenter causât malitiam : quia funda­
mentum. ut tale est, habet per se nexum
cum malitia, et perse illam exigit seu infert.
Respondetur negando antecedens : nam
Jjiur. licet ex eo quod pnedictus gradus entis sit
hic, et non alius, sitque hæc numero portio
moralitatis, et non illa, deducatur per legi­
timam consequentiam, prædictum gradum
debere esse talis conditionis, ut alias exigat
malitiam, et eam inierat : non tamen quod
prædictus gradus sit hac portio numero,
sitque individuus individuatione sufficienti,
ut a Deo causelur, habet ex conjunctione
ad malitiam, aut ex eo quod per se illam
inferat, vel exigat : imo totum hoc est extra
individuationem prædicii gradus, ut præcise
est terminus divina causalitatis. Et ideo
licet Deus non causet prædictam portionem
entis formaliter ut petit conjungi cum ma­
litia, nec formal iter ut per eam transcendit,
nec quatenus per se illam infert, vel fun­
dat, ut revera non causât ; adhuc potest eam
causare ut individuam per modum individui
generici individuatione saltem inadæquata,
omnino tamen sufficienti ad rationem ter­
mini divinæ causalitatis, Diximus indivi­
duatione saltem inadscfpiala. omnino tamen
sufficienti, etc. quia si adæquata ratio individuationis illius portionis entis conside­
retur, complectitur etiam conjunctionem
formalem cum hac numeromalitia, aut ejus
exigentiam, vel transcendenliam per illam:
nam his positis, etiam si prædicta portio
aliunde individua non esset, ab illis individuaretur ·, non tamen in ratione termini
divinæ causalitatis hujusmodi individuatio­
nem exigit ·, sed solum eam, quam diximus.
9-1. Et si petas, a quonam prædicta portio

individuetur in ratione termini divinacausalitatis ? Respondetur sumi hujusmodi
individuationem ex individualionosubjecli,
ut habet esse hoc in ordine physico, et non
ut dicit ordinem ad malitiam: sive (quod
idem est) sumitur talis individuatio ex eo,
quod prædicta porlio entis moralis est con­
juncta et fundata in hae numero entitate
physica actus peccaminosi, secundum quod
talis entitas sistit in ordine physico, prascinditque omnino a ratione fundamenti
malitiæ.Circa hæc tamen videnda sunt,quæ
diximus tom. 2, loco cil. a mimer. 193, et
ea. quæ docent X. Complut, lib. 1 degene­
rat. disp. 2, a num. 118.
Ad secundam confirmationem responde­
tur causalitatem divinam, etiamsi univérsalissimasil. tantum debere pertingere ad
ea. quæ cadunt sub ente considerato in esse
termini ipsius divinæ causalitatis ; ad ea
vero, quæ non cadunt sub illo in esse ter­
mini, sed præcise in esse rei, non debet
pertingere : quia nulla virtus egredi potest
latitudinem sui objecti, ut habet esse ter­
minus talis virtutis : constat autem, quod
sub ente, ut est terminus causalitatis Dei,
non cadit malitia, neque aliqua ratio per se
connexa cum malitia, qualis est ratio fun­
damenti illius in esse fundamenti, ratio
principii ejusdem ut talis, et etiam ratio
transcendentis per illam formaliter in ra­
tione transcendentis. Quia cum omnes hu­
jusmodi rationes nequeant reduci in Deum
sicut in finem ·, imo ilii repugnent; el
alias terminus adæquatus divina virtutissit
solum ens reducible in Deum, ut ex dictis
num. 88 habetur, non continentur sub il­
lo, ut habet rationem termini ; nec sunt
ejus differentia in esse termini licet sint
differentia, et cadant sub eo in esse rei :
ultima vero differentia in esse termini
respectu entis, de quo loquimur, est illa
ratio individui generici, quam hactenus
explicuimus, ut sistit in sua individuatione
generica. Qua quidem ratio licet in esse rei
videatur generica, atque adeo ulterius contrahibilis per differentiam specificam et
numericam malitia ; in esse tamen ter­
mini divinacausalitatis est omnino ultima,
per nullam aliam iterum contrahibilis.
Circa hac tamen, et circa totum hoc argu­
mentum legenda sunt, quæ diximus cit.
loco de volunt. Dei a num. 178 usque ad
207, ubi aliis replicisoccurrimus, et aliquas
I etiam solutiones minus idoneas evertimus:
satisque ad longum toto illo dub. 7 causaI litatem Dei in materiale peccati nedum per
_____________________________ concursum

DISP. VI. DUB. IV.
concursum simul laneum, sod etiam per ab­
solutam illius prædÎffînilionôin physicam,
vleflicacuni voluntatispræmotionem abaque
influxu ullo in malitiam, sarta leetaque
arbitrii humani libertate explicuimus, et
defendimus : indeque quæ ad præsens sa­
tisfacere poterant modo resumpsimus,

§ VII.
Tertium aryumenlum pro eadem sententia.

95. Tertio arguitur pro prædicta sentenβλ:ιμlia. .Mainni in communi sumptum, ut absenuin. Ira|]it n malitia peccati commissionis et
omissionis, 1*1 ab omni malo tam physico,
quam morali, non est aliquid positivum ;
sed tantum privatio : ego neque malitia
peccati commissionis, quæ sub tali malo
continetur, potestesse positiva. Antecedens
exeo liquet, quia malitia peccati omissio­
nis, pluraque alia mala sub malo in com­
muni contenta, apud omnes sunt quid pri­
vativum : quod autem privativum est, non
continetur nisi sub privativo. Ex quo etiam
patet consequentia : quia si malum in com­
muni est privatio, quicquid sub eo contine­
tur, debet esse privativum : positivum enim
non continetur sub privatione.
siaio. Respondetur negando antecedens, vel
suppositum; nempe quod detur aliqua ratio
mali communis omni malo, sub qua tam
malitia privativa 'peccati omissionis, quam
malitia constitutiva peccati commissionis
contineantur :quia re vera hujusmodi mali­
tiæ, logice loquendo, sunt primo diversae ; et
in nullo neque univoce, neque analogice
conveniunt, nisi tantum in nomine : quod
proinde æquivoce dicitur de illis. Et ratio
est perspicua. Tum quia positivo et priva­
tioni nihil potest esse commune : siquidem
supremum prædicatum cujuslibet positivi
est, quod sit ens; supremum vero quasi
prædicatum cujuslibet privationis est, quod
sit non ens: hæc autem, ut ex terminis con­
stat, in nullo conveniunt. Tum etiam quia
prædicatum immediate superius ad mali­
tiam constitutivam peccati commissionis
est moralitas actus humani, quæ abstra­
hit a bonitate et malitia : prædicatum
vero superius ad malitiam omissionis est
privatio ut sic, abstrahens a morali et
non morali : et ideo actus peccati commis­
sionis prius est moralis quam malus, ipsaque ejus moralitas prius est moralitas
quam malitia : e contra vero omissio prius
est mala tl malitia quam moralis : prius

181

enim omissio intelligitur esse carentia
form® debit® ut sic, in quo ipso intelligi­
tur jam mala, quam intelligatur esse caren­
tia form® debit® moraliter, ex quo habet
quod sit moralis : constat autem quod moralitas actus humani non continetur sub
hac privatione, neque sub hoc malo; sed
abstrahit tam a bono quam a malo, el ita
dividitur in bonitatem et malitiam actus
humani : sicut neque e converso privatio ut
sic, continetur aliquo modo sub moralitate;
imo est indifferens ad hoc, ut sit physica,
vel moralis.
93. Unde si divisiones el arbores, in Divi
quibus malitia constitutiva peccati commissionis, et malitia privativa omissionis
continentur, recte assignandæ sunt, non est
constituendum pro utraque unum dumtaxat
quasi prædicamentum, cujus supremum
prædicatum sit malum, ut sic ab omni
malo abstractum, quod deinde dividatur
in malum physicum, et in malum mo­
rale : et hoc rursus in malitiam commis­
sionis, et malitiam omissionis, ut adver­
sarii dividunt : sed debent institui duo
quasi praedicamenta primo diversa, quo­
rum suprema praedicata sint ens, et non
ens, seu ens et carentia entis, inter quæ.
logice loquendo, nulla potest esse conve­
nientia etiam analoga : quia ab ente et non
ente nihil est abstrahibile, quod possit esse
illis commune. Ex quibus ens dividitur in
morale et physicum : morale est, quod im­
portat ordinem ad regulas moris :sub phy­
sico vero comprehenditur (quoad præsens
attinet) quicquid a tali ordine praescindit.
Deinde ens morale aliud est morale solum
causaliter el effective, ut sunt omnes habi­
tus morales; aliud objective, sicut objecta
actuum et habituum moralium; et aliud
formaliter, ut sunt morales actus, quorum
moralitas consistit in tendentia ad objectum
ut subditum regulis morum, praescindendo,
quantum est ex vi hujus conceptus commu­
nis, a conformitate, vel difformitate cum
praedictis regulis. Rursus hæc moralitas
formalis dividitur in bonitatem et malitiam
propriam actus humani ; quia si tendentia
prædicta sit ad objectum ut consonum ra­
tioni et ejus regulis, est bonitas; si vero
sit ad objectum ut prædictis regulis disso­
num, est malitia : unde ad hanc mali­
tiam sicuteliam ad oppositam bonitatem non
est devenire, nisi per prædicata illa posi­
tiva communiora entis et moralitatis.
Aliud vero prædicatum, quod est non ens
seu carentia entis dividitur primo in eam,

tri ς

.

DE VlTHS, ET PECCATIS.
quæ est carentia forma? non debite : et hæe
est tantum negatio, quæ proinde non habet
rationem mail :el in earn, quæ est carentia
fornix debitr: et hæc est privatio, et habet
rai tonem mali : quia unicuique malum est
carere forma sibi debita; el quia hoc ma­
lum nihil boni includit, dicitur malum ab­
solute. ut dub. præced. vidimus. Deinde
hoc malum privativum dividitur in physi­
cum et morale. Illud est privatio formæ
debits debito physico, nempe ex ipsis prin­
cipiis naluræ : hoc vero est privatio formæ
débite moraliter, scilicet ex lege vel ex re­
gula rationis. Subdividilurque malum hoc
morale; nam vel forma, qua privat, est ali­
quis integer actus, et talis privatio est ma­
litia constitutiva peccati omissionis : quia
omissio est carentia actus debili : vel est
sola rectitudo debita inesse actui : et hæc
est malitia privativa, quam dub. 1 hujus
disp. ostendimus reperiri in quolibet pec­
cato commissioni et ut infra dicemus,
consequitur ad malitiam positivam consti­
tutivam talis peccati. Ex quibus jam liquet
quomodo nullum delur prædicatum etiam
per modum analogi commune omni malo.
Et rursus quomodo malitia actus humani,
quæ est species moralilatis, non continea­
tur sub malo privativo, neque cum malitia
omissionis in aliqua ratione conveniat, lo­
quendo de convenientia logica.
« · Ij Id_______
97. Sed
_______
objicies_primo, quodjuxta doctritiote- nam I). Thomæ quæst. 2, sequenti art. 7,
rouira
.
.. ..
...
peccatum commissionis et omissionis, quoliowm- lies ex eodem motivo procedant, vel ad
illud ordinantur, formaliter sunt ejusdem
speciei: ergo conveniunt non tantum ana­
logice, vel generice; sed etiam specifice in
ratione mali et peccati. Secundo, quæ diffi­
niuntur eadem diffinitione, habent eandem
essentiam, quia diffinitio explicat essentiam
rei; unde æquivoca. qua? non conveniunt
in essentia, nunquam habent eandem diffi­
nitionem : atqui peccata commissionis et
omissionis eadem diffinitione diffiniuntur;
nam ut docet D. Thorn, in hoc art. in solui,
ad 1. diffinitio peccati tradita ab August,
scilicet didtim, facium, vel concupitum con­
tra legem xtemam, ulrique peccato est com­
munis, conveniunt ergo in essentia, et non
sunt pure æquivoca. Tertio, peccatum com­
missionis el omissionis habent easdem pro­
prietates, eosdemque effectus : utrunque
enim est per se vituperabile, utrunque fun­
dat demeritum et reatum pcenæ, el utrun­
que, si sit mortale, privat animam gratia,
et inducit in ea maculam, et peccatum ha­

bituale, ac denique ulrunquo offendit et
injuriat Deum: ergo utrunque participat
eandem essentiam ; nam pru prie la tes el
effectus consequuntur essentiam rei : el
ideo ubi sunt i idem effectus, eædeinque pro­
prietates, non potest non osse eadem essen­
tia. Praeterea, utraque malitia commissionis
et omissionis est proprie malitia moralis,el
opponitur regulis morum, estque malum
creatura? rationalis: ergo in his conveniunt,
et non sunt puro æquivoca. Denique hujus­
modi prædicatio Commissio vel malitia com­
missionis est malitia moralis est formalis
prædicatio superioris de inferiori : ergo
praedicatum latius patet quam subjectum,
et potest prædicari etiam de aliis : cum er­
go prædicatum sit malitia moralis, subjec­
tum vero malitia commissionis, plane
sequitur malitiam moralem, quæ dicitur
de malitia commissionis, in plus esse et
magis communem, quam ipsa malitia com­
missionis : adeoque posse etiam prædicari
de aliqua alia malitia morali, scilicet de
malitia omissionis.
98. Has objectiones adduximus in favo­
rem opposite sententia?, ut ex earum eno­
datione solutio et doctrina tradita melius
capiatur. Respondetur ergo ad primam,1'^
peccatum commissionis et omissionis, quoties circa idem motivum versantur, dici
ejusdem speciei, non logice quasi in aliquo
prædicato quantumvis superiori conve­
niant ; sed moraliter : quia juxta commu­
nem reputationem pro eodem æstimantur
facere et omittere ex eodem motivo, aut
facere et non facere contra eandem legem,
et cum æquali obligatione ad oppositum.
Et hoc tantum voluit D. Thom. loco cit. ubi
propterea non dixit absolute commissio­
nem et omissionem, dequibus ibi loquitur,
esse ejusdem speciei : sed esse ejusdem spe­
ciei, forma liter.differre vero materialiter: nam
per formalem unitatem intelligit convenien­
tiam moralem, scilicet quoad æquivalentiam. appretiationem, et aestimationem :
per differentiam vero materialem intelligit
j omnimodam diversitatem ; quam habent
I secundum suas rationes quiddilativas, et
I secundum sua melaphysica praedicata, in
quorum nullo conveniunt absolute et inesse
rei. Prædicta autem moralis convenientia
nobis non officit: nam etsi loquamur de re­
bus et formalitatibus moralibus, loquimur
tamen de illis non moraliter ; sed valde
metaphysice investigando carum quidditates et naturas in genere moris, et quid re
I ipsa sint; vel non sint, earumque conve­
nientiam.

DISP. VJ. DI B. 1.
nieniiam, vel disconvenientiam in tali
genere, attentis legibus dialectic# et motaphysicæ;quædo rebus in quocunquo ordine
quiTunt; non pro quo æslimenlur aut re­
putentur : sed quid in suis formalibus ratio­
nibus re ipsa sint, et includant? Vide infra
disp. 8, dub. 1, ubi convenientia et distinc­
tio commissionis el omissionis ex professo
tractatur.
secu,lt*am respondetur diffinitionem
dictum, factum, etc. ut est tantum unica dif­
finitio, non convenire nisi soli peccato com­
missionis : quia solum hoc est dictum fac­
tum, aul concupitum : et hoc solum dicit
tendenliam rationi contrariam, (piam exi­
gunt verba illa contra legem proprie intel­
lecta. Quia tamen omnis negatio, ut nuper
dicebamus, reducitur ad affirmationem, et
in æslimalione morali pro eodem reputatur
facere contra legem ; et non facere juxta prae­
scriptum legis; ideo sub hac d i (linitione dic­
tum, factum, vel concupitum contra legem,
intelligunt Doctores aliam, scilicet non dic­
tum, non factum, aul non concupitum juxta
proscriptum legis : et per illam diffiniunt
solum peccatum commissionis ; por hanc au­
tem peccatum omissionis : quamvis brevi­
tatis gratia hæc in illa subintelligatur. Hæ
vero duæ diffinitiones, ut in ipsis cernitur,
ila differunt sicut dictum et non dictum, fac­
tum et non factum etc. et’sicut esse et non
esse : quæ ut ex terminis constat, metaphysice loquendo, in nullo prædicato absolute
el in essendo conveniunt.
Ddaiiar 99, Tertia objectio non obstat : quia ut
W:1’ effectus ibi enumerati, sint utrique peccato
communes ; non est inter illa necessaria
aliqua convenientia logica vel melaphysica;
sed sufficit convenientia moralis quam num.
præced. explicuimus : eo quod prædicli ef­
fectus (excepto uno vel altero) solum sunt
effectus morales, qui non originantur ex
peccato nisi ratione moralis appreliationis.
Nam quia in morali et prudenti aestimatione
pro eodem reputatur facere el non facere
contra eandem legem, idcirco utrunque
eodem modo vituperatur, et eodem modo
demeretur gratiam et gloriam, mereturque
earum privationem, et eadem pœna dignum
censetur : ac tandem eodem modo Deus per
utrunque offenditur et injuriatur. Neque
ad convenientiam istam moralem aliqua
requiritur convenientia logica, etiam ana­
loga absolute el in essendo; sed potest in
rebus valde diversis, quatenus diversae om­
nino sunt, fundari : et ideo licet equus et
aurum v. g. secundum suas proprias et

183

specificas différénlias in nullo conveniant ;
fundant ratione ipsarum differentiarum
eandem æstimationern et appretiationem :
nec minijeæstimatur pars au ri, quam equus,
attenta precise differentia utriusque.
Diximus excepto uno vel altero, etc. prop­
ter gratiæ privationem, quæ non solum
moraliter (hoc est demeritorie) sed etiam
physice seu effecti ve est effectus peccati mor­
talis. Hæc tamen gratiæ expulsio, ut est ef­
fectus physicus, non est ab omissione ra­
tione suæ malitiæ privativae : quia privatio
sola nequit effective physice expellere for­
mam positivam ; sed est ab actu, qui est
causa omittendi, et ab ejus malitia positiva :
nam etiam in actu prædicto datur semper
hæc positiva malitia, ut n. 121 dicemus.
Adde non esse sufficiens signum convenien­
tiae logicae inter prædictas malitias, quod
habeant pro effectu physico eandem gratiæ
privationem : quia effectus iste ut pote pri­
vativus solum requirit pro causa aliquid
præstans gratiæ impedimentum : hoc au­
tem praestari potest a causis primo diversis,
et quæ in nullo prædicato logice conve­
niant, eo ipso quod conveniant moraliter
in ratione malitiæ offensæ.Unde etiamsi
omissio ratione malitiæ privativae expelle­
ret physice gratiam, sicut expellit malitia
positiva : non idcirco deberet illis concedi
prædicta convenientia logica.
100. Ad quartam dicas, nomen maliti.e
et nomen moralitatis, j rout applicantur HIT
malitiæ et moralitati positivæ et privativae, linaria
Ct
seu commissionis et omissionis, logice lo- U|ljm£L
quendo, esse simpliciter æquivoca : et ideo
licet utraque sit proprie malitia, et proprie
moralitas ; in nullo tamen absolute et in
esse rei sumptae præterquam in nominibus
conveniunt. Unde quod utraque malitia
noceat nature rationali, et utraque oppo­
natur regulis morum ; totum hoc in eis est
æquivôcum el primo diversum : quia unius
oppositio et nocumentum est ens ; alterius
vero est non ens : quibus, ut diximus, nihil
potest esse commune prefer nomen. Ad
ultimam denique dicendum est hujusmodi
prædicationem Commissio vel malitia con­
stitutiva peccati commissionis est malitia
moralis non esse superioris de inferiori ;
sed æqualis de æquali, et quasi diffinitionis
do diffinito : ut si de homine prædicaretur
animal rationale. Nam illa prædicatioæquivalet huic : Commissio est moralitas mala,
vel est moralitas contraria rationi, quæ est
propria diffinitio malitiæ constitutiva? pec­
cati commissionis. Quare nec prædicatum

loi

DE VITIIS; ET PECCATIS.

\ parte rei significata» est in plus, quum sub­
jectum; nec potest applicari malitia' omis­
sionis .nil alteri malitia' privativa» : quia li­
cet e\ parte modi significandi prædictum
prædicatum videatur communius esse,quam
subjectum : posselque, quantum est ex parte
nominis extendi ad moralitatem et mali­
tiam privativam ; restringitur tamen ra­
tione ipsius subjecti, ut stet pro sola posi­
tiva : quia hæc sola prædicari potest de tali
subjecto. 11 si de cane latrabili praedicetur
quod esi canis, praedicatum non est in plus,
quam subjectam ; imo est omnino idem, et
prædicatio est identica : ac si diceretur,
canis latrabilis est cunis latrabilis : quia li­
cet nomen canis, quantum est ex vi sua,
extendi posset ad marinum : ratione tamen
subjecti, cui applicatur, restringitur ut stet
pro solo latrabili ; et non pro aliquo utrique
commuai, quod possit extendi ad marinum.
^u pe rest levis objectiuncula : quia pecca“lum commissionis absolute est malum, et
non tantum respectu hujus vel illius natu­
ræ : ergo debet contineri sub malo absolute
dicto, adeoque sub malo privativo. Sed
facile diluitur : quia cum in prædicto pec­
cato admittamus utranque malitiam positi­
vam et privativam ; potest ratione hujus,
quamvis non ratione illius, contineri sub
malo privativo, et sic praedicari de illo
malum absolute dictum.

rnaliliani et peccatum actuale requiratur
positivum.
Respondetur admisso antecedente, negando consequentiam. Et ad primam proba· ',!ir
tionem dicendum est, peccatum habituale
non esse terminum primarium peccati
actualis, sed secundarium : qui bene potest
esse privativus, quamvis causa sit positiva.
Terminus vero primarius, quoties peccatum
actuale illum habet, est habitus vitiosus,
vel dispositio facile mobilis, aut ejus aug­
mentum, quæ non habent rationem peccati,
adhuc habitualis, ut omnes fatentur. Diximusquutiespeccatum actuale terminum habet:
quia actus immanentes, cujusmodi est pec­
catum, licet ex eo quod sunt fœcundi, pos­
sint generare habitum vel dispositionem,
aut illa augere ; per se tamen non indigeni
termino a se producto, eo quod sunt actas
perfecti dégénéré qualitatis : el ideo quoties
procedunt ab habitu magis vel æque intenso,
1
neque augent illum, neque alium terminum
habitualem producunt. 1'1 patet in actu vir­
tutis, qui licet formaliter et secundum se
totum sit positivus, nullum alium producit
terminum habitualem, nisi habitum virtuosum, vel dispositionem, aut eorum ar­
gumentum : ubi vero hæc jam producta
sunt, nihil habituale producit. Et addimus
consulto habituale: quia non negamus per
quemlibet acluiri immanentem (saltem in­
tellectus et voluntatis) produci semper in
viatoribus quendam terminum actualem,
S VIH.
qui respectu actus intellectus est verbum;
respectu vero voluntatis est impulsus in
Reliqua ejusdem sentenlix argumenta.
rem amatam, et insigniri solet nomine
amoris, per quem amatum est in amante:
Qturimu 101. Probatur quarto eadem sententia :
de quo plura diximus in tract, de Triait,
***“■ quia peccatum habituale, quod est terminus
disp. 3, dub. 1, a num. G. Cæterum hic
m‘-aluni peccati actualis, non dicit pro formali ali­
terminus est omnino actualis, et transit una
quid positivum, sed solam gratiæ privatio­
cum ipso actu : atque ita nequit spectare ad
nem : ergo etiam malitia actualis cujuscunpeccatum habituale, quod transacto actu,
que peccati debet esse privatio ·, et non
manet in anima, et denominat hominem
aliquid positivum. Antecedens, quia a nobis
habitualiler peccatorem.
ostendendum est infra disp. 16,non indiget
Ad secundam probationem respondetur,
modo probatione. Consequentia autem vi­
non ideo nos asserere mali t iam const it u ti vam
detur perspicua. Tum quia tendentia et
peccati commissionis esse positivam, quia
motus positivus debet habere terminum
ratio malitiæ proprie dictæ non salvetur in
positivum: et ideo si malitia actualis esset
privatione: nam malitia omissionis est pro­
tendentia positiva, malitia habitualis, quæ
prie malitia, et est privatio: sed quia ex
est ejus terminus, non posset non esse po­
aliis principiis a nobis adductis constat,
sitiva. Tum etiam quia peccatum habituale
tendenliam positivam actus ad objectum
vere et proprie est peccatum, ut patet per
dissonum esse etiam proprie et formaliter
Tridentinum sess. 5, decreto de peccato
malitiam : ac proinde admittendam esse
origin, can. 5, atque adeo malitia ejus debet
simul cum malitia privativa malitiam po­
esse vera et propria malitia : ergo si hæc
sitivam : quamvis ratio malitiæ æquivoce
salvatur in sola privatione, non est cur ad 1 de illis dicatur : sicut etiam dicitur æquivoce

IMS!’. VI. DIB. {V.
de malitia actual! et habituali, etsi utraque
proprie malitia sit.
raise» ]()·). Tandem probatur : quia omne inaIum et omnis malitia habet esso præter
intentionem voluntatis; eo quod nemo (ut
Dionysius ait) intendens ad malum operatur:
omne autem positivum potest osse per se
intentum : ergo nihil positivum habet for­
matter rationem malitiæ. Major el conse­
quentia constant. Minor vero probatur :
quia omne positivum est ens, et omne ens
est bonum, saltem transcendental iter : nam
enset bonum transcendentaleconvertuntur:
quicquid autem per se est bonum, potest
per se a voluntate intendi : ergo etc.
!
Confirmatur : nam juxta communem
doctrinam Dionysii, Augustini, D. Thomæ,
et aliorum Patrum, peccati et mali nulla
datur causa efficiens, sed deficiens : omnis
autem positivi, quod non est ens a se, debet
dari causa efficiens : siquidem omne tale
positivum debet ab aliquo produci : ergo
nullum positivum potest habere rationem
malitiæ.
Confirmatur secundo : quia prima poten­
tia ad peccandum, ut stat formaliter sub
hoc conceptu, non est aliquid positivum :
ergo neque ipsum peccatum pro formali
potest esse positivum. Consequentia videtur
perspicua : quia omne positivum reduci
debet in causam positivam : el ideo cum
peccatum pro formali reducatur in prædiclam potentiam, si illud esset positivum,
deberet hæcetiam esse positiva. Antecedens
autem probatur : nam si potentia prima
ad peccandum esset positiva, cum non detur
aliud positivum creatum, in quod reduci
valeat, alias non esset prima, deberet reI
duci in Deum, essetque Deus causa potentiæ
peccandi ut talis, et consequenter ipsius
peccati : ergo, etc.
saw Respondetur primo ad argumentum,
Φ quod etsi loquendo de intentione voluntatis,
' quæesl juxta inclinationem naturæ, atque
adeo quæ est etiam intentio ipsius auctoris
naturæ. omne malum culpæ sit præter hanc
intentionem ; tamem loquendo de qualibet
alia intentione, quæ potest esse involun­
tate creata ab intrinseco defeciibili, non
omne malum morale habet essé præter
illam;sed solum malum absolute dictum,
quod est malum privativum. Imo D. Thom.
quasi, 72 seqnenfi ex eo probat, peccatum
non habere speciem ex privatione; sed cx
tondentia ad objectum : quia privatio et
defectus privativus per accidens se Ifabet
ad intentionem peccantis : id vero, quod

185

dat speciem, debet esse per se intentum :
atque adeo sentit, quod malitia positiva,
quæ dat peccato speciem, non est totaliter
extra intentionem peccantis. Quare axioma
illud nemo intendens ad malum operatur vel
debet restringi ad malum absolute dictum,
seu privativum (et de hoc accepit prædic­
tum axioma D. Thom, loco nuper cit.) vel
intelligitur de sola ea intentione, quæ est
juxta naturalem inclinationem voluntatis,
quæ proinde simul est intentio auctoris na­
turæ.
103. Secundo potest responderi admissa AHa
majori, negando minorem : quia non omne s0,nh*'·
positivum debet esse perse intentum : rela­
tio enim prædicamentalis ens positivum
est, et non est per se intenta, nec datur ad
illam per se motus ; sed resultat posito fun­
damento et termino præter agentis inten­
tionem. Et quicquid sit de hoc, et admitta­
mus, omne ens positivum, qua ratione est
ens et bonum transcendentale, posse intendi
a voluntate per se ; non tamen id tenemur
admittere de qualibet formalitate et ratione
positiva modificativa talis entis, secundum
suum conceptum explicitum, quoties hujus­
modi conceptus exprimit deformitatem et
malitiam : sicut licet concedamus, totum
illud positivum, in quantum ens et bonum,
causari a Deo ; non ob id tenemur concedere,
quod causetur ab illo quoad deformitatem
et malitiam moralem positivam identifi­
catam cum ejus entitate et bonitate trans­
cendental!. Adde etiam id, quod diximus in
hoc dub. a num. G8.
Ad primam confirmationem respondetur, Diluitur
quod defectus, seu hoc quod est deficere, stat coufir‘
inaho.
dupliciter : vel solum privative, per caren- u
tiam debitae perfectionis : vel etiam con­
trarie, per indebitam et contrariam dispo­
sitionem : dicitur enim manus defectuosa.
vel quia non habet nisi quatuor digitos,
petens quinque : vel quia habet sex, cum
petat non habere nisi quinque. Unde etiam
causa, quæ attingit prædictum defectum,
duplici modo dicetur deficiens : et privative,
quia ibi non producit debitam perfectio­
nem : et contrarie, quia producit illum cum
dispositione contraria et indebita. Et quia
quod ex causa deficiente procedit, habet eo
ipso rationem mali, potius inde sumitur,
quod est duplex malum : aliud privativum,
quod sequitur ex causa deficiente privative :
et aliud positivum bono contrarium, quod
ex causa deficiente contrarie ortum ducit.
Cum ergo dicunt sancti Patres, mali et pec­
cati nullam dari causam nisi deficientem,

PE VITUS, ET PECCATIS.

i se

universaliter verum est, cum debita distri­
butione intellectum juxta dicta ·. unde non
omnem efficientiam respectu peccati exclu­
dunt; sed cuilibet ejus causalitati admiscent
aliquam delicientium, sive privativam, sive
Beait- contrariam. Ad secundam confirmationem
ccnita^‘t <W* i- ubi ex professo exami­
natur, quid sit potentia peccandi, et unde
ortum ducat ? Alia veru argumenta, qua?
hic possemus adducere, vel manent soluta
ex dictis pro nostra assertione ; vel si quae
adhuc egent solutione, in reliquo disputa­
tionis diluentur.

DUBIUM V.
In qua peccati ratione constituenda sit ejus
malilia positiva ?
Quæ usque modo diximus, convincunt
dandam esse malitiam moralem positivam :
quid sil vero hæc malitia, aut in qua formalitatevel ratione peccaminosi actus con­
sistat, declarandum superest. Et licet non
obscure habeatur ex doctrina utriusque
dubii præcedentis, et ex illa, quam in tract,
de bonit. et malit, disp. 1 et 2 tradidimus :
ut tamen id in præsentiarum liquidoconstet.
placuit speciale dubium instituere : quod
breviter absolvemus. Illa vero quæ exami­
nari postulant, ad hæc reducuntur. An sci­
licet prædicta malitia sit ens reale. vel ra­
tionis? an aliquid absolutum,vel relati vum ?
an denominatio extrinseca, vel forma in­
trinseca? an modus, velentitas?etsi modus,
cujus sil? et unde sicut ex termino et specificalivosumat suam rationem?

§ i.

Aliquibus assertionibus difficultas expeditur.
Dicendum est primo prædictam malitiam
non esse ens rationis; sed verum ens reale.
Hæc conclusio statuitur contra Vasq. in
præsenli, et supra quæst. 18, qui lotum
genus morale adeoque tam bonitatern.quam
malitiam, ad entia rationis reducit. Est
tamen communis inter alios Docto res, quos,
quia in dubiis præcedentibus retulimus,
consulto praetermittimus. Desumiturque ex
EJns D. Thoma locis cit. toto dub. 3. Probatur
ralio' ratione primo : quia lotum esse entis rationis
est esse objective in intellectu, seu esse
objectum terminans cognitionem : ut pro­
bant N. Complui. in logica disp. 2, quæst.
2, atqui malitia non est tantum objective in

DISP. VT. DUB. V.

intellectu ; imo nec semper habet hocewr
men ojueeiW est hujusmodi esse objeclivum ;
objeclivum ; sed proprium ejus cvm· est sub­
sed exislit, ut dixirnus, in voluntate et in
aliis potentiis; et quando est peccatum in­
jective et inhaesi ve in voluntate et in aliis
tellectus, non est in eo objective tantum;
potentiis, prout a voluntate moventur ·. ut
iid etiam subjective.
D. Thom. ab omnibus receptus docet infra
vcb 106. Dicendum est secundo, prædictam
quæst. 7 I nosque ibidem ostendemus :ergo
malitiam non esse exi rinsecam denomina­
non est ens rationis.
tionem ; sed formam realem et intrinsecam
Confirmatur; nam si malitia moralis
actui peccaminoso. Hæc etiam assertio po­
esset ens rationis, quicunque cognosceret
nitur specialiter contra Vasq. qui illud ens
peccatum, taceret illud, ac proinde peccaret:
rationis, quod apud ipsum est moralis ma­
quod est absurdum. Sequela ex eo patet,
lilia, dicit consistere in soladenominatione
quia respectu entis rationis idem ostficrict
extrinseca desumpta ex libertate. In quo
cognosci : sicut enim prædictum ens non
sane bis peccat : nam ut ostendunt N, Com­
habet aliud me, quam esse objective in in­
plui. loco cit. denominationes extrinsecæ
tellectu ; ita ejus fieri non est aliud, quam
non sunt entia rationis ·, sed continentur in
cognosci et fieri objectum intellectus.
ordineenlium realiuin :danturque vere a
Secundo probatur : quia peccatum rationed
parle rei, sicut dantur a parte rei formæ,
malitiæ habet effectus reales : realiter enim *
ex quibus proveniunt, el denominationes
generat habitum vitii, realiter (si sil mor­
intrinseca, ad quas reducuntur. Ergo si
tale) expellit gratiam, realiter est vitupe­
Vasq. (licet falso) ponit prædictam mali­
rabile, realiter inducit pœnæ reatum, el
liam insolo esse rationis; non debebat as­
est demeritorium : ergo prædicta malilia
serere esse extrinsecam denominationem
debet esse aliquid reale : reales enim effec­
desumptam a libertate, quæ est forma
tus causam exigunt realem.
realis.
103. Probatur tertio ad hominem contra Ttra
Sed probatur, hoc etiam esse falsum, ani­
Vasq. qui prædictam malitiam dicit esse re­
madvertendo duo: primum est, quod omnis
lationem disconvenientiæactus al naturam
denominatio realis exigit formam realem
rationalem. Quia disconvenientia actus ma­
alicubi realiter existentem ; quia a forma,
li ad prædictam naturam non est discon­
quæsecundum rem nullibi est, neque extivenientia ficta et solius rationis ; sed vera
lit, nulla potest sumi realis denominatio.
et realis : realiter enim talis actus habet
Unde nunquam forma denominat extrinquod sit naturæ humanæ disconveniens,
sece torminum, quem respicit; nisi prius
realiterque illi dissonat et nocet: ut palet
aut simul denominet intrinsece subjectum,
ex illis, quibus disp. 2 probavimus vilia el
cui inest. Secundo animadvertendum est,
peccata esse contra naturam hominis: ergo
omnem denominationem, sive intrinsecam,
admisso (quod non concedimus) maliliam
sive extrinsecam, debere esse ejusdem ra­
moralem consistere in prædicta relatione,
tionis, et ejusdem ordinis, ac in eodem
non debet a linea entis realis excludi.
genere cum forma, a qua desumitur : debetDices ex Vasq. totum esse malitiæ depen- Ew
que habere proportionem cum tali forma.
det ex ratione, et ex deliberatione operan­
Et ratio esi : quia denominatio (ut perlinet
tis : si enim ratio advertens et libertas defi­
adordinem rerum, prout nunc de ea lo­
ceret, non esset peccatum : ergo est ens
quimur) non est aliud secundum rem el in
rationis. Quo eodem argumentofsi alicujus eûrecto a sua forma; sed est ipsamet forma
momenli esset) probaret Vasq. omnes actus
vel ut recepta in subjecto, si denominatio
liberos intellectus el voluntatis esse enlia
sil intrinseca: vel ut respiciens terminum,
rationis : siquidem omnes ex deliberatione
et terminata ad illum, si fuerit extrinseca.
el ralione dependent; et nisi esset ratio
■■■> Ex his probatur conclusio. Quia denomideliberans, tales actus non essent : quod
j;1’" natio mali actualis in peccato non polest
indignum est viro docto, et manifeste ab­
Λaliunde provenire, nisi a forma, quæ sit
surdum. Neque enim ens rationis dicitur
actualis malilia ; neque hujusmodi forma
totum id, quod dependet a ratione : sed quod
polest alibi esse quam in ipso peccato : ergo
nullum aliud esse habet, quam esse intellec­
non est denominatio extrinseca ; sed intrin­
tus objectum, et objective in ipso : quod est
seca. Antecedens quoad primam partem
dumtaxat esse fictum, et non ens apprehen­
suadetur cx modo dictis : nam sola malilia
sum per modum entis. Peccatum autem
actualis esi ejusdem rationis el in eodem
et malitia etsi dependeat a ratione, sicut
gc-nere cum denominatione nudi actualis.
omnes alii actus liberi dependent, non ta­

187

Quoad secundam etiam probatur*. quia ma­
lilia actualis non potest non subjectum, in
quo est, reddere actualiter malum : cum
ergo solus actus peccati sil capax hujus
denominationis, fit, quod nec prædicta
forma possit alibi quam in tali actu intrin­
sece existera.
107. Dices cum Vasq. prædictam denominationem desumi a libertate, quæ est
ipsa potentia. Sed hoc facile rejicitur : quo­
niam libertas non pertinet ad genus mali ;
imo est indifferens per modum subjecti ad
bonum et ad malum, idemque numero actus
liber potest transire ab uno in aliud: ut
probavimus in tract, de bonit. et malit,
disp. 6, dub. 2, ergo non potest ab ea desu­
mi denominatio mali. Deinde libertas per­
tinet ad genus physicum ; malilia vero est
ordinis moralis : ergo non sunt ejusdem
generis aut ordinis : atque adeo nequit ma­
litia consistere in denominatione sumpta a
libertate.
Secundo respondet Junior quidam, illam Evâÿio
denominationem desumi a lege prohibente
actum peccati, quia esse aliquid malum et piauir.
peccatum, non est aliud, quam esse prohi­
bitum per legem. Sed neque hæc solutio ali­
cujus momenti est. Tum quia lex secun­
dum totum, quod in ea est, est bona et est
a Deo: ergo nequit tribuere denominatio­
nem mali et peccati; alioqui sicut Deus est
auctor et causa legis, esset etiam causa prae­
dictio denominationis, et consequenter causa
pâecati. Patetconsequentia : nam qui causal
aliquam formam secundum totum, quod in
ea est, debet causareomnesdenominationes,
sive intrinsecas, siveextrinsecas, quæ desu­
muntur ex tali forma : et ideo qui est causa
visionis in animali, causât non solum in­
trinsecam denominationem ridentisin ipso
animali ; sed etiam denominalianem risi in
pariete, quæ est denominatio extrinseca. Et
ratio est, quam num. præced. tetigimus:
quia omnis dcnominaliosecundum rem non
differt a forma immediate denominante;
neque aliud dicit in recto praeter ipsam for­
mam, vel ut respicit terminum, si sit ex­
trinseca; vel ut connotât subjectum, si
fuerit intrinseca : proindeque idem om­
nino est causare denominationem, vel ex­
trinsecam, vel intrinsecam: ac causare
formam denominantem, connotando ter­
minum vel subjectum. Ergo si lex essel
forma denominans actum malum et pecca­
tum, Deus, qui est auctoret causa legis, essel
causa et auclor peccati. Tum etiam impug­
natur ista solutio: quia denominatio prohi-

\ A'ij

188

DE S ITUS, ET

biti, quæ desumitur ex lege, non est deno­
minatio mala, nec peccaminosa : est enim
malum et peccatum, quod aliquid liat con­
tra legem, et contra ejus prohibitionem. :
quod vero sit prohibitum, non potest esse
malum neque peccatum : alias prohibens et
imponens legem peccaret, et malum faceret,
quod est absurdum : ergo neque talis deno­
minatio potest essu ipsa malitia et ratio
peccati.
Assertio 108. Dicendum est tertio, malitiam motenu. raiem<
qua loquimur, non esse rela­
tionem prædicamentalem seu secundum
esse; sed in alio prxdicamentocollocandam.
Huic quoque assertioni contradicit. Vasq.
qui suum illud ens rationis, et extrinsecam
denominationem, quæ pro malitia assignat,
dicit esse rela ionem prædicamentalem dis­
sonantis ad naturam rationalem. Sed
probatur contra illum et alios nostra
conclusio primo : quia relatio secundum
sunm formalissimum conceptum non ex­
primit aliquid de genere boni, neque de
genere mali ; sed ab utroque praescindit :
ut probavimus in tract, de Triait, disp. 6,
dab. 2, ubi hac ratione ostendimus divinas
relationes secundum formalissimum con­
ceptum et munusfli/nullam dicere perfectio­
nem : ergo forma constitutiva malitiæ con­
sistere nequit in prædicta relatione : debet
enim consistere in aliqua ratione expri­
mente malum, ut ex se liquet.
Secundo sæpe existit peccatum et ejus
malitia, sine eo quod detur a parte rei itlatio prædicamenlalis : ergo non constitui­
tur per hujusmodi relationem.Consequentia
est perspicua. Antecedens vero probatur :
nam relatio prædicamenlalis non potest
dari a parte rei, nisi ejus terminus realiter
existât, ut ex Philosopho, et ex I). Thoma
docent N. Complut, in log. disp. 11, quæst.
3 ; sæpe autem existit peccatum sine eo
quod ejus objectum, quod deberet esse ter­
minus prædictæ relationis, realiter existât :
imo etiam si ejus existentia repugnet, ut
sæpe fit : ergo, etc.
Dices hanc rationem procedere de rela­
tione ad objectum; non vero de relatione
disconvenienti® ad naturam rationalem,
in qua Vasq. constituit malitiam : quia
natura semper existit. Respondetur prædic­
tam naturam excludi a ratione termini
specificativi malitiæ ex aliis capitibus, quæ
vidimus in tract, de bonit. et malit, disp.
1, num. 58 et 61. Quibus addi potest, quod
terminus malitiæ specificalivus debet esse
prima ratio, ut ipsa sit malitia, et ut sit d is—

DISP. VI. DI B. V.
modi, (lircelequeel immediato ab eo inspec­
conveniens naturæ rationali: siquidem tiuictum, neque esse ipsam naturam rationalem,
quid malitia habet, sumit ut a prima ratione
neque dictamen aut regulam rationis, vel
a prædicto specificati vo : natura autem non
legem ; sod objectum actus, ut subesi huic
potest esse ratio, ut sibi disconveniens sit
dictamini et legi : eslqtie proinde in genere
illud, quod aliunde non habet, per quod ei
muris objective : vel per modum conformis
disconveniat. Quocirca prius quærendiisest
cum prædictis regulis, ut respectu actus
alius terminus secundum se disconveniens
boni : vel per modum dilTormis et dissoni,
naturæ rationali, el naturali ejus inclina­
ul respectu actus mali. I nde in confir­
tioni, uti est objectum rationi dissonum,ex
manda hac conclusione, quæ epilogue est
quo habitudo constitutiva malitiæ accipiat
mullorum, quæ probata jam sunt, non est
suam malitiæ rationem, per quam discon­
necfôse immorari, oportet tamen objectio­
veniat et repugnet prædictæ naturæ, quam
nes aliquas contra asserta diluere.
intolligamus, prædictam habitudinem res­
picere ipsam naturam ul relatio disconve­
§ Bnientia?, aut fundare ad illam similem rela­
tionem.
Triplex objectio contra assertiones.
Sed probatur ulterius non posse malitiam
consistere in relatione prædieamcntali, sive
to-u 110. Objicies primo : quia malitia moraad naturam, sive ad alium quemcunque
W-lis est illud, per quod peccatum formaliter
terminum. Quia antequam in tel ligamus,
el immediate opponitur legi illud prohi­
actum peccaminosum referri relatione prabenti : nam de ratione peccati, ut talis, est
dicamentali sive ad objectum, sive naturam;
quod sit contra legem : sed opponitur legi
inlelligimus referri habitudine quadam
immediate el formaliter per ipsam substan­
transcendental:, quæ est fundamentum re­
tiam actus, et non per aliquem modum
lationis prædicamenlalis : sed ex hac habi­
superadditum : ergo in illa, et non in isto
tudine intelligitur jam multiset peccatum:
debet prædicta malitia consistere. Minor
siquidem intelligitur per illam terminari
probatur : quia peccatum per illud formaad objectum dissonum et contra legem :
literopponitur legi, quod in eo lex imme­
ergo ante relationem prædicamentalem
diate prohibet : at lex prohibet immediate
datur prædicta malitia.
ipsam substantiam actus : lex enim prohi109. Sit ergo ultima conclusio. Propriae
benshomicidium, immediate prohibet ne hu­
forma, in qua malitia moralis consistit,'iUa
jusmodi actus secundum substantiam exer­
est modus realis positivus de praedicamento
ceatur : et lex, quæ prohibet vesci carnibus
qualitatis, respectivus transcendentaliler,
feriasexta, immediato prohibet substantiam
et superadditus enlitati physicæ actus pecet entitatem istius comestionis : ergo, etc.
caminosi : consistilque talis modus in ten­
Confirmatur : nam quia lex peccati omis­
dentia actus ad objectum, ut habet esse
sionis immediate prohibet carentiam actus
dissonum legi, adeoque objective malum in
boni, idcirco malitia istius peccati consistit
genere moris. Hæc assertio quoad omnes
in ipsa carentia ; et non in aliquo illi super­
fere suas paries habetur ex dictis in hae
addito : ergo si lex peccati commissionis
disp. ubidub. 3 et I ostensum est praedic­
immediate prohibet substantiam actus ma­
tam formam debere esse positivam tenden­
li ; et non aliquem modum, in illa et non
tiam ad objectum modo dicto acceptum,
in isto collocanda est ejus malitia.
adeoque respeclivam ipsius objecti ; el non
Respondetur admissa majori, negando
omnino absolutam : non esse autem hujus­
minorem. Ad probationem vero dicendum
modi respectum prædicamentalem, neque
est, peccatum non opponi legi immediate
pure extrinsecum, constat ex dictis in hoc
et formaliter ratione illius, quod directe
dubio. Quod vero non sit ipsa entitas phy­
lex prohibet; neque ut secundum se sump­
sica actus mali ; sed modus superadditus,
tum; neque ut habet esse prohibitum tali
habetur ex illis, quæ diximus in tracl. de
lege:sed hoc tantum est subjectum et ma­
bonit. et malit, disp. 1, dub. 1 et 2 el 3,
teria, in qua prædicta oppositio exercetur :
ubi ostendimus moralilatem, quæ est genus
unde etsi lex immediate prohibeat substan­
ad bonitatem et malitiam, esse modum de
tiam actus ; non ideo actus opponitur legi
praedicamento qualitatis, distinctum a li­
formalissime per ipsam substantiam. Et
bertate et enlitate physica actus liberi : ibiratio est perspicua : quia oppositio actus ad
demque dub. 1 sufficienter probavimus,
legem, proindeque forma, quæ immediate
proprium terminum speci fi cat i vum istius
modi

180

constituit talem oppositionem, non antece­
dit ipsam legem ; sed eam supponit: sicut
omnis oppositio supponere debet extrema,
inter quaj fit: id autem, quod lege prohibe­
tur; quodqueest propria materia legis, sup­
ponitur ad illam, saltem in esse objective:
prius enim est, quod res aliqua sit materia
apta prohiberi per legem, quam quod lege
prohibeatur, ut ex se constat. Neque etiam
oppositio prædicta aut ejus forma potest in
eo consistere, quod talis res connotet legem
prohibentem ; aut in eo quod sit prohibita
per illam: quia hoc, quod est rem aliquam
esse prohibitam, non opponitur legi, imo
est denominatio desumpta ab ipsa lege,
et illi valde consona, ut num. 107 dice­
bamus. Consistit ergo prædicta furma.prædictaque oppositio in hoc, quod res prohi­
bita, quæ est substantia actus mali, fiat
formaliter sub prohibitione tanquam ei re­
pugnans : fit autem formaliter sub prohibi­
tione ut ei repugnans per respectum et
tendentiam ad objectum, ut objective dis­
sonum et repugnans eidem prohibitioni et
legi prohibenti. Hic autem respectus neces­
sario differt a substantia actus: quia actus
per suam essentiam et substantiam solum
habet respicere entitatem et bonitatem phy­
sicam objecti, ul num. 68 dicebamus: et
ideo ut respiciat illud, secundum quod est
morale, dicilque prædictam subjectionem
et repugnantiam, opus est novo respectu
superaddito.
Ad confirmationem respondetur, mali­
tiam peccati omissionis non consistere for­
maliter in nuda carentia actus, quam lex
prohibet ; sed in carentia illa, ut fit sub
prohibitione, et cum oppositione privativa
ad legem. Quæ sane oppositio distinguitur
quodammodoabipsa carentia nude sumpta,
et est veluti modus superadditus: ut ex
dictis disp. præced. num. 6 constat.
111. Objicies secundo, quod peccatumSecunda
diffinitur immediate per esse contra legem ; obiecüo.
et non per ordinem ab objectum : ergo ma­
litia illius potius sumi debet per respectum
ad legem, quam ad objectum. Confirmatur:
quia ab objecto, ut habet esse per legem
prohibitum, non videtur desumi posse ali­
qua malitia intrinseca el realis: ergo aliunde
debet desumi. Antecedens probatur. Tum
quia hoc, quod est esse prohibitum in objecto
non est aliquid reale intrinsecum, sed extrinseca denominatio ; ergo quod a tali
objecto desumitur, tantum potest esse deno­
minatio extrinseca. Tum etiam quia esse
prohibitum in objecto non habet rationem

E* ·

190

DE VI TUS. ET PECCATIS.

mali ; sed est denominatio desumpta ex
lege, et illi valde consona, ut nuper dixi­
mus : abeo autem, quod non est malum,
nulla potest sumi malitia : ergo etc.
Diiuiiw. Respondetur peccatum diffiniri per cw
contra legem non quia lex sit ejus specificativum, proindetjue terminus a peccato di­
recte et immediate inspectus. sed quia dicit
tondent iam ad objectum contrarium legi:
ex quo tendentia ipsa, in qua malitia con­
sistit, legi contrariatur. Atque ita tota con­
trarietas peccati ad legem, totaque ejus
malitia positiva desumitur et specifica!ur
immediate ab objecto.
Ad confirmationem negandum est ante­
cedens. Et ad probationem dicendum, quod
licet in objecto esse prohibitum sit denomina­
tio exlrinseca; esse tamen sub prohibitione
per modum repugnantis, in quo consistit
malitia objectiva, aliquid est in illo intrin­
secum : ut ostendimus in tract, de bonit. et
malit, disp. l,dub. 6. Sed quicquid de hoc
sit, et admisso antecedente hujus probatio­
nis, negatur consequentia : quia tendentia
actus ad objectam ut dissonum el prohibi­
tum, quicquid hoc sit in illo intrinseca est
actui peccaminoso tendentiin tale objectum:
et in hac tentendia consistit malitia forma­
lis. Ad secundam respondetur, quod licet
denominatio prohibiti in objecto non sit
mala·, habitudo tamen ipsius objecti ad pro­
hibitionem et ad legem prohibentem, vere
est de genere mali: nam est habitudo per
modum difformis et repugnantis ipsi legi.
Et ab hac habitudine potius quam a præ­
dicta denominatione sumitur malitia actas.
Tertia
Denique objicies, quod juxta doctrinam
objectio.
Thomæ in 1 art. hujus quæst. 71. pri­
maria ratio habitus moralis, sive boni, sive
mali, desumitur per ordinem convenientia?
vel disconvenientia? ad naturam :ordo vero
et tendentia ad actum et objectum habet se
ex consequenti, et est quodammodo secun­
darius, ut in commentario prædicti articuli
explicuimus: ergo etiam in actibus princi­
palis bonitas, aut malitia desumenda erit
ex convenientia vel disconvenientia ad ean­
dem naturam, ut vult Vasquez.non ex ten­
dentia ad objectum.
Elu,r.
Respondetur, quicquid sit de antecedenvamr. te, negando consequentiam: aliaenim ratio
est de habitibus, qui essentialiter sunt dis­
positiones naturæ, et determinationes po­
tentia? ad operandum ; et alia de actibus
seu operationibus, quæ sunt actuales tendentiæ habituum ad objecta, proindeque
termini, et specificativaipsorum habituum.

atque illis absolute et simpliciter priores.
Inde non sequitur, quud si ratio habitus
sumitur per ordinem ad naturam, debeat
etiam malitia actus per se primo ex eodem
captio desumi.
112. Ex dictis in hoc et præcvdonlidubio
.1 sicut malitia privativa re-'4'’4'
infertur, quod
porta in quolibet peccato com missionis,non
est nisi unica privatio, qua? diversas habet
appellationes, ut explicuimus dub. 2, it.»
malitia ejus positiva non est nisi unica for­
ma, quæ diversa exercet munia, ob idque
diversis nominibus insignitur. Vocatur
enim malitia, vel quia a recta ratione exor­
bitat: nam juxta D. Dionysium, malum
hominis est præter rationem esse : vel quia
inductiva est privationis, cui primo adap­
tatum fuit nomen mali. Vocatur etiam de­
formitas: quia actum, in quo est, vitiat et
deturpat. Vocatur inordinatio .-quia illum a
debito rationis ordine extrahit. Vocatur
aversio a Deo contraria : quia est tendentia
contra illum, el conira ejus legem: ob quam
etiam rationem dicitur dissonantia ad le­
gem, quia ejus prohibitioni repugnat. Sicut
quia prave et disconvenienter allicit natu­
ram rationalem et ejus potentias, appellatur
disconvenientia ad talem naturam. Et deni­
que nominatur conversio ad bonum commu­
tabile quia esi tendentia ad objectum disso­
num, quod solum apparenter est bonum.
Cæterum quod his nominibus non plures
forma?, sed unica dumtaxat significetur,
cujus conceptus omnino primarius est hic
posterior, quem diximus, scilicet tendentia
ad objectum dissonum, ex eo constat : quia
prædicta tendentia sine alterius formalitatis superadditione præstat sufficienter
munia omnia, quæ explicuimus, quæque
prædictis nominibus denotantur. Nam eo
ipso quod sit tendentia ad prædiclum ob­
jectum, habet esse contra rationem, el
contra legem illud prohibentem : repugnat
etiam Deo legislatori, et avertit ab illo,
convertendo ad oppositum : per hoc etiam
excludit ab actu, in quo est, ordinem ra­
tionis; inducitque in eo privationem recti­
tudinis : et per id ipsum disconvenit ratio­
nali naluræ, quæ ex se postulat ratione
regi, et illi in suis actibus conformari : non
ergo necesse est superaddere aliquid præ­
diclæ tendentiæ, ut munia illa omnia exe­
quatur.
Si autem objicias, quod ultra prædictam
lendentiam. quæ tantum est relatio secun­
dum dici, debet dari in actu peccaminoso
aliqua relatio secundum esse, fundata in
illa,

DISP. VI. DIB, Vf.

illa, sive od objectum, quando existit, eivo
ad naturam, quæ semper existit : quæ qui­
dem relatio cum fundetur in malitia mo­
rali, ipsa etiam erit in genere morali, et
malitia positiva. Kespondetur hujusmodi
relationem (esto admitti debeat) non esse
formaliter malitiam : quia relatio prædicamentalis secundum se neque exprimit
perfectionem, neque imperfectionem ; con­
venientiam, vel disconvenentiam, sed dum­
taxat ratione fundamenti : secundum se
vero est purus respectus ad alterum, ut
dicebamus num. 108. I nde solum erit ali­
quid consequens ad malitiam, et ejus voluti
corollarium : et hac via reducetur ad illam,
eritque in genere mali moralis non per se;
sed reductive : sicut fundamentum malitiæ
in ratione fundamenti reducitur ad illud
per modum causæ et principii talis generis.
DUBIUM VI.

Qux sit ratio formalis constitutiva peccati
commissionis?

Hucspeclavilintegrædisputationislabor :
propterea enim utranque malitiam peccati
commissionis positivam et privativam ita
ex professo inquisivimus, propterea utrius­
que rationem et essentiam sic accurate exa­
minavimus, ut clarius et facilius constare
possit, quæ sit ratio essentialis et constitu­
tiva prædicti peccati ? Necessario quippe
penes aliquam ex prædictis malitiis consis­
tere debet; vel utranque includere. Et licet
hoc dubium praecipuam disputationis diffi­
cultatem continere videatur, non mullis
absolvendum erit : quia graviora et ardua,
quædecisionem retardare poterant, dub. 3
et 4, superata jam sunt ; ut non nisi pauca
et minus difficilia discussioni obnoxia su­
persint.

§ I-

Assertio prior pro sententia communi.
113. Dicendum est primo, rationem for­
malem constitutivam peccati commissionis
non esse aliquid coalescens ex positivo et
privatione. In hac assertione (quæ fere est
communis) conveniunt omnes, qui negant
formalem malitiam positivam, quos dub.
4, num. 81 retulimus : et etiam fere omnes,
qui eam admittunt, quos citavimus dub. 3.
Desumitur vero ex D. Thoma pluribus in
locis, quæ eodem dub. 3, § 1 adduximus :

191

ilorumqiie in hoc dubio § 2 commemora- Ratio
bimus. Probatur autem hac unica et efficaci aber­
ratione. Peccatum commissionis debet esse tinni!!·
aliquid per se unum : sed ex positivoet pri­
vativo non potest fieri unum perse tergo
nec ratio constitutiva talis peccati potest ex
utroque coalescere. Major fere ab omnibus
recipitur, et est per se satis nota : quia si
prædiclum peccatum non esset unum per se,
esset ens per accidens, proindeque non
posset unica diffinitione diffiniri. Conse­
quentia vero est perspicua : quia nequit esse
major unitas in re constituta, quam habeat
ratio constitutiva. Minor autem suadetur
animadvertendo, duobus modis tantum,
quoad præsens allinet, posse resultare ex
duobus unum per se : vel tanquam ex par­
tibus melaphysicis,quæ sunt genus et diffe­
rentia : vel tanquam ex partibus physicis,
aut quasi physicis, quæ sunt potentia et
actus.
Probatur ergo, neutro ex his modis posse
fieri per se unum ex privatione el positivo:
etenim quoad primum res est perspicua :
quia genus et differentia in quacunque re
non differunt realiler ; sed sunt omnino
idem secundum rem cum sola distinctione
rationis : et ideo potest unum de alio quiddilative prædicari tam in abstracto, quam
in concreto, praedicatione saltem identica.
Unde hæsunt verae praedicationes, rationale
est animal, animal est rationale : rationalitas
est ani malit as. hæc animalitas est rationa­
litas, etc. Atqui privatio et positivum non
sunt realiter idem ; sed differunt omnino,
sicut esse et non esse·. nec potest unum de
alio quidditative prædicari, ut est per se
notum : ergo non se habent per modum
generis el differentiae, neque hoc modo
polest unum per se ex illis componi. Quoad
secundum vero modum etiam constat. Tum
quia actus et potentia, quaeconstituunt unum
per se, debent esse in eodem praedicamento :
et ideo ex substantia et accidente non fit
unum per se, licet illa se habeat per mo­
dum potentiae, et hoc per modum actus,
quia pertinent ad distincta praedicamenta :
constat autem positivum et privationem non
pertinere ad idem praedicamentum ; imo
privatio est extra omnia praedicamenta :
ergo. Tum etiam quia quæ per modum
actus et potentiae constituunt unum per se,
utrunque in suo genere est aliquid incom­
pletum, habens simpliciter rationem par­
tis : nam ex entibus totalibus et in suo
genere completis non fit unum per se: sed
malitia positiva et privativa non habent

t

U.

192

DE VITIIS, ET PECCATIS.

simpliciter rationem partium ; imo una­
quaque in suo ordine est forma totalis, et
completa in suo genere : ergo. etc. Tum
denique quia privatio cum sit nihil, nullamque habeat perfectionem, neque actualitatem, nequit habere rationem actus : de
cujus ratione est actuate et perficere poten­
tiam. Nec similiter potest habere rationem
potentia? : nam potentia dicit realem habi­
tudinem ad suum actum, estque per illum
actuabilis et perfectibilis ; privatio vero
neque fundat praedictam habitudinem, imo
ipsa est carentia habitudinis, neque est
ulla ratione in se ipsa perfectibilis, aut
capax recipiendi aliquam aclualitatem : non
ergo se habent per modum actus et po­
tentiae.
Duplex
114. Confirmatur: illa, quæ per modum
ronsr· aC(U5 e( potenti® in alicujus constitutione
concurrunt, indigent aliquo nexureali, quo
uniantur, qui ex parte utri usque se teneat:
inter positivum autem et privationem non
estexcogitabilis talis nexus: nam vel esset
positivus, et hic non teneret se ex parte
privationis, neque eam uniret: vel esset
privativus ; et iste (praeterquam quod pri­
vatio nihil unit) non posset tenere se ex
parte positivi : ergo, etc.
Confirmatur secundo : quia non magis,
imo minus potest fieri unum ex privatione
et positivo, quocunque modo comparentur,
quam ex substantia ct accidente, aut quam
ex ente reali et rationis : magis enim diffe­
runt illa inter se, quæ in nullo conveniunt,
quam hæc, quæsaltem analogice conveniunt
in ratione entis: atqui ex substantia et
accidente, aut ex ente reali et rationis nullo
modo, neque tanquam ex genere et diffe­
rentia, neque tanquam ex potentia et actu,
potest fieri unum per se propter rationem
dictam : ergo, etc.
EilnDices, privationem habere se per modum
gium. termini et complementi respectu positivi,
et hoc modo constituere unum per se cum
illo : sicut punctum cum linea, subsistentia
cum natura, et existent ia cum essentia.
Befel· Contra est : quia unio per modum termini,
lilar.
et rei terminabilis (saltem in creatis) re­
ducitur ad unionem actus et potentiæ, et
fere easdem conditiones requirit : ut quod
utrunque sit incompletum, quod sint in
eodem praedicamento, qnod unum sit perfeclivum, et aliud perfectibile, ut patet in
exemplis adductis: ergo propter eandem
rationem non potest habere locum inter
positivum et privativum.
Objcciio. 115. Sed objicies tum quod fides in suo

DISP. VI. DI P,. VI.

conceptu includit carenliam evidential et
claritatis, eo quod fidus essentialiter est
assensus obscurus : sicut etiam opinio in­
cludit carentium certitudinis, et error carenliam veritatis : et tamen omniahæcsunl
aliquid perse unum. Tum etiam quod de
conceptu crealuræ est negatio perfectionis
increalæ Dei, et in quolibet contrario in­
cluditur alterius negatio vel privatio : undo
dixit Philosophus 10 metaphys. quod om­
nis contrarielas habet alterius contrario­
rum privationem : ergo ex positivo et pri­
vatione vel negatione potest fieri per sc
unum.
Respondetur, neque carenliam evidential*,
esse de conceptu quidditalivo fidei, neque
carentium certitudinis aut veritatis de con­
ceptu opinionis vel erroris : sed omnes
hujusmodi negationes vel privationes sup­
ponunt essentiam adæquate constitutam, et
consequuntur ut aliquid omnino extra il­
lam. Unde de conceptu quidditalivo fidei
tantum est, quod sit assensus talis condi­
tionis, ut necessario fundet, et secum ferat
obscuritatem. Idemque est de opinione res­
pectu carentia? certitudinis, et de errore
respectu carentiæ veritatis. Similiter licet
omnis perfectio limitata et creata trahat
secum carenliam increatæ perfectionis Dei,
et omne contrarium carentiam sui con­
trarii ; non tamen hujusmodi carentiæ, aut
aliqua alia est de eorum conceptu quidditativo ; sed fundantur in illo, et ad eum con­
sequuntur. Praedictus vero conceptus quidditativus adæquate sistit ineo, quod sit res
tanlæ vel tantæ perfectionis per suum genus
et differentiam positive limitatam : ex quo
sequitur quod non sit alterius, nec majoris,
ac proinde quod habeat prædictam caren­
tiam.
§ Π.
J era et Thomistica sententia.

116. Dicendum est secundo peccatum cije.
commissionis adæquate constitui in sua ralione formali per solam malitiam positivam ; malitiam vero privativam esse extra cèi
conceptum essentialem. Assertionem hanc0^'
tuentur plures et graviores D. Thomædisci- Grs'
puli : ut Cajet. Bannez, Ripa, Zumel, Al-'^*
var. Curiel, Cornejo, Martinez, et alii,®·!*·
quos adduximus dub. 3, num. 45. Et præterea illam defendunt Greg, de Arimino,
A asq. et alii relati a nobis dub. 4, num. 63.
Ex testimoniis vero D. Thomæ, quibus
dub. 3 ostendimus dandam esse malitiam
positivam,

positivam, plura suadent hanc assertionem:
prasorlim illud ex 2, 2, quæst. 20, art. J,
prccala ceroalia(idestquæ opponuntur vir­
tutibus moralibus) principaliter consistunt
in conversione ad commutabile bonum: ex
consequenti vero in aversione, etc. Ecce
D. Thom. ponit ut principalem, atque adeo
ul constitutivam peccati commissionis con­
versionem, quæ est malitia positiva ; aver­
sionem vero seu privationem dicit consequi
ad illud, et sic esse extra essentiam. Vide
Supra num. 56 et 57, plenam inlelligentiam hujus testimonii, et cessabit scrupulus,
quem generat illa restrictio, peccata vero
alia. Item in hac 1, 2, tota quæst. 72 et 73,
ostendere conatur peccata commissionis
(nam de his præcipue luquimur) non specificari ex privatione ; sed ex conversione
jftuud objectum dissonum. Unde in art. 6
quæstionis 72 ad 2, sic loquitur : Peccatum
non habet speciem ex parte aversionis: quia
secundum hoc est negatio vel privatio ; sed
exparte conversionis, etc. Et art. 8 : Species
peccati attenditur non exparte inordinationis
(scilicet privalivæ) quæ est prxter intentio­
nem peccantis; sed magis ex parte ipsius
actus, secundum quod terminatur adobjectum.
Art. 9 ad 2 : Peccatum non sortitur speciem
exparte privationis, sed ex parte conversionis
adobjectum. Consequenter ad hæc loquitur
quæst. 73, art. 1 et 2, et 3 et 4, et supra
quæst. 18, art. 5, quæst. 2. de mal. art 6, et '
quæst. 14, art. 3, aliisque in locis.
Præler rationes autem, quas adduximus
dub. 4, pro nostra sententia, quæ pro prae­
senti aperte militant, possunt aliæofformari.
Prima sic. Illud est constitutivum alicujus
rei, quod est primum in tali re : quod vero
hoepræsupponit, jam est extra prædictum
constitutivum : sed primum, quod inveni­
tur in peccato commissionis ut tali, est ejus
malitia positiva : estque omnino prior,quam
malitia privativa : ergo non hæc, sed illa
constituit prædictum peccatum. Consequen­
tia est perspicua, et etiam major : nam sicut
essentia rei nihil in ea supponit ·, omnia
vero alia, ul proprietates, effectus, etc.sup­
ponunt essentiam : ita ejusdem essentiae
constitutivum debet esse primum, quod in
tili re invenitur, et quod non præsupponit
aliquid aliud. Minor autem, suppositis illis,
quæ loto dub. 4 diximus, facile ostenditur.
Tumquiainquolibet peccato commissionis,
ni tale est, primum quod excogitari potest,
et tendentia ad objectum dissonum, quæ
est malitia positiva : privatio vero oppositae
rectitudinis, in qua privativa consistit, conSalmant. Curs, thcolog., tom. VII.

193

sequitur ad prædictam tendentiam, et in ea
fundatur : sicut omnis privatio vel negatio
fundatur in affirmatione, et ad illam con­
sequitur. Ob idqae dixit D. Thom. cit. art. o.Them.
3, quaestionis 73, quod e.c indebita conver­
sione ad aliquod bonum commutabile sequitur
aversio ab incommutabili bono. Unde hæc cau­
sal is est vera, quia actus furti v. //. tendit ad
rem prohibitam lege juslitiæ; caret opposita
rectitudine sibi debita ex lege ipsius juslitiæ :
ergo, etc. Turn etiam quia malitia positiva
et privativa, quoties in eodem junguntur,
habent inter se ordinem prioris et poste­
rioris, estque una fundamentum et causa
alterius : constat autem, quod privativa non
potest esso prior, quam positiva, sicut neque
esse potest fundamentum et causa illius :
ergo, etc.
117. Dices : in concretis accidentalibus Ensio.
prius est subjectum, quam forma : prius
namque est respectu albi corpus, quam
albedo : et tamen hujusmodi concreta non
constituuntur per subjectum ; sed per solam
formam : non enim constitutivum albi est
corpus, sed sola albedo. Similiter in omni
composito substantiali prior est materia
prima, quam forma substantialis : et nihi­
lominus potissimum ejus constitutivum est
forma. Ac denique in ipsomet peccato com­
missionis prius est entitas physica, quam
aliqua moralitas : et tamen in ratione pec­
cati constituitur per moralilatem ; et non
per prædictam entitatem. Ergo quod in pec­
cato sit prior malitia positiva, quam pri­
vativa, non convincit, per illam et non per
hanc debere constitui.
Hoc tamen non obest : nam cum dicimus, Refelprimum in aliqua re esse ejus constitutivum, I,lur·
intelligendum est formaliter do eo, quod
est primum in illa re, prout talis res est ;
ac proinde de eo, quod est primum in ge­
nere et specie illius rei. Unde quia in con­
cretis accidentalibus etsi subjectum sit prius
quam forma, non tamen est per se in illo
genere, sed in alio (corpus enim non per se
est in genere albi, sed ingenero substan­
tiae) idcirco nec prædictum subjectum, for­
maliter loquendo, est primum, quod inve­
nitur in tali re, licet sit prius quam tota
illa res : nec competit illi munus consti­
tuendi ; sed relinquitur formæ. Incompo­
sitis vero substantialibus etsi materia prima
sit prior quam forma, et in eodem genere
cum illa ; quia tamen essentialiter est pars
et incompleta, non potest per se solam
constituere ; sed cum alia comparte, quæ
est ipsa forma : et ideo adæquutum consti-

13

:.r ~

disp. vi. di;b. vi.

DE VITIIS,

195

i

4

Lttivum debet ex ulraque coalescere ; tri­
buitur veroiunntts constituendi potius for­
ma-quam materiæ, quia imn hæc sed illa
actual, el distinguit. Hoc autem non habet
locum in peccato : quia ut in assertione
præcêdenti probatum reliquimus, malitia
positiva et privativa nequeunt habere ra­
tionem partium in ordine ad peccati eonstitutivnim ; sol utraque in suo genere
habet esse totalis : cumque ex alia parle
malitia jwsitiva per se sit in eodem genere
peccati, plane sequitur, qa» .1 si semel est
prior quam privativa, non hæc sed illa
dumtaxat debeat constituere.
Ad illud vero de entilate physica actus
peccati jam constat. Nam hujusmodi entilas
«•eundum se omnino est extra genus pecca­
ti : el i leo quamvis absolute sit prior quam
moralités. et quam malitia tam positiva
quam privativa ; non tamen proprie ei
formaliler loquendo, esi prius in ipso pec­
cato, sed magis extra illud : el ideo miram
non esi quod non constituat. Adde, consti­
tutivum alicujus rei dei ere esse talis condi­
tionis. ul possit eam ab aliis distinguere :
nam constitutivum e! distinctum idem sunt:
unde quia nec materia prima per se solam
nec subjectum accidentis possunt sua com­
posita distinguere, cum etiam sint commu­
nia aliis, i leo nec possnnt illa constituere,
sed formale constitutivum semper est for­
ma. Malitia vero positiva sufficienter dis­
tinguit peccatum commissionis ab aliis : et
ita si alias habet quod in prædicto peccato
sit prima, debet constituendi munus ei
tribui.
seomib '
Secundo probatur eadem assertio :
ratio, quia priusquam intelligamus in peccato
commissionis aliquam privationem, intelli­
gimus illud adæquate constitutum in specie
peccati et mali moralis : ergo non consti­
tuitur per malitiam privativam. Consequen­
tia est perspicua. Antecedens vero probatur:
quia antequam intelligamus in prædicto
peccato aliquam privationem, intelligimus
quod sit actus moralis contrarius rationi,
el tendens ad objectum prohibitum per
legem : hoc enim totum est positivum ·, sed
in hoc concipitur jam formalissime ut pec­
catum : convenitque illi sic concepto pec­
cati diffinitio, scilicet dictum, factum, vel
concupitum cnnlra legem xternam: ergo, etc.
<’ùüür- Confirmatur : tunc intelligitur aliqua res
natio. constituta in sua specie, quando intelligitur
ut constans ex proprio genere et ex propria
differentia divisiva talis generis : sed ante
omnem privationem intelligimus in peccato

commissionis genus el differentiam : ergo
intelligimus illud constitutum in specie jæc·
cati. Major el consequentia constant ; mi­
nor vero quoad primam pariem, nempe
quoad genus, etiam esi perspicua : mini pro­
prium genus peccati commissionis est, quod
silens murale, seu actus moralis, in quo
cum actu bono convenit, ul constat ex (lictis
a num. 71 ; constat autem quod ut intelli­
gamus in peccato commissionis rationem
actus moralis, prout conininnisesl adbonum
et ad malum, non requiritur aliqua priva­
tio; imo si in hoc includeretur privatio,
non conciperemus gradum illum actus mo­
ralis ut communem; sed ut determinate
malum per talem privationem, ut vidimus
cit. num. 71. Quoad secundam vero partem,
scilicet quoad differentiam, suadetur eadem
minor : quia gradus communis actus mo­
ralis prinsintelligilur determinari persuam
propriam differentiam, quæ est talis vel
talis modus tendendi ad objectura, quam
intelligatur fundare aliquam privationem:
ideo namque fundat privationem, quia ten­
dit ad tale vel tale objectum, ad quod debe­
bat non tendere : ergo prius est hujusmodi
tendentia el differentia, quamprædicta pri­
vatio.
I
Confirmatur secundo : tunc intelligimus
peccatum commissionis adaequate conslilu- Ei'-·'
tam in sua specie, aut saltem formam illam
per quam constituitur, quando intelligimus
illud sufficienter distinctum ab aliis, quæ
non sunt ejusdem speciei, scilicet ab actu
bono, et a peccato omissionis : nam consti­
tutivum et dislinctivum, ut dicebamus, se­
cundum rem idem sunt : sed per solam
tendenliam positivam actus ad objectum
prohibitum, sine aliqua privatione, inlelligimus prædictum peccatum sufficienter ab
aliis distinctum : ergo, etc. Minores eoprobatur, quia nec actus bonus nec peccatum
omissionis importatprædictam tondentiam;
imo actus bonus dicit tendenliam omnino
oppositam; peccatum vero omissionis ca­
rentiam totius actus el tendentia»: ergo, etc.
119. Tertio probant nostram assertionem Tra
Cajetanus et alii sequenti ralione, quæ est Γ·
etiam præcedenlis confirmatio : quoniam
privatio non potest sufficienter distinguere
species peccatorum : ergo nec potest illas
constituere. Antecedens ex eo probatur,
quia dantur plura peccata specificedislincla.
in quibus non est nisi una secundum spe­
ciem privatio rectitudinis. IT patet, quando
eidem virtuti plura peccata specifice dis­
tincta opponuntur : sicut liberalitati oppo­
nitur

nihir peccatum prodigalitatis, el peccatum
avariliæ : et magnanimitati opponitur pu­
sillanimitas et pnüBUinptio ; et regulariter
inveniemus uni virtuti plura vilia el peccata
opponi : in his enim quamvis specifice sint
plura, non invenitur nisi unica secundum
speciem privatio, videlicet privatio rectitu­
dinis illius virtutis, cui opponuntur. Cum
enim privationes speeificentur per formas,
quibus privant : ubi non est nisi unica forma
d unica recti ludo secundum speciem, repu­
gnabit esse plures species privationis. Sed
nos hanc rationem consulto non prosequi­
mur : Ium quiaeam sa lis expendunt în prae­
senti Curiel, N, Cornejo, Vasq. el alii : tum
etiam quia neque adversariis admodum
difficile erit prædictæ rationi satis probabi­
liter occurrere, el assignare respectu ejus­
dem formæ plures privationis species : vel
ex diverso modo illam privandi : vel ex
aliis capitibus, quæ in hac eadem disp.
dub. 1 tetigimus : nec nobis erit adeo utile
in eorum impugnandis evasionibus sinespe
magni fructus diutius immorari. Eo præsértim quia suppos it a existentia malitiæ po­
sitive quam dub. 3 et 4 ostendimus : et
supposito etiam quod essentia peccati com­
missionis ex privativo et positivo simul non
constituatur, ut probavimus assertione præced. vix pro praesenti remanet difficultas :
ex se enim satis liquet, malitiam positivam,
si semel datur, aptiorem esse ad prædictam
constitutionem qualibet malitia privativa.

§ III.
Duplex sententia adversa : et argumenta
utriusque.

120. Contra propositas assertiones duae
y'-··; militant senlentiæ. Prima contra priorem
asserit constitutivum peccati commissionis
conflari simul ex positivo el privatione.
Citatur pro hac Capreolus in 2, dist. 35,
quæst. 1, art, 3, ubi ei non mullum favet.
Nam licet videatur utranque malitiam ad­
mittere, non tamen vult utranque exæquo
ad peccatum pertinere : sed positivam in
recto: privationem vero in obliquo. In quo
potius videtur esse pro nobis : quia consti­
tutivum cujuslibet rei non debet ad eam
pertinere solum in obliquo: sed in recto.
Citatur etiam Ferrara 3, contra gent. cap. 9,
ubi satis obscure loquitur. Pro eadem sen­
Ftrnt
îW, tentia referri solet M. Victoria, qui ponebat
formale peccati coalescere ex privatione
tanquam px genere, et ex positivo tanquam
Frio

ex differentia. Ex junioribus vero illam sequnturfnon tamen hunc dicendi modum Vic­
toriae) Nazarius I p. quæst. IK, art. I, con- Nazar,
trovorsia unica, conclus. 2 et I. Hieronymus iiicrona Rua tom. 2 controvert. controv. 5 echo- aRua'
lastica p. 1, conclus. 3,et quidam alii. iTæci pu u m vero illorum fu nda ment u m est, quod E->u<;
juxta hanc sententiam videntur ad concordiam reduci fere omnia, quæ tam in favo­
rem nostras sententiae, quam pro sententia
adversariorum in praecedentibus adduxi­
mus : compluraque D. Thomæ testimonia
dub. 3 relata, in quibus pro constitutivo
peccati commissionis modo positivum, modo
privationem assignat, absque interpreta­
tione alia verificantur, si prædictum con­
stitutivum ex utroque coalescat. In cujus
etiam favorem efformari potest sequens ra­
tio. Peccatum commissionis habet esse in
duplici genere, scilicet in genere entis mo­
ralis, quod est aliquid positivum, et in ge­
nere malisimpliciter, quod est privativum :
est enim prædictum peccatum actus moralis
simpliciter malus : ergo debet constitui per
aliquid contentum sub utroque isto genere,
atque adeo coalescens ex privatione et posi­
tivo.
Cæteruin primum ex istis fundamentis E“er‘
nullius roboris est : nam potius contra
hanc sententiam militant fere omnia argu­
menta tam ab authoritale quam ex ralione,
quæ pro aliis fiunt : et in utriusque, velit
nolit, labitur incommoda. Nam ex qua parte
admittit, prædictum peccatum constitui per
positivum, habet contra se argumenta illius
sententias, quæ negat malitiam positivam :
ex qua vero asserit constitui etiam per
privativum, militant contra eam ratio­
nes, quibus ostendimus, privationem sup­
ponere peccatum constitutum. Insuperque
militat contra hanc sententiam speciale
argumentum, quo unionem positivi cum
privativo in ordine ad constitutionem ali­
cujus rei num. 113, impugnavimus.
121. Nec ratio in ejus fax'orem nuper ad­
ducta, est alicujus roboris. Quia omnino re­
pugnat id, quod est per se u num, sicu I est pec­
catum commissionis, in duobus generibus
non subordinates essentialiter contineri :
alias non haberet unam essentiam ; sed esset
purum ens per accidens : siquidem diverso­
rum generum non subalternatim positorum
diversæsunt specie differentia, ut Philosophus rhilos.
ait in anleprædicam.cap. de regulis : ubi ve­
re diversum genus et differentia invenitur
repugnat esse eandem specificam essentiam:
siquidem essentia et species nihil aliud est

«{\

Λ

ΜΜΜ

HH

PE VITIIS ET PECCATIS.

nisi differentia et genus. I nde peccatum
positiva non nisi respectu hujus vel illius
commissionis essentialiter tantummodo
naturæ, ne proinde secundum quid. Tum
continetur sub genere enlis moralis : quod
denique quia id habet plus de ratione mali,
quia positivum est, petit contrahi per diffe­
quod minus habet de ratione boni : sicut e
rentiam positivam : et ex ea simul cum
converso illud habet plus de ratione boni,
illo genere essentia prædicti peccati adae­
quod minus participat de ratione mali : et
quate consurgit. Sub malo vero absolute
ita Deus est summum bonum, quoniam
dido continetur accidentaliter. Sicut homo
nihil mali participat : sed malitia priva­
cæcus essentialiter continetur sub genere
tiva nihil boni participai ; malitia autem
substanti® ; et accidentaliter sub genere
positiva eum includat ens, includit etiam
mali privativi. Undo sicut hæc praedicatio
aliquid boni : ergo, etc.
csZ subdentia est essentialis ; hæc vero
Confirmatur: per illud debet constitui Coci/hinno est cxcus, aut est privatus visit est ac­
peccatum, per quod distinguitur, el innuecidentalis et denominativa : sic ista /lecrndiate opponitur actui bono : sed opponitur
tum commissionis est actus moralis contra
immediate per malitiam privativam : bono
legem xternam, aut contra redam rationem
enim immediate opponitur privatio boni:
est prædicatio essentialis et quidditativa ;
ergo per illam debet constitui.
hæc vero peccatum commissionis est carens
122. Respondetur ad rationem, majorem Sute»
debita rectitudine, aut est malum absolute,
esse veram intellectam de eo, quod est
est prædicatio denominativa et accidentalis.
pejus in genere moris ; non præcise in esse
SXUD-b
Secunda sententia opposita secundæ as­
rei : nam peccatum essentialiter est malum
tea·
morale. El juxta hunc sensum negari debet
U-ulh. sertioni ait peccatum non constitui per ali­
quid positivum, sed per illam privationem
minor : quia licet in esse rei plus habeat
rectitudinis. Hanc luentur omnes, qui ne­
de ratione mali malitia privativa, quæ ni­
gant malitiam positivam, quos adduximus
hil boni includit: attamen in genere moris
dub. 4, num. 81. Eorum autem præcipua
magis mala seu pejor dici debet malitia
fundamenta tam ex authoritate quam ex
positiva. Et ratio est : quia malum in hoc
ratione proposita el soluta sunt dub. 3 et 4,
genere sumitur per oppositionem ad regu­
specialiter vero pro eis esse videntur illa
las rationis : et ideo illud malum est majtis
D. Thomæ testimonia, quæ dub. 3, num.
sive pejus, quod rectæ rationi elejus regulis
•10 et 11, in quarto argumento adduximus : j magis contradicit : constat autem, quod
quibuscodem dubio satisfactum est a num.
malitia positiva magis contradicit prædicArgu- 7/2. Ratione vero argui potest pro hac sen­
lis regulis, siquidem opponitur illis contra­
wen! up ;
tentia, adhuc supposita malitia positiva,
rie, quam malitia privativa, quæopponitur
in hunc modum. Illud debet esse cons­ I privative : sicut albo magis repugnat nititutivum peccati, quod in eo est pejus, I grum. quam aliud præcise non album: et
quodque plus habet de ralione mali : sed
Deo magis repugnat odium ipsius, quam
pejor est, et plus habet de ratione mali
carentia amoris etiam privativa. Adde,
malitia privativa quam positiva : ergo Iquod de ratione mali moralis est quod'sit
non per banc, sed per illam debet cons­
voluntarium : et ideo, cæteris paribus, illud
titui. Major constat : nam sicut in genere
malum censetur pejus in genere moris,
boni essentia præeminet suis proprieta­
quod plus habet de ratione voluntarii. Hac
tibus, et quicquid in his est perfectionis,
ratione, inter alias, actus est pejor habilu
in illa virtualiter continetur : ita in genere
vitioso, et habitus potentia : quia in ratione
mali id, quod constituit essentiam peccati,
voluntarii actus habitum superat, et uter­
debet quasi praeeminere omnibus aliis ma­
que potentiam excedit. Constat autem, quod
litiis. quæ ex tali essentia originantur, et
malitia positiva plus habet de ratione vo­
eas in se veluti præcontinere : atque adeo
luntarii quam privativa : nam illa est
debet esse pejus omnibus illis, et habens
voluntaria perse (saltem secundario) hæc
plus de ralione mali. Minor vero probatur.
vero per accidens : illa directe, hæc indi­
i».TiK>ir.1 um (luia illam docere videtur D. Thom.
recte : illa quodammodo immediate et ra­
2, 2, quæst. 29, art. 3, ubi ait, quod princi­
tione sui, hæc vero mediate et ratione
pals ratio mali in peccato est etc hoc, quod
positivae.
acertit se a Deo. Constat autem, quod aver­
sio a Deo sit per malitiam privativam. Tum
etiam quia mal itia privativa habet rationem
mali absolute et simpliciter ; malitia vero

DISP. VI. DUB. VI.

num. 55, vel nomino aversionis, quam di­
cit osso principalem in peccato, non intclligere solani aversionem privativam : sed
magis aversionem contrariam, ut explicui­
mus n. 53. I nde legitimus ejus sensus esi,
quem tradidimus a num. 58, videlicet quod
principalis ratio peccati est conversio, non
ut est præcise tendentia ad bonum commu­
tabile improportionatum appetenti, et ma­
lum solum initiative; sed ut trahit secum
aversionem et separationem a bono incom­
mutabili: proindeque dici potest aversio
causalis vel conversio aversiva.
123. Ad secundam probationem respon­
detur, non ideo malum privativum appel­
lari malum absolute, quasi plus habeat de
ralionemali in genere moris, quam posi­
tivum: sicut nec malitia positiva ideo condistinguitur a malo absolute, quia tantum
sil mala secundum quid : nec nos eam ali­
quando secundum quid appellavimus: nam
ingenero moris simpliciter opponitur rectae
rationi et legi. Sed malum privativum di­
citur malum absolute, quia nulli est bonum :
malum vero positivum dicitur non esse
absolute malum, quia cum includat ens,
potest esse alicui bonum bonitate transcen­
dental! : unde dicitur malum non absolute,
sed respectu determinata? naturæ, cui oppo­
nitur, scilicet rationali : et in certo genere,
nempe in genere moris: in hoc autem ge­
nere absolute et simpliciter est malum : et
multo pejus, magisque regulis rationis re­
pugnans, quam malum privativum, quod
alias in genere rei dicitur malum absolute.
Ad tertiam dicas, malum morale non
decumi per se primo ex exclusione boni;
sed ex oppositione ad rationem et ad legem :
ct i leo in genere moris illud simplicitorest
pejus, quod rectae rationi et legi plus re­
pugnat: sive alias participet aliquid boni,
sive non. Unde quia quoad hanc repugnan­
tiam malum positivum privativum superat,
censetur pejus in genere moris. Adde,
quod cum dicitur id plus habere de ratione
mali, quod minus habet de ratione boni, intelligendum est formaliter de bono, quod op­
ponitur tali malo, et habet esse in eodem
genere cum illo; atque adeo respectu mali
moralis inlelligendum est de bono etiam
morali: constat autem, quod sicut malitia
privativa nihil habet istius boni, sic nec
malitia positiva aliquid ejus includit.
jj-i.,, Ad confirmationem respondetur, pcccawiir- tum debere constitui per illud, per quod
opponitur actui bono, non privative; sed
contrarie: sic autem non opponitur per I

197

privationem, sed per tendentiam positivam ad objectum dissonum ; sicut ipse actus
bonus constituitur in ratione talis per ten­
dentium positivam ad objectum consonum.

„

§ IV.
Inferuntur nonnulla ex dictis.

Ex dictis inferre licet primo, qualiter Priuu
privatio rectitudinis in peccato commissionis reperta, ad illud se habeat. Nam si
prædictum peccatum consideretur in ra­
tione mali absolute dicti constat quod cons­
tituitur per ipsam privationem : et ita res­
pectu peccati sic accepti privatio potest dici
ratio constitutiva. Sicut etiam si sermo sit
de peccato mortali, et consideretur in ra­
tione mortalis formalissime, potest dici
constitui per privationem gratiae: quia in
hac privatione sita est mors animae, a qua
prædictum peccatum dicitur mortale, ut te­
tigimus num. 55. Si vero consideretur in
ratione peccati absolute, seu in ratione mali
moralis per se primo dicti, ut denotat jam
ipsum nomen peccati, et ut de illo agitur in
hac disputatione, privatio habet se ex con­
sequenti per modum proprietatis, vel quasi
proprietatis. Ex eo namque quod actus peccaminosus dicit tendentiam ad objectum
dissonum, per quam constituitur in ratione
peccati, sequitur quod careat rectitudine
sibi debita, scilicet tendentia ad objectum
consonum: el ita privatio hujus posterioris
tendentia? est quasi proprietas consequens
ad illam priorem, et ab ea inseparabilis;
omnino lamen posterior illa, adeoque extra
peccati essentiam.
Secundo infertur, quod etsi in tota hac secunda,
disputatione de solo peccato commissionis
loquuli fuerimus; quicquid lamen de illo
dictum est, debet suo modo applicari pec­
cato omissionis, qua ratione includit actum.
Nam licet hujusmodi peccatum quantum
ad essentialia, et quantum ad id, quod pro­
prie est omissio, constituatur per solam
privationem actus debiti ; actus tamen, qui
est omittendi causa, habet suam malitiam
positivam intrinsecam, per quam consti­
tuitur in ralione peccaminosi et mali mo­
ralis, ut diximus disp. præced. dub. 4,
habetque simul privationem rectitudinis,
ratione cujus collocatur in genere mali ab­
soluto. Ob idque talis actus, etiamsi omissio,
cujus est causa, non sequatur, semper est
utroque modo malus formaliter: scilicet et
positive per tendentiam ad objectum dis-

DE VITIIS,

H·

sonum: et privative per carendam recti­
tudinis debile: et prima malitia esi illi
essentialis, el constitutiva in ratione peccaminosi; secunda vero est consequens et
extra essentiam, juxta ea, quæ nuper ex­
plicuimus.
Neque obest si dicas, tum quod actus, qui
ex eo solum est malus, quia est causa omit­
tendi, non potest habere objectum disst>num ; alioqui talis actus esset malus ex ob­
jecto, et non tantum ut est causa omissionis :
ergo nequit sumere ab objecto malitiam
positivam. Tum etiam quod si prædiclus
actus haberet hanc malitiam, non esset
peccatum omissionis, neque a peccato com­
missionis distingueretur : ergo, etc. Res­
pondetur enim sufficere, ut actus, de quo
loquimur, sumat ab objecto malitiam posi­
tivam, quod prædiétam objectum sil disso­
num et malum ratione circunstantiæ omis­
sionis, quamvis secundum se malum non
sit: quia tunc prædicta circunstantia transit
in conditionem objecti, et constituit objec­
tum ipsum in genere moris. Sed circa hæc
videantur quæ diximus disp, præced. dub.
3 et I, ubi odiam num. 67 explicuimus, an
prædietus actus re ipsa sit omissio, vel
commissio: et utrum dici debeat peccatum
cûmmifsioni.t. vel o/nissivni.»·?
Ten u. 123. Tertio infertur, quod dum agitur de
constitutivo peccati commissionis, non est
distinguendum inter peccata, quæ sunt
mala ex genere, et illa, quæ sunt mala so­
lum ex circunstantiis : sicut distinguit Scolus, concedens prioribus malitiam positi­
vam, et negans eam posterioribus. Neque
etiam cum aliis debet distingui inter illa,
quæ sunt mala solum, quia prohibita per
legem positivam; et ea, quæ ex se sunt
mala, el contra legem naturalem : ut his
tribuatur pr edicta malitia, et illis negetur :
sed de omnibus actibus peccaminosis feren­
dum est idem judicium quoad præsens :
adeoque omnibus illis concedenda est prae­
dicta malitia positiva simul cum privativa
juxta ordinem, quem explicuimus : ita scili­
cet ut positiva sit omnino prior et propria
forma, per quam tales actus in genere mo­
ris el in ratione peccati constituantur ·. pri­
vativa vero sil consequens, et extra peccati
essentiam. Et ratio est : quia in actibus, qui
solum sunt mali ex circunstantia. ipsa cir ·
cunstantia transit in conditionem et diffe­
rentiam essentialem objecti : et ita res. quæ
secundum se, et alias esset objectum con­
sonum, ratione illius hic el nunc sit objec­
tum dissonum : et ut sic dissonum, terminat

et spécifient tendentiam moralem actus;
debetque proinde hujusmodi tendentia e&v
formaliter malitia, juxta illa, quæ dixhnw
a num. 01. Inter hujusmodi voro actus
malos ex circunstantia, numerandi sunt
actus pureotiosi : nam malitia istorum con­
tingit oh defectum finis rationis ; cum ta­
men res illa, quæ est objectum secundum
se non sit mala, sed indifferens: praedictus
autem defectus est quaedam circunstantia
prava, afiîeiens rem illam indifferentem, el
constituens eam objectum dissonum, a quo
specificatur tendentia actus. Similiter in
illis, qui sola lege positiva prohibentur,
quamvis prohibitio sil accidentalis, el quasi
omnino ab extrinseco; semel tamen facti,
eodem modo tendit voluntas per suum
actum in rem prohibitam, ac si ab intrin­
seco essent mala, et debita prohiberi: eodemque modo objectum est aliquid disso­
num et repugnans legi : unde nihil obesi,
quominus sic attactum communicet actui,
per quem attingitur, malitiam positivam
consistentem in illamet attingentia.
Denique infertur, doctrinam traditam Uto
communem esse omnibus et solis peccatis οΐ-κα
actualibus tam mortalibus quam veniali­
bus: quia in omnibus militat eadem ratio,
ut intuenti constabit. Nequaquam tamen
comprehendit peccata habitualia, sive ori­
ginalia, sive propria : neque ab illis ad ha?c
valet consequentia, ut vidimus num. 101.
Unde si praedictis peccatis habitualibus tri­
buenda vel neganda sit malitia positiva,
aliunde quam ex nostris rationibus proban­
dum erit: de quo late infra disp. 16, dub3
et 5. Pro hac vero satis hucusque diximus.

DISPUTATIO VU.
Deconlrarietafe peccati ad Deum et ad legem.
Quiain peccati diffinitione dicitur esse con­
tra legem, et consequenter esse debet contra
Deum legislatorem ; operae pretium est,
postquam egimus de illius, malitia et cons­
titutione, de hoc termino extrinseco. cui
opponitur, el de modo oppositionis ad illum
aliquid disserere : id quod ad pleniorem
ipsius peccati notitiam non parum conducet.

DUB. I

DISP. VH. DIB. I.

199
d

D( BIL’M I.
l'Iruin sil de essentia cujuslibet peccati esse
contra legem xlcrnam ?

Antequam resolutionem dubii tradamus,
vpiis esi pro illius intelligenlia nonnulla
prænolare.

Prxmittuntur quædam ad dubii decisionem.
QeJ

I. Primo igitur sciendum est, quod lex
iii la (ut dicitur a 1). Thoma infra quæst. 90,
titnû
art. 1) est quædam regula vel mensura ac­
tuum humanorum, secundum quam indu­
citur aliquis ad agendum, vel ab agendo
retrahitur : vel ut idem Ang. Doctor infra
quæst. 91, art. 1, describit, lex nihil aliud
est, quam dicta men practice rationis existens
in Principe, qui gubernat aliquam communi­
tatem perfectam. Sicut enim in intellectu
speculativo dantur quædam principia na­
turaliter nota : ut quodlibct est, vel non est :
totum est majus sua parte, etc. quæ sunt
causa et principium totius cognitionis spe­
culativa? : ita in intellectu praclico dantur
quædam principia practica per se nola, ut
quod bonum est faciendum, quod malum est
fugiendum, et similia, quæ sunt mensura
et regula practicæopcralionis. El hujusmodi
principia in nobis per se primo dicuntur
D.Tbus. feæ. Ex quo infert D. Th. loco cit. quod ipsa
ratio gubernationis rerum in Deo sicut in
Principe universitatis existens, legis habet
rationem. :et quia divina ratio nihil concipit
ex tempore : sed habet xternum conceptum, ut
dicitur Proverb. 8, inde est quod hujusmodi
legem oportet dicere xternam . Diitrt Differt vero hæc ælerna lex a providentia
viwe fauæ e°d°m fere modo describitur ab ipso
D, Thoma 1 p. quæst. 22, art. 1), quia lex
est prior el veluti ratio in genere causæ,
vel quasi causæ formalis objeclivæ, ex. qua
desumitur providentia. Rursus lex tenet se
ex parte objecti : et ideo neque est proprie
virtus intellectualis, neque se habet per
modum actus vel habitus, neque est per se
alicujus operationis immediate eliciliva.
I,TlmEcontra vero providentia tenet se ex parte
polenliæ et principii operativi, eslque
proinde virtus intellectualis : cujus actus
praecipuus est imperare et dirigere. I nde
lex hoc modo comparatur ad providentiam
sicut principia demonstrationis ad habitum
respicientem talia principia : aut sicut idea

existons in mente artificis comparatur ad
artem. Et sicut actiones artis attribuuntur
ideae, non quia ab ea eliciantur, sed quia
ex illa veluti ex forma desumuntur, et per
illam regulantur : sic actus eliciti a provi­
dentia attribuuntur legi. Et hac ratione po­
nuntur a D. Thoma quæst. 92, art. 2, ntD-Tiu)m,
proprii actus legis pr.rcipere et prohibere :
quia licet eliciantur solum a providentia ;
desumuntur tamen ex lege tanquam ex
forma objectiva, et regulantur per illam.
Quod optime explicuit Ang. Doctor de verrt.
quæst. 3, ari. I ad Ô, ubi sic ait : Dicendum
quod providentia in Deo proprie non nominat
legem xternam ; sed aliquid ad legem xlernam consequens. Lex enim xterna est consi­
deranda in Deo, sicut accipiuntur in nobis
principia operabilium naturaliter nota : ex
quibus procedimus in consiliando et eligendo,
quod est prudent ix, sive provident ix. Cnde
hoc modo se habet lex intellectus nostri ad
prudentiam, sicut principium in demonstra­
tione. Et similiter etiam in Deo lex xterna
non est providentia, sed provident ix quasi
principium : unde et convenienter legi xternx
attribuitur actus providentix, sicut omnis
effectus demonstrationis principiis indemons­
trabilibus attribuitur. Ex his habes, quid
proprie sit lex : quo i non ubique offendes.
2. Secundo notandum est, quod licet hu-AninVl1·
jusmodi lex secundum sect respectu ipsius v ' "
Dei sit ælerna et omnin necessaria, ita ut
nulla ratione potuerit ab ejus intellectu de­
ficere : quia tamen nobis in tempore et de­
pendentor a libera Dei voluntate notificatur
et quasi intimatur, idcirco libere omnino,
quantum est ex parte Dei, dependenterque
ab ejus voluntate, nos obligat. Nam ut lex
obliget, debet esse manifestata et intimata :
et ita potuit Deus ad observationem prædictæ Legis non obligare ; sicut potuit illam
non intimare, neque manifestare.
Fit autem hæc æternæ legis intimatio
mediis aliis legibus tempore incipientibus,
quæ sunt illius quædam participationes :
cujusmodi sunt lex humana, perquam hu­
mani legislatores, potestate a Deo et ab ejus
ælerna lego accepta, aliis in humanis rebus
moderantur, juxta illud Proverb. 8 : Per me Prnv.s.
Peges regnant, et legum conditores justa de­
cernunt : lex divina, quæ in sacra Scriptura
et sacris traditionibus continetur, per quam
ea præcipue, quæ fidei sunt, et humanam
rationem excedunt, nobis a Deo præcipiunliir : et lex naturalis, quæ est ipsum natu­
rale lumen practicæ rationis signatum in
mentibus nostris, juxta illud Psal.-1 : Signa- Psat.4.

*t

<;

:

200

DE VITIIS

tum est super nos lumen vultus tui Domine.
d.au> Ite hac lege inquit D. Ambrosius lib.’> de
hw- paradiso cap. 11 : Aon inscribitur, sed mnaseitur : nec aliqua ledi me percipitur; sed
profluo quodam natur? fonte in singulisexprimitur. igitur omnes islæ habent rationem
legis, proni participant legem æternam. et
ab ea derivantur :vt in virtute ejus habent
vim obligandi, prohibendi, et præcipiomli.
I nde quicquid fuerit contra aliquam hujus­
modi legum, eo ipso erit contra legem
æternam. Habetquese lex æterna respectu
nostrorum actuum ut mensura prima el
heterogenea superioris omnino ordinis :
aliæ vero leges habent se sicut mensura
proxima el homosenea, ac ejusdem ordinis
cum prædiclis actibus.Et licet in ipsaæterna
. Dei lege multo plura quam in omnibus aliis
legibus comprehendantur : eo quod omnes
illa» adhuc simul sumptæ tantum inadæqu ile et diminute eam participant : quoad
nos tamen propter rationem nuper tactam,
illa lumtaxat æterna lex præcipit, vel pro­
hibet, quæ in aliqua ex praedictis legibus
continentur : nam eæ solum nobis mani­
festantur. et intimantor ut præcepta vel
prohibita per æternam legem. Unde hi so­
lummodo actus habent esse formaliter con­
tra legem æternam. vel juxta illam, qui
sunt contra vel juxta aliquam ex praedictis
legibus temporalibus : sicut e converso quod
fuerit contraa'.iquamex hujusmodi legibus,
consequenter erit contra legem æternam,
ex qua, ut diximus, habent legis rationem,
et vim obligandi, præeipîendi, et prohi- I
bendi.
Animd- 3. Tertio observa, quod de facto certum !
vwsio est. omne peccatum esse contra aliquam
4lu’ legem : nam nullum est assignable, quod |
lege divina vel humana, positiva aut natu- |
ralinonsit prohibitum. Unde cum Paulus
item. 2. ad Roma. 2, gentes prédicat sine lege, et I
ait, qui sine lege peccaverunt, sine (ege peri­
bunt, intelligendus est de lege scripta per
Moysem, ut exponunt Ambros. August.
Ansel. D. Thom. et alii. Sed si non habent
legem scriptam (ait glossa) habent tamen le­
gem naturalem, qua quilibet intelligit, /7 sibi
conscius e$t quod sit bonum, el quod sit malum.
Quod satis explicuit Apostolus in verbis
sequentibus : Cum enim gentes qu? legem
non habent, naturaliter ea. qnr legis sunt,
faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi
sunt 1er ; (pii ostendunt opus legis scriptum
in cordibus suis. etc. De quo legendus est
D. Augus. Psal. 118, cont.25, ad illa verba :
Praevaricantes reputari, etc. Ad objectionem I

I

w

DISP. VIL DUB. I.

I vero, quæ hic fieri poterat de peccato ve­
niali, de quo D.Thom. infra quæst. 88, ari.
1 nd I, ait non esse contra legem, sed
pr.vter legem ; diximus supra disp. I. num.
3, ilieemusque iterum disp. 19, dub. 1.Sup­
posito igitur quod de facto omne peccatum
I est prohibitum aliqua lege, dillicultas non
modica est, an hæc prohibitio fuerit omnino
necessaria ad rationem peccati, ita ut sine
illa intelligi nequeat : adeoque de omnibus
peccatis sit vera ista causalis, quod ideo sunt
formaliter peccata. quia sunt contra legem
.rlernain,&eu quia sunt lege aliqua prohibita.
Denique observa, quod licet hæc nomina
malum, peccatum, et culpa secundum se prae­
cise sumpta non convertantur ; sed malum
sil in plus quam peccatum, et peccatum
quam culpa, ut docet D. Thom. supra quasi.
21. ari. l.in moralibus tamen et in actibuliberis idem omnino sunt, vel saltem ad
convertentiam dicuntur, ut Ang. Doctor
probat loco cit. art. 2, ubi in fine corporis
ita concludit : lTnde relinquitur, quod bonum
vel malum in solis actibus voluntariis cons­
tituit rationem laudis vel culpae, in quibus
idem es! malum, peccatum, et culpa. In quo
sane decepti sunt nonnulli, qui admittentes
(ut Medina refert supra quæst. 19, art.4)
odium Dei v. g. seclusa omni lege, non forepeccatum ; dicunt tamen futurum esse tunc
malum morale : et alii, quos refert Vasq.
in praesenti disp. 97, qui dicunt prædictum
odium in illo casu fore quidem peccatum et
malum morale; non tamen habiturum ra­
tionem culpae. Ut enim D. Thom. docet loco
cit. malum omne si sit in operatione vel in
actu, habet rationem peccati : et peccatum
eo ipso quod sit in operantis potestate* est
illi iinputabile ut culpa : unde repugnat in
actibus liberis id, quod seclusa lege non
haberet, rationem culpa?, habere rationem
peccati, vel mali moralis.

Ab

§ Π.
Decisio dubii ex mente Augustini, et
D. Thonix.

4. Dicendum ego est, de ratione omnis
peccati esse, quod sit prohibitum aliqua
lege, atque adeo quod sit contra legem aeter­
nam : nnde si omnis lex deficeret, et id.
quod modo est peccatum, non esset prohibi­
tum; eo ipso non haberet rationem peccati
neque mali moralis. Ita D. Thom. in hocD.The
ari. in solut. ad 3, ubi ait : Quod St prohi­
bitio referatur ad jus naturale, quod primo
continetur

continetur in lege æterna ; secundario vero
in naturali judicatorio rationis humanto,
tunc amne peccatum est malum, quia proh iι'·':· latum. Quæ etiam est sententia D. Augus­
tini pluribus in locis, praesertim 1, 2 do
peccatorum meritis el remiss, cap. 16, ubi
sic ait : Sed neque peccatum erit, si quid erit,
nisi divinitus jubeatur ut non sil. Et lib. 22
contra Faust, cap. 27, ubi diflinit peccatum
per hoc, quod sit contra legem xternam. Idem
UAfcr docet D. Ambrosius lib. 1 de paradiso,
cap. 8 : Aon enim (ait) consisteret peccatum si
interdictio non fuisset. Et subdit rationem
dicens : Quid enim est peccatum nisi divina:
legis pr.rvarica lio, et ca-leslium inobedientia
priieptorum. Idem tenet D. Bonavent. in 2,
71ryJdist. 35, dub. 4, circa literam Magistri,
HjujkOkam, Alrnaynus, et alii antiqui : quos reIerunt et sequuntur Juniores in praesenti,
toi. Medina difficult. 1, Alvar, disp. 130, Curiel
•‘Ut'jjub. 2, Zumel disp. 10, conclus, let 15,
^,· N. Cornejo disp. 1, dub. 2, Greg. Mart.
am. dab. 2, Antonins Perez in sua laurea cery.^· tamine 8, scholastico, Vega lib. 6. in Concil. Trident, cap. 29, el plures alii.
to Probatur primo : quoniam peccatum diffinitur per esse contra legem æternam :
‘■' ergo de ralione el essentia omnis peccati
est, quod sit contra talem legem : diffinitio
enim nihil aliud explicat nisi naturam et
£pb ^hliam rei. Dices ex A'asq. peccatum poc,} luisse ita diffiniri : non quia hoc sit de ra­
lione peccati ; sed quia de facto omne pec­
catum habet esse contra aliquam legem.
!S’ed hoc nullius momenti est : nam xæl esse
rm
contra legem, quod de facto habent omnia
peccata, pertinet ad eorum essentiam ; vel
non perlinet, sed convenit eis contingenter
ft accidenlalitcr ? si primum, habemus in­
tentum. Secundum autem dici non potest :
quia diffinitio non attingit illa, quæ accidenlaliter contingunt etiam in omnibus ;
sed quæ insunt rei per se et necessario,
alias non erit invariabilis, neque declarabit
naturam et essentiam diflinili, quod potuit
aliter se habere.
Secundo probatur : quia omne peccatum,
in quantum peccatum est, est prævaricatio,
f . in secundum illud Psal. 118. Praevaricantes re­
putavi omnes peccatores (erræ : prævaricatio
autem essentialiter est transgressio legis :
el ideo ubi non est lex (ait Apostolus ad RoUu. ma. 4), nec prævaricatio. Unde D. August.
Psal. cit. cont. 25 : Si prxvaricantes sunt
(inquit) omnes pecca lores terrx, nullum est
utique sine praevaricatione peccatum : nulla
f.d autem praevaricatio sine lege : nullum est

201

igitur nisi in lega peccat ume. Et confirmari
pote t ex illo I -loan. 3 : Omnis, qui facitAiwaApeccatum, el iniquitatem facit, et peccatum
est iniquitas. Ubi Montanus et alii sic ver-Montan
tunt : Omnis, qui fadl peccatum, et trans­
gressionem legis facit, et peccatum est
transgressio legis : ergo repugnat intelligi
peccatum, nisi intellecta oppositione ad
legem.
5. Tertio probatur assertio : quia in quo- Tenta,
libet peccato datur inseparabiliter malitia
privativa, quæ est privatio, vel actus debiti
si peccatum sit omissionis, vel rectitudinis
debita? in esse actui, si sit commissionis:
sed hujusmodi malitia non potest intelligi,
nisi inteliigatur debitum ex aliqua lege:
ergo omnino repugnat dari peccatum, et
non esse contra legem. Major quoad peccata
omissionis ex se liquet : quoad peccata vero
commissionis satis probata fuit disp. præced. dub. I. Minor autem facile suadetur :
quia privatio essentialiter est carentia for­
mæ debita? et privatio moralis, de qna lo­
quimur, carentia formæ debite debito
morali, scilicet ex lege: ergo repugnat in­
telligi hujusmodi privationem absque prædicto debito.
Quarto: de ratione omnis peccati est, ut ultima,
sit contra dictamen rationis : et idcirco
habet esse peccatum, quia est contra prædiclum dictamen; sed dictamen rationis
habet rationem legis ; imo est ipsa lex na­
turalis, quæ est participatio legis æterna?:
ergo. etc. Major suadetur: tum quia omnis
moralilas sumitur per ordinem ad ratio­
nem, quæ est proxima regula actuum mora­
lium·, unde sicut bonitas moralis consistit
in conformitate actus cum ratione : sic ma­
litia consistere debet in difformilate vel
disconvenientia ad illam, seu in hoc quod
sit contra ejus dictamen. Tum etiam quia
non solum ea, quæ sunt mala, præcise quia
prohibita lege positiva, sed etiam illa, quæ
prohibentur ut intrinsece mala, ut menda­
cium, furtum, adulterium, etc., desinunt
esse formaliler peccata, eo ipso quod non
sint contra dictamen rationis: et ideo si quis
invincibiliter existimans non esse illicitum
mentiri ad luendam proximi vitam, aut
furari ad tribuendam eleemosynam, men­
tiatur, vel furetur ; non peccat : non ob
aliud nisi quia in hoc casu nullum est
dictamen rationis prohibens hujusmodi
actus: ergo, signum est, omnino requiri
prædictum dictamen ad rationem peccati.
Confirmatur a paritate rationis ex his,
quæ in aliis generibus dicuntur peccata. 1 *

j
!

f.

2oe

Λ;

< Γ. ’

• K -,
• IY■ <

•*

'i

■

DE VITIIS. ET PECCATIS.

Nam in genere naturæ non potest aliquid
intelligi ut defectuosum et peccatum, nisi
per oppositionem vel defectum a regulis
naturæ, quæ sunt ipsa principia el virtutes
naturales: similiter in genere artificialium
nullus intelligitur defectus nisi per oppo­
sitionem ad regulas artis : unde si defice­
rent hujusmodi regulæ.nullaque esset ars·,
nullum posset intelligi peccatum artis,
neque aliquid posset concipi ut in hoc ge­
nere defectuosum : ergo neque in genere
morali poterit aliquid intelligi ut peccatum
et defectuosum, nisi per defectum vel op­
positionem cum dictamine rationis, quæ
est proxima et immediata regula istius ge­
neris. Desumiturquehæc ratio el confirma­
tio ex D. Thoma quæst. 2 de mal. art. 3.
Ettn6. Decurres ex adversariis, dictamen ra*in:u tionisad peccandum requisitum, ex cujus
defectu furari et mentiri in casu argumenti
non sunt formaliler peccata, non habere
rationem legis; sed cujusdam judicii enun­
tiativi, quo judicamus non esse mentien­
dum, non esse furandum, etc. sine eo quod
tale judicium aliquid horum per modum
legis prohibeat, vel oppositum præcipiat.
Indeexeo quod hujusmodi dictamen de­
beat in ratione praeexistere ad hoc ut detur
peccatum, non concluditur necessariam
esse ad id prohibitionem alieujus legis.
læfü·
Sed contra : nam prædictum dictamen
est ipsa lex naturalis, quæ est participatio
legis ælernæ, juxta dicta num. 2, ul recte
vidit D. Thorn, in hoc art. ubi expresse
dicit, jus naturale primo contineri in lege
æterna ; secundario cero in naturali judica­
torio rationis humanx. El infra quæst. 91, j
art. 2, ea ratione probat dari in nubis legem
naturalem ex impressione legis ælernæ.
quia datur prædictum dictamen et lumen
rationis, discernens quid sit bonum, el quid
sit malum : quid faciendum ; vel non faPjji.i. ciendum : de quo lumine dixit Psalmista:
Signatum est super nos lumen vultus tui Do­
mine : Quasi lumen rationis naturalis (prol».Tbom.SC(lu^ur -^n6- Doctor) quo discernimus quid
sit bonum, et quid sit malum, quod jiertinel
ad naturalem legem, nihil aliud sit, quum
impressio divini luminis in nobis. Unde pa­
tet. quod lex naturalis nihil aliud est quam
|xirficijxiliu legis xternr in rationali creatu­
ra. Hoc etiam modu intellexit h-gem natu­
ralem Hugo de S. Viet, lib. 1 de sacramen­
UlteO
•les. tis, parte 6, cap. 7, ubi sic ait : In prxeepto
Vici. naturx tria sunt : prxeeptio, prohibitio, et
concessio : prxeeptum autem naturx nos ni­
hil aliud infelligimus quam ipsum discretio-

nem naturalem, qur intrinsecus inspiratu eu.
ut per eam huinu erudiretur de his, qux dbi
rei appetenda, vel fugienda fuerant. El sane
nisi hujusmodi lumen et dictamen rationis
dicamus legem naturalem ; nihil apparet,
quod in rationali creatura, quatenus ratio­
nalis est, habeat rationem talis legis, ut intuenti constabit.
Deinde impugnatur prædicta evasio. Nam
vel judicium dictans non esse mentiendum
(quod requiritur ut mentiri sit formaliler
peccatum) dictat hoc solum speculative per
modum simplicis enuntiationis de futuro,
ita ut sensus sit, quod mendacium non erit,
aut quo I non est futurum ’? Et hoc dici ne­
quit : alioqui tale judicium, quoties menda­
cium postea sequitur, esset omnino falsum.
Vel est judicium practicum inducens el mo­
vens ad non mentiendum, ut sit sensus
neminem debere mentiri ; sed omnes teneri
ad non mentiendum. Et si hoc dicamus,
jam prædictum judicium habet rationem
legis, aut intimationis legis iquidem imponit vel notifient obligationem non men­
tiendi.
7. Confirmatur: vel illud judicium nwvet ad non mentiendum per modum prae­
cepti ; vel solum per modum consilii, con­
sulendo scilicet oppositum ? Hoc secundum
dici non potest : quia ad peccandum non
sufficit consilium de eligendo oppositum:
alias omittere quæ cadunt sub consilio esset
peccatum : ergo dicendum est primum:et
ita nihil deerit prædicto judicio ad rationem
legis.
Dices secundo, judicium requisitum ad
peccandum nec prohibere mendacium, nec PB
solum consulere oppositum, sed intimare
et manifestare mendacium esse malum, et
ideo non proferendum. Sed hoc etiam facile
refellitur : quia nisi homo judicet illicitum j,
esse facere malum, aut se teneri ad non
faciendum id, quod appellatur malum,
quantumcunque sciat mendacium esse ma­
lum, non peccabit mentiendo, nec menda­
cium illi ad culpam imputabitur: imosi
aliquis per errorem invincibilem judicaret,
hic et nunc licere sibi facere hoc malum,
quod est mentiri, propter aliquod majus
bonum, operaretur bene mentiendo : ergo
non sufficit ad peccandum judicium judi­
cans quod hoc sit malum, nisi simul habeat
vim praecepti et legis de non faciendo tale
malum. Deinde aut prædictum judicium
proponit vitandum esse mendacium necesI sario et sub obligatione aliqua : aut omnino
I libere nulla interposita obligatione? Si
necessario,

DISP. VIL DUB. 1.
necessario, erit lex vel intimatio logis :
sola enim lex proponi! objectum ut neces­
sario faciendum, vel non faciendum. Si
libere, non erit peccatum mentiri: quia
nulli imputatur ad peccatum, quod sibi
proponitur ul omnino libere faciendum,
vel non faciendum.
Neque obest, si objicias, tum quod omnis
le.x includit, vel supponit actum voluntatis:
eo quod est de rationo legis movere sibi
subditos, quod perlinet ad voluntatem : sed
judicium, de quo loquimur, non necessario
includit aut supponit prædictum actum:
ergo non habet ratiunem legis. Tum etiam
quod actus legis perlinent ad prudentiam
vel providentiam, cujus est præcipere et
prohibere: atqui prædictum judicium om­
nino antecedit prudentiam, et est actus synderesis : ergo. Tum denique quod prædictum judicium sæpe est erroneum : ut patet
in eo, qui judicat se teneri ad mentiendum
propter tuendam proximi vitam : ergo non
potest habere rationem legis. Palet conse­
quentia : quoniam lex omnis creata reduci­
tur in Deum, et est participatio legis ejns
ælernæ : constat autem, errorem nec parti­
cipare aliquid Dei, nec in eum posse reduci :
ergo, etc.
8. Respondetur enim ad primum, judi­
cium naturalis rationis esse quasi intima­
tionem legis æternæ Dei, ut num. 2 dice­
bamus ; et non nisi in virtute talis legis
habere vira obligandi et præcipiendi : unde
satis est, quod in Deo, in quo est ipsa lex
ælerna, et qui est immediatus auctor legis
naturalis, præsupponat actum voluntatis
divinæ, ut 'possit modo dicto movere, et
habeat rationem legis. Ad secundum dicen­
dum est, quod licet in ipso legislatore actus
legis sint actus prudentia?, cujus est impe­
rare·, et ita in Deo, qui est auctor legis
naturalis, sint actus divinæ providentiae,
juxta dicta num. 1, in subditis tamen qui­
libet actus, qui superioris imperium mani­
festat, et virtutem ejus participat, habet
vim legis : quatenus per ipsum lex et prae­
ceptum superioris cum quadam motione et
obligatione inferiori intimatur. Unde quia
per actus synderesis lex aeterna Dei et
præceplum ejus crealuræ rationali mani­
festatur, et intimatur modo dicto; idcirco
predict! actus habent rationem sive vim
legis, el dicuntur lex naturalis vel ejus
ictus. Licet enim hujusmodi actus antece­
dant prudentiam ipsius crealuræ; subse­
quuntur tamen divinam providentiam,
suntqueejus veluti aclus imperati : et ita in

203

virtute istius possunt imperare, el habere
vim legis. Ad tertium admittimus, prædic­
tum judicium posse esse erroneum vel vincibiliter, vel invincibiliter : tunc autem non
per se, aut quatenus erroneum est, habet
rationem legis ; sed in virtute alterius ju­
dicii semper veri, dictantis conscientiam
esse sequendam, dum non apparet mala ;
propter evidens periculum incidendi in
peccatum, operando contra illam ; et ad
cavendum temerarium modum sic operan­
di. Suflicit autem, quod hoc posterius ju­
dicium verum ex Deo sit, et participatio
legis æternæ, ut vis obligandi, quæ repeti­
tur in judicio illo falso, etiam sit a Deo ;
sine eo quod error, quatenus error est,
possit ei aliquo modo attribui.

§ in.
Aliorum opinio cum suis fundamentis.
9. Oppositam sententiam tenuere Grego- Gu­
rius in 2, dist. 3-Lquaast. 1, art. 2. Corduba
lib. 3, quæst. 10. Almaynus vero tract. 3
moral, cap. 16, eam probabiliorem existi­
mat. Qui et alii non omnino negant esse de
ratione peccati, quod sit contra legem ; sed
aiunt, non semper legem, cui debet opponi,
esse proprie legem prohibentem, vel impe­
rantem ; sed sufficere judicium enuntians
quid liceat facere; vel non liceat; absque
imperio lamen : quod est de ratione legis
proprie dictæ. Vasquez vero in præsenti Vai,fdisp. 97, magis directe opponitur sententia?
D. Thomæ: negat enim absolute esse de
ratione peccati in his, quæ sunt intrinsece
mala, quod sil contra aliquam legem, quo­
cunque modo lex sumatur : sed essentialem
peccati rationem dicit desumi exoppositione
ad naturam rationalem, nullo habito res­
pectu ad legem. Et pandem sententiam
tenet reipsa Montes, disp. 3, quæst. 8, Moniesquamvis in modo loquendi oppositum as­
serere videatur. Probatur primo ex com­
muni axiomate, quod peccata quædam
sunt mala solum quia prohibita ; quædam
vero prohibentur, quia sunt secundum
se mala : ergo in his prius est, quod sint
mala et peccata, quam quod lege prohi­
beantur.
Confirmatur : quia illa, quæ prohibentur Primam
quia mala; adhuc essent mala, quamvis ,,r6U*
ndn prohiberentur ; semper en un odium
Dei v. g. sive prohibitum sit. sive non pro­
hibitum, habet rationem mali : ergo ut sint

DISI’. VU. IH B. i.

205

DE V1TUS, ET PECCATIS.

iwn Cot proprie causulis, nec probat ropti—
gnanliam peccati ad legem per inordinatio­
mala non necessario dependent a prohibi­
formalissinw ut malum el peccatum : sed
î
nem tanquam per aliquid prius; sed reddit
tione legis.
pro illo priori nondum intelligitur tale
<ensq.ni omnino formalem, sicut redderet
Sato Huic argumento respondet D. Thom. in
odium prohibitum: nam prohibitio el lex
hæc propositio c.z eo quod Petrus est homo,
DTboœ
*n solut. ad -l : /licendum. quod
necessario supponit in Deo saltem scien­
rst animalrationale: unde sensus prædictæ
curti dicitur, quod non omne peccatum idea
tiam simplicis intelligent!®, et objodum
propositionis est, quod peccatum per id
est malum. quia est prohibitum, intelligitur
cognitum per illam secundum se, el ut
ipsum, per quod habet esse inordinatum,
de prohibitione factu per jus positivum: si
dignum prohiberi: igitur antecedentur ad
repugnat juri naturali, et opponitur illi :clc.
autem referatur ad jus naturale, tunc omne
omnem prohibitionem et legem prædictum
quod nihil aliud est in peccato inordinatum
peccatum est malum, quia prohibitum. Unde
odium habet esse malum el peccatum,
esse, quam hujusmodi repugnantia ot oppo­
axioma Theologorum quoad illam partem
11. Respondetur ad argumentum, suffi-;
sitio : quod verissimum est, et confirmat
quod qurdam prohibentur, quia mala, habet
cientem rationem esse, ut ea, quæ lex nanostram assertionem.
locum solum in jure positivo, cum prohi­
turalis prohibet, rite prohibeantur, quod *
'v» 21. Ad primam confirmationem aliqui
bet ea. quæjure naturali erant etiam pro­
prædicla lex sil participatio legis æterna·
ex Thomistis negant potuisse Deum non
hibita. el ex hac prohibitione habebant jam
et increatæ Dei : nam eo ipso potest in vir­
prohibere odium sui : quia lex æterna est
rationem mali : jus vero naturale nihil
tute ejus, quod illa prohibet, prohibere·.
ns- omnino necessaria in illo, et ab intrinseco
prohibet formaliler quia malum ; sed omne
Cæterum respectu ipsius legis ælernæ nulla
t® determinata ad prohibendum ea, quæ repuquod prohibet, ideo est malum, quia per
aptior ratio assignari potest, cur hæc pro­
gnanl divinis attributis. Scd hæc solutio,
tale jus est prohibitum. Der quod palet ad
hibeat, et illa non prohibeat ; nisi quod ipsa
quamvis ex parte verum contineat, non
confirmationem: nam illa, quæ jus positi­
est prima regula: el ideo perse ipsam est
evacuat difficultatem. Nam etsi lex æterna
vum prohibet, quia mala, prius per legem
determinata ad hoc ut quædam illi dissosecundum se et prout in Deo, sil omnino ne­
naturalem fuerunt prohibita : et ideo ex vi
nent : quædam vero non dissonent: atque
cessaria : et ita inlellectnsel voluntas divina,
istus prohibitionis remanerent mala, quam­
adeo nt illa prohibeat; et hæc non prohi­
quantum est ex parte sua. necessario repro­
beat. El quia hujusmodi prima regulaest
vis illa non accederet.
bent odium Dei ; manifestare tamen et inti­
omnino invariabilis ; fieri non potest, ut
10. Sed surgit hinc objectio, quæ erit semare creaturae rationali talem legem, libe­
ea, quæ semel ei directed per se dissonant,
1rglt. eundum argumentum: quia etiam respectu
rum fuit Deo, utpote ad quod, absolute
nv ü'u.'.juri? naturalis debet inveniri in rebus pro­
non semper dissonent: et quæ semel directe
loquendo, et attenta potentia ejus absoluta,
el
immediate
prohibet,
quantum
est
ex
hibitis aliqua ratiosuæ prohibitionis: alias
nulla necessitate tenetur : lex autem non
non esset cur potius odium Dei, furtum,
parte sua. non semper prohibeat. Quare
manifestata non obligat : et ideo in ordine
nec prohibere unquam poterit actum amo­
mendacium, el similia, quam opposita pro­
adoperandum formaliter contra illam, ita
hiberentur : hæc autem ratio non potest
ris Dei; nec ejus odium, quantum est ex
se habet, ac si non esset. Supponamus ergo,
esse alia, nisi quud odium, furtum, menda­
parle sua, non semper reprobare et prohi­
Deum non manifestasse homini suam legem
cium, et similia ex se ante omnem prohi­
bere. Adde, etiam antecedenter ad omnem
sternam, secumquod habet prohibere odium
bitionem sunt mala el digna prohiberi :
legem assignari posse in ipsis rebus prohi­
ipsius Dei : et ponamus, hominem tunc fe­
quod non habent eorum opposita. Imo ipse
bitis per legem naturalem sufficientem ra­
cisse actum talis odii, et redit casus hujus
D.Tbcm. D. Thom. hoc loro videtur recurrere ad
tionem ut prohibeantur: non quidem quia
confirmationis.
prædiclam rationem : nam cum dixisset,
ante talem prohibitionem sint mala el pec­
Dices, ex suppositione quod Deus condi­
respectu juris naturalis omne peccatum esse
cata formaliler ; sed quia sunt talia initiative
derit creaturam rationalem intellectu et vo­
malum, quia prohibitum, subdit : Ex hoc
et fundamentaliter: et per hoc ab intrinseco
luntate prædilam, non potuisse abscondere
enim ipso quod ed inordinatum, juri naturali
et determinata, ut a lege æterna discordent:
illi legem naturalem : quia ipsum naturale
repugnat. Sentit ergo aliqua peccata prius
apta nata ut per illam prohibeantur, post
lumen intellectus habet rationem hujus le­
esse inordinata, ac proinde mala in se ipsis,
cujus prohibitionem erunt mala et peccata
gis. Contra : quia lumen rationis, in quo
quam repugnent juri naturæ.
completive.
consistit prædicta lex, non est ipsemet in­
conGr- Confirmatur: ponamus Deum neque lege
Si autem petas, in quo consistai malitia
tellectus præcise secundum suam essentiam ;
«atlo positiva neque naturali prohibuisse odium
hæc initiati va el fundamentalis? Responde­
sed pertinet ad habitum synderesis, qui
•luplex. guj, ({UCKj nu||am videtur repugnantiam in­
tur consistere in eo quod predicts res se­
distinguitur realiter ab intellectu, et est ha­
volvere: adhuc tale odium libere exerci­
cundum se repugnent alicui ex divinisperbitus illi superadditus : ut D. Thom. docet
tum. esset malum et peccaminosum. Quis
feclionibus : ut odium Dei summæ boni­
quæst. 1G de verit. art. 1 et 1, p. quæst. 79,
hoc dubitet? et tamen non per ordinem ad
tati, mendacium summæ voracitati. furtum
art, 12. De quo videri possunt N. Complut,
aliquam legem, ut supponimus : ergo, etc.
summæ justitiæ ot æquitati, et sic de reli­
in logica disp. 20, quæst. 1 et 2, et quæ di­
Confirmatur secundo : in illo priori, in
quis. Quæ tamen repugnantia nequaquam
ximus in tract.de virlut. disp. 2, a num. 38.
quo divinus intellectus per scientiam sim­
invenitur in actibus oppositis : et hæc for­
Curergo non potuisset Deus etiam si crearet
plicis intelligent]® cognoscit odium Dei.
tassis est illa inordinatio, quam Ang. Doc­
rationem naturalem cum sua potentia intel­
præcisesecundumsuaprædicataessentialia :
tor hoc in loco videtur concedere peccato
lectiva, non communicare illi hujusmodi
vere cognoscit illud ut oppositum suæ boni­
ante prohibitionem juris naturalis, ut tan­
lumen et legem ?
tati, el ut avertens ab ea creaturam ratio­
Pn
gitur in argumento. Quamvis etiam dici
Omissa igitur hac solutione, respondetur,
nalem, ipsique rationali creaturæ discon­
possit, quod illa propositio /rccalum exta
veniens el dissonum: ergo cognoscit illud
quod est inordinatum, juri naturali repugnat
non

nequo odium Dei neque alium quemcunque
actum in casu illo futurum esse peccatum,
vel mulum morale complete et formaliter :
quia ubi nulla esset lex, nulla potest esse
prævaricatioaul pecca tum. Esset tamen prae­
dictum odium peccatum, et malum morale
fundamentaliter et initiative juxta dicta
num. præced. imo esset etiam mala dispo­
sitio physica naturæ rationalis, sicut est
error invincibilis. Unde neque Deuscausaret tale odium quantum ad suam differentialem rationem secundum id, quod expri­
mit; nec posset illud alicui præcipere : quia
non solum divinæ causal i tali repugnat id,
quod est formaliter peccatum, sed etiam
quod habet esse tale initiative et funda­
mentaliter.
13. Sed urgebis : odium Dei in illo casu
averteret formaliler ab illo aversione con­
traria : ergo esset formaliter malum morale
et peccatum : cum ratio hujus mali in hac
aversione consistat. Respondetur, non quanlibet aversionem a Deo esse formaliter ma­
litiam moralem ; sed quæ avertit ab illo ut
objecto et fine morali, hoc est, praescripto
et designato per legem, proindeque ut a le­
gislatore : odium autem in prædicto casu
averteret a Deo ut objecto physico, non vero
ut objecto morali : unde non esset formaliter aversio moralis, qualis exigitur ad pec­
catum : sed physica dumtaxat, quæ solum
initiative et fundamentaliter peccatum cons­
tituit.
Urgebis secundo : si Deus ab initio potuit Alia
replica.
(saltem quoad nos) non prohibere odium
sui ; etiam nunc postquam ab ipso prohibi­
tum est, poterii in hac lege dispensare :
nam qui libere imponit legem, sicut potuit
eam non imponere, potest, postquam posita
est, eam ex toto abolere, adeoque multo
melius super ea dispensare. Hoc autem ex­
presse est contra D. Thomam infra quæst.
100, art. 8, ubi tenet, praecepta Decalogi
etiam respectu Dei esse indispensabilia :
ergo. Respondetur negando majorem, lo- Eucrquendo de dispensatione proprie et stricte vatur.
dicta, de qua D. Thom. loco cit. Quia ad
hanc dispensationem necessarium est, ut
per eam honestum et licitum reddatur, quod
per legem erat illicitum : undo cum odio
Dei et aliis peccatis, quæ secundum se divi­
nis attributis opponuntur, omnino repugnet
honestari et fieri licita ; idcirco nequit Deus
super illa proprie dispensare. Quamvis pos­
sit, vel non manisfestare nobis suam legem,
qua illa prohibet ; vel postquam manifesI tata est, iterum substrahere, et quasi sus-

<

1Λ

DE VITIIS,

l«endwe hanc manifestationem. Remanoreutque tunc pradicta peccata ut initiative
el fundamentaliter mala et prohibita, sicut
ante prohibitionem legis ; non tamen ut a
Deo approbata Linquam licita, atqiu? adeo
neque ut dispensata.
>·!αΐιο μ Per quod patet ad secundam coniir....... maUonem : solum enim convincit, quod m
6r.m- illo priori ante omnem prohilionem legis
ιι«;:ί<. cegriKXscil Dens odium sui ut peccatum et
malum morale fundamentaliter et initia­
tive, el ad summum iit malum formaliter
in ordine physico, utpofo male alliciens
et disponens creaturam rationalem in hoc
ordine. Non autem pro illo signo cognosce­
ret illud ul peccatam et malum morale fer­
mai! ter : sed hac ratione sicut
peccati,
ita ejus cognitio dependet a lege. Neque
alitet cognosci potest in quocunque signo
ut formaliler peccatum nisi eo modo quo
cognoscitur prohibitum per legem. Unde
si cognoscitur ut peccatum solum possibile,
sicut cognoscit;:r j>er scientiam simplicis
intelligent iæ, lex etiam vel ejus intimatio
cognosci debet saltem ut possibilis: si vero
cognoscatur ul futurum ve! existons, sicut
cognoscitor in signo sequenti per scientiam
visionis seu liberam, debet etiam cosmosci
prohibitio et intimatio legis, eodem saltem
modo existons vel futura. Quamvis enim
æterna Dei lex, ut habet esse in se ipsa,
sil sempiterna et omnino necessaria, proin­
deque cognosci non possit neque solum ut
possibilis, neque ut proprie futura; ejus
tamen intimatio ad extra est omnino li­
bera, sicut est libera permissio peccati: el
ideo non minus quam peccatum et ejus per­
missio potest a Deo vel ut possibilis, vel ut
latura, aut existons cognosci. Per quod ta­
cita replica manet soluta.
i.cus Si vej-o urgeas, quod respectu natnræ raobjcciio. tionaiis U| talis omne malum est malum
morale: quia malum morale nihil aliud
est nisi malum rationalis creatura : ergo
vel odium Dei, nt cognoscitur a Deo ante
omnem legem, non cognoscitur ul formali­
ler malum naluræ rationalis, adhuc physice;
vel cognoscitur formalissime ul malum moTothiur. ra^e- Respondetur negando antecedens:
nam sicut ordo moralis supponit physicum,
ipsaque rationalis creatura el actus ejus ad
utrunque ordinem spectant: ita ejus per­
fectio et imperfectio, bonum et malum po­
test in utroque isto ordine attondi : potestque aliquid, quod est bunum illi in ordine
physico, esse malum in ordine morali, et e
converso. Ut patet tum in actu fidei infusa?

elicito propter inanem gloriam: (pii in or­
dine physico, et secundum quid lidei esi.
habet esse bonus creatura? rationali, el ma­
xima perfodio intellectus: ul vero Iit prop­
ter inanem gloriam, esi malus moraliter
et denieritoriu.s. Tum etiam in errore in­
vincibili, qui in ordine physico est mala
dispositio intellectus : et tamen in genere
moris potest esse bonus e( laudabilis. 1’nde
cum dicitur malum morale idem esse ac
malum rationalis creatu no ; intelligendum
est de malo ejus ul operantis per lumen
naturalis rationis, quod habet vim logii;
non vero de quocunquo potente disconve­
niente)· allicere prædictam naturam, quo­
libet modo sumptam.
15. Tortio probatur eadem sententia :Tira
quia non est de ratione boni moralis, quod
sit juxta legem praecipientem : alias opera"**
consilii,otquænon cadunt sub præcepto,non
essent bona : ergo neque erit de ratioiie pec­
cati, quo i sit centra legem ipsum prohi­
bentem. Patet consequentia: nam contra­
riorum eadem est ratio et mensura: et per
oppositionem ad eandem regulam actus debetdici malus ; ex cujus conformilatehabet,
quod sit bonus. Hoc argumentiiinsolvinius Er-in tract, de bonit. el malit, disp. 1, num. fia
77. Nunc breviter respondetur negando an­
tecedens : nam etiam opera consilii el
quodcunque opus bonum cadunt aliquo
modo sub lege praecipiente. Quia etsi lex
non absolute praecipiat hujusmodi opera,
et ideo, absolute loquendo, non sit peccai
tum illa omittere; præcipit tamen eorum
:
rectitudinem et bonitatem, supposito quod
|
voluntas in tali materia operetur; prout
I
etiam explicuimus disp. præced. a num. 9.
'
Ultimo probatur: nam ex nostra sen-Ara· '
teniia sequitur, omnia peccata esse ejus-®’1·
dem speciei, et peccatum inobedientiæ non®
distingui ab aliis peccatis : at utrunque hoc
est manifeste falsum : ergo, etc. Sequela
quoad primam partem suadetur : nam cum
peccata speciem sumant ab objectis secun­
dum eam rationem, secundum quam ad
illa terminantur : si esset de ratione omnis
peccati respicere objectum ut prohibitum
per legem, omnia terminarentur ad illud
sub eadem specifica ratione, scilicet sub
ratione prohibiti : proindeque omnia essent
ejusdem speciei. Ex quo secunda pars prædidæ sequela? etiam probatur. Quia pecca­
’ tum inobedientiæ specificatur ab objecto
sub ratione prohibiti : ergo cum in ista
ratione juxta nostram sententiam omnia
peccata conveniant, omnia erunt inobedien­
tiæ

DISP. VU. DI B. I.
r

«

lia? peccata, nec erit aliquid, per quod Ω
peccato inobcdicnli.o condislingnantur.
EW’
16, Respondetur negando sequelam quoad
n!*r.
ulraiKjue pariem. Et ad probationem prio­
ris dicendum est legem, quamvis in se sit
una; in prohibendo tamen peccata esse
multiplicem juxt i diversas materias, in
quibus prohibentur, aul juxta diversa pro­
hibendi motiva : unde licet peccata respiciant objecta ut prohibita : possunt adhuc
per ordinem ad illa specifice distingui.
Adde, peccata non ita dependere a loge,
quasi illam vel ejus prohibitionem rospicianl per modum objecti speci fica livi, vel
per modum termini, ad quem convertunt:
sed quia sunt recessus ab illa ut a termino
ο quo. Unde proprium specificativum et
dislinclivuin peccati non est lex, nec pro­
hibitio; sed objectum peccati ut repugnans
prohibitioni : el quia objecta diversa sunt;
I'/Ossunt optime peccata per ordinem ad illa
specie distingui, quamvis non distinguan­
tur per ordinem ad legem. Sed de hoc dicemusdisp. sequenti dub. 2, et videri possunt,
quæ diximus in tract, de bonit. et malit,
disp. 1, dub. 4, et dub. 6, a num. 93.
Ad probationem secundae partis respon­
detur, inobedientiam proprie dictam condistingui ab aliis peccatis : quia non ut­
cunque respicit objectum ut prohibitum ;
sed ita quod ipsamet prohibitio, ut ejus
violatio habet respectu illius rationem ma­
teris et objecti per se inspecti ab inobedienlia : cum tamen respectu aliorum
peccatorum prohibitio tantum sit veluti
generalis conditio concomitans illorum ob­
jecta: quæ proinde juxta diversitatem ip­
sorum objectorum modificatur et di versi­
ficatur. Adde ex D. Thoma 2,2, quæst. 101
et 105, quod sicut de ratione obedienliæ
proprie dictæ non utcunque est facere juxta
legem, adimplendo rem præceptam ; sed
debet obediens hoc per se intendere : ita ad
inobedientiam proprio et specialiter dic­
tam non sufficit utcunque facere rem pro­
hibitam ; nisi peccans intendat facerecontra
ipsam prohibitionem : quod tamen non re­
quiritur in aliis peccatis. Diximus, ad inoMicnliam proprie et specialiter dictam : quia
si inobedientia large et minus proprie ac­
cipiatur, est generalis conditio consequens
omnia peccata, et non peccatum speciale,
ut D. Thom. docet cit. quæst. 101, art. 2
ad 1. Ex quo potius confirmatur nostra
assertio: quia si in quolibet peccato inclu­
ditur, quod sit hoc modo inobedientia;
etiam erit de ratione ipsius, quod sil contra

207

legem : nam inobedientia, etianJ hoc modo
sumpta, nequit intelligi sino transgressione
præcepli el legis.
Publiant hic nonnulli, an peccatum eo
sit contra rationem, quo est contra legem ;
et a converso ? Sed juxta dicta non est diffi­
cilis responsio : nam cum ipsa ratio habeat
vim logis, planum est eo ipso aliquid opponi
cum ratione, quo opponitur legi. Quod quo­
modo verum sil, etiam in illis peccatis, quæ
lege positiva, sive divina, sive humana
prohibentur, explicuimus disp. 2, num. 4,
et num, 18 et 19.

DUBIUM II.
Qua ratione peccatum sit cordra Deum, et
ejus offensa?

17. Extra controversiam est, peccatum Mitessp aliquo modo contra Deum et offensam
illius : Constat Deum nostrum peccatis of­
fensum, dicitur Judith cap. 11. Quo suppo­
sito, quaerimus, qua ratione? an nimirum
per se, el ex propria sua essentia; an
vero aliunde el quasi per accidens?ex qui­
busque capitibus hoc peccato conveniat? et
insuper qualiter ad illud se habeat ratio
offensa? divinæ? Neque ita accipiendum est,
cum dicimus peccatura esse contra Deum,
quasi ipsi Deo secundum se et in se directe
et formaliler opponatur, sicut unum con­
trarium opponitur alteri : Deo enim, ut est
in se ipso nihil potest esse contrarium. Sed
dicitur contrariari illi objective, aut qua­
tenus ei displicet per modum objecti ; aut
quatenus contrariatur charitati vel aliis
virtutibus, quæ habent ipsum Deum pro
objecto vel fine. Sicut etiam offensa et in­
juria Dei non ideo appellatur, quia effective
ei noceat : Si enim peccaveris (inquit Job ίθί»,35.
cap. 35), quid ei nocebis? el si multiplicate
fuerint iniquitates tuæ, quid facies contra
cum? Sed dicitur injuria et offensa, quia
nocet in affectu peccantis. Omnis enim, qui
mortaliter peccat, vellet, quantum est ex
parte affectus saltem interpretative, Deo
malum inferre, illumque honore debito
privare, si hujusmodi nocumenti esset ca­
pax. In quo ipso secundum prudentem æsfimationem injuriam ei irrogat, et Deus
ipse reputat se ut ab illo offensum. Quia
vero solum peccatum mortale habet esse
hoc modo offensivum Dei, et simpliciter
contra ipsum ; peccatum aulem veniale non
tam habet esse contra, quam praeter Deum,
nec simpliciter offensa ejus dicitur : de illo

■

$08

di·: vitiis,

quid positivum, ut disp, præced. vidimus:
ergo non eadem ratione aliquid est pecca­
tum, et Dei offensivuni.
Respondetur ad primam ex his objectio­ w
nibus, Philosophos, qui vere cognoverunt
essentiam peccati, cognovisse otium esse
Deciditur prima pars dubii.
contra Deum : ut videre est ut Socrate apud
h
Platonem in Phaedone sive dialugo de,CutTâ.
Dicendum est, peecalum non aliunde et
anima : el Cicero in somnium Scipionis post
quasi per accidens, sed secundum se el ex
alia ad hoc propositum sic ait : Eorum
propria sua ratione esse contra Deum et
animi, qui se corporis voluptatibus dedide­
offensam ipsius modi/ explicato. Hæc asser­
runt, earum que se quasi ministros habue­
tio est adeo communis, ut supervacaneum
runt, etc. Deorum et hominum jura vio­
sit aliquem in particulari pro ea recensere.
laverunt. Neque D. Thom. aliquo modo
Desumitur ex sacra Scriptura, in qua pas­
oppositum insinuat-, sed solum ait pecca­
sim peccata dicuntur offensiones, injustiti.r,
tum, ut offensa Dei est, potius ad Theolo­
Jer n *nj,jr** ·’111 videre est Isai. 11, Jerem. 21,
gum quam ad Philosophum perlinere. In
Eiêçii. Ezechiel II el 18, et 20, Matth. 5, Ad Roquo non negat potuisse adhuc secundum
3üuL5.'man· i» -ïaeobi 2, et alibi frequenter. Pro­
Riiio batur ratione. Quia peccatum formaliter,
hanc rationem etiam a Philosophis suo
vscr·
modo cognosci. Quamvis etiam posset dici,
tionis. quatenus tale est, et ex propria sua ratione
D. Thomam loqui de peccato, ut esse offensa
habet esse contra legem ælernam, ut pro­
Dei etiam auctoris supernal uralis : secun­
batum est toto dub. præced. ergo ex propria
dum quam rationem admittimus, Philoso­
sua ratione habet esse contra Deum ipsius
phos lumine fidei destitutos illud non cog­
legislatorem et contra ejus voluntatem. Cum
novisse : neque hoc afficit aliquo modo ve­
enim in qualibet lege voluntas legislatoris
ritati nostræ assertionis.
contineatur, non potest non quicquid est
Ad secundum negandum est posse ali­
contra legem, eadem ratione esse contra
quem peccare, qui non eo ipso, saltem in
legislatoris voluntatem. Confirmatur :quia
actu exercito, cognoscat esse aliquem supe­
homo per peccatum, ul est formaliter con­
riorem legitime praecipientem per legem,
tra legem, atque adeo ex propria ratione
cui obedire tenetur : in quo virtualiler ad
peccati, negat Deo debitam subjectionem et
minos et implicite cognoscit Deum legisla­
obedienliam : ergo offendit illum, et ir­
torem : elscit, vel scire potest, se violando
rogat ei injuriam.
legem facere contra ipsum, et eum offen­
Objec­
18. Sed objicies primo, quod Philosophi
tiones. naturales cognoverunt essentiam peccati :
dere. Ad tertiam respondetur peccatum
veniale, eo modo quo est peccatum et contra
tamen non cognoverunt esse Dei offensam :
legem, esse etiam contra Deum ul legisla­
nam hoc proprium est theologici instituti,
torem : quia tamen non habet esse contra
ut D. Thom. docet hic in solnl. ad ullim.
illum ut ultimum finem,ut tetigimus disp.4,
ergo hoc quod est esse contra Deum, sive
num. 3, et iterum dicemus disp. 19, idcirco
offensam ipsius non perlinet ad essentiam
peccati. Deinde, si quis invincibiliter Deum
neque destruit charilatem, neque dicitur
ignorans, peccaret, hujusmodi peccatum
absolute contra Deum ; sed magis præler
esset contra legem ; alias non esset pecca­
Deum : nec simpliciter habet rationem
tum : et nihilominus non esset offensa Dei,
offensæ;sed tantum secundum quid. Ad
nec Deus per illud injuriaretur : ergo, etc.
ultimam respondetur ex doctrina disputa­
Minor probatur : nam de ratione offensae
tionis præced. dub. 3, ubi in peccato com­
est, quod sil voluntaria : ignoranti autem
missionis distinguimus aversionem pri­
Deum non esset voluntaria ejus offensa,
vativam consequentem, et aversionem
cum ignorantia tollat voluntarium : ergo.
contrariam constituentem : ex utraque enim
Praeterea, peccatum veniale formaliter est I habet prædictum peccatum esse contra
peccatum -. et tamen non est contra Deum ;
Deum.
sed tantum præler Deum, alioqui destrueret
charilatem. Denique peccatum commissio­
nis ea ratione habet esse contra Deum, quia
est aversio ab illo el ab ejus lege : sed aver­
sio est extra essentiam prædicti peccati,
siquidem talis essentia constituitur per ali—

per se primo agemus in hoc dubio ; ile isto
vero nonnihil tangemus.

■ u

’ * ♦

·# !

§ Π·

DISP. VU. bllL 11.

» π.
Ex quibus capit ibus peccatum sit contra
Deum ?
19. Sicut in Deo pluressunt rationes perfeclionis el bonitatis, obidque mullis modis
bonum ei placet, et habet esse juxta ipsum :
sic etiam plures habet rationes oppositionis
ad mulum, per ordinem ad quas peccatum
multis ex capitibus ei adversatur, ipsumque offendit. Primo namque (ul dictum est)
peccatum contrariatur Deo ul legislatori,
tollens abeo debitam subjectionem et obedientiam : indeque in quolibet peccato in­
cluditur ut generalis circunstanlia ratio
inobedientæ, ut num. 16 dicebamus. Se­
cundo ut Judici : offendit enim justum judi­
cem, qui peccat, non verendo ejus pœnam
etsupplicium. Tertio offendit eum ut testem,
non reverendo præsentiam ipsius, in cujus
oculis peccat. Quæ duo capi ta tetigit D. Thom.
Psalm. 50, ad illa verba : Tibi soli peccavi,
'et malum coram te feci: ubi sic dicit :
tur autem Deum judicem contemnere, qui
non timet peccare propter judicium ejus: et
similiter contemnit Deum ut testem, qui pec­
cat in oculis ejus. Quarto injuriat illum ut
summe bonum : cui necessarium est ut
omne malum culpae displiceat :et cuimagna
irrogatur injuria, dum minus bonum, quod
est in creatura, illi præfertur, et pluris a
peccatore aestimatur: in quo ipso Deum
privat debito honore et appretiatione. Quin­
to peccatum habet esse contra Deum ut
finem : quia per quodlibet mortale pecca­
tam convertitur peccans ad bonum creaturae
lanquam ad finem ultimum, et a Deo vero
fine ultimo avertitur : in quo Deus ipse
offensus remanet. Quæ etiam duo capita
ponit D. Thom. quæst. 28 de verit. art. 2,
ubi ait : Quicunque rem aliquam digniorem
indigniori postponit, injuriam ei facit: et
tanto amplius, quanto res est dignior: qui­
cunque autem in re temporali finem sibi
constituit, quod facit omnis mortaliter pec­
cans, ex hoc ipso quantum ad affectum suum
proponit creaturam creatori, diligens plus
creaturam, quam creatorem.
Sexto Deus offenditur per peccatum, in
quantum est supremus et universalis domi­
nus creaturæ rationalis : cui propterea jure
servitutis debita est omnis actio talis crea­
turæ. Unde supremum Dei dominium lae­
ditur per quamlibet actionem rationalem el
liberam, quæ Deo subtrahitur, et ad oppo­
situm finem ordinatur : sicut ordinatur
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.

209

omnis actio peccaminosa. Denique per
quodiibel peccatum offenditur Deus ut be­
nefactor et amicus : cui nefas est post tot
accepta beneficia inimicum se exhibere et
ingratum. El ideo in quolibet peccato in­
venitur (saltem de materiali) quædam in­
gratitudo : In quantum facit homo aliquid,
quod potest ad ingratitudinem perlinere, ut
D. Thom. ait 2, 2, quæst. 107, art. 2 ad 1.
20. Sed objicies primo, quod non videtur Objectio,
unum et idem peccatum tot modis posse
esse contra Deum. Nam peccatum solum
contrariatur Deo objective, in quantum op­
ponitur rectitudini virtutis, quæ est in
ordine ad Deum : sed unum peccatum non
opponitur contrarie nisi uni dumtaxat vir­
tuti: quia unum uni tantum est contra­
rium, teste Philosopho 10 metaphys., ergo
nequit unum peccatum tot ex capitibus Deo
conlrariari.
Respondetur negando consequentiam. Diluitor.
Tum quia uni virtuti contrariantur sæpe
plura peccata, ut disp. 1 dictum est, ubi
num. 7 axioma Philosophi explicuimus :
et ita non mirum, quod idem peccatum plu­
ribus virtutibus saltem interpretative, et
virtualiter, mediate, et indirecte contrarietur. Tum etiam quia in eadem virtute et in
ejus rectitudine possunt, saltem nostro
modo concipiendi, distingui plures respec­
tus in ordine ad Deum : nempe ut ad ob­
jectum, ut ad finem, ut ad efficientem,
ut ad præcipientem, ut ad Dominum, etc.,
et per ordinem ad hujusmodi respectus
poterunt tot alii respectus contrarietatis
ad Deum et ad ipsam virtutem in peccato
inveniri.
21. Objicies secundo: quia si quodlibet Objectio
peccatum tot ex capitibus Deo et virtuti
contrariaretur, in quolibet reperirentur
plures species malitiæ, puta inobedientiæ,
ingratitudinis, injustitiæ, irreverentiæ,etc.,
quæ proinde deberent in confessione expli­
cari : hoc autem non debet admitti : ergo.
Major suadetur : nam ex qua parte tale pec­
catum esset contra Deum ut præcipientem
et legislatorem, haberet malitiam inobe­
dientiæ : in quantum vero esset contra il­
lum ut testem, malitiam irreverenliæ : ut
contra Dominum, malitiam injustitiæ: ut
contra benefactorem, malitiam ingratitu­
dinis, etc.
Respondetur negando majorem : namhu- Enervajusmodi circunstanlia cum sint conditiones ,ur·
generales transcendentes omnia peccata,
non dant speciem, nisi fuerint volitæ di­
recte et in se ipsis : ut puta cum aliquis

1“

*

DE \ITIIS, E

2IÛ

directe peccat eo fine, ut frangat divinum
præcepluin, vel ut facial Deo irreverentiam,
aut ob aliud hujusmodi motivum : quod
raro continget. Tnde licet in quolibet pec­
cato lot illa* rationes oppositionis ad Deum
inveniantur; non tamen ex hoc habet
necessario plures malitiæ species aut eircunst.mtias, quæ debeant in confessione
explicari.
^Q,E*
Dubitant hic ('ajetanus et alii, utrum sit
sdidu. «
·
r
de ratione piceati esse contra Deam non so­
lum ut auctorem el finem naturalem ; sed
ut finem et auctorem supernaturalem? Sed
decisio hujus difficultatis non obscure habe­
tur ex dictis disp. 1, num. 34, ubi proba­
tum est vilia omnia et peccata, etiam quæ
virtutibus acquisitis directe opponuntur, ex
consequenti et indirecte conlrariari virtuti­
bus supernaturalibus, ac proinde etiam
Deo ut auctori et fini hujus ordinis.

§ III.
Qualiter ratio uffens* Dei se habeat ad
peccat un i ?
22. Hæc difficultas tangitur hicab aliqui­
bus, et defectu distinctionis confunditur.
Sciendum ergo est, offensam posse sumi
dupliciter: vel passive, pro damno et no­
cumento personæ offensæ illatis, a quibus
persona ipsa denominatur formaliter offen­
sa et damnificata : et hæc est offensa for­
malis : vel potest sumi active pro ipsa ac­
tione nociva el inducti va talis damni, a
qua denominatur aliquis offendens: quæ
proinde dici potest offensa causalis vel ac­
tiva. Igitur si loquamur de offensa hoc poste­
riori modo sumpta, fere omnes conveniunt
esse offensam ipsum peccatum secundum
aliquam rationem existentem in illo. Et
videtur satis per se notum : quia notum
per se est, peccatorem per suummet pecca­
tum Deum offendere, el inferre illi inju­
riam.
Dubio- Dissidium tamen nonnullum esse potest,
Inn· an hæc ratio offensæ activæ sit ipsamet
ratio constitutiva peccati ? an vero aliquid
aliud eam consequens? Hoc posterius asse­
rere videnlur Lorca in præsenti disp. 11,
Vasq, disp. 96 et quidam alii : debentque
illud admittere omnes, qui ex una parte
nobiscum tenent, peccatum constitui per
positivum ; el ex alia dicunt rationem of­
fensæ in peccato nihil aliud esse quam
vera aversionem a Deo privativam.
r^n' Melius tamen N. Cornejo in præsenti

dub. 4, mngisque ad mentem D. Thom»ra­
tionem offensæ activœ dicit non distingui a
malitia peccati : neque esse aliquid secun­
dum rem eam consequens: sed illam in­
time transcendere: quamvis mudo nostro
intelligendi nonnihil consequutioniselposterioritatis habere videatur. Ad eum pro­
portionalem modum, quo proprietates entis
modo nosiro concipiendi illud supponunt,
et consequi dicuntur; quamvis secundum
rem per ijisum transcendant, et sint om­
nino idem. Consonat hic dicendi modus
doctrina) D. Thomæ in isto art. ubi in solui,
ad5, ait, peccatum idcirco diffinitum fuisse
ab Augustino per esse contra legem aeternam,
potius quam per esse contra rationem : quia
consideravit illud, in quantum erat offensa
Dei : atque adeo sentit, quod esse contra
prædictam legem, in quo formaliter con­
sistit ratio malitiæ et peccati, et esse offen­
sam seu offensivum Dei non distinguuntur.
Ratione etiam suadetur ex dictis § praece­
denti : quoniam peccatum eo habet esse
offensivum Dei, quo habet esse contra il­
lum, sive ut legislatorem, sive ut dominum,
sive ut finem, etc. cum ergo per ipsammet
rationem peccati habeat his modis esse con­
tra Deum, ut ostensum est num. 17, con­
sequens fit, quod per eandem secundum
rem sil Dei offensivum, et offensa ejus
activa. Diximus secundum rem : quia nos
sicut prius quodammodo concipimus pec­
catum esse contra legem, quam esse contra
personam legislatoris, et hoc posterius intelligimus consequi ad illud prius: ita prius
concipimus aliquid ut peccatum, quam ut
Dei offensivum : hocque ad illud veluti con­
sequitur.
*23. Nec refert, si objicias quod homici­
dium v.g. non est offensa Dei, nisi ut est
aversio ab illo : est autem peccatum essen­
tialiter, secundum quod est conversio ad
objectum dissonum : ergo non est eadem
ratio peccati, et ratio offensæ. Respondetur
enim utranque rationem, tam conversio­
nem, quam aversionem, in peccato habere
rationem offensæ activæ ; sicut utraque ha­
bet rationem malitiæ : quia tamen conver­
sio non habet rationem prædictæ offensæ,
nisi prout est aversiva a Deo, inducitque
ipsam iormalem aversionem, ac per eam
veluti consummatur et completur: idcirco
ratio talis offensæ potius attribui solet aver­
sioni quam conversioni : quamvis in exequutione et secundum rem prius in hac
quam in illa reperiatur. At vero in ordine
ad constituendum peccatum prior est con­
versio

DISP. Vif. DUB. Π.

vmioquain aversio : quia peccatum secun­
dum suam essentialem rationem per se
primo sumitur in ordine nd objectum dis­
sonum, in quo ordine potior est conversio,
qua prædictum objectum per se respicit,
quam aversio quæ sequitur per accidens.
Celerum ratio offensæ activæ dicitur in
ordine ad offensam passivam, quam indu­
cit in persona, quæ offenditur : et ideo illi
formalitali primario tribuenda est ratio
offensæ activæ in peccato, quæ offensam
passivam directius concernit, et ad eam
magis appropinquat : in quo polior est aver­
sio a Deo, quam conversio ad oppositum.
M- Major difficultas est (quam Doclores citati
d!a non videntur hic tetigisse) circa offensam
formalem seu passivam, qualiter se habeat
ad peccatum? an nimirum sit ipsamet of­
fensa activa ut ad Deum tanquam ad objec­
tum terminata ; vel aliqua alia ratio in actu
peccati existons, a qua Deus exlrinsece
denominetur offensus: sicut abactu charilatis denominatur exlrinsece amatus? an
vero comparetur ad prædictum actum solum
per modum termini et effectus, qui in ipsa
persona, quæ offenditur, scilicet in Deo
moraliler resultat, et in ea subjeclatur : ita
quod Deus respectu talis offensæ nem se
habeat omnino exlrinsece et per modum
objecti ; sed magis per modum subjecti, et
quodammodo intrinsece? Sed quia gravis
hæc difficultas propriam sedem habet in
materia de Incarnatione, et a nobis ex pro­
fesso ibidem (Deo dante) examinanda est ;
breviter hic ea solum, quæ ad præsens
necessaria videntur, tangemus, eligendo
(saltem pro nunc)hunc posteriorem modum
dicendi, quem graves Theologi sequuntur.
24. Dicendum itaque est, offensam forma­
lem seu passivam non esse intrinsece in
actu peccati; sed ex illo, ut est offensa
activa, veluti resultare in Deo secundum
affectum peccantis per modum quasi mo­
ralis læsionis juris divini a peccante inten­
tatae, a qua Deus intrinsece quodammodo
denominatur offensus, injuriatus, et damnifcntus.Lnde respectu ipsius Dei hujusmodi
offensa habet se veluti forma seu privatio
in eo recepta ; respectu vero peccati et of­
fensæ activæ habet se tanquam terminus et
effectus. Probatur ita esse dicendum : quor‘·' niam hujusmodi offensa passiva non tam
habet esse malum peccantis vel actionis
peccati, quam ipsius Dei, qui per peccatum
offenditur el damnificatur: el ideo non tam
debetur pro ea peccanti au l peccato pœna,
quam satisfactio el restitutio Deo offenso ;

211

ut infra ad quæst, 87, disp. 17, ostendemus:
ergo prædicta offensa non debet esse subjec­
ti ve in peccante aut in peccato ; sed magis
in Deo. Patet consequentia : nam malum
in eo esi tanquam in subjecto, cujus est
malum : sicut etiam damnum in eo est,
quem damnificat, et cui lædit.
«Secundo probatur supponendo, offensam seconda,
mortalem (de hac enim præcipue loquimur)
in ralione offensæ esse simpliciter infini­
tam : id enim ad sui æqualem compensa­
tionem infinitam satisfactionem requirit :
quodquia in tract, de Incarnat, ex professo
a nobis probandum est, modo supponitur :
ex hoc autem sequens conficitur argumen­
tum. Nulla ratio in actu peccati aut in pec­
catore existons polest esse simpliciter infi­
nita : ergo ratio divinae offensæ inducta per
peccatum mortale non est subjective in pec­
catore, neque in peccato ; sed in Deo per
illam offenso. Consequentia quoad priorem
partem liquet ex præsupposito : quoad pos­
teriorem vero etiam constat : nam ratio
prædictæ offensæ, eo modo quo est, alicubi
esse debet : el si non sit in peccatore offen­
dente, neque in peccato, non potest alibi
esse quam in ipso Deo offenso. Antecedens
autem probatur. Tum quia neque peccator,
neque actus peccati capax est alicujus ratio­
nis infinitæ simpliciter ; cum uterque sit
subjectum simpliciter finitum. Tum etiam
quia aut illa ratio esset forma positiva? Et
sic implicaret, quod esset simpliciter infi­
nita: omnis enim forma positiva recepta in
subjecto finito, necessario limitatur et fini­
tur per ipsum subjectum : el ideo repugnat
produci a Deo gratiam actu infinitam;
quamvis ipsa secundum suam rationem
nullum habeat terminum: quia cum pro­
ducenda sit in natura creata, et hæc sim­
pliciter sit subjectum finitum, non potest
non ab ea finiri et limitari. Aut talis ratio
essel aliqua privatio ? El neque isto modo
posset esse infinita. Nam cum privatio sit
carentia formæ debitæ, non polest esse
major quam ipsa forma debita, qua privat:
quare sicut repugnat deberi actui humano
vel alteri finito subjecto formam positivam
infinitam simpliciter, aut dari in eo capa­
citatem ad hujusmodi formam, ita repugnat
reperiri in illo privationem simpliciter in­
finitam.
25. Confirmatur : quoniam si offensa for- Conflrmalis esset aliqua ratio existons in peccato, ωιη°·
talis ratio vel esset conversio vel aversio :
ad has enim reducitur quicquid est in actu
peccati : sed heque conversio, neque aversio

212

DE VITIIS, ET PECCATIS.

reperta in peccato potest esse simpliciter
infinita :ergo neutra ex illis potest habere
rationem prædictæ offensa. .Minor quoad
conversionem videtur per se nota : nam
conversio et habet objectum simpliciter
finitum, scilicet bonum commutabile·, et
attingit illud modo finito et per tendentium
finitam : ergo ex nullo capite potest habere
infinitatem : in quo omnes conveniunt.
Quoad aversionem vero, de qua nonnihil
difficultatis esse potest, sic suadetur. Quo­
niam aversio a Deo reperta in peccatore
vel in peccato, nihil aliud est quam pri­
vatio conversionis in ipsum Deum : constat
autem, quod hujusmodi conversio sicut et
forma, per quum fit simpliciter est finita :
fit enim talis conversio vel per rectitudinem
et conformitatem actus cum lege debitam
ipsi actui; vel per charilatem et gratiam
debitam haberi ab operante talem actum :
qu.e omnia simpliciter sunt aliquid fini­
tum : ergo etiam prædicta aversio est sim­
pliciter finita : quandoquidem (ut nuper
dicebamus) nulla privatio potest esse major,
forma, qua privat.
Cttair- Confirmatur secundo : nequit esse major
natio aversio, quæ reperitur in peccatore vel in
aiia· peccato, quam pœna damni illi correspon­
dons. scilicet carentia visionis divinæ : sed
hujusmodi pœna, quamvis sil infinita se­
cundum quid, sicut visio, qua privat, est
etiam infinita secundum quid, simpliciter
tamen et absolute est finita, ut disp. 17,
dub. -1, agentes ex professo de hac pœna
probabimus : ergo, etc.
ΕΐίαDices aversionem a Deo in peccatore rexium. perlam, non utcunque esse privationem
gratiæ ; sed omnis gratiæ possibilis haberi
ab ipso peccatore; siquidem omnis ista
gratia est incompossibilis cum tali aver­
sione : hujusmodi autem gratia possibilis
simpliciter est infinita : quianunquam Deus
tantam gratiam communicabit, quin majo­
rem et majorem usque in infinitum comKcfci. munieare valeat. Sed hoc effugium nullum
liinr. est : quia neque aversio neque pœna damni,
quæ ei correspondet, privant formaliter
tota gratia aut tota gloria haberi possibili,
alias cum privatio non auferatur nisi per
formam, qua privat, quandiu non ponitur
in peccatore tota ipsa gratia, non auferetur
ab eo totaliter prædicta aversio. Privatio
ergo gratiæ, quæ constituit aversionem (et
idem est de privatione gloriæ, quæ consti­
tuit poenam damni) tantum esi privatio gra­
tiæ absolutesumptæ, seu quantum ad essen­
tiam : unde posita in peccatore gratia,

DISP. VII. DUB. II.

ni'quit esse objectum alicujus mali, sicut
quantumvis minima, aufertur lolaliterprædicta privatio, et destruitur aversio. Non
mquit esso, aut denominari mulus: offensa
ergo ex hoc capite potest talis aversio esse
autem habet rationem mali : ergo nequit
simpliciter infinita. Vide infra disp. 18,
habere Deum pro subjecto.
mini. 11.
, 1 s. o 27. Respondetur ad objectionem concesso
26. Verum contra hanc doctrinam objiΛ*· antecedenti, negando consequentiam : est
cies primo, quod D. Thom, infra quæst. 87,Λ··-»·
enim quoad hoc inter honorem et offensam
art. 3, ubi probat peccatum, qua ratione est
Ijm activam quam passivam manifesta discontra Deum, adeoque offensa ipsius, esse
paritas. Quoniam honor habet se per mo­
infinitum; expresse dicit, totum hoc con­
dum actionis immanentis ipsius honorantis:
venire illi ex parte aversionis : ergo tam
nihil enim aliud est honor (teste D. Tho­
ratio infinitudinisquam ratio offensa· cons­
ma 2,2, qu. 103, art. 1 ad 2), nisi testifi­
tituenda esi in aversione, quæ reperitur in
catio et protestatio de excellentia aut boni­
ipso peccato.
1
tate alicujus : ubi ipsa actio, quæ tantum
Respondetur D. Thomam in illo art. nontax
est immanens, supponit suum objectum,
loqui de offensa formali; sed de offensa
el nihil in eo ponit præter denominationem
activa, quæ est ipsummet peccatum, ut ha­
exlrinsecam. Quapropter licet honor ex
bet esse objective contra Deum, averlitque
parte personae honoratae supponat tanquam
ab illo per suam malitiam: et hanc offen­
objectum excellentiam, quam testificatur;
sam seu malitiam dicit esse infinitam, non
non tamen ibi aliquid ponit ; sed sistit om­
simpliciter, sicut est offensa formalis, pro
nino in honorante : neque honoratum res­
qua debetur Deo infinita satisfactio; sed
picit ut subjectum ; sed solum ut objectum.
secundum quid, sicut dicitur infinita pœna
Cæterum offensa activa, quamvis sit forma­
damni, quæ correspondet prædiclæ aver­
liter actio immanens; virtualiter tamen
sioni et malitiæ: ut latius explicabimus
secundum affectum peccantis est actio tran­
disp. 17, dub. 4.
siens : actio vero transiens, in quantum
Secundo objicies : quia honor, quo Deurat
talis est, non supponit objectum; sed est
honoramus, non subjectatur in ipso Deo;'-*'
(activa illius, respicitque materiam, circa
sed in nobis : nam honor est in honorante:
quam versatur, ut passum et subjectum, in
ergo neque injuria, qua ipsum offendimus,
quo producit effectum, quo mediante illud
debet esse aliquid in illo ; sed in nobis.
denominat. I t patet in calefactione, quæ
Patet consequentia. Tum quia contraria
quia est actio transiens, non denominat
debent habere idem subjectum. Tumefiam
calidum immediate per se ipsam ; sed medio
quia non videtur aliud esse injuria et offensa
calore, quem in ligno producit : et ideo
Dei, nisi divini honoris ablatio vel priva­
quamvis calefactio, in quantum actio est,
tio : ablatio vero et privatio alicujus forms
subjectaretur in calefaciente, terminalive
ibi tanquam in subjecto esse debet, ubi esset i
tamen poneret aliquid in calido, nempe
ipsa forma.
J
calorem vel calefactionem passivam, medio
Confirmatur : quia peccator per suum ae- |
quo illud intrinsece denominaret. Unde
tum nihil intrinsecum ponit in Deo, a quo
quia offensa activa habet esse prædicto modo
ille denominetur offensus; alias Deus per
transiens, respicit personam offensam, non
tale intrinsecum mutaretur : ergo solum |
præcise ut objectum; sed magis ut passum
potest denominari offensus extrinsece abof- ■
et subjectum, in quo recipitur ejus termi­
fensione existente in ipso peccatore et in
nus et effectus, qui est offensa passiva,
ejus actu : sicut honoratus et cultus dicitur
volui quædam læsio et damnum illatum
ab honore et cultu existente in honorante.
tali subjecto. Posset etiam dici, quod licet
Confirmatur secundo : nam si ex peccald
honor secundum se sit in honorante, sicut
resultaret in Deo aliquid, quod haberet·0
offensa activa est in offendente ; gloria
rationem offensæ : aut illud esset forma
tamen, quæ est offectus honoris (ut D. Thom.
positiva? et hæc non videlur excogitabilis:
docet loco cil.) non sistit in ipso honorante;
aut esset aliqua privatio, puta quia Deus
sed transit moraliler ad personam honoprivaretur ratione causæ finalis ; vel quia ;
rificalam, et quodammodo in ea recipitur :
tolleretur ab eo supremum dominium, vel
et huic, scilicet gloriæ, potius quam honori
aliquid hujusmodi ? el neque hoc dici potest.
contrahatur offensa formalis.
Nam cum hæc sint in Deo necessaria et a
Per quod palet tum ad primam antece­
se ; repugnat omnino introduci in illo ali­
dentis probationem. Nam licet offensa ac­
cujus eorum privationem. Adde quod Deus
tiva, secundum quod manet in peccante,
nequii

213

contrariatur divino honori, qui in eo esse
debet ; offensa tamem formalis (ut diceba­
mus) non contrariatur immediate honori;
sed magis gloriæ, quæ est honoris effectus.
Diximus magis glorix, etc. quia proprie el
formalissime loquendo, offensa formalis
neque contrariatur honori neque gloriæ,
quam honor ponit; sed alicui, quod honor
supponit. Contrariatur enim, eo modo quo
est, divinæ excellentiae, ratione cujus Deus
est dignus laude et honore : et contrariatur
juri, quod Deus habet, ut veneretur, dili­
gatur, et honoretur. Et ideu si contraria
habere debent idem subjectum ; potius hinc
deducitur offensam formalem in Deo esse,
in quo est prædictum jus. Tum etiam ad
secundam : quia offensa formalis non est
formaliter ablatio aut privatio finiti hono­
ris Dei, qui existit in creatura : hoc enim
proprium est offensæ activæ ; sed est ablatio
et privatio (quantum est ex affectu peccan­
tis) infiniti juris, quod diximus : et ita ibi
debet esse sicut in subjecto, ubi est præ­
dictum jus.
28. Ad primam confirmationem respon-Sohitur
detur, peccatorem per suum actum nihil in rpor‘““
Deo ponere effective et efficaciter ; ponere
tamen vel auferre ab eo aliquid effective.
Nam quicunque mortaliter peccat, quantum
est ex parte affectus vel formalis, vel interpretativi, tollit a Deo rationem ultimi
finis, quæ est Deo intrinseca, constituendo
sibi finem ultimum increatura : tollitetiam
ab illo ex parte ejusdem effectus jus, quod
habet, ut colatur, honoretur, et super om­
nia diligatur, dum hæc illi negat. Et quia
si ita posset esse, sicut peccator intentat ;
Deus de facto prædicto jure prhraretur, et
in propriis et intrinsecis læderetur ; pru­
denter eum reputamus ut læsum et damnificatum in illis : et sicut ipsa sunt bona
intrinseca ; sic prædicta læsio, prædictumque damnum intentatum aestimatur ut in­
trinsecum. Quod enim effective peccator non
lædat intrinsece jus divinum, non stat per
ipsum, qui facit quantum postest, ut illud
destruat : et absolute destrueret, si esset
destructibile. Unde quoad æstimâlionem
non minus Deus se reputat offensum, in­
juriatum et læsum ab illo, aesi effectiveejus
dominium destrueretur : nec minus est in­
finite gravis hæc offensa in ratione offensæ
et injuriæ moralis, aut minorem requirit
satisfactionem, quam illa. Et hoc modo
dicimus offensam formalem esse in Deo
tanquam in subjecto, et afficere illum quo­
dammodo intrinsece.

i Î!$
»>

211

DE VITUS, ET PECCATIS.

swwtar Ad secundam confirmationem jam con5f<uo(ii.éjat, offensam non esse judicandam in Deo
ad modum formæ positiva? : sed ut quædam
læsio juris di vini, adeoque per modum pri­
vationis et ablationis rationis finis ultimi,
supremæque excellentis et dominii Dei ;
prout alibi magis ex plicabitur. Neque urget
probatio.quæ ibi adducitur: nam quud
divins perfectiones sint a se, et omnino
necessaris, ostendit non posse destrui effec­
tive ; non vero probat, quod peccator non
possit Deum illis privare affective et modo
explicato. Ad id vero, quod additur, dicen­
dum est eodem modo : quod etsi Deus non
sit subjectum alicujus mali effective, ita ut
possit cum exequutione illud in se recipere ;
peccator tamen potest intentare, illud Deo
inferre. Et hoc modo offensa est in Deo,
scilicet ul malum intentatum ex affectu
peccantis. Neque hinc fit ut Deas malui de­
nominetur, etiam eo modo quo malum
offensa? habet esse in illo : quia hæc deno­
minatio in moralibus solum tribuitur fa­
cienti malum; non vero illud sustinenti :
ut patet in malo pœnæ, quod etsi sil in
patiente, non ideo illum denominat malum.
Propria ergo denominatio,quam prædictum
malum Deo tribuit, est denominatio offensi,
damniflcati, injuriati, Ixsi, et hujusmodi.

Λ ·

Dices : omne malum aut ost culpa, autr·,^
eslpœna ejus, in quo est: adæquate enim<"^
dividitur in hæc duo ratio mali : sed m'***’'
Deo non est culpa nec pœnn, etiam affective:
ergo neque ullum malum. Respondetur
divisionem mali per culpamot pœnam non
esse adaequatam nisi tantum respectu mali,
quod invenitur in rationali creatura : ut
D. Thom. docet, 1 p. quæst. 18, art. 5, et
ita non comprehendit malum divina?
offensæ, quod est malum Dei. Potest tamen
reduci et ad malum culpæ, quatenus est
effectus culpæ existentis in creatura; ctad
malum pœnæ vel pœnalitatis, quatenus est
contra voluntatem divinam : quia de ratione
mali pœnæ est ut sit contra voluntatem pa­
tientis ; proprie tamen neque est poena, nec
culpa-, sed damnum Dei intentatum a pec­
catore, et illi affective et secundum mora­
lem aestimationem illatum. Plures alia?
objectiones sese offerebant contra id, quod
supponimus de infinitate offensæ formalis,
quæ etiam tangunt doctrinam modo statu­
tam circa ejus subjectum : sed quia prædicla
difficultas, ut diximus, propriam sedem
habet in materia de Incarnat, illuc usque
differendæ sunt.

QUÆSTIO LXXIi
De distinctione peccatorum, in novem Articulos divisa.
Deinde considerandum est de distinctione peccatorum vel vitiorum. .
Et circa hoc quxrunlur novem.

115

Absolutis quæ ai communem et genera- i
lem peccati considerationem, proindeque !
ad primam partem hujus Tractatus spec­
tant, exorditur jam Ang. Doctor secundam: !
ubi magis distincte et in particulari quæ ad
essentiam et conditiones illius attinent,
examinantur. Unde in tota hac quæst. 72
agit de distinctione peccatorum, non omni­
no in speciali determinando quæ sint hujus
vel illius speciei atomæ et specificæ (hoc
enim longioris negotii est, et in eo magna
pars secunda? secunda? absumitur) sed assi­
gnando pra?cipua capita, ex quibus specifi­
ca distinctio in qualibet materia debet de-

sumi. Quocirca novem movet articulos, tum
ut præcipuam difficultatem, et quid re ipsa
tenendum sit, nobis aperiat : tum etiam ul
varias peccatorum divisiones, quæ ex sanc­
tis Patribus Gregorio, Ilieron. et Isidoro,
aut ex aliis Doctoribus circunferuntur, ad
legitimum sensum reducat. De distinctione
peccatorum numerica non extal apud Ang.
Doctorem specialis tractatus : ex ejus tamen
communi doctrina dc individuatione acci­
dentium, adjunctis illis, quæ circa unita­
tem et distinctionem imperii et actus impe, rati supra quæst. 17, art. 4, statuit, et aliis,
I quæ sparsim in pluribus ejus locis habentor,
non

QlÆSTIO LXX1I.
non difficile erit prædictam distinctionem
venari, Quod potius perlinere videtur ad
materiam de poenitentia, ubi ex professo
agitur, qualiter in Confessione sacramentali numerus peccatorum aperiri debeat :
ibique a nobis (Deo dante) commodius exa­
minabitur. Do distinctione vero specifica,
quæ est proprin materia hujus quaestionis,
haud breviter disserendum esset, nisi id
a nobis magna ex parte præstitum fuisset
in tract, de bon. et malit, ubi de specifica­
tione et distinctione humanorum actuum
incommuni, prout ad genus moris spec­
tant, ex professo egimus : inde enim accipi
debent, et quæ ad actuum bonorum, et quæ
ad peccatorum specificationem et distinc­
tionem spectant. T’nde in præsenti circa
priores quinque et tres posteriores articulos
hujus quæstionis sufficiet literam Ang. Ma­
gistri brevi commentario, aut aliquibus
adnotationibus elucidare. Circa sextum vero
articulum, ubi de distinctione peccati com­
missionis et omissionis, et de diversitate ex
parte præceptorum agitur, erit non longa
disputatio.
articulus

i.

Virum peccata differant specie secundum objecta ?
Ad primum sic proceditur. Videtur quod peccata non difiennl specie secundum objecta. Actus enim humani præcifoe dicuntur boni vel mali per comparationem ad finem, ut
supra ostensam est .-cum igitur peecalum nihil aliud sil
quam acihominis malus, sicut dictum est, videtur quod
secundum fines peccata debeant distingui specie magis
quam secundum objecta.
1. Præleroa : malum cum sit privatio, distinguitur specie
secufidnni diversas species oppositorum : sed peccatum est
qroddâm iiiaiuni in genere humanorum actuum : ergo pec­
cata nugis distinguuntur specie secundum opposita, quam
sceondum objecta.
3 Præterea : si peccata specie differant secundum objttU, impossibile esset idem peccatum specie circa diversa
objecta inveniri : sed inveniamur hujusmodi peccata : nam
optrbia est in rcbusspiritualibus et in corporalibus, ut Grcgôrios dicit in lib. 31 moral, avaritia etiam esi circa di­
versa genera rerum : ergo peccata non distinguuntur specie
secundum objecta.
Sed contra est. quod peccatum est dictum, vel factum, vel
ccncupilnm contra legem Dei ; sed dicta, vel facta, vel conrapita distinguuntur specie secundum diversa objecta : quia
ictus per objecta distinguuntur, sapra dictum est : ergo
etiam peccata secundum objecta specie distinguuntur.
Respondeo dicendum, quod sicut dictum est, ad rationem
peeaü duo concurrunt : scilicet actus voluntarius, et inordittdlo ejus, qm·.· est per recessum a lege Dei. Horum
intern duorum unum perse comparatur ad peccantem, qui
intendit hiem actum voluntarium exercere in tali materia :
alind autem, scilicet inordinatio actus, pcraccidens se habet
id intentionein peccantis : nullus enim intendens ad malum
cfentor, ulDionys dicit 4, cap. de divin, noniin. Man festan est autem, quod unoquodque consequitur spec em serandumillod quod esi per se; non autem secandum id.quod
esi per accidens .-quia ea, qua· sunt per accidens, sunt extra
ntiroem speciei ;el ideo peccata specie distinguantur ex
une acinum voluntariorum magis, quam ex parle inordinatloüs ia pectalo existent is. Actiis autem voluntarii dslinί tuatur specie secundum objecta, ut in superioribus OStcnnm et : untie sequitur, quod peccata proprie distinguantur
Veie seeundam objecta.

215

Ad primum ergo dicendum, qnod Unis principaliter habet
rationem boni : ei ideo comparatur ad aetnm voluntatis, qui
cM primordialis in omni perzato sinu objectum; unde in
idem rodit, quod
differant secundam objecta, vel
• eundum line*.
Λ «i Hccnudum dicendum, qnod percarum non est pura pri­
vatio ; sed est
debito ordine privatus : et ideo peccata
magi* distinguuntur specie «crunrlum objecta artuum, quarn
scrmidiim opposite .-qinmvi* etiam si distinguantur secun­
dum opiXAild.s virtutes hl dcin rediret : virtuteseiiitn dis­
tinguuntur specte secundum objecta, ut supra dierum est.
Ad tertium dicendum. quod nihil prohibet in diversis rebu> «pecte vel genere differentibus invenire unam formalem
rationem objecti, a una peccatum speciem recipit : ct hoc
modo superbia circa diversas res excellentiam qruric : ava­
ritia vero abundantiam eorum, qua; usui humano accommo­
dantur.

Prima Conclusio : Peccata specie distin­
guuntur ex parte actuum voluntariorum ma­
gis guam ex parte inordinationis in peccato
existent is.
Secanda Conclusio : Peccata proprie dis­
tinguuntur specie secundum objecta.
Tertia Conclusio : In solutione ad secun­
dum. Peccata magis distinguuntur specie
secundum objecta actuum, quam secundum
opposita.
Commentarius.

1. Circa primam et secundam conclusio­
nem nola primo, quod licet intentum D.
Thomæ in hoc art. tantum sit agere de dis­
tinctione peccatorum formaliter, ut peccata
sunt, et ut ad genus moris pertinent ; obi­
ter etiam tangit distinctionem eorum, se­
cundum quod sunt actus voluntarii, spectantque ad genus physicum. Atque ex eo
deducit peccata formalikr ut talia debere
distingui per objecta secundum eorum esse
morale : quia ut sunt actus voluntarii in
genere physico per eadem objecta physice
considerata distinguuntur. Unde arguit virtualiter in hunc modum. Actus voluntarii
secundum se, et ut spectant ad genus phy­
sicum, specificantur et distinguuntur per
objecta considerata sub esse physico : ergo
iidemmet actus, ut perlinent ad genus mo­
ris, atque adeo ut sunt formaliter peccata,
debent a paritate rationis specificari etiam
et distingui per objecta considerata in esse
morali.
Secundo nota, quod Ang. Doctor non
omnino negat peccata distingui ex parte
inordinationis privativae. Nam cum in quo­
libet peccato detur privatio rectitudinis
virtutis opposita?, per quam constituitur
in ratione mali absolute dicti, debent, sal­
tem prout sunt in hoc genere, per prae­
dictam privationem et per formam, qua
privat, suo modo distingui. Hæc tamen dis­
tinctio secundum se tantum est distinctio

216

DE VITIIS, ET PECCATIS,

accidentalis resptvtu peccati : quod juxta
homicidii : et nihilominus occisio illa, qua­
nostram sententiim constituitur per posi­
tenus est occisio hominis, non est per se
tivum; quamvis a posteriori inferat dis­
volita ; sed sequitur per accidens et præter
tinctionem essentialem : quia ubi sunt
intentionem agentis ; ergo. Denique, pro­
distincte specie privationes, necesse est
prium esse dicitur quorundani peccatorum,
inveniri distincta objecta, diversis virtuti­
videlicet scandali, inobedienliæ, odii, et
bus vel eidem diverso modo opposita, adeo­
aliorum hujusmodi, quod malum sil perse
que distincta specifice peccata. An vero e
voliluma peccante, ut illis tribuat speciem :
converso quoties dantur distincta objecta et
el ideo quod in aliis, puta furti, homicidii,
peccata, dentur etiam semper distincte
sacrilegii, etc. satis est ad speciem talis pec­
privationes : atque ita distinctio privatio­
cati : in his non su Ilicit. Si autem doctrina
num sit omnino adaequatum signum distinc­
hujus articuli universaliter vera esset, nul­
tionis inter peccata? disp. 6, num. 11,
lum quoad hoc deberet constitui discrimen:
tetigimus. Et quicquid circa hoc dicatur,
ergo, etc.
verum est semper quod D. Thom. ait. pec­
3. His vero non obstantibus, doctrina
cata magis distingui ex parte objecti ipso­
D. Thomæ verissima est, el ratio ejus bene
rum peccatorum, quam ex parte privationis,
intellecta optime suadet intentum. Pro quo
aut form c t-pposite : siquidem illa est dis­
animadvertendum est, quod cum D. Thom.
tinctio a priori et essentialis ; hæc vero
ait in corp, hujus art. speciem peccati de­
accidentalis et a posteriori.
bere attendi secundum id, quod est perse:
· Circa rationem hujus articuli non est
2.
non loquitur de illis, ad quæ peccatum dicit
mo lica difficultas, quo pacto verum sit,spe­
ordinem tanquam ad objectum, finem, vel
ciem peccati secundum id debere attendi,
circunstantiam, quaeque proinde objective
quod est |>erse : etnonsecundum illud, quod
solum et per modum termini exlrinseci
est per accidens, seu præk-r intentionem
habent specificare : (de quibus objectiones
peccantis. Et arguitur primo ad hominem
modo proposite procedunt, ut constabit
in 1, dist. 16, quæst. 3, art. 2, quæstiunc. 3.
intuenti) sed loquitur de his, quæ intrin­
ubi Aug. Doctor impugnans modum dicendi
sece reperiuntur in ipso peccato: cujusmodi
aliquorum, qui asserebant, circunstantiam
sunt ratio actus voluntarii tendentis ad tale
tunc solum dare speciem peccato, quando
vel tale objectum, et privatio rectitudinis
est per se intenta, sic ait : Quidam enim
seu conformitatis cum lege existons in ipso
dicunt, quod hoc accidit, in quantum circunsactu : secundumque convenit illi, aut non
tantiz accipiuntur ut fines voluntatis : quia
convenit specificari, et habere speciem.
a fine actus moralis accipi! speciem. Sed hoc
Prius enim investigare oportebat rationem
nem videtur sufficienter dictum : quia ali­
ex parte peccati (ul sic dicamus) specificanquando variatur species peccati, sine hoc quod
dam, seu rationem, secundum quam pec­
intentio feratur ad circunstantiam illam :
catum specificari debeat, quam specificatisicut fur ita libenter accipit cas aureum non
vum talis rationis determinaretur. Supponit
sacratum, sicut sacratum :el tamen in aliam
ergo Ang. Doctor, quod in peccato, ut pec­
speciem peccatum mutatur, scilicet de furto
catum est, duplex tantum ratio specifica­
simplici in sacrilegium, etc. Idem docet de
tionis capax invenitur: altera positiva,qaæ
mal. quæst. 2, art. 6 ad 6; ergo juxta hanc
est tendentia voluntaria actus ad objectum:
doctrinam id, quod datpeccatospeciem, non
et altera privativa, quæ est carentia confor­
necessario est per se intentum. Arguitur
mitatis cum lege : ex quibus hæc posterior
deinde ratione : quia si species peccati desu­
habet se in peccato per accidens ; prior vero
mitur ab objecto, utique desumi debet ab
per se. Cujus ratio est (ut D. Thom. ait, et
illo, quatenus est objective malum et disso­
Cajetanus exponit) quia cum peccatum es­
num rationi : non ut præcise est in ordine
sentialiter sit a peccante, illud est in peccato
physico bonum quoddam delectabile ; alioperse, quod per se ad peccantem compara­
qui talis species solum esset species physica,
tur. Et hujusmodi est actus voluntarius et
et non mali moralis : atqui objectum se­
ejus tendentia : intendit enim peccans talem
cundum primam illam rationem non potest
actum in tali vel tali materia exercere.
esse per se intentum, quia nullus intendens
Quod vero ad peccantem se habet per acci­
ad malum operatur, et omne malum est
dens. sicut se habet privatio, quæ eo ipso
præter intentionem : ergo, etc. Tertio, qui
quod privatio est, est præter intentionem,
ex ignorantia culpabili existimans occidere
etiam est per accidens respectu peccati.
cervum, occidit hominem, peccat peccato
I ndecum unumquodque sortiatur speciem
secundum

QüÆSTIO LXXII,
secundum id, quod est in eo per se; et non
secundüm id, qqod est per accidens (narn
quod est per occidens, co ipso est extra es­
sentiam, et extra speciem) infert Ang.
Doctor primam conclusionem articuli, vi­
delicet quod specificatio el distinctio pec*catorum magis attendi debet ex parte
actuum voluntariorum, quam ex parte pri­
vativa? inordinationis in peccato existentis.
Ac si dieat, quod ratio, secundum quam
peccatum debet specificari, seu accipere spe­
ciem a suo specificativo extrinseco, non est
inordinatio privativa : quia hæc convenit
peccato per accidens ; sed tendentia volun­
taria, quæ ad peccantem et ad peccantum
comparatur per se.
•1. Et quia actus voluntatis et eorum ten­
denti® sumunt speciem ab objecto, ut in
superioribus a D. Thoma probatum est,
concludit secundam assertionem dicens :
Unde sequitur, quod peccata proprie distin­
guantur specie secundum objecta. Quæ as­
sertio remanet perspicua ex dictis : nam
si peccata specificantur secundum tenden­
liam positivam actus, et non secundum
privationem propter rationem dictam, ab
illo utique specificari debent, ad quod est,
et a quo specificatur talis tendentia, quod
est ejus objectum; non ab eo, cujus est,
el a quo specificatur privatio, qualis est
rectitudo virtutis oppositae : atque adeo per
illud; non vero per hanc debent specie
distingui. Hic est legitimus sensus hujus
liters?, quæ aliquibus non satis eam pene­
trantibus difficilis admodum visa est.
Verum quia ab his, quæ se tenent ex
parte actus, ad ea, quæ sunt ex parte objec­
ti; adeoque ab illo, secundum quod pecca­
tum accipit speciem, ad id,a quo talis species
tanquam ab objecto vel termino desumitur,
trahi potest argumentum (quia non videtur
posse esse magis per se in actu voluntario
id, secundum quod specificatur in ralione
peccati, quam sit vol itum per se objectum
vel terminus, a quo talis specificatio desu­
mitur: et ideo ipse Ang. Doctor 2, 2, quæst.
•13, art. 3, loquens de eo, a quo objective
peccatum specificatur, expresse dicit debere
esse per se volitum) ex quo objectiones in
adversum propositæ redire videntur ; opor­
tet rem hanc magis explicare.
ϋ. Pro quo iterum animadvertendum est,
quod sicut in homine v. g. quamvis plures
sint formæ specie differentes, ut anima,
quantitas, color, etc, non de omnibus dici­
mus dare illi speciem ; quamvis omnes con­
ferant ei perfectiones specifice distinctas;

217

sed de sola prima, quæ constituit ipsam es­
sentiam hominis, et qua sublata, homo non
remanet : cæteræ vero absolute dicuntur
eatra speciem, et esse ejus accidentia: sic in
actu peceaminoso (qui in genere morali
habet se ut quoddam subsistens) etsi plures
malitiæ specifice divers® aliquando inve­
niantur, alia desumpta ex objecto, vel fine,
alia ex circunstantiis ; non tamen secun­
dum omnesabsolutediciturpeccatum habere
speciem ; neque omnes dicuntur absolute
constituere peccatum aut speciem peccati,
sicut neque omnes sunt illi per se et essen­
tiales ; sed prima dumtaxat, quæ (saltem in
illis actibus, quæ ex genere sunt peccata)
desumitur ex objecto vel fine per se volito :
cæteræ vero, quæ sumuntur ex circunstan­
tiis non per se inspectis a peccato, absolute
sunt extra essentiam peccati, et quædam
ejus accidentia, sine quibus essentia ipsius
et propria species consistere potest : et ideo
quamvis dicantur mutare speciem, et ra­
lione illarum peccatum denominative et
accidentaliter sit in pluribus speciebus ma­
litiæ, quæ debeant in confessione explicari;
non tamen absolute dicendæ sunt dare vel
constituere speciem peccati propter ratio­
nem dictam. Quare dum ab eo, secundum
quod peccatum habet speciem, trahilur ar­
gumentum ad probandum debere esse per
se volitum id, a quo talis species desumi­
tur, intelligendum est juxta dicta de prima
specie, quæ absolute constituit actum in
ratione peccati ut est in actu furandi spe­
cies furti, in actione occidendi species ho­
micidii, et sic de aliis : hujusmodi enim
species in illis actibus, qui per se sunt
peccata, semper sumitur a per se volito
(hoc intendit D. Thom. locis cit. ex 2, 2.
el aliis). Non autem intelligendum est de
aliis speciebus malitiæ, quæ superveniunt
peccato jam constituto. Nam hujusmodi
species sicut sunt accidentales peccato ita
desumi possunt ex qualibet circunstantia
objecti, etiam si tantum sit volita per ac­
cidens. Et de istis speciebus loquebatur
I). Thom. in 4, ubi supra, et qua?st. 2 de
mal. El per hoc constat ad primum argu­
mentum, quod ad hominem propositum
fuit contra rationem hujus articuli.
G. Ad secundum, quatenus potest esse
contra nos, respondetur ex dictis disp. G,
num. G8, quod licet objectum dissonum, a
quo peccatum sumit primam speciem, de­
beat esse per se volitum ; non est hoc ita
intelligendum, quasi volilio, ut volitio est,
directe terminetur ad ipsam dissonantiam,

218

DE VITIIS, ΕΓ PECCATIS.

qua constituitur malum objective ; sei quia
finis se tenet. Quia ergo species peccati sem­
terminatur ad bonitatem physicam, ut stat
per desumiturab objecto vel fine, autabalitub prædicta dissonantia : ex eo enim quod
quo, quod ex parte illorum se tenet; ideosemvolitio secundum id,quod babet de munere
persumitur a perse volito, vel per se primo,
volendi, terminetur ad prædictam bonita­
vel per se secundo. Quicquid vero neque est
tem, connotando quod sit sub prædicta
objectum aut finis, neque ex parte horum se
dissonantia, quæ est terminatio physica ;
tenet,qualisesl privatiorectitudinisexislens
resultat in ipsa volilione alia tendentia et
in peccato, neutro modo habet rationem
respectus ad dissonantiam el malitiam ob­
vohti per se; sed est omnino per accidens: et
jecti, in qua consistit malitia et species mo­
ideo incapax tribuendi speciem. Ei quia hanc
ralis: quæ quidem tendentia non est de
secundam expositionem latius prosequimur
munere volendi, neque respicit objectum
infra disp. et dub. citatis, non est hic im­
ut votibile, neque illud denominat intentum
morandum. Contra ipsas vero D. Thomæ
aut volitum : sed est dumtaxat de linea
assertiones non desunt instantiae adjirobanmensurationis et subjectionis ad legem per
dum, distinctionem specificam peccatorum
modum difformis, ut dictum est a num.
non semper desumi ex objectis : illas ta­
cit. Itaque cum concedimus, objectum dans
men adduximus et solvimus in tract, de
peccato primam speciem debere esse per
bonit. et malit, disp. 1, dub. 4, et disp. 3,
se votitum, referendum est ad illud ut phy­
dub. 1,
sicum, non utcunque, sed ut connotalur
ARTICULUS II.
sub dissonantia et malitia objectiva : hoc
enim sufficit, ut prædicta species ab ipsa
Ulnm convenienter dbdbwiantur peccata spiritualia a
earnalituxt
dissonantia objecti desumatur. Ad tertium
dicemus infra disp. 13, dub. 3, ubi exami­
Ad secundum sic proceditur. Videtiirquod inconyenieoter
nandum est, quam habeant speciem peccata
distinguantur perata spiritualia □ carnalibus. Dicit cuim
Apost ad Galat. 5 : Manifesta sunt opera carnis, ipæsunl
commissa ex ignorantia? Nunc vero res­
formatio, immunditia, impudicitia, luxuria, idolorum ser­
pondetur non esse contra nos: quia actus
vitus, veneficia, etc., ex quo videtur, quod omnia peccato­
rum genera sunt opera carnis : sed peccata ramalia dicun­
ille, sicut per accidens est occisio hominis
tur opera carnis : ergo non sunt d stinguenda peccata car­
iper se namque solum tendit ad occisionem
nalia a spiritualibus.
feræ) ita solnm per accidens habet esse pec­ I 2. Praeterea : quiconque peccat, secundum carnem am­
bulat. secundum illud Roman.& Si secundum carnem me­
catum : el ipsa prima species malitiæ com­
ritis. moriemini ; si autem spiritu facta carnis niortiiicaveparatur ad illum, quatenus actus volunta­
ritis, vivetis ; sed vivere vel ambulare secundum carnem,
videtur pertinere ad rationem peccati carnalis : ergo omnia
rius est per accidens : unde non mirum,
peccata sunl carnalia : non ergo sunt distinguenda peccata
quod ab aliquo per accidens volito specificecarnalia a spiritualibus.
X Prætcrea : superior pars animæ, qua· est mens vel ratio,
tur in ratione peccati. Doctrina vero D.
spiritus nominatur,secundum illud Ephes. 4 : Reiiosamioi
Thomæ, quod prima species peccati desu­
spiritu mentis vestra? : ubi spiritus pro ratione ponitur, ut
ibi glossa dicit : sed omne peccatum, quod sccûàlum car­
mitur ab objecto perse volito, non est nenem committitur, a ratione derivatur per consensum .· quia
cesse, quod in omnibus verificetur; sed in
superioris rationis est consentire in actum peccati, ut infra
illis actibus, qui per se sunl peccata, ut est
dicetur;ergo eadem peccata su.4 carnalia ct spiritualia.uon ergo sunl distinguenda d invicem.
actus furandi, actus fornicandi, et similes.
4. Prætcrea rsi aliqui peccata specialiter sunt carnalia,
Ad quartum dicas discrimen inter peccata
hoc potissime intclligendimi videturde illis peccatis, quibus
in corpus suum peccat aliquis : sed sicut Aposi. dicit 1, ad
inobedientiæ. odii, scandali, et alia hujus­
Corinth, ϋ : Omne peccatum, quodennque fecerit homo,extra
modi ab aliis in eo consistere, quod propria
corpus e^t .· qni autem fornicatur, in corpus suum peccat :
ergo sola fornicatio esset peccatum carnale: cum lamen
el specifica illorum malitia, neque ut pri­
Apostolos ad Ephes. 5, etiam avaritiam carnalibus peccatis
maria, neque ut secundaria·, perse,aut per
annumeret.
accidens aderit in peccato; nisi directe et
Sed contra est. quod Gregor. 31 moral, dicit, quod sep­
tem capitalium viliorum quinque <unl spiritualia, ei duo car­
expresse intendatur a peccante : quod ta­
nalia.
men non estnecesse, ut adsit malitia pro­
Respondeo dicendum, quod sicut dictum est, peccata re­
cipiunt speciem ex objectis. Omne autem faecatum consistit
pria aliorum peccatorum, saltem ut secun­
in appetitu alicujus commutabilis boni, quod inordinate ap­
daria et accidentalis.
petitur, ct per consequens in en jam habito inordinate ali3nis delectator. Ut autem ex superioribus patet, duplex est
7.Aliter possetexplicarimens D. Thomæ,
I Heclatio. Una quidem animalis, qua· consummatur in sola
distinguendo duplex volitum, utrunque per
aiqjfebensionealicujus rei ad votum habite, et hæc diam
se : aliud per se primo ; et aliud per se se­
potesi dici delectatio spiritualis .· sicut cum aliquis delec­
tator in bude humana, ycl in aliquo hujusmodi. Alia vero
cundo. Volitum per se primo est objectum
delectatio e*t corporatis, sive naturalis, quæ fnipeo tactu
vel finis, qui directe et expresse intenditur
cor^nii perficitur, quæ potest etiam diri delectatio car3jiis.SfC igitur illa p.Tcata.qu.f perficiuntur in delectatione
a peccante. Volitum per se secundo est
spintuaii, vocantur thecata spiritualia : illa vero, qua.· pertomne illud, quod ex parte talis objecti vel
ciuntur in delectatione carnali, vocantur peccata carnalia;

QU/E8TI0 LXXII.
lirai gub, quæ perficitur in «feleclalioiic e»horum et luxu·
ni, que pcrllriiiir in ddortatlonc veiærcorum ; mule cl
Apûstolu* diril S, ad (.'nriulli 7 r Emundemus no» ah oioni
uqoinaiiicnlo carnis cl spirltiw.
Ad prunum ergo dicendum, qimd fiirut glo>»a ibidem di­
cit, ilh villa dicuntur opera rjriih.nou qui i lu voluptate carnis pcrficiâiilur, *cd earn sumitur Ibi pro homine, qol dum
secuuiluui R· viril, secundum carnem vivere dicitur, ul
ethiii August, dicit II ile Civit. Del. Et hujus ral o est ex
b-c, quod omnis rationis humana! defecins ex ecn<u carnali
aliquo modo milium habet. Et per hoc ellam palet ropmisio
ad secundum.
Ad lerlimn dicendum, quod in pettulis carnalibus est
aliquis atlus spiritualis, scilicet actus rationis : wd linis
horum peccatorum, a quo denominantur, est delectatio
carnis.
Adqturlum diceodmn, quod sicut glossa ibidem dicit, spe­
cialiter iu fornicationis pcci-aio servit anima corpori,iu Lau­
tum ul nihil aliud iu ipso momento cogitare homini liceat :
delectatio autem gula·, etsi sit carnalis, non ila absorbet
rationem. Vel potest dici, ipiod iu hoc peccato etiam qusedim injuria Iu corpori, dum inordinate maculatur : ideo
per hoc solum peccatum dicitur specialiter homo in corpus
peccare. Avaritia vero, qua· carnalibus peccatis connume­
rator, pro adulterio ponit, quod est injusta usurpatio uxoris
alicuæ. Vel potest dici, quod res, in qua delectatur avarus,
corporale quoddam est : el quantum ad hoc connumeratur
peccatis carnalibus ;SCtl ipsa delectatio non pertinet ad car­
oeni; sed ad spiritum :Cl ideo Gregorius dicit, quod est spi­
rituale peccatum.

Prima Conclusio : Peccata illa, quæ per­
ficiuntur in delectatione spirituali seu ani­
mali, vocantur spiritualia : illa vero, quæ con­
summantur in delectatione carnali, vocantur
carnalia.
Secunda Conclusio : Ex septem capitali­
bus vitiis quinque sunt spiritualia, et duo
tantum carnalia : scilicet gula, quæ perfici­
tur in delectatione ciborum : et luxuria, quæ
consummatur in delectatione Venereorum.
Nota hic, quod peccata quæ dicuntur spi­
ritualia, non ex eo sic appellantur, quia in
actu spirituali consistant, vel illum inclu­
dant : hac enim ratione etiam alia peccata
spiritualia dicerentur : cum in eis inclu­
dantur actus voluntatis el intellectus, qui
sunl spirituales : sicut nec carnalia ex eo
vocantur, quia dicunt actum corporalem :
nam etiam ira el avaritia includunt hunc
actum; et nihilominus sunt spiritualia;
sed utraque denominatio desumitur ab ul­
timo complemento peccati, quæ est delec­
tatio ad ipsum sequula, ut habetur insolut.
ad 3. Et ideo illa solummodo peccata appel­
lantur carnalia, quæ in delectatione omnino
corporali sistunt, ut est delectatio gustus et
tactus : el hujusmodi sunt peccata gulae et
luxuriæ cum suis filiabus, quæ in ipsa
carne consummantur. Spiritualia vero vo­
cantur, quæ sistunt in delectatione inlentionalisequuta ex interna apprehensione :sive
talis delectatio sil omnino spiritualis, ut est
delectatio elicita a voluntate : sive sil delec­
tatio animalis, quæ est actus appetitus sen­

219

sitivi. (.’traque enim ob elevationem, qïiam
habet supra materiam, et supra delectatio­
nem omnino materialem, spiritualis appel­
latur. Et quia sola peccata gulæ et luxuriæ,
quæ in apprehensione et delectatione tactus
et gustus terminantur, sistunt in hac mate­
riali delectatione ; sola hæc dicuntur pec­
cata carnalia : reliqua vero omnia sub spi­
ritualibus comprehenduntur. Quæ divisio
desumpta est ex D. Gregorio lib. 31 moral,
cap. 31. Et est circa illam observandum,
quod si sumatur per ordinem ad actualem
delectationem, ut sumi videtur in hoc art.
non est divisio essentialis : quia actualis
delectatio non intrat essentiam peccati; sed
eam consequitur. Sivero attendatur secun­
dum radicem et causam delectationis, proculdubio est divisio essentialis : nam pec­
cata, quæ petunt consummari in delecta­
tione carnali, essentialiter differunt ab illis,
quæ in delectatione animali vel spirituali
consummantur : quamvis distinctio sic in­
tellecta, non tam ex prædictis delectationi­
bus, quam ex objectis, quæ illas inferunt,
ortum ducat.
ARTICULUS III.
Virum peccata distinguantur specie secundum causas /

Ad tertium sic proceditur. Vide ur quod peccata distinguantur specie secundum causas. Ab eodem emm habet res
speciem, a quo habet esse : sed peccata habent esse ex suis
causis: ergo ab eis etiam speciem sortiuntor : differunt ergo
specte secundum diversitatem causarum.
2. Præterea : inter alias causas minus videtur pertinere
ad speciem causæ materialis : sed objectum iu peccato est
sicut causa materialis : cum ergo secundum objecta peccata
specio distinguantur, videtur, quod jæcrata multo magis se­
cundum alias causas distinguantur specie.
3. Præterea : Augustinus super illud Psalm. Incensa igni
et suffossa, dicit, quod omne |*crcutum est ex timore male
humiliante, vel ex amore male hillammuntc : dicitur enim 1.
Joan. 2, quod omne, quod est iu mundo, aut est coneunisccnlta carnis,aut est concupiscentia oculorum; aut superbia
vilæ.Dicilurautcm aliquid esse in mundo propter peccatum,
secundum quod mundi nomine amatores mundi significantur,
ul August, dicit super Joannem. Gregorius etiam 31 morat,
distinguit omnia peccata secundum septem vitia capitalia
omnes autem hujusmodi divisiones respiciunt causas pecca­
torum : ergo videtur, quod peccata differant specie secun­
dum diversitatem causarum.
Sed contra est, quia secundum hoc omnia peccata essent
unius speciei, cum ex una causa cau<enlur. Dicitur enim
Eccles. IV, quod initium omnis peccati est superbia. Et 1,
ad Timolh. ultimo, quod radix omnium malorum est cupi­
ditas. Manifestum est autem esse diversas species peccato­
rum : non ergo peccata dislinguuntuur specie secundum di­
versitates causarum.
Kespondco dicendum, quod cum quatuor sint causarum
genera, diversimode diversis attribuuntur. Causa enim for­
malis ct materialis respiciunt proprie substantiam rei : ct
ideo substantkc secundum formam el materiam sjiecie el
genere distinguuntur. Agens autem ct linis respiciunt directe
motum cl operajionem : ct ideo motus ct operationes secun­
dum hujusmodi causas specie distinguuntur; diversimode
tamen : nam principia activa naturalia, sunt determinata
semper ad eosdem actus: et ideo diversa? species iu actibus
naturalibus attenduntur non suium secundum objecta, quæ
sunl fines vel termini; sed etiam secundum principia ac-

DE VITUS, ET
tiu.
AjJviacw ei Infrigidare distinguuntur specie
seamdum aliduai ct frigidum. Sed principia activa in acti*
bas votatrt.iri& «jnwmùll sunt act» peccatorum, non se
ex necessitate ad unum: et ideo ex uno principio
activo vei mutho poxMim duersr mhVks peccatorum pro­
cedere : sion ex tîæcrv au Io humiliante potest procedere,
humo furetur» ei quod Occidat» οι quod deserat gregem
sibi commissum :ct Uie eadem posumi priwdere ex amore.
1’ndr mamfostum esi. quod peccata mvu differant specie seceudam divers» raiKb ddivj-i νΰ tooli x as. sed soliuu
secundum diveNütem catbæ limits : inis autem csl nbjee·
tom vduitfaii$*(Bteft$um est enim supra. quo! aetts huiiuui
lu behî specie» ex fine.
Ad priuMiergO dicendum, qnod principia attira io ae·
tftes vobmutLs, com non sial ddenuinata ad unmu, non
satfk’iuat ad pnutnreudum humin*h actus nUi dclcnuinehir
>o*«iaus ad ummi oer intefitiûtæm liais, ul paid per Philo
sq ham iupmvujbjk rt ideoa fine perficitur el esse. el
species pectMt
Ad secomtan dhvmlam. quod objecta, secundom quod
co . parantur ad actus e\:enorts tabent rationem materne
circa quam,- sed stca^fom quod comparantur ad ad urn
interiorem volaaUtis. tabrnt rationem fimum : el ex hoc
tab» at, quod dent 4:<cicm actui Qiumvis etiam secundum
qujd saut nutctii circa qnam, Inbeaiit rationen tenuiuorum, a qu busmotes speciOcantur, oi didtur In 5 Ptrpth·,<·».
in lo Ethic., ail tamen eliaia termiui motus dam spedem
nuilibus, in quantum habeat rationem finis.
Ati tertium dicendum, quod illa* divisiones petealornoi
non fhtdur ad disliflgaembs species peccazonim: sed ad
BAinifvsîaowis diversas eau-os eorum.

1

ARTICULI S IV.
Urum pwafam uwrn ienter duttnguaiur tn percale h
.
Pewu, tu λ· ipwn, rt tn prutimum I

I

l. Ad quartum sic proceditur. Videtur quod convenienter
peecuium distinguatur per lOCCulom» quod est in beam, in
proximum, el iu se ipsum. illud enim, quod est MaunuM
omni peccato» nou débet pom quasi pars in divisione pec­
cati ; sed commune est omni peccato, quod sit contra Drum:
pouitureuim iit diffinitione peccati» quod sil contra legem
iH’i, ut supra dfetuqi est : non ergo pccalum in Deum debet
pout quasi isirs in divisione peccatorum.
-· Pratcrva : oiuiiis divisu» debol fieri per opposita .-sal
isU tru genera peccatorum non sunt opposita ; quicuuquc
emm pcecai in proximum, pereat in se Ipsum, cl iu Dcnoi :
non ergo peccatum conventtmmr dividitur secundum lure
tria.
3. Praqerca : ca, qu.i· sunt evtrittseepR» non conferunt
speciem : sed Deus et proximus sunt evira nos .· ergo per
lue non distinguuntur peccata secundum s|ttciùih * incon­
venienter igitur secundum li.ee tria iieccatum dividitur.
Sed contra est, quod Isidorus in lib. de summo buuodis*
linanvns peccata, dicit quod h mio dicitur pcccirv iu se, iti
Deum» er in pr«>\imum.
Ecspondeu dicendum, quod sicut supra dictum est, peccitum est aclus inordinatus : triplex antern ordo iu homioe
débet esse. Unus quidem secundum coinparfiiionem ad re­
gulam rationis, prout srilircl omnes actiones el passiones
nostra debent secundum regulam rationis commeusurari.
Alius autem ordo est per coniiMraiioneni ad regulam diyiuæ
legis»per quam homo in omnibus dirigi dcbei. Ei si quidem
horno naturaliter esset animal solitarium, hic duplex ordo
sufficeret ; sed quia liomo esi naturaliter animal politicam
et sociale» m probatur in l Politic, ideo necesse est quod
si! tertius ordo, quod bouto ordinclur ad alios homines,qui­
bas convivere debet. Horum autem ordinum primus contint
secnudum. et excedit ipsum .· qmectinque einni continentar
sub ordine rationis, continentur sub ordine ipsius Dei : sed
qu i dam continentur sub ordine ipsius Dei, quæ excedunt
rationem humanam, sicut ea, qua* sunt tided, cl qua* debeutnr soli Deo : unde qui ia talibus pereat, dicitur in Deum
percare, sicut hrreticos, ct sacrilegus, el blasphomus. Si­
militer Cium M-rundus ordo includit tertium, el excedit
ipsutn : quu in omnibus, in «tuibiis ordinamur ad proxi­
mum. oportet nos dirigi secundum regulam rationis : sed io
quibusdam dirigimur secundum rationem quantum ad nos
tantum; non autem quintum ad proximum : Ct quando in
his peccatur. dicitur homo peccare in se ipsum : sicut potet
de guloso, luxurioso, et prodigo. Quando vero peccat homo
in his, quibus ad proximum ordinatur, dicitur peccare iu
proximum : sicut patet de fure, et homicida. Sunt autem di­
versa. quibus bomo ordinatur ad Deum, ad proximum.etad
se ipsum. Unde hrr distinriio peratorum Csl secundum
objecta, secundum quæ divcrsiGcantur species peccatorum .·
unde hæc dislinciio peccatorum proprie esi secundum diver­
sas pecenorum species : uau> el virtutes, quibus peccata
opponuntur, sjjcuiulum tunc differentiam specie distingunil·
tur. Manifestum est enim ex dictis quod virtutibus Theolo­
gicis homo ordinatur ad Dcuin .· temperantia xero el fortitu­
dine ad seip^um : justitia aulem ad proximum.
Ad primum ergo dicendum, quod peccare in Deum, secun­
dum quod ordo, qui esi ad Deum, tucludi! omnem humanam
ordiuem. commune est omni peccato : sed quantum ad id
quod ordo Dei excedit alios dm>s ordines, sic peccatum in
Deum es! Specfafe genus peccati.
Ad secundum diceudmn. quod quando aliqua, qnornm
unum includit alterum, ab invicem «iiMinguunlur, intclligitnr fieri distinctio non secundum illud, quoti unum continetar in altero ; sed scrmidum illud, quod unum excedit
altorum, sicut patet in divisione numerorum el tignrarum.
Non enim triangulus dividitur contra quad ratum, secundam
quode »ntinetur in eo ; <ed secundum quod exceditur ab eo:
el similiter e<t dicendum de ternario et quaternario.
Ad tertium dicendum, quod Deos ct proximus, quamvis
sint exteriora respectu ipsius peccantis ; non tamen sunt ex­
tranea respectu actus peccati ; sed comparantur ail ipsum
sicut propria objecta ipsius.

Conclusio: Peccata non differunt specie
secundum causas diversas activas vel rnotised solum secundum diversitatem cause
finalis.
Hæcdistinctio procaldubioesl essentialis,
et coincidit cum illa, quæ sumitur ex
objecto. Nam cum finis sil proprium objec­
tum voluntatis ; in ordine ad specificandos
et distinguendos actus humanos, finis ope­
ris et objectura non differunt. Observat
bene Cajetanus, causam moti vara non sumi
hic a I). Thoma pro illa, quæ movet in ge­
nere causæ finalis: quia ab hac non nega­
ret quod peccata sumant specificam dis­
tinctionem; imo frequenter asserit, illa
distingui secundum motiva : quod intelligendum est de motivis in hoc genere. Ap­
pellat ergo in præsenti causam motivam
illam, quæ movet in genere efficientis: et
ita pro eadem sumit causam motivam et
causam activam seu effectivam : hæc enim
præcise ut activa est. non distinguit, prop­
ter rationem articuli. Diximus précise ut
activa est, etc., quia aliquando causa activa
inducit diversam causam finalem : et tunc
propter finem, quem inducit, distinguet.
Solutio ad 1 confirmat doctrinam, quam
in tract, de bonit. et malit, disp. 1. dub. 4,
etalibi tradidimus: nimirum quod specificativum actus moralis in ratione talis non
est principium, scilicet voluntas sumpta
secundum se; sed objectum vel ipsa volun­
tas ut informata et determinata per illud :
Conclusio est afiirmativa : Hæc eliam
quæ doctrina sumitur etiam ex corpore I
articuli.
distinctu) coincidit cum illa, quæ desumi-

QUÆSTIO

lur ab objecto : et idco elium est caeentialis,
ut Ang. Doctor animadvertit. Non quidem
ita ut distinctivum esecniiale sint imme­
diate ipsæ personæ, propria, Dei, et pro­
ximi, in quas peccatur (hujusmodi enim
distinctivum solum sunt objecta, seu res,
quibus homo ordinatur ad Deum, ad pro­
ximum, et ad se ipsum) sed quia cxistente
praedicta personarum distinctione» neces­
sario objecta, quibus homo ad illas ordina­
tur, debent distingui. Est autem prædicta
distinctio omnino adæquala : quia nullum
est excogitabile peccatum, quod sub aliquo
ex illis tribus membris non contineatur,
aut ad illud reducatur : cujus optima ratio
habetur in litera.
articulus

v.

Utrum divisio peccatorum qux est secundum reatum,
diversified speciem.

Ad qninlum sic proceditur. Videtur, quod divisio pecca­
torum, quæ est secundum reatum, di versificet speciem, puta
cum dividitur secundum veniale ct mortale. Ea enim, quæ
in iufinitum dinerunl, non possum esse unius speciei, nec
eliain unius generis : sed veniale et mortale peccatum diderant in influitum : veniali enim debetur poma temporalis;
mortali pœna aderna : mensura autem pœrne respondet quan­
titati culpa»,secundum illud Deuteron. 25 : Pro mensura de­
licti erit et plagarum modiis : ergo veniale ct mortale non
sunt unius generis, nec dum quod sint unius speciei.
2. Pnetcrea : quædam peccata sunt mortalia ex genere,
sicut homicidium el adulterium : quædam vero ex suo geimsmil pectita venialia, Sicut verbum otiosum, ct risus
superfluus : ergo peccatum veniale et niorlale specie dif­
ferunt.
3. l’ræterca : sicut se habet actus virtuosos ad prannium ;
ili se habet peccatum ad pœnam ; sed prænnum est liais vir­
tuosi actus : ergo ct pœna est tinis peccati : sed pectita dis­
tinguuntur specie secundum fines, ut dictum est : ergo etiam
distinguuntur specie secundum reatum pamæ.
Sed contra : ea, quæ constituunt speciem, sunt priora,
sicut diffcreutiæ spccilicæ sed poma sequitur culpam, sicut
effectus ejus ; ergo peccata nou differunt specie secundum
reatum pœn.T.
Rcspondeo dicendum, quod eorum, quæ specie differunt,
duplex differentia invenitur. Una quidem, quæ constituit
diversitatem specicnim -*ct talis differentia nunquam inve­
nitur nisi iu speciebas diversis, sicut rationale et irrationale
animatum el inanimatum. Alia autem differentia est conse­
quens diversitatem speciei: el talis differentia eisi in aliqui­
bus consequatur diversitatem speciei ; in aliis tamen potest
inveniri in alia specie: sicut album el nigrum consequuntur
diversitatem speciei corvi ct cygni ; tamen invenitur hujus­
modi differentia in eadem hominis specie. Dicendum ergo
est,quod differentia vernalis, el mortalis pêccaii, vel quæcuuque alia differentia, quæ sumitur penes reatum, non
potest esse differentia cuiisliltiens diversitatem speciei.
Nunquam enim id,quod esi peraCcid&ns, constituit speciem :
id aotcni. quod e<t printer intentionem agentis, esi per acci­
tas, ni patet in *2 Physic. Manifestum est autem, quod
pœna est pra-lcr intentionem peccantis : unde per accidens
$e habet ad lerralmn ex parte ipsius peccantis. Ordinatur
tamen ad peccatum ab exteriori, scilicet ex justitia judican­
tis qui secundum diversas conditiones peccatorum diversas
t<pnas infligit. Unde didcrenlia, qu i· tsi ex reatu -piriiæ
potest consequi diversam speciem peccatorum ; non autem
constituit diversi’atem speciei. Differentia autem peccati
venialis,Ct mortalis consequitur diversitatem inordinationis,
quæ complet rationem peccati. Duplex enim est inordinatio:
ena per subtractionem principii ordinis: alia, qua etiam
silvato principio ordinis lit inordinatio circa ea, quæ sunt
post principium : sicut in corpore animalis, quandoque qui-

221
•lem inordinatio complexionis procedit usque ad destructio·
nem principii viiali*. et hæc. est mors: quandoque vero
>alvo principio viia: fit dcordinalid qteedam in humoribus,
cl tunc eM iegritudo. Principium autem actus lotius ordinis
in moralihiK <>t finisu.timus qui ita sc Iwbei in operativis,
sinit principium indethonstrabUC m speculativis ut dicitur
in 7 Elbir. Undr quando aninu dcordinalur per peccatum
usque, ad aversionem ab ultimo fine, scilicet Deo, cui unimur
per claritatem ; tunc e<( peccatum mnrtale : qnando vero
fitd’ ordinatio citra aversionem a Deo, tunc e*t peccatum
veniale» Hiriitcnim in corporibo> denrdinatio mortis, qoæ
est per remotionem principii vita·, est irreparabilis secimdum naturam : inordinatio aotem ægritudinis reparari po­
test propter id, quod salvatur principium vitæ. similiter est
in lii-. quæ pertinent ad animam. Namin spectativis qui
errat circa principia, îinpersuaMbilis est : qui autem errat
salvatis principiis, per ipsa principia revocari potest Et
similiter in operatitfs qui peccando avertiturab ultimo fine,
quantum est ex natura peccati, tabet lapsum irrcpanibilcm:
et ideo dicitur peccare mortal itet æternalitcr puniendas :
qui vero pereat citra aversionem a Deo. ex ipsa ratione
pcceati reparabiliter dcordinalur. quia salvatur prinripium :
ct ideo dicitur peccare venialitcr, quia scilicet non ita pec­
cat, ut mereatur interminabilem pœnam.
A<1 primum ergo dicendum, quod peccatum mortale et
veniale differunt ininflnilumex parte aversionis; non autem
ex parte conversionis, per quam rèspicit objectum, unde
peccatum speciem luibet- Unde nihil prohibet, in eadem
specie i.iYeniri aliquod peccatum mortale ei veniale: sicut
primus motus in genere adulterii est tæccaium veniale, ct
verbum otiosum, quod pleruuque est veniale, potest etiam
esse mortale.
Ad secundum dicendum, quod ex hoc quod invenitur ali­
quod peccatum mortale ex genere, ct aliquod peccatum ve­
niale ex genere, sequitur quod talis differentia consequatur
diversitatem peccatonuu seru.iduin speciem, non autem quod
canset eam. Talis autem differentia po’est inveniri etiam in
his, quæ sunt ejusdem speciei, ut dictuai esL
Ad tertium dicendum, quod præmium est de intentione
merentis vel virtuose agenti
sed pœna non est de in!cntione peccanti
sed magis est contra voluntatem ipsius:
unde non est similis ratio.

Prima Conclusio : Differentia, qux est
eæ reatu pa?næ, potest consequi diversam spe­
ciem peccatorum : non tamen constituit di­
versitatem speciei.
Secunda Conclusio : Peccatum veniale et
mortale possunt inveniri in eadem specie.

Prima conclusio optime probatur in lite­
ra : cui nihil occurrit superaddendum. Circa
secundam poterat disputari, num peccatum
mortale et veniale circa eandem materiam
essentialiter distinguantur in ratione offensæ : vel solum secundum magis et minus
intra eandem speciem ? Sed de hoc agimus
infra disp. 19, dub. 2.
ARTICULUS VI.
Utrum peccata commissionis ct omissionis differant
specie /

Ad sextum sic proceditur. Videtur, quod peccatum com­
missionis et omissionis specie differant. Delicium enim con­
tra peccatum dividitur Ephes. 2, ubi dicitur: Cum essetis
mortui delictis et peccatis vestris : ct exponit ibi glossa :
Delictis, id est, dimittendo quæ jubentur et jieccatis, sci­
licet agendo prohibita. Ex quo paret. quod per delictum intolhgitur perraluin omissionis· per peccatum, peccatum
commissionis : differunt igitur specie, cum ex opposito divi­
damur tanquam di versa· species.
2. Prætcrea : peccato per se, convenit, quod sil contra

222

DE VITIIS,

Ircem IM : ponitur cmwi in
diltinilioc»’, ut c\ *upra·
iftctfc patri sedIn ίατ Ihi ilfa <unt pr.r<q u αΠιηιυΐη.!,
ttocra qea* csl pcrcjtuw «mfestonl·el ah4 pra-ccpu ocp·
liw. cœutâ qw· cm iwcjlnmcwmfcdoiwi ; cryo peccatum
&
qH d peccatum ctMMMissitiiid «tiflbnml spec
X ï*ræîrrca : onu^io e fWb.iiioiu diffetuut, sicut ufiir·
nstm ei
jlie .· x\! affiroudo cl
non i ossunl isse
(Ms <p
q&fa Mgalio mm Libet speciem ; non c ilis
cni:i: αηςι sunt speefet, i hjee dUercitfbe, ul FhilasopbiK
dta: : ergo omissio ci c» .mvso ιχ>η possum
unius

Sed oKtrj : iu eadem serie peccati iihcutinr omissio et
: «urus enim es ahera rupit quod «si peccatum
cMb
v et ' ■.» tu» ώι, quit s dare defert» qood etf
pcettîiaa oi jssiom* : crpu otniSMO < i cummfe&O iwa difBesv:ideodktcdnnkqiiod in ferratis itncuilur duplex
dffcn rJh : mu aukirüfe» el al;a iornulk Materialis qui·
dvtn ailccditur secundum ruiundcm speciem actuum per·
cati : fc-rcnalis auicm xvundum ordinrm ad untnu Luem I
proprim quod esi objetism provnum : unde inveniuntur
aliqui arti* aatcruldvr secie differentes,- qui tamen furinirTcr sunt in eadem specie pecori, quia ad idem ortinamur : sicut ad eandem sperem homicidii pertinet juçubîiû. bp«bti(\ et pcrforuliQ; qmnnts actus >int specie
diOeienles secnadum speciem natune. Sic cljp> si loquamur
de spede peccati «misMoiiis e! c<>mnn^siiwi<s materialiter
difcruM specie; brp- lamcu loquendo de s;eck\ secundum
qi’ ;<I neptio.
privatio *pewa habete poiru. Si autem
lo ;mcur de specie rccati non<*ionis» el commissionis for- .
ttulitrr ; sic noa di&rutil spede ; quia ad idem ordiuaular,
ct ex ec-ΪΛΐ irntho procedam. Araro* enim ad coi^rcgan•lixm pecuniam et fjj it. ct r> n dat ea, qua* dare debet. El
si*mliicr tutosusad sritsbriendam gub· et Miperfiua comedît, el jejunia debita prodrnnittit : et idem est videre in
c. eris.Scwf< rruiui ul rcbcHnegaiinfundalur super ahqiu
anirauliNie. qœe est miodammodo causa ejus · unde etiam
in rrbu* rjluraliboscjn^ikm raliousiM, quod ignis calefacial: ei quod mn infrigidet.
Ad primuni ergo dierndum. quod iIb divisio, qua· rst per
eouuDissionem N omusivoein» non esi secundum diversas
species formales ;
materiales tantum, ut dictum tst.
Ad secundum dicendum, qwid Lvcvsse fa t iiilegel>ci
propm diversa pra cepia iQinnativa. ci neçatfa ut gradatim bonnes iHroducercutur ad virtutem, pries quidem
abstinendo a mlo, ad quod inducimur per pnrepta nega­
tiva; el posing>dum faciendo tonum, ad qaod indiirimor per
prorepta affirmativa. Et sic prarepu a£ rmativa et w^tiva
noa pertinent ad diversas vitiates; sed ad diversos grados
virtutis : et per consequens non oportet quod coetnrientar
diversis ferratis secundum speciem. Pi-reatiim etiam non
habet speciem ex parie aversuros, qufa saondàm hoc esi
initio vd privatio ; sed ex (Orte Conversionis secandam
quodcslurius quidam. 1’udv secundum diversa pnrcepta
legi* non diversificaniur peccata secandum sperirm.
ΑΊ tertium dicemlum. quod objectio illa procedit dc
iljUtuH diversitate speciei. Sciendum est tameu. <]uocl
Legatio etsi proprie non sii in specie, constituitur tamen in
specie per reductionem ad aliqoam afinnatiooem» qnam
sequitur.

DISPI TATIO VIII.
/>e distinctione pecca torum j>er ordinem
ad prxcepla.

Duplici jure possunt peccata per præcepla
distingui : vel quia circa eandem legem
aliud sit contra affirmativum, el aliud
contra negativum : quo pacto se habent
omissio et commissio ; vel quia opponuntur
diversis legibus, ul naturali, positiva?, di­
vinæ, humana?, etc. Duo igitur dubia, aliud
pro commissionis et omissionis distinc­
tione, aliud pro reliquis, excitabimus.
DI 'BIDI I.
(.Irum peccata commissionis et omissionis
procedentia ex eodem mutico pertineant a<l
eandem speciem ?

I. Non quaerimus de commissioned omis- eib>
sione in esse physico consideratis, in quo
perspicuum est omnino distingui : habent l,‘cl15·
enim se in hoc genere, sicut ailirmatio et
negatio, et sicut ens et non ens, inter quæ
nulla datur convenientia. Loquimur ergo
de illis, ut sunt in genere moris. In quo
adhuc certum est pertinere ad distinctas
species, quoties versantur circa diversas
materias, provehiunlqae ex diversis motivis. Est autem difficultas, utrum sint ejus­
dem speciei in hoc genere, quoties circa
idem versantur, et ex eodem molivo pro­
veniunt ? Motivum vero appellat hic D. Th.
non quod se habet per modum principii
efficientis ; sed quod movet per modum finis,
vel operis, vel operantis.
Ubi secando supponendum est, nomine
peccati commissionis el omissionis in præ­
senti non intelligi solum actum, qui est
omittendi causa, el omissionem ex tali actu
sequutam ; vel e converso, v.g. cum aliquis
Prima Conclusio : Peccatum commissionis
propter ludum omittit sacrum : ut exponunt
el omissionis materialiter differunt specie:
cum Victoria, Curiel, Zumel, et alii. El
formaliter cero sunt ejusdem speciei, quia ad
mullo minus per commissionem intelligiidem ordinantur, et ex eodem mot ico proce­
tur malitia positiva, el per omissionem
dunt.
malitia privativa, qua? in quolibet actu pec­
Secunda Conclusio in solutione ad secun­
cati intrinsece inveniuntur : aut per com­
dum. Non diversificantur sjiecie peccata se­
missionem tendentia actus ad objectum, el
dandum diversa prxcepta legis.
i per omissionem carentia circunstanliæ dé­
bitai : puta cum aliquis celebrat sine vestiDoctrina hujus sexti articuli, el ejus con­ I bus, aut recitat sine attentione : ul Vasquez
sequentia aliquibus difficilis visa est : fiet I I). Thomam sinistre interpretatur. El ratio
autem perspicua, ut credimus, sequenti dis­ I est : quia Ang. Doctor loquitur de illis,
I quorum aliud absolute est peccatum computatione.
I missionis, et aliud absolute est peccatum
omissionis :

DISI'. VIH. DCB. I.
omissionis :e.Mque unum simpliciter contra
præceptum negativum ; aliud vero simpli­
citer contra affirmativum : constat autem
non ita se habere ea quæ diximus.; sed
quaslibet illorum opponuntur unico pré­
cepte, quod vel aimpl icitor est affirmativum,
vel simpliciter est negativum : sicut etiam
quælibet spectant ad unicum peccatum,
quod absolute ve! est solum peccatum com­
missionis, vel solum peccatum omissionis.
Non ergo ita exponendus est 1). Thom. sed
per omissionem intelligit totum, quod in
eo peccato necessario concurrit, adeoque
tam omissionem quam actum, qui est ejus
causa, præcise ut talem : per commissionem
vero intelligit integrum actum peccaminosumcontra præceptum negativum, et ulranqueejns malitiam: de quibus quærimus,
quod refert dubii titulus. Pro cujus deci­
sione recolenda sunt, quæ disp. 5, dub. 4
observavimus : ubi diximus unitatem, aut
distinctionem peccatorum, adhuc prout in
genere moris sunt, posse attendi vel omni­
no rigorose, considerando præcise eorum
formalitates, et prædicata quidditativa se­
cundum regulas dialectic®, vel metaphysi­
cs : vel solum moraliter, modo ibi insi­
nuato :quæ infra magis declarabimus.
♦ § L
Absolvitur difficultas duplici assertione.
Pra 2. Dicendum est primo, malitiam morairrv. iem constitutivam peccati commissionis, et
malitiam constitutivam omissionis, logice
vel metaphysice loquendo, nunquam esse
ejusdem speciei, imo neque ejusdem gene­
ris ; sed differre omnino, sicut disp. 6, a
nam. 95, differre diximus malum positi
vum et privativum. Hæc assertio sumitur
Mtattex D. Tboma 2, 2, quæst. 79, ari. 2, ubi in
solut. ad 3, ait : Peccatum autem omissionis
omnino a transgressione distinguitur. Et lo­
quitur de distinctione specifica : ut intuenti
argumentum, cui solutio illa adhibetur,
constabit. Idem insinuat art. 3, in corp, et
tad. alibi : quem sequuntur in præsenti Curiel,
Zumel, Vasq. et alii. Probatur primo: nam
malitia commissionis, adhuc in genere mo£ ris, est malitia positiva: malitia vero omissionis est malitia privativa : sed positivum
et privativum, in quocunque genere sint,
logice loquendo in nullo conveniunt ; sed
differunt sicut esse et non esse, et sicut affir­
matio et negatio, inter quæ nulla datur
univocatio aut convenientia : ergo, etc.

223

Confirmatur ; non est assignabilis aliqua Confir­
ratio communis, in qua malitia positiva et matio,
privativa logice conveniant, et quæ de illis
ul superior univoce prædicetur : ergo ne­
queunt esse hoc modo ejusdem speciei.
Consequentia liquet. Antecedens vero pro­
batur : nam vel illa ratio communis esset
determinate positiva?elsic non esset com­
munis, neque de malitia privativa prædicaretur. Vel esset determinate privativa ?
Et neque hoc modo esset communis, siqui­
dem non posset prædicari de positiva. Vel
esset abstrahens ab ut roque ? Et neque hoc
potest dici : tum quia a positivo et priva­
tione non est abstrahibilis ratio, quæ non
determinate exprimat unum vel alterum :
ut disp. 6, a num 71 probavimus. Tum
etiam quia talis ratio a positivo et privativo
abstracta, esto quod haberet aliquam uni­
tatem, ad summum hæc unitas esset secun­
dum quid, et analoga ; non vero generica,
aut specifica, quæ est unitas simpliciter,
ut ex se constat : ergo, etc.
3. Dices rationem positivi et privativi Effu­
gium.
materialiter se habere in genere moris :
quia in isto genere non attenditur, qualiter
peccatum sit ens vel non ens, aliquid aut
nihil; sed qualiter rationi opponatur: et
quia hujusmodi oppositio ejusdem rationis
est, sive malitia sil positiva, sive privativa,
dummodo procedant ex eodem motivo :
idcirco quoties hoc habuerint, utraque erit
ejusdem speciei in genere moris, et in ra­
tione malitiæ. Sed contra : quia genus mo­ Eva­
ris, ut tale genus est, et ut condistinctum nescit.
a genere physico, distinguitur per positi­
vum et privativum : forma liter enim pec­
catum commissionis constituitur in ratione
peccati et mali moralis per tendentiam
positivam ad objectum dissonum ; sicut
peccatum omissionis constituitur formaliter in ralione talis per carentiam et priva­
tionem actus debiti : ergo ratio positivi et
privativi non omnino se habet de mate­
riali ad hoc genus.
Confirmatur primo : actus peccati com­ Confir­
missionis formalissime ut malus, et ut ha­ matur
impu­
bet esse in genere moris, opponitur con­ gnatio
trarie actui bono, ut disp. 6, num. 76 tripli­
diximus : sed oppositio contraria exigit citer.
pro formali terminos positivos : ergo quod
malitia talis actus sit positiva, non omnino
est de materiali intra prædictum genus.
Confirmatur secundo : differentia per se
divisiva alieujus generis, non potest habere
se de materiali in tali genere : sed malitia
positiva, ut positiva est, formalissime est

224

DE VITIIS, ET PECCATIS.

differentia per se divisive moralitatis : at­
que ideo malitia privativa peccati commis­
sionis non est ejus differentia, quia non est
positiva ut vidimus disp. cit. num. 113,
ergo idem quod prius. Confirmatur tan­
dem : nam fere omnes Doclores. qui nobiscum tenent peccatum constitui forma­
liler per positivum, consequenter dicunt
dari rationem positivam, quæ a Deo non
sit; quæque si esset ab illo, esset Deus
causa peccati : Ergo hujusmodi ratio posi­
tiva non se habet ad peccatum pure mate­
rialiter ; alias causaretur a Deo, qui causât
tdtum, quod in illo de materiali se habet.
Seroali 4. Dicendum est secundo, peccatam comassenio. missionis et omissionis, quoties ex eodem
motivo procedunt, moraliter loquendo non
constituere distinctas omnino species pec­
catorum ; sed pertinere ad unam et eandem,
juxta identitatem motivi. Hæc proculdubio
est mens Ang. Docloris in præsenti, et 2, 2,
cit. quæst. 79, ut sequenti § explicabimus.
Quem commu n iter sequant ur ejus discipu l i.
Cajet. Conrad. Medin. Alvar. Greg. Mart.
.Montes. Araujo, et alii super hone articuΚίΐία. lum. Probatur primo ratione, qua D. Thom.
utitur : quia species peccati per se primo
attenditur secundum motivum, seu objec­
tum, circa quod versatur : et ideo peccata,
quæ in objecto et motivo aliquo modo con­
veniunt, debent eodem proportionali modo
convenire in specie, quæ desumitur ex tali
motivo : ergo commissio et omissio, quo­
ties circa idem motivum vel objectum ver­
santur, erunt aliquo modo ejusdem speciei :
non logice vel metaphysice ut probatum est :
ergo moraliter.
Confie Confirmatur, et explicatur animadvermaiio. tendo, quod malitia privativa peccati omis­
sionis, sicut non oritur a voluntate nisi
mediante actu positivo, qui fuit causa omit­
tendi ; ita neque attingit proprium moti­
vum, a quo sumit speciem, nisi ratione ten­
dentia? et malitiæ positivæ ejusdem actus :
unde tota malitia privativa, quæ ex prae­
dicto motivo refunditur in omissionem,
veluti transit per prædictam tendentiam et
malitiam positivam. Ex quo fit. quod tam
ex parte actus, et omissionis, ac malitiæ
utriusque, quam ex parte motivi, eadem
debet esse ratio respiciendi, el terminandi,
proindeque ratio speci Scandi : eadem ergo
erit illis species sumpta ex tali motivo.
Evasio. 5. Dices primo,sufficere di versum modum
respiciendi idem objectum, ad distinguenda
specifice peccata : ut patet in speciebus infi­
delitatis, quæ ex diverso motivo respiciendi

errorem contrarium fidei specificanlur, cfî
alia secundum speciem est infidelitas Paga­
nismi, alia .ludaismi, el alia hæreticorum :
ut docet D. Thom. 2, 2, quæst. 10, art. δ;
ergo cum commissio el omissio diverso
modo objectum vel motivum respiciant
(nam illa respicit directe ; hæc indirecte:
illa positive et formaliter; ista vero priva­
tive ot interpretative) constituunt diversae
peccatorum species.
Sed contra : nam modus respiciendi objec- l-n
tum tunc distinguit moraliter species pec-**3*
catorum, quando est diversus omnino for­
maliter, refunditque in ipsum objectum
diversam rationem terminandi et speeificandi (qua ralione se habet in illis tribus
infidelitatis speciebus) secus tamen quando
prædictus modus tantum distinguitur ma­
terialiter; neque in objecto inspecto arguit
vel refundit diversam formai i ter rationem
terminandi et specificandi : ut in præsenti
contingit. Distinctio enim penes modum
respiciendi directe vel indirecte, positive
aut privative, salis materialis est in ordine
ad moralem appretiationem et reputatio­
nem : neque in objecto arguit diversam
rationem specificandi, aut respiciendi; sed
utroque illo modo inspicitur sub eadem
formalissima ratione. Unde talis distinctio
non potest esse sufficiens ad distinguendas
moraliter species peccatorum. Quemadmo­
dum juxta doctrinam D. Thomæ art. 7 se­
quenti. peccatum cordis, oris, et operis
circa idem motivum non constituunt diver­
sas species, quamvis diverso modo illud
respiciant: quia talis diversitas respiciendi
habet se de materiali, et non refundit in
objectum rationes specificandi distinctas.
Dices secundo, rationem D. Thomæ, nt a ETiii)
nobis confirmata est, ad summum convincere, omissionem et actum, qui est causa
omittendi, esse ejusdem speciei moraliter,
quod adversarii non negant : non autem id
convincit de peccatis commissionis et omis­
sionis proprie dictis : quæ licet procedant
ex eodem motivo; unum tamen non est
causa alterius, sed habent se quoad hoc dis­
parate : sicut non restituere depositum, et
furari : et ita prædicta ratio, vel saltem
ejus confirmatio non videtur efficax.
6. Sed hæc etiam evasio refellitur : nam
quod malitia privativa omissionis, et malilia positiva actus, qui est causa omittendi
moraliter sit ejusdem speciei, non oritur
(saltem perse primo) ex eo quod una sit
causa alterius : quandoquidem una species
peccati sæpe est causa peccati alterius spe­
ciei :

DISP. VIH. DUB. I.
dei : et ab eadem causa procedere possunt
diversa? peccatorum species ; sicut ex timore
male humiliante procedere potest, quod
aliquis furetur, et quod occidat : sed oritur
perse primo prædicta convenientia ex eo,
quod tam actus quam omissio, et tam ma­
litia unius quam alterius ab eodem motivo,
etsubeadem ralione procedunt : unde quia
in hoc paresi ratio de aliis peccatis com­
missionis proprie dictis, quæ non sunt causa
omittendi, quoties habent idem motivum
cum omissione : idcirco nostra confirmatio
de omnibus intentum convincit. Præterea,
malitia positiva actus, qui est causa omit­
tendi, el malitia peccati commissionis ver­
santis circa idem motivum sunt ejusdem
speciei : cum enim utraque hæc malitia po­
sitiva sit, supposito quod versentur circa
idem motivum et specificalivum, non est a
quo possint intra genus moris specie dis­
tingui : ergo si malitia privativa omissio­
nis convenit specifice moraliter cum ma­
litia positiva talis actus, debet eodem
proportionali modo convenire cum mali­
tia praedicti peccati commissionis : nam
quæ sunt eadem, et conveniunt in uno ter­
tio, pariter inter se ipsa debent conve­
nire. Adde fundamentum Gabrielis Vasq.
et aliorum, qui negant prædictam conve­
nientiam inter peccatum commissionis et
omissionis, ex eo potissimum desumi, quia
unum ex illis constituitur per positivum, et
aliud per privativum : atqui hujusmodi
differentia positivi et privativi eodem modo
reperitur inter actum, qui est causa omit­
tendi, et ipsam omissionem : ergo vel hæc
non debent adhuc moraliter esse unius spe­
ciei, vel nulla est ratio, ut illa nequeant
moraliter specifice convenire.
Secundo probatur alia ratione desumpta
exAng. Doctore2, 2, cit. quæst. 79, art. 1,
quæ potest ad hanc formam reduci. Ita proporlionabili 1er se habent in genere mali fa­
cere malum, et omittere bonum ex eodem
motivo,puta furari, et non restituere ; sicut
in genere boni se habent facere bonum, et
omittere ex eodem motivo oppositum ma­
lum : at hæc duo non constituunt distinctas
moraliter species : ergo neque illa debent
eas constituere. Major constat a paritate
rationis. Minor vero probatur ex doctrina
D. Thomæ loco cit. : quia facere bonum el
omittere malum sunt partes integrantes
ejusdem justitiae, juxta illud Psal. 33 : Diverte a malo, et fac bonum : Quorum utrunyue (ait Ang. Doctor) requiritur ad perfectum
udum justitiæ. Partes vero intégrales aliSahnant. Curs. theolog., torn. VU.

225

cujus lotius, quatenus tales sunt, non cons­
tituunt diversas species; sed spectant ad
unam et eandem : sicut partes intégrales
domus, quatenus in genere artificiali sunt,
pertinent ad eandem speciem arlefacti : et
partes intégrales pœnitentiæ, ut contritio,
confessio, et satisfactio, pertinent ad ean­
dem speciem sacramenti : et in nostro casu
ad eandem speciem juslitiæ commutativæ,
ad quam pertinet reddere unicuique, quod
suum est, ex motivo constituendi aequalita­
tem, pertinet illud non auferre ex motivo
eandem aequalitatem conservandi ; et illud
prius habet se lanquam pars formalis com­
pletiva justitiæ; posterius vero tanquam
pars materialis. Redditque hujus optimam
rationem D. Thom. loco cit. in fine corp. idem,
dicens : /id justitiam enim pertinet aequali­
tatem constituere in his, quæ sunt ad alte­
rum, ut ex supradict is patet ; ejusdem autem
est constituere aliquid, et constitutum conser­
vare in his, quæ sunt ad alterum : constituit
autem quis æqualitatem justitiæ, faciendo
bonum, id est, reddendo alteri, quod ei debe­
tur : conservat autem squalitatem justitiæ
jam constitutae declinando a malo, id est,
nullum nocumentum proximo inferendo.
7. Neque obest si objicias, sequi ex hac Objectio,
ratione non tantum moralem, sed etiam lo­
gicam convenientiam inter commissionem
et omissionem, prout in genere moris sunt :
quandoquidem facere bonum et omittere
malum, ut restituere et non furari ex eodem
motivo justitiæ adhuc logice non differunt
specie intra genus moris, ut intuenti cons­
tabit.
Respondetur enim negando sequelam, Diluitur,
propter apertam disparitatem inter bonum
et malum, considerata adhuc in genere mo­
ris : quia bonum seu bonitas moralis nun­
quam est sola carentia vel privatio, neque
hoc quod est non facere malum ex motivo
boni, dicit aliquam bonitatem de genere carentiæ existentem in ipso non facere ; sed
denominatur extrinsece bonum a bonitate
positiva, quæ est in actu bonum faciendi,
aut malum ex motivo boni repudiandi : at­
que adeo omnis bonitas moralis, sive res­
pectu prosequutionis boni, sive respectu
fugæ mali, semper est forma positiva: unde
quia a formis positivis non repugnat ab­
strahi una ratio positiva, in qua logice con­
veniant : idcirco quantum est ex hac parte,
nihil obstat quominus facere bonum et non
facere malum ex eodem motivo dicant bonitatesomniuo ejusdem speciei. Cæterum ma­
litia constitutiva peccati commissionis est
15

>. -

DISP. VIH. DUB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

226

i

positiva .· malilia vero constitutiva omis­
sionis est privativa : et quia a positivo et
privativo nulla est abstrahibilis ratio, in
qua logice conveniant : ideo omnino repu­
gnat, quod prædicta peccata logice sint ejus­
dem speciei : non autem repugnat esse ejus­
dem speciei moraliler : nam in morali
consideratione peccatorum non tam atten­
ditur. quid sint peccata in se ipsis, quam
pro quo æstimentur. et reputentur, quali—
terque inter se subordinentur. l ude quia
malitia commissionis et omissionis proce­
dentium ex eodem motivo reputantur ut
unius formalis rationis, quamvis in diver­
sis gradibus, et una subordiûatur alteri,
modo statim explicando, possunt secundum
moralem considerationem dici ejusdem spe­
ciei.

§ II.

■MP

Major declaratio precedent is doctrina.

»

8. Duo in bis. quæ tradidimus, diligen­
tius examinare opus est : nimirum qua ra­
tione commissionis et omissionis peccata
ceiiseantur habere idem motivum ? et quo
pacto cum habent idem motivum, dicantur
perlinere moraliler ad eandem speciem?
Pro primi ergo intelligentia (secundum
enim declarabilur§ 3.) animadvertendum
est. motivum peccati (quod in præsenti idem
est ac finis, ut num. 2 diximus) duplex
esse : aliud intrinsecum et proximum, quod
appellatur /inis operis, coinciditque cum ob­
jecto : et aliud extrinsecum et quasi remo­
tum. quod est finis solius operantis, dis—
tinguiturque ab objecto actus, et habet
rationem circunstantia?. E.x quibus illud
prius tribuit peccato speciem essentialem et
primariam; posterius vero tribuit quan­
dam speciem secundariam et accidentalem:
de quo plura diximus in tract, de bonit.
et malit, disp. 6. dub. 4. Igitur perdoctus
quidam junior (quem semper veneramur)
totam doctrinam, quam in secunda asserQoidam liene explicuimus. inlelligendamesse censet
dicendi de sola specie secundaria commissionis el
modus. omissioHis desumpta ex motivo extrinseco:
quoad speciem vero primariam, quæ desu­
mitur ex intrinseco, non admittit prædicla
peccata esse ejusdem speciei. Et juxta hæc
interpretatur D. Thomam cum ait distingui
specie materialiter; esse vero ejusdem spe­
ciei formaliter : quia differunt in specie
prima desumpta ex objecto et motivo in­
trinseco ; conveniunt autem in specie se­

cundaria, quæ desumitur ex motivo extrinseco, el illa respectu hujus habent se sicut
materiale ad formali? : ut nos etiam loc. cit.
explicuimus.
Cæterum hic dicendi modus, quamvisnobis (maxime propter suum auctorem) sil
probabilis, non placet aliis Thomistis : nec
possumus illum ut proprium sustinere. Tum
quia D. Thom. in præsenti expresse loqui- D-*
turde motivo intrinseco, ei proprio actus nl '
peccati, quod coincidit cum objecto : elcopvenientiam desumptam ex isto motivo ap­
pellat convenientiam formalem, ut palet
ex illis verbis : formalis autem (scilicet dis­
tinctio vel unitas) attenditur secundum or­
dinem ad unum finem proprium, quod esi
objectum proprium. Quod statim apertius
declarat exemplo homicidii, quod sivejugulatione fiat, sive lapidatione, vel perfora­
tione, semper est ejusdem speciei, nempe
homicidii propter motivi identitatem :quo
in exemplo manifeste est sermo de specie
primaria, et de motivo intrinseco : ergo
non recte exponitur de convenientia in sola
specie secundaria, et de motivo extrinseco.
Tum etiam quia nulla est ratio, ut conce­
damus, peccata commissionis et omissionis
procedentia ex eodem motivo extrinseco
convenire in specie secundaria, quæ sumi­
tur ex hoc motivo : negemus vero, proce­
dentia ex eodem motivo intrinseco conve­
nire in specie primaria, quæ ex tali motfvo
desumitur. Et sane fundamenta secundae
assertionis non minus hoc. quam illud pro­
bant ; nec minus adversariorum objectiones
jfiilitant contra primum, quam contra se­
cundum, ut intuenti constabit. Maneatergo,
doctrinam prædictæ assertionis universa­
lem esse de utraque specie, et de utroque
motivo, servata proportione. Unde si com­
missionis et omissionis peccata habuerint
idem motivum proximum, erunt ejusdem
speciei quoad essentialem et primariam.
Si autem motivum proximum diversum fue­
rit, et habuerint idem motivum remotum,
erunt ejusdem speciei-solum quoad secun­
dariam et accidentalem. Quod si in utroque
motivo convenerint, utroque modo conve­
nient moraliler in specie. Et in hac latitu­
dine recipiunt doctrinam hujus art. Cajet.
Medina, Alvar. Montes. Greg. Mart, et com­
muniter Thomistæ : nosque ad id insinuan­
dum diximus in assertione prædicta peccata,
quoties ex eodem motivo procedunt, perli­
nere ad eandem speciem, juxta identitatem
motivi.
9. Ad investigandum vero prædictum
motivum

motivum nola, quod licet omissio præcise
secundum80, Ut dicit solum carentiam ac­
tes, nullum rcspiciat motivum : adhuc ta­
men dicimus omissionem peccaminosarn
semper procedere ex aliquo motivo : vel
interprétai i ve, in quantum interpretamur
omittentem moveri ad non operandum ex
tali aut tali fine : vel ralione actus, qui est
causa omittendi : nam sicut ratione istius
actasdicitur oriri a voluntate, et esse indi­
recte voluntaria : sic ratione ejusdem dici­
tur respicere objectum vel motivum, et ab
eis procedere. Quoad motivum ergo exlrinsecum nulla est in præsenti difficultas :
quia cum hoc expresse intendatur a pec­
cante, ex ipsa ejus intentione sufficienter
dignoscitur : unde quoad malitiam acciden­
talem desumptam ex hoc motivo, tam omis­
sio quam actus, qui eam causât, pertinent
moraliler ad illam speciem peccati, ad quam
pertinet intentio peccantis, quæ est pecca­
tum commissionis. Ut si quis ex intentione
furandi velit omittere sacrum ; tam omissio
quam volitio omittendi perlinent accidentaliter ad speciem furti, ad quam pertinet
prædicta intentio : in quo fere omnes con­
veniunt.
Est autem difficultas non modica circa
proprium el intrinsecum motivum, ex quo
quælibet omissio sumit suam primariam et
essentialem malitiam : et quodnam sit pro­
prium peccatum commissionis, habens pro
objecto prædictum motivum, et constituens
moraliler unam speciem peccati cum omisMriusione? Atque in primis supponendum est,
hocmotivum non esse objectum, circa quod
expressed formaliter versatur actus, qui est
causa omittendi, quando talis actus per ac­
cidens se habet ad omissionem, v. g. si quis
ut ludat, omittat facere restitutionem; pro­
prium motivum, a quo omissio restituendi
habet suam primariam malitiam, non est
ludus, nec res, quæ est materia ludi se­
cundum se sumpta. Et ratio est perspicua :
quia id, quod tribuit malitiam tanquam
motivum, secundum se est objective malum :
at vero res, quæ est materia ludi, non est
mala secundum se ; sed si quam habet ma­
litiam, sumit eam ab omissione, sicut ab
objecto. Tum etiam quia motivum, a quo
omissio v. g. restituendi habet suam pri­
mariam malitiam, semper est idem, quan­
tumcunque actus, qui est causa omittendi, et
res, quæest materia talis actus, varientur :
sicut ipsa omissio restituendi quoad spe­
ciem primariam semper est ejusdem spe­
ciei, sive ex ludo, sive ex venatione, aut ex

227

quocunque alio procedat : ergo res, quæ est
materia istorum actuum, non potest esse
prædictum motivum.
10. Secundo supponendum est, prædic- Alia
doclri na.
lum molivurn necessario debere esse ali­
quod ex objectis contrariis virtuti, cujus
actus omittitur: puta si omittitur actus jus­
titiæ, intrinsecum motivum omissionis erit
objectum alicujus actus injustitiae: nam
peccatum commissionis, et peccatum omis­
sionis, quæ constituunt eandem speciem,
el habent idem motivum, semper sunt con­
tra eandem virtutem: et ideo sicut moti­
vum actus commissionis, sic etiam moti­
vum omissionis debet esse aliquid tali
virtuti contrarium : quæ etiam est commu­
nis Thomistarum doctrina. Ratio vero est:
quia proprium motivum alicujus omissio­
nis duo debet habere: primo, quod omissio
sit per se cum illo connexa, ila ut ab eo
semper sumat speciem. Secundo, quod sit
interpretative volitum in ipsa omissione,
ita ut secluso omni alio cordate interprete­
mur, eum, qui sic omittit, velle tale moti­
vum. Constat autem duo ha?c in nullo re­
periri nisi in objecto contrario virtuti,
cujus actus omittitur : ex eo enim quod ali­
quis omittat actum justitiæ, nihil aliud cor­
date interpretamur appetere, nisi opposi­
tum malum injustitiæ: ut si medicus, cui
ex justitia incumbit mederi infirmo, vo­
luntarie omittat porrigere illi medicinam
necessariam ad vitam et salutem, nihil
aliud illum velle interpretamur, nisi quod
infirmus moriatur, aut quod non convales­
cat : quod est malum contrarium virtuti
justitiæ, cujus actum omittit: atque in cæteris simili modo : ergo hoc malum contra­
rium virtuti", cujus actus omittitur, univer­
saliter assignandum est pro intrinseco
motivo cujuslibet omissionis.
Adde, quod cum omissio boni sit quædam inchoatio mali, illud malum debet
poni ut proprium cujuslibet omissionis mo­
tivum, quod per se inchoatur in tali omis­
sione : hoc autem est malum contrarium
bono omisso: sicut bonum, quod inchoa­
tur in prætermissione alicujus mali, est
quod opponitur tali malo : sicut enim non
superbire, quando occurrit occasio, est ve­
luti inchoatio quædam humilitatis; ita non
humiliari quando quis lenetur, est initium
superbiendi.
11. Cæterum quia mulloties in materia
ejusdem virtutis dantur plura objecta illi
contraria ; superest adhuc explicare, quod
ex illis sit motivum, de quo loquimur? Pra

.?

*
1

·>. Vη”-

DE VITIIS, ET PECCATIS.
Pnnu quo obson anda est duplex regula. Prima.
h-fniLi. qUan(j0 jn materia ejusdem virtutis dantur
plures actus boni specie distincti, adeoque
plures eorum omissiones specie divers®;
propriummotivum istarum non desumitur
ex sola contrarietate ad actum bonum, qui
omittitur, v. g. religio habet plures actus
distinctos in specie, ut sacrificare, solvere
decimas, vovere, etc. adeoque dantur in
ejus materia plures omissiones talium ac­
tuum specifice etiam distinet® : .motivum
ergo omissionis solutionis decimarum v.
g. non est quodcunque objectum contra­
rium religioni ; sed quod specialiter contrariatur ipsi actui solvendi decimas, puta
peccatum illas auferendi, vel furandi rem
sacram: et consequenter hujusmodi erit
peccatum commissionis, cum quo prædicta
omissio constituit moraliter unam speciem.
Hæc regula ex eo constat, quia si motivum
prædictæ omissionis esset quodcunque ob­
jectum religioni contrarium, omnes omis­
siones contra talem virtutem haberent idem
motivum, essentque proinde ejusdem spe­
ciei: et rursus quælibet omissio in materia
religionis esset ejusdem speciei cum quoli­
bet peccato commissionis contrario huic
virtuti, ut intuenti constabit : quod est in­
conveniens.
S··
12. Secunda regula sit : quando in mate­
ria alicujus virtutis omnes actus boni sunt
ejusdem speciei, ac proinde non datur in
illa materia nisi una species omissionis :
aut etiam si dentur plures actus boni speci­
fice distincti, contra quemlibet ex illis
dantur plura peccata commissionis spe­
cie diversa, proprium motivum cujuslibet
omissionisest illud peccatum commissionis,
quod minus distat ab actu omisso, et minus
addit deformitatis supra ipsam omissio­
nem, v. g. actui justitiæ commutativæ, qui
est servare vel restituere rem alienam,
contrariatur duplex peccatum injustitiae,
nempe furtum, et rapina : cum ergo aliquis
prædictum actum justitiæomittit, proprium
motivum talis omissionis est furtum; non
vero rapina: quia illud, ulpoie minus
grave, distat minus quam hæc ab actu jus­
titiæ, qui omittitur, minusque addit defor­
mitatis supra ejus omissionem. Quare talis
omissio moraliter pertinebit ad speciem
furti, et non ad speciem rapinæ. Similiter
actui fidei, qui est credere, aut confiteri
fidem, opponitur duplex peccatum commis­
sionis, videlicet negare fidem, et illam
blasphemare : cum ergo aliquis omittit cre­
dere, aut confiteri fidem, urgente præ-

cepto, intrinsecum motivum omissionis
erit illud, quod est objectum primi peccati ;
non vero quod est objectum secundi: et
ideo talis omissio pertinebit ad aliquam
speciem infidelitatis, el non ad speciem
blasphemia?. Quia ab actu debito, qui
omittitur, minus distat primum peccatum,
quo solum negatur fides, quam secundum,
quo etiam blasphematur : el supra prædictam omissionem minorem deformitatem
addit sola fidei negatio, quam ejus blas­
phemia.
Veritas hujus regulæex eo etiam proba­
tur, quia aliter manifeste sequitur unum
et idem peccatum omissionis secundum
suam propriam et essentialem malitiam
perlinere ad plures species peccatorum : ad
tot nimirum, quot sunt peccata commis­
sionis, quæ actui omisso contrariantur : et
ita eadem omissio restituendi erit in specie
furti, et in specie rapinæ : el eadem omis­
sio confitendi fidem in specie infidelitatis,
et in specie blasphemiæ : et sic de aliis. Sed
præterea probatur : quia cum respectu unius
omissionis non possit esse nisi unicum
motivum intrinsecum, sicut ipsa omissio
non potest habere nisi unam speciem mali­
tiæ essentialem et primariam, illud debet
assignari pro prædicto motivo, ad quod
omittens proximius accedit, et cum quo
omissio ipsa majorem habet connexionem :
constat autem omittentem actum alicujus
virtutis ad nullum ex contrariis ita pro­
xime accedere, sicut ad illud, quod minus
distat ab actu omisso : sicut neque ipsa
omissio est ita cum aliquo alio connexa, ut
intuenti constabit : ergo, etc. Ex qua doc­
trina facile diluuntur objectiones adver­
sariorum, quæ inferius proponentur.

§ III.

Declaratur secunda difficultas.
13. Secundum, quod proposuimus, nimi- Pet­
rum qua ratione commissionis el omissionis nlBI,
peccata procedentia ex eodem motivo, mo- pjr«.
raliter ad unam speciem pertineant, pos­
sumus duobus modis explicare. Primo si
dicamus, quod sunt ejusdem speciei appre­
ciative, eo quod secundum prudentum aesti­
mationem pro eodem formaliter, et ut
ejusdem rationis habetur facere contra ali­
quam legem, et omittere contra eandem ex
eodem mot ico : eodem enim modo (quamvis
non in eodem gradu) inobedientem reputa­
mus illum, qui ex motivo contemnendi
legislatorem

DISP. VIII. DUB. I.
legislatorem privativo non obedit, omit­
tendo (ictum præceptum ; el qui inobediens
est positive, exercendo actum prohibitum :
eteodem modo judicamus frangere votum,
qui non exercet actum, quem vovit; et qui
exercet actum, a quo vovit abstinere :
utrimque enim ejusdem speciei reputatur
in materia irreligiositatis. .Similiter si me­
dicus, cui incumbit ex officio cura infirmi,
ex proposito omittat propinare illi medici­
nas necessarias ut moriatur : el ex proposito
occidat propinando noxias: utrunque pro
eodem reputatur in materia injustitiae, et
utrimque prudenti judicio ut homicidium
habetur. .Juxta hunc ergo dicendi modum
cum D. Thom. ait, peccata commissionis et
omissionis procedentia ex eodem motivo
esse ejusdem speciei formaliler, et differre
materialiter ; idem est, ac si diceret, quod
licet prædicta peccata, consideratis præcise
eorum formalitatibus et prædicatis metaphysicis tam spectantibus ad genus entis
pliysici, quam ad genus entis moralis, spe­
cifice non conveniant ; si tamen in ordine
ad prudentis judicium el appretiationem
considerentur, habent se, ac si essent unius
speciei. Et quia prior illa consideratio ad
istam posteriorem supponitur, et habet se
adeam sicut materiale ad formale; idcirco
convenientia et unitas, quæ secundum hanc
attenditur, dicitur a D. Thom. formalis : et
diversitas, quæ secundum illam considera­
tur, dicitur materialis.
(ter· Est autem observandum, quod licet juxta
n!10· hunc dicendi modum peccata commissionis
et omissionis sint moraliter ejusdem spe­
ciei; non tamen in eodem gradu malitiæ.
Nam sicut in genero boni (cæteris paribus)
perfectius est prosequi bonum, quam præ­
cise omittere malum ; sic in genere peccati
facere malum (cæteris paribus) semper est
pejus, quam omittere bonum ; et sicut illa
in doctrina D. Thomæ in præsenli in solut.
ad 2, pertinet ad eandem virtutem, non
tamen ad eundem virtutis gradum ; ita hæc
spectant quidem ad eandem peccati speciem,
sed secundum diversum gradum malitiæ.
Cujus optimam rationem tradit Ang. Doc­
tors, 2, cil. quæst. 79, art. 4, ubi ut probet
peccatum commissionis seu transgressionis
gravius esse peccato omissionis, sic ait :
Wsa. Dicendum, quod peccatum in tantum esi
grave, in quantum a virtute distat : contrarietas autem est maxima distantia, ut dicitur 10 metaphys. unde contrarium magis
distal a suo contrario, quam simplex ejus
negatio. Sicut nigrum plus distat ab albo,

229

quam simpliciter non album: omne enim
nigrum est non album: se.d non convertitur.
Manifestum est autem, quod transgressio
conlrarialur actui virtutis; omissio autem
importat negationem ipsius. Unde manifes­
tum est, quod simpliciter el absolute loquen­
do, transgressio est gravius peccatum, quam
omissio; licet aliqua omissio possit esse gra­
vior aliqua transgressione.
14. Aliter explicari potest hæc moralis Alia
convenientia peccati commissionis et omis­ eipliQho.
sionis , animadvertendo, duobus modis
(quoad præsens attinet) posse aliqua dici
uniusspeciei : vel quia proprie sunt infe­
riora et paries subjectivae, in quarum qua­
libet tota ratio specifica invenitur, tantum­
que differunt accidentaliter, sicut duo
individua ejusdem speciei : puta homo al­
bus et homo niger conveniunt in specifica
ratione hominis, hæcque de quolibet eorum
integre praedicatur; quamvis distinguan­
tur inter se accidentaliter ratione albi et
nigri. Vel quia tanquam partes, aut quasi
paries integrates componunt et adaequant
talem speciem, suntque proinde talis con­
ditionis, ut in nulla earum seorsim sumpta
inveniatur complete ratio speciei ; sed ex
omnibus quasi constituitur, integratur, et
coalescit. Hac ratione pertinent ad eandem
speciem sacramenti pœnitentiæ contritio,
confessio, et satisfactio: quae propterea di­
cuntur partes ejus integrates, quia in nulla
earum seorsim sumpta specifica ratio hujus
sacramenti adæquate invenitur ; sed ex om­
nibus consurgit. Et hac etiam ratione fa­
cere. bonum, et declinare ab opposito malo
ponunlur a D. Thoma cit. quæst. 79, art.
1, partes intégrales justitiæ: Quia utrim­
que eorum (ait ille) requiritur ad perfectum
actum just it ix. Cum igitur in secunda con­
clusione asserimus peccata commissionis
et omissionis procedentia ex eodem motivo
esse ejusdem speciei, intelligendum est hoc
secundo ; non primo.
Congruitque hæc expositio doctrinae
D. Thomæ loco cit. : ubi per omnia æquiparat omissionenem boni, et commissionem
mali respectu peccati, cum fuga mali, et
prosequutione boni respectu virtutis : et ideo
art. 3, in corp, sic ait : Unde eo modo, quo D.Thonj.
justitia est specialis virtus ; omissio est spe­
ciale peccatum distinctum a peccatis, qux
opponuntur aliis virtutibus: eo vero modo
quo facere bonum, cui opponitur omissio, est ·
quxdam specialis pars justitix distincta a
declinatione mali, cui opponitur transgressio,
etiam omissio a transgressione distinguitur.

8

23û

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Ergo sicut fenum facere et malum omittere
non sunt partes justitiæ subjeetivæ; sed
tantum intégrales, et hoc dumtaxat modo
habent esse ejusdem speciei : ita juxta doc­
trinam I). Thom® omittere bonum et malum
committere e.r eodem motiro erunt partes
peccati, el pertinebunt ad eandem speciem,
non ut partes subjectiva»; sed ut partes in­
tégrales, vel quasi intégrales. Ex quibus
omissio habet se sicut pars materialis et
minus principalis, supponiturque ordine
generationis ad commissionem : commissio
vero habet se lanquam pars formalis et
completiva, qua? supponit omissionem, et
eam complet : prius enim est bonum dese­
rere, quam malum committere. Et hoc
ordine ex ulraque simul adæquata ratio
speciei peccati moraliter coalescit. Sicut
em ordine constituitur adæquata ratio
speciei justitiæ ex fuga mali, et prosequutione boni, ul Ang. Doctor cit. art. 1, in
solui, ad 3, explicuit his verbis : Dicendum,
quod facere bmium est actus completivus jus­
titiae, d quasi pars principalis ejus. Declinare
autem a malo est actus imperfectior, et secun­
daria pars ejus: et ideo est quasi pars ma­
terialis, sine qua non potest esse pars for­
malis completiva.
15. Horum vero ratio illa est, quam num.
-1 tetigimus. Quia nimirum species in ge­
nere moris desumitur ex objecto formali,
et cum eo convertitur : unde sicut eadem
species desumi non potest a diversis objec­
tis formalibus et adaequatis, ita neque ab
eodem objecto formali possunt distincte
species adæquate provenire. Cum igitur
omissio et commissio, de quibus loquimur,
habeant omnino idem objectum, terminelurque utraque ad ipsum sub eadem for­
mali ratione, ut num. cit. explicuimus :
impossibile est, quod inter se differant
lanquam duæ species adæquate, aut quod
non pertineant ad eandem adaequate sump­
tam. Cumque alias non omnino eodem modo
neque ad objectum, neque ad speciem ex
eo desumptam comparentur ; sed una, sci­
licet omissio, indirecte; alia, nempe com­
missio,directeet per se-.unautprivatio ; alia
ut positivum; illa ut pars materialis; hæc
ut formaiis, illa ut initium ; ista vero ut
complementum: fit inde quod neque eodem
modo et uniformiter talem speciem parti­
cipent, neque hujus tota ratio adæquate in
qualibet earum inveniatur : nec proinde
habeant se ut partes subjeetivæ, prædictam
speciem contrahentes et dividentes ·, sed ut
partes intégrales, moraliter eam consti­

tuentes: quæ adesse simul debent, ut in­
tegra ratio specifica tutius exislat.
Id quod magis explicare et confirmare
possumus exemplo motus physici versantis
inter duos terminos positivos contrarios.
Etenim adæquata ratio istius molus duo
includit : videlicet recessum seu fugam a
termino a quo; et accessum ac prosequutionem termini ad quem. El licet in hoc
involvantur duæ mutationes, alia ab esse
ad non esse;et alia a non esse ad esse; non
tamen constituunt duas species motus; sed
spectant ad unam et eandem, quæ incipit in
recessu a termino a quo et in accessu ac
consequutione termini ad quem consumma­
tur et completur : atque ita utranque mu- «
lationem ad sui plenam rationem requirit,
et ex utraque lanquam ex partibus inlegralibuscoalescit. Cujus nulla aptior ratio reddi
potest, nisi quod utraque mutatio fit (ul sic
dicamus) in ordine ad idem formale motivum, qui est terminus ad quem; et neutra
totum processum ad hujusmodi terminum,
atqne adeo totam, ejus formalem et specifi­
cam rationem adæquat.L’nde ul ratio predi­
ct i processus specificala per talem terminum
ad quem sit integra, utraque mutatio velati
pars ejus requiritur. Ad hunc ergo propor­
tionalem modum in moralibus tam respectu
virtutis, quam respectu peccati philosophan­
dum est. Nam utrunque dicit motum a con­
trario in contrarium sub eadem propor­
tionali ratione"; peccatum dicit motum a
bono ad oppositum malum; virtus vero a
malo ad contrarium bonum, juxta illud
Declina a malo, et fac bonum: unde utrius-Pals
que specifica ratio si adæquate sumatur,
pertingere debet a suo termino a quo, usque
ad proprium terminum ad quem : debclque
includere totum processum, qui est ab uno
in alium terminum ut illius desertio, et
istius prosequutio : alias manebit talis ratio,
moraliter loquendo, veluti trunca et inadæquata. Cum igitur mali prosequutio fiat per
peccatum commissionis ; et recessus a bono
debito fiat per peccatum omissionis : con­
sequens est. ut si utrunque hoc peccatum
ex eodem motivo, ac proinde in ordine ad
idem specificativum procedit, utrunque
constituat eundem moralem processum, et
utriusque malitia ad eandem speciem moraliter pertineat. Ex quibus omissio seu
fuga boni prior est ordine generationis,
quam commissio : nemo enim repente fit
malus, sed prius est bonum deserere, et
deinde oppositum malum perpetrare. Unde
illa se habet sicut pars materialis peccati;
hæc

DISP. VIII. DUB. I.
hæc veto sicut pars formalis, complens
el formalizans lotum processum pcccaminosum.
fftiu. 16. Dices esse disparem rationem : quia
in motu physico totus processus a termino
a quo usque ad terminum ad quern est idem
actus continuus : unde non mirum, si totus
pertineat ad eandem speciem motus. At in
nostro casu fuga boni, quæ fit per omissio­
nem, et prosequutio mali, quæ constituit
commissionem, non fit eodem actu, neque
una habet continuationem cum alia : et
ideo non est eadem ratio unitatis in utroque casu. Unde ex hoc exemplo adsummum
habetur, quod cuin commissio continuatur
cum omissione, et in eam influit; sicutcontinuantur actus, qui est causa omittendi; et
omissio ex illosequula, utraque sit ejusdem
speciei et pars prædicti processus peccaminosi; secus quando disparate se habent
abSqUe influxu unius in illam. Hoc tamen
nonobest: nam quod in motu physico lotus
processus, et tam fuga, quam prosequutio
pertineant ad eandem speciem, non oritur
per se primo ex continuatione : quia conti­
nuatio solum concurrit ad unitatem numericam motus ; non vero specificam : sed
oritur per se primo, quia habent idem motivum, nempe eundem terminum ad quem.
Unde cum hæc unitas motivi salvetur in
quolibet processu a contrario in contra­
rium, etiam sine continuatione fugæ et ac­
cessus : in quolibet etiam salvari debet
unitas specifica.
uh Dices secundo, hanc explicationem non
sjtci congruere exemplo, quo ad explicandam
rem, de qua agimus, D. Thom. utitur: sci­
licet homicidii, quod potest fieri jugula­
tione, lapidatione, perforatione, etc. quæ
licet ingenere naturæ, adeoque materialiter
distinguantur; formaliter et in genere mo­
ris sunt ejusdem speciei homicidii: atqui
hujusmodi peccata non spectant ad speciem
homicidii ut parles intégrales, sed ut sub­
jectivae: in quarum qualibet adæquata ratio
specifica homicidii invenitur: ergo eodem
modo dicendum est de commissione et omisejo· sione.Sed neque hoc etiam obest: quia exemΪ5Γ· piorum non requiritur omnimoda paritas;
sedaliqualis similitudo : hæc autem in prae­
sentiarum præcise stat in hoc, quod sicut
actus illi jugulationis, lapidationis, etc. ma­
terialiter constituunt diversas species; for­
maliter vero pertinent ad eandem: i ta com­
missio et omissio materialiter, in quantum
scilicet una est forma positiva, et alia pri­
vativa, omnino differunt ; formaliter vero,

hoc est, per ordinem ad objectum vel motivum perlinent ad eandem speciem peccati
adæquate sumptam. An vero id habeant
lanquam partes subjeetivæ, vel ut intégra­
les, Ang. Doctor in præsenti non explicat,
neque ad id prædictum exemplum adducit;
sed agit de hoc 2, 2, loco cit. Et quia secun­
dus hic dicendi modus continet sine dubio
mentem Ang. Doctoris, occurrendum est
juxta illum adversariorum objectionibus,
quæ contra utranque assertionem, et prae­
sertim contra secundam solent affirmari.
§ IV.

Objectiones et rationes dubitandi contra
doctrinam traditam.

17. Objicies ergo primo contra primam Prima
assertionem, quod cum D. Thom. in prae-oNwtlo·
senti ait, peccatum commissionis et omis­
sionis distingui materialiter, et esse ejus­
dem speciei formaliter; per distinctionem
materialem intelligit solam distinctionem
in genere physico ; per formalem vero con­
venientiam intelligit illam, quæ est in ge­
nere moris, ut intuenti contextum satis
constabit : ergo non recte in prima asser­
tione diximus distingui prædicta peccata,
etiam in hoc genere. Ad hæc exemplum
illud homicidii, que i in genere moris sem­
per est ejusdem speciei, sive jugulatione,
sive lapidatione fiat, vel non est ad rem ;
vel convincit commissionem et omissionem
ingenere moris adhuc logice non distin­
gui specie : sicut prædictum homicidium
etiam logice non differt in eo genere :
ergo, etc.
Respondetur D. Thomam per distinctio- solutio,
nem aut convenientiam materialem intelligere eam, quæ de materiali se habet
respectu moralis considerationis : sive talis
distinctio aut convenientia solum sit in
genere naturæ, sive sit etiam distinctio, aut
convenientia logica in ipso genere moris.
E contra vero per convenientiam aut dis­
tinctionem formalem intelligit illam, quæ
in genere moris attenditur penes motivum:
sive ea sit secundum moralem considera­
tionem tantum, qualis est convenientia
commissionis et omissionis : sive sit simul
secundum considerationem logicam, uti reperitur inter duo peccata commissionis,
aut omissionis : in quibus sicut· consideratio
unitatis moralis, et consideratio unitatis
logicæ in genere moris coincidunt : sicetiam *
distinctio et convenientia logica in praxlicto

i

232

.«·*

•-.I

■Mi

«

ι

I
•j

DE VITIIS, ET PECCATIS.

genere moris, el distinctio ac convenientia
unius est positiva, et alterius privativa. El
moralis eælem sunt. Exemplum vero de
contra doctrinam Gabrielis Vasq. qui inhomicidio tenet in hoc, quod sicut duo ho­
telligil per commissionem malitiam positi­
micidia, aliud jugulatione, et aliud lapida­
vam existentem in peccato commissionis ;
tione perpetratum, quodammodo differunt,
et per omissionem carentium circunstanliæ
quia differunt ingenero naluræ; et quodam­
debitæ, vel malitiam privativam ejusdem
modo conveniunt, quia conveniunt in ge­
peccati: et has duas malitias dicit pertinere
nere moris: et hæc convenientia est forad eandem speciem. Non ergo evadunt ar­
malis-.illa vero distinctio est materialis:
gumentum, quod nobis objiciunt ; sed te­
ita commissio et omissio procedentes ex
nentur distinctione nostra uti, et admittere
eodem motivo aliquo modo differunt, qua­
positivum et privativum posse esse moratenus una est affirmatio, et alia negatio ;
liter unius speciei.
et aliquo modo sunt ejusdem speciei, in
19. Tertio objiciunt : quia si peccata com­
quantum utraque respicit idem formale
missionis et omissionis essent ejusdem spe­
motivnm : et hæc convenientia habet se
ciei. non necesse esset utrunque seorsum
formaliler respectu illius diversitatis : quod
in confessione explicare ; sed sufficeret pceerat assumptum hujus articuli : sive talis
nilenti dicere se peccasse peccato talis spe­
differentia sistat in genere naluræ; sine
ciei : atqui hoc videtur manifeste falsum :
aliquo modo pertingat etiam usque ad genus
ergo, etc. Sequela probatur : quii in con­
moris,: el sive prædicta convenientia sit
fessione sufficit aperire numeruniei species
convenientia intra genus moris adaequate,
peccatorum : nec necesse est (in sententia
exc' idens proinde omnem diversitatem in
valde probabili) explicare circumstantias,
hoc genere : sive inadæquate, et solum se­
quæ non mutant speciem : ergo si commis­
cundum considerationem moralem, admit­
sio et omissio non variant speciem, non
tens secum diversitatem in eodem genere
erit necesse explicare illas, ut rite fiat con­
secundum considerationem logicam. Hoc
fessio. Minor vero suadetur : quia si quis
enim ad intentum D. Thomæ haud refe­
tempore quo urget præceptum omitteret
rebat.
ejus actum, et ex eodem motivo Deum odio
Setunda
18. Deinde contra secundam assertionem
haberet ·, nequaquam confessioni satisfa­
objectio.
ceret dicendo,se peccassesemel aut bis contra
objicies ex Curiele. Vasquezio, et aliis (qui­
bus placet opposita opinio) vulgare argu­
charilatem Dei ;sed teneretur explicare,an
mentum. Quia privatio et forma positiva,
id fecisset per actum odii ; vel per solam
ubicunque sint, debent distingui plus quam
omissionem amoris debiti. Sicut etiam si
specifice, imo adhuc analogice non possunt
quis omitteret sacrum, et ex eodem motivo
convenire in aliquo reali prædicato : nam
maledictis illud prosequeretur ; deberet
enti et non enti nihil potest esse commune :
utrunque explicare : et nequaquam suffi­
ergo cum malitia peccati commissionis sil
ceret ei dicere, semel aut bis peccavisse circa
forma positiva ; omissio vero sit privatio,
sacrum.
in nullo poterunt convenire, nec proinde
In hac objectione Araujo non recusat ad­
esse ejusdem speciei.
mittere sequelam, supposito quod prædicta
Sed hæc objectio probat nostram primam
peccata procedant ex eodem motivo, et sup­
assertionem, et nullam vim habet contra
posita probabilitate illius sententiæ, quæ
secundam. Quia ut peccata commissionis et
dicit circunstantias non variantes speciem
omissionis moraliter dici possint unius
non esse necessario in confessione detegenspeciei, non requiritur quod conveniant in
das.Illam quoque admittere videtur Montes,
aliquo prædicato, quantumvis superiori;
suppositis duobus praedictis. Addit vero pec­
sed satis est vel quod secundum prudentem
catum commissionis odii Dei, et peccatum
æslimationem reputentur ut unius rationis
omissionis actus charitatis regulariter non
formalis modo dicto num. 13, vel quod per
procedere ex eodem motivo, et ita regulamodum partium quasi integralium consti­ 1 liter non esse ejusdem speciei. Addit setuant moraliter unam totalem speciem, ut
cundo, etiam si prædicta peccata ex eodem
a num. 14 explicuimus. Et sane si objectio
motivo procedant, debere in confessione
in nos convinceret, probaret, non minus
explicari : quia saltem sunt peccata numero
conlradoctrinam adversariorum, qui dicunt
distincta, et pcenitens tenetur dicere nume­
tunc commissionis et omissionis peccatum
rum peccatorum.
esse ejusdem speciei, quando unum est causa
Hic tamen dicendi modus nobis non pla­
alterius : nam etiam in hoc casu malitia
cet.Quia adhuc supposita prædicta sententia,
quæ

Γ

DISP. VIII. DEB. I.
quætenet circunelantias non variantes spe­
ciem non debere necessario explicari, non
videtur lutum reticere unquam in confes­
sione differentiam peccati commissionis,
vel omissionis: et saltem id esset contra
communem timoratorum usum. Et ideo
melius cura aliis respondetur negando se­
quelam. Ad probationem vero respondet
Greg. Mart, quod ut conditio aliqua peccati
in qualibet opinione debeat in confessione
explicari, non semper requiritur, quod
mutet moraliter speciem ; neque etiam suf­
ficit, quod intra eandem aggravet notabi­
liter. Sed suflicit el requiritur, quod aut
mutet speciem, aut intra eandem speciem
mutet gradum malitiæ, justa dicta num. 13
ct 15. Nam eoipso talis conditio non omnino
se habet per modum circunstantiæ ; sed
spectat ad ipsam substantiam speciei peccati
ulpars integrans talem substantiam,diverso
modo substantialiter, atque integrat alia
pars : ob idque debet utraque ut sic diversa
in confessione aperiri : ut in tract, de pœnit.
latius declarabitur.
20. Quarto arguitur : dantur plura pecbmœ cata commissionis et omissionis procedentia
eodem motivo, quæadhuc moraliter non
sunt ejusdem speciei : ut videre est in his,
quæ sequuntur. Etenim non pcenitere de
peccato, et habere animum permanendi in
illo habent se ut omissio et commissio ex
eodem motivo : et tamen primum non est
peccatum in Spiritum sanctum; bene autem
secundum : adeoque non sunt ejusdem spe­
ciei. Deinde, testis, qui legitime vocatus
non vult jurare veritatem, solum peccat
contra justitiam legalem per omissionem :
qui autem contra veritatem jurat, peccat
peccato commissionis contra religionem,
adeoque diversæ speciei : et tamen utriusque potest esse idem motivum. Ulterius,
Deum non colere, et offerre cultum idolo :
non celebrare cum aliquis debet, et cele­
brare quando non debet, aut cum vestibus
etcæremoniisprohibitis : non audire sacrum
indie festo, et prosequi illud maledictis :
non exhibere honorem debitum parentibus,
et contumeliis illos afficere : alique id genus
peccata procedunt ex eisdem motivis : et
tamen non sunt earundem specierum, ut
constabit discurrendo per singula. Nam in
duobus primis commissio est inspecie idolo­
latria?; non autem omissio. El in duobus
sequentibus commissio est peccatum supers­
titionis; cum tamen omissio non pertineat
ad hanc speciem. In tertio exemplo com­
missio est species blasphemiæ; omissio vero

233

nihil hujus participat. Et in ultimo omissio
solum est contra pietatem : at vero com­
missio est etiam contra justitiam, atque
adeo diversæ speciei : ergo, etc.
Confirmatur eisdem exemplis, quibus D.
Thom, in present i utitur : quæ vel non
videntur esse ad rem ; vel suadent opposi­
tum. Etenim quod avarus rapiat, et non det
ea, quæ dare decet, non sunt ejusdem spe­
ciei : nam primum est peccatum injustitiae,
et secundum avaritiae. Similiter non je­
junare, et superflua comedere, unum est
mortale, et aliud veniale, quæ plus quam
specie differunt : ergo hujusmodi exemplis
potius convincitur oppositum ejus, quod D.
Thom. intendit. Adde, nonjejuna re secun­
dum rem non esse peccatum omissionis ;
sed commissionis : nam praeceptum jeju­
nii non obligat ad aliquem actum ; sed ad
non pluries comedendum : et ita frangitur
operando, scilicet comedendo pluries ; non
vero aliquid omittendo.
21. Respondetur ad argumentum negan- solutio
do antecedens. Et ad primam probationem
dicendum est, duo illa peccata, scilicet non
poenitere, et habere animum non pernitendi,
aut non procedere ex eodem motivo, aut
esse ejusdem speciei moraliter. Pro quo
nota, hoc, quod dicimus non poenitere,
duobus tantum modis esse peccatum per
se vel quatenus dicit omissionem actus pcenitentiæ eo tempore, quo poenitentiae prae­
ceptum per se obligat, puta in fine vitae :
qua ratione prædictum peccatum proprie
est peccatum omissionis : vel quatenus dicit
permanentiam in aliquo peccato actuali,
aut ejus non intercisionem longo tempore :
transacto enim peccato, non poenitere de
illo, nisi præceptum poenitentiae urgeat, pec­
catum non erit. Primo modo concedimus,
prædictum peccatum habere idem motivum
cum peccato in Spiritum sanctum, quod con­
sistit in proposito nunquam poenitendi. Sed
negamus non esse moraliter ejusdem speciei,
aut non esse etiam suo modo peccatum in
Spiritum sanctum. Secundo vero modo ad­
mittimus, tale peccatum esse diversæ spe­
ciei, et non esse peccatum inSpiritum sanc­
tum; negamus tamen habere idemmotivum:
nam prout sic non est distinctum peccatum
ab eo, in quo peccator perseverat ; sed est
ejus circunstanlia, aut ipsummet ut conti­
nuatum. Unde neque habet motivum a mo­
tivo ejus distinctum ; neque ad aliam spe­
ciem pertinet : de quo videndus est Ang.
Doctor in 2, dist. 43, quæst. 1, art. 3 ad 3 et
adAnibal, eadem dist. quæst. unica art. 2.

V

234

DE VITUS, ET PECCATIS.

Ad secundam probationem respondetur,
peccatam testis nolentis jurare, quando ex
justitia legali ad id tenetur, et peccatum
jurantis contra veritatem non habere idem
motivum proximum : nam motivum primi
peccati est malum justitiæ legali contrarium,
scilicet damnum illatum bono communi ;
motivum vero secundi est falsitas ut invo­
catione Dei testificata ; vel est ipsa Dei
invocatio in testimonium el confirmatio­
nem falsitatis : quod pertinet ad divini
nominis irreverentiam ; ac proinde est ma­
lum oppositum virtuti religionis. De quo
videndus est D. Thom. 2, 2, quæst. 98, art.
I et 2. Unde quoad speciem primariam
desumptam ex hoc motivo prædicta peccata
adhuc moraliter non sunt ejusdem speciei.
Quod si ex parte intentionis operantis ha­
buerint idem motivum extrinsecum. puta
si utrunque ordinetur ad inferendum proxi­
mo nocumentum erunt ex hac parte ejus­
dem speciei secundariae tantum et acciden­
talis, juxta dicta num. 8.
22. Per quod palet ad tertiam probatio­
nem : quia peccatum offerendi cultum idolo,
habet pro motivo intrinseco ipsum cultum
creaturæ oblatum : peccatum vero cele­
brandi tempore aut modo indebito habet
inordinatum cultum veri Dei : et ideo hoc
pertinet ad primam speciem superstitionis,
quæ est illegitimus cultus ; et illud ad ido­
lolatriam, quæ est secunda species ejusdem
vitii : de quo D. Thom. 2, 2, quæst. 93 et
sequentibus. Qui vero præcise Deam non
colit, vel omittit debitum sacrificium, habet
pro intrinseco motivo inhonorationem ip­
sius Dei, quod est malum divino cultui
immediate contrarium. Unde tales omissio­
nes potius conveniunt in specie cum pecca­
to commissionis, quo quis positive Deum
inhonorat, aut vult eum non esse honore
et cultu dignum, quam cum peccatis idolo­
latria} vel superstitionis.
Ad tertium exemplum dicendum videtur,
motivum intrinsecum omissionis sacri in
die festo esse inhonorationem hujus diei :
quod etiam est motivum laborandi in tali
die : sicut e contra motivum ad non labo­
randum, el ad sacrum audiendum est honoratio et veneratio ipsius diei festivi : atque
ita prædictum motivum distinguitur a mo­
tivo illius, qui diem festum vel sacrum
prosequitur maledictis. Alia vero duo pec­
cata non exhibendi debitum honorem pa­
rentibus, et contumeliis eos afficiendi ejus­
dem speciei sunt, moraliter loquendo,
scilicet impietatis : ut indicat D. Thom.

DISP. VIII, DUB.

2, 2, quæst. 79, art. I, neque aliquod il­
tum sub veniali : ut sunt jejunia nostra?
regulæ : et horum omissio erit ejusdem spe­
lorum habet rationem injuslitiæ proprie
dicta? ; nisi forte ut speciem secundariam
ciei in ralione peccati cum actu comedendi
superllua diebus non jejunii. Quod sufficit
et accidentalem.
ad intentum D. Thomæ, quicquid sit de
23. Ad confirmationem negandum «t s ·
illa quæslione, utrum peccatum veniale et
antecedens quoad utranque partem. Et ad ™
mortale possint esse unius speciei ? de quo
primam probationem respondetur, duo illa
agemus infra disp. 19. Ad illud,quod addi­
peccata avari, scilicet rapere çuæ non dtbd
tur, respondetur, quod duplex est jejunium :
et non dare qu:c debet, ejusdem speciei esse
aliud naturæ, quod dicitur jejunium jejuni:
moraliter, aut injuslitiæ, aut avaritia?, vel
et aliud virtutis quod vocatur jejunium jeju­
quoad malitiam primariam ; vel saltem
nantis. Primum consistit in sola negatione
quoad secundariam juxta identitatem mo·
comedendi: el ideo frangitur per positivum
tivi, a quo procedunt. Pro quo nota, hoc,
actum comestionis. Secundum vero est actus
quod dicimus rapere, quamvis videatur
positivus elicitus a virtute abstinentia?, quo
sonare actum injuslitiæ, quo res aliena
ex voluntatis proposito abstinet quis a cibis
accipitur invito Domino, etiam posse sumi
prohibitis : et hoc jejunium tollitur per
pro eo, quod est avide congregare plus quam
omissionem prædicti actus. Quia igitur
oportet ; non tamen inferendo proximo in­
motivum ad omittendum hoc jejunium est
justitiam : qua ratione tantum est peccatum
ipsum motivum actus gulæ, quod est pecca­
avariliæ. Et similiter nun dare qui dari
tum commissionis : idcirco talis omissio et
debent potest sumi aut pro omissione actus
commissio moraliter sunt ejusdem speciei
justitiæ, quo alteri non redditur quod suum
in ratione peccati. Desumilurque hæcsolutio
est, qua ratione est peccatum injustitiae:
RltaLex D. Thoma 2, 2, quæst. 147, art. 1 ad 3,
aut pro nimia tantum retentione eorum,
ubi sic ait : Dicendum quod jejunium naturæ,
quæ secundum leges liberalitatis dari opor­
quo quis dicitur jejunus, antequam comedat,
tebat : et sic pertinet ad avaritiam. Secun­
consistit in pura negatione. Unde non potest
do nota, quod si in exemplo D. Thomæly
poni actus virtutis; sed solum illud jejunium,
rapereel ly non dare sumantur primo modo,
quo quis ex rationabili proposito a cibis ali­
prout unum dicit actum, et aliud omissio­
qualiter abstinet. Unde primum dicitur jeju­
nem contra justitiam, habent duas mali­
nium jejuni, secundum vero jejunium jeju­
tias : unam injuslitiæ desumptam exmotivo
nantis, quasi ex proposito aliquid agentis.
intrinseco, quod est nocumentum proximo
Videatur etiam in 4, dist. 15, quæst. 3,
illatum : et aliam avariliæ desumptam ex
art. 1, quæstiunc. 2 ad 2.
fine operantis, qui est nimis congregare
I
Sed dices : jejunium, quod cadit sub præ­
divitias : unde prædicta peccata quoad spe­
cepto, non est jejunium jejunantis, quod
ciem essentialem et primariam erunt in
consistit in prædicto actu, sed solum jeju­
eadem specie injuslitiæ ; quoad secundariam
nium jejuni quod consistit in negatione
vero in eadem specie avariliæ juxta dicta
multiplicis comestionis :ergo non jejunare,
num. 14. Si autem in prædiclo exemplora­
secundum quod est peccatum, non est omis­
pereel non dare posteriori modo accipiantur,
sio; sed actus positivus pluries comedendi.
proximum motivum utriusqne est nimia
Antecedens patet : quia præceptum jeju­
congregatio divitiarum : et ita pertinent
nandi tantum obligat ad non comedendum
ad solam avaritiam. Quod si rapere primo
biseadem die : el ita adimpletur sufficien­
modo ; et non dare posteriori sumatur,
ter a quocumque semel tantum comedente,
etiam erunt ejusdem speciei, scilicet avari!
sive habeat, sive non habeat prædictum
tiæ: illud secundario : et hoc primario: quia
’
actum volendi abstinere. Adde, Ecclesiam
congregare divitias, quod est finis avari in
i
solum praecipere substantiam jejunii, sci­
utroque peccato, respectu actus rapiendi
licet non pluries comedere; quod vero hoc
vel furandi est finis extrinsecus ; respectu
I
fiat ex electione, quæ sit actus virtutis abvero omissionis est intrinsecus.
!
stinentiæ, non praecipitur : nam modus vir24. Ad secundam probationem pro nunc
[
lutis non cadit sub præcepto : ergo nulla
dicas primo saltem actum comedendi super­
datur in fractione jejunii omissio peccamiflua in die jejunii posse esse peccatum mor­
nosa, quæ possit esse ejusdem speciei cum
tale, sicut jejunium omittere ; unde ex hac
actu gulæ.
parte nihil obest, quominus possint esse
; :.·.7 25. In solutione hujus objectionis laborat
ejusdem speciei. Vel dicas secundo, aliqua
Montes, loco nuper cit. nititurque defen­
jejunia non obligare sub morlali : sed tan­

.

235

dere, præceptum jejunii esse præceplum af­
firmativum, et violari per omissionem. Sed
(quicquid sit de hoc, et admisso, quod præ­
dictum præceptum secundum rem tantnm
sit negativum) respondetur præceptum ne­
gativum posse obligare ad aliquem actum
positivum, quando talis actus ad evitandum
actum prohibitum necessarias est : unde in
tali casu potest prædictum præceptum vio­
lari per omissionem. Hac ergo ratione ac­
tus, quo quis vult a multiplici comestione
abstinere, potest, et sæpe cadit sub præcepto
jejunandi : quia sæpe non posset jejunans
abstinere a multiplici comestione, vel sal­
tem a comestione extra tempus praescrip­
tum, nisi adhibeat prædictum actum. Nam
cum appetitus comedendi aliquos vehemen­
ter in id inclinet, non esset eis moraliter
possibile cohibere tota die talem appetitum
absque actu positivo volendi jejunare. Quo­
ties ergo talis actus necessarius fuerit ad
vitandam fractionem jejunii, cadit secun­
dario sub ejus præcepto : et omissio illius
est peccatum ejusdem speciei cum commis­
sione, qua jejunium frangitur, quia proce­
dit ex eodem motivo : et hoc sufficit ad in­
tentum D. Thomæ. Ad id, quod additur,
respondetur, solum convincere actum abslinentiæ nunquam cadere sub præcepto
jejunii quantum ad modum virtutis ; non
autem quod sæpe non cadat quantum ad
substantiam volendi abstinere a duplici
comestione : et hoc satis est, ut omissio ta­
lis actus possit esse peccaminosa.
Neque obest si urgeas, omissionem istam
revera esse peccatum commissionis contra
præceptum negativum, ut disp. 5, dub. 4.
probavimus : ergo cum D. Thom. loquatur
de peccato omissionis, quod opponitur præ­
cepto affirmativo, et a peccato commissio­
nis distinguitur; vel non debet prædicto
modo exponi ; vel ejus exemplum non est
ad rem. Respondetur enim, quod licet
prædicta omissio, absolute loquendo, ad
peccatum commissionis pertinent ; revera
tamen est omissio, et non commissio, ut
cit. dubio explicuimus : hoc autem suflicit,
ut D. Thom. prædicto exemplo apte usus
fuerit. Nam si commissio et omissio pro­
cedentes ex eodem motivo, eo ipso morali­
ter sunt ejusdem speciei ; non est cur id
negetur peccati commissionis et omissionis.
Adde quod exemplorum sufficit aliqualis
similitudo.

DISP. VIII. DUB. IL
DE VITIIS, ET PECC.

236
DUBIUM Π.

l trum

λγ

diversitate præceptorum peccata
specie distinguantur ?

Non loquimur de diversitate praecepto­
rum praecise nuniericaet materiali : ut cum
eadem res secundum eandem rationem, ac
sub eodem motivo ab eodem legislatore ite­
rum et iterum praecipitur vel prohibetur :
haec enim non tam estdistinctio diversorum
praeceptorum, quam ejusdem præcepti mul­
tiplicatio et repetitio : el ideo apud omnes
tere perspicuum est non distinguere speci­
fice peccata, neque illa adhuc numeriee
multiplicare, ut dici solet de multiplicatione
voti super eadem materia. Alia est distinc­
tio præceptorum magis formalis, et aliquo
modo specifica, quæ absolute constituit di­
versa præcepta : et de hac procedit dubium.
Potest autem talis diversitas attendi vel ex
parte ipsorum præceptorum : ut si unum
sit affirmativum, el aliud negativum, per
ordinem ad quæ sumitur distinctio peccati
commissionis et omissionis, de quibas dixi­
mus dub. præced. Vel ex parte principii,
aut praecipientis: qua ratione differunt præ­
cepta juris divini et humani, naturalis et
positivi, ecclesiastici et civilis, etc. Vel ex
parte rei præceptæ: sicut distinguuntur
præcepta, quæ dantur de actibus diver­
sarum virtutum, aut de actibus ejusdem
virtutis specie diversis. Inquirimus ergo de
hac duplici diversitate, an præcepta, quæ
ita differunt, distinguant specifice peccata.

-a·

Absolvitur dubium duabus assertionibus.

2G. Dicendum est primo, distinctionem
assertio, præceptorum solum ex parte principii aut
praecipientis non diversificare peccata, neD.Tboni.que multiplicare malitias. Ita Ang. Doctor
in hoc art. in solut. ad 3, ubi concludit :
Unde secundum diversa præcepta legis, non
diversi/icantur peccata secundum speciem.
Ubi quia universaliter et absolute loquitur,
dicunt communiter Thomiste reprobasse
sententiam, quam insinuaverat quæst. 2
de mal. art. G, dicens : Quod si aliqua essent
peccata solum quia prohibita, in his rationa­
bile esset, ut secundum differentiam præcep­
torum specie peccata differrent. Nisi dica­
mus loqui de distinctione præceptorum non
solum ex parte principii; sed etiam ex
parte rei præceptæ, ut nonnulli exponunt
juxta ea, quæ sequenti assertione dicemus.
Prima

,· y i
ί* Ai

t I*Μί ·*ϊ

illud, cui opponitur terminus ad quem, non
se tenet ex parte ipsius termini ad quem;
Ang. Doctorem sequuntur communiter ejus
sed ex parte termmi a quo : ita respectu
expositores. Cajet. Media. Alvar. Curiel, &peccati prohibitio, cui objectum opponitur,
Zumel, N. Cornejo, Vasq. Montes. Mari, el n?
et a quoexirincese denoin i natu r prohibitum,
alii in præsenti.
8M
non se tenet ex parle ipsius objecti, sed ex
Probatur ratione, qua D. Thom. ulilurff^
parle termini a quo recedunt tam objectum
quia distinctio specifica peccatorum ποπμ'3
quam peccatum,
sumitur ex aversione, quæ in illis inveniSecundo probatur assertio : nam eo ipso
tur : sed ex conversione ad objectum : sed
qaodpræceptasolum ex parte principii dis­
peccata non respiciunt, neque attingunt
j
tinguuntur prohibent peccatum sub una et
præcepta ex parte coin ersionis, sed ex parte
calem ratione : alias si illud sub diversa
aversionis : ergo ex sola præceptorum di­
ratione prohiberent, distinguerentur ex
versitate prædicta distinctio non potest
parte rei præceptæ, et non tantum ex parte
desumi. Consequentia liquet : el major ex
principii :ergo etiam peccatum prohibitum
illis, quæ tuta disp. G, maxime vero dub.
respicit ipsa præcepta, ct opponitur illis sub
3 et 1, et 6, diximus, satis constat. Nam
eadem ratione : sub eadem enim ratione
peccata specificantur et constituuntur per
res aliqua a præcepto respicitur, sub qua
conversionem ad objectum, et non per pri­
ab illo prohibetur : ergo ex hac oppositione
vationem vel aversionem : per id autem
nequeunt peccata distingui specie.
distinguuntur specie per quod constituun­
Confirmatur : furtum prohibetur de facto
tur et specificantur. Minor vero suadetur:
legediviua, naturali, et humana:et tamen
quia ille, qui peccat, non convertitur ad
non est nisi unicum peccatum .-ergo prædiclegem vel præceptum : sed ad objectum con­
larum legum distinctio non sufficit peccata
trarium legi, et prohibitum per illam: a
distinguere. Adde, in lege Decalogi distinc­
lege vero el ab ejus præcepto separatur el
tis præceptis prohiberi exterius furtum, et
avertitur: sicut qui convertitur ad unum
adulterium, ac prohibetur interius deside­
contrarium, avertitur ct recedit ab alio:
rium furandi et mæchandi, et tamen non
ergo respectus peccati ad legem vel præ­
idcirco differunt specie desiderium furandi
ceptum solum est per modum aversionis.
et furtum ; neque adulterium et desiderium
Confirmatur: quia motus non specili-ca­
adulterandi : ergo, etc.
cantur, neque distinguuntur ex terminis
teh 28. Dicendum est secundo distinctionem
a quo; sed ex terminis ad quem: el ideo
& præceptorum ex parte rei prohibite vel ex
:ΐι
etiamsi termini a quospo.ciQ differant; si
partemotivi prohibendi inferre distinctio­
tamen termini ad quem ejusdem rationis
nem specificam inter peccata : quamvis hæc
sunt, motus sunt ejusdem speciei : ut ex
1 distinctio non sumatur per se primo ex
Philosopho et D. Thoma probant N. Com­
I præceptis; sed ex objectis et molivis. Hæc
plut. lib. 5 Physic, disp. 23, quæst. 1, sed
! assertio non est minus communis quam
lex et præceptum respectu peccati habent
præcedens. El quidem secunda pars habe­
se ut terminus a quo peccator recedit : ergo
tor ex didis : quia præcepta secundum se
per ordinem ad illa nequeunt peccata dis­
respiciuntur a peccante solum ex parte avertingui.
! sionis et termini a quo : ergo undecunque
27. Sed dices : terminus, ad quem peccadifferant, nequeunt secundum se et a priori
tor convertitur, non est quodcunque objec­
v. qœificare et distinguere peccata. Prima
tum ;sed prohibitum, adeoque ipsa prohibi­
vero pars ejusdem assertionis facile proba­
tio seu præceptum tenet se ex parte prædicli
tor : nam quoties præcepta differunt ex
termini:ergo nihil obesi quominus inde pec­
i partemotivi, peccata illis opposita habent
catum sumat distinctionem. Respondetur,Ei»
I distinctum objectum vel motivum : ergo
hoc quod est esse prohibitum, non dicere in
i wm ab objectis et molivis peccata specifiobjecto aliquid tenens se ex parte ipsius
I ttnlnr, consequens est, ut præcepta ita dis—
, objecti, ad quod sicut ad terminum adqimn
, tincta inferant in illis specificam distincpeccator accedat ·. sed potius dicit extremum.
! lienem.
I cui prædiclum objectum opponitur : revera
U- Confirmatur animadvertendo, hoc esse
i enim peccalor non convertitur ad prohibi­
i f te ratione legis, ut eo ipso quod præcipiat
tionem, neque vult hoc quod est objectum
aliquem actum ex motivo alicujus virtutis,
esse prohibitum ; sed convertitur ad ipsum
fidat talem actum materiam necessariam
objectum positum sub prohibitione, vel (ut
ipsius virtutis : et consequenter facit ut
melius dicam) prohibitioni oppositum el
repugnans. Undesicut in rnotu calefactionis
illud,

ejue omissio sit peccatum contra talem vir­
tutem : ut quia lex ecclesiastica v. g. ex
motivo religionis praecipit clericis portare
tonsuram, eo ipso talis actus efficitur ma­
teria nece.-.sar i a virtutis religionis, et ejus
omissio peccatum contra illam, non prima­
rio ratione præcepti ; sed ratione motivi,
ex quo actus praecipitur, et omissio prohi­
betur. Hinc confirmatur ratio facta : nam
quodlibet peccatum habet speciem juxta
proprium motivum, ex quo prohibeatur :
et ideo eo ipso quod prohibeatur sub diverso
motivo habet diversam speciem : sed præ­
cepta, quæ distinguatur ex parte rei præceptæ, seu rationis præcipiendi aut prohi­
bendi, prohibent peccata sub diverso mo­
tivo : ergo inferunt in illis specificam
dictinctionem.
29. Confirmatur secundo et explicatur Confir­
exemplis. Etenim violenta clerici percussio, matio
alia.
quæ jure naturali prohibetur ex motivo ju­
stitiæ, eo quod est malum illatum contra
personam proximi, eo ipso quod jure posi­
tivo prohibeatur ex motivo religionis, et in
honorem personæ Deo mancipatae, efficitur
peccatum sacrilegii religioni contrarium.
Et idem est de effusione sanguinis, aut se­
minis in loco sacro : quæ licet secundum se
et ex vi juris naturalis primum sit in specie
injustitiae, et secundum in specie luxuriae ;
ubi tamen ab ecclesia ex motivo religionis
et in honorem talis loci prohibentur, jam
sunt peccata religioni opposita, et habent
speciem sacrilegii. Similiter jejunium quadragesimale, quod ab ecclesia imponitur ex
motivo obstinentiæ, et ideo ejus omissio ex
vi hujus præcepti est peccatum gulæ : si in­
jungatur a confessario in satisfactionem
peccatorum, ratione hujus motivi spectat
ad virtutem pœnitenliæ, et ejus omissio
est peccatum contra hanc virtutem. Quod
si ille, qui jejunat, intuitu religionis su­
peraddat votum, ex vi hujus motivi per­
tinebit etiam ad virtutem religionis, et
erit ejus violatio peccatum irreligiosita­
tis. Hac quoque ratione quoties Praelatus
sub præcepto imponit opus alias debitum,
vel prohibet actum alias prohibitum ; adest
in transgressione hujus præcepti duplex
species malitiæ : alia contra illam virtutem,
ad quam ex vi legis tale opus perlinebat :
et alia contra religionem ratione voti obedientiæ præstiti a subdito, quod obligat ex
motivo religionis. Possemusque eodem pro­
portionali modo philosophari in aliis legi­
bus, et præceptis : ergo universaliter ve­
rum est, quod ubi actus præcipiuntiir aut

is.
i

DE VITIIS,

238
Jr

prohibentur sub diverso motivo, ac proinde
præceptaex parte objecti et motiv i differunt,
peccata illis opposita distinguuntur specie :
quamvis hæc distinctio non per se primo
ortum ducat ex diversitate præceptorum,
sel ex diversitate motivi. ut dictum est.
Duo tamen hic observanda sunt. Primum
est hanc doctrinam inlelligendam esse de
diversitate præceptorum ex parte moth i
proximi el intrinseci, quod dicitur moti­
vum prxcepti el aperis : non vero de diver­
sitate solius motivi exlrinseci operantis et
praecipientis. Nam cum hæc motiva ex tri nseca non cadant sub præceplo, nec præcepta
ex vi sua illa respiciant ; ex eorum diversi­
tate non deducitur diversitas specifica pec­
catorum : nisi peccans intenderet operari
contra talia motiva. Secundum est, quod
adhuc ex diversis praeceptis ratione motivi
intrinseci non diversificantur peccata, nisi
illis immediate opponantur. I nde ex eo
quod aliquis actus sit contra diversa præceptamediate; aut immediatecontra unum,
et mediate contra aliud, non sequitur dari
in tali actu diversas species malitiæ; etiam
si hujusmodi præcepta habeant diversa mo­
tiva intrinseca, et pertineant ad diversas
virtutes: ut si unum esset naturale, et aliud
supernaturale, ut in sequentibus magis de­
clarabitur.

«

§ Π.
Opposita sententia, et rationes pro illa.

Nanr.

30. Adversus primam assertionem est
quædam opposita sententia, quam sequun­
tur Navar. in sum. latina cap. 6, num. 3,
et cap. 11, num. 4, et auctor instructorii
conscientiae part. 1, cap. 29, asserentes pec­
cata vel malitias multiplicari ad multipli­
cationem præceptorum : atque ita tot esse
in quolibet peccato malitias in confessione
detegendas, quot fuerint præcepta, quibus
tale peccatum prohibetur. EandemquesenDurand. tentiam ex parte tenuisse videtur Duran­
dus in 4, dist. 25, quæst. 5. In cujus favoPrim rem potest nobis objici primo : quia de
0 JCC,i0· ratione peccati est opponi legi : et ideo
omne peccatum est tale, quia est contra
aliquam legem, ut disp. 7, dub. 1 ostendi­
mus : ergo juxta diversitatem legum, puta
divinæ, naturalis, humanæ, etc. erit diver­
sitas peccatorum. Patet consequentia : tum
ex communi axiomate, quod unum uni
tantum est contrarium: ergo si peccatum est
contrarium legi, diversis legibus diversa

DISP. VIII. DI B. II,

peccata debent (onlrariari.Tum oliamquia
ipso quod sola remaneat, fit totalis. Per
peccatum, quod opponitur diversis legibus,
quod replica, quæ hic fieri poterat, manet
habet diversas rationes, secundum quaj
obiter soluta.
unicuique ex illis adversatur: ergo cum in
<;«!·« Ad confirmationem posset negari antecohac ratione oppositionis ud legem malitia
dens .-utsatis aperte insinuat D. Thom.2,2,
consistat, consequens est ut dentur in tali
“'Λ quæst. ΙΟΙ, art. 2 ad 4, Cajet, ibidem : et
peccato plures malitiæ. Tum deniquequia
nos etiam tetigimus torn, præced. in arbore
ubi peccatum opponitur diversis legibus,
virtutum num. 80. Sëd illo admisso, quia
violantur divers» obligationes (unaquæque
adpræsensnon referi, respondetur negando
enim lex suam obligationem imponit, et
consequentiam. Ratio verodisparitalis est:
omnes per prædictum peccatum violantur)
quia hoc est speciale in inobedientia proprie
ergo dantur in illo plures malitiæ: ma­
dicta, ut præceplum superioris secundum
litiæ enim nihil aliud est nisi violatio
se sumptum, adeoque præscindendo a mo­
legis.
tive præcipicndi vel prohibendi, respiciat
Confirmatur ; quoniam sola distinctio præ- c«t·
utviolandum non solum permodum termini
ceptorum ex parte principii sufficit ad dis- U:l
a quo, sicut alia vitia; sed magis per me­
Unguendas species inobedientiæ : ita ut al­
dum termini ad quern, el per modum ob­
terius speciei sil inobedientia contra legem
jecti, circa quod versatur. Sicut enim propria
divinam ab inobedientia contra legem hu­
maternel proprium objectum obedientiæ est
manam .-sicut alia secundum speciem est
observatio el amplexatio praecepti superio­
obedienlia, qua obedimus Deo ab ea, qua
ris, et ex hoc præceplo secundum se sumpto
obedientes sumus hominibus : ergo etiam
specificatur et distinguitur: sic proprium
sufficit prædicta distinctio ad di versificanda
objectum et materia inobedientiæ est viola­
_
__
____
J
alia peccata.
tio talis praecepti, vel præceplum ipsum ut
31. Respondetur ab objectionem negando1·^ ,
violandum : unde cum peccata specificentur
consequentiam, quando tales leges nonha-u,lcC
et distinguantur ex terminis ad quem, non
bent diversa motiva intrinseca, ut constat ex
mirum, quod inobedientia proprie dicta ex
dictis num. 2G et 27. Ad primam vero pro­
diversitate præceptorum seu praecipientium
bationem dicendum est diversa illa prædistinguatur. Cæterum cum alia peccata so­
cepla, quoties habent idem motivum, non
lam respiciant violationem praecepti ex parte
habere nisi unam rationem formalem oppo­
aversionis, et per modum termini a quo, ut
sitionis ad peccatum : sicut non prohibent
diclum est, nequeunt per præcepta secun­
illud nisi sub una tantum ralione. Unde
dum se sumpta distingui, nisi adsit diver­
etsi peccatum diversis legibus prohibitam,
sitas motivi, quod transit in rationem ob­
omnibus illis secundum eandem maliliærajecti et termini ad quem specificati vi peccati.
tionem opponatur : adhuc verificatur, quod
Objicies secundo contra eandem asserunum tantum contrariatur uni : quia non
ci^io.tionem : dantur plures casus, in quibus
opponitur ipsis formaliler, ut diversæsnnl,
peccata vel malitiæ distinguuntur specie ex
sed ut omnes conveniunt in uno motivoet
sola præceptorum diversitate : ergo hæc
ratione prohibendi. Per quod patet ad se­
sufficit. Antecedens suadetur primo : nam
cundam probationem : quia tam ex parte
religiosus Franciscanus, qui non jejunat
legum quam ex parte peccati prohibiti esi
feria sexta occurrente in quadragesima, ubi
tantum una ratio oppositionis, quando so­
ex præceplo ecclesiae jejunare tenetur, com­
lum est unum motivum, et ratio prohibendi.
mittit duplex peccatum, ut communior opi­
Ad tertiam dicas plures leges, quando solum
mo fert : et hoc non nisi quia ad tale jeju­
differunt ex parte principii, non inducere
nium duplici praecepto, altero ecclesiæ, et
plures nec diversas obligationes ; sed unam
allero suæ regulæ, adstringitur. Atque idem
et eandem : quam prima lex de novo impo­
eveniret, si praelatus alterius cujuscunque
nit, et aliæ confirmant. Posset autem quæordinis ad præceplum Ecclesiasticum,ex quo
libetex illis legibus prædictamobligationem
omnes jejunare tenentur, proprium præde novo imponere : nisi alia praecessisset.
ceptum superadderet : tunc enim propter
Quod si omnes simul proferantur, habebunt
duo ista præcepta esset duplex peccatum in
se ut causæ partiales prædictæ obligationis.
fractione illius jejunii. Deinde, qui frange­
Nec propterea cessabit talis obligatio, ces­
ret votum juramento firmatum de eroganda
sante aliqua ex prædictis legibus, dum­
eleemosyna, committeret duo peccata prop­
modo alia remaneat : quia quælibet, quan­
ter duplex vinculum, ex quo prædictam
tum est ex se, est causa sufficiens : et eo
eleemosynam erogaro tenetur : ergo idem

239

esset, si ad id teneretur duobus præceptis.
1 Iterius, satis probabileest commitlereduo
peccata illum, qui in festo alicujus sancti
occurrente in die dominica omitteret sa­
crum : quia tenetur illud audire duobus
præceptis, et ratione diei, et ralione festi.
Atque hoc tenore adducere possemus plures
alios casus, in quibus sola præceptorum dis­
tinctio videtur distinguere peccata : ergo,
etc.
Confirmatur argumento Durandi in 4, Coniirubi supra : quia quoties præcepto naturali ro8tio*
non furandi v. g. superadditur præceptum
positivum; qui violat duo ista præcepta;
simul cum peccato furti contra primum,
committit peccatum inobedientiæcontra se­
cundum : ergo propter duplex præceptum
datur duplex species malitiæ. Antecedens
probat Durandus : nam si præceptum posi­
tivum prohiberet opus alias bonum vel non
prohibitum, in ejus violatione esset malitia
inobedientiæ: imo nulla alia malitia præler
hanc ibi esset : quia prædictum opus nulla
alia ratione esset tunc peccatum, nisi quia
opponitur præcepto : quod proprie pertinet
ad inobedientiam : ergo cum hæc malitia
inobedientiæ non tollatur ex eo quod opus,
quod jure positivo prohibetur, alias sit ma­
lum, etjure etiam naturali prohibitum: con­
sequens est, ut si aliquod peccatum his duo­
bus præceptis prohibeatur, detur in illo
duplex species malitiæ.
33. Respondetur ad hanc objectionem
negando antecedens. Neque urget prima
probatio : tum quia satis verosimile vide­
tur fratres Franciscanos præcepto suæ re­
gulæ solum teneri ad jejunandum illis sex­
tis feriis, quæ ex Ecclesiæ præcepto non
jejunantur: nam ubi extat Ecclesiæ præ­
ceptum, non fuit opus præcepto regulæ;
id quod ex ipsa beati Francisci regula non
obscure colligitur. Tum etiam, quia esto
quod teneantur aliis sextis feriis ex utroque
præcepto, valde probabile est solum com­
mittere non jejunando unicum peccatum :
eo quod utrunque præceptum obligat ex
eodem motivo, quod est motivum abstinentiæ: et ideo utrunque reponit jejunium,
quod præcipit, in specie hujus virtutis; et
oppositum peccatum in specie gulæ. Quod
docet inter alios Cajetanus 2, 2, quæst. 186, Cajet,
art. 9, § ad hoc dicitur. Tum denique, quia
admisso prædictos patres duplex peccatum
contra duplex illud præceptum committere,
ut plures alii satis probabiliter judicant ;
consequenter dicendum est prædicta prae­
cepta habere diversa motiva : ex quibus po-

240

DE VITIIS, ET

PECCATÏS.

Î

DISP. VIII . DI B, II.

241

crapulam comedendo, peccat, et contra
pOMO illa distingui solum ex parte prin­
renlis; quod perlinere videtur ad duliatn
'
tins quam ex pnocqplis peccata ilia dipraeceptum naturalis temperanti®, quo provel hyperduliam.
!
cipii. Antecedens suadetur; nam quilibet
versificantnr. Et si petas, quæ sint isla
bibetur in quocunque eventu immoderatus
legislator habet in praecipiendo motivum ct
diversa motiva respectu illius duplicis
Bl. Vel secundo et melius respondetur
cibas : et contra praeceptum supernaturale
finem sibi proportionalum : cl ita videmus,
peccati? Respondetur motivum præcepti
negando antecedens : quin probabilius mul­
temperanti® infus®, ex cujus motivo Ec­
quod in lege divina finis esi rectificare vo­
Ecclesiastici esse motivum abstinenti® ;
to est utroque præcoplo praecipi tunc audi­
clesia praecipit jejunium ; et tamen non
luntatem creatam in online ad bealilndinem
motivum vero præcepti contenti in regula
tionem Sacri ex eodem motivo religionis:
committit nisi unicum peccatum : ergo,etc.
supernuturalem : in lege autem naturali
esse motivum religionis; quia hoc præcepet ita non osse ibi nisi unicum peccatum.
Confirmatur:quiain instante usus ratio- Conflrlinis est ipsa naturalis hominis rectitudo
tum non obligat nisi ratione voti obedienSicut cum quabus praeceptis praecipitur jeju­
in ordine ad beatitudinem naturalem: in
nis datur praeceptum naturale ct supernatiæ, aut observandi regulam in professione
nium in vigilia S. Mathi.u, eo quod occurrit
lurale de dilectione Dei : ul tenet communis
lege vero humana finis esi rectificare ho­
emissi. Unde sicut votum est actus religio­
in Quadragesima, non est in violatione
1
Thomistarum opinio, nosque infra disp.
mines politice, hoc est, in ordine ad pacem
nis, et servare illud spectat per se el in­
utriusque præcepti nisi unicum peccatum
20 dicemus: et tamen qui neutrum præet
quietem
reipublic®
vel
communitatis:
trinsece ad hanc virtutem: ita præceptum,
contra virtutem abstinenti® :quia utrunque
el sic cum proportione in aliis legibus :
cepium adimplet, tantum committit uniquod virtute ipsius voti a regula vel a præobligat intrinsece ex ejus motivo. Et ratio
cum peccatum : ergo cum diversitate præergo, etc.
latis imponitur, obligat per se primoex mo­
videtur perspicua : nam cultus cujuscunque
Respondetur negando antecedens, lo­
copiorum ex parte motivi stat unitas
tivo ejusdem virtutis; et violatio prædicti
diei festi non est per se primo institutus in
specifica
peccati.
quendo
de
motivo
intrinseco,
quod
dicitur
præcepti est violatio voti. adeoque pecca­
honorem Sanctorum praecise secundum se
finis operis : prohibitio enim furti, sive fiat
Circa hanc objectionem Medina in præ- Prima
tum irreligiositatis : quod si religiosi non
(quod perlineret adduliam velhyperduliam)
senti § sed ex hoc oritur, et quidam juniores50111110·
lege divina, sive naturali, vel humana,
sed in honorem Dei, quæque ex virtute
'
emisissent tale votum ; sed regula more
semper habet idem motivum intrinsecum,
Thomistæ absolute tenent, peccata diversialterius legis, adeoque ex motivo solius
latriæ in Sanctis suis venerari jubemur.
quod est conservatio boni proximi, aut vi­
ficari specieex sola diversitate præcepti naabstinenti® ad jejunium obligaret ·. ne­
Unde sicut jurare per Sanctos, ut sunt
tatio damni illius, ut diximus num. 27.
turalis el supernaturalis. Et ita ex eorum
quaquam in factione prodicti jejunii esset
aliquid Dei, pertinet ad religionem ; et non
•
Ad probationem dicendum est, fines illos
doctrina negando est minor objectionis et
duplex malitia. Estque hoc discrimen valde
adduliam, ct falsum jurare per illos est
probationis. Hæc tamen doctrina ita abso- '
esse
tantum
extrinsecos ; poliusque dicendi
observandum inter obligationem, quæ est
peccatum oppositum religioni, et non duliæ:
i
sunt fines legislatorum, quam ipsarum lelute tradita, et non magis explicata non
ex voto vel juramento, el illam, quæ prae­
ita etiam Sanctos colere, aut illis dies festos
!
gnm.
placet aliis Thomistis. Et merito : nam discise esset ex lege : hæc enim non superad­
consecraro, atque in hujusmodi diebus Sa­
Dubitant hic fere omnes, utrum hæc
tinctio praeceptorum etiam ex parte motivi
dit novum motivum ; sed confunditur cum ; crum audire, et a servilibus vacare, etc.
distinctio praeceptorum ex parte principii
non est sufficiens distinguere species peccamotivo virtutis, in cujus materia actus
spectat per se primo ad religionem, et non
!
(esto non multiplicet peccati species) salti ; nisi peccata, quædistinguenda sunt pra>
exercetur : secus autem juramentum el
ad duliam ; oppositaque peccata non duliæ,
:
tem intra eandem adaugeat malitiam? Et
dictis praeceptis immediate opponantur, ut
votum. Et per hoc patet ad illud, cum prae­
sed religioni directe contrariantur : neque
communiter respondent affirmative : tum
diximus num. 29, alias nullum esset peclatus superaddit proprium praeceptum ad
ex illius motivo, sed ex motivo istius dum­
catum (saltem in materia virtutum morai
quia fit irreverentia pluribus praecipienti­
præceptumnatiirale vel Ecclesiasticum, ut
taxat immediate prohibentur : et ideo non
bus : tum etiam quia sic transgreditur
lium) in quo non esset duplex malitiæ
explicuimus num. 29.
dalur in eis, quantum est ex hoc capite,
plura præcepla, frangit fortius vinculum,
species : quia nullum est peccatum contra
Ad secundam probationem respondetur
nisi unica malitia.
praeceptum naturale virtutis acquisitæ,quod
el majorem solvit obligationem ; proindecum Enriquez lib. 5 de poenitentia cap. 5,
Ad confirmationem respondetur negando8^
que gravius peccat : non tamen circunstan- 1 mediate et indirecte non etiam opponatur
num. G, votum et juramentum obligare ex
antecedens : quia ad peccatum inobedientiæ
tiabæc ita notabiliter aggravat, ut debeat
virtuti infusæ, et praecepto ejus supernatudiversomotivo: nam observatio voti prae­
proprie dictæ non sufficit violare præcepin
confessione explicari : in quo etiam
rali ; et e converso : ut constat ex dictis ’
cipitur, ut fides debita Deo servetur ; jura­
tum positivum : nisi quis hoc directe et per
fere omnes conveniunt.
disp. 1, num. 34, et disp. 2 a num. 18 ; hoc
menti autem, ne Deus in falsum testem
se intendat. Tunc autem jam erit ibi duplex
autem non videtur admittendum, cum pluadhibeatur. Neque obesi, quod utrunque
motivum, ut diximus num. 31. Ad proba­
§ III.
rima sint peccata habentia tantum unicam
hoc motivum spectat ad objectum ejusdem
tionem vero negandum est etiam antece­
malitiam : ergo, etc.
virtutis, scilicet religionis : nam sicut intra
dens: nam cum lex positiva prohibet actum
Objectio in secundam assertionem.
37. Secundo respondet Montes, in præhanc virtutem dantur plures actus specie
alias bonum, aut præcipit indifferentem;
senti quæst. 4, num 72, opus esse distine- solutio.
diversi, ut votum, juramentum, sacrifi­
ex vi talis prohibitionis vel præcepti per­
.! id» Contra secundam assertionem nulla mitione : quia aut praecepta sunt de actibus
cium, etc. sic intra ejus objectum possunt
tinet jam praedictus actus aut ejus omissio
ώβ- litatsententia.Est tamen non levis objectio.
virtutum moralium, aut de actibus theolodistingui diversa motiva, per ordinem ad
ad determinatam virtutem : ad illam ni­
Quia praeceptum naturale et supernaturale
gicarum. Quoad actus virtutum moralium
quæ pra&dicti actus el peccata illis opposita
mirum, ex cujus motivo immediate præcirca materiam ejusdem virtutis, puta tem­
nullum extat praeceptum supernaturale:sed
distinguantur. Ad tertiam admissa proba­
cipitur vel prohibetur, juxta dicta num. 28,
perantiae, habent diversa motiva intrin­
quodcunque praeceptum in materia harum
bilitate illius opinionis (quam sequitur
Et quia hujusmodi virtus non semper est
seca : sicut virtus infusa et acquisita circa
virtutum sufficienter adimpletur per actum
Ægidius Conincus depoenit. disp. 7, dub.
obedientia ; sed potest esse quæcunque alia,
eandem materiam habent formaliter dis­
naturalem, et ex motivo mere naturali.
G, num. 16, et quidam alii) dicendum est
ad cujus finem ordinabilis est talis actus
Quoad actus vero theologicarum sunt prætincta objecta : et nihilomus peccatum con­
duo illa praecepta audiendi Sacrum die Do­
vel omissio : idcirco oppositum peccatum
cepta supernaturalia, el non adimplentur
minica , in qua incidit festum alicujus
tra utrunque praeceptum non habet nisi
non necessario habet propriam malitiam
Sancti, habere distincta motiva : quia
nisi actibus supernaturalibus. Hæc Montes.
unicam malitiam : ergo prædicta distinctio
inobedientiæ ; sed potest pertinere ad aliud
unum præcipit audire Sacrum in venera­
Unde juxta ejus doctrinam objectio non
j
ex parte motiva non semper diversifient
vilium.
tionem Resurrectionis Dominicae, adeoque
videtur habere locum, quia non admittitur
species peccati. Minor, in qua sola potest
35. Tertio objicies : quiaquolies praecepta t«u
ex motivo latriæ et virtutis religionis ; et
in eadem materia duplex obligatio præcepti
esse difficultas, suadetur: nam qui frangit
distinguuntur ex parte principii, habent0^'
naturalis et supernaturalis. Sed neque hæc
aliud in honorem Sancti tali die occurEcclesiae jejunium, immoderate usque ad
diversa motiva : ergo male supponimus
posse
Salmant. Curs. theolog., tom. VII.
IG

■

ffl

Γ|
1

H

fc®

Sj
Sffl
S
.\lj
*-«
9

1S

£9
. j
.O

h
/

|&1
-^3
|9
Jail
5$

-r.g

H

M
3.'

SS
"S
ira»

1

*S

-1^
^·
Kff

TC

IL

DE VITIIS, ET PECCATIS.

• ;

doctrina ex toto vera est. Tum quia negari
non pttfeet, quod etiam in materia virtu­
tum moralium dentur præc< pia supernatu­
ral ia. saltem negativa, quæ immediate
prohibent operari contra motivum super­
naturale virtutis moralis infusæ: imo in
materia pænitenliæ admittendum est præ­
ceptum affirmativum de eliciendo actum
contritionis supernaturalh. Tum etiam
quia in ordine ad dilectionem Dei negari
non potest, quod pr.eter præceptum super- I
naturale virtutis theologica', detur etiam
præceptum naturale de diligendo Deo ut
auctore naturæ: alias infidelis negative,
qui quandiu talis est. non obligatur ad
amorem Supernaturalem. ad nullam Dei
dilectionem teneretur : quod videtur absurVcra dum. Legitima ergo solutio ea est, quam
solutio, tangit Alvar, disp. 132, immediate ante
responsionem ad 1,quod scilicet tunc solum
ex diversitate præcepti naturalis et supernaturalis distinguuntur peccata, quando
ulrique præcepto ut distinctis immediate
opponuntur : secus si peccatum uni præcepto opponitur immediate, et alteri me­
diate: aut si opponitur uni solum prout in
alio incluso.
Pûctriu
3«. Pro ejus explicatione animadverten­
dum esi primo, quod sicut virtus potest
dupliciter concurrere ad efficiendum ali­
quem actum : vel immediate, eliciendo ip­
sum, sicut temperantia acquisita concurrit
ad actum naturalem temperantiæ: vel me­
diate et imperative, movendo aliam, ut
talem actum eliciat : ita ad praecipiendum
prædictum actum, vel prohibendum oppo• situm potest dupliciter se habere. Aut im­
mediate. et quasi elicitive: quia per se
ipsam (intellige simul cum synderesi vel
prudentia) dictat et imponit præceptum:
sicut virtus temperantiæ acquisitæ imme­
diate per se ipsam prohibet actum gulæ, et
praripit temperate comedere. Aut mediate
et imperative, movendo aliam ad hoc ut
præceptum imponat : qua ratione tempe­
rantia infusa dici potest praecipere actum
temperantiæ acquisitæ. et prohibere oppo­
situm, in quantum movet ipsam temperan­
tiam acquisitam ad praecipiendum- vel pro­
hibendum. Unde sicut actus elicitus a
temperantia acquisita absolute est actus
naturalis, et habet motivum intrinsecum
naturale, quamvis ex imperio temperantiæ
infusæ possit ordinari ad aliquid superna­
turale tanquam ad motivumet finem intrin­
secum : ita præceptum, quod ab eadem
temperantia acquisita immediate el quasi

f
elicitiveimponitur, absoluto loquendo lini­
tum est præceptum naturale: el proprium ac
intrinsecum ejus motivum est motivum na­
turale, nempe ipsum bonum temperantia·
acquisitæ : quamvis ex imperio et motioni·
temperantiæ infusæ tale præceptum possit
etiam respicere bonum supernaturaleipsius
virtutis infusæ tanquam motivum et finem
extrinsecum. Ut autem præceptum aliquod
sit supernaturale, debet immediate et dicilive dictari a virtute supernatural*!.
Quando autem præceptum in aliqua ma­
teria immediate imponatur a virtute acqui­
sita, adeoque sit absolute naturale ; quando
vero dictetur immediate ab infusa, sitque
proinde supernaturale : ex actibus, quibus
talo præceptum vel impletur, vel violatur,
dignoscendum est. Si enim præceptum affir­
mativum sufficienter adimpletur per actum
mere naturalem ; sufficienter potest dictari
a virtute acquisita. Quia si virtus haec
sufficit «d adimplendum præceptum ; non
est cur non illud immediate imponat ; aut
cur pro hoc recurramus ad virtutem infu­
sam. Similiter si præceptum negativum
violatur per actum non dicentem ordinem
ad supernaturalia ; sed solum motivum
virtutis acquisitæ immediate destruen­
tem, sufficienter potest dictari ab ipsa vir­
tute acquisita : quia quælibel virtus suffi­
cienter prohibet, quod immediate et directe
est destructivum proprii boni. Quare tunc
solum præceptum affirmativum immediate
tribuendum est virtuti infusæ, quando obli­
gat ad aliquid supernaturale. Et hujusmodi
sunt præcepla Fidei, Spei, et Charitatis:
quæ propterea non possunt adimpleri nisi
actibus supernaturalibus. Sicut etiam præ­
ceptum negativum tunc est supernaturale
et virtutis infusæ, quando prohibet aliquid
directe repugnans ordini supernatural!, et
motivo talis virtutis : ut præceptum, quod
prohibet odium Dei auctoris supernatural!»;
et præceptum, quod in materia temperan­
tiæ prohibet, ne quis inordinate comedat
eo animo, ut agat contra motivum super­
naturale.
39. Secundo observandum est. quod in
materia ejusdem virtutis raro vel nunquam
daiilur duo præcepta affirmativa, aliud u
naturale, et aliud supernaturale omnino
distincta, quæ simul obligent : quia ubi
præceptum supernaturale obligat, ineo ve­
luti includitur præceptum naturale: sicut
actus naturalis eminenter in supernatural!
continetur : el ideo ubi adest de aclu super­
natural! præceptum, superfluit de actu na- j
turali.
i

DISP, VIII, DI B. IL

lundi. Accedit quod «lent oxiatonte in eodem
modio aliquo luminoso valde intonso, lu­
minosum minus intensum suspendit suum
influxum, el cessat illuminare tale medium,
nullumque in eo lumen producit : quia
major lux comprehendit minorem, et quasi
præoccupat earn in illuminando : ita quolies exlat in aliqua materia præceptum
affirmativum super natu rale, comprehendit
et præoccupat præceptum naturale, suspenditque ejus obligationem : quia totum id,
ad quod naturale obligare poterat, perfec­
tius et eminentius continetur in eo, ad quod
obligat super natu rale.
Unde quia in materia virtutum theolo­
gicarum extant præcepta aflirmaliva super­
natural de actibus fidei, charitatis, et
spei : idcirco in tali materia nullum datur
præceptum affirmativum naturale a supernaturalibus distinctum, per se obligans.
Diximus π supcrnaturalibus distinctum per
te obligans: nam per accidens aliquando
obligat præceptum naturale diligendi Deum
prout distinctura a supernatural! : ut con­
tingit in illis, qui etiam post· annos discre­
tionis manent infideles negative : quibus
cum præceptum supernaturale diligendi
Deum nolificatum non sit, tenentur ex vi
praecepti naturalis ad diligendum illum solo
amore naturali. In materia vero virtutum
moralium præcepta affirmativa ut plurimum
sunt naturalia dictata a virtute acquisita ;
quamvis soleat ad id movere virtus infusa:
quia communiter in hac materia præcepta
adimplentur per actus præcise naturales.
40. Cæterum præcepla negativa in qua­
libet materia duplicantur : el simul cum
iræcepto naturali virtutis acquisitæ prohi>enteactum contrarium rectitudini naturali
datur præceptum supernaturale a virtute
infusa immediate dictatum, quo prohibetur
actus immediate oppositus rectitudini su­
pernatural!. Et ratio est : quia ex una
parte, cum uterque iste actus immediate
et per se malus sit, uterque debuit imme­
diate prohiberi : et ex alia neque præceptum
virtutis infusæ prohibendo actum rectitu­
dini supernatural! oppositum, censetur ibi
prohibere actum minus malum oppositum
dumtaxat rectitudini naturali : neque præ­
ceptum virtutis acquisitæ, prohibendo ac­
tum huic virtuti oppositum, prohibet etiam
oppositum infusæ : nam sicut hic posterior
actus dicit ordinem ad supernaluralia : ita
ejus prohibitio debet intrinsece motivum
supernaturale respicere, ac proinde nequit
dictari a virtute naturali.

243

His prænotatis, ad objectionem juxta ter­
tiam solutionem respondetur admissa ma­
jore, negando minorem, quoties in aliqua
materia dantur duo præcepta, et peccatum
utrique immediate opponitur. Ad proba­
tionem voro dicendum est illum, qui im­
moderate comedit, et simul frangit Ecdesiæ
jejunium, si non intendat agere contra motivum supernaturale, non violare nisi præ­
ceptum naturale : quia præceptum non
comedendi immoderate, el observandi Ec­
clesia.· jejunium non est præceptum imme­
diate dictatum et impositum a virtute in­
fusa ; sed dumtaxat ab acquisita, quamvis
ad id moveat infusa, et ita solum est præ­
ceptum naturale : unde violare tale præ­
ceptum, etiam si hoc fiat immoderate,
usque ad crapulam comedendo, non est
nisi unum peccatum. Diximus si non inten­
dat agere contra motivum supernaturale :
quia ubi aliquis eo fine jejunium violaret,
ut ageret contra prædictum motivum, com­
mitteret peccatum immediate oppositum
præceplo supernatural!, adeoque alterius
speciei.
11. Neque obest, quod Ecclesia præcipiens fidelibus jejunium, intendit finem
supernaturalem virtutis infusæ, ut satis
ostendunt illa verba, quæ adduntur in præfalione, pro tempore quadragesimæ : Qui
corporali jejunio vilia comprimis, mentem
elevas, virtutem largiris et premia. Quoniam
hujusmodi finis respectu præcepti præcise
est extrinsecus, qui nullo modo cadit sub
illo. Unde tantum arguit, quod virtus infusa
in isto casu movet acquisitam ad præcipiendum prædictum jejunium; non vero quod
ipsa virtus infusa immediate et elicitive
præceptum imponat.
Neque etiam obesi si urgeas, quod præ­
ceptum naturalis temperantiæ non videtur
posse obligare ad culpam mortalem : quia
gula, sicut el avaritia, aut inanis gloria
secundum suum genus non transcendunt
limites peccati venialis : ergo cum præcep­
tum jejunii Ecclesiastici obliget sub mor­
tali, erit utique dictatum a temperantia
infusa, adeoque supernaturale. Responde­
tur enim, etiam temperantiam acquisitam
posse imponere prædictam obligationem :
non quidem ex vi solius juris naturalis;
sed ut adjuta per legem positivam, quæ in
ordine ad finem altiorem extrinsecum po­
test eligere jejunium ut medium simpliciter
necessarium, adeoque ut observandum sub
culpa mortali : tunc præsertim quando
simul cum temperantia acquisita concurrit

244

DE VITIIS. ET PECCATIS.

ad præceptum temperantia infusa, non ut
eliciens; sed ut imperans, sicut in præsenti
contingit.
42. Adde esse etiam probabile, illum qui
frangit Ecclesiae jejunium, nimium extra
debitumtempuscometlendo.commiltereduo
peccata, alterum mortale, et alterum veniale
per ordinem ad duo præcepta temperantia)
acquisita)distincta ex partemolivi : quorum
unum prohibet nimium comedere, quqcunque tempore id fiat : et aliud comedere
extra debitum tempus, etiam si non sit
nimium..Sicutinillo.quicomedendocarnes, j
violat Ecclesia) jejunium, dantur duo pec­
cata, quæ debent in confessione explicari,
contra duo præcepta positiva, quorum unum
praescribit tempus et horam comedendi ·. el
aliud sub diverso motivo cibi qualitatem.
Dantur enim intra genusgulæplura vitia et ,
peccata specie dis t i neta, quæ habent diversa
motiva opposita temperantia? acquisita?, diversisqueejus praeceptis prohibentur: signi­
ficantur autem cummuni illo versiculo :
Prypropere, laute, nimis, ardenter, studiose.
De quo videndus est D. Thom. 2, 2, quæst.
148, art. 4 et nos aliquid diximus tom. ;
præced. in arbore virtut. num. 113,
I
Ad confirmationem respondetur, quod in
ordine ad dilectionem Dei non datur nisi !
unicum præceptum affirmativum ·, quamvis ί
in ordine ad prohibendum ejus odium detur
duplex præceptum negativum juxta dicta
num. 40. Prædictum vero affirmativum
præceptum, supposita elevatione naturæ hu­
mana? ad finem supernaturalem, per se
loquendo est præceptum supernaturale, et
non adimpletur nisi per actum dilectionis
supernaturalis : et ideo ad hanc tenentur
omnes, per se loquendo, statim ut ad annos
discretionis pervenerint. Quod si hujus­
modi supernaturale præceptum invincibi­
liter ignoretur, per accidens tunc loco ejus
obligat præceptum naturale : et ideo si homo
neutro modo Deum diligat, in quocunque
eventu mortaliter peccat. Non tamen ista
omissio habebit unquam duas malitias, aut
erit immediate contra duo prædicta præ­
cepta ; sed unam dumtaxat, vel contra solum
præceptum supernaturale, ut in his. qui­
bus tale præceptum sufficienter fuit notilicatum ; vel contra solum naturale, ut in
aliis, qui ea luce et notitia caruerunt.
43. Si autem inquiras, an hujusmodi pec­
cata sint ejusdem speciei? Respondetur ne­
gative : nam cum unum directe et imme­
diate opponatur præcepto supernatural!, et
aliud naturali ; habent diversa motiva

proxima el intrinseca ; et ita debent distin­
gui specie.
Et si rursus quæras ; cur dua? islæ species
peccati possint reperiri in diversis suppo­
sitis ; in eodem vero nunquam possint con­
jungi? Respondetur ex dictis : quia nimi­
rum in eodem nunquam duo illa praecepta
affirmativa naturale, el supernaturale ut
distincta concurrunt : sed si supernaturale
sufficienter notificatum est, et idcirco obli­
gat ; naturale, quod non nisi loco superna­
to ralis (supposita elevat ionenaturæjet quasi
in substitutione ejus obligare poterat;
propter rationem num. 39 traditam cessat,
el quasi exlinguitur ejus obligatio. In di­
versis autem suppositis habet locum utran­
que præceptum : quia potest uni notum esse
supernaturale ; et alii non : et qui superna­
turale non novit, obligatur naturali; atque
ita unus potest peccare contra unum, et
alius contra aliud. Qualiter vero infideles
negative, qui solo naturali præcepto ad di­
lectionem Dei tenentur, nequeant in sensu
composito adimplere illud absque gratia el
actu supernaturali, adeoque non nisi adim­
plendo simul præceptum supernaturale : ei
unde impotentia hæc ortum ducat, aliaque
hucspectantiaex professo examinantur infra
disp. 20, ubi agitur de incompossibilitate
peccati venialis cum solo originali, et de
obligatione pueri pervenientis ad usam
rationis in ordine ad conversionem in Deum
per actum charitatis.
AHTICÜLUS vn.
Utrum convenienter dividatur peccatum in peccatura
cordis, oris, cl operis t
1. Ad septimum sic proceditur. Videtur, quod inconve­
nienter dividatur peccatum in peccatum cordis, oris, et
operis. Augustinus enim in 12 de Tnn. ponit tres gndas
peccati, quorum primus est, cum carnalis sensus illecebram
quandam ingerit, quod est peccatum cogitationis. Secundos
grados est, quando sola cogitationis delectatione aliquis
contentus est. Tertius gradus est. quando faciendum discer­
nitur per consensum : sed tria hæc pertinent ad peccatum
cordis : ergo inconvenienter peccatum cordis ponitur quasi
unum genus peccati.
2. Pnrterea : Gregorius in 4 moral, ponit quatuor gradus
peccati, quorum primus est culpa latens in corde: secandus*
cum citerius publicatur ; tertius est, cum consuetudine ro­
boratur : quarius est, cum usque ad praesumptionem diviM!
misericordia, vel ad desperationem homo procedit : ubi non
distinguitur peccatum operis a peccato oris, cl adduntor
duo alii peccatorum gradus : ergo inconveniens fuit prion
divisio.
3. ITæterca : non poiest esse peccatum in ore, vel in
opere; nisi fiat prius in corde : ergo ista peccata specie non
differunt : nonergn debent contra se invicem dividi.
Sed contra est, quod Hieron. dicit super Ezech.Tria sunt
generalia delicta, quibus humanum subjacet genus : aut
enim cogitatione. aut sermone, aut opere peccamus.
Bespondeo dicendum, quod aliqua inveniuntur differre
specie dupliciter. Uno modo, ex eo quod utrunque habet
speciem completam : sicut equus ct bos differunt specie.

Atio

DISP. VIII. Di B. II.
Aliomolu.^ctiiiiluiii diuTMh gradus in aliqiu generatione
\tt tuolu arripiuntur (liYersæ Rpccic* : *icul ivdlflcalio CRI
completi geiierafio iloiiiu* ; cnllor.ilio iiufcni fuiiihinenll, et
vrcidu jurions sunl species im <nn|dcb‘, ut palet j»cr l'hilo£»bum in bi Elhie., cl idem etiam potest dici in generatioiiibih jiiuiuliiirn. Sic igilur peccatum dividitur per h.i-r tria,
«ilicrl |M?rratiiin <>ris, ourdis, et ojwrls, non eicut f>cr diicrsas species completas : nain consummatio pecrali est in
opere, nude peccatum operis hobi-l speciem completam; sed
priiiu inchoatio ejus est quasi fundatio in corde. Secundus
auicm gradus ejus est in orc. secundum quod homo pronimpitfacilead manifestandum conceptum cordis. Terlius.i utcm
gradus jam est in cou-umniatione opOris. Et sic hux tria
diikniiil secundum diversos gradus peccati : ptcl tamen,
quod hæc tria perlinent ad unam perfectam peccati sjieciem,
cum ab eodem motivo procedant. Iracundus enim cx hoc
qu>l appetit vindiciam, primo quidem perturixatue in corde,
secundo In verba contumeliosa prorumpit, tertio vero pro­
cedit usque ad facta injuriosa .· et idem patet in luxuria, el
in quolibet alio peccato.
Ad primum ergo dicendum, quod omne peccatum cordis
convenit in ratione occulti, ct secundum hoc ponitur unus
gradus, qui tamen per 1res gradus alislinguilur, scilicet cogilitiouis, delectationis, et consensus.
Ad secundum dicendum, quod peccatum oris el operis
cmiveniuut iu manifestatione, et propter hoc ca Gregorius
sub uuo e miputat .· Hieronymus autem distinguit ea, quia in
ptaalOOris esi manifestatio tantum, et principaliter intenta :
in peccato véro operis est principaliter expletio interioris
conceptus cordis,· sed manifestatio est ex consequenti : con­
suetudo vero et desperatio sunt gradus consequentes jwsl
sjcciem perfectam peccati, sicut adolescentia et juventus
post perfectam hominis generationem.
Ad tertium dicendum, quod peccatum cordis ct oris non
distinguuntur a peccato operis, quando simul cum eo con­
junguntur; sed prout quodlibct eorum per se invenitur:
sicut etiam pars moins non distinguitur a toto motu,
quando mulus est continuus,- sed solum quando motus sistit
in medio.

eam explicare: ita ut divisum sit solum
peccatum, quod ex natura petit sua con­
summari ad extra : et hoc dividatur in illa
tria membra, non divisione generis in
species, vel totius universalis in suas partes
subjectivas ; sed divisione, qua totum ac­
tuale dividitur in suas partes intégrales,
aut quasi intégrales, ex quibus adæquata
ejus ratio coalescit. Unde tria illa membra
solum se habent ut 1res diversi gradus
ejusdem speciei : v. g. adulterii : quod pri­
mo per desiderium vel complacentiam in­
cipit in corde ; deinde verbis significatur ;
et tandem opere completur.
Observandum tamen est, quod si gradus
isti aliquo modo inter se continuentur, ita
ut unus in alium influat, non solum per­
tinent ad eandem speciem peccati ; sed cons­
tituunt moraliter idem peccatum numero :
unde suflicienter totum illud peccatum in
confessione aperitur, si explicetur ipsum
opus externum ; nisi ratione scandali de­
beant etiam verba explicari. Si autem prædicti gradus nullam habeant continuatio­
nem, ut cum dilectio, vel desiderium in
corde sistunt, aut verba libidinosa ad opus
non transeunt : neque etiam tunc habebunt
moralem unitatem numericam : et ideo
quamvis pertineant ad eandem speciem
(sive ut species imperfectæ et per reduc­
tionem ; sive ut partes ejusdem perfectæ
speciei : de quo videndus est hic commen­
tarius Cajetani) constituunt tamen distincta
numero peccata : el ita debent seorsim in
confessione declarari.

Conclusio : Peccatum per hxc tria dividi­
tur non tanquam per diversas species com­
pletas; sed tanquam per diversos gradus, qui
pertinent ad unam perfectam speciem peccati.

Hic breviter observa, quod cum divisio
peccati fit in hæc tria membra, scilicet in
peccatum cordis, oris, et operis, si divisum
esset peccatum in tota sua latitudine, ut
divisio esset adæquata deberent prædicta
membra dividentia ita exponi, ut sub primo
ea omnia contineantur, quæ consumman­
tur in corde: ut odium, infidelitas, et si­
milia. Sub secundo autem, quæ in ore
complentur: ut murmuratio, contumelia,
detractio, etc. Reliqua vero, quæ ad alicujus
externi operis exequutionem suapte natura
• pertingunt, uti est homicidium, furtum,
adulterium, et alia id genus, sub tertio
comprehendantur. Et divisio sic explicata
proculdubio esset essentialis generis in spe­
cies, vel ad illam reduceretur : nam præ­
dicta peccata nequeunt non habere objecta
formaliter distincta. Esset etiam adæquata :
quianullum est excogilabile peccatum, quod
prædicta tria membra non claudant.
Cæterum quia D. Thom. ut in litera
cernitur, non sic accepit prædictam divi­
sionem, oportet juxta mentem ipsius aliter

245

ABTICULUS Vni.
Virum superabundantia ct defectus diversifiee nl species
peccatorum?

I

1. Ad octavum sic proceditur. Videtur, quod superabun­
dant ia et defectus non di versificent species peccatorum.
Superabundantia enim ct defectus differunt secundum magis
ct minus : sed magis et minus non diversilicant speciem:
ergo superabundantia et defectus non diversilicant speciem
peccatorum.
2. Præterea : sicut peccatum iu agibilibus esi ex hoc.
quod receditur a rectitudine rationis; ita falsi las in specu­
lativis est cx hoc. quod receditur a veritate rei : sed non
diversilicatur species falsilatis ex hoc, quod aliquis dicit
plus, vel minus esse, quam sit in re : ergo etiam non diver­
silicatur species peccati ex hoc, quod recedit a rectitudine
rationis in plus, vel minus.
3. Præterea : cx duabus speciebus non constituitur una
species, ut Porphyrias dicit : sed superabundantia et defec­
tus uniuntur in uno peccato ; suut enim simul quidam illibe­
rales et prodigi : quorum duorum illiberalitas est peccatum
secundum defectum,· prodigalitas autem secundum supera­
bundantiam : ergo superabundantia el defectus non diversi­
licant speciem peccatorum.
Sed contra : contraria differunt secundum speciem : tum
contranetas est differentia secundum fornum, ut dicitur
In 10 inetaphys. sed vilia, quæ differunt secundum supera­
bundantiam et defectum, suut contraria, sicut illiberalitas
prodigalitati : ergo differunt secundum speciem.

I»E VITIIS, ET PECCATIS.

■246

Rtspomieo iLcendum, quod cum in peceato sint duo. >cilicet ipM’ aelos et inordinatio cju>, prout receditur ub
ordine ηιιιοηκ, <q ;egi> dnin·*. «pedes |«wall alfdndltur
t>‘iicx parte iiwdiiuiioms qua· csf poeter ioioiuionom
pecrunUx, ut supr» dictum e>: i sed
<*\ parte Ipsius
artth, secundum quod icnniiulur ad objectum, in quoi
fertur infenlio pcc<vnlis .· el ideo ubicunque occurrit diversom motivum iivlnuns inter
:a ad peccandum, ibi esi
diversa spôdes feeati. MawfcMnni est autrui quo»! non ist
idem mcdhiim ad pecaudum in peccatis, quæ SWH xttm·
dum 'U^rabuu Jjulia.Ti.· el iu peccatis, qu i snût secundum
defectum : quîuiKîO sont contraria surira.sicut motivum in
peccato
est amor deteeutioattn corporairum: StXhum autem in pedatu inseuribiliUlts est odium
carum : unde tmjusmdili peccata mm solum diffcnml specie;
sed etiam sum sibi invicem contraria.
Ad primem ergo dicendum, quod magis et minus, etsi
non sint causa diwMuti* speciei ; coascqmuitur tame a
?|iund« q<.es;cc‘c- di.'T.erv;di>. prout proveniunt ex diversis
onoht : s^oH si dicatur, qood ignis est .
r acre, Vnde
Ptitasopbus dim in S Ethic., quod qui posuerant non esse
diversis species amicitunuu propter bie, quod dicuntur
secmhtum magis et miniK.ndosuiHcieuti crediderunt signo :
ei hoc modo suj<rcwdcre rationem. vel deficere ab ea
periiaei ad diveisa (tcau secundum speciem, in quantum
Q0Q$eqVSBlur diversi iwXïvâ.
Ad wuodoia d rrndum, quod injc ilio peccantis non est,
ut recedat a rail· ■;< et iiJco uou edimur cjo«fem r tionis
pecrj’um <uj4*rabuudau:iæ. et defectus t«ropter nressuuub
eadem ralmuis rertilcd'uc : <e<i quandoque ille, qui dicit
falsmn. in’endil veritatem œtuliare : uude quantum ad hoc
non refert ulrum dirai vd pies vel minus 1 si umen rece­
dere a vvriülc non sii præler intentionem ; tune mamfrdum
est, quoi ex diversis causis aliquis mvetur ad diremlum
plus, v»
jus : et secnfldnm boc
rsi est raïio ülsiti>icut tMteidc jacUlore, qui supercvecdil dicendo ülsuin.qacreusgîoriamzeide deceptore. qnl diminui tevaficns
debili sdutitmem : onde ci quaedam fais® opiniones sxmi
siH imicem couîrariæ.
Ad tertium dicendum, quod prodigus <q illiberalis retest
C'<c aliquis secundum diversi : nt scilicet sit aliquis illibe­
ralis >□ accipiendo que non debet; et prodigus in dando
qnæ nou debet : iiilul aotem probibex coulrana iixsse eidem
secmidmu diverso.

Conclusio : Peccata, quæ sunt secundum
superaburulantiam el defectum. non salum
differunt specie; sed etiam sunt sibi invicem
contraria. quia habent diversa et contraria
mjfica.

υ\ singularibus defectibus : singulares autem dcfccna um
corruprinuessingutinuu rircunsuntUrum . trgoex rirçnilb
circuustantiiis corruptis singulæ species peccatorum consc·
quuntur.
2. rca icre.i : peccata sunt quidam actus liuuuui : sd
actu< humani iiitcrdum uccipinnt speciem a clrcunsuotii^
ul supra iubiium est ; ego peccau differunt specie, StCUTr
dum quod diversæ circuiixUnliæ corrumpunliin
3. rr.vlcrea : diversa* species gulæ assignantur secundani
i«artirulas, quæ in lioc versiculo coutinentur : Pra-propcit.
laute, nimis, ardenier. studiose : taro autem periuieoi ad
diwrsas circunslauiias : nam præpropcrc ed antemitti
oporlei Minnis, phisqiiam oportet, el idem patet in ainsi
ergo species peccati uiversifleautur secundum diversas circunsUntias.
Sed contra est. quod Philosophus dicit in3cl4 Ethic.,
quod singula vilia peccant agendo plus quam oportet, el
quando non oportet, et similiter secundum omnes aliis cir·
etmstantias : non ergo secundum hoc diversi lirantur ρχα·
iorum species.
Respondeo dicendum, quod sicul dictum est. ubi occurrit
aliud motivum ad peccandum, ibi est alia peccati species:
quia motivum ad pcccandumesl finis el objectum. Contiugil
autem quandoque, quod in corruptionibus diversarum drconstant iar uni est idem motivum : sicut illiberalis ab eodem
muvd.’ir, quod arripui, qmndo non nportcl. 01 ubi noa
ojxiriel.cj plus quam oporteret similiter de aliis circuusuohis: hoc enim Gei! propter inordinatum appetitum lecaniæ
eongivk’andie : cl in talibus diversurum cirenusianliaroffl
eorrup nines non diversificaut species peccatorum; sed fer­
ment ad unam et eandem thecati speciem. Quandoque voro
contingit, quod corruptiones diversarum cirainstantiaran
proveniunt a diversis motivis : puta quod aliquis præpropere
coxucdat, potest provenire cx hoc, quod homo iiou potest
ferre dilationem cibi propter facilem coqsàmptioucm bumi·
ditaris : quod vero appelai immoderaium cibum, poiesl coa­
li ugvre propter virtutem naturæ potentem ad convertendum
mullum cibum. Quod aulem ali quis appetat cibos deliciosos,
confingit propter appetitum deleclatinnis. quæ est in cibo:
aude in talibus diversarum circunsiauriarum corruptioneinducunt diversas peccati species.
Ad primum ergo dicendum, quod malum, in quintum ha·
jasinodi. privatio est : et ideo diversi (icatur specie secundum
ea, qu.c privantur» sicut et ca-teræ privationes : sed pecca­
tum uon sortitur speciem ex parte privationis, vel aversio­
nis. ut Mipra dictum est ; sed ex conversione ad objectum
actus.
Ad secundum dicendam, quod circunstantia nunquam
transfert aclum in aliam speciem, nisi quando est aliud
motivunu
Ad tertium dicendum» nnod in diversis spcciebus culæ
diversa sunt motiva, sicut dictum est.

Hæc conclusio optime probatur in litera.
Crea quam nihil observandum occurrit,
nisi quod in corpore articuli distinguens
1). Thom. speciem peccati ab ejus inordi­
natione, per quum intelligit malitiam pri­
vativam, confirmat sententiam, quam ele­
gimus disp. 6; circa constitutivum peccati
per malitiam positivam: si enim per pri­
vationem constitueretur, non excluderet
D. Thom. ab ejus ratione specifica ipsam
privationem, ut est perse notum. Nec pa­
titur litera, ut intelligatur de specie pec­
cati solum pro materiali : sed de hoc satis
disp. cit. dub. 3.
I
ARTICULUS IX.
Virum percuta diver à licentur tpecie fecundum dirmas
cirruna^has !
1. Ad nonum sic proceditur. Videtor quod vitia et peccata
di versificentur specie secundum diversas circunslantias :
quia ul dicit Diouys. 4, cap. de diviu. uom. tnalum contingit

Prima conclusio : Quando corruptio diversarum circunslanliarum habet idem /nolicum, non distinguit speciei peccatorum.
Secunda conclusio : Corruptiones diver­
sarum circunslanliarum. quæ proveniunt ex
diversis motivis, diversas inducunt peccati
species.
De materia hujus articuli egimus in tract,
de bonit. el malit, ubi disp. 1, ex professo
discussimus, quo pacto circunstantiæ tri­
buant humanis actibus bonitatem el mali­
tiam. Id eodemque tract, in animadversio­
nibus ad· ari. 10 et 11, quaestionis 18,
explicuimus, quando prædictæ circunstan­
tiæ efficiant peccata specie distincta : quando
vero solum augeant malitiam intra eandem
speciem? Unde non est opus de his iterum
tractare. Ea vero, quæ de circunstantiis cul­
pabiliter ignoratis Cajelanus hic movet, et
I^n reso^^? esplicubimus disp. 13, dub. 2.
QUÆST

QUÆSTIO LXX1II.

QUÆSTIO LXX1II.
De comparatione peccatorum ad invicem, in decem articulos diti sa
Deinde. considerandum est de comparatione peccatorum ad inineem.
Et circa hoc c/wer uni ur decem.
ARTICULUS I.

Γ

Utrum omnia peccata suti connexa t
1. Ad primum sic proceditur. Videtur quod omnia peccata
miii connexa. Dicitur enim Jacobi 2 : Quicunque lotam legem
servaverit. offendat autem in uno, factus est omnium reus :
.4d idem est esse reum omnium mandatorum legis, quod
tabere omnia peccata : quia, sicut Ambrosius dicit, pecca·
tain est transgressio legis divinæ.el cadestium inobedieulia '
uandatoruui : ergo quicunquc peccat in uno peccato, subji­
citur omnibus peccatis.
2. Præicrea : quodlibet peccatum excludit virtutem sibi
oppositam : sed qui caret una virtute, caret omnibus, ut
[alet eisupradictis : ergo qui peccat uno peccato, privatur
omnibus virtutibus ; sed qui caret virtute, babcl vilium sibi
oppositum : ergo qui habet unum peccatum, habet omnia
peccata.
3. Prætcrea : virtutes omnes sunt conncxæ, quæ conve­
niant in uno principio, ul supra habitum est : sed sicut vir­
tutes conveniunt in uno principio ; ita el peccata : quia sicut
amor Dei, qui facit civitatem Dei. est principium et radix
omnium virtutum : ita amor sui. qui facit civitatem Babylo­
nis, est radix omnium peccatorum, ut patet per Augusti­
nam 14 de civit. Dei : ergo etiam omnia vilia et peccata
$unl connexa, ita ul qui unum habet, habeat omnia.
Sed contra : quasdam vilia sinit sibi invicem contraria, ul
patet per Philosophum in 2 Ethic. Sed impossibile est con­
traria simul i nesse eidem : ergo impossibile est omuia pec­
cata ct vilia sibi esse invicem connexa.
Bespoudco dicendum, quod aliter se habet intentio agen­
tis secundum virtutem ad sequendum rationem ; et aliter
intentio peccantis ad divertendum a ratione. Cujuslibct
enim agentis secundum virtutem intentio est. ut ipsius
rationis regulam sequatur : et ideo omnium virtutum inten­
tio in idem tendit, ct propter hoc omnes virtutes habent
connexionem ad invicem in ratione recta agibilium, quæ
eu prudentia, situi supra dictum est: sed intentio peccantis
non esi ad hoc, quod recedat ab eo. quod est secundum
rationem ; sed polios quod tendat in aliquod bonum appeti­
bile, a quo speciem sortitur. Hujusmodi autem bona, in quæ
tendilintcnliopcccanlisa ratione recedens,sunt divers;), nul­
lam connexionem habentia ad invicem ; imo etiam interdum
sunt contraria. Cum igitur vilia et peccata speciem habeant
sccimdnm illud, ad quod convertuntur, manifestum est,
qaod secundum illud,’ quod perficit speciem peccatorum,
uollam connexionem habent peccata ad invicem. Non enim
peccatum committitur in accedendo a multitudine ad unita·
lem. sicut accidit in virtutibus, qua· sunt conncxæ,· sed
potius in recedendo ab unitate ad multitudinem.
Ad primum ergo dicendum, quod Jacobus loquitur de.
peccato non ex parte conversionis, secundum quod peccata
distinguuntur,sicut dictum est; sed loquitur de cis ex parte
aversjôuK in quantum scilicet homo peccando recedit a
legis mandato, ornnia autem legis mandata sunt ab uno ct
eolem, ut ipse ibidem dicit : et ideo idem Deus conieiniiitur
ui omni peccato : el ex hac parte dicit, quod qui offendit in
ano, factu? est omnium reus .· quia scilicet uno peccato peccunta incurrit pœnæ reatum ex hoc. quod contemnit Deum,
ex cujus contemptu provenit omnium peccatorum reatus.
Ad <ectmdnm dicendum, quod sicut supra dictum est, non
per quemlibet actum peccati tollitur virius opposita: nam
iteratum veniale virtutem non tollit : peccatum autem mor­

tale tollit virtutem iufnsam, in quantum avertit a Deo. Sed
unus actos peccati etiam mortalis non tnllit habitum virtutis
acquisita·:sed si multiplicentur actos,in tantum quod gene­
retur contrarius habitus, excluditur habitus virtutis acqui­
sita·. qua exclusa, excluditur prudentia : quia cum homo
agit contra qnamcumpie virtutem, agit contra prudentiam,
sine qua nulla virtus moralis cs<e potest, ut supra habitum
e<t .· el ideo per consequens excluduntur omnes vînmes mo­
rales quantum ad perfectum ct formale esse virtutis, qrtOd
habent, secundum quod participant prudentiam,- remanent
tamen inrlinalionesadactus virtutum non habentes rationem
virtutis. Sed non sequitur, quod propter hoc homo incurrat
omnia vitia vel peccata. Primo quidem quia nui virtuti plu­
ra vilia opponuntur, ita quod virtus potest privari per unum
eorum, etiam si alterum eorum non adsit. Secundo quia
peccatum directe opponitur virtuti quantum ad inclinationem
virtuiis ad achnn. ut supra diclnm est · unde remaneutibus
aliquibus inclinatiouibus virtuosi?, non potest dici: quod
homo habeat vilia, vel peccata opposita.
Ad tertium dicendum, quod amor Dei est congregativns,
in quantum affectum hominis a multis ducit in unum : ct ideo
virtutes, quæ ex amore Dei causantur, connexionem habent.
Sed amor sui disgregat affectum hominis in diversa, prout
scilicet homo se amat, appetèhilô sibi bona temporalia, quæ
sunt varia, et diversa : ct id · » vitia et peccata, quæ causantur
ex amore sui, uon sunt connexa.

Conclusio est negativa. Cujus optima ra­
tio tradilur a D. Thoma in corp, articuli :
eamque nos supra quæst. 65, agentes de
connexione virtutum elucidavimus. De
compossibilitate peccati, sive mortalis, sive
venialis, cum virtute vel acquisita, vel in­
fusa, quæ tangitur in solut. ad 2 diximus
disp. 4 et in comment, a l art. 4 quæslioI nis 71.
ARTICULUS II.
Utrum omnia peccata sint paria f

Ad secundum sic proceditur. Videtur quod omnia peccata
sini paria. Hoc enim pcccurc est, facere quod nou licet .· sed
facere quod non licet uno et eodem modo in omnibus repre­
henditur : ergo peccare uno et eodem modo reprelæuditur :
non ergo unum peccatum est alio gravius.
2. Præterca .· omne peccatum consistit in hoc, quod homo
transgreditur regulam rationis, quæ ita se habet adactus
humanos, sicut regula linearis in corporalibus rebus: ergo
peccare simile est ei. quod est lineas transilire : sed lineas
transilire est æquali|cr ei uno modo, etiamsi aliquis longius
recedat, vel propinquius stet : quia privationes non recipiunt
magis, vel minu< .· ergo oinnia peccata sunt æqualia.
3. Prætcrea; percuta virtutibus opponuntur: sed omnes
virtu.esæquales sum. ut Tullius dicit in Paradoxis: ergo
omnia pcccala sunt paria.
Sed contra est, qnod Dominus dicit ad Pilatum Joan. 19.
Qui tradidit me tibi, majus peccitum label : ct tamen

QUÆSTI0 LXXni.

DE VITIIS, ET PECCATIS
ciWb* quod Pilatus aliq&od premium lubuit: ergo unum
|Wit4!ûiu est nuj«< alio.
Ec·.;.··:.!·^ dicendam, quAd epiaio Sioircrain fait, <|inm
Tu!:i i-|>.r.-··· juiiur ia Paradoxis, quodouinia peeraU $unl
piru Et e\ hocciiaiu tkrivatus e$i qiromibiuin haTVlicoruiu
crwr. «|u: |HWules
perrjia esse paria, dicunt etiam
<·Β.·'·;·ι .iA'iufrrni essi parts : eiqiuutuni ev verbis Ttlllti
periri poicxt, Stojri dueehaalur ev tax·, qimh! c»m<iderahant |*->r«tinne\ pane privationis tantum, prout scilicet est
recessus* ratiooe.· u >de Miapliciter jstmuntes, <|uod nulla
privat.·> <α,Μ-;(<ινΐ ni.. 'Cimi:iv.s poxn-runi omnia peeraia
e»e [4i<u. Scdsi «jois diiQienterc.msidt'fci, inveniet duplex
privai;··:.;;:', twnus. E«t ci.im qu.i -Um simplex el |4im printii' i|<u· <v nsislir Ίο^ι in comptum esse : sicut mor< est
privatio τίυ·. <·: leoeb.-j e«t pnvji o luminis; et tales pnvatio.x- i.· ins-ipiuottuab'is el minus : quia nihil residuum est
de habita ifpveitu.- ande non miuos esi mortuus aliquis
priuodir mortis,et tertio, vel quarto, quaai post annum,
quamio pm cadaver fuerit resoiutma. Et similiter non est
mags iciiebr -a domus si lucerna sit operta pluribus vcLin.iuibu·. «pum -i sit c;<-rta nuo solo velamine totum lumen
iul*.,’c!udente. Est aitiein aliqua privatio non simplex ; sed
aliqui ! retinetis de habitu opj.xvsiio : qua· quidem privatio
ma;is e >. sistit in corrumpi, quam in corruptum esse : sicut
afgnimln, qaa- print debium commeiuunlioitem hmuorum.·
iU timet· qnial aliquid rjes remaneat, alioqu u non remane­
ret aui:nal vivnm : et simile est dc tarpitMine. el aliis hujus : .·,!!. Hu;:> . Ji a:it.· i prnutioi ···. recipiunt nugis el
mLus ev parte ejus, qnod rexuuei de lubitn roulrarh»' Mul­
to enim refert ad a-jrtitudinem, vel turpitudinem, utrum
plu· vel minus a debiti catanensuraiioae hu .lorutn vel membrenna ris e btur. Et similiter dicendum est de vitiis et
: sic enim in eis privator debita coetuvensuntio ra­
tionis. ut nou total ite rordo rationis nllato : ali'-quin malam
si sit iutejrum, destrait se ipsam, ut dicitur in 4 Ethic. Non
eiuui fOSRl remanere substantia actus, vel affectio agentis,
nisi aliqui·! renueret dc ordine rationis .· et ideo tuulton
interestadoravitatem peccati, utrum plus ve! minus recedatur i rectitudine rationis. Et secundam tav dicendum est,
quod tonteimh peccata suat paria.
Ad primum en;o dicendum, quod peccata committere non
licet propter aliqiuwdeordinalioticiu, quam habent: unde
illa, qua· majorem deord i nationem continent, sunt magis
iilicita, ctpér couseqoeas Raviora peccata.
Ad secundum dice: lam, qmxi ratio illa procedit de pec­
cato. ac si esset privatio pura.
Ad tertium dicendum, quod virtutes sent aquales prnportionaliterri uno et exleui: tamen ooa virtos prxeedit aliam
dignitate secandam saaui speciem: mnis etiam bomo est I
alio vtrtnosior in eadem specie virtutis, ut supra labitum
est. Et tameu si virtutes essent pares, non sequeretur vitia
esse paria : quia virtutes habeat connexionem ; non autem
vitia, seu peccata.

Prima conclusio : Quia peccalum non est
privatio in corrupto esse; sed solum in corrumpi, non destruit totaliter bonum rationis
sibi oppositum. Unde ex parte ejus, quod
remanet, potest suscipere magis et minus.
Secunda conclusio : Xon omnia peccata
sunt paria: sed alia aliis graviora, secundum
quod a medio rationis plus vel minus rece­
dunt.
Hæc secunda conclusio citra controversiam est : quoniam de fide habemus, dari
majus et minus inter peccata, et non omnia
aequalia esse : ut constat ex loco, quem
D. Thom. adducit in argumento Sed contra:
el ex aliis Scripturae et Patrum testimoniis,
quæ recentiores Curiel, Zumel, Montes.
Vasq. Martinez, et alii in praesenti addu­
cunt. Circa primam vero conclusionem erit
in disputatione speciale dubium de efiicacia
discursus Ang. Doctoris.

!

I
|

l 'Irum gear itu* peccatorum rarielur wundum éjecte !

Ad tertium sir prikVilihir. Videtur, <|uod peccatorum in­
vitas non varietur sceuudum objecta. GravitaM'iiim proli
pertiuet ad modum» vel qualitatem ipsius peccatis cw so
onuluin diversa nbjecta peccatorum gravitas non variitur.
i
2. Prætcrea : gravitas peccati est intensio malitia* ijhius·
peccatum nutem non habet rationem mahtia· 01 park tofr
versions ad proprium objectum, quoti est qwxldam boum
appetibile ; sed magis ex parte aversionis : sed objectum rst
1 materia ipsius |M?rcati : ergo secundum diversa objecta pec­
catorum gravitas uon variatur.
3. Pneterea: peccata, quæ habent diversa objecta, sunt
diversorum generum : sed ea, quæ sunt diversorum geneI rum, non sunt comparabilia* ul probatur in 7. Fhys. ergo
i unum ncccatiiin nuit est gravius altero secundum diversiutvm objectorum.
I
Sed contra .· peccata recipiunt speciem cx objectis nl ex
supra dictis plet ; sed aliquoni u pecratorum umim cstpfr
viusallcro secundum suam speciem, sicut homicidium furta
ergo graviter peccatorum differt secundum objecta.
Respondeo dicendum, quod sicut ex supradictfc patet,
gravitas peccatorum differt eo modo, quo una aegritudo est
alia gravior. Sicut enim bonum sanitatis consistit in qtotbot
comi.· e tsurationc buniorum per convenientiam ad natura n
animalis; ita bonum virtutis consistit in quadam conuurasuratiooe humani actus secondant convenientiam ad reçutam rationis. Manifestum est autem, quod tanto esi granee
ægritudo. quanto tollitur debita humorum commcusuntio
per eoniineusurationem prioris principii : sicut ægriludo.
quæ provenit in corpore humano ei corde, quod est princi­
pium vita* : vel ex aliquo, quod appropinquat cordi, perieuiosior est : unde oportet etiam, quod peccatum sil tanto gra­
vius, quautodeordinalio contingit circa aliquod principium,
quod est prius in ordine rationis. Ratio autem ordinat
omnia In agibilibus ex fine : et ideo quanto peccatum contin­
git in actibus humanis ex altiori fine, tanto peccatum est
gravius. Objecta autem actuum sunt fines eorum, ul ex sopradictis patet : et ideo secundum diversitatem objectorum
attenditur diversitas gravitatis in peccatus, sicut palet, quod
res exterioris ordinantur ad hominem sicut ad finem :hon«
autem ordinatur ulterius in Deum sicut in finem. Unde pec­
catum, quod est circa ipsam substantiam hominis, sicut ho­
micidium, est gravius pcceato, quod est circa res exteriores,
sient furtum : et adhuc est gravius peccatum, quod imme­
diate eonlra Deum committitur, sicut infidelitas, blasphemia. et hujusmodi. In ordine quorumlibet horum peccato­
rum, unum peccatum est gravius altero, secundum quod est
circa aliquid principalins, vel minus principale. El qma
peccata tabent speciem ex objectis, differentia gravitatis,
quæ attenditur penes objecta, est prima et principalis,qaa$i
consequens speciem.
Ad primum ergo dicendum, quod objectum etsi sil mate­
ria. circa quam terminatur actus, habet tamen rationem
finis, secundum quod intentio agentis fertur in ipsum, n»
sapra dictum est : forma autem actus moralis dependet ci
fine, ut cx superioribus palet.
Ad secandam dicendum, quod ex ipsa indebita conver­
sione ad aliquod bontun commutabile, sequitur aversio ab
incommutabili bono, in qua perficitur ratio mali :el ideo
oporiet, quodsccundum diversitatem eorum, qua* pertinentad
conversionem, sequatur di vera gravitas malitiæ in pccalis.
Ad tertium dicendum, quod omnia objecta humanorma
actuum habent ordinem ad invicem .· et ideo omnes actus
humani quodammodo conveniunt in uno genere, secundam
quod ordinantur ad ultimum finem : et ideo nihil prohibet
omnia peccata esse comparabilia.

Prima conclusio : Secundum diversitatem
objectorum attenditur diversa gravitas iff
peccatis.
Secunda conclusio : Differentia gravitatis,
quv attenditur penes objecta, est prima it
principalis, quasi consequens speciem.

|

inter peccata, eeseque alia aliis graviora ;
uiodo quærit de principiis, undo hujusmodi
gravitas, ejusqtie excessus, aut diniinutio
desumi debeat : quod et in reliquis articulis
prosequitur. Pro quo nota, quod sicut in
aliis rebus quiodam est perfectio essentialis,
quæ convenit ex principiis speciei, fundalurque supra earum essentiam ; et alia
actidentalis desumpta ex proprietatibus vel
accidentibus : ita in peccatis alia est gravi­
tas essentialis, quæ consequitur immediato
eorum speciem, et desumitur ex objecto, a
quo specilicantur : alia vero est accidenta­
lis, quæ attenditur ex circunstantiis, et ac­
cidentibus. De prima gravitate agit specia­
liter D. Thom. in hoc articulo, quod etiam
in duobus sequentibus prosequitur. De se­
cunda autem Iractal ex professo in reliquis
usque ad finem quæstionis. Igitur circa
primam conclusionem nihil addendum su­
perest illis, quæ diximus quæst. præced.
art. 1, et in tract, de bonil. el malit, disp.
1 et 3. Circa secundam vero examinabitur
in disputatione, utrum illud peccatum sem­
per absolute sit majus, quod habet gravius
objectum? seu utrum gravitas, quædesu­
mitur ex objecto, possit superari, auladæquari per gravitatem ex circunstantiis.

ARTICULUS III.

Cum in articulo præcedenti ostensum
fuerit a D. Thoma, dari inaequalitatem

.

non solum ipsum peccatum, sed etiam Inducentia ad pecca­
tum cohibet. Et sic manifestam ô$t, quod quanto aliqua virtiisfihTil major, tanto etiam minora peccata cohibet : sicut
etiam Militas (Hianto fuerit major, tanto etiam minores discrepaniia* excludit : et per huoc modum majori virtuti ininu5 peccatum opponitur ex μφο effertus.
Ad primum ergo dicendum, quod ratio illa procedit de
oppositione, qn;c attenditur secundum cohibitionem pec­
cati : MC enim abundans Jnstitb Cliaui minora peccaur
cnhihrt.
Ad secundum dicendum, quod majori virtuti.qm· est rirea
bonum magis diflicile, coutrariatur directe peccatum, quod
e^l circa malum magi* difficile. Utrobique enim invenitur
qmedam eminentia c.x hoc, quod ostenditur voluntas procli­
vior in bonum, vel fu malum cx hoc, quod difficultate non
vincitur
Ad tertium dicendum, quod diaritas non ot quicunque
amor,- sed amor Dei : unde non ojtponitor ei quodcunqoe
odium directe; sed odium Dei, quod est gravissimum peeraloruoL

Prima conclusio : Illud est majus pecca­
tum, quod directe opponitur majori virtuti.
Secunda conclusio : Ex parte effectus, et
secundum virtutis extensionem, etiam minora
peccata prxstanliori virtuti contrariantur.
Pro hac secunda conclusione sufficit litera articuli. Contra primam vero plura
extant argumenta, et instantiae, pro qui­
bus solvendis, et enucleanda ratione D.
Thomæ erit speciale dubium in sequenti
disputatione.

DISPUTATIO IX.
De gravitate et magnitudine peccatorum.

ABTICULUS IV.
llnim gracilas peccatorum differat secundum dignitatem
virtutum, quitrus opponuntur t

1. Ad quartum sic proceditur. Videtur quod gravitas
peccatorum uon differat secundum dignitatem virtutum,
quibus peccata opponuntur, ut scilicet majori virtuti gravius
peccatum opponatur : quia ul dicitur Proverb. 15. In abun­
danti justitia virtus maxima est : sicol autem dicit Dominus
Matlb. 5 : Abundans justitia cohibet iram : quæ est minus
peccatum quam homicidium, quod cohibet minor justitia :
ergo maxima? virtuti opponitur minimum peccalum.
2. Præterca : in 2 Elhic. dicitur, quod virtus est circa
difficile, et bonum .-ex quo videtur, quod major virtus sil
circa magis difilcile .· sed minus est peccatum, si homo defi­
ciat in magis difficili, quam si deficiat in minus difficili :
ergo majori virtuti minus jicrcatum opponitur.
3. Præterca : Charitas est major virtus quam Fides et
Spes, ut dicitur 1 ad Corinth. 13. Odium autem, quod oppo­
nitur charitali, est minus peccatum qiiarn ifitldclitas, vel
desperatio, quæ opponuntur Fidei et Spei : ergo majori
opponitur minus peccatum.
Sed contra esi, quod Philosophus dicit in 8 Elhic., quod
pessimum optimo contrarium est .· optimum autem in mora­
libus est maxima virtus,- pessimum autem gravissimum pecralum : ergo iüaximæ virtuti opponitur gravissimum pec­
catam»
*
Bespoudco dicendum,quod virtuti opponitur aliquod pec­
cata unn quidem modo principaliter et directe, quod sci­
licet est cirra idem objectum : nam contraria circa idem
sunt : et hoc modo oportet, quod majori virtuti opponatur
gravius peccatum. Sicut enim ex parte objecti attenditur
major gravitas peccati; ita etiam major dignitas virtutis:
olrunqoe enim ex objecto speciem sortitur, ut cx sopradiclis
patcL Umlc oportet, quod inaximæ virtuti directe contrarietur maximum peccalum, quasi maxime ab eo distans in
eodem genere. Alio modo potest considerari oppositio vir­
tutis ad peccatum secundum quandam extensionem virtutis
cohibentis peccatum. Quanto enim fuerit virtus major, tanto
nugis efongat hominem a peccato sibi contrario, ita <|uod

249

|
,

I

|

Sicut in rebus aliis datur ratione perfec­
tionis quædam quantitas et magnitudo sive
molis, sive virtutis, secundum quam eas
ad invicem comparamus, unamque alteri
vel æquamus, vel præferimus : ita in pec­
catis ratione malitiæ et imperfectionis sua
proportionata magnitudo, et quantitas virtualis invenitur, secundum quam illa ad
invicem conferimus, unumque alteri vel
præferimus, vel æquiparamus. Hæc autem
peccati quantitas sive magnitudo gravitas
appellatur : et merito : nam sicut corpora
sua gravitate inferius feruntur, et a supe­
riori loco removentur ; sic rationalis crea­
tura suis peccatis et eorum magnitudine
infra se misere dejicitur, et a supremo bono
separatur : eoque trahitur in majorem mi­
seriam, quo peccata sunt graviora. De hac
igitur magnitudine et gravitate peccatorum
præsentem instituimus disputationem : ubi
plura dubia pertractanda essent, nisi mul­
torum decisio et ex ipsa D. Thomæ litera,
et ex illis, quæ in tract, de bonit. et malit,
tradidimus, haberetur. Quapropter illa
dumtaxat in præsenti examinabimus, quae
textus Ang. Doctoris requirit, et quæ no­
vam difficultatem præseferunt.

DE VITIIS ET PECCATIS.

$50

DUBIUM I.

t ι·

'*

> - <■

y 7 feli:

··”>

G

■

ulterius crescere : £7 ideo (ait D. Tliom.)n.it<
non minus est mortuus aliquis primo die
/ 'irum ratio D. Thomx ad probandam inamortis, et tertio, vel quarto, quum pad an­
gualitatem inter peccata, sii efficax'.
num, quando jam cadaver fuerit resolutum:
et similiter non est magis tenebrosa domus, si
Quamvis absolute loquendo, circa an <·.</
lucerna sit aperta pluribus velaminibus, quam
inaequalitatis peccatorum nulla possit esse
si sit operta uno solo velamine lotum lumen
inter Catholicas controversia : eo quod de
intercludente. Secunda vero potest esse ma­
fide habemus non omnia peccata æqualia
jor et minor, plus vel minus auferendo de
esse et paria ; sed alia aliis graviora, ut
eo, quod relinquit : crescit enim aegritudo,
art. 2 tetigimus: ratio tamen, qua b.
aut decrescit, secundum quod plus vel mi­
Thom. in prædicto articulo utitur, non
nus tollitur debitæ humorum commensuomnibus placet : impugnata rque ab aliqui­
rationis.
bus junioribus non Thomistis : et ideo vi­
2. Ex hac doctrina format D. Thom. in &-■·
sum est, primo loco ejus efficaciam exa­
Stoicos suam rationem :quia etiamsi pecca­
tum dicat pro formali privationem, tatis
minare.
privatio non est de primo genere privatio­
num, quæ dicuntur in facto esse, consistuntque in indivisibili ; sed de genere privatio­
Dubii decido.
num in fieri, quæ suscipiunt magis et minus:
ergo ob hanc rationem non recte negatur
’ <
1. Dicendum esi ratfonem Ane. Doctoris
inaequalitas inter peccata. Consequentia li­
Mediii. efficacem esse, et intentum recte concluquet. Antecedens vero suadetur : nam pri­
canet’ ^ere* Ila oinnes ejus discipuli. Cajet, supra
vatio in peccato reperta non privat tota
z«œl. quæst. 18, ari. 8, Medina, Alvar. Curiel,
commensuratione rationis, quæ est forma
er£' Znmel. Montes. Greg. Mart, et alii in præsibi opposita, neque destruit totum ejus or­
Mari. genti aq articulum 2. ubi prædictam ratiodinem : alioqui non remaneret actiis huma­
Aniiuad-nem variis modis exponunt. Haec autem
nus, de cujus conceptu est, ut a ratione
conclusio nulla alia via melius probabitur,
procedat : proindeque peccatum se ipsum
quam adducendo et explicando prædictam
destrueret, ut D. Thom. arguit : ergo non
rationem. Pro cujus intelligent animad­
est privatio in facto esse; sed solum in fieri.
vertendum est, D. Thomam potissimum
Ad hæc : quoties forma opposita privationi
agere contra Stoicos, qui ex eo ponebant, ! non ex toto corrumpitur, privatio potest
peccata omnia rqaalia esse, quia existima­
magis et magis per ordinem ad illam au­
bant. formalem rationem peccati consistere
geri : sicut ipsa forma potest per talem pri­
in privatione, et inter privationes nullam
vationem magis et magis privari et diminui:
admittebant inæqualitatem. Hoc ergo Stoi- | sed ordoel rectitudo rationis non corrumpi­
eorum fundamentum nititur destruere D.
tur totaliter.quantumcunque malitiacrescat:
Thom. evertendo principium illud, quod
alias, utdiximus, corrumperetur totas actus,
inter privationes non detur iiurqualilas. Ad
et non remaneret subjectum malitiæ : ergo
quod supponit, duplex esse privationum
data qualibet privatione, poterit talis ordi­
genus : alia enim est privatio simplex, et j nis dari alia, et alia major : atque adeo ma­
pura, seu totalis, quæ in suo subjecto non
jus et majus peccatum constitutum per ta­
relinquit aliquid formæ opposite ; sed to­
lem privationem.
taliter eam expellit : sicut mors totaliter
excludit vitam, et tenebra lucem : et hæc
§ Π.
dicitur privatio in facto, seu in corrupto
esse. Alia autem est privatio, quæ non to­
Principalis objectio contra rationem D. Tho­
taliter corrumpit formam ; sed relinquit
mas; et varia! solutiones.
ejus aliquid in subjecto : sicut ægritudo ita
tollit debitam commensurationem humo­
3. Hæc tamen ratio et discursus D. Thomæ ity.··'.'
rum, ut tamen ejus aliquid in subjecto re­
aliquibusdisplicet, præserli m Gabrieli Vasq.
maneat : unde hæc dicitur privatio in peri,
in praesenti disp. 99, cap. 3, ubi multis pro­
vel in corrumpi. Inter has autem privatio­
bare nititur, privationem rectitudinis, si
nes est discrimen, quia prima non suscipit
quæ in peccato admittenda est, non esse
magis vel minus : nam cum statim auferat
privationem in fieri; sed debere esse tota­
totum, quod est per eam auferibile. nequit
lem et in facto esse. Unde arguit in hunc
modum.

DISP. IX. DUB. 1.

modum. Illa est privalto in farto esse, quæ
nihil relinet formæ opposite : eed privatio
rectitudinis» quæ reperditr in actu malo,
est hujusmodi : ergo, etc. Minorem probat:
quia forma opposita privationi, do qua lo­
quimur, est rectitudo et bonitas moralis :
hæc autem lota destruitur inactu per quam­
cunque malitiam : alias actus ille maneret
simul malus el bonus : ergo etc.
Nec refert (inquit) quod in peccato rema­
neat substantia actus liberi, ut ail D. Thom.
Quoniam prædictasubstantia nonestfonna
opposita malitiæ privativa? ; sed ejus sub­
jectum, adeoqueex illius permanentia non
habetur, quod permaneat aliquid prælictæ
forma?. Tum etiam, quia si permanentia
substantia? actus efficeret privationem in
fieri, eo deberet esse major, vel minor pri­
vatio, adeoque majus, vel minus peccatum,
quo plus, ve! minus remanet prædictæ sub­
stanti® : hoc autem manifeste est falsum :
quia peccatum odii Dei v. g. majus pecca­
tum est, quam peccatum infidelitatis : et
lamen non est minoris eniitatis aut sub­
stanti® : ergo, etc. Ad hæc : quo intensior
est operatio peccaminosa, eo plus ibi est
substanti® actus : el tamen non idcirco ha­
bet minorem privationem, aut minorem
malitiam : ergo, etc. Sic Vasquez.
ito 4. Huic objectioni occurrit primo Cajeta'■■·'· '· nus ubi supra negando minorem. Ad pro­
bationem vero respondet dupliciter posse
exponi, cum D. Thom. ait privationem existentem in peccato non corrumpere totum
bonum oppositum : vel permissive : quia
in aliquibus peccatis simul cum malitia re­
manere permittitur bonitas moralis : utcum
actus habens bonum objectum, ordinatur
admalumfinem, putaelargilio eleemosynae
ad inanem gloriam : tunc enim simul cum
malitia, qu® desumitur ex fine, remanet
bonitas desumpta ex objecto. Vel positive
deomnibus peccatis: quia quamlumvis prava
sint, retinent aliquem ordinem rationisgenericum, nempe ad finem ultimum, et ad
bonum in communi : repugnat enim, quod
actus sit liber; et quod hujusmodi finem
non respicial : undo quia hic ordo est ali­
qua bonitas moralis gencrica; idcirco ma­
nente substantia actus peccaminosi, nun­
quam tota bonitas moralis destruitur : nec
privatio ejus, quantumvis crescat, est pri­
vatio totalis. Et hanc posteriorem interpre­
tationem adhibent etiam Alvar, in præsenti
num. 5, Gregorius Mart, et quidam alii
Juniores Thomistæ.
Sed neutra exposito placet. Prima vero sa-

251

tis a nobis impugnata fuit in tract, de bonit.
disp. 6, dub. 1, ubi ostendimus, bonitatem
formalem(dequa bonitateCajet. loquitur)et
formalem malitiam esse omnino incompos­
sibiles respecta ejusdern actus: vide, si pla­
cet, qu® ibi diximus. Addimus deinde, quod
etiam si vera esset opinio Cajetani, non fieret
satis proposit® objectioni per prædictam
solutionem. Quoniam juxta Cajetani doctri­
nam coexislentiamalitiæ cum bonitate mo­
rali non invenitur in omnibus peccatis :sed
in illis dumtaxat actibus, qui cum habeant
bonum objectum, vitiantur ratione finis,
vel alterius circunstanti® : ut cum aliquis,
dat eleemosynam propter inanem gloriam.
Ubi vero actus ex objecto fuerit malus, non
admittit Cajetanus posse relinere bonitatem
ex aliis principiis. In his ergo peccatis, qu®
sunt talia ex objecto semper militat propo­
sita difficultas, ut intuenti constabit.
5. Secunda expositio etiam corruit ex
illis, quæ prædicto tract, disp. 5, num. 46
et 47 diximus : ubi docuimus illum ordi­
nem ad ultimum finem vel bonum in com­
muni, qui remanet in quolibet actu libero,
non pertinere formaliter ad genus moris ;
sed ad genus physicum : et ideo ex eo quod
talis ordo in peccato permaneat, non sequi­
tur, quod mane.at in illo aliqua formalis
bonitas moralis, sive specifica, sive generica. Sed deinde impugnatur : quia forma,
qu® opponitur privationi reperte in pec­
cato, eo magis corrumpitur et minuitur,
quo privatio ipsa amplius augetur : sicut et
privatio eo amplius augetur, quo malitia
peccati magis crescit : at vero ille ordo genericus ad ultimum finem in communi non
minuitur in aliquo peccato per augmentum
malitiæ ; imo sæpesæpius augetur : mnltoque perfectius invenitur in actu odii Dei
plene voluntario, et valde intenso, quam
in actu remisso, aut semiplene deliberato :
cum lamen in hoc minor sit malitia, quam
in illo : ergo prædictus ordo non est forma
opposita privationi, de qua loquimur.
Confirmatur : quoniam prædicta forma
debet esse talis conditionis, ut ad augmen­
tum malitiæ actus diminuatur per privatio­
nem; tantoque sit minor, quanto malitia
est major : hoc autem non verificatur de
ordine illo ad finem in communi (saltem
ut a suis auctoribus exponitur.) Aut dicant
quid minus istius ordinis sit in actu odii in­
tenso, et perfecte libero, quam in remisso,
vel libero semiplene, in quo est longe mi­
nor malitia. Quinimo cum ordo prædictus
nihil sit aliud, quam affectus voluntatis ad

DE VITIIS, ET PECCATIS.

bonum in communi; ratione cujus appetii,
alium actum non peceuminosum, in quo
quicquid appetit in objecto peccaminoso,
permaneat illo rectitudo; quia perspicuum
necc&se est ut eo magis crescat, quo volun­
est (saltem ut in plurimum) non adesse hu­
tas intensius el cum majori cognitione fer­
jusmodi actum, quando voluntas pcccal.
tur in objectum peccati, atque adeo quo gra­
Craterum si prædicta solutio intelligatur de
vius delinquit : non ergo hæc erit forma
rectitudine voluntatis radicali, seu aptituopposita privationi, de qua loquimur.
dinali, et sensus sit, quod peccatum dimi­
semdj 6. Secundo respondent Curiel in comnuat quodammodo hanc rectitudinem ; nun­
soluiio. ment, hujus art. Zumel dub. 1, conclus. 3,
quam vero illam ex toto corrumpat, proculdubio est probabilis : nam juxta doctrinam
et alii, admittendo, in ipso actu peccati ni­
D. Thomæ infra qurast. 85, art. 2,et quasi,
hil bonitatis moralis remanere ; aiunt ta­
2 de mal. art. 11 quodLibet peccatum habet
men privationem ejus esse in fieri: quia in
diminuere naturalem inclinationem ad
subjecto peccati, scilicet in voluntate, non
destruit lotum ordinem rationis ; sed relin­
bonum, in qua rectitudo radiculis et aplitudinalis voluntatis consistit; cumque nul­
quit aliquam ejus pariem, et aliquam boni­
lum, quanlumcunque multiplicetur, tota­
tatem moralem, quam non corrumpit.
liter eam destruat, quodlibet dici potest
Explicant exemplo homicidii, quod licet
corruptio vel privatio ejus in fieri.
destruat rectitudinem justitiæ, non tamen
7. Verum neque hoc modo explicatasodestruit rectitudinem temperantia? ; sed
lutioest omnino a Iraquata. Tum quia Ang.
potest simul cum illa in voluntate perma­
Doctor iu præÆnli de ea privatione loqui­
nere. Unde si tale peccatum ila cresceret,
tur, in qua juxta Stoicorum opinionem pec­
ut pertingeret ad malitiam intemperantia?,
catum actuale pro formali consistit : hæc
adeoque simul cum rectitudine justitia? ex­
autem non est privatio solius rectitudinis
pelleret a voluntate temperanti» rectitudi­
radicatis voluntatis ; sed magis est privatio
nem : ejus privatio esset major, minusque
rectitudinis actualis formalis, vel funda­
form® opposite in subjecto relinqueret.
mentalis debite ejus actibus, ut defendunt
Quod satis ostendit, prædictam privatio­
fere omnes, qui prædictam opinionem tuen­
nem non esse consummatam, el in facto
tur : ergo non tantum respectu illius primæ
me ; sed suscipere magis et minus. Potestrectitudinis, sed etiam respectu hujus pos­
que juvari hæc solutio exemplo, quod D.
terioris veriiicari debet, quod peccatum est
Thom. inducit de ægritudine, quam dicit
privatio* in fieri, et quod non eam ex loto
esse privationem in fieri respectu commencorrumpit. Tura etiam quia adhuc in via
surationis humorum. Etenim hujusmodi
D. Thomæ datur in quolibet actu peccami­
privatio non ideo dicitur in fieri, quasi in
noso privatio rectitudinis aliquo modo
ipsamet ægritudine aliquid opposite comactualis, consequens ad malitiam positi­
mensurationis remaneat ; sed quia in ejus
vam, ut disp. G, dub, 1 et 6 probavimus:
subjecto, scilicet in animali, non tota pro­
unde cum neque ista privatio sit in facto
portio humorum destruitur: ergo ul dica­
esse; de illa etiam verificari debet, quod non
mus privationem, quæ est in peccato, esse
destruit totam formam oppositam : atque
privationem in fieri respectu rectitudinis
adeo quod relinquit aliquid prædictæ recti­
moralis, non est necesse, quod in ipso
tudinis in ipso actu.
peccato aliquid istius rectitudinis rema­
Neque exemplum de ægritudine est in
neat : sed quod in subjecto ejus, nempe in
favorem hujus solutionis : quia ægritudo,
voluntate non tota destruatur.
Judi­
cum sit nomen abstractum, non significat
Hæc solutio si intendat, privationem in
cium peccato repertam ex eo non esse consum­
aliquid, quod possit esse subjectum neque
hujus
matam , quia relinquat in voluntate alt­
commensurationis humorum, neque priva­
soinitonis. quam moralem bonitatem, sive rectitudi­
tionis illius; sed solum significat formam
nem actualem, quam non relinquat in I oppositamprædictæcommensurationi.Unde
ipso actu peccati, sustineri non potest.
illa commensuratio, quam relinquit, non
Quoniam voluntas nequii esse subjectura , in ipsa ægritudine ; sed in animali, quod
hujusmodi rectitudinis, sicut neque oppo­
est ulriusqueimmediatum subjectum, debet
site privationis nisi mediante actu, ut disp. I remanere. Peccatum vero cum sil nomen
6, dub. 1 probavimus : ergo vel prædicta I concretum, non tantum dicit formam, vel ■
privatio non ex toto aufert rectitudinem I privationem oppositam rectitudini, quæ est
ab actu peccaminoso ; vel nihil ejus relin­
malitia·, sed dicit etiam actum humanum,
quit in voluntate. Nec licet recurrere ad I qui est immediatum subjectum malitiæ el
I

■

ί·

rectitudinis.

W --

DISP. IX. DI B. I.

reclitudinis. I nde ita se habet actus huma­
nus respectu malitiæ et bonitatis, priva­
tionis rectitudinis, el ipsius rectitudinis;
sicut animal respectu aegritudinis et sani­
tatis, seu respectu com mensu rationis humo­
rum, el privationis hujus commensu ratio­
nis. Quare ex hoc exemplo solum habetur,
quod sicut commensu ratio illa humorum,
quæ non destruitur per ægritudinern, non
in ipsa ægritudine ; sed in animali, quod
est subjectum aegritudinis, suscipitur : ita
rectitudo rationis, quæ non destruitur per
malitiam, non in ipsa malitia : sed in actu,
qui est malitiæ subjectum, debet remanere.
Tot.·»
Tertia et probabilior solutio ait privationom peccati dici in fieri: non quia aliqua
i;„v. formalis bonitas moralis in peccato, aut in
voluntate simul cum malitia permaneat ;
sed quia nullum peccatum est, in quo omnes
circunstantiæ bonæ sint corruplæ : aut quod
ita destitutum sit rectitudine rationis, ut
non possit amplius el amplius illa privari.
Hanc prosequitur Montes. dip. 5, quæst. 3,
elalii. Adhuc tamen non omnino rem ex­
plicat : quia non satis ostendit, quæ sit illa
rectitudo, quæ simul cum malitia remanet
inactu peccati : aut si nulla remanet,quare
non dicatur privari in facto esse? Quod
enim non omnes circunstantiæ bonæ cor­
rumpantur, quid ad rem, dum actus ab hu­
jusmodi circunstanliis nullam bonitatem
desumit ? alioqui si eam desumeret, rema­
neret simul bonus ct malus : oportet ergo
remlianc radicitus explicare.
§ HI.

Legitima explicatio rationis D. Thomæ et
objectionis solutio.
Ven Legitima ergo solutio objectionis, et ratio<*&· nis D. Thomæ expositio petenda est ex illis,
quædisp. 6, a num. 24, diximus : ubi pro­
bavimus, malitiam privativam existentem
in actu peccati non esso immediate priva­
tionem rectitudinis, seu bonitatis formalis;
sed rectitudinis et bonitatis fundamentalis.
Quæ, ut ibidem diximus, integratur ex
omnibus illis quæ ad fundandam bonitatem
formalem immediate concurrunt, videlicet
ex tendentia physica actus ad objectum,
finem, circunstantias, etc., quæ apta sunt
conferre bonitatem formalem. Inter quæ
etiam connumerari debet ordo et respectus,
quem quilibet actus liber dicit ad rationem
tanquam ad principium, ex quo procedit, ut
infra magis declarabimus. Hoc igitur sup­

253

posito, ad objectum respondetur negando
rninorem. Ad probationem vero concedi­
mus, in actu peccaminoso nullam remanere
bonitatem formalem simul cum malitia :
remanet tamen aliqua bonitas et rectitudo
fundamentalis : hæc enim in nullo peccato
quanlnmcunque gravi tota destruitur. Lnde
quia hujusmodi rectitudo fundamentalis est
propria forma opposita privationi peccati,
optime per ordinem ad illam verificatur
prædictam privationem, quantumcunque
crescat, semper esse privationem in fieri;
eoque majorem vel minorem, quo plus aut
minus hujus fundamentalis rectitudinis
tollit, vel relinquit.
9. Quod vero nullum sit peccatum, in
quo tota rectitudo fundamentalis corrum­
patur, ex eo constat, quia nullus dabitur
actus ita malus, ut omnia moralia principia,
quæ ad ipsum concurrunt, et ad quæ dicit
habitudinem, puta objectum, finis, circuns­
tantiæ, quis, quid, ubi, quando, etc., sint
objective vitiosa, et conferant ei malitiam.
Quodcunque vero ex prædictis principiis
non det actui malitiam, eo ipso confert
bonitatem aliquam fundamentalem : quæ
nihil aliud est, nisi tendentia physica actus
ad tale principium. Et hoc voluit Philoso­
phus in 4 Ethic., cap. 5, ubi probat nullum
peccatum posse esse malum usque in sum­
mum : quia nullum est, cujus omnia prin­
cipia et circunstantiæ sint objective mala et
vitiosa : sive (ut ipse loquitur) non eidem
universa insunt, scilicet mala et contraria
rationi : sed ubi finis rationi dissonat, non
dissonat objectum ; aut si utcunque disso­
nat, non dissonat circunstanlia loci, aut
circunstantia temporis, aut aliqua alia : et
ratione ejus, quod non dissonat, remanet
bonitas fundamentalis.
Hoc etiam explicuit D. Thom. quæst. 2
de mal. art. 9, exemplo illius, qui inordi­
nate comedit. Nunquam enim hæc inordi­
natio est adaequata, et respectu omnium,
quæ in actu comedendi concurrunt : sed si
vitietur finis aut objectum, comedendo
quod non oportet, aut propter quod non
oportet ; aliqua alia circunstantia remanebit
non vitiata : quia saltem comedet quando,
vel ubi, vel quantum, vel quomodo oportet :
et quia nunquam ex omnibus istis capitibus
habebit malitiam ; semper ex aliquo retine­
bit bonitatem fundamentalem. Quod magis
declarat in 2, dist. 42, quæst. 2, art. 5, ubi
in solut. ad 2, sic ait : Dicendum, quod in^^^
quolibet peccato est aliquid virtutis : virtus
enim constituitur ex æqualitate omnium cir~

•

*

•'J

-

cunstunliarum : non est autem possibile, ul
P^t4*so|Vitt« in I Ethic. dicit, ut omnium
circunstantiarum corruptio fiat : el idea ali­
quid virtutis in adu peccati remand,, d idea
ha'td peccatum aliquam permiadionein ad
virtutem, etc. Quæ dictrina cum non verificetur de rectitudine ant bonitate formali
virtutis, inlelligenda est de fundamentali,
ut explicuimus.
bjveîw. io, $ed objicies, quod non repugnat,
metaphysice loquendo. actus, qui ex objecto,
et omnibus cireunslanliis vitiosus sil : ergo
hujusmodi actus nullam habebit bonitatem
etiam fundamentalem. Antecedens proba­
tur : quia non repugnat, aliquem eodem
actu comedere, quod non oportet, et propter ■
finem, quem non oportet, et plus quam
oportet, el ubi, quando, et quomodo non
oportet : ut si feria sexta cum aliorum scan- ;
daio extra debitum locum comedat carnem
humanam in nimia quantitate, et comedat
propter inanem gloriam, el comedat prae­
propere, ardenter, studiose, etc. In quo sane
actu nulla apparet circunstaniia, quæ non
sit vitiata el corrupta, ut intuenli constabit.
Hlnitor Respondetur saltem id repugnare, morapr,®° liter loquendo; et saltem regulariter non I
continget. Hoc autem sufficit assumpto
I). Thomæ : quia non intendit probare,
omnia peccata debere in quocunque eventu
esse inæqualia; sed quod non omnia sunt
æqualia, et quod in omnibus polest reperiri
magis vel minus ex parte privationis. Quod
optime verificatur, licet admitteremus non
repugnare metaphysice actum privatum I
omni rectitudine fundamentali : nam plura |
alia peccata non privarentur tota illa recti­
tudine : et adhuc in tali peccato privatio,
quæ supponitur non posse esse majorem,
saltem posset esse minor : quo satis osten­
ditur contra Stoicos peccatorum inaequa­
litas.
Alia
II. Secundo, el melius, magisque ad
soluiio. mentem D. Thomæ respondetur negando
posse, adhuc metaphysice, dari actum peccaminosum sine ulla rectitudine fundamen­
tali : quia saltem debet manere in illo
habitudo ad rationem sicut ad principium,
unde procedit ·. quia processus a ralione et
habitudo ad illam est de conceptu cujuslibet
actus liberi : et hoc ipsum, quod est proce­
dere ex principiis rationis, et cum respectu
ad ipsam rationem, est aliqua bonitas et
rectitudo fundamentalis : imo est id. supra
quod tota bonitas moralis fundatur, et
ratione cujus debetur prædicto actui, ut
habeat bonum finem vel objectum :ul disp.6,

nu m
ait Ang "
··· «·ν·ι ui ι, -Vj III 1444V IVI*
poris : Similiter dicendum est in riliis <Ή»ΐκ, :
peccatis : sic enim in cis privatur debita cornmensuralio ratiunis, ut non totaliter onto
rationis lallatur ; alioqui mulum, si sit integrum, destruit se ipsum. ut dicitur tn |
Ethic, non enim />ossd remande subsimilia
udus, vcl a fled io agentis, nisi aliquid renianeret de ordine rationis. 1 laque funlametitum moralis rectitudinis non solum est
tendentia actus ad objectum, finem, et cir­
cumstantias, a quibus tanquam a termino
potest sumere bonitatem el rectitudinem
formalem ;sed etiam pertinet ad hujusmodi
fundamentum ordo, quem ipse actus dicit
ad rationem sicut ad principium, unde pro­
cedit : quia ratione istius processus exigit
finem vel objectum bonum : adeoque fun­
dat, el initiat eandem bonitatem, quam finis
vel objectum tribuet. Et quia prædictus
ordo non omnino distinguitur ab ipsa subs­
tantia actus liberi, impossibile est, quod
totaliter destruatur, manente prædicta subs­
tantia.
Sed urgebis primo, quod hujusmodi ordo^’i.
ad rationem secundum se non magis fundat
rectitudinem quam malitiam ; sed esi indif­
ferens ad utranque, et æqualiler utriusque
subjectum : ergo non polest dici rectitudo
fundamentalis. Deinde talis ordo nec tolli­
tur, nec diminuitur per privationem'; sed
ita integer perseverat in actu malo, sicut in
bono : ergo non est forma Opposita priva­
tioni, qme'reperitur in peccato : quippe hu­
jusmodi forma non potest non corrumpi,
vel diminui per ipsam privationem. Adde,
non solum non diminui prædiclum ordi­
nem ; sed augeri et crescere ad augmentum
malitiæ, el privationis : cum enim inten­
ditur actus peccati et ejus cognitio, inten­
ditur etiam ille ordo : et per hoc intenditur
etiam et augetur malitia.
12. Respondetur ad primuni negando '-·
antecedens quoad primam partem: quia 143
licet ordo ad rationem in communi sump­
tus, physice sit capax per modum subjecti
bonitatis et malitiæ ; moraliter tamen exi­
git determinate primam, et repugnat illi
secunda, ut explicuimus dip. 6, anum.7,
et propter hanc exigentiam recte connume­
ratur inter illa, quæ ad integrandam boniI tatem fundamentalem concurrunt. Ad seI eundum dicas prædictum ordinem posse
I sumi vel inesse rei et materialiter ; vel forI maliter in ralione fundamenti rectitudinis:
I el quamvis primo modo non diminuatur
per

■■

Disp. ix. DC B. I.
per privationem ; imo aliquando nd aug­
mentum malitia· augeatur, ul convincit
replica j secundo tamen modo vero dimi­
nuitur, quando malitia crescit : nam quo
majori malitiæ conjungitur, eo magis elongaturet impeditura fundanda bonitate, et
ratione hujus elongationis diminuitur for­
maliter in esse fundamenti. Qualiter vero
liat hæc diminulio ·, et cur, quantumvis
crescat, nunquam prædictam rationem fun­
damenti ex toto corrumpat, declarat in
simili D. Thom. infra quæst. 85, art. 2 el
ibi noster commentarius. Per quod patet ad
illud, quod additum fuit in fine hujus re­
plies.
Dices, quod juxta hanc doctrinam etiam
posset sustineri secundus modus Cajetani,
quem num. 5 impugnavimus : nam etsi
ordo ille gencricus, quem quilibet actus
humanus dicit ad ultimum finem in com­
muni, non sit bonitas moralis formalis,
neque ad augmentum malitiæ diminuatur
in esse rei ; dici tamen poterit, quod per­
linet ad bonitatem fundamentalem, et quod
in ratione fundamenti formaliter diminui­
tur; non secus atque ordo, quem actus dicit
ad rationem : non ergo debuimus prædiclum
dicendi modum rejicere. Respondetur, nos
impugnasse illum dicendi modum, ut a suis
auctoribus proponitur, qui loquuntur de
bonitate formali ; neque bonitatis funda­
mentalis alicubi meminere : neque etiam
explicant, aut insinuant, qua ratione cum
ille ordo genericus in esse rei augeatur ad
augmeutum malitiæ, in esse fundamenti
bonitatis diminuatur. Quod si ex doctrina
modo tradita prædiclum dicendi modum
ad nostrum volueris reducere ; inficias non
ibimus.
Ex quibus non solum objectio Gabrielis
Vasq. manet soluta ; sed et ratio D. Thomæ
explicata, atque elucidata. Ad illa vero duo,
quæ idem Vasquez replicat, constat ex mo­
do dictis, qualiter substantia actus peccaminosi, ut dicit ordinem ad rationem,
habeat rationem fundamenti respectu for­
malis rectitudinis, ac proinde sit rectitudo
fundamentalis, quæ est forma opposita pri­
vationi : quamvis etiam alias respectu ma­
litis sit subjectum. Et quomodo in ratione
praedicti fundamenti diminuatur ad aug­
mentum malitiæ quamvis materialiter et
in esse entis intendatur.

S IV.
Alia ria en urica inr ratio Diti Thmnæ, et
objectio diluitur.
13. Alia via possumus explicare rationem AnimadD. Thomæ, el qualiter, quanlumcnnque V£,rs’°·
malitia peccati crescat, semper sit privatio
in fieri. Ex quo ad objectionem initio pro­
positam aliter etiam occurremus. Pro quo
nonnulla animadvertere opus est. Primo,
quod sicut ad rationem privationis non suf­
ficit non adesse formam in subjecto, nisi
adsit debitum habendi talem formam : el
ideo ubi deest debitum, absentia formæ non
habet rationem privationis : ita ad hoc ut
carentia alicujus formæ, quæ in ratione
simplicis carenliæ est totalis, sit etiam to­
talis in ralione privationis, adeoque priva­
tio in facto esse ; non sufficit quod nihil
illius formæ in subjecto remaneat : sed re­
quiritur, quod tota forma secundum totam
suam latitudinem subjecto debeatur : taliter
quod hujusmodi debitum (saltem quando
forma ipsa in subjecto nori ponitur) ad
nihil amplius prædiclæ formæ possit exten­
di. Si autem debitum non sit adæquatum
modo dicto : sed pars formæ subjecto debe­
tur, et pars non debetur, potest autem de­
beri : absentia talis formæ non est privatio
totalis, quia non est privatio respectu totius
formæ : sed respectu partis, quæ debetur,
est privatio ; respectu vero ejus, quæ non
debetur, est nuda carentia, vel negatio.
Quare sicut ex duobus capitibus prove­
nire potest, quod aliquod subjectum absolute
non sit privatum aliqua forma, vel quia
habet formam, quæ sibi debetur: vel quia
forma, quam non habet, non est ipsi debita:
sic quod’aliqua privatio non sit totalis,
polest ex duobus similibus capitibus ortum
ducere : vel quia non totam formam debitam
aufert a subjecto; sed partem aufert, et
partem relinquit : vel quia forma, quam ex
loto aufert, non tota est debita; sed pars
debetur, et pars non debelur : quæ tamen
deberi polest, etiamsi nihil formæ in sub­
jecto ponatur. Ex quo patet, quod non est
idem, subjectum carere tota aliqua forma,
et privari totaliter illa forma, ubi forma
non est totaliter debita. Et rursus quod
dum plus formæ potest esse debitum sub­
jecto, privatio illius semper potest esse
major, quamvis nihil talis formæ in ipso
relinquat. Sicut enim existente eodem debito, privatio, quæ non totam formam aufert, crescit ad diminutionem ejus, quod

B
1 Ί

DE VITIIS,

$

relinquit: et eo est major, quo minus re­
linquitur : ita cum nihil formæ relinquitur,
potest privatio crescere ex eo solum, quod
debitum formæ augeatur, seu ex eo quod
plus formæ subjecto fiat debitum. Unde
quoad augendam privationem in ratione
privationis, augmentum debili æquivalet
diminution! formæ, cujus est privatio.
Ati»
14. Secundo animadvertendum est ex
<**ct*s disp· e» dab. 1
*Iu°d sicut ex
eo quod actus humanus procedit a ralione,
debetur ei aliqua rectitudo rationis vage
sumpta: ita ex hoc quod ratione objecti
determinatur ad talem vel talem materiam,
puta justitiæ, debetur ei rectitudo justitiæ :
et si ulterius ratione alterius circunstantiæ
transit ad materiam v. g. temperantiæ,
debetur illi ultra rectitudinem justitiæ rec­
titudo temperantiæ : et sic de aliis. Quod
si in materia ejusdem virtutis diversas
partes objectivas attingat, debitæ illi erunt
diverse rectitudines intra eandem mate­
riam. Adeoque universaliter loquendo, tot
rectitudines cuilibet actui humano deben­
tur, quot fuerint materiæ virtutum, aut
partes objectivæ materiæ ejusdem virtutis,
in quibus exercetur. Imo inlra eandem ma­
teriam debetur cuilibet actui major, vel
minor rectitudo juxta modum, conatum,
durationem, et intensionem ipsius actus.
Unde si actus habet plures gradus inten­
sionis, debentur ei plures gradus rectitu­
dinis secundum intensionem : et si habet
plures partes secundum durationem, deben­
tur ei plures partes rectitudinis secundum
durationem : et sic de aliis circunslantiis,
quæ non mutant speciem, sed perlinent ad
modum actus, augentque ex hac parte bo­
nitatem vel malitiam. Sicut enim ex com­
muni ratione actus humani debetur ei
rectitudo rationis in communi, et ex deter­
minatione materiæ, in qua exercetur, rec­
titudo propria talis materiæ : ita ex tali vel
tali modo, quo actus a ralione procedit,
prædictamque materiam attingit, debita est
illi rectitudo, seu augmentum rectitudinis,
quæ est propria ejusdem modi : ut ita in
omnibus debita proportio servetur.
Tertio observa, quod sicut nullus dabitur
Tertia
obser­ actus humanas, qui circa tot materias vir­
vatio.
tutum versetur, ut non possit plures et
plures usque in infinitum attingere·, quia
saltem ex parte finis possunt ei apponi cir­
cunstantiæ syncalegorematice infinitae : ita
nullus dabitur, cui tot de facto debeantur
rectitudines, quin plures et plures usque
in infinitum deberi possint ratione præ-

ns.
dictarum materiarum, ad quas potest ex­
tendi. Imo intra eandem materiam sicut
repugnat dari actum adeo intensum, ul non
valeat amplius et amplius intendi : sic etiam
repugnat dari actum cum debite habendi
tot gradus rectitudinis ex iis, qui corres­
pondent intensioni, quin pluies el plures
possint illi deberi, idemque servata propor­
tione, dicendum est de duration»), el de
aliis circumstantiis, quæ moralilatem au­
gent. Et ralioestea, quam tradidimus:quia
scilicet crescente actu aut in extensione ad
novas materias, aut in intensione vel duralione circa eandem, aut in attingentia alicujus alterius circunstantiæ moralis, crescit
debitum habendi novam rectitudinem ex
similibus materiis vel circunslanliis. Quare
sicut actus in hoc, quod est extendi ad illas,
nullum habet terminum, ultra quem non
possit pertingere : sic etiam augmentum
praedicti debiti nullum habet finem, ultra
quem non possit crescere.
15. His praenotatis, possumus discursum Fcf®·
D. Thomæ ita enucleare. Nam impossibile
est, quod malitia et privatio alieujus peccati
ita crescat, ul saltem non relinquat iiidestructam ipsam substantiam actus peccaminosi cum aliquo ordine ad rationem lanquam
ad principium, ex quo procedit; alioquisi
hæc corrumperentur, peccatura destrueret
se ipsum ; at eo ipso quod substantia actus
cum prædicto ordine permaneat, nequit,
etiamsi nihil rectitudinis retineat, esse ita
illa privatus, ut non possit magis ac magis
usque in infinitum privari : ergo prædicta
privatio, quantumcunque malitia crescat,
non erit in [acto esse; sed dumtaxat in fieri.
Major et consequentia constant. Minor vero
ex his, quæ prænotavimus, videtur pers­
picua : nam dum remanet actus cum ordine
ad rationem, nunquam potest esse ei debita
tanta rectitudo, neque ex tot capitibus, ul
ratione extensionis possibilis ad novam
materiam, aut ratione majoris intensionis
vel durationis, quam potest habere intra
eandem, vel alieujus alterius circunstantiæ,
non possit major et major rectitudo eidem
actui deberi : ergo nunquam erit ita recti­
tudine privatus, ut non possit magis ac
magis usque in infinitum privari. Crescit
enim privatio, ut diximus, juxta augmen­
tum debiti habendi formam, cujus est pri­
vatio : et ideo si debitum non sistit; sed
potest esse ad habendum plus, ac plus rec­
titudinis; privatio etiam potest esse major,
el major juxta augmentum debiti.
16. Confirmatur, et explicatur : nam ad teb
, D'À
hoc

DlSf. IX. DI B. i.
hoc ul carentia alieujus formæ absolute non
sit privatio, sufficit, quod forma ipsa abso­
lute non sit debita, etiamsi nihil ejus in
subjecto sil : et ad hoc ul talis carentia ab­
solute transeat a simplici carentia in priva­
tionem, satis est, ul prædicta forma absolute
transeat a non debita ad esse debitam, et
re ipsa non detur ; quamvis nihil ejus
in subjecto praecesserit, quod de facto per
talem privationem expellatur : ergo ad
hoc ul carentia hujusmodi formæ sit pri­
vatio respectu alieujus partis talis formæ,
et non sit privatio sed nuda carentia res­
pectu alterius, salis erit, quod prima illa
pars subjecto debeatur : secunda vero non
debeatur : quamvis nihil talis formæ fuerit
in prædicto subjecto. Quod si debitum ad
aliam et aliam partem, seu prædictæ formæ
gradum extendatur, necesse erit, ul priva­
tio crescat, dum fit privatio omnium talium
partium seu graduum, ad quæ debitum
pertingit. Cum igitur debitum habendi
plures ac plures partes, vél gradus rectitu­
dinis in actu humano in infinitum crescere
possit, ul habetur ex ultimo notabili ; con­
sequens est, ut ejus privatio semper etiam
possit crescere, adeoque quod semper sit
privatio in fieri.
Confirmatur, et explicatur secundo in
iis, quæ de facto contingunt. Actus enim,
qui solum versatur circa materiam justitiæ,
et in hac materia est inordinatus, sicut non
habet aliam malitiam præter malitiam in­
justitiae ; ita carentia rectitudinis, quam
habet, non est proprio privatio nisi respectu
rectitudinis justitiæ : respectu vero rectitu­
dinis aliarum virtutum, quamvis eam non
habeat, non est proprie privatio ; sed nuda
carentia, ut omnes concedunt : non alia
ratione nisi quia dum actus non egreditur
materiam justitiæ, non debetur ei rectitudo
alterius virtutis : si autem prædictus actus
extendat se ad materiam religionis, puta
quia pertingat ad res sacras, si in hac ma­
teria fuerit etiam inordinatus, et habuerit
malitiam irreligiositatis : eo ipso habebit
etiam privationem rectitudinis religionis :
eo quod ralione materiæ debetur ei jam
talis rectitudo : atque hoc modo, proportio­
ne servata, quot fuerint materiæ virtutum,
ad quas prædictus actus se extenderit ; tot
poterit habere privationes rectitudinis ta­
lium virtutum : quas sano non haberet, si
praedictas materias non attingeret : non
quia haberet oppositam formam seu recti­
tudinem ; sed quia non haberet debitum
habendi talem furmam et ideo quamvis illa

Salmant. Curs. lheolog., tom. VII.

careret, hæc carentia non esset proprie
privatio, sed negatio : ergo universaliter
verum erit, quod sicut actus peccaminosus
semper potest ad plures materias vel circunstmlias extendi : ita semper potest cres­
cere in debito habendi ex illis plus et plus
rectitudinis, adeoque in talis rectitudinis
privatione.
17. Neque obest si objicias, quod D.object.
Thom. non ex augmento possibili debiti
habendi rectitudinem : sed ex ipsa recti­
tudine, quæ remanet in actu peccati, probat
privationem ejus esse tantum in fieri : ut
patet ex illis verbis, quæ habentur in cor­
pore articuli secundi : Similiter dicendum
est in vitiis et peccatis; sic enim in eis priva­
tur debita cammensuratio rationis, ut non
totaliter ordo rationis tollatur. Ergo secunda
hæc expositio non est ad mentem D. Tho­
mæ. Respondetur enim non ita expresse Enernegari a D. Thoma posse corrumpi in actu ν,1ίαΓ·
peccati totam rectitudinem ; sed ait non
posse corrumpi totum ordinem rationis,
manente substantia actus : posset autem
juxta hunc dicendi modum satis probabili­
ter defendi ordinem istum, qui remanet,
non esse rectitudinem etiam fundamenta­
lem ; sed esse subjectum hujus rectitudinis,
et oppositæ maliliæ. Propterea tamen D.
Thom. ut probet privationem esse in fieri.
recurrit ad prædictum ordinem : quia ma­
nente illo in actu peccati, potest semper
crescere in eo debitum habendi rectitudi­
nem, et consequenter ipsius rectitudinis
privatio. Quod autem dicit non tolli per
privationem totam rectitudinem, seu totum
habitum oppositum; sed aliquid ejus re­
manere, potest accipi dupliciter : vel quia
aliquid prædictæ rectitudinis positive ma­
neat insubjecto : et hoc quamvis in pluri­
bus privationibus inveniatur, non tamen
necessario requiritur ad rationem priva­
tionis in fieri. Vel quia etsi nihil talis recti­
tudinis positive remaneat ; manet tamen
quodammodo negative, quatenus non tota
per privationem formaliler, ut privatio est,
destruitur : sed id solum, quod subjecto
debetur; illud vero, quod non debetur,
non proprie dicitur tolli per privationem,
cum privatio ad illud non se extendat :
et ita quatenus non privatur, potest dici
remanere.
Adde, nos non assignare hunc secundum
dicendi modum tpnquam contrarium prae­
cedenti, sed magis ut supponens illum, et
superaddens novum caput, ex quo privatio
rectitudinis reperta in peccato, quantum-

17

DISP. IX. DUB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

cunque crescat, semper erit privatio in feri.
Sj.it enim quod aliqua rectitudo remaneat
in peccato, nempe illo ordo ad rationem,
quem ponit D. Thom. et ratione istius reetitudinis privatio posset esse major, aut
minor, juxta doctrinam præeedenlis §, et
quod aliunde etiam, nempe ex parte recti­
tudinis. quæ desumi debet ab objecto, fine,
vel circiinstantiis. etiam si nihil ejus in
peccato sit, possit prædicta privatio magis
et minus suscipere ratione debiti, quod
hactenus explicuimus. Neque hæc duo seorsim tradere superfluum fuit, cum revera di­
versum contineant dicendi modum : et se­
cundum utcumque doctrinam Ang. Docloris
salis ad mentem ipsius tueamur, l’ræsertim
quia juxta hunc posteriorem id. quod prin­
cipaliter intenditur, nimirum qua ratione
privatio reperta in peccato, magis et minus
suscipiat, possitque semper crescere, quandiu substantia actus non destruitur, com­
modius explicatur, ut intuenti constabit :
facilinsque hac secunda via principali ob­
jectioni. et aliis, quæ adversus rationem
D. Thomæ efformari valent. potest occurri.
Ad prin- 18. In forma igitur ad objectionem Gadi«ierti brielis Vasq. juxta hunc dicendi modum
u.ïau.
maJ(»r principalis argumenti
universaliter intellecta : quia ut privatio
alicujus formæ sit adæquata et in facto esse.
non sufficit, quod nihil talis formæ in sub­
jecto relinquat, si aliunde debitum habendi
illam potest crescere : nam ad augmentum
istius debiti, crescet etiam prædicta priva­
tio. Unde quia manente substantia peccaininosi actus cum ordine ad rationem, po­
test in eo semper crescere debitum habendi
rectitudinem juxta dicta num. 14, idcirco
ex permanentia istius substantiae et ordi­
nis recte intulit D. Thom. prædictam pri­
vationem non esse in facto esse; sed tantum
in fieri.
Nisi malis dicere, quod cum I). Thom.
ait, ad privationem in facto eese sufficere, ut
corrumpat totam formam oppositam, intelligendus est non tantum de corruptione
negativa, quæ dicit meram carentium talis
iormæ-, sed de corruptione privativa, quæ
importat carentiam ejusdem formæ ut de­
bil® : secundum quam rationem id et non
amplius dicitur de aliqua forma corrumpi,
quod subjecto debetur : id vero, quod non
debetur, non dicitur hoc modo corrumpi :
quia corruptio privativa non est nisi res­
pectu debiti : unde eo ipso quod aliqua forma
non debeatur secundum totum, quod potest
deberi, non verificatur de ejus privatione,

utraque privat,deboat esse ejusdem speciei,
qjusdemque perfectionis, ut supponitur
(alias privationes specie distinguerentur)
eo ipso quod una non magis privet tali for­
ma, quam alia privat, non habebit ratio­
nem majoris tnali. Tum etiam quia si pri'
vatio, de qua loquimur, esset privatio in
!
facto esse, sou quæ major case non posset,
.
nun tantum privaret rectitudine hujus vel
illius virtutis, aut hujus vel illius speciei ;
sed privaret omni rectitudine haberi pos­
sibili, adeoque omni genere rectitudinis
juxta dicta num. 14, igitur quælibet talis
privatio esset tanta, seu privatio tantæ per'
fcclionis, ut nulla alia posset esse privatio
majoris, ac proinde nec major privatio in
ratione mali.
iftta- 20. Dices : cum aclus privatus una spe­
cie rectitudinis, privatur alia, non crescit
prima privatio per secundam ; sed solum
augetur numerus privationum : ergo quod
■
actus nunquam privetur tot rectitudinibus,
§ V.
ut non possit alia et alia privari, solum
arguit hujusmodi privationes in eodem
Duplex alia objectio adversus Thomistitwn
actu multiplicari posse ; non vero quod
rationem.
unaquaeque in se ipsa possit augeri: quod
tamen erat necessarium, ut esset privatio
19. Ex alia quoque parte objicit Vasq.
in feri.
quia dato quod privatio rectitudinis reperta^
ten. Respondetur, quod licet una privatio in
in peccato, esset privatio in facto esse ; ad­
sua specifica ratione non crescat, cum adve­
huc peccata ratione illius possent distingui
nit alia specifice distincta, crescit tamen in
in gravitate, et unum esset alio majus:
peccato per adventum u Iri usque ratio geergo ob hanc rationem non est necessarium
nerica privationis: nam hæc ratio eo ma­
recurrere ad privationem in fleri. Antece­
gis extenditur, quo in pluribus speciebus
dens probatur : quia licet inter privationes,
invenitur. Hoc autem sufficit, ut dicamus
quæ sunt in facto esse, una non sit major
'
aclum, cui privationes illæ adveniunt, ma­
alia in ratione privationum; potest tamen
gis privari per utranque, quam per unam
esse major in ratione mali, quatenus per­
dumtaxat: atque adeo per nullam totaliter
fectio, qua privat, est major: sicut majus
el in facto esse : quod estassumptum D. Thomalum est privatio visus, quam odoratus;
mæ. Adde, juxta primum dicendi modum
licet utraque sit privatio in facto esse; quia
privationem in facto esse debere corrnmnon est tantæ perfectionis odoratus, seul ! I
■
pero usque ad ipsam substantiam actus,
visus.
eo quod hujusmodi substantia, secundum
Confirmatur: nam peccata omissionis di­ F
quod procedit a ratione, est aliqua recticunt privationem totalem actus omissi : eo
tndo fundamentalis : quæ proinde dum non
quod nihil hujusmodi actus in subjecto re­
destruitur, privatio non est in facto esse;
linquunt : ot nihilominus sunt inter se
ut ibi explicuimus. Si autem falis privatio
inaequalia : majus enim peccatum est omis- ,
j
corrumperet usque ad prælictam substan­
sio actus religionis, vel justitiæ, quam
tiam, peccatum destrueret se ipsum ; ipsaomissio actus liberalitatis : ergo inter pri- I
valiones totales potest esse inaequalitas in
’
que privatio non esset jam privatio, cum
non haberet subjectum,ut est per se notum:
ratione mali.
'
j1
Hæc tamen objectio parum urget. Tutnfc^l !
ergo, etc. Adde secundo, quod etsi in aliqui­
quia saltem inter privationes ejusdem spe- !
bus peccatis, quæ dicunt privationes speci­
ciei una non posset esse majus malam '
fice distinctas, posset aliunde assignari
quam alia, nisi esset major in ratione pri- !
iniqualitas ex parte talium privationum,
vationis : atque adeo nisi plus adimeret :
præscindendo ab hoc, quod sint, vel non
formæ oppositæ. Nam cum forma, qua
sint privationes in fieri(p\ do peccatis omis­
utraque

quod totam eam corrumpat. Similiter cura
D. Thom. inquit esse do ratione privationis
in fieri, ut non corrumpat lotam formam
oppositam, inlelligendum est de corrup­
tione privativa : et ideo ad vorificandam
prædictam loquulionem sufficit, ut non tola
forma subjecto debeatur, quamvis nihil ejus
habeatur.
Duo vero sequentia, quæ supponit Vasquez, secundum hunc dicendi modum mi­
nus urgent : quia juxta hanc viam non re­
currimus ad substantiam actus, quasi ipsa
sit rectitudoel forma opposita privationi;
aut quasi ex ejus augmento, vel diminutione augmentum vel diminutio privationis
inferatur : sed quia dum prædicta subs­
tantia manet, nulla potest esse ratio, ut
debitum habendi rectitudinem, proindeque
ejus privatio non possit amplius et amplius
crescere, ut explicuimus.

;
j
Π

259

sionis slatim dicemus); congruentius ta­
men visum fuit Ang. Doctori hac dumtaxat
ratione uti : quia saltem pro illis peccatis,
quæ solo numero differunt, est omnino
necessaria, ut probatum est: et in iis, quæ
specie distinguuntur, etiam convincit suffi­
cienter intentum, atque ita sicut magis
communis,et pro omnibus peccatis univer­
salis, debuit aliis præferri.
21. Ad confirmationem respondetur, de
peccatis omissionis posse nos loqui duplici­
ter : vel quatenus includunt actum, qui est
causaomittendi: velquatenusViicunt præcise
ipsas omissiones, in quibus prædicta peccata
essentialiter consistunt. Primo modo idem
judicium ferendum est de illis, ac de pec­
catis commissionis: cum utraque consistant
in actu, cujus substantia semper debet per­
manere, quandiu manet ratio peccati. Se­
cundo vero modo admittimus, multoties
dari in illis privationes in facto esse: quia
prædictæ omissiones destruant usque ad
ipsam substantiam actus debiti : negamus
tamen, quod intra eandem speciem omissio
secundum se sumpta possit habere inæqualitatem in ratione mali moralis ; sed omnes
omissiones sacri v. g. quantum est ex parte
earum, sunt æqualia peccata. Diximus intra
eandem speciem: quia ubi omissiones perti­
nent ad distinctas species peccatorum, eo
quod actus omissi sunt specie diversi, per
ordinem ad hujusmodi actus habebunt prædictasomissiones inæqualitatem specificam:
eritque una majus peccatum secundum
suam speciem, quam alia, licet unaquæque
respectu sui actus sit privatio in facto esse.
(Neque hoc negat D. Thom. quia solum
loquitur de peccatis, quæ sunt actus prohi­
biti, non vero de omissionibus). Cum enim
privationes et omissiones specificentur per
formas et aclus, quibus privant, tanto una­
quæque ex specie sua habet esse majus ma­
lum, quanto perfectior est aclus, qui omit­
titur : et ideo majus peccatum est secundum
se omissio actus charitatis vel religionis,
quam omissio actus alterius inferioris vir­
tutis. Unde D. Thom. cil. ari. 9, ex quæst.
2 de mal. cum reduxisset ad genus priva­
tionem in facto esse omissiones, de quibus
loquimur, ostendit unde sumendasit in illis
inæqualitas specifica peccatorum, dicens :
Nec tamen propter hoc omnia peccata omis­
sionis sunt paria, quia præcepta disparia
sunt propter diversam dignitatem, aut ne­
cessitatem præceptorum, hoc est, propter
diversam dignitatem actuum, qui praeci­
piuntur, et omittuntur. Diximus etiam

260

t

i S:

»r

i.-M t '
■

'

W Xj

Vm

DE VITIIS,

tu?jK«to secundum se sumpta : quia ratione
Respondetur, quod in peccatis commissio-1·actus, qui est omittendi causa, in omnibus
nis simul cum malitia positiva datur pri­
peccatis omissionis potest esse inaequalitas
vatio rectitudinis, per quam complentur in
ratione majoris intensionis, du rationis, co­
ratione mali, juxta dicta disp, G, dub. let
natus, voluntarii, etc. Quæquidem inæqua6, et quia hujusmodi privatio crescit, vel
litas licet primo sit in actu, inde tamen re­
decrescit ad augmentum vel diminutionem
funditur in omissionem.
ipsius malitiæ positivæ, supra quam (unda­
XcfdiWL
22. Neque obest, si urgeas, quod ut ali­
tur ; potuit optime D. Thom. saltem a pos­
qua privatio sit in factoesse, non tantum de­
teriori ex inæqualitate privationis inferre
inaequalitatem inter peccata. Adde primo,
bet privare hac vel illa rectitudinis specie,
quod (ut recte observat Curiel) D. Thom.
sed toto genere rectitudinis ut num. 19
non absolute asseruit, inaequalitatem pec­
diximus : ergo cum nulla omissio privet
toto genere rectitudinis, nulla poterit dici
catorum desumendam esse ex privatione;
privatio in facto esse.
sed loquitur ex suppositione fundamenti
Respondetur enim, antecedens procedere
Stoicorum, quia ea ratione asserebant, om­
•hior.
in privationibus, quæsunt tantam privatio­
nia peccata esse æqualia, quia formale eo­
nes rectitudinis actus, adeoque subjectantur
rum consisteret in privatione. Itaque cum
in ipso actu, quem privant rectitudine : non
Ang. Doctor in hac quæst. 73 explicare
autem procedit in omissionibus, quæ sunt
vellet radices, ex quibus provenit, quod
privationes totius actus, habent que pro sub­
unum peccatum sit alio gravius : et ad hoc
jecto immediato ipsam potentiam. Dispari- I necessarium sit supponere, non omnia
tas vero est, quia in illis prioribus nomen
æqualia esse, quod negabant Stoici; voluit
peccati supponit pro actu, qui est privatio­
prius in art. 2, id tanquam certum statuere:
etquiapotissimum fundamenturaStoicorum
nis subjectum : et non pro sola privatione :
unde quia actui potest esse debita alia et
erat, quod formale peccati sit privatio, et
alia species rectitudinis, potestque in se sus­
quod inter privationes non sit inaequalitas,
cipere aliam et aliam speciem privationis,
ostendit quasi ad hominem infirmitatem
a quibus denominetur magis ct magis pri­
hujus fundamenti, et quomodo, etiam gratis
vatus : idcirco hujusmodi peccata non cen­
admisso quoad primam partem, quoad se­
serentur privari totaliter seu in facio esse:
cundam aperte sit falsum. Rationem vero
nisi inactu adessent omnes species privatio­
a priori prædictæ inæqualitatis non assig­
nis, adeoque privatio totius generis rectitu­
nat in illo art. sed in sequenti : ubi docet
dinis. Cæterum in omissionibus peccatum
præcipuam differentiam gravitatisinterpecsupponit pro ipsa omissione : et ideo si­
cata attendi debere penes objecta.
cut una omissio nequit aliam privationem
24. Adde secundo, quod peccata esse in­
in se suscipere; ita prædictum peccatum
ter se inaequalia statuitur hic a D. Thoma
nequit augeri per aliam et aliam privatio­
tanquam omnino certum, utpote quod ha­
nem : sed ex vi primæ, quæ est omissio
betur ex fide, ut constat ex testimonio
actusdebiti, dicitur privatum, quantum po­
allato in argumento sed contra ; et ex
test privari, adeoque in facto esse.
aliis, quæ recentiores in praesenti adducunt:
ultima 23. Denique objicies, quod peccatum non
unde non oportebat ita certum dogma ad
constituitur per privationem ; sed per for­
opinionem minus certam, etsi verissimam,
mam et malitiam positivam, ut ostensum
quæ docet peccatum constitui per positi­
est disp. 6; ergo inaequalitas, si quæ in pecvum, alligare·, sed abstrahendo ab hac opi­
calis invenitur,attendenda est ex hac malitia
nione, et admittendo pro tunc oppositam,
positiva et non ex privatione. Eo vel ma­
ex qua Stoici fundamentum desumebant,
xime, quia licet admittatur in peccatis com­
evertere hujusmodi fundamentum, osten­
missionis simul cum malitia positiva aliqua
dendo, etiam in privationibus reperiri inae­
privatio; hæc tamen privatio non semper
qualitatem, adeoque non recte negari inter
crescit ad augmentum ipsius malitiæ : imo
peccata, ex eo quod in privatione consiste­
<juo peccatum habet majorem malitiam, vi­
rent.
detur minus habere privationis : qua ra­
Nec verum est non augeri privationem
tione prædictæ malitiæ debita est major
ad augmentum malitiæ positivæ reperta?in
rectitudo, et est minus capax ad illam reci­
peccato : nam cum illa in hac fundetur, et
piendam : ergo ex æquàlitate vel inaequa­
ex ea resultet, debet juxta incrementum
litate privationum non bene deducitur inae­
ejus crescere, sicut ad ejus positionem cau­
qualitas in peccatis.
satur. I nde negamus, quod actui habenti
majorem

0 *1

DISP. IX. DUB. Π.

I

i

majorem malitiam, non debeatur semper
major rectitudo,saltem fundamentalis :sed
ex omnibus illis capitibus ex quibus crescit
malitia, ut ratione intentionis, durationis,
extensionis ad novam materiam, aut ex
aliis circunatantiis, crescit etiam debitum
habendi prædictam rectitudinem, ut expli­
cuimus num. 11. Cum vero dicitur actum
habentem majorem malitiam, esse minus
capacem rectitudinis, verum quidem est de
capacitate proxima respectu rectitudinis
formalis : quia capacitas hæc est ipsa rectitpdo fundamentalis, quæ privatur per ma­
litiam. Non autem id est verum de capacitate
respectu rectitudinis fundamentalis, quæ est
forma immediate opposita privationi : nam
hæc capacitas dicit ipsam substantiam ac­
tus liberi, ejusque intensionem, ducatio­
nem, conatum, etc. nec non attingentiam
physicam objecti, finis, vel alterius circunstantiae, quæ possunt conferre et augere
moralilatem, ut hæc omnia considerantur
praecise in esse entis : quæ, ut constat, ne­
quaquam per malitiam diminuuntur.

DUBIUM II.
Utrum in peccatis, quæ solojure positivo pro­
hibentur, detur inæqualttas : et unde su­
matur ?
Doctrina, quam hactenus tradidimus,
praecipue locum habet in illis peccatis, quæ
perse et ab intrinseco sunt mala, ipsoque
naturali jure prohibita. De aliis vero, quæ
tantum sunt mala, quia prohibita jure
positivo, est nonnulla difficultas, quam mo­
vent hic com m u n i t er ex posi tor es D. Th omæ :
el quamvis non sit magni momenti, ob
idqueanobis paucis absolvetur ; visum est
tamen seorsim eam discutere : tum ut rem
ipsam distinctius tradamus : tura etiam ut
unum vel alterum Ang. Docloris testimo­
nium, ex quibus præcipua dubitandi ratio
communem doctrinam desumi poterat, com­
modius explicemus.

§ IDeciditur prima pars dubii.

Prisa Dicendum est primo inter peccata, quæ
l
tantum sunt mala, quia prohibita jure posi­
tivo, vere reperiri inaequalitatem : et non
omnia esse paria. Hæc assertio est commu­
nis; et eam tuentur expositores D. Thomæ
(unovel allero excepto,) et plures alii. De-

261

sumiturque ex ari. 2 hujus quaestionis.
Tum quia dé omnibus peccatis, nulla facta
exceptione, asserit posse esse inter se inae­
qualia. Tum etiam quia ratio, qua utitur in
toto articulo, de omnibus intentum con­
vincit, ul intuenti constabit, de quo etiam
videri potest 2,2, quæst. 105, art. 2. Pro­
batur primo ratione: nam illa, quæ prohi­
bentur solo jure positivo, possunt consti­
tuere diversas species peccatorum : ergo
possuntesse inter se inæqualiain gravitate.
Antecedens videtur per se notum : alterius
enim speciei est jejunium violare, et labo­
rare in die festi ; etiamsi utrunque solum
sit contra jus positivum. Consequentia vero Re­
probatur : quia species omnes sunt sicut
numeri inter se inæquales : unde sicut in
genere boni una species exceditur in per­
fectione ab alia, vel excedit illam ; ita in
genere mali quælibet peccati species debet
aliam in gravitate superare, vel ab ea
excedi.
26. Secundo probatur : quia prædictaSctU;lda
peccata contrariantur multoties diversis et ra
inæqualibus virtutibus : ergo sunt inter se
inæqualia. Consequentia liquet : quoniam
gravitas peccati optime attenditur ex oppo­
sitione ad virtutem, ut videbimus dub. 4,
adeoque cæteris paribus illud est majus pec­
catum, quod præstantiori virtuti opponitur.
Antecedens vero suadetur animadvertendo
ex dictis disp. præced. num. 28, hoc esse
de ratione cujuscunque legis, ut eo ipso quod
prohibeat, vol præcipiat aliquid ex motivo
alicujus virtutis, efficiat illud materiam
talis virtutis, et peccatum ibi repertum
contrarietur tali virtuti ; quamvis secun­
dum se et alias res illa ad aliam virtutem
pertineret. Unde quia lex ecclesiastica pro­
hibet ex motivo religionis effusionem san­
guinis in Ecclesia, eo ipso talis effusio effi­
citur peccatum contra religionem : quæ
tamen secundum se, ct attento jure naturæ,
solum esset contra justitiam : similiter quia
ex motivo abstinentiæ præcipit jejunium
cerlis diebus, et prohibet carnis comestio­
nem ; eo ipso violatio jejunii, et esus car­
nium in illis diebus sunt peccata contra
abstinentiam. Hoc supposito suadetur pnfe-Bitaitur.
dictum antecedens : quoniam leges positivæ
prohibent diversos actus ex motivo diver­
sarum et inaequalium virtutum : ut frac­
tionem jejunii, et carnis comestionem ex
motivo abstinentiæ : laborare in die festo,
celebrare sine vestibus sacris ex motivo re­
ligionis : contrahere cum consanguinea ex
motivo pietatis, etc. Ergo hujusmodi actus

DE VITIIS, ET PECCATIS.

exerciti contra praedictas leges contrahan­
tur diversis et inaequalibus virtutibus.
Tertio probatur ratione D.Thomæ, quam
præced. dub. elucidavimus : quæ æqnaliter
convincit in hujusmodi peccatis, atque in
illis.quæ jure naturali prohibentur. In om­
nibus enim privatio rectitudinis non est
privatio totalis, et m/uc/outpote quæ
non corrumpit totam formam oppositam :
sed debet saltem relinquere substantiam
actus cum ordine ad rationem : ergo in
omnibus potest esse magis et minus ratione
prædictæ privationis.
Denique suadetur, nam agere contra
legem positivam est per se et ab intrinseco
malum : ergo qui plus agit contra prædic­
tam legem, sive quia intensius, sive quia
diutius, vel magis voluntarie contra illam
operatur, pejus agit, el gravius delinquit.
Patet consequentia : quia in iis quæ sunt
perse, sicut se habet simpliciter ad simpli­
citer ; ita mugis ad magis.
evamo.
27. Dices forte, quod agere contra solam
legem positivam non videtur per se malum ;
sed per accidens : non enim per se et ab
intrinseco est malum vesci carnibus feria
sexta ; sbd ex suppositione tantum prae­
cepti ecclesiastici, quod potuit non esse.
Unde non recte intulimus, quod plus agere
centra prædictam legem sit magis malum :
quoniam in his, quæ sunt per accidens, non
tenet axioma, sicut simpliciter ad simpliciter :
ita magis ad magis. Videturque hæc docTfaMB. trina D. Thomæ 3, contra gent. cap. 139,
ubi constituens differentiam inter illa, quæ
ab intrinseco sunt mala ; et ea quæ tantum
sunt mala, quia prohibita jure positivo, sic
ait : Non est autem simile virtutem trans­
gredi, et terminos a judice positos transire :
nam virtus «t secundum se bonum. Unde
virtutem transgredi est secundum se malum :
et ideo oportet, quod magis a virtute recedere
sit majus malum : transgredi autem termi­
num a judice positum non est secundum se
malum, sed per accidens, in quantum scilicet
est prohibitum. In his autem, qu.v sunt per
accidens, non est necessarium, quod si simpli­
citer sequitur ad simpliciter, el magis sequa­
tur ad magis ; sed solum in his, quæ sunt per
se: non enim sequitur,si album est musicum,
quod magis album sit magis musicum, sequi­
tur autem, si album est disgregativum visus,
quod magis album sit magis disgregativum
visus.
Verum contra hanc evasionem urget,
Refel­
litur. quod non obedire legi positivæ, dum urget
talis lex, nunquam potest esse licitum, ne-

quo per se neque per accidens : ergo perse
et ab intrinseco est malum operari contra
talem legem. Deinde peccatum, quod ideo
est malum, quia est contra legem positivam,
essentialiter dillinitur per hoc, quod sit contrahanc legem : sicut peccatum, quod ideo
est peccatum, quia est contra legem natu­
ralem, diflinitur per osse contra talem le­
gem :ergo esse contra legem positivam in
prædicto peccato non est per accidens, sed
omnino perse : eum nihil magis per se sii
in qualibet re, quam ejus essentia et diffi­
nitio.
28. Nec refert, quod objectum prohi­
bitum lege positiva potuerit non prohiberi,
atque adeo hujusmodi prohibitio per acci­
dens cum illo conjungatur. Quia aliudest
objectum esse per accidens prohibitum; et
aliud, quod actus voluntatis, qui versatur
circa tale objectum, secundum quod est jam
prohibitum, per accidenssit malum. Et licet
primum sit verum de objectis, quæ prohi­
bentur solo jure positivo ; secundum mani­
feste est falsum : quia supposito quod aliquod
objectum sit legitime prohibitum, quacun­
que lege id flat, per se et ab intrinseco dis­
sonat rationi appetitus talis objecti.
Potestquehoc explicari animadvertendo,
quod lex positiva non aliter prohibet actus
nostræ voluntatis (in quibus per se primo
formalis malitia invenitur) nisi prohibendo
objectum, circa quod versatur : semel autem
facta hac prohibitione, ipsa lex naturalis
prohibet, ne voluntas tale objectum attin­
gat : atque adeo ex lege positiva directe et
per se primo tantum pendet prohibitio
objecti : prohibitio vero actus voluntatis
tendentis in tale objectum potius est a lege
naturali. Ex quo fit, quod quamvis in ob­
jecto esse prohibitum sit per accidens, quia
solum oritur a lege positiva : in actu tamen
voluntatis est perse, utpote ex lege naturali
proveniens. Unde quia in iis, quæ sunt per
se, tenet illud axioma ita magis ad magis,
sicut simpliciter ad simpliciter; in illis vero,
quæ sunt per accidens, non necessario tenet :
idcirco respectu actus voluntatis optime ar­
guitur, quod si velle objectum prohibitum
per legem positivam est malum, plus velle
tale objectum erit magis malum, et minus
velle erit minus malum : ita tamen ut particulæ plus et minus præcise cadant supra
I actum voluntatis, vel supra objectum forI maliter ut prohibitum.
I
29. Ubi autem prædictæ parliculæ cadeI rent supra rem, quæ est prohibitionis ob' jectum, secundum se sumptam, axioma non

DISP. IX. DUB. II.

teneret universaliter : sive collatio fiat ad
prohibitionem; sive ad actum voluntatis,
Et ideo non valent istæ consequentias : Lege
positiva prohibitum est recedere ab Ecclesia
tempore auditionis sacri: ergo plus recedere
erit magis proh ibitu m : a ut lex jejun ii proh ibet
bis in die comedere: ergo pluries comedere
magis prohibet .‘-nam cum hæc prohibitio
respectu praedictarum rerum sit per acci­
dens, axioma non tenet. Similiter ista non
valet : Velle hanc rem, qtwo prohibetur lege
positiva, est malum : ergo velle plus de tali
re, erit magis malum, ut patet in adductis
exemplis : malum enim est velle tempore
auditionis sacri recedere ab ecclesia, non
tamen propterea est 'magis malum velle
plus recedere : quia ly magis non cadit
supra actum volendi, nec supra recessum
formaliter ut prohibitum ; sed supra ipsum
præcise secundum se. Valeret autem illa
consequentia, si ly magis applicaretur ad
actum, diceretque majorem ejus intentio­
nem, durationem, aut conatum, vel supra
recessum formaliter ut prohibitum, adden­
do majorem prohibitionem. Ut si dicas :
Velle recessum prohibitum est malum : ergo
magis velle (hoc est) diutius vel intentius velle
hujusmodi recessum erit magis malum : et
similiter valeret ista : velle recessum prohi­
bitum, est malum : ergo velle magis prohibi­
tum, erit magis malum. Et ratio est, quam
tradidimus : quia comparatio per se in
ordine ad malitam solum est inter actum
voluntatis, et objectum ut prohibitum ; non
vero inter prædictum actum et rem, quæ
est objectum, sumptam secundum se : ne­
que inter talem rem el prohibitionem.
30. Ex quibus ad testimonium ex 3 con­
EipoLitor tra gent. (quod aliis visum est difficile)
toros juxta nostram doctrinam facilis est solutio.
Ditem.
Quoniam D. Thom. non absolute negat in
peccatis, quæ sunt contra jus positivum
prædictum modum arguendi ; sed solum
quantum ad id, quod est in illis per acci­
dens : nempe quoad comparationem actus,
vel prohibitionis ad rem prohibitam secun­
dum se sumptam. Et hoc ostendit exemplo
limitis a judice statuti : cujus trangressio,
quia per accidens est prohibita, non valet :
quod si transgredi limitem est prohibitum,
ob idque dissonum rationi, magis illum
transgredi, sit magis prohibitum, aut ma­
gis dissonum : atque adeo quod si velle
transgredi, est formaliter malum ; velle
majorem trangressionem, debeat esse ma­
jus malum. Potuit enim judex determinare
suam prohibitionem ad aliquid indivisibile

2Ô3

illius transgressionis, ut ad initium, et ni­
hil amplius sub prohibitione comprehen­
dere. Sicut Ecclesia in lege jejunii determinatsuarn prohibitionem ad solam secundam
comestionem ; tertiam vero et reliquas
comprehendere noluit. Cæterum in aliis,
quæ diximus esse per se in prædictis pec­
catis, sicut est tendentia actus ad objectum
in ratione prohibiti, nequaquam D. Thom.
negat prædictum axioma ; sed magis illud
aflirmat : ut intuenti locum illum non obs­
cure constabit.
Adde, in prædicto testimonio potius fieri
sermonem de prædictis peccatis in ordine
ad æstimationem humani judicis, qui solum
considerat materialem et externam præcepti transgressionem, quæ potest in indivisi­
bili consistere, quam in ordine ad Deam,
qui attendit ad formalem et internam ma­
litiam, quæ ex multis aliis capitibus potest
crescere. Quocirca paulo superius ubi D.jj^uu
Thom. proponit contra se argumentum,
cui iu prædicto testimonio occurrit, sic ait :
Huic autem rationi videtur suffragari, quod
in humanis judiciis agitur: nam si alicui
statuatur limes, quem non transgrediatur,
nihil refert apud judicem sive multum sive
modicum sit transgressus, etc. Unde ex hoc
testimonio ad summum posset deduci, ali­
qua peccata contra jus positivum consistere
in indivisibili ex parte rei prohibitæ, aut
ex parte exterioris transgressionis, quæ in
humano judicio considerantur : non autem
absolute, el ex omnibus aliis principiis,
quæ judex divinus attendit.

§Π.
Posterior dubii pars absolvitur.

31. Dicendum est secundo, peccata contra gecnmk
jus positivum posse desumere inaequalitatem assertio,
ex eisdem capitibus, ex quibus illam desu­
munt peccata contra jus naturale. Quare
prædicta peccata possunt esse inæqualia
tam quoad malitiam positivam, quam quoad
privativam : et secundum utramque tam
ex parte objecti,quam ex parte finis, et alia­
rum circunslantiarum, quæ ex parte ob­
jecti se tenent : similiter possunt esse inæ­
qualia ex parte actus ralione inæqualis
intensionis, durationis, conatus, cognitio­
nis, etc. Probatur discurrendo per singula.
Et primo quantum ad objectum, sæpe unum 1{ali0
ex prædictis peccatis habet pejus objectum per disquam aliud, eo quod opponitur præslantiori cwsom.
virtuti : qua ratione majus peccatum est ex

parte objecti ecclesiam violare quam jeju­
nium frangere. Deinde quantum ad finem,
illud est pojus, quod ad pejorem finem or­
dinatur : et ideo pejus est violaro jejunium
ex motive operandi contra virtutem supernaturalem, quam ex motive inanis gloriae.
Ex parie vero actus, num. 26, diximus qua­
liter peccata prædicta possint esse inaequalia
ratione intentionis, d arationis, etc. 1'nde
majus peccatum est velle intense objectum
prohibitum, quam velle illud remisse : et
velle diutius, quam parvo tempore : et velle
actu perfecte libero, quam actu semiplene
deliberato, etc. Quod vero hujusmodi inae­
qualitas locum habeat tam quoad malitiam
positivam, quam quoad privativam, constat
ex dictis num. 24 et 26. Quia una ex his
malitiis fundatur in alia, et ad augmentum
vel diminutionem illius, universaliter lo­
quendo, crescit, vel decrescit. Neque quoad
hoc potest esse major difficultas in peccatis
contra jus positivum, quam in aliis, ut intuenti constabit.
Objectio. 32. Sed objicies, quod peccata contra jus
naturale possunt esse inæqualia ex parte
objecti non tantum quoad malitiam essentia­
lem : sed etiam quoad accidentalem, quæ
ex quantitate illius desumitur : ut inter furta
unum est majus alio ex majori quantitate
rei ablatæ : et peccatum impietatis fit majus
ex majori irreverentia, quæ irrogatur parenlibusjhæc autem inæqnalitas non videtur
habere locum in peccatis contra jus positi­
vum : nam qui violat jejunium, extra debi­
tum tempuscomedendo, eodem modo peccat,
sive parum, sive multum comedat : et qui
peccat, comedendo antequam celebret, non
ideo magis peccat, quia plus comedat : ergo,
etc.
Respondetur, etiam plura alia peccata
Diluitur.
contra jus positivum augeri, et aggravari ex
quantitate objecti. Nam qui carnes comedit
feria sexta, eo magis peccat, quo plus come­
dit. Et si alicui interdiceretur, ne ambula­
ret, eo gravius delinqueret, quo plus ambnD.Thom. lando procederet, ut D. Thom. ait quæst. 2
de mal. ari. 9 ad 4. Quod vero aliqua
peccata, uti sunt quæ in objectione referen­
tur, non admittant prædictam augmentum,
non est contra nos : quia non universaliter,
sed indifiinite tantum asseruimus peccata
contra jus positivum augeri posse ex eisdem
capitibus, ex quibus augentur peccata con­
tra jus naturale : ad quod sufficit, quod in
aliquibus verificetur. quicquid sit de aliis.
Ratio vero, ob quam inter peccata contra jus
positivum quædam ex quantitate objecti au-

geanhir: qaaxiam vero non: cum I a men
in peccatis cuntra jus naturale semper ex
praedicto capite crescat malitia, tacta fail
num. 29 et 30, quia nimirum cura res, quæ
lege positiva prohibetur, non sit secundum
se mala, sed ex sola legislatoris voluntate
prohibeatur ; potest prohiberi vel secundum
lotam latitudinem et augmentum, vel secun­
dum aliquam tantum rationem indivisibi­
lem pro libitolegislatoris : utsi prohibeatur
quoad initium, et non quoad progressum:
vel quoad substantiam, el non quoad quan­
titatem, etc. Cauterum res, quæ jure natu­
rali prohibentur, ab intrinseco id postu­
lant, et ideo ad augmentum rei crescit
prohibitio : quia si res per se est mala et
prohibita, oportet ut magis talis rei sit ma­
gis malum, et magis prohibitum.
§ ΙΠ.

Opinio Conradi.

33. Opposita nihilominus sententia pia- ta­
cuit Conrado super art. 2 hujus quæst.
pro ea refert Vasq. disp. 99, cap. 2. D. Thoraam 3, contra gent. cap. 139, cujus verba
explicuimus num. 30 ; citat quoque Ferraram eodem cap. ubi nihil addit verbis
D. Thoma?. Magis tamen prædictæ sententiæ favere videtur Ang. Doctor quæst. 2 de
mal. ubi ad probandum contra se'omnia
peccata esse paria, in 4 argumento sic ob­
jicit : Peccare nihil aliud est, quam transgredi
rectitudinem rationis, vel legis divinæ : sed
Si interdicatur alicui ab aliquo judice, ne cer­
tum limitem transgrediatur, non refert quan­
tum ad transgressionem, utrum in mullum
vel parum, limitem positum transeat : ergo
nihil refert quantum ad transgressionem pec­
cati, quicquid homo faciat, dummodo recti­
tudinem rationis el legis divinæ non servet.
Huic argumento duas adhibet solutiones :
et juxta secundam sic ait : Cei aliter dicen­
dum, quod in his, quæ non sunt mala, nisi
quia prohibita, qui præceplum non servat,
totaliter privat id, ad quod tenetur : sed in
his, quæ sunt mala per se, et non solum quia
prohibita, non totaliter tollitur bonum, cui
opponitur malum : et ideo tanto gravius pec­
catur, quando plus de eo tollitur. Et eodem
modo solvit praedictum argumentum in 2,
(list. 42, quaest. 2, art. 5 ad 3.
λ erum quod D. Thom. sil pro nostra sen­
tentia, docent communiter ejus discipuli,
uno excepto Conrado. Et colligitur ex doc­
trina secundi articuli hujus quaest. 73, quia
universaliter

265

DISP. IX. DUB. HI,

universaliter loquitur nulla facta distinc­
tione inter peccata, quæ sunt mala, quia
prohibita, aut quia sunt mala per so : sed
distinctionem liane, qua antea usus fuorat,
omnino hic praetermisit. Et cum in secundo
argumento eandem tetigisset difficultatem,
quam cit. loco de malo, noluit uti illa se­
canda solutione ; sed ait : Dicendum, quod
ratio illa procedit de peccato, ac si esset pri­
vatio pura. Quapropter Montes, disp. 5,
quæst. I, Alvar, disp. 131 et alii respon­
dent D. Thom, in præsenti mutasse sen­
tentiam, vel modum dicendi meliorasse.
Sed melius juxta doctrinam traditam res­
pondetur cum aliis Thomistis, S. Doctorem
ibi loqui de gravitate peccati, quæ sumitur
ex quantitate objecti, et de hac non univer­
saliter ; sed indifiinite : eo quod sunt aliqua
peccata, quorum objecta prohibentur secun­
dum aliquam rationem indivisibilem, juxta
dicta num. 30 in quibus proinde non refert,
utrum de eorum objectis parum vel multum
attingatur. Non tamen idcirco negat, vel
quod hæc eadem peccata ex aliis capitibus
recipiant inaequalitatem : vel quod dentur
plura alia etiam contra jus positivum, quæ
prædictam indivisibilitatem ex parte mate­
ris non observent.
31. Ratione etiam solet probari hæc sen­
tentia aliquibus instantiis, in quibus nihil
refert ad gravitatem peccati, utrum multum
vel parum a prohibitione recedatur : cujusmodi est violatio jejunii, quam supra teti­
gimus, et peccatum, quo quis accedit ad
Eucharistiam non jejunus. Sed ad hæc cons­
tat ex dictis num. 32 et ideo non est necesse
pro illis immorari. Circa peccatum vero
illius, qui celebrat non jejunus, observant
bene Vasq. et Montes, quod licet per se
nihil referat, sive parum, sive mullum
celebrans comederit ; per accidens tamen
potest aliquando ex hoc capite aggravari
ratione majoris irreverentiae : ut si quis ad
sacrificium accederet post nimiam potatio­
nem, vel post comestionem usque ad cra­
pulam, magis peccaret, quam si parum
comedisset aut bibisset : quia tunc fieret
major irreverentia Sacramento et sacrificio.
Hic etiam observa, quod licet doctrinam
hujus dubii specialiter peccatis commissio­
nis applicuerimus ·. idem cum proportione
dicendum est de peccatis omissionis, ad­
junctis illis, quæ diximus dub. præced.
num. 21. Disputant hic nonnulli de inae­
qualitate pœnæ damni, et de inaequalitate
peccatorum in ratione offensæ. Sed do pri­
mo dicemus infra disp. 18, de secundo vero

agendum est in tract, de Incarnat, ubi de
infinitate peccati mortalis in ratione offen­
sæ solet disputari.
DUBIUM III.

Utrum peccatum levius ex objecto possit ra­
tione circunstantiarum superare aliud ex
objecto gravius? .

*

Hæc difficultas non multum habet de re;
quamvis nec solum sit de nomine et modo
loquendi, ut aliqui autumant. Ut vero
utrunque explicemus, oportet nonnihil du­
bii titulum elucidare.

§ i-

Elucidatio tituli.
35. Statuit D. Thom. in 3 art. hujus
quæst. principalem peccati gravitatem esse
illam, quæ sumitur ex objecto (diciturque
gravitas specifica seu essentialis, eo quod
peccata ab objectis habent speciem) aliam
vero gravitatem, quæ sumitur ex circunstantiis el accidentibus, diciturque gravitas
accidentalis, esse minus praecipuam, vel
secundariam. Ex qua doctrina insurgit
difficultas, quam in titulo proposuimus: an
nimirum peccatum, quod ex objecto et se­
cundum speciem est minus grave, v. g.
furtum ; possit ratione circunstantiarum iit
ratione majoris intensionis, durationis,
voluntarii, etc., adeo crescere in malitia,
ut superet, vel adæquet peccatum ex objecto
gravius, v. g. homicidium? Est autem ser-Animadmo de circunstantiis aggravantibus intra versio.
eandem speciem : quia de circunstantiis,
quæ speciem peccati mutant, dubium non
est. quin ratione earum peccatum ex objecto
levius possit superare aliud gravius ex ob­
jecto: ut si furto, quod ex suo objecto est
levius quam rapina, superaddatur cir­
cunstantia loci sacri, quæ transfert illud in
speciem sacrilegii, majus peccatum erit
praedictum furtum,quam peccatum rapinæ :in quo omnes conveniunt. Et ratio est pers­
picua : quia hujusmodi circunstantiæ licet
respectu hujus vel illius actus, quem sup­
ponunt jam constitutum in ratione peccati,
maneant circunstantiæ;secundum se tamen
unaquæque est objectum, et potest consti­
tuere propriam speciem malitiæ. Unde
quia species ista potest esse mullo superior,
quam sit species illius peccati, quod ex ob­
jecto dicitur gravius alio, non mirum si

■
't

266

Alia
oteer·
vatia.

«

>

DE VITUS. ET PECCATIS.

hoc posterius ratione prædictæ circunstan- I
tiæ possit illuc in gravitate excedere. Cæterum circunstantiæ, quæ non mutant spe­
ciem, sunt ejusdem rationis eum suo
subjecto, et malitia desumpta ex illis tuta
continetur sub ipsa malitia specifica et
essentiali, quæ sumitur ex objecto : unde
non immerito dubitatur, an illarum gravi­
tas possit gravitatem speciei superioris su­
perare.
38. Nec loquimur de excessu præcise
quoad hanc vel illam rationem; sed abso­
lute et attentis omnibus. Si enim fieret
comparatio vel solius gravitatis essentialis
peccati speciei inferioris ad gravitatem es­
sentialem speciei superioris: vel gravitatis
accidentalis unius ad solam gravitatem ac- |
ciden talem alterius, nullum etiam remane- |
ret dubium. Nam loquendo in prima
comparatione, peccatum, quod semel est
gravius secundum speciem, semper ex hoc
capite debet esse gravius -, et quod ex spe­
cie est minus grave, semper ex hac parte
erit minus grave : quia gravitas specifica
consistit in indivisibili, sicut species, ad
quam consequitur ; et ita non suscipit magis
vel minus : unde quantumcunque gravitas
accidentalis ex circunstantiis crescat, non
propterea constituet gravius peccatum se­
cundum speciem seu essentialiter : sed
solum accidentaliter. et ex parte circunstanliarum. Loquendo vero in secunda compara­
tione. et conferendo præcise gravitatem
accidentalem unius peccati cum gravitate
accidentali alterius præcise sumpta, perspi­
cuum est quodlibet peccatum posse aliud
superare: quia quodlibet Geri potest cum
majori intensione, aut cum majori duca­
tione, aut magis voluntarie, etc., ex quibus
circunstantiis gravitas hæc desumitur. Ut
ergo sit qua?stioni locus, conferri debet
totum conjunctum gravitatis essentialis et
accidentalis peccati speciei inferioris cum
tota gravitate essentiali et accidentali pec­
cati speciei superioris : videndumque an
gravitas primi peccati, crescentibuscircunstantiis, possit ita crescere, ut superet to­
tam gravitatem posterioris,cujuscircunstan­
tiæ non ita crescant ? Et hac via constabit,
quodnam ex prædictis peccatis sit gravius
absolute, et non solum quoad hanc vel il­
lam gravitatem determinatam.
37. Quocirca non videtur rem hanc
omnino attigisse Curiel in praesenti in com­
mentario tertii articuli § 1, ubi ea ratione
probat, peccatum ex objecto levius, quan­
tumcunque ex circunstantiis crescat, non

disp. in. di;b. hi.

posse absoluto superaro peccatum ex objecto
gravius : quia tota illa gravitas, qu® ex
circunstantiis provenit in primo peccato, est
extra lineam gravitatis essentialis : et ideo
non tollit quominus praedictum peccatum
semper ex specie sit levius. Cum tamen
paulo inferius dicat, quod si in peccato
inferioris speciei utraque gravitas essentia­
lis et accidentalis consideretur, poterit abso­
lute dici gravius peccato speciei superioris,
quia conjunctum utriusque gravitatis poterit
majus in illo, quam in hoc absolute judicari.
Hic igitur auctor (alias disertissimus el
doctissimus) non omnino videtur rem atti­
gisse : quia ditlicuItas præsens non procedit
præcise de gravitate essentiali unius peccati
collata cum gravitate essentiali alterius:
neque excessus in sola hac gravitate est
excessus absolute; sed cum addito, nempe
ex parte objecti, vel quoad gravitatem essen­
tialem : unde ex eo quod peccatum supe­
rioris speciei semper quoad hanc gravitatem
inferius peccatum excedat; non debuit
inferri, quod semper excedat illud absolute,
cum ex alia parte concedatur posse pecca­
tum inferius ratione conjuncti excedere
absolute superius : de quo est tota difficul­
tas : et in hoc sensu versant illam commu­
niter Doctores.
Pro quo adhuc nota, quod licet materia, Ώ»
iis:·
de qua agimus, scilicet gravitas peccati, non
proprie pertineat ad genus physicum, sed
ad genus moris; imo sit ipsa moralitas:
attamen cum agimus de prædicta gravitate
in ordine ad ejus quantitatem et magnitu­
dinem cognoscendam, possumus loqui vel
omnino moraliter, judicando illam secun­
dum prudentis æstimationem, et appretia·
tionem : vel suo modo physice, conside­
rando præcise in esse rei et more physico
ipsum quid est talis gravitatis, seu in ordine
ad effectus physicos : ad eum modum quo
in aliis formis earum perfectionem physi­
cam metimur.

§ n.
Assertio prior pro dubii decisione.
Dicendum est primo, si loquamur de
gravitate peccatorum modo physico, consi­
derando præcise eorum magnitudinem et
imperfectionem quasi in esse rei, peccatam
ex objecto levius nequit, quantumcunque
malitia ejus crescat ratione circunstanliarum aggravantium intra eandem speciem,
superare vel adaequare peccatum gravius ex
objecto :

objecto:ut furtum, quantumcunque ratione
durationis, intensionis et similiumcircunsstantiarum in suam speciem aggravetur,
nunquam pertinget mododictoadgravitatem
homicidii. Hæc conclusio videtur expressa
['•Πμε.1), Thomæquæst. 2 de mal. art. H, in corp,
ubi ea ralione probat circunstantiarn, qua?
non mutat speciem, non posse aggravare
peccatum in infinitum , neque eflicere de
veniali mortale : Quia semper (inquit) major
est gravitas, qu:c est e;c peccati specie, quam
purest ex circunstantia speciem non consti­
tuenteergo ex mente D. Thomæ in aliquo
sensu, adeoque saltem physice loquendo,
verum esse debet, quod peccatum secundum
speciem inferius, nequit ratione eircunstantiarum adæquare peccatum speciei superioteiîfs. ris. Eandem assertionem tuentur Montes,
caul, in praesenti disp. 5, quæst. 6, num. 72, et
quoad rem Curiel, quern num. præced.
Qjv; retulimus. Vasq. cit. art. 3, in dubitatione
Min. circa doctrinam articuli. Durandus in 4,
dist. 22, quæst. 1. num. 8. Neque a prædicta
assertione, ut a nobis proposita est, dissen­
Η1Π
tiunt Cajet. Medina, Zumel, Greg. Mart, et
alii, quos pro sequenti referemus.
Probatur ratione : nulla forma, quæ
essentialiter est constituta in gradu infe­
riori, potest, quantumcunque infra suum
gradum et speciem crescat, pertingere ad
gradum formæ essentialiter superioris :
alias talis forma amitteret proprium gra­
dum essentialem, seque ipsam destrueret :
sed malitia peccati levioris ex objecto essen­
tialiter est constituta in gradu inferiori :
ergo quantumcunque infra suam speciem
crescat, nequibit pertingere physice et in
esse rei ad malitiam peccati ex objecto supe­
rioris.
39. Dices, etiam si peccatum inferioris
(ia.
speciei rn casu, quo loquimur, non amittat
gradum specificum essentialem, posse per
solam variationem et augmentum gravitatis
accidentalis pertingere ad quantitatem pec­
cati speciei superioris. Sed coritra est, quod
ρέν. gravitas accidentalis, quæ non mutat spe­
ciem, quantumcunque varietur, solum cres­
cit infra latitudinem gravitatis essentialis,
totumque augmentum illius sub hoc gradu
continetur : ergo nisi etiam gradus iste
essentialis varietur, el in superiorem trans­
feratur, nequibit tota illa gravitas gradum
essentialiter superiorem physice adæquare.
Confirmatur exemplo desumpto ex naturalibus : etenim forma inferioris speciei,
v. g. nigredo, etiam si multum intendatur,
nunquam pertinget, absolute loquendo, ad

267

perfectionem forma?speciei superioris, puta
albedinis : neque est ita perfecta simplici­
ter nigredo valde intensa, sicut albedo re­
missa : non alia ralione nisi quia totum
incrementum forma? inferioris speciei sit
infra eandem speciem :et ideo sicut species
imperfectior non adæquat gradum speciei
superioris : ita neque præditum augmen­
tum potest illam adæquare : ergo idem di­
cendum erit in gravitate et malitia peccati,
quæ sunl formæ morales, quoties de illis
agimus modo physico, et proportionate ad
formas naturales.
Confirmatur secundo etiam in aliis for­
mis moralibus, ut sunt virtutes, et earum
actus. Etenim actus inferioris virtutis,
quantumcunque intra speciem illius virtu­
tis crescat, non pertingit physice loquendo
ad perfectionem et dignitatem actus virtutis
superioris : neque aliquis dicet esse simpli­
citer ita perfectum physice actum humilita­
tis valde intensum, sicut actus charitatis
etiam remissus : ergo idem cum proportione
dicendum est in vitiis et peccatis, quæ vir­
tutibus et earum actibus contrariantur. Eo
vel maxime, quia gravitas peccati, physice
loquendo, optime consideratur et metitur
ex oppositione ad virtutem, ita ut tanta sit
alicujus peccati gravitas, quanta fuerit dig­
nitas actus virtutis, cui immediate adver­
satur : ergo sicut in virtutibus actus inferio­
ris, quantumcunque ejus bonitas ratione
circunstantiarum intra eandem speciem
augeatur, non pertinget physice loquendo
ad perfectionem et dignitatem actus virtutis
superioris : ita neque in peccatis id debet
admitti : nec videtur quoad hoc posse sutliciens disparitas inter illa assignari.

§ in.
Alia assertio ex Ang. Doctore.
40. Dicendum est secundo : peccatum ex
objecto levius potest ratione circunstantia­
rum intra eandem speciem ita crescere, ut
moraliter loquendo adæquet vel superet
gravitatem peccati ex objecto gravioris : ut
homicidium, quod ex sua specie est minus
grave,quam perjurium.potest ita augeri vel
ratione voluntarii, vel ratione intensionis,
aut duralionis, vel etiam ratione quantitatis
objecti, puta si persona occisa, sit maximae
dignitatis vel utilitatis in republica, aut si
plures occidantur, etc. ut secundum prudentis æstimationem simpliciter gravius
judicetur, et majori pcena dignum, quam
perjurium non mullum voluntarium : et

DISP. LX. DI B. HL

269

DE VITIIS, ET PECCATIS.

quod vel propter metum, vel propter inconside rati onera. aut alias similes eireunstantias allevielur ; quamvis rationem peccati
mortalis non amittat. Assertionem hanc
cwu
Sol luentur Cajet. 2, 2, quæst. 91, Solus lib.
Medm. 5, de just, quæst. IÛ, art. 3. Medina inpræZun-cL
GîVg. senti. Zu mol dub. 2, dicens oppositam esse
Mut
Gnrad. temerariam.Greg. Mart, dub.2, conclus. 5,
mVS.
Granad. tract, 3, disp, 2, n. ll.Suar. tract,
gûUs.
cwiei. 5, de peccatis sect. 2, num. 5, et plures alii.
Née dissentiunt Montes, el Curiel, quos
supra retulimus.
ι·.τι»». Probatur primo ex D. Thoma 2. 2,
quæst. 10, art. 3 ad 1. ubi sic ait : Xihil
prohibet peccatum, quod est gravius secun­
dum suum genus, esse minus grave secundum
aliquas circunstanlia^. Ubi D. Thom. proculdubio loquitur absolute : ut ita solveret
argumentum propositum sibi ex Augus­
tino, qui in lib. de baptismo contra Donalistas cap. 20, dixit nolle præcipitare
sententiam circa illam quæstionem, an ni­
mirum plus peccet pessimus Catholicus, quam
aliquis hrrdicus. in quo prætcr infideli­
tatis peccatum, non inveniunt homines
quod reprehendant? Hanc Augustini dubi­
tationem objicit contra se D. Thom. ad pro­
bandum peccatum infidelitatis non esse ma­
ximum : et respondet illam potuisse habere
locum apud Augustinum : quia licet pecca­
tum infidelitatis ex suo genere sit gravius
aliis, quæ in Catholicis inveniuntur ; ex
circunslantiis tamen possunt ita variari, ut
peccatum Catholici superexcedat. Si autem
non loqueretur de excessu gravitatis abso­
lute et simpliciter, non occurrisset argu­
mento, quod de pra?dicto excessu proce­
debat. Item quæst. 112, ari. 3, confert
peccatum intemperanliæ cum peccato timi­
ditatis: el concludit, quod intemperantia
est simpliciter majus peccatum, quam timidi­
tas. Hæc autem major gravitas intempe­
ranti® non est specifica: quia secundum
speciem gravior est timiditas, utpote quæ
opponitur præstantiori virtuti, ut dicemus
dub. sequenti ; sed est gravitas proveniens
ex circunslantiis intra eandem speciem,
scilicet ex majori voluntario: ut D. Thom.
in illo loco explicat. Eadem etiam 2, 2,
quæst. 39, art. 2, in fine corporis peccatum
schismatis, quod ex objecto minus grave
est, quam peccatum infidelitatis, dicit ab­
solute posse esse majus, propler majorem
contemptum, vel propter alias similes circunstanlias, quæ non mutant speciem.
Favet etiam quæst. 91, art. 3, et in hac
quæst. 73, art. 5, aliisque in locis.

IL Probatur dei nde ratione : quoniam Hu>.
illud peccatum moraliter est simpliciter1*'·
gravius quod est magis domeritoriiini, el b’'<
graviori pœna dignum : sed peccatum ex
objecto levius, v. g. homicidium, aut fur­
tum, potest intra suam speciem ita aggra­
vari, ut sit magis demeritoriuin, debealurque illi major pœna, quam alicui perjurio,
vel blasphemiæ : ergo, etc. Major ex eo
constat, quia cuilibet peccato debetur poena
juxta gravitatem ipsius peccati, secundum
illud Deuteron. 25 : Pro mcM.vura peccati, W·· erit et plagarum modus. El ita optimum
signum est excessus gravitatis in malitia,
excessus in gravitate ex parte pœnæ. Minor
vero facile suadetur : nam cum pœna, quæ
debetur perjurio, in casu argumenti sil
certa et determinata ; pœna autem, quæ
deberi potest furto, possit esse major el
major usque in infinitum syncategorematice, sicut ipsa malitia furti potest ratione
circunstantiarum intra suam speciem in
infinitum crescere: nulla est ratio, cur
pœna tali furto debita, non possit in casu
dubii adæquare, et superare quantitatem
pœnæ debita? perjurio.
Confirmatur: nam saltem ratione mul- ©“*·
tiplicationis non videtur posse negari, quod El'li.
L
peccatum inferioris speciei pervenire valeat
ad gravitatem peccati speciei superioris.
Quis enim dubitabit, mille homicidia simul
sumpta majorem gravitatem dicere, mo­
raliter loquendo, et majori pœna punienda
esse, quam unum perjurium? Ergo etiam
si prædicta homicidia non multiplicentur,
poterit aliquod ratione circunstantiarum
ita crescere, ut adæquet eodem modo gra­
vitatem perjurii. Patet consequentia. Tum
quia tota gravitas, quæ in pluribus illis
homicidiis divisim continetur, et multo
major potest in eodem numero peccato ho­
micidii conjungi : ut si quis eodem actu
valde intenso el multo tempore continuato
bis mille viros aut plures occideret, posset
sane hoc peccatum pluribus i Ilis homicidiis
æquivalere, vel ea superare, ut est per se
notum. Tum etiam quia quod homicidia
numero multiplicentur.non tollit quominus
tota eorum gravitas contineatur infra spe­
ciem homicidii : ergo si hoc non obstante,
potest ratione multiplicationis prædictagravitas ita crescere, ut adæquet vel superet
gravitatem speciei superioris : cur hoc ip­
sum non poterit habere ratione aliarum
circunstantiarum, quæ non minus quam
multiplicatio adaugent malitiam. Et sane
qui prædiclis circunslantiis hoc negant,
idem

'

I
*
'
!
.

I
I

1

i
!

idem negare debent numeric® multiplica­
tioni, ut intuenticonstabit : quod etiam nos
asserimus physice loquendo, ut in casu pri­
ma? conclusionis.
Eitfta. 12. Sod occurrit Vasq. ex æqualitale pœ­
næ non inferri æqualem gravitatem in pecca­
tis: quia cum pœna correspondons peccatis
respectu omnium sil ejusdem rationis, nihil
obesi quominus pœna, quæ peccato inferio­
ris speciei debetur, possit per augmentum
sui pervenire ad quantitatem pœnæ debitae
peccato superioris speciei : at vero gravitas
et malitia in peccatis cx objecto diversis
sunt diversæ rationis : et ita quantum­
cunque gravitas peccati inferioris crescat,
non pertinget ad gravitatem superioris pec­
cati.
Fnria- Hæc tamen solutio non evadit difficultatem.-nam quod prædictæ gravitates sint
diversæ rationis physice et in esse rei, non
tollit quominus moraliter loquendo adæquari possint: idque ex æqualitale pœnæ,
qua puniuntur, optime deducitur. Quia
cum in judicio divino nulli peccato major
pœna correspondent, quamsitejus gravitas ;
et cuilibet correspondent pœna suæ gravi­
tati proportionata : optime deducitur, quod
cui major pœna corresponde!, habet majo­
rem gravitatem : el cui corresponde! æqualispœna, habet gravitatem æqualera : ergo
vel non est dicendum quod peccato infe­
rioris speciei possit correspondes æqualis,
vel major pœna, quam peccato speciei supe­
rioris : vel est concedendum quod gravitas
illius possit gravitatem istius superare.
Aii» Secundo respondet, ex nostra ratione
f,w0· tantum concludi, quod peccatum inferioris
speciei possit adæquare peccatum speciei
superioris quoad rationem demeriti, ex quo
pœnæ quantitas mensuratur : quia cum de­
meritum sit generalis proprietas consequuta
ad rationem communem peccati, in omnibus est ejusdem rationis. Unde quoad hoc
non mirum, si peccatum inferioris speciei
per augmentum suæ malitiæ peccatum su­
perioris speciei adæquet.
fcfcl· Verum neque hæc solutio alicujus mo-y· menti est. Tum quia ratio demeriti non ita
est proprietas generalis consequuta ad communem rationem peccati, ut non cum spe­
ciali uniuscujusque ratione proportionelur
etadæquetur: alioqui nulla esset ratio, cur
unum peccatum esset magis demeritorium
quam aliud : ergo non stat, quod aliqua
peccata sint aequalia in ratione demeriti,
et non sint similiter æqualia aut inaequalia
in gravitate. Deinde ratio demeriti, quæ

reperilur in peccato, præcise provenit ab
ejus gravitate, et in ea fundatur: atque
adeo repugnat prædictam rationem plus
augeri aut crescere, quam quod augeatur
ipsa gravitas: igitur qui admittit peccatum
inferioris speciei posse superare peccatum
speciei superioris in demerito ; admittere
quoque tenetur, quod possit illud superare
in ratione gravitatis.
■13. Ex dictis infertur, in communi usu It,ah0'
loquendi illud peccatum absolute dicendum
gravius, quod moraliter gravius censetur,
undecunque hæc major gravitas proveniat.
Nam communis modus loquendi sequi debet
moralem et communem modum concipien­
di, et judicandi : atque adeo peccatum, quod
secundum hujusmodi judicium et concep­
tum simpliciter gravius censetur, hoc ab­
solute et simpliciter dicendum est gravius:
in quo fere omnes conveniunt.
Est autem hic observandum, non quam­
libet majorem gravitatem ratione circuns­
tantiarum suilicere, ut peccatum inferioris
speciei simpliciter censeatur gravius pec­
cato speciei superioris ; sed debet esse talis
prædictus excessus, ut secundum moralem
appretiationein superexcedat excessum in
gravitate specifica, quo superior species su­
perabat inferiorem : ubi vero ad hoc non
pertingit, peccatum, quod ex objecto est
minus grave, non dicetur gravius simpli­
citer ; sed tantum secundum quid. Quocirca
peccatum veniale, quantumcunque in in­
tensione, duratione, aut aliis circunslantiis
aliquod peccatum mortale superexcedat,
nunquam dicetur ita grave simpliciter : quia
totus ille excessus non adæquat secundum
prudentis æstimationem gravitatem speci­
ficam minimi peccati mortalis : id quod
quantitas pœnæ correspondons peccato mor­
tali et excessus ejus supra quantitatem pœ­
næ, quæ deberi potest maximo peccato
veniali, satis ostendit. Qualiter vero inter
ipsa peccata mortalia, aut inter venialia
prædiclus excessus in particulari, atque
inspectis omnibus determinari debeat, ju­
dicio prudentis relinquendum est.

♦

§ IV.
Objectiones, ct rationes dubitandi.

44. Quamvis in verbis et externa specie
dissidium esse videatur inter auctores, quos
num. 38 el 10 retulimus ; vix tamen potest
aliqua sententia ut nostris assertionibus
opposita referri. Nam qui secundam ne-

270

?-

l»E VITIIS,

gare videntur. solum asserunt primam: i physico duo netus charitatis inion:·’) ut qua­
et qui videnlur discedere a prima, solum
tuor non adæquant perfectionem unius ac­
rrnij adslruunt secundam. Unus lamen Gabriel
tus intensi ut quinque; in approbation)?
«hje.-ii.·. Vasq. reprehendit illam distinctionem du­
I am en morali el in ordine ad præiniinn il­
plicis considerationis gravitatis peccati,/>Λ^ium superant : el ideo major gloria essen­
.μϊτ, d moralilir, qua usi sumus, el utuntur
tialis dabitur pro illis simul sumptis, quam
<:uam plures. Pro quo et contra nostram
huie soli correspondent.
doctrinam objicies primo : quia dum agi­
15. Ex quo ad confirmationem difen-R<1's
dum est, sufficiens principium predict® *'*’
mus do malitia el gravitate peccatorum,
loquimur de rebus, quæ secundum se sunt
distinctionis reporiri in ipsa malitia ei “’
aliquid morale, et spectant praacisead genus
gravitate peccati, secundum quod importat
moris : ergo non bene utimur prædicta
ordinem ad distinctos offectus, vel conno­
distinctione physiir et moraliter.
tata. Si enim malitia et gravitas peccati
Cvnlr- Confirmatur: quia non apparet, a quo
consideretur in ordine ad generandum vel
sumi possit, ani penos quid attendatur præintendendum proprium habitum vitii, est
consideratio physica : quia hujusmodi ef­
dicla distinctio : cum enim lota ratio gra­
vitatis peccati sil moralis et depeiidens a
fectus oriuntur ab ea modo physico, sine
ratione, tota ejus quantitas, quocunque
relatione ad extrinsecam aestimationem vel
appretiationem. Et idem est, si considere­
modo consideretur, debet desumi et graduari ex quantitate oppositionis cum ra­
tur oppositio, el conlrarietas ejus ad actum
tione : unde sive prædicta gravitas physice
virtutis, ei efficacia quaelibet ad habitum
virtutis expellendum : aut si attendatur no­
sive moraliter consideretur, eadem debet
bilitas materiæ, circa quam ponit inordi­
mensurari regula, nempe judicio ei apprenationem, el alia hujusmodi. Unde in his
liatione recta rationis : ergo vel prædicta
et similibus rationibus, quæ sunt regula et
distinctio non debet admitti ; vel nihil
mensura gravitatis in esse physico, quan­
conducit ad rem, do qua agitur.
tumcunque peccatum inferioris speciei cres­
s-.iutio Respondet·.)r a 1 objectionem concesso an­
cat, non adæquabit peccatum speciei supe­
tecedenti, negando consequentiam : nam
rioris, nec præstare poterit aliquem ex
sicut de auro, el argento, aliisque simili­
hujusmodi effectibus. Si vero eadem mali­
bus spectantibus ad ordinem physicum,
possumus loqui vel physice, vel moraliter ;
tia et gravitas consideretur ut est per justi­
el diverso m< do de eorum perfectione in
tiam ordinabilis, el reparabilis perpœnam,
fundatque condignilatem ad illam, ut sic
una ac in alia consideratione philosopha­
mur : alqueila nunquam admittimus, quod
sumitur omnino moraliter : quia secundum
argentum, quanlumcunque in quantitate
hanc rationem dicit respectum adjudicem,
crescat, physice adæquet perfectionem auri ;
cujus est inordinationem per malitiam cau­
cum lamen moraliter et secundum pruden­
satam per pœnam adæquare, el malum
tem appretiationem piaris aestimetur copia
culpae, quod committitur voluntarie, malo
argenti, quam modica pars auri : ita de re­
pœnæ, de cujus ratione est ut sit contra
bus moralibus possumus optime cum eadem
voluntatem, resarcire el ordinare. Unde
distinctione loqui : el taliter judicium ferre
quia judex cuilibet peccato determinat lae­
de illis, ut quod in una consideratione ex­
nam juxta prudentem appretiationem ip­
cedit, in alia excedatur. 1’otestque hoc ex­
sius peccati : idcirco hæc apprelialio et
plicari in actibus bonis, et eorum morali
æslimatioest tota mensura el regula gravi­
bonitate, quæ non minus quam peccata, et
tatis illius in consideratione morali. Ex
eorum gravitas spectant ad genus moris : et
quo palet, quod diversa sit mensura et re­
tamen habet in illis locum prædicta dis­
gula gravitatis illius in hac morali consi­
tinctio. Unde quamvis actus virtutis supe­
deratione, atque in consideratione physica.
rioris, v. g. religionis, physice loquendo
Nec refert quod mensura prædictæ gravi­
semper excedat in perfectione acium infe­
tatis in ulraque consideratione est ratio el
rioris virtutis, puta justitiæ vel pietatis ;
dictamen prudentia?, cui malitia opponitur:
potest lamen aliquis actus pietatis ralione
quia ipsamet ratio potest diversimode quan­
circunstantiarum ita in bonitate crescere,
titatem peccati attendere per ordinem ad
ul moraliter et secundum prudentis appre­
diversos terminos, el connotata, seu effec­
tiationem pluris æslimalur. et majori prætus, quæ modo diximus. Et ideo ipsamet
mio dignus censeatur, quam aliquis actus
potest osso diversa in rationo regulæ et
religionis. El similiter quamvis in osse
mensu ræ.
46. Objicies

1

DISP. IX. DUB. III.
10. Objicies eccundo, quod D. Thom, ubique præfert gravitatem ex objecto aliis gravitalibus,quæproveniunt ox circunstantiis ;
ul videro est ari. 3 hujus quæstionis, ubi
ail : Quia peccata habent speciem ex objectis,
differentia gravitatis, qu.v attenditur penes
tAjtcla, est prima et principal is. Et 2,2, quæst.
103, art. 3, expresse dicit, quod gravitas,
quæ sumitur ex objecto, est principaliter in
peccato : et quod secundum eam magis pec­
catum dicitur grave, quam secundum aliam,
quæ provenit ex circunstantiis : atque hinc
deducit, quod licet peccatum Adami excircunstaulia persona? peccantis habuerit maxi­
mam gravitatem ; non tamen idcirco fuit
simpliciter gravissimum ;sed tantumsecundum quid : quia dantur alia peccata gra­
viora ex objectis. Eadem quoque 2,2,quæst.
39, ari. 2, sic. ait : Cum quxritur in communi
de duobus peccatis, quod sit gravius? intelligenda est quæstio de gravitate, quæ attenditur
secundum genus peccati. Ergo ex mente
D. Thomæ gravitas in peccatis simpliciter
debet attendi ex quantitate objecti, quicquid
sil de circunstantiis.
Confirmatur testimonio illo ex quæst. 2
de mal. quud pro prima conclusione adduxi­
mus: quod non tantum conclusionem illam
probat ; sed videtur militare contra secun­
dam. Ibi enim I). Thom. expresse dicit,
gravitatem provenientem ex circunstantiis,
quanlumcunquecrescat, non posse adæquare
gravitatem, quæ desumitur ex objecto.
Respondetur, primum ex his testimoniis
non esse coniranos : nam quod gravitas
toij. desumpta ex objecto sit prima et principaMfaa. lis, probat hujusmodi gravitatem esse primo
lococonsiderandam, et, cæleris paribus,aliis
gravioribus praeferendam : non autem pro­
bat, quod talis gravitas semper sit major
quacunque alia gravitate : aut quod si aliae
valde augeantur, non possint eam excedere.
Ad secundum ex quæst. 162, quod majorem
præse ferre videtur difficultatem, respondetur, D. Thomam ibi solum velle, quod
non qualibet major gravitas desumpta ex
hac, vel illa circunstantia constituat pecca­
tum simpliciter gravius, quamvis constituat
illud gravius secundum quid : quia totus ille
excessus potest superari a gravitate, quæ
sumitur ex objecto. Et de facto ita accidit
in peccato primi parentis ; nam excessus
ille ratione circunstantiæ personæ non fuit
tantus, ut non superetur per alia peccata
ex objecto gravissima : uti est superbia,
qua quis Deum negat, vel blasphemat (hæc
enim sunt peccata, cum quibus ibi fit com-

sc.·'.

paralio). Posset autem prædictum peccatum
vel aliud ejusdem speciei ratione illius el
aliarum circunstantiarnm adeo crescere, ut
excederet simpliciter aliquod ex objecto
gravius. Neque hoc negat Ang. Doctor, sed
loquitur de eo, quod de facto accidit : ei
quod attenta conditione status primi paren­
tis secundum communem legem potuit acci­
dere. Videantur quæ num. 43 observa­
vimus.
17. Tertius locus ex quæst. 39 seipsumTeriiimi
explicat, si attente legatur : ita enim habet :
Dicendum quod gracilas peccati dupliciter
potest considerari: uno modo secundum suam
speciem : alio modo secundum circunslantias.
Et quia circunstantiæ particulares sunt infi­
nita:, et infinitis modis variari possunt ; cum
quxritur in communi de duobus peccatis,
quod sit gravius ? Intelligenda est quæstio de
gravitate, qux attenditur secundum genus
peccati, etc. Ubi, ut vides, ratio, propter
quam D. Thom. docet, cum quæritur de
duobus peccatis, quod sil gravius? inielligendam esse de gravitate ex objecto ·. non
est quia hujusmodi gravitas sit major qua­
cunque alia ex circunstantiis desumpta :
sed quia communis quæstio non attendit
circunstantias individuates, quæ sunt incertæ, et possunt in infinitum variari ; sed
illud, quod tribuit peccato certam et deter­
minatam malitiam, sicut dat objectum. Cum
quo optime stat, ut consideratis in particu­
lari circunstantiis ind i vidualibus, peccatum
ex objecto levius posset ita aggravari, ut
simpliciter el absolute excedat peccatum ex objecto gravius. Neque hoc negat D. Thom.
sed potius innuit in fine corporis, ut expen­
dimus pro secunda assertione num. 40.
„ ,
Ad testimonium confirmationis respon- wtor
detur ibi esse sermonem de gravitate pec-ultimum,
cati physice considerata : loquitur enim D.
Thom. de illa, quatenus deservire potest ad
constituendam vel variandam speciem pec­
cati ; quod pertinet ad physicam considera­
tionem. Unde cum dicitur, quod semper
major est gravitas, quæ est ex peccati spe­
cie, sensus est, quod talis gravitas physice
loquendo habet se ut ratio superior, et con­
tinet sub se omnem gravitatem, quæ desu­
mitur ex circunstantiis, ut num. 38 el 39
explicuimus. Et ita hoc testimonium licet
probet primam conclusionem, pro qua illud
adduximus ; non convincit aliquid contra
secundam.
48. Denique objicies contra eandem se- Vltima
eundam assertionem rationem, qua aciobj';e'i‘-’·
priorem probandam usi sumus : quia tota

DE VITIIS, ET PECCATIS.
gravitas peccati inferioris speciei contine­
tur sub ipsa specie : ergo quantumcunque
crescat, semper erit inferioris rationis, ac
gravitas speciei superioris. Et confirmatur :
nam propterea dicitur, quod species sunt
sicut numeri, et quod habent inter se dis­
tantiam negative infinitam : quia quantum­
cunque inferior in sua ratione crescat,
nunquam pertinget ad gradum superioris :
sicut quanlumcunque equus crescat in per­
fectione suæ speciei, non adæquabit simpli­
citer perfectionem hominis : et quantum­
cunque nigredo intendatur, aut dilatetur,
non adæquabit perfectionem al bed inis : ergo
malitia, quæ est speciei inferioris, quan­
tumcunque intra speciem crescat, nunquam
pertinget ad quantitatem malitiæ speciei
superioris, neque illam simpliciter adæquabit. Confirmatur secundo : nam excessus
inter aliquas res simpliciter attendi debet
secundum ea, quæ sunt per se ; non vero
secundum ea, quae sunt per accidens : sed
gravitas desumpta ex objecto, est per se in
peccatis ; quæ autem ex circunstantiis de­
sumitur, est per accidens, ergo excessus
simpliciter inter illa non secundum hanc,
sed secundum illam debet attendi.
Huic objectioni ut occurrat perdoctus ju­
nior ex schola D. Thomæ (quem sequi
videtur Greg. Mart, ubi supra ante primam
conclusionem) animadvertit, in quolibet
peccato reperiri duplicem malitiam : alle­
ram communem omnibus : et alteram pro­
priam secundum specialem uniuscujusque
rationem. Communis est (inquit) ratio of­
fensæ, quæ consistit in inobedientia ad præ­
cepta Dei ; et quia hæc inobedientia est
ejusdem rationis in omnibus peccatis, etiam
est ejusdem rationis in omnibus illis hujus­
modi malitia. Propria autem malitia unius­
cujusque est conversio ad speciale ejus
objectum : quæ proinde in peccatis, quæ
habent diversa objecta, debet esse diversæ
rationis. Hæc autem specialis malitia alia
est essentialis quæ constituit ipsum pecca­
tum ; et alia accidentalis, quæ essentiam
peccati consequitur. Illa desumitur ab ob­
jecto secundum essentialem et specificam
ejus rationem : hæc vero a circunstantiis,
quæ vel ex parte objecti, vel ex parte actus
ut tendentis ad ipsum objectum, se tenent.
Loquendo ergo de prima malitia, peccatum
inferioris speciei potest adæquare in gravi­
tate peccatum speciei superioris : quia cum
hæc malitia sit ejusdem rationis in utroque,
per augmentum unius potest ad alterius
gravitatem perveniri. Loquendo autem de

;
i
ί
!
'
ί
|

malitia speciali, fatetu r prædiclus junior ob­
jectionem propositam convincere: quia talis
malitia est diversæ rationis in diversis peccatis : et ideo quuntumcunque in uno cres­
cat,nunquam ad gradum alterius pertinget,
•19. Hæc tamen solutio et doctrina non f**·
omnino placet. Tum quia ratio inobedien- ritu
tiæ et ratio demeriti non ita est communis
omnibus peccatis ut non proporlionnri de­
beat cum speciali malitia et ralione unius­
cujusque: unde vel duo peccata ad.equari non
debent in hac malitia communi ; vel debent
etiam adæqnari in propria et speciali. Tum
etiam quia cum crescit gravitas peccati spe­
ciei inferioris, non crescit (saltem per se
primo) ratione malitiæ communis ; sed
ratione propriæ et specialis : néque aliter
illa augeri, aut diminui potest, nisi juxta
hujus diminutionem, vel augmentum : er­
go non stat, quod unum peccatum superet
aliud ratione malitiae communis, et non
eodem modo excedat in malitia speciali.
Tum denique quia condignitas pœnæ non
minus fundatur in malitia speciali, quam
in malitia communi : ergo si in hac condignitate peccatum inferioris speciei polest
ratione circunstantiarum adæquare, vel su­
perare peccatum speciei superioris, etiam
poterit ipsum adaequare, vel superare in
utraque illa malitia.
Hac igitur omissa solutione, respondetur Ven
ex dictis, quod licet in physica considera- 41
tione peccati ita contingat, ut objectio pro­
posita intendit, in consideratione tamen
omnino morali aliter philosophandum est.
Unde moraliter loquendo, malitia tam com­
munis quam propria peccati superioris
speciei, et malitia inferioris quodammodo
dici possunt unius rationis, quatenus ulriusque ratio attenditur secundum idem pru­
dentis judicium : et differre solum penes
magis et minus, secundum quod praedicto
judicio magis aut minus appretiantur, majorique vel minori poena dignæ censentur :
atque ita non mirum quod per augmentum
unius possit alia adæquari, vel superari.
Per quod patet ad primam confirmationem:
nam etiam illa ratio procedit præcise secun­
dum considerationem physicam.
Ad secundam respondetur gravitatem de­
sumptam ex circunstantiis, licet physice lo­
quendo quodammodo sit per accidens in pec­
cato ; in morali tamen consideratione et
appretiatione non minus esse per se, quam
quæ sumitur ex objecto : et ideo prudens ju­
dex in punitione peccati, et determinatione
pœnæ non minusattendit unam,quam aliam.
DUB. IV.

DÎSP, IX. DUB, IV.

DUBIUM IV.

I ’Irum illud peccatum nil (/ravius sec undum
speciem, quod opponiturprxstanliuri virtuti?
Quamvis non possit certa regula deter­
minari, quodnam peccatum in particulari
absolute sil gravius : quia, ut dictum est,
aequalitas et excessus in gravitate absolute
loquendo dependet ex circunstantiis, quæ in
infinitum variari possunt ; gravitas tamen
essentialis et specifica in quolibet peccato
estcerlael determinata : sicut est ipsa peccati
species, quam consequitur, et supra quam
fundatur. Unde pro hujusmodi gravitate
specifica non repugnat assignari universalis
regula, ex qua certo et infallibili ter ejus
quantitas in singulis peccatis possit inves­
tigari. Quærimus igitur, num hujus rei
sufficiens ratio esse possit oppositio et con­
trarietas ad perfectiorem, vel minus per­
fectam virtutem ? Et quia (ut D. Thom. in
præsenti art. -1 animadvertit) oppositio
inter virtutem et peccatum est duplex : alia
immediata et directa; alia ex consequenti
et ex parte effectus, vel ut loquitur S.Doctor,
secundum quondam extensionem virtutis co­
hibentis peccatum, el secundum hanc poste­
riorem quanto virtus est major, tanto solet
minutioribus etiam peccatis opponi : dubii
titulus non de ea, sed de prima intelligen­
dus est.

§1.
Communis assertio ratione Ang. Doctoris
fulcitur.
50. Dicendum est, illud peccatum esse
gravius secundum suam speciem, quod di­
recte opponitur majori virtuti. Assertio hæc
' Mos. desumitur ex Philosopho libr. 8 Ethic.
W-is-cap. 10, ubi inquit, quod pessimum optimo
contrarium est. Optimum autem (subsumit
D. Thom.) in moralibus est maxima virtus :
pessimum cero gravissimum peccatum. Ergo
ex mente Philosophi quo major est vir­
tus, eo peccatum illi oppositum secun­
dum suam speciem debet esse gravius.
Eandem assertionem statuit D. Thom. art.
1 hujus quæst. et quæst. 2 de mal. art. 10,
ubi sic ait: Gravitas ergo peccat i,(piam habet
ear specie sua, attenditur ex parte objecti sive
materia : el secundum hanc considerationem
gravius peccatum dicitur ex suo genere, quod
majori bono virtutis opponitur, etc. S. Doctor.,Ri rem sequuntur communiter ejus expositoïe.f. res in præsenti, ubi Conrad. Medina, Cu-

Salmant. Curs. theolog., tom. VII.

.

273

riel, Zumel, Alvar. Martinez. Montes, super curie!,
citatum art. 4, et plures alii. Probatur ra- ^'J^·
lione, qua utitur D. Thom. in præsenti, ubi Mart.'
ita loquitur: Virtuti opponitur aliquod peccatum uno quidem modo principaliter et di­
recte, quod scilicet est circa idem objectum,
nam contraria circa idem sunt : et hoc modo
oportet, quod majori virtuti opponatur gra­
vius peccatum: sicut enim ex parte objecti
attenditur major gravitas peccati ; ita etiam
major dignitas virtutis: utrumque enim ex
objecto speciem sortitur, ut ex supradictis
patet. Linde oportet quod maxinve virtuti
directe, contrarlelur maximum peccatum,
quasi maxime ab eo distans in eodem ge­
nere, etc.
L t autem vis et efficacia hujus rationis Auimad
percipiatur, animadvertendum, est, quod vcrs’°
peccatum et virtus directecontraria, debent
habere eandem materiam circa quam, seu
idem objectum materialiter et in esse rei
sumptum : ita ut res, quæ est objectum
unius, sit etiam objectum alterius, quam­
vis sub diversa ratione ·. nam contraria de­
bent versari circa idem, licet diverso modo.
Hac ratione temperantia et intemperantia
directe contrariantur, quia habent eandem
materiam circa quam, utriusque enim ob­
jectum sunt passiones concupiscibilis, quas
temperantia ad medium rationis reducit;
et intemperantia a prædicto medio extrahit.
E contra vero intemperantia et fortitudo
non sunt directe contraria, quia versantur
circa distinctas materias, nempe intempe­
rantia circa passiones concupiscibilis ; for­
titudo vero circa passiones irascibilis, ut
D. Thom. docet supra quæst. 66, art. 1.
Consistit autem contrarietas peccati et vir­
tutis, supposita maleriæ identitate, in eo
quod prædictam materiam opposito modo
respiciunt : nam virtus respicit illam, ac­
cedendo ad medium constitutum per ratio­
nem, et prosequendo illud ; peccatum vero
recedendo a tali medio, et evertendo ipsum:
aut si virtus per modum accessus et prosequutionis ; peccatum per modum fugæ
et recessus, ut disp. 1, dub. 2, magisexplicuimus.
51. Ex quo fit, quod sicut dignitas virtu- proce­
tis attenditur ex dignitate materiæ, circa 'luitur
quam versatur, ita ut illa sit præstantior 'r‘R‘
virtus, quæ respicit nobiliorem materiam,
ita gravitas specifica peccati desumi debet
ex ejusdem materiæ dignitate et nobilitate:
et ideo illud peccatum secundum speciem
erit gravius, quod versatur circa nobilius
objectum ex parte materiæ, et quod in ma-

18

DE VITIIS, ET PECCATIS.

j. llv;
u

*

L

teria secundam se præstantiori el aliiori,
evertit mediam rationis, et a regula ejus
recedit. Et ratio videtur perspicua : nam
sicut magis est juxta rationem servaro ejus
regulam et mediam in materia nobiliori,
magisque rationis participe, quam in minus
nobili, et quæ minus rationi appropinquat :
sic magis est contra eandem rationem, ma­
gisque illi repugnat derelinquere ejus me­
dium el regulam in illa materia, quam in
ista. Quo enim materia nobilior est, el ma­
gis ex se rationi et fini ejus conjuncta ; eo
magis debetur illi mensura et regula ipsius
rationis: fitque proinde major inordinatio,
cum privatur tali regula, vel contra eam
respicitur.
Bxpli- Potestque hoc aliqualiter ex plicari ex illis,
quæ disp. 3, num 9, diximus : ubi ea ra- ,
tione probavimus potiorem esse in mali- :
tia actum, quam habitum vitiosum circa
idem objectum, quia actus secundus ra­
tione suæ majoris actualitatis magis de­
terminatus est ad bonitatem, strictiusque
illam exigit quam habitus: et eo ipso repu­
gnat magis illi, quam isti opposita malitia
ei privatio rectitudinis. Ita ergo in præsenti
accidit : nam quo aliqua materia est nobi­
lior, el habet majorem conjunctionem ad
rationem et ultimum finem-, eo stictius pos­
tulat, ul in ejus attingentia medium et regalaipsiusrationis observetur : coque magis
illi repugnat oppositus modus attingendi,
qui est per recessum a prædicto medio et
regula. 1 nde sicut virtus, quæ in materia
nobiliori servat prædictam regulam el me­
dium. est nobilior el magis consona rationi,
quam quæ in materia minus nobili id præstat : et hac ralione fortitudo, quæ habet pro
materia passiones irascibilis, est nobilior
temperantia, quæ habet pro materia pas­
siones concupiscibilis, quia irascibilis nobi­
lior est el vicinior rationi et ejus fini, quam
concupiscibilis : ita vitium vel peccatum,
quod in materia præstantiori prædictum
medium et regulam evertit, deterius est,
el magis rationi repugnat, quam quæ id
eificiunl in materia minus nobili.
52. Ex hoc facile est percipere vim ratio­
FûriiUtur nis D.Thomæ, quam majoris claritatis gra­
ratio. tia possumus reducere ad hanc formam.
Illud peccatum est gravius secundum suam
speciem, cujus objectum in ratione objecti
ipsius peccati pejus est, el magis repugnans
rationi : sed peccatum quod opponitur præstanliori viriati, habet pejus objectum, et
magis rationi repugnans : ergo est gravius
secundum speciem. Major constat : nam

cum gravitas specifica peccati præcisesuma­
tur ab objecto, nulla alia regula potest pro
illius quantitate assignari, nisi quantitas
malitia?, et deordinationis ipsius objecti.
j
Minor autem ex dictis esi perspicua. Tum
quia objectum peccati,quod opponitur pras·
tantiori virtuti, ponit inordinationem circa
nobiliorem materiam, cum eam ponat in
materia nobilioris virtutis, cui prædictum
peccatum opponitur : unde eo ipso dicit ma­
jorem inordinationem, majoremque discon­
venientiam. et repugnantiam ad rationem:
nam hujusmodi disconvenientia et inordi­
natio crescit ex materiæ nobilitate et digni­
tate. Tum etiam quia quo aliqua virtus est
nobilior, eo tam ipsa quam oppositum pec­
catum versantur circa materiam magis affi­
nem rationi et ejus fini ; cui proplereama­
gis debita est rectitudo et commensuralio
ipsius rationis; magisque opposita incommensuratio repugnat : ergo sicut virtus,quæ
attingit hujusmodi materiam, ponilque in
ea praedictam commensurationem, habet
nobilius objectum, et est perfectior virtus
ex sua specie : sic etiam oppositum pecca­
tum, quod talem commensurationem des­
truit, affertque oppositam incommensurationem, habebit pejus objectum, et erit
secundum speciem gravius. Tum denique
quia quo magis aliquod.objectum est proportionatum cum regula rationis in ordine
ad virtutem, eo majorem improportionem
habet cum eadem regula in ordine ad oppo­
situm peccatum : ac proindequantum boni­
tatis objectivae habuerit, ut est altingibile
per actum virtutis, tantum afferre debet
malitiae objectiva?, ut est atlingibile perac­
tum vitii oppositi : tanto ergo prædictuin
objectum habebit esse pejus in ratione ob­
jecti peccaminosi, quanto fuerit melius in
ralione objecti virtutis : atque adeo quanto
virtus, quæ circa illud versatur, fuerit per­
fectior. Hac ratione Deus respectu actus odii
maximam habet incommensurationem, et
improportionem in ratione objecti, quia
respectu actus charitatis et dilectionis dicit
maximam proportionem et commensura­
tionem : tanloque magis ei repugnat odium,
quanto major amor illi debetur. Universaliterque loquendo, quanto aliquod objectum
fuerit prosequutione et amore dignius,
tanto illi repugnat opposita fuga et odium :
et quantum bonitatis objectiva? affert res­
pectu illius, tantum dicit oppositæ malitiæ
I respectu istius.
I
53. Potestque hoc confirmari et explicari vd
animadvertendo, quod objectum virtutis,et uobjectum

DISP, IX. DUB. IV.

I

vbjectum vitii contrarii respiciunt eandem
materiam ; differunt vero formaliler in ra­
tione objectorum : quia in illa materia, in
qua virtus ponit a-qualitatem el commen­
surationem cum ratione : vitium hujusmodi
aequalitatem destruit, et ponit oppositam
incommensu ration em : et sicut prædicta
materia constituitur in ratione objecti specificativi virtutis per prædictam commensu­
rationem, ita per oppositam incommensurationem constituitur formaliter in ratione
objecti vitii. Ex quo fit, quod sicut inaequa­
litas et incommensuratio, quam ponit vi­
tium in illa materia, non est minor quam
opposita commensuralio et aequalitas, quam
ponit virtus : ita prædictum objectum non
minus dissonat rationi inesse objecti vitii,
dut attingibile est per actum peccati, quam
consonat illi in ratione objecti virtutis, et
utestattingibileper actum bonum. Si igitur
in hac ratione fuerit melius, et idcirco spe­
cified nobiliorem virtutem : consequens
fit, ut in illa priori sit pejus, tribuatque
speciem gravioris peccati.
Ali Confirmatur secundo : nam peccatum,
quodcontrariatur perfectiori virtuti, ex sua
specie habet destruere et corrumpere majus
bonum, cum destruat et corrumpat medium
ipsius virtutis: ergo ex sua specie est gra­
vius, et deterius peccatum.

bonitas et rectitudo ipsius virtutis. Hac
ratione licet chantas sit perfectissima vir­
tus ; odium proximi, quod ei opponitur,non
est gravissimum peccatum : quia non con­
trariatur illi directe, ut tendit in Deum
objectum primarium, sed ut tendit in objec­
tum secundarium. Quæ est expressa doc­
trina D. Thornæin præsenti art. 4 in solut.D.Thom.
ad 3, eamque aperlius tradidit 2, 2, quæst.
39, art. 2, ubi docet, schisma, quamvis op­
ponatur charitati, esse minus peccatum
quam infidelitas. El in 3 argumento ita
objicit:.Majori malo majus bonum opponitur,
ut patet per Philosophum in 8 Ethic, sed
schisma opponitur charitati, qux est major
virtus (piam fides, cui opponitur infidelitas,
ut ex prxmissis palet : ergo schisma est majus
peccatum (piam infidelitas. Respondet vero :
Ad tertium dicendum, quod charitas habet
duo objecta : unum principale, scilicet bonita­
tem divinam ; et aliud secundarium, scilicet
bonum proximi: schisma autem et alia pec­
cata, qux fiunt in proximum, opponuntur
charitati quantum ad secundarium bonum,
quod est minus, quam objectum fidei, quod est
ipse Deus. Et ideo ista peccata sunt minora,
quam infidelitas. Sed odium Dei, quod oppo­
nitur charitati quantum ad principale objec­
tum, non est minus.
55. Secundo observandum valde est, atsecumii.
peccatum, quod opponitur inferiori virtuti,
non etiam includat oppositionem cum alia
§ Π.
virtute superiori : nara tunc ratione hujus
inclusi posset prædictum peccatum superare
Observationes pro pleniori intelligent ία
illud, quod majori virtuti opponitur. Unde
assertionis.
adulterium, quod castitati opponitur, se­
fnn, 54. Pro pleniori autem intelligenlia ascundum suam speciem gravius est quam
:&r· sertionis quædam observare opus est : ex
furtum, quod opponitur justitiæ; quamvis
Win.
rein quibus objectiones, quæ contra nos fieri
hæc sit perfectior virtus quam illa : quia
possunt, facile diluentur. Observandum est
etiam in adulterio simul cum oppositione ad
ergo primo, quod cum dicimus illud pecca­
castitatem clauditur oppositio ad ipsam jus­
tum esse gravius secundum suam speciem,
titiam. Similiter licet prudentia sit nobilis­
quod opponitur perfectiori virtuti, inlellisima inter virtutes morales ; non idcirco
gendum est de oppositione secundum objec­
quodeunque peccatum prudenliæ opponitur,
tum primarium et principale talis virtutis:
habet esse gravius aliis peccatis, quæ virtu­
si enim peccatum opponitur virtuti solum
tibus moralibus conlrariantur : quia etiam
quoad objectum secundarium, non idcirco
in hujusmodi peccatis includitur oppositio
erit gravius, quia talis virtus sil perfectior.
ad prudentiam, et aliqua ratio imprudenEt ratio est : quia virtus non habet, quod
tiæ. Sicut enim (ait D. Thom. 2, 2, quæst. D T11,1Uh
sit perfectior, ex ordine ad objectum secun­
53, art. 2), prudentia participatur quodam­
darium; sed ex ordine ad primarium, a
modo in omnibus virtutibus, in quantum est
quo suam sumit perfectionem et spe­
direction earum: ita et imprudentia in omni­
ciem : quare nisi peccatum opponatur vir­
bus vitiis et peccatis. Nu\[uin enim pecca­
tuti, quatenus tendit in hoc objectum pri­
tum potest accidere, nisi dt defectus in aliquo
actu rationis dirigerais : qUO({ pertinet ad
marium ; non opponitur illi formaliter ut
prudentiam. Desu\Qj|UrqUe jlæc observatio
perfectior est, adeoque non desumet ex hac
ex eodem Ang. Dpctprp 2, 2, quæst. 94,
oppositione tantam gravitatem, quanta est

27ό

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ari. 3, ubi ea ralione probat, idololatriam,
quæ opponitor religioni, esso gravius pec­
catum infidelitate, desperatione, et aliis,
quæ virtutibus theologicis contrahantur:
quia in ipsa idololatria includitur etiam
- oppositio ad praedictas virtutes. Et in solut.
ad l, sic ait: Dicendum quod idololatria prrsupponil interiorem infidelitatem, et adjicit
exterius indebitum cultum. Ubi observat
Cajet, quod D. Thom. loquitur de peccato
idololatria? non praecise secundum id, quod
addit supra peccatum infidelitatis, per quod
aprædicto peccato distinguitur, qua ratione
soli religioni opponitur : sed secundum to­
tum : quod claudit et præsupponit : quo
modo includit etiam ipsum peccatum infi­
delitatis, et oppositionem cum fide. Qui
enim cultum veri Dei idolo offert, ipsum
Deum verum negat, et alium Deum sibi
constituit. Quod etiam videre est in mul­
tis aliis peccatis, ut infra magis declara­
bitur.
Tenu. 56. Tertio observari debet, ut peccata,
inter quæ fit comparatio, habeant eundem
modum oppositionis ad virtutem : ita quod
aut utrunque opponatur illi contrarie: aut
utrunque privative: adeoque vel utrunque
sit peccatum commissionis ; vel utrunque
omissionis. Si autem unum sit commissio­
nis, quod opponitur contrarie, et aliud sit
omissionis, quod opponitur tantum priva­
tive ; valde probabile est, quod etiam si
hoc posterius perfectiori virtuti opponatur,
poterii esse minus grave quam illud : quia
diversus iste modus oppositionis mutat non
parum eorum gravitatem. Nam oppositio
privativa etsi tollat rectitudinem virtutis ;
non tamen ponit in ejus materia aliquam
inordinationem, aut iiicommensurationem
cum ratione, sicut ponit oppositio contraria.
Unde malitia objectiva illius materiæ dis­
tincto modo et in longe diverso gradu attin­
gitur, et participatur per unam ex praedictis
oppositionibus, ac participatur per aliam :
quia per oppositionem contrariam attingitur
adæqqate, et complete totaque prædicta ma­
litia in actum peccati derivatur : per pri­
vativam vero solum attingitur initiative et
iuadæquate. Quocirca probabiliter dici po­
test, peccatum homicidii, quod justitiæ op­
ponitur, esse gravius secundum suam spe­
ciem, quam omissio sacri, quæ opponitur
religioni, quamvis religio sit perfectior,
quam justitia.
quid
Quarto observant nonnulli, ut actus vir# lutis, quæ minus perfecta dicitur, non sit
magis debitus, quam actus virtutis perfec­

tioris : nam tunc ratione hujus majoris
debiti erit gravius peccatum agere contra
illam, quam contra islam. Hæc tamen con­
ditio nec videtur multum ad rem, neque
omnino recte assignatu: ad summumquo
potest deservire pro peccatis omissionis:
nam peccata commissionis eodem modo
aggravantur ex oppositione ad præsluntiorem virtutem, sive ipsa virtus aut ejus ac­
tus sint parum, sive multum debita. Imo
etiam si nullus actus talis virtutis absolute
sit debitus : quia cum hujusmodi peccata
non consistant in carentia alicujus aclus
debiti ; sed in eo quod ponunt in materia
opposita? virtutis positivam inordinationem,
ut explicuimus a n. 50, non refert ad eorum
gravitatem utrum aliquisaclus prædictævir­
tutis sit debitas, aut magis debitas; sed
utrum materia, in qua inordinationem
constituunt, sit secundum se nobilior, ma­
gisque rationi, et fini ultimo conjuncta;
cui proinde magis deordinatio repugnet.
57. In peccatis autem omissionis videtur
habere locum prædicta conditio : eo quod
consistunt in carentia actu debiti : et sicut
cæteris paribus eo sunt graviora, quo aclus,
qui omittitur, perfectior est; ita quo prædictus actus strictiori jure debetur. Videturque hæc doctrina D. Thomæ 2, 2, quæst.d.^
105, art. 2, ubi postquam dixit inobedientiam posse aggravari ex duobus capitibus:
uno modo ex parte praecipientis, ita ut
quanto superior est, qui præcipit, tanto ei
inobedientem esse sit gravius; subdit :
Secundo ex parte præceptorum : non enim
præcipiens æq militer vult impleri omnia, qux
mandat. Magis enim unusquisque præcipiens
vult finem, et id. quod est fini propinquius:
et ideo tanto est inobedientia gravior, quanto
præceptum, quod quisque prxterit, magis est
de intentione illius, qui præcipit, etc. Verum
si res attentius consideretur, manifeste
constabit, quod neque pro hujusmodi pecca­
tis (saltem universaliter loquendo) assi­
gnanda sit prædicta conditio. Nam licet
admittamus, tunc peccatum omissionis esse .
gravius, quando actus omissus est magis
debitus: attamen quod prædictus actus
magis debeatur, non aliunde provenire
potest (saltem loquendo in ordine ad præ­
cepta Dei) nisi quia in se esi perfectior, et
spectat ad nobiliorem virtutem. Cujusoplimam rationem tradit Ang. Doct. loco nuper
cit. ubi sic ait : In præceptis quidem Ikil'A
manifestum est. quod quanto præceptum datur
de meliori, tanto est ejus inobedientia gravior:
quia cum voluntas Dei per se feratur ad
bonum ;
f

DISP. IX. DUB. IV.

bonum ; quanto aliquid est melius, tanto Dtus
vult illud magis impleri, etc. Non igitur in
ordino nd divina præcepta hæc duo conjungi
possunt, ut actus in se sit perfectior : et non
eo ipso (si seined sub præcepto cadat) stric­
tiori jure debeatur. Superline igitur assi­
gnatur ista conditio, etiam pro peccatis
omissionis, quæ Dei præceptis opponuntur.
Posset vero prædicta conditio sustineri
in humanis præceptis, quia voluntas legis­
latoris humani non semper magis fertur in
majus bonum; neque illud, quod melius
est,semper magis præcipit. Et ideo loquendo
de peccatis omissionis, quæ hujusmodi præ­
ceptis contrahantur, admittimus doctrinam
istius observationis : sicut eam admittit
l&i Ang. Doctor loco cit. ubi post verba modo
relata inquit : Voluntas autem hominis non
semper magis fertur in melius : et ideo ubi
obligamur ex solo hominis præcepto, non est
gravius peccatum, ex eo quod majus bonum
præteritur; sed ex eo quod præteritur illud,
quod est magis de intentione prxeipientis, etc.
Dices, etiam in ordine ad præcepta Dei
non semper actum perfectioris virtutis esse
magis debitum : nam virginitas perfectior
est simplici castitate; et non propterea est
magis debita. Similiter religio est nobilior
quam justitia : et nihilominus præceptum
de aliquo actu justitiæ aliquando strictius,
obligat quam præceptum alicujus actus reli­
gionis. Unde judex, cui ex officio incumbit
providere bono civitatis, aliquando strictius
ad id tenetur, quam ad audiendum sacrum,
qui est actus virtutis religionis : et ideo ubi
utrunque praestare non posset, debet prælina.ferre actum justitiæ. Respondetur negando
antecedens, supposito quod uterque actus sit
praeceptus : unde strictius tenetur virgo
abstinere a fornicatione, quam soluta non
virgo : sicut gravius peccatum est stuprum,
quam simplex fornicatio. Adde peccata
contra castitatem et contra virginitatem non
esse peccata omissionis; sed commissionis.
In peccatis vero commissionis non atten­
ditur (saltem per se primo) ad majus debi­
tum ex parte opposilæ virtutis; sed ad
excellentiam et præstantiam materiæ, ut
explicuimus.
58. Per quod patet ad illud de actibus
justitiæ et religionis. Aliud enim est, quod
urgente præceplo de aliquo actu justitiæ,
præceptum de actu religionis non obliget :
aliud vero, quod urgente utroque præcepto,
strictius obliget præceptum justitiæ, quam
religionis. Primum est verum, et multoties
contingit : potuit enim legislator, urgente

277

præcepto de aliquo actu inferioris virtutis,
nolle obligare ad actum cum eo incompossibilem, etiamsi sit virtutis superioris.
Secundam autem manifeste est falsum -,nam
suppositoquod præceptum religionis obliget,
strictius obligat, quam præceptum particu­
laris justitiæ : majusque peccatum est ex
specie sua omittere actum religionis, v. g.
sacrum, aut solutionem decimarum, quando
ad id aliquis tenetur, quam omittere actum
debitum ex justitia commutati va vel distri­
buti va.
Denique observandum est, ut compara- uitim
tio, quæ fit inter peccatum, quod opponituran’mad'
perfectiori virtuti ; et illud, quod opponitur c 10’
minus perfectae, inteliigatur non absolute;
sed dumtaxat quoad malitiam et gravitatem
specificam, ut initio dubii tetigimus : aut
quod si inteliigatur de gravitate absolute,
cætera sint paria : nam ut ex doctrina dubii
præcedentis constat, peccatum ex objecto
levius, adeoque oppositum minori virtuti,
potest ratione circunstantiarum ita crescere,
ut absolute ada?quet vel superet peccatum
gravius ex objecto, et quod majori virtuti
opponatur. Ex qua observatione non erit
difficile explicare aliqua D. Thomæ, et alio­
rum Patrum testimonia, in quibus peccata
opposita inferioribus virtutibus præferunt
non semel peccatis, quæ virtutibus supe­
rioribus contrahantur : frequenter enim
loquuntur non de sola gravitate specifica,
et cæteris paribus; sed absolute de tota
gravitate reperta in peccato, undecunque
proveniat.

§ III-

Quæ obstent nostræ assertioni?
59. In oppositum nostræ docti næ indinant recentiores nonnulli, de quorum nu- Lona.
mero sunt Vasq. in præsenti in annotatio- sabs.
nibus ad art. -1, num. 29, Lorca disp. 29,
memb. 2, Salas tract. 13, disp. 5, sect. 3,
et alii : qui adhuc suppositis his, quæ ob­
servavimus, non admittunt, peccatum op­
positum perfectiori virtuti esse semper se­
cundum speciem suam gravius ; sed alias
adhibent limitationes et modificationes ,
quæ neque apud D. Thomam habent suffi- prjraa
ciens fundamentum, nec cum ejus ratione objectio
et doctrina possunicohærere. Quicquid vero cx D·
sit dedicendi modis, nobis obstare videtur Thom*
S. Doctor 2, 2, quæst. 118, art. 7 ad 1, et
in hac 1. 2, quæst. 81, art. 4 in solut. ad 1,
ubi dicit non oportere quod principalia vi

ëMM

DE VITIIS, ET PECCATIS.

< f

11

1

tia opponanturprincipalibus virtutibus.El in
hac quasi. 73, art. 2 ad 3, quod etiam si
virtutes essrn/ pires, non sequeretur vitia esse
paria: ergo inæqualitas in gravitate ex
parte peccati non bene attenditur ex oppo­
sitione ad inæquales virtutes.
iW
Confirmatur ex Chrysostomo homil. 68
mitio
ad populum : ubi avaritiam, quæ opponitur
eodem liberalitali, dicit esse majus peccatum, quam
ct« furtum et rapina, quæ opponuntur juslitiæ.
Cfcrys. Et similiter D. Thom. 2,2, quæst. 135, art.
1, in solut. ad 3. parvificentiæ, quæ magni­
ficentiae opponitur. præfert illiberalitatem:
constat autem liberalitatem non esse ita
perfectam virtutem, sicut justitia et ma­
gnificentia. Item glossa Levit. 15, et Zachar. 5, idololatriam dicit esse gravissimum
omnium peccatorum. Et idem dicit de blasphemia glossa Isai. 18 et nihilominus reli­
gio aut fides, quibus hæc peccata contra­
hantur, non sunl maxima? omnium virtu­
tum : nam major est charitas : ergo, etc.
Diluitur.
60. Respondetur ad primum testimo­
nium, in utroque illo loco per principalia
vitia non intelligi vitia majora aut gra­
viora ; sed vitia capitalia, quæ aliorum
sunt causa? et radices : non autem oportet,
quod omnia hujusmodi vitia sint aliis gra­
viora : ut loquens de gula docet D. Thom.
2, 2, quæst. 148, art. 5 ad 2. In secundo
testimonio inlelligendus est de aequalitate
virtutum non secundum suas rationes spe­
cificas ; sed secundum quod in statu per­
fecto prudentia informantur, et in ea connectuntur, ut ex contextu constat.
Diluitor
Ad confirmationem dicendum est, Chryrôotir- SOS[0mum non loqui de avaritia, ut præηκ,,ι°' cise sistit intra suum genus ·, sed ut transit
etiam ad genus injustitia?, furando et ra­
piendo sine verecundia et timore, ut ejus
verba satis ostendunt : sic enim habet :
Nam et avarus rapax, fur est et latro, illo
longe deterior, quanto et violentior. Ille nam­
que tum latendo, tum nocte grassarido mul­
tum de facinore succidit, ulpofe qui vereatur
ct timeat peccare : hic autemperfricata fronte,
nudo capite, per medium forum res omnium
rapit, se furem simul exhibens et tyrannum,
Chrys. etc. Ad id vero, quod D. Thom. ait de illi­
beralitate respectu parvificentiæ. constat ex
dictis num. 55, quia illiberalitas quodam­
modo parvificentiam includit. et se habet
ex additione ad illam. Nam illiberalis eo
ipso non potest esse magnificus·, parvificus
autem potest esse liberalis. Unde ratione
ejus, quod illiberalitas includit, opponitur
etiam magnificentia?, et ratione ejus, quo i

addit, parvificentiam superat. Nisi malis
dicere, quod Ang. Doctor in hoc loco
non anteponit illiberalitatem parvificentiæ
quoad gravitatem specificam ; sedquoadali­
quam gravitatem accidentalem, quæ ratione
objecti extrinseco difficilioris diminuitur,
juxta ea, quæ inferius trademus. Ad alia
quoque duo de idololatria et blasphemia
desumpta ex illis glossis constat ex dictis
num. 55. Quamvis etiam possit dici, quod
in prædictis glossis non fit comparatio ad
peccata, quæ sunt contra Deum, et oppo­
nuntur immediate virtutibus theologicis;
sed ad alia, quæ homo committit in proxi­
mum, aut in se ipsum, quæ solum contra­
hantur virtutibus moralibus.
61. Deinde objicies, quod intempérant ia
est gravius peccatum, quam timiditas, ul0^·
tradit D. Thom. 2, 2, quæst. 142, art. 3, el
i nihilominus fortitudo, cui timiditas oppo­
nitur, est major virtus quam temperantia,
ut habet S. Doctor supra quæst. G6, art. 2,
et 2, 2, quæst. 123, art. 12, et quæst. 5, de
virtut. art. 3.
Confirmatur primo : nam plura peccata Wa
opposita prudentiæ, ut consideratio, neglîgentia, et similia non sunt ita gravia sicut
aliqua, quæ opponuntur temperantiae : et
tamen prudentia est longe major virtus :
ergoetc.Confirmatursecundo .-quiaschisma,
invidia, odium proximi, et alia hujusmodi
contrahantur charitati, et non propterea
sunt ita gravia sicut infidelitas, et despe­
ratio, quæ fidei et spei opponuntur : e contra
vero superbia appellatur a D. Thoma 2, 2,
quæst. 162, art. 6, gravissimum peccato­
rum : et tamen humilitas, cui opponitur,
non est maxima virtutum, ut docet eadem
2, 2, quæst. 161, art. 5, ergo, etc.
Ad hanc objectionem (prætermissasolu-^1*
tione Gabrielis Vasq. quæ non est ad rem)
respondetur cum .Medina, Curiel, Zumel,
Greg. Mart, et aliis ex Thomistis : nee non
cum Sayro in clavi reg. lib. 8, et cum Fran­
cisco de Herrera disp. 32, quæst. 4, pecca­
tum intemperantiæ, ut sistit præcise intra
hoc genus, non essegravius timiditate quan­
tum ad malitiam specificam el essentialem
desumptam ex proprio et formali objecto;
sed quantum ad malitiam accidentalem,
quæ desumitur ex aliquibus circunstantiis :
maxime vero ex ratione voluntarii, ad
quam D. Thom. in prædicto loco totum
excessum intemperantiæ supra timiditatem
reducit ; non autem ad objectum specificativum et formale.
^62. Verum contra hujusmodi solutionem
insurgunt

DISP. IX. DUB. IV.

insurgunt duo non parum difficilia. Primo
qnod Aug. Doctor in loco allegato ex 2, 2,
loquitur tam de gravitate, quæ desumitur
ex objecto, quam de illa, quæ desumitur ex
circunstantiis, ut verba ejus in principio
corporis illius articuli satis ostendunt : sic
’T-^ enim ait : Dicendum quod unum cilium po­
test alteri comparari dupliciter : uno modo ex
parte ipsius mater ix vel objecti : alio modo ex
jxirie ipsius hominis peccantis. Et utroque
modo intemperantia est gravius vitium, quam
timiditas, etc. Ergo non recte exponitur de
sola gravitate accidentali. Secundo quod
timiditas intra suum genus quantumcunque
crescat, non pertingit ad gravitatem peccati
mortalis : et ideo necessenon est hujusmodi
peccatum in confessione aperi re: cum tamen
plura peccata ex his quæ opponuntur tem­
perantia?, ex proprio genere sint mortalia :
ut patet in fornicatione, adulterio, et simi­
libus : ergo ex objecto, et non tantum ex
circunstantiis habent ista esse graviora.
Tbdj. Respondetur ad primum, D. Thomam
<*· per gravitatem ex parte materiæ vel objecti
non intelligere gravitatem specificam et
essentialem·, sed gravitatem accidentalem
desumptam ex aliquibus circunstantiis objectivis. Sicut enim malitia augetur, et mi­
nuitur ex aliis circunstantiis, quæ tenent se
ex parte principii agentis, augentque, vel
diminuunt rationem voluntarii, ut est ma­
jor vel minor impetus alicujus passionis,
major vel minor ignorantia, vel cognitio,
etc. sic etiam diminui et augeri potest ex
majori vel minori arduitate et difficultate
extrinseca objecti : et ex eo quod prædictum
objectum vel ejus oppositum magis vel
minusnecessarioappetitur. Hæc enim major
aut minor difficultas vel necessitas extrin­
seca ex parte objecti, refundit in actum
peccati plus minus de ratione voluntarii,
atque ita auget vel minuit gravitatem ejus
accidentalem. Unde quia mortis et tormen­
torum pericula, circa quæ est timiditas,
difficillimum est aggredi, eo quod appetitus
conservandi vitam habet esse maxime ne­
cessarius, et ex alia parte timores et tristitia? valde diminuunt cognitionem, et men­
tem hominis quodammodo obstupefaciunt :
econtravero respectu intemperantiæneque
ex parte objecti, neque ex parte principii
adest aliquid, quod voluntarium ita dimi­
nuat, ut intuenti constabit: idcirco vitium
intemperantiæ dicitur a D. Thoma gravius
in malitia accidentali, quam timiditas tam
ex parte materiæ vel objecti : quia ex ulroquecapilein hoc diminuitur voluntarium,

279

sicut in illo augetur. Tantusque est intem­
perantiæ excessus in hac gravitale acciden­
tali, ul absolute possit dici gravius pec­
catum, quarn timiditas·, etiamsi hæc in
gravitate specifica et essentiali superexcedat.
63. Desumitur autem hæc solutio ex ipsoD.Ttwm.
contextu: nam postquam dixit D. Thom.
quod intemperantia est gravius vitium quam
timiditas tam ex parte materiæ vel objecti,
quam ex parte peccantis, subdit rationem,
dicens: Primo namque ex parte mater ix:
nam timid itas refugit pericula, mortis, ad qux
vitanda inducit maxima necessitas conservandx vitx : intemperantia autem est circa
delectationes, quarum appetitus non est adeo
necessarius ad vitæ conservationem : quia ut
dictum est, intemperantia magis est circa
quasdam oppositas delectationes seu concu­
piscentias, quam circa concupiscentias seu
delectationes naturales. Quanto autem illud,
quod commovet ad peccandum, videtur esse
magis necessarium, tanto peccatum levius est.
Et ideo intemperantia est gravius vitium,
quam timiditas ex parte objecti, sive materiæ
ntoventis, etc. Ubi ut vides, totum excessum
gravitatis intemperantiæ ex parte objecti
supra timiditatem reducitur ad hoc, quod
objectum istius, seu id, quod ad timendum
inducit, magis necessario movet ; minusque
proinde relinquit voluntarii et libertatis,
quam objectum movens in intemperantia.
Idem colligitur ex solut. id 1, ubi propo­
sita fuerat hæc objectio : Timiditas opponitur
fortitudini, qux est nobilior virtus, quam tem­
perantia, cui opponitur intemperantia, ut ex
supradiclis patet: ergo timiditas est majus
vitium quam intemperantia. Et respondet idem.
D. Thom. Ad primum dicendum, quod excel­
lentia fortitudinis supra temperantiam potest
considerari dupliciter: uno modo ex parte
finis, quod perlinet ad rationem boni, quia
scilicet fortitudo magis ordinatur ad bonum
commune quam temperantia. Ex hac etiam
parte timiditas habet quondam excellentiam
supra intemperantiam: in quantum scilicet
per timiditatem aliqui desistunt a defensione
boni communis. Alio modo ex parte difficul­
tatis: in quantum scilicet difficilius est subire
pericula mortis, quam abstinere a quibusdam
delectationibus: et quantum ad hoc non opor­
tet quod timiditas prxcellat intemperantiam.
Sicut enim majoris virtutis est non vinci a
fortiori; ita etiam e contrario minoris vitii
est a fortiori vinci, et majoris vitii a debi­
liori superari. Quibus in verbis observan­
dum est, quod cum D. Thom. loquitur de

DE VITIIS. ET PECCATIS.

',/r

objecto fortitudinis, et timiditatis in ordine
ad finem, præponit illud objecto temperan­
ti? : et sicut ex hac parte tribuit fortitudini
praecellentiam supra temperantiam ; sic
etiam timiditati tribuit excessum supra in­
temperantiam. Tunc vero anteponit intem­
perantiam timiditati, cum loquitur de
prædictoobjecto in ratione difficilis, difficultateproveniente ab extrinseco motivo: quod
est amor delectationum, vel conservandi
vitam. Constat autem, quod neque prædictæ
virtutes, neque opposita peccata sumunt
bonitatem et malitiam specificam per se
primo ab objecto in ratione facilis vel diffi­
cilis ab extrinseco: alias fortitudo, quæ
habet objectum omnium difficillimum, esset
secundum suam speciem maxima virtutum,
nt D. Thom. arguit eadem 2, 2. quæst. 132,
art. 12. Excessus ergo fortitudinis supra
temperantiam, et timiditatis supra intem­
perantiam, quem D. Thom. vocat ex ordine
ad finem, est excessus essentialis, et de­
sumptus ex proprio earum objecto secundum
rationem specificativam : excessus vero for­
titudinis supra alias virtutes, el intemperanliæsupra timiditatem ralione facilitatis,
vel difficultatis extrinsecæ objecti, est ex­
cessas accidentalis : quamvis talis condi­
tionis, ut ralione illius superet intempe­
rantia excessum essentialem timiditatis, ila
ut omnibus inspectis, absolute dici possit
majus vitium.
Eepliea. 64. Neque obstat, si dicas, quod finis, de
quo D. Thom. loquitur, est finis extrinsecus
distinctus ab objecto fortitudinis : ergo ex­
cessus fortitudinis supra temperantiam, et
timiditatis supra intemperantiam desump­
tus ex ordine qd hunc finem, potius est exEner- cessus accidentalis. Respondetur enim, quod
Tatur· ut in tract.de bonit. elmalit, disp. 3, dub. 1,
diximus, hoc est speciale in fortitudine, ut
essentialiter respiciat aliquem finem exlrinsecuni : non quasi ab illo immediate specificelur;sed quia ut proprium objectum for­
titudinis consistat, necessarius est prædictus
finis per modum bonificantis materiam, ut
loquitur Cajet. 2, 2. quæst. 12-1, art. 3, non
enim posset esse laudabile subire mortis
pericula, nisi esset alius extrinsecus finis,
puta charitatis, vel justitiæ, etc. qui illam
sufferentiam rectificaret, et bonificaret, efiiceretque materiam congruam fortitudini,
ut cit. loco magis explicuimus. Unde quia
fortitudinem ordinari ad bonum commune
sicut ad finem bonificantem, magis quam
ordinatur temperantia; arguit in objecto
speeificativo fortitudinis excessum supra

DISP. IX. DUB. IV.
mortalia, convenit illis, quin simul cum
oppositione ad temperantiam includunt
oppositionem ad justitium, vel alias virtutes
temperantia perfectiores, aut ad aliquid
altius virtute. El de adulterio perspicuum
esi, cum in eo fiat injustitia conjugi : sicut
in stupro el raptu virginis fit injuria aut
ipsi, aut patri : in ineæstu vero fit irreve­
rentia sanguini ; quod pietati repugnat : et
sic do aliis.
De simplici autem fornicatione docet D.
Thom. 2, 2, quæst. 151, art. 2, incorpore,
et ad -1, quod habet rationem mortalis, qua­
tenus importat deordinalionem, quæ vergit
in nocumentum vitæ ejus, qui est ex tali
concubitu nasciturus : seu quatenus per
Min tollitur certitudo, et impeditur bona
educatio prolis procreandae : quod etiam
Mta.reducitur ad injustitiam. Neque obstat (in­
quit) si aliquis fornicando, sufficienter pro­
videat proli de educatione, quia id, quod cadit
sub legis determinatione judicatur secundum
id, quod communiter accidit ; et non secundum
id, quod in aliquo casu potest accidere. Et
quæst. 2, de mal. ari. 10, hoc ordine distin­
guit peccatorum gravitatem ex oppositione
ad diversa bona diversarum virtutum : ut
primum locum teneant peccata, quæ sunt
immediate contra virtutes theologicas, utpote contra bonum ipsius Dei : deinde pec­
cata, quæ committuntur in proximum, et
repugnant justitiæ ; inter quæ illud est gra­
vius, quod majori bono proximi opponitur:
sicut homicidium, quod opponitur vitæ ac­
tuali, gravius est fornicatione, quæ solum
opponitur vitæ in potentia : et fornicatio
gravior est furto et rapina, et aliis hujus­
modi, quæ in externis tantum bonis proxi­
mum laedunt. Quod totum declarat Ang.
Doctor his verbis : Gravius peccatum dicitur
ex suo genere, quoti majori bono virtutis op­
ponitur : unde cum bonum virtutis consistat
inordinatione amoris, ut Augustinus dicit;
Deuiri autem super omnia diligere debeamus ;
peccata, qua sunt in Deum, sicut idololatria,
blasphemia, et hujusmodi, secundum suum
genus sunt reputanda gravissima, /nter pec­
cata autem, qux sunt in proximum, tanto
aliqua sunt aliis graviora, quanto majori
bono proximi opponuntur. Maximum autem
bonum proximi est ipsa vita hominis, cui
opponitur peccatum homicidii, quod tollit ac­
tualem hominis vitam ; el peccatum luxuriæ,
• quod opponitur vitæ hominis in potentia,
quia est inordinatio quxdam circa actum ge­
nerationis humanx. Unde inter omnia pecca­
ta, qux sunt in proximum, gravius est homi­

objectum specificativuin temperantia?: id­
circo excessus ipsius fortitudinis supra
temperantiam, adeoque timiditatis supra
intemperantiam, qui ex connulatione prædicli finis attenditur, est excessus essentia­
lis, utpole desumptus immediate ex materia
et objecto essentiali fortitudinis el timidi­
tatis, licet connotando prædictum finem. El
hoc forte voluit Cajet, cit. quæst. 14’2, art. 3,
quem non satis intelligentes Vasq. et alii in
præsenti repugnant.
Ad secundum principalis impugnationis
dicunt nonnulli, quod etiam timiditas po­
test esse peccatum mortale, si materia sit
gravis : puta si quis propter timorem mortis
vel tormentorum neget fidem, vel tradat
civitatem. Sed hæc solutio non satisfacit :
quia neque timiditas, neque aliud peccatum
fortitudini oppositum præcise intra suum
genus habet quod repugnet charilati, neque
est contra bonum Dei aut proximi : quod
est de ratione mortalis peccati : sed consis­
tit in sola inordinatione circa passiones
irascibilis : sicut gula consistit in deordinalione passionum concupiscibilis : ergo
sicut hæc propter hanc rationem non attin­
git intra suum genus ad rationem mortalis,
ita neque illud attinget. Adde quod si prae­
dicta peccata præcise intra suum genus pos­
sent esse mortalia, deberent, supposita gra­
vitate materiæ, explicari in confessione :et
ita ille, qui negavit fidem propter tormenta,
teneretur utrunque seorsum fateri : siqui­
dem utrunque esset speciale et distinctum
peccatum mortale. Quod tamen nullusdicet:
nam id potius esset excusare peccatum in­
fidelitatis, quam majus vel distinctum pec­
catum mortale confiteri.
65. Quare omissa hac solutione, respon- Vfn
detur ex doctrina Thomistarum et aliorum, «ίεκ.
quos num. 61 citavimus, quod neque etiam
peccata temperantiæ opposita, ut sistunt
præcise intra genus intemperantia?, habent
pertingere ad gravitatem peccati mortalis:
sicut dictum est de peccatis contra fortitu­
dinem. Et ratio utrobique est eadem, et est
jam tradita : quæ si in peccatis fortitudini
oppositis vim habet, eo quod sistunt in
deordinalione passionum irascibilis : a for­
tiori idem convincere debet in oppositis
temperantiæ, quæ secundum quod ei dum­
taxat opponuntur, sistunt in deordinalione
passionum concupiscibilis ; nec charitati
sive quoad bonum Dei, sive quoad bonum
proximi repugnant. Quod vero peccata
contra castitatem, aut contra aliquam aliam
partem temperantiæ sint ex suo genere
mortalia.
■I

281

cidium secundum suum genus : et secundum
locum tenet adulterium, et fornicatio, et hu­
jusmodi peccata carnalia : tertium autem
lucum tenet furtum, et rapina, el hujusmodi,
per qux in exterioribus bonis Ixditur proxi­
mus. In singulis autem horum generum sunt
diversi gradus, in quibus mensuram peccati
secundum genus suum oportet accipere, se­
cundum quod bonum oppositum magis vel
minus per charitatern debet amari, etc. Ubi,
ut cernis, inter peccata, quæ sunt in proxi­
mum, adeoque justitiæ opponuntur, nume­
rat fornicationem, et alia peccata luxuriæ :
quia licet non noceant vitæ actuali ; nocent
tamen vitæ in potentia.
66. Nec refert, si urgeas primo, quod septicaproles, quæ nondum genita est, sicut nul­
lum habet jus ut generetur, ita neque ut
generetur modo congruo suæ educationi :
ergo sive hoc, sive illo modo generetur,
nulla potest ei fieri injustitia. Deinde pec­
catum contra naturam, quod inter omnes
luxuriæ species est gravissimum, non po­
test hoc habere ex oppositione ad justitiam :
tum quia nulla ibi expectatur proles, cujus
educatio possit impediri : tum etiam quia
prædictum peccatum ex specie sua est gra­
vius qualibet injustitia ; imo est gravius
sacrilegio, juxta doctrinam D. Thomæcit.
quæst. 15-1, art. 12, constat autem, quod ex
oppositione ad justitiam non posset habere
tantam gravitatem : ergo, etc. Ad hæc :
inebriatio, quæ ex specie sua est peccatum
mortale, non opponitur justitiæ ; sed dum­
taxat temperantiæ, et sobrietati : ergo suf­
ficit oppositio ad has virtutes, ut sit culpa
mortalis.
Respondetur ad primum concedendo, Euosimplicem fornicationem non esse formali- ^lur
1er injustitiam, ut replica convincit : habet priuia'
tamen inordinationem, quæ intra genus
luxuriæ æquivalet injustitiæ : et ideo potest
dici injustitia xquiva lenter, et virtualiter :
quatenus ponit circa actum generationis
humana? talem inordinationem, quæ infert
damnum proli nascituræ. Neque ad hoc
necessarium esi, quod in ipsa prole detur
actuale jus ad generationem, vel debitam
educationem : nam. ut diximus, hæc non
est injustitia formalis, quæ requirit prolem
actu existentem, cum actuali jure ut non
laedatur; sed vidualis dumtaxat, et per
æquivalentiam : ad quam sufficit jus late
sumptum, quod habet ipsa humana natura
ad sui congruam et debitam dilatationem,
ratione cujus lex naturalis unicuique prae­
cipit. ul ex suppositione quod det operam

282

DE VITHS, ET PECCATIS.

generationi hamanæ, hoc fiat servatis omnitrariaiur rationi, quam quod ad horam usum
bns, quae ipsa generatio, et bonum prolis
rationis aufert. Usus enim rationis potest esse
procreandae requirit.
et bonus, et ma Ius, qui tollitur per ebrietatem.
Püakar
iHati de peccato contra naturam dicas,
Sed bona virtutum, qu.r tolluntur per ea, qwe
iNBIK3i· hujusmodi peccatum includere ex una parte
contrariantur rationi, sunt semper bona.
eandem oppositionem virtualem cum justi­
Primam confirmationem principalis obtia. quam simplex fornicatio : quoniam
jectionis num. 61 propositam solvit D. ,fv>
Thom. 2, 2, quæst. 119, ari. 3, dicens, quod ,·Χ
actus ille, quantum est ex se, tendit etiam
ad generationem humanam : et non minus,
omnia vitia prudentiae opponuntur ; sicut el
sed multo magis quam vagus concubitus
omnes virtutes a prudentia diriguntur, Et
obstat educationi prolis; pro cujus genera­
ideo vitium ea? hoc ipso quod opponitur soli
tione, et non ad alium usum semen huma­
prudenti.v, levius reputatur. Quam doctri­
num institutum est a natura. Ex alia quoque
nam num. 55 magis explicuimus. Ad
parte addit oppositionem ad aliquid aliius
secundam respondetur per ea, quæ num. 54
virtute, quia opponitur ipsi bono speciei
observavimus. Ad illud autem de superbia
humanæ, et naturali ordini communi, ad
respondet Ang. Doctor loco ibidem cit. ex
quem virtutes ordinantur, et qui a Deo
quæst. 162, in solut. ad 2 : Dicendum quod
immediate procedit. Quod recte vidit D.
oppositio vitii ad virtutem attenditur secun­
D.Pmm. Thom. cit. art· 1*2. ex quæst. 154, ubi
dum objectum, quod consideratur ex parte
gravitatem praedicti peccati supra omnes
conversionis. Et secundum hoc superbia non
alias luxuriæ species; imo supra homici­
habet, quod sit maximum peccatorum ; sicut
dium, et sacrilegium deducit ex hac oppo­
nec humilitas, quod sit maxima virtutum
sitione in solut. ad 1, ubi sic ait : Dicendum
sed cx parte aversionis est maximum, utpote
quod sicut ordo rationis est ab homine; ita
aliis peccatis magnitudinem prxstans. Nam
ordo naturas est ab ipvj ïk<>. Et ideo in pec­
per hoc ipsum infidelitatis peccalum gravius
catis contra naturam, in quibus ipse ordo
redditur, si ex superbia contemptu procedat,
nature violatur, fit injuria ipsi Deo, etc. Et
quam si ex ignorantia, vel infirmitate prove­
in solut. ad 2 : Dicendum, quod etiam vitia
niat. Consistit autem hujusmodi excessus
contra naturam sunt contra Deum, ut dictum
superbiæ ex parte aversionis in eo, quod
est : et tanto sunt {/raviora tanquam sacrilegii
aversio et separatio a Deo, quæ in aliis pec­
corruptela, quanto ordo natui:r humanæ indi­
catis se habet per accidens, et præter inten­
tus, est prior et stabilior piam quilibet alius
tionem ; in superbia se habet per se, et
ordo superadditus.
intenditur a peccante : intendit enim super­
Diluitur
07. Per qitod patet ad aliud de ebrietate :
bus Deo non subjici , nullumque habere
'ertia. non enjm hujusmodi peccatum pertingeret
supra se : quia in hoc ipso propriam excel­
ad mortale,si sisteret in oppositione ad tem­
lentiam apprehendit.
perantiam. et deordinalione circa potum :
sicut gula, quæ ponit inordinationem circa
§ IV.
cibum, ad id ex suo genere, attenta praecise
lege naturali, non pertingit .-sed quia privat 1
Alix objectiones.
usu rationis, adeoque opponitur bono talis |
usus, quod est altius virtute humana, et
68. Tertio objicies, quod respectu ejus- Tfrù
D.Tiiom-ejus principium. Unde D. Thom. 2, 2, I dem virtutis non semper illud peccatum estobjwt?·
quæst. 150, art. 2, ea ratione probat ebrie- j majus, quod opponitur perfectiori actui
tutem esse peccatum mortale : Quia secun- ! ipsius virtutis : ergo nec respectu diversa­
dum eam (inquit) homo volens et sciens privat
rum illud erit semper gravius, quod contrase usu rationis, quo secundum virtutem ope- ! riatur virtuti nobiliori. Consequentia vide­
ratur, et peccata declinat. Quomodo autem ' tur perspicua a paritate rationis. Antecedens
ebrietatis peccatum, quod adeo excellenti
vero suadetur : nam diligere inimicos ex
bono opponitur, non sit omnium gravissi­
charitate perfectior actus est, quam diligere
mum ; neque ita grave, sicut plura alia,
amicos, juxta illud Malth. 5 : ,$’i diligitis^}
quæ determinatis virtutibus contrariantur, ' eos, qui vos diligunt, quam mercedem habe­
explicat art. '3 ad 2, his verbis : Dicendum
bitis, etc. Diligite inimicos vestros, etc. et
Weui. qIKK/ bonum rationis impeditur dupliciter :
tamen odium inimici minus peccatum est,
uno modo per id, quod est contrarium rationi :
quam odium amici. Deinde perfectior actus
alio modo per id, quod aufert usum rationis.
gratitudinisest retribuere beneficium,quam
Plus autem habet de ratione mali id. quod con­
illud dumtaxat recognoscere : et nihilomi­
nus

DISP. IX. DUB. IV.

283

nos ex parte ingratitudinis majus peccatum I ex additione ad illam. I-nde e contrario
est non recognoscere, quam non retribuere,
odium vel non dilectio amici claudit odium
juxta doctrinam I). Thoma? 2, 2, quæst. 107,
inimici, vel ejus non dilectionem : et ratione
art. 2. Præterca nobilissimus actus fidei et
hujus, quod includit, potest esse gravius
fortitudinis est martyrium, et confiteri
peccatum quam odium, aul non dilectio so­
fidem in tormentis : non est autem gravis­
lius inimici, juxta ea quæ num. 55 dixi­
simum peccalum contra prædictas virtutes
mus. Quod recte observavit D. Thom. in 3,
negare fidem in tormentis, quod martyrio
dist. 30, quæst. 1, art, 3 ad 7, ubi sic ait: Di- Nem.
opponitur : nam majus peccatum est ultro
cendum quod in illis, qu:r. se habent secundum
et sine tormentis illam abjicere : ut docet
additionem unius ad alterum, est consequen­
D. Hieronymus super ad Galat. 1, et est per
tia in contrario ; non consequentia in ipso.
so notum.
Unde quia conatus, qui est in dilectione ini­
cete Confirmatur : quodiam sæpe eidem vi rmicorum, se habet ex additione ad illum, qui
tuti, el secundum eundem actum opponunest in dilectione amicorum: ideo sicut diligere
lurdislincta et inaequalia peccata : ut libe—
inimicum est majoris meriti, secundum quod
ralitati, cujus actus est dare quod oportet,
est major conatus : ita dimittere dilectionem
opponitur per excessum peccatum prodiga­
amicorum est magis malum. Videatur qiiæst.
litatis, quæ dat plus quam oportet ; et per
2 de verit. ari. 8.
defectum peccatum avaritia?, vel illiberali­
Per quod patet ad secundam probatio­
tatis, quæ dat minus quam oportet : ergo
nem : nam beneficium non recognoscere
major vel minor gravitas horum pecca­
includit a fortiori illud non retribuere : et
torum non sumitur ex oppositione ad vir­
ideo non mirum quod sit pejus. Ad tertiam
tutem.
respondetur, negare fidem sine tormentis
69. Ad objectionem respondetur negando
accidentaliter dumtaxat esse gravius, quam
·.'«■ antecedens. Et ad primam probationem
negare illam in tormentis, non autem ex
■■-· dicendum est ex doctrina ejusdem D. Tho­
parte objecti : sicut etiam solum accidenta­
mæ 2, 2, quæst. 27, art. 7, dilectionem
liter est melior actus confitendi fidem in
amici, quantum est ex parte objecti, per­
tormentis, quam actus confitendi illam sine
fectiorem actum esse, quam dilectio inimici :
tormentis. Potest etiam dici, quod illud
Qui« amicus (verba sunt D. Thomæ) et me­
primum peccatum habet se ex additione ad
lior est, et magis conjunctus: unde est materia
secundum : quia qui absque tormentis negat
magis conveniens dilectioni : et propter hoc
fidem, a fortiori negaret in tormentis.
actus dilectionis super hanc materiam melior
70, Ad confirmationem occurrunt bene Solutio
est: unde et ejus oppositum est deterius. Ve­
Zumel,
et Alontes. quod cum duo iieccata 5on'
«
. ·
t
urum*
rum tamen est, quod dilectio inimici præeidem actui virtutis, unum per excessum, linn;.
eminet ut in plurimum ex alio capite dilec­
et aliud per defectum opponuntur, illud est
tioni amici, nimirum ex parte rationis
secundum speciem gravius, quod magis a
diligendi. Quia dilectionis amici (prosequi­
virtute distat, et quod cum illa habet mino­
tur D. Thom.) potest esse alia ratio quam
rem similitudinem. Quare in oppositis libe­
Deus: sed dilectionis inimici solus Deus est
rali tati majus peccatum erii avaritia,quam
ratio. Secundo quia prxsupposito, quod uter­
prodigalitas : quia cum ad liberalitatem
que propter Deum diligatur, fortior ostendi­
magis pertineat dare,quam retinere; magis
tur esse Dei dilectio, qux animum hominis ad
est contra illam, et longius distat nimium
remotiora extendit, scilicet usque ad dilectio­
retinere, in quo superat avarus ; quam nimis
nem inimicorum : sicut virtus ignis tanto
dare, in quo superabundat prodigus. Quæ
ostenditur esse fortior, quanto ad remotiora
est expressa doctrina D. Thomæ 2, 2,quæst. D. Thom.
diffundit suum calorem, etc. Hic autem ex­
119, ari. 3, aliisque in locis. Videatur etiam
cessus ex parte solius rationis diligendi non
quæst. 116, ubi ea ratione probat, litigium
conducit ad majorem malitiam actus oppo­
secundum suam speciem esse gravius pec­
siti : quia oppositio odii proximi cum chacatum quam adulatio : quia virtus amicitiæ
ritate non est directe et per se respectu
cui utrunque opponitur (ait) principalius
tendit ad delectandum, quam ad contristan­
rationis formalis diligendi, quæ est diversa
dum. Et ideo litigiosus, qui superabundat in
bonitas; sed respectu boni creati, quod de­
contristando, gravius peccat quam placidus,
bemus in proximo non odisse, quodque est
vel adulator, qui superabundat in delectando.
objectum secundarium charitatis.
Ad cognoscendum autem quibus virtuti-Doctrim
Adde quod dilectio inimici includit vel
bus, aut quibus earum actibus magis opsupponit dilectionem amici : et ita habet se

es i

DE VITUS, ET PECCATIS.

ponamur peccata, quæ sunt secundani ι
excessum, quam illa, quæ sunt secundum
defectum·, et e converso, observandum est
cum D. Thoma quæst. 2, de mal. art. G,
quasdam virtutes principalius ordinari ad
refrænandum et compescendum appetitam:
quasdam vero ad impellendum, et confir­
mandum. Primi generis sunt temperantia,
castitas, humilitas, mansuetudo, el alias
hujusmodi : praesertim quæ passiones con­
cupiscibilis moderantur. Secundi vero per­
severantia, fortitudo, magnanimitas, et
similes : maxime quæ sunt circa passiones
iraseibilis. Illis ergo virtutibus, quæ pri- |
mario ordinantur ad refrænandum, et com­
pescendum, dissimilius est, et magis repu- |
gnans peccatum secundum excessum : ut 1
temperantia», et castitati magis repugnat I
intemperantia, et luxuria, quam insensi­
bilitas : el humilitati magis dissimilis est !
superbia, quam pusillanimitas. E contra
vero virtutibus, quæ sunt ad confirmandum
et impellendum, magis dissimilia sunt, et
magis repugnant peccata secundum defec­
tum. quam secundum excessum. Unde j>erseverantiæ minus dissimileest vitium per­
tinaciae, quam vitium, quod D. Thom. 2, 2,
quæst. 138, art. 1, appellat mollitiem. quo
aliquis de facili a bono recedit propter aliqua
difficilia quæ sustinere non potest. Et for­
titudini magis repugnat timiditas, quam
audacia: et sic de aliis. An sit vero doctrina
hæc universalis, et teneat in omnibus, alibi
examinabitur.
Objectu»
71. Quarto objicies argumentum, quod
iroaria. sibi proponit D. Thom. in præsenti art. 4,
quia de ratione virtutis est, quod sit circa
difficile : et ideo illa debet esse perfectior
virtus, quæ est circa magis difficile : sed
peccatum circa difficile est minus peccatum :
minus enim peccat, qui defecit in re diffi­
cili, quam qui defecit in re facili : ergo
minus peccatum est, quod opponitur majori
d.tiwui.virtuti. Respondet autem his verbis : Di­
cendum quod majori virtuti. qux est circa
bonum magis difficile, contrariatur directe
peccatum, quod est circa malum magis diffi­
cile: utrubique enim invenitur qu.rdam emi­
nentia, dum ostenditur voluntas proclivior in
bonum, vel in malum, ex hoc quod di/ficultate non vincitur.
Quæ solutio difficilis apparet : nam idem
Idem.
D. Thom. 2, 2, quæst. 142, art. 3. exeo pro­
bat peccatum timiditatis habere minorem
malitiam, quam peccatum intemperantiæ,
quia versatur circa rem magis difficilem, ut
supra vidimus : et concludit iu solut. ad 1 :

Sicu/ enim majoris virtutis est non vinci α
fortiori : ita etiam a contrario minoris vitii
est a fortiori vinci, et majoris vitii a debiliori
superari. Quodel ratio ipsa videtur suadere:
nam ubi major est difficultas, facilius ani­
mus oneri succumbit ; el ita defectus esi
minus voluntarius, adeoque mimis culpa­
bilis. Eo præsertim quia si virtutem el bo­
num operari est arduum, facile erii ab ilis
dellecli, el in opposita vitia prolabi : ergo
difficultas objecti potius diminuit, quamaggravet peccatum.
72. Nihilominus tamen verissima est Ce*i
solutio et doctrina D. Thoinæ, eamque satisZaa:1
juxta mentem ipsius tuentur Curiel in prae­
senti in comment, art. 1, §3,elZumeldub. 1,
circa finem. Pro cujus intelligenlia ani­
madvertendum est. quod objectum alicujus
actus vel habitus duobus modis potest dici
difficile. Vel ab intrinseco ex magnitudine^'
operis. Vel extrinseco propter aliquod mo- w
livum avertens a tali objecto, el inclinansjj^
ad oppositum. Primo modo illud objectum *&·
dicitur difficilius in ordine ad prosequutionem virtutis, quod secundum se est perfec­
tius, altius, et nobilius : tantumque habet
difficultatis et arduitatis, quantum excellen­
tiae et perfectionis (non ita quod difficultas
sil causa majoris perfectionis; sed potius
major perfectio constituit majorem difficul­
tatem). Unde quia Deus, ut .est attingibilis
per charitatem, est objectum perfectissimum
et altissimum ; idcirco est objectum maxime
arduum : et actus charitatis, qui circa illum
versatur, est opus secundum se omnium
difficillimum : ut docet D. Thom. in 3,
dist. 30, art. 1 ad 5. Respectu vero vitii illud
objectum dicitur intrinsece difficilius, quod
magis repugnat rationi, majoremque inor­
dinationem, el malitiam objectivam clau­
dit. Quia cum nihil appetatur nisi sub ra­
tione boni; tanto minus habet aliquod de
ratione appetibilis, lanioque difficilius ex
parte sua appetetur ; quanto plus habet de
ratione mali. Eo præsertim quia cum ma­
lum morale secundum se repugnet naturali
inclinationi voluntatis, quæ est ad bonum
honestum, ut explicuimus disp. 2, ratione
hujus inclinationis redditur appetitui diffi­
cile: eteodifficilius, quo magis prædiclæin­
clinationi repugnat, atque adeo quo plus ha­
bet malitiæ et disconvenienti® ad rationem.
Quare cum malitia objecti vitiosi crescat ex
nobilitate mater iæ, circaquam ponitur inor­
dinatio, ut probatum reliquimus ; crescet
i ex eodem capite difficultas ejus intrinseca :
I tantumque habebit hujusmodi difficultatis,
quantum

DISP. IX. DUB. IV.

quantum fuerit in illo deordinationis et
malitiæ. Unde actus odii Dei dicendus est
inter actus malos maxime difficilis, quia
ejus objectum sicut in ordine nd amorem
habet esse præstanlissimum : ita in ordine
ad odiurn maxime rationi repugnat. Atque
ita universaliter verum est, quod peccatum
graviusex objecto, et oppositum virtuti, quæ
est circa bonum difficilius, debet versari
circa malum magis difficile, ut D. Thom.
ait.
Secundo autem modo redditur objectum
difficile propter aliquod extrinsecum motivura, removens appetitum a tali objecto,
£•1 impellens ad oppositum. Et quia extrin­
seca hæc motiva valde rapiunt voluntatem,
et cogunt quodammodo; ob idquead eadevincenda necessarius est magnus conatus ejus­
dem voluntatis, et voluntarium valde per­
fectum: idcirco quoties voluntas prosequitur
aliquod objectum sive malum, sive bonum,
vincendo hæc motiva, prædicta difficul­
tas auget bonitatem, vel malitiam acci­
dentalem actus : quatenus auget volunta­
rium, et conatum voluntatis. Ubi vero illis
cedit, et quasi ab eis coacta el devicta refu­
git proseqnutionem, ratione hujus coactio­
nis est illa fuga minus voluntaria, adeoque
minus mala, vel bona : quamvis hæc inae­
qualitas tantum sit accidentalis.
Etespia 73. Quæomnia exemplificare et explicare
Mnu!possumus in objecto fortitudinis, quod sunt
passiones iraseibilis, suntque etiam objec­
tum timiditatis, et audaciæ, quæ fortitudini
opponuntur : et in objecto temperanliæ, et
extremorum, scilicet intemperantiae, et in­
sensibilitatis, quod sunt passiones concu­
piscibilis. Etenim passio appetitus irasci—
bilis sicut secundum se est nobilior materia,
magisque conjuncta rationi, quam passio
appetitus concupiscibilis ; ita ab intrinseco
est objectum magis arduum tara respectu
virtutis, quam respectu vitii : nara quo res­
pectu illius est melius, eo respectu istius
habet esse pejus. Unde sicut ob hanc ratio­
nem fortitudo est essentialiter major vi rtus,
quam temperantia : sic timiditas essentialiterest majus vitium, quam intemperantia:
el audacia, quam insensibilitas. Similiter
quia ab objecto fortitudinis et audaciæ, quod
dicit firmitatem contra mortis pericula, ma­
gis retrahit appetitus conservandi vitam,
quam appelilusdelectationum impellit con­
tra intemperantiam, et insensibilitatem,
quæ habent pro objecto usum venereorum,
et ciborum: idcirco prosequutio illius primi
objecti, sive fiat peractum fortitudinis, sive

285

per actum audaciæ, majus voluntarium, et
majorem conatum requirit, quam modera­
tio secundi, sive per actum temperantia?,
sive per actum insensibilitatis fiat. E con­
tra vero fuga a primo illo objecto, quæ fit
per actum timiditatis, minus voluntaria
est, quam excessus circa hoc posterius, qui
fit per actum intemperantiæ: quiamotivum
ab illo retrahens fortius est, et difficilius
vincitur, quam motivum, quod ad hoc in­
vitat et impellit. Ex quo fit ut loquendo de
bonitate, et malitia desumpta ex hac ex­
trinseca difficultate, major sit bonitas for­
titudinis, quam bonitas temperanliæ : et
major sit malitia audaciæ, quam insensi­
bilitatis : e converso autem minor sit ma­
litia timiditatis, quam intemperantiæ :quæ
adhuc quantum est ex hoc capite, minor
est quam malitia audaciæ, et insensibili­
tatis : quamvis absolute loquendo, intem­
perantia ratione suæ malitiæ essentialis
majus peccatum sit quam insensibilitas.
71. Juxta hanc doctrinam explicanda, et Appij.
concilianda sunt diversa D. Thom® testi- caiur
monia : in quibus aliquando asserit diffi-d‘x’tr,,a
cultatem respectu virtutis et vitii augere
bonitatem et malitiam ; aliquando dimi­
nuere : imo aliquando diminuere malitiam
ct augere bonitatem. Nam cum loquitur de
difficultate intrinseca, tunc dicit quod auget
tam bonitatem, quam malitiam : et etiam
cum loquitur de extrinseca in ordine ad
actum prosequutionis, per quem talis diffi­
cultas devincitur et superatur. Tunc vero
dicit, quod diminuit sive malitiam, sive
bonitatem, cum loquitur de difficultate ex­
trinseca respectu actus fugae, quo voluntas
objectum sibi propositum propter talem
difficultatem derelinquit. Quod si objectum,
quod ab extrinseco redditur difficile, est
bonum et consonum rationi, et circa illud
versentur actus prosequutionisetactusfugæ;
in primo auget bonitatem, et in secundo
diminuit malitiam. Et rursus cum loquitur
do difficultate intrinseca, sermo est de aug­
mento bonitatis, vel malitiæ essentialis :
cum autem de extrinseca loquitur, inlelligendusest tam de augmento, quamde diminutione bonitatis, et malitiæ accidentalis.
Ex quo ad impugnationem solutionis, Occur­
sus ad
propter quam hæc adduximus, facile est inipuoccurrere. Nam cum D. Thom. in præsenti
ait peccatum circa malum magis difficile
esse gravius, loquitur de difficultate intrin­
seca, quæ consurgit ex majori objecti defor­
mitate, et de malitia et gravitate essentiali,
quæ ex hac deformitate et difficultate de-

'W.

? I

«

ΜΜΡΜ

DE VITIIS,

sumitur. Cum vero 2. 2, quæst. 142, aut I Greg. -Mart, peccatum veniale non opponi
aliis locis asserit, quod minoris vitii est i simpliciter virtuti; sed secundum quid;
vinci a fortiori; el majoris a debiliori
quia tantum est peccatum secundum quid :
superari ; sermo est de difficultate extrinundo licet opponatur virtuti majori : non
seca, quæ oritur ex aliquo motivo removente
est majus peccatum : doctrina vero D. Thointelligemla est de peccatis, qu®sim­
a prosequulione objecti. el loquitur de acti­
pliciter majori virtuticontrariantur. Verum
bus fug®, quibus appetitus propter illam
difficultatem a bono rationis recedit ; et de
quamvis hæc solutio habeat locum in illis Μ
malitia accidentali, quæ ad diminutionem
peccatis, quæ ex parvitate materi®, aut ex
imperfecta deliberatione sunt venialia,
voluntarii diminuitur.
propter illa quæ disp. -1, dub. 2, diximus;
Ad illud, quod dicitur ex ratione, respon­
secus tamen in aliis, quæ sunt venialia ex
detur, quod respectu difficultatis extrinseeae
voluntas per actus fugae succumbit oneri :
genere: hæc enim supposito quod Haut cum
et ideo talis defectus est minus voluntarius,
perfecta deliberatione, simpliciter contrariantur propriis virtu tibus acquisitis : ob idminusque culpabilis : respectu vero diffi­
que repetita praedictas virtutes expellunt,
cultatis intrinseca? voluntas non succumbit ;
sed tendit contra ipsam difficultatem, et
ut ostensum est disp. cit. dub. 1.
76. Secundo respondet, quod cum Divus Ah
devincit eam : et ita ratione hujus difficul­
Thom. ait illud peccatum esse majus, cujus
tatis potius debet augeri bonitas vel malitia,
D.Tboai.quam diminui. I'trobiqueenim (ait D.Thom.)
contraria virtus est melior, debet inlelligi WK
invenitur quxdam eminentia, dum ostenditur
supposito eodem modo procedendi : sicut
Voluntas proclivior in bonum, vel in malum,
in habitibus intellectualibus ille est nobi- t
ex hoc quod difficultate non vincitur. Idemque
lior, qui habet nobilius objectum, supposito
quod eodem modo, hoc est, vel scientifice,
dicendum est, quando etsi difficultas sit
extrinseca. voluntas tendit in objectum per
vel opinalive uterque procedat : si namque
actum prosequutionis : sicut contingit in
unus habitus sit scientia, et alter sit opinio;
quamvis hic posterior versetur circa nobi­
fortitudine, et in audacia : quia etiam tunc
difficultas devincitur, et non vincit volun­
liorem materiam, non ideo erit perfectior:
tatem. Per quod patet ad ultimum, quod
quia habet diversum, et imperfectiorem
modum procedendi : ita ergo quia peccatum
additur : nam qui prosequitur objectum
veniale et mortale habent longe diversum
oppositum nobiliori virtuti, non recedit a
modum procedendi : mortale enim ponit
bono arduo, quod est objectum ipsius vir­
inordinationem circa finem, veniale solum
tutis, præcise illud deserendo; sed prose­
circa media; illud inducit aversionem a
quendo malum oppositum proportionali
Deo ultimo fine, a quo tamen hoc non
modo arduum el difficile : in cujus proinde
avertit : idcirco quamvis veniale contrarieprosequulione non minor difficultas intrin­
tur nobiliori virtuti, non ideo erit gravius
seca devincitur, quam in prosequulione
quam mortale. Sicut quamvis opinio in
objecti boni, quod propter illam deseritur,
materia metaphysic® versetur circa ob­
utiinu "5· Denique objicies, quod sæpe virtuti
objeàio. perfectiori opponitur peccatum veniale; et
jectum magis abstractum a materia, ac
proinde altius ct nobilius quam habitus
virtuti minus perfectæ peccatum mortale :
scientificus naturalis Philosophi® ; vel As­
sed. peccatum mortale quodcunque superat
trologi®; non propterea erit perfectior, ut
in gravitate specifica quodcunque veniale,
dictum est.
ut ex se, et ex pœna, qu® illis corresponde!,
satis constat; ergo, etc. Major probatur.
Quamvis autem hæc solutio sit probaTum quia prudentia, quæ est nobilior vir­
bilis; probabilius tamen dicendum videtur,
tus, quam justitia, opponitur negligent!®,
quod sicut nullum peccatum veniale secun­
dum suum genus est ita grave, sicut pecca­
qu® secundum se tantum est peccatum ve­
niale; cum tamen omne peccatum oppositum
tum mortale : ita nulla virtus, cui solum
justitiæ ex suo genere sil mortale. Deinde
peccatum veniale contrarialur, est ita per­
veritas seu veracitas nobilior virtus videtur
fecta in genere moris, sicut illa, cui oppo­
quam temperantia, utpote qu® magis acce­
nitur peccatum mortale. Et ratio est : quia
dit ad rationem : et nihilominus mendacium
ut docet D. Thom. quæst. 2 de mal.
illi oppositum, solum est ex genere pecca­
art. 10, perfectio virtutis moralis atten­
tum veniale ; plura vero peccata opposita
denda est ex ordine ad charitatem, et ex
temperanti® sunt mortalia: ergo, etc.
approximatione ad ultimum finem : ita ut
siù'tir
banc objectionem respondet primo
illa sit perfectior, qu® magis charitati app ropi nquat

DISP. IX. DI. B. IV.

propinquat, ot qu® majorem habet cum
illa connexionem, ac proinde quæ magis
necessaria est ad conservationem ipsius
charilatis : constat autem nullam virtutem,
cui lanium opponitur peccatum veniale, esse
ita necessariam ad charitatem, et connexam
cum illa, sicut est quaecunque virtus, cui
opponitur peccatum mortale. Sicut nullum
veniale peccatum ita repugnat cliaritati, et
virtutibus cum illa connexis, sicut mini­
mum peccatum mortale.
77. Juxta quam doctrinam ad objectionem
neganda est major. Ad primam vero pro­
bationem respondetur, priidcntiænon tan­
tum opiæni peccata venialia ; sed etiam
omnia peccata mortalia, quae aliis virtutibus
contrariantur, ut diximus num. 55 el 67.
Quod si negligentia, aut aliqua alia peccata
prudentiae opposita aliquando non excedunt
limites venialis ; id provenit ratione par­
vitatis materiae : quia respectu prudenti®
materia gravis est solum peccatum mor­
tale contra aliquam moralem virtutem :
peccata autem venialia etiamsi contra alias
virtutes habeant esse talia ex genere ; in
ordine ad prudentiam reputantur materia
parva. Et ideo formaliter loquendo nullum
peccatam oppositum prudenti® intra pro­
priam prudenti® lineam debet dici veniale
ex genere : sed aut ex imperfecta delibe­
ratione, aut ex parvitate materi®, ut dic­
tum est.
Ad secundam probationem constat ex
dictis a num. 65, ubi explicuimus quomodo
peccata contra temperantiam non habent
esse mortalia ex sola oppositione ad ipsam
temperantiam ; sed quia simul includunt
oppositionem ad justitiam, quæest perfec­
tior virtus, quam veritas vel veracitas.
Adde non esse ita certum, quod veracitas
sit perfectior in ratione virtutis moralis,
quam temperantia : imo videtur temperan­
tia magis connexa, et magis necessaria ad
conservationem charilatis, adeoque nobilior
saltem in genere moris : quicquid sit de
illis in genere physico. Sicut justitia in
ratione virtutis et in genere moris est
nobilior, quam scientia·, quamvis in esse
physico scientia sit perfectior habitus : ut
explicuimus tom. præced. in annotat, ad
ari. 3, quæst. 66, hujus prim® secund®.

287
ARTICULUS V

Virum precato carnalia sM ahnoris culper, quam
qnrihmlia t

Ad qiiiniu’ii ric proceditur Videtur qood peccata carnalia
non sini mninrfccalpæ, qmmpeccata spiritualia, Adutieriu
enim graviih pccratutn est. quam forinn : dicitur enim Pro­
verb, 6: Nnngrandis esrt culpæ, anu quis furatus fuerit : qui
autem adulter eM, propter cordis inopiam perdet animam
suam: sed furtum perlinet ad avaritiam, qua· esi peccatum
spirituale i adulterium autem ad luxuriam, quæ est peccatum
canule .· ergo pèecâiâ carnalia sunt majoris «ulpæ.
2. Ptatcrea ; AugusL diri! super Levit. quod diabolus
maxime gaudet de peccato luxnriæ, et idololatria? ; sed de
majori rulpa magis gaudet : ergo cum luxuria sil peccatum
carnate, videtur quod peccata carnalia sint maxima? culpæ.
3. Præterea : Philosophus proba i in 7 Ethic, quod incon­
tinens concupiscentia· est turpior, quam incontinens ira*:
sed ira est peccatum spirituale secundum Gregorium 31 moral,
concupiscentia autern pertinettd peccata earnaliq; ergo pecca­
tum carnale est gravius, quam peccatum spirituale.
Sed contra est. quo»! Gregorius dicit, quod peccata carnalia
sunt minoris culpa·, et majoris infamia·, quam spiritualia.
I
Respondeo dicendum, quod peccata spiritualia sunt majoris
i culpa?, quam toccata carnalia · quod non est sic inteiligendum, quasi quodlibct peccatam spirituale sit majoris culpæ
quolibet percato carnali; sed unia considerata hac soU
' differentia spirilualitatfe cl camalitatis. graviora sunt quam
ca lera peccata, cæteris paribus : cujus ratio iriple.x potest
assignari. Prima quidem ex parte snbjerû: nam perata
spiritualia pertinent ad spiritum, cujus est converti ad Deum,
et ab eo averti : peccata vero carnalia consummamur iu de·
lecta timie carnalis appetitus, ad quem principaliter pertinet
ad bonum corporale converti : el ideo peccatum carnale in
quantum hujusmodi, plus tabet de conversione, propter quod
etiam est majoris adlia sionis: sed peccatum spirituale habet
plus de aversione, cx qua procedit ratio culpa?: ex ideo
peccatum spiriiualein quantum hujusmodi. esi majoris cnlpæ.
Secunda ratio potest sumi exparte ejus, in quem peccatur :
nam peccatum camale. in quantum hujusmodi, est in corpus
proprium, quod est minus diligendum MTundum ordinem
claritatis, quam Deus cl proximus, in quos peccatur per pec­
cata spiritualia : et ideo peccata spiritualia in quantum hujus­
modi, situi majoris culpæ. Tcrlia ratio potest sumi ex parle
moli vi: quia quanto est gravius impulsivum ad peccandum,
lanio homo minus peccat, nl infra dicetur : peccata autem
carnalia habent vehementius impnLsivum. idest ipsam con­
cupiscentiam carnis nobis innatam: cl ideo peccata spiri­
tualia. in quantum hujusmodi, sunt majorisculpæ.
Ad primum ergo dicendum, quod adulterium non solum
perlinet ad peccatam Ipxuriæ; sed etiam perlinet ad pecca­
tum injustitiae : et quantum ad hoc potest ad avaritiam reduci,
ut glossa dicit ad Ephcs. 5 super illud omnis fornicator*
aut immundus, an i avarus : et lune gravius est adulterium
quam furium, quanto homiui durior esi uxor, quam res
possessa.
Ad secundum dicendum quod diabolus dicitur maxime
gaudere de peccato luxuriæ, quia est maxima·adimentia?,
et difficile ab co homo potest eripi. Insatiabilis esi enim
delectabilis appetitus ut Philosophus dicit in3 Ethic.
Ad lenium dicendum, quod sicut Philosophus dicit, tur­
pius est esse incontinentem concupîsceniiæ, quam inconti­
nentem ira*, quia minus participai de ratione.· etsecunduin
hoc etiam dicii in 3 Ethic, quod peccata iutemi>erantiæsuüt
maxime exprobabilia, quia sunt circa illas delectationes,
quæ sunt communes nobis ei brutis .· unde quodammodo per
ista peccata homo brute.lis redditur: ei iude est. quod sicut
Greg. dicit, suni majoris infamiæ.

Conclusio : Ceteris paribus, graviora suut
peccata spiritualia, quam carnalia. Hic re­
cole, quæ art. 2 præcedentis quæst. brevi­
ter annotavimus circa distinctionem peccati
in carnale et spirituale. Et nota rursus,
quod licet peccata spiritualia secundum se,
cæteris paribus, graviora sint carnalibus ;
homines tamen, qui in peccato non tam Dei

DE VITIIS ET PECCATIS.

288

offensam, quam propriam ignominiam ve­
rentur, magis de his quam do illis verecun­
dari solent: el ideo plures gravius ferunt
notari de fornicatione, vel ebrietate, el ejus­
modi, quam de perjurio et similibus. Cujus
rationem reddit hic D. Them, in solui, ad
3. Quia peccata carnalia magis subterfu­
giunt rationem et discursum, eo quod sunt
circa delectationes tactus et gustus, quæ
communessunt nobis et brûlis. I/nde quo­
dammodo per ista peccata homo brutalis
redditur : ob idque ab aliis hominibus me­
rito ut minus utens ratione,et quasi indignus
hominis nomenclatura despicitur el con­
temnitur : in quo consistit ignominia.
ARTICULUS VI.
Γ/ran

1 4I
t <

'u

peccnlfiriM alUndatnr MwmIwh MM*

1. Ad sextam sfe proceditur, Videtur quod gravitas pecea tarum non attendatur secundum pcccali ansam : qtuuto
enim perati ausa fuerit raajor. tanto vthCmentice movet
ad peccandum, el iu dflBcilias potest ei resisti : sed p·. ca.- !
tun diminuitur ex boc. quod ci dfàeilÜH resistitur : boe·
enim pertinet ad infirmitatem peccantis, ul non facile resis­
tat peccato : peccatum auirn. quod est ex infirmitate, levius
judicatur : non ergo pecatam habet gravitatem ex parte
suæ causa·.
2. Praterea : ecmeapisce&lia est generalis quxtlam causa
peccati .· trude dicit gk ssa super il ud Roman. 7. Nam ωηcupiscentcam nesciebam, etc. Berna est lex. quæ dum con- !
cupiscentium prohibet, omne matam prohibet : sed quanto
homo fuerit victas majori concupiscentia. Unio est minus
peccatum .· gravitas ergo peccati diminmtar cx magnitudine
ransæ.
3. Præîerea : sicut rectitudo rationis est causa virtuosi
actas, iu defectas ralioois videtar esse causa peccati : sed
defectus rationis quanta fuerit major. Unio est minus pec­
catum, in lautum qnod qui aret ifu rationis, omnino excu­
setur a perato, et qui ex ignorantia peccat, levius peccat :
ergo gravitas peccati ixm augetor ex magnitudine causæ.
Sed contra : multiplicata ausa, multiplicatur effectus :
ergo si causa peccati major fuerit, peccatam erit gravius.
Respondeo dicendum. quod in genere peccati, sicut et in
quolibet alio genere, pohsl accipi duplex causa. Ùt», quæ
cslpcrsc, et propria causa peccati, qua· est ipsa voluntas
peccandi : coin gratar enim ad actum peccati, sirut arbor ad
fructum, ut dicitur in glosso super illud Matth. 7. Non po­
test arbor bona fructus rnalos facere .· el hujusmodi rausa
quanto fuerit major, tanta peccatam erit gravius. Quanto
enim voluntas fuerit major ad peccandum, tanto homo gra­
vius peccat. Altaj vero causæ peccati accipiuntur quasi extrinsece ct remote, ex quibus scilicet voluntas inclinatur ad
peccandum : ct in his causis e$t distinguendum. Q&edam
enim harum iuducunt voluntatem ad peccandum secundum
ipsam naturam voluntatis sicut linis, quod est proprium ob­
jectum voluntatis ; et e.x tali causa augetnr peccatum : gravius
enim peccat, cujus voluntas intensione pejoris finis incli­
natur ad peccandum. Alia* vero rause sunt, qnæ inclinant
voluntatem udpeccandum pra ter nataram ct ordinem ipsius
voluntaiis, quæ nata est moveri libere ex se ipsa secundum
judicium rationis : unde causa», quæ diminuunt judicium
rationis, sirul ignorantia : vel quæ diminuunt liberum mo­
tum. sicul inûrmitas, vvlw violentia, aut metus, aut aliquid
hujusmodi, diunnuum peccatum, sicut el diminuunt volun­
tarium. in tantum quod si actus sil omnino involuntarius,
non habet ralionem peccati.
Ad primum ergo dicendum, quod objectio illa procedit de
causa movente exlrinseca, quæ diminuit voluntarium, cujus
quidem causæ augmentum diminuit peccatum» ul dic­
tum est.
Ad secundum dkendum. quod si sub concupiscentia in­
cludatur etiam Ipse motus voluntatis ; sic ubi est major

rmwuplsrcniia. est rnajus peccatum Si uto roiicuplyraiü
dicatur passio <|u;p(laui. qua· est motus
«nnipiwibih».
sic nudor concupiscentia [mecedens judicium rationis et
nuHtnn voluntatis diminuit peccatum .· quii qui majori tw
rtipiscentia slimultittts |.'cccat. cudit ex Rnvinrl teniatioi<.
Uiide minus ei imputatur. Si vero cuiiiupiscriitia sic -uyr.«J
sequatur judicium rationis et niolutn voluntatis sic ubi cs
major concupiscentia, est niajus peccatum. ln-urgil rtj.a
interdum major concupiscentia* motus ex Ime, quod rôfonUs
infraiute tendit iu >uiiiu objectum.
Ad tertium dicendum, quod ratio illa procedit de cassa,
qn.e causal involuntarium, el liate diminuit pccralUHi, ni
dictum est.

Prima conclusio : Causa propria et per se
peccati, quæ est voluntas, aggravat ijisum:
unde illud peccatum est majus, quod majori
voluntate fit.
Secunda conclusio : Causæ extrinsecx, quz
voluntatem inducunt ad peccandum secundum
naturam ipsius voluntatis, sicut est finis,etiam
aggravant peccatum. Et ideo ille gravius pec­
cat. qui ex deteriori fine ad peccandum mo­
vetur.
Tertia conclusio : Causæ, quæ inclinant
voluntatem ad peccandum prætcr ordinem el
naturam ipsius voluntatis, minuuntquejudi­
cium rationis, sicut ignorantia : aut liberum
voluntatis motum, sicut infirmitas, violen­
tia, etc., diminuunt peccatum, in quanhim
auferunt de ratione voluntarii.
Do his causis peccata diminuentibus dixi­
mus aliqua tom. pra?ced. in tractatibus de
voiuntar. et de bonit. et malit, rursusqne
dicemus infra disp. 13, dub. 4, et in com­
ment. ad art. 1 et 6 quaestionis677. Sedet
litera hujus articuli est adeo perspicua,.ut
majori commentario opus non sit.
1RTICÜLUS VII.
Utrum circium fanfia arjfjrarcf peccatum !
1. Ad septimam sic proccditur.Vidctur. qnod rircnnstanlh
dod aggravet peccatum : peccatum enim habet gravitatem ei
sua specie : circui^tantia autem non dat speciem peccato,
cum sit quoddani accidens ejus : ergo gravitas peccati non
considerature! circunstantia.
2. Prætcrea : aut circunstantia est mala, aut non : si rirconstantia
esi, ipsa per se causal quandain speciem
mali : si vero non sit mala, non label unde augeat malum;
ergo circunstantia nullo modo anget peccatum.
3. Præterea : malitia peccati est ex parte aversionis ; sed
circuiisrantix- consequuntur peccatum ex parte conversionis:
ergo non augent malitiam peccati.
Sed contra est, quod ignorantia cirrnnstantb! diminuit
peccatum ·. qui enim peccat ex ignorantia circunstantiæ me­
retur veniam, ul dicitur in 3 Ethic., hoc autem doiicm
nisi circuasUntia aggravaret peccatum ; ergo circunsUutu
peccatum aggravat.
Respondeo dicendum, quod unumquodque ex eodem na­
tum est augeri, ex quo causatur, sicut Philosophus dicit de
habitu virtutis in 2 Ethir. Manifestum est autem, quod pec­
catum causatur cx defectu alirujus circunstantiæ: ex bcc
euiui receditur ab online rationis, quod aliquis in operando
non observat debitas ci r constant ias : unde manifestum est»
quod peccatum natam est aggravari per circunstanthm. Sed
hoc quidem contingit tripliciter. Uno quidem modo in ιαπ·
tum circunstantia transfert in aliud genus peccati, sicut per­
ca tau

ARTICULUS VUE
raton famc.dioms coiHhlil in hoc. qiiod homo accedit ad
sutn : si autrui uddalur ha»0 circuiiMlanliu. ni ilia, ad
qtun Kcrdil, mi iterfus uxor. trans fotîur Jam in aliud gcus^call, scilicet in Injustitiam, lu qiuantinii temo usurpai
rr'H âlieriiüi t ci srrun<luni hoc adulterium est gravius per.·
caian.qnuti fornicatio. Aliquando vcro clrcitnHanlia non
a^rjïat p .Giiu.i, quasi (ratent in aliud gcuiH peeculi;
iu soltun quia mullIpUcal rationem peccati : iicui ai prodçusdcl, quando non débet, et cul non débet ; multiplicius
petal codc.ii genere peccati, quam si solum det cui non
detet, cl ex hoc ipso peccatum (ii gravius : sicut etiam ægri·
(ado CM gravior, qua' plures partes cnrpnris inficit. Unde cl
ftillib dicil ni Paradoxis, quod in patris vita vio!jnda,
î qIU peccantur ? violatur enim is, qui procreavit, qui aluit,
•pierudivit, qui in sede, ac domo, atque in re:npublicam
cdlwavil. Tertio modo circunstantia aggravat peccatum cx
te, qnod auget deformitatem provenientem ex alia cirrnnsUntu, sicut accipere alienum constituit pecca tum furti : si
aclen addatur hæc circunstantia, ut inultum accipiat de
ilieao,crit|4JCfj|iim gravius; quamvis accipere mullum, vel
|aru£t, de Sô non dirai rttionem boni, vel mali
Ad primum ergo dicendum, quod aliqua circunstantia dat
sptttan actui morali, ul supra tabitum est; el tamen circtàttQtü, qua· non dat speciem, potesi aggravare pec<\<
ten : quia sicut bonitas rei non solum |>eiisalnr cx sua spe­
cie, sed etiam ex aliquo accidente : ila malitia actus non
solem pensatur cx specie actus, sed etiam ex circunsumij.
Ad secundum dicendum, quod utroque modo circunstantia
potest aggravaro peccatum : si enim sit mala, non lamen
propter hoc oportet, quod constituat speciem peccati: potest
enim addere rationem inoliti» in eadem specie, ut dictum
est: siaotem nou sil mala, potest aggravare peccatum in or­
dine ad malitiam alterius circunstantiæ.
Ad tertium dicendum, quod ratio debet ordinare actum
uon solum quantum ad objectum, sed etiam quantum ad
traces circunstantias: ct ideo aversio quædaina regula raftafc attenditursecundum corruptionem cujuslibet circunsbcti.e, puta si aliquis operetur, quando non debet, vel ubi
mo debet :et hujusmodi aversio sufficit ad rationem mali :
Inarantem aversionem a regula rationis sequitur aversio a
Deo, cui debet homo per rectam ralionem conjungi.

Conclusio : Circunstantia aliquando aggravat peccatum, transferendo in aliud genus:
aliquaiido multiplicando ejus rationes intra
eandem speciem : aliquando vero ex eo solum,
quod aggravet deformitatem provenientem ab
alia circunstantia.

De materia hujus articuli diximus in
tract, debonit. et malit, disp. 4, et in aniadversionibus ad art. 9 ct 10 quaestionis 18.
ARTICULUS VIII.

Πγιμ graritas peccati augeatur secundum majus nocu­
mentum ?

Ad Octavum sic proceditur. Videtur quod gravitas peccati
κα augedur secundum majns nocumentum. Nocumentum
eous est quidam eventus consequens actum peccati .· sed
ereutussejuens non addi i ad bonitatem, vel malitiam actus,
ctqipra dictum est: ergo peccatum non aggravatur propter
lajus nocumentum.
2. Pralcnu : nocumentum maxime invenitur in peccatis,
çæsunlcontra proximum, quia sibi ipsi nemo vull nocere:
Iw aateni nemo potest nocere, secundum illud Job 85. Si
tsdlil 'irata· fuerim iniquitates luæ, quid facies contra illum?
Hmni.qni est similis tibi, nocebit impietas tua. Si ergo
K«alD’.i aggravaretur propter majus nocumentum, sequeretar quoi peccatum, quo quis peccat in proximum, esset gravtepccalo, quo qms peccat in Deum, vel in se ipsum.
Afteterea: majus nocumentum infertur alicui, cumpriW vita grati», quam cum privatur vita naturæ: quia vita
rnt» est melior, quam vita naturæ, in tantum quod homo
debet vitam natura- contemnere, ne amittat vilain gratiæ:
sHtanO, qui inducit aliquam mulierem ad fornicandum.
est de se, privat eam vita gratiæ, inducens eam ad

Salmant. Curs. theolog., tom. VII.

289

peccatum morule: si er^o peccatnm esset gravius propter
maJiHnociimcntmn, <eqncr» tur quod simplex fornicator gravius pccraret, quam homicida: quod est manifeste falsum :
nou ergo pC^UM» est gravius propter majus nocumentum.
8ed contra e<l, quod August, dicit in 3 de liber, arb. Quia
vitium natura? adversatur, tantum additur malitia vitiorum,
quantum integritas naturarum minuitur.- sed diminulio in­
tegritatis uatura? (st noeumeotum: ergo tanto gravius est
|H-cculnm. quanto majus e>t nocumentum.
Kespondeo dicendum, <|uod nocn.m-utn n tripliciter se
habere potest ad peccatum. Qoanddqoe enim nocumentum,
quod proumit ex |»cccato. est prævLsum ex intentum : sicut
cum aliquis aliquid operatur animo nocendi alteri, ut terni·
eida, vel fur: et tunc directe qnftntitas nocumenti adauget
gravitati-in perrjti, quia tunc nocumcutum est perse objectum
peccati. Quandoque autem nocumentum est prævfcmn, sed
uon iuientu n: sicut cum aliquis transiens per agrum, ut
compendiosius vadat ad foruicandum. infert nocumentum
his. qua? sunt semitela in agro scienter, licet nnn animo
nocendi ;etsic cluni quantitas nocumenti aggravat pc-ccatmu,
sed indirecte, iu quantum seiUêetex voluntate mulintn incli­
nata ad læccandimi procedit, quod aliquis non prætcrniiUat
facere damnum sibi, vel alii, quod simpliciter non vellet
Quandoque autem nocumentum nec est praevisum, nec inten­
tum : ct tuuc si per accidens se tabeat ad peccatum, non
aggravat peccatum directe; sed propter negligenliam consi­
derandi nocumenta, quæ consequi possent, imputantur ho­
mini ad potam mala, quæeveniunt prætereju> mteattonem,
si dabat operam rei illicine. Si vero nocumentum per se se­
quatur ex actu peccali, licet non sit intentum, nec pnevisuui,
directe peccatum aggravat: quia qmecunque perseconseqimnturad peccatum, pcrtiuenlquodammodoad ipsam peccati
spectem, puta si aliquis publice fornicetur, sequitur scanda­
lum plurimorum, quod quamvis ipse non inteudal. nec forte
prævideat directe, per hocaggravatur peccatum : aliter tamen
videtur se habere circa nocumentum pœnalè, quod incurrit
ipse, qui peccat. Hujusmodi autem nocumentum, si per acci­
dens se habeat ad actum peccali, ct non sit prævïsum. nec
intentum, uon aggravat peccatum, neque sequitur majorem
gravitatem peccali : sicui si aliquis currens ad occidendum,
impingat, eilædat sibi pedem, si vero tale nocumentum per
se coiiscqiiaiuradacUim peccati, licet forte nec. sil prævisum,
nec intentum · tunc majus nocumentum non facit gravius pec­
catum : sed e converso gravius peccatum inducit gravius no­
cumentum: sicut aliquis infidelis, qui nihil audivit de pœnis
inferni, graviorem pœnam iu inferno patietur pro peccato
homicidii, quam pro peccato forti: quia enim hoc nec intendit
nec pr.evidil, uon aggravatur cx hoc peccatum: sicut con­
tingit circa fidelem, qui exhoc ipso videtur peccare gravius,
quod majorespœnas contemnit, ul impleat voluntatem pec­
cati; sed gravitas hujusmodi nocumenti solum causatur ex
gravitate peccati.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut etiam supra dictum
est, cum de bonitate ct malitia externorum actuum ageretur,
eventus sequenssi sit prævisus el intentus, addit ad bonita­
tem, vel malitiam actus.
Ad secundum dicendum, quod quamvis nocumentum ag­
gravet peccatum; non lamen quæritur, quod cxsolo nocu­
mento peccatum aggravetur: quinimo peccatum perso.est
gravius propter inordinationem, ul supra dictum est. Unde
etipstnn nocumentum aggravat peccatum, io quantum facit
actum esse magis inordinatum: unde non sequitur, quod si
nocumentum maxime habeat locum in peccatis, quæ sunt
contra proximum, quod illa peccata sint gravissima : quia
mullo major inordinatio invenitur in peccattë, quæ sunt con­
tra Dcuin. et in quibusdam eorum, quæ sunt contra ipsum. Et
lamen potest dici, quod etsi Deo nullus potest nocere quantum
adcjussubslanliam; potest tameu nocumentum attentare in
his, quæ Dei sunt, sicut extirpando fidem, violaudosacra,
quæ sunl peccata gravissima. Sibi etiam aliquis quandoque
scienter, et violenter infert nocumentum: sicut patet in his.
qui se interimunt, licet iinaliter hoc referant ad aliquod bo­
num apparens, puta ad hoc quod liberentur ab aliqua an­
gustia.
Ad tertium dicendum, quod illa ratio non sequitur propter
duo. Primo quidem, quia homicida intendii directe nocu­
mentum proximi : fornicator autem, qui provocat mulierem,
non intendii nocumeulum, sed delectationem. Secundo, quia
homicida est per se, el sufficiens causa corporalis mortis:
spiritualis autem mortis nullos potest esse alteri causa per se.
et sufficiens s quia nullus spiritualilcr moritur, nisi propria
voluntate peccando.

19

DE VITIIS, ET PECC A FIS.

290

Prima conclusio : S» Roeumenlum. quad
provenit ex peccato, >'·/ prxrisum. et inten­
tum , directe quantitas nocumenti adauget
gravitatem peccati.
Secunda conclusio : Nocumentum provi­
sum. sed non intentum, aggravat quantita­
tem peccati, sal indirecte.
Tertia conclusio : ll>i nocumentum neque
est intentum. neque prrvisum, si per accidens
se habeat ad peccatum, non aggravat illud
directe.
Quarta conclusio : S» nocumentum sequi­
tur per se ex actupeccati, aggravat peccatum
directe : quamvis neque sit intentum, neque
prxvisum.
Quinta conclusio: Nocumentum ptenale
y-rsonate si yer accidens se hal>et ad pecca­
tum, rt non est intentum, neque prrvisum,
non aggravat peccatum neque consequitur
majorem gravitatem.
Sexta conclusio : l bi pmliclum nocu­
mentum per se ex actu peccati consequitur,
licet nec sit prrvisum. nec intentum, sequitur
gravius peccatum: quamvis illud non faciat.
Septima conclusio: Ubi prædiclum nocu­
mentum fuerit prrvisum, quamvis non in­
tendatur, aggravat peccatum : et gravitas
ipsius nocumenti causatur ex gravitate pec­
cati.
Materia hujus articuli coincidit fere cum
materia praecedentium : quia nocumentum,
quod aggravat peccatum, vel est objectum
ejus, vel circunstantia. Voluit tamen Ang.
Doctor seorsim hunc articulum disputare,
ut explicaret specialem modum aggravandi
directe, vel indirecte, qui in circunstantia
nocumenti invenitur. De quo, et qualiter
praedicta circunstantia debeat esse cognita,
el volita, ut malitiam tribuat, dicemus disp.
10, dub. fi el disp. 13, dub. 3. Pro explica­
tione illarum vocum directe et indirecte,
quibus D. Thom. hic sæpius utitur, vi­
deri possunt Curiel, Montes, et Greg.
Mart, in commentariis super hunc articu­
lum.
ABTICULUS IX.
Urnu p&athan imrarefnr secundwn conditionem
person*, ut gttom peccaturi
1. Ad nonum si proceditur. Videtur quod propterconditlouem çCrsOnax, in quam peccatur, pecratmu non aggravetur.
Si eniui hoc esset, maxime aggravaretur ex hoc. quod ali­
quis peccat in aliquem virum jusiumet sanctam :sed ex hoc
non aggravatur peccatum : minus euitn l.editur ex injuria
illAÛL virtuosos, qui aequanimiter tolerat» quam alii, qui
Citam interius scandalizati laeduntur : ergo conditio perso­
li.»·. In quam peccat, non aggravat peccatum.
2. Enétevea : si conditio peronæ aggravaret peccatam,
maxime aggravaretur ex propinquitate”: quia sicut Tullius
dicit in paradoxis : In servo necando semel lercatur, in

patris sila violanda mulla peccantur : sed propinquity per·
stw, in quam peccatur. non videtur aggravare pciralu®
quia unusquiMjue sibi ipsi maxime esi propinquo», ci Ub.c.i
minus peccat, qui aliquod damnum sibi inferi, quum d iu>
ferret aller i, puta si occideret cqumn suum. qium m oeci·
decet equum alienus, ut palet per l’hilreiptaun ia 5
Ethic. ergo propinquius per.-urna* non aggravat perratau
X Pnvtcrca : conditio iktsoili· peccantis praxlpue aflOl·
vai peccatum ratione dignitatis, vel scientia·, mta
illud Sap. d. Potentes potenter tormenta palictrtnr. £t
Lue, 12. sers nesciens voluntatem Domini, et non Uriets,
plagis vapulabit mullis : ergo pari ratione cx parte versoeor,
m quam peccatur, m.iais aggravaret peccatum disait», ai
scientia persona·, in quam peccatur i sed non sidetur gra­
vius peccare, qui facn uQuriam person® ditiori, vel joiestion, quam alicui pauj>eri.quüi non est personaruma«epfM
apud Deum, secandum cujus judicium gravitas peerati pe*
satur : ergo conditio person®, in quam peccatur, non tgpsat peccatum.
Sed contra est, quod in .«era scriptura specialiter vilipçratur iteratum, quod 1'outra servos Dei committitor : sire!
dicitur 3 Reg. 19. Altaria tua destruxerunt, ct propheto
tuos occldcruul gladio. Vituperatur otium maxime peratam
commissum in personas propinquas, secundum illud Mictia a* 7. Fitius contumeliam facit patri, filia consurgit >·!·
versus matrem suam. Vituperatur etiam specialiter pecca­
tum. quod committitur in personas in dignitate constituto:
ut patet Job $4. Qui dicit regi Apostata, qui vorat duces
impios. Ergo conditio person®, in quam peccatur, aggraut
peccittirn.
Respondeo dicenilum. quod persona, in quam gecrawr.
e< quodammodo objectum lærrati. Dictum est autoiu supra,
quod prima gravitas pecraii attenditur ex parte objecti, ei
quo quidem tanto attenditur major gravitas ia peecaio.
quanto obje»’iutu ejus est principalior linis. Fines autea
principales humanorum actuum sunt Dens ipse, boa», et
proximus : quiojnid enim facimus, propior aliquod borna
facùuus, quamvis etiam hortun trium unum sub idtero ordi­
netur. Potest igitur ex parle horuui trium considerari major,
vei minor gravitas in peccato secundum conditionem perso­
na.·. in quam peccatur. Primo quidem ex parte Dei, coi
tanto mugis aliquis homo conjungitur, quanlo est vtrtcisior.
velDeosacratior:Clideo injuria tali persona· illata nogisre­
dundat in Deum.secundum illud Zachar. 2. Qui vos tetigerit,
tangit pupillam oculi mei. Unde peccatum fit gravius ex bx,
quod peccatur in personam magis Deo conjunctam, itl ra­
tione virtutis, vel ratione Officii. Ex parte etiam sui ipsias
manifestum est, quod tanto aliquis gravius pecrat, qwt&>
aliquis magis tu conjunctam personam seu naturali ixcessitudiix?. seU bcncliciis. seu quacunque conjunctione perrarerit : quia vi/telur in se ipsum magis peccare, ct pro UO
gravius ncccal secundum illud Eccles. 14. Qui sibi
est cui bonus erit? Ex parte vero proximi tanto gram?
peccatur, quanto peccatum plores tangit : et ideo perrahu».
quod iit in personam publicam, puta regem, vel principia,
qui geri! personam totius omît tudiuis, est gravins, ipum
peeeatum. quod committitur contra nuam lærsouam printam. Unde specialiter dicitur E.xod. 22 Principi popuii ia
non maledices. Et similiter injuria, qua» fit alicui famose
person®, videtur esse gravior ex hoc. quOd in sonidum. (i
ni tribulationem plurimorum redundat.
Ad primum ergo dicendum, quod ille» qui inferi injuriam
virtuoso» quantum est in se. turbat cum et interius d enerius : sed quod iste interius non turbetur, contingit ex ejus
bonitate, qua* non diminuit peccatum injntianiis.
A«1 secundum dicendum, quod nocumentum, quod tps
sibi ipsi infert in his, qnæ subsunt dominio propnæ volo
latis, sicut in rebus possessis. Iiobct minus de peccato,qiu3i
si alteri inferatur, quia propria voluntate hoc agit :.MM Ii
Ms. quæ nnn subduntur dominio voluntatis, sicut sunt natu­
ralia et spiritualia bona, est gravins peccatum nocmoeut®
sibi ipsi inferre : gravius enim peccat, qui occidit se ips&a.
quarn qui occidit alterum. Sed quia res propinquorum r strorum non subduntur voluntatis nostra' dominio, nonjo
cedit ratio qtnntum ad nocumenta rebus illorum ilb!a,qt>^
circa ca minos peccètnr. nisi forte velinl. vel ratam ta·
beant.
Ad tertium dicendum, quod non est acceptio persomnis.
si Deus gravius punit peccantem contra excellentiores per·
sonas : hoc enim fit propter hoc, quod hoc redundat in plirinm nocumentum.

Conclusio est affirmativa.

ART. X.

QÜÆSTIO LXXIV.
ARTICULUS X.
Urva wgiulthfo l'wwtïe pacantis award precatum l
1. Ad dcriiiinm sic proceditur. Videtur quod magnitude
pcrsuor pccranlis non oggruvct pcrcattim. Homo cnim
wiiwc redditur magnus ci lutt, quod Deoad>w*rel. secun­
dam illad Ecries. 2ύ : Quam magma est, qui invenit sapien­
tiam et .scientiam! sed non est super linientem Deum ; sed
ijcudIo aliquis magis Deo adhærcl Junto minus imputatur ei
aliquid ad peccatum. Dicitur enim 2 Parai- 8Û. Dominus
tenus propitiabitur runrtis, qui in toto corde requirunt Dotrinam Deum petram suorum : et non imputabitur cis, quod
wuas sanctificari sunt : ergo peccatum non aggravatur ex
Mgnhudioe persona? peccantis.
2. Praeit rea : non est personarum gcçcptip apud Deum, ut
dirilur limitait. 2; ergo non magis punit pro uno ct eodem
twaioumini. quam alium : uon ergo aggravatur peccatum
βmagnitudine pcrson.i· peccantis.
a Tratcrca : «ullus debet ex bono incommodum reporUre: reportaret .nutem, si id, quod agit, magis ci imputarerur ad culpam:ergo propter magnitudinem persona· pccantis non aggravatur peccatum.
Sed contra est, qimd Isid. dicit in 2 de summo bono :
Tauto majus cognoscitur peccatum esse, quanto major qui
fetat, tabetur.
Responded dicendum, quod duplex est peccatum. Quoddim cuim ex subreptione proveniens propter infirmitatem
bmnæ naturæ: et tale peccatum minus imputatur ei, qui
est major iu virtute : eo quod minus negligit hujusmodi
pecrata reprimere : quæ tamen omnino subterfugere inlirstushtunana non sinit : alia vero peccata sunt ex delibera­
te procedentia, ct ista peccata tanto magis alicui impu­
tantur, quanto major est : et hoc potest esse propter quatuor.
Primo quidem quia facilius possunt resistere peccato ma­
jores puta qui excedunt in scientia, et virtute. Unde Domi­
tos dicit Lue. 12, quod servus sciens voluntatem domini
sui, ct non faciens, plagis vapulabit mullis. Secundo propter
iiwliladinem, quia omne bonum, quo aliquis magnificatur,
est Dei beneficium, cui homo fit ingratus peccando : et

291

quantum ad hoc qua libet majoritos Cliam in temporalibus
bonis, jHTCdUnn aggrav.il. secundum illud Sap. 6. Potentes
potenter tormenta patientur- Tertio propter specialem repug­
nantiam actus peccati ad magiiitiidioein persona* : sicut si
princeps jnstiliam violet, qui ponitor justitiæ custos ; ct si
Hccrdos fornicetur, qui castitatem vovit. Quarto ptopter
exemplum, sive scandalum : quia ut Gregorius dicit in Pas­
torali: hi exemplum culpa vehementer extenditur, quando
pro reverentia gradus peccator honoratur :ad plurium etiam
notitiam perveniunt peccata magnorum, el magis homines
indigne ferunt.
Ad primum ergo dicendum, quod auclnriusilh loquitor de
his, qu e per subreptionem infirmitatis humana· negligenter
aguntur.
Ad secundum dicendum, miod Deus non accipit personos,
si majores plus ponit : quia ipsorum majorius facit ad gravi­
tatem peccati, ut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod homo magnus non reportat in­
commodum ex bono, quod habet ; sed ex malou-u illius.

Prima conclusio : Peccate, quæ vel ex
infirmitate humanat naturas, vcl ex subrep­
tione- proveniunt, potius minuuntur, quam
augeantur ex dignitate personas peccantis.
Secunda conclusio : Peccata, quæ proce­
dunt ex deliberatione, aggravantur ex per­
sonas magnitudine.

Utriusque articuli materia reducitur
etiam ad præcedentes : nam conditio per­
sona? peccantis, et in quam peccatur, vel
est circunstantia peccati, vel pertinet ad
objectum.

QUÆSTIO LXXIV
De subjecto peccatorum, in decem Articulos divisa.
Deinde considerandum est de subjecto vitiorum, sive peccatorum.
El circa hoc qurrunlur decem.
Quamvis præcipuæ causæ, quæ notificanl
peccati naturam, sint illae, unde sumit spe­
ciem, nempe objectum, et finis, de quibus
actum est in praecedentibus : quia tamen
non parum ad idem conducit notitia sub­
jecti, sive causæ materialis (quæ respectu
actus moralis coincidit cum principio proxi­
me effectivo) merito D. Thom. pro hujusmodicausa hanc specialem quæstionem ins­
tituit : ubi per varios articulos ex professo
quaerit de illis potentiis, in quibus peccatum
valet reperiri.

ARTICULUS L
Utrum voluntas sit subjectum peccati t

Ad primum sic proceditur. Videtur quod voluntas non pos­
sit esse subjectum peccati. Dicit enim Diouys. in 4 cap. de
divin, noinin. quod malum est præter voluntatem, et inten­
tionem: sed peccatum habet ralione n mali: ergo peccatum
non potest esse in voluntate.
2. Prætorca : voluntas est boni ve! apparentis boni, ex hoc
autem quod voluntas vult bonum, non peccat : hoe autem quod
vult apparens bonum, quod non est vere bonum, magis | ertinere videtur ad defectum virtulisappreltensivæ, quam ad de­
fectum voluntatis: ergo pcccalinn nullo modo esi in voluntate.
3. Pra terca, non potest esse idem subjectum læccati, et
rausa efficiens : quia causa efficiens, et materialis non inci­
dunt in idem, ut dicitur in 2 physic, sed voluntas est causa
cfikicns pcccatL Trima enim eatisa peccandi est voluntas, ul

DE VITIIS, ET PECCATIS.

292

Augdstinn^ dicit in Uh. de duabus animates : ergo non est
sfiKkvhnn perati.
Sed contra /st, qnod Augustinus dici l in lib. retract, quod
vototascst, qua pcratar, et recte vivitur.
Risjoihlco dicendum, quod pera Inin qtmbm actus cat, ul
<upra dictum est Actuum autem quidam transeunt in exterio­
rem materfam, ut urere, ct <rare : ct hujusmodi actastutent
pro materia, ct subjecto id, in quod transit actio, sicut Pbilosx jhas dicit in 3 physic, quod motos est actas mobilis· movci te. Quidam vero actos sunt non transeuntes in exteriorem
tcoteriam, sed minentes in agente; sicut appetere. ct cognos­
cere: et tales actus sunt omnes aetas morales, she sint
actas virtutum, sixc peratorum. Vudeqwlei quou proprium
.Mihjcetum acta^ ferali sit potentia, qmr est principium
acks. Cftn autem propriam sit acUmm moralium, quod sint
mtuntatii (nt^ipra labitum esQ sequitur quod voluntas,
qiw est principium actuum vutontariorum sive bonorum
sive nuloruin. quæ sun' perata, sii principium peratorum,
et ideo sequitur, quod peratum sit in voluntate sicut in
subjecto.
Ad primum ergo dicendum, quod malum dicitur esse prækrvolanlatcm.quia vduntas non tendit in ipsum sub ratione
mali: sed quia aliquod nuluui est apparens bonum, ideo
voluntas afiqiundoappetit aliquod malam ; et secundum hoc
peratum est io volimiaie.
Ad secundum dicendum, quod si defectus appretensiva?
virtutis nullo medo subjaceret voluntati: nonesset peccatum
occ io voluuUlr, nec in approbi osiva virtute: sicut patet in
hi\ qm liatenl Lniorant am invincibilem : et ideo relinqui­
tur, quod etiam defectus apprebeushr virtutis subjacens
voluntati deputetur io peratum.
Ad tertiam dicendum, quod ratio Hia procedit in causis
efiktaAites^ quarum actiones transeant in materiam cxlo
ritirem, et qua· non movent se, sed alta: cajus couti arium esi
in voluntate ; unde ratio non sequitur.

Conclusio est affirmativa. Quæ an sit
intelligenda universaliter de omni peccato,
inferius constabit anum. 17. Circa ratio­
nem. qua utitur Ang. Doctor in corpore
articuli, est duplex difficultas. Prima an
omnis actus moralis sit immanens ? Plures
enim videntur esse actiones transeuntes, ut
occisio, elargitio eleemosynæ, et similes.
Secunda an actio transiens subjectetur in
passo, vel potius in agente ? Sed hæc poste­
rior quæstio omnino est philosophica, quam
accurate tractant N. Complut, lib. 3 physic,
disp. 17, ubi quæst. 4 mentem D. Thomæ,
el Aristot. circa hanc rem ex professo exa­
minant, doctrinamque hujus articuli, nempe
prædictam actionem subjectari in passo,
testimoniis utriusque demonstrant, et quæst.
5, id ipsum rationibus ostendunt. Ad prio­
rem autem difficultatem dicemus a num. 12
sequentis disputationis.
ARTICULUS n.
Virum sola rolühlan sit subjectum peccati 7

Ad secundam sic proceditor. Videtur quod sob voluntas
Ml subjectum perati. Dicit enim August. in lib. de duabus
animabas, quod non nisi voluntate peratur: sed peccatum
isis cui in subjecto in potentia, qua peccatur: ergo sola
voluntas csl subjectum perati.
2. rra lercu. peratum est quoddam malum contra ratio·
netu, sed bonum. ct malum ad rationem pertinens est objec­
tum solius voluntatis : ergo sola voluntas est subjectum pec­
cati;
J. Tracera, omne peccatum est actus voluntarios: quia

ut dicit August, in llb. de libero arb. peratum adeo cibo»
liintariuin. ijuod sinon sil voluntarium, non csl pcranron
sed adus altarum virium non sunt voluntarii, mnin quan­
tum ilke vires inoveulur a voluntate ; hoc aulrm nmittfiicll
ad hoc, quod sint subjectum perati, quia éCCUUttam 1><
etiam membra exteriora, qum moventur o voluntate, esca
subjectum peccati, quod patet esse falsum : crço
vo­
luntas est subjectum peccati.
Sed contra, peccatum virtuti contrariatur,contraria auteu
sunt circa idem .· $ed alia* etiam vices anima* pra ter iûIq>
tatein sunt subjecta virtutum, ut supra ditium est: ergo dm
sola voluntas esi subjectum peccati.
lUsponden dicendum, qimd sicut ci prædictispotat, omiv.·
quod est priueipiuin voluntarii actus, est subjectum perati;
actus autem voluntarii dicantur non solum illi, qui cheiotura voluntate, sed etiam illi, qui a votuutateimperantur,
ut supra dictum est, cum de voluntario ageretur. Vndcnoa
solum voluntas potest esse subjectum perati< sed < . illa* potentia·, qua· possunt moveri ad suos aclns. vel abeU
reprimi per voluntatem : et eædem etiam potent ia· suci sub­
jecta habiluum moralium bonorum vel inatanun, quia ejus­
dem est acliLs, el h.ibituls.
Ad primum ergo dicendum, quod non peratur nisi volun­
tate. sicut primo movente, aliis autem potentiis pcraiw,
sicut ab ea motis.
Ad secundum dicendum, quod bonum, el nulmn peritam
ad voluntatem sicut per se objecta ipsius : sed aliæ potcnifae
habent aliquod determinalum bonum, et malum, raiiota
cujus potesl in eis esse ei virtus, el vhitlui, et perato®,
secundum quod participant voluntate et raltaue.
Ad tertium dicendum, quod membra corporis non sint
principia actuum. sc<l solum organi · unde ct comparantur
ad animam moventem, sicut servus qui agitur, ct που agiL
Potentiæ autem appeliiiva* inferiores comparantur ad ratio
ucm quasi libera*, quia agunt quodammodo, et aguntur, ci
patciper id «rood dicitur 1 Politic Et præterea actus cite­
riorum membrorum sunt actiones in exteriorem nutem
transeuntis, sicut patcl de percussione in perato homicidii;
et propter hoc non est similis ratio.

Conclusio : Λοη solum voluntas, sed om­
nes ili? potentiæ, quæ possunt per voluntatem
moveri ad suos actus, vel ab eis reprimi,pos­
sunt esse subjectum peccati.

Hujus articuli praecipua difficultas est, an
actus aliarum potentiarum, qui imperantur
a voluntate, sint intrinsece, et formaliter
peccata, et non tantum denominatione extrinseca a malitia actus voluntatis? Quod
examinabitur dub. 1 disputationis. Non­
nihil etiam dubii est in solutione ad ter­
tium, quo pacto neget D. Thom. reperiri
peccatum in membris externis. Ad quod
etiam dicemus num. 12.
Nola vero circa hunc, et rcliquosquæstionis articulos, nomine voluntarii, cujus prin­
cipium dicitur esse subjectum peccati,
intelligi voluntarium liberum : sæpe enim
D. Thom. voluntarium cum libero conver­
tit : quia loquitur de voluntario proprio ho­
minis, in quantum homo est constitutus in
via ad beatitudinera, quod est voluntarium
perfectum, et habet indispensabiliter sibi
annexam libertatem. Si autem volunta­
rium in lota latitudine accipiatur, inveni­
tur etiam cum proprietate in brutis, ut in
suo tractatu diximus : in quibus tamen cer­
tum est, non posse reperiri peccatum.
Atque

QUÆSTIO LXXIV,

Atque adeo neque in nobis quodcunquo vo­
luntarium Otiam proprie dictum, sed dum­
taxat perfectum, sive liborum ad peccandum
sufficiet.
ARTICULUS HI.
Virum in sensualitate pQgfil esse peccatum 7
Ad tertiam sicproce«!ilnr.Videtor quod insonMialitaienon
.presse pc&aium. Peratum onim est propriam homini,
«pici sui*actibus laudatur, vel vituperatur; sed sensualitas
etcommuufe nobis, ct brutis ; ergo in sensualitate non poteti esse peccatum.
2. Pnetcrca, nullus |»cccal in eo. quod vitare non potest,
sicut Augustinus dicit in lib. de libor, arb. sed homo non
west vitare, quin actus sensualitatis sit inordinatus : est
rfliin senstulitas perpetua» corruptionis, quandiu in hac mor­
tali vita vivimus. Unde per serpentem significatur, ul Augastiuusdien 12 de Trim ergu inordinatio motus sensualilitte nou est peccatum.
3. ITiVterca, illud, quod homo ipse non facit, non imputa­
tur ci ad peccatum: sed hoc solum videmur nos ipsi facere,
quod eum deliberatione rationis facimus, ul Philosophus
• iriliii SEtliic.ergo motus sensualitatis, qui est sine delikérttîûncrationis, non imputatur homini ad peccatum.
Sed contra csl, quod dicitur Roma. 7. Non enim quod volo
bonam. hoc ago, sed quod odi malum, illud facio : quod ex­
ponit August. de malo concupiscent iæ, quod constat esse
uoUimqueiudamseosudlitatisrergoinsensualilateestaliquod
jecciluin.
Respondeo dicendum, quod, sicirt supra dictum est, pec­
catam potest inveniri in qualibet potentia, cujus actus potest
i-ssc voluntarius, ct inordinatus, in quo consistit ratio pecqli. Manifestum est autem, quod aclus voluntatis potest
esse voluntarius in quantum sensualitas, id est appetitus
sensitivus, nata est a voluntate moveri. Unde relinquitur,
qwd insensualitate possilèsse peccatum.
Ad primam ergo dicendum, quod aliquæ vires sensitivae
partis, etsi sint communes nobis, et bruiis,· tamen in nobis
habeat aliquam excellentiam ex hoc, quod rationi junguntur,
sicut nos præ aliis animalibus habemus in parte sensitiva
cogiUlivam, ct reminiscentiam, ut in 1 dictum est. El per
hanc modum etiam appetitus sensitivus in nobis præ aliis
animalibus habet quamdam excellentiam, scilicet quod natus
e*t obedire rationi, ct quantum ad hoc potest esse principimn
Htas voluntarii, ct per consequens subjectum peccati.
AjI secundum dicendum, quod perpetua corruptio sensua­
litati* csl intelligenda quantum ad fomitem, qui nunquam
totaliter tollitur in hac vita : transitenim peccatum originale
itata, et remanet actu : sed talis corruptio fomitis non impcdil, quin homo rationabili voluntate possit reprimere smgUlosruotiLs inordinatos sensualitatis, si praesentiat, puta
divertendo rogitationem ad alia. Sed dum homo cogitationem
ad aliud divertit, potest etiam circa illud aliquis inordinatus
raotas insurgere : sicut cum aliquis transfert cogitationem
sama delectationibus carnis volens concupiscentiae motus
utarc.ad speculationem scicntiæinsurgil quandoque aliquis
motus inanis gloriæ impræmeditatns. Et ideo non potest
tomo vitare omnes hujusmodi motus propter corruptionem
pra dictam: sed hocsulum sullicit ad rationem peccati volunUrii. quod possit vitare singulos.
Ad tertium dicendum, quod illud quod homo facit sine
deliberatione rationis, non perfecte ipse facit: quia nihil
erratur ibi id, quod est principale in homine. Unde non
M perfecte actus humanus, et per consequens non potest
ese perfectos actus virtutis, vel peccati, sed aliquid imperfecttun in genere liornm. Unde talis motus sciisnalitalis ra­
JJLUti praveniens est peccatum veniale, quod csl quiddam
tionem
imperfectum in genere peccati.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS IV.

Utrum in sensualitate possit esse peccatum mortale t
A4quarlnmsic proceditur. Videtur, quod insensualitate
l«K5it esse peccatum mortale .· aclus enim ex objecto cogI••scitor: sed circa objecta sensualitatis contingit peccare

293

mortaliter, sicut circa delectabilia carnis,- ergoaetns^nsualitatis potest esse peratum mortale, et ita tn sensualitate
peccatum rnorUle invenitur.
2. Pncterea, peccatum mortale contrariatur virtuti, sed
virtus potest esse in sensualitate : temperantia enim, et for­
titudo «unt virtute* irrationabilium partium, ut Philosophus
dicit in 3 Ethic, ergo in sensualitate potest esse peccatum
mortale, cum roiitniria sint nata fieri circa idem.
3. iTæterw, veniale peccatum e<t dispositio ad mortale:
sed dispositio, el habitus sunt in eodem: cum Igitur veniale
peccatum sit in sensualitate, ut dictum est. etiam mortale
peccatum esse poterit in eodem.
Sed contra est, quod August, dicit in lib. retract, el habe­
tur io gloss, Rom.7 inordinatus coucupiscentiæ motus, qui
est peccatum sensualitatis; potest etiam es«e in his, qui sunt
in gratia, in quibus tamen peMtlam mortale non invenitur :
ergo inordinatus moins sensualitatis non csl peccatum mor­
tale.
Respondeo dicendum, quod sicut inordinatio corrumpens
principium vite cnrporalrs caus.it corporalem mortem, ita
etiam inordinatio corrumpens principium spiritualis vitas,
quod est finis ultimus, causal mortem spiritualem peccati
mortalis, ut supra dictum est. Ordinare autem aliquid in
Unem non csl sensualitatis, sed solum rationis : inordinatio
autem a Due non est nisi ejus, cujus est ordinare tn Ducm.
Unde peccatum mortale non potest esse in sensualitate, sed
solum in ratione.
Ad primum ergo diccudum, quoti actus «casualitatis jio(est concurrere ad peccatum mortale, sed tamen actus pec­
cati mortalis non habet quod sit peccatum mortale ex eo,
quod est sensualitatis, sed ex eo qnod est rationis, cujus
cs' ordinare in finem : et ideo peccatum mortale non aiiribuitnr sensualitati, sed ralioni.
Ad secundum dicendum, quod aclus virtutis non perficitur
per id, quod est sensualitatis lautum, sed magis per id quod
est rationis, el voluntatis, cujus csl eligere : nam aclus vir­
tutis moralis non est sine electione. Unde semper cn u acta
virtutis moralis, quæ perficit vim appetitivam, est etiam
actus prudentiæ, quæ perficit vim rationalem : el idem est
etiam de peccato mortali, sicut dictum est:
Ad tertium dicendum, qnod dispositio tripliciter se habet
ad id quod disponit. Quandoque enim est idem, eiiueodem:
sicut scientia inchoata dicitur esso dispositio ad sciemiam
perfectam. Quandoque autem est in eodem, sed non idem :
sicut calor csl dispositio ad formam ignis. Quandoque vero
nec idem, nec in eodem : sicut in his, qua' habent ordinem
ad invicem, ut ex uno perveniatur in aliud ·. sicut bonitas
imaginationis est dispositio ad scientiam, quæ est intellectu,
ct hoc modo veniale peccatu n, quod est in sensualitate,
potest esse dispositio ad læccalum mortale, quod est in
ratione.

Conclusio est negativa. Circa utrunque
istum articulum dubitant nonnulli, quid
intelligat D. Thom. nomine sensualitatis.·
propterea quod hæc vox cum ab aliis, tum
ab ipso D. Thom. solet accipi diversimode.
Quamvis enim fere semper dicat appetitum
sensitivum, qui sequitur sensitivam cogni­
tionem ; diversimode tamen: nam aliquan­
do significat illum non absolute, sed ut
antevertit judicium rationis, deflcctitque
ad malum, ac fere coincidit cum concu­
piscentia, ut dicemus infra disp. 16,dub. 4.
Quo pacto nequit esse subjectum virtutis:
imo dicitur esse perpetuae corruptionis : et
juxta expositionem D. Augustini lib. 12 de
Trin. cap. 12, significatur per serpentem
instigantem ad peccatum. Hac acceptione
utitur Ang. Doct. in 2, disp. 24, quæst. 2,
art. I ad 3, ubi ait, quod licet sensualitas
secundum rem sit idem, quod irascibilis, et
concupiscibilis (quibus nominibus signifi

2ΰι

DE VITIIS, ET PECCATIS.

caiur prædictus appetitus absolute secun­
dum suam substantiam) differunt tamen
ratione. Quia irascibilis, et concu}>iscibilù
nominant appetitum sensitivum secundum
quod rompkhis est, et per diversa distinctus,
et versus rationem tendens : unde et in homine
irascibilis, et concupiscibilis rationi obtem­
perant. Sensualitas autem nominat sensiti­
vum appetitum secundum quod est incomple­
tus, el indeterminatus, et magis depressus : et
ideo dicitur, quod in eu non potest esse virtus,
et quod est perpetui corruptionis. Videatur
quæst. 25 de veri*. ari. 5 ad 8. Quem mo­
dum dicendi sequuntur Durandus, et alii
super prædictam distinctionem.
Aliquando vero significat prædictum ap­
petitum absolute secundum suam naturam:
quo modo in homine habet hanc excellen­
tiam, ut natus sit rationi obedire: ac proinde
potest esse subjectum et vitii, et virtutis. Et
hæc acceptio est magis usitata apudD. Thom.
ut videre est 1, quæst. 80, art. 1, ubi ait,
quod sensualitas est ipsum nomen appetitus
sensitivi. Et 3 p. quæst. 18, art. 2, ponit in
Christo sensualitatem, convertens illam
cum appetitu sensitivo. Quem modum lo­
quendi reperies ali is quam pluribus in locis.
Et juxta hanc acceptionem, non vero juxta
Ill loquitur proculdubio in hac quæsprimam
tione, ut colligitur ex solut. adi et 2 arti­
culi 4, ubi explicat qualiter in sensuali­
tate possit esse peccatum mortale, et etiam
virtus, quamvis neutrum attribuatur illi,
sed rationi.
Addendum quoque est ex Magistro sen­
tentiarum in 2, dist. 24 ad finem, ubi habet
hæc verba : Non est autem silentioprætereundum, quod sipe in Scriptura nomine sensua­
litatis non id solum in anima, quod est nobis
commune cum pecore, sed etiam inferior por­
tio rationis, qux temporalium dispositioni
intendit, intelligitur. Notat vero D. Thom.
ibidem, nomine Scripturi non intelligi a
Magistro Scripturas Canonicas : in his enim
nusquam sensualitatis vocem offendes. Sed
nomen sensus significat illud, quod nos sen­
sualitatem vocamus. Quare per Scripturas
intelligit seri pia Doctorum,qui prædictosensualitatis nomine a sensu deducto diversi­
mode usi sunt. Et aliquando pro ralione
inferiori illud accipiunt propter convenien­
tiam hujus rationis ad sensualitatem : quia
videlicet utraque attendit ea, quæ ad corpus
pertinent: licet ratio inferior sub rationi­
bus universalibus ; sensualitas vero sub
rationibus particularibus, et materiæ con­
cretis. Alias graviores difficultates moveri

solitas circa utrumque istum articulum re­
linquimus disputationi.
articulus v.
Γ/Π0Ν pcccahtm possit cm in raticul
1. Ad qniiiium sic proohllinr. Videtur quod pecotumnon
politesse iu ratione. Cnjudibel mini poieniiæ peccatum
est aliquis defeci us ipsius; sed defectus rationis ntiuen
peccatum, sed nugis excusat peccatum, excusatur enim aliquis a peccato propter ignorantiam : ergo iu ralione wd *
potest esse peccatum,
2 Prætenea. Primum subjectum pcccali est voluolas, ol
dictum est : sed ratio pnecedit voluntatem, cum sit dircc*
tiva ipsius : ergo peccatum esse non potest in ratione.
3. Praeterea. Non poliat esse pt^catum nisi circa ea, qo
sunt in nobis : sed |»erfeeiio, et defectus rationis non est
eorum. <iuæ sunt in nobis : quidam enim suul naturaliter
ratione deficientes, vel ralione soieries·· ergo in ratiooe
non est percauim.
Sed contra est, quod August, dicit in lib. 12 deTrin.,
quod peccatum est in ralione inferiori, el in ratione su­
periori.
Respondeo dicendum, quod peccatum enjuslibcl polemic
consistit inarto fpsinp, sicut ex «lictis patgt Habet autem
ratio duplicem actum. Unum quidem secundum se in Cttnparadoncad proprium objectum, i|uod est cognoscere ali­
quod verum. Alius autem actus rationis est, in quantum est
directi va aliarum virium. Utroque igitur modo contingit
esse peccatum in ratione. Et primo quidem in quantum errat
iu cognitione veri : quod quidem tunc imputatur ei ad pec­
catam, qnando habet ignorantiam, vel errorem circa id,
quod potest, et debet scire. Secundo quando inordinatos
actus inferiorum virium vel imperat, vel etiam post delibe­
rationem non coercet.
Ad primum ergo dicendum, quod ratio illa procedit de
defectu rationis qui pertinet ad artum proprium respecta
proprii objecti, el boc quando est defectus cognitionis ejas»
quod quis non potest scire : tunc enim talis defectus rationis
non est peccatum, sed excusat a peccato : sicut patet in his
qu.*· per furiosos committuntur. Si vero sit defectis rationis
circa id, quod homo potest, et debet scire, non omuino homo
excusatur a pecealo : sed ipse defectus imputatur ei ad pec­
catum. Defectus autem, qui est solum in dirigendo alias
vires, semper imputatur ei ad peccatum : quia huic defectui
occurrere potest per proprium actum.
Ad secundum dicendum, quod, sicut supra dictum est,
cum de artibus voluntatis, et rationis ageretur, voluntas
quodam modo movet, et præcedit rationem,el ratio unodam
modo volunlaiem : unde el moins voluntatis potest dici ra­
tionalis, et actus rationis dici potest voluntarius. El secan­
dum hoc in ralione invenitur pcccalmn, vel prout est defec­
tus ejus voluntarius vel prout actus rationis est principioni
Ortus \obm!atis.
Ad tertium patet responsio ex dictis.

Conclusio : Dupliciter contingit esse in ra­
tione peccatum. Primo quando errat, aut
ignorat illa, qux potest, et debet scire. Se­
cundo quando actus inordinatos inferiorum
virium imperat, vel post deliberationem non
coercet.
Quid ratio, et quo paclo differat ab intel­
lectu, docet D. Thom. 1, p. quæst. 79, art.
8, ubi ait, potentiam intellectivam posse
considerari dupliciter. Vel quatenus simpli­
ci intuitu veritatem intelligi bilem appre­
hendit, qui actusdicitursimplex inlelligere.
Vel quatenus mediante discursu ex uno
aliud deducit, quod dicitur ratiocinari. Et
quia potentiæ consueverunt nominari per
actus, primo modo prædicta potentia dici­
tur

DISP. X. DUB. I.

tnr absolute intellect its: posteriori vero vo­
catur ratio. Ex quo infort D. Thom, hujus­
modi facultates non esse potentias realiter
distinctas ; sed tantum virtualité!’ : sicut
differunt in eodem intellectu praclicum, et
speculativum. Nam discurrere ad intelligere
habet se sicut moveri ad quiescere, et e con­
verso: movetur enim intellectus per discur­
sum, ut quiescat in simplici rerum intelligentia; ex hacque rursus ul alia inveniat
discurri: unde sicut in naturalibus moveri,
el quiescere non requirunt principia dis­
tincta, ex eadem enim gravitate lapis mo­
vetur ad centrum, et in illo quiescit : ita
neque in ipsa potentia intellectiva ratio­
cinari, el intelligere realem ipsius potentiae
distinctionem postulan. Cælerum in prae­
sentiarum non videtur D. Thom. hanc
nominum proprietatem attendisse, sed
comprehendisse nomine rationis totam in­
tellectivam potentiam, et non solum qua­
tenus importat vim ad ratiocinandum,
diciturque ratio et non intellectus rigorose,
et stride. Alias de ipso intellectu seorsum
quaereret, sicut quaesivit de ratione, an sit
in illo peccatum ? Neque enim dubitandum
videtur, posse reperiri peccatum in poten­
tia intellectiva secundum utramque ra­
tionem : imo id expresse asseritur infra
art. 10. Ideo autem de sola ratione articu­
los proposuit, quia sub hoc nomine intel­
lexit potentiam intellectivam adaequate
sumptam.
Qualiter autem in intellectu, vel ratione
sit primum illud genus peccati, quod D.
Thom. ei attribuit, scilicet per ignoran­
tiam, vel errorem, dicemus late disputa­
tione 13. Qualiter vero conveniat ei se­
cundum, videlicet per imperium, aut
omissionem circa motus appetitus inordi­
natos, ex dicendis in tota hac disputatione
constabit.

DISPUTATIO X.
De his quæ pertinent, ad subjectum peccati
prxserlim ex parte appetitus sensitivi.

Quamvis non pauca ex his, qu e ad sub­
jectum peccati spectant, ab Ang. Doctore in
litera articulorum præcedentium sint satis
discussa; aliqua tamen supersunt, quae ma­
jorem postulant investigationem, specia­
lemque disputationem requirunt. Neque
pro omnibus dubia seorsum excitabimus,
sed tantum pro gravioribus, ut consuevi­

295

mus: minora vero, illis accurate pertracta­
tis, obiter lucem recipient.
DUBIUM I.

(rtrum in aliis potent iis a voluntate motis sit
intrinsece, et formaliler peccatum : et qux
sint hujusmodipotentiæ ?
1. Supponimus ut rem per se notam, Animadpræcipuum peccati subjectum esse volunta- vefSW’
tem (et est sermo de subjecto quo, nam
subjectum quod absolute, et simpliciter est
ipsa anima, vel suppositum.) Cum enim
tota ratio peccati, et malitiæ moralis in
voluntario libero fundetur, oportet princi­
palius inveniri in illa potentia, quæ prima­
rio, et quasi per essentiam est libera, uti
est apud omnes voluntas. Cæterum sicut
ab actu voluntatis actus aliarum potentia­
rum, quæ imperio illius subduntur, dicun­
tur etiam liberi, sic quoque, supposito quod
circa malum objectum versentur, dici de­
bent mali, et peccaminosi : quia non est cur
minus extendatur influxus malitiæ,'quam
libertatis, et voluntarietatis. Atque hinc fit,
ul omnes illæ potentiæ (loquimur de imma­
nentibus, quarum actus in eisdem recipiun­
tur) etiam sint subjectum peccati : quippe
si earum actus circa malum versentur,
nihil illis deesse potest, quominus ex actu
voluntatis, a quo imperantur, malitiam, seu
denominationem peccati participent. In quo
fere omnes conveniunt.
Non tamen in explicando an hæc deno­
minatio in actibus praedictarum potentia­
rum sil tantum extrinseca : ita ut nulla eis
insit malitia formalis, sed denominentur
immediateymxzZt/ ab illa dumtaxat malitia,
quæ iri actu voluntatis oxistit : an vero sit
denominatio aliquo modo intrinseca : ita
quod praedictis actibus sua etiam malitia
inhaereat, distincta realiter a malitia actus
voluntatis ; licet ab ea causata, et derivata.
Elhoceslquod in titulo, inquirimus, an in
aliis potentiis a voluntate motis sil pecca­
tum intrinsece, et formaliler : non enim
esi dubium, actus inordinatos praedictarum
potentiarum immanentium quantum ad
eorum substantiam in eisdem subjectari,
sed sermo est de inordinatione, a qua im­
mediate habent, quod sint formaliler pec­
cata, quæ est ipsa moralis malitia.
2. Deinde nota, duplicem esse malitiam, Alia
aliam objeclivam, et aliam formalem. Μα-’η,"“'μ
lilia objectiva est illa deformitas, et disso- 'vrsi°
nantia, quam ratio concipit in objecto, seu

» ·3 - ‘ *

.... l·—

296

DISP. X. DI B. I.

DE VITUS, ET PECCATIS.

actu prohibito, v. g. in furto, ut potente a
voluntate exerceri ; etiam antequam inlelligamus aliquem influxum voluntatis in
talem actum, vel aliquod ejus exercitium
liberum. Diciturque hæc malitia objectiva,
qui.i constituit rem, in quaesi, non in ra­
tione aclus formaliter mali, et culpabilis;
sed in ralione mali objecti, et termini res­
pectu actus voluntarii. Malitia vero forma­
lis est. quæefticit actum formaliter peccatum,
et imputabilem ad demeritum : et quia ad
hoc necessaria est libertas, nulli enim im­
putatur, nisi quod est ex ejus dominio, et
potestate, supponit prædicta malitia tanquam fundamentum exercitium polentiæ
liberæ : nullique actui potest competere,
nisi quatenus in exercitio egreditur a tali
potentia. De utraque malitia plura diximus
tomo præcelenti tract, de bonil. et mal.
disp. 1, agentes demoralitate tam formali
quam objectiva : nam malitia, ni ibidem
di .iuaus, est species moralitatis.
Præsens autem dubium non procedit de
peccatosccundum malitiam objectivam. ne­
que de hac tractat D. Thom. in hac quaestio­
ne, ut legenti constabit : agit enim de illa
malitia, quæ competithumanisacfibusprout
voluntariis, et liberis, atque adeo quatenus
sunt sive imperative, sive eliciti ve volun­
tatis effectus, ex ejusque influxu dependent :
cum tamen peccatum objective acceptum
omnia hæc antecedat, sicut objectum antetecedit potentiam, et actum. Eo praesertim,
quia cum malitia objectiva omnem volun­
tatis influxum praecedat, planum est non
posse competere actibus aliarum potentia­
rum per causali ta tem, aut denominationem
a malitia, quæ in voluntate, vel ejus actu
existit ; sed a propria, et intrinseca disso­
nantia, quam dicunt ad rationem permodum 1
objecti, ex cujus prosequutione voluntatis |
malitia consurgit. Procedit ergo quaestio de j
malitia formali: soletque disputari supra j
quæst. 20, circa moralitatem in communi, !
prout est genus tam ad bonitatem, quam ad '
malitiam : quia de omnibus istis, quantum ;
ad præsens attinet, est eodem prorsus modo '
philosophandam.

Deciditur prima pars dubii.
j
2. Dicendum est primo, plura peccata
clusio. el>am quantum ad malitiam formalem sub­
jectari intrinsece in aliis potentiis, quæ
moventur a voluntate : ut in irascibili, con-

297

ί

cupiseibili, etc. atque adeo ocius prædiclarum potentiarum non denominari peroa/a
et culpabiles solum extrinsece ah netu volun­
tatis, sed intrinsece a malitia ipsis inliærente. Hæcest proculdubio mensi).Thomæ,D.Tua
quoties ait prædictus potentias, non autem
membra externa esse subjectum peccati:
quod repetit multoties per lotam hanc
quæstionem. Et in 2, dist. 41, quæst. 2,
art. 2. De verit, quæst. 5, art. 3 et quæst. 25,
art. 5, uliisquein locis, ubi tradit rationem,
quamstatim proponemus. Præterea in hac
1, 2, quæst. 21, art. 3 ad J, expresse dieil
passionem sensitivi appetitus, qua ex mala
electione procedit, addere novam malitiam
supra malitiam voluntatis, (et loquitur de
malitia formali, ut liquet ex contextu) non
autem adderet, si tantum esset mala extrin­
sece a malitia in ipsa voluntate existente.

i

nW.

»

ipsum, ut loco citato disp. I, dub. 1 pro­
bavimus: ita vilium intrinseco, et essen­
tialiter constituitur per hoc quod sit prin­
cipium aclus mali, et inclinatio ad illum
producendum, in quo prædicta malitia ha­
bitualis, et causalis consistit.
•I. Consequentia autem probatur. Tum
quia in eadem potentia debet esse actus
vitiosus, secundum quod vitiosus est, in
qua est habitus vitii, a quo immediate eli­
citur; eo quod actio immanens secundum
omnem rationem in ea repertam recipitur
in principio proximo eliciente : cum ergo
actus intemperantiæ quantum ad suam ma­
litiam ab habitu intemperantiæ immediate
eliciatur, oportet, quod si hujusmodi habi­
tus intrinsece est in appetitu sensitivo,
etiam sit intrinsece in illo prædictus actus,
in quantum malus, et peccaminosus. Tum
etiam : nam habitus tam vitii quam vir­
tutis ad hoc ponitur in aliqua potentia, ut
inactu talis polentiæ ponat suam formam,
el speciem, atque adeo frustra poneretur
in illa, cujus actus non esset capax habendi
in se ipso talem speciem, et formam : cum
autem propria forma, et species habitus
vitiosi sit de genere malitiæ moralis, neces­
sario dicendum est, vel quod appetitus sen­
sitivus non est capax prædicli habitus, vel
quod ejus actus capax est intrinsecæ ma­
litiæ. Præterea, nam cum habitus exis­
tons in appetitu, et quicumque habitus mo­
ralis eseniialiter sit operativus, debet ali­
quid per se ibi producere : non autem
producit entitatem physicam actus, quippe
hæc non correspondet habitui, sed polentiæ,
ut tract, cit. disp. 1, dub. 3 demonstravi­
mus : igitur debet producere ejus moralilalem, bonitatem, vel malitiam. Tum de­
nique nam ex eo quod membra externa, et
eorum motus ob suam materialitem, et
determinationem non sunt capacia bonitatis
vel malitiæ moralis intrinsecæ, non poni­
tur in eis aliquis habitus moralis, sed omnes
hujusmodi habitus resident in potentiis
immanentibus : ergo si ponuntur in appe­
titu sensitivo, signum est ipsum capacem
esse prædictæ moralitatis.
ι
Neque apparet, qualiter possit huic ratio­
ni occurri, nisi vel negetur exislentia prædictorum habituum in appetitu sensitivo
(quo casu adhuc ratio nostra vim haberet
respectu intellectus, a quo adversarii non
minusquam ab appetitu excludunt malitiam
intrinsecam, cum tamen excludere non pos­
sint vitia imprudenliæ, hæresis, et similia)
vel ipsis habitibus negetur causalitas effec­

i t i va : vel dicatur non concurrere per se ad
malitiam actus, sed ad solam physicam en­
ti talem, atque adeo neque esse intrinsece,
el essentialiter vitia, sed denominative, et
extrinsece.
5. Cæterum omnia hæc insufficientia
sunt, et a nobis ex professo impugnata dicto
tract, de virt. ubi disp. 2, dub, 2, satis effi­
caciter probavimus omnes virtutes morales
versantes circa passiones subjectari in ap­
petitu sensitivo. Quod si talis appetitus
capax est recipiendi in se ipso virtutem,
nemo inficiabilur capacem esse et vitii op­
positi, cum idem sit subjectum contrariorum
minusque sufficiat ad vitium, utpote de ge­
nere mali, quam ad virtutem. Deinde tam
vitia, quam virtutes esse habitus operatives,
qui una cum potentia concurrant ad elicien­
dos actus, ostensum est ibidem disp. 1,
toto dub. 2. Quod autem non denominative,
I et extrinsece,sed quidditative tanquam diffe­
rentia essentialis conveniat prædictis habi­
tibus ratio vitii, et virtutis, atque adeo quod
per se, et essentialiter inclinent ad boni­
tatem et malitiam actus, non vero ad solam
entitatem physicam, dub 1. et 3 ejusdem
disput. fuse ostendimus. Quare non oportet .
circa aliquid istorum rursus hic immorari,
aut quæ diximus loco citato, repetere:
præsertim cum in via D. Thomæ indu­
bitata sint et a plerisque aliis communiter
recepta.
Dices forte, habitum vitii receptum in Alia
appetitu sensitivo, esto sit intrinsece malus evasio.
causaliter et effectivus malitiæ formalis :
non tamen producere illam in ipso appeti­
tu, sed in actibus voluntatis, qui sunt vo­
luntarii liberi intrinsece.
6. Sed contra est primo : nam habitus Ιηψαexistons in aliqua potentia nullam aliam pnalllr·
elicit operationem; nisi quam elicit ipsa
potentia,’ quatenus ex potentia, et habitu
sit unum principium completum talis ope­
rationis : igitur si habitus vitii ponitur in
appetitu sensitivo, malitia actualis, quæ
ipsi habitui in operatione correspondet,
debet subjectari una cum prædicla opera­
tione in eodem appetitu, non vero in alia
potentia, ad quam operatio appetitus non
pertingit. Deinde cum habitus operativus
institutus sit propter operationem, in illa
potentia debet poni, in qua subsistit operatio
talis habitus : ubi autem subsistit operatio
alicujus habitus vitiosi, ibi residet necessa­
rio ejus malitia, quæ reipsa non distingui­
tur a prædicta operatione, quatenus est ab
habitu. Non ergo hæcduocohærere possunt.

298

Seconda
ratio.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

nempe quod habitus vitiosus sit in apetitu
sensitivo ; et ejus operatio quæ est ipsa ac­
tualis malitia, sit in voluntate.
Adde, malitiam moralem, quam efficere
potest habitus appetitus sensitivi, esse ali­
quid materiale, et corporeum : repugnat
enim quod ros corporea, qualis est prædic­
tus appetitus, contineat, aut producat effec­
tum spiritualem : cum ergo voluntas, et
quidquid in ea subjectatur, spirituale sit,
omnino repugnabit recipi in illa talem ma­
litiam. Adde secundo, neque appetitum
sensitivum, neque ejus habitus posse di­
recte operari in voluntate : atque adeo
operatio illorum cum sua malitia, aut bo­
nitate directe et primario sistere debet in
ipso appetitu. Et ratio est, quia cum volun­
tas sil potentia spiritualis, et omnino su­
perior, non potest pati, vel moveri a po­
tentia sensibili, et corporea : nisi tantum
indirecte', et dispositive: quatenus disposito
appetitu per habitum vitiosum, intellectus
apprehendit ut conveniens totum id, quod
hujusmodi dispositioni consonat : et sic vo­
luntas illud prosequitur : ergo directa effi­
cientia appetitus, el cujuslibet sui habitus
cum sua actuali malitia manet in eodem
appetitu. Adde tandem, quod etiam si ad­
mitteremus, habitum existentem in appe­
titu sensitivo producere malitiam in volun­
tate ; prius tamen deberet illam producere
in ipso appetitu, quia inintelligibile est ha­
bitum unius potentia operari in alia, nisi
media operatione, quam exerceat erga po­
tentiam ubi est : quæ quidem operatio, cum
intrinsece oriatur, et dependeat ab habitu
vitioso, nequii non esse intrinsece vitiosa,
et mala.
7. Secundo probatur conclusio alia ra­
tione. Actus immanentes aliarum potentia­
rum, v. g. appetitus sensitivi, quoties pro­
cedunt ex libera motione voluntatis, habent
libertatem intrinsecam a voluntate partici­
patam : ergo possunt habere intrinsecam
malitiam derivatam a malitia ipsius volun­
tatis. Consequentia liquet. Quoniam pro­
prium subjectum malitiæ el moralitatis est
actus humanus in quantum voluntarius, et
liber : atque adeo ubi libertas fuerit intrin­
seca, erit etiam intrinseca malitia. Hac
enim ralione ponitur intrinsece in actibus
elicitis voluntatis, qui sunt intrinsece li­
beri. Deinde, nam eo modo, quo aliquis
actus est liber, est regulabitis per rationem,
ac proinde capax deordinationis, vel adæquationis cum illa : igitur eodem modo erit
capax malitiæ, aut bonitatis, quæ in præ­

dicta deordinatione, vel adæquatione con­
sistant.
Antecedens vero probatur animadver­
tendo, quod dum appetitus (idem est de
intellectu) operatur ex motione libera vo­
luntatis, talis operatio dicit intrinsecum
respectum ad appetitum non modo consi­
deratum secundum se, sed etiam prout mo­
tum a voluntate, et consequenter ad volun­
tatem ipsam ut libere moventem : eum enim
actus immanens intrinsece respiciat suum
principium, oportet, ut secundum omnes
rationes principii, a quo procedit, dentur
in illo habitudines, el respectus intrinseci
ad tale principium : ubi autem appetitus
operatur ex motione voluntatis, non tan­
tum ipse appetitus, sed etiam voluntas ut
libera est principium talis operationis : de­
bet igitur ad utrunque importare habitudi­
nem, et respectum intrinsecum. Hinc se­
quens conficitur probatio. Quicunque actus
immanens dicit habitudinem ad voluntatem
ut liberam, constituitur formaliler liber per
talem habitudinem, atque adeo si habitudo
fuerit intrinseca, liber intrinsece : sed actus
appetitus sensitivi procedentes ex motione
libera voluntatis, important ad illam præ­
dictam habitudinem intrinsecam :ergocons­
tituuntur per illam liberi intrinsece. .Mi­
nor constat ex notabili præsupposito, et
major suadetur: illa habitudo specificatur
a principio libero sub ratione liberi, scili­
cet a voluntate ut libere movente: a prin­
cipio autem libero ut libero non sumitur
nisi species libertatis. Tum etiam, nam eo
ipso quod prædicta habitudo sit ad princi­
pium sub ratione liberi, extrahit actum in
quo est a linea necessarii : quia actus neces­
sarius non respicit principium liberum ul
liberum: igitur constituit illum in ratione
liberi. Tum denique, nam ex vi talis habi­
tudinis actus ille subjicitur voluntati, manetque quantum ad exerceri, vel nonarerceri
sub ejus potestate, et dominio : at libertas
nihil aliud importat, quam hujusmodi do­
minium, et subjectionem : ergo, etc.
8. Sed objicies : sequitur ex hac ralioneot^
omnes actus etiam pure externos, qui fiunt
a nobis ex motione voluntatis, esse intrin­
sece liberos : hoc autem aperte est falsum,
alias in omnibus esset bonitas, vel malitia
intrinseca, cujus oppositum sequenti con­
clusione statuemus : ergo prædicta ratio,
quia nimium probat, non est efficax. Sequela
probatur : quia omnes prædicti actus pro­
cedunt a principio libero, ac proinde impor­
tant ad illum habitudinem, non secus atque
actus

DISP. X. DIB. I.

actus appetitus, et intellectus : ergo. Et con­
firmatur : nam eadem ratione probaretur,
reperiri libertatem in omnibus rebus a Deo
ad extra productis, siquidem omnes depen­
dent ab eis voluntate ut libero agente, debentque proinde importare prædictum res­
pectum ad principium liberum : sed hoc
est absurdum : ergo.
Wiiiw. Respondetur negando sequelam. Non
enim quicunque respectus ad principium
liberum constituit libertatem, sed debet esse
per modum operationis, et exercitii actualis
manentis per se in eadem potentia, aut sal­
tem in eodem supposito, ubi est tale prin­
cipium. Et ratio est, quia ut diximus in
tract, de voluntario disp. 3, num. 23, liber­
tas actualis est quidam modus voluntarii,
supponens illud, tanquam subjectum, quod
afficit, et modificat : unde quod non fuerit
intrinsece voluntarium, nequit esse intrin­
sece liberum. Porro voluntarium non dici­
tur quidquid quomodolibet a voluntate pro­
cedit, sed quod procedit tanquam operatio
intrinseca, sive conjuncta : nam volunta­
rium diffinitur, quod est ab intrinseco, etc.
Quidquid ergo ita procedit sive elicitive sive
imperative, ut sit proprie et formaliter ope­
ratio eidem principio, a quo procedit, con­
juncta, hoc dumtaxat poterit esse liberum
intrinsece, et habitudo ejus ad tale princi­
pium, erit intrinsece libertas. Hujusmodi
sunt actus immanentes intellectus, et appe­
titus : siquidem ex una parte sunt vere, et
proprie actiones : et ex alia per se postulant
manere in eadem potentia, vel supposito,
atque adeo conjunctae voluntati. Caeterum
motus membrorum externorum non sunt
proprie operationes ; sed effectus, et ter­
mini actionum potentiarum immanentium,
a quibus moventur prædicta membra. Et
admisso dari in ipsis membris virtutem
elicitivam alicujus veræ actionis, talis actio
non est immanens, neque petit manere
conjuncta principio voluntario ; sed transit
in passum, sicut reliquæ actiones trans­
euntes. Unde cum nullum ex his motibus,
vel actionibus sit intrinsece voluntarium,
seu a principio intrinseco, neque etiam
potest esse liberum intrinsece : neque ali­
qua ejus habitudo intrinseca ad principium
liberum potest esse ipsa libertas : sed ad
summum erit fundamentum, ut denomi­
netur extrinsece liberum a libertate actuum
immanentium.
Per quod patet ad confirmationem. Nam
effectus ad extra divinae voluntatis, esto
respiciant illam ul principium liberum,

299

nequaquam tamen per modum actionis,
neque ut principium intrinsecum, et con­
junctum, a quo dumtaxat provenire potest
libertas intrinseca, ut explicatum est.

§n.
Duplex alia assertio pro absolvenda
difficultate.

9. Dicendum est secundo potentias, qua- Assertio
rum actus sunt capaces malitiæ intrinsecae,æ”"43·
esse omnes immanentes, quæ subduntur
dominio voluntatis : istae vero sunt appe­
titus sensitivus, tam irascibilis, quam con­
cupiscibilis, intellectus, et ex sensibus
internis saltem imaginativa, cogitativa, et
memoria, sive reminiscentia. Ita docent
communiter authores relati pro conclusione
praecedenti. Sumiturque ex D. Thoma locis
ibi citatis. Et probatur ex utraque ralione..
hucusque facta. Ex prima quidem, nam in
1111
omnibus istis potentiis ponuntur habitus prima
vitiosi, ut in irascibili timiditas, iracundia, ratione
teneritas etc. in concupiscibili intemperan­
tia. luxuria, avaritia, et alia : in intellectu
imprudentia, stultitia, infidelitas, et hujus­
modi : ergo similiter debent poni in om­
nibus illis actus intrinsece peccaminosi
eliciti a praedictis habitibus.
Quod autem etiam in illis tribus sensibus
habeant locum similes habitus, sumitur ex
D. Thoma supra quæst. 56, art. 5, ubi ait : D-Tbom·
Dicendum quod in viribus sensitivis appre­
hensions interius ponuntur aliqui habitus;
quod patet ex hocprxeipue, quod Philosophus
dicit in libro de memoria, quad in memorando
unum post aliud operatur consuetudo, quæ est
quasi quxdam natura. Nihil autem est aliud
habitus consuetudinalis, quam habitudo ac­
quisita per consuetudinem. Et quæst. 50, art.
2 ad 3 : In ipsis interioribus virtutibus sen­
sitivis apprehensi vis possunt poni aliqui habi­
tus, secundum quos homo /it bene memoralivus
vel cogitalivus, vel imaginations. El quamvis
non loquatur de habitibus vitiosis, sed po­
tius de quibusdam habitibus bonis reductive
pertinentibus ad genus virtutis : his tamen
admissis, non est cur habitus vitiosi negari
debeant : quia ubicunque potest esse habitus
acquisitus bonus, potest esse etiam malus,
eo quod idem est subjectum contrariorum.
10. Secunda quoque ratio militat iji omni-Suadetur
bus prædictis potentiis, quia omnes libere
moveri a voluntate in aliquibus actibus,
quamvis in aliquibus ei repugnent, nemo
ambigit : experimur enim multoties nos

a

300

.

I

H

DE VITIIS, ET PECCATIS.

non inlelligero, nisi qua» volumus, neque
potentiis, ubi peccatum, el malitia complete
concupiscere,aut irasci, nisi cum volumus,
habetur ; non autem de his, ubi solum
neque imaginari, cogitare, aut reminisci,
inchoatur: quamvis hæc ipsa inchoatio sil
nisi quia volumus: quamvis sæpe etiam
aliqua vera, et formalis malitia. Nam sicut
oppositum experiamur. Imo eo ipso quod
peccatum, quod est tale initiative, reducitur
in omnibus istis potentiis sint habitus ac­
ad id, quod est tale completive, ut volitio
quisiti, ut nuper vidimus, ostenditur omnes
simplex furandi ad intentionem, vel elec­
esse aptas obedire voluntati : quia ut docet
tionem, volitio omittendi ad omissionem,
P.Tbf-nj. D. Thom. citata quæst. 50, art. 5, habitus
etc. neque ponunt in numero unum cum
acquisitusex propria sna ratione importat
altero : ita subjectum, ubi aliquod pecca­
ordinem ad illam : ct ideo dicitur, quod
tum inchoatur, reducitur ad subjectum, ubi
habitibus utimur cum volumus. Nihil ergo
consummative habetur, et proplerea de hoc
deesse potest actibus (saltem quampluribus)
solum consuevit fieri mentio per se. Undo
omnium praedictarum potentiarum, quo­
quia peccata, quæ possunt esso in sensibus
minus dicant intrinsecam habitudinem ad
internis, non consummantur in illis, sed
principium liberum ut liberum, et conin intellectu, quo tendunt -, consistit enim
janclum, constituanlurque intrinsece vo­
eorum deordinalio in eo quod inducunt ad
luntarii, el liberi per talem habitudinem :
errorem, et ignorantium, qua» sicut et ve­
atque adeo intrinsece recipiant bonitatem,
ritas in solo intellectu complete habentur :
aut malitiam moralem.
ideo salis fuit de ipso intellectu quaerere nn
Eiteptift Diximus in conclusione er sensibus intersit subjectum peccati? ut subintelligerentur
nis saltem imaginat ita, etc. ne includeremus,
praedicti sensus, qui quantum ad hoc ad in­
rnnoL*. aut omnino excluderemus sensum commu­
tellectum reducuntur. Congruitque hæc ex­
nem : quia de illo non ita constat, an sit
positio doctrinæ I). Thom. supra art. 5,D.Tka.
subjectum habitus, et capax obedire volun­
citato quæst. 56, ubi postquam concessit
tati. Pendet enim ex quaestione illa philo­
generari in sensibus internis aliquos habi­
sophica , an praedictus sensus communis
tus ad recte memorandum , cogitandum,
necessario immutetur asensalionibusexter­
etc., ait cos non esse habit asperse, sed aliquid
norum, ita quod sentientibus istis, necessa­
annexum habitibus intellective partis. Et hac
rio sentiat, el non sentientibus sentire non
ratione excludit illos ah esse virtutis, quam­
possit? An vero habeat aliquas operationes
vis re vera sint habitus de genere boni:
ab eis independentes, ita ut in absentia
nam oportet (inquit) quod virtus sit in illa
externorum sensibilium possit operari ope­
potentia, quæ est consummativa boni operis:
ratione perfecta ? Si enim hoc posterius di­
cognitio autem veri non consummatur in ci­
catur, videtur quantum ad praedictas ope­
ribus sensitivis apprehensivis, sed hujusmodi
rationes concedenda illi subordinalio aliqua
vires sunt quasi prxparatorix ad cognitionem
ad voluntatem, atque libertas intrinseca ex
intellectivam : ideo in hujusmodi viribus non
illa participata: sicut conceditur reliquis
sunt virtutes, quibus cognoscitur verum, sed
sensibus internis. Si autem primum asse­
magis in intellectu, vel ratione. Idem ergo
ratur, consequenter neganda erit talis sub­
proportione servata de contrariis peccatis
ordination libertas: sicut negatur sensibus
et vitiis, de eorumque subjecto dicendum
externis, quibus quantum ad hoc debebit
est.
praedictus sensus annumerari. Et hæc pars
12. Sil tertia conclusio. Neque in mem- rttai
d Thom pfoculdubio consonat doctrinae D. Thomae ' bris corporis, manu, lingua, etc. neque in3·
Cajet, locis citatis ex hac 1, 2, el aliis. De quo
sensibus externis, aut in aliqua alia poten­
Complut, possunt videri Cajet, lib. 2 de anima cap.
tia praeter enumeratas subjectatur intrin­
Rann. 15 et ]j]j. g, cap
Complut, ibi disp. 15,
sece, et formaliter peccatum : dicentur
num. 20, et Bannez 1 p. quæst. 78, art. i.
tamen illorum inordinati motus peccata
Objectio.
H. Sed objicies, quod D. Thom. in nullo
extrincese, quoties a voluntate imperantur,
articulo hujus quaestionis, ubi ex professo
vel saltem in causa sunt liberi. In hac conagit de subjecto peccati, meminit sensuum
clusione conveniunt omnes discipuli D. Tho­
internorum ; sed dumtaxat voluntatis, sen­
rn# citati num. 3, nec non Curiel, et Alvar. Cem;.
sualitatis, et intellectus: ergo sentit in his
quos referemus num. 16, Durand, in 2,rjUar,
tantum potentiis, non vero in illis reperiri
dist. 42, quæst. 1, Ricard, ibidem quæst. bW
peccatum formaliter. et intrinsece.
etiam 1, Gabriel quæst. unica art. 1, et alii.
EnerRespondetur, D. Thomam loqui de snbEstque expressa sententia Ang. Doctorisin
winr.
peccati completive, hoc est de illis
presenti art. 2, ubi in corpore docet, eas
tantum

•-'■-v-

DISP. X. Γ)ΐ;Β. I.

tantum potentias posse osse subjectum pec­
cati, quæ sunt principia voluntarii actus,
possunlque moveri ad suos actus, el ab eis
reprimi per voluntatem. (Quod in solutione
ad 3, negat membris corporis, eo quod non
sunt principia actuum, sed solum organa,
(pix aguntur, sed non agunt.') Subditque S.
Doctor : et exilem etiam potent ix sunt subjectat
habituum moralium bonorum vel malorum,
quia ejusdem est actus, el habitus... Porro
lotura hoc non convenire neque externis sen­
sibus, neque membris docuit supra quæst.
50, art. 3 ad 3, ubi postquam dixit, vires
interiores tam appetilivas, (piam apprehensivas suscepti vas esse habituum, qua moven­
tur ad operandum e:c imperio rationis, subdit :
vires autem apprehensivx exter lores ut visus,
et auditus, et hujusmodi non sunt susceptivx
aliquorum habituum, sed secundum disposi­
tionem suæ natura ordinantur ad actus deter­
minatos : sicut et membra corporis, in quibus
non sunt habitus, sed magis in viribus impe­
rantibus motum ipsorum.
Ejes Probatur conclusio ratione. Nullus ex
πιί'λ prædictis motibus, vel actibus est intrinsece
liber, aut voluntarius : ergo neque intrin­
sece bonus, vel malus moraliter. Conse­
quentia liquet : nam ut repetit multoties
P.Ttsm.D. Thom. maxime vero in præsenti art. 1
et 2, moralitas convenit actibus, quatenus
sunt voluntarii, et liberi, atque adeo tunc
solum erit eis intrinseca, quando fuerit
intrinseca ipsa libertas, vel saltem ratio
voluntarii. Antecedens autem quoad motus
membrorum suadetur. Tum quia tales
motus non sunt proprie actiones, sed præcise effectus, et termini actionum immanen­
tium : non enim prædicta membra agunt,
el movent adhuc mola, sed moventur dum­
taxat ad imperium voluntatis : subjectum
autem voluntarietalis, et libertatis (si semel
est positivum) debet esse vere et proprie
operatio, quæ est exercitium immediatum
potenti# activa»; et non tantum offectus, et
terminus talis operationis, ut in tract, de
voluntario statim in principio ex communi
sententia explicuimus. Tum etiam, nam
esto in membris corporis sit aliqua vis
activa, qua possint veram actionem elicere,
hæc tamen virtus nequaquam erit imma­
nens, sed transiens, ut est per se notum,
cujus proinde actio non subjectabitur in
agente, sed in passo, el ita nequit esse
intrincese voluntaria : quia voluntarium
debet esse ab intrinseco, atque adeo manens
in eodem principio, a quo elicitur .-ergo, etc.
13. Quoad actus vero aliarum potentia-

•4

301

ritm facilius probatur: nam tales potentiae
non subduntur dominio voluntatis, nisi
quantum ad applicationem rnateriæ, qua
semel applicata, suapte natura sunt deter­
minata ad agendum, nec potest voluntas
earum actus impedire : certum est autem,
quod ubi non est dominium voluntatis,
nulla est libertas : ergo, etc.
Si vero inquiras quæ sunt ista» potentiae?poteatiæ
Respondetur esse omnes vires vegetati
partis, nulritivam, augmentai!vam et simi­ pium
in
les: omnes enim hujusmodi potentiae suppo­ mali
­
sita materia circa quam operari possint, na­ tiam.
tura sua sunt determinat# ad agendum, nec
subest voluntati applicare eas ad operatio­
nem, vel ab operando retrahere. Idem dicen­
dum est de sensibus externis; nam etiam
eorum sensationes in praesentia sensibilium
sunt omnino necessariae et ex vi naturae.
Unde totum dominium voluntatis sistit in
applicando, vel non applicandosensibilia ad
sensus ; vel sensus ad sensibilia : puta ape­
riendo, vel claudendo oculos, aures, etc.,
semel vero applicatis, velit, nolit, recipient
ipsi sensus species a sensibilibus immissas,
elicientque suas sensationes : et dum non
applicantur, sicut nullas recipient species,
ita nihil sentient, quantumcunque voluntas
velit sentire. De sensu communi quid dicen­
dum sit, tetigimus num. 10.
14. Sed objicies : quia si actus istarum Pnnn
potentiarum non subjacent dominio volun-object10·
talis, non erunt adhuc extrinsece volunta­
rii, et liberi : quia de ratione cujuscunqueli­
beri est, ul subsit tali dominio. L'nde neque
extrinsece poterunt peccata denominari.Hoc
autem videtur falsum : nam multi actus
sensuum externorum, ut visio rei turpis,
tactus, etc., prohibentur, et damnantur
tanquam peccata juxta illud Matth. 5 : QinMatth.5.
viderit mulierem ad concupiscendum eam,
mcechatus est: ergo, etc.
Respondetur prædictos actus non denomi-solvitur,
nari liberos aut voluntarios in se adhuc ex­
trinsece, quia in se ipsis dum fiunt, non
subjacent voluntati : poterunt tamen dici
liberi in causa, quoties applicatio alicujus, ex
quo dependent, illi subjacet. Sicut contin­
git in visu, tactu, etc. Quamvis enim appli­
cata materia, et potentia non impedita, ut
apertis oculis coram visibili, vel posito su­
pra'tactum tangibili, necessario fiat sensa­
tio ; ipsa tamen applicatio objecti, et
potenti# expeditio multoties est in nostra
potestate : el tunc sensationes, et effectus
indesequuti poterunt dici libera in causa.
Præsertim cum adest praeceptum vitandi

302

DE VITIIS, ET PECCATIS.

talem causam per ordinem ad ipsas sensa­
tiones. aut effectus. Unde quia ad susci­
piendam exlrinsece peccati denominatio­
nem sufficit libertas, et voluntarium in
causa, ut explicuimus disp. 5, dub. 6, id­
circo nihil deest, quominus prædictæ sen­
sationes, et earum effectus, aliquando
extrlnsecepYru/a vocentur,el ut talia prohi­
beantur. Et idem contingit in mullis aliis
effectibus omnino necessariis, supposita
causarum applicatione : ut cum propinato
alieni veneno, necessario sequitur mors,
projecto lapide, sequitur necessario percus­
sio, etc. Sufficit enim ad hoc, ut tales effec­
tus peccata dicantur denominatione exlrinseca, quod in causa sint liberi, seu quoti
causa eorum libere applicata sit, el volun­
tas non retractata, quamvis semel facta
applicatione, non sint amplius in nostra
potestate.
objcdiii. 15. Objicies secundo, quod potentia loco
motiva, et potentia exeeutiva ad extra sub­
duntur dominio voluntatis, atque adeo
nihil deest, quominus earum actus intrin­
sece sint liberi, et peccaminosi : ergo prae­
ter potentias recensitas in secunda con­
clusione dantur aliæ, quæ sunt subjectum
peccati, et malitiæ intrinseca?.
Eo>
Respondetur negando consequentiam,
datur. Potentia enim loco motiva, et exeeutiva ad
extra, sicut in brutis non distinguitur rea­
liter ab æstimaliva, et appetitu, ita in no­
bis et in Angelis non differt a voluntate,
et intellectu; sed ipsamet operatio intellec­
tus a voluntate moli, quæ formaliter est
immanens, et intrinsece libera, est virtua­
liter transiens. productique sine nova alia
actione motum localem, et omnes extornas I
exeeutiones non tanquam actiones, sed
præcise tanquam motus, et effectus. Quod
si tales motus el exeeutiones aliquam actio- 1
nem a priori illa distinctam involvant,
nequaquam talis actio erit immanens, sed
transiens formaliter juxta dicta num. 12.
El ideo solum exlrinsece poterit denomi­
nari voluntariaetpeccatum, sicut dictum est
de ipsis molibus omnino exlemis, qui præ­
cise sunt effectus.

§ m.
Sententia opposita prinue et secundi
assertioni.
Cariei.
IG. Contra primam, et secundam asserAlvar. tionem sentiunt Curiel in præsenti art. 2,
Alvarez disp. 138 et alii, qui solis aclibus

n voluntate elicitis concedunt malitiam
formalem intrinsecam ; cæteris vero etiam
si sint intellectus, et appetitus sensitivi, il­
lam negant : aiuntqne solum denominari
peccata exlrinsece a malitia existante in
actu voluntatis. Referi pro hac sententia
Curiel Durandum in 2, dist. 12, quæst. l,Dnr»l
Ricard. Gabriel, el Ok am. Sed omnes loquuntnr de actibus omnino externis, et so- Oten
lum intendunt quod diximus in tertial>'TbîB'
assertione; prima? vero et secunda? non
refragantur. Arguitur primo ex D. Thoma Prie»
in præsenti ari. 1, ubi ait esse de ratione,”^
peccati, qua ratione peccatum et volunta­
rium est, quod in voluntate subjectetur. Et
licet locutio videatur indiflinila, ratio ta­
men articuli convincit intelligendam esse
universaliter de omni peccato : nam id
probat D. Thom. quia cum peccatum sit
actus immanens voluntarius, illa potentia
debet esse ejus subjectum, quæ fuerit prin­
cipium : voluntarium enim manet in prin­
cipio, a quo elicitur, quia debet esse ab
intrinseco : principium autem voluntarii
est voluntas : ergo, etc. Hæc ratio, ut cons­
tat, universalis est pro omnibus peccatis,
sicut omnia sunt voluntaria : ex qua sic
formatur argumentum. Omne peccatum
quantum ad rationem voluntarii, et malitiæ
subjectatur intrinsece in voluntate : ergo
in intellectu, aut appetitu sensitivo:repug­
nat enim, quod una, et eadem malitia in­
trinsece sit in voluntate, et simul in alia
potentia a voluntate distincta.
Confirmatur. Nam vel ibi est una tantum CBfr· ,
numero malitia, vel duplex?.Si una, mani- ral!a
feste repugnat subjectari intrinsece in dua­
bus potentiis : sicut quod idem numero
accidens sit in subjectis realiter distinctis.
!
Si autem duplex, consequenter erunt duo
peccata, unumquodque sua malitia consti­
tutum , ex quibus unum tantum erit in
voluntate, illud nimirum, cujus malitia in
ea existit : aliud vero, cujus malitia existit
in appetitu, subjectabitur in illo, et non
i
in voluntate, atque ita non erit universali:
ter vera doctrina D. Thomæ, quod omne
I
peccatum est in voluntate tanquam in subI
jecto.
r
17. Huic argumento est prima solutio ex Pria
Conrado et aliis, conclusionem primi arti-ρ^
culi D. Thomæ intelligendam esse indefi­
nite : et ideo non esso inconveniens, quod
aliqua peccata etiam quantum ad formalem
malitiam non subjectentur immediate in
voluntate, dummodo aliqua in illa subjec­
tentur. Neque argumentum ita'urget contra
hanc

DISP, X. DUB. 1.

j

I
I
i

hanc solutionem, ut non possit probabiliter
defendi. Nam dici posset rationem illam,
quod voluntas est principium actus volun­
tarii el sic debet etiam esse subjectum
(loquendo do principio proximo, quod dum­
taxat cum subjecto coincidil) non esso abso­
lute universalem, sed tantum respectu illo­
rum actuum, qui a voluntate immediate
eliciuntur. Unde non comprehendit eos,
qui eliciuntur ab appetitu sensitivo, vel
ab intellectu, etiam si sint voluntarii : quia
sicut principium proximum istorum non
esi voluntas, sed appetitus vel intellectus
motus ab illa, ita subjectum immediatum
debet esse ipse appetitus vel intellectus, non
autem voluntas.
xtiioc Secundo el melius respondetur cum Caje$ s». tano non esse inconveniens, quod idem
numero peccatum, secundum diversas ra­
tiones vel partes subjectetur intrinsece in
diversis potentiis. Unde illudmet peccatum,
quod secundum unam rationem est intrinsoce in appetitu sensitivo, vel intellectu,
potest secundum aliam subjectari in volunlate etiam intrinsece. Hacque ratione verificabitur universaliter conclusio primi arti­
culi. quod omne peccatum (saltem quando
est liberum simpliciter) subjectatur in
voluntate : et indiffinite conclusio secundi :
nempe quod aliqua peccata subjectentur in
appetitu, et in aliis potentiis. Quod non ita
est intelligendum, quasi ratio secundum
quam prædictum peccatum est in voluntate,
sit tota formalis malitia; ratio vero secun­
dum quam est in appetitu sensitivo v. g. sit
sola entitas actus, quæ materialiter se habet
in peccato, suscipitque a malitia denomina­
tionem. Nam hoc modo etiam posset poni
peccatum in membris externis, quorum
motus denominantur a malitia actuum
voluntatis; et nihilominus quia in eis non
malilia intrinseca, negat D. Thom. in
præsenti ari. 2 ad 3, prædicta membra esse
subjectum peccati. Sed sensus est, quod de
ipsa formali malitia aliquid sii intrinsece
in actu voluntatis, et aliquid etiam intrin­
sece in actu appetitus. Juxta quod semper
salvatur omnia peccata, etiam quæ sunt
intrinsece in aliis potentiis, subjectari in
voluntate; non quidem adæquate secundum
lotam malitiam, sed inadæquale et secun­
dum partem. Imo quia pars illa malitiæ,
quæ in voluntate residet, primario et prin­
cipaliter se habet in peccato, quæ autem ad
appetitum transit, habet se minus principa­
liter, polest dici, omne peccatum esse in
sola voluntate principaliter et primario :

303

sine eo quod negetur esse intrinsece in aliis
potentiis; minus tamen principaliter, et
quasi secundario. Qua distinctione utitur
Cajet, in præsenti art. 2.
cjjei.
18, Addit vero Montes, posse dici, quod Additio
omne peccatum est in voluntate formaliter,
et in aliis potentiis solum materialiter :
non quia in istis non sit aliqua formalis ma­
lilia intrinseca ; sed quia hæc ipsa malilia
comparata ad illam, quæ residet in actu
voluntatis, habet se sicut materiale ad for­
male : nam actus voluntatis se habet ut im­
perans ; actus vero aliarum potentiarum ut
imperati : unde quia imperatum ad impe­
rium comparatur sicut materia ad formam,
ideo malitia actus voluntatis potest dici for­
malis, et malitia aliorum actuum materia­
lis : et consequenter peccatum per utranque
malitiam constitutum potest dici subjectari
formaliter in sola voluntate; in reliquis
autem potentiis solum materialiter. Vide
quæ diximus in tract, de bonit. et malit,
disp. 6, dub. 4 ubi doctrinam hujus addi­
tionis latius explicuimus.
Ad confirmationem respondetur, esse ibi solvitur
duas malitias realiler distinctas metaphysice loquendo : negamus tamen esse abso­
lute dicendum duo peccata : nam sicut juxta
doctrinam D. Thomæ supra quæst. 17, art.
4, ex imperio et actu imperato moraliter
fit unus numero actus, licet in esse physico
differant realiter, ita ex eorum malitiis
quantumvis metaphysice re ipsa distinctis,
fit moraliler unum peccatum numero. Et
de hujusmodi peccato sic moraliter consti­
tuto vocificatur, quod sit intrinsece in ap­
petitu, et in voluntate non adæquate, sed
inadæquate, ut diximus. Cujus rei exem­
plum debent adversarii admittere, siqui­
dem nullus eorum dubitat intentionem fi­
nis v. g. furandi, et electionem medii ad
talem finem esso actus realiter distinctos,
habereque unumquemque suam intrinse­
cam malitiam : siquidem uterque est actus
a voluntate elicitus, voluntarius, et liber
intrinsece, atque adeo habere debent mali­
tias realiter distinctas : el. tamen nemo di­
ceret osse ibi absolute duo peccata : sufficit
enim, quod prædicti actus, et eorum mali­
tiæ ad eumdem finem intrinsecum tendant,
unusque ab alio derivetur ut moraliter
idemmet actus, et idem numero peccatum
judicentur : ita ergo in nostro casu.
19. Secundo arguitur ex eodem D. Tho- Som­
ma supra quæst. 20, art. 3. ubi docet, actus exleriores(nomine actus exterioris apud iwmum.
D. Thomam intelligilur quicunque a volua-

304

4

•1
tfï

F*

I

PE VITIIS, ET PECCATIS.

tate imperatur, sive sii intellectus, sive ap­ I
petitus, etc.) non habere distinctam boni­ i
tatem, vel malitiam formalem ab ea quæ ί
est in actu voluntatis. Et cum posuisset !
tertium argumentum, quod bonitas vel ma­ j
litia actus externi causatur ab intentiori,
atque adeo debet esse alia numero, alias
j
ΚΓΠ ..idem causaretse ipsum, respondet : d</ ter­
tium dicendum, quod quando aliquid de uno I
derivatur in alterum sicut ex causa agente
univoca, tunc aliud est quod est in utroque :
sicut cum calidum calefacit, alius numero
est calor calefacientis, el calor calefacti, licet !
idem specie. Sed quando aliquid derivatur ab
uno in alterum secundum analogiam vel pro­ j
portionem, tunc est tantum unum munero,
sicut a sano quod est in corpart animalis, de­
rivatur sanum ad medicinam, et urinam :
nec alia sanitas est medicini aut urini, quam
sanitas animalis, quam medicina facit, et i
urina significat : et hoc modo a bonitate vo­
luntatis (idem est de malitia) derivatur bo­
nitas actus exterioris : ct e converso, scilicet
secundum ordinem unius ad alterum.
Curiel. Ex quibus verbis, et exemplo urget con­
tra nos in hunc modum Curiel. Quando
aliquid dicitur tale ex ordine ad aliud, so­
lum dicitur denominative, et extrinsece,
non quia intrinsece in se ipso tale sit : sed
actus appetitus sensitivi v. g. solum dicitur
formaliter malus ex ordine ad actum volun­
tatis, a quo procedit : igitur solum dicitur
malus extrinsece a malitia praedicti actus
voluntatis. Major probatur : nam quod ha­
bet aliquid intrinsece in se, secundum se
ipsum dicitur tale, non ex ordine ad aliud :
ergo quod solum dicitur ex ordine ad aliud,
non denominatur ab aliquo quod habet
in se.
CodOp Et potest confirmari (ait Curiel) alia ramali0, tione, quam tangit D. Thom. scilicet, quæ
sola attributione, et analogia unius ad alte­
rum dicuntur talia, non denominantur a
forma sibi inhærente, sed a forma, quæ est
in principali analogato : ut patet in denominationesanirespectu medicinae, eturinæ:
nam istænon dicuntur sani a sanitate, quam
in se formaliter habeant, sed a sanitate
animalis, cum quo prædicta analogia analogantur : cum ergo actus exterior denomi­
netur malus per analogiam, et attributio­
nem ad interiorem, fit talem denominatio­
nem non esse intrinsecam, neque sumi a
forma vel malitia ipsi externo actui inhæ­
rente, sed a malitia inhærente actui inteDTboin ri0”‘ ^cc ra^nus c^are videtur loqui Ang.
Doctor in favorem hujus sententias art. 4

illius quaestionis, ubi docet actum externum
non addere bonitatem aul malitiamformalem super internum efficacem :quod verum
esse non posset, si ipse actus externus haberet intrinsecam malitiam distinctam a
malitia interna : nam quodeumque finitum
per additionem partium ejusdem rationis
redditur majus : ergo, etc.
20. Respondetur primo hoc argumentum Hin*
(quoconvictoscredimus Curielem, et Alvar.
ut suam sententiam D. Thomæ esse arbi­
trarentur) solum probare tertiam nostram
assertionem, ubi diximus actus seu motus
membrorum externorum non habere in se
ipsis malitiam formalem : nam D. Thom.
tota illa quæstione 20, solum agit de hujus­
modi motibus el actibus omnino externis :
neque comprehendere potuit actus imma­
nentes intellectus, et appetitus sensitivi:
licet enim hujusmodi actus in comparatione
ad actum imperantem voluntatis possint
dici externi, sicut electio potest dici actus
exterior respectu intentionis : et modo isto
loquendi non semel utatur D. Thom ut in
tract, de bonit. et malit, disp. 6, dub. 4,
explicuimus : in collatione tamen ad motus
membrorum externorum vere sunt actus
interni : imo absolute loquendo possunt sic
appellari, siquidem manent in intellectu,
et appetitu, quæ absolute sunt potentiae in­
ternae. Unde non oportet quod ubicumque
de actibus externis sermo est, praedicti actus
immanentes sub eo nomine comprehen­
dantur.
21. Et sane non fuisse comprehensos a
D. Thoma loco allegato, suaderi potest, tum
ex exemplis quæ adducit : nusquam enim
in tota illa quæstione 20 apponit exemplum
actus externi in actibus intellectus vel appe­
titus, aut horum mentionem facit, cum ta­
men fere in singulis articulis exemplificel
in actibus membrorum, ut in occisione, in
prædicatione, in deambulatione, et simili­
bus motibus omnino externis. Tum etiam,
quia si attendatur ordo docirinæ, quem
circa actus humanos, eorumque bonitatem,
et malitiam S. Doctor observat, satis cons­
tabit, solos actus omnino externos perti­
nere posse ad illam quaestionem. Nam de
actibus intellectus sufficienter dixerat una
cum actibus voluntatis quæstione 19. De
actibus vero appetitus sensitivi acturus
erat quæstione 22, et deinceps, ubi tractat
de animi passionibus, quæ sunt hujusmodi
actus : de quarum bonitate, et malitia mo­
rali agit quæstione 24 per totam, ibique
non pauca reperies, quæ nostram secundam
assertionem

DISP. X. D( B. I.

assertionem confirmant, praesertim art. I
et 2 el I. Cum ergo de actibus membrorum
externorum non alibi ex professo tractet,
nisi dicta quæstione 20, utaturque per totam
illam nom i ne udus externi, plane liquet vo­
luisse comprehendere sub isto nomino solos
actus prædictoruin membrorum, qui ab om­
nibus absolute externi vocantur.
Adde quod in art. 3 ejusdem quæst. vo­
cat actus interiores omnes, qui sunt a po­
tentiis internis sine cognoscilivissiveappelitivis ; exteriores vero illos tantum, qui
sunt a potentia exterius exequente motum.
.IkaEt ideo in argumento primo ita loquitur :
.Idus interioris principium est eis animx in- Itrior apprehensiea vel appel it iea :actu$autemexterior isprincipium est putentia exequens
motum, etc. Et in secundo argumento ex­
presse dicit, actum virtutis intellectualis
esse actum interiorem, quia tam actus,
quam virtus sunt in potentia immanente.
Nequein solutionibus huic doctrinae contra­
dicit, sed eam admittens, solvit alia via ar­
gumenta, ut legenti constabit.

§ IV.
Ejusdem secundi argumenti alia solutio.

i
’
i
'
i
I

!

!

22. Verum quia prædicta doctrina Ang.
Doctoris, etiam si nomine actus exterioris
intehigerentur omnes, quos adversarii volunt (quod non concedimus) habet congruam
explicationem,respondetur secundo ad idem
argumentum, non posse sufficienter colligi
ex aliquo articulo illius quæstionis, quod D.
Thom. excludat ab actibus externis omnem
malitiam formalem intrinsecam quamvis
neget illis malitiam formalem, quæ a vo­
luntate non descendat ; et quæ moraliter
constituat peccatum distinctum ab eo, quod
est in voluntate. Pro quo nota, argumen­
tum contra nos factum inniti tribus propo­
sitionibus, quæ habentur in prædicta quæs­
tione, et ingerunt in hac re difficultatem.
Prima propositio est, quod loquendo de bonilate, vel malitia conveniente nostris
actibus ex ordine ad finem, et ex voluntatis
participatione (quæ sine dubio est bonitas
vel malitia formalis) eadem omnino est res­
pectu actus voluntatis ; et respectu actus
exterioris. Ita asseritur art. 3 in corpore,
bccunda est, quod derivatio bonitatis vel
malitiæ ex actu voluntatis in actum exteriorem, non est sicut ex causa agente uni­
voca, sed secundum analogiam, vel propor­
tionem: sicut a sano, quod est in animali,
Salman!. Curs, theolog., tom. \ II.

305

derivatur sanum ad medicinam, et urinam,
absque eo quod ibi sit nisi una numero sa­
nitas. Hæc habetur eodem articulo 3 ad 3.
Tertia, quæ habetur articulo 4, est actum
exteriorem consideratum quantum ad prae­
dictam bonitatem, vel malitiam nihil ad­
dere supra bonitatem, vel malitiam actus
voluntatis, nisi ipse actus voluntatis in se
ipso fiat melior, aut prior. His tribus pro­
positionibus nititur tota vis argumenti, quas
oportet proinde explicare.
23. Quantum ad primam ergo ; bonitas, Deciavel malitia utriusque actus dicitur eadem ra'”r
numero, non quia metaphysice loquendo pniie*
non cadat inter eas distinctio, sed quia cum
bonitas, vel malitia actus exterioris a boni­
tate aut malitia interioris derivetur, sitque
ejusdem rationis, et ex eodem specificativo
proveniens, non ponit in numero cum illa,
sed reducitur ad eam, ut quædam ipsius
participatio, et extensio : et hac ratione non
censentur absolute diversæ : quia sicut ubi
unum est propter aliud, tantum dicituresse
unum : ita ubi unum reducitur ad aliud,
utrumque unum censetur. Quod autem D.
Thom. non majorem unitatem inter prædictas moralitates constituere voluerit, ex
eo constat, quia art. 4 illius quæstionis in
solutione âd 3, expresse dicit bonitatem vel
malitiam, quam habet actus voluntatis ex
actu externo tanquam ex objecto volito, non
esse aliam a bonitate vel malitia conve­
niente ipsi actui externo ex materia, et cir­
cunstantiis ; et tamen hanc posteriorem bo­
nitatem vel malitiam intrinsecam esse actui
exteriori, et illam priorem actui voluntatis,
ac proinde distingui realiter inter se, fate­
tur Curiel, et debent tenere omnes D. Thomæ
discipuli, quia prædicta bonitas, vel malitia
actus externi est bonitas et malitia objec­
tiva conveniens illi antecedenter ad actum
voluntatis, ut tradit D. Thom. art. 1 ejus­
dem quæst. ad quem se remittit : bonitas
vero vel malitia, quam inde desumit actus
voluntatis, est bonitas vel malitia formalis
intrinsece afficiens talem actum .· neque enim
negari potest, quod cum actus voluntatis
habet pro objecto actum exteriorem ex ma­
teria bonum vel malum, capiet a tali ob­
jecto intrinsecam bonitatem vel malitiam.
Sicut ergo utraque hæc malitia objectiva, et
formalis dicitur eadem, negaturque inter
eas distinctio, non quia metaphysice non
differant, sed quia malitia formalis derivatur ab objectiva, et ad eam reducitur ; ita
malitia formalis desumpta ex.fine dicitur
eadem numero in utroque actu : quia quæ
20

3Ûô

DISP. X. DUB. I.

DE VITUS, ET PECCATIS.

in acta exteriori invenitur, derivatur ab
ea. quæ est in interiori, et ad ipsam redu­
citur ; licet metaphysice loquendo distinc­
tio inter eas cadat.
Boc idem colligitur ex solutione ad se­
cundum articuli tertii, ubi dicitur, quod
rceta ratio de fine virtutum (moralium intellice) non habet aliam bonitatem, quam bo­
nitatem virtutis, secundum çwod bonitas ra­
tionis participatur in qualibet virtute. Certe
negari non potest, quod bonitas, quam
v irtus moralis participat a ratione sit ei
intrinseca, quandoquidem prædicta virtus
constituitur essentialiter per talem bonita­
tem : et similiter negari non potest, quod
rationi sit intrinseca illa sua rectitudo,
cujus prædicta bonitas est participatio. Si
namque in ipsa ratione non daretur aliqua
rectitudo intrinseca, non possent virtutes
morales bonitatem ab ea participare. Quod
si utrobique ponitur rectitudo intrinseca,
necessario debent duæ bonitates ibi distin­
gui. Et tamen quia virtus moralis a ratione
derivatur, et ad eam tamquam ad princi­
pium reducitur, dicit D. Thom. esse unam,
‘ seu non diversam bonitatem utri usque. Suf­
ficit ergo hujusmodi unitas per reductionem,
ut bonitas interioris, et exterioris actus una
esse dicatur, etiam si utrique sit intrinseca,
et cum reali distinctione.
Eipo
24. Per quod manet explicata secunda
nitur propositio. Sensus enim est, quod quia bon’las
respwtu actus exterioris
sitio, derivatur ab interiori, non sicut a causa
univoca, sed secundum analogiam, non
est æqualiter in utroque actu, sed in inte­
riori primario, et omnino per se ; in exte­
riori vero secundario per modum partici­
pationis, et extensionis : atque adeo ut
aliquid non constituens secundum se pro­
priam speciem, et unitatem, sed pertinens
reductive ad ipsam unitatem, et speciem
actus interioris. Neque exemplum de ana­
logia sani debet tenere in omnibus ; sed
tenet ineo, quod quia secundaria analogata
derivantur a primo, illudque diminute
participant, debent ad ipsum reduci : sive
talis reductio ponat intrinsecam denomi­
nationem, ut in hoc exemplo : sive habitu­
dinem intrinsecam, ut in casu nostræ asser­
tionis : quod D. Thom. ibi non examinat.
25. Neque urget conira hanc explicatio­
nem illud, quod in argumento adduximus
ex Curiel : nempe quando aliquid dicitur
tale ex ordine ad aliud, solum dicitur deno­
minatione extrinseca : nam oppositum potest
instari innumeris exemplis actuum, habi­

307

I est in animali, ct non sicut a forma inhé­
nantur.
Cæterum
«i
hæc
analogia
secum
tuum, et potentiarum, qua id, quod sunt,
rente (on denominatio extrinseca et analo­
afferat, vel supponat aliam, quæ est analo­
habent ex habitudine ad objecta, et non ideo
gia attributionis) sed a veritate qux est in
gia
proportionalitatis
propriæ·
;
quamvis
sunt talia denominatione extrinseca. Sufliipsa re, qux nihil aliud est quam entitas in­
non
ex
vi
illius,
ex
vi
tamen
istius
omnia
cit nobis pro exemplo ipse interior actus
tellectui adxqttala, vel intellectum sibi adxanalogata
habent
aliquid
sibi
intrinsecum,
voluntatis, cui fere omnes etiam aulhores
quans, sicut a forma inhxrente : sicut cibus
licet inaequaliter eis impertitum, a quo
contraria? partis concedunt bonitatem vel
denominatur sanus a qualitate sua, a quo
intrinsecam denominationem sortiuntur.
malitiam intrinsecam ; et tamen hujus­
Quod non semel contingere est satis no­
sanus dicitur, etc. Ecce analogia proportiomodi bonitas vel malitia sumitur ex ordine
tum : nam creatura? analogantur cum Deo
nalitalis, et denominatio intrinseca. Ratio
ad finem, qui est aliquid extrinsecum. Cu­
per attributionem in ratione entis, et in
vero est, quia analogia attributionis suppo­
jus ratio tam in hoc quam in aliis respecratione veri, et in ratione boni : et ex
nit pro fundamento intrinsecam habitudi­
tivis cito occurrit. Quoniam forma tribuens
vi hujus analogiæ solum extrinsece dicun­
nem analogati minus principalis respectu
immediate prædictam denominationem,
tur entia, verx et bonx : nihilominus tamen,
principalioris, a quo causatur, seu deriva­
non est illud extrinsecum, quod respicitur,
quia simul habent analogiam proportiona­
tur : et quia talis habitudo multoties adhuc
sed habitudo ad ipsum, quæ intrinsece inest
litatis propriæ, sortiuntur ex vi istius pro­
in abstracto sortitur idem nomen ac forma
respicienti. Et hoc est quod dixit D. Thom.D.iVa
ipsius principalioris analogati, potest tunc
priam
entitatem,
veritatem,
et
bonitatem,
supra quæst. 18, art. 4 ad 2, ibi : Dicen­
analogatum minus principale bis denomi­
a quibus intrinsece entia, verx et bonx de­
dum quod quamvis finis sit causa extrinseca,
nari eodem nomine : nempe et a prædicta
nominantur.
Actus
ergo
sive
intellectus,
tamen debita proportio ad finem et relatio in
forma : hæcque erit denominatio extrin­
sive
appetitus
utroque
modo
analogantur
ipsum inhxret actioni. Sicut igitur in actu
seca propria analogiæ attributionis : et a
cum
actu
voluntatis
in
ratione
boni,
vel
voluntatis prædicta denominatio est intrin­
i
suamet habitudine : quæ erit denominatio
mali,
ct
ideo
quamvis
ex
vi
unius
analogiæ
seca. quia sumitur ab hac relatione trans­
intrinseca propria analogiæ proportionadenominentur
solum
extrinsece
;
ex
vi
al
­
cendental! sibi inhaerente, et non imme­
litatis.
terius
habent
bonitatem,
vel
malitiam
sibi
diate a termino extrinseco : sic in actibus
Diximus, multoties sortitur idem nomen,
inhærcntem,
a
qua
intrinsece
denominan
­
appetitus, et intellectus denominato bord
etc. quia non semper ita contingit : sæpe
tur.
vel mali sumpta ex habitudine ad actum
enim habitudo analogati minus principalis,
eux- Neque prædictum exemplum de analogia
.voluntatis, est denominatio intrinseca:
et quidquid in eo est intrinsecum, non me­
fk
sani
nobis
efficit
:
tum
quia
sufficit,
quod
quia licet hic actus extrinsece se habeat
retur in abstracto nomen formæ principa­
teneat in eo pro quo adducitur : hoc autem
respectu illorum, prædicta tamen habitudo
lioris analogati. Quare tunc denominatio
sua·est, quod forma denominans in omnibus
intrinsece eos afficit. Unde falso in proba­
analogica tantum est una : nempe quæ su­
ρκτϊτ. analogatis quodammodo sit una, et non
tione majoris asseritur, quod quando ali­
mitur ab hac forma. Porro autem in exem­
constituat absolute plures species, sive talis
quid habet in se formam denominantem,
plis adductis præcipue in analogia boni vel
unitas
sit
ita
rigorosa,
ut
excludat
omnem
non dicitur tale ex ordine ad aliud : nam
mali moralis respectu actus voluntatis, in­
distinctionem
etiam
partialem
;
sive
tan
­
si talis forma sit ipse ordo ad aliud, ut in
tellectus, et appetitus prædicta habitudo
tum
sit
unitas
per
reductionem,
quæ
præpræsenti contingit, oportet, ut ejus prima­
secundariorum analogatorum habet quid­
diclam distinctionem non excludit. Tum
ria, et essentialis denominatio fiat secun­
quid requiritur, ut eis in abstracto competat
etiam, quia adhuc in hoc exemplo potest
dum prædictum ordinem ; et tamen sit
nomen bonitatis vel malitiæ non minus
attendi prædicta duplex analogia. Aledicina
intrinseca respectu subjecti, in quo est talis
quam formæ existenti in analogato prin­
enim v. g. et potest dici sana a sanitate
ordo.
cipali, qui est actus voluntatis : et ideo non
existente in animali, ad quam ordinatur,
Diximus respectu subjecti, etc. quia ab
ita quod non iste ordo, sed ipsa sanitas
solum denominantur extrinsece boni vel
aliqua forma respective duo possunt deno­
animalis sit forma immediate denominans.
mali a bonitate vel malitia istius, sed etiam
minari : nempe subjectum respiciens, et
Et hoc pacto denominatio fit secundum
intrinsece ab habitudine ad ipsum.
terminus inspectus : sicut a visione deno­
analogiam attributionis, cstque proinde
28. Ex quo inferes pro majori hujus rei illati'
minatur animal videns, et paries visus: et
extrinseca. Et potest etiam denominari a
explicatione, quod etsi D. Thom. dixisset
prima denominatio est intrinseca ; secunda
actum externos (comprehendendo etiam
virtute sibi intrinseca causative prædiclæ
vero extrinseca : quia prædicta forma res­
actus intellectus, et appetitus sensitivi) de­
sanitatis animalis, ita ut non ista sanitas,
pectiva subjectum afficit intrinsece per innominari bonos, vel malos extrinsece a bo­
sed illa virtus (quæ non incongrue sanitas
hærenliam ; et terminum extrinsece per
nitate vel malitia internorum, adhuc non
dicitur) immediate denominet : et tunc de­
respectum seu terminationem.
contradiceret doctrinæ hucusque tradita?.
nominatio fit secundum analogiam pro­
26. Neque etiam urget confirmatio ad­
Tum propter modo dicta, quia cum una
portionalitatis propriæ, et est intrinseca.
ducta ex eodem Curiel : scilicet quod quæ
denominatione extrinseca ex vi analogiæ
PTiz.'. 27. Quam doctrinam sumpsimus ex D.
per analogiam, et attributionem unius ad
proportionis, stat alia in intrinseca ex vi
Thoma quæst. 1, de verit. art. i, ubi hoc
aliud dicuntur talia, non denominantur a
analogiæ proportionalitatis. Tum etiam
exemplo explicat, qualiter res cognitæ ab
forma sibi inhærente, sed aformaexistente
quia extrinseca denominatio habet latitudi­
intellectu dicantur verx uIroque genere ana­
in principali analogato. Hoc enim verum
nem, et quædam est pure extrinseca, quae­
logiæ. Denominantur (inquit) res verx a ve­
est. si ibi solum intervenerit analogia at­
dam vero admiscet aliquid formæ intrinse­
ritate, quxest in intellectu divino vel humano,
tributionis, juxta quam omnia analogata
cae. Quæcumque enim denominatio oritur a
sicut denominatur cibus sanus a sanitate, qux
ab uno principaliori immediato denomi­
nantur.
j

308

DE VITIIS, ET PECCATIS.

forma existent^ in alio subjecto, potest non
incongrue extrinseca appellari. Porro hoc
dupliciter potest contingere : vel ita quod
denominatio fiat per puram assistentium
talis forma* sine aliquo respectu ex parte
denominati ad illam : sicut a visione, quæ
est in oculo, denominatur rrm paries ob
nudam assistendam. el terminationem ;
sineeoquod visiocausetaliquem respectum
ad se in pariete. A'el quia ex prædicta assis­
tentia consurgit in re denominata aliqua
habitudo ad formam : sicut corpus dicitur
locatum a loco, et homo indutus a veste :
nec tamen ibi est sola assistentia unius ad
aliud, sed ex assistentia loci consurgit
in re locata modus intrinsecus ubicationis, qui est commensuratio locati cum lo­
co : et ex adjacentia vestis resultat in re
vestita quædam habitudo ad illam, quæ
constituit praedicamentum habitus. In prio­
ri ergo casu denominatio est pure extrinseca, quia nihil est ibi denominans nisi
forma extrinsece assistens. At vero in pos­
teriori potest quidem dici extrinsece, eo
quodoriginatur a prædicta forma ; re vera
tamen fit per aliquid intrinsecum. quia
immediate denominans non est ipsa forma
intrinseca, sed habitudo et modus ex ea
resultans, afficiens intrinsece rem denomi­
natam. Hoc pacto D. Thom. opusc. 58, tract.
6 cap. 1, et aliis locis sex ultima praedica­
menta appellat e-xlrinsecas denominationes :
quia licet omnia illa importent suos modos
intrinsecos; hujusmodi tamen modi resul­
tant e.x assistentia formæ extrinsecæ : ut
ubi ex circunscriptione loci, quando ex as­
sistentia temporis, habitus ex adjacentia
vestis, et sic de aliis. A quibus modis utpote existentibus in rebus denominatis de­
nominationes desumptæ nequeunt non esse
intrinsecæ. Si quando ergo ipse Ang. Doc­
tor actus intellectus vel appetitus appellet
bonos vel malos extrinsece, intelligendus erit
"hoc posteriori modo, qui optime salvat doc­
trinam traditam in tota hac solutione.
Sensus 29. Tertia denique propositio videlicet
terti» actum externum non addere bonitatem vel
malitiam supra interiorem, explicatur sicut
prima : unde sensus est, quod bonitas vel
malitia proveniens ex fine actui exteriori,
reducitur ad bonitatem vel malitiam inte­
rioris, et non ponit in numero cum illa,
eo quod sunt ejusdem rationis, et ab eodem
specificativo desumptæ, constituuntque uni­
cam speciem peccati. Quo contra se habet
bonitas vel malitia desumpta ex objecto et
materia actus exterioris : quia cum hæc

habeat distinctum specificalivum, sitque
alterius rationis et speciei ab ea, quæ su­
mitur ex fine, neutra reducitur ad aliam,
sed utraque per se ponit in numero, constituitque suam propriam speciem : el ideo
quando una jungitur alteri, non solum melaphysice, sed etiam moraliter censetur
fieri illa additio. Per quæ palet ad omnia,
quæ afferuntur in argumento. Cujus solu­
tionem latius prosequuti sumus, tum ut
doctrinam illius quaestionis 20, quæ aliqui­
bus obscura visa est, explicaremus. Tum
etiam quia dum cum Thomistis agimus,
vellemus eis, quantum fieri potest, satis­
facere.

§V.
Reliqua argumenta contra easdem
assert iones.

30. Tertio arguitur. Si actus appetitusTmzi
sensitivi v. g^ procedensque ex motione M*·
voluntatis, haberet malitiam intrinsecam,EeatSL
talis malitia sæpe esset mortalis, et non
tantum venialis : sed in praedicto appetitu
non potest esse malitia mortalis : ergo, etc.
Major constat, nam talis malitia moraliter
loquendo est ejusdem speciei cum malitia
voluntatis, a qua descendit, constituilque
cum illa idem peccatum, ut sæpe diximus :
constat autem malitiam voluntatis sæpe
esse mortalem : ut cum voluntas movetappetitum ad actum Inxuriæ, et similes. Alinor
vero videtur esse D. Thomæ in præsenti
art. 4, ubi docet, in sensualiate non posse
esse peccatum mortale. Et reddit rationem,
quia mortale peccatum importat deordinationem circa finem ultimum, aversionem­
que ab illo : sicut autem referre, et ordinare
ad finem ultimum non est sensualitatis, sed
voluntatis, et rationis, ita deordinari, et
averti ab illo.
Respondetur, concessa majori, negando
minorem. Ad probationem dicendum est,
D. Thomam loqui de sensualitate secundum
id dumtaxat quod habet ex se prout inve­
nitur in homine : et hoc modo negat reperiri in ea peccatum mortale. Non autem
negat, quod dum actualiter a voluntate mo­
vetur, recipiat in se mortalem malitiam
derivatam ex malitia voluntatis mediante
illa motione. Sumiturque hæc solutio ex
eodem Ang. Doctore in solutione ad pri-D-i**
mum ejusdem articuli, ubi sic ait : Adw
sensualitatis potest concurrere ad peccatum
mortale, sed tamen actus peccati mortalis non
habe

DISP. X. DUB. I.
habet quod sil peccatum mortale cæ eo quod
est scnsual il ο t is, sed e.c co quod est rationis,
cujus est ordinari in finem, cl ideo peccatam
mortale non attribuitur sensualitati, sed ra­
tioni. Ubi, ut vides, non negat, inesse actui
sensualitatis malitiam mortalem. Id quod
argumentum, cujus est illa solutio, salis
otiicaciler convincit. Sed ait, prædictam
malitiam non esse attribuendam sensuali­
tati, sed rationi : quia licet sit in sensuali­
tate, non tamen ex propriis ipsius sensua
litatis, sed a ralionederivala, et participata:
unumquodque autem debet attribui suo pro­
prio, et fontali principio.
Etfto· 31. Sed urgebis, neque malitiam venia­
lem convenire sensualitati ex se ipsa; alias
reperiretur in brutis ; sed ex participatione
rationis, a qua est tota libertas, et lota
moralitas : et nihilominus quia prædicta
malitia inest actui sensualitatis intrinsece,
concedit absolute D. Thom. quod sit in ea
peccatum veniale, ut constat ex articulo
tertio : ergo cum absolute negat reperiri
mortale, intelligendus est etiam ex partici­
patione rationis ; aliter nullum constituisset
discrimen quantum ad hoc inter utrumque
peccatum. Ad hanc replicam constabit dubio
àor. sequenti, ubi reddemus rationem quare
sensualitas non quidem ut est communis
hominibus et brutis, sed ut est propria sen­
sualitas hominis, habeat ex se ipsa, hoc est,
independenter ab actuali influxu, et motione
voluntatis, sufficientem vim ad peccandum
venialiler. cum tamen malitiæ mortalis non
sit capax, nisi ex vi prædicti influxus.
Ratio D. Thomæ in articulo quarto nobis
non officit, quia solum procedit de illa
potentia, cui primario et ex se convenit
malitia mortalis : nam in ista potentia
requiritur illa conditio, scilicet quod possit
immediate ordinari ad finem ultimum, et
ab eo averti ; sicut potest sola voluntas.
Cæterum ut prædicta malitia secundario et
mediante voluntatis participatione sit in
appetitu sensitivo, vel in aliqua alia poten­
tia, sufficit quod talis potentia attingat
finem ultimum mediate : sive (quod idem
est) attingat objectum per se connexum
tanquam medium necessarium cum tali
fine. Quia deordinatio circa hoc objectum
necessario trahit secum deordinationem, et
aversionem immediatam a prædicto fine.
Et sic utraque deordinatio et aversio est de
linea mortalis; quamvis quæ est in volun­
tate primario, et ut quid formalius ; quæ
vero est in appetitu secundario,et ut aliquid
minus formale, juxta dicta num. 17 et 18.

309

32. I llimo probatur. Narn appetitus sen- αγκιι·
sitivus (idem est de intellectu) non habet«æninm
libertatem intrinsecam, sed ejus actus (ii_u,'1,nun)·
cunlur liberi a libertate voluntatis : ergo
neque habere potest intrinsecam malitiam.
Consequentia apud nos est satis nota. Ante­
cedens vero suadetur : quoniam potentiæ
liberæ debet proponi objectum cum indiffe­
rentia ad utrumlibet, quæ propositio requi­
rit judicium universale, et indeterminatum :
sed appetitui sensitivo non proponitur
objectum cum hac indifferentia : nam quid­
quid ei proponitur, fit per apprehensionem
alicujus sensus, quæ semper est ad unum
singulare determinata,el ideo expers indifferenliæ, et universalitatis : ergo.
Ad hoc argumentum constat ex dictis aBcspounumero 7, quomodo potius sit pro nobis, 5io·
reloruqendumqne in adversarios. Nam ut
ibi ostendimus, actus potentiarum imma­
nentium, quoties dominio voluntatis imme­
diate subjiciuntur, intrincese sunt liberi.
Ad probationem vero respondetur, sufficere
ad hanc libertatem, quod prædicti actus per
habitudinem sibi intrinsecam, respiciant
voluntatem tanquam principium liberum
præcipiens illos, potensque prohibere. Quia
cum talis respectus sit ad principium libe­
rum ut liberum, nequit non actum, in quo
est, alinea necessarii extrahere, et liberum
reddere. Et quamvis ad libertatem necessa­
ria sit judicii indifferentia ; non tamen
requiritur, quod hæc indifferentia imme­
diate sit respectu cujuslibet liberi : sed suffi­
cit ut sit respectu liberi principalis, quod
est voluntas, a qua cætera sive habitus, sive
actus, sive potentiæ libertatem participant.
Non enim ideo hæc libera dicuntur, quia
ipsa per se objectum indifferenter attingant,
sed quia subduntur voluntati ut attingenti
illud cum indifferentia : nam ratione hujus
subjectionis dicuntur ea quoque libere, et
contingenter sua objecta attingere : quate­
nus sic attingunt, ut in potestate voluntatis
sit, ipsa ab attingendo retrahere, vel in
attingentia conservare : totumque hoc ra­
tione prædictæ subjectionis intrincese illa
afficientis, ut magis explicabitur dubio se­
quenti. Vide etiam quæ diximus in tract,
de volunt, disp. 2, num. 89 et 91.
33. Sed urgebis. Etiam membra externa Beplica.
important ordinem subjectionis ad volun­
tatem ut liberam, estque hic ordo eis intrin­
secus : et tamen eorum actus non sunt
liberi intrinsece : ergo neque in aliis poten­
tiis sufficiet talis subjectio ad libertatem
intrinsecam. Antecedens probatur : nam si

310

DISP. X, DUB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

debent contra se dividi : respondet : Dicen­
prædicta membra non haberent illam sub­
nem, Radam, et alios Scotistas testatur illos iiqm,
dum quodpewitum cordis, et oris non dist i njectionem, non esset cur ad voluntatis nutum
sequens Franciscos Felix tract, de bonit. et
guntur a peccato operis, quando simul cum
moverentur, et a motu cessarent : aut
malit, cap. 7, difficult. 1. Quibus ex parlera
n junguntur, sed prout quodlibet horum per
saltem non esset cur potius sequerentur
subscrihit Vasq. supra quæst. 20, disp. 73, Fra®.
uinvenitur (id est quando invenitur pecca­
Felit
imperium voluntatis, quam appetitus sensi­
cap. 5, ubi asserit prædictos actus esse for­
tum cordis sino aliis, et peccatum oris sine
ViR.
tivi : cum tamen experientia constet, quod
maliler malos primario et per se, et non
peccato operis) ;sicut pars motus non distin­
ralione advertente, nunquam moventur,
per solam denominationem a malitia inter­
guitur a tuto motu, (piando motus est conti­
quantumcumque appetitus id cupiat, nisi
norum : existimat enim hic author, motus
nuus, sed solum quando motus sistit in medio.
voluntas consentiat .· aliquid ergo accepe­
externos non habere peccati rationem ex
Videsis quæ ibi adnotavimus.
runt prædicta membra a natura ratione
influxu voluntatis; sed ex disconvenientia,
to Secundo probatur ex D. August, lib. 13
cujus ita obtemperent voluntati.
quam dicunt ex se ipsis ad rationalem natude Trinit. cap. 5, ubi sic ait : Mala volunPiletur. Respondetur(quidquid sit de antecedente) I ram, etiam pro signo antecedente ad volunttxa tote vel sola quisque miser efficitur, sed misenegando consequentiam. Quia non qui­
tatis imperium, quæ est sententia ScolistanD. rior potestate, qua desiderium make uoluncumque ordo ad voluntatem, etiam ut libe­
rum. Non tamen concedit inesse prodictis
tatis impletur. In quibus verbis fatetur
ram, sufficit ad libertatem constituendam,
actibus malitiam intrinsecam : quia neque
sanctus Doctor actum exteriorem adimpletised debet talis ordo fundari in potentia
actibus voluntatis eam concedit, sed totum
vum mali desiderii addere supra-ipsum
!
genus
morale
ad
extrinsecas
denomina
­
activa, sicut fundatur ordo appetitus el intel­
desiderium majorem miseriam, ac proinde
lectus ; principium enim liberum debet esse tiones reducit in quo recedit ab Scotistis.
malitiam : non autem eam adderet, nisi in
activum, et non passivum tantum, ut in
Probatur horum sententia primo exdiffi-Prica
se contineret : ergo, etc.
tract, de volunt, disp. 2, num. 32, explicui­ ; nilione peccati dictum, factum, vel concuHoc Augustini testimonium dicit Fran­
mus. Unde quia membra externa non sunt i: nilum, etc. in qua denotatur non solum inciscus Felix male torsisse nostræ sententiae
principia activa suorum motuum, sed tantenores actus, et concupiscentias, sed etiam
defensores : sed certe neminem vidimus ejus
p.Thoci. tum passiva (ut docet D. Thom. I, p. quæst. ; externa facta, et dicta esse formaliter pec-üeeB·
tortura molestari, neque id opus erat cum
75, art. 3 ad 3 et lib. 2, contra gentes
cata. Idem suadet communis divisio in pec­
tj- habeat facilem explicationem. Respondetur
N.Ccmp.cap. 82, ex eoque N. Complut, de anima
catum cordis, oris, et operis, quam explicat
ergo (omissis aljis solutionibus, quas citatus
disp. 7. num. 29), idcirco etiam si per ali­
D. Thom. supra quæst. 72, art. 7.
auctor refert, et impugnat) sufficere ad ve­
quid intrinsecum voluntati subdantur, non I
Nec refert si dicas, quod licelOmnia præ­
ritatem verborum .Augustini, quod actus
sunt capacia habendi in se ipsis libertatem,
dicta sint formaliter peccata, non tamen
exterior addat, tum novam malitiam obneque illam communicandi motibus in se I inest omnibus malitia formalis, sed solis
jectivam, quam ipse affert ex se, ratione
receptis. Vide supra num. 8, ubi prodictis
actibus internis, a quibus externi denomi­
cujus ad interiorem comparatur ut termi­
motibus ex eo negavimus libertatem intrin­
nationem peccati accipiunt. Contra enim
nus et complementum, ut in solutione sesecam, quia non sunt veri actus, aut exer­
est, quia tam in diffinitione, quam in divi­
quentisargumenti magis declarabitur. Tum
citia potentia? activæ, sed dumtaxat effectus.
sione, actus externi dividuntur contra in­
etiam novam extensionem malitiæ forma­
Diximus quidquid sit de antecedente : quia · ternos in ratione peccati : non autem sic
lis: quamvis enim hæc extensio fiat per
dici potest, ordinem subjectionis membro- I dividerentur, nisi haberent distinctas ma­
solam extrinsecam denominationem ; ali­
litias : quia ubi est una tantum malitia,
rum externorum ad voluntatem non termi­
quod tamen incrementum est miseriæ illius
solum est unicum peccatum, atque adeo non
nari ad eam formalissime ul liberam, sed
peccatoris: quod novus ejus actus, scilicet
est locus divisioni.
ad ipsam præcise secundum se : et ideo
exterior, per illam vitietur, et foedetur.
35. Respondetur admittendo omnia illa Ven
eodem modo ad nutum ejus efficacem move­
36. Sed urget Felix. Vel per hanc exten­
rentur, sive libere, sive necessario illa ad I peccata habere distinctam malitiam : sed
sionem ponitur in actu exteriori eadem nu­
motum applicaro!.
negandum est per peccata oris, et operis,aut
mero malitia actus interioris, vel alia ? Non
per dicta, vel facta intelligi solos actus exter­
primum : quia idem numero accidens ne­
nos, sed una cum actibus internis, a quibus
quit esse in subjectis distinctis. Si secundum
imperantur, et in quibus malitia consistit.
(inquit) habeo intentum.
Unde sensus diffinitionis, et divisionis est,
Quæ abstent tertiæ assertioni?
Kctar Respondetur non poni aliam malitiam,
quædam dari peccata pure interna, quae in
sed eandem numero, quæ in uno est in34. Contra tertiam assertionem sentit
sola voluntate, appetitu, vel intellectu sis­
trinsece, extendi ad alium extrinsece, et
tunt ; neque in opus ad extra prorumpunt :
kot. Scotus quodlib. 18, art. 3, ubi tenet actus
sic illum denominare : sicut eadem visio,
omnino externos ut furari, occidere, etc.,
et hæc vocantur peccata cordis. Quædam
quæest intrinsece in oculo, extenditur ad
non denominari peccata a malitia actuum
vero, quæ transeunt usque ad externa verba
denominandum extrinsece parietem visum:
internorum, sed in se ipsis habere illam
vel opera,et hæc, prout includunt tam actus
cujus rei innumera sunt exempla.
interiores imperantes, quam exteriores
inlrincese, et formaliler : atque adeo non
Adde primo, August, non dixisse, exter­
in solis potentiis immanentibus, sed etiam
imperatos, dicuntur peccata oris vel operis.
nam desiderii adimpletionem augere mali­
in membris externis, ubi sunt prædicti
Solutio est D. Thomæ citato art. 3, quæstio-0·1600·
tiam ; sed miseriam : ad miseriam autem
actus, reperiri peccatum formaliter et in­
nis 72, ad 3, ubi cum argumentum esset,
non pertinet sola malitia formalis, sed
trinsece. Eamdemque sententiam tueri Li­
non potest peccatum esse in ore vel in opere,
quidquid de genere mali est sive physicum,
quatum, Tarlaretum, Basolium, Rubionisi fiat prius in corde : ergo ista peccata non
debeni
i

311

sive morale, sive formale, sive objectivum,
sive culpa, sive pcena: quemadmodum ad
felicitatem spectat omne quod est de genere
boni, et non tantum bonitas moralis for­
malis. Sufficit ergo ad hoc ut actus exterior
dicatur augere miseriam peccatoris, quod
sit malus objective, et materialiter : sicut
error etiam invincibilis, et involuntarius
miseriam auget, quamvis in eo nulla sit
formalis malitia. Adde secundo, D. August,
posse congruenter exponi, ut per solam
voluntatem non intelligat omnem actum
ab ea elicitum, sed illos tantum, qui per­
tinent ad ordinem intentionis, ut est sim­
plex complacentia, intentio et hujusmodi,
qui non trahunt secum ipsam externam
exeeutionem : ultra quos supersunt alii
pertinentes ad ordinem exeeutionis : et qui
nomine ipsius exeeutionis sæpe intelliguntur : ut est actus imperii, vel usus, quo
voluntas potentiam exeeutivam applicat :
et hic usus cum sit actus formaliter imma­
nens, et intrinsece voluntarius, potest ha­
bere, et addere intrinsecam malitiam for­
malem.
37. Tertio probatur ex D. Thoma supra Arguquæst. 20, ubi actibus externis, quos dici-mentom
mus bonos vel malos ex genere, concedit ^Γ|ίηω
bonitatem, vel malitiam sibi propriam, Ttoni.
nempe ex proprio objecto, et circunstantiis :
fatelurque hujusmodi bonitatem, vel ma­
litiam esse priorem bonitate vel malitia
actus voluntatis, ab eaqne distinctam, et
independentem. Ita affirmat art. I et2et3,
illius quæst. et art. 4, dicit, actum exter­
num ralioneprædictæbonitatis, velmalitiæ
addere aliquid supra interiorem : non ergo
prædictus actus dicendus est peccatum solum
extrinsece a malitia interioris. Quod et ra­
tione confirmat. Nam ideo iste actus v. g.
volo furari habet esse peccatum, quia ip­
sum furari est malum et peccarainosum ;
non e contra : si namque furari non esset
malum, neque etiam esset velle furari : ergo
potius actus voluntatis sumit malitiam ab
actu exteriori, quam e converso; atque
adeo per prius debet esse formaliter in isto,
quam in illo.
Respondetur (el est communis solutio dis- solutio
cipulorum D.Thom.) totam illam bonitatem ex
vel malitiam, quam Ang. Doct. concedit CiU,ein*
actibus pure externis ut sibi propriam, independentemque a bonitate vel malitia ac­
tus voluntatis, esse dumtaxat objectivam,
quæ convenit praedictis actibus, quatenus
sunt voluntatis objectum; non vero forma­
lem, quæ deberet eis competere in quantum

312

PE VITIIS, ET PECCATIS.

voltin tarda et liberis. Esseque hanc monD.Tham. (em Π. Thom. constabit manifeste legenti
lotam illam quaestionem. Etenim ari. 1. sic
ait : Donifas nu/vm vel malitia. quam habet
actus exterior secundum se propter debitam
materiam, ct débitas circunstantias, non de­
rivatur a voluntate, sed magis a ratione.
Unde si consideretur bonitas exterioris actus
secundum quod est in ordinatione, et appre­
hensione rationis, prior est quam bonitas
actus voluntatis : $td si consideretur secun­
dum quod est in exeeutione operis, sequitur j
bonitatem voluntatis, qwt est principium ejus.
Vbi, ul vides, sermo est de actu exteriori, I
proni est in apprehensione rationis, ante- i
cedenter ad hoc, quod voluntarie, el libere
execution i mandetur, quæ est propria con­
sideratio illius in ratione objecti. Et ideo
dicitur, quod ejus bonitas vel malitia non :
derivatura voluntate, sed a ratione: quia
ad rationem pertinet determinare, et pros- ;
nbere voluntati suum objectum : per I
quam determinationem, el praescriptionem 1
ipsum objectum constituitur objective bo­
num vel malum : et ratione hujus bonitatis I
vel malitiæ objectiva» spécifient aciam vo- |
lunlatis ad se terminatum, dalque illi boni- !
talem vel malitiam formalem. Qnod magis ,
p T1<ri, explicat Ang. Doct.in solutione ad primum, J
ubi cum esset argumentum : Voluntas habet i
bonitatem ex objecto : sed actus exterior est I
objectum interioris actus voluntatis, dicimur j
enim velle furtum, vel velle dare eleemosy­
nam : ergo malum vel bonum per prius est in '
actu exteriori, etc. Respondet : Dicendum
quod actus exterior est objectum voluntatis, ·
in quantum proponitur voluntati a ratione ;
ut quoddam bonum apprehensum ; et ordina- i
tum per rationem, et sic est prius quam bo- 1
num actus voluntatis : in quantum vero con­
sistit in exeeutione operis, est effectus volun- I
talis, et sequitur voluntatem. En quomodo L
tota illa bonitas vel malitia, quam exterior !
actus habet a ratione antecedenter ad in- !
fluxum voluntatis, convenit illi precise ut
objecto, et sic tantum est objectiva.
38. Et ut nullus scrupulus in hac parte
remaneat circa mentem D. Thomæ, placuit
majorem hujus doctrina» explicationem hic
adjicere, quam habet quæst. 2, de malo
art. 3, ubi ita inquit : Quidam peccata sunt,
in quibus exteriores actus sunt secundum se
mali : sicut patet in furto, adulterio, homici­
dio, et similibus : et in istis duplici distinc­
tione opus esse videtur. Quarum prima est
quod principaliter dupliciter dicitur, scilicet
primordialiter, et completive.Altera distinctio

est, quod actus exterior dupliciter considerari
potest : uno modo secundum quod est in ap­
prehension'.· secundum suum rationem, alio
modo secundum quod est in operis executions.
Si ergo consideretur actus secundum se ma­
lus. puta furtum, vel homicidium prout est
in apprehensione secundum suam rationem,
sic primordialiter in ipso invenitur ratio
mali, quia non est vestitus debitis circuuslantiis. Sic enim in se consideratus comparatur
ad voluntatem ut objectum prout est volilus.
Sicut autem actus sunt prxvii potentiis, ita
et objecta actibus : unde primordialiter inve­
nitur ratio mali, el peccati in actu exteriori
sic considerato, quam in actu voluntatis. Sed
ratio culpr et moralis mali completur secun­
dum quod accedit actus voluntatis, ct sic com­
pletive malum culpx est in actu voluntatis.
Sed si accipiatur actus peccati secundum
quod est in exeeutione operis, sic primordia­
liter, et per prius est culpa in voluntate. Ideo
autem diximus peiprius esse malum in actu
exteriori, quam in voluntate, si actus exterior
in apprehensione consideretur : e converso
autem si consideretur in exeeutione operis,
quia actus exterior compar.atur ad actum
voluntatis ut objectum, quod habet rationem
finis : /inis autem est posterior in esse, sed
prior in intentione. Et in solutione ad pri­
mum : Dicendum quod actus habet speciem
ab objecto, et propter hoc peccatum denomi­
natur ab actu exteriori, secundum quod com­
paratur ad ipsum ut objectum. Habemus
igitur compertum ex his testimoniis, tum
quod loquendo-de actibus externis secun­
dum quod sunt in exeeutione, quo pacto et
non aliter dicuntur formaliter boni vel mali;
omnis eorum bonitas vel malitia descendit
ab actu voluntatis, in quo primordialiter,
et perprius invenitur. Tura etiam quod non
aliter prodictis actibus externis convenit
secundum se, et primordialiter, seu antece­
denter ad bonitatis actum bonitas vel mali­
tia, nisi quatenus considerantur in ratione
objecti ejusdem actus. Atque adeo quod tola
illa bonitas, vel malitia eis sic primordia­
liter conveniens, est dumtaxat bonitas vel
malitia objectiva, séu bonitas vel malitia
actus considerati in ratione objecti.
39. Per quod palet ad confirmationem ex&jinttr
ratione. Nam cum dicitur, ideo hic actus «*·
volo furari est malus, quia ipsum furari esi
malum, et non e contra, verum est si ly
ideo dicat causam objectivant et specificativam : ex eo enim quod exterior actio fu­
randi secundum se, et ut apprehenditur a
ratione,estobjective mala,refundit in actum
voluntatis,

DISP. X. DUB. I.

volnntolis, quo eligitur, et cujus est objec­
tum, speciem malitiæ : sicut omne objectum
in quantum objectum flat speciem actui ad
illud terminato. Si autem sermo sil de
causa omnino formali, quæ per se ipsam
denominat, propositio illa est falsa; et con­
traria absolute vora : nempe quod ideo fu­
rari est formaliter malum, quia volitio, a
qu?. procedit, est formaliter mala. Unde si
hæc volitio ob aliquam rationem, ut propter
ignorantiam invincibilem, a malitia excu­
saretur, nequaquam ipsum furari esset tunc
formaliter peccatum, aut pœna dignum ;
licet adhuc tunc esset peccaminosum ob­
jective.
Adest itaque inter utramque actionem
mutuacausalitas : nam exterior ut objectum,
præcedit et spécifient exteriorem ut actum :
interior vero ut forma, et actio imperans,
præcedit et spécifient exteriorem ut effec­
tum : quo pacto dumtaxat ipsa actio exterior
appellatur formalissime actio moralis. Dif­
ferunt autem prædictæ duæ causalitates :
quia objectum seu actus exterior objective
sumptus, non causai afliciendo immediate
per se ipsum, sed media tendentia actus
externi : et sic alia forma est in prædicto
actu moralitas objectiva, a qua denomina­
tur objective bonus vel malus, et ratione
cujus causât in actu voluntatis moralilatem
formalem : et alia ipsa moralitas'formalis,
quam causât in hujusmodi actu. Cæterum
actus interior immediate per se ipsum, et
per suam moralilatem allicit exteriorem,
in quantum ab eo imperatur, licet hæc affi­
cientia exlrinseca sit : et ita eadem prorsus
forma denominat utrumque formaliter bo­
num vel malum ; interiorem quidem intrin­
sece, et exteriorem extrinsece.
twt- 40. Doctrinam hujus solutionis, quod attinetad malitiam, late impugnat Vasquez;
y6. nititurque probaro non esse ad mentem
D. Thomæ. Tum quia Ang. Doctor cum agit
de actione exteriori, assignat ,ei objectum
et circunstantias : quæ nequaquam assigna­
ret, si loqueretur de illa in ratione objecti,
elnon ut est formaliter actio moralis. Tum
etiam quia eodem modo loquitur de malitia
ex objecto et circunstantiis, cum dicit con­
venire perse primo actioni exteriori, atque
de malitia ex fine, cum ait convenire pri­
mario actui voluntatis : sed cum asserit
hoc posterius, loquitur de malitia formali,
et non tantum de objectiva, ut omnes fa­
tentur: ergo, etc. Præterea si de actione
exteriori ut objecto esset sermo, non diceret,
malitiam ex fine derivari ab actione in­

313

teriori in exteriorem, ut sæpo affirmat,
quia hæc malitia non derivatur in objec­
tum, sed in ipsam actionem formalissime
ut est actio humana et moralis. Denique
S. Thom. conatur ostendere in peccato,
quod constat actione interiori et exteriori,
etiamsi unaquæque habeat suam propriam
malitiam, non esse quatuor malitias, sed
duas tantum per derivationem analogicam:
hoc autem non potest intelligi nisi de ac­
tione exteriori, quatenus subest interiori,
et habet esse actio moralis sub ea : ergo,
etc. Hæc Vasquez. Quoad bonitatem vero
(ait illi) est longe diversa ratio, quia ut
actus sit moraliter bonus, non tantum debet
esse circa bonum objectum, sed debet di­
recte ferri in ipsam objecti honestatem
propter ipsam : unde sicut hic respectus
primario solum convenit actioni inte­
riori voluntatis, actui vero externo non
nisi per habitudinem ad illam, ac proinde
secundario, sic prædicta bonitas. Quod si
Ang. Doctor in tribus illis articulis quæstionis 20, eodem modo loquitur de bonitate,
atquede malitia, hoc ideo fuit, quia nondum
tractaverat quæ requirantur, ut actus sit
vere bonus moraliter, et ita gratia exempli
loquutus est eodem modo de utraque, cum
re vera non sit eadem ratio. Hucusque
Vasquez arbitratus se invenisse facilem,
et accommodatissimam viam ad interpre­
tandam mentem D. Thomæ alias difficilem
et obscuram, ut ipse loquitur.
41. Verum frustra laborat ostendens se Aperitur
fidelem interpretem ejus, quem aperte impugnat. Etenim Ang. Doctor tota illa quæst.IU
20, ex professo agit tam de bonitate, quam
de malitia actus exterioris : imo per prius,
et magis principaliter de bonitate, ut cons­
tat ex ipsis titulis articulorum, et ex toto
contextu. Nam in primo itaquærit : Utrum
bonitas vel malitia per prius sit in actu vo­
luntatis, vel in actu exteriori ? Et in fine
corporis absolvit rem expresse de sola bo­
nitate his verbis: Unde si consideretur boni­
tas exterioris actus secundum quod est in
ordinatione, et apprehensione rationis, prior
est quam bonitas actus voluntatis; sed si con­
sideretur secundum quod est in exeeutione
operis, sequitur bonitatem voluntatis, qux est
principium ejus. In secundo etiam articulo
sic inquirit : Utrum tota bonila*s, et malitia
exterioris actus dependeat ex bonitate volun­
tatis? Et in tertio: Utrum bonitas et malitia
sit eadem exterioris, et interioris actus ?
Concluditque : Bonitas finis ex voluntate re­
dundat in actum exteriorem, et bonitas ma-

31-1

DE VITIIS, ET PECCATIS.

terit, rt circunstantiarum redundat in actum
voluntatis. Et in solutione ad tertium: .1
bonitate voluntatis derivatur bonitas actus
exterioris : e converso scilicet secundum ordi­
nem unius ad alterum.
Quibus tn locis ubicumque fu mentio de
sola bonitate, supplet Vasquez (et merito)
nomen malitiæ, quia re vera de utraque
loquitar S. Doctor. Sed hoc est mirabile,
quod cum verba Ang. Doctoris primo loco
de bonitate proferantur, semperque bonita­
tem exprimant, malitiam autem non ita,
contendat citatus author intelligenda esse
de sola malitia, bonitatem vero adduci
dumtaxat ίη-exemplum. Et sane neque ut
exemplum adduci debuisset, si ut ille arbi­
tratur contrario modo esset de ea philoso\ phandum, atque de malitia. Dicere vero
non agi de bonitate, quia nondum expli­
cuerat Ang. Doctor requisita ad illam,
proindeque non esse quoad hoc eodem modo
de malitia sicut de bonitate philosophan­
dum. proculdubio frivolum est.Nullibi enim
ita ex professo agitur de requisitis ad boni­
tatem humani actus sive interni,sive exter­
ni, sicut in quaestione illa 20, et in duabus
antecedentibus. Quare prima sci licet decima
octava sic inscribitur: De bonitate et malitia
humanorum actuum in generali. Decima
nona vero sic: De bonitate et malitia actus in­
terioris voluntatis. Et vigesima: De bonitate
et malitia exteriorum actuum, hisque titulis
omnes articuli, et conclusiones eorum res­
pondent. Nisi quod in quæst. 19 priores
quatuor articuli de seda bonitate proce­
dunt, nulla facta malitiæ mentione. Fri­
volum ergo est ad expositionem illam re­
currere.
Objccia
42. Neque urgent quæ nobis objiciuntnr.
elidnn- jçam aq primum respondetur, etiamsi D.
tur’ Thom. loquatur de actione exteriori tam
mala quam bona objective considerata, po­
tuisse assignare illi objectum, sive mate­
riam, et circunstantias. Quia prædicta actio
non solum ut habet esse in exercitio depen­
dentor a voluntate, quo pacto est formaliter
actio moralis, sed etiam ut consideratur in
ratione objecti ipsius voluntatis, omnia illa
concernit. Non enim sola materia actionis
exterioris, v. g. res aliena, aut sola ratio ad
talem materiam terminata, puta acceptio,
est objectum, quod proponitur voluntati ut
a se prosequendum, sed utrumque simul,
scilicet acceptio rei alienæ, vel res aliena
ut accipienda : et hæc eadem actio est, quæ
postea exeeutioni mandatur. Quando ergo
una cum sua materia, et circunstantiis of­

fertur voluntati ut amplectenda, conside­
ratur objective, splendetque ibi bonitas vol
malitia objectiva : quando vero in ordino
ad eandem materiam, el cum eisdem cir­
cunstantiis a parte rei ponitur ex imperio
voluntatis, consideratur formalissime in
ratione actionis moralis, et cum bonitate,
vel malitia formali.
Ad secundum dicas D. Thomam loqui HM?.u
eodem modo de utraque malitia ; sed cum
debita proportione : proportio autem non
stat in hoc, quod utraque sit objectiva, vel
utraque formalis : sed in eo quod sicut for­
malis convenit primario actui voluntatis,
indeque extenditur ad actum exteriorem
denominando illum : ita objectiva per se
convenit actui exteriori : nam consistit in
illa improportione, quæ reperilur inter hu­
jusmodi actum, et ejus materiam : ab ipsoque actu exteriori transit quodammodo in
interiorem, quatenus causât in eo malitiam
formalem.
43. Ad tertium respondetur D. ThomamEBis
loqui de actu exteriori ulroque modo, scilicet et. ut objectum, et in quantum formaliter est actio. Et primo modo dicit habere
secundum se malitiam, scilicet objeclivam,
ratione propriae materiæ, eamque commu­
nicari actioni interiori dando illi malitiam
formalem : sicut objectum ratione suae vis
objectivai communicat speciem formalem
actui. Posteriori vero modo dicit derivari
in prædictum actum exteriorem ab inte­
riori malitia, quæ est ex fine : quod fit per
denominationem extrinsecam. Unde nulla
apud D. Thomam est contradictio. Neque
ponitur quod malitia derivetur, ab actione,
ut actio est in objectum, quatenus objectum
est: sed hoc verificatur quod ab actione
exteriori in quantum objectum est, deriva­
tur malitia ad interiorem : et quod ipsa
actio exterior in quantum est formalissime
actio, et non in quantum objectum, recipit
ab interiori denominationem mais forma­
liter.
Ad ultimum respondetur, optime salvari Hife
juxta nostram doctrinam, quomodo in pec-^1®·
cato coalescente ex actu interiori, et exteriori
(etiam si finis, qui est objectum actus inte­
rioris, scilicet intentionis, omnino sit alius
ab actu exteriori, vel ejus objecto, sitque
utcumque secundum se malum, nam in hoc
casu est sermo, ut cum quis ex intentione
mæchandi committit furtum) non sit nisi
duplex malitia, absolute loquendo: sicut
solum est ibi duplex specificativum, nempe
finis, a quo primario specificatur actio inte­
rior ;

DISP. X. DUR, I.

rior ; et objectum a quo primario speci flea­
tur exterior. Sicut enim malitia ex fine,
sive consideretur in ipso fine, ubi est objec­
tive, sive in actu interiori, ubi est forma­
liler primario, sive'in exteriori, ubi est
secundario, absolute censetur una et eadem,
quia ex eodem specificativo descendit, el ad
ipsum reducitur: ita malitia, quæ est ex
objecto, sive consideretur prout in ipso
objecto, hoc est in actu exteriori objective
accepto cum sua materia ubi solum est
objective, sive prout in actu vol u n tat is accep­
tante tale objectum, ubi est formaliter
intrinsece, sive in ipso actu exteriori prout
in exercitio, ad quem extrinsece derivatur,
non censetur absolute loquendo nisi unica
malitia, et unius peccati constitutiva : quia
similiter ab uno specificativo descendit
ordine quodam : et ubi est unum propter
aliud, tantum est unum, juxta commune
proloquium, et juxta ea quæ explicuimus
num. 23.

§ VII.

In eandem assertionem alia duo
argumenta.
44. Quarto arguit Vasquez. Illa actio se­
cundum se et primario est mala,quæ secun^ dum se et primario a lege prohibetur : sed
hæc est actio exterior : ergo in ea invenitur
primario, et secundum se formaliler mali­
tia. Major non videtur posse negari, prae­
sertim a Thomistis. Nam in via Ang. Doc­
toris omnia peccata ideo sunt mala, quia
prohibita, atque adeo juxta gradum prohi­
bitionis erit gradus malitiæ. Minorem autem
probat : tum in iis quæ prohibentur a lege
humana : nam hujusmodi lex non habet
potestatem velandi directe, et per se actus
interiores, sed tantum indirecte, et me­
diante prohibitione externorum : ergo qui
directe et immediate prohibentur, sunt ipsi
actus externi. Tum etiam in illis quæ lex
divina prohibet, cujus præceptorum formam
si attendamus, prout in Decalogo contine­
tur, ut plurimum non cadit directe supra
actus internos, ut estvolitio furandi, volitio
mæchandi, etc. Sed supra externos furtum,
adulterium, etc. Unde non prohibentur
hæc sub eo tenore, ne velis furari, ne velis
michari ; sed sub isto : non mxchaberis,
non furtum facies, etc. signum igitur est
prædicta præcepta immediate et per se profr hibere ipsos actus externos.
aii Confirmat in hunc modum. Illa actio est
ΑΓΓ-·

315

primarie mala, quæ primarie dissentanea
est naturæ rationali, et quæ sub regulam
rationis primarie cadit : siquidem malitia
consistit in disconvenientia actionis cum
natura rationali, et cum prædicta regula :
omnis autem exterior operatio primarie
cadit sub regulam rationis, et dissentanea
est naturæ rationali, ut rationalis est : nam
quilibet per regulam rationis judicat affec­
tum jurandi falsum esse malum, quia ipsum
jurare sit malum : cum igitur actio exterior
primarie cadat sub regulam rationis, et pri­
marie judicetur mala, consequitur ipsam
esse primarie malam. Hæc Vasquez. Cujus
argumentum si aliquid convinceret, pro­
baret contra illum bonitatem formalem
roperiri primario in actibus externis : quia
eodem modo actus dicitur bonus ex conformitate ad regulam rationis, et ad legem ■
præcipienf em, vel consulentem, sicut dicitur
maluses. oppositione ad prædictam regulam,
et ad legem prohibentem : constat autem
consilia et praecepta affirmativa quantum
est ex vi verborum, quibus nobis traduntur,
æque immediate præcipere actus externos
bonos, ut honorare parentes, jejunare, resti­
tuere, etc. sicut negativa prohibent malos :
ergo ex vi argumenti propositi æque pri­
mario vel secundario debet convenire illis
bonitas, atque istis malitia : quod Vasquez
omnino negat.
45. Pro solutione ergo animadvertendum Sotanest, præceptum prohibens aliquem actum, ι1^1αΡΓ0
eo ipso prohibere ejus objectum in ralione ,jonc
objecti : non quod ibi sit duplex prohibitio,
alia ad actum, et alia ad objectum termina­
ta : sed eademmet, quæ prohibet actum in
esse rei, idest ut non sit, prohibet eo ipso
objectum in ratione objecti, hoc est, prohi­
bet ne sit terminus talis actus. Neque est
aliud prohibere ne actus a parte rei sit,
quam prohibere, no objectum talem actum
terminet. Unde licet alias objectum sit
prius actu, non tamen in ratione prohibi­
torum quærenda est inter illa aliqua prioritas, vel posterioritas, quia neutrum deno­
minatur proh ib it u m a b a l tero ; sed u t r u mq ue
ab eadem lege: actus quidem ut res, et ob­
jectum ul terminus. Quia igitur unumquoque
denominatur malum juxta modum quo pro­
hibetur, idcirco quod solum prohibetur ut
objectum, solum est malum objective;
quod vero prohibetur ut actus, et in esse
rei, hoc est malum formaliter.
Secundo nota, actum exteriorem (ut sæpe Aliud
diximus) dupliciter se habere ad interio­ iwlanrem. Primo ut objectum specificans, quo dum.

i;

A

,

316

DE VITIIS, ET PECCATIS.

pacto est prius natura, et indopendens ab
ipso actu interiori, et ab existentia in re­
rum natura : sufficit enim ad munus illud
objecti exercendum existentia intentionalis, quam habet in apprehensione rationis :
neque prout sic talis aclus denominatur
voluntarius, sed valitus. vél rolibilis. Alio
modi· se habet formalissime ut actus libere
exercitus in rerum natura ex influxu, et
imperio voluntatis: qua ratione denomina­
tur voluntarius, estque omnino posterior,
et dependens ab acta interiori, a quo prae­
dictam denominationem desumit.. Utroque
ergo modo actus exterior prohibitioni su­
besi, sed aliter, et aliter : nam in quantum
objectum, prohibetur æque primario atque
ipse, actus interior, cujus objectum est : in
quantum actus vero (loquendo de illa pro­
hibitione. quæ est regula moralitatisl so­
lum prohibetur secundario, et mediante
actu interiori, ex quo procedit.
Solvitur
46. Ad argumentum itaque responde­
argutur. admissa majori juxta dicta in priori
wcmuin.
notabili de eo quod prohibetur ut actus,
et est malum formaliter, et de eo quod
prohibetur ut objectum, estque proinde
malum objective. Sed distinguenda est
minor, scilicet quod actio exterior pri­
mario et immediate sit prohibita : nam
si sermo sit de praedicta actione in esse
objecti, et de prohibitione ejus etiam
in ratione objecti, potest concedi propo­
sitio: hocenim modo prohibetur æque im­
mediate prædicta actio, atque actio interior,
cujus objectum est. Neganda vero erit, si
sermo sit de actione exteriori, formalissime
in quantum est actus voluntarius libere
exercitus, et de prohibitione ejus sub hac
ratione. Nam hoc modo per prius prohibe­
tur actus interior, a quo imperatur. Ex quo
neganda est absolute consequentia : quia
malitia formalis non sequitur immediate
ad prohibitionem in esse objecti, hanc enim
consequitur, ut diximus, malitia objectiva;
sed ad prohibitionem in esse rei, et per mo­
dum actus.
Ad primam minoris probationem dicas,
legem humanam positivam non esse suffi­
cientem regulam moralitatis, nisi ut con­
junctam dictamini rationis, seu prudentiæ
suppositi operantis : quod quidem dictamen
est regula per se, et omnino proxima, ut
in tract, de bonit. et malit, disp. 1 expli­
cuimus. Quare ad investigandam malitiam
cujuscunque actus, non est praecipue atten­
dendum quid velet æterna lex, sed quid
prædictum dictamen immediate prohibeat.

Porro diclamen rationis non prohibere im­
mediate actum exteriorem in
aclus, sed
mediante actu interiori, potest facileostendi.
Nam illum actum immediate prohibet, vel
approbat, quem immediate dirigit: aclus
vero exterior non est aliter dirigibilis a ra­
tione per modum actus, nisi mediante actu
interiori, a quo imperatur, et a quo uritur
voluntarius, et liber. Unde videmus quod
quantumcunque actus exterior alias lege
prohibitus sit, ut occidere, mrchuri, etc.,
nisi actus voluntatis, a quo imperatur, dic­
tamini rationis contradicat, nequaquam ibi
est aliqua malitia formalis : ut palet ineo,
qui ex ignorantia invincibili aclus illos ex­
ternos exerceret. E contra vero si actus in­
terior rationi contrahetur, quantumcun­
que exterior alias lege praecipiatur, ut cum
ex intentione inanis gloriae aliquis jejunat,
non est ibi aliqua formalis bonitas; sed
uterque actus est form diter malus. Signum
igitur est, prædictum dictamen, quod est
proxima moralitatis regula non afficere sive
prohibendo, sive praecipiendo actas exte­
riores, in quantum actus, sunt nisi mediis
interioribus, a quibus imperantur : atque
adeo afficiendo, sive prohibendo, sive prae­
cipiendo ipsos actus interiores.
47. Diximus in quantum actus sunt. Quia
in quantum objecta, immediate tanguntur
prædicti externi actus a prohibitione : et
ob hoc convenit eis primario malitia objec­
tiva. Per quod patet ad secundam proba­
tionem. Tum quia adhuc lex divina non
est regula proxima moralitatis, nisi ut ap­
plicata per dictamen rationis, ut citato loco
diximus. Tum etiam quia etsi forma illa
intimandi divina præcepta, non occides, non
m:rchaberis, etc. quantum ad sonitum ver­
borum videatur immediate afficere ipsos
externos actus ; et in quantum objecta sic
eos afficiat : at in quantum actus revera
non afficit, nisi prohibendo prius internos.
Deus enim nullum actum nostrum con­
demnat, et prohibet, nisi in quantum vo­
luntarium, et liberum : ob idque divinum
præceptum eo primario dirigitur, ubi prius
libertas elucet, atque adeo ad actus inter­
nos. Propterea autem in ipsa præceptornm
traditione sæpe fit mentio solius aclus ex­
terioris, ut denotetur prohiberi talem ac­
tum in quantum objectum interioris, et in
quantum malum objective. Et quia cum in
ratione actus non prohibeatur, nisi in quanI tum voluntarius et liber ; quocunque modo
prohibitio ejus enuntietur, sufficienter
l declaratur manere primario prohibitum ac­
tum

DISP. X. DIB. Π.

turn internum, ox quo accipit totam vo,
luntarii rationem.
i
Ad confirmationem respondetur inali! Nlif· tianrmoralem non attendi immediate penes
I ■Jl" disconvenientiam ad rationalem naturam
■
secundum se sumptam : nam error invin­
cibilis habet similem disconvenientiam, et
non est formaliter malus hoc genere mali­
tia?: sed attenditur penes voluntariam dis­
convenientiam ad dictamen rationis, quod
,
est proxima moralitatis regula. Hæc autem
•
disconvenientia per prius est in actu inte­
riori, qui est per se voluntarius, tangilurque immediate a prædicto dictamine, quam
inactu exteriori, qui neque est per se voluniarius, neque per modum actus cadit im­
mediate sub illo ; licet cadat immediate in
quantum objectum. Cum autem dicitur,
quod regula rationis ideo judicat a [feci uni
I
jurandi falsum v. g. esse malum, quia ipsum
jurare falsum est malum, verum est, si ly
quia dicat causam Objectivam ; secus si didicat rationem formalem, ut explicuimus
num. 39.
·,-·Μ. 48. Neque obest replica, quæ hic fit ab
aliquibus. Nempe quod si actio exterior v.
I
g. furari, aut inebriari, secundum se solum
est mala objective, solumque hoc modo pro­
hibetur ; non aliter dicetur mala· vel prohi,
bita, atque ipsae resexlernæ, scilicet pecunia,
aut vinum: quoniam hujusmodi res etiam
sunt malæ objective, siquidem sunt objectum malae actionis. Non itaque hoc obest,
quoniam res extern® proprie non sunt ob­
jectum, sed solum materia circa quam exerceturexterna actio. De qua quidem materia
immediato, et secundum se ratio nihil
dictat, neque eam prohibet, aut præeipit :
sed dictat dumtaxat de actione, qua attingi­
tur, v. g. judicat ratio non esse contingen­
dam rem alienam, neque vinum ultra men­
suram sumendum, et ex hoc judicio
contrectatio rei alienæ, et sumptio vini ma­
nent prohibita, et objective mala: de ipsa
vero re aliena, aut de vino secundum
se nihil judicat, neque ea approbat, aut re­
probat : et ideo non sunt dicenda adhuc
objective mala, nisi valde remote, pt inadæquate : proxima vero, et adæquata malitiæ
inchoatio est ab actione.
ûp· 49. Denique arguit conira nos Franciscus
Felix ab inconvenienti. Quiasi aclusexterior
non habet intrinsecam et formalem mali•ül tiam, quam addat supra interiorem, nulla
est ratio quare sit in confessione explican­
dus : hoc autem damnat communis Ecclesiæ
consuetudo : ergo, etc.

317

Respondetur omissis variis solutionibus,
quas citatus author refert, et impugnat,
parum vel nihil referre ad hoc, ut actio ex­
terior debeat in confessione explicari, quod
in se habeat, aut addat, vel non addat mali­
tiam supra interiorem : dummodo enim
talis actio re ipsa mala, et peccatum grave
sit, sive hoc habeat a forma sibi inhærente,
sive ab exislente in alio actu, debet aperiri
in confessione : quia istius præceptum non
solum malitiam, neque solum actum, cui
inhaeret, sed quidquid denominatur absolute
peccatum mortale, sub se comprehendit : nec
.curat unde actus accipiat hanc denomina­
tionem, sed an re ipsa illi substernatur.
Nequaquam ergo infertur, ex eo quod actio
exterior debeat in confessione explicari,
dari in ea malitiam formalem distinctam a
malitia actus interioris : neque ex eo quod
talem malitiam non habeat, tantumque extrinsece denominetur peccatum, infertur
non esse necessario confitendam.
DUBIUM II.
Utrum appetitus sensitivus hominis secundum
se, ct absque actuali voluntatis influxu,
possit esse subjectum peccati venialis!

50. Relictis aliis potentiis, qu® sunt sub­
jecta peccatorum, pro quibus hucusque dicta
sufficere arbitramur : agemus in reliquo
disputationis de appetitu sensitivo, et ejus
motibus, in quibus non pauca examinanda
occurrunt. Quod si circa intellectivam po­
tentiam aliqua scitu digna supersunt, infe­
rius vel in commentariis articulorum octavi,
noni, et decimi, vel in disputatione de igno­
rantia lucem recipient.
Appetitum autem sensitivum hominis
tripliciter possumus considerare : vel prae­
cise secundum suam speciem, et ut est dum­
taxat passio consequuta ad naturam sensi­
tivam : quo pacto nihil plus habet in homine
quam in bruto, sed utrobique est ejusdem
rationis. Vel prout in homine ex conjunc­
tione cum rationalibus potentiis habet ab
initio suæ emanationis quamdam elevatio­
nem per modum habitus, qua ipsum ratio­
nis ordinem utcumque attingit, absque eo
t amen quod voluntas alium influxum actua­
lem ibi exerceat : et hoc modo dicitur appe­
titus sensuivus hominisproprius,seu appetitus
prout in homine. Vel denique quatenus de
facto movetur actualiter a voluntate, hæcque
actus illius imperat. Hoc posteriori modo
egimus de prædicto appetitu dubio præce-

DE VITIIS, ET PECCATIS.

318

denti, ronduamusque, non solum peccati
venialis, sed etiam mortalis posse esse sub­
jectum. Primo autem apud omnes comper­
tum est neutrius peccati immediate subjec­
tum esse, sicut appetitus brutorum nullius
est capax. Quare solum relinquitur dubium
de prædicto appetitu in secunda considera­
tione, an scilicet prout in homine conjunctus
est parti rationali, ita ex hac conjunctione
ab initio oriatur elevatus, ut in eo sit suffi­
ciens libertas ad peccatum veniale patran­
dum, etiamsi voluntas actual iter illum non
moveat, neque in eum influxat. Diximus
adualiter, quia habitualiler adhuc tunc di­
citur movere voluntas ratione prædictæ
elevationis : quæ elevatio si semel detur,
nihil aliud erit, quam ipsius voluntatis,
libertatisque ejus quædam participatio.
Circa distinctionem vero appetitus sensitivi,
et sensualitatis, vide quæ in annotat ad art.
4 hujus quæst. tetigimus, et quæ dicemus
infra disp. 16. dubio 4. Deinceps enim non
multum attendemus prædictam distinctio­
nem, quia raro in praesentiarum necessitas
ejus occurret, et ideo utrovis nomine pro­
miscue u lemur.

§ IVerior opinio.
51. Dicendum est appetitum sensitivum,
prout in homine conjunctus est parti ratio­
nali, etiam sine actuali voluntatis influxu,
posse esse principium et subjectum culpæ
venial is. ItaD. Thom, pluribus in locis inCajet. fra referendis : quem sequuntur Cajet, in
GrL- præsenti art. 4, Greg. Martinezdub. 1 et alii
non pauci ex gravioribus Thomistis. Suffra>ί>η('ίηι· gaturque huic sententiæ Magister in 2 dist.
25, ubi ait, quod si peccati illecebra in solo
sensualitatis motu tenetur, veniale ac levissi­
mum est : sentit igitur ad hujusmodi pecca­
tum ipsum appetitum sensitivum per se
sufficere.
Quod
Probemus ex professo hanc fuisse perh'K petuo mentem D. Thom. Etenim art. 3huscropcr Jus Quaestionis statuit, in sensualitate posse
meus esse aliquod peccatum, nullo attento volunD.Tiwm. tatis aut rationis influxu. Imo ante omnem
istius deliberationem, et imperium, ut do­
cet in solutione ad 3, quatenus ipse appeti­
tus sensitivus (dixerat ad primum) in nobis
prx aliis animalibus habet quamdam excel­
lentiam, scilicet quod natus est obedire ra­
tioni: ct quantum ad hoc potest esse princi­
pium actus voluntarii, el per consequens

peccati, l’bi ut vides, non recurrit Aug. Doc­
tor ad aliquem influxum actualem, quem
voluntas vel ratio in appetitum exerceat,
sed ad illam excellentium habitualem,quam
ab initio ipse appetilussortitus est: quique
aptus natus est ita in suum objectum ten­
dere, ut tamen valeat cohiberi a voluntate.
Unde in solutione ad tertium ejusdem ar­
ticuli docet, motum sensualitatis prove­
nientem omnino rationem, atque adeo et
influxum voluntatis, esse peccatum veniale,
quod in genere peccati est quid imperfec­
tum.
Praeterea articulo quarto sequenti probat,
prædictum peccatum, quod in sensualitate
constituerat, solum posse esse veniale, quia
illa mortalis non est capax : atque ita lo­
quitur de sensualitate secundum id dumta­
xat quod habet ex se, prout invenitur in
homine. Ut enim stat sub actuali volunta­
tis motione, nulli dubium est, quod etiam
sit capax peccati mortalis. Et ideo in solu­
tione ad primum docet S. Doctor, quod
licet actus sensualitatis possit in peccato
mortali concurrere, et peccatum mortale de­
nominari ; adhuc tamen prædictum pecca­
tum non dicitur in sensualitate esse, neque
tribuitur ei : quia quod fit mortale, non
habet ex sensualitate ipsa, sed ex volun­
tate, et ratione : cæterum cum prædictus
actus defectu deliberationis solum est ve­
niale, tribuitur sensualitati, et dicitur inea
esse, qui malitiam hanc venialem non ab
aliquo actu voluntatis, vel rationis, sed a
sensualitate, secundum id quod habilualiter sortita est, recipit. El hæc est legitima
intelligentia tertii, et quarti articuli hujus
quæstionis, ut cum attentione legenti cons­
tabit. Non minus clare tradit hanc senten­
tiam quæst. de malo art. G, in corp, et ad
4, cujus verba infra referemus. In 2 vero
dist. 24, quæst. 3, art. 2 ad 3 sic ait : Sensualitas nominat partem sensitivam seamdum quod magis ad carnem depressa est.
prout non sequitur in operando imperium vo­
luntatis, sed movetur proprio motu : ct ideo
in ea non potest esse actus virtutis, vel peccati
mortalis, sed quiddam incompletum ingenere
moris, quod est peccatum veniale.
52. Quæ testimonia adeo sunt perspicua, Frtii
ut ex eis bene perpensis facile corruant rap
omnes evasiones, quæ ab adversariis solent 191
adhiberi. Putant enim aliqui D. Thomam
non excludere necessitatem omnis actualis
influxus, et consensus voluntatis, ad hoc
ut insensualitate sit peccatum veniale; sed
excludere dumtaxat consensum formalem,
et

DISP. X. DUB. II.
et directum : quo ablato remanere adhuc
potest consensus inlerpretativiiB ad id suf­
ficiens: nam si requiritur quod voluntas
possit reprimere appetitum, eo ipso quod
non reprimat, consentit interpretative.
Quare malitia in motu sensualitatis tunc
reperta reducenda erit in hunc interpretativum consensum voluntatis, et non inipsam sensualitatem secundum se, aut in ali­
quid liabitualiter eam afficiens.
is,* Verum hanc inlelligentiam rejicit expresse Ang. Doctor, quæst. 25, de verit.
art. 5 ad 5, ibi : Ύοη dicitur esse peccatum
m sensualitate propter interprélat ivum con­
sensum rationis: (piando enim mol us sensua­
litatis prxvenit judicium rationis, non est
consensus nec interpretativus, nec expressus :
sed ex hoc ipso quod sensualitas est subjicibilis rationi, actus ejus quamvis rationem
prxeeniat, habet rationem peccati. Vides quo­
modo non recurrit ad aliquam actualem
subjectionem appetitus sensitivi respectu
voluntatis (quam subjectionem necessario
importaret quilibet actualis influxus sive
formalis, sive interpretativus ; illud enim
in quod voluntas actu quocumque modo
influit, actualiter illi subjicitur) sed recur­
rit ad solam subjicibilitatem habitualem,
quam prædictus appetitus ab origine nactus
est ex conjunctione ad rationem.
An vero quoties sensualitas venialiter
peccat, voluntas interpretative consentiat,
in quantum potest et tenetur illam repri­
mere, et non reprimit, et quid præstet
interpretativus iste consensus dub. 5 cons­
tabit.
iiu 54. Alii respondent in omnibus testimo«*»· niis adductis excludi consensum et influxum
voluntatis perfectum, et plene deliberatum ;
non autem imperfectum, et semiplenum.
rcHia- Sed contra, nam art. 3 hujus quæst. in
solut. ad 3, ait D. Thom. in peccatis, quæ
sensualitati tribuuntur, nihil operari id,
quod est principale in homine, scilicet ra­
tio, et voluntas : ob idque tunc hominem
non agere nisi imperfecte, quia solum agit
Mb», ratione partis sensitivae. Illud (inquit) quod
homo facit sine deliberatione rationis, non
perfecte ipse facit ; quia nihil operatur ibi id,
quod est principale in homine. Unde non est
perfecte actus humanus: et per consequens
non potest esse perfecte actus virtutis, vel pec­
cati ; sed aliquid 'imperfectum in genere ho­
rum. Unde talis motus sensualitatis rationem
provenions est peccatum veniale, quod est
quiddam imperfectum in genere peccati. Ubi
cernis, quod de ipso homine non dixit nihil

319

operari, sed dixit non operari perfecte:
qu ia cum operctu r sal torn i m perfecte ralione
sensualitatis, non poterat verifieari dictio
omnino negativa. De voluntate vero dixit
nihil operari, ut ita excluderet omnem ejus
operationem, quantumvis imperfectam res­
pectu illius actus.
54. Ad hæc : si motus sensualitatis habet
malitiam peccati venialis a consensu imperfecto voluntatis, et non a sensualitate
ipsa, non est cur prædictum peccatum po­
tius quam mortale sensualitati tribuatur:
sed utrumque deberet voluntati, et rationi
attribui : mortale quidem ut deliberanti
perfecte ; veniale vero ut deliberanti im­
perfecte, et sic neutrum sensualitati. Non
enim juxta adversariorum sententiam mi­
nus est a voluntate imperfecte deliberata
malitia venialis, quam a voluntate plene
deliberata malitia mortalis : nec magis est
a sensualitate una quam altera. Aut ergo
concedere debent utrumque peccatum aeque
sensualitati tribuendum, contra expressam
doctrinam D. Thomæ in hoc articulo 4, aut
fateri discrimen inter illa a nobis assigna­
tum : scilicet quod ad venialis malitiam suf­
ficit ipsa sensualitas, nec requiritur, quod
voluntas vel ratio actu aliquid influat : ad
malitiam vero mortalis necessarius est in­
fluxus voluntatis, et imperium rationis.
Quam impugnationem accepimus ex ipso
Ang. Doctore quaesi. 7 de malo, art. 6, ubi
in corpore sicait: Considerandum quod, quiaO-Th(,m'
actio magis attribuitur principali, et primo
agenti, quam instrumento, quando interior
appetitus, vel membrum exterius operatur ex
imperio rationis, attribuitur peçcatum non
sensualitati, vel membro corporali, sed ra­
tioni. Nunquam autem contingit, quod mem­
brum exterius operetur nisi motum rei a ra­
tione, vel saltem ab imaginatione, vel sensu,
et appetitu sensitivo. Unde peccatum nun­
quam dicilur esse (intellige intrinsece) in
membris exterioribus, puta manu, vel pede.
Sed sensualitas quandoque movetur absque
imperio rat ion is, et voluntatis, et tuncpecca tum
dicilur esse in sensual itate: sed tamen hoc pecca­
tum nonpotest esse mortale sed veniale tantum,
etc. Et in solutione ad quartum : Quandoactus voluntatis vel rationis invenitur in pec­
cato, tunc directe potest attribui rationi vel
voluntati, sicut primo motivo ct primo sub­
jecto, sed quando non est ibi aliquis actus vo­
luntatis vel rationis, sed solus actus sensua­
litatis, qui dicilur peccatum, quia polest
prohiberi per rationem, et voluntatem, tunc
peccatum attribuitur sensualitati. En sublato

320

DE VITIIS, ET PECCATIS.

omni prorsus rationis aul voluntatis actu,
relicloque dum taxat sensualitatis motu, cum
facultate tantum ul possit prohiberi a ra­
tione, conceditur ei malitia venialis : quæ
cum a voluntate sine ejus actu actualiter
oriri non possit, dicendum est oriri a sola
sensualitate, quatenus agit ex habituali vo­
luntatis participatione.
Aiiqoo· 55
rvfert 3i djcas cum Alvar. Montes. et aliis, quod licet utrumque peccalum
Atnr. ex actuali consensu voluntatis dependeat,
Monte?. videlicet mortale ex consensu perfecto, et
veniale imperfecto, merito tamen tribuitur
sensualitati hoc, et non illud : quia quod
praedictus consensus imperfectus sit, atque
adeo quod voluntas venialiter peccet pro­
venit ab ipsa sensualitate, obnubilante ra­
tionem suis motibus, et faciente ut non plene
deliberet. Quod autem sit perfectus, ut requiriturad peccatum mortale, non oritur a
sensualitate, sed a voluntate, et ratione.
Pm!»- Non itaque hoc refert, quia D. Thom.
aiWr· non utcumque tribuit sensualitati veniale
peccatum, sed ita quod ejus malitia in eam
refundatur, tanquam in principium, in quo
continetur, et a quo oritur. Et quia hoc non
poterat appetitus sensitivus consideratus
præcise ex sua specie, quo pacto communis
est brutis, concedit illi quatenus est in ho­
mine rationi conjunctus, quoddam ipsius
rationis et voluntatis participium, quoddamque initium libertatis insufficiens ob
suam imperfectionem ad peccatum mortale,
quod est peccatum perfecte; et sufficiens ad
veniale, quod in genere peccati est aliquid
imperfectum. Undequæst. 25 de verit. ari, 5.
D.Tboe. sic ait : Est autem aliquis adus moralis per
hoc quod aliquo modo est in nobis, sic enim ei
debetur laus, vel ciluperium: et ideo actus ille,
qui perfedeest in nostra potestate, perfecte est
moralis, et in eo potest esse ratio peccat i mor­
talis ; sicut sunt actus, quos voluntas elicit,
vel imperat. Actus autem sensualitatis non
est perfecte in potestate nostra, eo quod prxvenit judicium rationis : est tamen aliqualiter
in nostra potestate, in quantum sensualitas
rationi subjicitur, ut ex dictis palet : et ideo
adus ejus attingit adgenus moralium aduum,
sed imperfecte : unde non potest in sensuali­
tate esse peccatum mortale, quod est peccatum
perfectum, sed solum veniale, in quo imper­
fecta peccati ratio invenitur. Et in solutione
ad tertium : Actus sensualitatis est in nobis
aliqualiter (hoc est aliqualiter est liber) non
ex natura sensualitatis, sed in quantum sen­
sualitatis vires sunt rationales per participa­
tionem. Idem repetit ad quartum : Quamvis

i sensualitatis secundum se considerate non sit
J agere (scilicet libere) est tamen ejus prout
participat aliqualiter rationem.
j
56. En quoties Ang. Doctor ponit in senI sualitate participium aliquod libertatis, ut
' per eam possit in peccalum veniale influere,
i istiusque malitia in ipsam sensualitatem
i ratione talis participii refundatur. At juxta
i modum dicendi, quem nuper retulimus,
' non refunditur re ipsa in sensualitatem ali*
j qua malitia, sed tantum carentia majoris
malitiæ. Solum enim fit (ut inlnenti patebit)
i quod malitia, quæ oritur a voluntate, et
' quantum est ex hac parte posset gravitai tem mortalis attingere, ratione sensualitatis
minoretur, et limites venialis non transeat:
qualenussensualitasimpeditdeliberationem
perfectam. Certum est enim, quod minuere
deliberationem consensus, non est dare illi
aliquam malitiam, sed potius auferre illam.
Nec talis consensus aliquam malitiam habet
ex eo quod est indeliberalus ; imo potius ex
eo quod aliqualis deliberatio in eo relin­
quitur : quod si totaliter auferretur, tota­
liter malitia cessaret. Ex eo igitur quod sen­
sualitas impediat perfectam deliberationem,
si nihil aliud præstet, non posset ei attribui
aliqua malitia, quantumvis minima, et ve­
nialis, ut D. Thom. ubique tribuit, sed po­
tius carentiam, et diminutionem talis ma­
litiæ: necdeberet vituperari, quasi venialiter
peccans; sed laudari, et commendari, quasi
diminuens, et impediens majus peccalum.
57. Alia via incedit Vasques in explica-Qmré
tione D. Thomæ. Ait enim peccalum mortaleposseduplicilerconsiderari. vel quantum
ad malitiam moralem, per quam contrariatur virtuti : vel secundum rationem mor­
talis, quæ dicit gratiæ, et charitatis priva­
tionem. Nam sicut gratia sanctificans est
ipsa vita animæ, sic ejus privatio est animæ
mors, ab eaque prædictum peccatum mor­
tale dicitur. Quando ergo D. Thom. negat
sensualitati peccatum mortale, concedens
illi veniale, loquitur de mortali hoc poste­
riori modo : quia certum est privationem
gratiæ non subjectari in illa. Si autem de
mortali primo modo loqueretur, eodem pacto
tribueret illud sensualitati, atque tribuit ve­
niale : quia sensualitati absque motione ac­
tuali voluntatis neutrum potest attribui,
ipsi vero ut stat sub voluntatis motione, non
solum potest tribui veniale, sed etiam mor­
tale quantum ad moralem malitiam. Ita
Vasquez.
Verum omnino displicet : nam, ut objicit bene Montes, eadem ratione dici posset, paar’
neque

DISP. X. 1)1 IJ. II.
neque peccatum veniale subjectari in sen­
sualitate, sed involuntate: quia etiam in
hoc peccato est considerare privationem
fervoris charitatis, quæ se habet ad illud
sicut privatio gratiæ ad mortale : privatio
autem fervoris charitatis non est in sen­
sualitate, sed in voluntate, ubi ipsa charitas residet.
58. Adde (quidquid sil alias de hoc modo
dicendi) saltem non posse esse ad mentem
D.Thomæ, quam investigamus : quia Ang.
Doctor totam rationem, cur veniale pecca­
tum possit esse in sensualitate, et mortale
non possit, reducit ad imperfectionem ac­
tus : quia scilicet veniale est aliquid imper­
fectum in genere moris, ad quod proinde
sufficit libertas imperfecta, qualis est in
appetitu sensitivo. E contra vero mortale
est perfecte peccatum, et ideo requirit li­
bertatem perfectam, quæ non est nisi in
voluntate. Hæc autem ralio manifeste pro­
cedit de praedictis peccatis quantum ad mo­
ralem uniuscujusque malitiam, et non
secundum illas privationes, ut intuenti
constabit : ergo, etc.
Adde secundo peccatum, quod tribuitur
sensualitati, juxta D. Thomam non contrariari virtuti, ut videre est citato loco de
malo ad 1 et de verit. ad 8, ibi : Peccatum
quod est in sensualitate virtuti non contrariatur:ergo peccatum mortale, ne dum ut
mortale, verum neque ut contrarium vir­
tuti, potest in via D. Thomæ sensualitati
tribui. Tribueretur autem si sermo esset
de sensualitate, quatenus a ratione mo­
vetur, ut fatetur ipse Vasquez : male ergo
interpretatur mentem Ang. Doctoris. Ma­
neat igitur, legitimam ejus intelligentiam
esse quam tradidimus : videlicet peccatum
veniale ideo tribui aliquando sensualitati
(non enim D. Thom. loquitur universali­
ter, sed indiffinite) quia ipsa sensualitas
prout in homine sine novo voluntatis in­
fluxu est sufficiens principium suæ ma­
litiae. Mortale vero non tribuitur nisi
voluntati, el rationi, quia licet possit reperiri in sensualitate, non tamen a sen­
sualitate ipsa oritur, sed ab actuali influxu
rationis et voluntatis.
59. Dices, saltem requiritur juxta doc­
trinam D. Thomæ ad hoc ut in sensualitate
■it peccatum veniale, quod voluntas possit
illam reprimere : ergo necessarius est ad
«
prædictum
peccalum actualis consensus vo- i
laniatis saltem interpretativus. Patet con­
sequentia : quia certum est voluntatem, eo
ipso quod possit, teneri ad prædictam reSalmant. Curs. theolog.·, tom. 1II.

321

pressionem, sicut tenetur sensualitatem
regere : si autem potest, tenetor, el non
reprimit, jam consentit ad minus inter­
pretative ·. sufficit enim ad istum consen­
sum, posse, teneri, cl non facere.
Kespondelur, aliud esse, an quoties sen-Diluitur,
sualitas venialiter peccat, reperiatur concomitanler prædictns voluntatis consensus;
aliud vero an talis consensus ab ipsa sen­
sualitate exigatur ut prastet ejus peccato
malitiam. Primum non inficiamur, propter
rationem hujus replies, de quo latius infra
dub. 5. Secundum autem negandum est,
quia etiamsi intelligeremus voluntatem
tunc mere negative se habere, nullumque
dari in ea etiam interpretative m consen­
sum, sed solum potentiam cohibendi sen­
sualitatem sine ulla obligatione, nihilomi­
nus ipsa sensualitas propter libertatem sibi
ab initio communicatam venialiter pecca­
ret, venialemque malitiam suis motibus
conferret. Et hoc dumtaxat intendimus in
hoc dubio : inesse scilicet nostra sensuali­
tati propter conjunctionem habitualem cum
ratione, et propter libertatem, quam ex hac
conjunctione participat,sufficientem vim ad
venialiter delinquendum, non curando pro
hujusmodi peccato de aliquo consensu ra­
tionis : sive talis consensus alias, et conco­
mitante!· ibi interveniat, sive non, sed
omnimoda voluntatis suspensio. In quo dis­
tinguimus appetitum sensitivum nostrum
ab aliis potentis, quæ adeo sunt expertes
libertatis habitualis intrinsecæ, ut si actua­
lis consensus, et influxus voluntatis, aut
motio ipsius appetitus non interveniat, vel
solum concomitante? se habeat, nequaquam
in earum actibus inveniri poterit malitia
moralis, quantum venialis, et imperfecta.

§ π.
Ratio pro sententi.v D. Thoma.

GO. Principalis ratio nostra assertionis
sumitur ex testimoniis D. Thomæ jam al­
latis, poteslque reduci ad hanc formam.
Appetitus sensitivus hominis habet habitualiter aliquam libertatem a voluntate
participatam, et derivatam : igitur poterit
utendo hac libertate absque novo voluntatis
influxu peccare venialiter, prosequendo ob­
jectum peccaminosum. Consequentia vide­
tur perspicua : nam proxima ratio obquam,
supposita deformitate objecti, actus est ca­
pax malitiæ, est libertas, adeo ut caderis

4

322

DE \ ITUS, ET PECCATIS.

paribus juxta gradum libertatis sit gradus
malitiæ : eodem ergo tenore quo conceditur
sensualitati libertas, debet illi malitia con­
cedi. Antecedens, praeterquam quod jam
vidimus esse D. Thomæ, probatur ratione.
Quoniam generale est in causis et viribus
subordinate unitis, ut inferior ex conjunc­
tione ad superiorem aliquid ejus participet,
quo elevetur, et perficiatur, et media hae
elevatione modum agendi ipsius superioris
utcunque attingat : el ita videmus cadum
ex conjunctione ad intelligentiam motricem, et ex hujus influentia participare in
se virtutem ad producenda aliqua viventia
licet imperfecta et vilia, quae tamen cælum
ipsum præcise secundum se, utpote vitæ
expers, nequaquam produceret. Phantasma
etiam exconjuctionead intellectum agentem
accipit vim, quam ex se non habebat ad
producendam speciem intelligibilem in in­
tellectu possibili : et sic de aliis : unde
ortum habuit proloquium illud, Supremum
infimiattingit infimum supremi: supremum !
enim quod in agente inferiori inveniri
potest, est virtus a superiori communicata,
ut intra ejus sphæram aliquem effectum e.x
imperfectioribus attingat : sed appetitus sen­
sitivus in homine est ab initio conjunctus
voluntati, tanquam vis et causa inferior
causæ superiori: ergo participat ex tunc
aliquid de ejus linea, quo perficiatur, et ele- !
veltir supra communes suas vires, ad attingendumsaltem imperfecte modum operandi
voluntatis proprium, qui est cum indiffe- i
rentia. et libertate.
;
61. Confirmatur a simili : quoniam sen- .
sus interni, qui sunt intellectui viciniores, |
ul cogitaliva et reminiscentia ob hanc con­
junctionem participant aliquid proprium |
ipsius intellectus, ratione cujus in homine j
extendunt se ultra id, quod præstant in cæ- |
teris animalibus : nam utuntur aliqua coi- :
latione, et discursu, aliquoque judicio im- i
perfecto : proplereaque sortiuntur specialia
nomina, et quæ in brutis vocatur istima- |
tiva, in homine dicitur cogitaliva vel ratio 1
particularis, quæ vero in illis nominatur ■
memoria, in homine appellatur reminiscen­
tia. quibus nominibus denotatur, inesse his |
potentiis quamdam vim collativam particu- |
larium rationum, et deductivam unius ex |
alio, quæ soli homini potest competere : I
cum ergo appetitus sensitivus hominis non i
sit minus conjunctus voluntati, quam sen- ;
sus isti intellectui, participabit utique ab
illa, licet imperfecte, et diminute proprium
ejus modum agendi, qui est cum dominio, I

et libertate. Neque inter exemplum, et reni,
de qua agimus, facile poterii disparitatis
ratio assignnri.
Confirmatur secundo : nam eo ipso quod
natura conjungatur cum gratia, dimunalab wjr.
ipsa gratia quædam refluentia, et partiri- Wlk
patio, per quam potentia», el virtutes natu­
rales perficiuntur et elevantur ad Ojierandum modo proprio ipsius gratiæ, scilicet per
respectum ad ultimum finem supernaturalem : hic enim modus operandi non solum
invenitur in virtutibus infusis, quæ a gratia
dimanant, sed etiam in acquisitis, et in
omnibus potentiis immanentibus voluntati
subjectis : per iliumque sapiunt gratiæ con­
ditionem, ut alibi ex professo ostendemus :
ergo a fortiori inter ipsas vires naturales
concedenda erit similis refluentia, et parti­
cipatio, ul scilicet inferiores, juxta uniuscu­
jusque capacitatem, recipiant aliquid a su­
perioribus, per quod earum conditionem
sapiant, et redoleant, earumque modum
operandi saltem imperfecte et diminute
imitentur.
62. Occurrunt huic rationi aulhores contrariæ sententiae variis solutionibus. Nam
aliqui absolute negant prædictam partiripationem, sive in appetitu respectu vo­
luntatis, sive in cogitaliva respectu intel­
lectus : nullam his potentiis concedentes
perfectionem praeter eam, quæ ipsis com­
petit ex sua specie communem hominibus,
et brutis.
Isti tamen potius fugiunt argumentum, Prsbdsquam solvant relinquentes in suo robore
i
ejus probationes. Et saltem D. Thomæ ma­
nifeste adversantur, qui perpetuus est in
adstruendo participationem quam diximus.
Praesertim 1 p. quæst. 78, art. 4, in corp.
.
et in solat, ad 5, ibi : Illam eminentiam (vi­
delicet posse componere, dividere, et dis­
currere, ut dicitur in argumento) habet cogitativa, et memoraliva in homine, non per
!
id quod est proprium sensitive partis, sed
per aliquam affinitatem, et propinquitatem
'
ad rationem universalem secundum quondam
refiuentiam. Et ideo non sunt aliæ vires, sed
.
e.T(lem perfectiores, quam in aliis animalibus.
|
Similiter reperiri in appetitu sensitivo ho|
minis quoddam rationis ; et voluntatis parI
ti ci pium, a quo dicitur rationalis perparti-b.Tb»
cipalionem, docet hac 1, 2, quaest. 46, art. 4
et art. 6 et quæst. 25 de verit. art. 5 ad 3 et
ad I, quibus in locis crebro repetit, quod in
homine vires sensualitatis sunt rationales
|
per participationem, et quod inest illis quæ­
dam aptitudo ad obtemperandum rationi,
quam
|

DISP. X. DUB. II.

quant non habent in cæioris animalibus,
ubi sunt a voluntate, el intellectu separa­
ta? : non ergo stando in principiis Ang. Docloris, negari omnino potest prædicta parti­
cipatio.
AU
' Secundo respondent Curiel, Alvar.
63.
Vasq. et alii, quod licet cogitaliva, et remi(WÎ
ihu·. niseenlia participent ab intellectu aliquam
vh vim discurrendi, non inde colligitur appe­
titum sensitivum participare a voluntate
libertatem : quia discursus ille cogitalivæ
est ita imperfectus, ut non pertingat ad
proponendum objectum cum aliqua indiffe­
rentia, sine qua nulla libertas quantumvis
i';w· imperfecta esse potest. Addit Vasquez, quod
si in cogitaliva est aliqua ratio discursus,
ideo est, ul recte servire possit intellectui,
qui speciebus ex phantasmatibus acceptis,
et simul cogitatione sensus ad discursum
adjuvatur : at inter voluntatem et appeti­
tum non est similis connexio ; quin imo
cum inter intellectum, et phantasiam sum­
mam concordiam natura posuerit in cogi­
tando et discurrendo ; inter appetitum et
voluntatem pugna potius est, nam et volun­
tas sæpenumero libere appetit id, quod non
vellet appetitus.
Sed hoc totum non satisfacit : nos enim
non intendimus, quod solus ille discursus
cogitalivæ, aut ejus indifferentia sufficiat ad
regendam libertatem quam in appetitu sen­
sitivo collocamus : sed ex eo quod prædictus
appetitus habet se ad voluntatem quantum
ad unitatem, el approximationem, radicalionemque in eodem principio, sicut cogilativa se habet ad intellectum, deducimus
debere utrobique, servata proportione, in­
veniri participationem, et refluentiam unius
potentia? in aliam : nec satis cohaerere, cogilativam propter prædictam conjunctio­
nem recipere in se aliquid, quo sapiat con­
ditionem intellectus ; et sensualitatem non
minus conjunctam nihil recipere, sapiens
naturam voluntatis. Sicut autem id quod
ponitur in cogitaliva sapiens naturam in­
tellectus solum potest esse aliqua vis discursiva, vel judicativa, quia per hoc tantum
distinguitur intellectus a potentiis cognoscitivis inferioribus, ita illud quod ponitur
in sensualitate sapiens voluntatis conditio­
nem, non potest esse aliud quam libertas,
quia hæc sola distinguit voluntatem ab i
omni inferiori appetitu. Cui vero indiffe­
renti® innitatur libertas hæc sensualita­
tis, et quo judicio reguletur, constabit
num. 101.
61. Neque est alicujus momenti illud |

323

quod addit Vasquez : imo oppositum con- rcjjcîvincit. Nam sicut quia necessarium est,
cogitaliva intellectui inserviat, conceditur
ei aliqua perfectioex ipso intellectu derivata
per quam sapiat ejus conditionem, et in
modo operandi ipsi aliqualiter conforme­
tur : ita propter eamdem rationem conce­
denda est sensualitati similis perfection
voluntate participata, sapiensque ejus na­
turam, perquam conformetur illi in modo
agendi, ipsique obediat, quia non minus
necessaria est homini hæc obedientia, et
consensio inter appetitum, et voluntatem,
■ quam illa conformités inter cogitativam, et
: intellectum. Imo quo magis sensualitas na­
tura sua voluntati resistit, eo magis necesI saria est participatio prædicta, qua illi con­
formetur. Quod autem inter has potentias
! maneat adhuc pugna, el rebellio, arguit
quidem, prædictam participationem non
esse ita adæquatam, sicut requirebatur ad
earum perfectam concordiam : et sicut pos­
tea fiet per habitus virtutum moralium, qui
ad hoc ponuntur in appetitu sensitivo, ut
plene eum rationi subjiciant. Non tamen
probat quod nullo modo detur : quia licet
appetitus multoties resistat voluntati, sæpe
etiam obtemperat, et ejus nutum sequitur:
præsertim cum illa efficaciter imperat. Hanc
autem qualem qualem obedienliam neutiquam haberet, nisi aliquid ordinis rationis
in se participaret : sicut eam non habet
appetitus bruti, quia talis participationis
expers est.
Addo quod licet sensualitas, et voluntas
moraliter (ut sic dicamus) non sint ita con­
nexa? sicut cogitaliva, et intellectus, quia
ista suis actibus non pugnant inler se, illa?
vero sæpe rixantur, physice tamen (hoc est)
ex parte principii, et ex parte radicis, a
qua pullulant, eamdem omnino habent con­
junctionem : nam ita immediate oritur ab
anima rationali appetitus sensitivus ratione
voluntatis, sicut cogitaliva ratione intellec­
tus. Porro participatio quam diximus, non
fundatur in conjunctione morali, tametsi
adeam efficientiam ordinetur, sed in con­
junctione physica ; (hoc est) in eo quod ra­
dicantur in eadem anima rationali, et ab
ea subordinate dimanant : nempe appetitus
mediante voluntate, et ratione illius, sicut
cogitaliva ratione intellectus, et illo me­
diante. Cum itaque in hac conjunctione
physica pares sint sensualitas cum volun­
tate, et cogitaliva cum intellectu, pares
. quoque esse debent in prædicta participa­
tione.

321

c

I

jj

i

r.• · · v

DE VITIIS, ET PECCATIS.

65. Tertio .Medina, et alii fatentur, inesse
sensualitati aliquam libertatem a voluntate
participatam. Dicunt vero hujusmodi li■ bertalem esse ita modicam, et imperfectam,
ut sine actuali voluntatis consensu non suf­
ficiat ad peccandum etiam venialiter. Pro
quo nonnulli apud Curielem distinguunt
duos gradus libertatis. Primum dicunt consistere in indifferentia quadam ad agen­
dum. vel non agendum, et ad agendum hoc
vel illud sine ullo ordine ad honestatem :
et hanc appellant libertatem physicam, tribuuntqueeam amentibus, et pueris nondum
pervenientibus ad rationis usum. Secundam
dicunt consistere in indifferentia ad ope­
randum bene vel male moraliter : propter
quod hanc Libertatem muralem appellant.
Posse vero priorem gradum sine posteriori
reperiri, inde probant, quia libertas, seu
indifferentia in agendo proportionatur cog­
nitioni : atqui potest reperiri lumen cogni­
tionis sufficiens ad judicandum unum esse
magis bonum in ordine ad naturam, aut ad
delectationem, et ex consequenti magis ac­
ceptandum quam alterum, et non ad discer­
nendum perfecte inter bonum et malum
morale; ut patet in amente, qui judicat
melius esse sedere, quam prxeipitare se ip­
sum; et tamen non cognoscit discrimen
inter bonum honestum, et malum opposi­
tum : ergoetiam potest reperiri prior gradus
libertatis sine posteriori. Hac igitur via
explicant, qua ratione appetitus sensitivus
in homine possideat intrinsecam liberta­
tem, scilicet secundum priorem gradum,
quæ est libertas physica, et tamen non sit
capax peccati etiam venialis, quia non per­
tingit ad posteriorem, quæ est libertas mo­
ralis.
EefelG6. Sed non minus efficaciter hæc evasio
lilur. impugnari potest, quam præcedentes : quia
cum peccatum veniale in genere peccati sit
minimum, el valde imperfectum, oportet
ut quantumvis minima, et imperfecta liber­
tas ad illud sufficiat : si namque ad pecca­
tum ut sic sufficit libertas ut sic, et ad
peccatum perfectum, quale est mortale,
libertas perfecta ; ad peccatum minimum,
et imperfectum, uti est veniale, minima et
imperfecta libertas sufficere debet. Vel igi­
tur nulla concedenda est sensualitati ; vel
si aliqua conceditur, quantumvis minima
sit, fatendum est ad prædictum peccatum
Major sufficere.
iuanô
Præterea : illa libertas sufficit ad peccanCjnsdem dum venialiter, quæ satis est, ut actus sub
dominio rationis aliquo modo cadat : sed
Tenia
c< isio
<Ji
Medina
ct aliis

ad hoc sufficit libertas, quæ sensualitati tri­
buitur. qunntuincumquo imperfecta sil :
ergo, etc. Major constat, nam eo ipso quod
actus aliquo modo cadat sub dominio ratio­
nis, capax est, ut eodem proportionali modo
cadat sub lege, quæ est regula moralitalis,
proindeque moralitatem saltem malam reci­
piat : lex enim totum id comprehendere
valet, quod in nostra potestate quoquo modo
est, et subest dominio rationis. .Minor vero
probatur : nam libertas, quam sensualitati
tribuimus, licet non requirat, quod volun­
tas in ejus motum actualiter influat ; requi­
rit tamen ut possit influere, praecipere illud,
et prohibere : quod si hæc potestas volun­
tati deesset. eo ipso deficeret in sensualitate
omnis libertas. Et hoc est quod D. Thom.
frequenter ait, scilicet sensualitatem in
suis motibus, etiam cum prævenit judicium
rationis circa illos, operari libere saltem
imperfecte; quia adhuc tunc potest ratio
tales motus prohibere, licet de facto non
prohibeat, neque ad eos plene attendat.
67. Confirmatur, nam ut torn, præced. Conirtract. de bonit. et malit, disp. 1, dub. 1,
explicuimus, regulæ morales ad hoc sunt
institutæ, ut mediis illis detur nostris acti­
bus determinatio ad essendum, vel non
essendum, quam natura non tribuit : et
ideo quicumque actus non est a natura
omnino determinatus, sed positis omnibus
requisitis ex parte actus primi, manet ali­
quo modo contingens et indifferens, ut sit
vel non sit. juxta gradum talis indifferentiæest determinabilis perprædictas regulas:
atqui omnis actus aliquo modo liber, quan­
tumvis minima sit hæc libertas, manet non
omnino determinatus ad essendum, sed
cum aliqua indifferentia : aliter inintelligibile est, in quo illa libertas consistat :
igitur omnis talis potest subesse regulæ
morali, el recipere ab ea determinationem,
quam ex principiis naturæ non accepit. Ex
quo palet distinctionem illam libertatis .
penes physicam et moralem, qua adversarii
utuntur, si intendant, hos esse diversos
gradus, omnino voluntariam esse: quia
nulla est libertas quantumvis minima, et
imperfecta, quæ si veram rationem liber­
tatis attingit, non sit capax determinandi
per regulas morum, ac proinde quæ non
sufficiat ad moralitatem : in quo consistit,
quod si libertas moralis. Non enim ideo
moralis vocatur, quasi sit ipsa moralilas;
sed quia quantum est ex se sufficit ad fun­
dandam moralitatem.
Diximus si intendant esse diversos gradus,
etc.

DISP. X. DUB. II.
h.n· etc., quia non negamus, oumdom gradum
Btsü· libertatis, qui dum conjunctus est morali***“ tali, potest dici libertas moralis, manere
aliquando sine moralitate aliqua : et tunc
pm.nou immerito dicetur libertas tantum phy­
sica. Hoc tamen non est ex defectu liber­
tatis: non etiam libertas omnino plena,
quæ apud omnes ad moralitatem suflicit,in­
venitur quandoque ab ea separata, non ex
defectu sui, sed ex ignorantia, vel inadverlentia legis, ut explicuimus in tract, de
bonit. elmalit. disp. 7 num. 26, ubi concessimus posse dari per accidens ex prae­
dicta ignorantia aliquos actus plene liberos
in individuo indifferentes, et sine ulla
moralitate. Hoc igitur a fortiori potest con­
tingere in libertate semiplena, ut scilicet
etsi intellectus semiplene advertat entitalem physicam objecti, et cum aliqua indifferentia ; non tamen statim occurrat ei
mentio circa moralitatem: manebitque tunc
actus semiplene liber, quia potest homo
licet potentia imperfecta, plene advertere ;
et sine aliqua moralitate, quia hujus regulæ
pro tunc non occurrunt,ut in dubiis sequen­
tibus magis declarabitur.
Iiiata. 68. Diximus etiam- si veram rationem liberlalis habet, etc. quia illa quæ apparet in
jaris actionibus amentium, et puerorum ante
usum rationis, nequaquam est vera liber-tfüs. tas ; sed similitudinaria et apparens, ut
qaæcernitur in actionibus aliquorum irra­
tionabilium. Vera enim libertas sive mo­
ralis sive physica requirit ut suppositura,
in quo est, habeat verum dominium supra
actionem liberam : sive hoc dominium sit
in ipsa potentia eliciti va actionis, sive in
alia : verum autem dominium non potest
inveniri sine judicio deliberato rationis,
quod vel actu detur, vel saltem in potentia
suo modo proxima, el expedita. Cum igi­
tur amentes, pueri, et bruta neque habeant
tale judicium, neque potentiam expeditam
ad illud eliciendum consequens est ut nul­
latenus vera libertate gaudeant. Unde
quidquid agunt, quantumvis ordinatum et
artificiosum videatur, agunt sine electione
ex solo instinctu naturæ: quod sequi vel
non sequi non subest eorum potestati : sed
ubi apprehendunt aliquid ut bonum et con­
veniens suæ naturæ, v. g. manducare, se­
dere, etc. necessario in id feruntur : ubi
vero apprehendunt aliquid ut malum et
disconveniens, necessario id refugiunt. Nec
concedenda est» illis aliqua altior cognitio,
aut magis discretiva inter bonum et malum,
quam prædictus instinctus, qui sicut non

(
I

I

1

J

;

j

;

325

est indifferens in proponendo, sed determi­
natus a natura, ita non potest esse radix
alicujus veræ libertatis. Maneat igitur,
nullum actum esse vere liberum, etiam
in infimo gradu libertatis, nisi connotet
dominium rationis, et possit regulam mo­
ralem si adesset, attingere : atque adeo
nullam esse veram libertatem, nisi habeat
quidquid libertas moralis præcise in linea
libertatis imperfectæ requirit.Si itaque sen­
sualitati hominis conceditur aliqua vera
libertas quantumvis modica et imperfecta,
negari non debet, quod talis libertas suffi­
ciat quantum est ex se ad moralitatem im­
perfectam et minimam, qualis est malitia
peccati venialis.

§ III.
Diluuntur nonnullas objectiones.

69. Contra doctrinam usquemodo tradi- Prinn
tam sunt aliquæ objectiones, ex quarum s01ut|,>
solutione non parum dilucidabitur. Objicies
ergo primo sic. Majorem conjunctionem ha­
bent intellectus et voluntas inter se, quam
sensus interni cum ipso intellectu, et sen­
sualitas cum voluntate : sed tota illa con­
junctio non sufficit, ut intellectus participet
habitualiter a voluntate aliquam liberta­
tem, qua possit absque ipsius voluntatis
applicatione in actum liberum prorumpere,
neque ut voluntas ab intellectu recipiat,
aliquam vim discurrendi, vel judicandi, ut
est per.se notum : ergo neque ita sufficiet
ad similem participationem in sensibus, et
in sensualitate.
Confirmatur, quia viciniores sunt sensus Confirexterni sensibus internis, quam ipsi inter- ma,i0·
ni sensus intellectui, el sensualitas volun­
tati : atqui in sensibus externis nihil poni­
tur ab internis participatum : ergo, etc.
Respondet ad objectionem perdoctus qui- prinu
dam junior, intellectum proptereanon par- solutio,
ticipare libertatem, quia non dimanat ab
anima mediante voluntate, sed prius na­
tura quam illa: et ideo non supponit ali­
quod principium formaliler liberum, a quo
libertatem recipiat. Secus vero appetitus
sensitivus, qui supponit voluntatem, et di­
manat mediante ipsa ; sicut et sensus in­
terni supponunt intellectum, et medio illo
procedunt. Sed licet hæc solutio videatur Deseprobabilis ; non est tamen adaequate: quia riiursaltem non reddit rationem, cur volun­
tas, quæ supponit intellectum prius natura
ortum nihil discursus vel judicii ab eo par­
ticipet.

K ■

32ύ

{r. ·
I

•

.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

70. Quare melius responderetur dicendo,
participationem habitualem quoad illas
formalitatcs, quæ præcise sunt de linea po­
tentia?, sicut est libertas, non habere locum
inter potentias ejusdem ordinis, uti sunt
intellectus et voluntas comparata? inter se,
quorum utrunque spectat ad ordinem ratio­
nalem : et ut sunt potentia? sensitiva», sive
cognoscitivæ, sive appetitivæ inter se etiam
collatæ, quæ omnes ad ordinem sensitivum
perlinent. Sed solum inter potentias diver­
sorum ordinum, scilicet superioris, et infe­
rioris : quo pacto se habent sensus interni
respectu intellectus, et appetitus sensitivus
respectu voluntatis.
SvlBÜO
Ratio est, quia potentia? quæ sunt unius
ilia.
ordinis per suam essentiam habet unaquae­
que, quidquid in eo online apta nata est de
linea potentia? recipere.Natura enim virtu­
tem, et activitatem cujuslibet ordinis ita
inter ejus potentias distribuit, ut unicui­
que per suam essentiam dederit quidquid
habitualiter ex tali ordine, et intra limites
potentia» suum esse poterat, nullamque
perfectionis alterius famelicam reliquit:
quare frustranea esset quaelibet superad­
dita et accidentalis participatio unius ab
alia, quæ sit habitualis, et per modum po­
tentiae : frustra enim daretur alicui per
modum participationis, quod per suam es­
sentiam potuit oblinere. Cæterum inter
potentias diversorum ordinum admittitur
prædicta participatio : quia licet superior
ordo contineat id, quod est proprium infe­
rioris, non tamen e converso : et ideo opus
est aliqua participatione accidentali a po­
tentiis ordinis superioris ad poténtias infe­
riores derivata, qua mediante hujusmodi
potentiæ eleventur ad supremum quo per­
venire possunt, etsicelevatæ ipsum ordi­
nem superiorem imperfecte saltem et in
sui infimo attingant. Modus emim divinæ
providentia» est rerum ordines inter se
conjungere, ita ut supremum infimi attin­
gat infimum supremi. Ob hanc igitur ratio­
nem sensualitas, quæ est appetitus ordinis
inferioris nempe sensitivi, debet partici­
pare aliquid etiam de linea potentiæ a vo­
luntate, quæ est appetitus ordinis superioris
scilicet rationalis: et similiter cogitativa,et
reminiscentia ab intellectu. Voluntas autem
non debet participare aliquid ab intellec­
tu ; neque intellectus ab illa, quod sit habi­
tuale. et de linea potentiæ, quia sunt unius
ordinis, et unumquodque ex illis per suam
essentiam accipit quidquid potentialitatis
talis ordo ei potest impertiri.
I

f

,

DISP. X, DI B. II.

Quia oportet in quemlibet ex istis actibus
71. Diximus (inoad illas for malitates, mix
concurrere indivulse totum ordinem ratio­
....../potent Lv, etc. ne...........
prxci.se sunt delinea
exclu­ vertta·
doa
nis, atque adeo utramque potentiam intel­
deremus participationem in aliquibus aliis,
lectivam, et volitivum, per quas ordo iste
quæ potius sunt de linea habitus: uti sunt
■
dispersus est.
quotquot ex propria ralione habent allicere
Ad confirmationem patet ex dictis : nam
bene vel male subjectum. In hoc quippe es­
■
sensus externi sunt ejusdem ordinis cum
sentia habitus sita est, ul disponat bene vel
I
internis, el ita cessat ratio participationis
male naturam. Sub quo continentur omnia
'
inter illos. Neque etiam ab intellectu, qui
vilia, et virtutes, et etiam aliqua alia, quæ
est superioris ordinis, debent sensus externi
licet rigorosehabitus non sint, determinant
aliquid participare : quia non cuilibet po­
tamen per modum habitus, hoc est, ad bene,
tentiæ inferioris ordinis conceditur parti­
vel male esse subjecti, cui insunt. Et ita hæc
cipatio superioris ; sed dumtaxat suprema» :
omnia egrediuntur lineam potentiæ: cujus
supremum enim infimi est, cui conceditur
ratio præcise attenditur in ordine ad ope­
ulattingat infimum supremi.Constat autem
rationem secundum se, præscindendo a
in ordine sensibili, supremum locum tenere
ratione boni vel mali, convenientiæque,
sensus internos, et appetitum ; non vero
aut disconvenientia?, ut dicitur in praedi­
externos,qui materialiores sunt,et in infimo
camento qualitatis. Unde illa dumtaxat
sensibili tatis gradu constituti.
dicimus de linea potentia», quæ neque bo­
72. Quod si neque hac solutione animus
num neque malum, convenientiam, aut
quiescat (forte enim punget scrupulus, quod
disconvenientiam determinate respiciunt;
intellectus videtur habitualiler accepisse ex
sed indiscriminate utrunque : cujusmodi
voluntate aliquem ordinem ad bonum, et
esse libertatem nemo ambigit. In illis ergo
aliquam efficaciam, per quæ efficitur prae­
prioribus formalitatibus non est ratio ad
ficas : neque ita apparet, quomodo ista egre­
denegandam etiam inter potentias ejusdem
diantur lineam potentiæ) respondeas se­
ordinis participationem unius ex alia; sicut
cundo, ex conjunctione et affinitate inter
adesse diximus in posterioribus. Quia cum
potentias tunc solum deduci participationem
illa? lineam potentiæ egrediantur, non est
unius ab alia, quando ratio participanda ex
necesse, ut quælibet potentia habeat per
aliquo alio capite participanti non repugnat :
suam essentiam de hoc genere perfectionis,
quia semper supponi debet in ea quæ par­
quidquid in se potest recipere; ac proinde
quod non valeat illud aliunde partici­
ticipat capacitas, et non repugnantia ad prae­
dictam participationem. Porro in voluntate
pare. Ex qua observatione facile dilues re­
plicas, et instantias, quæ contra prædictam
non est capacitas, ut participet ex aliquo
solutionem possunt adduci.
vim judicandi aut discurrendi : neque in
Diximus, etiam participationem habitua- Ala
intellectu ut participet libertatem sufficien­
Zem.quia actualiter non est inconveniens,“i®*·
tem ad agendum sine voluntatis applica­
ut potentiæ ejusdem ordinis quomodolibet Wf5W
tione : sicut neque in sensibus est capacitas
se invicem participent, eo quod possunt se
ad similem libertatem, neque in appetitu
invicem movere, ut in aliquem actum sub­
sensitivo ad judicium vel discursum.
ordinate influant. Cum enim unus et
Dwriu Ut vero horum omnium tradamus rationem, observa primo, quod cum ex una poidem actus sæpe postulet concursum dua­
fentia derivatur aliquid in aliam (idem est
rum potentiarum, nec possit immediate et
. de habilibus, et actibus) hoc non potest esse
elicitiveab utraque procedere, oportet quod
ipsa primaria, entitativa, et substantialis,
procedat ab una mediante altera: atque
ac propriissima ratio potentiæ, a qua deri­
adeo quod illa a qua immediate .elicitur,
vatur. Alias enim media tali participatione
recipiat aliquid ab ea, a qua non elicitur,
una potentia fieret formaliter et simpliciter
ralione cujus talis actus ab ista quoquo sit,
altera, et unus habitus fieret formal iter
non elici live sicut ab illa, sed imperative.
alius : quod esset penitus ea confundere,
Propter hanc rationem voluntas quando
pluraque alia inconvenientia pararentur.
operatur, recipit aliquid ab intellectu scili­
Solum ergo fieri potest prædicta derivatio
cet ordinem, quem communicat in virtute
quoad aliquam rationem, quæ se habeat
ipsius intellectus actui a se elicito, puta
tanquam formalitas, modus, determinatio,
electioni. Et intellectus quando agit libere,
aut respectus talis potentiæ, supponens et
recipit aliquid a voluntateTnempe liberta­
velu t i quali ficans ejus rationem enti tat i vam,
tem et efficaciam, quas in virtute ejusdem
propriissimamet substantialem.Hac ratione
vol u nlat is coinm u n i çat suæ in tel lectioni.

327

in nullam potentiam potest ab intellectu
derivari vis ad intelligendum, neque ex vo­
luntate ad amandum, neque ex charitate ad
Deum formaliter diligendum, neque ex fide
ad credendum. Potest autem derivari ab
intellectu aliqua ratio ordinis, judicii, aut
discursus, et a voluntate aliqua vis movendi
vel applicandi, et a charitate aliqua relatio,
et inclinatio in Deum, etc. quia hujusmodi
non sunt ipsæ rationes substantiales omnino
primariae, et propriissima» prædictarum
facultatum, sed supponunt eas, et addunt
aliquas formalitates non ita primarias et
propriissimas (propriissimas dicimus, quæ
explicant primarium propriissimum munus
potentiæ, ut in intellectu intelligere, in
voluntate amare, etc.)
Deinde nota, non omnes hujusmodi ra­
tiones participabiles posse indifferenter in
quamlibet potentiam derivari : nam aliqua»
taliter determinant potentiam, ad quam de­
rivari possunt ut in nullam aliam valeant
descendere : aliæ vero non ita, sed possunt
promiscue participari in pluribus, v. g.,
ratio discursus aut judicii omnino est deter­
minata ad potentias cognoscitivas : quia
utrunque claudit essentialiter cognitionem :
non enim potest intelligi, quod aliquis ju­
dicet vel discurrat nisi cognoscendo : unde
licet hæc ratio possit ab intellectu derivari
in imaginativam, cogitativam, aut memo­
riam, quæ sunt potentiæ cognoscitivæ ; non
lamen in voluntatem, a ;L in appetitum,
quæ cæca sunt. E contra vero ratio ordinis
in omnes prædictas potentias potest ab in­
tellectu derivari : quia hæc ratio non est sic
determinata ad cognitionem ; sed potest
divagari per illa omnia, quæ possunt ab
intellectu dirigi.
73. Tertio nola, quod sicut ratio discursus
est omnino alligata potentiis cognoseitivis,
et ideo nequit participari, aut reperiri in
appetitivis : ita libertas habitualis, quæ dicit
vim ad agendum sine alterius potentiæ ap­
plicatione, omnino est determinata ad po­
tentias appetitivas, et ideo neque intellectui,
neque aliis cognoseitivis potest ejus partici­
patio competere. Ratio est, quia applicare
se ad exercitium actus, quod essentialiter
clauditur, vel supponitur in prædicta liber­
tate, nullatenus fieri potest nisi per appe­
titum, et amorem boni allicientis, el tra­
hentis ad se potentiam se applicantem : et
ita omnino fieri nequit nisi a potentia, cu­
jus sit amare, et appetere, quæ sunt primariæ rationes voluntatis et appetitus : quare
sicut ista? rationes propter dicta in primo

328

DE VITUS,

notabili nequeunt participari in aliqua po­
tentia ccgnoscitiva. ita nec prædicta liber­
tas. Diximus Hin das habitualis. guv dicit
vim ad agendum sine alterius polentix applitatimu·, e.v, Tum propter dicta num. 71, de
libertate actuali intellectus ex applicatione
voluntatis. Tum etiam quia non renuimus
concedere eidem intellectui aliquod partici­
pium libertatis etiam habitualis, consis­
tentis, non in illa virtute se applicandi, sed
in respectu ad voluntatem reduplicative ut
potentem libere movere : sicut est libertas
aliquorum habituum ipsius intellectus, ot
eorum qui in appetitu et voluntate existant
Haec tamen libertas talis est conditionis, ul
sine actuali voluntatis applicatione nulla­
tenus valeat in actum prorumpere, quo
contra se habet illa imperfecta, quam appe­
titui sensitivo tribuimus : nam potest pro­
dire in actum sine prædicta actuali mo­
tione; et ideo nequit esse nisi in potentia
appeiitiva, quæ ex amore boni allicientis
potvst se ad exercitium applicare.
Verior
Lx Eis habetur vera solutio objectionis,
otuiio. yam admissa majori, et concessa minori de
libertate habituali in ea explicata, neganda
est consequentia : eo quod talis libertas non
est capax participandi a potentiis cognoscitivis; bene tamen ab appetitivis : sicut vis
judicandi et discurrendi est incapax ul par­
ticipetur in potentiis appetitivis ; secus vero
in cognoscitivis.
Ad confirmationem dicas sensus externos
obsuam majorem materialitatem esse inca­
paces participandi judicium aut discursum
ab intellectu. Praeterquam quod hæc parti­
cipatio non competit omnibus potentiis or­
dinis inferioris, sed dumtaxat supremis in
eo : uti sunt in ordino sensitivo sensus in- !
terni respectu intellectus, et appetitus res­
pectu voluntatis. An vero ab ipsis sensibus j
internis externi aliquid aliud participent, |
haud refert ad praesentem difficultatem : et
licet non sit evidens ratio ad id negandum ;
non debet tamen facile affirmari.
Becunda
74. Secundo objicies contra impugnatioobjcctio. nem tertîæ evasionis num.65 factam, sequi
ex illa doctrina, omnes motus sensualitatis,
quos ratio potuit praevenire, et non praeve­
nit, etiamsi versentur circa objecta indiffe­
rentia, esse peccata venialia, non secus ac
cum circa illicita versatur, ac proinde nul­
lum hujusmodi motum manere in indivi­
duo indifferentem, et extra genus moris :
hoc autem videtur contra D. Thomam, et
contra veritatem : ergo, etc. Sequela videtur
perspicua, nam tales mutus per nos habent

aliquam libertatem, ex eo quod possunt a
ratione impediri, licet de facio nihil circa
eos décernai : vel ergo ista libertae est lau­
tum physica, iiisulliciensque ad moralitalem? Et hoc est quod numero citato contra
Medinam el alios rejecimus. Vel est libertas
moralis constituens actum sub lege? El si
hoc dicatur, objectio habet intenluin.scilicel
quod omnes prædicli motus sint actus mo­
rales, et consequenter boni vel mali : non
enim in genere moris inter hæc duo cadit
medium : cumque non sint boni, ut ex se
liquet, sequitur debere esse malos, saltem
ob defectum finis honesti, sicut cæteri actus
otiosi.
Minor vero suadetur. Tum quia D. Thom. Mïb.
supra quæst. 16, art. 9, excludit prædictus
motus a genere morali, et hac via concedit
manere in individuo indifferentes. .ST udus
(inquit) nun procedit a ratione deliberativa,
sed e.r quadam imaginatione, sicut cum ali­
quis fricat barbam, vel movet manum, aut
lapidem, talis actus non est proprie loquendo
moralis rei humanus, cum hoc habeat actus
a ralione ; et sic erit indifferens quasi extra
genus moralium actuum existons. Idem do­
cet quæst. 2 de malo art. 5, aliisque in locis.
Tum etiam quia absurdum videtur damnare
eodem modo motus versantes circa objecta
indifferentia, atque versantes cum æquali
libertate circa inhonesta et illicita : cum
igitur motus circa illicita, eo ipso quod de­
liberationem praeveniant, non excedant
limites venialis; fit ut motus circa in­
differentia neque hunc gradum malitiæ
attingant.
75. Circa hanc objectionem est prima so- solet
lutio, quod omnes motus appetitus deliberationem praevenientes : dummodo potue­
rint a ratione præveniri, circa quæcunque
objecta versentur, sunt peccata venialia :
quia tales motus ex una parte habent liber­
tatem saltem imperfectam, quæ ad pecca­
tum veniale sufficit : et ex alia carent fine
honesto debito omni actui libero : quippe
finis iste, cum sit finis rationis, nequit sine
rationis deliberatione attingi. Hæc igitur
carentia debiti finis vitiat omnes prædictos
actus, et cum otiosis collocat. Quæ solutio
non caret omni fundamento ; imo videtur
esse ad mentem D. Thomas quæst. 25 deP.ït-a.
verit. art. 5 ad 7, cujus hæc sunt verba :
Dum aliquis accedit ad uxorem suam ex con­
cupiscentia, dummodo non excedat limites
matrimonii, est peccatum veniale: unde patet
quod ipse motus concupiscent ix in conjugato
judicium rat ionis prxven iens pecca t um veniale
est.

DISP. X. DEB. II,

al. Sed quando per rafionmn determinatur
quod est licitum concupisci, etsi sensualitas
in id feratur, nullum erit peccatum. I bi ul
cernis, illuminet motum concupiscentiae,
qui in conjugato, praecedente rationis deliberaiiorie, vacaret ornni culpa ; illa defi­
ciente, est peccatum veniale : non utique
quia versetur circa objectum secundum se
illicitum, nam respectu conjugali licitus est
accessus ad uxorem, in quem tendit ille
motus: sed ex eo praecise quod praeveniens
deliberationem non attingit prædictum
accessum sub ralione finis honesti, dictati
I
per rationem. Si igitur in motibus versan■
libus circa objectum honestum et licitum
quantum est ex se,ex eo præcise quod plenam
deliberationem antecedant, ac proinde ca­
leant fine a ratione praestituto, incidit ma­
litia venialis, quanto magis ubi tales motus
non habent objectura honestum, sed pure
indifferens.
Juxta quam solutionem concessa majori
seu sequela, quantum ad hoc quod est omnes
praedictos motus esse peccata venialia, ne­
ganda erit minor : et ad primam probatio­
nem dicendum D. Thomam per actus ex
imaginatione provenientes intelligere actus
omnino necessarios nihil habentes liber­
tatis, quia non utcumque præveniunt ratio­
nem, sed ita ut non potuerint ab ea prae­
veniri : hujusmodi enim motus, circa
quæcumque objecta versentur, nullam ha­
bent moralem malitiam ob defectum totius
libertatis. Ad secundam dici poterit, quod
licet omnes motus indeliberati, qui potue­
rint a ratione praeveniri, sint peccata ve­
nialia, tamen infra limites venialis majo­
rem malitiam habent, qui versantur circa
objecta secundum se illicita, quam si ver­
sentur circa pure indifferentia, vel alias
honesta : quia strictiori jure tenemur re­
frenare appetitum ab illicitis, quam ab hoc
præcise quod est operari sine fine constituto
perrationem. Stat igitur non damnari æqualiteromnespraedictosmotus, et tamen inesse
omnibus malitiam venialem.
leo 76. Poterit quis hac via occurrere objec‘s· ' lioni, sed forte male audiet ; quia nimis
rigida videtur : neque explicatio adhibita i
testimoniis ex quæst. 18, et ex quæst. 2 de
malo animum quietat. Quare melius res­
pondetur negando sequelam, ut negat Cajet,
supra loco nuper citato. Ad probationem
dicendum est, quod licet motus, do quibus
ast sermo, habeant aliquam libertatem, et
hæc libertas non sit dumtaxat physica juxta
sensum adversariorum, sed sufficiat quan- I

j

329

i tum est ex se ad fundandam moralilalem im­
perfectam, qualisest malitia venialis,quod
j et nihil aliud impugnatio a nobis facta con­
cludit, ob aliam tamen rationem debet ab
eis excludi prædicta malitia, et quæcunque
I moralitas. Ex eo nimirum quod licet lex
attendendo præcise ad libertatem potuerit
tales motus sub se comprehendere, et pro­
li i here, sicu t proh i bu i t versantes ci rca objecta
inhonesta; attendendo tamen ad conditio­
nem objecti, noluit prohibere de facto : nec
debuit, saltem secundum communem pro­
videntiam : quia nulla aderat ratio prohi­
bitionis, sicut adest in versantibus circa
objecta illicita, quos ipsa inhonestas, et tur­
pitudo objecti postulat prohiberi.
Dices in actibus plene liberis ci rea i nd i ffe-Replica,
rentia ipsa carentia finis honesti est suffi­
ciens ratio ut prohibeantur, et sic de facto
lex eos prohibet, quamvis nulla sit turpi­
tudo ex parte objecti : cur ergo in iis qui
rationem præveniunt, si semel habent suffi­
cientem libertatem, prædicta carentia non
sufficit ad prohibitionem ?
Respondetur, carentiam finis honesti Enotunc solum efficere, ut actus prohibeatur, ,lal,lr·
quando talis finis est debitus, carentia enim
ejus, quod non debetur, non habet rationem
mali, et ideo non postulat prohiberi : finis
autem honestus non debetur nisi actibus,
qui procedunt ex deliberatione: nam propterea debetur eis finis consonus rationi, quia
ex ratione deliberata proficiscuntur, ut in
tract, de bonit. et malit, disp. 7,explicuimus.
Cum igitur motus indeliberati hoc non ha­
beant, non est cur prædictus finis illis
debeatur. Ex quo fit doctrinam D. Thomæ
negantis actus in individuo indifferentes,
restringendam esse ad plene liberos ; et
nequaquam extendendam ad eos, qui præ­
veniunt deliberationem : quamvis quia ipsi
præveniri potuerunt, gaudeant libertate
imperfecta sufficiente quantum est ex se ad
peccatum veniale.
77. Superest explicandus locus D. Tho-D.Thom.
mæ ex quæst. 25, deverit. pro priori solutione adductus, ubi damnat ad veniale
motum concupiscentiæ in conjugato prævenientem judicium rationis. Respondetur
ergo prædictum motum, eo ipso quod an­
tecedat judicium rationis, habere objectum
secundum se malum : et propter hanc ob­
jecti malitiam, non vero propter solam
carentiam deliberationis, aut finis honesti,
effici peccaminosum. Ad cujus intelligentiam nota, quædam objecta esse, quæ se­
cundum se absolute considerata nihil ex-

330

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. X. DUB. Π.

i
appetitus, co ipso quod sil a voluntate parprimant deformitatis; sed potius bonitatem, i pugnatione, ut libertatem illam explicare­
ticipata, habet se respectu istius velut faaut indifferentiam, ut loqui, ambulare, dare
mus, recurrimus ad voluntatis dominium,
j
mulus el minister, qui in quantum talis
eleemosynam et hujusmodi. Et in molibus
taliterque utrumque connecti diximus, ut
nunquam deviat a domini voluntate : et
sine deliberatione ad hæc terminatis ceri­
deficiente in voluntate potestate supra sen­
■
velut mandalarius, cujus est oxequi dum­
ficatur doctrina tradita : quia nec vitiantur
sualitatis actum, nullo modo sit libera:
taxat jussa mandantis. Undo quemadmo­
propter carentiam finis honesti, cum eo
ergo, etc. Hæc objectio petit ut explicemus
dum si mandatariusa mandantis voluntate
ipso, quod non procedant ex ratione deli­
in quo consistat libertas, quam sensualitati
recedat, vel contra mandatum agat, non
berata, eis non debeatur : neque in objecto
tribuimus, et qualiter dependeat, vel non
dicetur tunc operari formaliter ut manda­
absolute considerato, quo pacto ab ipsis
dependeat a voluntate.
tais, neque ex commissione accepta a
attingitur. aliquid mali splendet, unde
mandante: ita quoties sensualitas contra
possint vitiari. Quædam vero sunt, quæ
§ IV.
imperium voluntatis in aliquod objectum
licet ut ordinata ad certum finem, certaque
tendit, non est dicendum, quod operetur
mensura regulata, careant malitia, aut ex­
Diversorum placita circa modum libertatis
tunc ex ejus commissione, sive participa­
plicent bonitatem; si tamen præcise secun­
sensitivi appetitus.
tione: atque adeo neque in quantum libera:
dum se absque prædicta regulatione et fine
78. In hac re varii sunt modi dicendi. Price
quia libertas sensualitati concessa nihil aliud
sumantur, dicunt deformitatem, v. g. ine­
Quidam enim praedictam libertatem ita inest nisi quoddam voluntatis participium,
briatio licet sumpta per modum medii in
telligunt, ut licet in suo initio a voluntate
ordine ad sanitatem possit aliquando ho­
et velut quædam commissio ab ea emanata.
dependerit, quatenus appetitus sensitivus
nestari ; absolute tamen considerata, præ79. Addo, ex opposito sequi magna in­
non accepisset illam ab anima, nisi media
cisaque ab hoc fine, exprimit deordinatioconvenientia, et absurda, uti est quod ali­
voluntate ab ea dimanasset, ipsaque volun­
nem ; quia privare se usu rationis absolute
quis peccet operando contra voluntatem :
tas in illa prima emanatione aliquod sui
est malum, nisi urgentiori causa honestetur.
quod sensualitas noceat non consentienti­
participium appetitui impertiretur ; semel
Similiter projectio mercium in mare, quæ
bus; imo quantumvis viriliter repugnanti­
ad tuendam vitam, vel ob alium similem
tamen facta illa prima communicatione
bus : atque adeo quod non sit nobis relicta
finem est bona ; cessante eo fine intrinsece
omnino manet a voluntate independens,
ea. ad agonem et pugnam ; sed ad peccatum
est mala, et constituit peccatum prodigali­
ita ut quamvis voluntas renuat, et repugnet
Jri et damnationem, contra decret. Cone. Trid.
contra appetitum, nihilominus iste libere
tatis. Hujusmodi est actus carnalis ; quia
θ’ η· θ’et conlra doctrinam D. Thom.
in suum objectum tendat. Nec desunt qui
licet ut ordinatus ad debitam prolis pro­
infra quæst. 83, art. 3 ad 3, dicentis, quod
creationem sub matrimonii mensura sit bo- I putent favere huic modo dicendi Aristot. et
concupiscentia carnis contra spiritum, quando
nos; destitutus tamen hujusmodi mensura ! D. Thom. dum asserunt appetitum sensi­
ratio ei actualder resistit, non est peccatum;
et fine manet intrinsece deformis : quia i tivum obedire voluntati non despotice, si­
sed materia exercenda virtutis. Quæ et alia
cut membra externa, quæ in nullo valent
expendere humanum semen, eatenus dum­
inconvenientia manifeste sequuntur, ex eo
taxat potest carere deformitate, quatenus j ei resistere ; sed politice quatenus etsi mulquod in sensualitate detur libertas modo
prædicto fini deservit.
toties ei obtemperent, in aliquibus tamen
nuper explicato. Si namque renitente voresistunt : quasi in hac facultate ad volun­
Ex his patet veritas nostræ solutionis.
luntote potest appetitus motum liberum
tati resistendum libertas appetitus consis­
Motus enim concupiscentia? præcedens de­
exercere, non est cur talis motus, supposito
tat. .Juxta hunc sensum intelligunt authores
liberationem, sive in soluto, sive in conju­
quod circa malum sit, non imputetur ei ad
contrarii Cajetani sententiam, eamqueacri
gato solum respicit actum carnalem secun­
peccatum : quia si semel est liber, debet
ter impugnant quasi periculosam in fide,
dum se, nullo habito respectu ad matrimonii
esse in hominis potestate illum evitare :
aut saltem errori proximam, ut videbimus
finem, aut mensuram : nam sensualitas
alias inintelligibilis est in eo libertas : si
n. 95, ubi eorum argumenta proponemus.
destituta judicio rationis nequit hæc attin­
autem potest homo illum vitaro, merito
Sed immerito sic exponunt Cajet, cujus
gere ; unde quia prædictus actus absolute
ei ad culpam imputatur, nequeerit perquod
longe alius est intellectus, ut constabit n.
et sine respectu ad conditiones illas attac­
ab ea imputatione se excuset.
tus, est malus intrinsece, non mirum quod
83, ubi ipsius mentem, nostrumquedicendi
Neque in favorem prædicti modi dicendi
in prædiclum motum concupiscentiae semi­
modum aperiemus.
adduci debet doctrina illa Philos, et D.
plene liberum malitiam refundat : quam­
Hunc vero, quem nuper retulimus, om- Ιβρ*·
Thom. nimirum quod sensualitas obedit
vis alii motus eodem modo liberi terminati
nino rejiciendum esse suaderi potest, tum
tofre. rationi politic® et cum facultate ad resisten­
ad objecta, quæ nullam deformitatem im­
quia Ang. Doctor ubicunque agit de liberdum: non enim in hac facultate libertatem
portant, maneant absque malitia in statu
tate appetitus sensitivi, recurrit ad volun­
sensualitatis collocant, ut aliqui minus recte
indifferentium.
tatem ; non solum quatenus ab ea emana­
arbitrantur: neque intendunt, talem resis­
Tertio contra eamdem impugnationem
vit, sed quatenus ipse appetitus aptus est
tentiam exerceri libere ; sed omnino neces­
tertia?evasionis objicies, non satis cohærere
voluntati obedire, manelque in istius po­
sario : est enim manifesta implicatio, quod
cum assertione doctrinam ibi traditam.
testate permittere illum operari, et ab ope­
homo ex una parte conetur efficaciter per
Nam in assertione statuimus, sensualitatem
ratione reprimere : non ergo dici potest
voluntatem, atque adeo faciat per eam
taliter habere in se libertatem imperfectam,
ipsum libere operari, quando voluntati,
quantum potest ad vitandam resistentiam
ut in hac sua libertate non dependeat ex
non modo non obtemperat.sed renuenti con­
appetitus ; et nihilominus quod talis re­
voluntatis influxu : in prædicta vero imtradicit. Tum etiam quia libertas sensitivi
sistentia, quam vitare non potest, subsit ho­
appetitus,

331

minis potestati, sicut requiritur ut sit li­
bera ; unde sensus illius doctrinæest, quod
licet appetitus sensitivus, ex qua parte in
hominibus participat aliquid libertatis, ap­
tus sit rationi obedire, in qua aptitudine
libertas ejus sita est ; quia tamen hæc par­
ticipatio non est adeo perfecta, ut naturalem
motum ejusdem appetitus totaliter rationi
subjiciat, manet adhuc ineo aliqua facultas
resistendi : quæ tanto erit major, quanto
prædicta participatio fuerit minor; tanto­
que minor quanto illa fuerit major. Igitur
quod sensualitas obediat rationi, habet ex
vi libertatis participate a voluntate : et
ideo tunc solum libere se exercet, quando
rationi præcipienti, vel saltem permittenti
obtemperat. Quod autem resistat, habet ex
naturali inclinatione non plenæ rationi sub­
jecta ; et sic quoties resistit, agit naturaliter,
et non libere. In quo differt a membris ex­
ternis : quæ cum nullam habeant propriam
operationem, sed inclinationem dumtaxat
ut a ratione moveantur, adveniente hujus
imperio, nihil habent per quod reluctentur:
et ita obediunt omnino despotice.
80. A modo dicendi hucusque improbato Alter
non multum differt alius, qui etsi neget
appetitum operari libere, quoties voluntas
efficaciter resistit, ait tamen sic operari,
quoties deficit talis resistentia, etiam si ne­
que ratio advertere possit ad appetitus ope­
rationem, neque voluntas circa eam operari,
ut accidit in amentibus, et dormientibus,
et in pueris, quibus usus rationis est ligatus,
et etiam in iis qui ita sunt alio distracti,
ut animadvertere non possint objectum, in
quod sensualitas fertur.
Sed hunc quoque modum impugnant, Buptici
quæ contra præcedentem diximus. Et sal- .νώ
tem ex eo sequitur amentes, dormientes, et
cæteros, quibus omnino deest libera resis­
tentia voluntatis, peccare venialiter in mo­
tibus sensitivi appetitus circa malum ver­
santibus ut intuenti constabit : quod omnes
Theologi reputant absurdum. Præterea im­
pugnari potest hac ralione. Nequit inlelligi
actus liber, nisi in supposito operante sit
facultas expedita ad illum impediendum,
seu ad cessandum ab eo : deficiente enim
hujusmodi facultate talis actus neque sub­
jacet dominio agentis, neque fit cum in­
differentia ad essendum vel non essendum,
prout libertas requirit : sed ligata ratione,
nulla est in homine facultas ad impedien­
dum sensualitatis motum : ergo neque talis
motus libere exercebitur. Minor probatur,
quia ad impediendam sensualitatem, et

332

DE VITIIS, ET PECCATIS.

removendam a suo actu, requiritur delibe­
ratio et discursus quo perpendantur rationes
et motiva sufficientia illam retrahere : ex­
perientia enim notum est, appetitum sen­
sitivum in nobis non aliter sedari, nisi vel
removendo a cogibtiva objectum alliciens,
quod nisi ab extrinseco accidat, requirit
diligentiam el discursum intellectus : vel
expendendo rationes, quæ efficacius mo­
veant in oppositum : quod etiam fieri nequit
sine deliberatione et discursu.
Effu­
81. Dices sufficere discursum imperfec­
giam.
tum, quem n. 01 tribuimus cogitativæ prop­
ter conjunctionem ad intellectum, ut ipsa
sensualitas eo discursu ducta, semetipsam
ab operando retrahat. Sed contra, nam
(quidquid sit an ligata ratione possit cogitaliva hoc suo discursu uti, de quo alibi)
talis discursus præcise secundum se non
jiuiiipti-sufficit ad prædictum effectum. Et ratio est,
«ter quia cognitio, virtute cujus potentiaapperejicitur.titjva potest se ab operando retrahere, debet
proponere objectum cum indifferentia, quod
fit proponendo utrimque extremum con­
tradictionis sub aliqua ratione communi,
et universali, quæ eo ipso neutri extremo
alligatur, sed potest indifferenter movere
ad utrumlibet, et a quolibet retrahere. Hu­
jusmodi autem cognitio non potest esse
actus cogitativæ vel alterius sensus, quia
nulla potentia corporea, quantumcunque
elevetur, potest apprehendere rationes uni­
versales : eo quod rationes ista non reprae­
sentantur, nisi per species spirituales a
phantasmatibus abstractas, quæ insolo in­
tellectu esse possunt. Igitur admisso cogitativam posse, adhuc ligato intellectu, utcun­
que discurrere (quod fiet dumtaxat inter
rationes particulares) hic tamen discursus
nequaquam pertinget ad regendam poten­
tiam liberam, neque ad proponendum ob­
jectum cnmea universalitate el indifferentia,
quam libertas requirit. Vide, si placet, quod
diximus tomo procedenti in tract, de volun­
tario disp. 2, dub. 3.
Confirmatur, nam si sensualitas per se
ipsam virtute praedicti discursus posset re­
trahere proprium motum, posset homo per
illam absque influxu rationis peccato re­
sistere : quippe illamet retractio a motu
illicito est sufficiens resistentia. Hoc autem
D.Tbom.
negaiur a D. Thoma infra quæst. 80, art. 3,
ubi dicit quod homo nequit resistere motivo
ad peccandum, nisi per rationem, qua totali­
ter ligata, quidquid homo agat, non impu­
tatur ei ad peccatum, quia non manet in
eo facultas ad resistendum. .Sed si ratio

<

•5

'I

I

(concludit) non sit totaliter ligata, ex ni
parte ipta est libera, potest resistere jæcodo.
Sentit ergo s. Doctor, omnem facultatem
resistendi molui appetitus, et retrahendi
illum, osse dumtaxat pones rationem.
82. Ad hæc : si sensualitas indepeudenter ab intellectu et voluntate, sola cogitativ® cognitione ducta posset pro libito se ab
operando retrahere, non tantum gauderet
libertate imperfecta sufficiente ad veniale,
quam illi tribuimus, sed etiam perfecta
sufficiente ad mortale, quam nemo illi con­
cessit : non enim habemus evidentius aliud
signum libertatis perfecte existentis in vo­
luntate, nisi quia sine recursu ad aliam
libertatem superiorem ejiidem suppositi,
potest se applicare ad agendum, el ab agen­
do retrahere : ut ergo defensemus, liberta­
tem sensualitatis esse dumtaxat imperfec­
tam. dicendum est. eam non sufficere ad
cohibendam propriam operationem, sine
recursu ad libertatem perfectam residentem
in ipsa voluntate.
Adde secundo, quod licet sensualitas in
sua emanatione participet aliquid a volun­
tate conducens ad cohibendam ipsam sen­
sualitatem a suo naturali motu, non tamen
hujusmodi participium ad id sufficere potest
sine rationis juvamine : quia iota illa par­
ticipatio est valde diminuta et incompleta;
ipse autem naturalis motus sensualitatis
est vehemens, et supponens causam et incli­
nationem omnino completam, atque adeo
semper vincet praedictam participationem
a voluntate oriam, nisi hujusmodi parti­
cipatio per novum voluntatis influxum
confortetur.
Adde tandem, quod sicut libertas volun­
tatis create eo ipso quod non sit prima, sed
participata ex divina libertate, in nullum
actum prodire valet sine dependentia ab
ipsa voluntate divina, quæ est libertas pri­
ma et per essentiam : ita quia libertas sen­
sualitatis non est prim i in homine, sed
participata a voluntate, nequaquam debet
inactum prorumpere sine dependentia ab
ipsa : saltem ut a potente reprimere motum
sensualitatis, et illum permittente.
83. Tertius modus dicendi libertatem Terti»
sensualitatis ita explicat, ut non tantum
sua emanatione, sed etiam in exercitio a^·,
voluntate dependeat, ita ut vel ea resis­
tente, vel omnino impedita, nequaquam
sensualitatis motus liber evadat. Et quia
hic modus dicendi sane intellectus verita­
tem continet, oportet magis eum explicaro.
Pro quo nota, dupliciter posse inlelligi.
quod

DISP. X. DI B. II.
quod soiktialilus in eno exercitio libero a
vpluttlato dependeat, vel tanquam a poten­
tia expedi la ad agendum; non tamen de
facio operante, aut disponente aliquid circa
raotiini .-eiisualilalis : vol tanquam ab ope­
rante actunliter, imperando prædictum molum, aut in illum consentiendo : non quod
hujüiincidi imperium, aut consensus volun­
tatis tribuat sensualitati libertatem, quam
ei concessimus ; sed quia est conditio, sine
qua illud participium libertatis, quod habilualiter in ea residet, nequit ad exerci­
tium reduci. Hoc posterius minus ægre fe­
rent authores sententke contrariae, quorum
aliqui forte nihil aliud intendunt, nisi quod
sensualitas nunquam operetur libere, nisi
exparte voluntatis detur etiam exercitium
liberum, el consensus in talem operatio­
nem : quod et nos probabile judicamus,
quatenus per hoc non derogatur, quin sen—
•ualitassortiatur ab initio intrinsecam par­
ticipationem libertatis, reduci bilem ad ac­
tum cum hoc vel illo modo dependent iæ a
voluntate.
81. Verum quia in assertione statuimus,
■^appetitumsensitivum, nullo attento volun­
tatis influxu, posse esse subjectum peccati
venialis, magis arridet illud prius, nempe
pradictam dependentiam solum esse a vo­
luntate ut a potente appetitum reprimere,
sire habeat vel non habeat operationem
circa ipsum. Juxta quam doctrinam toties
sensualitas libertatem suam exercebit, etsi
objectum sil illicitum, peccabit venialiter,
quoties potuit a voluntate reprimi, el repressa non fuit ; etiamsi neque ratio in id
concurrat, neque voluntas consentiat.
Hanc existimamus esse legitimam intel—
ligentiam testimoniorum D. Thom. quæ
§1 adduximus, in quibus ad explicandam
libertatem sensualitatis, et quomodo valeat
venialiter peccare, recurrit non ad aliquem
actum, quem voluntas circa appetitum vel
circa ejus objectum tunc exerceat ; imo
ape hunc actum excludit ; sed ad solam
facultatem reprimendi illum : totamque
sensualitatis libertatem collocat in aptitudine ab obediendum rationi, et in hoc quod
est operari cum subordinationc ut possit ab
ea impediri : ut videre est quæst.25 de verit.
ari. 5, in corp, el ad 5 et quæst. 7 de malo
art. 6, cujus verba superius adducta sunt.
Specialiter vero ad rem facit solutio ad se­
candum illius sexti articuli, ubi explicat,
ça sit in hac parte mens D. Augustini his
verbis : Dicendum quod Augustinus intelligit,
c.ine peccatum esse in voluntate sicut in

333

primo movente, vel morerç potente : ex hoc
enim motus sensualitatis est peccofwn ve­
nial··, quia voluntas potest illum impedire.
En quomodo non requirit, quod voluntas
de facto moveat sensualitatem, sed quod
possit movere, et impedire. Et in solut.
ad I : Quando motus voluntatis, vei rationis
invenitur in peccato, tunc directe potest attri­
bui rationi vel voluntati, sicut primo motivo
et primo subjecto : sed quando non est ibi
aliquis actus voluntatis vel rationis, sed solus
actus sensualitatis, qui dicitur peccatum,
quia potest prohiberi per voluntatem, tunc
peccatum attribuitur sensualitati. Non mi­
nus clare loquitur ad 6, ibi : Quando molusv.nom
illicitus est in sensualitate, tripliciter se po­
test ad ipsum habere ratio. Uno modo sicut
resistens : et tunc nullum est peccatum. Alio
modo sicut imperans : et tunc, si sit illicitus
in genere peccati mortalis, erit peccatum mor­
tale. Aliquando autem se habet ut neque pro­
hibens neque imperans, seu consentiens, et
tunc est peccatum veniale.
85. Ratio etiam hoc suadet : nam eo ipso Ratio
quod actus sensitivi appetitus per se et ex ^('ee'
vi suæ elicientiæ egrediatur cum subordi- 1
natione ad voluntatem reduplicative ut po­
tentem eum impedire, manet per hanc
subordinatioDcm vere sub dominio agen­
tis : ac proinde extrahitur a linea actus
necessarii, qui non subest per se tali domi­
nio : igitur constituitur eo ipso in ratione
liberi : quidquid enim extrahit aliquem
actum a linea necessarii, eo ipso liberum
reddit: quia non est dabilis actus nisi vel
necessarius vel liber, neque inter hæc duo
cadit medium.
Dices : plures actus sunt in linea necessa-objectio,
rii, qui possunt ab homine impediri per
voluntatem, ut v. g. descensus lapidis, mo­
tus localis bruti, et hujusmodi : ergo per
hoc quod sensualitatis motus possunt impe­
diri a voluntate, non extrahuntur a tali
linea.
86. Respondetur negando consequen- Enotiam : actibus enim, qui in antecedenti <laiur.
referuntur, et aliis similibus non convenit
per se, et ab intrinseco, seu ex vi suæ eli­
cientiæ posse impediri a voluntate; sed
omnino per accidens, et ab extrinseco :
quatenus eorum agentia non sunt tanto
fortitudinis, quin ab aliis agentibus majoris
virtutis sive necessariis, sive liberis pos­
sint superari. Quare neque in principiis
talium actuum datur aliqua inclinatio ad
obediendum voluntati, neque in ipsis acti­
bus aliquis intrinsecus respectus ad eam-

33·ι

DE VITIIS, ET PECCATIS.

dem voluntatem in quantum liberam : qui
88. Urgebis, quia si vera diximus num.Mi
dumtaxat respectus potest actum liberum
80, sensualitas nun reprimitur a suo motu
reddere.Cæterum aclussensualitatis perse,
sine deliberatione rationis circa illum, at­
et ex vi suæ elicientiæ habet totum hoc, ' que adeo sine motione voluntatis : igitur
quia ipsa sensualitas, ratione ejus quod a
dependet illius libertas ab hujusmodi ac­
voluntate participavit, petit ah intrinseco
tibus.
operari cum prædicta subjectione, et alien- :
Respondetur negando consequentiam, sis-ia
dendo (ut sic dicamus) an voluntas repu­
sermo sit de prædictis actibus ut in se ipsis
gnet, vel non : imo an possit, vel non
positis a parte rei .· quamvis possit concedi
possit operationem impedire : ipsisque ac­
loquendo de illis in potentia, seu quatenus
tibus inest intrinsecus respectus ad camin facultate intellectus et voluntatis conti­
dem voluntatem reduplicative ut liberam,
nentur, quod est dependere ab ipsis intel­
et ut potentem eos reprimere. El ideo
lectu et voluntate quatenus possunt in tales
quando de facto reprimit, non est ibi ali­
aclus prodire. Libertas enim sensualitatis
qua violentia, neque aliquid contra natu­
non postulat, ut de facto reprimatur a motu
ram sensualitatis fit, sed illud in quod ab
quem dicitur exercere libere : imo si ab
intrinseco inclinatur. Cujus oppositum ac- ! hoc motu reprimeretur, nequaquam ipse
cidit in aliis motibus necessariis, quoties
libere exerceretur : sed postulat potentiam
impediuntur ab alia causa particulari, sive
et facultatem ad reprimendum : quare cum
libera, sive necessaria. Vide dub. præced.
per illos actus intellectus et voluntatis non
a num. 8, ubi ostendimus, solos actus im­
tantum habeat homo facultatem ad præ­
manentes, et procedentes ab intrinseco
dictum motum reprimendum, sed etiam
posse habere illum respectum ad volunta­
de facto reprimat, inde est. ut ejus libertas
tem ut liberam, qui sufficit ad constituen­
nequaquam ab illis dependeat, sed a sola
dam actualem libertatem.
potentia ad deliberandum et movendum.
Aiu
87. Dices secundo, non cohaerere quod
Sufficit ergo quod ratio et voluntas sint in
'^"“‘voluntas maneat expedita ad reprimendam
tali dispositione, ut illa possit deliberare
sensualitatem ; et quod non sit in ea ali­
circa sensualitatem, et ita possit per suum
quis actus vel formalis, vel interprelativus.
influxum movere; quamvis nculra de facto
Tum quia ad id necessaria est aliqua ad­
aliquid circa ipsam operetur.
vertentia ex parte intellectus : non stat |
Ex hix manet soluta tertia objectio pro­
autem intellectum advertere, et volunta­
posita num. 77, et sufficienter explicatus
tem manere absque omni actu. Tum etiam,
modus libertatis imperfectae, quem sen­
quia eo ipso quod voluntas possit, tenetur
sualitati tribuimus; et qualiter hæc liberta?
retrahere sensualitatem ab objecto illicito,
dependeat a voluntate ut in actu primo
et ideo si non reprimat, interpretative con­
potente in illam influere ; non tamen ab
sentit : semper ergo adesse debet praedictus
actuali influxu. Et hanc credimus fuisse
consensus saltem interprelativus.
mentem Cajetani, non vero illam quam
Diluitor. Hæc objectio soluta est num. 59, ubi I adversarii interpretantur.
diximus actum illum, sine quo voluntas
expedita inveniri non potest, postulari ex
§ V·
aliis capitibus, ut ex natura voluntatis, quæ
existante cognitione nequii esse suspensa :
Qua via possit voluntas imperare el impedire
vel quia dum non est constitutiva in aliquo
motus sensitivi appetitus.
actu secundo, non salvatur quod sit suffi­
cienter constituta in actu primo ad agen­
89. Unum superest declarandum, videli­
dum : non autem exigitur propter aliquem
cet qua ratione voluntas possit impedire
influxum circa libertatem sensualitatis.
motus appetitus sensitivi, aut eos imperare.
Consisteret enim hæc libertas, etiam si
Ad quod dicendum est in primis id posse
posita advertentia in intellectu, voluntas
efficere mediante ratione et discursu intel­
omnem actum suspenderet, quod saltem
lectus. Nam quia appetitus sequitur appre- hu
metaphysice non repugnare, videtur ad­
hensionem, eo ipso quod ratio possit, ul *·’·*
mittendum. Neque esset tunc in ea adhuc
revera potest, apprehensionem alicujus ob-®’^
interprelativus consensus, qui necessario
jecti immutare, proponendo illud sub dideberet fundari in aliquo actu physico, ut
versis conditionibus, potest media tali
alibi ostendimus ; sed nuda potentia ad
propositione prædictum appetitum in id
reprimendam sensualitatem.
inclinare ; vel ab eo avertere. Quod optime
declarat

DISP. X. DUB. IL

335

unaearum, et prxcipue in superiori redundat
Ln® declarat D. Them, quæst. 25 de verit. art.
" ' I, his verbis : Subduntur autem appetitivat
in aliam. (Inde cum motus voluntatis {ter
electionem intenditur circa aliquid, irascibilis
inferiores, scilicet irascibilis el concupiseibiet concupiscibilis sequuntur motum volunta­
Ibrationi Irijdiciter. Primo quidem eoo parte
tis : unde dicitur in 3 de anima, quod ap­
ipsiiu rationis : cum enim eadem res sub
diitrsis conditionibus considerari possit, el
petitus movet appetitum, superior scilicet
Jikdabilis el horribilis reddi, ratio opponit
inferiorem, sicut sphxra sphxram in corpori­
bus cxleslibus.
sensualitati mediante imaginatione rem ali­
quam sub ratione delectabilis vel Instabi­
91. Nec refert si objicias, quod saltem Objectio,
lis. secundum quod ei videtur : ct sic sensua­
juxta primum modum explicandi subjec­
litas movetur ad gaudium, vel tristitiam.
tionem appetitusad voluntatem et rationem,
Quam doctrinam latius prosequitur 1 p.
non salvatur libertas ejus intrinseca. Nam
quæst. 81, art. 3, his verbis: Appetitus sensi­
talis libertas non solum requirit, quod ratio
tivus in aliis quidem animalibus natus est
pro suo libito proponat appetitui media sen­
ftwvri abxstimativa virtute : siçut ovis cesti—
sitiva apprehensione hoc vel illud objectum,
mans lupum inimicum, timet. Loco autem
sub hac vel illa convenientia, vel disconve­
idimalivx virtutis est in homine vis cogitanientia, etc. Sed etiam quod propositione
tira,qux dicitur a quibusdam ratio particu­
facta, ipse appetitus libere et contingenter
laris. eo quod est collativa intentionum indiin id tendat : at juxta primum illum dicendi
imiualium : unde ab ea natus est moveri in
modum non salvatur hoc posterius : quia
homine appetitus sensitivus. Ipsa autem ra­
semel facta propositione, non subest am­
tio particularis nata est moveri et dirigi in
plius dominio agentis cohibere appetitum.
homine secundum rationem universalem:
Quare hac via potius videtur boni libertas
urde in syllogisticis et universalibus proposiin cogitativa vel imaginativa ad proponen­
lionibusconcluduntur conclusiones singulares.
dum objectum juxta praescriptum rationis,
El ideo patet quod ratio universalis imperat
quam in appetitu sensitivo ad sequendum
appetitui sensitivo, et hic appetitus est ei
vel non sequendum, quod semel ei propo­
Miens. Hoc etiam quilibet experiri potest
nitur.
in .se ipso : applicando enim aliquas univer­
Respondetur enim negando antecedens îDiiniuir.
sales considerationes mitigatur ira aut timor,
sufficit namque ad libertatem intrinsecam
nul aliquod hujusmodi ; vel etiam instigatur,
appetitus sensitivi, quod ab intrinseco ha­
etc.
beat respicere propositionem objecti sensi­
Hoc quidem a fortiori efficiet voluntas seu
bilis prout subjectam dominio rationis :
ratio, quando non modo circa idem objec­
(sivequod idem est) prout factam acogitativa
tum diversas considerationes adinvenil ;
vel imaginativa ex libero rationis præssed etiam ab uno in aliud sensitivam appre­
cripto. Nam eo ipso quod appetitus per ali­
hensionem transfert : quia tunc remoto
quid sibi intrinsecum id respiciat, respicit
priori objecto, omnino cessare debet motus,
principium liberum ut liberum, scilicet ra­
quo appetitus sensitivus in illud ferebatur :
tionem libere sensitivam apprehensionem
debetque incipere alius motus juxta condi­
dirigentem. Neque ille respectus sistit in
tionem objecti noviler apprehensi.
objecto, vel apprehensione sensibili ; sed
90. Praetor hunc autem modum impehxf
pertingit usque ad rationem libere et cum
'·!* randieteohibendi motus appetitus sensitivi,
indifferentia ad utrumlibet ita decernen­
de quo nemo ambigit, concedit D. Thom.
tem, connotatque ab intrinseco hujusmodi
alium, quo voluntas immediate per suum
indifferentiam. Hoc autem sufficit ad liber­
actum id praestat, volendo, aut nolendo
tatem intrinsecam, quam tribuimus appe­
efficaciter tales motus. Sæpe enim, posita
titui sensitivo : quia respectus intrinsecus
intensa et efficaci eorum volitione, excitan­
ad principium liberum ut liberum, nequit
non extrahere subjectum, ubi residet, a
tur ; et posita efficaci nolilione, sedantur,
linea necessarii, et liberum constituere. Ve~
propter subordinationem appetitus sensi­
rum est tamen, quod juxta secundum mo­
tivi ad voluntatem, et propter utriusque
dum dicendi facilius intelligitur hæc liber­
ziiuPOtoili® connexionem. Unde D. Thom.
tas intrinseca appetitus : nam ponitur quod
cit. loco de verit. post primum illum mo­
immediate obtemperet voluntati ut libere
dum nuper traditum, ponit hunc posterio­
moventi .-atqueadeo ponitur in eo intrin­
rem his verbis: Secundo ex parte voluntatis;
secus respectus immediate terminus ad
in viribus enim ordinalis ad invicem ct con­
nexis ita se habet, quod motus intensus in \ principium liberum ut liberum.

DE VITIIS, ET PECCATIS.
Aha Ai- 92. Major difficaltas est, an prædiclus
Seuitss. secundus modus explicandi dominium vo­
luntatis supra appetitum sit omninodistincluset independent;» priori. Nam quod sit distinctuset independens insinuatur a D.Thoma
loco cit. de verit. ubi numerat unum post
alium, et utrunque ponit seorsum. Quod
autem non differant, suaderi potest. Tum
quia 1 p.cit. quæst. 81. ubi remex professo
examinat, solius primi modi mentionem
facit : quasi posterior vel omnino non sit,
vel ab illo non differat. Tum etiam quia
cum omnis appetitus semper sequatur cog­
nitionem, non videtur posse variari, pro­
duci. aut susjiendi ejus actum, nisi cognitio
similiter varietur, atque adeo nisi objectum
aliter nunc quam prius apprehendatur.
Similiter variatio cognitionis non fit nisi
actu voluntatis, quo applicat vel removet
potentiam cognoscitivam circa tale vel tale
objectum. Igitur in omni eventu excitatio
vel retractio appetitus sensitivi fit cum de­
pendentia tam a voluntate quam a ratione.
Quod estutrunque modum relatum adunare,
et confundere.
i»ar>k-x 93. Propter hæc credimus opus esse duHo'wô PIici distinctione. Prima ex parte voluntasctutio tis. Nam dupliciter potest concurrere ad
nc movendum appetitum sensitivam, ut appe­
tat; el ad retrahendum, ne appetat : vel
directe volendo expresse quod appetat, aut
non appetat : ita ut objectum proximum et
immediatum talis volitionis sit ipsa passio
appetitus aut ejus suspensio : vel indirecte,
volendo nimirum cogitare aut non cogitare
de aliquo appetibili, aut volendo sic, vel
aliter de eo cogitare, vel non cogitare, ad
quod sequitur excitatio, vel repressio sensi­
tivi motus.
Secunda distinctio est ex parte rationis,
quæ etiam ad prædictam motionem vel repressionem potest concurrere directe, el
indirecte. Tunc concurrit directe, quando
proprium judicium aut discursum ad hoc
directe ordinat, ut in imaginative vel cogitativa appareat tale vel tale objectum, aut
sub tali ratione, quæ naturaliter alliciat, vel
retrahat appetitum, sine recursu ad volilionem vel nolilionem voluntatis in id di­
recte terminatam. Tunc vero concurrit
indirecte, quando veluti non curans de cogitativa et imaginativa, vim suam altius
ordinat : nimirum vel ad cognoscendam et
speculandam veritatem ; vel ad voluntatem
movendam, ut velit, aut nolit motum appe­
titus. In quo licet videatur non curare de
cogitaliva el imaginativa ·. nihilominus tra­

I

■
I

j

i

I

hit illas ad se per quamdam abstraclionem
et suspensionem. Quia licet apprehendant
eadem quæ antea, et sub eodem motivo de­
lectabilis. vel tristabilis; apprehendunt ta­
men diverso, et immaterialiori modo. Antea
enim apprehendebant solum ul praesenta­
rent appeti tui sensitivo, exci larentque illum
ad prosequutionem vel fugam ; atque in hoc
sistebant ; modo autem e converso cogilativa et imaginativa quasi oblitæ talis appe­
titus, ascendunt ad coadjuvandum intellec­
tum : sive ut istesuo judicio practice moveat
voluntatem, ul velit vel respuat motum sensitivi appetitus : sive ut circa illa, quæ
cogitaliva et imaginativa apprehendunt,
speculative discurrat, et veritatem quærat.
. 94. Hoc prænotato dicendum est D. Tho- Decu­
mam loco cit. de verit. assignasse utrunque ri®
illum modum ut distinctum, quia re vera Knta
differunt. Non ex eo quod in uno sola ratio,
et in alio sola voluntas moveat : sed quia in
primo ratio concurrit directe adjuvando et
fovendo cogitativam aut imaginativam, ut
talem vel talem apprehensionem efforment,
ad quam statim sine alio imperio sequatur
motus prosequutionis, vel fugæ in appetitu
sensitivo. Voluntas autem concurrit indi­
recte applicando dumtaxat potentias cognoscitivas ad suos actus, neque directe volens
aut respiciens prædictum motum. Insecundo
vero ipsa voluntasconcurrit directe, volendo
aut nolendo expresse et immediate motum
appetitus. Ratio autem indirecte movendo
et dirigendo voluntatem : ubi etiam con­
currunt imaginativa et cogitaliva minis­
trando intellectui. Per quod patet ad ratio­
nem dubitandi. Nam re vera juxta utrunque
modum dicendi salvatur quod non varietur
motus appetitus sine aliquali variatione
cognitionis. Quod autem D. Thom. loco cit.
ex 1 p. non meminerit secundi modi mo­
vendi, non convincit esse rejiciendum. Tum
quia argumentum est negativum. Tum etiam
quia licet differant modo explicato, potuit
unum ad alium reducere, eo quod in utro­
que. quamvis diversimode, concurrunt tam
ratio quam voluntas.
Observandum est autem, appetitum sen-Aniiu!·
sitivum non ita subesse rationi et voluntati, ies*e·
quacunque via subjectio hæc declaretur,
quin in multis ei repugnet. Ul enim ex
Philosopho docet sæpe Ü. Thom. ratio et
voluntas non dominantur appetitui despotico principatu, qualis est domini ad servum
in nullo resistere potentem : sed principatu
politico, qualis est ad liberos : qui quidem,
licet subdantur regimini præsidentis, ha­
bent

DISP, X, DUB. II.
lient tamen aliquid proprium, ex quo pos­
sunt reniti ejus imperio. Appetitus itaque
sensitivus licet in inultis voluntati obtem­
peret propter ejus participium supra expli­
catum ; relinet tamen propriam inclinatio­
nem, perquam sæpe, relicta via libertatis,
a prædicla ohedienlia subtrahitur, et per
motum omnino necessarium resistit. Quod
unde el qualiter eveniat, sequenti dubio
declarabitur.
,iu Adverte etiam doctrinam hujus § non ita
referre aJ libertatem imperfectam, quam
dedimus sensitivo appetitui, sicut quæ tra­
dita est in præcedentibus : nam prædicta
libertas, ut sæpe dictum est, non dependet
ex actuali motione vel imperio rationis aut
voluntatis in talem appetitum ; sed ex po­
testate dumtaxat ad imperandum illi, vel
movendum. Placuit tamen perhibere hanc
doctrinam de actuali motione. Tum ut
constaret de prædicta potestate per ejus
actum. Tum etiam quia ad plenam ejusdem
appetitus libertatem omnino est necessaria :
cum hæc non solum ab ea potestate, sed
• etiam ab actuali motione, et imperio volun­
tatis et rationis dependeat.

Adversa opinio cum suis argumentis.
' 95. Contrariam sententiam tuentur Vasq.
in præsenti disp. 101, cap. 1, Suarez disp 5,
;.';Ç sect 5, Valentia quæst. 4. punct. 2, Salas
,1.??·· tract. 13, disp. G, sect. 1, etex Thomistis Alvarez disp. 139, Curiel dub. 1, Montesinos
disp. 5, quæst. 3, Medina, et alii. Quorum
ata principale argumentum sumitur ab inconvenientibus, quæ tetigimus num. 71, nimi:<>rum quia si appetitui sensitivo conceditur
aliqua libertas habitualis et intrinseca suffi”■·*· ciens ad peccandum venialiter, jam talis ap­
petitus poterit hoc modo delinquere utendo
illa sua libertate, quantumcumque voluntas
ei resistat, vel impedita sit. Imo poterit homo
simul mereri per voluntatem resistendo
sensualitati ; et peccare per istius motum
libere tendentem ad objectum illicitum.
Fieret etiam, nullum esse motum sensuali­
tatis quantumvis primo primum, qui non
sil peccatum veniale : quippe in omnibus
aleretur illa sua libertate, quam dicimus ad
veniale sufficere .· quod est contra commu­
nem consensum Theologorum. Opponunt
TM. quoque locum Tridentini sess. 5 decreto de
pec. orig. ubi diffinit concupiscentiam, quæ
in baptizatis manet, non nocere non consenSalmant. Curs, theolog., tom. 1II.

ί

337

lient ibus : ergo nisi adsit consensus volun­
tatis, nullus illius motus erit peccaminosus
seu nocivus. His addunt plura loca D. Au­ DAU*
gustini, in quibus docet, nullum peccatum
committi sine voluntate, ut in lib. de
duabus animabus cap. 10, lib. 1 de libero
arb. cap. 25 ct lib. 2, cap. 17 et 18, et lib/de
vera et falsa relig. cap. 14 ibi ; Aut negan­
dum est peccatum committi, aut fatendum
est cum voluntate committi: igitur secius?,
voluntate in sensualitatis molibus non [po­
test esse peccatum.
96. Cæterum quod attinet ad prædicta S"1’”''’·
inconvenientia,sufficienter probatum manet
§ 4, nullatenus sequi ex sententia nostra
legitime intellecta. Locus Tridentini nobis
non officit, tum quia Concilium non liberat
a peccato non consentientes concupiscentiæ
motibus, nisi simul viriliter resistant,verba
enim Concilii hæc sunt : Qut (scilicet con­
cupiscentia) cum ad agonem relicta sit, nocere
non consentient ibus, sed viriliter per Christi
Jcsu gratiam repugnantibus non valet. Ubi
cum ad excludendum a sensualitate pecca­
tum postuletur, quod voluntas non modo
non consentiat, sed quod positive resistat,
non obscure insinuatur, quod nisi resistat
(si semel potest) quamvis non consentiat,
nequaquam evitetur. Tum etiam quia licet
voluntas non consentiat per proprium ac­
tum ; at eo ipso quod non reprimat sensua­
litatem, cum possit, dicitur homo consen­
tire per ipsum sensualitatis motum : qui
potest dici participatione consensus, sicut est
participative liber.
Testimoniis D. Augustini occurrit Ang.
Doctor quæst. 7 de mal. art. 6, cujus verba
retulimus num. 81, et exiliis constat D.Au­
gustinum solum velle, quod omne peccatum
dependeat a voluntate, non quidem neces­
sario ul a movente vel imperante, sed ut a
potentia, cui est dominium in illud, et fa­
cultas ad impediendum vel non impedien­
dum. Vel dicas Augustinum nomine volun­
tatis intellexisse non solum appetitum
rationalem, qui est essentialiter voluntas,
sed etiam sensitivum, quatenus habet par­
ticipationem, quam diximus : quo pacto
potest appellari voluntasper participat innem.
et quidquid ab ea fit, potest voluntati attri­
bui : quatenus fit per virtutem et libertatem
ab ea acceptam.
97. Secundo probant ex D. Thoma in - uipræsenli art. 1, ubi agens universaliter de ’..‘.'.L
subjecto peccatorum, dicit esse voluntatem
'
non quia in aliis etiam potentiis plura peca’
cata non recipiantur ; sed quia adhuc qua?

Μι
■·

·

338

DE VITIIS, ET PECCATIS

in illis recipiuntur, manent quantum nd
aliquid sui in ipsa voluntate : ergo sentit
nullum peccatum subjectari ita in appetitu
sensitivo, ut in voluntate quoque non sil. et
ex motione ejus procedat. Et art. 2,in solut.
ad I, explicans propositionem illam D.Au­
gustini, quod nunnisivobmtate peccatur :
dicendum quod non peccatur nisi voluntate
sicut primo movente : ergo nisi voluntas
moveat sensualitatem, nequaquam ista pec­
cabit. Supra etiam quæst. 24. art. I. agens
de passionibus appetitus, docet in hujus­
modi passionibus non posse esse bonum vel
malum morale, nisi secundum quod subja­
cent imperio rationis. Idem repetit ari. 4
sequenti, el aliis quam pluribus in locis :
nusquanque apud illum reperies, quod sen­
suali! is possit peccare venialiter, nisi qua­
tenus ejus actus subest dominio voluntatis.
p
tandem in 2, dist. 24, quæst. 3, art. 2,
sic ait : Peccatum nun est aliud quam inordi­
natus actus ad genus muris perlinens : nullus
autem mutus ponitur in genere moris, nisi ha­
bita comparatione ad voluntatem. qu.r princi­
pium td moralium ; et ideo ibi incipit genus
moris ubi primo dominium voluntatis inveni­
tur.En quomodo ante voluntatis dominium
nullum malitiam aut moralitatem admittit,
quantumvis imperfectam et venialem.
EnoRespondetur, in nullo ex istis locis
“°’ postulari a D. Thoma actualem voluntatis
operationem, ut sensualitas peccet venialiler : licet postulet dominium supra ipsam
sensualitatem : vel, quod idem est, poten­
tiam seu facultatem ad eam reprimendam :
ut nos diam requirimus. Quare ad primum
dicendum est, in art. I hujus quæst. non
loqui D. Thoinam omnino universaliter,sed
indiflinite : debetque explicari saltem de
peccatis, quæ habent plenam peccati ratio­
nem, uti sunt mortalia : de venialibus vero
quæ solum sunt peccata secundumquid, ibi
non curat : et ideo neque omnia hæc pec­
cata sub illa doctrina comprehendit ; neque
omnia excludit relinquens id examinan­
dum articulo 3 et 4. Eodem rnodo inlelligendusest art. 2 ad 1, scilicet ut intelligatur illa solutio de peccatis, quæ plene
sunt talia. Secundo respondetur quod cum
dicit non peccari nisi voluntate ut primo
movente, non inlelligitur determinato de
movente actu : sed vel actu, vel aptitudine,
atque adeo de movente vel movere potente,
ut dicitur in quæst. 7 de mal. art. 6 ad 2,
ubi explicatur eadem propositio D. Augus­
tini.
98. Ad aliud ex quæst. 24 hujus 1,2.

respondetur, et nos ponere, quod passiones
appetitus sint bonæ vel nuilæ, nisi ut sub­
jacent imperio rationis. Sed hoc potest in­
telligi dupliciter : vel quia ratio persuum
actum in illas influit : vel quia cum possit
prohibere, non prohibet : in utroque enim
splendet aliquale rationis imperium et do­
minium : sed in primo perfectum ·, in se­
cundo voro imperfectum : et hoc posterius
est satis ad peccatum veniale : quamvis ad
peccatum mortale, el ad actum virluosum
primum requiratur. Adde, quod D. Thom.
non videtur ibi loqui de moralitalein tota
sua latitudine, prout comprehendit etiam
malitiam imperfectam, sed de sola moralitate perfecta, sub qua continetur bonitas
actus virtutis, et malilia peccati mortalis.
Ultimum testimonium ex 2 sentent, si
integre legatur, ipsum se pro nobis expli­
cat. Nam verbis illis in argumento adduc­
tis. ibi incipit genus muris, ubi primo domi­
nium voluntatis invenitur,immediate hæc
succedunt, habet autem voluntas in quibus­
dam dominium completum ; in quibusdam
vero incompletum. Completum dominium
habet in actibus, qui ex imperio voluntatis
procedunt : et hi sunt actus deliberationem
sequentes, qui rationi adscribunlur : sed in­
completum dominium habet in illis aclibus,
qui non per imperium rationis procedunt ; sed™·tamen voluntas eos impedire poterat, ut sic
quodammodo voluntati subjaceant, quantum
ad huc quod est impedire vel non impedire;
et ideu inordinatio, qux in his actibus con­
tingit, rationem peccati causal, tamen incom­
pleti : ct ideo in his actibus peccatum levissi­
mum el veniale est, non autem mortale, quod
est perfectum peccatum. Deformitas autem
cujuslibet actus illi potentir attribuitur ut
subjecto, qu.T actus principium est : el ideo
cum sensualitas sit principium horum actuum,
convenienter in ea peccatum esse dicitur ut in
subjecto.
99. Tertio.probatur prædicta sententia,
quia potentia libera debet operari cum indifferentia ad utrumlibet: ad quod neces-Κί,α
saria est indifferens propositio objecti, circa
quod operatur : sed appetitus sensitivus
nunquam agit cum hac indifferentia; sed
cum determinatione ad unum : ergo neque
libere. Major videtur certa, et minor pro­
batur : nam objectum appetitus sensitivi
proponitur illi per imaginalivam, autcogitativam. vel aliud ex sensibus internis :
nullus autem sensus proponit cum indiffe­
rentia: quia ad hoc requiritur cognoscere
rationes universales, quod est proprium
solia

DISP. X. DUB. II,
sollns intellectus, ut num. 81 (licebamus :
ergo, etc.
ixulr· Confirmatur : do ratione· libertatis est, ut
Μ,ία agens habeat dominium supra actum, ra­
lione cujus dominii possit pro Iibito ab ope­
ratione cessare; vel in operando perma­
nere: atqui homo rationeappclilus sensitivi
nullum habet tale dominium, ut tetigimus
num. 80, ergo nequo ratione illius sortitur
libertatem.
sini) Ad argumentum respondetur, admissa
majori, negando minorem. Quia eo ipso
* quod appetitus operetur cum dependentia
a voluntate potente indifferenter agere, vel
non agere, ille etiam agit suo modo cum
indifferentia : quatenus agit dependentor a
principio indifferente, cl cum subordinalione ad illud. Ad probationem vero dicen­
dum est non esse necessarium, quod indif­
ferentia, ratione cujus praedictus appetitus
agit libere, resplendeat in propositione
immediata sui objecti, quæ fit per cogitati—
vani vel alium sensum : sed sufficere, quod
resplendeat in propositione objecti volun­
tatis, quæ fit per intellectum. Non enim ad
prædictam libertatem requiritur, quod ipse
appetitus possit se a sua operatione retra­
here; sed quod operetur cum subordinatione ad principium, per quod retrahi
possit, quod est voluntas : unde quia indif­
ferentia prædicta ad hoc deservit, ut agens
possit suam operationem retrahere, sufficit
quod immediate splendeat in objecto volun­
tatis, per quam retractio fieri debet ; licet
imn resplendeat immediate in objecto appe­
titus, a quo elicitur operatio.
liad· 100. Quod ut melius intelligatur. nota,
;.rao. libertatem non convenire eodem modo om­
nibus, de quibus prædicalur: sed cum
magna diversitate. Nam voluntas, quia pri­
mario, et quasi per essentiam est libera,
non dependet in sua libertate ab alia po­
tentia libera, penes quam sit dominium
agentis ; sed dependet tantum a se ipsa et
a proprio objecto. Undo in hujus proposi­
tione inveniri debet tota ea indifferentia
objectiva, quam talis libertas requirit, el in
ipsa voluntate tota indifferentia activa et
formalis, totumque dominium supra suos
actus. Caetera vero, in quæ libertas a vo­
luntate derivatur, uti sunt actus, habitus,et
potentiæappelitivæ inferiores, non dicuntur
libera quasi penes ea immediate sit aliquod
dominium, aut indifferentia ad agendum,
et non agendum, aut ad agendum hoc, et
oppositum : sed quia dicunt intrinsecum
respectum ad ipsam voluntatem, penes

339

quam eat tale dominium, et indifferentia,
ut patet discurrendo per singula.
Actus enim non dicitur/i&r, quia ipsesil
indifferens ad ee et ad oppositum, aut ad bertefa
agendum, et non agendum, ut est per se
notum ; sed quia oritur a principio habenti
talem indifferentiam, ct cum respectu ad
ipsum formaliter ut indifferens : et quia
respectus isto est intrinsecus actui, diximus
in tract, de voluntario disp. 2, dub. 4, esse
illi intrinsecam libertatem, quæ a prædicto
respectu non differt. Similiter habitus v. g.
charitatis non dicilur liber, quia ipse sit
indifferens ad eliciendum actum amoris Dei,
et ad oppositum : repugnat enim quod talis
habitus ad aliquod ex oppositis prædicto
amori concurrat : sed quia est modificatio
voluntatis ut indifferentis. Quod sufficit ut
ipse habitus dicatur non solum operari
libero, sed etiam cum indifferentia : non
quidem propria, sed ipsius voluntatis. Et
quia totum hoc convenit illi per respectum
intrinsecum, dicitur intrinsece liber, communicatque actui a se elicito libertatem
intrinsecam, ut latius explicuimus disp. cit.
num. 91. ·
101. Similiter ergo libertas sensitivi
appetitus non debet consistere in oo, quod
penes se habeat dominium sui actus, facul­
tatemque ad impediendum illum, et non
impediendum : ac proinde neque in eo quod
in suo objecto, quatenus immediate sibi
proposito reluceat indifferentia, quæ est
ratio talis dominii el facultatis : hoc enim
proprium est solius potentia? primario et
quasi per essentiam libers?, qualis est vo­
luntas ; sed in oo quod ex aliqua perfectione
sibi intrinseca postulet operari cum depen­
dentia et subordinatione ad ipsam volun­
tatem, penes quam residet immediate præ­
dicta indifferentia, prædictumque domi­
nium. Quare eo ipso quod appetitus ita
operetur, ut ex modo operandi concernat
in objecto voluntatis indifferentiam, ratione
cujus possit per ipsam voluntatem ab ope­
ratione impediri, idem appetitus dicetur
operari sub ista indifferentia, el ut impedibilis a suo actu pro libilo agentis. Et eo ipso
vcrificaturquod operatur libere; non liber­
tate primaria, et quasi per essentiam, sed
secundaria el participata. Tum quia prae­
dictus modus operandi nequit competere
causæ pure necessariæ : nulla quippe talis
causa proseet ab intrinseco postulat, utejus
actio cadat sub dominio agentis ; penes
quamcumque potentiam hoc dominium sit .·
ergo constituit principium ita operativum,

DE VITIIS, ET PECCATIS.

intra ordinem cansæ liberæ. Tum etiam quia
nemo dicet, non esse imputandam homini
illam actionem a se elicitam, quam pro
libito potest exercere, vel non exercere,
impedire, vel non impedire : sive facultas
ad hoc resideat immediate in potentia elicitiva actionis, sive in alia : hoc enim ad
prædictam imputabilitatem nihil refert :
quia imputatio non fit potentia?, sed oppo­
sito operanti : atqui sola actio libera potest
homini imputari : ergo quoties homo per
appetitum sensitivum prædieto modo ope­
ratur, vere agit libere.
'
:otv;tar Ad confirmationem patet ex dictis, hominem habere dominium supra actum appe­
titus sensitivi,ratione cujus possit pro libito j
ab eo cessare. Non est autem necessarium.
quod tale dominium maneat penes ipsum
appetitum : quia in quacumque potentia
hominis resideat, vérifient ur, quod homo 1
sit Dominus prædicli actus, et quud habet
in sua potestate impedire illum, vel non
impedire.
102. Sed urgebis : ut aliquis actus de
facto el in exercitio sit liber, debet actu
cadere sub dominio voluntatis : qui enim .
in potentia dumtaxat sub illo cadunt, in
potentia tantum erunt liberi, ob idque in '
tract, de voluntario disp. I, num. 57, nega­
vimus actualem libertatem omissionibus
illorum actuum, qui in præcepto non sunt,
quia licet possint impediri a nobis ponendo
ipsos actus, proindeque cadant sub dominio
nostro quasi in facultate et in potentia; de
facto lamen el in exercitio sub eo non
cadunt : sed juxta nostrum modum dicendi
motus sensualitatis non cadit actu sub tali
dominio, sed tantum in potentia : ergo hoc '
dumtaxat modo, nempe in potentia erit ·
liber·, non vero de facto el in exercitio.
Minor probatur, quia quandiu voluntas
nihil operatur, non exercet de facto suum
dominium, quod consistere debet in ipsa
operatione : ac proinde neque cadit sub tali
dominio aliquid de facto : igitur cum modus
dicendi, quem elegimus, omnem operatio­
nem voluntatis excludat, non salvat, quod
de facto, et in exercitio cadat sub dominio
ejus motus sensualitatis.
Respondetur, admissa majori, negando
minorem ·. ad cujus probationem dicas,
dominium in rigore loquendo non impor­ '
tare operationem ; sed importat pro formali
relationem, et pro fundamento potentiam 1
coercilivam subditorum : et ideo quicumque I
habet subjectos sibi.quibus imperare possit, .
quamvis de facto nihil imperet, neque ope-

rationem ullam in illos exerceat, dicitur
actu el formaliter Dominus. Quod satis
ostendit, hujusmodi denominationem non
sumi ab operatione aliqua, sed a prædicta
relatione. I t ergo motus sensualitatis actu
et formaliter cadat sub voluntatis dominio,
sitqne proinde in exercitio liber, sufficit,
quod talis motus exerceatur actu sub præ­
dicta relatione : seu quod actu referatur ad
voluntatem ut potentem illum coercere :
etiam si nullam ipsius voluntatis operatio­
nem terminet. Toties vero sic exercetur,
quoties ex vi propriæ elicientia? fit cum ea
subordinatione, ut si voluntas renuat, vel
si non permittat, non liat. Neque est simile
de omissionibus actuum non cadentium sub
præcepto : quia tales omissiones non oriuntur ab aliqua potentia, neque exercentur de
facto in rerum natura : sicut oriuntur et
exercentur ab appetitu motus, de quibus
loquimur. Et ideo non modo non terminant
voluntatis operationem, verum neque ad
ipsam voluntatem actu referuntur, neque
hæc ad illas de facto relationem importat.
103. Quarto arguitur. Peccatum etiam Aq*veniale debet esse contra regulam rationis, “ini
sed appetitus sensitivus non attingit hujus­
modi regulam: ergo nequit adhuc venialiter delinquere. Minor, in qua est diflicultas, probatur : quoniam appetitus non
attingit, nisi quod sibi proponitur per ima­
ginati vam, vel alium sensum ; regula autem
rationis omnino est extra ordinem sensi­
bilem : nam si sermo sit de regula prima,
est lex æterna in monte Dei existens : si
vero de regula proxima, et homogenea, est
diclamen synderesis aut prudentiæexistens
in intellectu, ergo, etc,
Respondetur, satis esse ad hoc ut sen-.w
sualitas venialiter delinquat, quod attingat
objectum sensibile cadens sub regula ratio­
nis, et ab ea discordans, connotando adesse
in intellectu talem regulam ; quamvis eam
directe et in ipsa non attingat : quia eo
ipso practice, et in actu exercito attingit
objectum deforme, ipsamque deformitatem
et repugnantiam ad rationem, quæ est in
tali objecto. Neque obest probatio minoris,
quia licet cogitaliva præcise ex se ipsa non
proponat objectum ut sub regula rationis;
potest lamen illud sic proponere, quatenus
in homine participat aliquid synderesis haRitualiter, qua participatione supra se ipsam elevatur, sicut sensualitas per parlicipatiunem libertatis. Eo præsertim quia ad
prædictam propositionem per cogitativam
faciendam, non est necesse, quod ipsa cogitativa

DISP. X. DUB. ΙΠ.
loliva apprehendat regulam rationis, sed
siillicil, quod proponat suum objectum senI
sibileconnotando in intellectu actum regu­
lantem, ut magis explicuimus in trad, do
virtutibus disp. 2, a num. 25, ubi simile
argumentum dissolvimus.
Ar,·»- 101. Denique arguitur : nam ex nostra
1
sententia sequitur, quod si ad motum senMo- sualitatis consensus voluntatis accedat, ibi
sint duo peccata, aliud in sensualitate ex
libertate sibi propria; et aliud in voluntate
propter suum consensum. Quod si prædictus
consensus plenus sit, et materia gravis,
peccatum voluntatis erit mortale, peccatum
autem sensualitatis, cujus libertas ad hoc
non sullicit, remanebit veniale. Imo in
eadem sensualitate, et circa camdem mate­
riam poterit simul osse utrumque peccatum :
alterum ex libertate sibi propria, alterum
vero ex consensu et motione voluntatis.
Haec autem inconvenientia videntur : ergo,
etc.
fci·'· Confirmatur : nam si appetitus sensitivus
” operando circa objectum illicitum potest
sineconsensu voluntatis peccare, etiam sine
tali consensu poterit mereri operando circa
licita, hoc autem communiter negatur, er­
go, etc.
Respondetur negando sequelam : quam«jj, vis enim in casu argumenti utriusque po­
tentiae actus sit intrinsece el formaliter
peccaminosus, ac proinde metaphysice lo­
quendo sint ibi duæ malitiæ morales, non
lamen absolute sunt dicenda duo peccata,
sed unum et idem, quod moraliter ex utra­
que illa malitia veluti ex partibus coalescit.
Quemadmodum licet in voluntate possint
simul esse plures actus peccaminosi ut in­
tentio, consensus, electio, etc. versantes
circa eamdem materiam, et in unoquoque
ex istis sit sua intrinseca malitia distincta
realiter a malitia alterius, non ideo sunt
absolute plura peccata, sed ex omnibus
unum integratur, de quo latius diximus
supra disp. 5, dub. 4.
105. Neque etiam est concedendum, quod
secundo loco infertur (quamvis neque id
esset magnum inconveniens) scilicet pecca­
tum sensualitatis esse veniale, quando pec­
catum voluntatis est mortale, quia cum ex
utroque unum numero peccatum consurgat,
una debet esse ejus gravitas, vel mortalis
vel venialis. Et quamvis libertas sensuali­
tatis secundum se præcise sumpta non suf­
ficiat ad mortale ; secus tamen eo ipso quod
voluntatis consensus plene libor accedat :
quia per hujusmodi consensum illa libertas

311

imperfecta adjuvatur, et ad statum perfectae
perducitur, recipiens ex influxu voluntatis
complementum, quod ex sensualitate non
habebat. Non enim existimandum est, quod
movente voluntate appetitum sensitivum,
in isto sil duplex libertas, alia perfecta
proveniens ex prædicta motione, et alia im­
perfecta ex eodem appetitu orta : sed ex
utroque capi te consurgit una et eadem, quæ
ex propriis appetitus quasi inchoatur, et
ex influxu voluntatis completur : fitque
unica tantum libertas, totaque ea perfecta,
per quam sensualitas unico motu plene li­
bero tendit in suum objectum, recipitque
inde unicam tantum malitiam venialem
vel mortalem juxta gravitatem objecti, et
juxta gravitatem malitiæ existentis in vo­
luntate, cum qua componit moraliter unum
numero peccatum, sicut materia cum forma,
juxta dicta dub. præced. num. 18. Per quod
patet ad tertium inconveniens,et quomodo
in sensualitate non dentur simul peccatum
veniale et mortale circa idem objectum.
Circa diversa namque, aut ex diversis cir­
cunstantiis non est inconveniens adesse si­
mul in illa prædicta peccata : sicut dantur
sæpe in voluntate.
Ad confirmationem respondetur negando solutio
majorem, quia plura requiruntur ad meritum, quam ad peccatum. Ad hoc enim suf- tionis.
ficit quilibet defectus, qui subest nostræ
potestati saltem imperfecte : ad illud autem
requiritur, ut omnia integre concurrant :
praesertim finis honestus, et a ratione praes­
titutus, sine quo non potest esse bonitas
moralis in actu, quæ est fundamentum me­
riti. Prædictus vero finis non apponitur
nisi per actum rationis : unde nisi hæc ap­
petitum moveat, nullus motus ipsius appe­
titus attinget talem finem.

DUBIUM III.
Utrum omnes motus sensitivi ap/>etitus circa
objecta illicita sint peccata, saltem ve­
nialia ?

106. Postquam diximus de appetitu sen­
sitivo, qua ratione sit capax peccati, viden­
dum est de ejus actibus, seu molibus, qui­
nam formalem malitiam sortiantur. Neque
est quaestio, dum tales motus versantur
circa objecta licita et honesta : tunc quippe
nullum est principium, ex quo malitiam
contrahant : sed si fuerint plene liberi, nul­
laque aliunde circunstantia vitientur, acci­
pient ex praedictis objectis bonitatem. Si

3-12

DE VITIIS, ET PECCATIS.

\ero non liberi, aut liberi tantum semi­
plene, neque contrahent malitiam, propter
rationem tactam : neque etiam bonitatem,
quia ad hanc requiritur causa integra, atque
adeo perfecta libertas. Quare manebunt om­
nino extra genus moris cum sola physica
entitate. Quod si objectum fuerit indifferens,
incidit prodictis motibus malitia ociositatis, defectu finis rationis, si libertas sit
plena :sin minus manebunt similiter extra
genus moris, neque boni, neque mali juxta
dicta dub. procedenti num. 7-1.
reiau
Procedit ergo quæstio de motibus, quotavtuam rum objecta sunt mala et prohibita : atque
æS’adeo sufficientia, quantum est ex se conuvir ^erre
nisi obstet defectus
libertatis. Porro tales motus adhuc sunt in
multiplici differentia. Nam alii exercentur,
dum nulla datur in subjecto libertas, aut
facultas expedita ad deliberandum ; sed
omne principium libertatis est prorsus liga­
tum et impeditum, ut in dormientibus,
amentibus, aut ebriis, et in iis qui nondum
ad usum rationis pervenerunt. Alii exer­
centur, dum adest subjecto plena libertas ;
non tamen consentiente eis voluntate; imo
potius efficaciter renuente, per quam renitentiam ipsi motus redduntur homini invo­
luntarii. Et tam hos quam illos expertes
esse omnis malitiæ, est omnino indubita­
tum inter catholicos, ut constat ex dictis
dubio praecedenti a num. 78, de quo iterum
redibit sermo num.l30.Pra?ter hossunt alii
motus, qui fiunt cum libertate plena in
subjecto, neque eis voluntas resistit; tametsi
possit : sed vel negative aut permissive se
habet : vel illis consentit. Dequibus proinde
nemo ambigit, quod sint peccata. Quamvis
circa requisita tam ex parte advertentia»
intellectus, quam ex parte consensus volun­
tatis, ut ad gradum mortalis perveniant, sit
non parva difficultas, quam sequentibus
dubiis reservamus.
Supersunt itaque pro materia istius dubii
omnes illi motus, qui fiunt subjecto quidem
sui compote, et habente libertatem·, ita
tamen alio distracto, ut vel nullo modo, vel
non plene eos attendat, neque circa ipsos
deliberet : proptereaque tales motus dicun­
tur subitanei, et indeliberati. quia subito, et
sine deliberatione ex appetitu oriuntur :
idemque esset si suppositum haberet in se
libertatem tantum semiplenam, ut cum
homo primo evigilat nondum plene exper­
gefactus : aut etiam si motus, quavis adver­
tentia existente, non ex sola objecti imaginalione, sed ex qualitatibus, seu allevationibus

naturalibus orirentur. Est ergo difficultas,
an inter hos motus sint aliqui admodum
necessarii, libertatisque expertes, ut totali­
ter ex hujus defectu malitia formali priven­
tur? Vel potius omnes habeant quidquid
requiritur, ut ad gradum saltem venialis
culpæ pertingant.
§ I·
Communis et vera sententia.

107. Dicendum ergo est, non omnes pro­
dictos motus esse peccata adhuc venialia·,
sed aliquos manere extra genus moris sine
aliqua malitia formali. Hæc assertio est jam
communis inter Theologos : quam tuentur^,,
D. Thom. in 2, dist. 11, quæst. 1, art. 2, et Riari
dist. 24, quæst. 3, art. 2, et quæst. 7 de1'^’
malo art. G a I S, cujus verba infra référé-(^vL
mus. Ricard, dist. 21, cit. quæst. 3, art. 2, csriel
Durand, ibi quæst. 1, Scotus dist. 24,
quæst. 1, Capreol, dist. 40, art. 3 ad argu-i^1
menta Durandi contra primam conclusio- zS
nem, et expositores D. Thomæ hoc loco,
ubi Medina supra art. 3. Curiel eodem arti- Wa
culo dub. 2, Greg. Mart., art. 4, dub. 2,
Araujo dub. 4, Alvar, disp. 139, Zumel®^^
disp. 2, Montes, disp. 6, quæst. 5 et 6, SalasaieuTT
disp. 6, sect. 2, Valen. disp. G, quæst. 4,CwÎÜ
punct. 2, Suar, de peccatis disp. 5, sect. 6,
Vasq. disp. 106, cap. 3, referens Gabrielem,
Angestum, Almaynum, Cordubam, et alios.
Polestque suaderi primo ex illo Eccle-Jj^
siastici 18: Post concupiscentias tuas ne eas, Err.15
ubi cum præcipiatur nobis, non quidem
nullos habere concupiscentiæ motus, sed
dumtaxat non sequi eos, aliqualiter illis^^
consentiendo, aperte insinuatur, et supponitur, posse præd ici os motus insurgere
absque ulla culpa anlccedenter ad consen­
sum vel dissensum. Si namque ubi primo
insurgunt, haberent jam rationem peccati,
potius præciperemur non habere illos, quam
non sequi. Quod animadvertens D. Augus­
tinus lib. 5, contra Julia, cap. 3, sic ait:
Frustra dictum est, poJ concupiscentias tuas
ne eas, si jam quisque reus est, quia tumul­
tuantes, et ad mala trahere nitentes sentit
eas. Dantur ergo in homine aliqui concu­
piscenti® motus, quos homo sentiat prius
quam alicujus culpæ reus existai. Cui intelligentiæ suffragantur mulli alii Patres ut
Gregor. Bernard. Beda, et Anselm, quos
referi, et aliqua eorum verba Curiel ubi
supra § 2. Legatur idem D. Augustinus
serm. 5 de verb. Apost. cap. 8, ubi inter
alia

DISP. X. DUB. III.
alia inquit : Non est in potestate cor nostrum,
neque cogitationes, qux improviso mentem,
animumqw confundunt, el ideo trahunt. El
lib, 3 de liber, arb. cap. 25, quod quisque
sumat Mrespuat, in potestate t*v/(id est quem
motum appetitus admittat per consensum ;
vel respuat per dissensum) sed quo viso tan­
gatur, nulla potestas est. Quia videlicet non
* subest hominis libertati præcavere omnes
subitos motus, ne saltem insurgant, et ani­
mum tangant.
rrciauo 108. Probari etiam potest assertio ex
u· vulgata illa divisione motuum appetitus,
qua Theologi frequenter utuntur : videlicet
in motus primo primos, secundo primos, et
deliberatos. Nam per primo primos intelligunt motus praecedentes omnem adverlentiam rationis, in quibus nihil est malitiæ,
sed sunt penitus necessarii. Et per secundo
primos intelligunt eos, qui fiunt cum aliquali et semiplena advertentia aut deli­
beratione : atque adeo solum sunt liberi
imperfecte : in quibus potest esse malitia
dumtaxat venialis. Per deliberatos vero il­
los, qui supponunt plenam deliberationem,
et advertentium; suntque proinde capaces
malitiæ mortalis. Ex hac igitur divisione
(cujus non semel meminit D. Thom. et
inter Theologos cum antiquos, tum juniores
valde recepta est) habetur veritas nostrae
assertionis : videlicet esse aliquos motus
sensitivi appetitus, illos nimirum, quos
primo primos appellant, qni ob libertatis
defectum nullius malitiæ sunt capaces.
Ttrtu 109. Tertio probatur eflicaci hac ratione.
In appetitu sensitivo dantur aliqui motus,
qui nullo modo sunt liberi : ergo tales mo­
tus etiam si circa illicita versentur, non
pertingent ad rationem peccati adhuc ve­
nialis, Consequentia est perspicua : nam ex
communi sententia de ratione peccati est
quod sit liborum, ita ut secundum gradum
libertatis sit gradus malitiæ. Antecedens
vero suadetur, quia sæpe insurgunt in nobis
motus appetitus ita subito, ut nulla sit circa
eos etiam semiplena advertentia ex parte
rationis, vel ex alterationo corporis a qua­
litatibus naturalibus facta; vel propter ve­
hementiam alicujus passionis, vel quia
homo totaliter est alio distractus : ubi
vero nulla datur advertentia rationis, non
potest esse aliqua libertas etiam imperfecta.
Quia ut dub. precedent! ostendimus, liber­
tas imperfecta conveniens sensitivo appe­
titui. in eo sita est. ut possint ejus motus a
ratione reprimi : motus autem, quos ratio
nullo modo advertit, nequaquam potest eos

343

reprimere. Non ergo tales motus gaudent
aliqua libertate adhuc imperfecta.
Dices, nullum dari motum in appetitu Wfo»
sensitivo, quem intellectus stalirn non per- CTas,°'
ci piat. Quia omnis talis motus supponit
objectum apprehensum aliquo ex sensibus
internis : statim vero atque interni sensus
aliquid cognoscunt, potest ab intellectu per­
cipi, cui omnes illi objecta et species modiis
suis phantasmatibus administrant. Si au­
tem intellectus percipit omnem talem mo­
tum, dum primo insurgit, non est cur non
possit statim circa illum deliberare, et eum
reprimere. Quod sufficit ad imperfectam
appetitus libertatem.
110. Sed hoc cito refellitur. Quia non est Refeiunde probetur, omnia objecta, quæ sensus lltur’
interni apprehendunt, in eodem instante
ab intellectu percipi : prædiclosque sensus
esse ita celeres et expeditos in ministrando
intellectui, ut saltem multoties non sil ali­
qua morula inter illorum sensationes, et
istius cognitionem. Praesertim cum intel­
lectus possit esse ita alio distractus, aut sic
A'ehemenler attentus circa aliquod objec­
tum, quod primo apprehendit, ut non sta­
tim percipiat, quæ de novo occurrunt, nec
omnino subito a supervenientibus phan­
tasmatibus immutetur. Quæcumque autem
mora intercedat inter apprehensionem sen­
sus, et perceptionem intellectus, sufficit ut
in appetitu, qui sequitur apprehensionem
sensitivam, possit esse aliquis motus, quem
pro tunc intellectus non cognoscat, nec ratio
proinde reprimere valeat. Et licet daremus,
intellectum percipere omnia objecta statim
atque sensibus apprehenduntur, non sequi­
tur percepturum in eodem instanti omnes
motus, qui in appetitu sensitivo circa illa
insurgunt. Quia ad percipiendos hujusmodi
motus vel erit necessaria aliqua nova spe­
cies : vel saltem aliqua reflexio, ut ex ob­
jectorum cognitione deveniat intellectus in
cognitionem actus. Et uIrumque hoc per­
mittit aliquam moram, in qua cerifica­
bitur, appetitum ferri in objectum, et
nondum intellectum ejus motum per­
cipere.
111. Deinde impugnatur prædicta eva- Mejor
sio, admisso eo quod assumit, videlicet giutio.
omnem motum sensitivi appetitus percipi
ab intellectu ex primo instante.Adhuc enim
non cerificatur posse semper rationem ex
tunc omnem talem motum reprimere. Et
ratio est, quia cum hæc repressio debeat
posse fieri libere (alias enim nihil conducet
ad libertatem appetitus, neque a 1 intentum)

3U

DE VITUS, ET PECCATIS.

oportet ad\ orlenliain ad tale /■-"<* requisitam n< n esse quatemcumque perceptionem
objecti, aul raolus illiciti ; sed cum aliqua
indifferentia. ex qua valeat ratio movere
ad ulrumlibet. hoc est, ad reprimendum,
et ai exequendiim talem motum : aul sal­
tem possit movere se ipsam ad abjiciendum
illum, el ad permittendum. I t enim in
tract, de voluntario disp. 2, dub. I, osten­
dimus. tola radix libertatis est indifferentia
cognitionis, qua subluta, nulla manet fa­
cultas proxima ad exercitium liberum. Sup­
ponamus igitur, intellectum ita subito rapi
ab oblate sibi objecto, ut solum percipiat in
(*o rationem boni delectabilis, ex qua habet
appetitum allicere : neque animadvertat
aut discernat pro tunc in tali objecto, vel
in exercitio appetendi ipsum aliquid mali,
seu disconvenientis, aut impedimentum al­
terius boni, vel limitationem ipsam, ob quæ
possit respui r certe in eo casu (quem esse
frequentissimum experientia cuique nolificaD cognitio intellectus nihil haberet indif­
ferentia). sed omnimodam determinatio­
nem, et alligationem ad unum, quod est
appetibilitas talis objecti : atque adeo neque
adesset tunc facultas proxima libere retra­
hendi motum circa illud ; sed potius omni­
moda necessitas ad ipsum prosequendum.
Igitur talis prosecutio nullo modo erit li­
bera. sed omnino necessaria, et incapax
malitiæ.
Bobo
112. Adde, non quamlibet advertentium
WIar‘ intellectus, etiam cum aliquali indifferentia
sufficere, ut motus appetitus imputetur ad
culpam; sed debet esse advertentia circa
malitiam objecti, vel formalem vel funda­
mentalem : vel saltem circa aliquid exci­
tans et inducens cognitionem talis malitiæ,
aut periculi in eam incidendi. Quia si nihil
istorum, sed tantum physica bonitas in
objecto dignoscatur, nulla erit obligatio ip­
sum respuendi : siquidem non praecipimur
respuere objecta ob solam bonitatem, et delectabilitatem physicam. Potest itaque acci­
dere, ut insurgente motu sensualitatis circa
objectum prohibitum, intellectus nihil ma­
litiæ aut periculi in tali objecto apprehen­
dat. imo neque aliquid per se inducens, vel
excitans malitiæ cognitionem, sed lanium
nudam entitatem sub ratione boni delecta­
bilis physici : præcipue ubi advertentia ad
, entitatem physicam tanium esset semi­
plena, et imperfecta, sicut in casu nostræ
assertionis. Tunc igitur licet sit in ratione
aliqualis facultas ad cohibendum appeti­

tum, proindeque hujus moins aliqua gau­
deat liber late, non idcirco eril formaliter
poccaminosus, quia tota illa libertas, sicul
el imi i fieren t ia cognitionis, sistil in physicis
objecti : et respectu moralitatis(quæ censeri
debet quasi invincibiliter ignoratu) habet se
ac si non esset.
Dices secundo : quamvis insurgente motu
appetitus, ratio non advertat ea, quæ dixi- gita
mus : at potest et tenetur quam primo ad­
vertere. Hoc autem sufficit, ul prædictus
motus, ipsaque inadvertenlia imputetur ad
culpam venialem. Imo advertentia, quam
nos requirimus, videtur esse major quam
peccatum veniale exposcat; el sufficiens ad
mortale : quia si datur in intellectu actualis
advertentia malitiæ cum indifferentia ad
ulrumlibet, non est cur motus subsequens.
vel concomitans (saltem quantum est ex
parte advertentiæ) non sit perfecte liber,
atque adeo peccaminosus mortaliter.
113. Verum neque hoc refert : quoniam
dum intellectus de facto non advertit modos
explicato ea. quæ diximus, nequaquam est
verum, quod potest libere advertere. Quia
tola facultas libera ad aliquid agendum vim
sumit ab advertentia judicii indifferentis:
et ideoquandiu non praecedit hoc judicium,
neque ad advertendum, neque ad aliquid
aliud datur talis facultas. Ex quo fit, ut
ante prædictum judicium quaelibet inadvertentia sit tantum negativa et inculpabilis :
quia neque ipsa inadvertenlia potest ab ho­
mine libere expelli ·, neque opposita adver­
tentia libere acquiri : sed utrumque praestat
author naturæ independenter a nostra li­
bertate. Et ratio est perspicua. Nam cum
ratio hominis sit in potentia ad agendum,
et non sit ipse actus, ad hoc ul possit agere
libere se movendo, oportet ut prius redu­
catur ab ipso naturæ auctore de potentia ad
actum, et in actu talis conditionis consti­
tuatur, qui sit sufficiens principium sequen­
tis motionis libera. Hujusmodi vero actus
debet esse aliqua cognitio, seu judicium
indifferens, ex quo possit sequi motus in
ulrumlibet. vel in fugam objecti, vel in ejus
prosecutionem. Igitur usque dum intellecI tus ad hujusmodi cognitionem perveniat,
(æque verificatur quod homo non agit, et
quod non potest libere agere : quod non
advertit, et quod non potest libere adver­
tere : atque adeo quod talis inadvertenlia
; nullo modo est libera. Semel vero existente
| prædicta cognitione (cujus infusio ad aulhoI rem naturæ spectat) adest jam facultas ad
libere

345

DISP. X. PUB. HI.
libcie agendum, vel non agendum, pro­
portional i eidem cognitioni,quia adest suffi­
ciens principi tun movendi so ad ulrumlibet.
III. Pixinuis proportionala eidem cogni­
tum: quia non quolibet cognitio objecti
indifferentis sufficit ad libertatem per fec­
um: imo neque ad imperfectam moralem,
seu fundantem venialem malitiam. Sed ad
libertatem perfectam necessaria est cogni­
tio lirma, el cum advertentia plena : et
ideo ubi advertentia fuit tantum semiple­
na, solum poterit esse libertas imperfecta.
Similiter si objectum cognoscatur præcise
swundum esse physicum sine recordatione
alicujus rationis inducentis, seu concernen­
tis malitiam moralem, aut obligationem
respuendi tale objectum, sive advertentia
sil plena, sive tantum semiplena, non erit
principium sufficiens libertatis moralis ·,
sed dumtaxat libertatis physicæ, ex vi cu­
jus non magis consurget malitia in actu,
quam si objectum non esset prohibitum.
El licet objecta, quæ sunt mala ab intrin­
seco (seclusa ignorantia invincibili prohi­
bitionis) aut vix, aut nullo modo possint
cognosci cum plena advertentia secundum
esse physicum, sine eo quod cognoscantur
aliquo modo quantam ad malitiam mora­
lem: secus tamen illa quæ præcise sunt
mala quia prohibita per legem positivam :
rei etiam si sint, mala ab intrinseco, non
attinguntur cum plena advertentia, de quo
dicemus dubio sequenti.
Neque ulla ratione'verum est illud, quod
tangitur in evasione: videlicet advertenti am
per nos requisitam ad peccatum veniale, si
semel debet esse actualis, et respectu mali­
tiæ, vel alicujus inducentis malitiæ cogni­
tionem, sufficere ad peccatum mortale. A am
licet prædicta advertentia habeat totum id,
quod requirimus ; potest tamen esse dum­
taxat semiplena, et sine judicio firmo : et
lu.æ talis advertentia minime sufficiet ad
peccatum mortale : quia usque dum ad
pleniorem gradum ascendat, non erit suffi­
ciens principium libertatis perfectæ, sed
solius imperfectæ. Adde pro majori utriusque evasionis impugnatione, esse aliquos
motus in appetitu sensitivo ita necessario
insurgentes, ut licet intellectus plene ad­
vertat, nullatenus valeat illos reprimere :
quia non sequuntur primario ex vi appre­
hensionis sensilivæ, quæ rationis dominio
subesi, sed ex aliqua alteratione physica
facta in corpore a qualitatibus naturalibus,
ut sequenti § declarabitur.

115. Tertio nd rationem nostram dici αι«
posset, non requiri advertenliam intellectus CVK|'*
adhuc semiplenam, ut motus appetitus eva­
dat imperfecte liber, sed sufficere cognitio­
nem sensitivam imaginativæ, cogitalivæ,aut
reminiscentiae, una cum aliquali discursu,
quem D. Thorn, tribuit hujusmodi potentiis
propter conjunctionem ad intellectum, ut
vidimus du no praecedenti num.Gl. Sed hoc M-»effugium ex dictis in eodem dubio num. 81
et 82 manet sufficienter impugnatum, ubi ’im­
probavimus, praedictum discursum independenler ab actuali advertentia intellectas
nequaquam sufficere ad regendam appetitus
libertatem, quantumvis imperfectam. Vi­
deantur quæ illic diximus.

§ n.
Quinam ex molibus appetitus sensitivi de­
fectu omnis libertatis a malilia penitus
excusentur.

116. Quamvis sit adeo constans dari in
appetitu sensitivo motus exercitos sine ulla
libertate, et propterea omnis malitiæ ex­
pertes ·, incertum tamen est qui sint hujus­
modi motus : variaque circa hoc Theologo­
rum placita, quorum alii plus, alii minus
prædiclos motus extendunt, referuut in
præsenti recentiores : a quibus supersedebi­
mus, ut brevius juxta D. Thomæ sententiam
rem absolvamus. Igitur S. Doctor in 2 dist.
21, quæst. 1 art. 2 ad 5, ita dubium resolvit :
Motus vis concupiscibilis (idem est de motu Duplis
irascibili) potest dupliciter insurgere: v'elexlf^m
qualitate organi, sicut calefacto corpore,
surgit motus libidinis sine aliqua imagine :D’ 10m‘
et ille, motus est pure naturalis, nec rationem
peccati habens. Aliud motus concupiscibilis
est, qui insurgit ex apprehensione delectabilis :
et ex parte illa appetitus habet quamdam li­
bertatem, ad minus in homine, secundum
quod potest obedire imperio rationis prohi­
bentis : et sic in concupiscibili potest esse
peccatum.
Eodem modo loquitur dist. 24, quæst 3,
art. 2 et in hac 1, 2, quæst. 17, art. 7, et de
mal. quæst. 6, art. 6 ad 8, ubi rem latius pro­
sequitur his verbis: Quia appetitus sensitivus
movetur ab aliqua apprehensione, et tamen
est virtus in organo corporali, dupliciter po­
test motus ejus insurgere, uno modo ex cor­
poris dispositione : alio modo ex aliqua
apprehensione. Dispositio autem corporalis
non subjacet imperio rationis : sed omnis ap.

! s x ·Λ>
>

' '4-.

3ld

DE \ ITUS, ET PECCATIS.

prehensio imperio rationis subjacet. Potest
enim ratio prohibere usum cujuslibel appre­
hensive potent ir, maxime in absentia sensi­
bilis secundum lactum, qu·»! quandoque
rem >t eri non potest. Quia t ryo peccatum est
in sensualitate, secundum quod potest obedire
rationi, primus nudus sensualitatis, qui est
er dispositione corporali, non est peccatum:
et hunc appellant aliqui primo primum. Se­
cundus autem motus, qui excitatur ex aliqua
apprehensione, est j>eccatuin. Primum enim
ratio nullo modu ritare potest. Secundum
autem vitare puteri quantum ad singulus, non
autem quantum ad omnes : quia dum avertit
cogitatwnem suam ab uno, incurrit in aliud,
ex quo potest insurgere motus illicitus. Con­
sequenter ad hæc loquitur in inultis aliis
locis.
117. Porro prædicta verba non ita acver-cipi debent, quasi sentiat D. Thom. posse
esse iu appetitu sensitivo aliquem motum
sine ullo apprehensione objecti sensibilis.
Cum enim objectum adæquatum ipsius
appetitus sit sensibile per sensum appre­
hensum, aperte implicat, dum nulla adest
talis objecti apprehensio, in motum aut
operationem prorumpere. Sicut quia objec­
tum voluntatis est bonum cognitum ab in­
tellectu,est manifesta implicatio, quod sine
istius cognitione aliquis actus ab illa proce­
dat. Quæ est communis doctrina Theologorum: etipsiusD. Thomæquæst. 15 de veritate
art. 3, ubi conferens appetitum sensitivum
cum voluntate dicit, habere se, similiter
quantum ad hoc, quod in netitro appetitu po­
test esse aliquis motus, nisiprxcedcnte aliqua
apprehensione : appetibile enim non movet
appetitum rcl inferiorem, rei superiorem, nisi
apprehension vel ab intellectu, vel a phanta­
sia, vel a sensu.
Quare cum in testimonio ex 2 sentent,
ait, motus naturales appetitus insurgere
sine aliqua imagine ex sola corporali alterationea qualitafibusnaturalibus facta, vel
loquitur de imagine alicujus objecti exlrinseci delectabilis, aut tristabilis, puta cibi,
mulieris, inimici, etc. non excludendo ap­
prehensionem ipsius alterationis corpora­
lis, vel alicujus operationis, quæ potest
esse sufficiens objectum praedictorum mo­
tuum. Vel solum intendit, quod apprehensio
in his molibus concurrens sumit initium,
et excitatur necessario a naturali alteratio­
ne: quæ vcluti cogit, et trahit ad se vim
apprehensivam : nec sinit aliud apprehen­
dere, nisi quod corporali dispositioni con-

I

gruit. Et quia hujusmodi dispositio est
primaria et originalis ratio, ut motus illi
insurgant, apprehensio vero habet se quasi
concoiuitanter, dicuntur fieri sine aliqua
imagine (utique ex primo excitante) ex sola
naturali dispositione. Ad distinctionem
aliorum motuum, quos primo excitat ima­
ginatio: ubi tota ratio motiva est delectabilitas, aut conlrislabititas objecti appreI
hensi, et vis apprehensionis, sine eo quod
dispositio corporis in id peculiater concur­
rat. Ita intelligent Ang. Docl. Capreol.
Montes. Martin, et alii discipuli.
i

DIM’. X. DUB. 111.
lente, quod est in arbitrio voluntatis, nullum
alibi peccatum. Quod est inlelligendurn,
dummodo ratio tales motus animadvertat,
namque seclusa omni advertentia, etiam
ab-sque resistentia rationis nullum erit pec­
catum. Diximus etiam ex alteratione, qu.v
ft absque nostra libertate., etc. quia ubi talis
alteratio libertati subesset ; eo quod homo
libere applicuit ejus causam, vel post sive
libere, sive necessario applicatam, non
removet, cum possit, el teneatur : mo­
tus inde consurgentes saltem erunt liberi
ia causa : poleruntque proinde ad culpam
imputari.
119. His suppositis circa prædictos mo•Λ' Ius, circa alios, qui ex sola apprehensione
X' objecti sensibilis in appetitu insurgunt, est
non levis difficultas. An videlicet omnes in
quocunque eventu sint liberi, saltem semi­
plene : vel potius eorum aliqui, illi nimi­
rum qui sequuntur ex aliqua apprehensione
subita et inopinata, quosque ratio nullo
modo advertit, sint omnino necessarii, et
alieni a malitia ? Non desunt qui existiment
A. Doctorem sensisse illud prius locis cita­
tis initio hujus §. Frequenter enim pro
discernendis motibus venialiter peccaminosis, recurrit ad supradictam distinctio­
nem: neque in alio distinguit primo primos
i secundo primis, nisi quia illi proveniunt
ex dispositione naturali, quæ non subest
imperio rationis ; isti vero ex apprehen­
sione objecti sensibilis, quæ rationi subji­
citur : eo quod ratio movet potentias
sensitivas apprehensi vas, et applicat quo
voluerit. Unde supra quæst. 17, art. 7, sic
ait: .ic/u-s appetitus sensitivi non solum de­
pendet ex vi appditiva,sed etiam ex disposi­
tione. corporis : illud autem quod est cx parte
polenlLe animx, sequitur apprehensionem:
apprehensio autem imaginationis, cum sit
particularis, regulatur qb apprehensione ra­
tionis, que est universalis : et ideo ex ista
parte aclus appetitus sensitivi subjacet im­
perio rationis.
Sæpe etiam asserit, quod licet ratio non
possit vitare omnes istos metus collective,
potest tamen vitare singulos : et hoc suffi­
cere, ulqiiemciinquenon vitet, sit peccatum
saltem veniale. Ita quæst. 7 de mal. art. 6
ad S. In 2 dist. 21. quæst. 3 art. 2 ad -1 et ad
3lmjus quæst. in solut. ad 2. In solut. vero
ad 3 expresse dicit motum sensualitatis,
etiam si prævcniat rationem, esse peccatum
veniale, idque alibi non semel affirmat, ut
vidimus dubio præcedenti § 1. Si ergo mo-

347

I tus adeo subiti et inopinati ut rationis ad­
vertentium praeveniant, non excusantur a
culpa veniali, quis alius motus ex his. qui
sequuntur ex apprehensione, remanere
poterit sine culpa ?
120. Verum si loca omnia D. Thomæ at-Aperiiar
tente legantur, plane constabit, non itap/nJfm.
arcte de hac re sensisse: sed admisisse °'u!ii?
i
t provenientes
·
i
i
plures
motus
ex sola
appro-CJUS
htnnniis
hensione, qui rationis imperio non sub­
duntur, neque possunt ab ea reprimi : eo
quod insurgunt subito, et ante omnem ra­
tionis advertentiam : quamvis sint talis
conditionis, ut si ratio adverteret, el praevi­
deret, posset eos reprimere : tuneque habe­
rent libertatem. Docuit hoc clarissime supra
quæst. 17, art. 7, ubi post verba nuper re­
lata, quibus illos tantum motus, qui se­
quuntur ex naturali dispositione, a dominio
rationis exclusit, pergit ulterius excipiens
quoque eos, qui consurgunt ex apprehen­
sione subita his verbis : Contingit autem
etiam quandoque quod motus appetitus sensi\ tivi subito concitatur ad apprehensionem
imaginationis, vel sensus : el tunc ille motus
est prxter imperium rationis, quamvis po­
tuisset impediri a ratione, si prxvidisset. En
præter motus insurgentes ex corporis dis­
positione, concedit D. Thom. alios prove-o.Tiutm.
nientes ut vi solius apprehensionis, ita
subitos, et impræmeditatos, ut nullatenus
possint a ralione prohiberi, eo quod non
praevidentur, sed antecedunt omnem ejus
advertentiam : et ita manent totaliter extra
rationis dominium : sub quo tamen mane­
rent, si fuissent praevisi.
Hic autem locus dat nobis non modo ve­
ram de hac re sententiam, sed et intelligentiam omnium aliorum, quæ possunt in
contrarium adduci. Quoliescunque enim D.
Thom. affirmat, motus surgentes ex appre­
hensione subesse rationis imperio, quoad
posse ab ea impediri, et propterea esse ali­
qualiter liberos, subintclligendum est, si
ratio tales motusprxsentiat, aut animadver­
tat, ut habetur loco nuper allegato. Quam
restrictionem adhibet etiam Aug. Doctor
art. 3 hujus quæst. ubi apertius favere vi­
debatur contrariae parti. Cum enim dixisset
in solut. ad. 2: Corruptio fomitis non impe­
dit. quin homo rationali voluntate possit re­
primere singulos motus inordinatos, diver­
tendo cogitationem ab illa : addit hanc
particulam s/praesentiat. Simul insinuans,
posse aliquando non praesentire tales mo­
tus : et plane docens, quod nisi praesentiat,

3-18

DE VITIIS, ET PECCATIS

aut animadvertat illos, neque omnes col­
lective, neque singulos divisive poterit
cohibere : ac proinde mansuros tunc extra
rationis dominium, et extra omne genus
liberi. Legatur etiam de mal. quæst. 7,art.
3 ad 17 el art. 6 ad 8 cujus verba num. 1IG
adduximus, ubi similem exceptionem in­
sinuat.
121. Ei ratio est perspicua : nam D.
Thom. non ob aliud tribuit motibus sequulis ex apprehensione libertatem, nisi quia
ratio potest eus libere prohibere, ut videre
est omnibus locis, ubi de hac re tractat :
ratio autem destituta omni cognitione et
advertentia neque valet tales motus repri­
mere. neque aliud libere operari. Ul enim
num. 113 explicuimus, facultas ad libere
agendum supponit aliquam cognitionem
causatam specialiter ab au there natura indepcndenter a nostra libertate. Imo non
quælibet cognitio ad id sufficit ; sed debet
esse cum aliqua indifferentia. Nam cogni­
tio totaliter ad unum determinata, sicut non
potest esse ratio movendi se ad utrumlibot ; ita non est sufficiens principium libere
agendi. Qqare hanc semper fuisse mentem
D. Thomæ, censent graves ejus discipuli
Capreol. Alvar. Martin. Montes. Araujo, et
alii supra allegati.
Motos
Ex ejus ergo sententia excipiendi sunt in
primis a linea liberorum omnes illi motus,
sarti rr-qui in appetitu sensitivo necessarioconsurgunt θ* aliqua physica alteratione, dum­
modo hujus causa non fuerit libere appli­
cata, aut conservata. Et præterea omnes ii,
qui sequuntur ex apprehensione ita subita
et indeliberata, ut nulla adsit rationis ad­
vertentia, ex qua possit libere moveri ad
admittendos, vel repellendos tales motus.
Quam advertentiam debere esse cum aliquali indifferentia, diximus num. 111. Re­
liqui autem, qui sequuntur ex vi appre­
hensionis, ratione advertente, etiam ante
deliberationem, omnes sunt aliquo modo
liberi, et possunt ab illa cohiberi : atque
adeo omnibus inest malitia saltem veniatyprtoi. Ii?· Quæ omnia recte observavit Capreol.
loco supracilato. ubi legitimum sensum D.
Thomæ explicuit his verbis : Actus ex sola
imaginatione sine deliberatione procedentes
sunt duplices. Quidam enim sunt, quos ima­
ginatio concomitatur, potius quam causel,
qui oriuntur ex dispositione qualitatum na­
turalium: vel si causantur ex imaginatione
.non tamen tali, qux a voluntate potuerit im­
pediri: nec per consequens appetitus sequens.

I l patet in imaginatioHe, qu.r causatur CJ!
necessitate in occursu alicujus objecti, vel ex
subita operat lone phantasmal is, vel cum au­
dio loquentem de materia lenereorum : el labs
sunt penitus extra genus moris. Alii vero
sunt, quos imaginatio non solum cjiicumila·
tur, sed causal : qux quidem imaginatio non
sic subito et au re naturaliter causatur, quin
potuerit impediri, vel ipsa, vel appetitus se­
quens : et tales non sunt extra genus moris,
etc. Et inferius : Ex quibus infero, quod tri­
plex motus potest esse in appetitu. I nus se­
quens deliberationem : secundus sequens sim­
plicem apprehensionem, qui potuit impediri:
tertius procedens ex naturali dispositione, vel
apprehensione, qux nullo motio potuit impe­
diri. Primus est perfecte moralis: secundus
i nperfecte : tertius nullo modo. Hæc Capreo­
lus omnino ad mentem A. Doctoris.
122. Ad primum vero, quod ex S.Doc-Et­
tore opponitur, respondetur D. Thomam,i^X
dum recurrit ad prædictam distinctionem,
voluisse ostendere, motus insurgentes ex ria
naturali alteratione per se et ex natura
sua esse primo primos, el extra dominium
rationis : ita ut licet eos animadvertat (sal­
tem cum alteralio est vehemens) reprimere
non valeat : illos autem qui consurgunt ex
objecti apprehensione, semper, quantum
est ex se, rationi subjici, et posse ab ea
impediri, dummodo ipsa ratio ex parte sua
potens sit ad impediendum. Et quia usque
dum actu advertat, non esi proxime potens
neque ad impediendum, neque etiam ad
advertendum juxta dicta num. 113, manent
tunc prædicti motus per accidens inimpedibiles, et omnino necessarii.
Ad secundum constat ex dictis, quomodo
quoties D. Thom. ait rationem posse vitare
singulos motus sensualitatis, subintelligilur
siprxsentiat : quod non semper accidit.
123. Ad tertium dicas, prædicto» motus
dupliciter posse prævenire rationem : vel
•
ita, ul praecedant omnem ejus adverten­
tiam, et simplicem cognitionem objecti
indifferentis, diam semiplenam, ex qua
potest moveri ad deliberandum qualiter
circa illos se habebit, an admittat eos, an
respuat? Vel quia hujusmodi advertentia
supposita, praecedunt judicium decernens,
vel admittere, vel cohibere. Quæ distinctio
habet fundamentum in D. Thoma supra
quæst. 46, art. 1 ad primum, ubi cum Phi­
losopho distinguit inter rationem solum
advertentem, seu denuntiantem ; et ratio­
nem decernentem cl præcipientem. Ad rem
ergo.

DISP. X. DUB. III.

ergo. Cum ait non officere libertati ad ve­
niale requisita), quo i motus appetitus præveniat rationem, loquitur de præccdcnlia
posteriori modo explicata ; non tamen pri­
mo. Et ita non excludit simplicem illam
advertentiam, quam requirimus ; sed solam
deliberationem, et judicium delcrminativum:pro quibus frequentius sumitur ipsum rationis nomen, quam pro prædicta
advertentia. Unde consulto D. Thom. nus­
quam (quod meminimus) dixit prædictos
actus prævenire omnem cognitionem, aut
omnem advertentiam intellectus : sæpe ve­
ro asseruit, prævenire rationem, vel deli­
berationem, vel judicium rationis : ul in­
sinuaret se loqui in sensu a nobis explicato.

§ UL

Qux obstent communi assertioni ?
121. Assertioni superius stabilitae opponitur in primis error novorum hæreticorum
asserentium concupiscentiam, quæ in nobis
est, el omnes ejus motus circa illicita, quan­
tumvis necessario insurgant, imo quantum­
cunque voluntas eis resistat, esse formaliter
peccata, adhuc in baptizatis. Non quod tales
motus sint aliquo modo liberi : prædicti
enim haeretici nullam ad peccatum liber­
tatem requirunt : sed quia secundum se
sunt difformes, et legi Dei repugnant.
Contra quem errorem multa scribunt
Theologi controversarii. Et damnatur a
Cone. Trid. sess. 5, decrelo de peccato brig.
§5, ubi postquam statuit, reatum peccati
originalis, el lotum id, quod veram et pro­
priam peccati rationem habet, remitti et
tolli per Baptismum, nihilque damnationis
esse iis, qui vere consepulti sunt cum
Christo per Baptisma in mortem, subjun­
git : Manere autem in baptizatis concupiscen­
tiam vel fomitem, hxc sancta Synodus fate­
tur, et sentit : qux cum ad agonem relicta
n/. nocere non consentientibus, sed viriliter
prr Christi Jcsu gratiam repugnantibus non
ralr(, quinimo qui legitime certaverit, corombilur. Hanc concupiscentiam, quam ali­
quando Apostolus peccatum appellat, sancta
Synodus declarat. Ecclesiam Catholicam nun­
quam intellexisse peccatum appellari, quod
vere et proprie in renatis peccatum sit, sed
quia ex peccato est, et ad peccatum inclinat.
•Si quis autem contrarium senserit, anathe­
ma sit. Nomine autem concupiscent ix intelligit Concilium non solam habitualem
infectionem, quæ ex peccato originali in

349

potentiis remansit, ipsasvu potentias sen­
sitivas ut ita infectas ; sed etiam earum
motus, et actus, quoties necessario et volun­
tate rcnitenle, ac viriliter repugnante in­
surgunt : propter hujusmodi enim motus
dicitur concupiscentia fomes peccati, et ad
agonem nobis relicta. Ealsum autem est
prædictos motusquoties insurgunt sine ulla
libertate, esse formaliter difformes, ut hæretici affirmant. Quia lex non prohibet aut
præcipil nisi actus liberos : actus enim om­
nino necessarii sunt prorsus incapaces di­
rigi per legem, sicut sunt actus brutorum,
quibus propterea nulla imponitur lex. Soli
ergo actus liberi, et qui fiunt cum indiffe­
rentia ad ulrumlibet, possunt esse forma­
liter contra, aut juxta legem, et formaliler
illi conforme» vel difformes.
Sed dices: nemini licet de hujusmodi Objectio,
motibus gaudere, aut illos desiderare, quan­
tumvis necessario eveniant : esset autem
utrunque licitum, si non essent peccata,
ergo, etc. Respondetur negando consequcn-Diimuir.
tiam : ex antecedente enim solum infertur
prædictos motus esse malos objective : nam
eo ipso tribuunt malitiam formalem actibus
complacentiæ vel desiderii, quibus libere
appetuntur, quamvis in se nullam habeant
talem malitiam.
125. A prædicto errore non longe distat epiuio
opinio Henrici Gandavensis quodlib. gjItoinci·
quæst. 32, ubi ait, motus pure necessarios
in baptizatis non esse peccata ; secus in non
baptizatis. Pro cujus explicatione observat,
ante Baptismum duo reperiri in illis mo­
tibus, nempe deformitatem, seu turpitudi­
nem, et reatum ad pcenam : ex quibus illud
primum concedit manere in baptizatis ;
non autem posterius. Ait præterea, eos mo­
tus in non baptizatis esse peccata mortalia
et non venialia, si mortale dicatur, quod
æterna pcena, veniale vero, quod temporali
punitur : non tamen esse ipsum peccatum
originale, quia consistunt in operatione
personali et propria, non voluntatis, sed
carnis. Tandem asserit prædictos motus
esse sufficienter voluntarios : tum propter
voluntatem primi parentis, ex qua manavit
originalis culpa, cujus sunt effectus : tum
etiam propter voluntatem proprii suppositi
nolentis Baptismum suscipere, et per ipsum
ab illorum reatu expiari.
Hanc Henrici opinionem ad minus ut er- neproroneam universi Theologi rejiciunt :et mul- batur’
tis impugnatur a Vasquez, Curielo, et aliis
in præsenti. Tum quia si prædicti motus in

DE VITIIS, ET PECCATIS.

>

baptizatisn tiuent quod est deformitatis el
turpitudinis, tantumque deesi reatus ad pmnnm. proculdubio erunl formaliter peccata,
sicut dicit esse in non baptizatis : quia pec­
catum non constituit reatus ad pænam, sed
turpitudo et deformitas, quam consequitur
talis reatus, Quod non minus damnat Con­
cilium Trident, loco citato ut intuenli
constabit. Deinde iuconsequenter loquitur
Henricus dicens, tales motus manere in
renatis quoad peccati turpitudinem, et non
quantum ad pœnæ reatum : quippe hu­
jusmodi reatus consequitur necessario ip­
sam turpitudinem : neque aliter quam per
illius ablationem potest aboleri. Falso prae­
terea asseritur, motus illos adhuc in non
baptizatis esse voluntarios prout requiritur,
ut sint formaliter peccata. Xon enim id ha­
bere possunt ex voluntate Adami, qui so­
lam culpam originalem nobis voluntariam
effecit, quatenus ejus voluntas erat voluntas
capitis : hujusmodi autem motus, si semel
sunt peccata, potius sunt personalia, adhuc
ex sententia Henrici. quam ad originale per­
tineant. Neque similiter possunt dici ro/wntarii ex voluntate propria, quæ in tales
motus non modo non influit, sed s;epe eis
quantum potest resistit. Quod autem quis
non suscipiat Baptismum, nihil referi, cum
talis non susceptio sæpissime non sit vo­
luntaria, ut patet de innumeris infidelibus,
qui Baptismum penitus ignorant. Ex nullo
igitur capite inesse potest praedictis moli­
bus libertas : ea autem seclusa impossibile
est. quwi malitia peccati afficiantur.
126. Est et alia quorumdam Scholasti­
Optttia
alia corum opinio minus improbabilis, quæ omminus
I1Û450· nes motus sensitivi appetitus, quantumvis
to
Bilk prjmo prjmos
tjiuh'.
impræmedilalos, dicit esse
peccata venialia, eo quod sint actualiter li­
beri, non ex ordine ad voluntatem Adami,
neque ex negligentia susceptionis Baptismi,
ut ponebat Henricus: sed quia voluntas
propria polest eos impedire, et non impe­
dit : vel saltem ipse appetitus sensitivus
pro sua innata libertate potest illos cohiAjexand.bere. Hæc tribuitur Alexand. 2, p. quæst.
AI is. 108, memb. 2, Altisiodor. lib. 2, tract. 28,
Alber.
cap. 1, Alber, in 2, dist. 36, art. 4, et D.
D.BO
Cüjcl.
Bonavenl. eadem dist. art. 1, quæst. 2, el
dist. -11, art. 2, quæst. 1, quibus aliqui an­
numerant Cajetanum in præsenti art. 3.
Sed crcdimusCajetanum huic sontentiænon
suscribere. Quæ quidem ut ab Henrici opi­
nione differat, restringenda est ad omnes,
et solos eos motus, qui insurgunt, dum

DISP. X. deb. m.

Ob eundem rationem negat S. Doctor
homo est in vigilia, et sane mentis· licet
fuisse in Beata Virgine similes molus, vel
alio distractus, et quibus voluntas efficaciter
aliquam pugnam aut tentationem carnis,
non resistit : ut credimus loquutos fuisse
quia semper his admiscetur aliqua malitia.
praxlictos Ductores : alias et hæc sententia
Et ideo in 1, ubi supra impugnans quos­
censenda erit jam improbabilis.
dam non ita recte de immunitate, et per­
127. Minna autem a veritate aberrat
fectione Virginis quantum ad hoc sentien­
quarta seu tertia opinio, quæ excipiens ob
tes, sed admittentes fuisse in ea aliquam
sphæra peccati molus insurgentes ex altera·1^
pugnam, quamvis sibi insensibilem ob vetione corporis a qualitatibus naturalibus
hemenliamvirtutis, sic ait : Istud non vide­
facta, juxta dicta num. 118, reliquos omnes,ι·γ«
tur convenienter dici : quia cum Ii. Virgo
qui sequuntur apprehensionem, quantum­
credatur omnino fuisse immunis a fomitis
vis subito insurgant, culpæ saltem veniali
inclinatione propter ejus sanctificationem
adseribil. El loquitur dum homo est sui
perfectam, non est pium ponere aliquam pug­
compos, non amens, non dormiens, etc.
num a carne fuisse in ea : cum. talis pugna
Hanc videntur tenuisse Durandus in 2, dist.
non sil nisi ex fomitis inclinatione.: nec ten­
21, quæst. 1, num. 9, Cajet, in præsentiarl.
tu'io, quæ est a carne, sine, peccato esse possit.
3, el infra quæst. 80, art. 3, PetrusÀèSoto
En quomodo perpetuus sit in adslruendo,
de institut. Sacerd.2 p. tilul. do peccat, distentationem carnis nunquam excusari to­
crim. lect. 8el multi eam tribuunt D.Tliom,
taliter a peccato. Et hæc est ratio, ob quam
Cujus mentem quamvis explicuerimus
Sancti Patres, et Theologi docent, non li­
num. 120 est tamen adhuc unns locus, qui « ·
cere nobis appetere sic tentari, quamvis sit
eget solutione, 3 p. quæst. 41, art. l.ubiI,n®
ex intentione ad resistendum.
reddens rationem cur Christus, qui passas
128. Respondetur ergo concedendo toest lentari ab externo hoste, non admisit
tam, quod ex verbis D. Thomæ potest de­
unquam lentari a carne, sic ait insolul.ad
duci : videlicet tentationem carnis non
3: Sicut Apostolus dicit Christus in omni­
contingere omnino absque culpa : et rursus
bus tentari voluit absque peccato: tentalio
in Christo Domino aut Deipara nullam
autem, qux est ab hoste, potest esse sine pec­
fuisse hujusmodi tentationem, aut ullum
cato. quia fit per solam exteriorem sugges­
motum circa objectum illicitum. Negamus
tionem. Tentalio autem, quæ est a carne, non
tamen inde sequi quod in nobis vel omnis
potest esse sine peccato : quia hujusmodi ten­
talis motus sit proprie tentalio carnis ; vel
talio fit per delectationem ct concupiscentiam
quod nullus insurgat sine peccato. Pro quo
et sicut Augustinus dicit, nonnullum pecca­
notant bene Montes, et Martin, quod tenta­
tum est, quando caro concupiscit adversus
lio est quoddam bellum,et quædam pugna,
spiritum. Et ideo Christus lentari coluit ab
atque ita postulat exerceri inter duos, quohoste, sed mm a carne. Ex quo loco in pri­
. ram quisque possit alteri vel cedere vel
mis habetur pro hac opinione, tentationem,
‘-.T repugnare : videlicet inter Dæmonem aut
quæ fit per aliquem motum sensitivi appe­
^■carnem motum illicitum excitantem ad
titus circa illicita (hæc enim sola est quæ
extorquendum voluntatis consensum, el
vocatur tentalio carnis, sive sit circa vene­
inter hominem ita advertentem et libere
rea, sive circa alia) nunquam fieri in nobis
procedentem, ut possit talem consensum
sine aliquo peccato. Quia idipsum quod est
concedere vel negare. Quare deficiente ex
surgere, et excitari in appetitu motum con­
parte rationis omni advertentia, sicut non
trarium spiritui et rationi, non caret ali­
valet prout sic ten talioni cedere, aut resis­
qua malitia. Quam doctrinam invenies re­
tere, ita non dicetur proprie tentari, quan­
petitam quæst. 11 de mal. art. 1 ad2et in
tumcunque motus carnis insurgant : ut
4, dist. 49, quæst. 15, ari. 3. quæsliunc. 1
cernitur in dormientibus, in quibus licet
ad 2, atque aliis locis. Habetur præterea,
similes motus insurgant, non dicimus per
quod si essent aliqui motus circa illicita a
eos tunc proprie lentari : non nisi quia
peccato excusabiles, tales motus possent poni
cum ratio sit sopita et ligata, atque im­
in Christo Domino, quia seclusa omni ma­
potens ad cedendum vel resistendum, non
litia, non orat unde ei repugnarent. Cum
est capax, ut tentalio vcl pugna sibi infe­
ergo sit constans D. Thomæ, el Theologo­
ratur.
rum sententia, nullum hujusmodi motum
Accedit quod, ut docet D. Thom. in 2,
in nullo extitisse, sequitur eos semper esse
disl. 21, quæst. 1, art. 1 de ratione tentapeccata, qualilercunque insurgant.
Ob

linnis esi, ut per eam sumatur experimen­
tum viriolis, vel defectibilitatis ejus, qui
lentatur : dum autem ratio nullo modo ad­
vertit motum oppetitus, nequit prædiclum
experimentum sumi, quia cum ipsa pro
tunc sit impotens tam ad cedendum lentationi, (piam ad resistendum, neque potest
so ostendere dcfcctuosam in primo, neque
fortem in secundo. Atque adeo per nul­
lum motum tunc contra eam insurgentem
proprio dicenda est lentari : quippe per
nullum exquiritur ab ea prædiclum expe­
rimentum.
Secundo nota, appetitum sensitivum
Christo Domino adeo fuisse subjectum ra­
tioni, ut sine istius advertentia et imperio
nullus in illo molus insurgeret. Hujusmodi
enim privilegium, quod Adamo in statu
innocentias fuit concessum, potiori jure
Christo Domino ab initio suæ conceptionis
debebatur. Nec denegandum videtur Vir­
gini Deiparae, cui ob perfectissimam sanc­
tificationem, et immunitatem a culpa, in
multis concessa est perfectio justitiæ ori­
ginalis, licet non status. Ex quo fit quod,
licet in nobis motus circa illicita, eo quod
possunt insurgere subito, et ante omnem
advertentium, sæpe non sint peccata,neque
habeant proprie loquendo rationem tentationis : at in Christo Domino et in Virgine
Deipara, si semel darentur, fierent cam
advertentia et libertate : et ideo neque va­
carent culpa, neque rationem lentationis
amitterent.
129. Ex his habetur solutio argumenti, solutio
et intelligent ia dottrinæ D. Thomæ inomni bus locis ubi asserit tentationem carnis
non esse absque peccato. Loquitur enim
non de omnibus motibus sensitivi appeti­
tus, sed de illis dumtaxat. qui fiunt cum
aliquali intellectus advertentia : quibus
proinde competit nomen et ratio tentationis. Præter quos dantur in nobis plures
alii surgentes sine libertate, el sine ulla
rationis advertentia : qui sicut non meren­
tur proprie nomen tentât ionis, ita neque
sunt formaliter peccata. Quando vero ex
hoc principio negat Christo Domino omnes
tales molus, supponit non potuisse dari in
illo sine advertentia et libertate, sicut pos­
sunt dari in nobis. El quia ubi sunl liberi,
semper sunt peccata, concludit non potuisse
ullatenus in ejus appetitu existere. Quo
proportionali modo philosophandum est
de Virgine Deipara.
Addunt aliqui, prædiclos motus ob aliam

à *

%

■ M

h7·.·

-

1

352
üi■> rationem non potuisse esse in Christo Dcneque in ejus purissima .Matre. Quia
videlicet licet dum necessario aut sine ulla
rationis advertentia insurgant, non sint
formaliter peccata : sum tamen adhuc tunc
offectus peccati originalis, a quo concupis­
centia emanavit. Quare in his qui ab omni
peccati labe immunes exi i terunt, non de­
bent admitti. An vero doctrina hujus addi­
tamenti,quæ pro Christo Domino necessario
esi concedenda.- pro Beata Virgine sufficiat,
aut sit ad mentem D. Thomæ, atque adeo
utilis ad ejus testimonia declaranda, non
examinamus: et ideo consulto noluimus
solutionem argumenti ad eam alligare.
Sed urgebis contra praedictam solutionem:
quia non videtur universaliter conceden­
dum, tent'.tionem carnis, etiam proprie
dictam, non posse esse absque peccato, λ am
si motus illicitus insurgat ratione adver­
tente et repugnante, non est ibi peccatum,
sed meritum et corona, ut docet Tridentinum ubi supra : et tamen ille motus habet
quidquid requisivimus, ut sit proprie carnis
tentatio : ergo, etc.
130. Respondetur ita esse, quod si ratio
efficaciter resistat motui carnis, non erit
proprie peccatum,sed potius materia exer­
cendae virtutis, id quod expresse docet D.
Thom. infra quæst. 80, art. 2 ad 3. Quare
illa ejus doctrina quod tentatio camis non
est sine peccato, intelligenda est quand i u
non adest totalis el efficax resistentia ratio­
nis, sed aliqua mora in resistendo : quæ
propter humanam fragilitatem, vel in prin­
cipio tentationis, vel dum continuatur,
saltem saepissime accidit. An vero semper?
subdubio est. Neque improbabilis pars affir­
mativa. In quam valde inclinat Cajeta nos
infra quæst. 80 ad art. 3. Cum enim appe­
titus sensitivus natus sit obedi re rationi
operando ad ejus imperium, et cohibendo
suos motus ad ejus resistentiam, signum
valde efficax est, prædiclam resistentiam
non esse totalem el efficacem, si advertente
ratione tales motus insurgant. Nam sicut
postquam semel surrexerint, ad effica­
cem resistentiam voluntatis sedantur, ut
experientia ostendit ; ita si prædicta resis­
tentia semper adfuisset, nequaquam su ere­
xissent.
Reston· Cæterum ut hæc doctrina secure sustineaprasettslur’ restringenda est ad eos tantum motus,
uocirma-qui sequuntur ex vi apprehensionis, ratio­
neque advertente : neque extendi debet ad
illos, qui causantur ex naturali alteratione,

DISP. X. DI B. III.

sive intellectus advertat, sivonon. El ratio
est : quia apprehensio sensitiva, nisi ab ali­
qua dispositione corporal i impediatur, sub­
ditur imperio rationis : non autem ipsa cor­
poralis dispositio. I nde in prioribus mo­
tibus signum sufficiens est per se loquendo,
quod vel ratio absoluto non resistit effica­
citer, si advertente illa insurgunt: aut si
eum ante advertentium surroxerini, ea ad­
vertente non sedantur. In posterioribus vero
non est id sufficiens signum, maxime com
alteratio corporalis est vehemens. Quia tunc
licet ratio quantum valet resistat, poterunt
insurgere el permanere, permanente alteratione.
131. Diximus .si advertente illa insurgunt,
etc. quia dum ratio nullo modo advertit,
etiam si motus proveniat ex apprehensione,
non habet proprie rationem tertiationis,
juxta dicta num. 128. Et ideo non contra­
dicit D. Thomæ, quod tunc insurgat sine
aliquo peccato. Sicut non contradicit ejus
doctrinae, quod etiam ratione advertente
insurgat, aut permaneat prædictus motus
sine aliqua malitia, quando causa est natu­
ralis dispositio, ut explicuimus num. 118,
sive in eo casu dicenda sit proprietentatio,
sive non. Diximus etiam per se loquendo,
etc. nam per accidens ex speciali Dei per­
missione aliquando continget Dæmonemila
vehementer excitare imaginationem alicujus objecti ·, ut non sit in potestate volunta­
tis apprehensionem illam alio trahere, ne­
que motum appetitus inde sequulum tota­
liter removere. Et hæc etiam lent.itiopoterit vacare omni culpa. Quem casum D.
Thom. in illa gcnerali doctrina noluit com­
prehendere.
Dices, ergo per se loquendo, et extra &
casum dispositionis naturalis, et inadver-R 1
tentiæ totalis, nemo pugnans contra tentationem, quæ est a carne, ita vincit, quin
simul vincatur, et saltem venialiter peccet:
hoc autem videtur inconveniens : sicut esset
asserere, viros apostolicos et perfectissimos
ut Paulum, Benedictum, Franciscum, etc.
qui adversos similes tentaliones haud se­
mel dimicarunt, non eas perfode vicisse.
Sequela vero patet : nam vel tentatio illa
advertente ratione de facto surrexit, vel
non? Si non surrexit, nulla est tentatio
neque locus pugnæ, si surrexit, hoc ipsum
fuit ex defectu resistentiae voluntatis, et
per consequens peccatum : quippe si illa
ab initio perfecte restitisset, nequaquam
tentationis motus snrrexisset.
132.

Respondetur, in hujusmodi pugna,
132. Reepondetur,
qua* dicitur tentalio a carne, et fit motibus
censualibus, vix posse militem omnino infolumemevadere, aut ita feliciter vincere,
quin detrimentum aliquod saltem leve sus­
tineat. Adeo enim hujusmodi tentaliones
glutinos.e sunt, nobisque connaturales, el
tanta est humana fragilitas circa earum
ri-siitentiam, quod raro voluntas faciat to­
tum quod in se est, ut neque ipsa neque
sensitivus appetitus in earum delectatione
vel leviter inimoretur. Aut forte id est
isaltexn naturæ viribus) moraliter impossi­
bile, quamvis melaphysice el absolute non
repugnet. El hac ralionecomrnuniter Patres
elTheologi docent, similes tentaliones præ
cæteris esse fugiendas, nullalenusque ex­
petendas, etiam sub spe, et occasione victo­
ria? : felicemque adversus hunc hostem
victoriam fuga et recessu esse patrandam,
nonpugna, et aggressione. Quia vix unquam
qui tentationem experitur, omnino imma­
culatus evadet : Salomone attestante Eccle^iiiiciast. 13, dum ait : Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea.
I
133. Ad inconveniens vcto (præterquam
!
quod nullum est concedere in similibus
i
viris aliqua peccata venialia ex humana
I
fragilitate, et appetitus subreptione, ob quæ
' etiam de illis verificeter, quod septies in die
cedit justus) respondetur in viris perfectis­
simis tentaliones, quæ sunt a carne, sæpe
evenire ex speciali Dei dispensatione per
.-Efcvehementissimam Dæmonis suggestionem
ς^excitantem appetitum sensitivum sine ulla
xi-eorum libertate, atque adeo sine aliquo
peccato juxta dicta num. præced. Possent
feliam perfecte vincere, quando tentatio
“ insurgeret ex dispositione corporis, cujus
causa libertati non subesset. Quia etiam
tunc resistentia (quantum ex voluntate est)
perfecta compatitur cura ipsa tentalione.
Atque ita stare poterit actualis pugna sine
. repercussione. Tandem id possent, quando
mollis appetitus surrexisset ante omnem
rationis advertenliam, et ubi primo adver­
teretur, slatim sine cunctatione aliqua ex­
pelleretur. Tunc quippe talis motus neque I
esset peccaminosus, dum surgeret, quia
deerat omnis advertentia ad libertatem re­
quisita. Neque ex advertentia superveniente
maliam contraheret : quia non coexisleret
illi, sed ad primum ejus esse per resislenliamvoluntatisexpelleretur. Quamvisenim
difficillimum sit, et in justis communibus
videatur moraliter impossibile, ut inter I
Salmant. Curs. theolog., tum. \1I.

353

primam advertentium illiciti motus, et ejus
suppressionem non intercedat.saltem brevis
aliqua morula ; pro qua cerificabitur, ra­
tionem non plene resistere molui illicito
ad vertentiæ suæ coexisterai, psseque proinde
talem motum utcunque peccatum : non
tamen id semper negandum erit viris per­
fectissimis maximis Dei auxiliis el gratia
præditis: quamvis et muItoties neque illis
hoc concedamus. Et ita stabit quod licet
sæpius in pugna adversus carnem, etiam
cum tandem vincunt, saltem leviter reper­
cutiantur; aliquoties tamen perfectissimam
et omnino felicem victoriam reportent.
134. Alia via posset verificari, viros sane-vincunt
lissimos hujusmodi hostem sine aliqua sui viaaliasine
laesione vincere : quia ubi primo sentiunt, reperrusI imaginationem tangi ab objecto illicito, sta­ sionetion quasi obviant illi, adeoque constanter
apprehensioni obsistunt, ut non sinant eam
appetitum ad se trahere, neque hunc in ali­
quem pravum motum surgere. Et haec erit
perfectissima victoria, licet raro contingens,
qua motus carnis supprimitur, antequam
existât. Quare dum diximus num. 110, ap­
prehensionem sensitivam trahere secum mo­
tum appetitus, inlelligendum est, nisi ratio
in eodem momento fortiter obsistat, et ap­
petitum comprimat. Alia argumenta, quæ
contra principalem assertionem possent efformari, ex dictis habent facilem solutio­
nem : et ita non est cur circa illa detinea­
mur.
135. Posset hic disputari, an sicut in ap-Nta' vo...
.
. r
.
·
·
luutas
petitu sensitivo dantur motus primo primi, ba beat
in quibus nulla est malitia neque libertas; etiam
motus
ita etiam in voluntate : vel potius omnes neces­
hujus actus quantumcunque subiti habeant sarios?
libertatem sufficientem ad culpam venia­
lem? Et licet non defuerit ex gravioribus
D. Thomæ discipulis, qui hoc posterius pro
viribus defenderit; primum tamen est com­
muniter receptum. Et convincitur facile per
ea, quæ dicta sunt a num. 111. Inde enim
constat, posse intellectum ita subito rapi
circa aliquod objectum, ut pro brevi dnralione solum in eo advertat rationem boni
physici, quæ nata est voluntatem ad se tra­
here sine ulla indifferentia, et sine adver­
tentia alieujus mali, inconvenientis, aut
incommodi, ex quo possit respui. Tunc
autem voluntas non cum indifferentia ad
utruniLibet, sed cum omnimoda determina­
tione ad unum, proindeque necessario ob­
jectum illud prosequotur. El ideo sive alias
sit moraliter pravum, sive honestum, nul­
lam sumet ab eo bonitatem aut malitiam.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

35 ί

Nequo adversas resolutionem hanc effornnbilur argumentum, quod ex doctrina
circa appetitum sensitivum in hoc dubio
tradita non habeat facilem solutionem.
Aniiwd· Advertendum esi tamen motus voluntatis
wnw. non posse a malitia excusari ex tot capiti­
bus, sicut motus appetitus sensitivi. Quia
neque corporalis dispositio, neque Dærnonis suggestio, neque alia causa extrinseca,
sed dumtaxat imperfectio et ligamen judicii
intellectus potest voluntatem immediate necessitare. De quo egimus torn, præced. in
tract.de voluntario disp. 2.dub. l.num. 13.
Diximus immediate, quia multæ sunt causæ,
quæ mediate concurrere possunt ad nocessitandam voluntatem, quatenus concurrunt
ad hoc. ut judicium rationis sit imperfec­
tum et ligatum : ut laesio imaginationis,
passio appetitus, Dæmonis suggestio, et hu­
jusmodi.

DUBIUM IV.

Qualis advertentia intellectus necessaria sit.
et sufficiat. ut motus appetitus sii pecca­
tum mortale?
. Ut motus sensitivi appetitus sit peccatum
veniale, suilicere diximus advertentiam
intellectus imperfectam, et semiplenam :
restat videndum, an eadem sufficiat, vel
major requiratur, ut ascendat ad gradum
mortalis : præsupposita semper malitia ob­
jecti, et materiæ gravitate : quippe nisi
objectum sit materia gravis, et sub mortali
prohibitum, quantavis deliberatione attin­
gatur, non communicabit motibus ad se
terminatis mortalem malitiam : ut patet in
iis, quæ sunt venialia ex genere, vel ex
materiæ parvitate.

§ I-

Quidam notatu digna promittuntur.
136. Ante omnia supponendum est, præ­
ter cognitionem illam intellectus subitam,
tuspqr- et omnino indeiiberatam, de qua diximus
«•Xie- num·
(quæ propter suam maximam
nainet imperfectionem, et totalem determinatioptcuain. ncm
unum non pOtest esse ratio alicujus
libertatis : ob idque in praesentiarum omit­
titur) distinguendam esse duplicem aliam,
quæ ad præsens conducit. Prima dicitur
semiplena, aut semideliberata : quia licet ad­
vertat in objecto aliquid indifferentia?, ra­
tione cujus non proponit illud voluntati

Adver­
tentia
intellcc-

cum omnimoda determinatione, ut illud
amplectatur; sed cum aliquali indifferentia,
ut possit promiscuo appetere, vel respuere;
non tamen hæc indifferentia plene cognos­
citur, neque firmo judicio tenetur : sed po­
tius valde debiliter, et tenui quadam ac
voluti transeunto luce, quæ non elicit judi­
cium attentum et sibi constans, sed debile
el infirmum. Adeum modum quosemiebrii,
et semidormiuntes non plene discernunt
quæ judicant, neque salis capiunt se ipsos
in his, quæ apprehendunt. Alia dicitur
plene deliberata, quia firmo et pleno judicio
:
discernit ea, quæ diximus : sicut discçrnunt
'·
vigilantes, et sui compotes, cum non sunt
i
alio distracti. Quo exemplo utuntur com­
muniter Doclores ad distinguendum inter
prædictas cognitiones.
Potest etiam assignari aliud discrimen, tra­
vel assignatum magis explicari. Nam in
'
cognitione plene deliberata qui deliberat,
licet de veritate objecti a se cogniti sæpe*·*
dubitet, ut statim declarabitur : at non dubitat de proprio actu, sed manet omnino
certus, quod tale objectum, ejusqueindiffe­
rentiam cognoverit. Sive quia simul cum
prædicta cognitione detur alia formaliler
reflexa, qua intellectus de suo actu certificatur, ut sæpe contingit. Sive quia quælibet
cognitio directa plene deliberata includit
quamdam victualem reflexionem supra se
ipsam sufficientem generare prædiclam cer­
titudinem. Hæc autem certitudo deficit in
cognitione semiplene tantum deliberata,
supra quam, dum adest, nullo modo cog­
noscens reflectitur, neque deprehendit se
ipsum, aut attendit quid agat, usque dum
postea per cognitionem plene deliberatam
advertit se non plene advertisse; sed veluti
per transennam et obiter aliquid illius ob­
jecti percepisse.
137. Ex quo fit (et est secundo observandum» cognitionem in præsenti non diciLe^
plene deliberatam ratione alicujus formalis
discursus deducentis unum ex alio, qui solet
esse nobis familiaris, cum plene adverti­
mus : neque propter aliquam formalem
consultationem, aut inquisitionem (quamvis
ipsum deliberationis nomen ab bis videatur
desumptum) sicut neque semiplene deliberata
dicitur præcise ex defectu discursus, aut
deliberationis formaiis. Sed dicitur plene
deliberata ex eo quod firmo el sano judicio
perspicit merita objecti, et ejus indifferen­
tiam. Quod multoties fit cum formali dis­
cursu, et tunc dicitur deliberatio formalis.

DISP. X. DUB, IV.

Sæpe vero sine discursu ea quæ diximus
unusimplici intuitu intellectui repræsenlaiitur sufficienti luce, ut ab eo attente el
sine obstaculo percipiantur et judicentur.
Et hæcdici consuevit deliberatio el discur­
sas victualis, quia requivalct quantum ad
affectum deliberationi formali. Dicetur au­
tem semiplene deliberata illa cognitio, cui
prælicta firmitas judicii et attentio defue­
rit; etiam si aliquis imperfectus discursus
ibi admisceatur. Quare nomon deliberatio­
nis in præsenti sumitur, prout abstrahit a
formali el virtuali. Frequenter tamen in
reliquo hujus operis quamlibet delibera­
tionem, quæ fit cum plena advertentia ad
indifferentiam objecti, sive adsit discur­
sus, sive non, appellabimus deliberationem
formalem: pro eodem omnino sumendo
dtlibcrationem, atque advertentiam merito­
rum objecti. Ad distinctionem alterius deli­
berationis virtualisvel interprelativæ, quæ
non dicit advertentiam formalem; sed po­
tius ejus carent iam cum obligatione et fa­
cultate libera ad advertendum : ratione
cujusprædicta carentia advertentia? efficitur
voluntaria, ct peccaminosa ; nuncupalurqw advertent ia interpretation, de qua dice­
mus § 3.
■::ni 138. Sed ut hæc melius capiantur, et
quædam objectio hic fieri solita maneat obi1er soluta, nota tertio, dupliciter posse ali—
pi quod judicium dici imperfectum et infirmum.
Velex parte objecti: quia intellectus non
satis illud penetrat, neque attingit propriam
rationem connexionis praedicati cum sub­
jecto; sed solum motiva ad dubitandum:
et ideo non fert judicium certum de tali
connexione ; sed dubium aut formidolosum:
quamvis sibi sit certus, et clare videat se
eo modo nempe sub dubio et formidine de
tali objecto judicare. Vel potest dici infirmum
ex parte principii : quia ipse intellectus non
salis se in judicando deprehendit, neque
suum judicium plene agnoscit : eo quod non
firmat attentionem in illo: sive hoc pro­
veniat ex eo quod homo non est sufficien­
ter sui compos, neque usus rationis ex toto
solutus : ut in semiebrio, et in semidormiente: sive quia est alio distractus. Cum
enim virtus intellectus finita sit, necesse
est, ut ex magna attentione circa unum
objectum minuatur et infirmetur attenlio
circa alia : juxta illud, pluribus intentus mi­
nor est ad singula sensus. Addit bene
Cariei, quod cum operatio nostri intellectus
pro hoc statu omnino a phantasmatibus

355

dependeat, et horum usus possit esse im­
perfectus, vel propter aliquam malam dis­
positionem organi, vel propter defectum
temporis, vel etiam propter ipsorum phan­
tasmatum confusionem et obscuritatem,
necesse est, ut propter easdem causas judi­
cium intellectus possit esse ex parte prin­
cipii imperfectum, debile, ct infirmum.
Quod autem hujusmodi defectus, nempe
ex parte objecti, et ex parte principii, sint
distincti, ex eo constat, quia bene stat cogni­
tionem esse plenissime deliberatam, et ni­
hilominus non ferri de objecto judicium
firmum et certum, sed dubium, et formido­
losum : ut cum post longam consultationem
et discursum non invenitur immediata ratio
connexionis prædicati cum subjecto; sed
concluditur ita esse per aliquod medium
contingens : aut fortasse solum apparent
ex vi talis discursus rationes et motiva ad
dubitandum : et ideo manet adhuc intellec­
tus anceps et indeterminatus, utra sit pars
vera. E contra voro circa veritatem claris­
simam et certissimam, de qua nulli plene
sui compoti possit oriri dubitatio, sæpe ju­
dicium intellectus est inattentum, debile,
et infirmum : eo quod non consulit, neque
apud se deliberat de tali judicio ; sed fertur
sino attentione in id. quod imaginatio ap­
prehendit. Ex his ergo sola posterior infir­
mitas judicii tollit plenam deliberationem,
et constituit semiplenam. Quia deliberare,
vel non deliberare, aut deliberare magis
vel minus, plene, vel semiplene, sunt con­
ditiones tenentes se ex parte principii cog­
noscentis, et non ex parte rei cognilæ.
139. Denique observa, quod sive cognitio Mnliisit plene deliberata, sive tantum semiplene, potest terminari ad objectum vel^fawusecundum esse physicum dumtaxat, nonium^r’
attingendo ullo modo malitiam neque prohibitionem : ul cum talis prohibitio et ma­
litia invincibiliter ignorantur, vel ita na­
turali oblivione teguntur, ut nulla earum
mentio, vel suspicio, occurrat. Vel potest
terminari ad illud, etiam secundum esse
morale, attingendo simul malitiam, aut
prohibitionem. Quæ adhuc possunt multi­
pliciter cognosci : videlicet aut solum in
communi, ut cum cognoscitur objectum
esse malum, sed ignoratur quantitas mali­
tiæ, nimirum an sit mortalis vel venialis.
Aut in particulari, ut cum cognoscitur de­
terminate peccati species, vel saltem præ­
dicta quantitas. Rursus cujuslibet istorum
potest haberi vel notitia certa, aut proba-

DISP. X. DL'B. IV.

bilis: vel solum dubium, scrupulus, aut
suspicio. Potestque talis notitia, suspicio,
aut dubium haberi de objecto pewaminoso
in se ipso: ut cum quis sciens et prudens
exercet actum secundum se prohibitum.
Vel tantum in sua causa : ut eum se appli­
cat ad actum, quem scit esse causam alte­
rius prohibiti. De quo diximus aliqua supra
disp. 5, dub. 6.
Igitur dum in præsenti dubio interroga­
mus, qualis advertentia intellectus necessa­
ria sit et sufficit, ut motus appetitus sit
peccatum mortale, supposita malitia objecti
et materia* gravitate? Hæc omnia inquiri­
mus, nimirum an requiratur advertentia
plene deliberata, vel sufficiat semiplena ?.ln
sufficiat advertentia entitatis objecti, vel de­
beat quoque adverti malitia et prohibitio,
sb·· in communi, sive in particulari : certo,
ecl probabiliter, sub dubio, aut suspicione?
• t an talis notitia debeat esse de objecto, mali­
tia, aut prohibitione in se ipsis; vel sufficit in
sua causa ?

§Π.
Assertio prior et communis.

U4

r ·.'

i ·i
• ♦

110. Dicendum est primo, nullum motum
appetitus pertingere posse ad gradum pec­
cati mortalis, nisi ex parte intellectus detur
plena advertentia et plena deliberatio res­
pectu talis motus : et ideo quoties adver­
tentia fuerit tantum semiplena etiam si
materia gravissima sit, prædictus motus
non transcendet malitiam peccati venialis.
Hæc assertio est communis inter Theolo­
gos, et eam docet D. Thom. art. 10 hujus
quæst. ubi ob defectum plenæ deliberationis
excludit a ratione peccati mortalis aliquos
motus infidelitatis. Quod si hujusmodi
motus exislentes in superiori parte animæ,
versantesque circa gravissimum objectum,
propter prædictum defectum a culpa mor­
tali excluduntur, poliori titulo excludi de­
bent motus inferiores, remotioresque a
ratione, uti sunt motus sensitivi appetitus.
Clarius tradit prædictam assertionem infra
qutest. 88,art. 2, ibi : Cant inç/it,quodaliquod
peccatum, quod ex suo genere est mortale, sit
veniale propter hoc quod actus est imperfec;bu: 7US’
nou deliberatus a ratione. Et art.
G: Potest id, quod est ex genere mortale, esse
veniale propter imperfectionem actus: quia
non perfecte pertingit ad rationem actus mo­
ralis, cum non sit deliberatus, etc. Nomino
autem deliberationis utrobique intelligit ad-

357

verlentiam plenam : quia ibi est tantum
tumcumque objectum sit pravum, non
requisita ad mortale debeat esse semper suihrut
semiplena, aclus potius dicitur absolute el
transcendent malitiam venialem.
deliberatio formalis, hoc est, cum actuali etvertentia
.,
simpliciter indeliberutus : et sub isto no­
Confirmatur, nam peccatum mortale est I positiva objecti advertentia : vel sufficiat interprrmine comprehendit inultoties D. Thom.
Di»
?
Lilis
conditionis, ut propter illud damnetur I aliquando interpretativa. Dicitur autem de- fatfva
bI,va
omnes actus, quibus deest plena adverten­
in perpetuum totus homo, atque adeo opor­
liberatio interpretat iva, curn homo potest et
tia, sive sint omnino subiti; sive habeant
tet, ul non nisi a toto hornine committatur. I tenetur deliberare circa aliquid, et non de­
aliquid deliberationis imperfectio elsecun­
Non potest autem dici lotum hominem
liberat : ita quod hujusmodi non deliberare
dum quid, quam dub. præcedenti diximus
committere illud, quod plene non advertit :
sit illi voluntarium.
requiri ad peccatum veniale.
quippe deficiente plena advertentia, deficit
143. In hac difficultate aliqui absolute
Ejusdem sentenliæ sunt Alensis 2, p.
i
respondent^ sufficere deliberationem inter- PX'"
majorct principalis pars facultatis operaquæst. 108. D. Ilonaventura in 2, dist. 29,
tivæhominis, quæ est facultas rationalis et
prolativam, nec requiri formalem. Quorum
Enriquez, quodlib. 6, quæst. 32, Adrianus^ j
deliberativa : igitur quidquid hoc modo ab
ratio est, quia ex parte voluntatis consensus
.quoiib. 7, Gerson, alphabet. 30, liti.
homine fit, nequit habere rationem peccati
interprelativus æquivalet formali : ct ubi
D. Antoninus 2 p. tract. 5, c. I,§5, An<S I
mortalis.
datur ille,non requiritur iste ad peccandum:
gestus, c. 6 moral., Almainus tract. 3,c.2l,·'^
ergosimililerex parte intellectus deliberatio
Sylvester verbo delectatio quæst. I, parte I, sck hi·*1 Dices : non requiritur quod totus homo
peccet ad hoc ut totus damnetur; sed su Hi—
interpretativa æquivalebit formali: el exisPetrus Solus 1, de instil, sacerd. lect. 9,
cit,quod peccet sola voluntas : nam propter
lente illa, ista superfluit. Accedit, quoniam
quos el alios referunt et sequuntur exposivoluntatem damnatur totus homo : ergo
D. Thom. supra quæst. 6, art. 3 ad 3,eodem d τι,.κη.
teres D. Thom. hoc loco : ubi Greg. Marti-y‘y< I
nulla est vis hujus confirmationis. Respon­
modo requirit ad rationem voluntarii actum
nez super ari. 8, parte 2, sub. 1, Vasqnez^ I
detur negando consequentiam, et etiam
voluntatis, atque actum intellectus : et de
disp. 107, cap. 3 et 4, Araujo art. 10, dub. Afcc I
pûtes! negari antecedens quoad primam
utroque dicit non requiri quod detur de
1, Montesinos disp. 7, quæst. 1, Medi na art. ηί; ■
partem : quia cum dicimus, peccatum mor­
facto, sed quod homo possit et teneatur ha­
G, docum. 4, Conradus eodem art., Alvarez1,//'
tale debere committi a toto homine, non
bere illum : in quo consistit actus, quem
disp. I ll, Cajetenus in sum. verbo Delec­
est sensus, debere hominem incumbere in
vocamus interpretativum.
tatio. Victoria in relect. de puero perve­
illud per omnes suas potentias ; sed debere
Alii vero absolute hoc negant, quia se-secnnü.<
niente ad usum rationis. Thom. Sanchez
committi plena et totali voluntate. Cum
clusa omni advertentia intellectus formali
lib. 1 sum. cap. 1, et cap. 16, et alii quam
enim voluntas sit appetitus totius, et penes
et positiva, non est quo pacto voluntas
plurimi.
·
·
quam totum dominium residet, quidquid
possit affici erga objectum sibi ignotum:
Probatur ex divisione motuum appetitus
fit plena et totali voluntate, propriissime
aut quomodo in illud consentiat. Imo non
a Theologis communiter recepta, cujus num.
dicitur fieri a toto homine. Secus autem
est in quo fundetur consensus interpreta108 meminimus, videlicet in motus primo
quod fit voluntate tantum semiplena.Plena
livus : qui saltem necessarius est ad peccan­
primos, idest. qui antecedunt omnem deli­
autem voluntas non est nisi cum plena ad­
dum. Ergo indispensabiliter requiritur præberationem etiam imperfectam : et secundo
vertentia : unde quidquid sine ista fit, non
dicta advertentia expressa et formalis. Ad
primos, qui fiunt cum deliberatione semi­
dicitur proprie a loto homine fieri.
hæc: deliberatio interpretativa nihil ponit
plena et imperfecta : et plene liberos, qui
τού 112. Probatur tertio : nam per quodlibet
in deliberante, nisi fundamentum ad in­
fiunt cum plena deliberatione. Ex quibus
l·/ peccatum mortaie aufert homo a Deo ratioterpretationem, ipsa vero formaliter ac­
primo primi nullo modo attingunt rationem
>·■'·· nem finis ultimi, et constituit illam in
cepta manet in intellectu ejus, qui ita
peccati : secundo primi vero non attingunt
bonocreaturæ : quatenus hujusmodi bonum
interpretatur : ergo nihil conducit ad hoc.
rationem mortalis, sed tantum venialis :
diligit apprelialive super omnia : sed talis
ut ille, qui sic dicitur deliberare, peccet vel
qui autem sunt plene liberi, isti dumtaxat
appretiatio haberi nequit ex vi solius deli­
non peccet.
culpæ mortalis damnantur. Ex hac igitur
berationis imperfectae : ergo ad omne pec­
144. Sed distinctione opus est. Possumus Deck·
satis vulgari et recepta divisione convin­
rulur
catum
morlale
requiritur
deliberatio
per
­
enim loqui vel de loto processu intellectus, veritas
citur clare nostra conclusio.
fecta. Major constat : et minor probatur,
ex quo incipit cogitare, quousque perveniat
111. Denique probatur, nam cum libertas^
quia dum homo imperfecte deliberat, fere
ad tale, vel tale objectum peccaminosum, ubi netu,
sit de ratione peccati, et moralitatis funda- o
nihili appretiat, quantum est ex vi illius
ejus operatio sistat, omninoque interrum­
mentum, gradus malitiæ moralis in uno-^1*
deliberationis, quidquid tunc sibi occurrit :
patur: vel de sola advertentia, quæ est ad
quoque peccato attendi debet secundum gra­
ipsa quippe deliberationis imperfectio, et
hujusmodi objectum in se ipso, et quæ sup­
dum libertatis : atque adeo quod non fuerit
ponit in illo processu alia objecta jam cog­
mentis distractio tollit, ne figatur ibi vis
liberum simpliciter, se tantum secundumΓ:,. 7
appretiativa : sicut cum ratio per somnium,
nita. Loquendo primo modo necessaria est
quid, neque etiam erit peccatum simpli­
saltem in principio processus deliberatio
vel ebrietatem est ligata, in nulla appreciter. uti est omne mortale; sed solum se­
positiva et formalis. Tum quia, ut disp. 5,
tiatione a cordato habetur, quidquid ibi
cundum quid, sicut est veniale : constat
dub. 2 el latius in tract, de voluntario disp.
concipit. ll ergo adsit tanta alicujus rei
autem motus semidei i hera tos secundum
appretiatio, quæ possit dici super omnia,
4, dub. 1, ostendimus, omne voluntarium
quid tantum et imperfecte esse : eo quod
indirectum seu interpretativum supponit
adesse debet plena ejus cognitio et delibe­
quantitas libertatis sequitur quantitatem
necessario aliquod directum et formale,
ratio.
deliberationis : igitur tales motus, quansupra quod fundetur, seu ex quo origineSed inquires, an hæc plena deliberatio
lumcumqne

H?

I

·

358

DE VITIIS, ET PECCATIS.

tur, el in cujus virtute contineatur : et ! vertentiam formalem respectu cujuscumpropterva defendimus ibi cum D. Thoma
que obligationis, sed advertentiam respectu
repugnare adhuc metaphysice puram omis­
obligationis hujus vel illius actus in se
sionem voluntariam, idest, quæ non causeipso; præsupponendosemper advertentiam
far ex aliquo actu libero, formali, et
eorumdem, etiam quoad obligationem in
expresso; constat auiem voluntarium for­
sua causa, idest, in illo quod fuit causa
male et directum requirere advertentiam
ignorantiae, vel advertenti®. Nemo enim
formalem, cum voluntas non possit forma- , ita ignoranter nut inadvertenter peccat, ut
liter moveri nisi in illud quod intellectus
non prius cognoverit se posse, et teneri
formaliter cognoscit : igitur nisi procédât
prædictam ignorantiam velinadvertentiam
aliqua formalis advertentia, nequit habere t excludere : virtute cujus cognitionis igno­
locum voluntarium, quod dicitur interpre­
rantia vel inadvertentia subsequens cen­
taturum.
setur voluntaria, et acceptata est a vo­
Tum etiam quia voluntarium interpretaluntate nolente illam repellere. Quod si
livum prereqnirit potentiam, et obligatio­
ponamus eorum omnium, quæ diximus,
nem : nulli enim imputatur ut voluntaria j nullam adfuisse formalem advertentiam.
omissio actus, quem libere elicere non po­
ignorantia aut inadvertentia ibi reperta erit
test, aut ad quem nulla lege tenetur : sed i invincibilis : quia non fuit in libera potes­
dum intellectus nullam habet formalem
tate hominis illam deponere : cumhæcipsa
advertentiam. non vocificatur, aut quod
potestas, ut diximus, includat advertenpossit libere advertere, aut quod ad id te­
liam formalem : et ita totaliter excusabit a
neatur; ergo inadvertentia ibi reperta
culpa.
non potest esse voluntaria, atque adeo
Cæterum loquendo posteriori modo, et
neque dici advertentia interpretativa. Major
de advertentia hujus vel illius determinati
et consequentia constant. Prima vero pars
objecti, habet locum quod dicitur de deli­
• minoris suadetur ex doctrina dubii præce- ‘ beratione interpretative. Nam postquam se­
dentis, ubi num. 113. diximus quomodo, ■ mel intellectus habuit circa aliquod objec­
priusquam intellectus actu et formalitér, J tum advertentiam plenam, per hanc ipsam
non habet potentiam expeditam ad adver­
advertentiam potest suflicienter se movere
tendum libere: eo quod facultas ad quodaddeliberandum circaalia, potestqueadesse
cumque libere agendum includit actualem
et cognosci obligatio ad sic deliberandum:
advertentiam alicujus quod sit ratio ulte­
quare si non deliberet, et ex hoc omittat,
rius procedendi et se movendi : et ideo
vel committat aliquid contra præceptum,
prima advertentia, ex qua intellectus dis­
totum est illi voluntarium virtute prioris
currere incipit, tribuitur specialiter authori
advertentiæ. Et illa voluntaria omissio de­
nature : quia non subest nostra libertati;
liberationis potest dici deliberatio interpre­
sed est totius libertatis origo, ut explicui­
tat ira: quia tunc homo ita se habet non
mus num. cit. Seclusa igitur a toto processu
deliberans circa prædictum objectum, et
intellectus omni formali advertentia, non
circa precept i adimpletionem (ex qua deli­
est quomodo verificetur illum posse libere
beratione idem præceptum adimplendum
advertere. Secunda autem pars sic proba­
erat) ac si deliberando ipsum vellet fran­
tur. Nam obligatio penitus non cognita
gere.
non ligat voluntatem, sed se habet respectu
146. Per quæ patet ad rationes dubitandi soin»
illius quasi non esset : atqui seclusa omni
utrinque adductas. Nam ad primam dici-rft I
advertentia formali, obligatio ad delibe­
mus, consensum interpretativum sufficient*
randum penitus non cognoscitur: igitur
tem ad peccatum nunquam reperiri nisi in
censenda est pro nulla quantum ad effectum
virtute alicujus consensus formalis coexisobligandi.
tentis, vel præexistentis : et ideo saltem in
Objectio. 145. Dices hinc fieri, nunquam homi­
toto processu operationis, et circa aliquod
nem peccare ex ignorantia, aut inadver­
objectum semper debet consensus formalis
tentia : quia quoties sic peccat, non advertit
voluntatis haberi, ut sit locus consensui
obligationem, conira quam peccat, conseinterpretativo sufficienti ad peccatum. EoEno- quens est falsum, ergo. Respondetur no­
demque proportionali modo philosophamur
dator. gandosequelam : nam peccata quæ dicun­
circa deliberationem intellectus, juxta doc­
tur eæ ignorant ia vel inadvertentia non exclu­
trinam D. Thomæ in luco allegato, cujus
dunt a toto processu intellectus omnem admentem ibi nos aperuimus. Et licet admit­
teremus
,

DISP. X. DUB. IV.

teremus posse reperiri in voluntate consen­
sum interpretativum sino ullo consensu
formali, adhuc non deberet admitti deli­
beratio interpretativa, omni formali seclu­
sa, su fliciens ad peccatum. Nam authorum,
quiadslruunt puram omissionem volunta­
riam, fere cuncti hoc posterius negant ; et
illud prius ingenue fatentur : facilius enim
concipitur, quod voluntati imputetur con­
sensus in objectum sibi presentation, dum
illud non respuit, cum ad id teneatur ;
quam quod imputetur eidem ut voluntaria
omissio deliberationis circa illud , cujus,
aut obligationis deliberandi nulla mentio
occurrit.
Quod autem dicitur deliberationem inlerpretativam æquivalere formali quantum
ad peccandi effectum, verum est supposito
fundamento interpretationis ; in quo clau­
ditur alia formalis deliberatio. Nam præ­
dicta æquivalentia non convenit delibera­
tioni interpretativæ formaliter et secundum
se: quo pacto potius est in interpretante,
quam in deliberante, sed ratione prædicti
fundamenti : et ideo ad hujusmodi funda­
mentum debet semper pro toto hoc negotio
fieri recursus.
147. Ratio pro secunda parte probat nos­
tram resolutionem, videlicet requiri in toto
processu operationis aliquam formalem ad­
vertentium, ut voluntas peccet, possimusque
interpretari ejus consensum in objectum
peccaminosum. Non tamen convincit, talem
advertentiam deberc esse circa quodeumque
objectum, circa quod peccatur. Quia posita
advertentia et consensu formali circa unum,
adest jam fundamentum, ut interpretetur
voluntatem consentire in aliud virtualiter
in primo contentum ; quamvis non sit ex­
presse cognitum. Sicut cum aliquis vult
causam, cordate interpretamur velle effec­
tum perse connexum cum ipsa causa: ipsæqueeognitio et volitio formales talis causæ
sunt cognitio et volitio victuales sui effectus.
Ad illud quod additur, respondetur, pro­
dictum fundamentum involvens formalem
advertentiam circa unum objectum, non
modo efficere, quod interpretemur consen­
sum circa aliud : sed quod independenter a
nostra interpretatione detur re ipsa talis
consensus; licet non formaliter, bene tamen
virtualiter : et hoc quod re ipsa agitur ibi
virtualiter, interpretamur nos, ac si fieret
formaliter. Unde ratio culpæ et peccati non
innititur nostro interpretationi, sed præ­
dictæ virlualitati : deservit tamen illa, ut
hæc cognoscatur.

359

§ in.
Expeditur secunda pars dubii.

148. Alia pars dubii petit explicemus,
quid debeat in objecto vel actu peccaminoso
deliberate cognosci, ut motus appetitus im­
putetur ad mortale: videlicet an sufficiat
cognoscere entitatem physicam, vel debeat
semper formaliter animadverti malitia mo­
ralis, et prohibitio legis. Qua in re divisi
sunt authores etiam Thomistæ, credimus
tamen eorum dissidium magna ex parte
pertinere ad rnodum loquendi. Pro quo et
pro veritate sit secunda conclusio. Non suf-&rnnda
ficit ad rationem peccati mortalis, quod c<sfo.tt*
intellectus expresse et deliberate cognoscat
entitatem, aut delectabilitatem physicam
objecti, vel actus peccaminosi ; nisi etiam
aliqua actualis et expressa advertentia ma­
litiæ moralis, vel ejus periculi certa, vel
probabilis, aut saltem sub dubio, scrupulo,
vel suspicione occurrat : et ideo ubi in toto
processu intellectus vel in aliqua ejus parte
nulla mentio malitiæ occurreret, motus
appetitus ibi repertus non esset moraliter
peccaminosus. Diximus ubi in toto processu
intellectus vel in ali(]ua ejus parte, etc. prop­
ter illa quæ de advertentia interpretativa §
procedenti observavimus : quæ doctrina
non modo intel ligenda est de advertentia
circa entitatem physicam ; sed etiam circa
malitiam moralem. Huie assertioni subs­
cribunt Sylvester, Conradus, Victoria, Cu-^'^·
riel, Alvarez, Vasquez, Sanchez, et alii Victor.
Theologi ex his, quos pro procedenti ad- Alvar,
duximus. Neque re ipsa dissentire credimus, Martinez, Araujo, et Montesinos, qui Martin,
in modo loquendi videntur oppositum iU&Montest
ri : ut infra magis declarabitur.
Probatur primo ex D. Thoma art. 6Probatio
hujus quæst. ubi docet delectationem ap-ρ.·η'οιη.
petitus tunc solum pervenire ad culpam
mortalem, cum aliquis postquam delibera­
vit, quod motus passionis insurgens est inor­
dinatus, nihilominus circa ipsum immoratur.
Et quæst. 15 de verit. art 4 ad 10, expresse
dicit, nunquam dari consensum etiam interpretativum sufficientem ad peccatum
mortale, nisi ratio perpendat de delecta­
tione insurgente, et de nocumento conse­
quenti : utpote cum percipit homo se totali­
ter per hujusmodi delectationem in peccatum
inclinari, c! in pr.Teeps ruere, etc. Ergo ex
mente Ang. Doctoris necessaria est ad pec­
catum mortale deliberatio circa inordina-

360

tionein et malitiam, atque adeo non suffi­
volitum nisi ut cognitum : dum autem in­
ciet advertentia quantumvis plena solius
tellectus nullo modo advertit ad objecti
physica? entitatis, aut dcdeclabilitatis.
malitiam, hæc ratio omnino se habet quasi
i
i.-rttih' i 19. Ratione nititur probare hanc sennon cognita : ergo objectum nullatenus influit in actum ratione illius, sed ratione
ηιιΛ tentiam Curiel in hunc modum. Major ad­
solius physica» entitatis.
vertentia requiritur ad peccatum mortale,
Confirmatur : ubi intellectus invineibi- rnk» ·'
quam ad solum veni ale: sed ad istud sufficit
liter ignoraret malitiam objecti, talis maet requiritur advertentia circa entitatem
litia nullatenus influeret in actum, neque
physicam actus vel objecti : ergo ad illud
iste per ordinem ad illam efficeretur pecnecessaria erit advertentia prohibitionis
caminosus , quia ignorantia invincibilis
I
seu malitiæ moralis.
totaliter a peccato excusat : sed ubi intel­
Hæc tamen ratio non omnino placet. Tum
lectus nullo modo advertit malitiam, ita se
quia etsi utraque advertentia essel circa so­
habet quantum ad effectum,dequo agimus.
|
lam entitatem physicam, adhuc una posset
ac si invincibiliter eam ignoraret: ergo,
I
esse major altera : ut si illa esset plene de­
etc. Minor suadetur (major enim est pers­
liberata, et ista solum semiplene: igitur
picua) nam discrimen quod assignari pos­
maneret adhuc sufficiens distinctivum ex
set inter ignorantiam et i nad ver tentiam
j
parte advertentia» inter peccatum mortale
solum consistit penes hoc, quod ignorantia
I
et veniale. Tum etiam quia verius est (ut
aufert etiam notitiam habitualem, quam
ex dicendis constabit) ad utrumque pecca­
J
tu».·. requiri advertenliam aliquam malitiæ t tamen inadvertentia potest relinquere:
utraque vero tollit advertenliam et notitiam
objecti; et non solius entitatis physica», licet
actualem. Hujusmodi autem discrimen nul­
ad mortale requiratur advertentia plena, et
lum esse quoad præsens ex eo constat, quia
’
ad veniale sufficiat semiplena : ergo ex dis­
scientia vel notitia præcise habitualis nisi
crimine inter prædicta peccata non potest
inactum prorumpat, non magis conducit
haberi efficax ratio ad probandum necessi1
talem advertentia? circa malitiam pro pec- ! ad bonitatem vel malitiam voluntatis, quam
I
cato mortali, quæ non convincat id ipsum, I si omnino non esset. Sicut enim voluntas
habilibus non meretur aut demeretur, sed
proportione servata, pro veniali. Quare
solis actibus : ita intellectus præciseratione
licet hoc dubium specialiter pro peccato
scientia» habitualis nihil influit in volan-.
mortali instituatur, et doctrina prioris as­
sertionis ad illud determinetur ; ratio ta­
tatem, quo causet in ea bonitatem vel ma­
men hujus secundæ universalis esse debet
litiam : sed lotus iste influxus fieri debet
proutroque peccato, et ex principiis utrique
media advertentia, et notitia actuali : atque
adeo ubi talis notitia defuerit, sive per igno­
communibus desumi : servata proportione,
et disparitate deliberationis plena», aut se­
rantiam, sive per inadvertentiam defectus
miplena».
contingat,nequit reperiri prædictus influxus.
151. Confirmatur secundo: dum nullaS»&
Legitima
150- Probatur ergo conclusio alia via.
probatio Qu,a u^j intellectus nullo modo advertit
occurrit mentio moralitatis,sed sola entitas
ratione, malitiam objecti, sed solam entitatem phy­ ' physica actu cognoscitur, omnino est per
sicam, tale objectum non influit in actum . accidens respectu talis cognitionis, quod
objectum alias habeat vel non habeat mali­
in quantum est malum moraliter. sed præ­
tiam sibi adjunctam, sicut quod habeat vel
cise in quantum est quoddam ens physi­
non habeat adjunctam bonitatem : omninocum : ergo solum potest communicare illi
speciem actus physici, non vero speciem 1 que ejusdem rationis erit illa cognitio in
malitiæ moralis ; ut igitur etiam hanc pos­ . uno casu, atque in alio : sicut omnino idem
in utroque apprehendit : ergo sicut cum
teriorem communicet, necessarium est,
quod intellectus non solum entitatem phy­ I objectum habens alias adjunctam bonitatem
sicam objecti ; sed etiam malitiam objecti- i cognoscitur præcise quoad entitatem physi­
vam animadvertat.
cam, nihil moralitatis in actum influit, eo
Utraque consequentia est nota, et etiam ■ quod hæc non attingitur a tali cognitione :
videtur notum antecedens: Quia objectum i ita dicendum est, quando objectum cognipeccaminosum non influit in actum volun­ ; tum præcise quoad eamdem entitatem.
tatis, nisi secundum illam rationem, se­
habuerit alias adjunctam malitiam : quia
cundum quam ab intellectu cognoscitur , et
non minus hæc exit tunc cognitionis latitu­
eidem voluntati proponitur: quippe objec­
dinem.
tum non influit nisi ut volitum, neque est I
Dices primo, ipsam advertentiam for- I*·
malem

DISP. X, DUB. IV.

nialem entitatis physic® esse advertenliam
victualem mililiæ moralis : quia elenii qui
cognoscit formaliter aliquam causam, cognoscit in ea virtualiter ejus effectum : itaforlualilor advertit entitatem objecti, aut actus
mali, virtualiter cognoscit malitiam conten­
tam sicut in causa in eadem enti tale. Suffi­
cit anlvin virtuoliscognit.io malit i® objecti,
nt refundat malitiam formalem in actum.
tot·
152. Sed contra hoc est primo, quia en­
cusr.
filas physica præcise ut sic (quo pacto dum- taxat supponimus cognosci expresse et formaliterjnonest per secausamalitiæ moralis
(licet possit dici ejus causa, vel fundamen­
tum, in quantum est a voluntate creata ut
defectibili ei subjecta legi) alias Deus, qui
causal enti talem ut entilas est, causarelquoqueipsam malitiam, juxta illud t/uiesl causa
«hist, cie. ergo admisso eo, quod evasio ut
principium assumit, non infertur quod in­
tendit, nimirum advertenliam formalem
entitatis præcise secundum se esse adver­
tendam victualem malitiæ.
Deinde ut cognitio formalis causæ sit vic­
tualis cognitio effectus, debet illa cognosci
formaliter in quantum causa talis effectus,
et non solum materialiter id quod alias est
causa : el ideo qui scienter projicit sagittam
ad occidendam feram, invincibiliter igno­
rans adesse ibi Petrum, quem simul occidit,
licet cognoscat illud quod est causa occisio­
nis Petri, videlicet, projectionem ipsam sa­
gittae, non ideodicilur cognoscere virtualiter
talem occisionem; et proplerea non impu­
tatur illi ad culpam, quia non cognoscit
prædictam actionem in quantum causam
illius effectus, seu in quantum ex ea sequi
poterat occisio Petri. Ita ergo quamvis inlellectusformaliter cognoscat entitatem phy­
sicam, quæ alias est causa, sive fundamen­
tum malitiæ moralis, non ideo dicendus est
cognoscere virtualiter ipsam malitiam, nisi
expresse cognoscat prædictam entitatem, in
quantum polest illam causare. Ut autem
hoc modo cognoscatur, debet cognosci res­
pectus ad voluntatem ut defeclibilem, et ad
legem ut a qua potest deficere : in quo ipso
involvitur aliqualis advertentia formalis
ipsius malitiæ et defectus, saltem in com­
muni et ut possibilis.
Accedit quod cum causa in quantum talis
dicat ordinem ad effectum, vel saltem ejus
connotationem, omnino repugnat cognosci
entitatem in quantum causam malitiæ,
nisi ex vi ejusdem cognitionis connotetur
ipsa malitia; atque adeo nisi hujus etiam
aliqualis mentio occurrat.

361

153. Dices secundo : eo ipso quod qufeEtteiuN
expresse animadvertat entitatem physicam •1,urt·
objecti peccaminosi, potest et tenetur ad­
vertere ejus malitiam : atque adeo datur
ibi advertentia interpretati va talis mali­
tiæ : is enim dicitur interpretative adver­
tere, qui potest, tenetur, et non advertit :
cum eo ipso tale non advertere sit ei volun­
tarium. Adesse vero totum hoc in nostro
casu probatur. Nam advertentia circa enti­
tatem objecti peccaminosi est intellectui
sufficiens principium, ut possit moveri et
discurrere circa malitiam, devenireque in
hujus cognitionem propter connexionem
inter utramque : quod si polest, non est cur
non teneatur, ut intuenli constabit. Porro
ad peccatum sufficere advertenliam interprelilivam malitiæ, si semel concedatur,
constat ex dictis num. 145.
Sed hæc etiam evasio corruit : quoniam pudufalso supponit dari in prædicto casu ad- d,’ur·
verlentiam interprelativam malitiæ. Sicut
etiam est falsum, quod advertentia solius
entitatis physicæ sit intellectui sufficiens
principium discurrendi circa res diversi
ordinis, et non habentes connexionem in
ratione cognoscibilis, licet alias in esse rei
conjungantur. Enlitas enim in sui cogni­
tione solum dependet ex propria actualitate, et ex accidentibus sensibilibus, quibus
pervenit ad sensus, el per sensus ad intel­
lectum trahitur. Moralitas vero dependet
ex aliis principiis, nempe ex lege, quæ est
ejus regula et mensura, sine qua neque
dari polest, neque intelligi. Unde sicut lex
et ejus notitia disparate se habent ad entitates physicas objectorum, neque istarum
cognitio ducit sufficienter in illius cognitio­
nem : ita dicendum est de moralitate, quæ
omnino dependet a lege.
154. Et hinc habetur efficax impugnatio Major
impuevasionis oppositae. Nam ut inadverlentia gnatio.
malitiæ objecti censeatur voluntaria, dicaturque proinde advertentia ejus interpretatira, oportet quod in intellectu detur aliqua
actualis cognitio, quæ sit ei sufficiens prin­
cipium discurrendi circa ipsam malitiam,
et deveniendi in ejus cognitionem : et cog­
nitio solius entitatis non est sufficiens
principium deveniendi in malitiæ cogni­
tionem : ergo neque illa sufficit ad fundan­
dam advertenliam istius interprelativam.
Minor constat ex modo dictis : et major ex
doctrina dubii præcedentis, ubi num. 113
probavimus intellectum non habere facul­
tatem expeditam ad discurrendum, vel ad

362

M.f

Hij

' < t‘4 r
ί.ιΛ

·>·

DE VITIIS, ET PECCATIS.

aliquid aliud libere agendum, nisi suppo­
natur constitutus in aliqua cognitione ac­
tuali talis conditionis, ut sit sufficiens ratio
discursus et operationis sequentis. Et ideo
prima cognitio tribuitur authori naturæ :
quia ad ipsum specialiter special reducere
intellectum de potentia ad actum, el consti­
tuere in aliqua cognitione actuali, unde
incipiat discursu el illa dicitur prima co­
gitatio. Quod non modo intelligendum est
de prima cognitione absolute et respectu
omnium, ut quæ habetur initio vitæ vel
usus rationis : sed etiam de prima in qua­
libet rerum serie, et in quolibet negotio.
Quia cognitio in hoc negotio v. g. litterario,
non est sufficiens principium cogitandi de
alio, puta bellico : et ideo ut is qui cogitat
de re litteraria, possit pro libito discurrere
de re bellica; oportet quod vel naturaliter,
vel ab extrinseco excitante adveniat illi
prima cogitatio de hac re : neque aliter va­
lebit discursum in ea exordiri.
Ad rem ergo, quia cognitio vel adverten­
tia entitatis objecti non est sufficiens prin­
cipium deveniendi in cognitionem malitiæ,
non verificatur quod ratione illius possit
intellectus advertere malitiam : ac proinde
quod si non advertat, hoc fit ei voluntarium
(quod necessarium erat ul daretur adver­
tentia interpretativa) usque dum a Deo vel
ab extrinseco excitante adveniat illi prima
cogitatio de ipsa malitia, saltem in com­
muni aut in confuso. Et virtute hujus co­
gitationis poterit deinceps discurrere circa
particularia, quæ ad prædictam malitiam
spectant : et si non discurrat; tunc inadvertenlia vel inconsideratio erit voluntaria
in virtute illius prima? cogitationis, diceturque proinde advertentia interpretativa.
Objectio.
155. Sed objicies inquirendo an fieri pos­
sit (in quod supponere videmur) ut dum
intellectus plene advertit entitatem objecti
peccaminosi, non occurrat ei cogitatio ali­
qua de malitia ? Si enim non occurrat,
cum neque in illo objecto cognoscatur ali­
qua bonitas moralis (hanc quippe supponi­
mus non adesse) operatio voluntatis non
desumet ab eo bonitatem, neque malitiam :
dabiturque proinde actus humanus indiffe­
rens in individuo. Si autem semper occur­
rat talis cogitatio, non videtur posse hujus
rei aliam rationem assignari, nisi quod cog­
nitio entitatis sufficienter ducit in cogni­
tionem malitiæ, et eam secum trahit ; sine
eo quod opus sit recurrere pro hujusmodi
prima cogitatione specialiter ad naturæ au-

therein, vel ad aliud extrinsecum excitans ;
cujus contrarium modo statuimus.
Respondetur, nullum esse inconveniens Ditor,
illud quod hic infertur, ex eo quod existente in intellectu plena advertentia enlilatis objecti alias peccaminosi, aliquando
non statim, imo nec post aliquam morum
occurrat aliqua cogitatio circa malitiam,
neque circa aliquam bonitatem moralem,
ac proinde quod ille actus maneat fomialiter indifferens in individuo : quia hoc
esset per accidens ex defectu cognitionis :
quo pacto admittendos esse in via D. Tho­
mæ actus in individuo indifferentes alibi
ostendimus. Neque etiam sequitur aliquid
contra hucusque dicta, si hujus oppositum
asseratur, videlicet nunquam intellectum
plene deliberare circa entitatem physicam
alicujus objecti, quin ei statim occurrat co­
gitatio aliqua circa raoralitatem : quia con­
cursus ita assiduus prædictæ cogitationis
non fit in virtute cognitionis entitatis phy­
sicae; sed ab authore naturæ, cui incumbit
proponere cuilibet libere operanti regulam
suæ operationis, quæ est lex, ne tunc ma­
neat extra providentiam propriam creatura
rationalis : et quia hæc propositio fit media
prædicta cogitatione-, idcirco statim atque
homo cum deliberatione operatur, author
naturæ illam immittit.
156. Juvat quoque ad hoc, quod cum
voluntas naturaliter sit inclinata ad bonum
honestum, et in intellectu semper sint per
modum habitus principia saltem communia
hujus boni, hæc inclinatio et habitus quasi
solicitant authorem naturæ pro immissione
prædictæ cogitationis, per quam valeat ho­
mo, quandiu agit libere, operari juxta talem
inclinationem et habitum ; aut imputetur
illi, si secus faciat. Experientia enim doce­
mur. unicuique crebrius occurrere etiam
in motibus primo primis, qui tribuuntur
naturæ authori, phantasmata et cogitationes
illorum objectorum, in quæ habilualiter
inclinatur: ut inclinato ad iram facillime
occurrit, etiam nullo extrinseco excitante,
cogitatio de vindicta : et propenso ad luxum
prolixe adveniunt cogitationes, et phantas­
mata venereorum, etc. Non quod prædictæ
inclinationes præcise habituales sufficientes
sint causare hujusmodi primas cogitationes:
sicut nec possunt sufficienter reducere se
ipsas, vel aliquam aliam facultatem de
potentia ad actum secundum : sed quia sua
I propensione veluti solicitant naturæ autho­
rem, ut immittat potius cogitationes circa
eorum objecta, quam circa alia.
Neque

DISP. X. DLB. IV.

I

Ï

I
:

'
I
I

303

fra Neque propior hoc ipse auctor naturæ ad
juris naturalis, poterit nulla occurrere ei
Γ»^ malum concurrit: quia primæ illæ cogitacogitatio, sed potius habere invincibilem
Hiïd tiones, quantumvis de objectis paccaminoinadvertentiam circa malitiam ejusdem ob­
^Îsis, in quantum ornnino primæ sinit, non
jecti ex prohibitione juris positivi ortam:
wj movent ad prosequenda talia objecta, sed
ut si quis in die jejunii sumat cibum veti­
'^indifferenter se habent, ut voluntas possit
tum puta carnes in ea quantitate ut sibi
eis uti ad prosecutionem, et ad fugam, atque
noceat ad salutem, quo casu objectum illud
adeo ad peccandum, et ad honeste agen­
habet malitiam contra jus naturale ratione
dum : tolamque vim inchoativam mali ac­
quantitatis, et contra jus positivum ralione
cipiunt ex discursu sequenti formali vel
qualitatis : poterit ergo quis plene animad­
. virtuali : in quo cum intellectus moveat
vertere non solum entitatem, et deleclabijam se ipsum, potest ad malum inducere.
litatem physicam illius cibi, sed etiam
«r» 157. Hæc diximus pro diluenda objecmalitiam contra jus naturale ratione ex­
{n&.tioiie, et pro declaratione principii, in quod
cessus, sine eo quod illi occurrat cogitatio
ââii-reduci debet prima cogitatio circa moralialiqua de præcepto positivo prohibente qua­
talem. Sed an re ipsa ita sit, quod existenle
litatem : ac proinde neque de malitia contra
ramLplena advertentia circa entitatem objecti,
tale præceptum. Cujus rei possent adduci
cuique statim occurrat cogitatio circa moraplurima exempla.
lilatem, adhuc restat videndum. Quando
158. Similiter ex objectis jure naturali
enim advertentia ad entitatem esset tantum
prohibitis reperiuntur non pauca, quorum
semiplena, facilius admitti potest, quod
malitia non est ita per se nota, ut statim
neque semiplena advertentia malitiæ sem­
post deliberatam cognitionem circa esse
per occurrat, etiam respeclu cujuscunque
physicum indefectibiliter occurrat cogita­
objecti. Quia dum intellectus est adhuc
tio circa malitiam. Nam licet obligatio
ligatus quoad advertentiam physicam, non
istius juris quantum ad aliqua principia
estquod ita infallibiliter excitet cogitatio­
notissima sit; quoad alia tamen sive con­
nem circa moralitalem. Et hac via plures
clusiones, sive principia minus communia
motus semiplene liberi omnino a malitia
non est ita patens, ut sicut potest ab aliqui­
excusantur, el manent in individuo forma­
bus invincibiliter ignorari, non possit
liter indifferentes : non ex defectu suffi­
etiam, oblata occasione, non adverti : faci­
cientis libertatis physicæ, sed ex defectu
lius enim incurritur inadvertentia circa
advertentiæ ad moralitatem, ut tetigimus
aliquid, quam habitualis ignorantia.
dubio præced. num. 112. Quamvis etiam
Sed an plene deliberanti circa hujusmodi Brevis
sæpenumero ulraqucadverlentia semiplena
objecta, cui non statim occurrit cogitatio
occurrit : et ideo tot committimus venialia
circa propriam eorum malitiam: saltem
peccata ex defectu plenæ deliberationis.
occurrat circa aliquam obligationem magis
Quando vero advertentia physica est ple­
communem, videlicet apponendi cuilibet
na, tunc majorem ingerit difficultatem, an
operationi liberæ honestum finem ; aut in­
malitiæ cogitatio semper occurrat ? In quo
quirendi de quolibet objecto sibi adverten­
non de omnibus objectis, neque de omnibus
tur oblato, an sit bonum ; vel malum prose­
suppositis idem ferendum est judicium.
quendum, vel fugiendum, etc. minus est
Sunt enim quædam objecta, vel actus v. g.
nobis certum. Dicendum autem videtur,
odium Dei, blasphemia, homicidium et si­
quod neque hujusmodi cogitatio statim
milia, quorum malitia est adeo per se nota,
semper occurrat. Quia etiam potest dari
qI a nullo plene advertente entitatem possit
ignorantia invincibilis prædictæ obligatio­
nis, quantumvis communis : et sane de
saltem sub dubio, vel scrupulo non adverli.
ea multi viri docti dubitabunt : a fortiori
Alia vero sunt, quorum malitia non sic pa­
ergo dari poterii, præserlim per aliquod
tet, quin possit post plene cognitam entita­
breve spatium, invincibilis inadvertentia.
tem, adhuc latere elnon adverti. Hujusmo­
159. Ex parte etiam suppositorum erit juvat
di sunt omnia illa, quæ dicuntur inala solum
circa hoc magnum discrimen. Nam celeri- „’^9*
nuia prohibita per jus positivum. Nam sicut
bus ingenio, et discursui circa moralia as-tersuphoc jus a inultis ignoratur, et adhuc scien­
suetis, jurisque principiis sufficienter im-{$jusvel
tibus non statim post deliberationem sem­
butis, et etiam iis qui profectui spirituali,
per occurrit : sic etiam potest non occurrere
cogitatio circa malitiam contra tale jus. I et directioni suorum operum accurate in-occurrat,
cumbunt, celerrime occurrent prædictæ
Imo etiam si quis deliberate cogitet de ma­
cogitationes propter inclinationes et habilitia alicujus objecti orta ex prohibitione

DISP. X.

364

IL IV.

365

DE VITIIS, ET PECCATIS.

nientem cans® absolute el secundum se
caun distinctu». Connotatio enim alicujus
(quod flori poterit sine expressa recorda­
termini neqiiilex presso cognosci, nisi ipsius
lus, vel assuefadiones. quæ in ipsis ma­ I jam adduximus. Et ratio id aperto suadet.
lerminicvimolali expressa mentio occurrat.
tione nocumenti) ibidem virtualiter et in­
nent.· et propter abundantiam, et ordinem
Nam qui prosequitur malum objectum flbsI
Præterca D. Thom. quæst. 73 præced. arl.8,
terpretative cognoscit malitiam ipsius no­
inielligibilium speeicnim rationum mora­ I que sufficienti examinatione, quod non sit
!
e.xpre.-si·dicil, nocumentum scqiJiilum per
cumenti. Virtualiter quidem, quia tota
lium quas in memoria intel lectuali conser­
mortale, exponit se periculo malitiæ mor­
sow aliqua actione, aggravare malitiam ;
malitia nocumenti conlinetur virtualiter in
vant :quæque pungunt et sollicitant, ul de
talis : et quantum in se est, habet animum
quamvis non sit intentum, nec prævisum.
malitia caus®. Interpretative etiam, quia
potentia ad actum cognitionis extrahantur.
amplectendi talem malitiam, si ibi sit : hu­
El idem docuit superius quæst. 20, art. 5.
cognita malitia causa;, sufficienter potest
Unde in hujusmodi suppositis raro, vel non
jusmodi vero animus cum propter se. him
Ergo ut aliquid sit peccatum, sufficit cognosci
intellectus devenire per illam cognitionem
nisi per brevissimum tempus admittendus
propter prædictum periculum nequii a mor­
causam secundum se, quamvis'nui Ia ipsius
in cognitionem malitiæ nocumenti : proinerit casus, in quo plenam deliberationem
tali excusari, \ccedit quod, qui ita operaΓ
peccati mentio adveniat.
deqiie istius oblivio vel inadvertentia est
circa entitatem cujuseunque objecti non I tur, saltem virtualiter <*t ex vi modi ope­
u e- 162. Respondetur, non sufficere ad hoc
sibi voluntaria, et dicenda advertentia in­
comitetur aliqua advertentia circa morandi amplectitur,non solum eam malitiam,
(*J ul peccatum vel effectus peccaminosus dica­
terprétai i>:a, quia poterat et tenebatur ad­
ralitatem : sive hæc advertentia sit de 1 quæ de facto in illo objecto sit, sed omnem
tur cognusci in se ipso ·, quod dum cognos­
malitia ipsius objecti propria, sive de
vertere : et hoc genus advertenti® fatemur
eam. quæ attenta tali cognitione esse potest,
obligatione illa communi, quam nuper
citur el punitur causa, etiam ipsius peccati
ad peccatum sufficere. Ai in nostro casa
quæqne per ipsam positivo non excluditur:
diximus.
aliqua mentio occurrat : sed requiritur ut
alifer res se habet : quia loquimur de
ergo cum non excludatur malitia mortalis,
In aliis vero ingenio tardioribus, et qui
dum actu committitur, adsit expressa ejus
causa, quæ præcise sit mala ex ordine ad
sed quantum est ex vi cognitionis possit ibi
nec de acquirenda notitia moralium, nec
cognitio : ratione cujus quando de facto
effectum : ac proinde non aliter potest
reperiri, fit ut voluntas hanc malitiam sal­
de profectu curant, admittenda est aliquo­
cognosci ejas malitia, nisi effectu ipso sal­
ponitur a parte rei in seipso sit volunta­
tent virtualiter amplectatur, ac proinde
ties circa aliqua objecta inadvertentia et
rium. El hoc dumtaxat negamus requiri ad
tem in communi, et ut possibili expresse
mortaliter peccet.
oblivio cujuscunque morali tatis, existante
!
ejus commissionem, cum asserimus suffi­
connotalo.
161. Secunda pars, videlicet non requiri
circa entitatem, utilitatem, aut delectabilicere cognitionem in causa. Sensus enim est
Quod si volueris testimonia D. Thom® Alja
cognitionem objecti peccaminosi in se ipso, ou»
taiem physicam talium objectorum plena
sed sufficere cognitionem in causa, habetur1'^
in objectione adducta intelligere non solum S-Doct.
quod nt aliquid, cum ponitur actu a parte
deliberatione. Nam sicut isti possunt om­
ex dictis supra disp. 5, toto dubio 6, ubi ad
rei,sit formaliler peccatum ; non est necesde gravitate, quæ convenit caus® secundum
nem obligationem circa prædicta objecta
longum probavimus sufficere voluntarium
se, etsolum a signo explicatur per vim in­
!
sarium adesse tunc cognitionem formalem
invincibiliter ignorare : ita etiam cum hain causa ad hoc, ut aliquid sit formaliter
ducendi majus nocumentum, sed de alia
malitiæ;sed sufficere apposuisse causam,
bitualiter talem obligationem non ignorant,
peccatum. Eatenus enim requiritur ad pec­
secundaria et accidentali,qu® ratione ipsius
qualitercunque in ejus positione animad­
poterunt hic et nunc penitus oblivisci. Dixi­
catum cognitio, quatenus requiritur, quod
nocumenti superadatur, ita quod nocu­
vertendo, quod ex tali causa sequendum sit,
mus circa aliqua objecta, etc. quia circa illa
sit voluntarium : unde si hoc sufficit in
mentum sit vera ejus causa, utendum est
aut sequi poterii aliquod peccatum.
notissima. ut odium Dei, homicidium, el
causa, etiam illa sufficiet. Et hoc dumtaxat
Ad illud ex D. Thoma respondetur S.
solutione in hac additione contenta : quia
similia nulli credimus post plenam delibe­
intendunt aliqui discipuli D. Thomæ infra
malitia vel gravitas proveniens ab effectu
>7 Doctorem loqui, quando causa est peccatum
rationem circa entitatem physicam, non
referendi, qui asserunt non requiri ad pec­
M· ratione sui, el mdependenter ab ordine ad
intelligi nequit, nisi adsit cogitatio formastatim occurrere cogitationem de malitia
catum mortale advertere expresse malitiam.
offectum: sicut actus fornicationis, ex quo I lis, virtualis, vel interpretativa ipsius effec­
morali : quamvis multi neque qualitatem,
Loquuntur enim de advertentia malitiæ in
tus. Casus exempli gratia esse potest, quem
potest sequi scandalum, se ipso est pecca­
neque adhuc existentiam talis cogitationis
minosus, etiam si ordo ad scandalum tol­
se ipsa, non vero in sua causa. Et ideo non
adducit D. Thom. de fornicatione habita in
in actu signato explicare noverint. De hoc ;
latur. Tunc quippe etiam si nullius effectus
loco publico, qu® inducit majus nocumen­
contradicunt nostræseen nd® assertioni,sed
tamen dicemus disp. 13.
peccaminosi mentio occurrat, sed sola causa
tum scandali, quam inducit mendacium.
huic tertiæ suffragantur. Advertendum est
secundum se cognoscatur, cognoscitur ejus
Dupliciter ergo verificari potest, quod ma­
tamen, non quamcunquecognitionemcausæ
§IV.
malitia, cum hæc non dependeat ab effectu.
litia predict® fornicationis augeatursecunsufficere, ut effectus in illa contentus impu­
Posterior assertio ad plena m dubii
Imo potest cognosci illa gravitas, quam D. 1 dum majus nocumentum : vel quia eo ipso
tetur ad peccatam : sed dt-bet cognosci causa
decisionem.
Thom. ait convenire peccato ratione nocu­
quod nata est pejus scandalum inducere
ut causa, atque adeo cum aliquo respectu
menti per se sequuti : quia re vera neque
quam mendacium, a posteriori colligitur
vel connolatione ad ipsum effectum, saltem
, 160. Sit tertia conclusio. Advertentia
ista gravitas a prædicto effectu dependet vel
esse in sua propria el essentiali malitia gra­
ut possibilem. Et ideo ubi sola entitascausa?
sufficiens ad peccandum mortaliter non est
specificalur: sed convenit ipsicaus® ratione
viorem, seu esse graviorem gravitate speci­
cognosceretur, et de continentia effectus
necessarium, quod sit cognitio malitiæ mor­
sui, et absolute considerat® : quamvis a
fica et essentiali. Et respectu hujus es­
peccaminosi nulla mentio neque suspicio
talis, determinate ut mortalis : neque quod
signo explicemus illam per virtutem indu­
sentialis gravitatis dicimus nocumentum
adhuc in confuso occurreret, nullatenus ea
cognoscat objectum peccaminosum in se
cendi tale nocumentum : non ita quod,
scandali solum se habere ul signum, ne­
cognitio sufficeret, ut talis effectus esset pecipso, neque quod cognitio sit certa vel pro­
quaquam vero ut causam : atque adeo non
(pia causainductivaesi majoris nocumenti,
caminosus: neque voluntas prosequendo,
babilis : sed sufficit advertere malitiam in
requiri cognitionem talis nocumenti. N’el
ideo sil pejor ; sed e contra quia in se pejor
vel apponendo illam causam incurreret
communi non discernendo, quod sit tantum
potest dici graviter ex eo quod, cum ipsum
est, majus nocumentum inducit : Manifesaliquam malitiam ratione talis effectus. Sed
venialis: et sufficit quod sit cognitio talis
scandalum per se etiam sit malum, addi­
irw.lum esi enim (ait D. Thom.) meliorem actum
circa hæc videnda sunt quæ diximus disp.
malitiæ in sua causa : et quod de illa vel de
tum fornicationi dat ei per modum circunstsse
ex
suo
genere,
ex
quo
possunt
plura
citata.
ejus periculo occurrat dubium, suspicio,vel
tanli® quamdam gravitatem; seu malitiam
bona
sequi,
et
pejorem,
ex
quo
nata
sunt
plura
scrupulus; dum non adest saltem probabile
Sed objicies, quia si causa effectus peccaaccidentalem distinctam a tota gravitate
mala
sequi.
I
judicium suadens contrarium. In prima
minosi debet cognosci in quantum causa.et
163. Adde, quod ubi causa est secundum I essentiali, et illi superadditam. Hæc ergo
parte hujus conclusionis, nimirum quod
hæc ut talis non cognoscitur sine respectu
se mala,et perse illativa alicujusnocumen- I accidentalis gravitas vero dependet tan­
‘ sufficiat advertere malitiam in communi.
vel connolatione ad ipsum effectum, etiam
fi; qui cognoscit expresse malitiam conve- I quam a causa a circunslanlia nocumenti :
etc. conveniunt fere omnes Theologi, quos i iste cognoscitur in se, seu quatenus a sua

3d6

v ■

DE VITIIS,

et ideo sino hujus aliquali cognitione, sal­
tem virtuali vel interprelativa (quam D.
Thom. non excludit ; licet neget forma­
ient nulli peccato potest accrescere. De
qua vero prædîctarum gravitatum loquatur
sanctus Doctor, indicabit contextus. Nobis
videtur quod in artic. 5, quæst. 20, sermo
sil de essentiali : el quod in 8, quaestionis
73. potest de utraque exponi.
Sittijrtor
164. Tertia pars nostra ultimæ assertio­
icrtu
nis. videlicet non requiri, quod cognitio
jars
as.* r- malitiæ sil certa vel probabilis.sedsuflicere
liOUK
dubium, suspicionem, «aut scrupulum ; dum
non adest probabile judicium in contra­
rium. est etiam communis inter Theologos.
Suadeturque hac ratione. Quicunque scit se
posse in operando deficere, tenetur facere
quod in se est, ut vitet talem defectum : alias
merito ipsi imputabitur : sed qui operatur
cum dubio, scrupulo, vel suspicione de ma­
litia objecti, cognoscit se posse deficere,
amplectendo illam malitiam, si forte ibi
sit, sicut dubium, suspicio, vel scrupulus
ο po­
insinuant : igitur dum non facit quod
test, quaerendo scilicet cognitionem, quæ
prudenter .suadeat non adesse talem mali­
tiam. temere et imprudenteroperaturexponendo se ejus periculo : et quantum est ex
vi affectus et modi operandi de facto illam
amplectitur.
CoutirConfirmatur, nam vel is, cui occurrit
maiio.
suspicio, sive scrupulus de malitia objecti,
habet aliam cognitionem, qua certius tenet
non adesse talem malitiam ; in virtute hu­
jus cognitionis prudenter contra scrupulum
operatur? Vel non habet illam, sed agit
dumtaxat ratione scrupuli? Si primum :
cum illa certior cognitio saltem debeat esse
probabilis, ratione ejus deponitur practice
sufficienter scrupulus, et ita rèt casus excep­
tus in conclusione. Si secundum, cum vo­
luntas non alia prudentiori cognitione i
quam scrupulosa illa dicatur, eo ipso im­
prudenter agit amplectens malitiam de qua
scrupulus pungit ; vel saltem periculum,
quod imminet ex vi scrupuli : ct consequen­
ter peccat : nam qui amat periculum, peri­
bit in illo.
Objectio.
165. Dices, licitum est cuique operari
contra scrupulum : imo id sæpe consulitur
scrupulosis, ut de scrupulis omnino non
curent : ergo ubi non esset nisi scrupulus,
non daretur sufficiens cognitio ad peccan­
dum, præsertim mortaliter.
Diluitur.
Respondetur, antecedens es=e verum supposito probabili judicio in contrarium, quod.

ignorantia et error# seclusis, regulariter
adest, saltem per principia extrinseca :nom
virtute talis judicii potest quisque pruden­
ter centra scrupulum operari : et non ma­
gis de illo curare, quam si non adesset.
Secluso vero tali judicio, nemini licet ojterari contra scrupulum : quia periculose et
imprudenter ageret : el hoc ipsum sufficeret
ei ad peccandum. De hac tamen latius, Deo
dante, dicemus in tract, de conscientia ; ubi
curabimus, quantum fieri poterit, scrupu­
losis consulere.

t

Prima aliarum sententia, eorunupte arguiiuntum.
166. Contra nostram primam assertio­
nem est quædam sententia, quæ nequit jam
censeri probabilis : solet autem tribui No­
minalibus, præsertim Ochamo, ut videre
estapud Almax num tract. 3 moral, cap.24,
et apud Cordubam lib. 1, quæst. 23, dub. 10.
Asserit vero prædicta sententia non requiri
ad peccatum mortale majorem cognitionem
neque libertatem, quam sufficiat ad veniale,
atque adeo nullum dari hujusmodi pecca­
tum ex sola imperfecta deliberatione circa
objectum grave, sed omnia venialia esse
talia vel ex genere, vel ex materiæ parvi­
tate. Probatur hoc argumento. Eo ipso quod iriS.
aliquis habeat semiplenam cognitionem^'^
circa malitiam alicujus objecti, habet ρο-ι»$α·
tentiam ad deliberandum plene circa illam:
et ideo si non deliberet, talis indeliberatio d*·
est ipsi voluntaria ; censeturque proinde
advertentia plena interpretative : sed hæc
sufficit ad peccatum mortale ·, et illa prior
ad minus requiritur ad veniale : ergo nihil
amplius requiritur ad illud ex parleadvertentiæ intellectus, quam ad istud sufficiat.
Confirmatur, nam sicut malitia mortalis cut­
est major, quam malitia venialis, ita faci- Π“1Λ
lius percipitur, et deprehenditur ab intel­
lectu : atque adeo plus requiritur ex parte
cognitionis ad percipiendam malitiam ve­
nialem quam mortalem : ergo si cognitio,
quæ dicitur semiplena semel est sufficiens
ad peccandum venialiter, sufficit a fortiori
ad peccandum mortaliter.
Confirmatur secundo : quia in actibus Cw!ir.
externis non admittitur distinctio plenæ
aut semiplenæ deliberationis, sed quæcum- ‘‘ '
que deliberatio censetur sufficiens ad pec­
candum mortaliter: et propterea nullus a
mortali

DISP. X. DUB. IV.
uwrlali excusabit homicidium exterius cum
I
qualibet deliberatione factum : orgo idem
;
diivtidmii est de actibus, et molibus inter­
nis: cum nulla sit ratio, ob quarn in istis
major deliberatio, quam in illis desidere­
tur.
IÔ7. Respondetur ad argumentum, po!
lentium illam ad amplius deliberandum,
quam tribuit cognitio semiplena, solum esse
potentiam secundum quid, et valde dimi­
nutam, quæ proinde ul valeat sullicienter
in deliberationem plenam influere, indiget
adhuc special i ter adjuvari a na Iu r<e auctore :
I
quare solum imperfecte et secundum quid
reddit voluntariam carentiam hujusmodi
deliberationis, quoties in eam non prorum­
pit. Eoque dumtaxat modo dicetur talis ca­
rentia deliberatio interpretaliva, nempe se­
cundum quid. Sicut autem ad mortale,
requiritur voluntaria simpliciter, ita ne­
cessaria est talis deliberatio, quae vel sit
plena et formalis : vel esto sit interpretativa, fundetur supra inadverlentiam sim­
pliciter voluntariam, supponentemquepro­
inde integram ct completam potentiam ad
plene deliberandum : alias neque interpre­
tative dicetur deliberatio plena. Accedit,
quod sicut prædicta potentia tantum est
secundum quid el incompleta, itaetiam obli­
gatio ad plene deliberandum, quæ in ea­
dem potentia fundatur, solum est obligatio
secundum quid : quæ licet sufficiat ad pec­
catum veniale, quod in genere peccati est
quid diminutum et incompletum, non ta­
men ad mortale, quod sicut est perfecte
peccatum, ita requirit perfectam potentiam,
plenamque obligationem ad ipsum evitan­
dum.
Kiw 168. Ad confirmationem respondetur,
solum procedere de malitia, quæ est veniau:'· lis ex genere : quam admittimus difficilius
ab intellectu percipi, quam malitia, quæ ex
genere est mortalis. Cæterum ipsa malitia,
quæ ex genere est morlalis(sicut etiam illa,
quæ ex genere est venialis) citius et facilius
percipitur cognitione semiplena et imper­
fecta, quam cognitione perfecta. Natura
1
enim incipit ab imperfectioribus, et per
cognitionem imperfectam ducit ad perfec­
tam. Dum autem ad istam non perveni­
tur, quamvis malitia cognita alias sit mor­
talis, non nocet mortaliter, quia sicut ab
intellectu, sic etiam a voluntate et appetitu
attingitur diminute, et imperfecte : et ra­
tione hujus imperfectæ attingentiæ dimi­
nuitur usque ad gradum venialis. Et in
tantum poterit diminui ratione imperfectæ

367

attingentiæ, ul omnino non remaneat: pu­
ta si nulla sit in cognitione deliberatio ad­
huc semiplena, qua sublata neque in actu
voluntati-; vel appetitus aliquid libertatis
remanebit. Dum autem non omnino tolli­
tur deliberatio, quantumcumque diminua­
tur, semper manet aliquid libertatis, et
consequenter manet aliquid malitiæ magis
aut minus diminuta, etiam intra limites
venialis, juxta deliberationis et libertatis
diminutionem. Per quod objectio quædam,
quæ hic fieri poterat, manet obiter soluta.
169. Ad secundam confirmationem di-nitminr
cas, etiam in actibus externis habere locum?ccnnib·
prædictam distinctionemdeliberafionisplenx
et semiplenas; et ubi esset tantum semiplena,
quantumvis opus ad extra patratum esset
grave, adesset tantum malitia venialis : si­
cut ubi nulla esset deliberatio, sed motus
omnino subitus, nullum esset peccatum
etiam si ad extra in actum homicidii pro­
rumperet. Verum est tamen quod circa
actus externos natura sua graves, et natu­
rali jure prohibitos, sicut est homicidium,
raro vel nunquam similis inadvertenlia
contingit : quia ex una parle indigent non
modica præparatione : neque sic cito exte­
riora membra applicantur ad illos, quin
detur sufficiens spatium ad plene delibe­
randum : et ex aliastafim atqueseofferunt,
occurrit advertentia circa malitiam, ut
num. 157 dicebamus ; nisi ratio fuerit
somno, amentia, aut ebrietate ligata, vel
per aliquam vehementem passionem impe­
dita, ratione cujus non semel aliquod ex­
ternum homicidium excusatum fuit a
culpa mortali. In aliis actibus externis, qui
solum prohibentur lege positiva, ut est
fractio jejunii, violatio diei festi, etc., fa­
cilius contingit inadvertenlia circa mali­
tiam vel obligationem, et ideo multoties a
peccato excusantur. Multo vero frequen­
tius eliciuntur sine deliberatione saltem
plena aclus interni sive voluntatis sive ap­
petitus etiam circa objecta gravia : quia ma­
gis in promptu habentur .· facillimeque et
citissime hujusmodi putentis in suos actus
prorumpunt, adeo ut sæpcsæpius non detur
locus deliberationi et discursui. Omittimus
alia argumenta, quæ pro haesententia ad­
ducit Greg. Mart, quæ ex dictis habent fa­
cilem solutionem.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

I I

U ■ ·

1

absque omni advertentia malitiæ vel obligaliqnis : quia dum ratio ita neglexit, sal­
tem agnovit, se teneri ad cogitandum, el
S- < ulula <· ntenlia edrersa , et argumenta
ralione istius actualis cognitionis illa non
pro illa.
cogitatio fuit voluntaria et culpabilis. Adde
quod etiam si neque legis æternæ, neque
170. Secunda sententia contra secundam
obligationis de ea cogitandi expressa men­
assertionem affirmat, posse reperiri pecca­
tio occurreret, adhuc illud peccatum non
tam mortale sine expressa advertentia ali­
committeretur sine expressa advertentia
cujus malitiæ, ratione advertentiæ virtualis
malitiæ per ordinem ad legem naturalem
vel interpretativæ. Tunc autem dicit adesse
hujusmodi advertentiam, quando ratio de i vel humanam. Et licet hujusmodi adverI tentia per modum judicii non exisleret
facili poterat et tenebatur advertere, licet
> formaliler in ratione superiori, sed infede facto nullam circa malitiam mentio
occurreret. Pro hac sententia citant recen- ;; riori, adhuc negligentiaet peccatum possent
• superiori attribui : quia ubicumque prætiores Almav num tract. 3, moral, cap. 2-1, j
I dicta advertentia reperiretur. esset intelAdrian, quodlib. 7. art. 1, et Gersoiiem ; lectui sufficiens ratio ulterius cogitandi,
alphab. 33, lit. H. Cum quibus sentire vi- !. usque dum perveniret ad cognitionem legis
dentur ex Thom istis Mag. Araujo, Greg, j æternæ, quod est munus rationis superio­
Mart. Montes, et alii locis cit. num. 110.
ris, cuique imputari debet si non perveniat :
Sed quia Dodores isti discipuli D. Thomæ
imo sicut lex naturalis est quædam partici­
sæpe (præserlim in solutionibus argumen­
patio legis æternæ, et potest dici virtualiter
torum) recurrunt ad advertentiam malitiæ
ipsa aeterna lex : sic cognitio formalis illius
in causa, diximus num. 16), eos nobis non
dici potest cognitio virtualis istius, idem
adversari, sed loquutos fuissejuxta sensum ; præstans ac si esset cognitio ejus formalis.
Phuium tertiæassertionis. Arguitur autem pro prae­ I Nos autem non negamus sufficere ad pecarguacntom dicta sententia primo ex D. Thoma art. 7 ; catum mortale cognitionem virlualem,
hujus quæst. in solut. ad 2, ubi dicit, quod ■ quando datur alia formalis, in qua conti­
' tûr si ratio superior non dirigat actus humanos
neatur.
3,1'eria·secundum legem divinam, dicenda est con­ I
Et idem dicimus de advertentia inlerpresentire in peccato, sive cogitet de tali lege,
tativa, quam ad id sufficere libenter consive non cogitet : quia si cogitat contemnit ' cedimus, si tamen adsit, vel praecesserit
illam : et si non cogitat, negligit : ergo ad ! aliqua advertentia formalis in qua fundehoc ut committatur peccatum (et est sermo ' tur : alias non est vere dicenda advertentia
de mortali) non requiritur actualis cogitatio ! interpretativa. Cum enim hæc prærequirat,
legis illud prohibentis, atque adeo neque ' ut intellectus possit et teneatur advertere,
malitiæ.
et potentia ad libere advertendum includat
Confirmatur : nam apud S. Doctorem I aliquam advertentiam actualem, quæ sit
multolies ipsa inconsideratio est peccatum,
ratio discursus sequentis, consequens est,
ut videre est 2, 2, quæst. 53, artic. -1, ubi
ut hujusmodi advertentia seclusa, neque
numeratur inter peccata contra prudentiam. I salvetur prædicta potentia, neque fundaEt quæst. 107. artic. 1 ad 2, et 2 ad 3, obli­ I mentum advertentiæ interpretative ul
vio beneficiorum numeratur inter peccata I explicuimus a num. 113. Et per hoc manet
opposita gratitudini : ergo cum oblivione I solutum aliud argumentum ex ralione,
et inconsideratione malitiæ, vel obligationis
quod in præsenli fieri solet, sumptum ex
stat ratio peccati.
æquivalentia advertentiæ virtualis, vel in­
confir- Confirmatur secundo -.quia in viaD. Thoterpretati væ ad formalem : est enim præBal10· mæ et Thomistarum primum Angeli pecca­ [ dictum argumentum de subjecto non sup­
tum ortum habuit ex sola inconsideratione
ponente, si excludimus a toto processu
finis supernaturalis, vel obligationis refe­ i intellectus omnem formalem advertentiam
rendi in illum propriam et naturalem bea- ! malitiæ.
titudinem : igitur non est necessaria adver­
172. *Ad confirmationem concedimus,Sotyiicr
tentia expressa obligationis, vel malitiæ. | oblivionem et inconsiderationem sæpe esse ®·
Diluitur
171. Respondetur ad argumentum, ad- I peccata : dicimus tamen nunquam id con- nati*’·
tneiauiii miES0 ibi esse sermonem de peccato mortali | tingere, nisi obligationis considerandi et
’ (quod non concedit Curiel) ncgligentiam
memorandi aliqua mentio saltem in com­
illam cogitandi legem æternam non fuisse
muni occurrerit. Stat enim aliquem expres■ ’
.
se

DISP. X. Dl'lt. IV.
advertere se tenori ad cogitandum, et
inquirendum de aliquo objecto, sive deter­
minato, sive vage sumpto ; et quod non
cogilOlneque inquirat ; sed illud oblivioni
tradat. Et tunc talis oblivio erit voluntaria
et peccaminosa : utpote quæ ratione illius
qualiscumque advertentiæ potuit, et debe­
ret excludi. Seclusa vero prædicta adver­
tentia, nullum fuisset in ratione princi­
pium, per quod sufficienter excludi posset ;
ctsic maneret oblivio pure naturalis.
Ad secundani confirmationem tria dici
possunt Primum est, quod licet in secundo
instanti, in quo Angelus primo peccavit,
non animadverterit expresse obligationem
referendi ad finem supernaturalem ; ha­
buit lamen expressam et formalem hujus
advertentiam in instanti prdxime antece­
denti.. quod fuit primum suæ creationis : et
quia hujusmodi advertentiam non conser­
vavit in secundo instanti, cum posset (ipsa
quippe advertentia habita in primo erat
intellectui Angelico sufficiens ratio, ut pos­
set eandem conservare in secundo) merito
imputatur illi, quod non conservaverit : et
sequens inadvertentia censetur advertentia
interpretata. Secundo dicas, Angelum etiam
insecando instanti advertisse expresse suam
obligationem : sed quia non advertit prac­
tice, et efficaciter, sed solum speculative :
ex defectu advertentiæ practicæ deliquit.
Nos autem cum ad peccandum requirimus
advertentiam expressam malitiæ, loquimur
de advertentia speculativa : nam practica
si daretur, eo ipso impediret peccatum.
Tertio posset dici, quod etsi Angelus in
illo secundo instanti non cogitaverit de or­
dine ad finem supernaturalem, defectu
cujus cogitationis lapsus est ; animadvertit
tamen, se teneri ad cogitandum, eo ipso
quod vellet operari : et ratione talis adver­
tentia imputatur illi ad peccatum, quod
operatus fuerit amando se ipsum sine præ­
dicta cogitatione, et sine relatione ad finem
supernaturalem, quem debuit cogitare.
173. Secundo arguitur ab inconvenien­
tibus, quæ videntur ex sententia nostra
deduci. Nam in primis sequitur, nullum
esse discrimen inter peccata, quæ commit­
tuntur ex malitia, et inter illa, quæ fiunt
ex ignorantia, aut passione. Etenim discri­
men inter hujusmodi peccata in eo deberet
consistere, quod qui peccat ex malitia, habelactualem peccati cognitionem; et nihilo­
minus illud prosequitur, propter habitum
vitiosum in se manentem : qui autem ex
ignorantia vel passione peccat, caret præSalmant. Curs. theolog., tom. III.

369

dicta cognitione, quæ si adesset, impediret
peccatum : igitur ai ad quodlibet peccatum
necessaria est actualis advertentia malitiæ,
nullum erit prædictum discrimen.
Sequeretur deinde, omnes qui peccant,
habere conscientiae remorsum : nam illa
actualis cognitio malitiæ necessario cons­
cientiam pungit, et reprehendit. Hoc autem
esse falsum, constat tum ex illo Pauli 1, ad
Corint. 4 : Xihil mihi conscius sum, sed non(Jot,nt4·
in hoc justificatus sum. Ubi etsi nullius ha­
beret peccati remorsum, aut notitiam ; ve­
rebatur nihilominus, ne illud admisisset.
Tum etiam in hominibus valde depravatis,
qui omni timore postposito, et sine ullo
scrupulo in peccata labuntur : nec tamen
idcirco aliquis eos a malitia excusabit. Tum
præterea, nam quis dubitet, peccare gra­
vissime hæreticos sectando proprias hæreses ? Sicut etiam Paganos, et Judæos Evan­
gelium sibi propositum spernendo, atque
Catholicos persequendo ? Tantumque ab­
sunt a conscientiæ remorsu, ut arbitrentur
potius obsequium se præstare Deo : er­
go, etc.
Tertio sequitur, non peccare mortaliter
illum, qui ex prava consuetudine sine ad­
vertentia pejerat : quippe dum peccat, nul­
la subit ei mentio malitiæ. At hoc est
contra salis communem Theologorum con­
sensum, ergo, etc.
174. Respondetur, nullum ex prædictissoimîo.
inconvenientibus, quod vere inconveniens
sit, ex nostra sententia deduci. Unde ad Qnid
primum dicendum est, discrimen inter illaa“f'"£ut
peccata consistere penes hoc, quod peccans pcreans
ex malitia, adhuc dum peccat, scit et ad ver- üa, ex"
tit malum esse quod eligit ; et nihilominus
propter pravam voluntatis dispositionem passione,
placet, et eligitur, aC si esset bonum : imo
licet judicetur bonum hic et nunc ab eli­
gente, attenta prava dispositione sui ap­
petitus, et respectu talis dispositionis;
absolute tamen judicatur malum, et adver­
titur hæc malitia. Qui autem peccat ex
ignorantia, dum sic peccat, neque advertit,
neque scit illud quod eligit, esse malum :
imo si sciret, non eligeret : peccat tamen,
quia quando ignorantiam incurrit, actu
animadvertit se leneri ad addiscendum,
excludendamque ipsam ignorantiam. Imo
animadvertit ignorantiam, quam incur­
rebat, fore sibi poslmodum causam delin­
quendi. Rationeque hujusmodi advertentiæ
prædicta ignorantia fuit voluntaria et vin­
cibilis : et quidquid ex ea ortum habuit,
fuit voluntarium et prævisum in causa ;
24

·

■.J

f

1

37Û

DE VITIIS, ET PECCATIS.

quod sufficit nd peccandum Si nutem ea
prævisio defuisset, nequaquam imputaretur
ad culpam quidquid ignorantia peperissel.
Similiter est do illo, qui peccat ex pas­
sione. Nam licet cum passio jam adest, non
consideret malitiam ; animadvertit tamen
illam, vel saltem ejus periculum, cum in
passione esse eligit : vel cum videns pas­
sionem insurgere, de ea reprimenda non
curavit, qua? est etiam advertentia malitiæ
in causa. Quod si nec tunc advertit, et pas­
sio sit tanta, quæ usum rationis tollat, non
erit ibi peccatum ; quia fuit passio antece­
dens, et non voluntaria : et talis passio to­
taliter a peccato excusat, ut videbimus ex
D. Thoma infra quæst. 77, art. 7.
Remor- 175. Ad secundum inconveniens responwieciÎv detur animadvertendo, quod remorsus
^^conscientia? importat aliquid ex parte in«nniissit tel lectus, nempe judicium discernens maiorihL< lum, aut mali periculum : et aliquid ex
parte voluntatis : videlicet angorem illum
et insultum, quo timorata? voluntates ad
præsentiam mali vel periculi solent in se
ipsis torqueri. Primum ex istis vere adest
omnibus qui peccant : sive dum actu exer­
cent opus prohibitum ; sive dum opponunt
causam. Et licet peccatores sæpe dissimu­
lent. quasi nihil mali adverterint ; nihilo­
minus tamen nisi velint se ipsos decipere,
teste eorum conscientia, aliqua eis notitia
subiit, saltem sub dubio vel scrupulo, unde
possent, si vellent, amplius rem inquirere,
et malitiam clarius detegere. Posterius
autem deest sæpe hominibus depravatis :
quorum voluntas per multitudinem pecca­
torum valde obdurata est : ipsaque peccan­
di consuetudo callum timori obduxit : ob
idque sine ullo insultu vel trepidatione in
peccata labuntur, et bibunt iniquitatem
Job. 15. sicut aquam, ut dicitur Job 15. Ad verita­
tem autem nostræ assertionis sufficit prior
illa notitia ; sive adsit, sive non hic poste­
rior remorsus.
Vasq.
Ad locum Pauli occurrit bene P. Vasquez,
Apostolum non dixisse nihil mihi conscius
sum, propter peccata ex defectu advertentiæ
tunc commissa: sed quia verebatur, ne
reus esset alicujus peccati a se antea com­
missi. quod ipsum tunc lateret : non quia
sine ulla advertentia committi potuisset ;
sed quia factum cum illa, poterat oblivioni
jam traditum esse : cumque Deus nullius
obliviscatur, recte subjunxit, qui autem ju­
dicat me, Dominus est. Quamvis ergo neque
Paulus, neque alius dum actu peccat, vel
causam peccati apponit, dicere possit, nihil

DISP. X. DUB. IV.

iucludinis : quatenus dum erepit crebro, ot
mihi conscius sum, quia tunc cuique subesi
Mnediwussiono veritatis multiplicare jura­
aliqua malitiæ cogi talio saltem in communi,
menta, animadvertit pravum illum jurandi
aut aliqua ejus suspicio, dubium, vel scru­
usum futurum sibi causam proferendi postpulus, quæ quantum ex parte cognitionis,
mwlum inulta inudvertenlor, ot cum peri­
conscientiam reprehendunt : post commissa
cula quod essent falsa : unde jam istorum
tamen peccata quisque id non semel dicere
molili»praecessit in prædicta causa expressa
poterit, quia facillime ex memoria labun­
elactualis cognitio. Nisi velis dicere, jura­
tur. Et præsertim venialia : de quibus lo­
menta, quæ sine ulla advertentia neque ad
quebatur Paulus ; nun vero de mortalius,
veritatem aut falsitatem, neque ad rationem
cum sciret se esse confirmatum in gratia.
1
juramenti proferuntur, non habere ratio­
176. Ad illud de haereticis respondet D. Hwtnem peccati mortalis, etiam objective, vel
Thom. quæst. 1β de verit. art. 3 ad 2, erin causa: quia eo ipso quod sine ulla ad­
rorem in ratione superiori existentem tol-jj^
vertentia proferantur, non sunt formaliler
Iere ab eis conscientia? remorsum : sicut
juramenta, neque verba humana, sed qui­
tollit ignorantia in iis qui propter ignoran­
dam sonus in aero causatus sine ulla forma­
tiam peccant. Verum quia talis error, ut
li significatione: el ideo parum refert, quod
supponitur, est vincibilis et voluntarie ac­
aliassint vel non sint voluntaria. Sicut de
quisitus (alias a peccato excusaret) in ipsa
hlasphemiis, contumeliis, et aliis peccatis
acquisitione adesse debuit expressa adver­
verborum, quando ab ebrio vel amente
tentia circa ejus malitiam, saltem sub dubio
proferuntur, diximus disp. 5 a num. 107.
vel suspicione : et ratione talis advertentiæ
te- Contra tertiam assertionem militantquohabuit intellectus sufficiens principium ad
.H, queduæ sententiae. Aliaquæ negat, sufficere
investigandam veritatem, prædictumque
peccatum advertentiam malitiæ in sna
errorem deponendum : cumque ipse sit
%,causa. Quam luentur Vasquez, et plures
causa sequentium peccatorum, de quibas
,8t alii relati a nobis supra disp. 5, dub, 6.
jam scrupulus non occurrit, satis est illa
Ubi egimus quaestionem illam, an ad pec­
advertentia, cum qua fuit acquisitus, ut
catum sufficiat voluntarium in causa, etiam
prædicta peccata fieri dicantur cum formali
si quando urget obligatio, neque adsit jam
advertentia malitiæ in sua causa : licet dum
advertentia in intellectu, neque in voluntate
acta committuntur, nulla jam talis malitiæ
libertas? partemque affirmativam resolvi­
mentio occurrat. Et hoc universaliter ve­
mus ; ut argumenta contra illam, quæ hic
rum est de omnibus peccatis, quæ tam hae­
quoque fieri poterunt, enodavimus. Alia
retici quam pagani et Judæi per errorem
sententia negat, sufficere ad peccatum mor­
vincibilem committunt ; nam cum hæc sint
tale advertere malitiam in communi, nisi
eis voluntaria solum in causa, quæ fuit
acquisitio talis erroris, satis est advertisse
determinate cognoscatur esse mortalem seu
malitiam in ipsa causa et acquisitione er­
gravem. Pro hac refert Curiel in præsenti
roris. Ab aliis vero, quæ committunt per
■J-art. 8, dub. 1, Victoriam, Angestum, Corerrorem invincibilem, ipse error excusat,
dubam. Sed eam alii Theologi fere commu­
quia est involuntarius, neque adhuc in ejus
niter reprobant : neque habet pro se alicuacquisitione adfuit advertentia malitiæ.
jus momenti fundamentum.
Per quod patet ad aliud de paganis, et^
Judaeis contemnentibus Evangelium, et Ec- tu*
DUBIUM V.
clesiam persequentibus : si enim id faciant
per errorem vel ignorantiam invincibilem,
Ijuis consensus voluntatis necessarius sil, et
ut dum veritas Catholica non eis sufficien­
sufficiat, ut motus appetitus sensitivi circa
ter proposita fuit, consequenter non pec­
abjectum sub mortali prohibitum sint pec­
cant ; sed ipso errore x el ignorantia excu!
cata mortalia ?
saritur. Si vero per errorem vel ignorantiam
178. Haec difficultas solet tractari infe­
vincibilem et culpabilem, dicendum est de
rius circa delectationem morosam. Sed quia
illis, sicut diximus de haereticis.
j
communis est pro omnibus motibus sensi­
177. Tertium inconveniens nequaquamçirjf
tivi appetitus, sive sint delectationes, sive
sequitur ex nostra sententia : nam qui pra-^.£
desideria, timores, aut tristitiae, odium vel
va consuetudine inadvertenter pejerat, idamor, etc., congruentius judicavimus illam
circo peccat mortaliter, quia omnia illa««ri
perjuria sunt ei voluntaria et prævisa in
præsenti disputationi adjicere : quam pro
prædiclis motibus in universum instituicausa, videlicet in acquisitione talis con-trf*

371

I mus. Prius autem quam ad decisionem ac­
cedamus, observandum est, quod postquam
intellectus plene advertit su erexisse in ap­
petitu sensitivo motum v. g. delectationis
circa objectum sub mortali prohibitum
(ulrumque in hoc dubio supponitur, etqnod
intellectus plene advertat, et quod objectum
sit materia gravis de genere mortalis) vo­
luntas potest se habere tripliciter. Nam vel
positive resistit, curans efficaciter motum
illum expellere. Vel positive in illum con­
sentit : vel neque consentit positive, neque
I dissentit, sed permissive se habet, non
curans efficaciter de ejus expulsione. Sive
! hoc posterius contingat, quia voluntas tunc
suspendit omnem actum (casus apud nos
est impossibilis) aut saltem circa ipsam de­
lectationem nullum exercet : sive quia licet
habeat aliquem actum, hic tamen neque est
consensus in delectationem, neque dissen­
sus efficax: sed vel volitio permittendi illam;
vel aliqua ejus simplex displicentia, aut ali­
quid hujusmodi.
In primo et secundo casu nulla est diffi­
cultas: qua si voluntas efficaciter resistit,
potius ibi est meritum et corona, quam
aliquod peccatum, ut explicuimus dub. 3.
Si autem positive consentit, sine controver­
sia peccat mortaliter: cum nullum ex requi­
sitis ad hujusmodi peccatum tunc deficiat.
Sed in tertio, quando videlicet neque effi­
caciter curat de expellenda delectatione,
neque positive illam amplectitur, merito
dubitatur, an peccet mortaliter? Quia non
omnino constat utrum voluntas sub mor­
tali solum teneatur ad non consentiendum:
an vero etiam ad positive et efficaciter re­
sistendum. Ex cognitione autem hujus obli­
gationis dependet tota praesentis dubii re­
solutio.
179. Deinde nota, ex duobus capitibus
posse oriri, quod voluntas sub mortali te­
neatur ad resistendum prædiclis molibus,
vel per se propter inordinationem et mali­
tiam, quæ in illis reperitur, quoties per­
mittuntur ferri ad objectum pravum sine
voluntatis resistentia : quasi ea inordinatio
talis aut tanta sit, ut secundum se, atque
adeo etiam omni alio periculo secluso, pos­
tulet interdici voluntati sub mortali ejus
permissionem. Vel per accidens, propter
periculum aliquod quod immineat incidendi
in aliquid grave.nisi voluntas positive resis­
tat: ut si ob non resistentiam adesset pericu­
lum consensus positivi ipsius voluntatis, aut
alicujus effectus noxii, qui ob nocumentum
grave, quod infert, postulat sub mortali.

372

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ut positive impediatur. Et sane cum ob pro­
dictam non resistentiam urget talo pericu­
lum, perspicuum est, teneri voluntatem ad
illam sub mortali : quia ita tenetur unus­
quisque ad faciendum quod in se est, ne
periculo incidendi in mortale se exponat.
Remanet ergo examinandum, an etiam eo
periculo secluso, prædicta obligatio subsis­
tat ? Et rursus an dum non adhibetur prae­
dicta resistentia, adsit semper tale pericu­
lum : proindeque hac saltem v ia teneatur
semper voluntas sub mortali ad resisten­
dum.

Iero et communior opinio.
180. Dicendum est primo, secluso peri­
culo tam consensus, quam alterius nocu­
menti gravis, non teneri voluntatem sub
mortali ad positive resistendum motibus
sensitivi appetitus, quantumvis ex objecto
pravis el inordinatis : el ideo dum non con­
sentit, si non resistat, sed negative vel per­
missive se habeat, non peccat mortaliter.
Hæc conclusio est satis communis inter
Theologos : eique plurimum favet D. Thom.
quæst. 15 de verit. art. -1 ad 10, ubi sic
ait: Antequam ratio delectationem perpendat,
vel nocumentum ipsius, non habet inlerpretativum consensum, etiam si non resistat :
sed quando jam perpendit ratio de delectatione
insurgente, et de nocumento consequenti, ulpote cum percipit homo se totaliter per hujus­
modi delectationem in peccatum inclinari, et
in prxeeps ruere, nisi expresse resistat, videtur
consentire. Ex quibus verbis constat, quod
S. Doctor non agnoscit in voluntate consen­
sum etiam interpretativum (quod ad minus
debet intelligi de consensu interpretative
sufficienti ad mortale) propter solam non
resistentiam, etiam postquam ratio advertit
motum illicitum in appetitu insurgere, us­
que dum animadvertat periculum ruinæ
per inclinationem et consensum in illum,
aut nocumentum imminens, nisi resistat.
Et in hac quæst. 74, art. 6 ad 3, expresse
dicit, delectationem non dici morosam, at­
que adeo neque peccaminosam mortaliter,
usque dum ratio deliberans circa eam immo­
ratur: nec tamen eam repellit, tenens et volJ'.Am, vens libenter, etc. Et citat prose Augustinum
lib. 12 de Trinit. cap. 12. Sentit ergo quod
nisi voluntas libenter teneat et volvat de­
lectationem (quod sane sine consensu in
illam intelligi nequil)non peccat mortaliter.

Idem docet in 2, dist. 21, quæst. 3, art. I,
ubi in line corporis ita concludit: Appetitus
sensualitatis, ct delectatio consequens appe­
titum ante consensum rationis deliberata pec­
catum mortale non est : sed post cmiseiouin
rationis deliberate peccatum mortale incurri­
tur. Quod repolit in solut. ad 2, et 2, 2,
quæst. 35, ari. 3, et alibi non semel. Igitur
ex mente Ang. Doctoris motus sensitivi
appetitus sine voluntatis consensu, aut sal­
tem ejus vel alterius nocumenti gravis peri­
culo nequit ad rationem peccati mortalis
pertingere.
Apertius id tuetur D. Bonavenlura in 2,
dist. 24, in 2, p. distinctionis art. 2, quæst.2,
Cajet.in sum. \erbodeleclatio morosa num.4, cvi
ibi ; Si non ex complacentia, sed ex non eli­
matione commotx cogitationis et delectationis
negligentia provenit (puta quia scit volunta­
tem suam constantem, et confidit quod propter
hujusmodi commotiones phantasia et concu­
piscenti# non ruet in consensum malum)
peccat quidem quia potest el debet conari nd
repellendum hujusmodi intima bella, et peri­
cula maxima, et quantum in se est implere
illud. Persequar inimicos meos, et non con­
certar donec deficiant : non tamen peccat
mortaliter, etc. Eidem assertioni subscri­
bunt Adrian, quodlib. 4, quæst. 3, de Eu-lira,
charist. Vers. El circa hxc. Gerson. 2,
tract, de delectatione morosa alphab. 30, lit. Swt
C. Corduba lib. 1, quæst. 23, dub. 10 ad", abè
Navarro in sum. cap. 11, num. 12, Rosella
verbo Delectatio num. 1, Armilla eodem y»*
verbo, η. 2, et verbo Cogitatio num. 3,
Manuel Rod. 1, tom. sum. cap. 212. Et
præter alios quos refert Thomas Sanchez amà
lib. 1, sum. cap. 2, num. 13, Scholiasts
summæ Cajetani dictus Gaugericus Hispanus to
cit. verbo Delectatio lit. B. Alvar, in prà-jfe»
senti disp. 119, num. 4, conclus, ubi etiam Ufa
Araujo art. 10,dub. 2, Granad. controver.6,
de peccat, tract. 4, disp. ultima, Lorca disp.
28, memb. 2, Salas tract. 13, disp. 6, sect. 3,
Castropalao 1, p. tract. 2, disp. 2, panel.
10, § 5. Soled etiam citari Medina in præ­
senti art. G, docum. 5, yibi potius videtur
contrarium statuere ; nisi quia modum di­
cendi Cajetani utsuæsententiæ limitationem
refert, et non impugnat.
I
181. Probator hac ratione. Non potest u-:
esse major obligatio resistendi motibus sen-^
sitivi appetitus, secluso alio periculo, qaam
sit inordinatio in ipsis molibus reperta:sed
hæc est tantum venialis : ergo prædicta
obligatio non potest esse sub mortali. Major
constat, quia non potest esse major obliga1
lio

ί

DISP. X. DUB. V.
tio vitandi aliquod malum, loquendo de
obligatione per se, quam sil ipsum mulum,
.quod vitandum est : quare si malum sil
grave, obligatio erit gravis, si vero leve,
obligatio erit levis. Cum enim tota ratio
instituendi obligationem fuerit tale malum,
oportet ut cum illo com mensuretur, nulIdienusque ipsum excedat. Minor vero pro­
batur : nam eo ipso quod deficiat consensus
voluntatis, non est a quo appetitus sensiti­
vus recipiat malitiam mortalem : hæc enim
semper debet ab actuali influxu voluntatis
descendere : quo secluso, quidquid aliunde
oritur, esto sit peccatum, non potest exce­
dere limites venialis. Eo praesertim, quia
dum voluntas actu non influit consentiendo
el movendo appetitum, iste non agit ut
liber simpliciter, sed tantum secundum
quid: ea scilicet libertate, quam ab initio
emanationis accepit : quæ, ut dub. 2 vidi­
mus,solum est libertas secundum quid, at­
que adeo incapax malitiæ mortalis, quæ non
potest esse nisi in actu simpliciter libero.
Wr- Confirmatur, nam ut ait D. Thom. ari. 4
i^hujus quæst. inordinatio, quæ non destruit
principium vitæ spiritualis, quod est ordo
ad finem ultimum, non potest esse morta­
lis : sicut infirmitas, quæ non corrumpit
principium vitæ corporalis, non est ad
mortem : sed inordinatio appetitus sensi­
tivi quantumcumque crescat, dummodo vo­
luntas et ratio non præbeant ei consensum,
non destruit prædictum ordinem : igitur
non est mortalis : atque adeo nec debet sub
mortali ejus permissio prohiberi. Minorem
probat S. Doctor, quia inordinatio circa
finem non est nisi ejus, cujus est ordinare
ad finem : contraria enim circa idem ver­
santur : ordinare autem ad finem ultimum
non competit sensualitati, etiam attento eo,
quod in homine habitual iter participat ; sed
soli rationi. Etenim cum patentia inferior
habitualiter participat ex superiori, non
participat quod in ista est præstantius, sed
quod est infimum, juxta illud supremum
infimi attingit infimum supremi : cum autem
supremum, in quod ratio practica se exlenfi cit ordinare ad finem ultimum, fit ut
appetitus sensitivus nequaquam hoc habilualiler participet : ac proinde quod nec
prædictus ordo, nec contraria inordinatio
ab alia fieri possit, nisi a ratione per pro­
prium actum : licet talis actus per su uni
influxum tam ordinem quam inordinalionem, quæ ipse facit usque ad aclus
appetitus sensitivi ab eodem imperatos
diffundat.

373

182. Dices primo, majorem non esse tin- ειτ»
dequaquo veram : nam sæpe ob vitandum çu"'·
malum, quod secundum se non excedit li­
mites venialis, imponitur obligatio sub
mortali, ut videre est sequentibus exem­
plis. Etenim actus gula?, quo quis inordi­
nate comedit, secundum se et attenta natu­
rali lege, solum est peccatum veniale : el
nihilominus Ecclesia ob vitandum hoc pec­
catum sæpe imponit obligationem sub mor­
tali : ut cum præcipit jejunare, quo tollitur
inordinatio comestionis. Deinde qui relaxa­
tione aboleret aliquam laudabilem consue­
tudinem aut legem, qua observata multa
peccata venialia caventur, uti est in religio­
nibus lex conticendi post dictum Completo­
rium, vel abstinendi a confabulationibus
in claustris, dormitoriis, etc., iste peccaret
mortaliter, ut censent graves Theologi ;
etiam si in simplici transgressione talis
legis vel consuetudinis solum sit peccatum
veniale : ergo ex causa vitandi hujusmodi
peccata potest imponi obligatio sub mortali.
Præterea : qui turpem effigiem, ut nudæ
Veneris, ex curiositate aspicit, seclusa alia
prava intentione, vel periculo solum peccat
venialiter : et tamen qui similem effigiem
communiter aspiciendam exponit, peccat
mortaliter : ergo tenetur sub mortali ad
vitandum id, quod est causa, vel occasio
peccati venialis. Adde, quod si in prædiclis
motibus solum est malitia venialis, et hac
ratione permissio illorum a mortali excu­
satur, eadem ratione excusabitur consensus
in eosdem : quippe consentire in illud,
quod præcise est peccatum veniale, ut in
simplex mendacium, verbum ociosum, et
similia, non excedit limites venialis.
183. Sed hæc non enervant nosiram ra- impU.
lionem, quæ intelligi debet non de quacum- s«atur.
que obligatione vitandi malitiam venialem,
sed de illa, quæ a lege naturali imponitur
præcise ob istum finem : neque habet aliud
superius motivum, quam ne sit in aliquo
ex nostris actibus talis malitia. Nam re
vera in casu de quo agimus, secluso (ut se­
cludimus) omni periculo vel consensu vo­
luntatis, vel alterius gravis nocumenti,
nulla alia ratio apparet, ob quam voluntas
teneatur resistere singulis motibus inordi­
natis appetitus sensitivi, nisi ut non sit in
aliquo ipsorum, neque in homine sua illa
qualisqualis inordinatio.
Quare ad primam instantiam in contrapri.
rium propositam dicendum est, Ecclesiam «lauiinsnon præcipere jejunia ob vitandam præcise ‘aaUADL
inordinationem gulæ .· quæ, attenta natu-

·.

» ?

.· Λ » ■ ·

DE VITIIS, ET PECCATIS.

rali lege, palest in sumptione cibi roperiri :
nam in jentaculo matutino, in cffina, et in
carnium comestione moderatis nulla est
talis inordinatio, attenta præcise illa lege ;
et nihilominus per legem jejunii Ecclesias­
tici prohibentur. Quin imo non semper per
hujusmodi legem prohibetur inordinatio
gulæ lege natura? prohibita : quia etiam si
quis in die jejunii comedat usque ad cra­
pulam, dummodo non nisi semel, et qua­
dragesima les cibos, observat legem jejunii
Ecclesiastici; tamen contra legem natura­
lem peccat peccato gulæ. Alius ergo supe­
rior finis adest Ecclesiae ad imponendam
fidelibus prædictam obligationem sub mor­
tali. Quem Ecclesia ipsa declarat in præfatione pro quadragesima verbis illis : qui
corporali jejunio vitia comprimis, mentem
elevas, virtutem largiris et pr.rmia. Diximus
de illa obligatione. qu.r a lege naturali impo­
nitor, etc. quia loquendo de lege positiva
non negamus potuisse prohiberi sub mor­
tali permissionem prædictorum motuum :
quippe legislator positivus, si voluisset, in­
venisset sufficiens motivum ad talem pro­
hibitionem. Cæterum quia de facto nulla est
talis lex positiva, standum est soli natu­
rali ; ralione cujus nullum adest motivum
prohibendi sub mortali prodictam permis­
sionem, aut motibus illis positive resis­
tendi, ut slalim magis declarabitur.
Atf s<134, Per quod patet ad secundam instannind»m. fiam. Nam etiam finis illius consuetudinis
vel legis, sive ut melius dicamus, finis pro­
hibendi earum relaxationes, non est dum­
taxat vitatio peccatorum venialium, quæ
illis caventur; sed potius magna perfectio,
et decor, quae, similibus legibus, vel con­
suetudinibus in suo vigore subsistentibus, i
accrescunt bono communi. Unde etiam si j
in una vel alia trangressione legis, aut con- ,
suetudinis obligantis sub veniali non sit i
major culpa, quam venialis ; imo si lex non ■
obligaret ad culpam, sed ad solam pcenam, ’
adhuc venialis culpa ibi non reperiretur; |
nihilominus ad illas non relaxandas obli­
gatio esset sub mortali. Quod aperte osten­
dit, finem, propter quem consurgit hæc 1
posterior obligatio, præstantiorem esse, 1
quam evitatio hujus, vel illius peccati ve- !
malis.
Hoplita. Nec refert, si urgeas, quod etiam in nos- ;
trocasu potest inveniri altior finis obliga- [
tionis resistendi motibus appetitus, quam
vitatio solius malitiæ venialis in illis re- [
pertæznam posset esse talis finis bonum, i
quod propter prædictam resistentiam ipsi

I

DISP. X. DUB. V.

aliquis finis valde conducens ad facilius
homini accrescit, vel saltem decor, qui ac­
katitudinem assequendam : sicut re vera
cedit bono communi ex consistentia præ­
conducit abstinentia illa, quam Ecclesia
dictæ obligationis: et ratione istius finis ita.
præcipit : quamvis talis finis ex natura rei
superioris poterit obligatio ad resistendum
non sil simpliciter necessarius ad prodic­
injungi sub mortali.
tam assecutionem. At in nostro casu tota
vrnfc
obligatio consurgit ex lege naturali : non
enim apparet lex positiva, quæ universali­
ter jubeat resistere motibus inordinatis
sensitivi appetitus. Ex alia vero parte hu­
jusmodi lex naturalis nihil præcipit sub
mortali ob quemcunque finem, nisi quod
secundum se est simpliciter necessarium ad
beatihidinem consequendam : neque pro­
hibet similiter sub mortali, nisi quod grave
nocumentum alicui inducit : quorum neu­
trum in casu nostræ assertionis locum ha­
bere, cuilibet intuenti constabit.
Minus autem favet propositæ replicæ seeunda instantia, aut ejus solutio. Nam lota
‘t ratio obligationis sub mortali non abolendi
legem obligantem præcise ad veniale est
grave detrimentum, quod fit bono commu­
ni; non autem malitia, quæ in hac, et illa
legis, aut consuetudinis trangressione (sine
relaxatione tamen) reperilur. Unde ex hac
instantia ad summum poterat inferri, quod
in nostro casu sit similiter culpa mortalis
relaxare illam legem, quæ prohibet sub
veniali motus appetitus venialiter peccaminosos; aut in tantum prædictos motus per­
Ttf-J
mittere ; ut per hoc ea lex relaxationi expo­
natur. Secus autem quod hujus periculo
secluso, talis lex violetur, talesque motus
semel et iterum permittantur.
187. Diximus ad suminum posse hoc in­
ferri, etc. quia re bene inspecta neque id in
nostro casu concedendum est : nam præ­
dicta doctrina de relaxatione habet locum
in legibus positivis, et in consuetudinibus,
quæ per multiplicem transgressionem pos­
sunt remittere vim obligandi, et tandem
amittere. Leges autem naturales, qualis est
lex cohibendi supradictos motus, nequa­
quam, quamvis, sæpenumero violentur,
amittunt prædictam vim; sed semper in suo
vigore permanent : ipsa quippe natura, et
naturalis ratio eas conservat. Quare licet
non servare hujusmodi leges, sit peccatum
juxta tenorem obligationis, hoc est vel
mortale, silex obliget sub mortali ; vel ve­
niale, si lex sub hoc tantum obliget: nun­
quam tamen ratione periculi relaxationis
erit ibi aliquod peccatum.
~
,
i-.flde Ad tertiam instantiam do exponente tur<l? pem effigiem dicas, illum non peccare mor­
taliter præcise propter peccata venialia

375

i eorurn, qui ex sola curiositate aspicient;
sed propter periculum,quod multis offertur
lascive conspiciendi, atque adeo delinquen­
di mortaliter.
188. Ad illud, quod additur, respondetur
negando sequelam. Longe enim diversa ra­
tio procedit de consensu voluntatis, atque
de sola permissione : nam sicut Deus non
peccat permittendo peccata ; et tamen pec­
caret in illa consentiendo : ita optime fieri
potest, ut voluntas nostra non peccet mor­
taliter, imo aliquando neque venialiter
permittendo motum sensitivum circa objec­
tum illicitum ; peccet vero mortaliter con­
sentiendo in ipsum.
Ratio vero est, quia consensus sumit ma­
litiam ab objecto præcise secundum esse
objeclivam : et ideo qui consentit in aliquid
! objective mortale, etiamsi in tali objecto
nulla sit formalis malitia, peccat mortaliter
propter malitiam objeclivam, inquam con­
sentit. Permissio autem, et obligatio non
permittendi non habet locum respectu
maLitiæ dumtaxat objectivas, neque hæc
proprie dicitur permitti : sed respectu ma­
litiæ formalis, aut respectu nocumenti con­
cernentium reiexistentiam, et executionem.
Quia igitur motus appetitus sensitivi circa
objectum grave est objective malus morta­
liter, sive alias habeat malitiam formalem
mortalem, sive venialem, sive nullam, id­
circo consensus deliberatus in illum, sem­
per est mortalis. E conti-1 vero quia talis
motus, secluso consensu, non habet mali­
tiam formalem mortalem, idcirco ejus per­
missio non prohibetur sub mortali : nisi
forte ob periculum alieujus gravis nocu­
menti, de quo statim dicemus. Exempla
vero de simplici mendacio, verbo ocioso, et
similibus non sunt ad rem : quia prædicta,
adhuc objective non sunt mortalia : el ideo
non mirum, quod voluntas consentiens in
illa non peccet mortaliter : quia nullum
est objectum, a quo consensus talem mali­
tiam desumat.
189. Alia via videtur posse infirmari Ejfaeimn
nostra ratio, negando minorem : nimirum·nostram
■
­
in motibus inordinatis appetitus, quibus ratio
nem.
voluntas non resistit, reperiri dumtaxat
malitiam venialem. Potius enim videtur
illis concedenda malitia mortalis : quia
licet ad hanc non sufficiat propria, et innata
libertas ipsius appetitus, eo quod sit imper­
fecta, sufficit tamen consensus voluntatis
interpretativus : quem adesse contendunt
adversarii eo ipso, quod voluntas efficaciter
non resistat. Ratione igitur istius consensus,

i-X

.Γ,Κ Î
* i. i . f

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. X. DP B. V.

proindeque nunquam, aut raro in aliquid
el mahliæ ejus consurgit obligatio sub mor­ ! los reprimere, et imperare, solum convincit
gravo consentit, ipsique sensualitatis mo­
tali ad positive resistendum, cum non aliter
esse liberos in potentia : quatenus tales mo­
tus fastidio illi sunt, non eet cur ex quali­
tabs consensus excludatur, quam per pro­
tus, el eorum omissiones possunt a volun·
bet permissione, aut non resistentia motus
dictam resistentiam. Adde, gratis negari
tale libera procedere. El eodem modo di­
inordinati slatim consensum pertimescat ;
motibus, de quibus in præsenli est sermo,
cuntur cadere sub pleno dominio agentis,
quippe ea animi dispositio videtur suffi­
libertatem simpliciter, ac proinde morta­
nempe in potentia : quatenus agens per
cienter periculum auferre. I nde poterit
lem malitiam : nam eo ipso quod tales
suum plenum dominium potest in ipso,
sine culpa mortali prædiclos motus tanmotus fiant cum plena advertentia rationis,
eorumque omissiones inlluere.Quandiu au­
quam debilem hostem parvipendere : et de
pole&t voluntas absolute, et simpliciter illos
tem de facto non oriuntur a voluntate, ne­
illorum resistentia non multum curare :
reprimere, et imperare atque adeo cadunt
que ab ejus pleno dominio, nihil est, a quo
præserlim si alia via procuret prohibere
libertatem actualem simpliciter recipiant ;
simplicitersub dominio, et poleslateagentis,
voluntatem a consensu. Qui autem infirmo
quoad ft 'ri.el nan fieri : quid ergo deest,
sed manent cum ea libertate, quam appe­
esi animo, experientiaque didicit se sensi­
titus sensitivus ex sua habituali elevatione
quominus sint liberi simpliciter.
bilibus valde allici, semelque et iterum
lïxtiu- 190. Se l neque hac via prædicta ratio I potest eis impertiri : quæ, ut vidimus dubio
consensisse, vix unquam periculum consen­
secundo, solum est libertas secundum quid.
vim amittit : quia manifeste petitur prin­
sus effugiet, si postquam plene advertit,
cipium, et supponitur, quod erat pro- ' Vide, si placet, dicta a nobis in tract.de
pcrmiscue se habeat. Quia respectu volun­
bandum, videlicet teneri voluntatem sub I voluntario disp. 3, num. 56 et 57.
tatis infirmæ, et debilis magnam vim habent
mortali ad positive resistendum motibus
motus sensitivi, facillimeque consensum
appetitus : ratione cujus obligationis, et j
§ H.
ejus extorquent. Quare hic (nisi urgens
non aliter pterii ei interpretari consensus
causaexcusetjstatim post plenam adverten­
sufficiens ad mortale. Etenim consensus, i Duplex alia assertio pro solvenda difficultate.
tium lenebitursub mortali ad positive resis­
qui dicitur interpretations, omnino prasup- ·
tendum. Quia licet aliquando etiam si non
ponit obligationem ad resistendum, tali
192. Dicendum est secundo : quoties im-Asrt»
adhibeat talem resistentiam, apud Deum
minet periculum consensus ex permanen-5*^ I
consensui proportionatam, in eaque funda­
verum esset non consensurum ; non ideo
tia illiciti motus, tenetur voluntas sub mor/
tur: et ideo nisi priusde obligatione constet,
tali efficaciter ei resistere. Quare qui,
I
cessabit periculum consensus: in quod nemo
est manifesta petitio principii recurrere ad
sine culpa mortali voluntarie sp conjicit.
praeviso eo periculo, immoratur, et non faI
consensum : quia non obligatio probanda
Deinde aliter philosophandum est, cum
cit quod in se est, ut appetitura comprimat,
I
est per consensum interpretativum ; sed per
voluntas nullam habet displicentiam erga
licet formaliter non consentiat, peccat mor­
obligationem consensus. Dum igitur adver­
motum pcccaminosum : sed \rel omnem
sarii independenler ab omni consensu in­
taliter, et censetur consentire interpreta.
live. In hac assertione conveniunt fere
!
actum suspendit, vel se exercet circa alia
terpretative voluntatis, atque adeo attenta
disparate se habentia, aut fortasse in voli­
dumtaxat propria libertate appetitus sen­
omnes Theologi, quos pro praecedenti adi
sitivi. non ostendunt, reperiri in hujus
tione permittendi talem motum. Aliter vero
duximus : solus enim Bonaventura videtur
.
motibus malitiam mortalem, et ob istam ! circa hoc dubitasse. Et a fortiori tuentur
|
quando saltem habet prædictam displicen­
tiam, vel alium actum, quo positive optet
malitiam obligationem sub mortali ad re- ; prædictam assertionem omnes, quos pro
|
sistendum, non est unde probent ex non I sententia contraria primae assertioni infra
non consentire. Quia cum in primo casu
I
resistentia consensum interpretativum suf- 1 referemus. Ratio vera est perspicua : nam E.„ i
nihil sit actuale, quo voluntas a motibus
ficienlem ad mortale : incpteque recurrunt
quilibet tenetur sub mortali facere quod in nfe
sensualitatis se defendat, propriumque con­
ad illum pro constituenda obligatione, cum
se est, ne periculo incidendi in mortale se
sensum detineat, facillimus est lapsus :
ipse omnibus modis sit obligatione poste­
exponat : alias enim convincetur amare il­
præserlim circa motus venereos, qui effica­
rior. Diximus consensum interprelatiium
lud periculum, et eo ipso peribit in illo:
cius pertrahunt, el alliciunt. Et ita nemo,
sufficientem ad mortale, etc. propter ea, quæ
cum ergo consensus voluntatis in motum
quantavis virtute polleat, debel sibi persua­
inferius observabimus admittentes consen­
illicitum, de quo agimus, sil peccatum mor­
dere, quod non ruet, dum nihil agit, per
sum interpretativum sufficientem ad ve­
tale, tenetur quilibet facere quod in se est,
quod ab illis se defendat : præserlim si diu
niale, quia is tantum fundari potest in obli­
ut ejus periculum avertat; atque adeo ul
manere permittantur. In secundo vero
gatione, quæ de facto datur ad positive
motui ipsi, ex quo periculum imminet, re­
adest jam aliquid, per quod voluntas con­
resistendum, quæ tantum est obligatio sub
sistat. Nec necesse est in comprobatione
sensum cohibeat : videlicet simplex illa
veniali.
hujus conclusionis immorari, cum sit adeo
displicentia, vel volitio non consentiendi :
quo
191. Ad illud, quod additur, respondecommunis, et iere per se nota.
quæ licet sit inefficax ad reprimendum mo­
193. Si autem inquiras, quando ex per-qo&;. '
s!uiCh tur’ nl0lus aPPe,itusr in quo voluntas de
tum appetitus, potest esse efficax ad deti­
beri mo-facto per consensum non influit, non esse
missione illiciti motus periculum consensus
nendum voluntatis consensum, ut recte
qtiwvo- iii,eros *n actu, sed solum in potentia, loimmineat,atque adeo teneatur voluntassub
observavi! Thomas Sanchez ubi supra
luntas quendode libertate simpliciter. Quia libermortali illi resistere? Vix poterit id certaSud· num. 13. Quare in hoc posteriori casu non
uinu'u?tas actualis simpliciter dicta requirit ac­
regula determinari. Nam in diversis sup- iB®;
damnaremus ad mortale virum probatæ
tualem influxum principii simpliciter liberi,
positis, et in diversis casibus diversimode Mt'
virtutis, qui aliquando post plenam adver­
qualisestsolavoluntas. Quodautem propter
est circa hoc philosophandum, v. g. ille qui
tentiam illiciti motus non adhiberet majo­
plenam advertentiam possit simpliciter ilhabet animum satis firmum in bono,
rem diligentiam ad ejus expulsionem.
proindeque

191. Negari tamen non debet, rem hanc
ex se esso satis periculosam : ita ut nemo
facile credere debeat non sibi imminere
illud periculum, dum sciens, et prudens
non resistit. Præserlim cum sæpissime
Deusob nimiam alicujus confidentiam lap­
sum permittat. Accedit, quod saltem urget
omnes obligatio sub veniali ad efficaciter
resistendum molibus illicitis : et ideo sicut
qui advertenter labilur in peccala venialia,
valde accedit ad mortalia, eo quod illa ad
hæc disponunt : ita qui post plenam adver­
tentiam non resistit, valde accedit ad con­
sensum. Accedit secundo, esse non leve
argumentum debilis, et infirmæ virtutis,
quod aliquis videns se teneri sub veniali
ad resistendum, non resistat : sicut quod
advertenter venialia amplectatur : unde
qui ita se gerit, eo ipso non est cur persua­
sum habeat inesse sibi constantiam illam,
et firmitatem in bono, qua cessare dix'imus
periculum consensus. Saluberrimum ergo
pro omnibus saltem consilium erit, ut ubi
primo adverterint surgentem in appetitu
motum inordinatum, incunctanter illum
avertere curent : sive firmos in virtute,
sive infirmos se agnoscant. Infirmi quidem
propter consensus periculum : firmioresautem , quia status perfectæ virtutis id ex­
poscit.
195. Sed ut huic rei omnem necessariam Tenn
limitationem adhibeamus, sit tertia con-'lsiCru"
clusio. Eliam secluso periculo consensus,
aderit aliquando obligatio sub mortali ad
resistendum motui sensitivi appetitus :
tunc nimirum quando ex non resistentia
imminet aliquod grave nocumentum, v. g.
si quis videns excitari in se motum irae,
animadvertat posse in tantum crescere, nisi
ei resistatur, ul auferat judicium rationis,
quo sublato committet homicidium, tene­
bitur sub mortali resistere tali motui, ne
per suum augmentum in hujusmodi nocu­
mentum perducat : etiam si neque in præ­
dictum motum, neque in nocumentum
adsit consentiendi periculum. Similiter
cum ex delectatione venerea animadvertit
quis periculum pollutionis, etiam si neque
in illam, neque in hanc consensus immi­
neat, tenetur sub mortali resistere, ut id
periculum avertat. Hæc etiam conclusio
recipitur a Theologis non minus, quam
præcedens. Æqualiter enim damnant ad
mortale permissionem delectationis, v. g.
venereæ, cum adest periculum pollutionis
(nisi sufficiens causa excuset) atque cum
adest periculum consensus : de quo videri

«Ί

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. X. DUB. V.

379

I

Thom. potest Thomas Sanchez loco cit. et lib. 9
reperta : cumque talis inordinatio, secluso
SiOii1· de matrim. disp. 45, num. 24. El licet
consensu voluntatis, sit levis, utpole non
communiter exempli firent in delectatione
excedens limites venialis, non debuit sub
venerea, el periculo pollutionis, idem lamortali interdici.
men tueri debent de quolibet alio motu illi­
197. Ex dictis non improbabiliter inferri
lirini
cito, ex quo immineat periculum cujusvis
posset, doctrinam primæconclusionis, etiam
ab iis, qui eam amplectimur, restringen­
alterius gravis nocumenti. Quia in omnibus
dam esse ad motus illicitos in aliis mate­
procedit eadem ratio, dum non adest suf­
riis. præterquam in venereis delectalionificiens causa, quæ permissionem illiciti
motus, et nocumenti prævisi a mortali ! bus. Nam in istis quoties delectatio fuerit
gravis ex parte aclus, etiam secluso peri­
excuset.
culo consensus, tenebitur vol unias sub morRaiip
Ratio vero est perspicua : nam quilibet
tali resistere efficaciter: quia aliter non
tenetur sub mortali non nocere aliqui in re
evadet malitiam pollutionis. In aliis autem
gravi : id enim lex justitiæ, aut saltem
materiis, etiam si motus appetitus fuerit
charilatis postulat : igitur tenebitur sub
vehemens, non semper imminet aliud no­
eadem obligatione cohibere in se illum mo­
cumentum, et ita ut plurimum tota ratio
tum, exquo videt quodcunque nocumentum
obligationis sub mortali est periculum con­
grave alicui inferendum. Patet consequen­
sentiendi. Diximus inferri hoc probabiliter.
tia : nam qui tenetur vitare aliquem effec­
Tum quia non desunt, qui omnem delecta­
tum, tenetur etiam auferre causam per se,
tionem veneream gravem dicunt afferre
in qua illum prævidet : et nisi auferat,
secum pollutionis periculum, et nisi illud
censetur velle ipsam causam, et in ea effec­
tum : qui cum sil nocumentum, et damnum i afferat, gravem non appellant. In quam
sententiam valde inclinat Joannes Sancius Jwa
alicujus, debet eo ipso imputari ad pecca­
in selec. disp. 21, num. 21 et 22, et allegat
tam.
Tbca.
Thomam
Sanchez
lib.
9
de
matrim.
disp.
Saw.
Objedio.
dices : majus malum est motus
4G, num. 9, et in sum. lib. 1, cap. 2, num.
internus inordinatus secundum se, etiam
8, et Vasquez hac 1, 2, disp. 112, cap. 2,
secluso periculo consensus, quam sit pollu­
num. 5, neuter tamen illi favet, ut consta­
tio, vel alius effectus omnino exterior sebit legenti. Tum etiam quia saltem omnis
quutus ex tali motu : iste enim in se ipso
ejusmodi delectatio est causa perse notabi­
habet malitiam moralem intrinsecam, quam
liter in pollutionem influens : et hac ra­
tamen prædictus effectus non continet : igi­
tione obligatio, quæ urget ad hanc evitan­
tur non potest strictius tenere voluntas ad
dam, urget ad illi resistendum. Quæ sane
vitandum effectum nocivum , sive, quod
idem est, ad vitandum motum ratione pe- i rationes, præcipue posterior, probabilem
reddunt hanc partem. Nosque hanc proba­
riculi nocumenti, quam ad vitandum ip­
sum motum secundum se, independenler- | bilitatem ex eo libentius suscipimus, quod
que a tali periculo. Vel ergo ad hoc posterius j in rebus ita lubricis minime oporteat, nisi
tenebitur sub mortali ; contra ea quæ dixi- - veritas compellat, habenas laxare.
198. Ne autem videamur plus justo tre-gjfe
mus in prima conclusione : vel non tene- i
pidare timore, ubi non est timor, obser­ rçrsn
bitar ad illud prius, nisi tantum sub ve­
vandum est delectationem veneream posse
niali ; contra id quod nuper statuimus.
dici gravem dupliciter. Vel ratione objecti
Respondetur negando consequentiam :
Diluitur.
dumtaxat, eo quod est de objecto gravi, ut
quia obligatio vitandi effectum nocivum, v.
g. pollutionem non est propter malitiam , de copula cogitata ; quamvis ipsa delectatio
moralem formalem, sed propter nocumcn- : in se modica, sive remissa sit, et parum
commovens libidinem. Vel ex parte actus :
tum, quod infert proli, aut naturæ : unde
quia videlicet ipsa passio delectationis ve­
quia hujusmodi nocumentum etiam sine
hementer carnem et libidinem commovet,
consensu grave est, debuit sub mortali pro­
quicquid sit de gravitate objecti extrinseci.
hiberi. Sicut homicidium exterius, etiamsi
Igitur quando delectatio solum priori modo
fiat sine consensus periculo, prohibetur sub
est gravis, veram censemus doctrinam pri­
mortali, ex eo dumtaxat, quia est grave
mæ assertionis, etiam in delectationibus
proximi nocumentum, licet nullam habeat
malitiam formalem intrinsecam. Cæterum
carnalibus : atque adeo cessante consensus
motus internus secundum se nullum affert
periculo, non erit mortale eam delectatio­
nocumentum, et ideo prohibetur dumtaxat
nem permittere. Ratio vero est : quia præ­
ratione malitiæ , et inordinationis in eo
dicta delectatio non constituit in periculo
pollutionis,

pollutionis, neqno in oam valde influit,
præcise, quia est circa objectum grave : cum
stante hac gravitate possit esse valde re­
missa, et minimum commovens sensuali­
tatem, aut vires pollutionis emissi vas :
ergo non est cur ob solam istam gravitatem
teneatur voluntas sub morlali ad positive
resistendum ratione pollutionis, Cæterum
ubi delectatio venerea posteriori modo est
gravis, hoc est vehemens, et intensa modo
explicato, minus placet ejus permissionem
a mortali excusare, ob nocumentum pollu­
tionis, in quam potest influere. Sive quia
talis delectatio semper afferat pollutionis
periculum. Sive quia esto multoties id,
periculum non afferat, secundum se tamen
est causa perse, et notabiliter in pollutio­
nem influens : ipsaque libidinis, et carnis
commotio, quæ prædiclam delectationem
comitatur est quædam inchoata pollutio :
ad quam proinde evitandam tenetur volun­
tas sub morlali, sicut ad vitandum tactum
alienum libidinosum.
Quare libenter subscriberemus excipienti
Sdii a doctrina primæ conclusionis omnes delec^“tationes venereas, quæ vehementer libidiiiiK. nem commovent, sive afferant proximum
pollutionis periculum, sive non. Malumus
autem, dum non habemus Patronos loquentes specialiter pro hac exceptione,
cohibere sententiam, et rem indetermina­
ti' tam relinquere. Videatur Thomas Sanchez
lib. 9 de matrim. cit. disp. 45, ubi num. 22
ot 24, satis aperte concedit dari delectatio­
nem veneream vacantem malitia pollutio­
nis, eo quod non inducat ejus periculum.
Et loquitur de delectatione gravi ex parte
actus : nam loquitur de illa, quæ est causa
per se notabiliter in pollutionem influens :
quæ est sola delectatio gravis ex parte actus.
Asseritque prædictam delectationem non
esse peccatum mortale ex ordine ad pollu­
tionem, inquam potest influere, quoties ita
parum durat, vel hæ adsunt circunstantiæ,
ut probabile non sit, quod de facto influet ;
quamvis inopinate præter spem pollutio
subsequatnr. Semel autem admisso dari
aliquando veneream delectationem secun­
dum se gravem, quæ quia non affert pollu­
tionis periculum, non mutuatur malitiam
mortalem ex ordine ad illam, consequenter
ad supra dicta tenendum est etiam in venereis posse permitti sine mortali delectatio­
nem gravem, si semel absit periculum con­
sensus.

§ ΙΠ.

Sententiam contrariam (pii tueantur, et
quibus fundamentis ?
199. Sententiam contrariam nostræ pri­
mæ assertioni tuentur ex Thomistis Gre­ Grec ■
Mârt.
gorius Martinez in præsenti UIV
art,, 8, .dub.
JUW. 2 fontes,
conclus. 3, Montesinos disp. 7, quæst. 2, furiet.
Curiel art. 8, dub. 2, et Zurnel eodem art.

I

disp. x. ix b. v.
380

DE VITUS, ET PECCATIS.

dicamus talem omissionem non fore volun­
decoiMtnsti, qui
in ipsum molam appe­
tariam, neque peccaminosam, quia licet
titus, aut in objectum ejus, non excludendo
aulhores communiter peccaminosam esse
conseneumin omissionem repreMionis talis
malus. Vel intelligondus est de consensu
dicant ; loquuntur tamen de lege ordinaria,
et casum illum metaphysicum nolunt com­
imperativo, qui sit causa peccati venialia
I
ipsius appetitus, el in (jus malitiam influat.
prehendere. Nisi velis praedictam omissio­
I
Quo consensu secluso, remanet adhuc in
nem etiam sine ullo actu voluntatis esse
j
voluntate concomitanter, el quasi de inateimperfecte voluntariam, ratione actus ap­
I
riali alius consensus peccaminosus, vel
petitus imperfecte liberi : quatenus hic
formalis, vel interpretativus : qui licet
actus est occasio, ut voluntas omittat :
I
respectu permissionis illiciti motus sil con­
cumque sit idem suppositum, non obest,
sensus simpliciter ; respectu tamen ipsius
actum esse in una potentia, et omissionem
I
motus permissi solum sit secundum quid
in alia.
atque adeo peccatum veniale ut infra magis
Observa tamen, non inferri necessario
ex opposito modo dicendi excludente a præ­
declarabitur.
dicta omissione in ilio casu metaphysico
Et liic sensus congru it contextui. Nam
puræ suspensionis omnem malitiam prop­
D. Thom. volebat explicare, qualiter sen­
ter defectum voluntarii, excludendam quo­
sualitas hominis ad venialiter delinquen­
que tunc amotu appetitus sensitivi. Quia
dum non indigeat novo voluntatis influxu :
cum ipse appetitus habeat suam qualem
quia propter habitualem subjectionem ad
qualem libertatem, hæc sufficeret : etiam si
rationem habet sufficientem vim, et liber­
voluntas neque per actum, neque per omis­
tatem ad sic peccandum, ut verba num. 52
sionem aliquid influat : dummodo non re­
adducta satis declarant. Ad hujusmodi vero
pugnet. Diximus necessario: quia probabiintentum conducebat quidem, ut exclude­
retur consensus imperativus influens, et I liter posset consequens illud admitti, et
defendi.
movens; ex cujus dumtaxat necessitate
204. Omissa ergo hac prima solutione,Doctrina
oppositum convinci poterat. Nullatenus
ut legitimam tradamus, animadvertendum
vero ad id attinebat admittere, vel exclu­
est duplicem dari consensum interpretatidere quemlibet alium consensum, qui non
influat in appetitum, sed habeat se ad ejus
vum : alium perfectum, qui eo modo, quo
est, scilicet in genere consensus interpreta­
malitiam concomitanter : ut revera se
habet ille, quem nos ponimus.
tive, est talis simpliciter : alium imperfec­
203. Sed dices : quid ergo, si voluntas
tum, qui adhuc interpretative dicitur con­
suspendendo in se omnem actum, omittat
sensus secundum quid. Ratio vero est, quia
cohibere illos motus per puram omissio­
multoties consensus interpretativus funda­
nem? Cum enim omissio, etiam si sit actus
tur in sola obligatione ad oppositum, et cum
debiti, dum non causatur ab aliquo actu
illa commensuratur : quare sicut obligatio
physico, non sit voluntaria, juxta ea quæ
aliquando est sub mortali, quæ est obligatio
supra disp. 5, et in tract, de voluntario
simpliciter : et aliquando sub veniali, quæ
disp. 4, diximus, non apparet, quo pacto
est tantum secundum quid : ita etiam con­
sil voluntaria, ac proinde peccaminosa
sensus interpretativus aliquando est talis
omissio illa cohibendi appetitum, quæ da­
absolute , et simpliciter ; aliquando vero
retur in voluntate per omnium suorum
secundum quid dumtaxat, juxta qualitatem
actuum suspensionem.
obligationis.
»
Secundo nota, consensus interpretativi
imo et naturaliter esse impossibilem : vide­
in casu nostra? difficultatis duplex objectum
licet quod intellectu plene advertente ali­
posse assignari. Primum est ipsa omissio
quod objectum, voluntas omnem actum
reprimendi, et cohibendi sensitivum mo­
suspendat, ila ut neque consentiat, neque
tum : quotiescumque enim voluntas potest,
dissentiat, neque exerceat alium actum
el tenetur reprimere, etnon reprimit, etiam
incompossibilem cum consensu, vel dis­
si nullum actum circa hoc directe exerceat,
sensu :quod probavimus loco citato num. 32.
interpretamur, eam voluissenon reprimere
Si vero fingamus Deum, posita prædicta ad­
prædictum motum : atque adeo interpreta­
vertentia, denegare voluntati præmotionem
mur voluisse illum permittere : et ita ipsa
circa omnem actum secundum, manereque
omissio reprimendi, sive (quod idem est)
proinde omnino suspensam : cum casus sit
ipsa permissio, aut non repressio est ob­
pure metaphysicus, non mullum refeiet, si
jectum illius interprelativæ volitionis. Se!

300. Secundo probatur: quia præceptt i I si consensum formalem suspendat, nihilo­
naturalia non concupiscendi rem alienam
minus consentit interpretative : sed inter­
raentna.uxorem, etc. non tantum prohibent con­
pretativus consensus sufficit ad peccatum
sensum voluntatis, sed etiam et per prius
mortale, ergo, etc. Major videtur adversa­
passionem inordinatam appetitus sensitix i :
riis fere perse nota : et ideo non pauci il­
quippe hæc, potius quam ille consensus,
lam supponunt ; alij vero sic suadent. Nam
vocatur concupiscere: atqui prædicla prae­
ad consensum inlerprelalivumsuflicil.quod
cepta.. sicut cætera Decalogi obligant sub
voluntas possit facere oppositum, el tenea­
mortali : ergbquicumque non reprimit ejus­
tur, el non faciat : cum igitur possit repri­
modi passionem sive voluntas consentiat,
mere motum illicitum, et ud id aliquo
sive non, moraliter delinquit.
I modo teneatur (alias neque venialiter pecConfirmatur : nam voluntas tenetur ad
caret non reprimendo) consequens fit, ul
regendum appetitum, ne in aliquid inor­ I nisi reprimat, eo ipso interpretative condinate tendat ; maxime cum id potest abs­ I sentiat. Minor vero est salis recepta : quia
que magna difficultate : igitur quoties nulla
consensus interpretativus æquivalel quanexistente difficultate, non gnbernat, sed ef­ I tum ad effectum consensui formali, el pro
frenem relinquit, peccat contra talem obli­ i eo reputatur : atque adeo sicut iste sufficit
gationem : cumque alias materia sit gravis, I ad culpam mortalem, ita ille debet suffiet adsit sufficiens advertentia : non apparet,
cere. Eo praesertim quia si voluntas όχ­
unde tale peccatum possit a mortali excu­ ι presse, et formaliter consentiret, nulla via
sari.
, j>osset a mortali excus.iri : igitur neque exoctarrit Respondetur præcepta non imponi nisi I cusnri debet, dum consentit interpretative.
in ordine ad actus liberos, ita ut juxta gra­ j
Ad hoc argumentum Joannes Saucius in Pris
dum liberlatissitgradnsobligationis : unde j select, cit. disp. 21, num. 3, negat volun-^
actus concupiscendi illicita simpliciter li­ ; tati omnem obligationem cohibendi motus
beros prohibent simpliciter, scilicet sub j appetitus etiam sub veniali, secluso perimortali : actus vero secundum quid, et im­ ; culo consensus : et consequenter negat omperfecte liberos prohibent secundum quid,
nem consensum i nier prêtât i vu m : quia
nempe sub veniali. Quia ergo dum nullus I obligatio cohibendi appetitum (inquit ille)
accedit voluntatis consensus, motus appe­
tota oritur ex obligatione non consen­
titas secundum quid tantum, et imperfecto
tiendi, et ila omnino cessat, cessante con­
est liber, ut diximus num. 181, idcirco so­
sensus periculo. Cui modo dicendi videtur
lum secundum quid, el sub veniali prohi­
favere D. Them, quæst. 25 de verit. art. 5djb»
betur per prædicta præcepta : et consequen­
ad 5, cujus verba adduximus supra num.
ter voluntas permittens sine causa talem
52, ubi docet motum inordinatum sensitivi
appetitus praevenientem rationem esse pec­
motum solum venialiter delinquit : nisi
catum veniale, licet tunc in voluntate nul­
adsit periculum consensus, vel gravis no­
lus sit consensus, neque formalis, neque Idelk
cumenti, quæ prohibentur sub mortali.
interpretativus. Et eodem modo loquitur
Aiiwn· Ad confirmationem respondetur cum Caquæst. 15 de verit. ari. 4 ad 10. Secluso au­
lionm. jelano in sum. verbo Delectatio, Thoma
tem a voluntate utroque consensu, nequit
n ^iioni Sanchez lib. 1, cap. 2 ct aliis, voluntatem
intelligi in ea aliquod peccatum.
Sanch. teneri ad gubernandum appetitum sensiti­
202. Sed displicet solutio : quia sicut nevum, tum ne in motum illicitum prorum­
gari non potest, prædiclos motus, dum
pat : tum etiam ne taliter prorumpat, ut
nulla justa causa excusantur, secundum se
trahat ad se consensum ipsius voluntatis.
esse peccata venialia : ad hoc enim sufficit
Non tamen utraque est obligatio simplici­
innata libertas imperfecta ipsius appetitus :
ter, et sub mortali; sed tantum poste­
sic negandum non est inesse homini obli­
rior: el ideo qui in prima deficit, non
gationem sub veniali illos cohibendi. Cum­
cohibendo prædictum motum, solum pec­
que talis cohibitio non aliter fieri debeat,
cat venialiter. Ad satisfaciendum vero se­
quam per actum voluntatis juxta dicta
cundae , vitandumque proinde peccatum
num. 81, sequitur hujusmodi actum debi|
mortale, sufficit cohibere consensum, catum esse ex vi prædictæ obligationis : atque
j
vereque periculum : quia nihil amplius
adeoquod in ejus omissione voluntas venia­
cadit sub tali obligatione.
liter delinquat.
Argu201. Tertio probatur : quia dum volunNeque D. Thom. in locis allegatis favet
?erüum.tas post plenam advertentiam non repri­
huic opinioni. Quia vel loquitur dumtaxat
mit motum appetitus circa illicita, etiam
de
srron·

I* >

381

382

DE VITIIS, ET PECCATIS.

eundo potest assignari pro objecto ipse mo­
tus sensualitatis , qui sequitur propter
prædictam omissionem ; quique non se­
queretur (saltem libere) si voluntas effica­
citer conaretur reprimere illum. Quasi eo
ipso quod voluntas ad reprimendum tenea­
tur. et omittat, interpretamur voluisse, ne
dum talis motus permissionem, seu non
repressionem, sed etiam motum ipsum per­
missum.
vci?
205. His prænotatis respondetur ita esse,
ς
quod, dum voluntas post plenam adverten­
tium non reprimit motum illicitum sen­
sualitatis, datur ibi consensus interpretati­
vus, tum in omissionem, seu non repressio­
nem ; tum etiam in motum ipsum non
repressum. Aliter tamen, et aliter: nam
posterior solum est consensus secundum
quid : ratione cujus non verificatur, quod
voluntas absolute, ct simpliciter vult talem
motum ; sed secundum quid dumtaxat, si­
cut est obligatio reprimendi, in qua totus
bic consensus fundatur : quare licet materia
secundum se sit gravis, ut est revera prae­
dictus motus ; propter imperfectionem ta­
men consensus non efficitur peccatum mor­
tale, sed veniale dumtaxat : ad quod sufficit
consensus secundum quid. Prior autem est
quidem consensus simpliciter in genere
interpretati vi :et ratione ejus verificatur,
quod voluntas simpliciter vult permittere
illum motum, el vult non reprimere, et
vult omissionem repressionis : non secus
ac si haberet actum formalem, quoexpresse
id vellet. Sed non propterea est ibi peccatum
mortale: quia materia proxima praedicti
consensus, scilicet illa omissio, vel non repressio non est gravis, neque prohibita sub
mortali, sed tantum sub veniali : sicut so­
lum sub veniali praecipitur actus omissus,
scilicet reprimere.
Itaque in casu argumenti verificatur.quod
voluntas interpretative absolute, et simpli­
citer vult omittere repressionem motus sen­
sualitatis : et quod absolute, et simpliciter
vult permittere talem motum, et quod non
vult illum reprimere : quæ omnia solum
prohibentur sub veniali. Non autem veri­
ficatur, quod velit adhuc interpretative ab­
solute, et simpliciter ipsum motum permis­
sum, qui solus prohibetur sub mortali : sed
secundum quid dumtaxat : et ita quamvis
materia sit gravis, propter imperfectionem
tamen hujus consensus cessat peccatum
mortale.
iu forma 206. Ex quo facile quisque occurret in
tucutum.foriua
argumentum, distinguendo in

utraque præmissa consensum in omissio­
nem cohibitionis, et in motum non cohibi­
tum : et rursus consensum simpliciter : el
consensum secundum quid etc. Et ulterius
quæ sit materia gravis, el sub mortali pro­
hibita; quæ vero levis, ct tantum prohibita
sub veniali. Nec negamus omnino illam
propositionem, quod consensus interpréta­
tives æquivalet formali : sed distinguimus
modo explicato : nam etiam consensus
formalis, si vel esset tantum secundum
quid, vel circa materiam sub veniali pro­
hibitam, non excluderet limites peccati
venialis.
Per quod patet ad illud, quod additur,
videlicet quod si voluntas formaliter con­
sentiret. non posset excusari a mortali, etc.
Nam si consensus formalis essel in solam
omissionem, seu non repressionem, utique
excusaretur a mortali, sicut excusatur in­
terpretativus ob levitatem materiæ. Si vero
esset in ipsum motum illicitum, qui est
materia gravis, tunc excusaretur, quando
esset consensus secundum quid, et imper­
fectus : sicut ob hanc rationem excusatur
consensus interpretativus, quem admi­
simus.
Verum est tamen, consensum formalemOteem·
circa materiam gravem, si sit cum plena
advertentia, nunquam excusari a mortali :
quia nulla alia via potest esse imperfectus,
nisi defectu advertentia». Cum enim talis
consensus non dependeat ex aliqua obliga­
tione. sed se ipso sit excercitium positivum,
el egressus a voluntate circa objectum ab
intellectu propositum, non ob aliud omit­
tere potest rationem consensus simpliciter,
et in secundum quid, transire, nisi defectu
advertentia», et cognitionis. Cæterum con­
sensus interpretativus cum qualibet adver­
tentia fiat, potest esse secundum quid,
ralione obligationis, in qua fundatur, et
sine qua non consistit : quæ obligatio
polestesse dumtaxat secundum quid: ut in
noslro casu, ubi est tantum obligatio sub
veniali.
207. Esse vero doctrinam hanc necessa­
rio admittendam, potest sequenti exemplo
confirmari. Nam ponamus, Deum præcepisse Petro sub \eniali dumtaxat, ut custo­
diret puerum, vel amentem, impediretque
ejus necem, si forte vellet se occidere: co­
operationem vero ad talem necem, et con­
sensum formalem in illam prohibuisse ipsi
Petro sub mortali : non enim repugnat res
et præcepta ista hoc modo a Deo disposita
fuisse : ponamusque rursus, Petrum ani­
madvertentem

DISP. X. DC B. V
iûadverloniom amentem se occidere, non
impedire ilhnn, sc<l permittere ; tantumque
cavere proprium consensum, vel coopera­
tionem in illam necem. In hoc igitur casu,
qui nostro est simillimus, posset ita argui.
Petrus tenetur impedire necem amentis;
igitur dum non impedit, licet consensum
formalem, et cooperationem detineat, in­
terpretative consentit : ergo peccat inortaliter, uti peccaret, si formaliter consen­
sisset. Quod argumentum solvendum est ab
omnibus, negando hanc ultimam conse­
quentiam : nam est manifesta implicatio,
quod si obligatio injuncta Petro ad prohi­
bendam illam mortem præcise erat sub
veniali, ejus transgressio per non prohibi­
tionem, secluso omni alio, esset culpa mor­
talis: uti esset revera consensus formalis,
si ibi intervenisset. Debet ergo consensus
ille interpretativus primi consequentis vel
negari respectu mortis, admisso dumtaxat
respectu non prohibitionis : vel distingui,
et explicari modo a nobis tradito (reddita
disparitate, quam diximus, inter illum, et
consensum formalem) ita ut licet respectu
permissionis mortis sit consensus simplici­
ter, officialque illam simpliciter volunta­
riam : respectu tamen ipsius mortis so­
lum sit consensus secundum quid reddens
eam voluntariam secundum quid, et im­
perfecte, juxta gradum obligationis non
permittendi.
Dices non bene in nostro casu distingui
quantum ad rationem voluntarii inter
omissionem cohibitionis illiciti motus, quæ
est ejus permissio, et motum ipsum non
cohibitum, qui se habet ut effectus talis
omissionis. Nam cui est voluntaria aliqua
omissio, eo ipso est voluntarius effectus
inde sequutus: et qui consentit in illam,
consentit in istum : ergo vel utrumque,
vel neutrum debet esse voluntarium sim­
pliciter.
208. Respondetur negando antecedens.
Ad probationem vero dicendum est, effec• lussequulos ad omissionem esse in duplici
differentia : nam quidam sequuntur directe
et per se, quasi omissio sit sufficiens eorum
causa, et ipsi per se cum illa nectantur : et
hujusmodi, diximus in tractatu de volun­
tario disp. -1, num. «53, non posse esse nisi
effectus privativos aut negativos :quia nihil
positivum potest hoc modo ab omissioneoriri,sicut neque in illa contineri.Alii voro sunt
effectus per accidens, qui sequuntur ad omis­
sionem tanquam ad removens prohibens :
qui non idcirco vocantur effectus, quasi

383

omissio in eos influat, aut ipsi per se cum
illa nectantur, sed quia peream removetur
actus positivus, quo deberent, et poterant
impediri. Quando ergo dicitur in objectione
effectum alicujus omissionis toties esse
simpliciter voluntarium, quoties hoc mo­
do est voluntaria omissio, transeat de
effectibus illis primi generis : in quibus si­
cut lota voluntarii ratio fundatur supra
voluntarietatem omissionis, ita nihil am­
plius requiritur, ut simpliciter voluntarii
denominentur, nisi quod sit simpliciter
voluntaria ipsa omissio. Negamus tamen id
universaliter dicendum esse de effectibus
posterioris generis: quia tales effectus nulla
alia via habent connecti cum omissione, et
cura voluntate, nisi ratione obligationis ad
actum præceptum, quo erant vitandi : et ita
cum tota ratio suæ voluntarietatis sit hæc
obligatio, non potest eam excedere, sed
habet illi commensurarL Ac proinde ubi
prædicta obligatio est tantum sub veniali,
quæ est obligatio secundum quid, hoc dum­
taxat modo extenditur consensus interpre­
tativus voluntatis ad efficiendos voluntarios
prædictos effectus.
209. Sed urgebis, quia etiam omissio Atia
efficitur voluntaria ratione obligationis ad reP,lfa·
non omittendum, ut in tractatu de volun­
tario explicuimus : et tamen licet obligatio
sit tantum sub veniali, imo licet esset ad
solam pcenam, omissio cum plena adver­
tentia evaderet voluntaria simpliciter : ergo
similiter dicendum est de prædictis effec­
tibus.
Respondetur negando consequentiam. Labe_
Aliter enim comparatur obligatio ad omis-facüiar
sionem, aliter vero ad effectus,, de quibus
agimus : non respectu illius, licet sit con­
ditio, et terminus a quo unde omissio fieri
debeat, non est tamen fundamentum, et
ratio suæ voluntarietatis : hoc enim solum
convenit actui qui est causa omittendi :
quare voluntarietas omissionis debet non
cum obligatione, 'sed cum prædicto actu
commensurarLCæterum respectu effectuum,
qui sequuntur per accidens habet se ut
fundamentum,'et ut tota ratio communi­
candi illi voluntarietatem .-quia nihil aliud
est, cur tales effectus nectantur cum volun­
tate, præter obligationem illos cohibendi.
Undeeorum voluntarium omninocommensurari debet cum prædicta obligatione : at­
que adeo dum hæc fuerit præcise sub ve­
niali , quæ est obligatio secundum quid,
nequibunt illi plus, quam secundum quid
voluntarii denominari.

DE VITIIS ET PECCATIS.
Argu210. Tandem arguitur pro prædicta senU’*S.· tentia. Quia non minori obligatione tenetur
quis ad resistendum motui illicito, v. g.
delecta lion i venerem, quam ad repellendum
alienum tactum in partibus impudicis : sed
ad hoc tenetur sub mortali, secluso adhuc
periculo consensus, et oppositum asserere
esset ingens inconveniens in hac materia,
ergo, etc. Major probatur : nam venerea
delectatio non est secundum se objectum
minus grave, neque minus turpe, quam
quicumque tactus : et alias est magis ab in­
trinseco : igitur non debuit prohiberi sub
minori obligatione.
EnodiHoc argumentum probat, quod diximus
Ιί<>in tertia assertione ; et nihil amplius. Nam
tactus ille adeo turpis regulariter non fieret
sine periculo pollutionis : et ita licet abes­
set periculum consensus, ob periculum ta­
men prædicti nocumenti esset vitandus sub
mortali. Qnod si neque hoc periculum ad­
esset in illo, qui tangitur, adhuc tenetur ad
id sub mortali ex lege charilatis propter
nocumentum pollutionis, \el saltem con­
sensus, pravæque intentionis illius, qui
tangit. Unusquisque enim quantum com­
mode potest, tenetur ex prædicta lege aliena
damna, et maxime peccata vitare. Porro
tangentem impudice alium sine necessitate
excusari a prava intentione, ridiculum vi­
detur. Nisi forte inter pueros absque delec­
tatione venerea, solius joci, et levitatis causa
id fieret: quo casu prædictum tactum exp.Tt»uLcusant a mortali Thom. Sanch. lib. 9 de
Sunch. ma trim. disp. 46, n. 12 et alii. Ad praeca­
vendum autem inconveniens in hoc argu­
mento propositum, damnavimus in supradictis ad mortale delectationem veneream
constituentem in periculo pollutionis, etiam
cessante periculo consensus ·, nisi sufficiens
causa excuset. Non tamen inde sequitur
idem dicendum esse de quolibet alio motu
illicito : praesertim in aliis materiis : ubi
cessante pericu’o consensus, raro grave ali­
quid poterit •.nminere. Quod si immineat,id
cautumjam fuit inprædictatertiaasserlione.

DUBIUM VI.

< Λ

Anet quomodo motus sensitivi appetitus, et
reliqui effectus secundum se illiciti censean■ tur coliti, impulenturque ad culpam in
applicatione causx liberx ; aut ex necessi­
tate, Vel utilitate talis causx a malitia ex­
cusentur?
Innuimus sæpe, permissionem illiciti
motus sensualitatis, etiamsi afferat alterius

uuili periculum, posse exigente causa a peç»
cato excusari : modi absit voluntatiscon­
sensus ; in quem ob nullum finem potest
cadere dispensatio, ut omnes fatentur. Et
quia prædichis consensus alius est rei in se
(dequo intel ligantur d icta dubio prawlenli)
alius vero in sua causa libero applicata;
dubium satis grave et implicitum exami­
nandum occurrit, videlicet quando censea­
tur voluntas consentire in prædiclos motus,
vel effectus, sibiquo imputentur propter li­
beram applicationem causæ : qiiæve ne­
cessitas, aut utilitas excuset liberam appli­
cationem unde motus, et effectus illi
sequuntur. Neque est sermo (saltem per se
primo) de illis causis, quæ omnino secun­
dum se, et intrinsecesunt deformes: harum
enim libera applicatio sine dubio nequit ab
easaltem malitia,quam secundum se dicunt,
excusari: sed de illis, quæ cum secundum
se malitiam non exprimant, vitiari tamen
solent ratione effectuum.

Prxmitluntur aliqua pro elucidanda
•
difficultate.
211. Si vera præcedenti dubio tradidi- Qa
mus, tria inveniemus in motibus sensualitatis terminatis ad illicita, quæ ex recursuu'1^·
ad necessitatem, vel utilitatem causæ pote- c®arunt a peccato excusari, indigentque, ut tur?
excusentur tali recursu. Primo motum
ipsum secundum se, sive ejus permissionem
per non resistentiam, nullo attento alte­
rius mali periculo. Deinde periculum con­
sensus voluntatis, quod ex non resistentia
sæpesæpius imminet. Et tandem periculum
alicujus nocumenti, ut amentiæ, homicidii,
pollutionis, etc. quæ ex permanentia talium
motuum aliquando consequuntur. Ipse au­
tem voluntatis consensus cum aliqua deli­
beratione elicitus semper est peccaminosus,
et omnino inexcusabilis a malitia mortali,
vel veniali juxta gradum deliberationis, et
objecti gravitatem.
Et quia mala prædicta inæqualia sunt, et
non æque stricte omnia prohibentur ; non
æqualiter, neque ex eadem necessitate a
malitia excusantur. Et ideo multoties neces­
sitas, quæ excusat periculum pollutionis
verbi gratia, non ideo excusabit periculum
consensus in illam. El licet sit adpj urgens,
ut etiam hoc periculum excuset, non sequi­
tur excusare etiam periculum homicidii. Et
rursus poterunt hæc, vel aliquid eorum
excusari

385
exeu^ria malitia mortali propter aliquam
causam ad id sufficientem, et non excusari
ob illam a veniali, quia talis causa non est
üntæ necessitatis, vel utilitatis, ut etiam a
veniali excuset : aut poterunt excusari ab
atraque, quia necessitas, vel utilitas causæ
omnem malitiam aufert. Ipse vero motus
sensualitatis præcise ratione sui non indi­
get line, vel causa, ut excusetur a culpa
mortali, sed solum a veniali : quia, nt du­
bio praecedenti probavimus, talis motus
secundum se, secluso alio periculo, et vo­
luntatis consensu, etiam si gratis permitta­
tur, non excedit limites venialis : atque
adeo necessitas causæ pro excusando a mor­
tali tali motu præcise oritur ratione peri­
culi nocumenti, vel liberi consensus ; vel
solum requiritur pro excusando ipso motu
etiam a veniali.
212. Deinde nota principia, unde hæc
ùî.mala proveniunt, aliquando esse causas
illorum perse. Tunc nimirum quando ex
natura sua et directe ad effectus illos ten­
dunt : sicut inflictio vulneris, aut propina­
tio veneni tendunt natura sua ad causandum
homicidium, et turpis tactus, omnesque
actiones luxuriosæ tendunt ad excitandam
delectationem veneream, et causandam
pollutionem. Aliquando vero sunt causæ
per accidens : sicut omissio, aut negligentia
in gubernatione navis potest esse causa
submersionis, et cibus, vel potus immode­
ratus potest esse causa pollutionis : non
quod hujusmodi causæ tendant per se, et
directe ad praedictos effectus, sed quia vel
removent prohibens illos, nullum alium
influxum exercendo, ut in primo exemplo,
vel quia aliquibus effectibus, in quos per se
influunt, junguntur praeter intentionem
naturæ, et agentis illi alii, qui dicuntur
effectus per accidens : sive hoc contingat
propter solum inlluxnm alterius causæ,
quæ dicitur causa perse; excitatæ tamen
a causa per accidens : sive etiam ips®, quæ
dicuntur causx per accidens, suo modo in­
fluant coadjuvando causas per se.
Et rursus causæ, quæ dicuntur per se,
quædam sunt leves, quæ non influunt no­
tabiliter in effectum gravem v. g. pollutio­
nem : seu quæ non præstant sufficientem
influxum, ut in virtute talis influxus prædjctuseffectus sequatur; sed influunt solum
leviter, hoc est, vel excitando dumtaxat
aliquam modicam delectationem, vel exci­
tando, aut adjuvando nonnihil causas gra­
viores. Hujusmodi erunt levis tactus v. g.
digiti, vel manus fœminæ, aspectus faciei
Salmant. Curs, theoloa., tom. 177.

illius, et similia. Quædam autem sunt cau­
sæ graves, quæ influunt notabiliter præbendo influxum sufficientem ad praedictos
effectus graves : ut propinatio veneni ad
homicidium, et tactus, vel aspectus valde
turpis ad pollutionem, vel notabilem delec­
tationem veneream.
213. Tertio nola hujusmodi causas per se Aliud
aliquas esse ita determinatas ad effectum
illicitum, ut vel in nullum alium possint
influere, vel non nisi mediante tali effectu, tiscauita quod ipse effectus illicitus sit terminus
formaliter primarius in causando, per
quem, et non aliter transire possit influxus
causæ ad alios effectus secundum se non
illicitos : ut si esset aliqua actio, vel aliqua
potio ita inordinata ad occidendum, vel ad
expellendum semen, quod vel solum habe­
ret hujusmodi effectus : vel esto posset in­
fluere in alios effectus proficuos: non tamen
nisi mediante prædicta occisione, vel ex­
pulsione tamquam termino primario, et
medio, per quod transit influxus ad tales
effectus. Aliæ vero non habent talem deter­
minationem, sed possunt immediate influere
in aliquid licitum ; quamvis simul vel con­
sequenter influant per se in effectum illi­
citum : ut tactus quo chirurgus medetur
fœminæ, concurrit immediate ad ejus cura­
tionem, quæ est aliquid licitum, quamvis
possit simul, vel consequenter influere per
se in pollutionem, quæ est effectus illicitus.
Tandem nota rem hanc esse latissimam, obsenuet diffusam per plures materias : cum circa /h }'t™
omnia objecta illicita possint insurgere in Icria·
appetitu motus inordinati. Non tamen in
omnibus materiis erit uno modo philoso­
phandum ; quia neque in omnibus ex per­
missione motus sensitivi, aut ex applicatio­
ne, vel non remotione causæ talis motus
urget æqualiter periculum consensus, vel
alterius nocumenti : neque adest æqualîs
obligatio omne nocumentum grave, vel ejus
causas præcavendi. Ne ergo sequens doc­
trina nimis protendatur, adducemus ut
plurimum exempla in illis motibus, eorumque causis, et effectibus, ad quæ communi­
ter authores praesentem difficultatem redu­
cunt ; ut sunt motus venerei : sane quia in
eis plura difficilia, scituque necessaria sae­
pius occurrunt : neque ob id omnino quæ
aliarum materiarum sunt, calamus non
attingit. His præmissis a facilioribus inci­
piamus.

DE VITIIS,

386
§ it

Prima assertio pro causis /vr &».

211. Dicendum est primo : quoties causa
aliqua ila est determinata ad motum, vel
Alun effectum illicitum, ut vel nullum alium
effvctum habeat, vel non nisi mediante
Ar^np. ipso effectu illicito in alium influat, neque
swc’ causa, neque praedictus effectus, vel motus
possunt ob quemcunque finem excusari a
peccato mortali, vel veniali juxta gravita­
tem materie. Ita sumitur ex D. Thoma 2,
2, quæst. 88, art, 11 ad 3, docentque com­
muniter Theologi: Cajetanus in sum.verbo
.dborhw, Sylvester verbo Medicus quæst. I,
Alvarez in præsenti disp. 147. Gregorius
Mart, in præsenti in quodam tract. 3 ejus
parte dub. 1, Araujo art. 10, dub. 2, Tho­
mas Sanchez lib. 9, de matrim. disp. 17, el
disp. 20, ubi num. 2, plures refert, et
alii.
Haiin
Ratio vero est : quia in illo casu qui ponit
. i'.r0 libere talem causam, eo ipso vult effectum
ttooe. illicitam : atqai velle talem effectum est
intrinsece malum, et peccatum juxta gravi­
tatem materiæ, ergo, etc. Minor probatur :
nam eo ipso quod prædicta causa ad nihil
conducat nisi medio illo effectu, et per illum,
non potest esse aliter volita, quam propter
ipsum : atque adeo non potest non ipse
effectus esse perse volitus. Eo præsertim
quia cum omnis causa applicetur propter
aliquem effectum, eo ipso quod unum tan­
tummodo effectum immediate habeat, debet
necessario applicari propter illum : debetqne proinde talis effectus esse per se volitus
ab applicante causam. Si igitur intrinsece
fuerit malus, et illicitus, non est quo pacto
applicatio causæ possit a peccato excusari.
Ensio.
Dices, posse esse alium finem, vel effec­
tum secundum se licitum, propler quem
causa applicetur ; et tunc solus est effectus
licitus erit perse volitus; alius vero illi­
citus erit præter voluntatem.
Præda- 215. Sed contra : nam casus nostrae asserdiuir. tionjs esti quando causa immediate solum
influit in effectum illicitum, licet illo me­
diante potest influere in alios secundum se
licitos : tunc autem non habet locum hæc
evasio, quia applicans illam causam eligit
directe effectum illicitum ut medium ad
assequendum illum alium finem vel effec­
tum. Cum enim talis causa non aliter con­
ducat ad prædictum finem, nisi mediante
effectu illicito, idem omnino est eligere si­
milem causam, atque eligere hujusmodi

P.Ttw.

DISP. X. DUB. II.
I offectum. Electio autem medii illiciti, etiam
I propter finem alias bonum, necessario est
peccaminosa, quia voluntas vere appetit, et
vult Iule medium. Imo non solum prodicta
electio, sed etiam intentio, qua voluntas hic,
et nunc intendit finem illum secundum se
bonum, non est intentio bona, sed mala ;
quia non terminatur ad prædictum finem
in quantum bonum, sed sub ratione mali,
scilicet ut assequendum per medium illici­
tum : quo pacto inesse termini, el assequibiltf
induit rationem mali refusam a medio.
Quemadmodum si quis eligat modium alias
bonum ad malum finem, non solum erit
mala intentio hujus finis, sed etiam illa
electio : quia non terminatur ad prædictum
medium in quantum bonum, sed sub ratione
mali refusa ex ipso fine. Unde dixit D. Th.P^a.
supra quæst. 19, art. 7 ad 3, quod sire vo­
luntas sit ejus, quod est secundum se malum,
et sub ratione boni (id est mali medii prop­
ter bonum finem) sire sit boni sub ratione
mali (id est boni medii propter finem ma­
lum) semper voluntas erit mala. Sed ad hoc,
quod sit voluntas bona, requiritur, quod sit
boni et sub ratione boni: idest quod velit bo­
num, et propter bonum.
Confirmatur primo : nam si causa, quæ Pris
adr*
applicatur, secundum se esset intrinsece
mala, ob nullum finem liceret eam appli­
care : quia ob nullum finem potest licite
eligi aliquid intrinsecemalum : sed in casu,
de quo loquimur non minus directe eligitur
effectus ille primarius intrinsece malus,
quam ipsa causa : sicut non minus per se
dependet ab illo, quam ab ista finis, prop­
ter quem eligitur : igitur nullo modo poterit
honestari talis applicatio, et electio.
Confirmatur secundo, et explicaturexem-Se<=£
piis. Etenim ea ratione dicunt concorditer
Theologi numquam esse licitum mentiri,
etiam ob finem alias honestissimum, et necessarissimum, quia nunquam licet eligere
medium intrinsece malum, nti est menda­
cium, propter finem quemcumque. Et simi­
liter nemini licet directe occidere innocen­
tem, etiam si salus totius reipublicæ ex
homicidio illo speraretur, quia mors inno­
centis illata ab hominibus intrinsece est
mala. Minime etiam licere procurare pol­
lutionem, neque applicare aliquam causam,
cujus is tantum sit effectus primarius, etiam
in ordine ad finem necessarissimum, ut
esset propria vita, vel salus, tradunt com­
muniter Theologi : quia cum pollutio vo­
luntaria sit intrinsece deformis, ob nullum
finem potest honestari ejus electio, do quo
videri

A-j videri possunt Alvarez, Gregorius Martinez,
£j· flioinasSanelioz, elalii ex Ductoribus supra
A cilaliJ. Denique hac ratione damnat Paulus
pî d Roman. 3, illos, qui dicebant, seu poflius imponebant Apostolis tamipiam ab cis
dictum Faciamus mala, ut eveniant bona:
AtMotum
ubicumque
causa
solumjusta
habetest.
proQuo
effectu
damnatio
(inquit)
loci
primario,
immediatoexpositores,
aliquid intrinsece
observant elcommuniter
praeser; i.^lim
illicitum,
ob quemcumque
­
D. Thom.
el Cajetanus,finem
nulli assuma
fas esso
tur,
sumitur etiam
tanquam
medium
ad illum
committere
minimum
peccatum
ve­
ipse
effectus,
ergo
nequii electio,
applica­
niale,
ut mala
quantumvis
graviaetvitentur;
tioiwqueul
voluntaria
causæ excusari
a malitia
bonatalis
quantumvis
maxima
contineffectus.
Vide terminis
si placet, quæ
diximus
( ipsius
gant .-quia
ex ipsis
repugnat
ali­
inquid
tract,
bonit, et
malit, quantumvis
disp. 5;dub.3,
§ 2.
essedemalum
morale,
minii raum, et nihilominus licere illud facere.

§ ni.

Diluuntur nonnulla contra doctrinam
procedentem.

,:<·· 216. Verum contra doctrinam traditam
objicies : tum quod multoties licet consulere
minus malum, ut majus evitetur : ergo
licebit illud eligere propter aliquod majus
bonum. Tum etiam quod sæpe viri probæ
I ·
virtutis in ordine ad aliquem finem hones­
tum usi sunt mendacio, quod est malum
intrinsece: sicut Abrahem dicens Saram
esse sororem suam, quæ non erat nisi
uxor : et Jacob dicens se esso Esau natu
majorem : et Judith in mullis Holoferni
mentita est, ut ex eorum constat historiis,
quostamem neque scriptura, neque aliquis
Catholicorum idcirco reprehendit. Et sane
nisialiquando liceret eligere minusmalum,
multa, eaque necessaria bona omitterentur,
quæ nequeunt aliter adipisci : ut cum quis
videt pauperem extreme indigentem, et non
habet unde illi subveniat, nisi accipiat alie­
num ; quod prohibetur praecepto non fu­
randi : aut cum videt infirmum sua prae­
sentia indigere in die festo, nec aliter
potest ei succurrere, nisi omittondosacrum,
ergo, etc.
H·- Possontquc hæc confirmari duplici exem5 7 pio : ebrietatis nimirum, et abortus : quod
P ulrumque secundum se, el intrinsece est
mahim : et tamen licet aliquando dare, et

sumere polionem inebriantem ad salutem
consequendam, el procurare abortum ad
tuendam vitam matris, ergo, etc.
217. Sed nihil horum refert : nam adblioitnr
primum contentum in objectione negatur ^£3*
consequentia. Qui enim consulit minus,ir,(l!urnmalum, ut majus evitetur, non amplecti­
tur ipsum minus malum, neque ab eo affi­
citur, imo neque absolute aliquid mali
consulit : sed videns illum, cui consilium
praebet, determinatum ad majus malum
committendum, puta ad inferendam alteri
necem, consulit ut minori malo v. g. alapa
contentus sit, permittitque ei hoc malum
minus, ut omissionem illius majoris per­
suadeat. Vel dicas consilium minoris mali
ad majus evitandum non respicere per se
in illo objecto ullam rationem mali : quippe
ad hanc ante consilium supponitur volun­
tas malefactoris a se ipsa determinata : sed
respicit dumtaxat rationem minoris, prae se
ferentem omissionem majoris mali. Hæa
autem ratio, et omissio potius est de genere
bonisaltem ratione motivi, quam ad genus
mali pertineat. Atque ita praedictum consi­
lium non sumit speciem nisi a bono. Porro
eligens quodeumque malum etiam ad bo­
num finem, absolute vult, et amplectitur
quidquid ibi est mali, debetque proinde
ejus actus a malo speciem sumere.
Ad aliud de usu mendacii diximus tom. Bilmta·
præced. tract, de bonit. et malit, disp. 5, sccaadub. 3, quomodo loquutiones illas .Abra- <!,ΙΉ·
hami, et Jacobi, aliæque similes nullum
mendacium contineant; sed prophetias, et
mysteria : et juxta aliquam metaphoram
verum sensum admittunt, ut ex D. Augus­
tino exponit D. Thom. 2, 2, quæst. ικχΒ.τΐιοω
art. 3 ad 3. Quamvis de Juditha non reputet
inconveniens Ang. Doctor admittere in ejus
verbis aliquod mendacium, et consequenter
aliquod peccatum veniale, ut ibidem tradit.
Ad tertium dicas nullum vere bonum, Quoad
quale est bonum morale posse perse pen.-,erliuui*
dere ex aliquo malo morali. Cum enim hoc
malum sit per recessum a ratione, potius
in quocumque eventu separat per se lo­
quendo a praedicto bono, quod est secundum
rationem : quam ad illud conducat. Quare
si quæ appareant nobis bona, quæ haberi
nequeunt, nisi medio aliquo illicito ; vel ea
non erunt vera bona, sed fallacia, et appa­
rentia : vel illi quod vocatur illicitum,
quia alias illicitum esse solet, in tali casu
deesl tota ratio mali, ob aliquam mulatio-r
nem in eo faciam : et sic licet.

DISP. X. DUB. VI,

388

■

DE VITIIS, ET PECCATIS.

518. Pro iftio nota quædam esse ita et
im perse, et ab intrinseco mala, ut nunquam
■ab. ipossint concipi sine deformitate. Hujusmo­
di sunt mendacium, perjurium, pollutio
voluntaria, occisio innocentis (nisi forte
hæc duo ex mandato Dei fierent) et similia,
quæ primario ex ipsa substantia operis deordinationem ostendunt. Et hæc praecipue
sunt mala, de quibus in hoc dubio : quæ
sicut nulla via possunt deordinationem
exuere, ita eorum electio nulla ratione po­
test a malitia excusari. Alia vero sunt, quæ
licet, prout certis nominibus significantur,
malitiam referant, sintque inhoneslabilia,
absolute tamen ipsa substantia operis non
est inhonestabitis : quia possunt, manente
prædicta substantia, exuere omnem eam
conditionem, a qua vitiantur. Hoc pacto se
habent omnia illa, quæ sola lege positiva
caventur: sicut omissio sacri indie festo,
esus carnium in diebus prohibitis, et alia,
quæ licet, dum urget eorum obligatio, seu
prohibitio propter nullum finem honestari
valeant ; illa tamen vel abolita, vel per
aliam urgentiorem suspensa, ut sæpe fit,
amittunt rationem illiciti. quæ ex sola
prædicta obligatione ortum habebat. Simi­
lia sunt non pauca ex prohibitis lege naturæ. Nam furtum v. g., licet ut stat sub isto
nomine, exprimat deformitatem, quia dicit
ablationem rei alienæ invito Domino rationalibiter, quæ sane actio ut associata hac
conditione nunquam potest honestari ; ipsa
tamen substantia actionis accipiendi rem
alienam, quæ est materia furti, potest, et
sæpe honestatur ; quia invenitur a prædicta
conditione separata : ut dum quis accipit
rem alienam volente Domino, vel eo non
invito rationabiliter : eodemque proportio­
nali modo philosophandum est de homici­
dio, contumelia, detractione, et similibus.
Notiora Ad rem ergo : fiet multoties, ut aliquod
rainïpavere bonum dependeat ab aliquo actu, vel
*** per omissione, quæ, ut associantur hac. vel illa
•He ah conditione, sunt intrinsece mala ; non taui'Îii·?. nien fieri potest, ut dependeat per se ab
illis, prout tali conditione associantur:
sicut cernere est in exemplis in objectione
adductis. Nam cum quis videt pauperem
extreme indigentem, et non habens unde
illi subveniat, accipit alienum, talis accep­
tio non est furtum : quia non est invito
Domino rationabiliter, cum in extremis
omnia sint communia : et ita non eligitur
actio secundum se illicita ; sed potius bona
vel indifferens. Quod si adhuc in illa ne­
cessitate talis acceptio maneret furtiva, et
Piwrl·

389

casu quo perebrietatem ab eis liberarentur:
polus, vol cibus dicatur moderatus, sive in
quia, ut recte cilatus auctor notavit, cum
parva, sive in magna sumatur quantitate,
mala, puta quia Dominus re sibi ablata
talis potus in ordine ad finem proximum,
qui congruit rectm valetudini, et corporis
æque extreme indigeret, proindeque in ejus
qui est recta corporis dispositio, sil immo­
diiposit io ni in ordine ad officia vil e huma­
ablatione jure esset invitus, nullatenus pos­
deratus, et immoderatio semper sit mala,
na?. Illo vero dicetur immoderatus, sive in
set honestari, quod quis illo medio pauperi
nemini licot uti tali remedio: quia non
magna, sive in parva quantitate sit, qui
succurreret. Similiter dum quia videns in­
sunt facienda mala, ut eveniant bona.
predict® valetudini, et dispositioni non
firmum sua assistentia indigere, omittit
Ex quibus habetur plaha solutio confir­
sacrum in die festo, talis omissio non est
>1« congruit. Quocirca aiebat Augustinus cum
mationis quantum ad primum exemplum.
Deo loquens lib. 10 confess, cap. 31, hoc
mala, neque contra præeeptum audiendi
Nam si sermo sit de ebrietate formaliter,
me docuisti, ul que mad modum medicamen­
sacrum : quia obligatio istius præcepti ces­
prout dicit immoderatam sumptionem po­
to, sic alimenta sumpl urus accedam : de
sat in illo eventu, suspenditurqao per obli­
tus inebriati vi, quo pacto est mala intrin­
quo diximus aliquid loin, præcéd. in arbore
gationem praxepli superioris, videlicet
sece, dicendum est minime unquam licere
pradicament. num. 111, dum assignaremus
charitatis.
^Q·
ea uti. Si autem sermo sit de alia sumptione
219. Ad confirmationem non desunt, qui W·
regulam temperanliæ. Quare sæpe fit, ut
potus inebriativi, quæ licet sit in tanta
in utroque exemplo negant id unquam liidem cibus, vel polus, qui respectu unius
quantitate, ut trahat secum privationem
est moderatus, respectu alterius sit immo­
cere, etiam ob sanitatem, vel vitam tuen-J^.
usus rationis, est tamen secundum consi­
deratus ; ele contra. Imo respectu ejusdem,
dam. Et ita sentiunt de ebrietate absque k* '
lium medicinæ necessaria ad sanitatem res­
cibos vel potus, qui est moderatus cum
majori examine Alvarez ubi supra contra .ita
tituendam, licebit uti illa : quia talis sump­
Sylvestrum verbo Ebrietas quæst. 3, et de$^
valet, potest esse immoderatus dum ægrotio hic et nunc censetur moderata : et ita
abortu etiam fœtus nondum animati Navar.
til ; et e converso. Quis autem, et quantus
neque est formaliler ebrietas, neque ali­
lib, 2 de restitut. cap. 3, difficultat. 2,
cibus, et potus congruat uniuscujusque va­
qua ratione mala moraliter.
dicens esse communem sententiam. Juxtipotrâ
letudini, sive sanus sit, sive infirmus, ex­
221, Ad secundum exemplum DoctoresQuia te­
quam doctrinam nulla est vis predicted
perientia ipsa discitur : ubi autem sunt
nendum
non
pauci,
neque
ignobiles
in
ea
sunt
sen
­
ei rei
rationes dubitandi, medicæ artis consilio
confirmationis, negando minorem quoad“Φ
abor­
tentia,
ut
sicut
in
nullo
eventu,
ob
nullum
­
relinquendum est.
tu .H ?
utramque partem. Sed ut rem explicemus,
que finem, aut vitam tuendam licitum est
et primo quod attinet ad ebrietatem, nola
220. Ex quo fit, nunquam esse dicendam
procurare pollutionem, sic neque abortum,
in ea duo reperiri, alterum est illa privatio
immoderatam illam sumptionem cibi, vel
sive ante, sive post fœtus animationem.
usus rationis, quæ relinquitur ex immode­
potus cujuscumque, quam prudens medicus
Ita Navar. lib. 2 de restitut. cap. 3, difficult. Navar.
rata sumptione potus inebriativi. Et talis
praestituit infirmo ad restituendam sanita­
2, Lessius lib. 2 de justit. et jure cap. 9, covarru.
privatio vel non est moraliter mala, aut
tem, etiam si secum afferat privationem
dub.
10,
num.
61,
referens Covarrub. ciepeccatum adhuc objective, sed solum pec­
usus rationis, quam affert ebrietas. Imo fit,
ment, si furiosus part. 2, §3. BasiliusPon- Vasq.
cati effectus : vel si quam mali rationem
talem sumptionem eo ipso, quod juxta me­
tins lib. 10 de matrim. cap. 13, num. 2,
habet, tota consistit in eo, quod sequitur cx
dicina regulas sit moderata, non esse di­
Vasquez opusc. de restilut. cap. 2,§ 1, dub. ssara·
prædictata sumptione immoderata : el ideo
cendam proprie, el formaliter ebrietatem ;
7, num. 28 el cap. 3, § 2, num. 25, Azor cius.
si sequatur ex infirmitate, vel somno,
quia de ratione istius est, ut sit immodepart. 2, lib. 2, cap. 27, Eligius Basseus
vel ex sumptione aliqua moderata, aul
rata. Addit Cajetan. ex D. Thoma cit.
verbo Abortus num. 1, Fili u ci us tract. 29,
ex alia causa naturali, nullam peccati
. quæst, 150, de ratione ebrietatis esse, quod
cap. 6, quorum aliqui censent esse senten­
rationem habebit. Alterum est ipsa immo­
’^.procedat ex appetitu delectabili, id est,
tiam communem. Juxta quam prædictum
derata sumptio potus inebriativi illativa
j^quod potus inebrians sumatur ob delectaexemplum potius confirmat nostram asser­
prædictæ privationis : et hæc est, pro qua
><i> tionem, quæ in eo reperitur : quare quoties
tionem, quam contraeam militet.
supponit ebrietas, secundum quod nominat
^ex medicinæ præscripfo polus aliquis suSed licet ea opinio sit probabilis, tuliorpeccatum. Quod si talis sumptio immode­
(ïfa· mitur propter sanitatem, quantumvis ineque videatur, nequaquam tamen dicenda
rata non sit, nihil omnino ibi erit habens
brialivus sit, non est formaliler ebrietas.
est communis ; sed magis opposita, quæ
formaliter rationem ebrietatis; quamvis
1‘λ. .-In autem (prosequitur Cajctanus) ita sit de
asserit antequam fœtus animatus sit anima
materialiter vocetur ebrietas, quia datur ibi
facto, quod medicina disponat in aliquo casu
rationali, si ex eo mors malri immineat,
materia ebrietatis; licet non malitia: ad
necessariam esse ebrietatem materialem, id est,
neque aliud suppetat remedium, licitum
eum modum quo suspensio latronis facta a
sumptionem potus inebrietativi in ea quan­
esse medicaminibus, vel aliis viis abortum
judice solet dici homicidium materialiter,
titate, ut privet usu rationis; non est philoso­
procurare. Quia cum id vere nonsit homi­
quia est ibi homicidii materia, non autem
phi moralis, nec Theologi, sed sciential me­
cidium, fœtusque adhuc sil pars viscerum,
deordinatio.
dicins opus.
sitque veluti aggressor in necem matris,
Deinde nota ex eod· m S. Doctore art. 2. η.τ:<
pebent tamen medici, et infirmi attendenon est cur tanto vitæ maternæ discrimine
sequenli in solut. ad 3, etquæst. 1-11, art. 6.
?^re, ne sine magna necessitate, et nisi ex
conservandus sit. Praesertim quod matre
modum observandum in sumptione sive^. H^defectu alterius medicinæ hujusmodi remepereunte, fœtus similiter peribit, neque ad
cibi, sive potus, ut dicatur moderata, non
"dio utantur Sanis vero nunquam erit licilucem, vel animationem perveniet. Quam
esse
consiaeranaum
ansoiute,
utsit semper
eS5e^
tfJPrandl,m abs
°lule’ Utsit
tum ob quemcumque finem v. g. ad evi­
sententiam ut probabiliorem sequulus est
in tanta quantitate, et non in minori, velJ..vi
tandam sævitiem tyranni, vel infidelis.
Thom. Sanchez lib. 9 de matrim. disp. 20,
majori, sed respective ad subjectum secun- ts·
dum dispositionem corporis : ita ul ille
potos,

#1,

390

DUB. VI.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Thom. num. 9, dicens esse communem, nullunijeuUo que invenisse dissentientem. Adducitque
„ν,?ρ· pro ea Joannem de Neapoli quodlib. 10, D.
uiu. Antonin. 2 p. titulo < cap. 2, § 2. Sylvest.
verbo nn-Jicus quæst. I, Covarrub. Clement.
Annii, cit. Armil. verbo aôorxus num. 2, Navar.
Cmum. in sum. latina, el hispana cap.
num.
®*· 62, Cordab. quæst. 173. dicit. 4, Enriq. lib.
9 demalrim. cap. 16, num. 8, Emman.Sa
verbo homicidium, et alios.
Ote»- 222. Animadvertit vero dictus Thom.
**IW· Sanchez ibidem num. 10 inique prudentis­
sime) prædictum abortum nullatenus un­
quam licere ob alios fines, etiam si videan tu r
necessarissimi : ut ad vitandum periculum
vite, quod ex partu fremina sibi imminere
visa est: vel famæ, viteve jacturam, quam
probabiliter metuit delecto crimine, si con­
cipiat, fœtus ve in lucem prodeat. Quia in
his casibus fœtus non est aggressor, et pe­
riculum non est praesentaneum, sed dis­
tans, iliique aliis quæsitis coloribus, vel
Nawrr. remediis occurri poterit. Et juxta hunc
sensum dixit bene Navar. in sum. cap. 16,
nom. 36, nullo bono fine honestari posse
sumptionem potionis, qua directe prolis
conceptioni obstetur.
Abortus
Et licet aliqui rejiciant discrimen illud a
Snjto-r Sancio constitutum inter periculum mortis
tcmqno imminentis praesentiet ab intrinseco, nempe
non sit ex ipso fretu ; et periculum aliud distans,
malas. aul ab extrinseco dumtaxat, vel solius ho­
noris jacturæ ; nobis tamen non displicet :
neque illationem ex uno ad alterum, quam
Lessius, Pontius, et alii valde urgent, ita
legitimam censemus, ut non queat satis
probabiliter negari.
223. Porro autem non ignoramus, con­
trarium hujus animadversionisinimirum in
utroque casu, si aliud desit remedium, li­
citum esse abortum fretus inanimati) esse
aliquorum opinionem. Nam id tuetur Torreblanca lib. 2 de Magia, cap. 43, quem
bbnri tes,e Diana Ρ· θ» tract. 8, résolut. 37, scDiaiu. quuti sunt Leo Zambellus in repert. verbo
zainb. nidicus num. 10 et Bordonus in consil.regul.
Bordo- résolut. 45, quæst. 4, num. 4. Et probabile
izzaîiâ. censent perdoctus P. M. Lezana ex obserTmiieu. vantj I10stra Carmelitana familia in sum.
quæst. regular, tom. 3, verbo abortus num.
5, Trullench. in præcepta Decal, tom. 2,
lib. 5, cap. 1, dub. 4 et quidam alii : cui
.Micula- sententiæ minime subscribimus propter
ns. gravia mala et inconvenientia, quæ adver­
sus commune bonum pullularent, ea licen­
tia permissa.Si tamen in aliquo casu proba­
bilitas prædictæ opinionis deberet admitti,

r in eo vel maxime, qui nuper ad nos deintus
fuit: scilicet quod nobilis et honesta puella
viri ignara, nodum incorrupta, sed el inno­
cens inventa est habens in utero (casum
sine miraculo aut arte dæmonis posse con­
tingere haud dubitantium est : eo in simili
tradit D. Thomas quodlib. 6, art, 18). Sicut ι>τ>*
etiam ei quæ invita penitus violaretur, non
minus suffragaretur prædicta opinio. Salis
namque rigidum videtur, eam, quæ invita
prorsus, vel penitus absque voluntate id
malum passa fuit, aliis ita gravibus, ut vi­
te.·, famæve jacturæ obnoxiam remanere.
Quæ ratio non malital in alia, quæ volun­
tarie se exponeret, praevidens vel prævidere debens, et non cavens mala indo
I sequentia. Sed de hoc alibi, modo vero ni­
hil decernimus.
221. Neque retenta opinione adstruenle
licere abortum, saltem pro luenda vita,quæ
ex fretu ipso periclitaretur, admittere debe­
mus, posse rem intrinsece malam licite
assumi per modum medii ad finem quan­
tumvis necessarissimum. Quia abortio in
casu illo, quo admittimus licere, non estditei
mala ; secus in quocunque alio eventu. Proq^“
quo nota, quasdam res vel actiones esse ita
’
a natura destinatas ad certos fi nes, ut eo ipso
quod talos fines deficiant, inordinate exer­
ceantur. Non quod tales res vel actiones ex
se ipsis, quovis modo et sub quavis praeci­
sione concepte, malitiam exprimant,eamque finis auferat: sed quia cum illæ ex se
sub ea praecisione, antequam connotent vel
finem, vel ejus carentiam, neque explicent
determinate bonitatem, neque malitiam;
ί
ex ordine ad finem bonificantur, et ex ejus
I
carentia vitiantur. Quemadmodum sunt
aliqua objecta, quæ accepta per modum finis
principalisexprimunt deformitatem elma­
litiam objectivam, quia non habent suffi­
cientem dignitatem, ut in eo casu rationem
finis exerceant : et ideo in ea ralione sunt
quid improportionatum ; ob idque sic volita
I
et appretiata communicant actui formalem
!
malitiam : el tamen eademmet in ratione
I
medii improportionata non sunt, sed po­
tius adaequata et proportionata: unde neque
sic accepta malitiamobjectivam exprimunt,
neque sic volita et appretiata formalem
'
communicant, sed potius bonitatem: acI
cepta autem cum praacisionetam a ratione
finis quam medii nullam moralitatem ex­
primunt, de quo latius diximus in tract, de
bonit. et malit, disp. 5, dub. 2. Hujusmodi
sunt divitiæ v. g. quas natura ad honestos »
sumptus et fines destinavit : et ideo si abs|
qne

que aliquo honesto fine expendantur, quasi
sola ipsa expensio vel ejus deleclabilitas
habeatur pro fine, malum est et prodiga­
litatis peccatum ; si vero expendantur in
eleemosynas vel alios honestos sumptus,ita
quod expensio non pro fine sed pro medio
accipiatur, nulla est ibi neque in objecto,
neque in actu malitia, sed potias bonitas
moralis. Et si tandem prædictam expen­
sionem cum præcisione tam a ratione finis
quam medii consideres, neque bonitatem
neque malitiam deprehendes. Similiter ex­
ponere se mortis periculo præcise ex se,
neque determinat bonitatem neque mali­
tiam; fit autem bonum ex connotatione fi­
nis honesti, malum vero ex ejus carentia.
Et ideo dum quis vitam exponit propter
fidem vel justitiam, honestissime facit :
cum autem absque alio fine nisi ut vitam
prodigat ; mortaliter delinquit. Ipsa namque
carentia finis honesti et necessarii est prima
ratio, ut ille actus malitiam contrahat: et
quæ expositionem vite quodammodo se­
cundum se indifferentem, prodigam efficit
et inordinatam.
Ad hunc ergo modum dicimus se habere
abortionem fœtus nondum animati. Si enim
omnino secundum se spectetur ante connotationem hujus finis, qui est tueri vitam
matris periclitantis hic et nunc ex tali fretu,
et absque connotatione carenliæ hujus finis,
neque exprimit bonitatem, neque deordinationem,sed quodammodo est indifferens:
associata autem prædicti finis carentia, Xex
ea primo malificatur: associata vero ipso
fine potest ab illo honestari. Qui igitur ad
aliquid aliud quam ad hujusmodi finem
procurat abortum, eo ipso eligit rem ma­
lam, quia abortus destitutus tali fine est
aliquid malum ; qui autem procurat illum
propter prædictum finem, nihil malum
eligit, quia abortus eo fine associatus non
habet unde exprimat malitiam. Hæc autem
intelligenda sunt de abortu ante animatio­
nem fœtus per formam rationalem : post
istam namque nullatenus admittendum est
licere illum procurare ob quemcunque
finem, ut est sententia indubitata Theolo­
gorum.

§ IV.

Difficilis replica enodatur.

225. Sed urgebis: quia eadem ratione
uici posset, licere ob similem finem, nempe
ad salutem vel vitam tuendam, pollutio­

391

nem voluntariam ; non est enim major ra­
tio, cur hæc debeat esse mala omnino se­
cundum se, independenterque a carentia
cujuscunque finis, adeoque nullo fine possit
honestari ; abortio autem mala non sil nisi
ex tali carentia : quandoquidem natura
utranque æqualiler ad finem humanæ ge­
nerationis destinavit. Si ergo hoc non obs­
tante, licet abortione uti ad alium finem ,
ut ad vitam propriam tuendam, cur non
licebit uti pollutione? Eo praesertim quia
tota inordinatio pollutionis in eo consistere
videtur quod per eam prodigitur semen ad
humanam generationem destinatum : cum
ergo propius accedat ad prædictam gene­
rationem fretus etiam non animatus, in eo
quippe est jam inchoata et valde prope ho­
minis conceptio : potius deberet damnari
usus istius ad alium finem per abortum,
quam usus pollutionis ; qui tamen in quo­
vis eventu omnino ab omnibus condem­
natur.
226. Plurimis hæc replica negotium fa­
cessit: nonnullosque in tantum convicit,
utob id putissimum negaverint licere ali­
quando abortum, etium fœtus inanimati
propter quemcunque finem : quia hoc ad­
misso, videtur sibi per evidentem conse­
quentiam inferri, idem dicendum esse de
pollutione : juxta quos proinde nec præsens
replica, nec praecedens solutio locum habe­
bit. Sed re vera nemo Theologorum hac via
sufficienter difficultatem evacuabit. Quia
voluntariam pollutionem ob nullum finem
licere, adeo est constans sententia inter
Catholicos, ut oppositum manifeste sit er­
ror ; licere autem abortum fretus inanimati
in casu quem § præced. explicuimus, est
sententia communissima et probabilissima :
unde alligare evasionem hujus replicæ con­
trariae opinioni minus probabili, nulloque
alio tramite objectioni viam aperire, effu­
gium potius erit, quam difficultatis solutio.
Eo præsertim quoniam qui ex paritate pol­
lutionis negat licitum esse aliquando abor­
tum, debet prius afferre rationem, cur illa
in nullo casu liceat: et nisi talis ratioeodem
prorsus modo de abortu convincat, nonerit
insistendum prædictæ paritati. Quisquis
ergo difficultati non cedit, prius ostendat
hanc rationem, et videamus quantum in ea
sil roboris ad prædictam paritatem convin­
cendam : fortasse enim erit talis ut militet
in pollutione, et in abortu non militet. El
sane vir doctus, qui etsi non sequatur opi­
nionem adstruentem licere abortum in
casu explicato, nosse tamen debet esse satis

Effu­
gium
rejici­
tur.

392

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ceminuneui et probabilem : scire etiam te­- i Regulari ot Moruli asserta proferre non
netur, quia \ia talis opinio discerni valeatt i pauca, quæ jam expungi debuissent, quas­
ab errore pollutionem permittente, possitque censuram nostram mitiorem icquodi»que probabiliter defensari, sine eo quod ali­■ I monstrarent. A ide an sit hujusmodi, quod
qua ejus consequentia praedicto errori suf­ : in Theologia morali n. 1582, asserit hoc
fragetur. Quare sicut non potest ita firmiter I juramentum per vitam meam sic exposituro
adhærere propria? opinioni neganti licen­ I tam verum est quod dico, quam quod habeo
tiam abortus,sicut ad ha? re t sententia? catho­
vitam posse mendaciter citra peccati vel
licae pollutionem reprobanti : ita non est • venialis noxam emitti. Certe (quicquid sit
putandus satisfecisse suo muneri, quousque I de ratione juramenti) nemo Catholicorum
viam aperiat, qua secundum utranque opi­
admittet, quantumvis leve mendacium sine
nionem, et qualibet earum retenta, a prae­
veniali saltem culpa proferri posse. Deinde
dicto errore recedatur.
num. 1607, hanc ponit assertionem, molliAtijso- 227. Alia via videri poterit (et quidem , ties, sodomia, et bestialitas sunt peccata ejus­
'°' sine labore) difficultati occursum iri ex docdem speciei infinite, adeoque nemo tenetur in
cin- trina Joannis Caramuelis lib. 1 theologia)
confessione exponere, utro ex istis modis pec­
“K1‘ mural, num. 1603, ubi inquit, nulla ralione
caverit ; sed satisfaciet dicens procurasse pol­
naturali, sed jure tantum positivo divino . lutionem. id quod et D. Thomæ, falsissime
pollutionem interdici, adeoque sublata ju­
tamen imponit, tantaque animositate affir­
ris istius prohibitione, posse esse bonam, et
mat. ut dicat contrarium videri errorem in
aliquando, ut in casu de quo loquimur,
Philosophia. Ex quo satis aperte sequitur,
debitam sub gravi præcepto ; de facto ta­ ! neque sodomiam, neque bestialitatem promen nunquam licere, quia obstat praedic- ;' hibitam esse ipso jure naturæ, sed jure
tum jus positivum. Quare discrimen inter · tantum positivo, quo dumtaxat ex ejussenillam et abortum in praedicto casu non ex ; tentia pollutio prohibetur : nam si sunt
ratione aliqua naturali, sed ex libera Dei ti ejusdem omnino malitiæ, eodem jure debent
voluntate petendum erit, cui placuit poilu- 1; prohiberi. Quin etiam matrimonii contrac­
tionem perpetuo prohibere, abortum vero
tum non esse dejurenaturæ, neque uxorum
aliquando permittere, verba ejus accipe.
communitatem tali juri repugnare, conten­
Si Deus mollitiem non interdixisset, nunquam
dit num. 1604, et consequenter tenetur id
esset mala, &rpe esset bona, et aliquando obli­
ipsum concedere de adulterio. Hæc autem
gatoria sub peccato mortali. Idem statuerat
et similia quæ adnotare possemus, non mo­
num. 1600, de simplici fornicatione. Nec
do falsa et absque fundamento, sed et ab­
permittit textus, ut ea verba de prohibitione
surda esse, et moribus satis nociva quisque,
juris naturalis accipiamus : nam impugnat
credimus, animadvertet. Ergo lector stu­
quotquot reperit (non reperit omnes) natu­
diose, dum Caramuelis scripta evolveris,
rales rationes conducentes ad intentum,
ne festines credere, sed pedetentim gradere:
contendens prædictum effectum nullatenus
ubique caute legas, doctrinam examines,
rationis principiis adversari. Neque aliter
opiniones discutias, et quam solidiora prin­
de effusione seminis discurrit, quam de esu
cipia non firmaverint, tantum quia illius,
pomi, et de minoratione sanguinis, aliisque
ne tibi ad sequelam in canonem adseribas.
similibus secundum se bonis vel indifferen­
228. Porro (ut ad intentum nostrum re­
tibus, si Deus ea interdixisset.
deamus) falsitatem ejusmodi doclrinæ, quæ
Hcfel·
Verum enimvero authoris istius animonegat, pollutionem voluntariam ratione
Ilar' sitatem et ingenium alii extulerint : nos
naturali prohiberi, proindeque ejus insuffi­
erga familiam nostram benevolentiam et
cientiam ad occurrendum proposita? objec­
affectum: quo provocati, sed et judicio
tioni, in primis ostendit quod Ethnici et
etiam incitati nostro personam ex corde
Gentiles, quibus nulla Dei præcepta nisi na­
diligimus, et pro laudis immeritis vocibus,
turalia innotuerunt, ut rem pessimam et
quas in nostra praeconia aptat, mutuæ bene­
detestandam prædictam pollutionem repro­
volentiae gratitudinem amicissime rependi­
barunt : sicut videre est apud Martialem
mus. Sed quia major amica veritas, apage
lib. 9 epigrammate illo 42 in Ponticum
commendet quis philosophandi methodum,
polluentem se. Pontice quod nunquam, etc.
sentiendi libertatem, opinandi licentiam,
ubi post objectam prædictæ actionis foedi­
inconsultis etiam vel abjectis receptioribus
tatem, sic illam reprehendit :
Theologiae principiis : quod passim offen­
des. Possemus ex utraque ejus Theologia
Hoc

DISP. X. DUB. VI.
[[œ nihil we putas? Scelus est mihi, mihi
crede, sed ingens,
Quantum vix animo concipis esse luo.

I
j

[

Ctquc ostendat non opus esse lege alia interdicentp, sed ab ipsa natura el naturali
ralione simile scelus reprobari, concludit
inferius :
Ipsam crede libi naturam dicere rerum,
Istud, (piod digitis Pontice perdis homo est.

Qui autem ductus naturali lumine pollu­
tionem sic damnat, quanto acrius bestialilaleni, aut sodomiam reprehenderet ? Do,
lendum igitur,celasse naturam Christianum
;
Ductorem, quod Philosopho gentili et alias
in moralibus satis depravato non occulta­
vit.
Deinde probatur falsitas illius doctrinas :
pia quia si pollutionis interdictio non emanaret
a lege naturali, nulla esset ratio cur in
nullo eventu liceret : quippe nulla est lex
mere positiva, quæ illam ita arcte et indispensaliter prohibeat. Vel enim talis lex
esset humana ? Et hæc neque obligaret cum
'
tanto vitae discrimine, neque esset prorsus
indispensabilis, ut in cæteris Tegibus præcisehumanis constat. Vel esset divina? Et
hæcnon assignabitur in Scriptura, quæ in­
terdicat prædictum actum sub eageneralitale, adeoque stricte ut in nullo eventu et pro
nullo fine quantunvis necessarissimo liceat.
Quotquot enim sive ex veteri sive ex novo
Testamento adduci poterunt, loquuntur
absolute, neque descendunt ad casum ita
urgentem, ut vitæ periculum. Quare sicut
aliæ leges v. g. Aon occides, non accipies
rem proximi tui, etc. quæ eodem tenore et
generalitale enuntiantur, non intelliguntur
nequeexvi verborum, neque ex legislatoris
mente obligare cum vitæ discrimine, quolies natura sic non obligat, et ideo permit­
tunt defensionem cum moderamine, etiam
occidendo invasorem , el sustentationem
omnino necessariam, etiam ex bonis alie­
nis: quia natura has non velat : ita lex
pollutionem interdicens neque ex vi ver­
borum, neque ex legislatoris animo simi­
lem casum comprehenderet, si natura et
naturalis ratio illum permitteret. Eo præsertim quia juxta authorem, quem im­
pugnamus, in casu de quo loquimur, non
modo non est mala pollutio attento jure
naturæ, sed est debita et obligatoria sub
peccato mortali, ut vidimus in ejus verbis :
ubi autem lex naturalis ita obligat, cessat
omnis obligatio legis positivæ. Id quod |

393

certo certius est, saltem dum positivus le­
gislator non declarat in speciali, se velle
obligare etiam contra legem naturalem :
quæ declaratio pro casu præsenti minime
reperitur. Ergo per recursum dumtaxat ad
jus positivum non salvatur prohibitio pol­
lutionis quoad prædictum casum. Quare
nisi a lege naturali emanet talis prohibitio,
valde infirmabitur doctrina, quæ ab omni­
bus Catholicis tenetur, pro nullo eventu
permittens talem actum. Adde, esse com­
muniter receptum ex doctrina D. Thomæ
infra quæst. 108, art. 2 in corp., et ad pri­
mum, in lege gratiæ nulla extare præcepta
divina mere positiva, nisi quæ jubent re­
ceptionem Sacramentorum : undecum præ­
dicta prohibitio ad nullum istorum perti­
neat, nullatenus debet inter præcepta divina
de solo jure positivo numerari.
Nec refert, si dicas, Ecclesiam statuisse
prædictam legem cum eo rigore et indispensabilitate, eo ipso quod doctrinam opposi­
tam multoties condemnavit. Non itaque
hoc refert : tum quia Ecclesia nequit sta­
tuere legem directe prohibentem propriæ
vitæ defensionem, ad quam lex naturalis
obligat. Tum etiam quia prædicta condem­
natio nequaquam est alicujus novi juris aut
legis conditio : neque enim Ecclesia talem
legem ut novam et a se statutam unquam
promulgavit ; sed semper fuisse supponit,
idque negantes damnat et punit ut errantes
circa veritatem naturali lumine dictatam,
et hac ratione in Ecclesia perpetuo recep­
tam. Unde ea condemnatio potissimum im­
portat declarationem ejus legis, quæ ab
initio extitil, non quidem in aliquo jure
positivo divino vel humano, sed in semina­
rio legis naturæ, et post legem scriptam in
ipsis tabulis Decalogi, quæ præcepta legis
naturæ continent. Apage igitur et hunc mo­
dum objectionem diluendi, periculosum sa­
tis, prorsusque inutilem.
229. Est et tertias aliorum dicendi modus, qui ex eo solum negant licere in aliquo uuxlit-.
eventu pollutionem, quia hæc juxta medicinæ regulas nequit esse proficua sanitati,
sed semper ei nocet : el ideo cum ad hujus­
modi finem nunquam conducat, in nullo
eventu poterit per eum honestari. Ita sen­
tire videtur Alvarez in præsenti disp. 1-17.
Granad. disp. 6, num. 2 ex Michaele de Medi».’
Medina,a quo dicit recteex medicorum sen­
tentia assumptum probari lib. 1 de sacrorum
hominum continentia, controvers. 4, cap. 23
et alii. Quibus non pigeret subscribere, si
firmo principio niterentur.

394

DE VITIIS’, ET PECCATIS.

jtonpia· Sed quam illud infirnjumsit, testatur in
**’ primis valde communis medicorum opinio
statuens oppositum ex Hippocrate, Aristo­
tele, et Galeno, a quibus velut axioma jam
illud emanavit, J’e/mx est iwi salutis cum
opportune inest, etc. Nec deest satis efficax
ratio praxlictam opinionem convincens.
Sicut enim sanguis et alii humores supra
modum crescentes, valetudini noceresolent,
prodestque evacuatio tanquam removens,
prohibens, vel repugnans: ita humor semi­
nalis ultra debitam mensuram augmentâtes
poterit impedimentum esse saluti : ac pro­
inde ejus evacuatio conferet per modum re­
moventis prohibens ad salutem et vitam
tuendam. Nec refert quod natura non desti­
naverit hujusmodi remedium propter præ­
dictum finem : quia etiam non destinavit
plura alia ut abortum, ebrietatem et simi­
lia, et nihilominus juxta medicina? regulas
aliquando ad salutem proficua et necessaria
censentur.
230. Deinde hoc ipsum testantur non
pauca exempla virorum eximie castitatem
colentium, quibus ægrotantibus provisum
est a medicis, iisque in sua arte peritissimis. ut ad seminis effusionem, ex cujus
retentione mors imminebat, vel per pollu­
tionem vel per copulam niterentur equorum
proinde egregium facinus commendatur,
quia destituti omni alio remedio elegerunt
vitam discrimini exponere, ne iniquo illo
medicamine et castitatis jactura uterentur.
Sic B. Casimirus Regis Poloniæ filius, et
HungaroTum Rex delectus, de quo narrat
ejus historia quod gravi oppressus infirmitale, mori potius quam castitatis jacturam ex
medicorum consilio subire constanter decre­
vit. Idem de Jacebo Cardinali Llvssiponensi
Regis l’ortugaliæ filio refert Hieronymus
gyim· Garimbertus lib. 3 de vitis Pontificum.
Similia traduntur de Isaacio Comneno Im­
peratore : de Thoma secundo Episcopo Eboracensi : de Michaele Verino primo inter
Gallos recentiores Poetas : cujus illud extat
posteritati consecratum :

;

!
'
!

Sola Venus poterat lento succurrere morbo:
Ne se pollueret, maluit ipse mori.
Idque alii non pauci, quos brevitatis causa
omittimus, opere impleverunt. Si autem
ita esset, ut seminis effusio nullam posset
vitæ aut saluti afferre utilitatem, non toties
medici infirmos præsertim viros gravissi­
mos (quibus proinde peritiores in medicina
adslitisse haud dubitandum est) ad ulen lum
simili remedio incitassent.

Et sane dum Theologi hujusmodi quaes­
tionem discutiunt, plane «appointai, predictam evacuationem posse in aliquo casu
ad sanitatem vel vitam tuendam omnino
desiderari, sive per se, sive ut remotio re­
pugnantis vel prohibentis. El hoc præsupposito, nituntur reddere rationem, cur et
si liceat uti ad prædictum finem aliis reme­
diis, etiam alioqui illicitis, ut abortu ante
animationem, ebrietate, etc. pollutione ta­
men non minus necessaria aut conducente
minime uti liceat. Non igitur difficultatem
solvit, sed potius ab ea fugit, qui |ier nega­
tionem suppositi, nulla tradita disparitate,
quiescit.
231. Legitima ergo et communis solutio
nulli incerto principio vel sententiae se ads·'
tringit : sed admisso licere abortum ad
vitam tuendam in casu superius declarato,
et admisso pollutionem posse in eundem
finem aequaliter conducere ; sine recursu
ad jus positivum, ex ipsa naturali lege de­
sumit rationem, quare in nullo eventu,
nullumque ob finem ea seminis effusio, aut
quæcunque alia extra conjugalem copulam
sit permissa. Et licet in tradenda hujus ra­
tione hinc inde multorum calamus desudet,
ac quicquid tandem reperit, non omninosatisfaciat : nequaquam idcirco a certioribus
veterum principiis nobis recedendum est,
aut neganda eorum doctrina, quia non satis
comprehenditur : sed pro viribus laboran­
dum, ut vel tantillum novæ lucis incommu­
nem utilitatem communi solutioni accres­
cat : in quo libentius discipulorum quam
Magistri munus susciperemus. Eaergo ratio
communiter tradi solet desumpta ex D.
Thom. 2, 2, quæst. 88, art. 11 ad 3, et disi.qas31, quæst. 2, art. 2 ad 1. Quia videlicet^
humanum semen, ejusque administratio δΛ®
determinate ordinata sunt a natura propter
conservationem speciei media generatione
convenienti, non autem propter salutem
aut commodum individui, cui deserviunt
cælera omnia, quæ in ipso individuo reperiuntur : et ideo quamvis licitum sit pro
istius bono singulas partes exponere, et
membra quæcunque amputare ; nequaquam
tamen prædictum semen prodigere aut ex­
pendere eo actu, ex quo generatio congrua
sequi non valeat, uti est quicunque alius
præter conjugalem, quantumcunque ex tali
actu individui salus vel vita dependeat :
bonum quippe speciei communius et divi­
nius peculiari hujus vel illius individui
bono omnino est præferendum. Hæc est
I ratio Ang. Docloris locis citatis, el commu­
nis:

DIS!
ftjti nii : qua proinde utuntur Cajot. 2,2, quæst.
, Alvar. in præsenti (lisp. 1 17,
154,
art.
H
bifa.
part.*-™··™
tractatus
Mui Oreg. Marl art. H, in 3 ληκεε
dub. 2, Granad. dis]). 6, I.essius, el plures
cx iis quos supra citavimus.
b;:- 235. Verum perdoctus et eruditus D. Th.
Sanchez lib. Ode malrim. disp. 17, num.
tan 51, confessus praedictam rationem com­
munem esso, negat tamen ejus efficaciam,
el contra illam sequentibus objectionibus
nervose insurgit. Pruno (inquit) quia gene­
rationi deservire cum proprix salutis detri­
mento nemo obligatur, etiam altero conjugo
debitum petente : non ergo ne frustretur gene­
ratio, adstringitur homo ad semen retinen­
dum cum vilx jactura. Secundo quia nemo
negabit fas esse sirupuni accipere, semen resol­
ventem in sanguinem, alium ce humorem aliis
viis expurgandum, ne ;rger omni remedio ad
salutem prxservandum destituatur : at gene­
rationi æque obstatur ac nocetur resolvendo,
et expellendo semen. Accedit, licere ob indi­
vidui bonum amputare, sibi testiculos genera­
tioni necessarios ; cum tamen in eo eventu
generatio impediatur : a fortiori ergo licebit
semel vel iterum generationem impedire effun­
dendo semen, ut vitx proprix consulatur. Eo
vel maxime quoti vita amissa, prorsus gene­
randi potent ia extinguelur. Tertio quia magis
accedit generationi perfectx fœtus nondum
animatus, quam semen : cum tamen expulsio
illius licite procurari possit, ubi ad matris
salutem desideraretur. Et confirmatur : quia
semen est pars individui ; sicut fœtus est pars
ventris : atque itu non est cur negetur admi­
nistratio illius, sicut hujus conceditur ob bo­
num totius. Quarto quia quod ipsa natura
disponente naturaliter efficitur, si ratione fiat,
nullus est abusus: motus enim ille naturalis
authori naturx tribuitur : sed non obstante
generationis damno natura sxpe, quo se exo­
neret, seinen expellit : licebit ergo ipsam me­
dicamentis ad id adjuvare. El confirmatur :
quia fas est, judici latronem suspendenti
opem ferre, eo quod actio illa suspendendi
licita sit. Cur ergo actionem virtutis expul­
sive semen nocivum expellentis, qu.v natu­
ralis est, et consequenter bona, adjuvare me­
dicinis nefas erit/Ita Saucius, concluditque:
lix rationes me valde urgent, ut censeam
non esse legitimam rationem communiter tra­
ditam, etc.
i
Addi etiam potest : quia nulla videtur
inordinatio in eo quod majus bonum profe­
ratur minori, et hoc illi postponatur : sed I
majus bonum est vita actualis istius indi- I
vidui, quam vita solum in potentia, quæ

DUB. VI.

395

i continetur inséminé: ergo licebit aliquando
istud expendere propter illius conserva­
tionem.
233. Sed pace tanti viri (cujus authoritas
in robus moralibus, iis praei pue quæ ad sex­
tum præceptum, et ad Sacramentum Matri­
monii spectant, rnagni semper facienda esi)
nequaquam ejus objectiones contra pradictam rationem ita urgent, ut eam ineffica­
cem ostendant, aut non queant sufficienter
enervari. Quod satis superque erit, ut a
communi via non recedamus. Eo præser­
tim quia neque ratio ab islo authore tradita
liberior est ab impugnationibus : quas con­
tra illam efformat I.essius lib. 2 de justit. Lessui*,
cap. 9, num.61, possentque aliæ non minus
urgentes efformari. Nobis autem (quicquid
sit de efficaciaaut ineffieacia prædictæ rationis)hoc saltem est perspiciium.quod non pro­
cedit a priori, nec reddit propriam causam,
curpollutioin nulloeventusit permissa.So­
lum enim desumitur abinconvenienteaugescendi luxuriae peccala, si illa pro eventu
aliquo liceret. Quia (inquit) adeo vehemens
in seminis emissione delectatio sentitur, ut
illam, teste Abulense cap. ΐ>, Matlh. quæst. touchez.
184, ad primum, homines tanquam summum
bonum prosequantur,illique velati sux felici­
tati adhxreant. Quare ob id natura in omni
eventu ipsius administrationem homini dene­
gavit : ea enim in aliquo casu concessa, evidentissimuin subesset periculum, ut homo a
passione libidinis excœcatus, passim sibi per­
suaderet causam effundendi justam adesse,
atque ita semen prodigeret· : indeque fornica­
tiones, adulteria, aliaque innumera luxurix
vitia adversus commune bonum pullularent.
Quibus ut obviaret natura, merito prxdictam
adminislrationem negavit, non obstante vitx
individui periculo, qux bono communi cedere
debet, etc. Hæc ratio, ut ex ea liquet, solum
est a posteriori, sicut est omnis ratio, quæ
præcise desumitur ab inconvenientibus :
atque adeo nequit ostendere propriam cau­
sam, cur voluntaria pollutio in quocunque
eventu per se et ab intrinseco inordinata
sit, ct juri naturali repugnet. Obhoc igitur,
et quia alia quam adduximus, a priori pro­
cedit, antiquamque, et I). Thomæ doctri­
nam continet, jure adstringimur eam præeligere, et ab impugnationibus vindicare.
134. Pro quo observa, naturam ad huma-Elucidanam generationem duo destinasse : nempe . ‘u.f.
ipsam substantiam seminis intus elaborati, piratio.U
et motum seu actionem emissivam, qua
inde progreditur, ut ad locum conceptionis
perveniat. Ex quibus semen præcise secuu-

i·

·_

396

DE VITIIS, ET PECCATIS.

dam so remotius a generatione se habet,
quia non confert ad illam prout remanet
intra vasa, sed ut omissum et elatum per
prædictum motum ad locum generationis :
quo in munere ipse motus vel actio imme­
diatior est. Sicut autem actio immediatior
est prædicto muneri, ita omnino est a na­
tura determinata ad ejus finem, adeo ut
pro nullo alio possit tali fine licite privari.
At vero semen solum habet prædictam om­
nimodam determinationem ut stat sub ea
actione vel motu : sicut hoc dumtaxat modo
ministratum generationi deservit : secun­
dum se autem, utque a tali actione et a
quavis alia generationis officio destinata
praescindit, sicut a generatione ipsa remo­
tius est, ita minorem habet determinatio­
nem pro ejus fine; minusque repugnat
nature, si eo fine posthabito, per aliquam
aliam actionem ad alium ordinetur. Acce­
dit. quod sicut motus et actiones præsertim
liberæ ex propria, ratione habent fieri et
esse immediate propter finem, quod tamen
rebus permanentibus non sic competit, ut
in tract, de ult. fine disp. '2, num. 47, ex­
plicuimus : ita ex propria actionis et motus
natura habent strictius quam res perma­
nentes fini alligari, et illum magis sibi de­
terminare. Ex hoc autem provenit, majo­
rem determinationem præ se ferre quod
actio ct motus deservientes generationis
bonoseparenturabeo fine, pro quo a natura
primario instituta sunt, et illo propter
quemcunque alium priventur ; quam quod
semen vel alia pars permanens, etiamsi ad
idem munus fuerit instituta, eodem fine
orbetur, et per aliam actionem ad alium
finem referatur.
135. Igitur (ut ad rem deveniamus) dum
Ang. Doctor et cæteri Theologi negant licere
ob quemcunque finem pollutionem vel co­
pulam, nisi conjugalem, redduntque ratio­
nem, quia natura humanum semen non ad
individui bonum, sed ad speciei conserva­
tionem ordinavit, fitque proinde bono com­
muni injuria, si ob alium finem, prætermisso illo, expendatur ; loquuntur non de
semine secundum se et ut manente intra
vasa, sed ut moto et ministrato ea actione
el impetu, quae natura ad generationis offi­
cium destinavit : ac proinde de ipsamel ac­
tione immediate idmunusexequente. Quare
solum intendunt, hujusmodi actionem se­
minis emissivam el administrativam taliter
ex se adstrictam esse illi fini, propter quem
a natura instituta fuit, qui est conveniens

el apta generatio, ut in nullo eventu, fine
isto prætermisso, licito possit ad aliquem
alium assumi. Nequaquam vero excludunt,
quin de ipso semine dum formatur, aut
dum manet intra vasa, vel etiam postquam
ad matricem pervenit, possit individuum
alia via vel actione in proprium commodum
sicut de reliquis partibus disponere, si justa
causa vel necessitas secundum materiæ gra­
vitatem id exposcat. Ipsa quippe minor
seminis quam actionis adstriclio et deter­
minatio ad finem, relinquit ineô nonnihil
majoris indifferentiae, ut absque naturæ
inversione per diversas actiones possit ad
I diversos fines ordinari : ita ut per unamquanque ad illum finem ordinetur, ad quem
ipsa actio suapte natura destinata est. Quod
contra accidit in ipsis actionibus, propter
majorem determinationem uniuscujusque
ad suum cerium finem, ralione cujus deter­
minationis nequeunt sine perversione, eo
fine posthabito, ad alium ordinari.
Et quod dicimus de actione seminis delativaseu administrativa, dicendum similiter
est de quavis alia ordinata per se ad gene­
rationem : uti est actio prolis formaliva,
qua? efficitur a semine in matrice recepto:
nequaquam enim ista vel alia similis actio
etiamsi libertati subesset, posset ab indi­
viduo licite assumi ad alium finem, prætermissa congrua generatione: secus ipsum
semen, in quocunque statu sit, per aliam
actionem, quam natura ad generationem
non ordinavit. Quin potius quamvis semen
verum non esset, sed vanum et infructuo­
sum, sicut est in spadonibus, non posset
licite expendi per illum motum el actionem,
qua verum semen generationi ministratur,
etiam propter individui salutem vel vitam;
quamvis posset per aliam actionem intus
resolvi el consumi. Quod satis confirmat
ea quæ diximus, el quomodo interdictum
naturæ circa seminis expensionem extra
conjugalem copulam, non tam ad ipsam
substantiam seminis secundum se, quam
ad actionem administrativam respexerit.
Nec refert, si opponas, quod juxta ali­
quorum sententiam, quam tuetur Sanchez sack.
cit. disp. 17, licet expellere prædicta ac­
tione semen corruptum : ergo licebit etiam
spadonibus expellere illud semen infructuosum et inane, utendo ea actione.
Non itaque hoc referi. Tum quia senten­
tia nullatenus est sustinenda, et ideo in id»
ipsis operibus Thomæ Sanchez adest jam
retractata lib. 5 summæ cap. G, num. 12,
Ideoque

(

I
I
i

l|
'

DISP. X. IHJB. VI.
Meoqucnon nubi» incumbit præ lictam sen­
tentiam cum nostra el communi doctrina
conciliare. Tum etiam quia reddi pofeet suf­
ficiens disparilas inter utrunque casum.
Nam semen spadonum est talis conditionis,
ut quicquid in eo est, ex propria ralione
ad generationem ordinetur, el propter eam
a natura destinetur : quamvis quia non
pervenit ad ultimam el perfectam elabora­
tionem, manual velu t quid informe el incom­
pletum, proindeque infructuosum et inane,
quasi insufficiens ad effectum generationis
praestandum : sicut est semen mulieris. At
vero semen corruptum per ipsam corrup­
tionem amisit tutam seminis rationem,
omninoque inaliam naturam mutatum fuit,
priori penitus destructa : et ideo nullo modo
jam generationem respicit, nec plus de illo
natura curat in ordine ad eum finem, quam
si prorsus non esset. Quare hoc posterius
semen ad verum et proli ficum habetse, sicut
cadaver ad vitam, quam penitus amisit :
illud autem prius, sicut enibrio ad animal,
ad cujus complementum non pervenit, est
tamen semper in via ad ipsum : et ex hac
parte semper manet, saltem inchoative et
incomplete, sub intentione naturæ prætendentis generationem. Ex hoc autem fit, ut
expulsio seminis corrupti non sit (nisi tan­
tum apparenter) de genere actionis adminislrativæ seminis, quamque natura ad ge­
nerationem destinavit ; sed sit tantum
quædam purgatio humoris corrupti, sicut
expulsio urinæ : ob idque in tali actione
nulla fiat inordinatio, cum sine respectu ad
generationem propter alium finem assu­
mitur. Cæterum expulsio alterius seminis
infructuosi semper retinet naturam actionis
seminis administrativae, lendentisque ex
sua natura ad generationis finem : et ideo
quoties hoc posthabito, ad alium assumitur,
manifeste est abusus talis actionis, quem
natura improbat.
23G. Ex his non jam difficile erit com­
munem rationem ab impugnationibus su­
pra factis vindicare: ex quarum enodatione
ejusdem rationis efficacia magis apparebit.
Ad primam ergo respondetur, quod licet
nemo cum salutis dispendio teneatur gene­
rationi vacare, quia præceptum circa hoc
est affirmativum, et non obligat pro semper:
quilibet tamen teneatur non abuti illa ac­
tione, quam natura ad generationem ordi­
navit: qui sane abusus toties committitur,
quoties excluso bono convenientis genera­
tionis assumitur prædicta actio ad alium
finem : sive id fiat per illicitam copulam,

397

sive per pollutionem voluntariam : et quia
præceptum circa hoc est negativum et de re
intrinsece ordinata, obligat omnes et pro
semper.
Ad secundam constat ex dictis, quomodo
semen secundum se non sit ita adstrictum
generationis fini, sicut actio administra­
tiva : et propterea quamvis illud, præter­
misso tali fine, per resolutionem vel aliam
viam possit licite ad individui bonum ordi­
nari ; secus tamen prædicta actio. Illud
vero quod additur de testiculis, minus re­
fert: non enim partes istæ et aliæ similes
ita sunt generationis beneficio adstrictæ,
quin per prius vel ex axjuo individui bo­
num respiciant, possintque proinde propter
hujusmodi bonum licite exponi.
Ad tertiam dicas, fretum inanimatum
ideo posse licite expelli ob yitam matris,
quia in ea expulsione nulla admiscetur actio
earum quas natura generationi destinavit;
secus vero in seminis effusione. Essel autem
simile de expulsione prædicti fretus, et de
consumptione aut resolutione seminis intus
facta, in quarum nulla admiscetur prædicta
actio. Adde, fretum postquam in matrice
existit etiam nondum animatus, conside­
rari jam ut aliud suppositum individualiter
determinatum : contra quod proinde, si
salutem mal ris invadat, licitum erit pug­
nare, et illud perdere. Quæ ratio non
militat in ipsa seminis sive virilis sive
freminei attractioneetdelatione antecedente
conceptum.
Ad confirmationem constat, apud nos
non discriminari quantum ad præsens se­
men ut est pars individui, manetque in
ipso, et foetum inanimatum existentem in
utero : et ideo licebit de utroque, urgente
proportionali necessitate propter bonum
individui disponere : dummodo id non fiat
media actione pro generationis officio pri­
mario instituta, frustratoque ejus fine. Et
quoniam pollutio voluntaria fit media pracdicta actione, non autem fœtus expulsio,
idcirco poterit hæc licere aliquando, illa
vero nunquam; quamvis liceat alia via se­
men consumere vel minuere.
237. Ad quartam respondetur, illam pro­
positionem quod natura disponente natura­
liter efficitur, si ratione/iat, nullus est abusus,
non esse universaliter veram : nam mors
naturalis in sene v. g. naturaliter ipsa na­
tura disponente fit : et tamen si ratio vel
industria humana in id concurreret adju­
vando naturæ actionem, esset abusus el
peccatum. Cujus rei possemus non pauca

398

DE VITIIS, ET PECCATIS.

afferre exempla. Sunt enim quam pluri πια,
quæ ut inordinata non sint, postulant a sola
natura fieri : eo quod naturæ author non
tantum effectum, qui fieri debet, determi­
navit. sed etiam modum et principium, a
quo debet fieri : scilicet quod sola naturæ
actio influât in talem effectum: in quibus
proinde si actio libera vel se sola, vel ut
coadjuvans actionem naturæ concurrat, eo
ipso perverse fient, quia contra natura? dis­
positionem. Hoc autem modo se habet
effusio illa seminis, qua natura aliquando
se exonerat : postulat enim ul a sola natura
fiat sine interventu agentis liberi, sicut
mors naturalis : et ita quæcunque admis­
ceatur in aliquo prædictorum effectuum
actio libera, erit perversa et inordinata.
Adde, naturam et naturæ au therein non
adstringi legibus, quibus ligatur agens crea­
tum liberum : et ideo quod illa actionem ex
se ad generationem tendentem separet ab
hoc fine propter alium ab author© natura?
intentum, nulla est inordinatio : secus au­
tem si id præstel agens liberum, cui naturæ
lexprædictam separationem interdixit.cui­
que non licet naturæ leges, et naturales
ope rationum fines immutare. Adde etiam,
naturam non ordinasse per se ad genera­
tionem quamlibet seminis effusionem, sed
illam dumtaxat, quæ est effusio animastica
et libera, quia hæc sola est proprie seminis
administratio : unde hæc tantum perverti­
tur, quando semovetur a tali fine. Alia
vero, qua ex debilitate, aut morbo, vel ex
seminis abundantia se exonerat, estque po­
tius naturalis quædam evacuatio, non ten­
dit per se ad generationem : et ideo sine
perversione remanet absque tali fine. Neque
hinc fit, quod in hac secunda effusione pos­
sit ratio juvare naturam. Quia eo ipso talis
effusio per eam cooperationem mutaret sta­
tum, transiretque in animasticam et libe­
ram, ac proinde in eam, quæ per se ad ge­
nerationem tendit, cuique omnino debetur
ejus finis.
238. Illud vero de judice latronem sus­
pendente non refert : nam præterquam quod
non omnibus licitum est cooperari ad illam
suspensionem, sed ministris ad id deputa­
tis: et ideo si Sacerdos concurreret, inor­
dinate ageret : adhuc tamen est dispar ra­
tio : quoniam ea suspensio non est talis
conditionis, quæ fieri postulet a solo ju­
dice, aut quod mutet statum, si alterius
cooperatio interveniat, sicut mutat actio,
de qua loquimur.
Ad ultimum quod additur, respondetur

etiam illam propositionem n<>n esso veram
universaliter. Majus enim bonum est vita
multorum, quam unius : el tamen non li­
ce! directe occidere unicum innocentem ul
multi liberentur. El ratio est, quia occisio
innocentis intrinsece est mala, et non est
faciendum vel minimum malum, ul eve­
niant quæcunque bona. Ita ergo in nostro
casu, quia intrinsece malum est separaro a
sinu generationis actionem, quam natura
omnino propter illum destinavit, obnullum
bonum quantumcunque majus potest licite
fieri. Adde, quod licet vita individui, eo
quod actualis, majus sit bonum ; aliunde
tamen præstat vita qua? est in semine:
quia dum ibi est. non spectat ad individuum
determinatum, sed ad speciem, cujus bo­
num sicut communius, ita divinius.
Hæc diximus pro diluenda communi re­
plica. reddendaque disparitate inter volun­
tariam pollutionem, et aborsum fœtus
inanimis. Sufficienterque jam constare cre­
dimus praesertim ex dictis num. 230, quo­
modo ratio interdicens perpetuo pollutio­
nem, in hoc abortu non militet : ac proinde
cur iste aliquando licitus sit, illo vero nun­
quam ; quamvis possit licite-alia via semen
resolvi et consumi. Constatquo similiter,
eandem rationem esse de qualibet pollu­
tione sive maris, sive fœminæ, sive veri
seminis, sive inanis, saltem non corrupti.
Nec causeris, quasi immiscuerimus quaes­
tionem, quæ posset alio reservari, aut quod
circa repi icam incidentem plus debito im­
morati sumus : compulit quippe nos ipsa
rei difficultas: cui proinde ubicunque oc­
casio se offerat, vel tantillum nova* eluci­
dat ionis præstilisse, nemo studiosorum in­
gratum habebit.
§ V.

Secunda assertio pro causis diam per se.
139. Dicendum est secundo : quotiescausa influens per se etiam notabiliter in ali­
quem effectum malum, æque immediate vel
per prius habet alium effectum bonum,
isque sufficienter necessarius censetur juxta
materiæ gravitatem et qualitatem, potest
talis causa licite applicari ad hunc effectum
posteriorem ; etiamsi pravus ille succedat:
dummodo licet praevisus, non tamen sit in­
tentus, neque expresse volitas, neque me­
dium per se ad finem intentum. Seclusa
vero necessitate tenebitur voluntas a præ­
dicta causa abstinere : eritque obligatiohæc
sub

DiSP. X. Di:b. vi.
sub mortali, si rnaloria gravis sit ; eecus
sub veniali. Hæc etiam conclusio quoad
ulranque partem est satis recepta inter Doc­
lores quorum aliquos pro praecedenti adduj
xiinus : pluresque alios refert Thomas
j»*1 Sanchez ci I. disp. 20, num. 1 1.
W4. Prius nutem quam rationibus probetur,
» declaranda est aliquibus exemplis. Sint v.
1<x‘ g. in aliqua civitate jure expugnanda simul
com nocentibus aliqui innocentes: licitum
, eritgravinecessitatecogente,civitatem illam
!
comburere eo animo ut nocentes intereant,
licet æque simul praeter agentis intentio­
nem perituri quoque sint innocentes : quod
'
quidem minimo liceret ea necessitate se|.
clusa. bimiliter ubi mulier gravida etiam
post animationem fœtus periculoso labora­
ret (nec spes foret, ul matre pereunto pro­
les ad lustralem aquam viva pertingeret)
et esset aliqua medicina, quæ etsi cum abor­
tus periculo, at non per se mediante abortu,
sed immediate per se ipsam nocivum hu­
morem , morbumque expelleret, licitum
I
erit præbere et sumere talem medicinam,
!
etiamsi ex natura rei, præter intentionem
I
lamen praebentis el sumentis, cooperatura
sii ad fœtus abortionem : quod sane esset
,
iniquum, si necessitas non cogeret, possetve
I
alia via periculoso morbo occurri.
!
Et (accedendo magis ad materiam hujus
j
disputationis de motibus appetitus) respectu
tactus, quo chirurgus ad medendum fœmi■
na? inhonesta tangeret, potest esse duplex
I
effectus ulerque immediatus, neuterque ex
alio dependens : alter curalio fœminæ, al•
ter delectatio venerea, aut etiam pollutio
in tangente vel patiente prævisa : licebit
ergo, si necessitas urgeat, prædictus tactus,
adhibitus dumtaxat ex intentione curatio*
nis: qui tamen extra casum urgentis nei
cessitatis est omnino illicitus. Quo etiam
modo philosophandum erit de sumptione
potionis, quæ disparate haberet pro effecti­
bus el consumptionem sanguinis vel alte­
rius humoris mortem aut gravem morbum
inferentis, et seminis expulsionem : ita
quidem ut non illam mediante hac, sed im­
mediate et disparate ulranque prædicta
potio operaretur, vel saltem per prius et
immediatius prædictam consumptionem.
htai- 240. Assertionem ergo his exemplis de' ^’claratam (quæ et in plerisque aliis locum
habebit) probant aliqui quoad priorem par­
tem: quoniam actus humani species.non
sumitur nisi ab eo quod est per se in inten­
tione agentis : ergo cum in casu assertionis
causa habens illos duos effectus, solum ap-

399

p!icetur propter effectum bonum, pravus
vero præter intentionem sit, sequitur, præ­
dictam applicationem nullam ab ipso effec­
tu pravo speciem aut malitiam desumere ;
sed potius ab effectu bono speciem bonitatis.
Secunda etiam pars sic probatur ab aliqui­
bus. Nam qui vult causam per se aliquorum
effectu u m,eo ipso vi rlual iter sal tem vult om­
nem effectum contentum perse et prævisum
in tali causa : sed in casu assertionis agitur
de causa per se tam boni quam mali effec­
tus, et ulerque prævidetur in ejus appli­
catione : ergo nisi necessitas excuset.ulerque
censendus est saltem virlualiter volitus :
velle autem quocunque modo effectum pra­
vum semper est illicitum : ergo, etc.
Sed utraque ratio nisi declaretur, patitur Nonsadifficultalem, vel potius se invicem im- Us!‘,ril
pugnant. Prima enim si est efficax, convin­
cit etiam independenter a necessitate licere
applicare prædictam causam : quippe nulla
necessitate existante, potest operans a sua
intentione excludere effectum pravum : si
ergo actus ab eo quod extra intentionem est.
non sumit malitiam, nulla necessitate opus
erit, ut applicatio causæ, de qua loquimur,
ab effectu illo pravo non vitietur. Similiter
si secunda ratio sit efficax, probat contra
primam, etiam existente quavisnecessitate,
prædictam applicationem fore illicitam
quia si volitio causæ per se eo ipso est volitio omnium suorum effectuum, nulla ne­
cessitas impediet,quominus effectus pravus,
quem supponimus esse effectum perse, ca­
dat sub tali volitione : velle autem quocun­
que modo effectum pravum,nulla via potest
a malitia excusari.
241. Quare ut rem explicemus, animad-Animad­
vertendum est primo, dupliciter (quoad procera
præsens attinet) dici aliquid valitum : vel ratione,
directe, vel indirecte. Tunc dicitur volitum
directe, quando volitio positive et via recla
ad illud terminatur, sive immediate, vo­
lendo illud expresse, sive mediale, volendo
aliquid, in quo continetur, quatenus in eo
continetur, indirecte autem volitum dicitur,
quando neque mediate neque immediate
volitio positive ex vi sua ad id terminatur:
sed quia voluntas potest et tenetur illud
vitare, et non vitat, hac indirecta via attri­
buitur ipsi voluntati quasi ab ea existons.
Unde hic modus volendi omnino regulan­
dus est ex potentia simul et obligatione ad
aliquid prohibendum et evitandum. Neque
habet locum respectu effectus boni et liciti,
quia respectu istius non adest talis obliga­
tio. Effectus autem pravus quocunque modo

400

i i

1 ·
y

:ι

* ,· I

DE VITIIS. ET PECCATIS.

DISP. X. DUB. VI.

aliquid eorum, quæ diximus ex pario prae­
sive directe, sive indirecte volitus sit, vitiat
directe volitus I al is offectus, adcoquo ipsa
dicto volitionie. Datet consequentia : quo­
volitionem, quia malum ex quocunque de­
causa in ratione causæ ? Non est facile sta­
niam denominatio coliti non sumitur ab
fectu. Quod si D. Thomas aliquando docere
tuere. Eligimus autem pro nunc (nec sine
advertentia, sed a volitione, unde novum
videatur, speciem malitiæ non sumi ab
meditatione et consilio) partem negativam:
I
aliquid exigitur ex parte ipsius volitionis,
eo, quod est volitum per se, intelligen­
persuasumque habemus volitionem causa»,
et non solum ex parte advertenti®, ut talis
dus est ut supra quæst. 72, in annotationi­
quantumvis efficacem et applicalivam, non
denominatio de novo in effectu consurgat.
bus ad articulum primum, et infra disp. 13,
necessario transire directe ad denominan­
dub. 2.
jftn· Et confirmatur: nam si volitio terminata
dum volitum ejus effectum, quantumvis
*■ ad causam, eo ipso esset volitio effectus·,
Aain.ui- Deinde nota, rationem innixam illiprinprævisum (et est sermo de effectibus perso,
vel hoc conveniret illi essentialiter, omnicipio quod qui ruit causam perse, ruit effec­
quia de effectibus per accidens nulla est
noque ratione sui : vel accidentaliter, ra­
tum, ad summum procedere in volitione
difficultas) sed posse sistere in ipsa causa
lione alicujus superadditi ? Primum dici
directa : indirecta enim non innititur ra­
sumpta præcise in esse rei ; totiesque ita
nequit ; alias etiam ignorato invincibiliter
tioni causæ vel continenti® in ea, sed po­
sistit, saltem quantum ad tendentium di­
effectu, esset ejus volitio, cum neque igno­
tentiæ dumtaxat e! obligationi ad prohi­
rectam, quoties vel voluntas positive rejicit
rantia neque aliud quid tollat, quod est de
bendum : et ideo potest inveniri in eo, qui
talem effectum : vel esto non sic rejiciat,
essentia praedicte volitionis. Si vero dicatur
nullam apposuit causam -, si tamen prohi­
habet se tamen quantum ad volitionem ex­
secundum, habemus intentum : quoniam
bere debuit effectum ex causa ab alio posita,
pressam omnino præcisive nihil curans de
illud superadditum solum potest esse vel
et non prohibuit. Determinata vero præ­
effectu. Quare ut is censeatur directevolitus
præintentio, vel expressio, quam diximus.
dicta ratio ad volitionem directam, adhuc
in volitione causæ, vel debet esse præintenAd hæc : si voluntas ponendo causam, puta
non convincit, si causa solum esset volita
tus. ex hacque praecedente intentione causa
actionem honestam, prævidens ut effectum
materialiter in esse rei, nisi fuerit volita
eligi et applicari : vel debet esse volitus ex­
per se aliorum ædificationem, positive ex­
formaliter in quantum causa, et prout hic
presse una cum ipsa : vel debet praedictus
cluderet istum effectum, nolendo illum
et nunc potest inducere effectum, ut habetur
effectus esse medium perse conducens ad
expresse, aut restringendo positive volitio­
ex dictis in hac disp. num. 152. Ut autem
alium finem principalius intentum, ex qua
nem ad solam honestatem causæ, apud
causa aliqua sit volita formaliter in quan­
intentione processerit vol itio et applicatio
neminem talis effectus censeretur volitus,
tum causa, sitque proinde volitus directe
causæ. Quod si nihil horum contingat, sed
obidque nulla propter illum nova bonitas
ejus effectus, in primis necessaria est cogni­
sola causa sit expresse volita vel propter se
praedicte actioni accresceret : at si volitio
tio prædiclæ rationis, nempe causæ in
dumtaxat, vel propter aliud in ordine ad
causæ quovis modo accepte ex se esset
quantum causæ : nihil enim volitum quin
quod ipsa causa, non vero effectus, de quo
volitio effectus, per nullam accessoriam
praecognitum : quæ cognitio haberi nequit,
loquimur, per se conducat ; non erit quo
nolitionem aut restrictionem posset talis
nisi connotate ellectu, eoque præviso, sal­
pacto volitio directa locum habeat respectu
effectus, quandiu ipsa volutio duraret, a
tem ut sub dubio vel probabiliter futuro ex
praedicti effectus : adeoque vel recurrendum
denominatione voliti excludi : per nullam
positione causæ. Et ideo qui penitus non
erit ad volitionem indirectam,quæinnititur
quippe nolitionem impediri potest, quomi­
adverteret, causam aliquam inductivamesse
potentiæet obligationi ad illum evitandum:
nus volitio quævis creata, dum adest, tri­
alicujus effectus, aut licet adverteret, pru­
vel quavis ex his deficiente, omnino ma­
buat de facto eam denominationem, quam
denter tamen crederet, praxiictum effectum
nere debet talis effectus non volitus, et non
ex vi suæessentiæ habet conferre, recipiathinc et nunc minime subsequendum, non
voluntarius, quantumvis ejus causa appli­
que proinde a re volita bonitatem vel mali­
est dicendus voluisse tamen effectum, exeo
cata sil libere.
tiam. Ea vero, quæ adversus doctrinam
quod applicuerit causam ; neque effectus
243. Ducimur ad ita existimandum tum
hujus notabilis se offerent, infra diluentur.
ipse, licet postea præter spem sequatur, dici
authoritate D. Thomæ supra quæst. 73, art.,^
debet voluntarius. Ut constat in illo, qui
8, ubi asserit, effectum nocivum prævisumb.ï^* • Jta 244. Tertio circa indirectam volitionem
T observa, eam, ut diximus, inniti indissumeret quantitatem vini vel invincibiliter
et non intentum (et est sermo in communi
pensabiliter potentiæ et obligationi ad evi­
ignarus, quod inde sequi posset ebrietas,
de quovis effectu, atque adeo tam per se
tandum : et ideo quicquid vel evitare non
prudenter judicans nullum hinc et nunc
quam per accidens) solum indirecte augere
I
possumus, vel non tenemur, non dicetur
subesse ejus periculum sicut accidit Noê :
malitiam causæ :cum autem eo modo augeat,
volitum hoc genere volitionis. Quamvis
is namque non est dicendus voluisse in
quo est volitus, sequitur talem effectum
autem unusquisque proprium peccatum,
sumptione vini ebrietatem, neque hanc
quantumvis prævisum non esse volitum
quod formaliter tale est, id est quod fit per
posleascquutam fuisse illi voluntariam, si­
directe, sed solum indirecte, nempe ratione
propriæ voluntatis consensum, semper vi­
cut neque imputaretur ad culpam : non ob
obligationis ad illud praecavendum. Tum
tare teneatur, nec ab hac obligatione possit
aliam rationem, nisi quia licet cognoverit
etiam ratione : nam si nulla adesset adver­
ex quavis causa aut necessitate absolvi :
causam in esse rei, nempe vinum, non
tentia circa effectum, sed sola causa mate­
non tamen ita stricte tenetur ad vitanda
cognovit illam formaliter ut causam ·. quia
rialiter el in esse rei cognosceretur, nequa­
alia mala sive propria, sive aliena, quæ
non cognovit, quod hinc et nunc inducere
quam ille censeretur volitus in volitione
licet sint mala objective, eveniunt tamen
posset talem effectum.
aut applicatione causæ : ut de effectu ebrie­
sine consensu voluntatis, proindeque sine
mtiicui- 24-· An vero positahujusmodi cognitione
tatis penitus ignorato nuper dicebamus:
malitia formali : sicut evenire possunt de­
prævisione effectus, eo ipso per quamvis
igitur neque accedente advertentia debet
lectatio venerea sensitivi appetitus, polluvolitionem applicalivam causæ censeatur ^censeri directe vulilusT nisi superaccrescat
Salmant. Curs, theolog., tom. III.
aliquid

401

lio, mors innocentis, et similia : sed toties
poterunt hæc licite permitti, quoties magna
urget necessitas apponendi causam : eo quod
sino gravi incommodo juxta prudentis ar­
bitrium talis causa omitti non valet. Per­
mittens enim tunc censetur moraliter impo­
tens ad impediendum : eoque ipso eximitur
a tali obligatione. Quanta vero esse debeat
necessitas causæ, ut liberet ab ea obliga­
tione, prædictamque permissionem excuset,
non potest generali regula determinari :
quia in diversis materiis et causis diversi­
mode est philosophandum.
245. His suppositis probatur prima pars^^1*
assertionis, videlicet licitum esse applicare pars a>causam boni effectus, urgente necessitate,
etiam si prævideatur per se futurus effectus
pravus ; qui tamen neque est aut fuit ex­
presse volitus, neque medium ad finem per
se intentum. Quia in eo casu effectus pravus
nullo modo est volitus, scilicet neque directe
neque indirecte ; sed tantum permissus in
applicatione causæ : ergo nullatenus vitiat
actum voluntatis terminatum ad talem ap­
plicationem. Consequentia liquet : voluntas
namque non inficitur,neque sumit malitiam
ab aliquo malo, præcise quia illud permit­
tat, nisi aliquo modo scilicet directe vel
indirecte velit tale malum, et ad illud affi­
ciatur, ut est per se notum. Antecedens
vero quoad utranque volitionis modum
suadetur ex prænotatis : et primo de voli­
tione indirecta. Quia hæc non habet locum,
ubi cessat obligatio vitandi malum, etiam
si causa mali applicetur, propter alium ta­
men effectum bonum : at in casu assertionis
cessat talis obligatio : supponimus namque
necessitatem applicandi causam propter ef­
fectum licitum esse ita gravem et urgentem,
sicut requiritur ut liberet ab obligatione
cavendi effectum pravum : non ergo hujus­
modi effectus in tali casu potest dici volitus
ratione prædiclæ obligationis, seu indirecte.
Quoad volitionem directam etiam probatur.
Nam ista postulat vel expressam volitionem
ipsius pravi effectus : vel quod causa appli­
cetur ex præcedente ejusdem effectus inten­
tione ; vel saltem ex intentione alterius
finis, ad quem talis effectus per se ut me­
dium concurrat. Cum igitur in casu asser­
tionis nihil horum reperiatur, ut inluenti
constabit, non est quo pacto effectus pravus
censeatur tunc volitus directe.
246. Dices rationem hanc solum convin-Objectio,
cere de volitione directa formali, quæ pos­
tulat expressam terminationem ad effectum
volitum ; non autem de volitione virtuali :
26

’Î4

43

-I
t

B

·?■

1 :■

. -

402

DISK X. DUB. VI.

DE VITUS. ET PECCATIS.
1

• 7

hæc enim etiam si sil directa, non postulat
prædictam terminationem ; sed sufficit ter­
minari expresse ad causam, in cujus vir­
tute effectus continetur, ut iste dicatur rirtualiter volitus : eo quod juxta commune
proloquium qui vult antecedens, vult con­
sequens, et qui vult causam, x ull effectum :
utique virtualiter. sicut continetur in ipsa
causa. Aliter nulla erit volitio virtualis
directa distincta a formali. Adde quod juxta
n.Ttwni.doctrinam D. Thomæ supra quæst. 20,
art. 5, et quæst. 73, art. 8 quoties effectus
pravus per se sequitur ad aliquam causam,
etiam si cogitatus non sit, auget malitiam
actus terminati ad illam causam : igitur
censetur volitus in volitione causæ, quam­
vis nulla sit terminatio expressa ad talem
effectum.
Respondetur negando antecedens : nam
1 ’ ratio facta convincit de omni volitione,
quæ non innititur obligationi, atque adeo
de omni volitione directa sive formali, sive
virtuali. Neque per hoc tollitur locus volitioni virtual! directæ, aut confunditur hæc
cum formali : differunt enim, quia volitio
formalis importat actualem et expressam
terminationem ad ipsum objectum, quod
denominatur ita volitum : v. g. ad effectum
pravum : cessanteque hac expressa termi­
natione in se ipsa, cessat talisdenominatio.
Ad volitionem vero virtualem non requiri­
tur actu ea terminatio, sed quod ex præhabita intentione effectus vel finis, qui deno­
minandus est virtualiter valitus, applicetur
causa sive medium conducens ad talem fi­
nem : tuneque prædictus finis vel affectus,
qui antea per intentionem fuit formaliter
volitus. denominatur, ea transacta, volitus
virtualiter sine expressa terminatione ac­
tuali ad illum, ralioneapplicationis, medii,
vel causæ : in qua applicatione censetur
virtualitermanerepræcedensintentio. Quod
si applicatio causæ vel medii non procedat
ex præhabita intentione pravi effectus, vel
saltem ex intentione alterius finis, ad quem
effectus pravus per se nt medium conducat,
non erit quo pacto talis effectus denomi­
nari valeat volitus virtualiter directe. Atque
adeo vel recurrendum erit ad volitionem
indirectam innixam obligationi ; vel ad
volitionem directam formalem, quæ tunc
dum causa applicatur, actu et expresse ter­
minetur ad prædictum effectum : vel iste
manebit omnino non volitus, et non volun­
tarius : sicut manet revera in casu asser­
tionis defectu omnium eorum, quæ modo
diximus.

Illud nutem, qui vult antecedens, rul/cunsequens, et qui vult causam, ruit effectum,
verum est de volitione causæ ut causæ, el
antecedentis in ratione antecedentis : id est
quatenus inductiva sunt consequentis el
;
effectus. Tunc vero et non aliter causa el
I
antecedens prædicto modo sunt volita, lo­
quendo de volitione directa, quando præ- ;
cessit intentio supradicta, in cujus virtute |
assumuntur. Diximus loquendo de volition/
directa : quia prædictum axioma qui ruit
antecedens ruit consequens, etc. sufficienter
explicatur, si dicamus procedere de veli- '
tione indirecta, ubi ratione obligationis vi­
tandi consequens censetur hoc volitum in
quavis efficaci volitione antecedentis. Ad
illud,quod additur ex D. Thoma, constat ex
dictis: quia vel loquitur devolitioneindi­
recta, vel intelligendum est ut explicuimus
supra num. 162 et 163.
247. Secunda pars assertionis, niùnnnniwà
non licere, seclusa necessitate, applicare^'
causam boni effectus, ex qua prævidetur
tiirusper se effectus pravus, facilius sna-^i
detur. Quia unnsquisque tenetur vitare, in |
quantum potest, malum sive proprium sive
alienum, praecipue quod sequitur ex ejus
actione sicut ex causa per se : ad id enim
cogit lex charitatis, et sæpe etiam lex jusli­
tiæ: at extra casum necessitatis nihil est
excusans ab ea obligatione : tenebitur ergo I
unusquisque extra hujusmodi casum absti­
nere a prædicta actione, ut vitet tale malum:
proindeque nisi abstineat, debet illi adculpam imputari tanquam volitum indirecte:
in quo, quia res est perspicua, non immo­
ramur.
j
Circa gradum vero necessitatis requisite^!
ut excuset a prædicta obligatione (loquendo
prout usque modo locuti sumus, de canas®81!
perse, notabiliter influentibus in effectum
gravem) dicendum est debere esse gravem i
et urgentem juxta prudentis aestimationem,
ét attenta materiæ qualitate. Quare neque
sufficit sola utilitas quantumvis maxima.
Neque illa necessitas, etiam si sit gravis,
cui sine magno incommodo potest alia via
occurri : ut in exemplis allatis pro decla­
randa assertione explicuimus, ut ex dicen­
dis magis declarabitur. Debet autem pru­
dens valde attendere materiæ qualitatem, '
et differentias virtutum, quibus malum
permissum opponitur. Quia cum non om­
nes virtutes æqualiter obligent, sed
strictius justitia ; non potest esse aequalis
obligatio vitandi omnia mala etiam gravia. \
Quare non eadem necessitas, quæ in mate-

riuunius virtutis pro non vitando malo sibi
opposito censetur gravis et urgens, ut in
materia charitatis pro non vitando odio vel
scandalo ; vel in materia castitatis pro non
vitanda delectatione venerea vel pollutione ;
censebitur nempe gravis in materia v. g.
juslitiæ pro non vitando homicidio. Rursus
eo major exigitur necessitas in qualibet ma­
teria ad excusandam permissionem mali,
quo malum permissum secundum se est
gravius, et quo causa libere applicata pro­
ximius se habet, estque magis determinata
ad tale malum, aut hoc certius in ea prae­
videtur futurum, minusque aliis viis impedibile post causæ applicationem. Quæ et
alia circa præsentem doctrinam attendenda
non possunt specialius hic determinari,
quam permittunt universales regulæ. Con­
sulendi autem sunt Theologi morales, quo­
rum est peculiares casus et conclusiones pro
qualibet materia ex his communibus prin­
cipiis deducere.

Examinantur causx per accidens, et
obligatio eas evitandi.

248. Quæ usque modo diximus de causis
per se, communia sunt pro omnibus ma­
teriis : secus quæ de causis per accidens in
reliquo dicemus. Nam in materia justitiæ et
charitatis effectus nocivi secundum segraves,
sive per se sive per accidens ex causa libera
oriantur, regulariter eadem obligatione sci­
licet gravi ct sub mortali caveri jubentur :
ei ideo pro omnibus regulariter necessaria
est urgens et gravis necessitas, ut ab ea
obligatione liberet. Quod non ita accidit in
materiis aliquarum aliarum virtutum, et
præserlim castitatis, ad quam præsens doc­
trina, ut num. 213 animadvertimus, com­
muniter determinari solet : quia impossi­
bile est pro omnibus materiis generalis
regula tradi.
Cwh· Deveniendo ergo ad effectus nocivos præJ^dictæ materiæ, qualis est pollutio, et ad
w motus appetitus sensitivi secundum se illicitos, uti sunt desiderium rei turpis, deleclBL talio, etc. quoties hæc ex causis per accidens
oriuntur, aut in eis prævidentur, unum
conceditur ab omnibus, nempe quod si
adesset periculum consentiendi vel in pol­
lutionem, vel in delectationem, etc. tenetur
quis sub mortali prohibere tales effectus
auferendo quaslibet eorum causas liberas.
Quia cum prædictus consensus semper sit

403

formaliter peccatum, undecunque prove­
niat, semper homo tenetur facere quantum
potest ad illum evitandum : sicut tenetur
facere quantum potest, ne peccandi peri­
culo se exponat: nam qui amat periculum
peribit in illo. Quod si adesset causa valde
urgens, ut esset in medico necessitas me­
dendi fœminæ, ubi alius medicus deest, et
in parocho obligatio audiendi confessiones
fœminarum, ubi id aliis committere non
potest, licite prædicto periculo se expone­
ret : munitus tamen oratione et firmo pro­
posito non consentiendi : quia in eo casu
ita operans non amat periculum, sed ne­
cessitate compulsus in illud se conjicit:
atque eo ipso confidere potest de divina
misericordia impendendum sibi auxilium,
quo a lapsu caveat. Nec displicet si dicas in
ita se praemuniente contra consensum cessarejam istius periculum proximum, remotumque esse quod permanet : atque adeo
universaliter tenendum nemini ob quem­
cumque finem licere proximo consentiendi
in peccatum periculo se exponere.
249. Secluso igitur consensus periculo, Multi­
plices
circa obligationem evitandi causas per ac­ causv
cidens, in quibus pollutio aut venerea de-P^?1"
lectatio praevidentur, variæ sunt sententiae,
quæ simul cum suis authoribus et funda­
mentis ad tria vel quatuor capita reducit
Thom. Sanchez lib. 9 de matrim. disp. 45;
causæ enim quæ per accidens influere pos­
sunt in prædictos effectus, aliquando sunt
secundum se honestæ et licitæ, ut modera­
tus cibus, moderatus potus, audire confes­
siones fœminarum, studium de prædictis
rebus, et similia. Aliquando vero sunt ac­
tiones illicitæ; non quidem intra genus
luxuriæ, quia istæ potius sunt numerandas
inter causas per se juxta dicta num. 112,
sed in aliis materiis, ut nimius esus, ni­
mius potus, illicita equitatio, etc. Et rursus
actiones istæ illicitæ vel possunt esse pec­
cata mortalia : sicut nimius potus usque ad
ebrietatem : vel solum venialia : sicut cra­
pula non excedens malitiam gulæ.
Prima ergo sententia damnat ad mortale Trima
seuomnes prædictas causas, etiam quæ secun­ teutisk
dum se sunt licitæ, quoties in eis prævidetur futura pollutio, aut notabilis venerea
delectatio, nisi justa aliqua necessitas vel
utilitas prædictam malitiam excuset. Neque
ad hanc excusationem in actionibus secun­
dum se licitis requirit prædicta sententia
necessitatem gravem et urgentem, ut requisivimus in causis per se: sed quamlibet
necessitatem vel utilitatem justam et de-

J
i

1.1
E*
■-U

DE VITIIS, ET PECCATIS.
ceniem, qua non sine incommodo privare­ I aut delectationis prævisæ excusabit quaeli­
tur, qui a praxlictis actionibus abstineret.
bet earuin necessitas, vel pia utilitas, per
Sâhçtxj. Ita apud Sanchez, Valentia, Medina,Zumel,
quam ab ociositato liberentur, et secundum
objectum vel finem honesta? reddantur.
Medin. Rodriguez, et alii. Secunda sententia docet,
Quod si necessitate vel utilitate existente,
ivtn'c tener‘ quempiam sub mortali abstinere ab
jungeretur prædictis causis aliqua circuns­
ScoiDda.omnibus illis causis, in quibus providetur
tantia exi rinseca, a qua vitiarentur, ut si
pollutio, quoties de se important aliquid
fierent v. g. ex inani gloria ; adhuc tamen
'illicitum in quacumque materia : sive illud
non contraherent malitiam venialem ra­
secundum se sit mortale, sive solum vetione pollutionis vel delectationis prævisæ;
ArjHjia. niale. Hanc tenent Armilla, Corduba, Enri’‘εηπψ ‘ quez, et alii ab eodem Sancio citati. Tertia
neque propter ipsas vitandæ essent sub
aliqua obligatione (licet alias ralione illius
ivria. sententia ait tunc solumadesseobligationem
circunstantiæ essent peccata venialia, el ul
sub mortali ad evitandam causam ratione
talia vitandæ)quia in quantum causæ pol­
pollutionis prævisæ. quando causa secun­
lutionis vel delectationis suflicientem ha­
dum se, independenlerque a sequela polluberent excusationem in necessitate vel uti­
Akn tionis est peccatum mortale : ut ebrietas,
litate prædictis.
ucrs^lesus nimius valde nocens sanitati, etc. Pro
251. Et hæc sententia, quam eligit dic-to
p,;;;1; hac refert citatus Doctor Alexandrum. Gertus Thom. Sanchezsequutus D. Antoninum,^.
turt^sonem, Angelum, Petrum, et BartholoCajetanura, Filiarcum, Niobam, Navarr.^
mT mæum de Ledesma cum alis.
Suar. Vasq. et alios, videtur nobis proba- ώ
virinu. 210. Denique postrema sententia ait, nul­
bi lior, atque statuenda pro conclusione. Cui ft
lam aliam causam vitandam esse sub mor­
etiam subscribunt in præsenti Alvar, disp.
tali ratione pollutionis, aut delectationis
1-1, G, Granad. tract. 4, disp. 6, Greg. st
venereæ prævisæ et non intenta? ; nisi quæ
Mart. 3 parte tractatus dub. 1 , Araujo, ft
secundum se sunt actiones graviter turpes,
Salas disp. 6, sect. 18 , Lessius, lib. 4 decrai
et consequenter peccata mortalia intra ip­
instit. cap. 3, num. 100 et 101 el alii quam £
sum genus luxuriæ : ut aspectus, et tactus
plures. Quamvis vero neque pro ea neque
graviter impudici, oscula et amplexus ha­
pro reliquis supra recensitis facile sil ra-i^<
bita ob captandam delectationem, cogita­
tionem metaphysicam omnino convincen­
tiones sensuales de rebus turpibus, et si quæ
tem invenire, adeo ut majus uniuscujusque
alia sunt hujusmodi, quæ eo ipso non ut
fundamentum ab authoritate desumi de­
causæ per accidens, sed ut causæ per se
beat; nihilominus ejus magna probabilitas
influunt notabiliter in prædictos effectus.
potissimein principali asserto, nullam vi!
Cætera vero ut ea omnia, in quibus num.
112 exemplifîcavimus, quæ non sunl de
delicel ex causis per accidens vitandam esse
ratione pollutionis aut delectationis præ­
genere luxuriæ, atque adeo quæ solum ut
causæ per accidens concurrunt : sive alias
visæ majori obligationi quam sub veniali
potest facile suaderi. Quia licet prædictæ
j
sint peccata mortalia, sive venialia, sive
ex objecto bona, vel indifferentia vitanda
causæ aliquo modo concurrant ; at non sunl
‘
esse dumtaxat (quantum est ratione pollu­
vere et simpliciter causæ, sed secundum
tionis aut delectationis prævisæ) sub pec­
quid dumtaxat : potiusque ille effectus re­
cato veniali : neque majorem malitiam
duci debet in ipsam naturæ conditionem,
quam venialem ex ordine ad illas habi­
quæ vi sua quandoque in similes effectas
tura, si non vitentur. Juxta hanc ergo
prorumpit, vel in aliam causam per se vo­
sententiam nulla ex causis per accidens,
luntatis dominio non subditam, quam in
quantum est ratione pollutionis aut delec­
ipsas causas per accidens : ad summum i
tationis, vi tandaest majori obligalionequam
namque istae deserviunt, ut id, quod natura
sub veniali.
per se effectura est, aliquando citius eve­
Diximus quantum est ratione pollutionis,
niat : in quo valde parum nocumenti na­
etc. quia si prædictæ causæ in aliis materiis
turæ ipsi infertur. Non est ergo sufficiens^?
ratio, ut simpliciter scilicet sub mortalijnS
fuerint peccata mortalia, ut ebrietas, aut
crapula graviter nocens sanitati, tunc ab­
prohibeantur ralione talis influxus; sed ad,ir2
solute vitandæ erunt sub mortali : non ta­
summum secundum quid et sub veniali, ut
men id habebunt, eo quod sint causa pol­
ita modus prohibitionis modo influxus prolutionis aut delectationis, sed secundum
portionetur.
j
se et alias. Ab obligatione vero vitandi sub
Accedit damnum prolis, quod per hujus­
veniali prædictas causas ratione pollutionis
modi causas seminis effusione infertur, el
•
ratione

DISP. X. DUB. VI.
ralione cujus ipsæ prohibitionem postulant,
osso remotissimum et valde dubium, aliis­
que viis facile impedibile : ergo non debuit
i
permissio talis damni ita stricte prohiberi,
I
ut similes causæ ad mortale damnarentur.
I
Acceditsecundo, quod cum hujusmodi causa?
1
iis etiam, qui erga castitatem optimo sunt
I
affecti, sæpissime occurrant (quod non eveI
nit in causis per se) esset sane importabile
onus hominibus imponere, exponereque
innumeris scrupulis timoratorum conscienI
lias, si omnes illæ sub mortali prohiberen­
tur propter solum prædictum influxum per
accidens. Quod si non omnes sub tanto cri­
mine interdicendae erant ; neque etiam ali­
qui; cum nulla esset ratio, cur istæ potius
quam illa? : siquidem quantum ad influxum
in pollutionem , qui solus debet in tali prohibitionealtendi, omnes suntæquales : om­
nino enim imper linen ter ad id se habet,
quod in aliis materiis quædam sint bonæ,
quædam vero malæ aut indifferentes.
252. Secunda autem assertionis pars,
videlicet adesse obligationem sub veniali
pro omnibus prædictis causis, nisi aliqua
justa ratione excusentur, communiter ab
omnibus recipitur. Et merito, quia negari
non potest, pollutionem et veneream de­
lectationem quovis modo sequutas habere
aliquam indecentiam, esseque castitatis
inimicas, saltem qua parte foedant corpus :
imo el mentem quantum est ex se ad ma­
lum alliciunt : ob idque veri castitatis ama­
tores quantum possunt, illis obsistunt:
ergo ne sequantur, saltem dum id possu­
mus sine ullo incommodo, tenemur aliqua
obligatione vitare quamlibet earum cau­
sam : cumque hæc obligatio in causis per
accidens sub mortali non sit, erit utique
sub veniali.
Et obiter nota, quod quia prædicta obli­
gatio oritur ex ipsa virtute castitatis, quæ
omnem pollutionem quovis modo culpabi­
liter sequutam ut sibi inimicam rejicit,
ejus causæ per accidens quoties sine suffi­
ciente excusatione libere applicantur, non
solum contrahunt malitiam alteriusgeneris, i
utgulæ, ebrietatis, ociositatis, etc., sed etiam
malitiam venialem intra genus luxuriæ :
quæ in omnibus illis est ejusdem speciei
pertinens reductive ad speciem luxuriæ
contra naturam, quæ dicitur mollities, quam
constituit pollutio simpliciter voluntaria.
Denique a prædicla obligatione eximere
necessitatem vel utilitatem explicatam, ex
eo liquet, quia cum obligatio modica sit,
modica etiam causa ab ea excusat : neque I

I omnino modica est quælibet necessitas vel
utilitas dictata per rationem.
253. Sed objicies primo : quia vel pollutio Objectio,
prævisa in hujusmodi causis per accidens
(idem est de delectatione) est voluntaria in
illis, vel non? Si primum, cum materia sit
gravis, non est quo pacto a malitia mortali
excusetur. Si vero secundum, neque etiam
contrahet venialem : quia ubi non est vo­
luntarium saltem in causa, non potest esse
aliqua malitia.
Respondetur, prædictam pollutionem esseDiluitnrI voluntariam secundum quid, non autem
simpliciter :cum enim ejus voluntarium utpole indirectum omnino fundetur in obliga­
tione non permittendi, et hæc sit tantum
secundum quid, scilicet sub veniali, non
potest illa evadere voluntaria simpliciter,
sed secundum quid dumtaxat juxta mensu­
ram obligationis : ut in simili latius expli­
cuimus dub. præced. num. 204 et 205.
Quare licet materia alias et respectu con­
sensus formalis voluntatis, seu voluntarii
directi sit gravis, in casu tamen, de quo
loquimur, non habebit majorem malitiam
quam venialem; quia malitia mortalis pos­
tulat voluntarium simpliciter.
Objicies secundo, non recte inter causas0^110
per accidens collocasse nos num. 212 stu­
dium, el audientiam confessionum de rebus
turpibus : quia perspicuum est nihil horum
fieri posse nisi cogitando de ipsis rebus :
talis autem cogitatio numerari debet inter
causas per se notabiliter influentes : vix
enim assignari potest aliqua causa ita di­
recte et per se movens ad pollutionem, et
delectationem veneream, sicut prædicta
cogitatio : imo cæteræ causæ per se non
influunt nisi excitando cogitationem, et
illa mediante, ergo, etc.
254. Respondetur cogitationes de rebus Enervaturpibus esse in duplici differentia : nam ur‘
aliæ sunt cogitationes lascivæ et omnino
sensuales, quæ dici possunt practice : illæ
nimirum, quæ non ordinantur ad acquiren­
dam de objecto cogitato intellectualem no­
titiam ; sed potius per eas sensus figitur in
deleclabilitate et turpitudine ipsius objecti,
et quasi non ascendit ad ministrandum in­
tellectui, ut prædictam notitiam acquirat :
quinimo trahit illum ad se elad sensibilia,
facitque hærere ibi ejus obtutum. Et tales
cogitationes vere sunt causæ per se, quia
suapte natura tendunt ad excitandos in ap­
petitu motus venereos, et causandam pollu­
tionem. Et istæ sunt, quas nomine cogita­
tionum sensualium inter causas per se non

s

DISP. X. DUB. VL

406

DE VITIIS, ET PECCATIS.

semel in hac disputatione recensuimus.
Alia sunt cogitationes immaterialiores,quæ
dici possuntspecu/nitr.r et sludiosx : eo quod
licet versentur circa res turpes, attingunt
tamen illas immaterialiori modo : quate­
nus per tales cogitationes non sinimus sen­
sum aut intellectum sistere in deleetabilitate
objecti, neque ibi obtutum figere ; sed uti­
mur illis ad hoc præcise, ut intellectus per
discursum et conferentium notitiam intel­
lectualem de rebus cogitatis acquirat,
earumque assequatur veritatem, vel in jam
acquisita magis radicetur. Quo casu sensus
potius ascendit et elevatur ad juvandum
intellectum, quam illum ad se trahat:
eoque assensu veluti spiritualizatus, non
tam movet appetitum ad objectum delecta­
bile per motus lascivos et venereos, quam
ad appetendam veri acquisitionem per
effectus studiositatis, aut curiositatis. Hu­
jusmodi ergo cogitationes numerandae non
sunt inter causas per se pollutionis : quia
neque pertinent ad genus luxuriae, sed sunt
ex objecto honestae (nisi a curiositate vi­
tientur) neque tendunt directe ad excitan­
dam veneream delectationem aut pollutio­
nem : licet inter earum causas per accidens
aliquoties reperiantur. Tales autem sunt
cogitationes, quæ in studio et audientia
confessionum necessario interveniunt: unde
merito eas nomine cogitationum studiosa­
rum inter causas per accidens num. 212
constituimus. Alia, quae contra stabilita
circa causas per accidens objici poterant,
consulto omittimus. Tum quia ex dictis
non difficile solvi poterunt. Tum etiam
quia ea accurate adducit et diluit Thom.
Sanchez loco citato, ad quem lectorem re­
mittimus.
§ VII.

Quid de causis per se, leviter tamen
influent ibus.

255. Dicendum est tamen, ubi causæ non
assertio, notabiliter sed leviter tantum influunt per
se in motus appetitus, pollutionem, vel
alios nocivos effectus in eis praevisos, teneri
voluntatem sub veniali, et non majori obli­
gatione (quantum est ex hoc capite) evitare
prædictas causas: unde si non vitet, con­
trahent inde malitiam dumtaxat venialem
degenereluxuriæ: a qua etiam obligatione
eximet necessitas vel utilitas, quam in cau­
sis per accidens requisivimus ·, dummodo
tamen hujusmodi causæ per se leves praeter
vitinn

407

effectum pravum habeant alium honestum
priorem, vel disparate se habentem, ex
cujus intentione applicentur, ut in secunda
assertione pro causis per se g ravi bus requisivimus. Hanc conclusionem tuentur om­
nes, quos pro præcedenti adduximus, et
plures alii. Convinciturque sequenti ra­
tione. Nam prædictæ causæ, quoad præsens
attinet, solum prohibentur, eo quod causæ
sunt illorum effectuum, atque adeo ratione
influxus in illos ; si ergo influxus iste non
est nisi modicus et levis, levi tantum obli­
gatione, atque adeo sub veniali et non am­
plius debent prohibiri.
Confirmatur : nam ubi causa leviter tantum influit in effectum pravum, non est
causa simpliciter, sed secundum quid et
imperfecte : ergo hoc dumtaxat modo,
nempe secundum quid, participare debet
malitiam ipsius effectus, et prohiberi prop­
ter talem malitiam : quod est prohiberi sub
veniali. Adde, causas leviter influentes in
effectus illicitos graves ex objecto, v. g. in
pollutionem aut delectationem veneream,
plurimas esse, frequentissimeque occurren­
tes, et talis conditionis, ut neque a viris
timoratis possint omnes nisi difficillime
vitari, et forte sine speciali privilegio ne­
quaquam poterunt collective. Esset ergo
onus importabile, si tot leves causæ sub
mortali interdicerentur ; imo quia non
omnes poterant sic prohiberi, non erat ratio
cur prohiberentur aliquae, cum inter illas
nullum sit discrimen, cur istæ el non illaesub mortali prohibeantur. In quo, quia res
est perspicua, nolumus detineri. Siculeliam
perspicuum videtur, excusare ab obliga­
tione ista sub veniali necessitatem vel uti­
litatem in causis per accidens requisitam:
quia dum æqualis est obligatio, par quoque
necessitas vel utilitas ab ea liberabit. Ad
objectiones vero, quæ adversus hanc doc­
trinam poterunt efformari, constabit ex
dicendis in appendice sequenti : et aliquas
etiam reservabimus sequenti disputatione,
quæ erit de delectatione morosa.
APPENDIX PRÆCEDENTIS DUBII

Pro discernendo inter causas per se graves el
leves.

256. Circa hanc ultimam assertionem,
et etiam circa secundam pinra adhuc essent
tractanda, ut pi^ne innotesceret, quæ ex
causis influentibus per se vocentur leves,
prohibitæque solum sub veniali: quævero
graves,

ros sunt, independenterque omnino ab or­
dine ad aliud exprimuntdeformitatem luxuriæ : ob idque nulla ratione fieri potest ut
libere exercita, etiam propter quemcunque
finem a malitia excusentur. Neque apparet
aliud in prædicto genere, quod omnino ra­
tione sui eam malitiam fundet. Posteriori
autem modo se habent omnia illa, quæ perse
movent et excitant ad aliquid eorum, quæ
nuper diximus : el ideo non præcise quia
tales res sunt, sed quia talia causant, luxu­
riosa et venerea vocantur. Hæc sunt oscula,
amplexus, cogitationes, et locutiones non
studios® de robus turpibus, aspectus inho­
nesti, et potissimum tactus, comprehen­
dendo sub istis omnem externum motum
vel gestum sive manibus, sive quavis alia
corporis parte, secum vel cum aliis citra
pudicitiam exercitum.
Deinde nota, ex rebus primæ classis copulam et pollutionem apud neminem admit- ι.» sit parI tere materiæ parvitatem (nisi in pollutione nJ^æ?
materiam parvam dicere velis distillationem
valde modicam et fere imperceptibilem, de
quo infra) unde hæ nulla via nisi per vo­
luntarii defectum possunt a mortali excu­
sari. De motibus autem appetitus, et prae­
cipue de delectatione venerea gravis extat
controversia inter Theologos, an ea omnis
delectatio materiam gravem constituat,
proindeque ex electione et voluntarie capta
semper sit peccatum mortiferum? an vero
detur aliqua ita modica et tenuis, ut licet
fuerit plene voluntaria, nihilominus tanRerum per se ad genus luxurùe pertinen­
quam materia parva, atque ex hoc capite
tium discrimen : ubi de natura delecta­
excusetur a mortali? Ad cujus lucem prius
tionis venereæ.
videndum est, quæ sit proprie delectatio
venerea, et deinde quo pacto gravis, aut levis
257. Primo itaque sciendum est ex
kitl· D. Thoma quæst. 15 de mal. art. 2 ad 18,
dici valeat : ac rursus num aliqua possit
dici materia parva in ratione peccati?
tei res et actus pertinentia per se ad genus
258. Naturam igitur delectationis veneta luxnriæ (pro hoc quippe genere, ut dixireæ ex Galeno describit Filiucius tom. 2venereæ
,^mus, præsens doctrina specialis traditur)
sum. tract. 30, num. 180, his verbis : fene- Fitiuci
’12. esse in duplici differentia : alia, quæ om­
rea autem delectatio ex Galeno lib. 14, de usu
nino secundum se et ratione sui, atque
part. cap. 9 et 10, est delectatio in carne con- Cajet.
adeo absolute considerata quasi ex vi prosurgens ex motu humoris serosi, qualis ^Tabiona.
priæ substantia» turpitudinem et malitiam
substantia seminis, et incalescens per commo­
referunt : alia vero, quæ nun omnino ra­
tionem spirituum deservientium generationi,
tione sui id habent, sed in quantum causant
etc. Quo etiam fere modo describit illam
aliquid eorum, quæ omnino ratione sui
Thomas Sanchez cit. lib. 9, disp. -16, num.
mala sunt. Primo modo se habent omnis
5, ex Cajet. Armil. et Tabiena dicens:
copula qualitercunque extra matrimonium
Delectatio venerea seu libidinosa est qux in
habita, omnis voluntaria pollutio, prout
ipsa carne sentitur cum commotione spirituum
comprehendit etiam distillationem, et om­
subservientium generationi circa partes libi­
nis motus appetitus terminatus ad objectum
dinosas. Ad differentiam ejus delectationis,
lascivum et venereum in quantum tale.
Haec quippe ex vi sua, et præcise quia tales I (pia placet tactus aut visus proprii corporis

yr<wes, et prohibit® sub mortali : qualiter- I
que inter eas discernendum sit, an scilicet
absolute, consideratis unaquaque præcise
secandum se·, ita ut quæ semel est gravis,
semper sit gravis ; et quæ semel est levis,
sjmper sit levis; an vero respective ad in- ,
fluxum, quem præstant, vel ad gravitatem,
vel parvitatem materiæ, in quam influunt :
ita quidem ut eadem causa, quæ dum nola- !
bilifer et in materiam gravem influebat,
graviscensebatur ; si tamen hic et nunc non
nisi leviter influat, vel non nisi in mate­
riam levem, eo ipso levis judicetur. In qui­
bus expositores D. Thomae in præsenti, el
universi Theologi morales circa sextum
præceptum, et in tract, de matrim. prolixe
detineri solent : nosque præsens negotium
libenter illis ex toto remitteremus, ul con­
suleremus brevitati : præsertim cum in hac
materia habenas laxare periculosum sit; et
habenas restringere forte minus acceptum.
Ne vero rem gravem communissime ob­
viam, a pluribus tactam, a paucis compre­
hensam, et a nemine forsan sufficienter
distinctam eodem in statu relinquamus,
placuit pro ejus elucidalione non nihil am­
plius laborare : non jam ut diversorum pla­
cita, et rationes ad longum referamus et
examinemus; sed ut succincte et breviter
aliquot notabilibus et distinctionibus veri­
tatem inquiramus.

•p
■d

·.

*

408

DISP. X. DUB. VI.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

rel alieni, sine ulla libidine, <»6 solam prol^rlit-nem et connaturalitatem cum organo
tactus aut risus. Sicut factus rei bland#, et
risus rei pulchrae organa risus, et tactus natu­
raliter delet tant. Hæc illi.
Drtian- Loquuntur autem in praedictis diffinitiofimUcL nibus de delectatione appetitus sensitivi,
quæ quia est sensibilis passio, per se affert
corporalem immutationem, habetque ex
propria ratione sentiri in ipso corpore.
Unde non comprehendunt delectationem,
quæ est actus voluntatis : hæc enim fre­
quentius appellatur nomine gaudii: cumque
sit spiritualis, et non affixa organo cor­
poreo, nequit secundum se præ lictam com­
motionem afferre ·, nisi quatenus inducere
solet delectationem sensibilem : quare nec
præcise secundum se in sua spiritualitate
sistens renerta diceretur ; secus ut ad sensib lem delectationem deflectit. Si autem
rationem quæras, ob quam delectatio vene­
rea sentiri postulet circa partes libidinosas,
et cum commotione supradicta, facile reddi
potest animadvertendo, nullum objectum,
quantumvis alias delectabile, posse hic et
nunc appetitum sensitivum allicere, nisi ex
parte corporis adsit ea dispositio, cui con­
gruit tale objectum. Delectatur enim unus­
quisque non nisi de suo convenienti, conve­
nire autem appetitui corporali illud dicitur,
quod convenit dispositioni corporis, ubi
residet talis appetitus, et apprehenditur sub
ea convenient ia. Quocirca saepissime accidit,
ut idem objectum, quod, existente in cor­
pore tali vel tali dispositione, cui congruit,
attrahit appetitum et delectat, ea in contra­
riam mutata, nequaquam delectat, sed
potius contristat : eo quod jam apprehendi
non valet ut congruum dispositioni de
facto existenti. Hac ratione idemmet cibus,
qui sanum et bene humoratum allicit et
delectat, ab infirmo patiente nauseam res­
puitur et fastiditur : quia licet ex parte
objecti eadem sit bonitas ad delectandum ;
ex parte tamen suppositi adest in sano dis­
positio consona prædicta? bonitati, et in
infirmo adversa et repugnans, et ratione
talis dispositionis sanus apprehendit illud
ut sibi conveniens, proindeque ut delectans,
infirmus vero ut disconveniens et contris­
tans. Ut igitur objectum venereum alliciat
appetitum sensitivum, consurgatque in isto
_ , delectatio, omnino adesse debet in corpore
habcu dispositio, cui venerea consonant.
delecta^ Prædicta autem dispositio, quicquid ea
lio.scnii-sit, oportet ut afficiat potissimum partes
ri nC?ar’libidinosas, lumbos, renes, genitalia, etc.

Cum enim venerea omnia ad generationem
respiciunt, quæ fit medio semine, si quam
in corporo dispositionem consonam requi­
runt, in illis sano partibus adesse debet,
quæ prædictæ generationi, formationi semi­
nis, conservationi, atque emissioni deser­
viunt .-quemadmodum quia cibus ordinatur
ad nutritionem, cui deservit stomachus,
aut palatus, in istis præcipue adesse de­
bet dispositio consona, ut ille apprehenda­
tur conveniens et delectans. Debet item
prædicta dispositio esse facile alterabilis,
et cito immutans corpus propter calorem,
qui viget in venereis, quique ciliuset faci­
lius quam cæteræ qualitates habet alterari
et commoveri : quanto enim calor plus
habet de ratione activi, tanto minus pos­
sidet de ratione resist it ivi : et ita sicut ex
primo capite habet cito alterare, ita ex se­
cundo cito alterari. Denique cum talis dis­
positio, ejusque alteratio in ratione sensi­
bilis ad tactum pertineat, et hic maxime
urgeat in illis partibus, faciliusque a calore
quam ab aliis qualitatibus immutetur,opor­
tet ut et alteratio ipsa quamcito sensu
percipiatur.
259. Ex his ergo principiis oritur, quod
delectatio, quam capit appetitus ab objecto
venereo, comitem secum habeat supradictam commotionem in diffinitione positam:
quia cum ea delectatio praerequirat in cor­
pore dispositionem, quam diximus, et haec
sit ita facile alterabilis (nisi etiam velis
dicere importare tanquam de sui ratione
aliquid alterationis actualis : quod non exa­
minamus) ibique resideat, ubi tactus ma­
xime viget, oportet ut statim atque imaginativa apprehenditur, res venerea, cui
omnino congruit, ob hujusmodi convenien­
tiam et sympathiam a tali apprehensione
immutetur, hæcque immutatio a tactu illa­
rum partium sensibilius percipiatur. Quæ
rationes quia in aliis delectationibus non
ita procedunt sicut in venerea, potuit hæc
per prædictam commotionem a posteriori
seu tanquam per signum diffiniri.
Neque obest si objicias, quod non semel
contingit, ut dum aliquis cogitat de objecto
venereo, nihil libidinosa? commotionis per­
cipiat, vel ob specialem corporis comple­
xionem, vel ob senectutem et caloris de­
fectum, vel ob carnis macerationem, aut
aliam similem causam : et tamen in eo
casu si de objecto illo delectetur, talis de­
lectatio erit proprie venerea, utpote de ob­
jecto venereo capta : non est ergo de ratione
istius delectationis inferre indispensabililer
talem

I

talem commotionem. Et sane quidquid sit 1
de appetitu sensitivo, negari tamen non
debet, quod voluntas possit de objecto illo
propter aliquem finem delectari ; et hæc
voluntatis delectatio, prætcrquam quod diffi­
cile erit ut non secum afferat delectationem
sensitivam, non est cur excludatur a linea
veneroæ, cum ejus objectum res venerea
sit. Adde, etiam in iis, qui prædictam com­
motionem sentiunt, non semper comitari
delectationem : hæc enim nisi resistatur
statim atque proponitur objectum, solet in­
cipere ; commotio vero multoties non sentiturnisi post aliquod temporis intervallum:
datur ergo toto illo spatio delectatio venerea
sine prædicta commotione.
Bear. 200. Respondetur, in casu assertionis
omnino cessare tam in appetitu, quam in
voluntate delectationem veneream. Quia
quod ad praesentiam objecti venerei cogitati
non insurgat prædicta commotio ob aliquam
ex causis recensitis, provenit ex eo quia
talis causa abstulit a corpore dispositionem
illam veneribus consonam, qua sublata ne. quit prædictum objectum apprehendi hic
et nunc ut conveniens, secundum quod ve­
nereum est, proindeque neque ut delectans.
Quod verum esse credimus non modo quando
objectum v. g. copula proponitur ut præ­
sens, seu ut de præsenti habendum, sed
etiam si cognoscatur ut præteritum : licet
enim quando actu extitit, fuisset delectans,
quia tunc aderat dispositio congrua ; modo
tamen quando ea abest dispositio, neque ut
præsens neque ut præteritum delectationem
causât. Et licet ratio a nobis facta primo
aspectu solum videatur procedere in delec­
tatione sensitivi appetitus; si tamen bene
attendatur, probat æque de delectatione vo­
luntatis. Quia voluntas cum sit potentia
spiritualis non afficitursecundum se ad bona
sensibilia, neque ex eis delectationem capit:
ob idque Angeli et animæ separate omnino
carent similibus affectibus. Quia tamen dum
anima est unita corpori, voluntas se habet
ut appetitus totius, amat appetitui sensitivo
et unicuique parti suum conveniens, et gau­
det quod illo potiatur ; de quo tamen mi­
nime gauderet, si prædictæ parti non con­
veniret. Seclusa ergo ab objecto venereo
convenientia ad sensitivum appetitum prout
in casu objectionis secluditur, nulla est
ratio cur voluntas feratur in illud secundum
rationem delectabilis, aut ex ipso gaudium
vel delectationem recipiat.
lïnd· Diximus secundum rationem delectabilis :
nnio. quia non negamus posse voluntatem, etiam

409

recusante·appetitu, ferri in tale objectum
sub alia ratione, nimirum ut utile ad ali­
quem finem a sensibilibus vel venereis
elevatum, partique rationali immediate
consonum. Et hoc modo quantamcunque
appetitusvenerem fastidiat, poterit voluntas
gaudere de copula, vel eam desiderare, non
in quantum delectabilem, sed præcise in
quantum conducit ad prædictum finem,
puta ad filiorum possessionem, vel ad de­
biti solutionem, etc. Nequaquam tamen ea
voluntatis delectatio, aut si quam aliam in
appetitu infert, venerea erit : quia non su­
mitur ab objecto venereo, sed a fine illo,
cui deservit : qui cum sit superior et elevatior, nequit veneream delectationem cau­
sare.
Ad illud, quod additur in prædicta ob­
jectione, respondetur, quod licet motio con­
comitans veneream delectationem cum ea
intus saltem incipiat, non semper est ne­
cesse, ut statim etiam intus (quod sufficeret)
percipiatur : vel quia aliquando in initio
erit valde modica, fereque imperceptibilis.
Vel quia licet quantum est ex se sufficienter
percipi valeat; imaginatio tamen est ita
rapta ab objecto extrinseco, ut non sic cito
attendat aut percipiat quæ in proprio cor­
pore aguntur. Adde, non obesse bonitati
diffinitionis tradita», quod delectatio ali­
quantulum præcedat commotionem, dum­
modo hæc saltem post brevem morulam
semper subsequatur : quia sufficienter per
hoc verificatur prædictam delectationem
afferre secum eam commotionem : quod et
nihil amplius diffinitio postulat.
261. Ex tradita doctrina perspicue habe­
tur, quod licet aliqua delectatio sensibilis
sit, et in corpore sentiatur cum aliqua cor­
porali immutatione (quæ immutatio sive
percipiatur sive non, necessario comitatur
omnem passionem sensitivi appetitus) si
tamen ea sensatio non contingat circa partes
libidinosas, et cum aliqua commotione spi­
rituum subservientium generationi, sed
dumtaxat in aliis partibus ut in manu,
pede, ore, facie, etc. propter proportionem
inter tactum et objectum tangibile in primis
vel secundis qualitatibus, colore, frigore,
lenitate, etc. aut inter visum et visibile
secundum colorem, formam, vel figuram,
etc. sistendo ibi, aut si etiam sentiatur iu
ipsis partibus obscœnis propter aliquem
tactum ibi contingentem, omnino tamen
absque prædicta commotione non est delec­
tatio lasciva et venerea, ex quavis causa
sive ex tactibus, sive ex aspectibus, amplexi-

r..

si
I

us

110

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. X. DUB. VI.

•Ill

bus, aut osculis ortum ducat. Sed dicetur
naturalis habet intrinseco et ex specio ua
nalura independenterque ab operantis in­ i insurgere : atque etiam est objectum grave
delectatio pure sensibilis et naturalis : quia
quod sit mala. Cum ergo omnis venerea
quævis causa in aliquid eorum, quæ modo
tention'.· tendit ad copulam et ad delectatio­
delectatio venerea, ut vidimus, inseparabidelectatio extra limites matrimonii secun­
diximus, per se notabiliter influens, qua­
nem ex ipsa consurgentem, cum qua est
lisest a prodicta spirituum genitalium comdum se et intrinsece mala sit, omninoque
tenus sic influit. Quoties ergo delectatio ve­
ejusdem malitiæ, saltem reductive. lino
|
motione.
inhonestabitis propter quemcunque alium
nerea consurgit ex alicujus prodictorum
licet operans expresse non i n tenderet delec­
Nnilibi Et quamvis in tactibus, osculis, et similifinem, consequens est, hujusmodi delecta­
cogitatione, dicenda est gravis ex objecto.
tationem vonereain ullam, si tamen absque
tiones satis inter se differre.
cVadim bus· quoties sola delectationis gratia habenalia causa exerceret tactum, osculum, am­
Objecta vero levia in hoc genere non ita
262. Accedit quod in aliis rebus delecta­
,ur’
autl,ores nlranque delectationem
plexum, etc. quæ scit notabilem in eam
facile apparent : nisi levia dixerimus te­
sempereconfondant, nullamque ibi agnoscant, quæ
tio omnino naturaliter consequens tactum
influxum præbitura, peccaret contra casti­
nuem et modicam commotionem circa par­
levvenerea non sit; hacque ratione eodem
a nemine censetur venerea aut libidinosa :
tatem; non secus ac si intendisset talem de­
veferei tenore dam nent prædictos tactusad mortale,
tes libidinosas, tenuemque et modicam de­
ut cum quis tangit rosam, sericum, bys­
lectationem : imo ipsa delectatio esset illi
sicut vident damnatam ab aliquibus quam­
lectationem prædictæ commotionis comitem
sum, et similes res lenes, blandas, tempe­
voluntaria in causa, quantumvis in se sevis delectationem veneream extra matri­
supra quam delectatio alia reflectatur, aut
ratas sine ulla cogitatione, sensu, vel me­
qunta displiceret.
monium voluntarie captam : revera tamen
moria actus aut commotionis venereæ, sed
tenuissimam distillationem sine cogitatione
decipiuntur. Quoniam prædictæ delecta­
alterius objecti gravioris, de quo infra.
attenta praecise proportione et tempera­
tiones nedum formaliter sed realiter diffe­
Possunt etiam dici objecta levia causæ le­
mento objecti tangibilis : igitur neque delec­
§ Π.
runt, poteslque una ab alia separari. Tum
tatio eodem modo consurgens ex tactu car­
viter influentes in effectus venereos huc­
quia delectationem veneream, ut vidimus,
usque recensitos, ut aspectus faciei fœminæ,
nis propriæ vel alienæ precise ob similem
Quo pacto in hoc genere admittenda, aut
indispensabiliter concomilatur alteratio et
proportionem sistendo ibi.seclusaque omni
tactus digiti, etc. non secundum se, sed
rejicienda sil parvitas materix ?
commotio libidinosa circa lumbos vel partes
alia intentione, commotione vel periculo,
quatenus actu influant in prædictos effec­
obsrenas, ubi potissimum ipsa sentitur : at
debet venerea nuncupari. Patet consequen­
tus.
263. Exclusa ergo a linea venereæ ea de­
vero delectatio ex tactu ob proportionem
tia : nam utraque delectatio habet idem
26-1. Igitur quoties venerea delectatio calectatione, quam diximus, pure sensibilem
cum objecto tangibili naturaliter consur­
pitur de objecto gravi, certissime tenendum uun
formaliler objectum consistens in tempe­
el naturalem, redeundoque ad delectatio­
gens multoties invenitnrsinepradicla com­
est non posse esse materiam parvam in n^aVeSt
ramento rei tangibilis, cui materiale om­
nem veneream proprie dictam, observan­
motione : percipiturque dumtaxat, ut expe­
nino est reperiri in carne, rosa, bysso,etc.,
ordine ad peccatum constituendum, quandum quoque est, ex duplici capite posse
rientia cuique notum est in ea parte corporis
ergo utraque debet esse ejusdem speciei,'
tumvis remissa etmodica sit ex parteactus :
attendi ejusquantilatem si ve magnitudinem,
ubi contactus fit ut in manu, pede, aut facie
atque adeo eodem modo bona, vel mala,vel
neque hac via poterit unquam a mortali ex­
scilicet ex parte actus seu effectus : et ex
sine extensione ad alias (non excludimus
indifferens.
cusari. Hæc est communissima Theologo­
parte objecti. Ex parte actus attenditur secor aut jecur ubi sunt iraseibilis et concu­
Quæ doctrina universaliter intelligendaExfea?:>
rum sententia, a qua neminem Catholicum
cundumintensionem velremissionem ipsius
piscibilis, omnesque proinde passiones sive
est de quovis tactu, etiam qui fiat in particredimus dissensurum. Nam voluntaria
actus, vel, ut melius dicamus, effectus inde
bonæ sive malæ subjectantur.)
bus obscœnis, aut inter personas distincti
delectatio de aliquo objecto importat vel
sequuti : polias enim magnitudo vel parvi­
Tum etiam quia delectatio naturalis insexus, si ex eo precise consurgat prædicta
supponit saltem implicitam consensam in
tas istius effectus, quam intensio vel re­
dispensabiliter consequitur tactum respectu
delectatio naturalis ipsius tactus propria,
ipsum objectum : qui enim voluntarie et
missio ipsius delectationis residentis in
objecti proportionali : adeo ut neque ipsis
nullaque alia intendatur aut admisceatur,
appetitu, hujusmodi quantitatem constituit.
libere ab aliquo objecto delectationem capit,
corporibus beatis desit : delectatio autem
neque ejus periculum subsit. Quod si plu­
Lnde illa dicetur magna sive notabilis, quæ
eo ipso tale objectum ut suo appetitui con­
venerea sæpissime deest etiam in viatori­
res hujusmodi tactus absque necessitate
veniens approbat, quod est in illud consen­
vehementem aut notabilem affert carnis
bus, quorum aliqui ob perfectissimum cas­
admissi communiter tanquam lascivi etvetire : consensus autem in objectum grave
commotionem : quæ vero remissam et mo­
titatis donum nihil venereum in quibusvis
apud omnes est materia gravis, parvitatem
dicam attulerit, diceturex parte actus parva
nerei ad mortale damnantur, nequaquam
suis vel alienis tactibus jam sentiunt.
non admittens.
id habent ratione delectationis naturalis
et levis, etiamsi circa objectum grave ver­
fijiirta Tum præterea (et est ratio a priori) quoPro certo etiam habendum existimamus
setur. Vel illadicetur magna ex parte actus,
precise secundum se spectatæ ; sed quia
pnon’ niam delectatio omnino naturaliter conse­
non posse esse materiam parvam, neque hac
quæ rationem notabiliter ad se distrahit,
raro in ea sistunt, ita ut non inferant suvia a mortali excusari quamvis delectatio­
et attentionem rapit, vel pungit. Illa autem
quens tactum non est alterius rationis quoad
pradiclam commotionem et delectationem
nem veneream gravem ex parte actus seu
erit parea, quæ parum rapit, aul non mul­
bonitatem vel malitiam, atque ipse tactus,
veneream, vel saltem ejus periculum, a
effectus, quicquid sit de gravitate objecti
tum pungit attentionem. Magnitudo autem
quem consequitur : id quippe generale est
quibus, non vero ab ipsa naturali delecta­
existimati. Nam omnis ea delectatio est per­
exparte objecti attenditur secundum ob­
omnibus delectationibus, ut ex operatione,
tione solentetiam communiter tactus lascivi
se et sufficienter emissiva pollutionis, adeo
jecti quantitatem : et ideo quoties objectum,
ad quam omnino perse et naturaliter im­
et venerei nuncupari, indeque ad culpam
que notabiliter in eam influens, ut merito
de quo capitur delectatio, fuerit res gravis
mediate sequuntur, bonitatem vel malitiam
imputari. Neque ut sic imputentur, et tan­
censeatur inchoata pollutio, proxime valde
ingenero luxuriae, ipsa dicetur gravis; si
recipiant; non e converso : tactus autem ex
quam lascivi ad mortale damnentur, opus
ad illam accedens : igitur sicut pollutio, sic
vero
objectum
in
eo
genero
fuerit
res
levis,
specie sua, in quacunque contingat parte,
est, quod ab operante ad copulam vel alium
prædicta delectatio non potest non gravis
ipsa
dicetur
levis
quantum
est
ex
isto
ca,
non nominat actum malum, sed potius in­
turpem actum referantur,autpropterillum
materia reputari. Ad objectionem vero, quæ
pile,
quicquid
sit
de
intentione,
vel
remis
­
differentem : ut docet D. Thom.2, 2,quæst.
intendantur : ut existimarunt nonnulli,
statim se offert, quo pacto scilicet delec­
sione
actus.
154, art. 4 et communiter Theologi: et ita
contra quos agit late Cajetanus 2, 2, quæst. Guet
tatio sit mortalis, ubi objectum est leve,
Porro
objecta
gravia
in
genere
luxuriæ
potest licite sumi ad aliquem finem hones­
151, art. 5. Sed satis est si intendantur
n'-*dsunt copula carnalis, quævis pollutio, yel I cum species et malitia illius ab isto desu­
tum, iit ad conciliandam vel fovendam
propter delectationemveneream ex ipsismet
notabilis distillatio, atque etiam notabilis I matur, facilis est solutio : nam quamvis
honestam amicitiam ; quod minime admit­
immediate captam, el non sistatur in sola
•^•genitalium commotio, necnon quæ\is \e- I objectum extrinsecum secundum se leve sit ;
teret, si ex specie sua et intrinsece esset 1 illa, quam diximus naturalem. Quippe ve­
ut associatum tamen prædiclo effectu tan­
nerea
delectatio
gravis
:
potest
enim
de
|
deformis: igitur neque prædictadelectatio I nerea delectatio, quæcunque sit, suapte
quam circunstantia quid, induit rationem
ana delectatione cogitata aha quasi reflexa
natura
i
I
i

. <·.

»

♦*

412

DE VITIIS. ET PECCATIS.

gravis : rationeqae ejusmodi circunstantiæ
poterit conferre gravem malitiam.
ciî'u>
Restat modo videndum, an ubi delectatio
jnç- venerea tam ex parteobjecli quam ex parte
Gk'ii- actus et effectus levis esset (levem dicimus
*n 6586 phy5**®’ iu*a ‘n
moris an possit
sensas. esse levis potius quæritur)censenda sil ma­
teria parva in ordine ad peccatum consti­
tuendum. excuseturque hac via a mortali,
etiam si sit intenta. Et sub his terminis
propositam quæslionem illam, a plerisque
agitatam, num in genere ltueur i.v concedenda
sit parvitas mater it? gravem, et maturo
examine dignam censemus. Si autemsermo
esset de aliis delectationibus venereis, quæ
de objecto gravi ut de copula, pollutione,
vel notabili commotione sive habita, sive
desiderata, sive solum morose cogitata ca­
piuntur, ad quas Fagundez et alii (ut faci­
lius a difficultate se expediant) illam redu­
cunt, non est dandus quaestioni locus, sed
omnino ut indubitata tenenda pars nega­
tiva, ut jam diximus.
265. Porro in sensu a nobis proposito
naterix· prædictam materiæ parvitatem concedunt
te®? re ipsa authores non pauci, etiam ex iis,
Iwk iIu‘ Pr0 sententia contraria adduci solent.
’ Quocirca Thomas Sanchez cit. disp. 46,
postquam num. 7 statuit oscula et amplexus
propter solam veneream delectationem ex
illis consurgentem, esse lethalia, sequenti
num. 9 sic ait juxta primaevam editionem :
Moderanda tamen est hic sententia, nisi par­
vitas materis adsit : illa enim a mortaliculpa
excusabit. Potest enim dari modica delectatio
Venerea, qux si absint periculum pollutionis,
et periculum consensus in actum carnalem,
non erit culpa lethalis. Quia dari nequit ra­
tio sufficiens cur in exteris prxeeptis detur
parvitasmaterix, non tamen in hoc. Et quam­
vis parvitas copulx carnalis dari nequeat ;
at potest dari parvitas delectationis venerex,
qux ex solo tactu vel cogitatione insurgat.
ArmilL Hæc ille citans pro eadem moderatione Armillam, Navar. et Sotum.
Nec refert quod in editionibus posthumis
totus ille numerus expunctus sit, et loco
prædictæ limitationis inserta ejus retracta­
tio: ut fit etiam torn. 2, sum. similiter
posthumo lib. 5, cap. 6, num. 12. Nam
(præterquam quod primitivis editionibus,
ut quæ patrem agnoverunt, major præ pos­
thumis debetur fides·, nec desint qui inter ea
posthuma nedum editionem sed et retrac­
tationem enumerent) adhuc etiam in ipsis
editionibus posthumis retinetur expresse
prædicta sententia de materia parva. Unde

eadem disp. 46, num. 16, proposita hac
dubitatione, num tactus leves (ut manuum
fœminæ) habiti ob captandam delectationem
illam, qux ex ipsis oritur, sint peccata letha­
lia sicut oscula et amplexus? et relatis pro
sententia affirmativa Cajet, et Tabiena, ad­
dit prædictus author: .4/ durum mihi vide­
tur. Quamvis enim id affirmarim de tactibus
illis gravioribus, eo quod vehementius ad
coitum incitet delectatio ex illis captata, imo
sit quidam coitus inchoatio; at alii tactus
sunt tam leviter turpes, ut excusent a mor­
tali propter malilix parvitatem, etiam si in­
tendatur delectatio ex illis resultans. Quia
ea delectatio venerea modica materia est ad
constituendam culpam mortalem. Alias nulla
esset differentia inter hos tactus leves, et inter
amplexus et oscula, etc. Quæ verba omnia
extant in ipsis posthumis editionibus, ubi
habetur prædicta retractatio. Adde, neque
ibi neque alibi apud prædictum aulhorem,
etiam retractatione admissa, negari parvi­
tatem materiæ in delectationibus venereis,
quæ sunt circa objectum leve, de quibus
nunc agimus. Namin ipsa postrema retrac­
tatione, quæ habetur torn. 2 sum. lococit.
determinate est sermo de delectationibus
venereis, quæ sunt circa objectum grave,
ita enim loquitur: At nunc conformius ve­
ritati judico non repeririparvitatem materis
in delectationibus venereis, qux deliberate ca­
piuntur ex objecto gravi, etc. Et infra : quan­
tumcunque modica sit, si est de objecto mor­
tali, erit semper mortalis, etc. Quare hæc
retractatio neque necessaria fuisse videtur,
neque utilis: nam quod in ea negatur, nul­
libi assertum fuit a prædicto authore : et
quod alicubi asseruit, in ea non renocatur.
Quod salis indicat prædictam retractatio­
nem non ab ipso Auctore, sed ab alio, mi­
nus ejus sensum callente assutam fuisse.
Quod alibi non semel factum observat
Cardin. Lugo tom. 2 de Just, et Jur. disp.cïMm,
26, sect. 5, num. 54, ubi cum retulisset
sententiam ejusdem Thomæ Sanch. lib. 1 Sudi
consil. cap. 7, dub. 4, circa taxationem tri­
tici, et obligationem hujus legis, sic ait :
Quas rationes latius prosequitur Sanchez loco
cit. qui earn sententiam proculdubio tenuit ut
jacet : licet qui illum tomum ediderunt, ad­
diderint num. 18, jam illam legem in annis
sterilibus obligare, postquam Rex anno 1613,
auxit pretium usque ad 18 Julios pro men­
sura : quod addiderunt quasi verbis ejusdem
Sanchez non advertentes, legem illam latam
esse triennio post ejus mortem, qui obiit anno
1610.

DISP. X. DUB. VI.
1610. Siad cl dub. sequenti num. 4, addide­
runt alium limitationem quasi verbis ejusdem
Aucturis propter legem novum editam anno
1620. Certe in Us, que auctoribus mortuis
addenda videntur, deberet id fieri et charac­
tere diverso, et verbis saltem indicantibus, id
ob rationes novas addendum videri: alioquin
opera posthuma minorem habent fidem apiul
lectorem.
:..i k 266. Joannes de Salas in præsenti disp. 6
“· (quisect. 20, num. I ll, et sect. 21 sequenti
testatur se in hac re nihil velle diffinire)
post sect. 23, conclus. 5, diffinitive concedit
prædictam materiae parvitatem. Cum enim
statuisset, quod si quis turpia aspiceret eo
animo, ut in se gravem distillationem, vel
magnam commotionem excitaret, peccaret
mortaliter, addit : Secus si levis aliqua dislillatio, vel commotio spirituum intenderetur ;
quia tunc ex levitate malerix, peccatum in
genere luxurix veniale esset. Ab eademque
opinione minime dissentire Granad. et FiFïa- liucium constat ex his, quæ habent, ille in
præsenti tract. 4, disp. 6, sect. 7, iste vero
insum, tract. 30, cap. 9, a num. 181, usque
ad finem capitis. Subscribunt quoque Araujo
in præsenti art. 10, dub. ultimo num. 52,
Villalobos tom. 2, tract. 40, diffinit. 9,
num. 4, et (licet cum aliqua formidine)
Lessius lib. 4, cap. 3, num. 59, in respon­
sione ad secundam rationem. Refert etiam
Diana variis in locis (ubi difficultatem im­
plicat) Marchant. Zanardum, Lamblimum
et alios. De ipso vero Diana dixit amicis­
simus ejus Cararauel in Theolog. regul.
num. 1053 : Dianam sexcenties admittere
quantitatem levem in materia venerea ; se­
mel aut iterum negare.
Kuu. 267. Sed licet huic sententiæ magnam
Ç®· probabilitatem præsertim speculative nebM gare non possimus ; contraria tamen tutior
est, et nobis semper arrisit. Debetque intclligi, quando delectatio venerea expresse
quaeritur propter se, ex ejusque intentione
causæ applicantur. Si enim alia intentione
etiam absque necessitate id fieret, ut ex
levitate, curiositate, aut joco, vel etiam ob
delectationem pure sensibilem, quæ causis
levibus corresponde! ; cessaret tunc ratio,
cui hæc sententia potissimum inniti debet :
ac proinde nec nos in tali casu illi subscri­
bimus. Pro qua multos reperies apud Dia­
nam, si bene refert, part. 3, tract. 5,
resol. 1 et 88, et part. 4, tract. 4, rosol. 136
et tract. 5, résol. 5, et part. 5, tract. 5,
resol. 5 et 9, quibus in locis commemorat
Clementem VIII in officio sanctæ Inquisi­

413

tionis diffinisse non dari materiæ parvita­
tem in rebus venereis. Testemque adducit
Baldellum tom, 1, lib. 3, disp. 14, num. 4,
cujus sicut aliorum fides sit apud ipsos.
Propterea enim diximus si bene refert, quia
authoris illius incuriam in alienis dictis
examinandis, verumque et legitimum sen­
sum enucleandum jam alii deprehende­
runt, nosque specialiter animadvertimus in
resolutionibus perlinentibus ad rem, dequa
agimus. Major vero ratio pro hac sententia
est periculum incidendi in aliquid gravius
de genere luxuriæ, quoties omnino delibe­
rate voluntas amplectitur quamlibet delec­
tationem proprie veneream, quantumvis
modica appareat. Quod si metaphysice res
agatur, et a delectatione venerea, quam
diximus modicam tam ex parte actus,
quam ex parte objecti, omne ulterius peri­
culum soparelur, difficile satis erit primam
sententiam falsitatis convincere, aut eam
improbare. Non tamen omnino erit difficile
hanc secundam ut probabilem tueri. Ea po­
tissimum ratione quia quævis delectatio
proprie venerea inchoat quodammodo pol­
lutionem : unde sicut in ista in ordine ad
constituendum peccatum non admittitur
materiæ parvitas, ita in illa admitti non
debet. De hoc tamen alibi Deo dante latius
examen redibit.

•

§ HI.

Unde res alix censendx sint graves
aut leves?
,

268. Modo redeamus ad res illas secundæ
classis, quæ non omnino secundum se, aut
quia tales res sunt, sed quia alia secundum
se luxuriosa, ut pollutionem, delectatio­
nem, etc. causant, luxuriosa seu lasciva
vocantur: quo pacto se habere tactus, oscula,
cogitationes, et amplexus diximus num.
257. Estque sermo de prædictis, quando ha­
bentur non ex intentione pollutionis vel
delectationis venereæ in eis prævisæ : tunc
quippe idem judicium ferendum est de illis,
atque do ipsis pollutione et delectatione ve­
nerea : sed ob eam delectationem, quam
num. 161 diximus pure sensibilem et natu­
ralem. Est igitur concors doctrina, quædam Causa.
ex prædictis ita consideratis esse gravia,
quæ vocamus causas notabiliter influentes; vis
quædam vero levia, quæ causas leviter »n-cxempIa·
fluentes dicimus. Sub primo membro nume­
rari solent oscula, et amplexus, tactus om­
nino impudici, et etiam aspectus valde

414

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. X. DUB. VI.

causæ istæ considerat® absolute secandum
turpes. Sub posteriori vero levis aspectus
guendimi inter praedictae causas attenden­
suas
species
et
naturas
non
sunt
de
genere
ut faciei vel ornatus fœminæ, laetus levis­
das esse carum naturas, virtutemque ad
luxuriæ,
neque
aliter
ad
id
genus
perline
­
simus, ut in digito, manu, vel pede præ­
influendum ; quicquid sit de influxibus ac­
rent.
nisi
quia
influunt
in
pollutionem
vel
sertim sine mora, et similia.
tualibus.
delectationem natura sua luxuriosas, ut
r-jpiio- Possunt autem hæc dici levia dupliciter :
Rrkf
271. Verum enim vero primae rationes
diximus num. 257; eo voro influxu omnino
rntione effectus, quia videlicet illud, in
i .· magis urgent, ut illi parti assensum præsecluso et minime sperato, non magis luxuquod influunt, leve est in genere peccati :
beamus. Statuimus itaque, judicium de
riosæ censerentur, aut a castitate vitaren­
ut in sententia concedente materiæ parvi­
prædictis causis quantum ad gravitatem
tur, quam cæteræ res, quibus talis influxus
tatem habet se modica et tenuis delectatio,
vel levitatem, proindeque quantum ad pro­
repugnat : ergo tota illarum malitia et
vel commotio, aut tenuissima distillalio,
hibitionem sub peccato mortali, vel sub
gravitas mensuranda est penes ipsum in­
etiam si influxus, quo prædictæ causæ ad
veniali, vel sub nullo intra genus luxuriæ,
fluxum.
hæc concurrunt, sit sufficiens ac tantus,
omnino ferendum esse habito respectu ad
Et confirmatur : quoniam prædictæ catiquantum postulat talis effectus. Vel possunt
sæ nullam habent luxuriæ malitiam, nisi U;'
influxum actualem, qui de facto detur, vel
dici levia ex parte influxus : quia licet ef­
prudenter timeri debeat; quicquid sit de
quam desumunt a pollutione vel delecta­
fectus, in quem influunt, sit materia gra­
virtute et natura causæ. Atque adeo quan­
tione venerea, sicut ab effectu volito in
vis, sicut pollutio, vel notabilis delectatio,
tumvis causa alias gravis esset, si tamen
ipsis, ut ex se liquet : sed causa non vitiatur
aut commotio wnerea ; influxus tamen in
hic et nunc attentis omnibus certo cognos­
ab effectu, nisi dum iste vel ejus periculum
illum est imperfectus et insufficiens ; pocatur, vel prudenter judicetur, quod non
in ipsa causa, saltem sub dubio vel suspi­
tiusque talis effectus reducendus est in aliam
cione futurus praevidetur, vel praevideri
influet in pollutionem vel notabilem com­
causam notabiliter influentem, quam in
debuit : ut in eo. qui dat causam omissioni,
motionem, undecumque id proveniat, non
eam. quæ levis vocatur.
Difficat- 269. Sed difficultas præcipue declaranda
ebrietati, aut homicidio, aperte constat :
est reputanda hic et nunc inter causas
igitur neque oscula, et id genus alia sument
notabiliter influentes prohibitas sub mor­
άιur <k-»n hoc appendice est, an prædictæ causæ
tali.
malitiam a pollutione vel delectatione ve­
dicantur graves vel leves ratione influxus in
Fade
nerea, nisi istæ, aut earum aliquod pericu­
pollutionem vel delectationem veneream,
Ducimur autem ad ita existimandum tum
KOlum futura praevideantur.
hr-lâ? ralione et confirmatione factis, quæ efficaquem exerceant de facto, aut cujus subsit
270. In contrarium quoquo urget com-Mia
aliquod periculum ; vel potius ratione in­
cissimæ sunt. Tum etiam quia sic sentiunt
munis modus loquendi Theologorum, dum
fluxus (ut sic dicamus) habitualis : quia vi­
graves Theologi, qui rem tetigerunt : et vix
aliquas ex prædictis causis secundum se
delicet causæ, quæ dicuntur graves, natura
reperies contrarium asserentem. Quocirca
spectatas determinate appellant graves:si­
'^3C' Thomas Sanchez cit. disp.46, postquam sub
sua vim habent notabiliter influendi.etiam­
cut tactus pudendorum, oscula lasciva, et
si de facto, vel solum leviter, vel nullo mo­
mortali damnarat aspectus valde turpes, ut
hujusmodi : aliquas vero determinate leves
do influant : quæ vero dicuntur leves, natura
verendorum inter personas distincti sexus
ut aspectum levem faciei, tantum digiti, el
sua modicam et insufficientem vim habent,
etiam cum non causa venereæ delectationis,
similia : si autem judicium fieri deberet
quicquid sit de influxu actuali, v. g. aspec­
sed solius curiositatis habentur : num. 23,
secundum influxum actualem, non esset
tus pudendorum praesertim inter personas
hanc adhibet limitationem : Nisi ob solani
ita distinguendum : sed unaquætfue causa
distincti sexus natura sua vim habet in­
curiositatem videat aliquis personam diversi
promiscua diceretur gravis et levis: gravis
fluendi notabiliter in pollutionem ; potest
sexus nudam tam brevi tempore, ut non detur
quidem quando actu notabiliter influit;
tamen ita celeriter contingere, aut in per­
occasio magnx commotionis in corpore. Vel
levis autem quando non dat talem influxum,
sona ita senili vel frigidae complexionis, ut
fi ratione x.tatis puerilis aut senilis, aut fri­
sed modicum et insufficientem. Atque adeo
minime inde timeatur ventura pollutio, sed
gidissima complexionis esset id periculum
non esset cur dum explicuimus causas gra­
vel modica aliqua commotio, vel nulla. E
commotionis magnæ in aspiciente. Idem
ves, potius adduceremus exempla in tacti­
contra vero tactus levis v. g. digiti fœminæ
dixerat num. 14, de tangente propria ve­
bus et aspectibus valde impudicis, quam in
natura sua modicam et insufficientem vim
renda ex sola curiositate aut levitate ceshabere potest ad pollutionem emittendam ; ] aspedlibus et actibus levissimis.
iliad.sante ali0 periculo. Jacobus Granad. ubi
Ad hæc : aspicere humanum concubitum,^*
potest autem haberi in tali casu, subjecto- |
supra disp. 7, num. 3, excusat a mortali
Iff.
que taliter complexionato aut disposito, ut j aut personam distincti sexus nudam; et
aspectum ipsius coitus (qui est omnium
propria vel aliena verenda lascive tangere,
statim pollutio ipsa subsequatur. Difficultas
turpissimus) si fiat ita breviter et quasi per
ergo est. num prima ex his causis judicanda i ab omnibus damnatur sub mortali tanquam
transennam, ut non sufficiat ad notabilem
causa gravis et notabiliter influens; etiam­
sit gravis attendendo ad influxum habitua­
commotionem. Et idem (inquit) dicendum
lem ; vel potius levis aut nulla attendendo , si per accidens non detur actualis influxus
est, si ille, qui aspicit, attenta propria com­
ad actualem : et similiter an secunda judi- , in pollutionem, aut notabilem delectatio­
plexione, non subit periculum prædictæ
canda sit levis propter influxum habitua- | nem veneream : e contra vero leviter tan­
commotionis. Idem dicit num. 5, de tacti­
lem ; vel potius gravis propter influxum j gere manum fœminæ, digitum intorquere,
bus turpissimis, si absque prædicta comactualem secum trahentem pollutionem.
j faciem ex levitate aspicere, etc., etiamsi
, motione et periculo fiant etiam sine necesQuod enim in prædictis denominationi­
Ratio
pollutio comitetur (secluso periculo consen­
KAnio.sitate. Non minus pro hac re loquitur Salas
pro bus et judiciis attendendus sit solus influxus j
cit. sect. 23, conclus. 2, referens D. Antosus) omnes excusant a mortali tanquam
prima
parte. actualis probat valde efficax ratio. Nam 1 causas leves : ergo signum est, ad distinFiiitic. ninum, Gerson. Gabriel, et alios. Subscribit
guendum

etiam Filiucius loco supra citato num. 200,
et num. 218, nec facile invenias contrarium
asserentem.
En tot aclus ex gravioribus et turpioribus
excusatos a mortali, proindeque a ratione
causæ notabiliter influentis, eo dumtaxat
quia fiunt absque actuali influxa vel ejus
periculo in pollutionem, aut in delectatio­
nem veneream, vel commotionem notabi­
lem, etiam si alias attenta eorum natura
magnam vim habeant notabiliter influendi,
lem ergo dicendum erit de qualibet alia
causa, quantumvis secundum se gravis vi­
deatur, quoties prædictus notabilis influxus
ejusque periculum, sive ob temporis bre­
vitatem, sive ob personarum complexio­
nem, ætatem, frigiditatem, etc., hie et
nunc cessant.
272. Adverte tamen rem hancmetaphy-Avimadsice et absolute a nobis agi. In praxi autem Vc^.et
maxima cautela procedendum est in om-,lui"
nibus, quæ ad castitatem pertinent, omni- xup?
noque ab experientiis cavendum : quoniam
materia est valde lubrica, facillimumque
est incautos prolabi in peccata graviora,
etiam cum periculum abesse credunt. Eo Cavenvel maxime quia in actu exercito difficile expè-b '
est distinguere inter delectationem pure rieni iis.
naturalem, et delectationem veneream : et
in hac materiam levem a materia gravi.
Sicut etiam difficile erit, ut admissis deli­
berate prædictis actibus ob delectationem
naturalem, non immineat periculum de­
lectationis venereæ. El adhuc difficilius, ut
admissa deliberatedelectatione venerea mo­
dica, non sil ibi periculum majoris.
Et licet non statim damnemus sub mor­
tali quemlibet volentem in his rebus ex­
perientiam sumere, præsertim cum sciret
complexionem suam minime ad luxam
propensam, magnaque adhibita circunspectione, ut statim atque periculum veiuti a
longe praesentiret, causam repelleret : ni­
hilominus hujusmodi experienliæ semper
increpandæ sunt : tum ob periculum latens
saepissime, sicut anguis in herba : tum ob
prædictam difficultatem in discernendo.
Praeterquam quod (nisi necessitas compel­
lat) nunquam a culpa veniali satis gravi
liberantur : in quo ipso est magna dispo­
sitio ad mortalem : vide quæ admonuimus
supra num. 194. Et forte ob istas rationes
plures negant parvitatem materiæ in re­
bus venereis, quod credant difficillimum
esse in ea deliberate capta omnino sistere.
Propter easdemque damnant sub mortali

· JL »

'·Ψ<-

410

DE VITUS, ET PECCATIS,

iactus, oscula, etc. habita propter delecta­
tionem naturalem, quia difficillimum cre­
dunt, ut appetitus in sola ea delectatione
propter se intenta motum sistat ; et ad
veneream sibi conjunctissimam non tran­
seat.
meUDhvab=°Iu,e loquendo et juxta supsia-V positionem num. 271 factam, quod scilicet
•locuta. jn oscu|js> tactibus, et cæteris ibi dictis
quantumvis alias turpissimis et venereis,
cesset hic et nunc juxta prudentis aestima­
tionem pollutionis et delectationis venerem,
saltem gravis, periculum, generaliter ve­
ram credimus doctrinam ibi stabilitam :
sive tales causæ applicentur solum ex levi­
tate, curiositate, vanitate, aut joco : sive
intendendo delectationem pure sensibilem
et naturalem : sive etiam (juxta sententiam
concedentem parvitatem materiæ) aliquam
delectationem veneream, quæ sit levis tam
ex parte objecti, quam ex parte actus. Di­
ximus juxta prudentis xst imotionem, quia
non refert, quod aliquando prædictæ causæ
afferant re ipsa pollutionem aut delectatio­
nem veneream gravem, si re mature exa­
minata non fuit prævisum earum pericu­
lum: sed potius adfuit prudens judicium,
quod non sequerentur. Malitia enim huma­
narum actionum non sumitur ex malo,
quod re ipsa evenit, sed ex eo quod juxta
prudentis judicium creditur, aut timetur
eventurum. Tenebitur autem voluntas sub
mortali, quando, post applicatam causam,
prædictam delectationem, aut pollutionem,
earumve periculum animadverterit, talem
causam amplius non continuare : sicut te­
neretur a principio excludere, si ex tunc
animadvertisset.
^ersTo1' Advertendum est tamen, quod licet in
casu prædictæ suppositionis non sit culpa
mortalis de genere luxuriæ, et aliquando
neque venialis in applicatione prædictarum
causarum ; poterit tamen esse culpa mor­
talis ratione scandali. Vel adhuc, secluso
scandalo, ratione magnæ indecentiæ, ut si
patiens ab altero, vel exercens in illum
tactus vel aspectus turpissimos esset Epis­
copus, vel talis persona, cujus statui inde­
centia illa etiam independenter ab aliquo
effectu venereo valde repugnet. Et genera­
liter ex eadem causa damnari debet sub
mortali aspectus humanæ copulæ tam in
aspectis, quam in aspicientibus, etiam se­
cluso omni periculo, quia talis aspectus om­
nium reverentiam maxime offenderet.

DISP. X. DEB. VI.

tlilur secundum id, quod habent ex natura I
§ IV.
sua et ut in pluribus: idque sufficit, utdum
jormoeslde causis gravibus in exempla
Alia discrimina causarum perse pro diluenda
adducantur ; et ut absolute, quamdiu de
ratione in contrarium.
opposito non constat, atque in casu dubii
ut graves damnentur : quamvisdum earum
271. Superest dicamus ad rationem n. 270 tx*·
influxus modo dicto impeditur, non exce­
in contrarium adhibitam. I’ro quo nola,
dant in malitia alias causas leves. Tales
causas per se pollutionis esse in triplici difsunt aspectus nimium turpes, ut aspectus
ferentia. Quaedam enim sunt ita tenues el
copulæ, cl inter personas distincti sexus
modicæ virtutis, ut non habeant sufficien­
puberes aspectus verendorum, partiumque
tem vim ad illam in quocunque eventu per
vicinarum. El a fortiori tactus harum
se causandam, licet coadjuvent: ob idque
partium : atque etiam in propria persona,
si pollutio cum illis sequatur, non reduci­
vel in alia ejusdem sexus luctus pudendo­
tur simpliciter in tales causas, sed in alias
rum ex animo lascivo. Inter has etiam
graviores, vel in ipsam naturam, ejttsquc
causas numerari solent amplexus, et oscula
vim expulsivam. Hujusmodi sunt aspectus
furtiva, quæscilicet non habentur amicitiæ I
illarum partium humani corporis, quæsive
aut benevolentiae gratia, sed ex delecta­
in viris, sive infœminis nudæ feruntur, et
tione.
non nihil amplius : puta si videatur aliquid
275. Potest autem in eis triplex delecta­
pectoris, brachii, aut pedis. Et in proprio Qa
ttdl
corpore adhuc amplius, atque etiam in effi-j^ÿ
tio distingui : una pure sensibilis, de qua
fc«- egimus num. 261, alia venerea, quam sæpe
giebus, et sculptilibus aliorum quamvis dis­
tincti sexus, ut a genu deorsum, et ab sto­
afferre solent, ipsismet amplexibus et oscu­
macho sursum. Similiter tactus præsertim
lis correspondentem, etiam sine relatione
sine mora, manuum, pedum, et hujusmodi.
ad copulam : et alia ex cogitatione copulæ,
Similiter etiam verba blanda, el ostensiva
ad quam incitant, et disponunt. Quando in­
amoris (non tamen turpia)hujusmodi enim
tenditur hæc ultima delectatio, planum esse
et similes causæ natura sua adeo modicam
mortalia. Et tunc potissimum vocantur os­
vim habent ad immutandum corpus, libicula el amplexus libidinosa. Imo quando in­
dinemque excitandam, ut nullus effectus
tenderetur secunda delectatio , talia esse
venereus gravis possit in illas sufficienter
censemus : quia licet ea delectatio minor
reduci. Sed si aliquando pollutio aut de­
sil, quam delectatio de copula præsenti
lectatio venerea gravis ipsas comitetur, re­
vel cogitata; absolute tamen, saltem ut
ducenda eritsimpliciter in ipsam naturalem
in plurimum, ipsa in se est gravis in ge­
complexionem et vim expulsivam ; in prae­
nere luxuriæ, et simul est causa notabili­
dictos vero causas solum poterit reduci se­
ter influens ad pollutionem. Quando vero
cundum quid. Unde tales causæ in nullo
solum intenditur delectatio sensibilis, et
eventu dicendæ sunt causx graves, aut nota­
prater intentionem sequitur delectatio ve­
biliter influentes : neque subinde prohibits
nerea aut pollutio cum prævisione saltem
erunt aliquando sub mortali, quantumvis
periculi, non est ita certum an oscula et
amplexus numeranda sint inter causas no­
crebro pollutio aut delectatio venerea illas
comitetur, vel in eis praevideatur, secluso
tabiliter influentes, damnandaque proinde
sub mortali. Sed nos partem affirmativam
consensus periculo.
tenendam censemus : quia licet prædicta
Quaedam vero sunt causæ, quæ natura
delectatio sensibilis secundum se venerea
sua tantam vim habent ad praedictos effec-gnle?
non sit, neque cessante alio periculo, ad
tus causandos, ut sine alterius causæ admi­
genus luxuriæ spectet ; at dum intentio in
niculo regulariter illos inferant; quamvis
ea figitur, magnam vim habet ad excitan­
aliquando ob specialem subjecti indisposidam delectationem veneream gravem, et
tionem, vel propter modicam causæ duraeliam pollutionem. Et quoniam satis fre­
tionem, influxus actualis impediatur: nulla
quenter ita eveniet, non immerito quasque
quippe dabitur causa ita ad effectus venereos
oscula et amplexus ex delectatione, et sine
determinata, ut aliquando vel in aliquo
honesto fine habita numerantur inter hu­
subjecto ex aliquo accidente non possit ejus
jusmodi causas graviores.
influxus retardari, et etiam omnino impe­
e»? Aliæ denique sunt causæ per se quasi mediri. Et hujusmodi sunt quæ communiter
diae, quæ minorem efficaciam habent ad
vocantur causæ graves, et notabiliter influen­
effectus venereos, quam nuper praecedentes:
tes : quia communis modus loquendi atten­
Salmant. Curs. theolog., tom. I II.
ditur

417

el ideo plusquam illæ dependent in sua
causalitate ab aliquibus subjecti dispositio­
nibus, ut a calore, robore, et similibus ;
habent tamen eam vim, quæ sufficit, ut in
prædictos effectus absolute et sufficienter in­
fluant, ipsique effectus cum subsequuntur,
in tales causas simpliciter reducantur. Quo­
circa tales causæ neque omnino graves, ne­
que omnino leves absolute dicendæ sunt,
sed promiscue, quandoque inter has, quan­
doque inter illas, spectata potius disposi­
tione et inclinatione subjecti, quam illarum
natura, computandae. Nam in aliquibus ob
prædictam dispositionem frequenter; in ali­
quibus raro ; el in aliquibus rarissime, vel·
nunquam pollutionem vel delectationem
veneream gravem excitabunt. Et eodem
tenore quandoque sub mortali vinculo,
quandoque sub x'eniali, et aliquando forte
sub nullo intra genus luxuriæ habebunt
prohiberi.
276. Certior autem regula nequit pro
illis assignari, quam ut unusquisque depo­
sita passione conscientiam suam consulat,
et ex propria complexione, vel inclinatione,
aut etiam ex experientia praesagiat, et con­
jiciat, an ex tali vel tali causa immineat
sibi periculum pollutionis, aut delectationis
venereae, eoque vel eminus præviso, omni­
no ab illa abstineat, vel si applicata jam
erat, quam cito eam amoveat. Si vero pos- Discritules quantum ad hoc differentiam inter
hujusmodi causis medias, et inter illas quas causas
diximus graviores, potest hæc assignari : et graquod in gravioribus quasi stat possessio pro ','-'rLS·
periculo : et ita eo ipso quod de securitate
non constet, debet illud timeri, et causa sub
mortali vitari. In his autem mediis videtur
potius possessio stare pro voluntate. Unde
I quandiu non constat de periculo pollutionis
aut gravis delectationis, etiamsi neque de
securitate omnino constet, erit obligatio sub
veniali vitandi causam (saltem dum non
constat de securitate respectu alicujus pravi
effectus levis, pro cujus periculo stat posses­
sio in hujusmodi causis) et sub mortali at­
tendendi dispositionem subjecti, conjectandique ex ea an hic et nunc illud periculum
immineat.
Inter hujusmodi causas medias constituit
Thomas Sanchez disp.cit. aspectum proprii
corporis vel alieni ejusdem sexus, etiam _.
usque ad verenda, et in alio sexu usque ad pii.
vicina exclusive : in sculpturis vero, et
effigiebus, atque etiam in brutis nullus as­
pectus quantumvis turpissimae partis vel
actionis praedictas causas medias excedit,
Zi

su
5p3

&
K

Λ

»

ns

DE VITIIS, ET PECCATIS.

aicut nec otium quod fæminæ lavantes in
flumine quasi transeunter conspiciam viros
natantes, maxime impuberes, aliaque hu­
jusmodi, Ex tactibus perlinent ad hoc genus
causæ omnes qui sunt quasi medii inter
eos turpissimos, quos n. 271, et alios omni­
no leves, quos eodem num. paulo superius
memoravimus. Proferre etiam aut canere
verba quantumvis turpia ex levitate, seclu­
sa alia deteriori intentione, non excedit hoc
genus causæ : erit autem saepissime mortale
propter scandalum. .' ec postules de his
rebus prolixius examen : quas si necessitas
aperire non cogeret, nescire potius, quam
prælo dare oporteret. Poteris autem, ubi
occurrerint casus, sufficienter ex traditis
principiis specialiora deducere : et per illa,
quæ in exemplum adducta sunt, de aliis,
quæ reticentur, vel similibus, vel parum
distantibus judicium efformare.
*
277. Ad rationem vero factam pro parte,
quam reliquimus, facilis est solutio : et jam
s
habetur ex dictis num. 27 I. Nam modus
trj1’;ra’ ille loquendi Theologorum innititur incomNii<-liis. muniter contingentibus : et ideo aliquas ex
praedictis causis absolute appellant graves,
quia ut in plurimum notabiliter influunt.
Minime tamen ignorant, illas easdem cau­
sas posse aliquando prædiclum influxum
non praebete, neque ejussubesse periculo :
tuneque nequaquam censendas fore graves
in genere luxuriæ, neque n! tales sub mortali
prohiberi. In causis vero omnino levibas
major adest ratio ut ita appellentur : quia
cum ex se insufficientes sint ad notabilem
influxum præstandum, non solum a com­
muniter contingentibus,sed in omni eventu
dicendas erunt feues. Alias vero causas, quas
dix imas medias, promiscue Theologi ap­
pellant graves el leves: utique quia atten­
dunt ad influxum, qui quandoque est vel
timetur gravis, quandoque vel solum levis,
vel nullus timetur.
Ad illud, quod additur, respondetur,
quod si inter causas gravissimas aliqiiæ in
omni eventu, independenterque ab influxu
prohibite sunt sub mortali, id sane cautum
fuit, vel propter scandalum, quod aliis prae­
betur : vel quia graviter offendunt huma­
nam reverentiam, aut saltem decentiam
hujus vel illius status : el ita ex lege alia­
rum virtutum habent prædicto modo pro­
hiberi : non vero præcise ex lege propriæ
castitatis, aut quia causæ esse soleant pollu­
tionis vel delectationis venereæ ut tetigimus
num. 273.

AKT1CÜLVS vi
Vtrum precatum imuvsjf iklettalumn >il iu rallie!

I Ad sextum sic procuditur. Videtur quod pwrjimn ino­
ros® delectationis non sil m ralione. 1'elvdali» cui»
Importat motum appctliiwe virtutis, ut supra dicinniM.
sed vis uppclitiva distinguitur a raliom·, qua· esi vis apprehem-lva .- ergo delectatio morosa uun est in ratione.
2. 1'r.vlefea : e\ objectis cognosci ρ<>ι(·.ι 4,l qami |->l- >■·
liant actus pertineat, per quem potentia ordinatur ait cbjeciuin : setl delectatio quandoque esi morosa circa bum
sensibilia, et non circa bona rationis: ergo peccatum de­
lectationis morosae non est in ratione.
3. Pncterea : morosum dicitur aliquid propter diuturni·
tatem ti mporis : sed diuturnitas tempons non ed ratio,
uuod aliquis actus pertineat ad aliquam |H>lnitiaui ; ergo
delectatio monsi non perlinet ad rationem.
Sed contra est quod Augustinus dicit 12 de Trinil. qtwd
coii-ensiis illccebr.e si sola cogitatione delectationis eoalentus est, sic luiheiiduin existimo, velut cibum vetitum
mulier sola comederit : per mulierem autem iiitelligitur
ratio interior, sicut Ibidem ipse exponit : ergo peccato»
morosa· delectationis est in ratione.
Respondeo dicendum, quod sicut jam dictum est, pecca­
tum contingit esse in ralione, quandoque quidem in quan­
tum est dirvctiva humanorum actuum. Manifestum est autem,
quod ratio non solum est directive exteriorum actuum, sed
etiam interiorum passionum : el ideo quando deficit ratio
in directione interiorum passionum, dicit esse precaution)
ratione, sicut et quando deficit in directimie exteriorum
actuum. Deficit autem in directione passionum imerionan
dupliciter. Uno modo quando imperat illicilas passiones;
sicut quando homo ex deliberatione provocat sibimnima
ira', vel concupiscentia.·. Alio modo quando non reprimit
illicitum passionis motum : sicut cum aliquis postquam deli­
bera it. qu id motus pass ants insurgens est inord iule,
nihilominus circa ipsum immoratur, et ipsum non expellit:
et secundum Ime dicitur peccatum delectationis or«U!
esse iu ratioue.
Ad primum ergo dicendum. quod delectatio quidem est
in vi appetiiiva, sicut in proximo principio, sed in ratione
est sicut ia primo motivo, secundum hoc quod supra dictun
est. quod actiones, qua· non trateeuut iu exteriorem nutcri.iin, snul sicut in subjecto in suis principiis.
Ad secundum dicendum, quod ratio actum proprium illi­
citum habet circa proprium objectum, sed directionem tabet
circa omnia objeci i inferiorum virium, qtr.v per nitoni
dirigi possunt .· et sectmduin hoc etiam delectatio circa seusibilia objecta pcriiuci ad rationem.
Ad tertium dicendum, quod d luctatio dicitur morosa nra
ex mora temporis. sed ex co quod ratio deliberans circa
eam immoratur : nec tamen eam repellit tenens et volvens
libenter, qua·, statim ut attigerunt animum, respui debue­
runt. ut Augustinus dicit 12 de Trinit.

Conclusio : Dupliciter peccatum morass
delectationis habet esse in ralione : vel quia
imperat illicitum passionis motum : vel quia
post /denam deliberationem non rejicit, sed
immoratur circa ipsum tenens et volvens,
(piem statim debuit repellere.
Commentarius.

Circa titulum hujus et sequentis articuli
solet dubitari an D. Thom. nomine rationis
intelligat solam potentiam intellectivam,
vel etiam comprehendat voluntatem? Hoc
posterius visum est.aliquibus. Tum quia
non est novum apud S. Doctorem loqui sub
prædicto nomine de utraque potentia: ut
videre est supra quæst. 15, art. 4 et in 2.
disp. 21, quæst. 3, aliisque in locis. Tum
etiam

ΑΚΤΙί ί JVI

t-liani quin ratio non siwcoptivo peccati, et
consensus in illud, nisi in quantum ha­
bet serum voluntatem : ergo ubi agitur de
attribuendo illi peccatum el ejus consen­
sum, sicut in utroque isto articulo, debet
sub ejus nomine etiam voluntas compre­
hendi.
WH» Fed licet hæc expositio sino inconveniente
m «. sustineri possit ; contraria tamen, videlicet
!eîi‘ talionis nomen in præsenti non extendi
ultra potentiam intellectivam, magis pla­
cet. Tum quia nulla adest necessitas, ut in
aliquo istorum articulorum sub eo nomine
voluntatem intelligamus : neque aliquid in
eis rationi tribuitur, quod intellectui non
competat, aut quod competat, voluntati.
Solum enim tribuitur illi duplex actus,
nempe cognoscere, quod convenit illi secun­
dum se in ordine ad proprium objectum; et
dirigere, quod convenit ei in ordine ad alias
animæ.vires, quæ rationis imperio subdun­
tur: at utrumque hoc munus est solius in­
tellectus : ergo, etc. Tum etiam quia ordo
articulorum istius quaestionis videtur ita
exigere. Nam in primis duobus agit D.
Thom. de voluntate, qualiter sit peccati
subjectum: in duobus vero sequentibus
tractat idem de appetitu sensitivo: ergo cum
in 5, et G et 7, examinat qualiter peccatum
sit in ratione, novam et distinctam designat
potentiam neque iterum voluntatem incul­
cat. Tum denique, nam ex eo deberemus
extendere in præsenti nomen rationis ad
voluntatem, quia dicitur esso in ea pecca­
tum delectationis, et peccatum consensus,
quæquidem delectatio et consensus potius
sunt actus potenliæ appelilivæ, quam intel­
lectivae : sed hoc non cogit ad ita asseren­
dum, ergo, etc. Minor constabit cuilibet
animadvertenti modum inquirendi D. Tho­
mæ in prædictis articulis. Jn nullo enim
quærit an delectatio el consensus sit in ra­
tione: sed an sit in ea peccatum delectationis
el peccatum consensus : ut innueret se non
inquirere de ipsis consensu et delectatione,
qui sunt actus voluntatis et appetitus, sed
de actu intellectus dirigente consensum aut
delectationem, qui simul cum eis componit
prædictum peccatum. Unde sensus quæsili
et resolutionis est,quod peccatum consensus j
sive in actum sive in delectationem, non
modo est in voluntate, a qua elicitur actus
consentiendi, et in appetitu, a quo elicitur
delectatio, sed etiam in ralione, ubi est
imperium vel judicium diri gens consensum.
et delectationem approbans : atque adeo |
quod subjectum adæquatuni prædicti pec-

419

I cati omnes hujusmodi potentias compre­
hendat, et quod prædictum peccatum coa­
lescens ex delectatione, consensu,et judicio
ornnes illas partialiter afficiat : nimirum
ex parte delectationis peccaminosæ appe­
titum : ex parte illiciti consensus volunta­
tem : ex parte autem imperii et judicii
I peccaminosi ipsam rationem seu potentiam
intellectivam, Quia igitur a primo usque
ad quartum articulum examinatum erat,
quod attinet ad voluntatem et appetitum
sensitivum, manebat solum examinandum
in reliquis, quod attinet ad potentiam in­
tellectivam : atque adeo ea dumtaxat insisignilur hic nomine rationis.
Neque ex eo quod in aliis locis compre­
henderit D. Thom. sub hoc nomine etiam
voluntatem, dicendum est semper aut in
præsenti idem voluisse : quia nec modo
nec semper adest ratio ad ita asserendum.
Eo præsertim quia dum supra quæst. 15,
art.cit. voluntatem sub ralione comprehen­
dit, id explicuit dicens secundum quod in ra­
tione voluntas includitur, atque adeo nequit
idem trahi argumentum ad similem intel—
ligentiam in aliis locis, quæ noil habent,
neque admittunt talem explicationem.
Neque obest si objicias, quod in art. 70bjeeiw.
præsentis quæst. non modo peccatum con­
sensus, sed etiam consensum ipsum ait D.
Thom. pertinere ad rationem : idque non
semel repetit: ergo intelligit sub ratione
voluntatem, cujus est consentire. Non ita-Dilaiiiir
que hoc obest, nam consensus non dicitur
pertinere ad rationem, quasi ab ea elicia­
tur, sed attribuitur illi, quia prærequirit
judicium, quod est actus rationis, per quem
voluntas dirigitur el determinatur ad con­
sentiendum : ut habetur in eodem art. 7 in
solui, ad 1 et clarius quæst. 15 de verit.
art. 3, ubi D. Thom. reddit disparitatem
quantum ad hoc inter appetitum superiorem
et inferiorem, et eorum actus in ordine ad
suas potentias cognoscitivas his verbis :
Sicut duplex est apprehensiva. scilicet in/e-Q«aliter
rior, qu.r est sensitiva, et superior, qur esi’sus|Merttinteltectiva: ita etiam duplex est appetitiva, η^(ιΛ’
scilicet inferior, quæ vocatur sensualitas, et nem?
superior, qu.r nominatur voluntas. Hujus­
modi autem appetitibx ad suas apprehensivasquantum ad aliquid similiter se habent, et
quantum ad aliquid dissimiliter. Similiter
quidem, etc. Dissimiliter autem quantum ad
hoc, quod in appetitu inferiori est qurdam
naturalis inclinatio, qur quodammodo natu­
ral iter cogitur, ut in appetibile tendat. Sed j,
superior appetitus non determinatur ad

■œMHi··

420

t

•7

’

•T.
Ul tVrJ

Λ

I

»>

J

! ··

DE VITIIS, ET PECCATIS.

alterum, quia liber est. Et inde est quod mo­
tus inferioris appetitus non invenitur attribui
potent ir apprehensicx.quia causa illius motus
non est er apprehensione, sed e.v inclinatione
appetitus: sed motus appetitus superioris at­
tribuitur sux apprehensive scilicet rationi,
quia superioris appetitus inclinatio in hoc vel
in illud ea'judicio rationis causatur. Sic
igitur patet, quoti aliquis actus attribuitur
rationi dupliciter: uno modo quia est imme­
diate ejus, utpole ab ipsa ratione elicitus,
sicut conferre de agendis vel scibilibus : alio
modo quia est ejus mediante voluntate, quz
per ejus judicium movetur, etc. Ex qua doc­
trina perspiene habemus, quod etsi D.
Thom. in hac quaestione aut alibi attribuat
rationi consensum, vel alium actum volun­
tatis, non ideo, secluso alio majori funda­
mento, cogimur asserere, quod comprehen­
derit nomine rationis ipsam voluntatem :
quia tales actus non tribuuntur rationi ut
elicienti illos, sed præcise ut imperanti
juxta doctrinam modo traditam. Et hoc i
eodem modo exponitur doctrina sequentis j
articuli in corpore, et ad argumenta 2 et 3, !
ubi consensus rationi tribuitur. Pro quo
legenda est solutio ad 1 ejusdem ari. quæ
hucusque dicta confirmat.
•In corpore articuli nota, quod cum
D. Thom. concedit dari peccatum morosæ
delectationis, quoties ratio advertens illici­
tum motum non reprimit, non intendit
solam non repressionem absque positivo
voluntatis consensu, aut ejus vel alterius
gravis nocumenti periculo ad peccatum
mortale suflicere : sed loquitur de non repressione associata prædicto consensu, quo
voluntas tenet talem delectationem, ut di­
citur expresse in solut. ad 3, nosque disp.
præced. dub. 5 satis demonstravimus.
Si autem objicias, quod Aug. Doctor in
præsonti assignat duplicem modum delin­
quendi ex parte rationis : nimirum vel
quia imperat illicitas passiones; vel quia
non reprimit : tunc autem imperat, quando
adest positivus voluntatis consensus : ergo
vel debet imperium semper adesse : erilque
proinde inanis distinctio illa D. Thomæ :
vel non est necessarium, ut detur semper
volunia-prædictus consensus. Respondetur non opus
ts ton- esse> quod existente voluntatis consensu po'poicsi sitivo, existai rationis imperium circa dea^uc lectationem appetitus. Quia etiam si ratio
imperio, non excitaverit suo imperio aut motione
talem delectationem, sed ex sola imagina­
tione, vel ex alio principio ortum duxerit,
potest voluntas de ea ita exorta compla-

cere, et positive in eam consenti ro, licet
non imperet illam : tuncquo hujusmodi
consensus etiam sine imperio, supposita
materiæ gravitate et plena advertentia, erit
peccatum mortale morosæ delectationis, li­
cet ex parte rationis non adfuerit impe­
rium in passionem illam, sed negligenlia *
reprimendi.
AKTICULUS VII.
rtrum peccatwn cansefisus iu actam sit in ratiuue
superwrit

I

1. Ad septimum sic proceditur» Videtur qnod peccatum
cotveusns in actum non sil in ratione superiori. Coiscniim
enim e<t acto appetitive virtutis, ut supra habitum cst.-sed
ratio est vis apprehensive : ergo peccatum consensus in ac­
tum non est in ratione superiori.
3. Pnnlerca .· rat o superior intendit rationibus a-tornis
inspiciendis et consulendis, ut Augustinus dicit 12 de Triuil. sed quandoque consentitur in actum non consultis ra­
tionibus æleruis : non entin semper homo rogitat de rebus
divinis, quando consentit in aliquem actum*: ergo peccatum
consensus in actum non semper est in ratione superiori.
3. Pnrferca : sicut per rationes ælemas potest homo re­
gulare actus exteriores. ita etiam interiores delectationes
vel alias passiones : sed consensus in delectationem absque
hoc qnod opere Statuatur implendum, est rationis inferioris,
ut dicit Augustinus 12 de Trinir. ergo etiam consensus in
artum peccati debet interdum attribui rationi inferiori.
4. Praterea .· sicut ratio superior excedit inferiorem, ita
ratio excedit vim imagioativam : sed quandoque procedit
homo in actum per apprehensionem virtutis imaginativa*
absque omni deliberatione rationis : sicut cum aliquis ex
impra-nuhlitato movet manum aut pedem : ergo etiam quan­
doque potest ratio inferior coiisentire in actum peccati
absque ratione superiori.
Sed contra est quod Augustinus dicit 12 de Trinit. si in
consensione male utendi rebus, quæ per sensum corporis
sentiuntur, ita decernitur quodcunque peccatum, ut si potcstassit» etiam corpore compleatur, intelligent est mulier
cibum illicitum riro dedisse, per quem superior ratio signi­
ficatur : ergo ad rationem superiorem pertinet consentire in
aclnm peccati.
Respondeo dicendum. qnod consensus import.il judicium
qunddain de eo, iu quod consentitur. Sicut enim ratio spe­
culativa judicat et sentential de rebus intclligibilibus, iu
ratio praetica judicat el sentent ial de agendis. Est autem
considerandum, quod in omni judicio ultima sententia per­
tinet ad supremum judicatorium .· sicut videmus in specula·
tivis, qtif »1 u! ima sententia de aliqua propositione datur per
resolutionem ad prima principia. Quandiu enim remanet
aliquod principium altilis,adhuc per ipsum potest examinari
id de quo qua-rit : unde adhuc est suspensum judicium quasi
nondum data finali sententia. Manifestum est autem, quod
artus humani regulari possunt ex regula rationis hunum·,
quæ sumitur cx rebus creatis quas naturaliter homo cog­
noscit : el ulterius cx regula legis divina*, ul supra dictum
est. Unde cum regula legis divinæ sit superior, conseque^
est. ut ultima sententia, per quam judicium finaliter lenninatur, pertineat ad rationem superiorem, quæ intendit ra­
tionibus æiernis. Cum autem de pluribus occurril judican­
dum, finale judicium est de eo, quod ultimo occanit. In
actibus autem humanis ultimo occurril ipse actus, praarnbulurn autem est ipsa delectatio, quæ inducit ad actam : el
ideo ad rationem superiorem proprie perlinet consensus in
actum, ad rationem vero inferiorem, quæ habet inferios ju­
dicium. perlinet judicium præambulinn. quod e<t de delec­
tatione ; quamvis etiam et de delectatione superior ratio
judicare possit : quia quicquid judicio subditur inferioris
subditur etiam judicio superioris : sed non convertit.
Ad primum ergo dicendum, quod consentire est actus
appetitivæ viriolis non absolute, sed consequens ad actum
rationis deliberantis ct judicantis, ut supra dictum est In
hoc enim terminatur consensus, quia voluntas tendit in id.
quo»! est jam ratione judicatum : unde consensus potest
attribui et voluntati, et rationi.
Ad

ARTICULUS VIL

421

I nera insigniri. Dicitur enim ratio superior.
quatenus attendit rebus æternis, vel cons­
piciendis, ut cum eas propter earum veritalem assequendam contemplatur : vel con­
sulendis, ut inde scilicet accipiat regulam
ad actus humanos dirigendos. Ratio autem
inferior vocatur, quatenus intendit rebus
temporalibus, et circa eas tanquam circa
I propriam materiam occupatur. Rationem
j autem hujus distinctionis tradit D. Thom.
cit. quæst. de verit. art. 2, ubi sic ait :
Ratio superior el inferior hoc modo distin­
guitur. Sunt enim quxdam naturx anima
rationali superiores; quxdam vero inferiores:
i cum vero omne quod intelligitur, intelligatur
per modum intelligent is, rerum qux sunt
supra animam intellectus est in anima ra­
tionali inferior ipsis rebus intellectis : earum
vero quæ sunt infra animam inest animx
intellectus superior ipsis rebus : cum in ea
tales res nobilius esse habeant, quam in se
ipsis : et sic ad utrasque res diversam habi­
Conclusio : JcZ rationem superiorem pro­
tudinem habet, et ex hoc diversa sortitur
prie pertinet consensus in actum ; ad inferio­
officia. Secundum enim quod ad superiores
rem vero consensus in delectationem.
naturas respicit, sive ut earum veritatem et
I naturam absolute contemplans, sive ut ab eis
Commentarius.
rationem el quasi exemplar operandi acci­
piens, superior ratio nominatur. Secundum
Difficultatem hujus articuli eodem fere
vero quod ad inferiora convertitur vel conspi­
modo tractatam habes supra quæst. 15,
cienda per contemplationem, vel per actionem
art, 4. Nisi quod ibi sermo est de consensu
disponenda, inferior ratio nominatur, etc.
in esse physico, prout indifferenter se habet
Ex quo patet, per resxternas, quæ dicun­
ad bonum et ad malum : hic autem de con­
tur objectum rationis superioris, intelligi
sensu ut morali et peccaminoso. Et ideo
non tantum rationes increatas in Deoexisillic solum quæritur de ipso actu voluntatis,
tentes, sed omnia supernaturalia, quæ eo
qui est consentire ; hic vero de peccato con­
ipso humanam rationem excedunt, et etiam
sensus, in quo ultra prædictum actum alia
Angelos, qui ejus immaterialitatem supe­
includuntur, ut super praecedentem articu­
rant. Ob idque habitus sapientiae, quæ
lum animadvertimus. Utrobique tamen est
Deum, et Angelos, et communia principia
eadem ratio decidendi : quia quod prædictus
entis contemplatur, et habitus fidei, quæ
consensus, et ejus peccatum pertineat ad
tendit in omnia supernaturalia, subjectan­
rationem superiorem vel inferiorem (quod
tur in prædicta superiori ratione. E contra
tam hic quam ibi agitatur) non habet ex
vero per res temporales intclligentiir omnia
ratione peccati, sed propter extensionem
alia, quæ neque in immaterialilate, neque
vel ad actum, vel ad solam delectationem :
in ordine humanam rationem excedunt :
quæ ratio indifferenter potest competere
uti sunt commoda et utilitates temporales,
consensui, sive ad bonum, sive ad malum
ipsa naturalis honestas virtutis acquisitæ, et
determinetur.
opposita vitii turpitudo, ac similia. Quoties
qnid
1. Circa literam vero occurril primo deergo intellectus per illas priores rationes,
clarandum, quid sit ratio superior, et ratio
et ad earum conspectum fert de rebus judi­
ferior? *n^er’or :
fIl,ibus earumque distinctione
cium, seu in quantum aptus natus est per
■n°r' sæpe in hac quæslione fit mentio. Rem vero
eas judicare, dicetur ratio superior. Quoties
P.Ttom.tractat ex professo D. Thom. 1 p. quæst. 79,
autem per posteriores, vocabitur ratio infe­
ari. 9, et quæst. 15 de verit. per totam. At­
rior.
que in primis docet non esse diversas po­
2. Deinde circa literam etiam nota verba c“n«ntentias, sed eamdem potentiam intellecti­
illa, quæ habentur in principio corporis,
vam uiriusque rationis munus gerere, et
videlicet consensus importat judicium quod-v^vatt
utroque vocabulo secundum diversa muAd «eundum dicendum, <|iin<l ex Une ip*o qnod ratio miteior non dirigit actUR humanos secundum legem divinam,
impedica*actum peccati dicitur Ipsa comentIré.sive cogitet
dcl^cæmnu.sive non. Cum enim cogitat dc lege Del,
ICIQ eam cmitcrmiil : cum vero nmi cogitat, eam ncgligil
per modttiu omissionis rujusdam. Unde omnibus modis
consensu* m artum |»ccca!i proredit ex superiori ratione :
quia, ul Augustin, dicit 12 de Triuit. non potest peccatum
efflariter perpetrandum mente decerni, nisi illa mentis
iGUmlio, penes quam summa potestas est membra in opus
movendi, vel ab opere cohibendi, malæ actioni cedat, aut
seniat.
Ad tertium dicendum, quod ratio superior per considera­
tionem legis æternæ sicut potest dirigere, vel rohiberc
actum exteriorem, ita etiam delectationem interiorem : sed
bmen antequam ad judicium superioris rationis deveniatur,
statiiu ul sensualitas proponit delectationem, inferior ratio
per rationes temporale* deliberans, quandoque hujusmodi
delectationem acceptat, ct tunc consensus in delectationem
perlino! ad inferiorem rationem. Si vero etiam consideratis
rationibus æternis homo in eodem consenso perseveret, jam
Ulis consensus ad superiorem rationem pertinebit.
Ad quartum dicendum, quod apprehensio virtutis imaginjtivæest subita, et sine deliberatione : el ideo potest ali­
quem actum causare, antequam superior vel inferior ratio
etiam liabeal tempus deliberandi : sed judicium rationis
est cum dei i liera none, quæ indiget tempore, in quo etiam
ratio superior deliberare potest : unde si non cohibeat ab
actu peccati per suam deliberationem, ei imputatur.

•

-

3

DE VITIIS. ET PECCATIS.

munus rationis, superioris, quæ sola ra­
tiones æternas attendit. Similiter per eas­
dem rationes temporales, per quas judica­
mus de aliqua delectatione, ut quia congruit
sensualitati, aut repugnat virtuti acquisita?,
j possumus etiam judicare de multis actibus,
qui eodem modo congruunt sensualitati, et
virtuti repugnant : ergo non est cur potius
tribuatur alicui ex prædictis rationibus
consensus in unum, quam in aliud.
Deinde quod dicitur consensum in actum
tribui rationi superiori, quia ultimum judi­
cium spectat ad supremum judicem, ultimum
cero, de quo judicandum occurrit, est actus:
non videtur undequaque verum. Tum quia
posterior est delectatio, quæ consequitur ex
ipso actu posito a parte rei : ergo de hac
potius quam deactu erit ultimum judicium.
Tum etiam quia adhuc illa delectatio, quæ
consurgit ex objecti cogitatione, potest esse
omnino ultima, et non ordinari ad actum :
ut cum is, qui delectatur in alieujus turpis
actus cogitatione, habet firmum propositum
neutiquam illum exequendi, ut sæpe acci­
dit: tunc autem nihil est posterius prædicta
delectatione, ac proinde ipsa erit ultimum,
de quo occurrit judicandum. Et quicquid sit
de delectatione circa rem cogitatam, hoc
saltem videtur certum, quod si delectatio
solum sit de ipsa cogitatione sine transitu ad
rem cogitatam, sed potius cum displicentia
et odio talis rei, ut sæpe accidit, talis delec­
tatio nequaquam ordinatur ad actum, quia
neque ex natura rei, neque ex intentione
§. l'NTC.
operantis in illum tendit : ergo saltem in
hoc casu erit ultimum, de quo ferendum
Rationes dubitandi contra conclusionem.
! est judicium : atque adeo consensus in illam
ad rationem superiorem pertinebit.
3. Porro contra conclusionem D. Thomæ
Præterea : ut consensus in aliquid rationi
sic probatam non paucæ se offerunt rationes
superiori tribuatur, non est necesse, quod
dubitandi. Præcipua vero est, quia non
talis ratio positive decernat aut imperet
redditur sufficiens causa, cur superiori ra­
prædictum consensum ; sed sufiicit, quod
tioni tribuendus sit consensus in actura, et
possit prohibere, et non prohibeat, ul satis
non in delectationem; inferiori vero e
indicat D. Thom. in solut. ad 2 et ad 1
contra : aut cur non possit uterque consensus
hujus articuli : sed in quamcunque delecta­
utrique rationi attribui. Consensus enim,
tionem voluntas consentiat, ratio superior
in quodcunque sit, illi rationi est tribuen­
potest illam prohibere, et non prohibet:
dus, cujus regitur judicio : judicium autem
igitur omnis talis consensus tribuenduserit
tam de actu quam de delectatione indiffe­
prædictæ rationi : et sic nullus erit consen­
renter potest ab ulraque ratione fieri : ergo
sus, qui rationi inferiori tribuatur. Adde,
indifferenter potest eis attribui uterque
consensus. Minor probatur : nam per eas­
juxta omnium sententiam consensum in
dem rationes æternas, per quas judicamus
delectationem morosam de re gravi esse
de actuum exequutione, ut quia divinæ legi
mortale peccatum : at peccatum mortale
congruat, aut repugnet, indeque illam im­
non committitur sine ralione superiori :
peramus vel prohibemus, possumus quoque
consistit enim in aversione a fine ultimo,
judicare de qualibet delectatione, el eam
quæ est propria rationis superioris, sicut
imperare vel prohibere, totumque hoc erit
proprium ejus est respicere talem finem :
omnis
dam, etc. non esso intelligenda formaliter,
quasi consensus claudat in se formaliter
judicium : sum enim omnino distincti aetu,
et a distinctis potentiis eliciti. Sed intelliguntu r prxsuppositive, quia consensus volun­
tatis præsupponit judicium intellectus de
convenientia objecti, in quoti consentitur.
Quod si tale objectum sit actus prout a parte
rei exequendus, consensus in illud dicitur
consensus in actum : spectatque ad rationem
superiorem, quia ad istam pertinet ferrejudicium de tali actu. Si vero objectum sit
delectatio consurgens ex eodem actu praecise
ut cogitato, etiam sine animo exequendi,
consensus in illud dicitur consensus in delec­
tationem : pertinetque ad rationem inferio­
rem, quia propriam istius rationis est de
delectabili tate judicare. Hujus vero discri­
minis ratio declaratur optime in articulo.
Quia inter judices subordinates, quo pacto
se habent ratio superior et inferior, finalis
sententia spectat per se ad superiorem, post
quem non est alius, qui judicet ; sententia
vero præambula, et non ultima pertinet ad
inferiorem, post quem remanet judex supe­
rior .· sententia autem finalis fertur ab illo,
quod ultimo occurrit, sicut est actus re ipsa
exequendus ; præambula vero fertur de eo,
quod præcedit ultimum, qualis est delecta­
tio ex actu ut præcise cogitato consurgens :
unde illa pertinere debet ad rationem supe­
riorem, el ista ad inferiorem.

I·

i

I

ARTICULES VII.

omnis ergo hujusmodi consensus tribucnIdus erit prædictæ rationi : ac proinde su­
perfluet distinctio in litera assignata.
4. Hæc et alia, quæ omittimus, difficilem
reddunt conclusionem, et rationem hujus
articuli, quem una cum praecedenti (ut adD.nwivertit Cajelanus) instituit D. Thom. polissi’ly’ mum in reverentiam D. Augustini, ut
exponeret ejus doctrinam, quam habet lib.
12 de Trinil. cap. 13, ubi per analogiam
f
ad actus viri, fœminæ, et serpentis circa
Γ
originalem culpam format distinctionem
hic traditam, comparans rationem supe­
riorem viro, inferiorem fœminæ, et ser­
pentivero
appetitum.
serpens et
verbis
I
ipsa
inferiorNam
ratiosicut
consentiens
desubdolissuperiori
sollicitavit
freminam
, utsuo
cibum
!
gustans
porrigit,
ut hæc
im­
velitum
gustaret,
prægustans
viro
perio
formali,
vel fœmina
interpretative
inceptum
porrexit, usque
isque accipiens
et comedens con­
peccatum
ad operis consummationem
summavit Verba
originale
peccatum
: ita appetitus
djc?. perducat.
autem
Augustini
sic ha­
offerens
rationi
delectationem
pecbent:
Cum
ergo inferiori
huic intentioni
mentis, qux
sollicitateteam
ad consensum
incaminosam,
rebus temporalibus
corporalibus
propter:
actionis officium ratiocinandi vivacitate ver­
satur, carnalis ille sensus, vel animalis inge­
rit quamdam illecebram finiendi se, id est
tanquam bono quodam privato et proprio,
non tanquam publico atque communi, quod
est incommutabile bonum, tunc velut serpens
alloquitur fiaminam: huic autem illecebrat
'
consentire, de ligno prohibito manducare est.
Sed iste consensus si sola cogitationis delecta­
tione contentus est, superioris vero author i- I
tale consilii ita membra retinentur, ut non
exhibeantur iniquitatis arma peccato, sic
habendum existimo velut cibum vetitum mu­
lier sola comederit. Si autem in consensione
male utendi rebus, qux per sensum corporis
sentiuntur, ita decernitur quodcunque pecca­
tum, ut si potestas sit, etiam corpore com­
pleatur, intelligenda est illa mulier dedisse
viro suo secum simul edendum illicitum ci­
bum, etc. His continetur doctrina Augus­
tini, quam D. Thom. in præsentiarum
suscepit declarandam reddens rationem,
cur consensus in delectationem ad inferio­
rem rationem pertinere dicatur ; consensus
vero in actum peccati ad superiorem.
5. Sed et circa ipsam D. Thomæ mentem
in exponendo Augustinum satis a plerisque
dubitatum est, pluresque dicendi modos
Vis.], refert Vasquez in praesenti disp. 105, cap.

•123

3 et cap. d, statuit propriam sententiam
alienam proculdubio ab Ang. Doctore, et a
Cajetano, cui illam tribuit. Nos autem
brevitatis gratia omniaalia missa facientes,
legitimam ipsiusCajetaniexpositionem^uæ 'rh01n·
el aliis Thornislis valde communis est, breviter referemus. Et quæ ad rem magis
declarandam necessaria fuerint, de penu
nostra, seu potias D. Thomæ suppeditabi­
mus. Igitur eminentissimus Cardinalis, qui
supra circa articulum quartum quæstionis
15, multa pro re dixerat, hic paucis conten­
tus præsentem doctrinam ita exponit : ut
secundum rem ulerque consensus tam sci­
licet in delectationem, quam in actum
utriusqae rationis esse possit, superioris
quidem quatenus fit attentis rationibus
æternis, seu ad earum conspectum ; inferio­
ris vero quando fit per rationes temporales:
per quamdam tamen appropriationem con­
sensum in delectationem tribui rationi in­
feriori potius quam superiori, consensum
vero in actum contra. Quemadmodum in
divinis appropriamus potentiam Patri, sa­
pientiam Filio, et Spiritui sancto amorem,
quamvis secundum rem omnia sint omni­
bus communia. Ratio autem prædictæ ap­
propriationis in nostro casu est illa, quæ
habetur in articulo. Hac via facile solvi
videntur rationes dubitandi contra conclu­
sionem, quia solum procedunt secundum
rem ; prædictam vero appropriationem non
impugnant.
6. Sed ut Thomisticam doctrinam radici-^imadtus declaremus, in primis nota Ang. Doctorem nonæqualiler tribuere rationi infërioricleanda
consensum in delectationem, sicut tribuit^*!^
superiori consensum in actum : sed cum
hoc discrimine, quod ratio inferior se sola
sufficit mu i toties ad consentiendum in de­
lectationem , ad consentiendum vero in
actum nunquam sufiicit ; ratio autem supe­
rior ad utrumque consensum potest se
extendere, ut habet D. Thom. in corp. hujusD.Thom.
articuli, ubi postquam dixit, consensum in
actum proprie pertinere ad rationem supe­
riorem, et consensum in delectationem ad
interiorem, addit : Quamvis etiam et de
delectatione superior ratio judicare possit :
quia quicquid judicio subditur inferioris,
subditur etiam judicio superioris: sed non
convertitur. Et idem dicit in solut. ad 3, et
art. sequenti in solut. ad I. Tribuitur tamen
specialiter rationi superiori consensus in
actum, quia ita est proprius illius, ut nun­
quam sine ea alteri competat. At vero con­
sensus in delectationem propterea tribuitur

424

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ralioni inferiori, quia ex propriis meritis
postula! ab ea oriri : et si superior ratio
aliquando ad illuni se extendit, id provenit
propter suam generalilatem el eminen­
tiam ; non quia praedictus consensus ex sua
natura id postulet. Et ideo in solut. ad 3
hujus articuli concedit D. Thom. consen­
sum in delectationem praevium ad judicium
rationis superioris, qui proinde ad solam
inferiorem rationem pertinet -, ut constat ex
illis verbis : Sed tamen antequam ad judi­
cium superioris rationis deveniatur, Statim
ut sensualitas proponit delectationem, inferior
ratio p^r rationes temporales deliberans quan­
doque hujusmodi delectationem acceptat : et
tunc consensus in delectationem pertinet ad
inferiorem rationem, etc.
ATersf0! "·
nota, consensum in actum
alu non ideo semper tribui ralioni superiori.
quia ipsa suo judicio semper positive appro­
bet opus, in quod voluntas consentit : sed
sufficit, quod sciens ei prudens permittat ;
postquam ad tribunal prædictæ rationis
deventum est, iliaque deberet suo finali
judicio talem actum reprobare, omittit hanc
reprobationem, sinitque inferiorem ratio­
nem suum consensum seu decretum exequi :
tuneque talis consensus positive quidem est
a ratione inferiori, a superiori vero solum
permissive, el interpretative, ut habetur
ex D. Thoma hic in solut. ad 2 et ad 4.
Nihilominus tamen prædictusconsensus tri­
buitur potius rationi superiori, quam infe­
riori , quia nisi constet illam consultam
fuisse erga exequutioncm actus, et post con­
sultationem eam permittere,nullatenus con­
sensus in illum evadet absolutus et efficax.
Pro cujus pleniori intelligenlia nota lertertia. tio, quod exeeulio aclus pertinet speciali
titulo ad rationem superiorem, dependetqueahea : quatenus proprium istius ratio­
nis est membra, quibus actus est exequendus, ad operandum applicare, vel ab hoc
removere. Nam quemadmodum in bello
licet unicuique duci et ministro suum mu­
nus incumbat ; hoc tamen quod est exerci­
tum moveri, aut quiescere, procedere, aut
sistere omnino est proprium supremi et
generalis ducis, neque eo inconsulto aut
non consentiente, alicujus inferioris potes­
tas ad id sufficiet : ita in homine hoc quod
est membra ad agendum applicare, vel ab
eo removere, omnino est proprium supremi
ducis, seu judicis, qui est ratio superior : et
ideo ea inconsulta vel non consentiente,
nulla alia facultas exequutionem operis
imperabit.

8. Tandem nota consensum, de quo initm
praesenti est sermo, non dicere quamlibet^
volitionem aut complacentiam circa opus
exequulioni mandandum, sed illam, qu®
absolute et efficaciter infert talem exacutio­
nem : unde sicut exeeulio ob rationem da­
tam pendet specialiter a ratione superiori,
nec lieri valet sine recursu ad illam, ita
prædictus consensus intelligi, nequit sine
tali recursu, quo constet prædictam ratio­
nem vel positive actum exequendum appro­
bare. vel saltem ei non dissensuram. Quandiu enim de hoc non constat, non intelligiturdata finalis sententia: quia adhuc
non scitur, an suprema ratio consulta,
et ad conspectum æternarum rationum
examinata, exequutionem poni sinet, vel
eam suo ultimo judicio impediet: yua/idiu enim (ait D. Thom. supra quæst. 15, Hi
art 4.) judicandum restat quod proponitur^
nondum datur finalis sententia. (Et inferius)
Et ideo quandiu incertum est, an secundum
rationes divinas resistatur, vel non, nullum
judicium rationis habet rationem finalis sen­
tentia· : finalis autem sententia de agendis est
consensus in actum, etc. Nulla igitur volitio
antecedens omnino prædictam consultatio­
nem poterit esse consensus in actum abso­
lutus et efficax, sed ad summum conditionatus hac conditione, si ratio superior non
contradicat. Cæterum ubi post consultatio­
nem non contradicit, scitur jam ex vi præsentis dispositionis non dissensuram : imo
et de facto consentit interpretative: et vir­
tute hujus interprelativi consensus evadit
absolutus el efficax ille formalis, quem in­
ferior ratio præstat : quia jam non restat
aliud judicium superius, a quo possit executio impediri.
Invenimus autem totam hanc doctrinam
comprehensam a D. Augustino in illis verbis,
quæ adducit Ang. Doctor in praesenti ad 2,
et supra cit. art. 4, quaestionis 15, in argu­
mento, sed contra. Son potest peccatum
caciter perpetrandum mente decerni, nisi illa
mentis intentio, penes quam summa potestas
est membra in opus movendi, vel ab opere
cohibendi, malæ actioni cedat aut serviat.
Ecce omnia, quæ docuimus, nempe quod
potestas membra in opus movendi, vel ab
opere cohibendi penes supremam mentis
intentionem, quæ est ratio superior, resi­
deat : et rursus quod nisi constet hujusmodi
rationem vel servire malo operi illud im­
perando, vel cedere non impediendo, post­
quam de eo sibi constat, nequaquam posse
esse

ARTICULUS VIL

425

esse efficax et absolu tum decretum aut con­
præcise negati væ effectus non tribuitur
sensum circum tale opus. Quod contra se
omittenti. Porro inferiorem rationem ver­
habet in consensu circasolam delectationem,
sari aliquando per suam deliberatio­
nam iste non dependet a ratione soporiori,
nem et consensum circa delectationem ap­
i
sed ex vi solius inferioris, etiam superio­
petitus acceptando illam , priusquam ad
ri non consulta, potest esse absolutus. El
superioris judicium causa deferatur, docet
expresse D. Thorn, in solut. ad. 3 hujus D/rhom.
ratio est, quia eum delectatio non sit opus
articuli. Sed tamen (ait) antequam ad judi­
exequendum per membra, sed actu solius
appetitus, non indiget ad sui existentiam
cium superioris rationis deveniatur, statim
injperio vel permissu, imo ante omnem
ut sensualitas proponit delectationem , infe­
rior ratio per rationes temporales deliberans
.
advertentium rationis aliquando existit, et
quandoque hujusmodi delectationem accep­
•
ita neque ad eliciendum consensum in iltat: et tunc consensus in delectationem per­
I
lam, opus est recurrere ad rationem supe­
tinet ad inferiorem rationem, etc. Quod autem
riorem,sed sufficit judicium inferioris talem
dicitur rationem superiorem teneri ad im­
1
delectationem approbans, et proponens vo­
pediendum consensum inferioris, est im­
luntati. Quod si etiam ipsa superior ratio
propria locutio, quia obligatio ad hoc vel
consulta prædictamdelectationem approbet,
illud tantum est apud suppositum, et ideo
vel ab inferiori approbari permittat, illi
homo ipse est, qui debet, el qui tenetur,
I
quoque et non -tantum isti consensus tri!
boetur, ul D. Thom. sæpe affirmat.
non autem hæc, aut illa ratio. Unde licet
homini imputetur, quoties potest impedire
'
Qi Sed dices : repugnat quod ratio infepeccatum, et non impedit, rationi tamen
I
rior habeat consensum in delectationem,
superiori non tribuitur, exeo solum quod
'
nisi superior permittat : ergo vel talis perpossit per eam impediri, sed quia de facto
■
missio non sufficit, ut consensus superiori
in illo se immiscet, vel præcipiendo, vel
|
rationi tribuatur ; vel omnis consensus in
post rem ad se delatam non impediendo.
l
delectationem debet ei tribui. Consequentia
I
est perspicua. Antecedens vero probatur.
10. Si autem huic doctrinæ opponas eam, Bcpticaquæ habetur in solut. ad 4, ubi dicitur, 'ur'
I
Tum quia ratio superior eatenus permittit,
quod licet ratio superior non deliberet circa
quatenus non prohibet : non autem prohi­
actum peccati, nihilominus tribuitur illi
bet, quoties ratio inferior de facto consen­
consensus, quia ad hoc satis est, quod pos­
tit: si namque illa prohiberet, nequaquam
sit deliberare, sicut re vera potest, dum de­
ista consentiret : ergo quoties inferior conliberat ratio inferior : ergo non requiritur,
!
sentit, superior permittit. Tum etiam quia
quod ratio superior de facto consulatur. Et
ul ratio superior dicalur permittere con­
in solut. ad 2 dicitur, quod, ut prædicta
sensum in actum, et hoc modo tribuatur ei
ratio dicatur consentire, satis est si non di­
talis consensus, sufficit, quod possit impe­
rigat actum rationis inferioris secundum
dire ejus exeeutionem, et teneatur, et non
legem æternam.sive cogitet de tali lege,
1
impediat : ergo cum possit eodem modo im­
sive non cogitet : ergo non est necessarium,
pedire consensum in delectationem, et ad
quod cogitet seu consulatur ut omittat pri­
id semper teneatur, semper dicenda est il­
vative.
lum permittere, semperque ipsi tribuetur,
Respondetur, utriusque solutionisdoctri-üiluuur.
îa- Respondetur, dupliciter posse intelligi,
quod ratio superior permittat consensum
nam intelligendam esse, postquam notitia
actus exequendi ad superiorem rationem
inferioris : vel negative, eo quod nondum
delata est, atque adeo post aliquam ejus
de tali consensu cogitavit, neque is ad ejus
consultationem : ipsa enim qualis qualis
judicium delatus est, et ita nondum praeIdictæ ralioni incumbit illum suo docreto
notitia aclus in ratione, est aliqua consul­
tatio : post quam, sive prædicta ratio deli­
reprobare. Vel privative, quia videlicet
beret conferendo actum cum rationibus
postquam prædictus consensus delatus est
æternis ; sive non deliberet (utroque enim
ad judicium illius rationis, instatque occa­
modo potest se habere) jam omittit priva­
sio proferendi de eo sententiam, qua re­
tive, quia consulta circa actum, sinit ejus
probetur, non profert, nec reprobat, sed
exeeutionem absolute decerni.Cæterum ubi
sinit inferiorem pariem in eo permanere.
ratio superior nihil adverteret circa actum,
Ut ergo prædictus consensus rationi supe­
non posset hujus exeeulio decerni efficaci­
riori adhuc ut permittenti tribuatur, debet
ter, ac proinde neque a voluntate elici effi­
hoc posteriori modo, et non tantum primo
cax et absolutus consensus in illum. Unde
ab eo permitti : quia ratione omissionis

Γ2ύ
hujusmodi consensus stare nequit sine præ­
dicla advertentia : secus autem consensas
in solam delectationem. Verba autem illa
ex solui, ad 2, .vire cogitet de lege rterna, sice
non cogitet non excludunt omnem adver­
tentiam rationum aeternarum, aut ipsius
legis -, sed solum notitiam distinctam, el in
speciali conferentem cum prædictis rationi­
bus operationes. quæ per eas dirigi debe­
rent. Qua notitia seclusa, remanet adime
alia minus distincta et communior, non af­
ferens prædictam collationem. Et hæc suffi­
cit utcenseatur tunc consulta ratio superior,
tribuaturque illi consensus, quem non im­
pedit.
Sofoiio 11. Ex his credimus manere sufficienter
uonfra- declaratam doctrinam hujus articuli, omnitfoaem noqueenervari, quæ in oppositum objecta
undi' sunt. Ad primum namque constat ex illis,
quæ secundo et tertio loco notavimus, quo­
modo sit specialis ratio, ut consensus in
actum, quovis judicio regatur, tribuatur
semper rationi superiori, vel ut imperanti
vel saltem ut privative permittenti. Quæ
ratio non militat pro consensu in delecta­
tionem. Quod autem dicitur judicium tam
de actu, quam de delectatione posse ab
utraque ratione fieri, quodammodo verum
est, non tamen universaliter, et loquendo
de facto. De facto enim non semper judi­
cium erga delectationem fit, aut permittitur
privative a ralione superiori, ut dictum est
num. 9. Nec similiter judicium circa actum
fit semper a ratione inferiori : quia ali­
quando datur per principia immediate op­
posita rationibus asternis, et tunc etiam elicitive est a ratione superiori.
licet demus
ut multoties contingit, quod tale judicium
sit actus inferioris rationis, semper tamen
fieri debet cum recursu ad superiorem circa
id consultam : alitor consensus in actum
directus eo judicio non evadet absolutus et
efficax, ut vidimus num. 8. Et ita etiam tunc
cerificatur propositio D. Thomæ, quod con­
sensus in actum semper pertinet ad ratio­
nem superiorem in sensu a nobis declarato.
Probatio autem minoris in prima parte ni­
hil affert contra nos, quia non negamus
rationem superiorem posse judicare de de­
lectatione per rationes æternas, seu ad ea­
rum conspectum sicut judicat de actu : tribueturque ei tunc consensus in illam, sicut
tribuitur consensus in actum : sed negamus,
semper ita contingere. In secunda parte
etiam nobis non officit : quia licet per ratio­
nes temporales possit judicari de actu, tuncque hoc judicium eliciatur a ratione infe­

5, Pretoria : peccatum homicidii est gravius, quam sim­
respondet Cttjelanus rationem inferiorem
riori ; non tamen potest elici in ralione
plicis fornicationis : sed eonscnlire in delectationem, qu®
habere in se participium superioris, el ra­
decreti absoluti et efficacis sinu recursu ad
conscquiiur cogitationem de homicidio, non est peccatum
mortale : ergo multo minus consent i re in delectationem,
tione hujus participii posse peccare morta­
superiorem, ralione cujus huic etiam spe­
qu® consequitur cogitationem de fornicatione, est peccatum
liter : quia ratione ejus est capax conformicialiter tribuatur.
mortale.
C. Preterca .· oratio dominica quotidie dicitur pro remis­
12. Ad secundum negamus, non reddi a 1R. ■i tatis el aversionis a rationibus ælernis.
sione venialium, ul Augustino* dicit : sed consensum in
Quod est intelligondum, etiam superiori
D. Thoma sufficientem ralionem illiusdoc·1^411
delectationem Augustinus docet esse abolendum per oratio­
I
ratione
non
consulta,
expresse
et
formalitrinæ. Et ad primam probationem respon­
nem dominicam .· dicit enim in 13 dc Trimi, quod hoc est
longe minus peccatum, quam si opere statuatur implendum:
,1’Mler. Videlurquesolutio D. Thomæ quæst. 15
detur, hie non esse sermonem de delecta­
et ideo de lalibus quoque cogi la tioni bus venia petenda est,
Γ
de
verilat.
art.
4
ad
6,
et
in
hac
quæst.
tione, quæ sequitur ex actu a parte rei
pectusque percutiendum, atque dicendum, dimitte nobis
I
art.
8
ad
I,
ubi
simile
argumentum
ita
debita nostra : ergo consensus iu delectationem est pecca­
execute : quia ista non ponit in numero
tum veniale.
’ diluit : Ipsa ratio inferior potest averti a
cum ipso actu, neque aliter do ea, quamde
Sed contra est quod Augustinus post pauca subdit. Totus
I
rationibus
xternis,
quia
et
si
non
intendit
eis
actu philosophandum est, sive quoad judi­
horno damnabitur, nisi hac, quæ sint: voluntate operandi,,
sed tamen cum voluntate anirnum talibus oblectandi, solius
id secundum eas regulans, quod est proprium
cium vel consensum, sive quoad rationem
cogitationis sentiuntur esse peccata, per Mediatoris gratiam
superioris rationis, intendit tamen eis ul scultimi. Sed de alia, quæ consurgit ex solo
remittantur : seri nullus damnatur nisi pro peccato moruli .1 eundum eas regulat a. Et hoc modo ab eis se
objecti cogitatione. Hæc enim antecedit ac­
ergn consensus in delectationem est peccatum mortale.
Respondeo dicendum, quod circa hoc aliqui diversimode
acatens potest peccare mortaliter, etc.
tum, et natura sua ordinatur ad illum. Nec
opinati sunt. Quidam emm dixerunt, quod consensus in de­
Sed
dices
:
nequit
voluntas
averti
a
lege
refert, quod ab operante sæpe non ordine­
lectationem non est peccatum morlale, sed veniale lanium.
ælerna sine ejusdem legis cogitatione : sed 1 Alii vero dixerunt, quod est peccatum morlale : et hæc
tur, quia hoc est per'accidens, et non tollit,
est communior ei verisimilior. Est enim ronsideranhlis cogitatio pertinet ad rationem supe­ I opinio
quod ipsa suapte natura ad actum tendat,
dum, quod cum omnis delectatio consequatur aliquam ope­
rationem, ul dicitur in 10 Ethic. Et iterum, cum omnis
riorem: ergo hac ratione inconsulta, nullus
sitque aliquid praevium et dispositivum ad
delectatio habeat aliquod objectum, delectatio qualibet po­
illum, ac proinde quod ejus judicium com­
potest mortaliter delinquere. Respondetur,
test comparari ad duo, scilicet ad operationem, quam con­
salis esse ad mortaliter delinquendum co­
petat rationi inferiori. Nisi velis dicere
sequitur, ct ad objectum, in quo quis delectatur. Contingit
autem, quod aliqua operatiosit objectum delectationis, sicut
gnosci dissonantiam peccati ad naturalem
quod cum operans omnino determinat non
et aliqua alia res : quia ipsa operatio potest accipi ut bonum,
ralionem, etiam si legis æternæ in se ipsa
transire ad actum, et nihilominus consentit
et tinis, in quo quis delectatus requiescit, ct quandoque
mentio expressa non subeat. Quia cum præquidem ipsamet operatio, quam consequitur delectatio, est
in delectationem, jam in hoc consensu in­
objectum delectalionis, in quantum scilicet vis appetitiva,
dicla ratio sil participatio istius legis, quic­
tervenit ratio superior, sine qua non fieret
cujus est delectari, reflectitur in ipsam operationem sicut
quid
illi
dissonat,
contrariabitur
eidem
legi,
illa determinatio. Et ita potest concedi,
iu quoddam bonum, puta cum aliquis cogitat, ct delectatur
atque adeo cognita illa dissonantia, datur . de hoc ipso, quod cogitat, in quantum sua cogitatio placet.
quod pertineat ad prædictam ralionem. At­
Quandoque vero delectatio consequens unam operationem,
sufficiens
notitia
ad
delinquendum
contra
que etiam concedimus, pertinere ad illam
puta cogitationem aliquam, babel pro objecto aliam opera­
legem æternam.
tionem quasi rem cogitatam .-ct tunc talis delectatio pro­
consensum in eam delectationem, quæcapi­
cedit ex inclinatione appetitus, nou quidem in cogitationem,
tur de cogitatione, et non de objecto cogi­
sed in operationem cogitatam. Sic agitur aliquis de fornica­
ARTICULUS VIII,
tione cogitans de duobus potest delectari. Uno modo de
tato, propterea quod hæc delectatio etiam
ipsa cogitatione : alio modo de ipsa fornicatione cogitata.
Una consensus in delectationem sil peccatum morlale 1
est ultima. Per quod patet ad secundam
Delectatio aulem de cogitatione ipsa sequitur inclinationem
probationem. Solutio autem, et cuncta in
affectus in cogitationem ipsam. Cogitatio autem ipsa secun­
I. Ad octavum sic proceditur. Videtur, quod consensos
dum se non est peccatum morlale, imo quandoque est ve­
U ceiertationcin non sit peccatum mortale. Consentire enim
ea tradita habentur supra quæst. 15, ari. 4
niale tantum, puta cum aliquis inutiliter cogitat de ea .u'.electationcin perlinet ad rationem inferiorem, cujus non
ad 1, ubi D. Thom. sic ait: Dicendum, quad^n*.
quandôqiie autem sine peccato omnino, puta cum aliquis
intendere rationibus ælernis, vel legi divina.·, et per
consensus in delectationem, operis pertinet ad
utiliter de ea cogitat, sicut corn vult de ca praidicare, vel
crwincns neque ab eis averti .-sed omne peccatum mor­
ille es! per aversionem a lege divina, nt |<uci per diflinidisputare. Et ideo per conse<piens affectio, ct delectatio,
superiorem rationem, sicut ct consensus in
iwsciB Augustini de peccato mortali datam, quæ supra
quæ sic est dc cogitatione lornicaiiouis, uon est dc genere
opus ; sed consensus in delectationem cogita­
xsh ('·[ : ergo consensus in delectationem non est pecca­
peccati mortalis, sed quandoque est jiecc.itum veniale, quan­
ta mortale.
doque nullum : undo nec consensus in talem delectationem
tionis pertinet ad ralionem inferiorem, sicut
i Pra lerca : consentire in aliquid non est malum, nisi
est peccatum mortale. Et secundum hoc prima opinio habet
ad ipsam pertinet cogitare. Et tamen de hoc
•pii illud est malum, in quod consentitur : sed propter quod
veritatem. Quod autem aliquis cogitans dc fornicatione de­
lectetur de ipso actu cogilato, hoc contingit ex hoc. quod
wqoodquc, et illud magis, vel saltem non minus .· non
ipso, quod est cogitare vel non cogitare, in
affectio ejus inclinata est in hunc actum. Unde quod aliquis
illud, iu quod consentitur, potest esse minus malum,
quantum consideratur ut actio qu&dam, habet
consentiat iu talem delectationem, hoc nihil aliud est, quam
fuinconsensus .· sed delectatio sine opere non est pecca­
quoil ipse consentiat in hoc, quod affectus suus sit inclina­
judicium superior ratio : et similiter de delec­
ta) &irt.ile, sed veniale tantum : ergo nec consensus in
tus in fornicationem.- nullus euiui delectatur nisi iu eo,
Wccütioneni esi peccatum mortale.
tatione consequente. Sed in quantum accipi­
quod est conforme ap|«titui ejus. Quod autem aliquis ex
3. Funerea : delectationes differunt in bonitate et malitia
tur ut ad actionem aliam ordinatum, sic
deliberatione eligat, quod allectus suus conformetur his,
νοηιΊπηι differentiam operationum, ut dicit Philosophus
<pi;e secundum se sunt peccata mortalia, est peccatum mor­
ύIo Ethic. sed alia operatio est interior cogitatio, el alia
pertinet ad inferiorem rationem: quod enim
lale. Unde talis consensus iu delectationem peccati mortalis
ictw citerior, puta fornicationis : ergo delectatio conscad aliud ordinatur, ad inferiorem artem ο el
çyj'arttnn interioris cogitationis tantum differt a delecta- I est peccatum mortale, ul secunda opinio ponit.
Ad primum ergo dicendum, quod consensus in delecta­
potentiam pertinet, etc.
li'Wfornicationis in bonitate vel malitia, quantum differt
tionem jmtestesse non solum rationis inferioris, sed etiam
o'.'/ilin interior ab actu exteriori, et per con^qnens etiam
13. Ad tertium jam diximus, quomodo At
Kdna modo differt consentire in utruinque : sed cogitatio I superioris, ut dicluniest:et tamen ipsa ralio inferior potest
averti a rationibus ælernis, quia etsi non intendit ws, ut
licet ut consensus tribuatur superiori ra-^45
fabrior noiiest peccatum morialc, nec etiam consensus in
secundum eas regulans, quod est proprium superioris ratio­
Mciuiioneni : ergo per consequens nec consensus in dclectioni, non sit necessarium, quod positive
nis : intendit tamen eis. ut secuudum eas regulata : et boc
Utiooeni.
. .
,
i
illum decernat, requiritur tamen, quod
modo ah eis se avertens potest peccare mortaliter: uamel
4. Pradercj : exterior actus fornicationis vel adulterii
actus inferiorum virium, el etiam exteriorum membrorum
K-3 e<i peccatum morialc ralione delectationis, quæ etiam
consulatur, sciensque el prudens (ut ila di­
Ipossunt esse peccata mortalia, secundum qu<«d delicii ordi­
«vi.ilur iu artu matrimoniali, sed ratione inordinationis
camus) omittat prohibere :quod non semper
natio superioris rationis regulantis cos secundum rationes
artus : sed ille, qui consentit in delectationem, non
jnçicr hoc consentit in deordinafionem actus:ergo non i alernas.
accidit, quando ratio inferior consentit in
Ad secundum dicendum; quod consensus iu peccatum.
rifeter mortaliter peccare.
1
delectationem. Ad ultimum, quod additur,

respondel

- Vti
'•.v «
Vif *X**’

•128

DISP. XI. DUB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

quod est wnijle cr wwro. esi veuule peccatum ;ei secuu
dum hoc pole<t concludi, qihxl consensus in delectationem,
e>t de ipsi vana regttaiitw fornicationis <31 neecalum
veniale : sed delectatio,
est in ipso actu (brnkalionis,
de genere suo est peccatum mortale : sed quod ante cmiscrvSW
\eutale pctcamiu tjntuw, hoc est per accidens sci­
licet propter iin|<rfectionc<u actus : qua* quidem imperfectio
tollitur per condensum deliberatum supervenientem : unde
ev
adducitur in suam mturum, ut sit peccatum mortale.
Ad tertium diccuduni, quod ratio ilia procedit de delec­
tatione,
huM cogitationem pro objecto.
Ati quartum diœmlum, quod delectatio, qua· habet artum
citeriorem pru objecto, nou potest esse atisque complacentia
exteriori' artus secundum se. etiam si non statuatur implendum propter prohibitionem alicujus superioris, Unde
actus At iuofdinattts, el per cott?rqucus delectatio erit
inordinata.
Ad quintum dicendum, qu ^l etiam consensus in dekctati< ιχψι, quæ prOttditex complacentia actus homicidii cogi­
tati. est peccatmn mortale : non autem consensus iu dolecuttone n, quæ procedit ex cumpUccutu cogitationis de
homicidio.
Ad sextam dicendum, quod oratio dominica non solum
contra peccata milita dicenda est. sed etiam contra mor­
talia.

Prima conclusio : Quando delectatio, qux
consequitur ad cogitationem rei illicitx, non
habet pro objecto ipsam rem illicitam, sed
solam cogitationem, consensus in eam non est
peccatum mortale; sed vel solum veniale, vel
actus bonus.
Secunda conclusio : Quando delectatio ha­
bet pro objecto rem illicitam cogitatam, con­
sensus in eam temper est peccatum mortale,
rei veniale juxta gravitatem objecti.
Observanda circa Hieram.

U traque conclusio est communis, recipiturque ab omnibus Theologis : quamvis
circa earum rationem non desint contro­
versy, quas dirimet sequens disputatio.
Porro autem temporibus D. Thomæ veritas
secundæ assertionis non erat ita explorata,
quin pro contraria parte multi opinarentur
existimantes, morosam delectationem de
objecto quantumvis gravi et illicito, dum­
modo relegetur consensus in actum, non
excedere limites peccati venialis. Ob idque
Ang. Doctor propriam sententiam solum
appellat communiorem, et verisimiliorem,
nec contrariæ notam aliquam inurit, sed
potius nominat eam absolute opinionem.
Cæterum nostro sæculo, mullisque retro
jam annis omnino est recepta prædicta
veritas, neque oppositum poterit sine teme­
ritate absolute defendi. Et fortasse opinio
illa, quæ temporibus D. Thomæ non erat
improbata, ex æquivoco procedebat non
distinguens inter delectationem de cogitatione, et de re cogitata : possetque exponi
juxta primam assertionem, ut secundae non
adversaretur : sicut exponi videtur a S. Doctore in corp. art.

Contextura autem præsonlis lileraj, et
quicquid in ea habetur, nihil continet obs­
curitatis, quam explicatione relegare opm
sit. Nisi quod in solut. ad 2, numjojelqp
videntur illa verba, Delectatio, qu* ttl in
ipso actu, pro delectatio, qux est de ipto actu.
Nam cum sit sermo ile actu non ut in re
exequulo, sed ut cogitatione apprehenso,
non est quo pacto delectatio inde consur­
gens dicatur esse in ipso actu : quia hic mo­
dus loquendi refert actum ut positum in
execution?. Quando vero in sola cogitatione
habetur, licet appetitus delectetur circa ta­
lem actum, pruindeque delectatio sit de illo
ut in cogitatione existente; non tamen iu
proprie ilici potest e.<$c in illo, etiam ut
cogitato, ut intuenti constabit. Nisi velis
D. Thomam in prædictis verbis loqui de
delectatione consequente actum ut exeqimtum : et nihilominus satisfecisse argu­
mento, quod procedebat de delectatione
actus præcise ut cogitati : quia utraque de­
lectatio est ejusdem malitiæ, eo quod habet
idem objectum : el ita potuit fieri transitus
ab una in aliam : el ex eo quod delectatio
de actu ut exequuto sit de genere suo mor­
talis, affirmari idem de delectatione actos
dumtaxat cogitati. Sed ista expositio non
videtur omnino apta contextui, si consu­
latur tam in argumento, quam in prædicla
solutione.
In eadem autem solutione potest dubitari,
num delectatio, quæ adveniente voluntatis
consensu est peccatum mortale, sit eadem
numero, quæ ante consensum erepit, vd
sine ulla malitia, vel cum sola veniali ; aut
potius necesse sit, delectationem priuscœptam per adventum consensus voluntatis in­
terrumpi, et aliam distinctam succedere?
Ratio dubitandi est, quia in prædictasolu­
tione non obscure conceditur permanere
eandem delectationem in utroque statu :
quatenus dicitur, quo i adveniente consent
tollitur ab ea imperfectio, ex qua per accidens
venialis reddebatur, et reducitur in suam na­
turam peccati mortalis. Idemque asseritur
quæst. 15 de verit. art. 2 ad 1G. Ex alia
vero parte est locus ejusdem D. Thomæin»
quæst. 15 de verit. art. 4 ad 5, ubi ait: ’
Dicendum, quod illa delectatio, qu* fuit ve­
nialis (scilicet ante plenum consensum')
: nunquam eadem numero erit mortalis:ad
actus consensus superveniens erit mortalis.
i
Sed sine dubio tenendum est posse ean' dem numero delectationem, quæ erepit ante
I consensum voluntatis, permanere quoad
i suum esse physicum et entitativum adveniente

429

illas tunc discutere, quando de prædictis
motibus, eorumque malitia universaliter
agebatur, reservando dumtaxat huic dispu­
tationi quædam alia, quæ peccatum morosæ
delectationis specialius concernunt. Ejus
tamen occasione de aliquibus aliis actibus
sive appetitus, sive voluntatis nonnulla
dicere opus erit. Porro autem morosa de­
lectatio non ideo sic appellata est, quia
mora temporis mensuretur : stat enim diu
persistere, et morosam non esse, si voluntas
non præbeat consensum : sicut etiam staret
durare solum per instans, et esse morosam,
si voluntas plene consentiret. Ex prædicto
ergo consensu, non ex mora temporis judi­
canda est per se morositas delectationis.
Quapropter delectatio illa, cui voluntas
statim atque animadvertitur, efficaciter re­
sistit, etiam si eam repellere non valens
diu sustineat, nullatenus morosa, aatpeccaminosa censeri debet. Illa autem, cui licet
non resistat, non tamen præbet consensum
plene liborum, sed tantum semiplene, se­
cundum quid dumtaxat morosa dici debet,
quanlumcunque in eo statu perduret. Illa
ergo dicenda est absolute et simpliciter
morosa, in quam voluntas consentit con­
sensu plene libero, atque adeo post plenam
advertentiam intellectus.
Animadvertimus quoque, quod et si de­
lectatio sumpta pro passione tantum sit in
appetitu sensitivo ; communius tamen ac­
cepta comprehendit etiam actum volunta­
tis, qui dicitur gaudium, pro quo non minus
quam pro delectatione sensitiva deserviet
examen, quod fiet in hac disputatione. Licet
autem ulraque delectatio sit circa rem prae­
sentem, nam est quies in bono possesso·,
non tamen hæc præsenlia debet necessario
esse realis, sed sufficit cogitata el appre­
hensa : delectamur enim de objecto nobis
conveniente, quando de eo cogitamus, et in
memoria præsens habemus , etiamsi re
vera non sil præsens : ipsa quoque boni
DISPUTATIO XI.
apprehensio et cogitatio est quædam in­
De delectatione morosa.
choata possessio, seu est possessio in inten­
tione, ut loquitur I). Thom. supra quæst. 11,
Non pauca, quæ circa delectationem
art. 4. Et hæc delectatio consurgens ex sola
morosam solent ab aliquibus in præsenti
objecti cogitatione, etiam sine animo exeexaminari, sicut est, quæ advertentia re­
quendi opus, quod cogitatur, est quæ pro­
quiratur ex parte intellectus, et quis con­
prie dicitur delectatio morosa, et de qua in
sensus ex parte voluntatis, ut gradum
præsenti fit specialis disputatio : non vero
peccati mortalis attingat, aliaque hujus­
illa, quæsequitur ex reali praesentia objecti
modi, discussa jam a nobis in praecedenti
per operis exequutionem : nam hæc poste­
disp. Quia enim similes difficultates com­
rior non ponit in numero cum ipso opere,
munes sunt pro omnibus molibus sensitivi
nec censetur peccatum distinctum, aut alte­
appetitus, nec circa delectationem peculiare
rius malitiæ,quam sit opus,ex quo consurgit.
aliquid continent, congruum judicavimus

niente conspuaii ; atque adeo pofise incipere
sine ulla mal i lia, vel cum sola veniali, el
continuari cum malitia morlali. Nulla enim
adduci potest ratio, cur delectatio existons
iu appetitu sensitivo debeat quoad suam
entitatem corrumpi, et aliam succedere, ex
Kiûlum quod voluntatis consensus suportdveniat : præsertim cum totum objectum
physicum, et cætera principia, ex quibus
entitas prædictæ delectationis dependet,
ρββΐηΐ manere invariala. Quinimo licet
de delectatione, seu gaudio existente in
voluntate sermo sit, credimus posse sine
interruptione quoad entitatem physicam
permanere post plenam deliberationem
eundem numero actum, qui vel sine ulla
deliberatione, vel solum cum semiplena
inchoatus fuit, ut probavimus in tract, de
bonit. et malit, disp. G, dub. 2.
Locus autem D. Thomæ in quæst.de verit.
debet intelligi de interruptione delectatio­
nis secundum esse morale, non autem se­
cundum esse physicum. Unde sensus est,
quod adveniente consensu, non manet ea­
dem delectatio quantum ad malitiam, sive
in ratione offensæ, quia variatur de ve­
niali in mortalem. Neque amplius voluisse
D.Thomam in illa solutione constat ex ar­
gumento, quod erat hujusmodi : Cum veniale
il mortale quasi in infinitum distent, veniale
non potest fieri mortale : sed delectatio ante
consensum est venialis : ergo consensu adve­
niente non potest fieri mortalis. Ex hoc ergo
argumento, cui adhibetur prædicta solutio,
plane constat non esse sermonem de varia­
tione quoad entitatem physicam : quia se­
cundum hanc planum est veniale et mortale
non distare in infinitum : et ideo necessario
debet inlelligi de mutatione ct variatione
solum quantum ad malitiam; vel quantum
ad rationem offensæ. De quo rursus dicemus
infra quæst. 88, art. 4.

: >

430

DISP. XI. DI B. I.

DE VITUS,

jitfia Aug. Doelorom u generali doctrina
DI BU M I.
sicut dictum rs/, actus oinm> bald spo
excipiuntur, quos ipse expresse et in parti­
ab objecta relato ud principium actuum hu­
culari sub illa comprehendit.
Utrum delectatio morosa sumat speciem
manorum, quod est ratio, Unde si objectum
Denjque agens specialiter de delectatione
ab objecto?
actus includat aliquid, quul conveniat ordini
docet hoc ipsum supra quæst. 34, art. 2,ubi
rationis, erit actus b mus secundum
ex bonitate vera, ve! apparente objecti, in
Rem quaerimus notissimam, quæ deberet
speciem ; si autem im ludat aliquid, qiio.l re­
quv appetitus delectatur, inferi delectatiopotius supponi, nisi Doetoris eujusdam,
pugnet ordini rationis, erit nudus aclu* se­
nem esse vere aut apparenter bonam, ac
nempe Gabrielis Vasq. infra referendi sin­
cundum speciem, etc. Idem repetit quM
proinde bonam, vel malam moraliter. Et
gularis opinio a communi via, et ab antiquo
19, art. 1 et 2, quæst. 21, art. I, quæst. 72,
inpræsenli art. 8 ex quantitate malitiæ ob­
sentiendi modo discedens, compelleret nos
art. 1 el 2 et 7, in præsenti ari. 8 ncç non
jecti, do quo sumitur delectatio, deducit
certa dubitare : dum pro speeificamlis ali­
quæst. 2 de mal. art. (J, atque alibi mu|t>omnino gradum, et speciem malitiæ delec­
quibus actibus voluntatis, et appetitus non
tics.
tationis. Exindeque inferi, delectationem
ad objectum, sed ad alia capita recurrit.
Neque ulla ratione p -lest explicari juxta
habentem pro objecto non rem illicitam
Nec vero exorta jam lite, licitum erit prae­
adversam opinionem, quod loquatur solan
cogitatam, sed solam cogi talionem, non esse
terire decisionem .· præsertim circa princi­
de «actibus efficacibus pertingentibus usque
mortalem, quia cogitatio secundum se non
pium valde conducens in moralibus, et ex
ad opus, et inferentibus objecti cxequulioest mortalis : quæ vero habet pro objecto
cujus firmitate multarum conclusionum ve­
nem, qualis non est delectatio mordet
rem cogitatam, mortalem esse, quando res
ritas dependet. Procedit autem dubium de
alii actus inefficaces, qui non transeunt ad
ipsa est prohibita sub mortali. Estque ubi­
specie malitiæ, seu peccati, quæ est species
opus exequen lum, sed interius consum­
que perpetuus in adstruendo adæquafionem
moralis : nam species physica cujuscunque
mantur. Non igitur potest hac via explicari
malitiæ cujusvis actus cum malitia ob­
actus, nemo hactenus cogitavit, quod non
.Ang. Doclor.Tum quia ubique loqttilur uni­
jecti formalis illiusque ad hoc specifica­
sil ex objecto. Procedit etiam de specie pri­
versaliter, adhibens multotiessignum distionem.
maria : quia non dubitamus, post malitiam
tributivum omnis actus : nullibique ab ea
3. Sequuntur D. Thomam Bonaventura
desumptam ab objecto posse supervenire
universali doctrina fecit, aut permisit ex­
x-ti. m 2, dist. 24. quæst. 2, art. 2, Durandus
delectationi ex aliquibuscircunstantiis alias
ceptionem : quinimo semper usus est ra­
ibidem quæst. 6, Ricardus eadem dist. circa
malitiæ species secundarias, et accidentales,
tione, quæ in omnibus actibus aequaliter
quartum principe quæst. 4, Scotusdist. 42,
sicut in cæleris actibus contingit. Denique
procedit, ut constabit infra, dum eam pro­
insequitur, D. Antoninus p. 2, titul. 5,
loquimur, supposito quod objectum delec­
ponemus : ergo manifeste est contra ejus
,S‘ caP· *· § 5» Cajetanus 2, 2, quæst. 154, art.
tans sil malum el prohibitum : si namque
mentem prædictam doctrinam ad hos vel
esset bonum vel indifferens prava aliqua
rÿ 1. et in sum. verbo delectatio § rursus, et
illos actus restringere, el non omnibussine
circunstantia, vel fine associatum, nullam
discrimine applicare. Tum etiam qnia ali­ ■ èÎ tom. I opuscul. tract. 14. Et expositores
R emues D. Thomæ (uno Vasquez excepto)
secundum se speciem moralem conferret ;
quando explicans qualiter passiones specised prima species maliliæ illius peccami(X;· suPer huncarlic. ubi Medina, Alvarez disp.
ficenlur ab objectis, sumantque ab eis
Ill i
f 1 1 .. 1
. Ίi ’
*· r
·
inosæ delectationis desumelur ex prima cir’
111,Curiel
dub.
ultimo,
?Iontesinos
disp.
7,
fe 1"®!:3· 8
speciem bonitatis,. et malitiæ, apponit
cunslantia transeunto pro lunc in conditio­
vj ·· quæst. 3, § 3, Gregorius Marl. dub. 1, Zuexemplum in illis, quæ interius consum­
nem essentialem objecti, ul in tract, de
··’. meldisp. 3, Araujo dub. 8, Lorca disp. 28,
mantur.· sicut est (etiam juxta oppositam
bonit. et malit, de omnibus actibus mora­
memb. 3, Granadus tract. 4, disp. 4, Salas
sententiam) verecundia, et invidia : ul vi­
libus diximus.
disp. 6, sect. G, dicens oppositum esse inodere est supra quæst. 24, art. 4, ubi sic ait;
I T’.pinabile, et advorsus omnes Theologos,
Sicut de actibus dictum est, ita cl de passio­
t.sff-'-|ί1°θ idem luentur cuncti fere Theologi
nibus dicendum ridetur, quod scilicet specio
/-■ morales. Sylvester in sum. verbo delectatio,
actus, vel passionis dupliciter considerari jnCommunis, et vera sententia.
'l-. Xavarrus cap. 11, num. 12, Thomas Sanch.
(est. Uno modo secundum quod est in genm
; -lib. 1 summæ, cap. 2, num, 11, Joannes de
2. Dicendum est morosam delectationem,
nature, etc. Alio modo secundum quod per­
j
Medina cod. de restitut. quæst. 21, Azor
sive quæ in appetitu sensitivo, sive quæ in
tinet ad genus moris, prout scilicet partici­
Ife^ lom. 1, lib. 4, cap. G, Rodriguez tom. 3,
voluntate exislit, specificari ab objecto, inpant aliquiddevolunlario.Ct judicio rationis:
Ù? caP· de delectatione morosa conclus. 3, Pedeque suam primariam malitiam desuct hoc modo bonum et malum morale possunl
ÿo.lrusde Soto de institut. Sacerd. tract, de
pertinere ad speciem passionis, secundum
n.Tiiom. mere- Hæc conclusio asseritur communiter
peccatorum discrimine lect. 8 et 9, Basilius
a Theologis præsertim a D. Thoma, qui
quoti accipitur ut objectum passionis aliquid :
perpetuus est in adstruendo, omnes actus
de se conveniens rationi, vel dissonum a ra­ I toi Pontius lib. IU demalrim. cap. 16, Coninchus de Sacrament, disp. 34, dub. II.Fasine restrictione ad aliquos, aut aliquorum
tione : sicut patet de verecundia, qux est timor I
gundez in precept a Decalogi tom. 2, lib. 9,
exclusione, tam juxta Aristotelis principia,
turpis, ct de invidia, qu-r est tristitiadebono
cap. 4, Villalobos tom. 1, tract. 3, difficult.
quam secundum veritatem specificari ab
alterius: sic enim pertinent adsjicciemex­
3, Sa verbo luxuria num. 12, Ochagavia de
objectis : ut videre est 1, p. quæst. 77,
terioris actus. Idem asserit quæst. 72, ari. 7
Sacram, tract. 5, quæst. 12, Filiucius tract.
artic. 3, et in hac 1, 2, quæst. I, artic.
de omnibus, quæ dicuntur peccata cordis,
30, cap. 10, Lessius dejustit. el jure lib. 4,
etiam 3, ubi de omnibus actibus moralibus
eo quod interius consummantur, neque ad
cap. 3, num. 124, Armilla verbo delectatio
id tradit : et quæst. 18, artic. 2 et 5, et G
opus, aut verba pertingunt. Perperam ergû
I
num.
2,
Angelus
verbo
cogitatio
num.
2.
]·.Τί <m.non artic. 8, ubi sic ait : Dicendum quod
actus inefficaces, ct interius consummati
juxb
λ

;
'
i
■
I
;
,
I

431

Tabiena eodem verbo num. 2 et G, Bonacina
quæst. 4 de rnalrim., punct. 8, num. 19,
Joannes Sancius in selectis disp. 2, innumerique alii id tradunt ; vel supponunt.
Probatur ratione Ang. Doetoris. Omne
quod est essentialiter respeclivum, specifi- tiLois.
catur a termino, quem respicit, sed delectalio, et quicunque actus moralis essentia­
liter est respeclivus sui objecti : ergo
necessario sumit speciem ab ipso objecto :
atque adeo secundum quod hoc fuerit ma­
lum, erit species malitiæ delectationis.
: Major constat, lum inductive in relationi' bus, motibus, habilibus, potentiis,et cæleris
respectives, quæ sine ulla exceptione a suis
terminisspecificantur. Tum etiam quia quod
essentialiter est respeclivum alicujus ter­
mini, non aliter habet essentiam, quam
! juxta exigentiam, et proportionem ipsius
liiii
termini, illique adæquatam, et commensuratam : atque adeo ipse terminus est radix
et mensura talis essentiæ : hoc autem est
specificari a prædicto termino, habere sci­
licet essentiam el speciem commensuralam
et adæquatam cum illo, seu habere talem
essentiam, et speciem, qualem sibi vendical
terminus. Minor autem est perspicua: nam
delectatio et quicunque actus polentiæappetitivæ non est aliud, nisi quædam actualis
I affectio, per quam prædicta potentia actualiter suum objectum tangit, ferturque ad
illud sive amando, sive desiderando, sive
ineo quiescendo : prædicta autem affectio
essentialiter est respectus ad tale objectum :
sicut omnis tendentia, aut attingentia essen­
tialiter habet respicere illud, quod tangit,
et in quod tendit. Eo præsertim quia prædictus actus secundum suam essentiam de­
pendet ab objecto, et ideo nullatenus potest
intelligi, aut diffiniri nisi per illud : quic­
quid autem secundum essentiam dependet
ab aliquo, respicit illud essentialiter : ipsa
quippe dependentia est habitudo, et respec- ·
tus : ergo, etc.
4: Confirmatur : omnis effectus accipit <' nfir.
«
l·
i ·
’ .HlO.
speciem ex sua causa formali ; vel imme­
diate si sit causa, el forma intrinseca ; vel
mediante habitudine, qua illam respicit, si
sit causa extrinseca : sed omnis actus pra>
serlim potentiae appélitivæ dependet ab ob­
jecto, circa quod versatur, ut a causa for­
mali extrinseca : igitur omnis talis actus
sumit speciem a prædicto objecto. Major
est adeo nola, ut a nemine in quaestionem
vocetur .· causa enim formalis ex eo dicitur,
quia vel per sui exhibitionem, vel per ha­
bitudinis terminationem format, delermi-

DISP. XI. DI B. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.
nat, et in certa specie constituit essentiam
necesse est, quod potent i.v diversi/icenlur se­
et naturam rei : unde quia diffinitio conti­
cundum actus et objecta etc. Idcsi potentiæ
net, et notifient essentiam, et naturam rei,
immediate ab actibus, et quia «<·/«*· imme­
omnes res diffinimus per suas causas for­
diate ab objectis, potentiæ quoque ab his
males :et ubi causam formalem ignoramus,
mediate. Sod quamvis hæc ratio cum suis
per aliquid gerens vices talis causa?. Minor
confirmationibus adeo sit efficax, ul bene
eodem modo debet recipi ab omnibus : quia
perpensa demonstrativa censeri debeat;
perspicuum est, objectum respectu actus
auctor tamen sententia? conatus est adhi­
exercere aliquod genus causa? : cumque non
bere illi suas evasiones, quas adducemus,
sit causa efficiens, aut materialis, oportet
ut earum impugnatione veritas magis
eluceat.
ut sit causa formalis : quæ respectu potentia?
appelitivæ, et actuum ejus cum finali coincidit. Dicitur enim causa finalis, quia sua
§ Π.
bonitate allicit, et movet appetitum ad se;
.4 (/versariorum evasiones.
formalis vero, quia ea motione et allicientia
metitur, et determinat motum et tendeno. Occurrit Vasquez in præsenti disp. 110
tiam ipsius appetitus. Quaelibet autem prae­
et sequentibus, communem doctrinam us­
dictarum causalitalum hoepræstat, ut talis
que modo traditam solum probare in acti­
sit motus, et affectio appetitus, quale est
bus sive voluntatis, sive appetitus, qui sunt
objectum, cui afficitur, et in quod movetur.
absoluti et efficaces, eo quod transeunt ad
Sufo*
Confirmatur secundo : nam potentia apoperis exequutionem : secus vero in illis,
iiia. petiti va prout elicitiva cujuscunque actus,
qua? dumtaxat sunt simplices quidam, et
etsecundumse totamspecifieaturabobjecto :
inefficaces affectus sive complacentia?, sive
ergo omnes ejus actus debent ab eo speci­
displicentia? : atque idcirco ad opus exeficari. Antecedens ab omnibus est indu­
quendum non pertingunt, sed intus con­
bitatum. Et probatur consequentia. Tum
summantur. Et quia delectatio est hujus­
quia potentia non specificatur ab objecto,
modi, ait hunc affectum non specificari ab
nisi mediante actu, sicut non respicit illud
externo opere, quod habet pro objecto, sed
nisi mediante isto, seu quia istum respicit :
aliunde suam malitiam desumere. Ratio
ergo a fortiori et per prius debet ipse actus
apud illum est : quia cum actus absolutus ei
ab objecto specificari : propter quod enim
efficax sit causa operis, refunditur in eum
unumquodque tale, etc. Tum etiam quia
istius malitia; simplex vero, et inefficax
proximior est objecto actus, quam potentia :
affectus quia in opere externo nihil causal,
ha?c quippe solum est elicitiva actus, quo
nullam ex eo malitiam participat. Ex qua
objectum attingitur ; ille vero est ipsa ac­
doctrina mirum est quanta inferat citatus
tualis attingentia objecti : si ergo potentia,
auctor velut conclusiones ex optimis prin­
quæ remotior est, sumit suam speciem ab
cipiis deductas, ut loquiturdisp. Ill, cap.I,
objecto, a fortiori actus, qui propinquior
additque ibi: Qui enim ex principiis non cer­
Artst. est·
earn inde desumere. Et sane Aris­
tis, aut non bene confirmatis suam deducit
toteles prædictam specificationem hoc or­
doctrinam, mirum non est, si vel aliqua te­
dine distribuit, ut potentiæ immediate ab
mere damnet, qu.v approbare ; alia vero ap­
actibus, actus vero ab objectis speciem re­
probet, quæ damnare potius debebat.
cipiant : ut ostendunt verba illa, quæ ha­
Sed quam incerta, vel potius falsa sint^.
bentur lib. 2 de anima textu 33 : Priores
ejus principia, quantumque a veritate exupotentiis actus, et operationes secundum ra­
lent conclusiones, quas infert, conabimur
tionem sunt : el adhuc his priora sunt oppodeinceps ostendere. Porro autem rationem
D.Thoni.sive objecta. Quæ verba adducit D. Th.
nostram, et utramque confirmationem uni­
1, p. quæst. 77, art. 3, in argumento sed
versales esse pro omnibus actibus, nullam­
contra: et ex illis incorpore hanc rationem
que admittere exceptionem efficaciam vel
efformat : Potentia secundum illud quod est
inefficacium, ex illis bene perpensis facile
potentia, ordinatur ad actum : unde oportet
constabit. Non enim innituntur specialibus
rationem potentiæ accipi ex actu, ad quem
principiis hujus vel illiusaclus,quæ proinde
ordinatur : et per consequens oportet, quod
aliis non competant, sed universalissimi
ratio potentiæ diversi/icetur. ut diversi/icatur
et omnibus communibus : uti est depen­
ratio actus: ratio autem actus diversi/icatur
dentia, et habitudo actus ad objectum, mo­
secundum diversam rationem objecti, etc. Unde
tioque et causalitas objecti in actum, sine
quibus
1

433

praedictis actibus æqualiter com pe tere, quod
quibus nullus quantumvis inefficax affectus
ab objecto speciem desumant.
potest intelligi. Nec minus est commune
pro omnibus illud de specificatione polen6. Confirmatur et explicatur. Etenim CoiillrI
tiæ, cui innititur secunda confirmatio :
objectum actus inefficacis non minus allicit ίηψπ*
et movet, nec minus determinat voluntatem gnatioI
quoniam potentia non habet specificari ab
flis.
.
objectQinüdæquate, ut ita dicamus, prout
ad talem actum, quam adactum efficacem
movet et determinat ejus objectum : sed
1
est horum tantum, vel illorum actuum elipenes hanc motionem, et determinationem
I
ciliva; sed adæquate, et ut est elicitiva omconsistit tota ratio specificationis, quam di­
nium. Ex hoc autem principio recte infer­
cimus : igitur non minus actibus inefficaci­
tur omnes ipsos acius, et non tantum hos,
vel illos ab eodem objecto speciem de­
bus, quam efficacibus debetspecificatio præ­
dicta competere. Imo potias major videtor
sumere.
Præterca nullam esse ad praesens distinc— 1 adesse titulus, ut conveniat inefficacibus,
lionom a praedicto anciore excogitatam in- j Efficaces enim eo ipso quod sunt causa effi'
1er actus efficaces, seu qui sunt causa objecti, ! ciens operis externi, quod habent pro obj
el inefficaces, qui illud non causant, facile ! jecto, communicant illi in suo genere spe­
suadebimus. Quoniam actus non habet speciem moralitatis, quam in se continent :
I
cificari ab objecto, in quantum ipse actus
unde non ita facile percipitur, quod in alio
i
est causa, et objectum effectus ; sed e contra I genere causæ ab eodem opere receperint
j
inquantum, ille se habet ut effectus, istud j illammet speciem, quam communicant.
ulcausa formalis, vel finalis: unumquod­
Cæterum inefficaces cum in nullo genere
que enim specificatur ab eo, quod est prius j influant in objectum, neque ei aliquid comse, et a quo dependet et recipit, sicut effec- ! munirent, sed solum ab eo dependeant, et
tus a causa. Quod recte vidit Ang. Doctor i recipiant, nulla vel apparens ratio impedire
supra quæst. 1, art. 3, ubi cum posuisset I potest, quominus ab illo desumant suam
secundum argumentum ad probandum con­
spec'em.
tra suam conclusionem, actus humanos non
Confirmatur secundo ex his, quæ cerni­ Conflrspecificari a fine hunc in modum : Illud,
mus in actibus potentiæ cognoscitivæ, sive maiio
alia.
quod dat speciem, oportet esse prius: sed
sensitivae, siveintellectivæ, qui omnes sine
finis est posterior in et se: ergo actus humanus ! discrimine specificantur ab objectis : et ta­
non habet speciem a fine. Respondet : .4d se­
men saltem quamplurimi nullam circa
cundum dicendum, quod /inis, secundum quod
ipsa objecta exercent efficientiam, aut ha­
est prior in intentione, ut dictum est, secun­
bent efficaciam, sed sunt simplices quidam
dum hoc pertinet ad voluntatem: et hoc modo I intuitus, vel judicia, sive notiliæ, quæ con­
(scilicet in quantum prior) dat speciem actui
summantur interius : ergo quod actus sit
humano, sive morali. En qualiter specificare
efficax, vel inefficax respectu sui objecti, quod
actus voluntatis non competit fini, seu ob­
consummetur interius, vel extra pertingat,
jecto, in quantum est posterius, et habet
omnino impertinenter se habet ad prædic­
rationem effectus, sed in quantum est ali­
tam specificationem. Manet itaque univer­
quid prius, habetque proinde rationem
salis, et inconcussa ratio pro conclusione
causa?. Sed in hoc quod est respicere objec­
facta, distinctio vero ad eam enervandam
tum ut causam, el ut aliquid prius se, æquaadhibita frivola et inanis.
liler se habent omnes actus voluntatis, et
7. Secundo occurres, rationem nostram serunih
appetitus,sive sint efficaces,sive inefficaces:
convincere de specificatione delectationis in c'asl0·
omnes enim ordinantur ad illud sicut ad
esse physico ; secus vero in esse morali, et
finem ob cujus bonitatem, seu appetibilitapeccaminosæ : stat enim hujusmodi ratio­
tem eliciuntur : et determinantur per illud
nes, et species ex diversis capitibus prove­
sicut per causam formalem extrinsecam, a
nire : ut constat etiam in aliquibus aliis
qua mensurantur : tanlumque est inter eos
actibus, qui licet speciem physicam semper
discrimen, quod inefficaces comparantur ad
accipiant ab objecto ; speciem tamen boni­
objecta præcise ut effectus ad causam in
tatis, vel malitiæ non semper ab illo desu­
genere formalis, et finalis; efficaces vero
munt, sed ex fine, vel aliis circunstantiis.
ultra hanc habitudinem comparantur etiam
Quod contingere necesse est, saltem quoties
illa ut causa ad effectum in genere effi­
objectum est aliquid indifferens, ut in tract,
cientis. Cum ergo, ut diximus, objectum
de bonit. et malit, disp. 3, dub. 1, diximus.
non specificet in quantum effectus, sed in
Verum neque ista evasio alicujus mo-praciuquantum causa, plane sequitur omnibus
monti est : quia non ob aliam rationem diIur·
Saîmant. Curs. theolog., tom. VII.
28

I

434

DE VITIIS, ET PECCATIS.

omnis actus m genero physico sumit spe­
ciem ah objecto, nisi quia in hoc genere est
essentialiter respectons, debetque proinde
specificari a termino, quem respicit, quod
est ipsum objectum : sed non minus inge­
nero morali habet esse respective objecti,
vel ejus quod objecti vices gerit : ipsa enim
moralitas est tendentia, et habitudo ad il­
lud, ut late probavimus in tract, de bonit.
et malit, disp. 1. dub. 3. Ergo eadem est
ratio specificationis ab objecto pro utroque
genere. Videantur quæ diximus in eadem
disp. dub. 4. Neque obest illud, quod dici­
tur de specificatione aliquorum actuum a
circunslantiis : nam cum dicimus actum in
esse moris debere specificari ab objecto,
loquimur de objecto, quod est morale, et ut
morale terminat actum : uti sunt adulte­
rium, homicidium, furtum, et similia, de
quibus in præsenti est sermo. Quando autem
objectum immediate volitum est aliquid in­
differens. aut esto sit bonum, impeditur
tamen ejus influxus per aliquam circunstantiam pravam, species moralis sumitur
ab ipsa circunstantia prava, vel alia, quæ
tunc transit in conditionem essentialem
objecti, gerilque illius vices, ut observavi­
mus sapra quaesi. 18, art. 5, circa tertiam
conclusionem. Adde, in præsenti nomen
objecti non sumi stricte pro solo objecto pri­
mario volito, sed largius pro quocunque
volito sive primario, sive secundario : quo
pacto comprehendit etiam circunstantias
objectivas, et omnes conditiones actus ex­
terni. Ab objecto autem sic sumpbj nullus
est actus, qui non desumat suam moralem
speciem.
8. Deinde impugnari potest tam præsens,
Nova
impu­ quam praxedens evasio. Quia nisi delectatio
gnatio sumat speciem malitiæ ab objecto, non est
Utrittsa quo illam accipiat : ac proinde non erit,
que
ewsiocur hæc delectatio sit peccatum hujus spe­
nis.
ciei, et illa alterius, potius quam e contra :
ergo, etc. Antecedens constabit discurrenti
per singula : non enim reperiet aliud caput,
vel principium omnino determinans delec­
tationem ad talem, vel talem peccati spe­
ciem, nisi tale, vel tale objectum, de quo
capitur delectatio.
Eff -ium n*ccs Pr’mo (et insinuatur a Vasquez)
ineut- delectationem non indigere specificativo
fiaens. extrinseco, sed per se ipsam constitui in
propria specie. Sed contra : quia res essen­
tialiter respectivæ nequeunt determinari ad
speciem,. nisi juxta exigentiam termini,
quem respiciunt : ut patet in relationibus,
habitibus, potentiis, et in caeleris omnibus

respective. Hoc quippe est discrimen inter
res absolutas, (pialis est substantia comple­
ta, el inter respectives, uti sunt illa,qua
commemoravimus, quod absolute se ipsis
sim» dependentia ab aliquo extrinsecodeter­
minante constituuntur in propriis specie­
bus : et ideo in earum diflinitione ηυη po­
nitur aliquid extrinsecum: e contra vero
respect ivæconstitnuntur per habitudinem ad
terminum, quem respiciunt: et ideo nequit
earum diffinitio efformari, nisi in ea pona­
tur talis terminus. Cum ergo delectatio, et
quæcunque alia operatio essentialiter sit
respective objecti, impossibile est, ut specificetur omnino per se ipsam sine depen­
dentia a termino, quem respicit, qui est
prædictum objectum.
Confirmatur: nam si quæratur, quare tet
hæc delectatio, puta qua quis delectatur de
re venerea, mala, et in tali specie, scilicet
luxuriæ : alia vero, qua delectatur de élar­
gi ticne eleemosyn.e, sit honesta, et in specie
misericordiæ, quilibet hanc reddent ratio­
nem , quia prima capitur de objecto venereo, et luxurioso, secunda vero de objecto
honesto, et sublevatione alienæ miseri® :
nullaque alia responsione quæsito satisfa­
ciet : quinimo ridiculum esset respondere
unanquanque esse talem per se ipsam : nam
esset dicere unanquanque esse talem, quia
est talis, et esse in tali specie, quia est in ea
specie : igitur non per se ipsas, sed per
respectum et habitudinem ad objecta de­
bent prædictæ delectationes speciem desu­
mere.
9. Dices secundo, delectationem pecca-i±:3
minosam habere suam speciem ex oppositione ad contrariam virtutem: et ilaex
virtute, cui opponitur, et ex modo opposi­
tionis venanda est species suæ malitiæ,
quicquid sit de objecto. Hanc doctrinam
tradit non semel citatus auctor, præsertim
disp. Ill, cap. 4.
Sed ejus insufficientia constabit cito, siPnftanimadvertamus ex D. Thoma in hac 1,2,
quæst. 74, art. 4, dupliciter posse aliquod
peccatum opponi alicui virtuti : uno modo
principaliter et directe, quæ est propria et
immediata oppositio, de qua egimus supra
disp. 1. Alio modo ex consequenti, et se­
cundum quandam extensionem virtutis co­
hibentis peccatura : quanto enim virtus
major est, tanto magis elongat hominem a
peccato sibi contrario. Quando ergo ex op­
positione peccati cum aliqua virtute dedu­
citur illius gravitas, et species, certum est
non attendi hunc secundum oppositionis
modum,

DISP. XI. DUR. 1.

435

modum, joxta qnom potius majori virtuti i loco cit. ad probandam gravitatem peccati
upponitur peccatum minus, quod non op­
propter oppositionem cum virtute recurrit
poneretur virtuti minori. Manifestum est
ad specificationem ntriusque ab objecto :
enim (ail D. Thom.) quot/ quanto aliqua vir­
quasi hæcsit tota illius ratio, et principium.
tus fuerit major, lautu etiam minora peccata
Et ideo postquam dixit, ojr>rtet quod majori
cohibet : sicut etiam sanitas (pianto fuerit
virtuti opponatur (praviuspeccatum. Prose­
major, tanto etiam minores discrepantias
quitur ita. Sicut enim ex parte objedialtenexcludit. Et per hunc modum majori virtuti
ditur major gravitas peccati, ita diam ma­
minus peccatum opponitur ex parte effectus.
jor dignitas virtutis, utrumque enim ex ob­
Non ergo ex isto modo oppositionis ad vir­
jecto speciem sortitur, ut er supra dictis
tutem deduci potest species el gravitas ali­
palet, etc. Clarius id tradit quæst. 72, art. 1
cujus peccati : atque adeo attendendum est
ubi generaliter statuit, omnia peccata dis­
ad primum, quæ est oppositio directa : se- ' tingui specie secundum distinctionem ob­
eundum quam an et qualiter prædicta spe- I jectorum, circa quæ versantur. Et eum in
cies et gravitas mensuretur, explicuimus
secundo argumento objecisset, quod mala
supra disp. 9, dub. 4. Deinde nota, primam
eoquoddicunt privationem, debenldistingui
etadæquatam rationem hujusmodi opposi­
secundum opposita : ergo peccata magis
tionis directae peccati ad virtutem atlendendistinguuntur specie secundum opposita,
dam esse ex objecto, quatenus et utrunque
quam secundum objecta. Respondet in pri­
circa idem objectum, seu materiam serva­
mis peccatum non esse privalionem puram,
tur (opposita enim debent circa idem ver­
sed actum debito ordine privatum : et ideo
sari); et contrario modo illud attingit:
magis debere distingui secundum objecta
nempe virtus secundum praescriptum, et
actuum, quam secundum opposita. Deinde
mensuram rationis, peccatum autem contra
vero sic addit: Quamvis etiamsi distinguan­
talem mensuram : quod est respicere idem
tur secundum oppositas virtutes, in idem re­
objectum materialiter, et diversa, ac con­
diret : virilités enim distingunlur specie se­
traria formaliter. Ob idque D. Thom. hoc
cundum objecta, ut supra dictum est. Et
juclo principio intulit: Oportet quodmaximx I quomodo tota ratio distinctionis inter pec­
virtuti directe contrarictur maximum pecca­
cata, ac proinde eorum specificatio etiam
tum, quasi maxime ab ea distans in eodem
cum attenditur penes oppositionem ad
virtutes, tandem devolvitur ad objecta.
genere. Ac si diceret, quia eandem mate­
Confirmatur : nam delectatio de damno Confir­
riam, et objectum contrario valde modo
respiciunt. Quare si hujusmodi respectum
proximi, puta de homicidio, furto, etc. matio
ad objectum, ct admodum attingendi illud i quam, ait Vasquez, desumere speciem ma-docirin®
litiæ ex oppositione ad justitiam, vel charia peccato, aut a virtute secludamus, nequi­
tatem, nequit intelligi ut opposita istis
bit inter ea salvari prædicta contrarielas.
virtutibus nisi ratione sui objecti, quod est
10. Ex his facile erit ostendere insuffi­
illud damnum : ergo ipsum objectum est
cientiam evasionis adduclæ. Nam contra­
prima ratio prædictæ oppositionis. Conse­
riétés directa peccati ad virtutem omnino
quentia est satis nota. Antecedens vero prooritur ex contrarietale circa objectum, ex
batur : quia prædicta delectatio non habet
eo scilicet quod versantur circa eandem
opponi justitiæ, nisi in quantum est malum
materiam contrario modo ; quod est respi­
proximi : non est autem malum proximi
cere objecta formaliter contraria ; et quia
respectus ad contraria sibi contrarianlur,
nisi ratione sui objecti, scilicet furti, vel
necesse estex prædictis objectis oriri contra­
homicidii : ipsa enim delectatio interior
præcise secundum se, et ut sistit intus, sicut
rias species constitutas per illos respectus :
nullum inferi proximo nocumentum, ita
igituroranino prioresl quolibet peccato res­
nequii dici ejus malum : igitur nisi fiat
pectus ad objectum contrarium objecto vir­
tutis, atque adeo species malitiæ constituta
recursus ad objectum,quod est tale malum,
nequit intelligi contrarielas ad charitatem,
per talem respectum, quam oppositio et
contrarielas ad ipsam virtutem. Qui ergo
aut justitiam. Vel dicat adversarius, quare
negaverit , delectationem morosam, vel
deleclatiodehomicidiocontrarielur justitiæ,
aliud quodcunque peccatum specificari ab
delectatio vero de fornicatione illi non conobjecto, perperam recurrit ad oppositionem
trarietur ? Certe aut nullam reddet ratio­
cum virtute : cum hæc oppositio illam spe­
nem, aut recurret ad objecta : quorum aliud
cificationem omnino præsupponal, exeaque, I scilicet homicidium est malum proximi,
D.Thmn. et non aliunde consurgat. Quocirca D. Thom.
et contrarialur justitiæ; aliud vero nempe

436

DE VITIIS, ET PECCATIS.

fornicatio non eet malum illius, neque isti I solum potest assignari pro eorum specifi­
)„·;. Hæc lamen evasio mi nas enervat nostram
opponitur.
cativo objectum, de quo capiuntur. Ergo
ij:ar‘doctrinam : quia operatio, quam delectatio
Cvi.BrH. Confirmatur secundo: quoniam si
similiter dicendum est de delectationibus
consequitur, catenas dumtaxat potest illam
*ϊΐίί. sola oppositio ad virtutem sine recursu ad
peccaminosis : eum omnes æqualiter sint
speeificare, quatenus potest esse ejus ob­
objectum esset sufficiens ratio ad specifi- I affectus inefficaces, et consummati interius,
jectum : talis en i rn operatio, quoties non
candam, et distinguendam malitiam de­ I quæ est tota ratio doctrinæ auctoris quem
pervenitur ad opus exterius, sed in cogita­
lectationis, omnes illæ delectationes essent
impugnamus.
1
tione et delectatione sistitur, non est alia
Tandem possemus prædictam impugna|
ejusdem malitiæ, qu® eidem virtuti oppo­
quam cognitio objecti illiciti, supra quam
nuntur : atque adeo non differrent specie
lionem confirmare discurrendo sicut dissi reflectatur appetitus, poterit sumere de
delectatio de simplici fornicatione, et de­
currit Montesinos per delectationes, quas
ea delectationem, etiamsi de objecto cogi­
lectatio de peccato contra naturam, quæ
Vasq. disp, Ill, cap. 4, in exempla sn®
tato non delectetur : tunc autem objectum
opinionis adducit, ut explicet qualiter de­
opponuntur eidem virtuti castitatis : neque
delectans est ipsa cogitatio ; et in quantum
sumant malitiam ex prædicta oppositione.
delectatio de homicidio, et delectatio de
habet rationem objecti, in tantum potest
furto, quæ opponuntur eidem virtuti jus­ ' Hujusmodi sunt delectatio de propria ex­
speeificare : deficiente vero prædicta refle­
cellentia supra debitam mensuram, vel
titiæ : hoc autem manifeste est falsum, et
xione appetitus supra cogitationem , et
aequando illam Deo, quæ contrariatur hu­
inauditum etiam apud auctorem, quem im­
quod ista in objectum assumatur, sed ma­
militati : delectatio de quocunque peccato,
pugnamus : ergo, etc.
neat in ratione principii, nequit esse speciquatenus est offensa Dei, quæ contrariatur
Dices, prædictas delectationes opponi vir­
ficativum delectationis : quia aclus imma­
charitati : aut quatenus est contra legem et
tuti diverso modo : et ex hoc diverso oppo­
nentes, ut alibi ostendimus, non specificanpræceptum
superioris
,
quæ
contrariatur
sitionis modo distingui specie inter se. Sed
tur a principio activo, sed a causa formali,
obedienliæ
:
delectatio
de
furto,
homicidio,
contra : diversitas hæc in modo oppositionis
quæest objectum. Habeturque tota hæc imaut
quovis
alio
malo
proximi,
quatenus
non aliunde potest desumi nisi ex diversi­
r-Tîxiii.pugnatio apud D. Thomam in præsenti :
malum
illius
est,
quæ
contrariatur
chari
­
tate secundum objecta delectationum : ex
nam cum in tertio argumento objecisset
tati,
aut
beneficentiæ:
delectatio
de
excessu
eo scilicet quia peccatum contra naturam
sibi rationem propositam, respondet : Ad
tormentorum
in
alicujus
punitione,
qu®
est objectum aliter improportionatum, alitertium dicendum, quod ratio illa procedit
contrariatur
clementiæ
:
et
(omissis
aliis)
terque repugnans generationis fini, et bono
de delectatione, gure habet cogitationem pro
delectatio
venerea,
quæ
contrariatur
casti
­
castitatis, quam peccatum simplicis forni­
objecto. Ac si aperte diceret, operationem
tati.
Quasomnesdelectationes
adducit
Vasq.
cationis, similiterque in furto, el homiciinternam, ad quam sequitur delectatio, quæ
ad
declarandam
suam
doctrinam.
Sed
cidio : seclusa vero hac diversitate objectivæ
est ipsa cogitatio objecti illiciti, tunc solum
quam
immerito,
animadvertit
bene
Monte
­
oppositionis, inintelligibilis est diversitas
dare speciem, quando ipsa fit objectum de­
sinos,
ostendens
omnes
illas
specificari
a
in modo oppositionis ex parte prædictarum
lectationis ; secus quando manet præcise in
propriis
objectis.
Et
sane
cum
nulla
sit,
delectationum : ergo quocunque modo at­
ratione propositionis alterius objecti.
quæ
objectum
pravum
non
respiciat,
indetendatur earum specificatio et distinctio,
Adde, cogitationem, quæ non sumitur ut
que
oppositionem
ad
virtutem
desumat,
debet fieri recursus ad objecta tanquam ad
objectum, sed sistit in ratione cognitionis,
frivolum
videtur,
prætermisso
objecto
et
ejus causam et radicem. Adde, contrarietasolum concurrere ut applicationem objecti,
respectu
ad
ipsum,
recurrere
prospecificatem unius rei ad aliam nunquam esse pri­
quatenus nihil volitum, quin præcognitum,
tione
illarum
ad
prædictam
oppositionem.
mam rationem suæ specificationis : quia
non vero habet se ut causa et ratio formalis:
Quinimo ipsi adversarii, qui verbis negant
nulla res habet esse talis, vel talis speciei
quo pacto se habere debet illud, quod dat
delectationem sumere speciem ab objecto,
ex eo quod huic vel ilii repugnat, quia est
speciem. Adde secundo, ex opposito sequi,
recurrunt sæpesæpius pro diluendis argu­
talis vel talis speciei : nemo enim dixit
delectationem de objecto peccaminoso et
mentis, ad nostram doctrinam, distin­
albedinem esse in tali specie coloris, quia
turpissimo non fore peccaminosam : quia
guendo in objectis diversas rationes, ut
contrariatur nigredini, aut calorem esse in
cognitio, ad quam sequitur, secundum se
possint attingi a delectatione secundum
tali specie, quia contrariatur frigori, aut
non est mala, sed si quam habeat malitiam,
unam, et non attingi secundum aliam, convirtutem, quia contrariatur vitio ; sed om­
erit ratione objecti : si ergo in specifica­
ferreque bonitatem, vel malitiam secundum
nia e converso : igitur neque in delectatio­
tione non est recursus ad objectum, sed in
rationem, secundum quam attinguntur, et
nibus potest esse prima ratio, cur sint hujus
sola cognitione sistitur, nihil est unde oria­
non conferre secundum omnes : in quo ipso
aut illius speciei, contrarietas cum hac vel
tur species malitiæ. Adde tandem, discri­
tenent in re communem doctrinam ; licet
illa virtute; sed potius talis contrarietas
men inter delectationem, quia quis gaudet
verbis contradicant.
oriri debet ex propriis, et specificis diffe­
de cognitione peccatorum, et qua gaudet de
13. Tandem dicet aliquis, superesse aliud
rentiis desumptis ex alio principio : quod,
ipsis peccatis (ratione cujus discriminis illa
principium pro specificanda delectatione, e«*·
ut ostensum est, non potest esse aliud nisi
sæpe erit bona ; ista vero necessario est
videlicet operationem, ad quam consequi­
objectum.
mala)non posse esse aliud, nisi quod prima
tur. Ut enim ait in præsenti D. Thom. omnis
Tcrlia
12. Confirmatur tertio in delectationibus
conür·
habet pro objecto aliquid bonum, scilicet
delectatioconsequitur aliquam operationem
uiat io. virtuosis ac honestis : has enim nemo di­
cognitionem ; secunda veroaliquid malum,
sive internam, sive externam : per respec­
cet specificari a contrarietate cum vitiis,
nempe ipsum peccatum, el utraque a suo
quinimo ejusdem speciei essent, licet nulla I tum ergo ad hujusmodi operationem etiam
objecto capit speciem : ergo ne omnia con­
dari possent vilia, cui contrariarentur : unde
sine recursu ad objectum poterit specificari.
fundantur, et in assignandis speciebus deHæc

lectationum, <cætororumque peccatorum
cæco modo procedatur, recurrendum est
proomnibusad objecta,standumque omnino
nostris principiis.
§ Π Γ,
Opinionem adversam qui tueantur?

14. Pro adversa opinione ante Gabrielem
Vasq. neminem reperimus, cui possit jure
adseribi. Illum vero sequuntur Sayrus in Save.
clavi regia lib. 8, cap. 7, num. 7. Castro Castro
Patao.
Palao tom. 1, tract. 2, disp 2, puncto 10, Salas.
Basil.
tribuens eam Joanni de Salas in præsenti Leg.
disp. 6, sect. 5, ubi referensprædictam opi­ Bonacina.
nionem neque approbat, neque impugnat.
Sed oppositam et communem tenet expresse
ibidem sed. 6. Adducit etiam dictus Palao
Basilium Legionens. lib. 1 de matrim.
cap. 16, § 1, et Bonacin. de matrim. quæst.
4, punct. 8. Sed neque isti auctores a com­
muni sententia recedunt : solum enim in­
tendunt, non opus esse quod delectatio su­
mat malitiam a circunstantiis objecti, ita
ut semper sit in tot speciebus malitiæ, quot
fuerint prædictæ circunslantiæ. Pro quo
dicendi ïnodo etiam alios reperies, præ­
sertim loquendo de delectatione, quæ est
actus voluntatis. Nequaquam tamen ad id
nituntur principio, cui innititur Vasquez
negans, aclus inefficaces sumere speciem
ab objecto, sed alii cohaerenti magna ex
parte cum nostra doctrina : nempe quod
quia actus inefficax est præcisivus, et potest
attingere unam rationem non attingendo
aliam, necesse non est ut ab omni eo, quod
in objecto reperitur, vel quod illud circunslat, sumat malitiam : sicut debet su­
mere actus efficax, cui non conceditur illa
præcisio. Hoc autem neque doctrinæ nostræ
usque modo traditæ adversatur, neque in
favorem contrariæ opinionis debet assumi.
Cujus opinionis fundamenta reducuntur Funtbad aliquos casus, in quibus longe aliter vi-rriinuni
dentur se habere delectatio, et objectum
quoad speciem malitiæ. Nam potest dari
delectatio mala de objecto bono aut non
malo ; et e contra de objecto, quod est opus
malum, potest dari delectatio bona : ergo
non ab objectis, sed aliunde sumitur boni­
tas aut malitia delectationis. Antecedens
quoad primam partem probatur : tum in
vidua, quæ nunc delectaretur de copula
habita tempore conjugii, el in sponsa de
futuro, quæ ante ratum matrimonium de­
lectaretur de copula futura post ipsum :

I

438

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ulraque enim delectatio est poccaminosa,
et tamen ut ri usque objectum pro tempore,
ad quod refertur, est honestum et licitum.
Similiterquo dicendum est, si quis delecta­
retur de copula cum ea, quæ neque est,
neque erit sua uxor, sub conditione lamen
si «sti snd .· talis quippe delectatio esset
peccaminosa, et nihilominus copula, ut stat
sub illa conditione, quo pacto habet esse
objectum, non est illicita: et ideo potest
esse licitus consensus in illam ut affectam
prædicta conditione. Tum etiam, nam simulier invita, el absque consensu in opus vio­
laretur. hæc violatio non esset ei peccatum :
el tamen si admitteret delectationem et
complacentiam inde ortam, peccaret : ergo,
etc.
15. Secunda autem pars antecedentis pro­
batur pluribus instantiis : nam potest quis
licite delectari de aliena morte propter ali­
quod bonum inde consurgens : ut de morte
tyranni propter libertatem reipublicæ : de
mortecujuslibet proximi, etiam fratris vel
parentis ob securitatem æternæ vitæ : de
pollutione eveniente in somnis propter sa­
lutem corporalem : de aspectu duelli aut
belli injusti, ut inde discat rarum et sub­
tilem modum pugnandi, aliisque hujusmo­
di, quæ quidem sunt objecta mala, essetque
omnino peccaminosus consensus efficax in
illa : et tamen delectatio de illis, eo quod
est affectus inefficax, potest esse sine pec­
cato.
cenflrConfirmatur : nam quod sanus cogitans
natio, aut videns infirmum vescentem carnibus
die prohibito delectetur de earum comes­
tione; aut quod monachus cogitans se di­
vitem, elelargienlem pauperibus summam
pecuniæ delectetur de ea elargitione, non
est peccatum : et tamen ipsa comestio, et
elargitio exequuta, aut efficaciter intenta
nequiret a peccato liberari. Cujus rei innu­
mera alia sunt exempla.
seeun- Arguitur secundo pro prædictasententia,
dum. na se habet quantum ad specificationem
delectatio de objecto maloet prohibito, sicut
tristitia, aut displicentia de bono et præ­
cepto, sed hæc non sumit ab objecto mali­
tiam : igitur neque illa. Major constat a
paritate rationis. Minor vero instantiissuadetur, non enim peccat qui tristatur de
jejunio, aut de auditione sacri, aut de voto
a se emisso ob laborem et pcenalitatem in
eorum adimpletione repertam ·. qui tamen
omnes sunt actus boni et debiti. Confirma­
tur : nam Christus Dominus habuit tristi­
tiam de sua morte, ut patet Matth. 26:

Trislis est anima mea, etc. quæ quidem mors
erat illi præcepla, et valde bona : et lamen
in ea tristitia nullum fuit ; noc potuit esse
peccatum : ergo, etc.
Tertio : si delectatio sumeret malitiam
ex objecto, tot in unaquaque essent malitiæ
species, quot in objecto sunt circunstanliæ
mutantes speciem : hoc autem multi non
concedunt: ergo, etc. Hæc argumenta, cl'rerlia
alia, quæ efformari possent, postulant deci­
sionem dubii sequentis, ex cujus doctrina
in dub. 3 subsequent! facile diluentur.

DUBIUM Π.

Utrum omnis delectatio morosa de objecto sub
mortali prohibito sit peccatum mortale.
Quærimus determinate de objecto prohi­
bito sub mortali, et de mortali peccato:
quia delectationem de quovis objecto illicito
debere esse saltem peccatum veniale nemo
est qui ambigat. An vero debeat esse mor­
tale, eo ipso quod objectum sit mortale,
potest merito controverti. Et quamvis
resolutio hujus dubii post præcedentis deci­
sionem certa el indubitata videatur, debui­
mus tamen seorsum illud excitare: tum
ut communis doctrina speciali materiæ ap­
plicata magis eniteat : tum etiam ut præ­
dicta applicatione difficultatibus non paucis
hinc inde ebullientibus occurramus.

§ IFera et communior sententia.
16. Dicendum est, omnem delectationem
morosam de objecto prohibito sub mortali
secundum eam rationem, qua tale objectum
sub prohibitione continetur, esse peccatum
mortale. Hæc conclusio asseritur a D. Tho-0·11^
ma in præsenti ari. 8 el 2, 2, quæst. 154,
art. 4 de verit. quæst. 15, art. 4 de mal.
quæst. 15, art. 2 ad 16 el 17, in 2 dist. 24,
quæst. 3, art. 4 et alibi : quem sequuntur
communiter ejus discipuli, pluresque alii,
quos dub. præced. adduximus. Consulto
autem in titulo dubii et conclusione loquuti
sumus absque limitatione de quovis objecto
prohibito sub mortali : quia non putamus
distinguendum esse, sicut aliqui distinguunt
inter ea, quæ solum sunt mala, quia pro­
hibentur per jus positivum, ut esus carnium
in die prohibito, laborare in die festo, et
hujusmodi, et inter illa, quæ sunt mala se­
cundum se, ut fornicatio, homicidium, et
similia, quæ ab intrinseco et ex propria
ralione

DISP. XI. DUB. 11.

439

ralione juri naturali repugnant. Licet enim
act us. Vt enim dicitur in 11 metaphys. de­
lectatio per se in actu consistit, sed species el
alias inter prædicta non pauca discrimina
memoria propter actum delectabilia sunt,
assignentur; ineo tamen, quod est tribuere
malitiam delectationibus terminatis ad illa
(mde condat quod talis delectatio secundum
secandum omnem eam rationem, quæ a
genus suum inordinata est eadem inoidinatione, qua est inordinata delectatio exterior.
prohibitione comprehenditur, nequaquam
Dato igitur quod delectatio exterior sit delec­
discriminantur. Unde sicut quia fornicatio
tatio peccati mortalis, et tunc etiam interior
•ecundum so est mala, et a natura prohi­
delectatio in se et absolute considerata de ge­
bita sub mortali, delectatio de illa capta
nere peccati mortalis erit, etc.
est mala mortaliter : ita quia comedere
17. Nec deest efficax ratio convincens
carnes in quadragesima respectu sani est
hanc D. Thomæ doctrinam. Quia objectum
malum, et sub mortali prohibitum per jus
non sub alia ratione formali, sed sub eadem
positivum, erit etiam mortalis delectatio
prorsus movet ad delectationem, quando
de tali comestione ut associata prædictis
in exequulione ponitur, et quando sola co­
circunstantiis. Quemadmodum etiam si
utrunque esset prohibitum tantum sub ve­
gitatione apprehenditur : utrobique enim
movet secundum propriam delectabilitaniali, utriusque delectatio venialis esset.
Ratio autem ex dictis dubio præced. est
tem, et convenientiam ad appetitum pro­
porspicua : nam delectatio sumit speciem
positam et repræsentatam eidem appetitui
ab objecto, circa quod versatur : ideoque
per imaginationem, ad quam repræsehtationem materiale quid est, quod res appre­
talis debet esse in bonitate vel malitia,
hensa existât a parte rei. vel in sola appre­
quale fuerit ipsum objectum : ergo existente
hensione : quippe etiam dum a parte rei
hoc malo et prohibito sub mortali, illa
quoque eo ipso erit mala et mortalis : ea est I existit, non movet ratione physicae existentiæ, sed ut in apprehensione splendet :
enim appetitus conditio, ut omnino con­
quod adeo verum est, ut licet homo re ipsa
formetur objecto amato, fiatque talis in
exerceat opus delectabile; si tamen vel
suis affectibus, quale est id quod amat :
propter distractionem, vel propter aliam
1 •■C,’· juxta illud Augustini serm. 27, de divers.
causam illud non apprehendat, el appetitui
Homines amando Deum efficiuntur dii :
proponat, nequaquam in isto delectationem
amando mundum mundus dicuntur.
generabit. Quod satis ostendit, existentiam
-dc Confirmatur : ejusdem malitiæ secunphysicam non variare rationem formalem
dum speciem est delectatio, quæ capitur ex
movendi, aut delectandi in objecto. Solet
i
aliquo objecto vel opere præcise ul cogiI
talo, et quæ sumitur ex eodem objecto, vel
tamen deservire, ut vivacius, et efficacius
apprehendatur : hacque ratione consuevit
I
opere ut exequuto a parte rei : sed hæc ubi
vehementiorem delectationem causare opus
objectum vel opus prohibetur sub mortali,
exequutum a parte rei, quam existons in
semper est mortalis : ergo illa similiter
sola apprehensione. Quia tamen ratio mo­
t
debet esse mortalis. Minor et consequentia
tiva et terminativa utrobique est eadem
;
constant. Major vero est D. Thomæ : tum
formaliter, nempe prædicta convenientia
supra quæst. 72, art. 7, ubi docet peccatum
ut apprehensa, idcirco utrobique causai
i
cordis, sub quo comprehendit delectatiodelectationes ejusdem speciei : tanlumque
; nem, quæ sumitur de objecto præcise ut
est inter eas discrimen penes magis et mi­
I cogitato, el peccata oris el operis, quæ im­
nus, quæ non mutant speciem.
portant ipsam rei exoquutionem, pertinere
­
Confirmatur : nam ubi peccata differunt Confir
ad eandem speciem, tantumque inter se
mai io
specie, postulant vilia specifice distincta : alia.
differre penes magis et minus, seu secun­
quia cum habitus per actus specificetur, ne­
dum diversos gradus intra eandem spe­
queunt actus et peccata diversarum specie­
ciem, quia ratio formalis motiva in omni­
rum ab eodem vitio immediate oriri : sed
bus est eadem. Et si lire tria (inquit)
pro delectatione de opere peceaminoso co­
differunt secundum diversos gradus peccati,
gitato, el pro opere ipso ut execute non po­
patet tamen quod lire tria, pertinent ad unam
nuntur vilia distincta, sicut neque pro
perfectam peccati speciem, cum ab eodem
opere virtuoso ut exeeuto, et pro delecta­
'•Ty-xmotivoprocedant, etc. Tum etiam quæst. 15,
tione ejus ut cogitati ponuntur distincte
deverit. art. 4, ubi sic ait : Dia delectatio,
virtutes : igitur non sunt ibi peccata, aut
qux sequitur cogitationem ex parte rei cogi­
malitiæ specifice diversa.
tate, in idem genus coincidit (sumit autem
Alla
18. Secundo probatur alia ratione, qua ratio.
genus pro specie) cum delectatione exterior is

<·

t’ ’

f.

ne

DISP. XI. DUB. II.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

utitur D. Thom. in hoc articulo animadver­
tens, quod eum aliquis delectatur de aliquo
objecto a se cogitato, necessario habet ap­
petitum consonum, et conformem ipsi ob­
jecto. inclinatumque et propensum in illud.
Et ratio est perspicua. Tum quia res, quæ
non consonat appetitui, non delectat, sed
potius causât in eo aversionem et tristi­
tiam. Tum etiam quia omnis delectatio
supponit amorem rei delectabilis : cum
delectatio non sit aliud, quam quies appe­
titus in re amata : ipseque amor ex propria
ratione habet supponi reliquis anim.e pas­
sionibus : quia illæ respiciunt objectum sub
aliqua determinatione, putaprxscntis, vel
absentis, etc., amor autem ut bonum abso­
lute absque tali determinatione : et ideo
sicut bonum ut tale vel tale supponit bonum
secundum se el absolute : ita quælibet alia
passio præsupponit amorem, et ex ipso
amore causatur : ut docet D. Thom. supra
quæst. 25, ari. 4. Porro amor non est aliud
nisi coaptatio quædam seu propensio appe­
titus ad objectum, per quam illi conforma­
tur, unitur, et adæquatur : debet ergo om­
nis delectatio hujusmodi coaptationem,
propensionem, et conformitatem suppo­
nere. Ex quo infert D. Thom. (estque illa­
tio evidentissima) quod quicunque in delec­
tationem consentit, consentit in hoc, quod
suus appetitus conformetur, et coaptetur
objecto, de quo capitur delectatio : induatque proinde ejus conditionem, probi­
tatem , vel malitiam : quippe id est de
ratione amoris conformantis appetitum
cum objecto, talem reddere ipsum appeti­
tum in bonitate vel malitia, quale fuerit
Oseæ.9.objectum, el res amata, juxta illud Ose® 9:
Facti sunt abominabiles sicut ea, quxdile-ierunt.
Ex hoc formatur valde efficax ratio ad
intentum. Nam qui consentit in delectatio­
nem de objecto prohibito sub mortali,
quodcunque illud sit, consentit in hoc quod
suus appetitus conformetur tali objecto,
fiatque proinde peccaminosus in eo gradu,
in quo est peccaminosum ipsum objectum :
atque adeo approbat, et eligit per talem con­
sensum rem mortaliter peccaminosam : sed
in hanc consentire, et eam approbare ne­
quit non esse culpa mortalis, ut est per se
notum : ergo, etc.
Confirmatur : nam dum voluntas con­
sentit in rem mortaliter peccaminosam, et
eam approbat, non modo appetitus sensiti­
vus, sed etiam ipsa voluntas per talem con­
sensum conformatur libere tali rei : qua

enim ratione appetitus amat rem, de qua
delectatur, el exhibet se illi conformem,
induitque proinde ejus bonitatem, vel ma­
litiam : eadem quoque ratione voluntas
amat rem, inquam consentit, et conformatiir tali rei; induitque proinde ejus conditionem sive in bono, sive in malo. Nequit
autem a mortali excusari, quod voluntas
libere se conformet rei peccaminosæ mortaliter, et quod libere fiat talis per alléetum, qualis illa res .· ergo, etc. Et quia hæc
ratio recte intellecta non modo est efllcax,
sed ex ea desumi potest optima regula ad
cognoscendum gradum malitiæ in quacun­
que morosa delectatione, oportet eam am­
plius declarare : ex qua declaratione non
pauca ad intentum legitime inferemus.

t
■
|
j
I
’

§ n.

Declaratur magis prxcedens ratio, nonnullaque inferuntur.
19. Quia diximus, tam appetitum sensiti­
vum, dum deobjecto aliquo delectatur,quam
voluntatem, dum ineam delectationem con­
sentit, conformari per affectum tali objecto,
de quo delectatio sumitur, induereque per
hanc conformitatem ejus conditionem, et
malitiam : optima erit regula ad discernen­
dum gradum malitiæ in quavis delecta­
tione, et in ejus consensu, attendere in
prædicto objecto illam rationem, cui appe­
titus, dum sic delectatur, et voluntas dum
consentit, se conformant, seu quam per af|
fectum amplectuntur. Quia cum hæc ratio^g
sit propria delectationis materia, ex ea et&à
ex ejus objectiva malitia venanda est spe-"1’2
cies et gravitas malitiæ formalis in toto illo
peccato. Pro quo nota, omne objectum pro­
hibitum sub mortali si sumatur quantum
ad eam rationem, quæ a prohibitione com­
prehenditur, connotala ipsa prohibitione,
importare in suo conceptu malitiam mor;
talem objeclivam : quia hæc malitia, ut
alibi explicuimus, non est aliquid ab ob­
jecto distinctum, sed ipsummet, ut stat sub
prohibitione : non quod prohibitio spectet
quasi forma vel pars ad conceptum mali­
tiæ ; sed quia ea posita eteonnotata, ipsum­
met objectum a se ipso, et quia est talis
essentiæ, resultat malum et peccaminosum
juxta gradum prohibitionis. Itaque ut ap­
petitus vel voluntas feratur ad illud, quod
in objecto est peccaminosum. non est necesse ut attingat ipsam prohibitionem,eam
appetendo vel respuendo, aut appetendo vel
respuendo

441

respuendo objectum sub hac reduplicatione
secus vero de istis : nam re vera quantum
quaprohibitum ; sed satis est, quod connoad hoc eodem modo est de utrisque philo­
tata prohibitione, afficiatur et inclinetur
sophandum, si utraque sumantur secundum
suo amore ad illud, supra quod immediate
eam rationem, quæ immediate a prohibi­
cadit ipsa prohibitio, quodque est ejus ma­
tione comprehenditur. Quoniam prædicta
teria proxima, et malitiæ fundamentum.
ratio, supposita et connotala prohibitione,
Neque etiam est necesse, ut directe afficia­
utrobique continet el fundal malitiam ob­
tur ad ipsam malitiam volendo illam ex­
jectivam : atque adeo qui de tali ratione
presse, aut volendo objectum sub hac ex­
delectatur, amplectitur saltem implicite et
pressione quia malum: quia cum nullus
virtualiter ipsam malitiam. Non ergo quan­
respiciens ad malum operetur, malitia, aut
tum ad hoc inter prædicta stat discrimen.
objectum quia malum nequeunt esse hoc
Sed aliunde poterit non leve assignari :
modo volita. Unde sufficit, quod affectus fe­
quia quæ jure naturali prohibentur, secun­
ratur, et terminetur ad eam rationem, quæ
dum se et ab intrinseco postulant prohiberi,
perseconnoclilur cum malitia, seuquæimeo quod secundum se et quasi ex propria
mediate a prohibitione comprehenditur.
substantia habent ut rectæ rationi repu­
Nam eo ipso appetitus el voluntas amplecgnent : el ideo qualitercunque de istis su­
tenleseam rationem, amplectuntur, saltem
matur delectatio, sumitur de eis, quatenus
implicite et virtualiter, malitiam objecti—
cadunt sub prohibitione, el ut involventibus
vam in ea inclusam.
malitiam objectivam. At vero quæ solo jure
Nec refert, an ipsa eadem ratio sit ratio
positivo prohibentur, non ab intrinseco aut
motiva, vel sit tantum ratio terminativa,
ex propria ratione id postulant ; sed adve­
motivum vero sit aliqua alia ratio : quia ut
nit illis prohibitio omnino accidentaliler ;
affectus vitietur ex aliqua ratione prava
et sæpe non nisi suppositis aliquibus cirreperta in objecto, sufficit quod termine­
cunstantiis, et conditionibus extrinsecis, a
tur ad talem rationem volendo et amplec­
quibus denudari possunt, salva propria
tendo illam ; etiamsi ratio motiva aliunde
substantia. Unde quia sic nudata non cadunt
sit. Ut palet cum aliquis occidit ut furetur,
immediate sub prohibitione, neque eam
alias non occisurus : tunc quippe licet ratio
connotant, nullam involvunt malitiam ob­
motiva non sit homicidium, sed furtum,
jectivam, adeoque licebit ea prout sic appe­
quia tamen homicidium saltem est ratio
tere, el de eis delectari.
terminativa, illudque voluntas re ipsa am­
Et hinc solvitur illa difficultas, quæ in Solvitur
plectitur, eligens potius occidere, quam fur­
præsenti communiter agitatur: an liceat de- difficuttum deserere : idcirco non solum furtum,
lectari de objecto prohibito sub hac condit ione tas·
sed etiam homicidium vitiat affectum, trisi non esset prohibitum, vel si non esset ma­
buitque illi actui suam propriam malitiam.
lum? Et communiter etiam respondetur
Igitur attenta hac doctrinaet nostra ratione,
licere in iis, quæ prohibentur jure tan­
omnis delectatio terminata ad objectum
tum positivo, ut esus carnium ; secus in
immediate prohibitum, vel ad aliquam ra­
illis, quæ prohibentur ipso jure naturæ, ut
tionem in eo repertam ex his, quæ imme­
fornicatio, homicidium, blasphemia, et
diate a prohibitione comprehenduntur,
similia. Suraiturque solutio ex disparitate,
connotala prohibitione, erit peccaminosa
quam tradidimus: nam quæ prohibentur
juxta gradum prohibitionis : atque adeo
jure naturæ, cum ab intrinseco et ex vi
mortaliter, ubi prohibitio fuerit sub mor­
propriæ substantiæ id postulent, per nul­
tali : nam eo ipso appetitus el voluntas per
lam conditionem, aut abstractionem pos­
suum affectum amplectuntur illam ratio­
sunt, salva eorum substantia, ab hac exi­
nem, el in ea saltem implicite et virtualiter
gentia, proindeque a malitia objectiva
malitiam objectivam sibi adnexam : etiam
denudari. Et ideo qualitercunque appetitus
si nec de hac expresse curelur, neque illa
ibi delectetur, amplectitur rem objective
moveat, sed terminet dumtaxat.
malam : imo neque similia objecta deside­
20. Ex his inferre licet primo, non esse
rari, aut in ea consentire etiam sub præ­
dicta conditione unquam licebit ; et ideo si
ad rem discrimen ab aliquibus constitutum
quis haberet hujusmodi actus occiderem,
inter illa, quæ sunt mala solum quia pro­
furarer, fornicarer, etc. si hxc non fuissent
hibita jure positivo, ut esus carnium : et
ea, quæ ex propria ralione juri naturali re­
prohibita, aut vellem Deum non esse, si hoc
pugnant : sicut adulterium : videlicet quod
non esset malum, in quolibet mortaliter
delectari de illis non sit peccatum mortale ;
peccaret : quia tales actus, quantumvis

442

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. XI. DUB. II.

five malum. Quæ est doctrina Cajetani in
conditional! videantur, ostendunt affectum ! cite delectationem terminare. Quando vero
sum. verbo delectatio, eamquo Theologi
absolute el de facto inclinatum et confor­
Theologi dicunt, in prohibitis solo jure po­
salis communiter sequuntur. Quare dum
mem illis objectis secundum eorum subs­
sitivo licitum esse delecturi sub ea condi­
dixiniusdelwlationemspecificari ab objecto,
tantiam, in qua ita clauditur malitia, ut
tione si non essent prohibita, non loquuntor
conformarique illi in bonitate, vel malitia,
per nullam conditionem ipsis manentibus
de nuda conditione, sed una cum abstrac­
inlelligendum est formaliter : nempe quan­
possit separari.
tione, quam diximus : quæ quidem abs­
21. At vero quæ prohibentur solo juro
tum ad eam, vel eas rationes, quæ delectatracts, non ita locum habet in prohiI
tionem terminant. Si namque in eodem
positivo, cum non ab intrinseco, sed ex ali­ I bitis jure naturali : vel si in aliquibus
qua conditione accidentali hoc postulent,
i
objecto sint plures rationes, quæ possint
locum habeat, licebit etiam de eis sic abspossunt, integra manente substantia, per I tractis delectationem sumere; de nullis
sufficienter præscindi, et earum aliqua non
aliquam abstractionem denudari a prædicta
contineat malitiam, nec sit immediate pro­
vero præcise ratione conditionis. Alia ra­
exigentia: in qua abstractione quia nullam
hibita, delectatio sumpta de hac ratione
tione dicunt aliqui non licere delectari de
jam retinent objectivam malitiam, possunt
I
eum præcisione ab aliis, non contrahet maobjectis jure naturali prohibitis, etiam sub
licite appeti, et terminare delectationem.
•
liliam cæterarum : quæ eo ipso habebunt
conditione si non essent prohibita: quia qui
Hac ratione sanus videns infirmum vescen­
se omnino de materiali ad rationem terita delectaretur, eo ipso convinceretur
tem carnibus die quadragesimæ potest sine
minativam, el specificativam delectationis :
velle, Deum talia objecta non prohibuisse,
peccato de objecto illo delectari, apprehen­
nec delectatio illas attinget etiam propter
sed potius approbasse, aut permisisse illa:
dendo se ipsum eisdem carnibus vescentem: i et quia hoc derogat divinæ providentias et
talem rationem, sed in ipsa omnino sistet :
quia potest objicere sibi solam ipsam carnis
sicut accidit in casu proposito, ubi delectatio
bonitati, nequiret talis volitio inclusa in
comestionem secundum se abstractam a
sistit adæquate in illo modo ingenioso, vel
ipsa delectatione a peccato exusari. Quæ
conditione illa temporis prohibiti, in qua
subtili, et nequaquam pertingit ad ratio­
ratio non militat in prohibitis solo jure po­
abstractione non concernit prohibitionem,
nem homicidii, vel furti secundum se, et
sitivo: quia cum Deus libere potuerit hæc
neque ab illa immediate comprehenditur :
etiam propter ipsum modum.Diximuse/nm
et ita nullam importat objectivam mali- I non prohibere, imo potuerit ea approbare,
propter ipsum modum, etc. quia si quis allec­
non esset inordinatum velle, quod ita sta­
tiam. Et similiter Monachus posset delec- ;
tas delectabilitate prædicti modi eo tran­
tueret : et sic neque delectatio eam volitiotari apprehendendoseipsum ut possidentem
siret, ut vellet etiam ipsum homicidium,
nexn includens esset peccaminosa. Sed licet
summam peccniæ, expendeatemque aucto­
eligens potius homicidium esse quam carere
hæc
ratio
sufficientem
vim
habeat
ad
inten
­
ritate propria in pauperes, vel alios usus;
prædicta delectabilitate, procul dubio pec­
tum; credimus tamen immediatius et fir­
non prout est Monachus ligatus voto pau­
caret mortaliter : quia appetitus et ejus
mius probari per aliam, quam tradidimus.
pertatis, qua ratione interdicitur ei talis
affectus non sistebat in modo,sed sub modo,
De his tamen aut similibus actibus condipossessio et élargi lio : sed secundum se
el ratione illius amplectebatur etiam homi­
tionalibus dicemus iterum a num. 67.
abstrahendo a conditione status et voti, quo
cidium; eratque hoc saltem ratio termi22. Secundo ex eadem doctrina infertur, Sbüi
pacto non est illi prohibita, atque adeo nec
nativa, quamvis ratio motiva esset solus
mala objective. Quod si hujusmodi objecta, I etiam in objecto mortaliler prohibito jure ,a
modus.
I
naturali
posse
aliquem
delectari
absque
quæ solo jure positivo prohibentur, non ita
j
23. Sed objicit Vasque,? (volens ex præ­
mortali peccato, si delectatio terminetur
abstrahantur, sed sumantur cum omnibus
dicta Cajetani doctrina propriam confir­
non ad ipsam substantiam objecti, sed ad
suis conditionibus, quibus hic et nunc pro­
mare, nempe quod delectatio non sumat
aliquem modum ibi repertum, qui secun­
hibitioni immediate substant, puta esus
speciem ab objecto, seu opere exlerno, de
dum
se
non
importat
deformitatem,
v.
g.
carnium die quadragesimæ respectu sani,
j
quo capitur :) quia modus ille subtilis, vel
si
quis
in
cogitatione,
vel
aspectu
duelli,
aut possessio pecuniæ respectu .Monachi sub
ingeniosus occidendi, furandi, etc. ita est
aut
belli
injusti
delectetur,
non
quidem
de
paupertate constituti, nequaquam licebit
I
peccatum mortale, sicut ipsum opus : est
vulneribus,
homicidiis,
vel
injuriis
ibidem
delectari de illis etiam sub conditione si
enim conjunctus operationi, quæ peccatum
factis, sed de dexteritate, et strenuitate
non essent prohibita : quia prout sic absolute
mortale est, et est ejus circunstantia, quæ
modi
pugnandi,
aut
de
inventionibus,
et
connotant prohibitionem, includuntque ma­
dicitur quomodo : hæc autem circunstantia
stratagemalibus, aliisque similibus inge­
litiam objectivam: sicut alia, quæ prohi­
non ponit in numero cum ipso opere, sed ejus
niose
repertis,
non
peccabit
mortaliler:
bentur jure naturali.
substantiam ingreditur, atque adeo non est i
neque
etiam
si
in
furto,
vel
in
rapto
delec
­
Diximus etiam sub conditione, etc. quia
alterius bonitatis, aut malitiæ, sed ejusdem
tetur
de
artificio,
subtilitate,
et
ingemo,
conditio præcise secundum se nihil confert ,
cum opere : ergo vel delectatio de homici­
quæ
ibi
splendent
:
quia
re
vera
talis
modus
ut liceat, vel non liceat delectari de objecto
dio non erit peccatum mortale: vel erit
secundum
se
non
continet
deformitatem,
prohibito, eo quod delectatio, ut infra dice- i
quoque delectatio de modo. Ad hæc : si
neque
eam
auget,
sed
est
quid
indifferens
:
mus, respicit objectum absolute,et non sub I
quis affectu etlicaci ferretur in illum modum,
nec
magis
est
per
se
connexus
cum
illis
hac vel illa conditione possibili, vel impos- !
esset peccatum mortale : cur ergo etiam
objectis
pravis,
quam
cum
’
bonis,
aut
sibili. Quare objecta, quæ absolute consi­
non erit delectatio, el affectus inefficax, si
indifferentibus,
et
ideo
posset
æque
bene
derata saltem in aliqua abstractione, in qua
uterque affectus sumit malitiam ab externo
in utrisque reperiri. Unde ex eo quod ille
apprehenduntur, non exuunt respectum ad
opere, quod habet pro objecto. Præterea : ,
prohibitionem, omnemque objectivam ma­
modus secundum se delectet, non sequitur,
qui delectatur in aspectu belli injusti, aut
litiam, adhuc sub conditione nequeunt liquod appetitus inclinetur in aliquid objec­
tive

443

duelli, non delectatur tantum de exercitus,
et castrorum ordine, de slratagematibus,
et aliis rebus pulchris, quæ in ipso ordine
considerantur, sed etiam ipsae strages, el
cædesquodammodo illum delectant : affert
enim stuporem admirationis cum quodam
genere delectationis conjunctum, qualis ex
rebus novis oriri solet, videre strenuum et
robustum militem adscindenlcm membra,
hostes occidentem, et fugam inimicis inji­
cientem : quæ omnia etiam narrata delec­
tare solent : ut patet ex assidua lectione
librorum, in quibus conficta bella descri­
buntur : quam damnare peccati mortalis
nimis durum et severum esset. Hæc Vasquez.
Quæ tamen non obstant : negandum est Enoda
enim antecedens. Nam homicidium secun- tDr·
dum se prohibetur sub mortali, et secun­
dum se repugnat rationi, atque adeo se­
cundum se est peccatum mortale: prædictus
vero modus secundum se neque prohibetur,
neque habet aliquid, unde rationi repugnet,
aut unde sit objective malus. Ex eo autem
quod sit conjunctus operationi mortaliter
peccaminosæ, ad summum sequitur, quod
ut sic conjunctus reduplicative, ab ipsaque
operatione peccaminosus denominetur, et
quod ut ponitur in exequulione vestitus et
associatus prædicta conjunctione, subeat
eandem denominationem peccati, quam
prædicta operatio. Hoc tamen non tollit
quominus etiam dum est sic conjunctus,
possit ab intellectu, et imaginatione appre­
hendi secundum se, et quoad sibi propria,
prout est capax existendi in bona el mala
operatione, et secundum hanc rationem
proponi appetitui ut quid conveniens, et
delectans, nulla apprehensa convenientia,
aut delectabilitate in prædicta conjunctione,
sed potius disconvenientia retrahente ip­
sum appetitum : sic autem apprehensus ta­
lis modus nullam continet deformitatem,
atque adeo licite poterit voluntas illum
approbare, et appetitus in eo complacere.
24. Quod autem dicitur de circunstantia
quomodo, nihil refert. Tum quia prædictus
modus non est proprie circunstantia mora­
lis : quippe nec secundum se importat con­
venientiam, aut disconvenientiam ad ra­
tionem, neque eam auget, sicut est de ratione
circunstantiæ, ut suo loco diximus. Tum
etiam quia hic modus sive sit circunstantia,
sive non, non est de genere illorum, qui
sequuntur conditionem rei, quam modifi­
cant, et ejus substantiam ingrediuntur. Pro

DISP, XI. DI B. II
DE VITIIS, ET PECCATIS.

445

direnlis. Quin e· frequentius, aut facilius I talio, et affectus debeat damnari ad mor­
quo nota motos esse in duplici differentia ;
aliis, et terminari ad eam, quæ non ini por­
tale.
loqui de occultis partibus corpoi is, deægriquidam enim sunt, qui non habent ratio­
tat deformitatem, non attingendo alias,
Diximus per ge loquendo, et sidendo in co~ Belecludinibus. vestibus, medicinis, et aliis ad
nem forma?, sed puri modi, et conditionis
quæ malitiam continent. Quare ratio, prop­
ids pertinentibus, satis indicat animum I gnitione, ut innueremus, ex aliis capitibus
alterius formæ, quam alliciunt, ut quoddam
ter quam prædicta delectatio in casu pro­
sæpe praedictam delectationem esse pecca- li™e
ipsis rebus turpibus, et non tantum supraDopkn ίίυ/,;κ talis formæ. Hujusmodi autem sunt
posito non sumit malitiam ab objecto, non
tum mortale : nempe vel ratione rei cogi- vhiart
dictis modis delectari. Adeoque nisi parvi­
est quia aliunde quam ab illo habeat spe­
οολ intensio actus, major ejusduratio.etsimiles,
tas materiæ excuset, non vacabit culpa
tatæ, vol ratione finis, vel ralione effectus.
ciem, sed quia ipsum objectum, secundum
quæ secundum se nihil afferunt bonitatis,
Ratione quidem rei cogitatæ, ut si cogitatio^ pjte.
mortali ejusmodi delectatio. Decet ergo hoquod attingitur ab ea, non est malum.
aut deleclabililatis, neque aliud praestant,
rtw.aestatis amatores (admonet Gerson alphab.
placeat non tantum propter se, aut quia capuiDm
25. Ad secundum, quod additur, diximus
quam augere ipsam rem, quam modificant
. 20) de omnibus prædictis parcissime loqui,
cognitio est, et veritatis assequutio, sed
num.
22,
nequaquam
esse
licitum,
sed
intra propriam lineam talis rei. Alii vero
elquasi invitos, etiam cum adest necessitas,
etiam propter ipsam rem. Pro quo nota ex
potius
culpam
mortalem
delectari
de
ipsis
non sunt ita puri modi, sed habent ratio­
ab aliis audire, tuneque vel maxime sereniD. Thom. 2, 2, quæst. 180, art. 7, quod
strage,
cæde,
aut
injuriis
injuste
illatis,
nem formæ afferentis aliquam bonitatem,
, tolero vultus gravitatemque servare.
licet cognitio ex propria ratione habeat,
vel
de
his
gaudere,
aut
in
ea
consentire,
aut delectationem sibi propriam, proindeI
26. Tertio ex eadem doctrina habetur
quod sit operatio delectabilis, quia est actus
etiam
si
ratio
motiva
sil
ille
modus
inge
­
que alterius lineæ a bonitate, vel delecta1 veritas ct certitudo doctrinæ I). Thomæ in
connaturalis potentiæ cognoscitivæ, et ra­
niosus
in
eis
repertus.
Quia
eo
ipso
appeti
­
biiitate rei, quam modificant. Et hoc pacto,
prima conclusione hujus art. nempe quod
tionali naturæ valde consonans, efficitur
tus
amplecteretur,
et
voluntas
approbaret
non vero primo se habent modi illi subtili­
si in cogitatione objecti sub mortali prohi­
tamen delectabilior, si terminetur ad rem
rem
objective
malam
:
el
hoc
suilicit,
ut
tatis, dexteritatis, ingenii, etc. de quibus in
biti delectatio sumatur non de ipsa re cogi­
amatam, ut experientia notum est : quisque
inde
malitiam
desumat,
quicquid
sit
de
præsenti est sermo. Primi ergo modi om­
tata, sed de sola cogitatione (polest enim
enim apud se experitur, libentius cogita­
ratione
motiva,
til
vidimus
num.
19.
Quare
nino sequuntur conditionem rei modificata?,
viscognoscitiva reflecti supra suos actus, et
tione detineri in rebus illis, ad quas aificiut
delectatio
prædicta
a
mortali
excusetur,
et quodammodo ingrediuntur ejus substan­
dum cogitat de aliis objectis, proponere
tur, quam in aliis, quæ affectui non con­
debet
sistere
in
ipso
modo,
et
ad
cætera
tiam, ut ejusdem augmentum. El ideo ubi
appetitui ipsammet cogitationem ut objec­
sonant. Et hac ratione perfectissima Dei
objecta
secundum
se
mala
etiam
propter
delectatio de aliquo objecto, vel opere fuerit
tum per se delectans) non esi peccatum
contemplatio, quæ est per donum sapientiæ,
modum
non
transgredi.
Neque
hoc
nimis
peccatum mortale, a fortiori id habebit de­
mortale : sed vel erit actus bonus, si ea
solet tribui chaiitati : non quod ab ea eli­
durum,
aut
severum
videatur,
quod
recta
lectatio de prædictis modis : ut si quis de­
cogitatio et delectatio habeat finem hones­
ciatur, sed quia necessario illam supponit :
ratio
convincit.
Advertendum
est
tamen,
lectaretur de intensione, vel diuturnitate
tum: vel si non habeat, sed sola curiositas
quatenus ipsa charitas Deum affectuose dili­
mulloties
in
prædictis
objectis
delectatio
­
odii Dei, de magnitudine furti, de inten­
moveat, erit peccatum veniale ratione ociogens in causa est, ut intellectus per sapien­
nem non sumi de ipsis rebus injustis, vul­
sione vel acerbitate illati vulneris, etc. cum
sitalis. Et quod dicitur de delectatione co­
tiam cum dulcedine et voluptate illum
neribus,
homicidiis,
furtis,
etc.
sed
de
enim mo li isti non afferant propriam degitationis, inteliigendum est de delectatione i contempletur : indeque sapientia a sapore
eorum cogitatione, narratione, aut visione
ledabililatem, neque aliud præslent quam
cnjuscunque alterius cognitionis sive visus,
dicta est, quasi sapida scientia testo D. Ber-D Bern
sistendo
ibi
:
quod
est
longe
distinctum,
et
augere, seu esse ipsum magis, non sistit in
sive auditus, sive intellectus, etc. atque
nardo serm. 85, in Cant, et D. Thoma 2, 2, D.Thom.
liberum
a
culpa
mortali,
ut
dicemus
num.
cis delectatio, sed transit ad rem, cujus sunt
adeo quantumvis objecta sint illicita, prava,
quæst. 45, art. 5. Hinc ergo oriri solet, ut
sequenti. Adverte secundo, etiam delecta­
modi. Et de istis procedit objectio proposita
aut inhonesta, non erit peccatum mortale
delectatio, quam appetitus percipit de cogi­
a Vasq. : nequaquam vero de aliis poste­
tionem de illo modo ingenioso, aut subtili re­
per se loquendo delectari de quacunque I tatione objecti illiciti, intensior, seu volup­
perto in operibus illicitis posse esse culpam
rioribus, qui cum afferant secundum se
eorum cognitione, ut cognitio est præcise,
tuosior reddatur ; quia hoc el non tantum
mortalem : cum ob periculum transeundi
propriam delectabilitalem abstrahibilem ab
et sistendo ibi. Ratio est perspicua : nam
ejus cognitio eidem appetitui consonat.
ad res ipsas : tum etiam ob alias causas
opere, quod modificant, potest delectatio in
cognitio cujusque potentiæ secundum se,
Quocirca si objectum sil prohibitum sub
juxta ea, quæ de cogitatione, aut visione
eis sistere, et ultra ad rem modificatam non
et ut cognitio est præcise, non est mala,
mortali, etiam delectatio erit mortalis, quia
progredi.
talium rerum statim dicemus. Erit autem
etiamsi res cognita pessima sit quia non
non sistit in sola cognitione, sed simul
satis evidens signum, quod affectus et de­
Ad primum, quod additur, respondetur
terminatur ad objectum ut malum, sed ut
transit ad objectum, clauditque, vel suppo­
lectatio non sistat in solo modo, si plus
esse quidem constituendumdiscrimen inter
verum : et ita ponitur in Deo plenissima
nit allectum, et amorem, quo appetitus in
delectet, dum reperitur in rebus, et actio­
affectum efficacem, et delectationem, quæ
cognitio rerum omnium, quantumvis pecipsummet objectum inclinatur, et illi con­
est actus inefficax; non tamen illud, quod
nibus pravis et illicitis, quam in licitis et
caminosæ, et turpissimae sint : ergo nec
formatur.
Vasquezconstituit, quodque dub. præced. a
honestis. Hoc enim indicio, ut bene inquit
delectatio de tali cognitione secundum se,
27. Si autem postules regulam ad dis- salisi^
num. 5 satis inpugnavimus ; sed aliud pe­
Salas in præsenti disp. 6, convincuntor
et ut cognitio est præcise, potest esse mala
cernendum, an delectatio delectet præcise ^terrotitum ex propria fatura nulriusque actus :
mulli delectari de rebus turpibus sub pra?(nisi alias rationc ociosilatis) cum talis sit
secundum se, el ut cognitio, vel etiam ra­
et consistit in hoc, quod affectus efficax, qui
textu artificiosi carminis, vel suavis mtisidelectatio, qualis res, quæ delectat. Et con­
tione rei cogitatæ, quando ex expressa co­
tendit ad exequutionem rei, et eam infert,
cæ .· qui tamen carmina, et cantilenas de
gitantis intentione de hoc non constat ;
firmatur : nam delectatio sumpta de cogni­
non est præcisivus, sed terminatur ad ob­
rebus honestis æque vel magis artificiosa,
plures tradi solent, quas reperies apud
tione rei turpis v. g. sistens in sola cogni­
jectum ut associatum omnibus conditioni­
et elegantia fastidiunt, vel minus avide
Theologos morales : forte tamen nullam
tione
solum
arguit
in
appetitu
affectum,
et
bus, et circunstantiis, cum quibus a parte
audiunt, et legunt, quod sibi minus lepida
omninocerlam et infallibilem. Vide Sylves-^ , .
inclinationem
ad
ipsam
cognitionem,
et
ad
rei est exequendum : et ideo quacunque ex
appareant. Similisque peccati arguuntur,
trum verbo delectatio num. 7. Cajetanum Cajet.’
veritatem
per
eam
adinventam,
nequaquam
parte in tali objecto sit malitia, attingitur
qui metaphoris similium rerum ut pluri­
eodem verbo vers, /{ursus ex parte rei. vatenu'
vero
ad
rem
turpem
:
sed
appetitum
incli
­
per talem affectum, et vitiat illum : affectus
mum gaudent, quasi artificiose loquantur:
Gersonem ubi supra. Valentiam in prænari
ad
habendam
cognitionem,
deprehenvero inefficax, sicut est delectatio, propter
et qui facile multa detorquent ad turpes
senti disp. G, quæst. 4, punct. 3, Salasdisp.
dendamquexæri tatem de quacunque re, non
oppositam rationem est abstractivus, et
sensus, celebrantque, minus considerate
est aliquis affectus turpis, sed studiosus, | cit. sed. 7, et alios. Credimus autem vix
præcisivus, potestque in objecto, ubi plures
dicta sub specie lætificandi, aut ostendendi
posse dari certius signum, quam quod unusvel cariosus : ergo non est unde talis delecrationes concurrunt, separare unam ab
vel proprii ingenii acumen, vel imperitiam
dicentis.

MO

DE \ mis, ET PECCATIS.

quisque conscientiam suam consulat, et
quantum in se est nitente animadvertat,
an ad cogitandum de prædiclu eum solicilet vera necessitas, vel utilitas addiscendi,
docendi, disputandi, etc. alias non cogita­
turum : et an æque libenter incumbat stu­
dio, lectioni, aut auditioni rerum hones­
tarum, sicut turpium, et inhonestarum,
neque in harum meditatione, vel lectione
plus temporis insumat, quam necessitas
ipsa exposeat : eoque magis ac magis co­
gitatio placeat, quo plus vel citius in in­
quisitione veritatis, et in ejus inventione
proficiat. Hæcerunt non leve signum, quod
delectatio sit de sola cognitione. Secus
autem si nulla vel medica existente neces­
sitate addiscendi, ipsa materia plus quam
alia solicite! et pungat cogitationem, aut
aliqua turpis occasio in id pertrahat : nec
tum juxta gradum assequendi notitiam,
quam juxta moram et detentionem, aut
juxta rei turpitudinem cogitatio placeat :
quinimo si appetitus facilius el libentius
incumbal studio talium rerum, quam alia­
rum, quæ vel indifferentes sint, vel hones­
tae, cuncta haec salis nolificabunt delecta­
tionem non sistere in sola cogitatione, sed
placere etiam res ipsas, quæ cogitatione
præsentantur : adhuc tamen id non eviden­
ter convincent.
secwiRatione finis facilius deprehenditur ma­
dani ca­
put vi­ litia delectationis de quavis cogitatione, aut
tians cognitione : nam potest talis cogitatio extirtoem. presse ordinari ad finem mortaliter peccaminosum : et tunc malitia ipsius finis re­
funditur tam in cogitationem, quam in
delectationem inde captam, juxta ' illud
MatUw. Matth. 5: Qui rideril mulierem ad concu­
piscenda m cam, jam mcechatus est, etc. Ubi
ipsa visio, et cognitio pro fornicationis
peccato habetur, eo quod ad illud tanquam
ad finem ordinatur. Nec circa hoc polestesse
aliqua difficultas : nam etiam actio ex specie
sua bona, eo ipso quod ad finem malum
ordinetur, recipit ejus malitiam : ut si quis
det eleemosvnam ad seducendum vel mœchandum, malitia seductionis, vel mœchiæ
vitiat elargitionem eleemosynas : de quo
plura diximus in tract, de bonit. et malit,
disp. 5 et 6.
Caput
28. Tandem quod ratione effectus possit
teftiuui. esse mortaiis delectatio de cogitatione, aut
de quavis alia cognitione rei illicitæ plane
constat. Nam qui ex tali cognitione videt
sequi effectum pravum, quem vitare tene­
tur, el illam non aufert, sed morose delec­
tatur, ibidem saltem virtualiler vult, et

approbat ipsum offectum : atque adeo ae­
qui i non prædicta dehvtatio, et consensui
malitia illius inquinari. Porro ex cogni­
tione rei illicitæ, et ejus delectaliuiieduplex
effectus oriri potest, uterquo mortalis: al­
ter in propria persona: qui erit vel con­
sensus in ipsam rem illicitam, vel coniwitien li periculum, vel saltem periculumconsentiendi in delectationem de tali re:quimmo
hæc delectatio, vel ejus periculum etiam
sine periculo formalis consensus, polestesse
peccatum mortale, si causa fuerit per se et
voluntaria, ut dictum est disp. præccd. a
num. 21 1. Et quoniam hujusmodi effectus
et pericula frequentius imminent ex cogi­
tatione rerum turpium, quam aliarum,
urgent i usque ex visione externa, quam ex
sola cogitatione : idcirco S. Patres, et Theo­
logi potissimum in his rebus praedictasco­
gitationes ad mortale damnant : arcliusque
visiones, et aspectus, quod citius imagina­
tionem commoveant, vehementiusque libi­
dinem excitent : de quo legendus est D.
Chrysostomus homil. G, in Matt, circa li-^
nem,ethomiL 17, et in Genes, homil. 22. &c*
Hilarius cap. 4, in Maith. Ambrosius serm.
16, in Psal. 118. Hieronymus super illud
Th ren. 3. Oculus meus deprxdutiis est aniI
mam meam in cunctis filiabus urbis mex. Et I
ob eandem rationem D. Antoninus 2 p. li­
tui. 5, cap. 1, § 7, et plures alii Theologi
damnant absolute ad mortale ridere turpia,
non ita condemnantes aspectum duelli, aul
belli injusti.
Alter effectus est scandalum, quod potest
sequi in aliis ex visione rei illicitæ : ut si
vir gravis el religiosus coram pusillis as­
sistat repræsen lationibus obscœnarum re­
rum. generabit procul dubio in eis scan|
dalum : et ratione hujus pravi effectus,
quamvis nullius alterius adsit periculum.
'
prædicta visio erit mortalis.
|
29. Denique infertur, doctrinam usquemodo traditam communem esse pro deleo- ;
talionibus circa quamlibet materiam, nec |
restringi debere ad materiam luxuria?.Quod
docet aperte D. Thom. in hoc art. 8 dum in
solut. ad 5, eodem modo loquitur de delec­
tatione cogitati homicidii damnans eam ad
mortale, sicut in corp, loquitur de delecta­
tione cogitatae fornicationis : quod etiam
reperies in 2, dist. 39, quæst. 1, art. 2 ad 1
el quæst. 15 de veritate art. 4, in fine corp,
et ad 4, idque communiter Theologi faten­
tur, quorum perplnres adducit Salas citata
disp. 6, sect. 5, et non paucos Thomas
Sanch. lib. 1 sum. cap. 2, num. 9. Solent
autem

DISP. XI. DVB. Ill,

aulom ul plurimum adduci inslantiæ, et
casus in prædicta materia, quia periculo­
sior, cl magis lubrica est, ob connu tu ralilalem ad animalem naturam : el ideo
facilius et frequentius peccatum rnorosæ
delectationis circa eam incurritur.

DUBIUM III.
Speciales casus difficultati obnoxii
examinantur.
Post communem ot generalem doctrinam
soperesse solent aliqui peculiares casus,
quibus dum in particulari non applicatur,
inest adhuc difficultas. In praesenti vero
hujusmodi casus ad sequentes reducuntur.
Primo an de aliquo, quod est formaliler
peccatum, licitum sit delectari propter ef­
fectum bonum : aut saltem id liceat de ipso
effectu ? Secundo an liceat delectari de pec­
cato inscienter commisso, aut quod defectus
libertatis, oblivio, vel alia causa a malitia
formali excusavit ? Tertio an de malo proxi­
mi, ut de ejus morte, damnatione, etc.
etiam ex bono fine? Quarto an sit peccatum
delectari hic et nunc de objecto, quod de
præsenti est illicitum ; licuit tamen tem­
pore præterito, vel licebit futuro, ipsaque
delectatio ad ea tempora refertur? Quinto
an de objecto absolute et pro quovis tem­
pore illicito ; quod tamen re vera esset li­
citum posita aliqua conditione, delectatio
vero terminatur ad illud ut ea conditione
indutum? Sexto utrum delectatio sumat
malitiam a solo objecto directe volito, vel
etiam a circunslantiis ? Septimo et ultimo
utrum sil peccatum tristari de objecto bono,
sicut est delectari de malo ? Ad hos casus
reduci possunt quotquot apud auctores reperiuntur, qui difficultatem aliquam con­
tinent. Et quia ex praejactis principiis faci­
lem habebunt solutionem, noluimus pro
singulis propria dubia, sed hoc unum pro
omnibus brevitatis gratia construere.

§V

Decisio primi casus quoad utranque
partem.
30. Hic primus casus solum procedit de
peccato, quod est tale formaliler, ut de
fornicatione, vel homicidio voluntarie com­
missis. Non quod de eis dubitari liceat, an
secundum se, et ut peccata sunt, possint
terminare delectationem peccaminosam ;

4-17

sed ul possunt esse utilia ad aliquem bonum
effectum: puta homicidium latronis per ho­
minem privatum ad securitatem reipublicæ, el fornicatio ad procreandam optimam
prolem. Hoc ergo modo non omnino super­
flue quaeritur, an liceat de illis delectari ?
Nam Gabriel Vasq. in præsenti disp. 111,
cap. 2, partem tenet affirmativam : et eum ^las·
referens Salas disp. 6, sect. 5, Existimant
enim idem esse delectari de bonis effectibus
fornicationis, furti, vel homicidii (quod
omnes licere concedunt) ac de ipsis operi­
bus illicitis, ut utilia ad tales effectus. Con-Asserim
tra quos tamen dicendum est omnino illi­
citum esse delectari de quovis peccato etiam
sub ratione utilis ad effectum bonum : lici­
tum vero esse delectari de tali effectu se­
cundum se, et in esse rei sumpto : itaque
nequaquam licet delectari de homicidio
injuste facto latronis, vel tyranni : at lici­
tum est delectari de pace, et securitate reipublicæorta ex tali homicidio. Secunda pars profatur
assertionis adeo est nola, ul nullus de
dubitaverit. Nam cum prædictus effectus in
se bonus sit, nec postulet a causa illa peccaminosa procedere, sed manens idem in
esse rei, posset oriri ab alia licita et honesta:
ut in exemplo posito libertas et securitas
rei publicae non esset alia, nec minor sequuta ex justa suspensione latronis, vel
tyranni, quam ex homicidio injusto : non
est quo pacto delectatio ad illum secundum
se et in esse rei sumptum terminata ex hoc
capite vitietur. Diximus secundum se et in
esse rei sumptum : quia si prædictus effectus
acciperetur formalissime in ratione effec­
tus, seu in quantum illatus reduplicative ex
causa injusta, idem esset delectari de tali
effectu, ac delectari de ipsa causa : adeoque
utrumque esset peccaminosum. Et hinc so­
lutum est fundamentum, quo Vasquez, et
Salas ducti sunt ad confundendam delecta­
tionem de peccato ut causa, et de ejus effec­
tu, non distinguentes inter ipsum formaliter ut effectum, et absolute ut rem.
31. Prima autem pars etiam est satis r*^'ur
communis, et perspicua : nam qui delecta­
tur de peccato etiam propter effectum inde
sequutum, re vera utrimque vult, utrunque
approbat, et in utrunque allectum suum
inclinat : et quamvis ratio motiva sit sola
bonitas effectus ; ratio tamen terminativa
etiam est ipsum peccatum : sed hoc sufficit
ut talis allectus a peccato illo vitietur, ut
vidimus num. 19, ergo, etc.
Confirmatur ex doctrina D. Thomæ su- Çonflrpra quæst. 19, art. 7 ad 3, ubi ait : Sire
c'
u. invin.

•118

DISP. XI. DI B. II.

DE VITIIS. ET PECCATIS.

voluntas sit ejus, quod est secundum se ma­
lum, et sub ration·' boni : sive sit boni sub
ratione mali, semper voluntas erit mala : sed
ad hoc quod sit voluntas bona, requiritur
quod sil boni sub ratione boni: id est quod
velit bimum, et propter bonum. At in nostro
casu voluntas non est boni, sed mali, quam­
vis propter bonum : volitio enim, quæ in
delectatione illa clauditur, vel supponitur,
non modo attingit et amplectitur bonum
effectum, sed etiam causam, unde talis ef­
fectus emanat, licet hoc totum sit propter
ipsum effectum : non ergo talis volitio et
delectatio potest esse bona, aut non esse
mala. Sed circa efficaciam hujus confirma­
tionis videnda sunt, quæ diximus in tract,
de bonit. et malit, disp. 6, num. 12.
Confirmatur secundo. Nequit Deus velle
Cftnflrmatio peccatum, aut complacere in illo, etiam ut
alia.
conducere potest ad pcenitentiam, vel ad
alium effectum bonum : permittit enim
Deus peccata propter hujusmodi effectus,
vultque talem permissionem ; nequaquam
tamen dicendus est velle ipsa peccata ob
quemcunque finem : igitur nec nos licite id
poterimus propter quemcunque effectum.
Patet consequentia : nam divina voluntas
ad omnia illa se potest extendere, quæ sibi
non repugnant : non autem ei repugnat
quicquid nos licite velle possumus : non
ergo licite velle possumus id, quod Deus non
potest velle.
objectio. 32. D‘ces' potius hinc sumi argumentum
contra nos : qui licet Deus velle non possit
absolute peccatum, nec de illo complacere
etiam propter quemcunque finem ; vult ta­
men, et complacet in entitate, et perfec­
tione physica, quæ est in actu peccaminoso,
quamque Deus ipse causât : igitur et nos
poterimus licite delectari de prædicta enti­
tate et perfectione, adeoque de ipso peccato
ut causa et illativo alicujus boni effectus ;
quando quidem talis effectus non oritur
ab illo ratione malitiæ, sed ratione phy­
sicae entitatis.
EnodaRespondetur negando consequentiam.
tur- zïdeo enim connexa est malitia saltem ob­
jectiva, et fundamentalis cum hac specifica
et numerica entitate in peccata reperta, ut
voluntas defectibilis nullatenus possit, mul­
toque minus appetitus sensitivus inter eas
distinguere, et attingere unam non attin­
gendo aliam. Quia cum prædicta malitia
fundamentalis non sit aliqua ratio super­
addita tali entitati etiam virtualiter distincta,
sed ab ea intime transcendatur, nulla alia
via appetitus, et voluntas defectibilis, sub

cujus objecto utraque comprehenditur, ma­
litiam fugere valent, nisi non attingendo,
nec volendo entitatem : unde eo ipso quod
ad istam suo umore, aul delectatione termi­
nentur, et eam complectantur, amplectun­
tur ibi saltem virtualiter,et implieiteipsam
malitiam. Cæterum divina voluntas attin­
gendo entitatem, non ideo malitiam aliquo
modo attingit : quia cum ista sit omnino
extra ejus objectum, quod est determinate
bonum, ratione hujus determinationis ipsa
voluntas divina veluti cogitur praescindere
unam ab alia, taliterque attingere quicquid
perfectionis est in illa entitate, ut omnem
malitiam quantumvis ibi inclusam omnino
praetermittat. Ad quam præcisionem valde
etiam conducit infinita i mm a teri alitas, el
subtilitas ejusdem divinæ voluntatis, ex qua
habet, ut inter rationes alias conjunctissi­
mas possit distinguere.
Adde, intellectum nostrum saltem pro
hoc statu, et a fortiori sensum, et imaginativam nequaquam comprehendere posse
illam numero portionem entis, vel perfec­
tionis, quæ in actu peccati, puta in homi­
cidio, identificata est cum malitia objectiva,
ut eam voluntati, et appetitui proponat, ni­
si vestitam, et (ut sic dicamus) nolificatam
per ipsam differentiam homicidii constitu­
tivam sicut neque aliter quam ratione
istius differentiæ potest eam ab aliis enlitatibus discriminare. Quare neque appetitus
et voluntas aliter poterunt ferri in illam
prout distinctam a cæteris, quam amplec­
tendo prædictam differentiam, quæ eslipsa
objectiva malitia. Adde secundo, quod licet
voluntas nostra, ut sit recta, debeat confor­
mari cum divina in ratione volendi, quæ
est ipsa divina bonitas ; sæpe tamen nec
debet nec potest conformari in volito. Eo
quod si voluntas defectibilis vellet omne
illud, quod divina, multoties non posset
ibi sistere, sed ratione suæ defectibilitalis
transiret ad aliud, quod divinæ repugnat.
Hac ratione nemini licet velle permissio­
nem proprii peccati, quam tamen Deus vult,
quia volendo illam voluntas creata transi­
ret ad ipsum peccatura, cum tamen divinæ
nequaquam immineat hoc periculum. Stat
ergo quod licet Deus possit velle entitatem
peccati, et complacere in illa, ut precise
entitas est ■ noster tamen appetitus, el vo­
luntas in eam ferri nequeant, nisi amplectendosimul malitiam sibi conjunctissimam.

§ II.

Dirimitur secundus casus.

I
i
I

33. Secundus casus comprehendit omnem
illum, in quo opus, vel omissio, quæ voluntarie el sine excusatione exercita, essent
formaliler peccata, exercentur hic et nunc
ί sine malitia saltem formali, propter ali­
quam causam hanc malitiam impedientem,
vel auferentem. Sive talis causa sit somnus,
i
ebrietas, vel amentia, quæ libertatem a
:. supposito auferunt : sive invincibilis error,
I ignorantia, aut oblivio, quæ opus involun­
tarium reddunt : sive impotentia physica
vel moralis, aul aliqua alia rationabilis, et
• legitima excusatio, quæ opera, vel omissiones etiam voluntarie facta liberant a trans­
gressione formali legis, proindeque a mali: liaexcusant.Quæritur ergo numde prædiclis
operibus, vel omissionibus alias illicitis,
i quoties ob aliquam ex prædiclis causis sine
[ culpa exercentur, licitum sit postea delec­
tari, dum eorum recordatio cum libertate
occurrit ? Neque est dubium, adesse debere
aliquem honestum finem, ul prædicta de­
lectatio omni culpa vacet : quippe ipsa sola
carentia finis honesti sufficeret conferre illi
malitiam saltem venialem ociositatis, etsi
j c-1 aliunde peccaminosa non esset. Igitur Doci
lores non pauci ita distinguunt, ut in his,
quæ solo jure positivo prohibentur, sicut
omissio sacri, fractio jejunii, esus carnium,
et similia, licita sit prædicta delectatio;
dummodo non sumatur de illis formaliter,
[ quia prohibita sunt, seu ex motivo conlrariandi præcepto : in aliis vero, quæ prohi­
bentur jure naturali, ut homicidium,
! furtum, fornicatio, pollutio, etc, quovis
; modo accipiantur, nequaquam sit licita.
'■* Hæc tamen regula non videtur nobis firb ma, sed defectura in multis quæ recte conp sideranti cito apparebunt, et ex dicendis in
j hoc eodem § satis constabit. Et ideo aliter
distinguendum duximus animadvertendo
ea, de quibus loquimur, aliquando per supradiclas causas liberari solum a malitia
formali, eo quod solum deficit in eis çogni! tio et libertas, sine qua talis malitia esse
I non potest : at remanent cum malitia ob­
jectiva, quia remanent in ea ratione et
statu, ut objective considerata conservent
adhuc dissonantiam ad rationem, vel talem
conceptum, ut immediate connotent legis
prohibitionem, et ab illa comprehendantur,
licet non in ratione actus, bene tamen in
ratione objecti. Aliquando vero per tales
Salmant. Curs. Iheolog., tom. VII.

4-19

causas non modo liberantur a malitia for­
mali, sed taliter a pristino conceptu, et statu
removentur, ut neque objectivam malitiam
conservent : quia nihil in eis remanet ob­
jective repugnans rationi, vel quod legis
prohibitio cliam ul objectum immediate
comprehendat. V. g. si quis ebrius, aut dor­
miens fornicetur, licet illa actio defectu
libertatis excusetur a malitia formali ; non
tamen liberatur a malitia objectiva forni­
cationis propria : qui semper talis actio ob­
jective accepta importat conceptum repu­
gnantem rationi,salvanlurque in ea propria
prædicata, et conceptus fornicationis, sci­
licet accessus ad non suam. Si vero quis in
extrema necessitate furetur, non solum talis
actio liberatur a malitia formali furti, sed
etiam ab objectiva : quia prout in ea neces­
sitate exercita nihil habet repugnans rationi,
etiam per modum objecti, neque salvantur
in ea prædicata, et conceptus furti, nempe
quod sit acceptio rei alienæ invito Domino
rationabiliter : cum in extremis omnia sint
communia. Nota etiam delectationem, de
qua quaerimus, ferri posse vel ad opus, aut
omissionem, quæ ex causa a malitia excu­
santur, vel ad ipsam causam, quæ tale
opus aut omissionem causando a malitia
excusat.
34. Hoc supposito sit nostra conclusio, elConctudistinctio. De illis operibus vel omissioni- Sl0’
bus, quæ dum a malitia formali per aliquam
exprædictis causisexcusantur (deipsis causis
postea dicemus) conservant adhuc malitiam
objectivam, et secundum eum conceptum
memoriæ offeruntur, non est licitum delec­
tari etiam ob quemcunque finem ; sed erit
peccatum mortale, quoties prædicta opera,
vel omissiones alias sub mortali prohiben­
tur. sive jure tantum positivo, sive etiam
naturali. Do illis vero, quæ per prædictas
causas ita variantur, et statum mutant, ut
non solum liberentur a malitia formali,sed
etiam exuant malitiam objectivam, sicque
cogitationi praesentantur, licite possumus
delectari propter aliquem finem honestum:
nec refert an alias jure naturali, vel posi­
tivo, sub mortali, aut sub veniali prohi­
beantur. Ratio videtur perspicua : nam in
iis, quæ primo modo se habent, delectatio
terminatur ad aliquid malum objective:
tale quippe est objectum, quod ipsi propo­
nitur: el (ut supponimus) cum sufficienti
cognitione el libertate : ergo nulla ratione
potest impediri, quominus inde malitiam
desumat. Patet consequentia. Tum quia sup­
posita malitia objecti, ex nullo alio capite
29

4'0

DE VITIIS, ET PECCATIS.

potest impediri malilia actus, nisi ox defectu
cognitionis,vel libertatis. Tum etiam quia
eo ipso quod delectatio ad aliquid objective
maluni terminetur,voluntas consentiens in
illam libere approbat objectum sic malum,
et quod appetitus sensitivus cum illo con­
formetur ; ergo nequit non prædictus con­
sensus a tali objecto, et delectatione vitiari.
I nde in his verum habet illa regula, quam
Palad.mus, Solus, Azor, et alii generaliter I
tradunt : quoties causa excusans factum
exterius, nemp.· defectus consensus, non can- |
currit in delectatiane, licet factum a culpa I
liberum sit, non erit libera delectatio, Cælerum in aliis, quæ posteriori modo se habent,
non proponitur delectationi aliquid malum |
objective ; sed quid ab omni malitia libe- I
rum : ergo non est quo pacto talis delectatio,
quantumvis libere illud objectum respiciat.
ex inde malitiam contrahat. Quare in istis
prædicla regula locum non habet : quia
factum exterius non liberatur a culpa solum
defectu consensus, qui in delectatione non
deficit, sed etiam quia tollitur objectum, et
in aliud mutatur : atque adeo quantuncunque consensus delectationi accedat, nequi­
bit ex objecto illo vitiari.
Consulto autem in prima parte conclu­
sionis diximus, et secundum eum conceptum
memori* offeruntur, etc. sicut etiam in se­
cunda addidimus sicque cogitationi prxsentantur, etc. Quia si opus a malitia formali
excusatum, postea cum delectatio de illo est
sumenda, non repræsentetureodem instatu, «
et cum eisdem circunstantiis, sicut factum i
est; sed vel in majori abslractione, vel aliis
circunstantiis vestitum, tunc ad discernen­
dum an liceat. vel non liceat de eo delectari,
non debemus attendere quem conceptum
conservaverit, cum exequutioni mandatum
fuit, puta an cura malitia objectiva, vel
sine illa, sed quem servet, dum postmodum
in apprehensione occurrit, delectationique
objicitur.
illatio.
35. Ex prædicta autem ratione et asserGe
tione habemus primo, peccatum esse morc.i9? tale delectari de qualibet fornicatione, seu
c^· copula cum non sua habita in somno, amen­
tia, aut ebrietate: sicut fuit incæstus Loth
cum filiabus : vel quam ignorantia, aut
error a malitia formali excusaverit, sicut
fuit accessus Jacob ad Liam vel quam excu­
saverit violentia, et oppressio : ut si mulier
invita et renuens a viro non suo cognosca­
tur : et similiter de quovis furto, quod
eædem causæ, et non alia rationabilior a
preedicta malitia liberaverit : quia re vera

talus actiones etiam sic exercita» semper
conservant malitiam objectivani, et prædicata fornicationis, vol furti, quæ objective
rationi repugnant. At non erit mortale
delectari de furto commisso in extrema ne­
cessitate, vel ex mandato Dei, quia jam ea
actio non est proprie furtum, neque relinet
malitiam ejus objectivani : sicut etiam ac­
cessus ad quancunque mulierem, si ex spe·
ciali mandato Dei fieret, non esset proprie
fornicatio, neque proinde actio objective
mala: Deus enim accessum illum præcipiens, constituebat eo ipso mulierem illam
uxorem propriam accedentis.
Nec refert si objicias, quod accessus ille
Jacob ad Liam fuit actus bonus et meri­
torius. et esset etiam talis quicunque alius
similibus circunstantiis associaretur : ergo
licite posset de illo postea delectari. Res­
pondetur enim posse quidem delectari de
prædicto accessu, qua ratione fuit bonus et
meritorius : hoc tamen non habuit, in quan­
tum reipsa fuit accessus ad Liam, quo pacto
dicimus esse malum objective : sed inquantum in existimatione Jacob fuit accessus ad
Rachelem, quæ erat uxor legitima. Putavit
enim Jacob mulierem illam non esseLiam,
sed Rachelem, et ex hoc objecto invinci­
biliter existimato, non vero ex illo, quod
physice et re ipsa attingebat, accepit boni­
tatem illa actio : unde licuit postea gaudere
de illa, habita comparatione ab objectum,
quod in existimatione fuit ; non autem licuit
habita comparatione ad illud, quod habuit
in re.
36. Infertur etiam, peccatum esse mor-11'z
tale delectari de quovis homicidio facto a
se, vel ab alio, quod sola ignorantia, error,
vel inadvertentia a culpa excusaverit : ut
si quis putans invincibiliter percutere cervum, hominem occidat. Nam etiam talis
actio conservat malitiam objectivam, et con­
ceptum homicidii, cum sit occisio hominis
a non habente legitimam potestatem.Secus
vero esset de occisione facta in propriam
defensionem cum debito moderamine, etc.
vel a judice ex praescripto juris suspendente
malefactorem, vel a milite in bello justo
hostem cædente : quia in his casibus illa
occisio non conservat verum conceptum
homicidii, neque retinet malitiam ejus ob­
jectivam, sed potius est actio licita, et justa,
quam proinde licitum est quandocunque
approbare, et de ea gaudere.
De homicidio vero commisso ab ebrio, M·
dormiente, vel amente communiter dam- “*Λ
natur ad mortale delectatio : quod tale ho­
micidium

i
!
!

,

,
■

•151
iniciiliûm vero sil malum objective, cum
formaliter quia sic facta. De peccatis, quæ
conlinôâl damnum proximo illatum a non
consistunt in verbis, ut de mendacio, perju­
habente legitimam potestatem. Aliunde
rio, blasphemia, detractione, el similibus
vero adest non levis ratio in oppositum :
sine libertate el rationis usu commissis, an,
quia talis occisio eo ipso quod non fiat per
et quale peccatum sit delectari, vel an talis
actionem rationalem et liberam, sed per
delectatio a malitia excusari valeat, facile
necessariam(d naturalem, non videtur dif­
erit colligere ex dictis supra disp. 5 a num.
ferre ab illa, quæ fieret a bruto, vel a ful­
107, ubi explicuimus qualiter in eis sit, vel
mino. in quibus nulla est malitia objectiva,
non sit malitia objectiva.
Difflquia hujusmodi causæ solum concurrunt ut
37. Sed quid dicendum de pollutione in tlllLH
instrumenta auctoris naturæ ab ipso specia­
somnis eveniente ? De qua nonnulli apud aib.
liter mota, adeoquosolus ipse naturæ auctor
Sanchez citato cap. 2, num. 18, negant li­
(licendus est causa principalis talis occisio­
citam esse delectationem, etiam ob bonum
nis. Nec referi quod ibi adsit nocumentum
finem: ipse vero cum multis aliis licitam
proximi, quia tale nocumentum non est
esse affirmat, exis ten le bono fine, ut prop­
ipsa actio interfectiva, neque aliquid se­
ter sanitatem, vel propter sedandam carnis
cundum se peccaminosum, sed effectus
tentationem. Rationem vero, el discrimen
sequulus ex prædicta actibne, de quo lici­
inter prædictam pollutionem, et inter for­
tum esse delectari dicemus § sequenti. In
nicationem, atque homicidium tradit ibi­
ipsa vero actione interfectiva, de qua-modo
dem. Quia talis pollutio vi naturali proveloquimur, dum est actio pure naturalis, et
niensnullatenus est actus hominis, nec ejus
non subjecta agenti libero, difficile videtur
voluntati subjectus ; sed actus quidam, et
malitiam objectivam detegere. Unde non
evacuatio naturalis, sicut sudor, in quo
improbabiliter dici posset, quod sicut exisproinde nihil splendet repugnans rationi :
lenle honesto et sufficiente fine, possemus
at fornicatio, el homicidium non sunt actus
licite delectari de morte Petri immissa a
naturales, sed suapte natura postulant fieri
Deo per fulgur, ignem, vel aquam, etc.
libere, et subjici hominis voluntati ; cui
possemus etiam de immissa per ebrium,
tamen omnino interdicuntur : et hoc suffi­
amentem, vel dormientem (pisi forte præ­
cit ul tales actus, quovis modo fiant, im­
dicta occisio fuisset illis voluntaria in causa,
portent conceptum objective repugnantem
quia tunc non solum objective, sed el for­
rationi, proindeque malitiam objectivam.
maliter esset peccatum juxta ea, quæ dixi­
Unde delectatio de istis quovis modo factis
mus disp. 5, dub. G.
semper est delectatiode re mala ; secus vero
Sed ul teneamus cum communi senten­
de prædicta pollutione. Quam doctrinam
tia, prædictam delectationem peccaminosam
merito citatus auctor extendit ad pollutio­
esse,dici potest reperiri malitiam objectivam
nem evenientem in vigilia, si ita naturali­
in illa occisione, non præcise per respectum
ter accidat, atque ex eisdem causis, sicut in
ad damnum illatum, velad auctorem naturæ
somnis. Imo ex quacunque causa qccidat de
immittentem, sed ad hominem, medioquo
genere illarum, quas homo vitare non de­
infertur. Quia licet talis occisio, prout hic
bet, quasque disp. præced. num. 251 inter
et nunc fit, defectu usus rationis non sit
causas per accidens numeravimus, idem di­
proprie actio humana, secundum se tamen
cendum erit : nam eadem est ratio iu istis
erat capax, ut ratione regularetur ratione
omnibus, ul pollutio non sit mala objective,
suppositi, in quo est, et ratione libertatis
sed naturalis evacuatio. Quod si adhuc in
in potentia, quam libertatem non amittit :
somnis, aut in ebrietate vel umentia pollutio
hocautem sufficit ut dicalur occisio facta ab
eveniret ex aliqua causa luxuriosa, illarum
eo, cui est prohibita, el a non habente le­
scilicet, quas disp. cit. num. 271, sub cau­
gitimam potestatem, atque adeo ut sit mala
sis per se gravibus comprehendimus, ut ex
objective. El sane qui adVertenter delecta­
tactu proprio, vel alieno, non arbitramur
retur de prædi 4a occisione, non solum quia
licitum deea pollutione delectari, quod jam
utcunque fuit lacta, sed quia fuit facta ab
non esset evacuatio præcise naturalis, sed
ipso, quamvis dormiente, aut experte ra­
lasciva, el venerea, atque adeo mala objec­
tionis, satis demonstrat habere affectum in­
tive ex ordine ad talem causam. Idem,
clinatum ad eandem occasionem ut factibipropter eamdemque ralionem dicendum
putamus, quando prædicta causa esset ali­
lem ab ipso sui compote : secluso enim tali
quod turpe somnium, aut aliqua alia cogi­
affectu, non ita apparet ratio, quæ inducere
possit ad delectandum de prædicta occisione
tatio turpis etiam non libera. Quamvis non

452

DE VITIIS, ET PECCATIS.

censeamus improbabile quod in utroque
ergo in eandem quovis modo acceptam con­
isto exemplo possit aliter discurri, extra­
sentire : quippe in qualibet delectatione,
hendo illa a ratione causæ venereæ, quo­
aut desiderio libero importatur voluntatis
ties voluntati non subduntur.
consensus. At hæc doctrina non videtur ad­
Parum vero interest, ubi pollutio vi na­
mittenda : quia dum auctores tractantes
turali, atque ex sola causa per accidens sehanc materiam, excusant a mortali causas
quuta est,an secum traxerit commotionem,
per accidens pollutionis, et ipsam pollutio­
et delectationem sensibilem, ut liceat pos­
nem in eis prævisam, communiter addunt
tea, vel non liceat de ea complacere : quippe
nisi adsit periculum consentiendi in talein
pollutionem: hujusmodi vero periculum ra­
ea delectatio, et commotio naturaliter pol­
rissime et non nisi ex causa urgenlissima
lutionem ipsam eoncomitatur, nec dat ei
a mortali liberant, ut vidimus disp. præ­
malitiam objectivam, quam secundum se
ced. num. 192 et 248. Sentiunt igitur esso
non includit. At non parum referet,si dum
mortale consentire in prædictam pollutio­
de praeterita pollutione cogitatur, eaque
nem : unde ergo a tanta culpa excusari
placet, adsit in appetitu sensitivo delectatio
potest delectatio libera, et eum consensa
venerea, nempe cum corporis,et spirituum
de prædicta pollutione sive præsenti, sive
generationi deservientium commotione :
præterita: aut desiderium liberum de fu­
quia hæc delectatio secundum se esi mala
tura?
objective, et ideo si sit notabilis, et cum
Secundo objicies:quia si licet complacere Obiwti»
consensu, proculdobio erit peccatum mor­
tale: ut recte vidit Sanchez loco cit. num.
de prædicta pollutione, vel eam desiderare **“·
21. Quare dum admittimus, licitum esse
propter finem honestum, ut propter sanita­
tem, etc. desirare illam absque tali fineob
delectari de pollutione eveniente ex supradictis causis, non intelligimus talem licen­
delectationem tantum cum ipsa pollutione
tiam de hoc genere delectationis, sed de
evenientem, non erit culpa mortalis, sed
alia immaterialiori, et quæ venerea non sit
venialis dumtaxat : sed hoc etiam negare
videntur communiter auctores, dum præ­
juxta ea, quæ disp. præced. num. 260 teti­
gimus.
dictum desiderium aliter admissum, quam
Porro autem in omnibus casibus ubi li­
propter honestum finem (sicut etiam simi­
lem complacentiam) dure reprehendunt:
citum est delectari de pollutione præterita,
licebit etiam desiderare futuram desiderio
neque aliquem videmus cognoscentem ibi
solam culpam venialem: ergo, etc. Major
quodam penitus inefficaci, et simplici nihil
probatur : nam talis pollutio, ut supponi­
influente in rei exequutionem: qualis etiam
mus, non est per se mala objective, alias ob
esse debet delectatio, quam licere admisi­
nullum finem posset licite appeti : sed tota
mus. Si namque aliquis hujusmodi affec­
malitia ibi reperta consistit in carentia fi­
tuum haberet aliquem influxum in novam,
nis debiti, seu in hoc, quod cum omnis
præsentem, vel futuram pollutionem, vel
actus a ratione deliberata procedens postu­
in aliquam veneream delectationem, aut
let terminari ad finem consonum rationi,
hujusmodi influxus cordate timeretur, eo
qui est bonum honestum, desiderium præ­
ipso talis affectus minime liceret. Neque
dictæ pollutionis in ipsa delectatione si sit
hanc licentiam desiderandi inefficaciter
sine ordine ad finem honestum : hoc autem
eventum futurum, de quoque ut præterito
quod est carere tali fine, et sistere in delec­
licet gaudere,ad solam pollutionem restrin­
tatione, si non sit alia inordinatio, non
gimus, sed generalis est pro omnibus ob­
excedit limites venialis : ut patet in actibus
jectis, et operibus, ut ea ratione liceat
ociosis, qui idcirco culpam venialem non
desiderare futura inefficaciter, sicut licet
superant, quia tota eorum malitia sita est
gaudere de præteritis. In quo omnes aucto­
penes carentium prædicti finis. Eo præser­
res conveniunt : est enim par ratio de
tim quia ut docet D. Thom. supra quæst.
utroque affectu, ut intuenti constabit.
34, delectatio ex se ipsa neque est bona,
objectio.
38. Sed objicies: quia si licet libere de­
neque est mala moraliter, sed in utroque
lectari de pollutione præterita eveniente
conformatur operationi, ad quam conse­
modo explicato, et desiderare futuram ;
quitur: et ideo si sequatur operationem bo­
licebit etiam delectari de illa, cum præsens
nam, erit bona : si vero malam, erit mala:
est, evenitque eodem modo : nihil enim
majoris, vel minoris malitiæ objectivæ in
cum igitur pollutio, de qua loquimur, non
prædicta pollutione claudilur per hoc quod
sit mala objective, neque etiam delectatio
sit præsens, futura, aut præterita: licebit
ejus sequela et comes malitiam objectivam
habebit.

DISP. XI. DUB. III.

habebit. Non ergo desiderium, aut compla­
centia sistens in hac delectatione aliunde
habere poterit malitiam, quam ex carentia
ulterioris finis honesti, atque adeo nec ma­
jorem, quam venialem.
stw 39. l traque hæcobjectio etsi levis videa­
ntur, aliquando judicium nostrum suspen­
dit : ne vel nimio timore negaremus quod
legitime concludunt, vel in hac materia
habenas laxare videremur. Post rem vero
cum gravibus et doctis viris consultam, ad
primam admittendum duximus antecedens
primi enthymematis, et etiam ejus conse­
quens intellectum, ut debet, de consertu
omnino inefficaci, qui in rei exequutionem
nihil influat : hujusmodi enim consensus et
non major clauditur necessario in deside­
rio, vel delectatione liberis, quæ de prae­
dicta pollutione sive præterita, vel futura,
sivepræsenti licere admittimus. Sic autem
intellectura prædictum enthymema negare
nescimus. Quare ad minorem subsumptam
respondetur, autores de hac re loquentes
propterea damnare ad mortale applicatio­
nem cujuslibet causæ pollutionis, præviso
periculo consentiendi in ipsam pollutio­
nem, quia quando hæc vel est præsens, vel
in proximo timetur, raro talis consensus est
adeo inefficax, ut nullum in eam præstet
influxum : materia enim admodum dispo­
sita, facillime quilibet affectus cum con­
sensu circa illam influit, per se, el coadju­
vat, ut pollutio vel citius, vel copiosius
effundatur. Ratione ergo istius influxus,
vel ejus periculi, quod raro aberit, et sem­
per timeri debet, quasi a communiter con­
tingentibus damnant Theologi prædictum
consensum.
Accedit, quod si dum quis applicat cau­
sam per accidens pollutionis, simul consen­
sum in eam eliciat, merito timendum erit,
ne talis consensus utcunque saltem in prædicla applicatione concurrat, eamve ex ali—
ηιια parte dirigat : quo fieret, ut talis causa
a statu causæ per accidens, quem ex se
habebat, transiret in causam per se ratione
talis directionis, vel concursus. Quantum­
cunque enim aliqua causa sit per accidens,
si tamen per aliquam expressam intentio­
nem, volitionem, aut consensum pollutio­
nis applicaretur, transiret in causam ejus
per se : quia ratione talis intentionis, volitionis, vel consensus, et ut cadens sub illis
per se ad illam tenderet, eamque spectaret.
Applicatio autem causæ perse, dum libere
fit. non excusatur a mortali. Quod totum
animadvertentes Theologi, et quam sil lap-

453

sus facilis in his materiis, merito omnem
consensum circa præsentem, vel praevisam
pollutionem avertere curarunt, el sub mor­
tali prohibuerunt, a frequenter vel commu n i ter con I i ngentibus, ul d i x i m os. Nequa­
quam tamen per hoc sub eadem culpa
damnare intendunt consensum penitus in­
efficacem a prædictis omnibus liberum, et
qui in sola (ut ita dicamus) speculativa ap­
probatione sive praesentis, sive futur» pol­
lutionis sistat.
-10. Ex quo ad secundam objectionem solving
dici potest complacentiam, aut desideriumsecunda.
1
de pollutione naturaliter eveniente, non
apposito honesto fine, sed propter solam
delectationem in ea repertam, idcirco non
excusari a mortali juxta communem Theo­
logorum loquutionem, quia raro vel nun­
quam liberabitur ab omni influxu vel in
novam aut praesentem pollutionem, vel sal­
tem in aliquam veneream et libidinosam
carnis commotionem quæ se habet ut in­
choata pollutio. Dum enim prædicta com­
placentia aut desiderium per aliquem ra­
tionalem et honestum finem non elevatur,
et veluti purificatur a materialilate illius
delectationis, sed in ea figitur, et ad eam
deprimitur, magnam inde vim sumit ad
carnem et libidinem commovendam, me­
ritoque inter causas per se pollutionis, vel
venereæ delectationis computatur, et ut ta­
lis ad mortale damnatur, licet non prop­
ter malitiam objecti, bene tamen propter
malum effectum. Quare si a complacentia
illa et desiderio do pollutione naturali ha­
bitis sine honesto fine, omnis influxus in
effectum, quem diximus, et omne ejus pe­
riculum tolleretur, probabile nobis est non
excedereculpam venialem. Verum cum hoc
sit admodum difficile, jure Theologi acri­
ter reprehendunt prædictum desiderium, et
complacentiam, neque hujusmodi exceptio­
nis a culpa mortali meminere.
, ·'Secundo respondetur, multoties incurri
culpam mortalem ex eo solum quod affectus
sistat in delectatione alicujus objecti, quam­
vis de objecto ipso propter honestum finem
esset licitum delectari. Ut patet, si judex
aliquem malefactorem justa morte, vel fla­
gellis punire desideret absque alio fine
principaliori, nisi ut in ipsis vulneribus de­
lectetur : sane hic affectus sævitiæ esset
mortalis contrarius virtuti clementiæ :
quamvis delectari de eadem punitione prop­
ter honestum finem justitiæ nihil mali con­
tineat. Similiter qui delectaretur de morte
proximi absque alio honesto fine, mortaliter

t-Λ
UΛ «

r
,1 * •

y 9r
PI/ ’Z

.·)♦

»

V
. J·.

* ,

■

; ?· H
’
fr·· ■ t
; j nlj

?£
:
■U J
: t ; ί
λ·>·

î

* tv ···
V
• D '

II
I

DE VITIIS, ET PECCATIS.
delinqueret ; de qua tamen delectari propter
finem honestum potest esseabsque peccato,
ut dicemus § sequenti, similiterergoquamvis complacere de pollutione naturaliter
eveniente propter finem honestum nullum
sit peccatum, poterit esse mortale compla­
cere de illa, vel eam desiderare præsüe
propter delectationem in ipsa repertam.
Estque ubique ratio non dissimilis. Nam
sicut delectari in vulneribus sine alio fine
ostendit animum sævum et crudelem, et
delectari de morte proximi etiam sine alio
fine demonstrat affectum inimicum, et exo­
sum erga illum, nihilquealiud est delectari
de prædictis sine alio fine, quam hujusmodi
affectum el animum approbare, quod sine
culpa mortali fieri nequit : ita desiderare
pollutionem quantumvis naturalem, vel
complacere deilla præcise ob delectationem
in ea repertam, testatur animum mollem,
et ad venerea propensum, ex qua propensioneortum habet, ut prædicta delectatio
propter se ipsam illi placeat, placeretque
alia venerea et luxuriosa : approbare autem
animum ita mollem, et ad luxum propen- .
sum nequit excusari a mortali. Per quod
patet ad primam probationem contentam in
objectione de actibus ociosis, quia in nostro
casu non est sola carentia honesti finis, et
consistentia in objecto indifferenti, sed est
approbatio pravi et inordinati affectus, ex
quo oritur, quod delectatio reperta in præ­
dicta pollutione placeat propter se ipsam,
el sine alio fine juxta doctrinam hujus se­
cunda? solutionis : vel juxta primam est
complacentia positive inordinata, quamvis
non ratione objecti, bene tamen ratione ef­
fectus.
Quia de 41. Hactenus diximus de delectatione
jure Equorum, quæ prohibentur jure naturali :
positivo? dicamus jam de aliis jure tantum positivo
prohibitis. De quibus sine formali malitia
factis non semper licitum esse delectari
iKeg.i4.ostendit peccatum Jonathæ 1 Reg. 14. qui
quidem non peccavit de meile comedendo
contra praeceptum Regis : nam tale præceptum ignorabat, ut ex textu constat : sed
quia postmodum agnito præcepto factum
suum approbavit, gavisus comedisse : ut
cajet, recte observavit eo loco Cajetanus his ver­
bis : Jonathas fuit quidem innocens sumendo
mei inscius paterna maledictionis: sed pecca­
vit audito mandato regio, probando factum
propriæ comestionis, etc. Pro iis ergo jure
positivo prohibitis attendenda est regula et
distinctio tradita num. 33, videndumque,
an causa excusans a malitia formali relin-

. quai ea in statu malitiæ objectiva?, vol hanc
, etiam auferat. Et in primo casu erit peccai tum delectari de illis, vel ea desiderare,
mortale, vel veniale juxta gradum prohi! bitionis. In secundo vero non ita, nisi forte
propter carentium finis honesti.
Ex quo deduces, peccatum mortale esse
si quis delectetur, quod omiserit Sacrum in
die festo, vel quod tali die laboraverit, vel
quia jejunium debitum fregit, aut cibum
vetitum gustavit, aliudve opus, adquodsub
gravi obligatione tenebatur, omisit .-quando
causa excusans hæc a malitia formali fuit
ignorantia, error, oblivio, somnus, aut
ebrietas. Nam cum hujusmodi causæ non
tollant obligationem, sed. solum excusent a
culpa propter voluntarii defectum, semper
tales omissiones, vel opera perseverant
content i sub prohibitione, atque adeo mala
objective. At si causa excusans fuisset in­
firmitas, vel aliquod privilegium, vel mi­
gratio in aliud territorium, ubi simile
festum, jejunium, aut abstinentia non
observantur, ea delectatio, existente bono
fine, non esset peccaminosa : quia hujusce­
modi causæ non utcunque excusant, sed
tollendo obligationem, qua sublata, nulla
remanet in praedictis omissionibus, vel
operibus malitia objectiva, cum jam non
remaneat obligatio ad opposita, cui adver­
sentur. Idemque est si excusavisset præ­
dicta opera, seu omissiones causa aliqua
rationabilior : ut si quis omitteret sacrum
propter juvandum infirmum periclitantem,
cui nullus alter subvenit : vel si necessitate
oppressus ad levandam paupertatem diebus '
festivis laboraret, et sic de aliis similibus.
Adduximus autem tam pro iis, quæ jus
positivum, quam pro illis, quæ naturale
prohibet, communiora exempla, et quæ
citius difficultatem offerunt, ut per hæc alia,
quæ poterunt occurrere, examinentur. In
omnibus autem, de quibus peccatum fuerit
delectari, eo quod conservant objectivam
malitiam, æquale saltem peccatum erit
scienter ea præcipere, vel consulere aliis,
quibus prohibentur, et ideo solum ratione
erroris, vel ignorantiae ab eis fient sine
malitia formali, retentoqueeodem conceptu
malitiæ objectivæ : nam militat eadem
ratio, ut intuenti constabit. Diximus retento
eodem conceptu malitia objectiva, etc. quia
contingere potest, ut opus quod ab uno
factum retinet saltem hanc malitiam, fac­
tum ab alio nullam conservet, eo quod illi
I interdicitur ·, isti vero non : sicut esus carί nium prohibetur sano, et non infirmo.
Tunc

DISP. XI. DUB. ΠΙ.
Tunc autem licet primus non possit delec~
lari de tali opero ut a so facto ; potest
(amen secundo consulere, et gaudere, quod
ab eo flat.
,j(s 12. Superest dicamus de delectatione terminata non ad opus, vel omissionem e.xcu7* sata a malitia, sed ad causam, quæ illa excasat. Cujus sane causæ duplex est effectus :
alter ipsum opus, vel omissio, quæ re vera
non fierent, si talis causa abesset : sicut
excluso errore, .Jacob non accederet ad
Liani, neque Lotii ad filias seclusa ebrietate.
Alter ipsa excusatio a malitia formali, vel
etiam objectiva : nam si opus independenter ab ea causa fieret, non ita excusaretur,
atque adeo tam opus, quam excusatio in
eandem causam reducuntur. Potest ergo
delectatio terminari ad illam vel præcise
secundum se, et abstracte, seu in esse rei
sumptam : ut si quis gaudeat, quia ignora­
vit, quia dormivit, etc. nullo habito res­
pectu etiam implicite ad effectum inde
sequulum, v. g. ad fornicationem, vel ad
sacri omissionem : vel potest terminari ad
eam propter ipsum effectum, seu ul illius
inductivam : ut si gaudeat quia dormivit,
vel quia ignoravit, quando et ubi sciebat,
vel scire debebat sequendum ibi talem
effectum, aut volendo expresse ipsummet
effectum simul cum causa. Igitur ubi de­
lectatio terminatur ad causam primo modo,
judicandum erit de illa independenler a
malitia effectus, attendendo dumtaxat quæ
res sit ipsa causa, bona, vel mala, etc.
talisque erit delectatio.
Ubi autem delectatio est de causa propter
effectum illum secundo loco positum, qui
est excusare a malitia ; semper licet de ea
gaudere. Quia talis delectatio non oritur ex
propensione effectus in aliquid malum, sed
potius ex odio et repugnantia ad malitiam :
gaudet enim qui ita delectatur, non quia
opus pravum ab eo factum sit, etiam cum
sit factum sine malitia ; sed quia ex suppo­
sitione quod faciendum erat, vel quod
facium sit, expers fuerit malitiæ. Hac ra­
tione contingit sæpe, ut vir timoratus, qui
inter dormiendum turpe aliquid cogitabat,
in idque appetitus sensitivus ferebatur, de
quo adhuc tunc propter insitum puritatis
amorem quasi de peccato a se admisso
forte dolebat, cum postea evigilat, gaudet :
non quia id cogitaverit, aut appetierit
etiam dormiens ; sed quia secundum verita­
tem totum hoc sine culpa transierit ratione
somni libertatem auferentis.
Longe vero aliter dicendum est, ubi de­

•155

lectatio sumeretur de causa respective ad
illum alterum effectum,qui est ipsum opus,
vel omissio excusata a malitia. Nam si
causa delectet expresse et formaliter prop­
ter talem effectum, hæc delectatio cum
oriatur ex affectu ad ipsum effectum, debet
cum illo adæquari, et ejus malitiam sequi.
Quod sine controversia verum est, quando
effectus ex vi causæ solum impeditur a
malitia formali, conservata objectiva. Quis
enim a culpa mortali excuset, si quis gau­
deat, quod ignoraverit, ut ignorans occi­
deret ? vel qnod non audierit sonitum
cymbali, ut non audiens omiserit sacrum
in die festo? Quando autem effectus etiam
objectivam malitiam propter causam exuit,
non statim delectatio a malitia excusanda
erit, sed attendendum ex quo affecta ortum
habeat: an scilicet ex inclinatione appetitus
ad talem effectum, ut esset secundum se, et
ante excusationem : et tunc quoque dam­
nanda est : an vero ex inclinatione ad
illum præcise ut talem excusationem se­
quitur? et tunc frequentius culpa vacabit,
præsertim ubi effectus non est denumero
illorum, qui secundum se prohibentur jure
naturali. Si autem eadem causa delectet
non expresse propter effectum, sed ratione
sui, ut vestita tamen circunstantiis, quæ
effectum inducent, videndum est an lex
prohibens similem obliget quoque ad vi­
tandam propter illum talem causam :
tuneque delectatio erit illi da : an vero ad
id non obliget, et tunc quantum est ex isto
capite licebit. Plura hic implicita relinqui­
mus, ne prolixius detineamur : quæ tamen
ex regulis, et doctrina traditis quisque
facile explanabit.

§ ΠΙ.

Tertius casus absolvitur.
In tertio casu quæsivimus, num sit lici­
tum delectari de damno proximi : ut de
morte passive sumpta (active enim accepta
est ipsa actio occisiva, de qua dictum est in
præcedentibus) vel de ejus reprobatione,
aut damnatione propter aliquem bonum
finem ? Quod enim propter se absque alio
fine non liceat, est per se notum : nam talis
delectatio oriretur proculdubio ex odio ad
illam personam, et ex animo erga illam
exosoet inimico ressetque proinde peccatum
odii contrarium charitati : unde si malum,
de quo sumeretur delectatio, esset grave,
sicut mors, aut gravis infirmitas, notabilis

DE VITIIS, ET PECCATIS.

•ilii

Iæsk> famæ, vel honoris, etc., esset pecca­
Solum potest inquiri, quanta debeat osso
bonitas prœdicti finis, ut eamdelectatiopeni^gj
tum mortale : si autem leve et modicum,
ratione parvitatis materiæ esset tantum ve­
honestet ? Non enimquælibel ad id sufficiet;
niale. Deinde etiam est conspicuum licitum
nam si filius absoluto et simpliciter delecte­
esse delectari de effectibus bonis, qui ex
tur de morte patris præcise quia in hæredi­
prædicto damno sequerentur, saltem sump­
tatem successit, non omnino a malitia excu­
tis secundum se. et in esse rei juxta dicta
sabitur : quoniam talis delectatio ostendit
num. 30, ut de libertate reipublicæ provepluris haberi a filio hæreditatemperceptam,
nienteex morte tvranni, de innocentis li­
quam vitam patris. Oportet ergo ul finis
beratione orta ex eo quod falsus testis suæ
juxta prudentis æstimationem plus afferat
falsititis convinceretur. Si namque de hu­
de ratione boni, quam nocumentum de ra­
jusmodi effectibus licitum est delectari,
tione mali, seu quam sit bonum illud,
etiam quando ex aliquo peccato sequuntur,
quod per nocumentum tollitur, aut impedi­
ut dicebamus num. cit., a fortiori id licebit,
tur. Unde licitum erit delectari de morte
quando sequuntur de damno illo, et nocu­
tyranni, imo el cujuslibet particularis permento, quod secundum se peccatum non
sonæ, quando sine illa salus, libertas, aut
est, et potest etiam sine illo inferri. Quare
pax communitatis haberi nequit. Et a for­
solum potest dubitari, an de ipso damno et
tiori licebit delectari de quolibet temporali
nocumento proximi licitum sit delectari ; damno propter salutem animæ propriam,
propter bonum finem, et effectum inde se- I velallenam,quæex tali damno resultet. Imo
qmitum : ita quidem ut delectatio noii tan­
de malo negative æterno, qualis est annihitum finem et effectum, sed etiam ipsum I latio alicujus reprobi, possemus licite de­
nocumentum vere attingat, sitque hoc ratio
lectari. ut ita saltem æternum positivum
illius terminativa, quamvis non motiva.
malum damnationis effugeret : sicut posse­
Licitum
Et quia prædictum nocumentum potest
mus delectari, quod talis homo non fuisset
esi deîcèurl
Γ___ esse duplex: vel temporale, sicut mors
genitus, cum melius esset ei si natus non
de Docuæ.caio corporis, divitiarum, honoris, famæve
fuisset. At non licebit filio, ut dicebamus,MalL3il
co - jactura, etc., vel spirituale, sicut amissio
absolute et simpliciter gaudere de morte
/
gratiæ, reprobatio, damnatio, etc. Quoad
parentum, ut succedat in hæreditatem : ne­
primum dicimus licitum esse delectari de
que uxori de morte viri, ut alteri nubat,
illo ob finem sufficienter bonum, et hones­
vel ulsine ejus consortio commodius tem­
tum : atque ita censent communiter Theo­
poralem vitam transigat : et sic de aliis
logi. Estque salis efficax ad intentum locus
similibus.
Joan, Joan. cap. ΐ 1, ubi Christus Dominus gavisus
44. Diximus absolute et simpliciter : nam Acimd·
c.ii.
D. Greg. fuit de morte Lazari propter discipulorum
duplex est delectatio : alia, quæ oritur ex rer?ia
fidem. Lazarus (inquit) mortuus est, et gau­
eo, quod appetitus affectu perfecto et abso­
deo propter vos. ut credatis, etc. Idem docet
luto, ac quantum est ex se efficaci inclina­
D. Gregorius lib. 22 moral., cap. II, cujus ; tur in rem, quæ delectat, adeo ut si licite
■
verba adducit D. Thom. 2, 2, quæst. 36, ; posset, ad ejus exequulionem tenderet : qui
art. 2, ibi : Evenire plerunque solet, ut non ' sane affectus tunc adest in appetitu, quando
amissa charitate et inimici nos ruina Ixtifi- | talis res attentis omnibus pluris habetur,
cet, et rursum ejus gloria sine invidi? culpa
magisque appretiatur, quam ejus opposi­
contristet : cum et ruente eo, quosdam bene
tum. Alia vero, quæ oritur ex affectu quo­
erigi credimus ; et proficiente illo, plerosque
dam imperfecto, et etiam quantum est ex
injuste opprimi formidamus, etc. Ratio eliam
se inefficaci, et secundum quid : quia licet
est perspicua : nam cum nocumentum tem­
appetitus attenta hac vel illa ralione incli­
porale non sit adhuc materialiter, et objec­
netur ad objectum, de quo delectatio su­
tive peccatum, sed quid a Deo dispositum,
menda est, absolute tamen omnibus inspec­
possitque afferre convenientiam, et utilita- | tis potius illud aversatur : ct ideo quamvis
tem ad majus bonum, quam sit tale nocu­
licite posset, nequaquam ad ejus exequumentum,seu quam sit bonum, quod per nocu­
tionem concurreret. Quoniam licet ex hoc,
mentum impeditur, vel privatur, non est
vel ex illo capite prædictum objectum in
cur delectatio propter prædiclum majus
appetentisæstiraationepræferaluropposito,
bonum inde sumpta aut ex objecto vitietur,
vel alicui rationi in eo repertæ : attamen
aut pravum aliquem affectum ostendat, sed
absolute, et attentis omnibus illi posthabe­
potius demonstrat affectum in majus bo­
tur. Ex hac duplici delectatione illa prior
num.
est talis absolute et simpliciter propter si­
milem

DISP. XI. DUB. III.

mtlem affectum, cui innititur : et do ea
tantam loquuli sumus, cum diximus requiri
ad hoc, ut licita sit, præstanliorem finem,
quam sil illud bonum, quod por nocumen­
tum, de quo capitur, tollitur, vel impedi­
tur. Posterior vero tantum est delectatio
secundum quid, et valde imperfecta, ad
quam honestandam non exigitur tanta bo­
ni! is in prædicto fine. Et ita hoc posteriori
modo non erit illicitum, quod filius de
morte patris delectetur, ut hæreditatem
adeat, subditus de morte prælali, ut dignior
succedat, uxor de morte viri, a quo vexa­
batur, ut meliori nubat.
Veniamus ad nocumenta spiritualia. Cir^■-caquæ maxime cavere oportet, ne vel de2 lectatio terminetur ad aliquid objective
malum : vel ortum habeat ex aliquo affec­
tu pravo erga personam. Facilius namque
utrunque, vel alterum vitium incurret, qui
inhujusmodi nocumentis absque magna circunspectione delectationem sumeret, quam
in solis temporalibus. Prædicla autem no­
cumenta ad hæc reduci poterunt : reproba­
tionem ab ælerno faciam, damnationem in
tempore, gratiæ amissionem, denegationem
auxiliorum Dei, et peccati permissionem.
Porro unumquodque ex istis potest diversi­
mode accipi. Nam reprobatio potest sumi
rei pro illa, qua Deus adhuc ante prævisa
demerita reprobos a regno exclusit, eisque
beneficium æternæ prædestinalionis dene­
gavit : quo pacto solum habet rationem
negationis beneficii indebiti juxta ea, quæ
in tact, de prædestinat. disp. 8, diximus.
\el pro destinatione ad prenam æternam,
quam Deus, post prævisa reproborum pec­
cata, et eorum impoenitentiam finalem,
unicuique taxavit : qua ratione est actus
justitiæ punitivæ. Similiter damnatio potest
sumi vel pro statu ipsius reprobi, in quo, et
ratione cujus per mortem æternis suppliciis
traditur : qui quidem status claudit in se
finalem impoenitentiam elobstinationem in
malo, proindeque necessario est aliquid
malum objective : vel pro ipsa traditione
justitia Dei facta, quæ est bona et honesta.
Polestque hæc comparari vel ad personam
reprobi secundum se, vel ad prædictum
statum, seu ad personam reduplicative ut
statui illi subjectam. Amissio quoque, seu
privatio gratiæ et dicit aversionem a Deo
voluntariam peccatori, secundum quam ra­
tionem constituit peccatum ejus habituale,
ut dicemus in hoc tract, estque proinde
mala objective : et dicit destitutionem maxi­
ma cujusdam perfectionis, quam Deus a

I peccatore propter peccata aufert : sicque est
pœna, et bona objective. Quæ etiam potest
conferri vel cum persona, cui infligitur
secundum se, vel cum peccato, propter
quod infligitur, adeoque cum ipsa persona
ut affecta tali peccato. Denegat io auxilio­
rum, quibus a peccato resurgendum est, et
potest esse pœna ejusdem, vel alterius pec­
cati, et negatio beneficii indebiti : hoc se­
cundo modo reducitur ad reprobationem
ante prævisa demerita, primo vero ad re­
probationem post illa prævisa. At denegatio
auxiliorum, quibus cavendum peccatum,
spectat ad ejus permissionem. Hæc autem
potest etiam considerari,.vel prout ex Dei
misericordia ordinatur ad majus bonum
peccatoris, sicut in prædestinatis : vel ut
esi reprobationis effectus, ut accidit re­
probis.
45. His suppositis, perspicuum estne-Quiddc
, mini licitum esse delectari quovis modo de æjæ™.
alicujus damnatione, ut dicit statum obsti- Iione
nationis, et finalis impoenitentiae^ neque de
i privatione gratiæ, ut dicit aversionem a
Deo, quia hæc, ut diximus, intrinsece sunt
mala objective. Deinde si loquamur de de­
lectatione absolute et simpliciter tali, de
nullo ex enumeratis nocumentis in persona
viatoris delectari licet, præter quam de illa
peccati permissione, quæ ex Dei misericor­
dia ordinatur ad majus bonum ejusdem,qui
peccat. Ratio est: quia ex lege charitatis
tenetur unusquisque velle suo proximo
quantumvis depravato, dum tamen in via
est, bonum simpliciter, quod est ælerna
beatitudo: adeo ut si necesse sit, propriam
vitam temporalem pro ejusmodi bono ex­
ponat: non stat autem cum hac absoluta
vol itione delectari absolute et simpliciter
de aliquo illorum, quibus talis beatitudo
impeditur, sicut sunt cætera, quæ diximus,
præter prædictam permissionem, et quæ ad
eam reducuntur. De ipsa vero permissione
respectu alterius licitum erit absolute de­
lectari,cum ipsa per se bona sit, et inspectis
omnibus cedat in majus bonum illius.
Diximus respectu alterius: quia respectu
proprii peccali nemini licet vel desiderare
permissionem, vel de ea gaudere, cum po­
tius teneatur facere quantum potest ad ip­
sum peccatum impediendum, et ad dolendum de illo.
.Si autem loquamur de delectatione se-Quid de
eundum quid, et inefficaci, licitum erit de-re$^'
lectari de reprobatione cujuscunque facta P05!
post prævisa demerita, et finalem impeeni- S?
tentiam, et de damnatione illa, quæ dicit ri,a

• i
Li

9

-

Vir
J
I*"’

*

I « ÿ[
· t

J

I
» '<

r.

J

i*

;< i

458

DE VITIIS, ET PECCATIS.

exequutionem divinæ jastifiæcirca eandem
impoenitentiam : imo el de ablatione graliæ,
auxiliorumque negatione ut habente ratio­
nem pcenæ : quatenus haec omnia referun­
tur ad ipsa peccata, vel ad personam ut
illis infectam : secus vero si relatio fieret
ad personam immediate et secundum se.
Quod est dicere licitum esse delectari in eo,
quod Deus peccata, donec sunt et non re­
tractantur. puniat, puniatque peccatorem,
donec subesse vult ipsis peccatis, etiam si
hoc sil in perpetuum : at non esse licitum
delectari, quod persona peccatoris vel independenter a peccatis ralione sui puniatur,
vel ei insint peccata, ob quæ debeat puniri.
Et ratio videtur perspicua: nam in prima
delectatione neque adest ex parte objecti
aliqua malilia. sed potius boni actus divinæ
justitiæ: neque ex parte ejus, qui delecta­
tur. ostenditur aliquis pravus affectus ad
peccatoris personam, vel naturam, quam
odio habere non licet; sed solum ad ipsa
peccata, et ad voluntatis perversionem, seu
obstinationem, quæ aequissime odio prose­
quimur: in secunda vero ostenditur prædiclus pravus affectus ad personam secun­
dum se, et non tantum ad peccata : et ideo
saltem ex hac parte esi illicita talis de­
lectatio.
Quia
De reprobatione autem ante prævisa deω»'π'ιΐ merita, et de denegatione auxiliorum vel
prævisa?ad vitanda peccata, vel a lapsu resurgen­
dum, et etiam de permissione, quæ est ef­
fectus prædictæ reprobationis, prout hæc
habent dumtaxat rationem negationis be­
neficii indebiti, non erit licitum delectari
habito respectu ad particularem et determi­
natam personam: ut quod Deus prædicta
beneficia negaverit Petro, quæ non negavit
Joanni : præsertün nullapræcedente suppo­
sitione. Quia ea delectatio ratione prædictæ
determinationis ostenderet animum inimi­
cum et male affectum erga talem personam:
cum non aliunde in hominibus oriri pos­
sit, quod qui se ita delectat, prædictam be­
neficii denegationem ad Petrum potius
quam ad alium ex possibilibusdeterminet.
At licitum erit delectari, quod Deus ali­
quos vage et in communi reprobaverit, ut
in hoc maxima ejus libertas, et circa prædestinatos liberalitas, ac misericordia relu­
ceat. Imo si præcedat suppositio, quod Deo
placuit Petrum reprobare, licebit de hoc
gaudere, præcise quia ipsi placuit, et sub
respectu ad istam Dei complacentiam : non
vero absolute, autprævie ad talem suppo­
sitionem et respectum. Quod alii explicant

DISP. XI. DUB. III.

talione venerea. Diximus saltem mortale:
dicendo licitum osse delectari in eo, quod
quia si desit finis honestus, ex hoc saltem
placuerit volunt iti divinæ reprobare v. g.
defectu erit peccatum veniale ; si vero adPetrum, si ipsa Dei complacentia objective
sil. erit actus bonus. Ita Cajelanus torn. 3
præcedat nostram delectationem, quasi
gopuscul. tract. 14, cap. 2, Sylvester verbo
prius cogitemus Deo sic placuisse, et deinde
ddidatio quæst. 3, Navar. insum, cap. 16,
gaudeamus proptcrea solum quod illi pla­
quos multi alii sequuntur. Ratio nutem
cuit. Secus tamen si nostra voluntas præ­
quoad primam partem habetur ex doctrina
cedat optando ut Deo sic placeat, et gaudens
a nobis tradita: quia objectum prædictæ
quod ita placuerit, sicut homo optabat.
complacentia? non est aliquid mortaliter
Circa hæc tamen, et alia quæ in hoc tertio §
peccaminosum, sed potius oxistente bono
diximus,videri debent quæ docent Theologi
fine, licitum et honestum : talis quippe est
in discussione illius difficultatis, utrum vo­
copula maritalis pro tempore conjugii : ne­
luntas nostra teneatur conformari divinæ
que aliunde apparet aliqua circunstantia
in volito, aut saltem hoc sit laudabile
prava, per quam complacentia ad illud ter­
quod velit quicquid vult divina? De quo D.p.n»,
minata vitiari possit : cum ergo omnis
Thom. in 2, disp. 48, quæst. unica ari. 3et^
complacentia in bonitate vel malitia con­
-1 et quæst. 23 de vcril. art. 7 el 8, nec non Atar
ditionem objecti sequatur, ut dub. 1 os­
supra quæst. 19, art. 19; ibi Medina, Al­
tendimus, non est quo pacto hæc, de qua
var. Montesinos, ct alii expositores rem
loquimur, possit esse peccaminosa saltem
examinant.
mortaliter. Et confirmatur : nam si quis
§ IV.
’
dum erat judex licite latronem suspendit,
nemo dicet peccaturum mortaliter, si post­
Quarius, el quintus casus deciditur.
quam judex esse desinit, betetur de tali
suspensione propter finem et bonum jus­
46. Quarius casus exemplificalur turn in
titias: ergo similiter in nostro casu : est
vidua, quæ delectaretur de copula habita
enim par ratio, ut intuenti constabit.
tempore conjugii : tum in sponsa de futuro,
Secunda vero pars, nempe peccatum esse
quæ ante ratum matrimonium delectetur
mortale complacere de prædicta copula per
decopula futura post illud. Quamvis enim
delectationem veneream, insurgentibusque
utraque actio pro tempore conjugii, quo
motibus libidinosis, qui hujusmodi delecta­
exercita, vel exercenda est, et similiter de­
tionem concômitantur, inde liquet : quia
lectatio eodem tempore habita, vel habenda
talis delectatio, el motus secundum se est
licita sit ; merito tamen dubitatur, utrum
peccatum mortale, nisi excusetur per ma­
nunc, quando tempus illud jam præteritum
trimonium : ut autem sic excusetur, debet
est, vel adhuc futurum, licitum sit delec­
eidem matrimonio coexistere, nec sufficit
tari de tali copula, ut præterita vel futura?
si illud jam præteritum respicial. Eo præQuod enim de prædicta copula cogitata
sertim quia delectatio venerea secum affe­
ut præsenti eis delectari non liceat citra
rens prædiclos motus duo habet, nempe et
dubium est. Non est autem circa difficulta­
respicere præteritam copulam, quatenus
tem propositam omnium eadem sententia.
oritur ex ejus apprehensione, et inducere,
Imo aliqui diversimode de uno, ac de alio
ac disponere ad copulam, vel pollutionem
exemplo loquuntur : alii utrunque parifide novo habendam : imo dicitur, quod est
cant. Quidam distinguunt inter delectatio­
jam inchoata pollutio : unde sicut hæc, et
nem, quæ est actus appetitus sensitivi, et
copula de præsenti habenda respectu viduæ
illam, quæ est actus voluntatis, negantes
ten i tus esset illicita, sic etiam prædicta dede una quod de alia concedunt : quidam
eclatio illicita erit a circunstantia istius
vero superfluum judicant ad præsens eam
effectus. Accedit quod cum quis cogitans de
distinctionem, putantes eandem rationem
copula præterita delectetur veneree, licet
esse de utraque delectatione. Et quia res
speculative cogitet illam ut præteritam ;
non magni momenti est, quod allinet ad
praclice tamen cogitat ut præsentem, quia
primum exemplum, sit conclusio.
apprehendit eam ut sibi conjunctam : ex
Non est peccatum saltem mortale, quod1--·
qua conjunctione, et apprehensione oritur
vidua sibi complaceat de copula præterita,
talis delectatio. Quæ rationes non militant
sive illa complacentia sit solius voluntatis,
in alia complacentia de præterita copula,
sive etiam sensitivi appetitus : dummodo id
quam viduæ permisimus imiminem a libi­
non fiat cum motibus libidinosis, et delec­
dinis commotione : quippe talis comptatatione

459

cenlia solum habet respicere copulam ma­
ritalem ut præteritam et distantem, neque
ex se ad aliquem effectum pravum disponit,
vel inducit.
Si autem dicas, non posse appetitum sen­
sitivum delectari circa copulam quancunque, nisi delectatione venerea, ac proinde
vel hanc, vel nullam debemus ei permit­
tere. Respondetur id falsum esse : quia ut
disp. præced. num. 260 tetigimus, dabilis
est in eo alia delectatio magis immaterialis
a libidine abstracta, quæ licet terminetur
ad copulam præteritam ; non tamen prop­
ter se, neque ut delectabilem, sed præcise
ut utilem ad finem honestum altiorem,
qualis est filiorum possessio. Fatemur au
tem, quod si delectatio sistat in ista copu­
la, et ejus delectabilitale,, raro vel nun­
quam erit immunis a libidine, et venere :
ut de complacentia pollutionis naturaliter
evenientis sistente in ejus delectatione, di­
ximus num. 40.
47. Circa secundum exemplum animad­
vertendum est, copulam futuram posse con­
siderari dupliciter vel secundum esse, quod
habebit in se ipsa tempore futuro : quod
quidem esse de præsenti non habet : imo
positive tale esse excluditur a præsentia, eo
ipso quod apprehenditur copula ut futura :
vel ut actu habet esse in suis causis, ex
quarum determinatione modo de præsenti
habet, quod sit fulura, et determinationem
ad essendum ipso tempore futuro. Deinde
nota delectationem necessario postulare ob­
jectum aliquo modo possessum : quia hæc
est ejus natura, ut sit quies appetitus in
bono : appetitus autem non quiescit sine
aliquali rei possessione. Unde quod appre­
henditur non ut præsens, sed omnino ut
futurum, sicut per ipsam fulurilionem ex­
cluditur omnino a ratione possessi secun­
dum esse, quod habebit in se, excluditur
similiter a ratione delectantis secundum
prædictum esse. At voro secundum deter­
minationem, quam habet ad essendum ex
vi causarum, per quam redditum est futu­
rum, et secundum esse, quod habet in ipsis
causis media tali determinatione, potest
esse delectans : quia totum hoc est quid
præsens, et possessum.
His suppositis, dicendum est, sponsis ante Conclumatrimonium ratum licitum esse de-sioalia
lectari de copula futura secundum esse,
et determinationem, quæ habet in causis ;
non autem secundum esse, quod habebit in
se a causis extracta. Itaque licet eis compla­
cere de fuluritione copulæ, seu quia copula

»

•

m

■*.

. : ’

·

I

Dlsp. XI. DI. B. III.

460

DE VITIIS.

lutus, et ideo nisi in objecto absolute approhcndalur bonitas delectans, nequit ad illud
excluditur a ratione objecti delectantis,
erit, el quia res sunt in tali statu, et deter­
terminari. Quocirca (ut bene inquit Lorea)
quod est solum præsens : si autem nonni
minatione ut sil futura : at non licet eis
qui in objecto, cui apponitur conditio, putat
præterita, sed vel secundum se, vel ul præ­
delectari sumendo complacentiam imme­
sens, apprehenditur ut illicita. Respondeluri-.rt st·delectari bonitate dependente ex condi­
diate ab ipsa copula, quæ in fuluroeril, sicut
tione, fallitur re vera, quia non delectatur
enim apprehensionem rei ut præteritænon
Prdmturlicebit inito matrimonio. Prima parsconnisi ab eo, quod absolute ibi esse apprehen­
omnino extrahere illam a ralione objecti
clusionis est satis jterspicua, et ut credimus,
ditur : et quia hoc in nostro casu est illici­
delectantis : quia quod semel præsens,el
a nemine negabitur. Nam copula post ma­
tum, nequit non vitiaro delectationem.
in possessione fuit, adhuc postquam phy­
trimonium ratum futura inter sponsos est
*1· 50. Hanc tamen rationem et discrimen
sice praeteriit, conservat quodammodo de­
quid licitum nullam deformitatem inclu­
^impugnat Vasquez disp. 114, cap. 2, et ex
nominationem possessi ex respectu ad præ­
dens, et alias secundum casc, quod habet in
M illo Sanchez citato cap. 2, num. 31. Quia
sentiam, quam habuit : hoc autem sufficit,
causis, seu secundum determinationem ad
ut etiam apprehensum sub ralione præte- ■“sicut delectatio inesl de facto, et non sus­
essendum. quam in eis sortitur, est aliquid
penditur usque ad adimpletionem condi­
rili delectare possit : quia objectum deleo
præsenset possessum : potest ergo prout sic
tionis, ita consensus de facto adest volun­
talionis in tot a sua latitudine claudit qaicsufficienter terminare delectationem,sine eo
tati. elInonexportai conditionem adimpleri :
quid habet aliquo modo rationem possessi:
quod talis delectatio ex capite aliquo vitie­
non enim est sermo de consensu, quem
quiescit enim appetitus, non solum quia
tur, præsertim existente bono fine, ul sup­
haberet voluntas purificata conditione, sed
habet præsentem rem prius desideratam,
ponimus. Imo deficiente hoc fine.sistende alio, per quem jam de facto afficitur ad
sed etiam quia fuerit illi jam præsens.Cædoquein sola delectatione futurilionis coobjectum cogitatum, prout sub conditione
terum futurum secundum r.w, quod in se
pulæ, vel in terminatione ad copulam, et
esset : ergo quantum ad hoc par est ratio
habebit, quia nunquam fuit sub possessione,
ad delectationem cum ipsa tempore matri­
•le utroque actu : atque a leo eodem modo
nequit ullo modo possessum denominari,
monii habendas, non credimus adfuluram
ulerque dicendus est vel absolutus, vel conetiam per habitudinem ad possessionem,
majorem malitiam, quam venialem. Nisi
dilwnalis.
sub qua postea erit ; atque adeo quandiu
forte dum de prædicta copula et delectatione
** Sed frivola est impugnatio, proceditque
futuritio, el distantia ab ejus apprenhenfuturis cogitatur, earumquefuluritio placet,
«t. ex sinistro intellectu rationis. Non enim
sione non excluditur, omnino est extra
adsit in appetitu sensitivo delectatio vene­
^"consensus ideo dicitur a Cajetano condilioobjectum delectationis : si autem excluditor,
rea, scilicet cum motibus libidinosis : hæc
I natus, quia de facto non sit, esset auinduit jam rationem illiciti.
namque voluntarie capta in solis actu con­
49. Quintus casus quærit de delectatione d® / lem purificata conditione : sed quia licet
jugatis potest a mortali excusari, ut jam
objecti absolute illiciti pro quovis tempore,
de facto existât in voluntate, adeoque ex
diximus.
hac parte possit dici absolutus ; attamen in
apprehensi tamen sub conditione, qua esset
Probjtur 48. Secundam partem assertionis pauci
secuinJd -luentur : forte quia plures non distingunt,
licitum : ut si Monachus v. g. delectetur de
termino, quem respicit, non postulat, ut de
copula, quam licite haberet cum Maria casu
facto detur, vel sit possibilis existentia ad­
ul distinximus, inter delectationem de futu­
quo non esset .Monachus, sed ejus maritus,
ri tionecopulæ, et de ipsa copula, prout erit
huc secundum existimationem consentien­
cogitata ea copula in illo statu conditio; tis, sed salis est si talis existentia vel dare­
in se. Sed nobis valde efficaciter probatur :
nali conjugii : ita quod delectatio absolute
nam eo ipso quod prædicta copula delectet
tur, vel dari posset sub aliqua conditione :
et de facto insit ; conjugium vero sub con­
secundum esse, quod habitura est in se, non
de qua non curatur an sit, vel non sit po­
proponitur appetitui ut futura, ipsaque , ditione tantum non purificanda. Et quidem
nenda: et ideo licet sit absolutus ex parte
futurilione præsentiam, et possessionem 1 consensum in eam copulam sub prædicta
subjecti, est vere conditionalus ex parte
excludens : quippe hoc modo proposita ne- I conditione omnes liberant a peccatu, el non
objecti. Cæterum delectatio dicitur actus
quaquam pariet sui delectationem, sed con- I pauci etiam actum simplicis desiderii ; licet
absolutus utroque modo : quia eo ipso quod
hoc posterius aliqui negent (nec sine fun­
cupiscentiam et desiderium : si igitur de­
existât de facto, postulat ut de facto detur
damento) quoties desiderium terminatur
lectat, signum est apprehendi ut præsentem,
in objecto, vel dari existimetur illa ratio,
non ad conditionem ipsani (quæ aliunde
conjunctam, et indis lantern ; vel positive
ad quam debet terminari. Esse vero hoc
poterit licite, aliquando non nisi illicite de­
includendo ipsam præsentiam, vel saltem
discrimen inter prædictos actus suadet
siderari) sed ad rem positam sub conditione:
negative non illam excludendo, sed cogi­
uniuscujusque natura. Nam consensus, et
de quo potest videri Lorca in præsenti disp. u»
tando ipsam copulam secundum se : in quo
dissensus, qui sunt actus voluntatis, nihil
28, post 3 memb. dub. 2. Cæterum de deipso practice repræsenlatur ut conjuncta
aliud requirunt ex parte objecti, nisi appro­
lectationecommuniter hoc negatur. Ratio­
apprehendenti : atqui hoc modo cogitata est
bationem, vel reprobationem judicii intel­
nem tradit Cajelamis opusc. cit. cap. I, ex
mala objective : non enim ut sic refertur ad
lectus : et ideo quicquid de facto intellectus
tempus futurum, in quo licebit, sed magis
disparilate, quæ versatur inter delectatiojudicio suo approbaverit, vel reprobaverit,
ad præsens, vel ad nullum, quo pacto est
rfem et consensum, quod iste ex natura sua
potest voluntas ferri in illud consentiendo,
illicita : igitur nequit talis delectatio a mor­
habet ut possit esse actus conditional^
aut dissentiendo : constat autem intellectum
tali excusari.
j
posse approbare, aut reprobare non solum
proindeque terminari ad objectum, etiam
Objcciio. Nec refert si dicas, probari hac ratione
si neque sit, neque esse apprehendatur, sed
ea, quæ de facto sunt, vel orunt, vel esse
(contra conclusionem præcedentem) nec
existimantur ; sed etiam quæ neque sunt, |
quia esset, posita hac vel illa conditione
viduæ esse licitum delectari de copula præsive purificabili, sive impossibili delecta­
neque erunt ; essent tamen sub hac v el illa
terita : quia si apprehenditur ut præterita,
tio vero ex propria ratione est actus abso­
lutus,

4G I

I conditione : sicut de his omnibus potest de
facio judicare. Consequenter ergo voluntas
poterit circa ea consentire, aut dissentire :
quod nihil aliud est, quam accommodare se
judicio approbativo, vel reprobativo in­
tellectus, et illud sequi. Cæterum delectatio
essentialiter est quies appetitus, et ideo in
id solum terminari potest de facto, quod
habet do facto appetitum quietare : nihil
autem qnictat præcise quia esset, sed tan­
tum quia est, vel fuit : ergo illud dumtaxat,
quod apprehenditur absolute esse vel fuisse,
potest delectationem terminare.
Accedit, quod delectatio eo ipso quod sit
quies appetitus, debet esse respectu rei pos­
sess# : antecedenter enim ad possessionem,
appetitus solum cupit, el desiderat, nequa­
quam vero quiescit : eodem ergo modo ades­
se debet possessio vel praesentia rei, sicut
adest delectatio : ergo vel hæc non dabitur
de facto in appetitu, vel ratio terminativa
apprehendi debet ut absolute alliciens ob­
jectum. Et juxta hunc sensum recle acci­
pitur illa regula, quod conditionalis nihil
ponit in esse, adeoque conducit, ut appetitus
delectetur de facto : quia cum delectatio eo
I modo quo est, postulet possessionem, vel
existentiam rei saltem negative, ubi hæc
de facto nullo modo apprehenditur quod
sit, sed solum quod esset, adimpleta con­
ditione, nequaquam ponet illam de facto;
sed solum poneret casu quo conditio adim­
pleretur. Diximus saltem negative: quia
licet delectatio perfecta postulet, ut præsenlia objecti positive sit in cognitione : ad ali­
quam tamen imperfectam satis est, quod
objectum apprehendatiirabsolute secundum
se non excludendo positive præsentiam per
cognitionem : sicut excluditur quoties ap­
prehenditur vel determinate ut futurum,
vel ut existens tantum sub non exislenle
conditione.
51. Confirmatur vis rationis proposite, conflrNam ita se habet bonum apprehensum sub ma,i0·
conditione non existente ad delectandum,
sicut malum simili modo apprehensum ad
contristandum : sed hoc nullam de facto
parit tristitiam : ergo neque illud delecta­
tionem. Major constat : nam delectatio, et
tristitia sunt affectus directe contrarii, et
contrariorum eadem est ratio : unde quod
unus ex prædictis affectibus servat circa
bonum, debet alter servare circa malum.
Minor vero inde liquet : quia quantumvis
aliquis v. g. Religiosus tristari velit, cogi­
tando de peccatis non commissis, quæ ta­
men committeret, si maneret in sæculo,

■1ύ2

DE VITIIS, ΕΓ PECCATIS.

nnll um do eis experietur dolorem : sedgau
dum quam delectant, important deformi­
debil, quod non adfuerit conditio, cujus ab­
tatem, licet per aliquam conditionem si
sentia. auferendo peccata materiam doloris
apponeretur, possent ab ea denudari (qua·
abstulit. Quod si in simili cogitatione ali­
enim per nullam conditionem denudari
possent, frustra el inaniter illis conditio
quando videamur nobis dolore affici, ne­
apponeretur, de quibus diximus num. 21)
quaquam iste sumitur de peccatis ut stan­
unde eo ipso quod absolute et non ut sub
tibus sub prædicta conditione ; sed quia
tali conditione accipiantur, sunt mala ob­
quasi conditionalis obliti cogitamus ea. ac
si absolute fuissent commissa vel a nobis,
jective. Hoc modo se habent actus venevel ab aliis, quibus ex charitate condole­ 1 reus, actus vindicta), actus occidendi, ot si­
mus : aut quia cogitamus Deum offensum
milia : quæ quidem ex sua ratione sonant
in malum, el deformitatem offerunt ; im­
absolute, non curando de conditione, vel a
quo sit offensus. Forte etiam dolemus non
pedietur tamen si actui venereo addatur
de prædictis peccatis secundum c.w, quod
conditio matrimonii, vindicta), el occisioni
haberent in se. si committerentur, sed do
quod liant a judice in defensionemjustitiæ.
In istis ergo procedit doctrina hujus casus :
defectibilitate, el peceabi litate nostra, in
quia cum conditio positive sit necessaria ad
qua sicut in causa continentur, quæ tanta
impediendam deformitatem, delectatio veru
est, ut nisi Deus sua gratia præveniret, et
non attendat conditionem, quæ non existil,
auferret occasionem, in actum peccandi
nequit licite ad ea terminari : quippe attin­
prodiret.
get illa absolute secundum se, quo pacto
Ita ergo ubi proposito aliquo objecto de­
sunt mala; et non ut vestita conditione, a
lectabili illicito, addimus conditionem, sub
qua dumtaxat redderentur non mala. Alia
qua liceret, quæ n >n purificatur, si semel
autem sunt, quæ tametsi ut licite exequuibi est delectatio, nequaquam sumitur de
prædicto objecto ul conditionato, sed de eo
tioni mandentur, debeant associari aliqua
secundum se, quasi conditio adjecta non
conditione, non lamen ex sua communi
fuisset : ac proinde nequit non esse peccaratione, secundum quam delectant, maliminosa. Vel etiam poterit sumi non de ob­ i tiam afferunt, sed sonant absolute in bo­
jecto secundum se, neque ut affecto condi­
num, quousque positive concipiantur, vel
tione, sed de aliqua alia ratione absolute
exerceantur privata et destituta tali condi­
existente : ut quia res sunt in tali statu, ex
tione. Hoc modo se habent condonari, conquo conjicitur aliquod commodum futu­
fd-innes audire, judicis munus gerere, el si­
rum, si conditio purificaretur. Tunc vero
milia, quæ non a quolibet licite exerceren­
si ea ratio licita et honesta sit, delectatio
tur , sed a certis personis in id munus
quoque licebit, v. g. cogitans quis de co­
aptis, facultalemque habentibus : et ideo si
pula, et cohabitation? cum Maria sub con­
ab ineptis, vel sine facultate fiant, vel fieri
ditione «i essetejus uxor. poterit licite de­
concipiantur, sunt mala objective, proindelectari nonde ipsa copula, vel cohabitat ione,
que non licet de eis sic conceptis delectari.
sed quia Maria adeo ipsi sit affecta, adeo
At quia ex sua communi ratione non im­
ipsa nobilis, pulchra, honesta, et virtuosa,
portant malitiam, si secundum eam cum
ut si conditio purificaretur, ejus consortium
præcisione concipiantur, etiam non adjecta
præ aliis foret sibi delectabilius. Quod vero
expresse conditione, dummodo neque ex­
aliqui distinguunt inter delectationem, ut
clusa, servant bonum conceptum objecliest actus appetitus sensitivi, vel ulest actus
vum. In istis ergo non militat praecedens
voluntatis, parum refert ad præsens : quia
doctrina : quia cum secundum se absolute
hoc quod est ferri ad objectum propositum
concepta licite delectent, parum refert ubi
absolute, et non ut sub conditione, non
sub conditione proponuntur, an delectatio
oritur ex specialibus sensitivi appetitus,
attendat illam, vel non? quippe sive at­
sed ex natura delectationis, quiaest quies in
tendat, sive non attendat, dummodo non
bono possesso : hæc autem ratio æque mili­
excludat, non terminabitur ad aliquid illi­
tat in voluntate, sicut in prædicto appetitu,
citum.
atque adeo de ulriusque delectatione quoad
præsentem casum est eodem modo philo­
sophandum.
Antmad- 52. Pro pleniori vero ejusdem solutione
versm. aninladvcrtere oportet, esse quædam ob­
jecta, quæ ex sua communi ratione, secun­

DISP, XI. I)l'B. HI.

» V.
Enodatur sexta difficultas.

XI. Accedit sextus casus majori contro­
versi® expositus propter non pauca falsa,
et impugnationi obnoxia, quæ in ejus deci­
sione profert Vasque/, disp. 11'2, cap. 2.
Sed nos ab istis moralibus jam egredi cu­
pientes curabimus non multis difficultatem
tF absolvere. Casus ergo est, an delectatio non
*4. tantum sumat malitiam ab objecto, sed
etiam ab ejus circunstantiis, ita ut ultra
illam, «piam ex objecto capit, tot aliis infi•
ciatur malitiæ speciebus ; quot fuerint cir1
cunslanliæ prædictæmutantes speciem. V.
,
g. delectatur quis cogitans de copula cum
i
Maria sibi consanguinea, et alterius conjuge: in hoc objecto ultra deformitatem
luxuriae, seu simplicis fornicationis, quæ
est propria ipsius objecti, datur duplex
alia : nempe inccestus ex circunstantia con­
sanguinitatis, et adulterii ex circunstantia
uxoris alienæ. Simile esset, si delectaretur
decopulacum consanguinea moniali, aut
castitatis votum habente : nam ultra defor­
mitatem luxuriæ ipsius objecti propriam,
esset in eo deformitas inccestus ex eadem
circunstantia consanguinitatis, et deformi­
tas sacrilegii, vel irreligiositatis excircunstantia voti. Quæritur ergo an talis delecta­
tio ex omnibus prædictis sumat species
malitiæ, sitque proinde in triplici specie
peccati, nempe fornicationis, inccestus, et
adulterii, vel sacrilegii, sicut esset actus
exterior, et propositum efficax : vel solum
exilia deformitate, quæest objecti propria,
adeoque non sit nisi in specie simplicis
g fornicationis. Hoc posterius affirmat Vas’ quez loco cit. et tribuitur Angelo verbo lu­
xuria num. 5, idque juniores nonnulli pos­
tea defendere adnituntur. Sed primum
docent communiter Theologi.
Pro cujus intelligentia nota, multiplici­
ter posse occurrere alicui objectum illici­
tam, in quo delectatur, v. g. accessus ad
non suam : nam potest occurrere sola mu­
lier vage et in communi sine determina­
tione neque ad certum statum conjugalæ,
vel monial is, etc. neque ad certam perso­
nam Joannam, Mariam, etc. el in tali casu
non est quæstioni locus: quia prædictum
objectum sic cogitatum nullæ afficiunt circunstantiæ, neque est in eo alia deformitas
præter illam, quæ est propria ipsius ob­
jecti. Vel potest cogitari mulier determi­
nata solum ad certum statum, utconjuga-

463

tæ, vel monialis sine personae determina­
tione. Et neque in istocasu credimus adesse
quaestionem. Quia dum quis ut delectetur,
specialiter objicit sibi illum statum, nihil
aliud determinando, satis ostenditur move­
ri in sua delectatione ex affectu speciali ad
ipsum statum. I’rarserlim quia ubi non de­
terminatur persona, non occurreret illa
status conditio, nisi data opera quaereretur:
ei autem quaeritur data opera, proculdubio
est ratio motiva : quam et ipse Vasquez fa­
tetur conferre suam malitiam delectationi.
Tertio potest sibi occurrere mulier deter­
minata in individuo ul Anna, vel Maria,
etc. quæ quidem est ipsi consanguinea, et
est alterius uxor. Potestque taliter occur­
rere, ut vel circunstantiæ istæ ignorentur,
aut earum subeatoblivio : vel expresse co­
gnoscantur. In quo adhuc distinguendum
est : nam vel tales circunstantiæ se habent
ut ratio motiva : ita quod accessus ad talem
mulierem specialiter delectet ex eo quod
est consanguinea, aut conjugata, irrogatur que ibi irreverentia sanguini, aut injuria
marito. Vel solum delectet quia mulier
pulchra, venusta, gracilis, etc. prædictis
aliis circunstantiis quasi concomitanter se
habentibus. Et quidem si circunstantiæ ne­
dum expresse occurrant,sed etiam moveant,
absque dubio tribuent malitiam, ut dice­
bamus : sicut etiam si invincibili ignoran­
tia , vel oblivione tegantur, nequaquam
eam tribuent : quia talis ignorantia, aut
oblivio apud omnes excusat a malitia. Quinimo etiamsi ignorantia esset vincibilis,
dummodo non affectata ad liberius peccan­
dum aut crassa sive supina, credimus ex­
cusare prædictam delectationem a malitia
circunstantiarum, quæ ita ignorarentur.
Quia cum illa non afferat effectum aliquem
nocivum, sed in solo affectu interno sistat,
non videtur inducere obligationem ita pers­
crutandi eas circunstantias, quæ non ipsæ
se offerunt, ut propter illas talis delectatio
derelinquatur. Seclusa autem ea obliga­
tione, prædictæ circunstantiæ nequeunt dici
cognilx, aut volitx adhuc virtualiter, vel
interpretative, ut in simili diximus disp.
præced. num. 244, quæ tamen cognitio et
volutio necessaria erat, ut malitiam con­
ferrent.
54. Restringitur ergo præsens difficultas
adillumcasum, in quo tam objectum,quam
circunstantiæ, seu tam persona, quam sta­
tus ab appetente cognoscuntur ; nec tamen
circunstantia est ipsa ratio motiva, sed ei

•164

DE VITUS, ET PECCATIS.

assistens, et illam concomitans. Et in hoc
casu ita depicto, qui frequenter obvius est,
non vero in alio ubi circunstantia est ratio
motiva, qui raro usnvenil, loquuntur Theo­
loge dum asserunt communiter, prædic­
tam delectationem sumere malitiam a circunstantiis, et non a solo objecto. Quorum
plures adduximus dub. 1 hujus disp. num.
3, et alios non paucos reperies apud Salas
Priru disp. 6, sect. G, num. 58. Probatur primo :
mtUlS nam ^atth.
a(l antiquum præceptum
non mxchaberis addit Christus : Ego autem
dico cobis qui viderit mulierem ad concupis­
cendum eam. jam mrehatusest eam in corde.
Quo loci ipse affectus interior, et cordis
delectatio circa conjugatam vocatur mrcl, ia,
et non tantum fornicatio : ac proinde habet
malitiam non solum ex objecta, sed etiam
ex circunstantia conjugii. Et licet ab aliqui­
bus exponatur de affectu efficaci, qui est
'
cum consensu in opus, ab aliis tamen in­
telligitur desola delectatione, etiam si acthrys. cedendi ad opus animus non sit. Ita Chrvsostomus homil. 17 in Matth. ubi animad­
vertit. propterea Christum non dixisse qui
concupierit ad adulterandum, sed qui vi­
derit ad concupiscendum : quia illud prius
denotaret affectum efficacem ; hoc autem
posterius solum dicit simplicem compla­
centiam, et delectationem : ut recte vidit
ipse Vasquez disp. 109, ubi Chrysostomi
verba adducit. Eodem modo exponit præHilar. dictum locum Hilarius can. 4, ubi ait, quod
in Evangelio affectio adulterio sequatur :
quia ejusdem malitiæ censetur delectatio
morosa de cogitato adulterio, ac ipsum
adulterium opere consummatum. Eandem
Uberi. ffuoiIut* expositionem habet Albertus magnussuper prædictum caput Matthæi.etalii.
Potestque non incongrue confirmari ex
Jcrem.5. *^0 ^rem*æ δ : Saturavi eos, et mxchati
sunt, etc. ad ostendendum vero in quo sint
mæchati, additur statim: Unusquisque ad
uxorem proximi sui hinniebat. Qui locus
quamvis possit intelligi de actu desiderii,
et sit sensus unusquisque ad uxorem proximi
sui hinniebat,id est. illam deperibat, et de­
siderabat ; recte etiam exponitur de mo­
rosa delectatione./Zinnire enim etiam signi­
ficat delectari, et exultare, juxta illud
lsaiæ.24.Isaiæ 24 : Hinnient de mari. Quia enim
equi ex memoria venereæ delectationis
hinnire, et exultare solent, recte transla­
tione desumpta ad homines, ii, qui in
cogitatione uxoris alienæ delectantur, hin­
nire dicuntur : et hoc reputatur illis pro
adulterio, quia ejus malitiam continet.

Secundo probari posset : quia si delec-p^n
talio morosa non sumeret malitiam a cir- 113
cunstanliis, necessarium non esset eos in
confessione explicare, ut videtur per se
notum : hoc autem contradicit communi
consuetudini, et usui fidelium.quorum nul­
lus audet prædictascircunstantiasreticere:
ergo, etc.
'
55. Sed ut rationem tradamus a priori,
animadvertendum est, quod quemadmodum
cum delectamur de aliquo objecto illicito, ad
hoc ut verificeturappetitum ferri inejusdeformit.item,et eam attingere, atque ample­
cti, ab ipsaque inquinari, non est necesse ul
ipsa deformitas moveat ad delectationem:
deformitasenim non potest esse ratio motiva
quia nemo respiciens ad malum operatur,
neque ab ipsa mali ratione movetur. Sed
dicitur ferri in talem deformitatem, quia
cum illa sit ratio, propter quam prædictus
appetitus ab objecto retrahi deberet, non
ideo retrahitur ; sed ea non obstante fertur
in illud affectus delectabilitate, et bonitate
apparente in tali objecto, praeeligitque simili
delectatione non carere potius quam a
deformitate illa non inquinari : ita simi­
liter cum delectamur de objecto, in quo esi
aliqua prava circunstantia, ad hoc ut veri­
ficetur, appetitum ferri in ipsam circunstantiam, et in ejus deformitatem, totum­
que hoc attingere et amplecti, non exigitur
ut ipsa circunstantia moveat ; sed sufficit
quod sit ratio et titulus, propter quæ appe­
titus retrahi debeat a tali objecto, et non
propterea retrahatur, sed iis non obstanti­
bus feratur, ct delectetur in illo, ac si tali
circunstantia vestitum non esset : nam eo
ipso voluntas transgreditur, et quasi con­
temnit obligationem non accedendi ad illud
objectum ortam ex prædicta circunstantia:
mavultque in hanc,et in ejus deformitatem
incedere, quam accessu, et complacentia il­
lius objecti privari.
Hinc formatur sequens ratio. Quoties ap- Katwi
prehenditur objectum pravum vestitum il- pricri·
licitis circunstantiis : puta mulier non sua,
consanguinea, et conjugata: non tantum
malitia propria, et primaria ipsius objecti,
sed etiam quaelibet ex prædictis circunstan­
tiis est ratio in integrum, propter quam
appetitus retrahi debeat ab amore, et de­
lectatione talis objecti (clauditur amor in
delectatione, ut supra vidimus) sicut enim
ratione cujuslibet sufficienter prohibetur,
ita unaquaeque est sufficiens ratio et titulus,
ut appetitus illuc appropiare non debeat,
et ut se a tali amore, et delectatione tenea­
tur

DISP. XI. DI B. III.

I

I
I
:
I

I
I

i

t

tur retrahere : ergo ubi non retrahitur,sed
per delectationem in objectum illud fertur,
non tantum ab objecto, sed ab omnibus
prædictis circunstantiis malitiam desumet.
Antecedens est satis notum : et etiam con­
sequentia: sufficit enim quod unaquaeque
ex prædictiscircunstantiissit specialis ratio
el titulus propter quæ objectum debeat
omitti, ad hoc ut dum non omittitur,
sed delectatione tangitur, etiam si talis
circunstantia non moveat, terminet tamen
prædictam delectationem, appetitusque in
eam feratur, ipsamque attingat et amplec­
tatur, ac proinde ejus malitia inquinetur.
Cujus rationis efficaciam possumus con­
firmare irrefragabili exemplo. Nam ut delectatio snmal malitiam a circunstantiapersonæ, quæ delectatur, non est necesse ut
ea circunstantia moveat, aut sit volita expresse, sed sufficit quod non retrahat appelitum a delectatione objecti, quod ratione
taliscircunstantiæsibi prohibetur: utpatet
in eo, qui ligatus voto castitatis delectatur
de copula cogitata : quem nemo dicere au­
debit habere solum malitiam luxuriae ra­
tione objecti, et non etiam sacrilegii, vel
irreligiositatis ratione voti : et tamen planum est, hujusmodi circunstantiam non
esse rationem motivam, neque ex presse volilam ; imo forte erit nolita expresse : ni­
hilominus tamen quia ratione ejus tenetur
homo appetitum ab objecto illo cohibere et
non cohibet, incurrit malitiam talis cir­
cunstantiæ : quia eo ipso ipsa circunstatia
et objectum ut ratione ejus prohibitum, in­
terpretative et virtualiter censetur volita.
Quæ ergo assignari potest disparitas inter
hujusmodi circunstantiam, et illas, quæ ex
parte objecti se tenent, ut non eodem modo
communicent omnessuam malitiam, quam­
vis nec moveant, nec sint volitæ expresse.
Et quia hac ratione, el confirmatione apud
intellectum bene dispositum credimus nos­
tram et communem assertionem satis evi­
denter demonstrari, non erit opus alias
adjicere.
56. Ex ea autem recte perpensa habetur
in primis, frivolam esse evasionem Gabrie­
lis Vasq. reducentis totum negotium ad hoc
quod circunstantia sit, vel non sit ratio
motiva. Sufficit enim, ut ostendimus, quod
taliscircunslantia sit ratioet titulus, propter
quæobjectum omitti, ct respui debeat, ut
dum non omittitur, saltem sit ratio terminativa, sitque volita, et amata saltem in­
terpretative, et virtualiter, sive moveat, sive
non moveat : satisque est esse rationem
Salmant. Cars. theolog., tom. VII.

465

terniinativam, et prædicto modo amatam,
nt sua malitia inquinet, et vitiet delectatio­
nem, et amorem : sicut id sufficit apud om­
nes in malitia primaria objecti. Et quidem
doctrinam hanc debere admitti etiam ab
auctore, quem impugnamus, ex eo liquet :
quia neque ipse negare poterit, quod si quis
delectetur de homicidio commisso, vel co­
gitato committi propter fornicationem, non
tantum fornicatio, quæ est ratio motiva,
sed etiam ipsum homicidium, quod nequa­
quam movet, imo forte displicet, tribuat
prædictæ delectationi suam propriam ma­
litiam. Quippe hæc est disparités recepta ab
omnibus inter bonum et malum, quod bo­
num debet esse ex integra causa, atque adeo
volitum propter se ut finis, et ratio motiva,
vel ut Philosophus ait 2 Ethic, cap. 4 : philos.
Scienter, ex electione, el propter ipsum: ad
malum vero sufficit quicunque defectus, et
quod qualitercunque voluntas, vel appetitus
circa illud versetur, sive attingat illud
propter se ut rationem motivam, sive so­
lum propter aliud, per se, vel per accidens,
directe, vel interpretative, ex eo quod ali­
quid debeat propter illud respui, et non
respuatur, sicut accidit in casu nostro.
Deinde infertur, parum vel nihil referre, Alia
quod dum aliquis delectatur de objecto affec- 1 a'°'
to pravis circunstantiis, istæque cognoscun­
tur, curet eas a sua delectatione excludere,
vel istam ab illis avertere, sive præcisive
non attingendo ipsas, sive positive respuendo
quia cum obligatio sit non solum ad non
volendum eas expresse, sed ad omittendum
objectum propter illas, dum hujus delecta­
tio non omittitur, appetitusque ab ea retra­
hitur, in hoc ipso tales circunstantiæ virtualiter, et interpretative sunt volitæ: quod
sufficit ut tribuant malitiam: totaque illa
praecisio, et repulsa formalis prædictarum
circunstantiarum est inefficax ad tollendam
hanc victualem et interpretativam volilionem : sicut est inefficax ad auferendam
propter illas objecti delectationem. Quod
instatur manifeste exemplo adducto in con­
firmatione de illo, qui ligatus voto castitatis
delectaretur de copula cogitata, volens ex­
presse præscinderea circunstantia voti, vel
eam excludere. Tota quippe expressa hæc
volilio dum non tollit ipsam delectationem,
inefficax est ad impediendam victualem, et
interpretativam circunstantiæ volitionem.
57. Neque obest si objicias illud, quod Objectio,
dub. præced. num. 22, diximus : videlicet
aspicientem , vel cogitantem duellum, et
homicidium in eo factum posse præscindere
30

f

■tat'»

DE VITIIS, ET PECCATIS.

modum subtilitatis, vel artificii illius actus
ab ejus substantia, et delectari de modo sine
eo quod substantiam velit : ergo similiter in
copula cogitata cum conjugata, vel consan­
guinei poterit quis praescindere objectum
a circunstantia, et delectari de illo, sine eo
Koedv quod appetitus hanc attingat. Respondetur
1er.
enim esse disparem rationem : quia in casu
duelli praedictus modus non est prohibitus,
neque secundum se, neque ralione homi­
cidii : non enim homicidium prohibetur ut
ratio, vel titulus retrahendi a modo, sed
tota prohibitio insolo homicidio sistit: unde
exeo quod aliquis non omiltat delectari de
modo propter homicidium, non potestargui,
quod velit interpretative ipsum homidium,
cum propter hoc non debeat ille omitti :
neque etiam quod velit formaliter, cum
potius formaliter illud a suo affectu exclu­
dat, vel saltem omnino præscindat : secus
in nostro casu de objecto et circunstantiis :
nam i-tæ omnino prohibentur, ut sint ratio
ab illo retrahendi.
Illatu»
Denique infertur, quo pacto accipi debeat,
tertia.
ut cohæreat nostræ doctrinæ id, quod aiunt
nonnulli Theologi ex iis, qui nobiscum te­
nent, delectationem specificari ab objecto,
quorum meminimus supra num. 1-1, vide­
licet delectationem esse actum magis præscisivum, quam propositum efficax, et operatio
exterior : bacque ratione non oportere,
quod semper sumat malitiam a toto eo de
genere mali, quod est in objecto, vel in ex­
terna operatione, sed posse separare, el
præscindere : quæ tamen praecisio non con­
ceditur proposito efficaci. Hoc igitur ut ve­
rum sensum habeat, debet restringi tum
ad casum nuper positum, et alios similes de
illo, qui in aspectu vel cogitatione duelli
delectatur tanfum de modo, qui neque se­
cundum se prohibetur . neque objectum,
vel aliquacircunstantia propter ipsum.Tum
etiam ad casum ubi circunslantiæ prohibits?
ignorarentur vincibililer, ul tetigimus n. 71.
El extendatur etiam ad aliquos casos, quos
tetigimus § 1, 2 et 3 hujus dub. in quibus
licitum est delectari de effectu sequuto ex
opere alias prohibito, praescindendo ab ipso
opere, quæ tamen praecisio locum non ha­
beret in intentione, et proposito efficaci as­
sequendi talem effectum. Extra hos casus
quicquid vitiat propositum efficax, et opera­
tionem externam . vitiat quoque delectat ionem.

i Itimi casus brevis résolu!i».
58. I Itimus casus erat, an eodem modo sil
peccatum tristari de objecto, vel opere bono,
sicut delectari de malo? Pro cujus decisione
animadvertendum esi, objecta bona esse in
duplici differentia. Nam quædam sunt ita
bona, ut secundum se nihil afferant mali,
poenalitatis, aut laboris, sed solum honesta­
tem, et convenientiam ad rectum rationem.
IIoc modo se habent amare Deum, ridere
illum, electum esse ad bealitudinem, etc. el
ratio cujuscnnque virtutis abstracte, et in
communi accepta, ut servare justitiamqui­
bus est servanda, obedire quibus est obediendum, misereri quibus est miserendum. Alia
vero sunt, quæ simul cum bonitate, et ho­
nestate important pœnalitatem.et laborem:
ut jejunare, surgere ad matutinum, audire
sacrum, etc. et regulariter actus omnium
virtutum prout in exercitio occurrunt, so­
lent esse laboriosi, et difficultatem secum
afferre : et propterea dicitur,quod virtus est
circa difficile.
Tristari ergo de primis ill is objectis sem­
per est peccatum, nec facile invenies unde
excusetur a mortali, si adsit plenus volun­
tatis consensus. Et ideo tristitia de bono
divino ponitur speciale peccatum mortale
ex genere, quod est acidia, 2, 2, quæst. 35,
art. 2 et 3. Sicut etiam tristari de bono
proximi, ut de ejus aeterna salute, est pec­
catum invidiae, mortale etiam ex genere;
eadem 2, 2, quæst. 36, ari 3. Tristitia autem
de bonis cæterarum virtutum perlinet ad
vitia eisdem opposita : ut ostendit D. Thom.
citata quæst. 35, art. 2. Et ratio videtur
perspicua: nam sicut consentire in delecta­
tionem de objecto malo, est consentire in
hoc, quod appetitus inclinetur, et confor­
metur tali objecto : ita consentire in tristi­
tiam de objecto bono, et honesto, cui nihil
pcenalilalis admiscetur, est consentirem
hoc, quod appetitus sit aversus ab hujus­
modi bono, illi repugnans : non enim
aliundeoriri potest prædicta tristitia,nisi ex
tali repugnantia, el aversione: constat
autem, quod sicut est peccatum conformari
malo, ita etiam repugnare bono secundum
rationem boni. Cæterum de aliis objectis
bonis et honestis, quæ habent adnexum
laborem, et pœnalitatem, licitum erit tris­
tari, non qua ratione honesta sunt, sed ut
sunt poenalia. Et ratio est: quia hujusmodi
tristitia non oritur ex repugnantia appeti­
tus

DISP. XI. DUB, III.

i
t
I
'
I

■

tus d ipsam honestatem, sed ad solam
pœnfllilatem : quod autem appetitus huic
repugnet non est licitum. Quinimo sicut
pœna secundum se est mala, et contraria
inclinationi naturæ, ita roda ratio dictat,
quod natura per suum appetitum tali modo
repugnet, atque adeo Instetur de illo.
umd· 59. Advertendum est autem, prædictam
' 1 tristitiam, ut sil licita, non debere esse in
ralionesuperiori, sed in inferiori tantum :
quia ratio superior omnia respicit per ha­
bitudinem ad rationesæternas: pænaautem
reperta in bono honesto non habet quod
repugnet naluræ ex ordine ad tales ratio­
nes, sed ex ordine ad temporales, quæ per­
tinent ad rationem inferiorem, ut vidimus
art. 0 hujus quæst. Cæterum quia,in hoc
quod ratio inferior, attentis rationibus tem­
poralibus, repugnet, et resistat pcenis, et
incommodis, nihil est, quod rationibus
æternis adversetur, idcirco ratio superior
non prohibet talem repugnantiam, neque
proinde consentire ineam habet rationem
culpae.
·*ώ
Secundo adverte prædictam tristitiam
posse esse absolutam et efficacem inferen­
tem, saltem quantum est ex se, omissio­
nem boni contristantis : vel simplicem, et
inefficacem non inferentem talem omissio­
nem. Prima ubi talo bonum fuerit sub præ­
cepto, erit peccaro i nosa secundum gravita­
tem præcepti. Quamvis enim ratio superior
non damnet, quod inferior, attentis suis
rationibus temporalibus, laboribus elprenalilatibusulcunque repugnet : damnat tamen,
quod ita repugnet, ut propterea bonum de­
bitum omittatur. Ubi vero bonum laborio­
sum tantum est sub consilio, prædicta tris­
titia non erit ex hac parle peccaminosa.
Secunda autem tristitia etiam in illis, quæ
cadunt sub gravi præcepto, non erit pecca­
tum mortale : quia quod natura et appe­
titus, attentis rationibus temporalibus, re­
pugnet pœnalitati in prædictis operibus
reperlæ, non conirariaturrationisuperiori ;
nisi repugnantia eo pertingat, ut propter
illam omittantur, et violetur præceptum.
Præcipit enim superior ratio adimpleri
præcepta : non autem præcipit, nec præcipere polest, ut in eorum adimpletione
nihil sit, quod repugnet naluræ, et ejus ra­
tionibus temporalibus, ac proinde quod nec
natura, attentis hujusmodi rationibus, in
tali adimpletione utcunquetristetur.
Sed objicies : quia adhuc ralione cujuscunque boni non est licitum delectari
de objecto turpi, et malo : ergo nec ralione

467

cujusvis mali licitum erit tristari de bono,
et honesto. Possemus primo respondere, Prima
prædictam tristitiam, a qua malitiam exclu- s0,ull°simus, non esse de ipso bono adhuc ratione
mali, sed dumtaxat de labore, et pœnalitate, quæ tale bonum comitantur : sicut
cum delectaremur de modo artificioso con­
comitante homicidium, delectatio non tan­
git homicidium, sed sistit in modo : quod
fieri diximus sine malitia.
60. Secundo tamen et melius respondetur Vert*
esse disparem rationem : quia delectatio
cum sit motus prosequutionis, amplectitur
id ad quod terminatur, et quodammodo
appetitum in illud transformai : et ideo si
ibi fuerit inordinatum, sive ipsum attingat
ratione sui, sive ratione alterius, debet ab
eo inquinari : qui enim malum amplectitur,
quovis modo fiat, habet affectum confor­
mem eidem malo : quæ conformitas sem­
per repugnat rationi : et ideo præceptum
non amplectendi, vel prosequendi malum,
neque de eo delectandi sive propter se, sive
propter aliud, perse, vel per accidens, etc.
obligat semper et pro semper, violaturque
per quamlibet delectationem, quæ de illo
quovis modo capiatur. Tristitia autem est
actus fugæ, quo appetitus non quidem am­
plectitur objectum, a quo fugit; sed sepa­
ratur, et recedit ab eo, adeoque non se illi
conformat, vel in illud transformatur, sed ab
eo se elongat, et illud a se, vel se ab illo
abdicat, et subtrahit. Unde ejus bonitas vel
malitia non est pensanda ex bonitate, vel
malitia ipsius objecti : nihil enim sumit
suam rationem ab illo, a quo fugit, et quasi
ejus expers fit ; sed ex duplici alio capite :
nempe vel quia talis tristitia, et fuga im­
pedit aliquem actum, quo appetitus bonum
prosequi debeat : vel quia supponit in ipso
appetitu affectum contrarium, et repu­
gnantem ipsi bono; ex quo oritur, quod illud
refugiat per talem tristitiam. Primum ex
his capitibus nequit vitiare tristitiam, de
qua loquimur ; quia cum præceptum pro­
sequendi bonum sil affirmativum, non obli­
gat pro semper, sed certo tempore : extra
quod sicut non est debitum non impedire
talem prosequulionem, ita non erit pecca­
tum de bono illo tristari. Quinadhucquando
urget præceptum prosequendi illud per
externos actus virtutum (per affectum pure
internum quam raro obligat) non erit pec­
catum tristitia, de qua loquimur, quia non
est absoluta, et efficax inferens talium ac­
tuum omissionem ; sed simplex et inefficax,
quæ illos securo patitur, ut num. præcecL

468

DE VITIIS, ET PECCATIS.

diximus. Neque etiam vitiari potest ex secundocapite: quia ille affectus contrariandi
bono (qui semper est peccatum) solum ar­
guitur ex tristitia, quæ sumitur de bono
ratione sui, ita quod ipsum bonum per se et
sine aliquo adjuncto contristet, ut initio
hujus § dicebamus : nequaquam vero ex
illa, quæ sumitur de bono ratione pœnalitatis. et laboris admixti : talis namque tris­
titia sufficienter oritur ex repugnantia ad
ipsum laborem, et pœnalitatem secundum
se ; quamvis non ibi sistat, sed pertingat
etiam ad bonum, ita ut hoc in se rou/mAnis
denominetur a labore, et pcvnalitate. Ex
dictis in hoc dubio simul cum praecedenti I
manent solutæ omnes instantia*, unde Vasquez sumebat argumenta : satisque osten­
sum, omnem delectationem, qu.e peccatum
sit, habere malum objectum,indeque mali­ *
tiam desumere; quævero objectum malum
non habeat, non esse pcccaminosam.
ARTICULUS IX
Utrum ta
riofi ratiw pMil CW pacatuoi reniale
standum quod ed diratira inftrwnim tirimt
1. Ad nnnum sic proceditur. Videtur quod in superiori
ratione non possit esse peccatam veniale, secandum quod
est directi va inferiorum virium. id est,secundan quod consentit in artum peccati. Dicit enim Augustinos in 12 de
Trinit. quod ratio superior inhærcî rationibus aeternis : sed
peccare mortaliter est per aversionem a rationibus ætemts:
ergo videtur quod in superiori ratione non possit esse pec- j
catum. fiisi peccatum mortale.
2. Præterea : superior ratio se habet in vita spirituali
Unquam principium. sicut et cor in vita corporali .· sed in­
firmitates cordis sunt mortales : ergo peccata superioris
ra’aonis sum morbi ia.
3. Præterca : peccatum veniale fit morule, si fiat ex con­
temptu : sed hoc uon videtur esse sine contemptu, quod
aliquis ex deliberatione peccet et torn venialiter : cum ergo
consensus rationis superioris semper sit cum deliberatione
legis divinæ, videtor quod non possit esse sine peccato mor­
tali propter coule npto divinæ legis.
Sed contra : consensu* in artum peccati pertinet ad ra­
tionem superiorem, ut supra dictor» est : sed consensus ia
actum peccati vernali* esi pcccainui veniale : ergo in supe­
riori ratione potest esse peccato veniale.
Respondeo dicendum, quod tient Augustinus dicit in 12
de Trinit. ratio superior inhaeret rationibus sternis conspi­
ciendis, aul consulendis. Conspiciendis quidem, secundum
quod earum veritatem speculatur. Consulendis autem, se­
cundam quod per rationes adernas de altis judicat et ordi­
nat : ad quod pertinet, quod deliberando per rationes ader­
ras consentit in aliquem actum, vel dissentit abeo. Contingit
autem, quod inordinatio actos, in quem consentit, uon con·
trarhlur rationibus ætcrr.s : quia non est cum aversione a
fine ultimo, sicut conlrariatur actus peccati mortalis : sed
est præter eas sicut actus peccati venialis. Unde quando
ratio superior in actum peccati venialis consentir, non aver­
titur a rationibus æteruis : unde non peccat mortaliter, sed
venialiter. Et per hoc patet responsio ad primum.
Ad secundum dicendum, quod duplex est infirmitas cor­
dis. Una, quæ est in ipsa substantia cordis, et immutat
naturalem complexionem ipsius, et talis infirmitas semper
est morulis. Alia est autem infirmitas cordis propter ali­
quam inordinationem vel motus ejus, vel alicujus eorum,
quæ circunstaut cor : et talis infirmitas non semper est
morulis. Et similiter in ratione superiori semper est pecca­
tum mortale quando tollitur totaliter ipsa ordinatio rationis

suoerirtrls ad proprium objectum, quod est rationi* adenu·.
$ed quando est inordinatio circa hoc, uou esipeccalummor­
tale. sed veniale.
Ad tertium dicendum, quod deliberatus consensus in
peccatam non semper perlinet ad conieuiplafioncm kqfc
divinæ, sed solum quando peccalum legi divior coniwrialur.

Conclusio est affirmativa. Circa quam
nulla occurrit ratio dubitandi, nisi qu®
immediatius, vel æque immediate tangunt
lituram, et conclusiones sequentis articuli,
ubi diluentur.
articulus x.
fw ratione superiori po.^i! esse peccatum ronde
scainduui se ipwu t
1. Ati decimum sie proceditur. Videtur quo! in superiori
ratione uon possit esse peccatum veniale secundum se
ipsam, id est secundum quod inspicit rationes æterms.
Actus enim potculiæ non invenihir esse deliciens nisi per
boe. quod inordinato se habet circa suum objectum : sed
vbj < ram superioris rationis sunt »hy nm rationes, a quibus
de· rdinari non e>t sine peccato mortali : ergo in superiori
ratione con potest esse peccalum veniale secundum se
ipsam.
2. Præterca : ciim ratio sit vis deliberativa,actus rationis
snnpcr est cum deliberatione : sed omnis ordinatus molas
in his, quæ L*ci sunt, si sit cum deliberatione, est peccatum
mortale : ergo in ratione superiori secundum se ipsam nun­
quam e>t peccatum veniale.
X Præterca : contingit quandoque, quod peccatum ei
surreptionc est peccalum veniale : peccalum autem Cx deli­
beratione est percatuin mortale per hoc, quod ratio delibe­
rans recurrit ad aliquod majus bonum, contra quod bomo
agens gras u> peccat : sicut curn de actu «lelectabili inordi­
nato ratio deliberat, quod est contra legem Dei,gravius
peccat consentiendo, quam si solum consideraret, quod esi
contra virtutem motalem : sed ratio superior non potest
recurrere ad aliquod altius, quam sit suum objectum : ergo
si motus cx surreptiouc non sit peccatum mortale, neque
etiam deliberatio superveniens faciet ipsum esse peccato
irortale, quod patet esse falsum ; non ergo in ratione supe­
ri ori secundum sc ipsam potest esse peccatum veniale.
Sed rentra .- motus surreplionis infidelitatis est peratum
veniale : sed pertinet ad superiorem rationem secaiidnmse
ipsam .· ergo in ratione superiori potest esse peccalum ve­
niale secundum se ipsam.
Respondeo dicendum, quod ratio superior aliter fertur iu
suum objectum atque aliter in objecta inferiorum virium,
quæ per ipsam diriguntur. In objecta enim inferiorum vi­
rium non fertur nisi in quantum de eis consulit rationes
æternas, unde non fertur in ea nisi per uiodum deliberatio·
nis. deliberatus autem consensus in his, qua* cx genere sao
sunt mortalia, est mortale peccatum : et ideo ratio superior
semper mortaliter peccat, si ac us inferiorum virium, in
quos consentit, sint peccata mortalia. Sed circa propria»
objectum babet dims acinst scilicet simplicem intuitum, et
deliberationem, secundum quod clam de proprio objecto
consulit rationes æternas .· secundum autem simplicem in­
tuitum potest aliquem inordinatum motum tabere cira
divum, puta cum quis patitur subitum infideli talis motum.
Et quamvis infidelitas secundum suum geuus sil pecatum
mortale, tamen subitus motus iufidelilatis est peccato ve­
niale, quia peccatum mortale non est nisi contra legem Dei.
Potest autem aliquod horum, quæ pertinent ad fidem,subito
rationi occurrere sub quadam alia ratione, antequam super
hoc consulatur, vel consuli possit ratio æterna, id est lex
Dei .· puta cum quis resurrectionem mortuorum subito ap­
prehendit ut impossibilem secundum naturam, ex simul
apprêteudendo remittitur, antequam tempus tabeat delibe­
randi, quod hoc est nobis traditum ut credendum secundum
legem divinam. Si vero post hanc deliberationem motis
infidelitatis maneat, esi peccatum morule : el ideo circa
proprium objectum, et si sit peccatum mortale cx genere,
potest ratio superior peccare venialiter in subitis motibus.
vel

Ad tertium dicendum, quod una et eadem res potest diver.oscoibider4ti(mcslialH‘re:(|uarmn una cm altera altior :
irt
r*
Sicut Deum esse, polcst considerari vel in quantum est cogniHcibile ratione humana, vel in quantum creditur revelatbuc divina, quæ est consideratio altior : el ideo quamvis
I
objectum rationis superioris sil quiddam secundum naturam
Kialtissimiiin
; tamen
poleslCliain
reduci in quandam
alαj
nou
erat.peccatum
mortale,
per delectationem
reducentem
!!
tioæm
considerationem
: et hac
quod
in motu
subito
in ditiorem
rorisidcrutioncni
Iit ratione,
peccatum
mortale,
sicut
su■
pru expositum est.
Ad lecumlum dicendum, quod in Operative ad rationem,
,.i db» morbliior per delibratum rOuwsmum : In his
id quam perlhiel deliberatio, perlinet ollam simplex irttui·
Jew
mu.»· conclusio
perUnent ud Merlon*
vire», . ..... -er objec
percat­
Prima
: Circa proprium
tusiwum, cx quibus deliberatio procedit, sicut etiam In
nwuflter
I·· his
'P*' **»»*pertinet
l'ccfa,a
,i,rbli!' Mvenialiter
"et
u" proposiK£n(<?'
tum
potest
superior
ratioet"peccare
$i<YuljiiUsad
rationem
syllogizarc,
wn auiea Ιβ his, qu® «eundum suum genus sunt venialia
lieues
formaro
t et ideo etiam consensum,
ratio potest habere
subitum
propter
indeliberutum
ut in
mo­
ttOIUfH.
Adprtaom
ergo dicendum, quod peccatum, quod est
libus
subitis.
(ôoin nliooes æieroM. otoi pcemitum mortale c\ genere,
Secunda conclusio : Circa objecta inferiopoM iwucu esse i>cccumm veniale propter imperfectionem
rum
virium
semper
letas subiti,
ut dicliiui
(st.ratio superior
...peccat mor­

I

·

ARTICULUS IX.

i

taliter in iis, qUiT sunt mortalia ex genere:
secus in illis, (pix sunt ex genere venialia.
I

Commentarius.

1. Circa primam conclusionem nola, quo'
modo hic ratio non sumitur stride, ul dici­
tur aratiocinando, siculaccipitur i.p. quæst.
79, art. 8, et quæst. 15 de verit. art. 1, pro
potentia intellectiva, ut dicit tantum munus
i
discurrendi ex uno in aliud, dividiturque
'
contra intellectum stricte etiam sumptum,
dicentemque eandem potentiam ut cognos­
centem per simplicem intuitum. Intellectus
cte eni»i (ait D. Thom. ubi supra) simplicem et
absolutam cognitionem designare videtur:
nam. ex hoc aliquis intelligere dicitur, quod
interius in ipsa rei essentia veritatem quo­
dammodo legit. Ratio vero discursum quon­
dam designat, quo ex uno in aliud cognos­
cendum anima humana pertingit, vel pervenit.
Latius ergo hic sumitur, scilicet pro præ­
dicta potentia adaequate, ut complectitur
utrunque munus. Et ideo utrunque illi tri­
buitur, cum dicitur : circa proprium objec­
tum habet duos actus, scilicet simplicem
intuitum, et deliberationem. Quare autem
uterque iste actus prædictæ rationi com­
petat, et quo ordine, ostendit S. Doctor
Ht». quæst. 7 de mal. art. 5, ubi ait : Quamvis
enim rationis sit deliberare, necesse est tamen,
quod in omni deliberatione includatur abso-

469

\ula consideratio: nam deliberatio nihil est
aliud, quam quxdam discursio, et quodam­
modo mobilis consideratio: in omni autem
motu invenitur aliquid indivisibile, sicut in
tempore invenitur instans, et in linea punc­
tum.
2. Nota etiam, hanc cognitionem per
simplicem intuitum aliquando perfectiorem
esse illa, quæ fit per discursum : quando
scilicet oritur cx lumine ita perfecto, et
efficaci, ut sine indigentia discurrendi sta­
tim in ipso principio veritatem percipit, et
habet plenum judicium de illa : sicut con­
tingit in Angelis, et etiam in nobis quan­
tum ad aliquos actus. Et hic modus cognos­
cendi est salis proprius rationis superioris,
in qua ponuntur dona intellectus, el sapien­
tiae, ut alibi diximus. Aliquando vero oritur
ex imperfectione,quatenus propter ligamen
sensus, vel alicujus passionis objecta non
plene, et adaequate intellectui praesentan­
tur : ipseque intellectus propter prædictum
ligamen ipsam inadaequationem non per­
cipit, quovisque illam per discursum dete­
gat. De hoc autem posteriori modo simpli­
cis cognitionis loquitur hic D. Thomas,
dum superiori rationi tribuit, quod in mo­
tibus subitis possit delinquere venialiter.
3. Circa eandem primam conclusionem
solet dubitari, an etiam circa objectum pro­
prium possit ratio superior peccare venialiter cum plena deliberatione ratione levi­
tatis materiæ. Conradus enim, et quidam
alii pariem tuentur negativam, videturque
favere D. Thomas in præsenti, quatenus in
prædicta ratione circa proprium objectum
nullum aliud agnoscit peccatum veniale,
nisi quod accidit ex deliberationis defectu :
clariusque hoc insinuat quæst. 15 de verit.
art. 5, et quæst. 7 de mal. art. etiam 5.
Sed oppositum tenent communiter cæleri
expositores. Pro quo sunt manifest® instantiæ. Nam illa, quæ pertinent per se primo
ad salutem animæ, ut Sacramenta, sacrifi­
cia, vota, el hujusmodi clauduntur sub pro­
prio objecto rationis superioris : et tamen
in eis potest esse levitas materiæ:ut si quis
in forma consecrationis omittat illam con­
junctionem enim, vel si in confessione sacramentali proferat leve mendacium, re­
licta pro sacramento sufficienti materia :
aliaque id genus reperientur quam multa
excedentia rationem inferiorem, pertinentiaquead superiorem, quæ etiamsi delibe­
rate fiant, non excedent culpam venialem.
4. Pro intelligentia notandum est, quod
respectu rationis superioris possumus dis-

-170

DE VITIIS, ET PECCATIS.

tinguere duplex objectum proprium: aliud
formale, et primarium, ex quo ipsa prima­
rio rufio su/hTicr dicta est : et hoc non est
aliud, quam ipsæ rationes æterna?, et increatæ. ut ratio finis ultimi, divina lex,
divina sapientia, divina veracitas, et hujus­
modi, per quas calera omnia, sive quæ
agenda, sivequæ credenda, et tenenda sunt,
regulantur. Aliud vero magis materiale et
secundarium ; proprium tamen et per se,
quia ex se postulat regulari per prædictus
rationes increatas, et habet nexum cum
illis. Hoc autem comprehendit omnia alia,
quæ vel ex natura rei, vel ex divina, aut
humana institutione ad ordinem supernaturalem spectant, vel ad eum reducuntur.
Uti sunt sacramenta, vota, sacrificia, alia­
que id genus, quæ animarum saluti, fidei,
et religionis protestationi, aut propagationi
ex sua institutione inserviunt. Hæc enim
omnia propter respectum, et connexionem,
quam habent ad æterna, et supernaturalia,
excedunt inferiorem rationem, et ita per­
linent ad objectum superioris per se, et ut
propria materia. Diximus per m, d ut pro­
pria materia: quia ut materia extranea, et
communem etiam alia, quæ sunt objectum
rationis inferioris, sub objecto ejusdem ra­
tionis superioris comprehenduntur.
Ad rem ergo, respectu objecti secundarii,
et materialis rationis superioris multoties
habet locum levitas materiæ, ut in exemplis
adductis : et ita quamvis adsit plenus con­
sensus, poterit circa ea peccare venialiter.
In objecto vero formali, et omnino prima­
rio nihil potest esse levis materia, cum sint
omnia increata, imo neque in omnibus il­
lis, quæcum tali objecto habent necessariam
connexionem, quatenus ita necessario cum
illo connexa sunt : sicut cum divina veracitate sunt connexa omnia, quæ creduntur
per fidem : quare circa hujusmodi nulla
inordinatio liberabitur a culpa mortali, ni­
si defectu plenæ deliberatiouis. Et hoc ad
summum est quod D. Thom. insinuat locis
citatis. Diximus ad summum : quia quod
attinet ad præsentem articulum adhuc independenter a nostra distinctione non est
unde colligatur, quod negaverit materiam
levem in objecto proprio superioris ratio­
nis. Solum enim intendit reddere discrimen
inter prædictum objectum, et objecta infe­
riora, quod circa hæc non potest prædicta
ratio peccare venialiter ob defectum deli­
berationis, atque adeo nisi materia sit levis :
circajllud vero potest sic peccare, quamvis
materia sit gravis propter prædictum deli­

berationis defectum. Per hoc nutem non
negat reperiri aliquando materiam levem.
Quod si in exemplo hæresis, quo utitur, hæc
levitas locum non habet, id provenit prop­
ter specialem ipsius hæsesis rationem: at­
que adeo non convincit ita asserendum esse
in aliis, ubi ea, vel similis ratio non mi­
litat.
5. Circa secundam conclusionem dubi­
tant nonnulli, an etiam circa objecta infe­
riora possit ratiosuperior peccare venialiter
ex defectu deliberationis. Partemque affir­
mativam tenent Curiel, et Montesinos, necc®*t
dissentit Gregorius Mart, nitunturqueex-1^·
plicare prædictum conclusionem, quod non iürt,î
sit intelligenda omnino universaliter, sed
cum aliqua restrictione. Ratio illorum est:
quiasicut prædictæ rationi superiori, et ejus
simplici intuitu potest occurrere aliquid
proprii objecti, quod ante deliberationem
prosequatur, vel respuat, eodem modo po­
terit occurrere aliquid eorum, quæ sunt
objecta inferiorum virium : ergo eodem
modo poterit circa utrunque peccare venia­
liter per defectum deliberationis.
Sed hic modus dicendi non placet : quia
intentum D. Thomæ potissimum est osten­
dere, quomodo ratio superior circa objecta
inferiora non aliter versetur, neque ad ea
descendat, nisi per deliberationem et dis­
cursum : quare eo ipso quod non deliberet,
non attinget prædicta objecta : adeoque nec
peccavit circa illa, quovis modo se habeat.
Si autem deliberet, jam peccatum ibi com­
missum non erit veniale per defectum deli­
berationis. Quod autem praedicti auctores
concedunt, posse scilicet occurrere rationi
superiori ante deliberationem aliquod ob­
jectum inferius, sicut potest occurrere ali­
quid objecti proprii, falsum est, et negan­
dum. Quippe eo ipso quod objectum inferius
occurrat, et non cum deliberatione, seu
collatione ad rationes æternas, non occurrit
rationi superiori, neque in eo est aliquid,
ex quo ad prædictam rationem pertineat,
sed potius ad inferiorem. Non enim rationes
istæ aliter differunt, nisi penes munia, et
objecta, ita quod objectum superioris sint
rationes æternæ, objectum vero inferio­
ris rationes temporales : utraque autem
ratio, una et eadem potentia, quæ est in­
tellectus : aut ergo objectum temporale,
quod occurrit, offertur solum secundum se,
et absolute nulla facta collatione cum ratio­
nibus æternis ? Et tunc non potest dici
occurrere rationi superiori, sed inferiori.
Vel dicant, quo jure intellectus respectu ob­
jecti

quÆSïio ι/χχν.
j«li temporalis ita occurrentis dicendus sit
ratio superior: quod ve munus istius ratio­
nis gerat? Aut occurrit cum prædicla col­
latione, et habitudine ? Et tunc jam illa
cognitiononestsimplex, et per modum intui­
tus; sed collativa, et per modum discursus,
siquidem includit prædietam collationem :
non enim vocatur in præsenti cognitio col­
lativa, vel discursiva illa dumtaxat, quæ
includit plures actus successionem haben­
tes, sed quæcunque importat collationem
unius extremi ad allerum, sive id fiat unico
actu, sive mullis.
6. Dices, occurrere utrunque objectum
inferius, elsuperius, sine collatione tamen,
sed ambo absolute : adeoque prædietam co­
gnitionem pertinere ad rationem superio­
rem, nec tamen esse collativam. Sed contra:
nam si utrunque sine collatione occurrit,
non est quo pacto nna et eadem ratio circa
utrunque versetur, sed circa superius ob­
jectum versabitur ratio superior, et circa
inferius ratio inferior. Nec referet an præ­
dicta objecta unico tantum actu vel duplici
cognoscantur : quia sicut unica potentia
utriusque rationis munus gerit, ita unicus

171

entitative actus pro diversitate muneris po­
terit perlinere ad utranque.
Dubitat etiam hic Curiel, an quoties ratio
inferior peccat, peccet quoque superior?
Tenelque partem affirmativam : quia toties,
(inquit) ipsa ratio superior tenetur inferio­
rem a peccato retrahere : adeoque si non
retrahat, quamvis positive non deliberet,
consentiet interpretative : quod sufficit, ut
peccalum ipsi tribuatur. Sed oppositum hu­
jus constat ex illis, quæ super artic.7 hujus
quæst. num. 9, diximus, dum explicuimus,
quomodo non semel peccatum delectationis
sistat in ratione inferiori, et quare non im­
putetur tunc superiori, quod illam non re­
primat ; etiamsi ipsi supposito hoc impu­
tetur. Denique possumus dubitare, an hæc
peccata, quæ in ratione superiori vel in­
feriori existant, sint talia intrinsece : hoc
est per malitiam formalem inhærentem
ipsis actibus intellectus : vel solum deno­
minentur peccata extrinsece, sicut denomi­
nantur actus externi a malitia existente in
actu voluntatis? Sed de hoc jam diximus
disp, 10, num. 7 et 9, dicemusque iterum
disp. 13, dub. 2.

QUÆSTIO LXXV
De causis peccatorum in generali, in quatuor Articulos divisa.
Deinde considerandum est de causis peccatorum. Et primo in generali.
Secundo in speciali. Circa primum quæruntur quatuor.

Circa titulum hujusquæstionis nota, quod
licet videatur admodum universalis, non
tamen amplectitur omnia genera causarum,
formalis, materialis, etc. quasi ex professo
de omnibus agendum sil : sed solum causam
efficientem, et quæ ad illam reducuntur :
de causa enim formali, ad quam spectat
specificatio, et distinctio peccatorum, actum
est jam quæst. 71 et 72, sicut de subjecto et
causa materiali tota quæst. 7-1. De finali
vero non agitur ex professo in hac materia :
quia peccatum quodammodo est præter fi­
nem, sicut est præter intentionem : tan­
gitur tamen sæpesæpius aliquid de illa oc­
casione cæterarum. Quare præsens quaestio
cum reliquis usque ad quæst. 81 potissimum
institute sunt pro declaranda causa peccati
effectiva tam in communi, quam in speciali:

nam multiplex est, propterea quod ad effi­
cientiam peccati multa principia unum­
quodque suo modo concurrunt. Cum hoc
tamen stat, ut etiam de aliis generibus cau­
sarum quandoque fiat mentio : sicut fit de
omnibus in art. 4, quia connexio, et decla­
ratio docirinæ ita expostulat.
AKTICULUS i.
Virum peccatum habeat causam !

Ad primum sic proceditur. Videtur quod peccatum non ha­
beat causam. Peccatum euim habet rationem mali, ul dic­
tum est, sed malum non habet causam, ut Dionysius dicit 4.
cap. deditio. nouitn. ergo peccatum non habet causam.
2. Præterea : causa est, ad quam de necessitate sequitur
aliud : sed quod est ex necessitate, non videtur esse pecca­
tum. en quoti omne peccatum est voluntarium : ergo pecca­
tum non habet causam.
3. Præterea : si peccatum habet causam, aut habet pro
causa bonum, aut malum : non autem bonum, quia bonum

DE VITIIS,
( on ftrfj nisi taniim i fton
t arbor bona fructus
nuMs Cicere, ut dicitur Matth. », sLniliterauUKn nec malum
um malum imvilv se»]uilur ad
pie** esssc cauM
jvccalum; rahitnaiiirn cnlprest idem, quod peccatum :
peccatum igitur uuu tabet rarauu
Sed A'atra : oawc
tit, habet rauMtn, quia ut dicitur
Job. 5, nihil iq terra m
tlt sed peccatum fli
tat
erit» dictu x %el factum, vel œœuphtim contra logeai Dei :
ergo pecratu n tabet raram.
RtsponhM dicendum.quod peccatum CM quidam actus
inordfiiaUb ,· ex parie r.ttur actus poust habere perse eausani, mcu: et qrilibeuiitb aetas : ex parte autem inordiiutiom< tabet raram eo modo quo negatio. vel privatio
potest tabere raram. Ntaatiftri* autem alicujus pousi
duplex causa assituri. Pri oo quidem defectus causa* alii rnationis, i !e< lynius causæ negati > est rausa negationis
serim Ium $·* ipsum, ad remotionem enim rara* sequitur
remoti» et ‘des : sicut obscuritatis cara esi atacalh Solis.
Alio modo rara adirnuli aiiis. ad quam sequitur negatio, est
'Cattxi i;c;a’ionis coraqueoti? s cui ighb taff·
sando catoremei principaU mtentioce, cousequinter cattsut
privationem frigiditatis, quorum primu i potest sufficen* ad
siinptire i ne;Hi men. Sed »1. inordinatio peccati, el
qtttdlibet iulum non sit simplex negatio, sed privatio ejus,
quod aliquid iulum est, et debet taberi, necrsse est, quod
talis inordinatio tabeat rausæai ag'vte t· per accidens. Quod
erim saluai est inesseet debet, nunquam abesset nisi propter
ransum aliqturn impedicate·. Et secundum hoc cowmevii
dk .qa xl nuluo, quod ut quadam privatiore consistit, tabet
rmo deficientem, vel agentem jer accidens, omnis autem
rausa per accidens reducitur ad causam per se. Cuut igitur
peccato n ex parte inordinatioris tabeat raram agentem
per accidens, ex parte autem actus tabeat raram agentem
per se, sequitur, quod inordinatio peccati cmiseqmtnr ex
ipsa cara actraSic igitur voluntas carens directione regula*
ratioiiis,etlegi<divfûæ intendeus aliquod bonum commu­
tabile. carat actam quidem peccati perse, sed inordina­
tionem actus per acci denset præter intern ionvm; provenit
euini defectus ordinis in actu ex defectu directionis in vo­
luntate.
Ad primum ergo dicendum, quod peccatum non solum
significat ipsam privationem boni quæ est inordinatio : sed
significat actum sub tali privatione, quæ tabet rationem
mali. qnod quidem qualiter tabeat caram, dictum est.
Ad secmidn ii dicendum, quod si illa diffinitio causæ
, universaliter debeat veri lirari, opertet ut inteliigatur de
cara sufficient! et non imj^dita.-contingit enim aliquid esso
caram sufficientem alterius, et tamen non ex necessitate
sequitur effectus propter aliquod impedimentum superve­
niens: alioquiu sequeretur, quod omnia ex necessitate eoolingerent, ut palet in 6 Metaphys. Sic igitur etsi peccatum
habeat causam, non Urncn sequitur, quod sit necessaria :
quia effectus potest impediri.
Ad tertiun dicendum, quod sicut dictum est, voluntas sine
adhibitione regulæ rationis, vel legis divinæ e«t rara pec­
cati : hoc latent qGodest non adhibere regulam rationis, vel
legis divinæ, secundum se non tabet rationem mali, nec
pœnæ, ner rulpæ, antequam applicetur ad actum : unde
secundum lioc peccati primi non est causa malum, sed bonum
aliquod cum abstemia alicujus a’.terius boni.

Prima conclusio : Peccatum exparte actus
habet causam agentem perse: ex parte cero
inordinationis habet causam deficientem,
seu agentem per accidens.
Secunda conclusio : Voluntas creata ca­
rens directione regulat rationis, et legis di­
vin# causât actum peccati per se : per accidensvero}etprxter intentionem inordinationem
talis aclus.
Doctrinæhujus articuli innituntur magna
ex parte, qui negant malitiam positivam :
quod D. Thom. perscrutans hic peccati ra­
tiones, talis malitiæ mentionem non fece-

rit : sed cuncta in actu peccaniinoso rojierla
reducit ad entitatem ipsius actus, qua»se­
cundum se non est mala, sed est a Deo; et
ad inordinationem privativam, quam a
divina causalitateexcludit. Verum si legan­
tur ea, quæ disp. 6, dub, 3 et I, in contra­
rium adduximus, satis apparebit quam in­
firmum sit argumentum negativum ex hoc,
vel alio loco desumptum. Quid enim quod
Ang. Doctor neque hic neque in quibusdam
aliis locis prædictam malitiam positivam
exprimeret ; cum ea nusquam negaverit,et
in multis aliis expresserit? Sed neque in
isto articulo occultavit penitus talem malitiam : nam relucet in corpore, si attente
meditetur. Propterea enim agens Γ). Thom.
de deformitate privativa, non satis judi­
cavit assignare illi causam deficientem, sed
assignavit etiam causam agentem per acci­
dens : quia cum prædicta malitia non sit
pura negatio, sed privatio perfectionis, et
rectitudinis debitæ inesse actui, non sufficit
ad ejus causalitatem deesse voluntati simi­
lem perfectionem : quod tamen sufficeret
ad causandum defectum pure negativum :
sed requiritur aliquid impediens prædictam
rectitudinem, fundansque privationem.
Quod enim natum est inesse, et debet (ait
D. Thom.) nunquam abesset, nisi propterD.Tba
causam aliquam impedientem. Hoc autem
impedimentum rectitudinis, et fundamen­
tum privationis est ipsa malitia positiva.
Et hæc antecedit prædictam privationem,
importaturque in actu, qui dicitur causari
per se a voluntate carente directione regulae
rationis, et intendente bonum aliquod com­
mutabile. Unde falsam est, quod D. Thom.
solius entitatis actus, quæ est a Deo, men­
tionem fecerit : sed potius nomine actus
peccati intellexit tam entitatem, quam ma­
litiam positivam, ex qua per se a volun­
tate causata sequitur præter intentionem
deformitas privativa. Et ideo dicitur, quod
hæc causatur per accidens : et quod ista cau­
sali tas per accidens reducitur in illam, quæ
est per se. Si enim causalitas per se volun­
tatis creatæ «ad solam entitatem, ut entitas
est, terminaretur, totaque proinde esset de
genere boni, et a Deo, nequaquam in eam
reduci posset causalitas per accidens, qua?
ad malum terminatur, et Deo repugnat :
porro D. Thom. omnino adstruit talem re­
ductionem dum ait : Omnis autem causa per jig,
accidens reducitur ad causam perse: cum
igitur peccatum ex parte inordinationishabeat
causam agentem per accidens, ex parte autem
actus

i
j

'

I

QÜÆSTIO LXXV.
adw hubeal causam agentem perso, sequitur,
,ρκχ! inordinatio peccati consequatur ex ipsa
‘ausa aclus, etc. Hæc dixerimus pro aliquali
hujus articuli elucidatione : el ne quis arbiIrelur posse desumi ex eo argumentum
contra doctrinam superius a nobis stabili­
tam. Sed et aliam non minus necessariam,
et subtilem circa causam effectivam pec­
cati, quæ est peccandi potentia, credimus
legi in hac eadem Utera : quam cito eruere
curabimus.
ARTICULUS U.
Clrum peccatum habeat cautam interiorem 1
Ad ^eundum sic proceditur. Videtur quod peccatum non
beat (ausam
causam interiorem, Id enim quod esi interius alicui
tubwi
rei, semper adest ei : si igitur peccatum habeat causim inte­
riorem. semper homo peccaret, cum posita cau^a ponatur
coctas.
2. Præterea; Ide n non est causa sui ipsius : sed interiores
uitibho.uiii.s sunt peccatum : ergo non sunt causa peccati.
3. Præterea : quicquid est intra hominem, aut cstnaturde.aut voluntarium : sed id quod est naturale, non potest
esse pccïati causa, quia peccatum est contra naturam, ut
dicit Damascenus : quod autem est voluntarium, si sit inordiflaluin, jam est peccatum : non ergo aliquid intrinsecum
potest esse causa primi peccati.
Sed contra est quod Augustinus dicit, quod voluntas est
causa jpcccati.
Bespondeo dicendum, quod sicut jam dictu nest. perse
ciasam peccati oportet accipere ex parte ipsius actus : aclus
aatctn humani potest accipi causa inferior cl mediata, et
ûnznediata. Immediata quidem causa humani actus est ratio
ct vclnnlas : secundum quam homo est liber arbitrio : causa
autem remota esi apprehensio sensitivæ partis, el etiam
appetitus sensitivus. Sicut enim cx judicio rationis voluntas
movetur ad aliquid secundum rationem : ita etiam ex appre­
hensione sensus appetitus sensitivus in aliquid inclinatur:
quæ quidem inclinatio interdum trahit voluntatem, ctraiioi«m sicut infra patebit. Sic igitur duplex causa peccati
interior potest assignari : una proxima cx parte rationis ct
voluntatis ; alia vero remota cx parte imaginationis, vel
appetitus sensitivi. Sed quia supra dictum est, quod causa
leccali est aliquod bonum apparens, motivum cu n defectu
debiti motivi, scilicet regulæ rationis, vel legis divina?,
ipsum motivum, quod est apparens bonum, perlinet ad
apprehensionem sensus, el appetitum : ipsa autem absentia
debilæ regulæ perlinet ad rationem, quæ nata est liujusinW
regulam considerare, sed ipsa perfectio voluntarii actus pec­
cati pertinet ad voluntatem, ita quod ipse voluntatis actus,
præmissis suppositis, jam est quoddam peccatum.
Ad primum ergo dicendum, quod id, quod est intrinsccam, sicut potentia naturalis, semper inest : id autem, quod
est intrinsecum, sicut aclus interior appetitivæ, vel apprebensivæ virtutis, non semper inest: i|>sa autem potentia vo­
luntatis est causa peccati in potentia, sed reducitur inactum
[<*r motus procedentes, et sensitivæ partis primo, et ratio­
nis consequenter rex hoc enim quod aliquid proponitur ut
appetibile secundum sensum, ci appetitus sensitivus incli­
natur in illud, ratio interdum cessat a consideratione regulæ
débiter î elsic voluntas producit actum peccati. Quia igitur
motus procedentes non semper sunt in actu, neque pecca­
tum semper est inactu.
Ad secundum dicendum, quod non omnes motus interioressnnt de substantia peccati, quod consistit principaliter
in actu voluntatis, sed quidam procedunt, ct quidam cousequuntur ipsum peccatum.
Adicrtium dicendum, quod illud, quod est causa peccati,
sicut potentia producens actum, esi naturale.· motus etiam
sensitivæ partis, cx quo sequitur peccatum, interdumi es
I
naturalis, sicut rnm propter appetitum dbl ahqun peccat. I
Sed eHlcitor peccatum innaturale ex hoc ipso quod
1Π
I
regula naturalis : quam homo secundum naturam suam (
debet attendere.

Conclusio : Duplex est causa inferior pec­
cati : una immediata, qux est ratio, ct volun­
tas: alia mediata, et remota, cpixest appre­
hensio sensitivæ partis, appetitus sensitivus.

Circa literam hujus articuli nota primo,
ex eo aliqualiter confirmari, quod in prae­
cedenti animadvertimus: videlicetcausalitatem per accidens, quae immediate est
respectu malitiae privativae, reduci in causalitatem per se, quæ est respectu positivi
humani actus. Nam proplerea dicitur initio
corporis, causam peccati accipi debere ex
parte actus humani: quiaidemmet influxus,
qui directe est ad positivum impeditivam
rectitudinis, et fundamentum privationis,
secundario, et ex consequenti (quod D. Th.
vocat per accidens) est ad ipsam privatio- '
nem : adeoque reperta, et examinata causa
prædicti positivi, necesse non est pro priva­
tione aliam quærere. Secundo nota, ex
quatuor in litera assignatis pro causa pec­
cati solam voluntatem esse causam omnino
sufficientem, et quæ non possit per aliam
impediri : quia illi tantum subest ultimate
elicientia actus peccaminosi. Ratio enim
concurrit ut proponens, et dirigens; non
tamen elicit, imo nec movet ad exercitium
nisi virtute ipsius voluntatis. Neque etiam
appetitus sensitivus elicit actum primario
malum, sed dum fertur ad bonum delecta­
bile imaginatione apprehensum, in causa
est ut tale bonum ab intellectu proponatur
voluntati ut conveniens : quia congruit exis­
tent i in ea appetitus dispositione. Sed cum
adhuc post talem propositionem voluntas
maneat libera, ut possit dissentire, si velit,
idcirco neque imaginatio, neque appetitus
sufficienter eam movent, sed tantum occasionaliter. Neque intendit D. Thom. omnia
prædicta habere se hoc modo in quolibet
peccato : sed loquitur indefinite : verificatur autem doctrina in peccatis circa sensi­
bilia, et quæ in appetitu sensitivo inchoan­
tur. Circa causalitatem prædicti appetitus,
et passionem ejus respectu peccati occupa­
tur infra tota quæstio 77. Circa ipsam vero
voluntatem, quæ’immediata, et potissima
peccati causa est, et circa rationem, per
quam constituitur potentia defectibilis, et
peccabitis, habet hic propriam sedem dif­
ficultas minus trita, quam ardua : cujus
examini incumbet.

Λ

DE VITUS ET PECCATIS.

DISPUTATIO XII.
De potentia peccandi.
Mirum sane est, quod cum controversia
de constitutivo peccati actualis admodum
creverit, ut nulla hujus materiae celebrior
inter Theologos habeatur, neque diutius
negotium illis faeesserit : circa peccandi
tamen potentiam ejusdem peccati effecti­
vam ita calamo pepercerint omnes, ut
mulli neque leviter eam attingant : alii vero
cnrsim, et brevissime examinent : cum ta­
men re bene inspecta aequalis, vel forte
major sit hæc, quam illa diflicultas. Quic­
quid enim arduum, nedosumque appareat
in adstruendo, vel negando positivam formalitalem peccati constitutivam, quæ a Deo
non sit ; sil autem a voluntate creata, lotum
hoc, et plus aliud reperiet quisquis vel as­
severare, vel negare intendat similem formalitatem, quæ neque ex Deo sit, neque
aliunde : per quam voluntas prædictam
formalitatem positivam constitutivam pec­
cati. vel saltem positivum privationis fun­
damentum contineat, et causet. Quocirca
prolixa satis futura esset apud nos hæc dis­
putatio, nisi præcessisset ilia alia de consti­
tutivo peccati commissionis, ubi plura
examinata sunt, quæ hic supponemus :
plures objectiones solutæ, quæ utrobique
militant : nonnullaque jacta fundamenta,
ex quibus ad assertiones, quæ supersunt
statuenda?, securius procedemus.
DUBIUM I.

Urum potentia peccandi, ut stat formaliter
sub hoc conceptu, constituatur per aliquid
positivum ?
Consulto titulum sub ea forma proponi­
mus utrum potentia peccandi, ut stat forma­
liter sub hoc conceptu, etc. quia res, quæ
habet esse potentia ad peccandum, secun­
dum se, et materialiter sumpta nulli du­
bium est. quod sit positiva. Tum quia est
ipsamet voluntas, seu liberum arbitrium :
quod est simul potentia ad bene agendum.
Tum etiam quia cum peccatum, saltem pro
materiali, apud omnes sit positivum, exigit
saltem pro hoc materiali principium effi­
ciens, et causam proximam, quæ sint po­
sitiva : et hujusmodi principium, seu causa
proxima dicitur materialiter potentia pec­
candi. Addimus deinde per aliquid posi­
tivum constituatur : quia non dubitamus

reperiri in e.i aliquem defectum privati­
vum, vel negativum : nam si liberum ar­
bitrium non careret aliqua perfectione,
nullatenus posset ad peccatum deflecti. Cæ­
terum an ipsum liberum arbitrium in
ratione defectibilis, et peccabilis constitua­
tur per hujusmodi solum defectum ; an
vero admittenda in eo sit aliqua formalitas
positiva correspondons malitiæ positivai
peccati, per quam ad peccatum suo modo
inclinet, et in ratione potentia? peccandi
formalissime constituatur, est non levis
difficultas examinanda in hoc primo dubio.

Dubii nodus dissolvitur.
Dicendum ergo est potentiam peccandi,Asse/a
ut stat formaliter sub hoc conceptu, non
constitui per solam carentium, sive defec­
tum perfectionis ; sed per positivam formalitatem correspondentem malitiæ posi­
tivae peccati. Hæc assertio non invenitur
ita expresse apud D. Thomam : est tamen
adeo consona ejus doclrinæ, quam circa
constitutivum peccati commissionis disp.6,
adduximus, ut merito illius mentem esse
credamus. Quam etiam insinuat non levi­
ter art. 1 hujus quæst. dum ait, quod ad
causandam peccati deordinationem volun­
tas non concurrit solum ut causa deficiens,
j
sed etiam ut efficiens per accidens. Vocat xas
causam deficientem, quæ solum concurrit^gratione defectus alicujus perfectionis : qua- tu.
tenus carentia perfectionis in causa inducit
similem carentiam in effectu. Causam vero
agentem per accidens appellat eam, quæ
concurrit media virtute et influxu positivo
terminato per se ad formam positivam, ex
qua per accidens, seu præter intentionem
sequitur privatio perfectionis opposita?: ita
quidem ut causal itas ista per accidens re­
ducatur in illam, quæ est per se. Hoc
autem modo dicit se habere voluntatem ad
peccatum : causando enim per se actum
tendentem ad bonum commutabile, et ad
objectum prohibitum, consequenter et per
accidens causât in eodem actu privationem
rectitudinis prædictæ tendentia? contrariae,
I
totaque hæc posterior causalitas, quae vo­
catur per accidens, reducitur in illam, quæ
est per se.
Ex quibus pro assertione habemus, tum
quod voluntas non influit in malitiam pec­
cati dumtaxat ratione defectus, sed etiam
ratione virtutis, qua influit in positivum
ipsius

DISP. XII. DIB. I.

ipius peccati ; aliter enim non salvabitur
ratio, et proprietas causæ per accidens ut
dislinclæ n causa deficiente, quam intendit
D.Thom. ul inluenli patebit. Tum etiam
quod totus influxus, qui est ad deformitatem
privativam, refunditur in eum, qui est ad
positivum actus : adeoque mediante ipso in
eandem virtutem causæ, quæ necessario
debet esse positiva : alias non praestaret
prodictum influxum ad positivum actus :
quicquid ergo sive positivum, sive privati­
vum producitur de ratione malitiæ, præ­
contineri debet in virtute positiva volun­
tatis. Cum igitur potentia peccandi pro
formali nihil aliud exprimat, quam prædictam continentiam, plane sequitur non
posse constitui per solam negationem, vel
privationem, sed per prædictam virtutem
positivam. Confirmatque hoc non parum
exemplum de calore calefacienti? aquam, et
expellente ab ea frigiditatem, quo D. Thom.
utitur : per eandem enim virtutem, qua
calor producit per se calorem in aqua, pro­
ducit per accidens privationem frigiditatis,
neque hæc causalitas per accidens, quæ est
respectu privationis, reducitur in aliam
virtutem, nisi in eandemmet, in quam
reducitur causalitas per se, quæ est respectu
caloris. Pariformitcr ergo voluntas per
eandem activitatem, et virtutem, qua pro­
ducit per se tendentiam actus ad objectum
rationi dissonum, quæ necessario est posi­
tiva, sicut ipsa tendentia, expellit per
accideps rectitudinem oppositam, causatque privationem talis rectitudinis : atque
adeo sicut causa, et principium prædictæ
lendentiæ pro formali est aliquid positi­
vum, sic etiam causa, et principium priva­
tionis sub ratione talis debet esse de linea
itoi positivi. Favet etiam in 3, dist. 12, quæst.
2, art. 2, ubi ait, quod cum dicitur, quod
aliquis habet potentiam peccandi, non intel—
liqilur, quod habeat liberum arbitrium, sed
quod habeat ipsum ordinatum ad peccandum.
Ubi (ut vides) id, quod est formale in po­
tentia peccandi, quodque eam in ratione
talis constituit, explicatur per habitudinem,
et ordinem ad peccatum, el non per aliquid
negativum. Eandem sententiam tuetur
Alvarez in præsenti disp. 128, num. 31,
Joannes a Sancto Thoma tract, de acti b.
humanis disp. 9, art. in solut. secundi
argumenti et alii.
2. Probatur efficaci ratione. Malitia cons­
titutiva peccati est aliquid positivum :
ergo causa, sive principium hujus malitiæ,
in quantum tale, debet esse positivum : sed

175

hoc principium, vel causa est formaliter
potentia peccandi : ergo prædicta potentia,
ut stat formaliter sub hoc conceptu, est
aliquid positivum. Minor, et hæc secunda
consequentia constant. Antecedens autem
ostensum est tota disp. G, et non nisi doc­
trina illa præsuppoaita pnæsentein stabili­
mus : adeoque potissima istius rationis vis
penes probationem prima? illationis ex prædiclo antecedente consistere debet. Ea ergo
sic ostenditur : quoniam omnis effectus et
secundum omnem rationem, secundum
quam est offectus, petit causam, et princi­
pium, in quæ reducatur, et in quibus præconlineatur, constat autem quod effectus
positivus, qualis est prædicta malitia, non
potest reduci sicut in causam in solam pri­
vationem, vel negationem -.sicut nec potest
in illis re ipsa præcontineri : ergo necessa­
rio admittendum est aliquid positivum, in
quod reducatur, et a quo præcontineatar,
proindeque sit ejus causa, et principium.
Confirmatur : nam idcirco habitus vitio- Conflrsus formaliter in ratione vitii constituitur mal10·
per aliquid positivum, quia secundum hanc
rationem habet esse principium et causa
malitiæ actus vitiosi, quæ est quid positi­
vum : ergo cum non minus potentia, quam
habitus sit principium et causa prædictæ
malitiæ, debet non minus esse aliquid po­
sitivum.
Confirmatur secundo, et explicatur : quia
habitus acquisitus non agit nisi in virtute alia,
potentia?, ex cujus virtute acquiritur : unde
quidquid formaliter, vel virtualiter est in
habitu, et omnis ejus causalitas continetur
realiter in potentia : et ideo quicquid ista
potest cum habitu faciliter, potëst absolute
sine habitu : ergo repugnat, quod si habi­
tus formaliter est positivus, et continet
malitiam actus vitiosi positivam, potentia
etiam, quæ utriusque causa est, et utrunque
præcontinere debet, in quantum sic conti­
net, non sit aliquid positivum : alias causa,
in quantum talis, esset in minus, quam
effectus, in quantum effectus ejus est : et
effectus haberet in se aliquid, quod non
præcessisset in causa : aut tandem aliquid,
quod est forma positiva, et re ipsa ens, con­
tineretur in eo, quod est realiter niAiï.quæ
ex terminis repugnant.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

§ Π.

I: rasiones diverso procluduntur.
3. Occurres primo, quod cum dicitur, ef­
evasio·
fectum positivum exigere causam positi­
vam, in qua præcontinealur, inlelligendum
est de illis effectibus, qui habent causam
per se, a qua producantur : nam de ratione
causa per se est. quod contineat suum effec­
tum : secus vero de illis, qui solum per
accidens producuntur, et habent causam,
quia hoc modo unum contrarium solet esse
causæ alterius, quod minime continet : sicut
calor circunstans causât per accidens inten­
sionem frigiditatis ·, el tamen certum est
frigiditatem nun contineri in calore. Et
hujusmodi est malitia peccati : respectu
cujus nulla datur causa per se, sed produ­
citur per accidens ad productionem actus,
in quo est talis malitia ? ut docet D. Thom.
1 p. quæst. 19, art. 1 et in hac 1,2, quæst.
75, art. 1 de malo quæst. 1, art. 3 et in 2,
dist. 34, quæst. 1, art. 3. Ad confirmatio­
nem vero dici posset vel non esse ita cer­
tum, quod habitus vitiosus constituatur
formaliter in ratione vitiosi, et in ratione
principii malitiæ formalis per aliquid posi­
tivum : vel esse disparem rationem: quia
habitus prædictus respicit per se actum ma­
lum ul talem, et ab eo specificatur : unde
sicut actus est positivus, habitus etiam
debet esse positivus. Potentia vero peccan­
di non per se respicit peccatum, neque
speciem capit ab illo : et ideo non est
simile.
impuSed hæc solutio facile impugnatur. Tum
quia licet facultati illi, quæ est potentia
peccandi, loquendo de illa ut est potentia
naturalis, et ut est absolute potentia ad
agendum, per accidens conveniat concur­
rere ad peccatum, sicut per accidens est illi,
ut talis potentia est, quod sit defectibilis, et
quod sit potentia peccandi : attamen ut stat
formaliter sub hoc conceptu potentiæ pec­
candi, et consideratur in esse defectibilis
per defectum positivum, non per accidens,
sed per se convenit ei prædictus concursus :
ut recte vidit Montesinos disp. 10, quæst. 5,
num. 49, quippe sub eo conceptu nullum
alium terminum perse, aut per prius res­
picit, quam ipsum peccatum, et ejus mali­
tiam positivam formalem, vel fundamenta­
lem. Hocenim est discrimen inter malitiam
positivam, et privationem, quod privatio
omnino est præter intentionem : et ideo non
fit nisi per accidens, quatenus impeditur
Ρπε·1

porrectio, qua privat : at vero malitia posi­
tiva consistit in tendentia positiva ad bonum
apparens, quod voluntas perse intendit:
et ideo per se etiam cadit sub tali intentione.
Et quamv is in exequulione non sit terminus
omnino primarius, sed resultet ad positio­
nem fundamenti ; hoc tamen non tollit
quominus saltem multoties per sesub in­
tentione cadat : sicut cadit bonitas moralis,
quæ eodem modo resultat. Quod iutelligendum est juxta dicta disp. 6, num. 102.
4. Deinde sive causa sit perse, sive per
accidens; si tamen re ipsa in effectura in­
fluit, et illum ex se elicit, omnino repugnat,
quod in quantum causa t ilis effectus non
eum prwcontineat. Universaliter namque
verum est, quod in genere caus.e effectiva
nemo dat quod non habet, ul ex terminis
ipsis constare videtur. Quare non benedescribitur causa per se quæ continet effectum,
causa vero per accidens quo illum non con­
tinet; nam hoc est de ratione omnis causa,
ul eo modo, quo causa est, effectum conti­
neat : neque aliter rationem causæhabebit,
nisi juxta modum continendi effectum:
seclusa vero continentia effectus, intelligibilisomninoest ratio causæ effectivae. Unde
causa per se est illa, quæ per se et ratione
propriæ formæ continet effectum, quem pro­
ducit ; causa vero per accidens dicitur, quæ
per accidens, hoc est, ratione formæ aliunde
provenientis, vel non nisi facta aliqua sup­
positione, quæ per accidens ad illam se
habet, prædictum effectum continet·: ergo
sive potentia, de qua loquimur, sit causa
peccati per se, sive per accidens ; si tamen
re ipsa in illud influit, et a se elicit, debet
eo modo, quo in illud influit, totum ipsum
prius continere : atque adeo si peccatum
pro formali est positivum, ipsa quoque, ut
illius causa est, debet esse positiva.
Potestque impugnatio hæc roborari, ets^nelucidari ex illis, quæ disp. 5, num. 21,®£f
observavimus : scilicet duplicem esse cau­
sam per accidens efficientem : aliam, quæ
vere et proprie est causa, proindeque vere
influit in effectum : dicitur tamen per acci­
dens, vel quia hujusmodi influxus non om­
nino per se ei convenit; sed ex aliqua
suppositione, quæ ad eam secundum se
sumptam per accidens est : vel quia effec­
tus, quamvis sequatur ex tali influxu, pra­
ter intentionem tamen sequitur. Hac ratione
aqua per accidens calefacit: non quia aqua
calida re ipsa per suum calorem non in­
fluat in calefactionem ; sed quia esse cali­
dam, et calor, per quem influit, convenit
ei

DISE. XII. DUB. I.
fj^r accidens : el similiter calor per acci- ■
ta causalprivationem frigiditatis in aqua,
quia causando calorem per so intentum,
(xnuequentor inducit prædictam privatio­
nem, quæ non intenditur. Et utroque isto
modo dicitur proprio causa per accidens,
quia ly per accidens non extrahit a vera
ratione causæ, sed modum causandi deter­
minat. Alia dicitur causa per accidens im­
proprie: quia licet nullum habeat influxum
in effectum, proindeque vera ejus causa
non sit; accidit tamen alteri, quæ est vera
ausa, vereque influit : sive (quod idem est)
accidit, ul ea, quæ est vera causa, vereque
influit, sura.it ab illa occasionem causandi,
el influendi. El hac ratione calor in vere
circunstans est causa per accidens frigidi­
tatis ia puteis : non quia calor in frigidita'ein aliquid influat : sed quia per opposi­
tionem cum frigiditate est occasio, ut ea,
quæ est vera, et propria causa frigiditatis,
fortius agat, magisque illam intendat. Et
generaliter quodlibet contrarium solet hoc
modo per antiperislasim esse per accidens
causa sui contrarii.
Est autem discrimen inter has duas cau­
sas per accidens : nam prima, utpote quæ
rere influit in effectum, debet illum praecontinere : adeoque necesse non est quærere
aliam causam, in quam effectus reducatur.
Secunda vero cum re ipsa in effectum non
influat, non est necesse, quod præcontineat
illum, neque effectus in eam reducitur : est
lamen necessario quærenda alia, quæ vere
et proprie sit causa, ad quam effectus redu­
catur, et in qua præcontinealur. Ut palet in
exemplo posito de calore ambiente respectu
frigiditatis : quia enim calor non continet
adhuc per accidens frigiditatem, ideo neque
ineam influit, neque hujusmodi effectus
reducitur in calorem ; sed in propriam et
perse causam ipsius frigiditatis, quæ ex
circumobsistentia, et compressione contra­
rii ambientis in se unita, el ad se ipsam
veluli magis collecta fortius influit.
t- 5. Ad rem ergo: cum dicitur polentiam
peccandi esse per accidens causam peccati,
non debet intelligi de hoc posteriori modo
causandi per accidens absque vero influxu :
quia sic assignanda erit alia causa vere in­
fluens, in quam peccatum reducatur, quæ
illud in se præcontineat, sitquo proinde ali­
quid positivum : et hanc non vero illam di­
cemus propriam potentiam peccandi : ergo
inlelligendum est de causa per accidens
sumpta priori modo, atque adeo talis con­
ditionis, ut licet per accidens, re vera ta-

men in peccatum influat, possitque peccatum
in eam sufficienter reduci. Hoc autem inlelligi nequit, nisi prædicta causa peccatum
præcontineat : et ita supposito quod hoc sit
pro formali positivum, ipsa quoque positiva
sit.
Solutio vero,quæadhibeturconfirmationi, Iinpunullius momenti est : nam præsens ratio grtftnr
solutio
procedit, supposita eorum sententia, quiadbi^rte
nobiscum tenent, peccatum constitui per nationi,
aliquid positivum : ex quibus nemo dubitat, quod habitus vitiosus in ratione talisAraojo’.
per aliquid positivum constituatur. Imo ex
aliis hoc etiam affirmant Valentia, Lorea
el Araujo. Unde saltem in ea sententia,
quam omnino præsupponimus, tanquam ex
re valde certa, desumitur argumentum ex
habitu ad potentiam, non minus quam ex
actu. Nec disparitas, quæ in hac solutione
assignatur, ullaestquoad præsens. Tum quia
potentia peccandi, ut talis est reduplicative,
suo modo est per se in ordine ad peccatam,
sicut habitus vitiosus, ut infra dicemus :
suamque ab illo qualem qualem sumit spe—
! ciem potentiæ defectibilis. Tum etiam quia
ratio continendi actus in habitu, et cujuslilibet effectus in sua causa non potest esse
(saltem per se primo) quod habitus actum
per se respiciat, vel non: aut quod ab eo
specificetur. vel non specificetur : alias om­
nipotentia Dei, quæ non specificatur a suis
I effectibus, neque eos respicit, non contine­
ret illos. Sed oritur prædicta continentia ex
generali ratione causæ effectivas :quæ nequit
intelligi ut influens in aliquem effectum, et
illum aseeliciens, nisi eum præcontineat :
et quia in hoc genere causæ nullus dat quod
non habet. Unde quia hæc ratio causæ effi­
cacius militat in potentia, quam in habitu,
nara ipsa etiam causalitas habitus reduci­
tur ad potentiam, optime ex hoc ad illam
conficitur argumentum.
6. Occurres secundo, doctrinam istam de Evasio
alia.
continentia effectus in causa habere locum
in illis effectibus, qui directeet perse primo
fiunt, suntque proinde termini primarii
alicujus productionis : secus in illis, qui per
modum termini secundarii indirecte resul­
tant. Nam in his satis est, si causa præcon­
tineat effectum primarium, ut secundarium
ex eo resultantem attingat. Hoc autem
modo potentia peccandi est causa malitiæ
actualis. Nam malitia hæc non producitur
porse primo, sed posito fuudamento resul­
tat per modum termini secundarii prædictæ
potentiæ.
­
Hæc tamen solutio nullius roboris est : et Praelu
ditur.

If ·'

I- 1

I

■

i ,·

ίΪΛί.

..;σ

I

■ !

eam satis impugnavimus supra disp.
num. 6, ubi ostendimus, quod sive effectus
sit primarius, sive secundarius, et sive fiat
directe et per .<<■ primo, sive ex consequenti
et secundario, omnino repugnat fieri ab ea
causa, in qua non continetur. Repugnat
enim, quocunque medo id fiat, causam dare
quod non habet : aut ab illa egredi quod in
ea re ipsa non est. Et ratio est perspicua :
quia ut aliquid per modum effectus secun­
darii, posito primario resultet, debet actio
attingens terminum primarium esse talis
conditionis, ut possit secundo loco post pri­
marium secundarium attingere: sive (quod
idem est) debet esse talis conditionis, tanlaz-que efficacia·, ut relinquat, in termino
primario virtutem, et determinationem ad
attingendum terminum secundarium et ut
sine alia actione secundarius ex primario re­
sultet. Alioqui talis terminus secundarius
non produceretur per eandem actionem,
per quam producitur primarius: nec pro­
inde esset effectus ejusdem causæ: sed aliam
exigeret. Quod autem prædicta actio sit
tantæ virtutis, ut possit modo explicato ter­
minum primarium, et secundarium attin­
gere. aliunde provenire non potest, nisi
quia potentia et principium ipsius actionis
ulrumque terminum in se continet, ut intuenti patebit : alias si hujusmodi continen­
tia ad id non exigeretur, posito quolibet
termino primario, possetex eo quilibet alius
per modum secundarii, et sine nova actione
resultare, quod est absurdum. Ergo quo­
cunque modo sive directe per modum ter­
mini primarii, sive indirecte per resultan­
tium voluntasmalitiam actus attingat, debet
illam in se præconlinere. Et ideo si prae­
dicta malitia est positiva, debet quoque ipsa
voluntas, ut eam continet, proindeque po­
tentia peccandi ut talis esse potentia.
Tertü 7. Tertio respondebis, lotam hanc docc\a5io. frinara habere locum in bonis : in his enim
verificatur axioma nemo dat quod non habet;
secus aulem in malis. Cujus duplex ratio
reddi potest : prima est, quod respectu mali
et peccati non datur causa efficiens, sed de­
ficiens : ut autem causa aliqua deficiat, non
est necesse, quod contineat effectum : imo
eo magis in ejus productione deficit, quo de
illo minus continet. Secunda ratio est, quod
habitus vitiosus producit totam malitiam
actus ; et tamen non continet illam totam :
alias esset ita malus habitus, sicut actus :
contra doctrinam D. Thomæ supra art. 3,
et idem est de potentia, quæ causans totam
malitiam tam habitus, quam actus, non est

ita mala sicut aliquis ex illis, necpremdo
habet in se totam malitiam, quant in cis
producit : ergo, etc.
Confirmatur : nam quodlibet morlalepec­
catum, ut malum morlaleest, causal in Dee
offensam simpliciter infinitam, quæ est in­
finitum malum ipsius Dei a peccante inten­
tatum : el lamen nullum peccatum in ralione
mali moralis est simpliciter infinitum, ne­
que habet in se malitiam infinitam : ergo
in genere mali necessarium non est, quod
tota ratio effectus prawnlinealur in causa.
\’erum neque hæc solutio vim nostræra-&&·
tionis enervat : quoniam prædictum axioma
nemo dat quod n>n habet tenet in omnibus,
in quibus id, quod dari dicitur, re ipsaiest
aliquid, el positivum, quod proinde ut in
rerum natura ponatur, egit aliquo voro
influxu, veraque et positiva causalitate:
sive illud sii de genere boni, sivodegenere
mali. Et ratio videtur perspicua : quiaomne,
quod re ipsa est aliquid, et non est aliquo
modo a se, sed indiget ad essendum in re­
rum natura poni ab alio, prius debet intelligi ut virlualiter existens ineo, a qao
ponitur, quam intelligatur poni formaliler
in se : sive (quod in idem redit) prius ineo,
a quo ponitur, debet intelligi virtus, ei
efficacia ad ponendum illud, quam intelli­
gatur ipsum in se actu el formaliter poni :
ubi autem intelligitur virtus et efficacia ad
aliquid ponendum ·. ibi jam id ipsum, quod
ponendum est, saltem virlualiter esse in­
telligitur, proindeque continentia illius virtualis.
8. Undead primam ralionem posset ne­
gari, quod peccatum non habeat causam
nisi deficientem : nam ut vidimus ex Divo
Thoma art. 1 hujus quæst. etiam habet cau­
sam efficientem per accidens, de qua dixi­
mus debere effectum præconlinere. Admis­
sa vero ea loquutione, quod solum habet
causam deficientem, consequenterdicendum
est, quod sicut in peccato actuali duplex est
effectus, alius privativus, qui est carentia
debitæ rectitudinis, el alius contrarius or­
dini rationis, qui esi tendentia ad objectum
dissonum ; ita causa ipsius peccati duplici­
ter dicitur deficiens, el deficere: uno modo
privative, seu negative, quia non habet tan­
tam perfectionem, quantam habitura erat,
ut non posset peccare, neque a regula ra­
tionis deficere : alio modo contrarie, quia
dicit tendentiam in actu primo, et per mo­
dum potentiae ad aclum et objectum oppo­
situm tali regula? : sicut enim ulerqueiste
est

DISP. XII. DEB. I.
<a modus deficiendi a regula rationis, sic
ulerque const i I u i t eu usa i n de fi ci en lent : U n us
positive ci contrarie, sicut ipse est positi­
vus : alius privative vel negative, sicut
defectus ipse est privatio, vel negatio.
Ad secundam rationem patet ex illis, quæ
disp. 3, per totam, sed praecipue a num. 9
diximus, ubi satis explicuimus, quomodo
licet tota malitia, quæ est in actu secundo
inesserei et quoad rectum sit in habitu, et
lota malitia habitus sit in potentia : non
tamen ila malam denominet potentiam si­
cut habitum, neque habitum sicut actum
secundum : non quidem ex defectu conti­
nentia? effectus in causa, sed propter majo­
rem explicationem in illo, quam in ista,
majoremque applicationem ad exercitium
inficiendi et deformandi, ut ibi dictum est.
Hoc autem lucum habere nequit in potentia
peccandi respectu malitiæ actualis positivae,
nisi ipsa potentia similiter positiva sit :
quia forma realis et positiva nequit conti­
neri adhuc quo ad realitatem in sola priva­
tione vel negatione : cum sit manifesta im­
plicatio, quod vera et positiva realitas
contineatur in eo, quod est re vera nihil.
Quæ implicatio non cernitur in eo, quod
eadem forma realis sit magis explicata in
uno subjecto quam in alio, juxta majorem
unius quam alterius capacitatem ·. licet
utrobique sit tota in esse rei, seu tota ejus
realitas.
Per quod possumus etiam occurrere con­
firmationi. Nam ratio offensa? in actu pec­
cati ideo non est formaliter infinita: quia
limitatur ex incapacitate subjecti, ne expli­
cet totam suam vim deformativam : in Deo
vero ubi est infinita capacitas, infinite se
explicat, infinitamque injuriam constituit.
Unde tota illa infinitas offensæ, quæ forma­
liter et sub exercitio offensa? in Deo conci­
pitur, continetur virlualiter in esse rei in
peccato mortali : potestque hujus malitia
dici infinita virlualiter in ratione offensa?
activa?, sicut injuria quæ irrogatur Deo est
infinita simpliciter in ratione offensæ for­
malis. El quantum ad hoc militat illa dis—
paritas, quam supra tradidimus inter bo­
num el malum; nam in genere boni quælibet
additio roperta in effectu, debet oriri ex
additione formaliter vel eminenter reperta
in ipsa forma et realitateconstitutiva boni:
genus autem mali potest augeri etiam in­
tensive quoad denominationem et exerci­
tium, sine additione ex parte rationis cons­
titutive per solam connolalionem majoris
capacitatis ex parte subjecti. Llrunque ta­

179

men genus in eo convenire debet, qnod
causa contineat ex parte realitatis effectum,
quem producit : atque adeo quod si effectus
sit positivus et realis, causa non possit esse
sola negatio vel privatio. Aliter posset huic
confirmationi responderi ex disparitate in­
ter effectum positivum, qualis est malitia
peccati, et inter privationem, sicut est offen­
sa illata Deo, ut ab una ad aliam non valeat
argumentum quantum ad modum conti­
nentia? in causa. Sed hoc alibi prose­
quamur.
9. Forte dices quarto nullum dari influ-Ultimam
xum positivum et rcalem respectu actualisc“0?1U!n'
malitiæ: et ita nullam requiri causam po­
sitivam et realem, quæ illam præconlineat : sed posito actu a voluntate deficiente
cum malitia privativa, resultare ibi absque
positivo alicujus caϾ influxu malitiam
positivam.
Cæterum ista solutio nullius momentiDeMrniesse potest : multoque facilius quam alia? ,nr· _
rejicitur. Nam malitia peccati constitutiva
eo ipso quod non sit a se, neque primum
deficiens, sed per se supponat voluntatem
et potentiam peccandi, nequit in rerum
natura poni_per se ipsam : sed debet poni
ab alio priori deficiente : et ita indiget con­
cursu illius, a quo ponitur, proportionate
ipsi malitiæ : cumque talis malitia sit ali­
quid positivum, necessario indiget influxu
positivo. Deinde si malitia illa non pone­
retur per influxum voluntatis, non esset
voluntaria, atque adeo nec mala moraliter :
quippe hoc malum absque voluntario intelligi nequit. Quinimo neque imputaretur
homini, neque propter illam puniretur,
neque peccare diceretur : cum nihil horum
cadere posset nisi supra id, quod est nobis
voluntarium.
Dices sufficere ad totum hoc quod volun­
tas negative influat non præbendo influ­
xum, quo prædictam malitiam impediat.
Sed contra : quia influxus negativus reipsa
non est influxus, sed carentia aut negatio
veri influxus, proindeque se solo non po­
test esse sufficiens, nisi forte ad negationem
vel privationem, quæ quia non sunt ali­
quid, nullo egent influxu perse. Et licet
prædictus influxus negativus sufficiat ad
non impediendum id, quod ex vi alterius
veri influxus ponitur, non tamen sufficere
potest, ut per ipsum solum id, quod reipsa
est aliquid, ponatur.

480

DE VITIIS. ET PECCATIS.

§ΙΠ.
Ostenditur assertio alia conununwr» ratione,

10. Ostendimus praecedenti ratione posid<oV1 ·*νιιηι potentiae peccandi ex positivo actua­
lis malitia? : id quod proposito nostro sa­
tis esset : non enim veram sententiam
minus certae idcirco alligamus ; sed ex pro­
batissima, valdeque recepta opinione adstruente prædictam malitiam positivam,
hanc minus certam de positivo potentia?
deducimus. Verum quia neque oppositam
sententiam negantem in actu talem mali­
tiam, immanem ab hac de positivo poten­
tiae ire credimus, adjiciemus secundam ra­
tionem, quæ etiam ejus sententia?defensores
nobiscum sentire compellat. Etenim quam­
vis prædicta sententia neget malitiam ac­
tualem positivam, negare tamen non potest
fundamentum malitiæ privativae in ratione
talis fundamenti esse aliquid positivum,
quod proinde necessario postulat princi­
pium positivum, in quo contineatur, et a
quo in rerum natura ponatur : sed hoc
principium est formalissime ipsa potentia
peccandi : ergo neque auctores illius sen­
tential possunt prædictam potentiam pro
formali a linea positivi excludere. Major
quoad secundam partem habetur ex dictis
pro prima ratione § 1, inde enim constat
effectum positivum, quicunque ille sit, et
qualilercunque fieri debeat, indispensabiliter postulare causam positivam, in qua
præcontineatur. Quoad secundam vero pro­
bari potest tum ex communi ratione priva­
tionis, quæ talis-naturæ est, ut nequeat ali­
ter fieri, quam posito aliquo fundamento,
unde ipsa sequatur et resultet. Ut enim ait
D. Thom. in præsenti art. 1, privatio non
est quæcunque carentia, sed illius perfec­
tionis, quæ nata est inesse, et debetur :
perfectio autem, quæ alicui debetur, et nata
est inesse, nunquam deest, nisi propter
aliquod impedimentum eam tollens : et hu­
jusmodi impedimentum est fundamentum,
ex quo privatio resultat. Tum etiam, nam
privatio, de qua loquimur, debet egredi a
voluntate per modum actualis exercitii :
aliter non erit voluntaria, neque proinde
peccaminosa: sed non potest egredi directe
et ratione sui : hoc enim proprium est so­
lius exercitii positivi, ut in tract, de voluntar. disp. 4, ostendimus: dicetur itaque
egredi solum indirecte, quia occasionatur
ex ipso exercitio positivo: quatenus dum
hujusmodi exercitium positivum ob repusccck-

gnantiam cum aliqua perfectione eam per­
fectionem impedit, consequenter inducit
privationem talis perfectionis. Est igitur
indispensabile ad prædictam privationem
aliquid positivum, e.x quo resultet, sitque
proinde ejus fundamentum. Ex quo minor
ejusdem syllogismi facile suadetur: quo­
niam potentia peccandi pro formali nihil
aliud exprimit, nisi quod sit principium
effectivum malitiæ, et eam in se contineat :
hoc autem totum habet quod est principium
prædicti fundamenti, et continet ipsum:
quippe neque malilia privativa aliter po­
test contineri in causa, et causari, nisi mo­
dia continentia et causalitate sui funda­
menti: neque quod tale fundamentum in
ratione fundamenti continet et causal, po­
test non eo ipso continere et causare mali­
tiam.
Confirmatur a simili in effectibus positi-cli­
vis, qui non fiunt per actionem ad se immediate terminatam, sed resultant posito
fundamento : cujusmodi se habent bonitas
moralis, relationes, et similia. In his enim
id ipsum, quod est causa per se fundamenti,
causât ex consequenti tales effectus : per
eandemque virtutem ; eademque continen­
tia continet, et causa effectus, qua continet
et causai fundamentum. A fortiori ergo in
privationibus, quæ multo minus habent
«
unde fiant per actionem ad se immediate
'
terminatam, sed debent resultare posito
<
fundamento, id ipsum quod fuerit causa
fundamenti, per eandemque virtutem et
continentiam erit causa privationis. Atque
adeo sicut ad continendum et causandum
fundamentum, eo quod est positivum, ne­
cessaria est vis positiva, sic etiam ad con­
tinendam et causandam privationem.
Confirmatur secundo : nam juxta doctrinam D. Thomæ in hoc 1 art. ad prædictam î!ü
privationem non satis est assignarccausam
deficientem, seu non agentem ; sed debet
etiam assignari causa efficiens per accidens:
hæc autem causa per accidens exponitur a
S. Doctore per reductionem ad causam per
se : quatenus eademmet causa, ct secundum
eandem vim effectivam, qua directe et per
se terminatur ad effectum positivum, per
accidens et ex consequenti attingit priva­
tionem : quod aliter verificari nequii, nisi
quia tale positivum est fundamentum ip­
sius privationis, hæcque ex illo resultat ex
vi ejusdem causæ et influxus. Quare sicut
respectu effectus positivi causa debet esse
positiva, sic etiam respectu privationis.
11. Neque

DISP. XII. DUB. I.
rn.,, 11. Nequo apparet effugium, quo adver'S^sarii enervent hanc rationem, nisi negando
prædictæ privationi fundamentum positi­
vum: quasi vel nullo indigeat fundamento,
sed egrediatur a voluntate immediate se
ipsa : vel talo fundamentum (esto illo indi­
geat) in ralione fundamenti non importet
aliquid positivum intrinsecum, sed vel ali­
quid privativum aut negativum, vel ali­
quam extrinsecam denominationem : sicut
'
erit denominatio procedentis a voluntate
defcctibili, vel denominatio connotantis ta­
lem voluntatem.
• msi
*n primis negare indigentiam fun.*ικ;· damenti, aperte est contradicere Divo ThoJfiiinaj cum alibi dum ait, conversionem ad
bonum commutabile, quæ est in peccato,
esse fundamentum privationis, seu aver.
sionis repertæ in illo : sic enim loquitur in
4, dist. 16, quæst. 3, art. 2, quæstiuncula 1
j
ad 2 ibi : Fundamentum aversionis est con­
versio in peccato. Et quæst. 2 de mal. art.
7 ad 1 : Inordinata conversio ad commutabile
bonum est causa aversionis. Tum in hoc art.
dum ad privationem omnino requirit ali­
quid impediens perfectionem oppositam :
hoc namque impediens perfectionem est fun­
damentum privationis, quod quærimus.
Contrariatur etiam communi existimationi:
omnes enim prædictam privationem ejus
conditionis el debilitatis existimant, ut om­
nino indigeat aliquo, cui ut fundamento
innitatur, et sine quo non possit consistere :
sicut indigent relationes, et alia imperfeclæ
entitatis. Ad hæc: vel in subjecto, cui inest
privatio, datur aliquid repugnans perfec­
tioni dobitæ, quam privatio aufert ; vel
non? Si datur, id ipsum est privationis
fundamentum : siquidem est ratio, propter
quam talis privatio insit. Si non datur,
nulla est ratio, cui-desit opposita perfectio,
ac proinde cur ea privatio insit. Non est
ergo intelligibilis vera privatio absque fun­
damento.
Dices sufficientem rationem prædicti de­
fectus esse defectum perfectionis, et regulæ
existentem in voluntate : quia voluntas de­
ficiens a regula eo ipso producit actum cum
defectu. Sed contra : quia non obstante
prædicto defectu perfectionis in voluntate
producit sæpe actus bonos, atque adeo sine
privatione non utendo illo suo defectu, sed
utendo regula rationis : ergo alia ratio
quærenda est, cur dum male operatur, uta­
tur suo defectu, et non prædicta regula, ac
proinde inducat in actu privationem. Hæc
Salmant. Curs, thcolog.. tom. VU.

481

autem ratio non potest esse alia, nisi aliqua
tendentia ad objectum dissonum, quæ sit
fundamentum privationis.
12. Deinde prædictum fundamentum de­
bere esse positivum satis convincit nostra
ratio : et polest denuo confirmari : quia
fundamentum privationis in esse talis non
potest constitui per aliquid privativum: una
enim privatio non fundatur in alia; alias
hæc etiam indigeret alia, ut fundaretur, et
illa alia, et sic in infinitum. Neque consti­
tuitur per puram negationem : quia negatio
pura non habet connexionem potius cum hac
privatione, quam cum alia, sicut debet ha­
bere illud, quod est privationis fundamen­
tum : aliter nequibit assignari ratio, cur
fundet hanc privalionem,et aliam non fun­
det. Debet igitur esse aliquid positivum.
Accedit, fundamentum privationis, de quo
loquimur, debere esse tale, ut actio volun­
tatis directe et per se ad illud terminetur,
indeque ex consequenti, et per accidens
privatio resultet : at negationi repugnat
talis terminatio non minus quam ipsi pri­
vationi, ut est per se notum : ergo, etc.
Ex quo etiam manet ‘impugnatum, quod
tangitur de denominatione extrinseca. Tum
quia hæc non potest esse terminus per se,
et directe attactus a voluntate, ex quo pri­
vatio resultet. Tum etiam quia denomina­
tio nequit exercere prædictum munus fun­
damenti, nisi ratione formæ denominantis:
quicquid enim præstat aliqua denominatio,
totum provenit a forma, cum qua est idem
secundum rem: vel ergo talis forma est ali­
quid de linea actus secundi existens in ipso
actu peccaminoso, ubi est malitia? Et tunc
denominatio non est extrinseca,sed intrin­
seca. Vel est sola voluntas, aut ejus defectibililas secundum id,quod habet in actu pri­
mo? Et tunc nequibit esse fundamentum
proximum malitiæ: quia hujusmodi fun­
damentum debet esse in exercitio volun­
tarium, sicut est malitia, quam fundat :
atque adeo debet oriri a voluntate per mo­
dum actus secundi, et distingui ab ejus
actu primo. Adde, denominationem, quæ
in hac evasione assignaturpro fundamento
malitiæ, scilicet dependentis a voluntate
creata ut defeci ibit i. non esse extrinsecam
actui peccaminoso, sed intrinsecam : im­
portat enim respectum dependenti® a præ­
dicta voluntate, qui quidem respectus in
actibus elicitis est aliquid intrinsecum, ut
alibi ostendimus. A quo etiam respectu tri­
buitur denominatio illa connotantis: unde

31

Impnii natur
pro fé­
conda.

«

482

DE VITIIS, ET PECCATIS.

néque hæc potest esso prædictoactui oxtrinseca. Nulla igitur v ia extrahi potest a linea
positis i intrinseci fundamentum prædictæ
privationis.
RciUr13. Sed objicies : quia adhuc juxta nos£υίω tram sententiam adstruentem malitiam po­
sitivam hæc malitia non fit per actionem
ad se directe terminatam : si enim hoc non
conceditur bonitati morali, mullo minus
concedendum est malitiæ: et tamen, hoc
non obstante, tota ratione praecedente expli­
cuimus potentiam peccandi per habitudi­
nem ad talem malitiam.nonhabito respectu
alicujus fundamenti : ergo etiam non obs­
tante quod malitia privativa fiat modo
dicto, poterit prædicta potentia explicari
ab adversariis per respectum ad illam independenler ab alio fundamento.
ϊικ-rvj. Respondetur ita esse, quod nec malitia
formalis positiva sit directe et immediate,
sed resultat posito fundamento adeoque
potentia peccandi in quavis sententia solum
attingit directe et immediate malitiam fun­
damentalem. debetque per ordinem ad eam
immediate explicari: et quicquid de malitia
formali superius a nobis dictum est quoad
vim inferendi potentiam peccandi positi­
vam. intelligitur simul aut per prius de
malitia fundamentali. Debuimus tamen in
praecedenti ratione expressius malitiæ for­
malis meminisse, quia si semel hæc etiam
est positiva, urgentius, magisque ad homi­
nem inferri videbatur illatio a nobis in­
tenta : clariusque et liberius ab impugna­
tionibus relinquitur, potentiam peccandi
esse positivam, si non modo fundamentalis,
sed etiam formalis malitia in ipsa contenta
positiva sit.
§IV.

Triplex objeci io pro opposita sententia.

Ex paucis, qui circa potentiam peccandi
aliquid dixerunt vix reperies, qui vel om­
nino expresse pro nobis sit (præter Alvarez,
quem supra adduximus) vel nobis in pro­
pris terminis et expresse contradicat. Cre­
dimus autem in oppositum referendos
5Lorw’ MÔïtlesinos disp. 10, quæst. 5, et Loream
Vasq. disp. 11, quatenus peccabilitatem nostræ
£alas. voluntatis ad solum defectum et carentiam
perfectionis videntur reducere. Vasquez
vero disp. 129, cap. 10, Salas disp. 7, et
quidam alii subobscurius loquuntur. Est
autem contra nostram sententiam triplex
D.Thorn. objectio.Prima, quia in’doctrinaD. Thomæ

I p. qumst. 49, Do mal. quæst. 1, art. 3,
aliisque in locis, et in communi modo
loquendi aliorum Patrum, ut Dionysii,
Augustini, et Anselmi, malum, el peccatum
non habent causam perso, neque efficien­
tem ; sed solum deficientem, vel agentem
per accidens: potentia autem peccandi, ut
stat formaliler sub hoc conceptu, per se est
ad peccatum, et ita si ut sic est positiva, el
positive ac per veram et realem efficientiam
in peccatum influit, nihil ei deesse potest,
quominus sil causa illius efficiens per se.
Confirmatur ex eodem D. Thoma locis
citatis, ubi ait, quod malum si quam habet
causam, talis causa non potest esse nisi
bonum : eo quod ununquodque agit, in
quantum est ens actu, el in quantum est in
actu, est bonum : at potentia peccandi, ut
stat formaliter sub hoc conceptu, non est
bona, sed deficit a ratione boni, et est mala
causaliter : ergo neque ut sic potest esse ali­
quid positivum, quod sil causæpeccali. Adde,
quod de ratione causæ, et præcipue efficien­
tis,estcommunicarese : communicareautem
se, est solum proprietas boni : ergo, etc.
14. Respondetur, neque D. Thomam, ne-j^
que alios Patres nobis officere ; sed favere »
potius suo modo loquendi : siquidem non
solum assignant peccato causam deficien­
tem, sed etiam efficientem per accidens: at
causa efficiens per accidens in hoc differt a
pure deficiente, quod importat vim positi­
vam terminatam per se ad aliquid positi­
vum, ex quo resultet privatio : ut in princi­
pio dubii, et in secunda ratione expendimus:
unde hic modus loquendi manifeste est pro
nobis. Neque obest quod dicitur potentiam
peccandi sub hoc conceptu per se esse ad
peccandum : nam hoc verum est loquendo
de peccato quantum ad malitiam fundamen­
talem et positivam, ad quam fatemur ter­
minari suo modo per se prædictam poten­
tiam. Secus de malitia privativa, quæ inde
resultat per accidens et præter intentionem,
ex vi tamen ejusdem causali latis : quando
autem peccato negatur causa per se, sermo
est de hac malitia privativa.
Sed quamvis D. Thom, et alii Patres abso­
lute negarent peccato et cuivis ejusmalitiæ
omnem causam efficientem, et solam defi­
cientem concederent, non ideo nobis office­
rent : nam deberent exponi de causa effi­
ciente, quæ sit talis simpliciter : et ideo non
excluderent causam efficientem secundum
quid, qualis est potentia peccandi sub hoc
concepta. Pro quo nota, quod sicut facere e\.
fieri ordinatur simpliciter ad esse actu, ita
causa

DISP. XII. DUB, J.

causa efficiens ubsolute el si mplici tor diciI u r
illa, quæ affectui tribuit entitatem et aclualilaleni, atque adeo quæ communicat ei
perfectionem : quia ununquodque est per­
fectum secundum quod est ens actu. Quæ
vero hæc non communicat, quamvis re ipsa
efficiat aliquid positivum', quod sit veluti
differentia et modus entis, non dicetur
(
causa, neque efficiens simpliciter, sed se!
eundum quid et valde imperfecte. Hac ra­
tione D. Thorn, lib. 1 de generat, lect. 9,
generationem accidentis appellat generatio­
nem secundum quid; et generationem subs­
tanti® generationem simpliciter : quia esse
1
accidentale, quod per illam communicatur,
i
est esse secundum quid ; esse voro substanI
liale, quod hæc tribuit, est esse simpliciter.
I
Quiaorgo positivum, in quo malitia moralis
I
consistit, non exprimit simpliciter entitaI
tem, sed magis entitatis deordinationem
.·
et depravationem : idcirco causa attingens
I
hcc positivum quantum ad prædictam ex1
pressionem, non dicitur causa simpliciter,
neque efficiens simpliciter; sed secundum
quid, diminute, et imperfecte : sicut neque
ipsum positivum quoad prædictam expres­
sionem dicetur simpliciter offectus, aut
simpliciter fieri. Quinimo sicut hoc potius
i
dicitur defectus, imperfectio, deordinatio,
eldepravatio entitatis actus, quæ simplici­
ter fit : ita ejus causa quantum ad prædic­
tum munus non tam dici debet causa effi­
ciens, quam imperfectio, deordinatio, et
deficientia illius, quæ absolute et simplici­
ter est causa. Et hoc significant Patres et
Doctores, dum potentiæ peccandi absolute
negant rationem causæ efficientis, et appel­
lant absolute causam deficientem. Loquuntur
autem de deficientia non pure privativa vel
negativa, sed contraria, el ut ita dicamus,
adversativa, ut explicuimus disp. G, nume­
ro 103.
·<’·’) 15. Ad confirmationem respondetur D.
Thomam solum velle, quod causa mali de­
ts· bet esse aliqua res in se ipsa bona bonitate
transcendental i : quia sicut operatio, qua
malitia efficitur, non potest in se non esse
actus et ens, et in quantum ens et actus
transcendental! 1er bona : ita causa prædictæ
operationis nequit non in se ipsa esse ens
cires bona. Non autem intendit S. Doctor,
quod in quantum bona influat in malitiam,
sed in quantum prædictæ bonitati jungilur
aliqua deordinatio positiva, quæ non expri­
mit entitatem, neque bonitatem ; sed potius
se habet ut infectio et nævus ipsius ontitatis : per quam illa potentia, quæ in se Coi

483

ena el bona, bonique effectiva, velut a sua
entitate et perfectione deflectens, efficitur
potentia defeclibilis et peccabitis.
Neque obest quod Ang. Doctor aliquando
asserit, malum non agere nisi in virtute
boni : quo dicendi modo insinuare videtur,
ipsam mali efficientiam oriri ex bono, debereque in ipsum reduci. Respondetur
enim nequaquam hoc insinuari in præ­
dicta loquutione: alias sicut Deusestcausa
boni, esset etiam causa mali ex regula qui
est causa causx, etc. Sed solum innuitur,
quod malum nihil ageret, nisi a bono ful­
ciretur et sustineretur. Sicut enim vis ef­
fectiva mali non aliter subsistit, quam ad
existentiam entitatis et bonitatis transcendentalis, ac veluti illis subnixa: ita non
aliter posset causare, quam ut innixa causalitati prædictæ bonitatis el entitatis,
suslentanteque hujus influxu et efficientia
in genere causæ materialis efficientiam et
influxum malitiæ. Nulla tamen inter prae­
dictas causalitates admittenda est reductio,
vel dependentia dégénéré causæ efficientis,
formalis aut finalis.
Ad illud quod additur, dicendum est,
quod licet communicatio proprie et simpli­
citer dicta, sit proprietas boni, quia talis
communicatio tendit ad dandum esse et
perfectionem: attamen communicatio latius
sumpta pro extensione vel communicatione
cujuslibet formalitatis, potest etiam malo
competere; quamvis non nisi cum depen­
dentia a bono niodo explicata.
1G. Secundo objicies, quod D. Thom.dum objectio
assignat in voluntate defectum, ob quemSCCBUda·
potest deflecti ad malum et ad peccandum,
nullam facit mentionem hujus defectibili­
tatis positivae, quam nos ponimus ; sed to­
tum hoc reducit ad privationem, vel ne­
gationem majoris perfectionis : ut quia
voluntas facta est ex nihilo : quia non est
sua regula : quia non tenens regulam ap­
plicat se ad operandum, etc. quæ omnia
sonant defectum perfectionis, et non ali­
quid positivum : ergo neque hujusmodi
positivum .in via Ang. Doctoris ponendum
est, nec per illud potentia peccandi debet
constitui.
Confirmatur ex eodem D. Thoma infra CcnUrquæst. 79, art. 1 et 2. Et 1 p. quæst. 49,art. K.
1 De mal. quæst. 3, art. 1 et 2 et alibi: ubi
explicans quare actio peccaminosa, quæ
secundum entitatem reducitur in Deum si­
cut in causam primam: quantum ad mali­
tiæ defectum non refundatur in illum : sed
in solum liberum arbitrium creatum, hanc

‘AS

bi jl

'

■

•

*I

'

•m·.·

i

*»

. -

«it

i

481

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ubique reddit rationem : quia prædicta
actio quantum ad entilatem est a libero ar­
bitrio ut tenente se sub ordine ipsius causæ
primæ, servanteque talem ordinem : quan­
tum ad malitiam vero est ab illo ut deli­
ciente a prædicto ordine, ipsumque dese­
rente et omittente : at in hoc nihil
exprimitur positivum, sed sola omissio, et
defectus ordinis : signum ergo est hujus­
modi solum defectum, et non aliquid po­
sitivum intervenire in efficientia malitiæ.
Baiio
Confirmatur secundo : nam eo ipso quod
•*iia intelligamus liberum arbitrium non esse
ipsam regulam rationis, nec perse infallibilitercum illa connexum (quod est tantum
defectus negativus) inlelligimus posse a
prædicta regula deficere, applicareque se
ad operandum sine illa : at eo ipso quod in­
telligamus posse ita deficere, inlelligimus
posse peccare: frustra ergoproconstituenda
hae potentia recurrimus ad aliquid positi­
vum.
ebjccUo. Respondetur D. Thomam explicuisse po­
tentiam peccandi per praedictas negationes,
non quia in eis consistat ; sed quia sunt no­
bis notiores : et quia hoc quod est volunta­
tem faciam esse ex nihilo, et nonesse suam
regulam, est in ea velati ratio a priori defectibilitatis positivæ, quæ prædictam po­
tentiam conslituit, ut sequenti dubio expli­
cabimus. Neque hoc est novum apud Ang.
Doctorem : nam malitiam constitutivam
peccati commissionis, quæ est forma posi­
tiva, explicuit sæpe per privationem recti­
tudinis, quæ adeam consequitur, ut vidimus
disp. 6, dub. 3. eo quod hujusmodi privatio
notior est apud nos, quam prædicta forma.
Et propter eandem rationem subsistentiam
naturæ substantialis ubique fere explicuit
per negationem essendi in alio: cum tamen
prædicta subsistentia ex communi sententia
Thomistarum el aliorum non sit negatio,
sed aliquid positivum.
D.Tiy)ui. 17. Ad primam confirmationem respon­
detur, eisdem in locis insinuari aD. Thoma
nostram sententiam. Tum quia non solum
docet malitiam esse a libero arbitrio ut de­
ficiente ab ordine causæ primæ, aut omit­
tente talem ordinem, sed etiam asserit esse
ab illo ut prædictum ordinem exeunte et
egredienle -.sicut videreeslcitataquæst. 79,
art. 2 ad 3 ibi : Dicendum quodeffectuscausa;
medix procedens ab ea secundum quod subdi­
tur ordini causa primv, reducitur etiam in
causam primam: sed -si procedat a causa
media secundum quud exit ordinem causa
prima, non reducitur in causam primam :

sicut si minister faciat aliquid contra man­
datum Domini, hoo non reducitur in Domi­
num sicut in causam. Ubi et verbis el exem­
plo est pro nobis. Verbis quidem: nani exire
ordinem causæ primæ in rigore loquendo,
non dicit puram omissionem, vel desertio­
nem talis ordinis ;sed positivam tendentiam
et motum in contrarium. Exemplo etiam :
quia non dixit si minister amittat mandatum
Domini, etc. sed «i faciat contra, quod etiam
denotat positivam tendentiam ad oppositum
tali mandato. Tum etiam quia intelligibile
est, quod liberum arbitriuni subtrahat se
ab ordine causæ primæ per privativam et
voluntariam ejus desertionem, sicut exigi­
tur ad peccandum, nisi subtrahendo aliquid
sui positivum, usumque talis positivi a præ­
dicto ordine : si namque quantum adomnes
rationes el formalitates positivas tali ordini
omnino conformaretur, et illi in omnibus
subderetur, ac secundum nullius usum ab
eo exiret, nihil ibi esset fundans illam pri­
vativam , et voluntariam desertionem.
Quemadmodum dum idem liberum arbi­
trium bene operatur, nihil est, quod eam
fundet, qui nulla utitur in contrarium ra­
tione positiva, sed illis dumtaxat, quibus se
ordini primæ causæ conformat : igitur
quando operatur male, prædictumque ordi­
nem deserit, aliqua utitur ratione positiva,
i
cujus usus, proindeque et ratio ipsa non
continentur sub tali ordine. Unde etiam si
D. Thom. ad rem hanc declarandam ejus­
modi solum terminis, qui privationem ex­
primunt. usus fuisset, deberet subintelligi
prædicta ratio positiva, qua liberum arbi­
trium, dum peccat, utatur in contrariam
ordinis causæ primæ : hujusmodique posi­
tivo et contrario usu seu abusu deserat et
omittat talem ordinem, fundetqueprivatio­
nem,et defectum subordinationis ad causam
primam, quæ ibidem reperiuntur. *
Ex quo ad secundam confirmationem
negandum est antecedens, quia dum non
intelligitur in libero arbitrio facultas ten­
dendi ad objectum dissonum et oppositum
regulæ rationis, adeoque defectibilitas ali­
qua positiva, quæ sit hujus tendentiæ prin­
cipium, non intelligitur adæquate ut potens
deficere moraliter a prædicta regula : quam­
vis intelligatur non esse ipsam regulam, '
neque per se cum illa connexum. Sicut in
actu ipso peccati dum non inlelligimus ac­
tualem tendentiam ad objectum dissonum
regulæ rationis, non inlelligimus deformi­
tatem neque defectum moralem a tali re­
gula : quamvis possimus intelligere actura
illum

DISP. XII. DUB.
r · I.
illum ut indifferentem et negative non con­
formem regulæ. Et ratio utrobique est
eadem, et salis perspicua : quia defectus a
regula rationis ut sit moralis, debet esse
privativus et voluntarius : nam defectus
non voluntarius, vel solum negativus; eo
ipso non est moralis : quod vero prædictus
defectus sit privativus et voluntarius,
aliunde habere non potest, nisi quia inniti­
tur voluntariæ tendentiæ ad objectum op­
positum tali regulæ. Unde el principium
prædicti defectus, ut adæquate concipiatur,
vel æque prius primo concipi debet ul po­
tens tenderc ad prædictum objectum regulæ
rationis oppositum, ac proinde cum posi­
tiva defectibi 1 i late, per quam influere possit
in istam tendentiam, quam intelligatur
posse moraliter et voluntarie deficere ab
eadem regula.
,.18. Tertio objicies : quia si voluntas, ut
est proxima potentia peccandi, dicit pro
'
formali aliquid positivum, etiam in anima,
in quantum est principium hujus potentiæ
proximæ, debet admitti aliquid positivum
per quod in ratione potentiæ ad peccandum
quasi radicalis constituatur : atqui hoc non
videtur dicendum : ergo. Sequela patet :
quia voluntas, ut est potentia peccandi, di­
manat ab anima, et in ea radicatur, non
minus quam ut est potentia naturalis : id
vero, quod est positivum, non potest ex alio
quam ex positivo dimanare, nec in alio
radicari. Minor autem ex eo probatur : quia
non satis apparet, quid sit illud positivum,
ratione cujus anima est radicalis potentia
peccandi, aut quid sit in ea præter ipsam
suam substantiam, quæ tota est Dei effectus,
per quod radicaliter in peccatum positive
influat. Nec safis est dicere, prædictum
positivum esse etiam potentiam peccandi,
et tendendi ad objectum dissonum, non pro­
xime et formaliter, sed radicaliter et cau­
saliter. Nam hoc est quod inquirimus: quid
nimirum sit formaliter in se ipso prædiclum positivum, ex quo habet quod sit poten­
tia peccandi radicaliter et causaliter ? Prius
enim unumquodque est formaliter hoc ali­
quid in se ipso, quam sit aliud radicaliter :
neque esset illud radicaliter, nisi quia est
hoc formaliter : quemadmodum anima ipsa
prius est in se substantia spiritualis forma­
liler, quam sil radicaliter potentia intelligendi et amandi : et ideo est hoc radicali­
ter, quia est illud formaliler. Quid autem
sit formaliter in se ipso illud positixum, I
ratione cujus anima est radicale principium I
peccandi, hoc quæritur, el non satis appa- I

483

i rot. Eo praesertim quod cum tota substantia
animæ sit perse primo in ordine ad esse
prædictum positivum, quod in ea ponitur,
potius debet poni in ordine ad esse, quam
in ordine ad operationem : priusque res­
picere debet defectum animæ in essendo,
quam in operando : in essendo autem nul­
lus apparet in anima defectus, quem respiciat : ergo etc.
Confirmatur: quia si in substantia et Confr..
mallo,
natura animæ daretur hujusmodi potentia
radicalis, daretur in ea naturalis inclina­
tio ad peccatum : eo quod prædicta poten­
tia non posset non ad proprium actum in­
clinare : et ita peccatum, quod juxta illam
esset, non posset dici contra naturam ho­
minis ; sed magis juxta inclinationem ejus
naturalem: cujus oppositum docet D.Thom.
supra quæst. 71, art. 2, et nos disp. 2
ostendimus : ergo, etc.
19. Respondetur ad objectionem admissa
majori seu sequela, negando minorem. Ad
cujus probationem posset sustineri solutio
ibi insinuata. Et ad impugnationem res­
pondetur plura esse, quorum formales et
quidditativas rationes per se ipsas non sci­
mus ; et tamen propterea neganda non
sunt : sed explicamus illa vel a posteriori
per suos effectus, vel per hoc quod aliorum,
quæ notiora nobis sunt, habent esse causæ
et radices. Sic diffinimus essentialiter
equum esse animal hinnibile, non forma­
liler, quia hinnibilitas formalis est pro­
prietas et non essentia equi ; sed radicali­
ter : quid vero sit in se formaliter hoc quod
dicimus esse radicem hinniendi, non cogi­
mur explicare : cujus rei innumera alia
exempla afferri possent. Et hoc nobis sat
erat pro solutione istius objectionis. Addi­
mus vero ut valde probabile, prædictum
positivum, quod dicimus radicalem poten­
tiam peccandi, consistere formaliter in ipso
modo limitationis et finitalis.qui in qualibet
intellectuali creatura invenitur, ratione
cujus fundat negationem majoris perfec­
tionis, hoc est, essendi actum purum, aut
essendi suum esse. Nam ex eo quod prædicta
creatura est finita et limitata, et non est
suum esse neque actus purus, consequitur
in ea quod sit defeclibilis a regula rationis,
el quod possit peccare. Unde prædictus
modus limitationis perse primo et formaliter est defectus in ordine ad e«e,· ex con­
sequenti vero et radicaliter in ordine ad
operari. A quo vero modus iste ortum ducat,
sequenti dubio declarabitur.

486

DE VITUS, ET PECCATIS.

Neque obesi si urgeas : (uni qnod creatu­
ram esse limitatam, aut esse finitam, solum
dicit in ea negationem majoris perfectionis,
et non aliquid positivum. Tum etiam quod
si limitatio praedicta esset radix potentiæ
peccandi, sicut omnis creatura tam ratio­
nalis, quam non rationalis est limitata, sic
omnis esset peccabitis : quod est absurdum.
Fnervj. Respondetur enim ad primum, quod siur* cut Deum esse illimitatum et infinitum duo
dicit: nempe et carere termino positivo limi­
tante ejus perfectionem, el habere positive
plus, ac plus perfectionis, per quam fundat
prædictam carenliam termini : ita creatu­
ram esse limitatam et finitam, importat
aliquid negativum, quod est carentia ulte­
rioris perfectionis , el aliquid positivum,
ratione cujus immediate et formaliter hu­
jusmodi carentia fundat, scilicet modum
supradictum, per quem perfectio creatura?
positive terminatur, limitatur, et finitur,
sistitque ita in ipsa, ut ulterius ad essendum
aliud non possit progredi.
20. Adsecundum respondetur exD. Tho­
ma quæst. 24 de verit. art. 7, quod quia
peccatum debet esse per recessum privati­
vum vel contrarium ab universali et summo
bono : ex duobus capitibus provenire po­
test, quod aliqua natura non possit peccare :
vel quia est ipsum summum bonum, aut
cum eo infallibililer connexa; proindeque
non potest ab illo separari et deficere : et
hujusmodi impeccabilitas nulli creatura?
potest per sua naturalia convenire, eo ipso
quod est finita et limitata, ut in tract, de
Angel, disp. 9, dub. 2, late probavimus :
vel quia talis natura non ordinatur imme­
diate ad prædictum bonum, sed ad aliquod
bonum determinatum et particulare ; bo­
num vero universale omnino est extra ejus
objectum : atque ita sicut non est capax at­
tingendi illud immediate et in se, sic non
est capax ab eo recedendi et deficiendi con­
trarie aut privative, quod est peccare. Et
hac ratione creaturæ non intellectuales,
etiam sisint finita» et limitata», dicuntur im­
peccabiles negative : quia cum non ordinen­
tur ad universale bonum, nec sint capaces
illud attingendi, nequeunt ab eo prædicto
modo deficere. Ut vero non deficiant ab eo
bono, ad quod ordinantur, prædicta limita­
tio non obest : quia etiam ipsum bonum est
quid determinatum et limitatum, proinde­
que non exigit ad sui indefeclibilem attingentiam majorem perfectionem, quam fini­
tam et limitatam. Creatura vero intellectua­
lis ordinatur ad universale bonum : el ita
Rfpiiea.

eo ipso quod sit limitata, potest ah eo defi­
cere, atque adeo peccare. Quod recto expli­
cuit Ang. Doctor, loc. cit. in solut. ad 1 his
verbis : Dicendum, quod creatura corporales, Mtoa
ul dictum est, sunt ordinata ad aliquod par­
ticulare bonum per determinatas actiones : et
ideo ab hoc quod ab earum actionibus error
et peccatum naturaliter absint, sufficit quod
sint per suam naturam stabilito in aliquo
bono particulari: quod non sufficit increalurisspiritualibus ordinatis ad bonum absolute,
ut dictum est. Quare cum nos dicimus, mo­
dum limitationis in creatura esse radicem
peccabilitatis, intelligendum est, supposito
quod creatura ipsa sit capax attingendi bo­
num universale : cujusmodi est sola intel­
lectualis ; non autem creaturæ aliæ corpo­
rales : unde in illa, non vero in istis limi­
tatio peccabilitalem inducit. Videantur quæ
diximus loco citato.
Ad confirmationem hujus tertiæ objectio­
nis dictum est disp. 2, dub. 1, num 1,2quo­
modo etsi potentia peccandi sit aliquid po­
sitivum suo modo ad peccatum inclinans,
et peccatum sit juxta hanc potentiam, non
ideo peccatum habet esse juxta naturam :
quia prædicta potentia, ut stat formaliter
sub illo conceptu, non oritur per se a na­
tura, ut natura est, neque ex principiis
naturæ procedit : unde neque est naturalis,
nec juxta naturam, sed innaturalis, ac prê­
ter vel contra naturam: nec dici debet poten­
tia aut inclinatio, nisi secundum quid;
simpliciter autem imperfectio, deordinatio,
deviatio, et relut i exorbitatio naturalis poten­
tiis, et naturalis inclinationis.
Quæres autem in fine hujus dubii, an
sicut in anima et in voluntate ponimus
prædictam defectibilitatem positivam, po­
nenda etiam sit in aliis potentiis, puta in
appetitu sensitivo et in intellectu? Deliis
enim tantummodo videtur superesse diffi­
cultas, propterea quod concurrunt ad actus
positive et intrinsece malos. Respondetur
vero affirmative. Quod de appetitu salis
convincitur ex doctrina, quam tradidimus
disp. 10 a num. 51. ubi diximus inesse illi
sufficientem libertatem et facultatem ad
peccandum venialiter sine actuali volunta­
tis influxu : hæc enim facultas salvari ne­
quit absque intrinseca et positiva defectibilitate ejusdem appetitus, per quam malitiam
venialem positivam contineat. De intellectu
autem ex eo liquet, quia ipse secundum se
est principium falsitatis et erroris,qua» non
minus quam malitia moralis debent in
positivo consistere : atque adeo requirunt
positivum

DISP. XII, DUB. II.
positivum principium, in quo contineantur.
An vero hujusmodi defect i bi lit as intrinsece
etiam afficiat aliquos ex sensibus internis,
venari potest ex dictis disp. cit. num. 10.
DUBIUM II.

1'nde ortum habeat positioum, quod consti­
tuit formaliter potentiam peccandi ?

I

.
{

21. Quia positivum, quod constituit po­
tentiam peccandi, potest considerari dupliciter : vel materialiter quatenus dicit
rationem entis, actualitatern, et bonitatem
transcendentalem, quæ constituunt prædic­
tam potentiam in ratione potentiæ simpli­
citer, et de materiali se habent in illa, ut
est formaliter ad peccandum : vel quatenus
expresse dicit munus continendi malitiam
positivam, respiciendique per modum actus
primi peccatum et ejus objectum, quod est
proprium munus talis potentiæ, ut est ad
peccandum : et quoad illud prius ex se et
ex dictis disp. 6, dub. 4 a num. 86, constat
debere esse a Deo: sicut etiam positivum
peccati quoad omnes similes rationes habet
esse ab illo : videndum modo est, an etiam
quoad hoc posterius possit ab ipso causari :
vel a quo originetur ?

§ U
Statuitur prior assertio.
Dicendum est primo prædictum positi­
vum, ut stat formaliter sub conceptu po­
tentia? peccandi, dicitque expresse illud
munus continendi malitiam, nequaquam a
Deo causari, neque esse ab illo : darique
proinde in voluntate creata aliquam formalitatem, quam secundum aliquam sui ex­
pressionem positivam Deus non causet.
Hæc secunda assertionis pars aperte sequi­
tur ex priori : prior autem sumitur ex
M. D. Basilio horniL 2, in Hexameron, Auk^gust. Damasceno, Anselmo, et aliis Patri•
bus, quos sequenti assertione adducemus.
Illam etiam sequuntur D. Bonaventura
In ‘2’
arL
(Iuæst
Rdchardus I
ibidem art. 1, quæst. 2, Scotus quæst.
unica, Cajetanus 1 par. quæst. 17, art. 1, et
alii. Et videtur expresse D. Thomæ in 3,
dist. 12, quæst. 2, art. 2nd G, ubi sic ait :
Dicendum, quod potentia peccandi, in (pian- I
tum peccandi, non est a Deo, sed quantum ad I
subjectum potentiæ tantum: scilicet quoad

487

entitatem et perfectionem, quæ ibi est de
materiali, quæque est velati subjectum
deordinationis tam negativæ, quam posi­
tive, per quam potentia peccandi in esse
talis formalissime constituitur. Et in 2,
dist. cit. quæst. 1, art, 1, duo distinguit in
potentia, quæ est ad peccandum : nempe et
rationem potentiæ absolute et simpliciter
dictæ, quo pacto est principium actus pec­
cati, secundum quod actus est : et defectum,
sive defectibilitatem, et deordinationem
talis potentiæ, per quæ constituitur in ra­
tione principii malitiæ: et primum dicit
esse a Deo ; secundum vero negat esse ab
illo. Unde concludit: Sic erqo potentia pec­
candi quantum ad id, quod potentiæ est (id
est quoad id, quod est perfectionis) a Deo
est : sed quantum ad defectum, qui implica­
tur, non est a Deo. Hoc etiam modo loqui­
tur ad Annibal. eadem dist. 44, quæst. 1,
art. 1, et quæst. 22 de verit. art. 6 ad 3,
sic ait : Quod voluntas sit flexibilis ad ma­
lum, non habet secundum quod est a Deo. In
quantum autem est flexibilis ad malum, in
tantum est potentia peccandi. Legatur etiam
in 2, dist. 37, quæst, 2, art. 1 ad 2. Quo
sensu vero ipse D. Thom. et aliqui alii ex
Patribus aliquando asserant potentiam pec­
candi ex Deo esse, infra declarabimus in
solutione primi argumenti.
22. Probatur ratione desumpta ex D. Batto
Thoma, locis cit. quæ potest reduci ad hanc3^^10'
formam. Si potentia peccandi formaliter
sumpta, vel positivum, quod eam in ratione
talis constituit, causaretur a Deo, esset Deus
formaliter causa peccati : consequens est
absurdum : ergo, etc. Sequela patet ex
communi axiomate, quod omnis causa causx
est causa effectus causati ab ista causa : quod
universaliter verum est, et receptum ab
omnibus, quoties causa causali in eodem
genere dicitur effectus suæ causæ, in quo
ipsa habet esse causa sui effectus : ergo si
Deus esset causa efficiens potentiæ peccandi
formaliter sumptæ, vel ejus positivi, quod
illam in ratione talis formaliter constituit,
cum hujusmodi potentia sit etiam causa
efficiens ipsius peccati, Deus quoque respectu
illius haberet rationem causæ efficientis,
attribuerelurque ei peccatum non minus
quam prædictæ potentiæ,
Confirmatur : quia si Deus esset causa Coutlrpotentiæ peccandi ut talis, præcontine- "u,1°·
rei in se adæquate quicquid potentia ipsa
est, et quicquid in ea formaliter vel vir­
tualiter continetur : nam quicquid in po­
tentia aliqua continetur, prout in ea con-

DE VITIIS, ET PECCATIS.

linetur. e$! formaliter ipsa potentia, et ideo , b;t ut habet esse ex nihilo nec reduplicare
qui prædictam potentiam adæquate conti­
solam negationem essendi a se, neque ali­
net, continet omne contentum m tali poten­
quid positivum secundum se, et in esse rei
tia : sicut qui continet causam alicujus effec­
sumptum : sed reduplicare positivum in
tus, continet eo ipso effectum contentum in
recto, ut connotât negationem : sive (quod
eadem causa : cum igitur in potentia pec­
in idem redit) reduplicant supra positivum,
candi contineatur tota malitiaconstitutiva
quod est materiale potentiæ peccandi se­
peccati, in Deo contineretur tota hæc mali­
cundum se et in esso reisumptum.connolatia: si semel ipse continet prædictam poten­
tionem negationis, seu ipsummet positivum
tiam. eteam causât. Quod tamen est absur­
in esse recti, el in ratione connotantis. Un­
dum : cum nihil Deo et summo bono magis
de licet totum positivum et rectum, quod
repugnet quam malitia et ejus continentia.
est in potentia peccandi secundumse sump­
tum a Deo sit, nihilque ibi in esse rei in­
§ Πveniatur. quod ipse non causet : adhuc non
causal prædictam potentiam, ut est forma­
Solutio cujusdam junioris enervatur.
lissime ad peccandum ; quia non causât tale
positivum formaliter ut connotai, nec for­
Nec refert, si cum docto quodam juniore
maliter in esse recti connotantis in obliquo
occurras, Deum, etsi causet totum positi­
negationem : ac proinde neque connotatiovum. quod est in potentia peccandi, et se­
nem ipsam : quæ (juxta hunc dicendi mo­
cundum omnes formalitates ejus absolute
dum) constituunt formaliter supradictam
consideratas : ita ut nulla earum divinam
potentiam. Intendit itaque hæc solutio, po­
causalitatem subterfugiat : non idcirco cau­
tentiam peccandi formalissime sumptam
sare prædictam potentiam formaliter in
nihil aliud esse quam ipsammet entitatem
ratione potentiæ peccandi, et prout habet
positivam, quæ est a Deo, non præcise
esse principium malitiæ : quia positivum
sumptam secundum se, neque ut a Deo;
illud, quod Deus causât non absolute sump­
tum, qua ralione est a Deo, constituit hanc j sed ut connotai hoc, quod est esse ex nihilo,
potentiam, sed ut habet esse ex nihilo, vel j seu non esse a se. Si vero aliquis petat, quid
est capax manendi sub nihilo : quod couve- I addat connotatio hæc supra positivum entinit creaturæ ex propriis meritis, et' non ex ! tatis secundum se sumptum ? Dicendum
videtur juxta eandem solutionem, in esse
Deo.
Non igitur hoc refert : nam cum dicitur I rei nihil addere : nec esse ibi, posita, aut
in hac solutione, Deum non causare supra- I connotata negatione, aliquam formalitalem
dictum positivum, ut habet esse ex nihilo, el j positivam, quæ secundum se et in esse rei,
constituit potentiam peccandi : aut verba illa i præcisa tali connotalione, non esset : addere
ut habet esse ex nihilo, supra positivum, quod : vero aliquid in esse denominative : quia
est materiale in prædicta potentia, redupli- ! additur denominatio connotantis in ratione
eant aliquam formalitatem positivam ; aut : connotantis, et denominatio recti sub con­
aliquod ejus munusetiam positivum, ratione I ceptu recti. Unde præcisa seu non connocujus præcontineal et causet malitiam posi- , tala negatione, est ibi totum positivum, el
tivam peccati : vel tantum reduplicant nega- | totum illud rectum secundum se et in esse
tionem essendi a se, et carentiam majoris j rei ; non tamen est sub conceptu recti : illa
perfectionis? Si primum : aliquid admitti- ' vero connotata additur denominatio recti
tur jam do genere positivi, quod non sit a
sub conceptu recti : quia rectum sub con­
Deo : nimirum illa formalitas, quæ per ’ ceptu recli neque manere neque intelligi
prædicta verba reduplicatur : el nihil aliud ; potest sine connotate et obliquo : quare his
nos asserimus esse formale constitutivum
sublatis, aufertur prædicta denominatio,
potentiæ peccandi. Secundum vero dici ne­
adeoque formalissimus conceptus potentiæ
quit : quia sola negatio, vel carentia sicut I peccandi destruitur: quamvis totum id,
nequit esse sufficiens ratio præcoutinendi [ quod alias erat rectum prædictæ potentiæ.
malitiam positivam, et influendi in illam, 1 secundum se et in esse rei maneat.
ut dub. præced. vidimus : ita nequit esse |
Possetque tota hæc solutio aliqualiter Jnvue
constitutivum potentiæ peccandi, de cujus
illustrari : tum exemplo actus amoris liberi
ratione est continere prædictam malitiam,
Dei, qui supra se ipsum ut necessarium
et in eam realiter influere.
nullam addit formalitalem in esse rei ; sed
cvasw.'r 23. Dices pro prædicto juniore, illa versolam connotationem existentiæ aut futuritionis

DISP. XII, DUB, II,
tioniscreaiuræ, ad quam terminatur : poluilquo, deficiente hoc connotato, deficere
in Deo denominatio amanite liberi, proindeqnoamer ejus formaliter ut liber, absque
coqiiud fornialitas aliqua in illo deesset.
Tum etiam exemplo relationis paternitatis
(Petri v. g. terminatio ad primum filium,
quæper solam connotationem secundi filii
denominat Petrum ejus patrem sine eo quod
aliqua formalités ad esse rei perlinens præ­
diclæ relationi accrescat. Cujus rei plura
alia possent adduci exempla. Ergo etiam si
dicamus potentiam peccandi in ratione taI
lis constitui per positivum, non ideo adf
mittenda est pro ejus constitutione forma■*
lilasilla, quam nos ponimus, quæsecundum
seel in esse rei sumpta, non sit a Deo.
i jr.ria 2d. Cæterum hujusmodi solutio (quam in
gratiam supradieli junioris, ut potuimus,
i y& enucleare conati sumus) non enervat vim
nosiræ rationis. Ut vero melius evertatur,
animadvertendum est primo, omnem realem denominationem debere provenire ab
aliqua forma vel formalitate, quæ in se ipsa
et prius natura, quam denominationem tri­
buat, sit aliquid reale. El ratio est perspi­
cua : quia omnis denominatio et omne
/
denominativum supponit formam denomi/
nanlem, a qua desumitur : ut constat ex
ipsa denominativorum diffinitione, quam
statim adducemus : a forma vero, quæ in
se ipsa et in esse rei considerata nihil reale
est, neque potest sumi realis denominatio,
neque est ubi talis forma supponatur ad
suam denominationem. Hoc autem verum
est, sive denominatio sil primaria, sive
secundaria ; et sive sit intrinseca, sive extrinseca : quia ubi nulla præintelligitur
forma denominans, nulla potest intelligi
denominatio, ut est per se notum.
tofina Secundo nola, quod ut disp. 6, num. 106,
iu- dicebamus, denominatio debet habere pro­
portionem cum forma, a qua desumitur,
debetque esse ejusdem rationis, et ejusdem
ordinis cum tali forma : et ideo neque ab
albedine sumitur denominatio nigri, neque
a nigredine denominatio albi : neque a for­
ma, quæ est de genere boni potest sumi
denominatio mali, aut e converso. Et ratio
est : tum quia denominatio et denominativnm (quæ idem sunt quoad præsens) secun­
dum rem, et quoad rectum non differunt a
forma denominante, sed solum quoad cadentiam nominis, et modum significandi :
et ita Philosophus in anteprædicameniis
denominativa sic diffinit : Quæ ab alio (sci­

489

licet a forma denominante) nominis appel­
lationem habent solo different ia casu : ut
malum a malitia, album ab albedine, etc.
Tum etiam quia omnes denominationes
virlualiler et in radice continentur in ipsa
forma denominante, et reducuntur ad ge­
nus ejusdem formæ. Ex quo etiam fit ut
eadem sit causa efficiens denominationis,
quæest causa efficiens formæ denominantis,
nec possit causare formam denominantem,
qui non potest quantum est ex se causare
omnem ejus denominationem, propter ea,
quæ nuper dicebamus : quia nimirum præ­
diclæ denominationes non omnino sunt
aliud a forma, et ita nec requirunt aliam
efficientiam præter efficientiam formæ, nec
possunt eam terminare : eo vero modo, quo
a forma distinguuntur, nempe ex parte mo­
di significandi, vel essendi, continentur virtualiter in ipsa forma : et ideo neque ut sic
requirunt aliam causam, sed qui attingit
formam eas in illa attingit.
25. Tortio observa, quod licet denomi- Alia
.
.
.
c
amniad
natio primaria nunquam possit a sua forma versio
separari : aliquando tamen separatur ab
illa denominatio secundaria : eo quod hu­
jusmodi secundariæ denominationes sæpe
exigunt aliquod connotalum, quod forma
earum secundum se sumpta, et denominatio
primaria non requirunt. Tunc vero appo­
sito connotato, additur denominatio secun­
daria sine additione alicujus formæ vel formalilatis : quia tota forma denominanscum
sua denominatione primaria praeexistebat
jam formaliter in subjecto, et ex defectu
solius connotati non tribuebat denomina­
tionem secundariam : quo proinde semel
posito, eadem ipsissima forma dat utranque
denominationem. Quod si denominatio,
quæ, posito connotato, additur, non esset
secundaria, aut in denominatione primaria,
et in forma, quæ præexistebat non conti­
neretur, nequaquam talis denominatio de
novo sine nova forma proporlionata ipsi
denominationi poneretur : el ideo si de­
nominatio realis et positiva esset, forma
quoque deberet esse in se aliquid positivum
et reale : et qui causaret effective formam,
effective causaret denominationem.
Quæ omnia cerni possunt in exemplis ad­
ductis pro solutione, quam impugnare
intendimus : quæ bene intellecta contra
illam el pro nobis sunt. Semper enim ibi
datur aliqua forma denominans, quæ se­
cundum se et in esse rei sit aliquid reale
positivum ejusdem generis, ejusdemque ra-

490

DE VITIIS, ET PECCATIS.

lionis cum ipsis denominationibus,in quam
omnes illæ reducuntur, et incujus virtute
continentur : ct causa efficiens talis formæ
est causa efficiens denominationum ; nisi
tam forma quam denominatio sit incapax
efficiendi el terminandi actionem. Unde in
actu libero Dei ipsametenlitas et aetualitas,
quæ constituit et denominat actum necessa­
rium, est propria forma secundario deno­
minans, et constituens actum liberum in
esse liberi : et ab ea sumitur denominatio
illa connotantis in ratione connotantis, et
recti sub conceptu recti; et quia talis formæ
nulla datur causa efficiens, sed habet esse a
se, ideo nequeipsæ denominationes habent
causam effectivam, sed sunt etiam a se. In
patre vero forma denominans respectu se­
cundi filii est eadem relatio paternitatis,
qua primum filium respiciebat : et qui ■'
fuit causa illius relationis, est etiam !
causa prædictæ denominationis. Quia ta­
men hujusmodi denominationessuntsecundariæ et ultra formam denominantem, re­
quirunt aliquod connotatum, a quo ipsa
forma non dependet : idcirco dum non est
tale connotatum, etsi ponatur forma, non I
ponuntur; et eo sublato, etiam si nulla j
auferatur forma,auferuntur.
i
impu·
26. His prænotatis facile impugnatur tota
illa solutio. Nam cum dicitur verba illa ul I
fnnua. habet esse ex nihilo reduplicate; ut positi- 1
vum connotât negationem essendi a se, et
hoc totum nihil aliud esse præter denominationem connotantis in ratione connotantis:
et recti sub conceptu recti : hoc est quod in- !
quirimus, quinam et a quo sit forma posi- '·
liva, ex qua hujusmodi denominationes |
desumuntur. Nam cum omnis denomina­
tio realis et positiva (cujusmodi sunt istae,
de quibus loquimur) supponat formam de- j
nominantem positivam et realem, a qua j
desumatur, ut dictum est in primo notabili: I
et (ut in secundo probavimus) eadem om- I
nino sit causa efficiens denominationis,quæ ■
est causa formæ, a qua denominatio desu­
mitur : id, quod fuerit causa formæ deno­
minantis rectum sub conceptu recti, et con­
notons in ratione connotantis, erit quoque
causa harum denominationum. Et ita qui
causaverit positivum prædictæ' formæ se­
cundum se et in esse rei sumptum, ut ante­
cedit denominationes, et earum connotata;
positis connotatis causabit idem posi­
tivum, prout connotai, et prout exercet
munus recti sub conceptu recti. Unde vel
debet admitti in ipsa entitate, quam Deus
ex nihilo causât, aliqua formalitas positiva.

■a»-

quæ sub aliquo conceptu expresso non sil
ab ipso, quæque sit constitutivum potenti®
peccandi, formaliter ut est ad peccandum,
sitque propria forma, a qua denominatio­
nes illæ sumantur : vel concedendum est
prædictus denominationes desumi imme­
diate a forma, quam Deus causal, adeoque
Deum illas causare, sicut causât ipsam for­
mam : et consequenter causare eliam poteniia peccandi, ut stat formaliler sub
hoc conceptu, secundum quem juxta solu­
tionem quam impugnamus, in illis con­
sistit.
Deinde : vel denominationes illæ con notantis in ratione connotantis, et recti sub con­
ceptu recti sunt de genere boni, possuntque
in Deum roduci : vel sunt de genere mali,
et nequeunt Deo ut causæ attribui ? Si
primum, non consistet in illis potentia
peccandi, ut est ad peccandum: quia poten­
tia hæc formalissime sumpta, nec est de
genere boni, nec potest Deo attribui, si­
cut non potest ei attribui peccatum. Si
secundum, ergo forma vel formalitas po­
sitiva, aqua desumuntur, et in qua conti­
nentur,etiam est,de genere mali.proindeque
irreducibilis in Deum : alias non servaretur
debita proportio inter denominationem et
formam denominantem : neque essent ejus­
dem generis et rationis : ut debere esse in
secundo notabili ostendimus.
27. Neque obest si dicas, quod in Eucha-Fulcte
ristiæ Sacramento substantia corporis
Christi Domini denominatur terminus transubstantiationis panis ; et tamen nulla da­
tur forma in esse rei a qua denominatio
ista sumatur : quandoquidem nec de novo
per conversionem producitur.necante con­
versionem alicubi talis forma exislebat:
ergo non est necessaria pro qualibet reaU
denominatione forma denominansquæin
esse rei sit aliquid.
Non itaque hoc obest : quia doctrina nos-E“™*
tra etiam convincit dari in hoc casu for­
mam, a qua denominatio illa termini
transubstantialionis proveniat : eo quod
inintelligibiiis est, universaliter loquendo,
denominatio absque forma denominante.
Unde hæc objectio postulat quidem, ut præ­
dicta forma assignetur : quod pertinet ad
materiam de Eucharistia : non autem nos­
tram doctrinam enervat, nec contra eam
aliquid convincit. Forte denominatio illa
termini sumitur ab ipsamel actione conversiva panis: aut ab aliquo modo substantiali
per talem actionem de novo producto : aut
denique ab ipsamet substantia corporis
Christi

DISP. XII. DUB. II.

Christi Domini, quæ «·ηο nova) euperaddilioneseipia nul sua obodionliali potentia
apiaest conversionem terminare, et posita
actione conversi va tanquam connotato, de
facto terminat, el tribuit prædietam deno­
minationem. Quod 3 p. in tract, de Eu­
charist. Deo dante ex professo examinabii j mus.
««· 28. Secundo impugnatur alia via supradicta solutio. Quia hoc quod est creaturam
connotare quod fiat ex nihilo, vel quod sit
capax manendi sub nihilo, convenit ei for­
malissime, prout habet esse a Deo,et prout
est terminus divinae causalitatis : ergo vel
dicendum est potentiam peccandi forma­
lissime sumptam causari aDeo.proindeque
Deum esse causam peccati : vel non con­
sistere in prædicla connotatione, aut in entitate, quæ est a Deo, præcise ut connotât.
Consequentia liquet. Antecedens vero pro­
batur: tum quia per id formalissime quod
creatura habet cx Deo, est ejus effectus, et
terminus creationis : per id autem, per
quod est terminus creationis, connotât for­
maliter quod sit ex nihilo : eo quod creatio
est productio entis ex nihilo, unde neque
esse, neque inlelligi potest ipsa, aut ejus
terminus, nisi intel ligamus aliquid esse
extractum ex nihilo : atque adeo nisi connotando ipsum nihilum per modum termini
a quo et capaci talem manendi sub illo.Tum
etiam quia terminus ad quem cujuscumque
actionis ex propria ratione termini ad quem
habet connotare terminum a quo talis
actionis : sicut cx propria sua ratione est
connexus cum hujusmodi termino : et per
id ipsum connotât formalissime prædictum
terminum a quo, per quod in ratione ter­
mini ad quem constituitur : ergo cum crea­
tura sit terminus ad quem respectu crea­
tionis per id formaliter quod habet a Deo,
nempe por proprium esse, prout tale esse
ab ipso Deo participatur : fit inde quod per
hujusmodi esse, etiam prout a Deo.connotet
terminum/7 quo creationis, atque adeo hoc
quod est esse ex nihilo, et capax manendi
sub illo.
Dices creaturam habere quidem a Deo
quod sit, sicut habet ab illo totum suum
esse: quod vero hujusmodi esse non sit sua
essentia, nec sit esse a se, atque adeo quod ,
sit ex nihilo, hoc non est a Deo; sed con­
venit illi omnino per se ipsam. Contra :
quia aliud est unde habet creatura quod sit
ex nihilo, aut quod non sit a se nec sit
suum esse ; et aliud unde hoc connotai:
sicut aliud est in qualibet re esse aliquid,

491

et aliud connotare quod re ipsa non est : et
sicut aliunde est terminus a quo actionis,
et aliunde actio connotans prædictum ter­
minum. Quamvis ergo non esse a se, et non
esse suum esse solum conveniat creatur® ex
se ipsa ; connotare tamen totum hoc potest
et debet convenire illi per id ipsum, quod
habet a Deo, et prout a Deo: scilicet per
proprium esse, ut est terminus divin® crea­
tionis, et ab ipso Deo causatum et partici­
patum, quandoquidem inintelligibilis est
talis terminus in ratione termini prædictæ
creationis sine prædicto connotato. Aut ergo
dicendum est potentiam peccandi formalis­
sime ut talem ex Deo esse : aut non con­
sistere in sola enlitate, quam Deus causât,
prout præcise connotât esse ex nihilo: sed
in aliqua positiva formalilate, ex modo
nostro concipiendi praxlictæ entitati super­
addita ; quæ licet secundum rationes entis,
vitalitatis, bonitatis transcendenlalis, et
alias nullam exprimentes deformitatem,
connotanlesque ut terminum a quo nihilitatem, causetur effective a Deo ; quoad explicitum tamen continendi malitiam, et respi­
ciendi per modum potentiæ actum et objec­
tum dissonum, ab illo neque ex aliquo neque
ex nihilo causetur, sed aliunde, vel a nullo
ortum habeat.

§ ΠΙ. ’
Alia assertio pro dubii plena decisione.

29. Dicendum est secundo potentiam pec­
candi formaliter, ut est ad peccandum, seu
ut est potentia defectibilis, et malitiæ prin­
cipium, nullam habere causam effectivam
sui : sed consequi et veluti resultare in
creatura rationali, et in ejus voluntate, eo
quod ex nihilo, vel capax manendi sub
nihilo est, absque influxu aliquo, qui ad
genus causæ efficientis pertineat. Unde sup­
posito quod prædicta potentia in ratione
talis per positivum constituatur (ut dubio
præced. probatum est) necessario debet ad­
mitti aliqua forma, aut formalitas positiva,
quæ secundum aliquam sui rationem et ex- .
pressionem non sit producta neque a Deo,
neque ab aliqua creatura : proindeque om­
ni causa effectiva careat ; sed posita a Deo
enlilate creaturæ sine causalilate aliqua ex
ipsa nihilitatis conditione immediate veluti
resultet.
Hæc ultima pars assertionis ex aliis, quæ
in ea continentur, manifeste deducitur,
suppositis illis, quæ in hoc et in præcedenti
dubio dicta sunt, et eam foiy necessario

492

DE VITIIS, ET PECCATIS.

admittendam, .supposito quod malitia ac­
tualis sit aliquid positivum, sentiunt graves
juniores a nobis de hae resæpius consulti.
Prima vero el secunda pars ejusdem asser­
tionis, ac proinde etiam hæc posterior deD.Aoc. sumitur ex Augustino lib. 12 de Civit. Dei.
cap. 6, ubi quærens causam effectivam nos­
tra* voluntatis secundum quod esi deficiens
et principium mali operis, proindeque se­
cundum quod est potentia peccandi, sic
inquit : Hujus porro mate voluntatis causa
efficiens si qurratur, nihil invenitur. Quid
est enim quod facit voluntatem malam, cum
ipsa faciat opus malum : ac per hoc mala vo­
lantes efficiens est ορτί» mali: mate autem
voluntatis efficiens esi nihil. Et infra circa
finem capitis·. Qui ergo dûit eum, qui con­
sentit lentanti, fecisse sibi voluntatem malam,
quxrat cur eam fecerit : utrum quia natura
■ est : an quia ex nihilo facta est ? Et inveniet
voluntatem malam non ex eo esse incipere,
quia natura est ; sed ex eo quod de nihilo
facta est. Id ipsum prosequitur sequenti
cap. 7. quod ita incipit : .Venio ergo qurrat
efficientem causam mate voluntatis: ubi cir­
ca finem sic ait : Hoc scio, naturam Dei
nunquam, nusquam, nulla ex parte posse de­
ficere: el ea posse deficere, qux ex nihilo facta
D.Futx, sunt. Idem tradit D. Fulgentius lib. de
Fide ad Petrum cap. 3, ubi ita de Deo lo­
quitur : Et quia summe bonus est, dedit am­
nibus naturis, quas fecit ul bonx sint ; non
tamen tantum bonx, quantum creator omnium
bonorum, qui non solum summe bonus, sed
etiam summum atque incommutabile bonum
est, quia xternum bonum est, nullum habens
defectum, quia non ex nihilo factum: nullum
habens profectum, quia nullum habens ini­
tium. Ideo quippe naturæ a Deo faclx profi­
cere possunt, quia esse coeperunt : ideo defi­
cere, quia ex nihilo facte sunt. Ad defectum
eas conditio ducit originis: ad profectum
vero provehit opérai io creatoris.
n.Diou. Eadem assertio desumitur ex D. Dionysio
cap. 4 de divin. nominib. Gregorio NysseDamacc. no lib. 7 de liber, arbitr. cap. ultimo, et ex
Damasceno lib. 2 de fide, cap. 27, quos re­
fert et sequitur D. Thom. quæst. 24 de verit. art. 7, ubi defectibilitatem arbitrii
creati, et ejus peccabilitatem reducit ad hoc,
quod creatura non est suum esse, neque ac­
tus purus, sed permixtus potentia?. Qux
quidem permixtio potentix (inquit) ei accidit
propter hoc quod est ex nihilo: et inde est
quod inter naturas rationales solus Deus habet
liberum arbitrium impeccabile, el confirma­
tum in bono :<creaturx vero hoc inesse impos­

sibile est propter hoc quod ι-st ex nihilo, ul
Damascenus ct Gregor. Nyssenus dicunt : et
exhocest particulare bonum, in quo fundatur
ratio mali, ut Dionysius dicit I cap. ile di­
vin. nomin. Non minus clare docet hanc et
praecedentem assertionem in 2, dist. 37,
quæst. 2, art. 1 ad 2 ubi sic ait : Peccatum
refertur in voluntatem sicut in causam :el
quamvis voluntas sit creatu a Deo, in quan­
tum est quoddam ens : non tamen quantum
ad hoc, quod defectus ex ipsa incidere potest.
Quamvis autem Deus sil causa voluntatis
faciens eam ex nihilo, hoc tamen quod est ex
; nihilo esse, non habet ab alio, sed a se, unde
secundum hoc non habet causam aliam : el
ideo defectus, qui sequitur ex ipsa secundum
quoti est ex nihilo, non oportet quod in ulte­
riorem causam reducatur. Quod etiam docet
in 2, dist. 44, qua?st. 1, art. 1. Demal,
quæst. 1, art. 3, aliisque in locis.
30. Probatur prima pars assertionis (vi- Μ
delicet potentiam peccandi formalissime ut
talem nullam habere causam effectivam) P”**
ratione ex eisdem locis deducta, quæ potest
reduci ad hanc formam. Creatura ratione
I suæ potentiae peccandi est primum princi­
pium deficiendi a regula rationis, et prima
i causa moraliter deliciens : ergo prædicta
potentia formaliter. ut est ad peccandum,
nullam habere potest causam effectivam.
Antecedens ab omnibus admitti debet : non
enim assignable est aliud primum princi­
pium deficiendi, nisi ipsa creatura : nec
! creatura ob aliud habet esse deficiendi prini cipium, nisi ob prædictam potentiam. Con' sequentia vero liquet : tum quia primum
j deficiens quatenus tale omnino repugnat
I habere causam suæ defîcientiæ ; alioqui jam
Inon esset primum : sicut causa efficiens
prima, quia prima est, nullam potest habere
causam; et si haberet illam, jam non esset
prima. Tum etiam quia vel causa illa effec­
tiva potentiae peccandi esset ita causa effi­
ciens, ut nullo modo esset deficiens; vel
esset causa efficiens deficiendo, ut est ipsa
potentia peccandi? Non primum, quia a
causa omnino efficiente, et quæ nullo modo
deficit, non potest causari aliquid deficiens
in quantum deficiens. Neque etiam potest
dici secundum, alias causa illa, quæ defi­
ciendo efficeret, non vero potentia peccandi,
cujus dicitur causa, esset primum princi­
pium deficiendi a regula rationis, et in ge­
nere moris prima causa deficiens.

DISP. XII.
beret causam : vel hujusmodi causa esset
solus Deus : et hoc non ; alioqui, ut in prima
assertione probatum est, attribueretur ipsi
peccatum. Vel ossei alia creatura : et neque
hoc dici potest. Turn quia in anima ratio­
nali et in ejus voluntate, in quibus est per
se primo potentia peccandi, nulla alia
creatura potest immediate operari, neque
aliquid in eis producere, ut in tract, do
Angel, disp. 11, dub. 2, ostendimus. Tum
etiam quia eadem difficultas esset de illa
alia creatura, et de potentia peccandi, quæ
in ea etiam deberet reperiri : et ita vel pro­
cedendum esset in infinitum; vel deve­
niendum ad unam primam potentiam pec­
candi, quæ quatenus ad peccandum est, a
nullo producatur, sed sil primum princi­
pium deficiens, secundum hanc rationem
non productum.
Ma·'· 31. Dices, potentiam peccandi proximam,
quae est in voluntate, oriri a potentia radi­
cal!, quæ est in anima, el hoc modo habere
causam effectivam. Sicut voluntas ipsa, ut
est naturalis potentia, oritur ab anima,
secundum quod est natura, et operati va ra­
dicaliter.
jntdib Sed contra est : quia licet admittamus,
•r potentiam peccandi proximam, quæ est in
voluntate, oriri effective ab anima, ut est
potentia peccandi radicatis ; ipsa tamen po­
tentia peccandi radicatis (quæ etiam debet
esse positiva) non est aliquid, a quo produ­
catur, ul ratio a nobis facta efficaciter pro­
bat. Et de hac radicali potentia intelligitur
per se primo nostra conclusio. Diximus
licet admittamus, etc. nam si res attente
inspiciatur, neque hoc modo potentia pec­
candi proxima potest habere causam effecti­
vam. Et ratio est perspicua : quoniam si
potentia peccandi proxima oriretur effec­
tive ex potentia radicali, hujusmodi efficien­
tia aut esset per propriam actionem ab ipsa
potentia radicali immediate elicitam : aut
per simplicem emanationem, eo modo quo
passiones dimanant ab essentia. Non pri­
mum, quia potentia radicatis sive peccandi,
sive recte operandi non est immediatum
principium actionis : sicut neque substan­
tia animæ, cum qua identificatur, est im­
mediate operativa. Neque etiam secundum :
nam licet emanatio non sit actio; supponit
tamen actionem immediate terminatam ad
illud, a quo est talis emanatio : el id ipsum,
quod dimanat, debet esse terminus secun­
darius prædictæ actionis : quare ut potentia
peccandi proxima dimanaret effective ex
potentia radicali, debebat ipsa radicatis po-

493

tentia, quatenus talis est, habere causam,
et terminare propriam actionem (cujus
oppositum ratione nostra ostensum est) ul
in virtute talis actionis resultaret potentia
proxima.
Quocirca est apertam discrimen inter Di oil­
men
passiones, et essentiam ex una parte; et inter
inter potentiam peccandi proximam, et ra- poten­
tiam
dicalem ex alia. Quoniam passiones suppo­ radicaet
nunt essentiam per veram actionem a ge­ lem,
proxinerante productam : et ideo in virtute talis 'mam.
actionis possunt ab eadem essentia, sicut
terminus secundarius extermino primario
effective resultare. At vero potentia pec­
candi proxima, nullam supponit productio­
nem terminatam ad potentiam radicalem :
cum enim potentia hæc sil principium
omnino primum deficiendi, nequit ab
alio vel efficiente, vel deficiente produci,
ul in ratione nostra probatum est : unde
neque potentia proxima potesl ab ea in
virtute alicujus actionis effective dimana­
re. Nec dici potest, quod ipsamet actio
creativa, quæ ad substantiam animæ ter­
minatur, attingat eliam potentiam peccandi
radicalem : ut in virtute hujus actionis
resultet potentia proxima. Nam hinc fieret
utranque potentiam radicalem et proxi­
mam, formalissime ut sunt ad peccandum,
reduci in Deum, cujus est ipsa actio creati­
va, in cujus virtute prædictæ potentiæ in
rerum natura ponerentur.
32. Sed inquires, an potentia peccandi inicrroproxima in aliquo alio genere causæ depen- gano.
δ3,“λ
deal a radicali, et ab illa causetur? Respon­
detur potentiam peccandi proximam causari
a radicali,et dependere ab illa,tum in genere
causæ materialis : nam sicut anima, ut na­
tura est, est subjectum et causa materialis
voluntatis, prout x'oluntas est naturalis po­
tentia. ita ut est defectiva radicaliter, habet
esse subjectum et causa materialis ejusdem
voluntatis, ut est potentia proxima ad pec­
candum : tum etiam in genere causæ for­
malis : quatenus prædicta potentia radicatis
per se exigit potentiam proximam, et de­
terminat subjectam ad illam, estque ratio
a priori talis potentiæ. Hoc autem sufficit
ut defectui potentia proximæ possint reduci
in radicalem, et quicquid deformitatis et
malitiæ ab illa oritur, possit huic attribui :
quia quicquid illa agit, agit cum subordinationead istam. Et quod dictum est de po­
tentia peccandi proxima,quæest defectibilitas voluntatis, quantum ad modum ema­
nationis et dependentiæ a potentia radicali,
dicendum quoque est de defectibilitate in-

-

:

i

:··

!

494

F

i

d -!

■·

DE VITIIS, ET PECCATIS.

disp.

xiL

deb.

II.

495

etiam oritur, quod sil defectibilis. Major et I tituere prædictam pûccabilitatom infra ob­
telleclus, quam num. 20 diximus esse poesse, non esse actum purum, habere admir/wconsequentia constant : minor vero proba­
jectum divinæ volitionis,ut fit cum dicitur
sitivam.quamqueappellare possumus poten­
nem potenti#, et flliæ similes. Quippe eo
tur :iiam propiore» creatura non potest esse I Deum speciali providentia voluisse arbitrium
tiam pnximam errandi. Et similiter est
ipso quod creatura non habeat esse a se
summum bonum, quia non est actus purus;
hominis et Angeli defect ibile esse. Alii autem
dicendum de dofectibilitate positiva, quam
ipsa, sed recipiat iw ab alio, est ibi reci­
sed habet admixtionem potentiæ: hæc au­
quamvis absolute dicant potentiam peccandi
ibidem tribuimus appetitui sensitivo. Nisi
piens et receptum, et ita non est sinnnmel
tem potentiæ admixtio non aliunde oritur,
eese a Deo, possunt recte exponi, quod lo­
quod hæc posterior ultra dependentiam,
e.w, neque est actus purus, sed admiscetur
nisi quia creatura non est suum esse, sed
quantur de prædicta potentia secundum id,
quam habet a defecti bili tale radical! exis­
potenlialitas recipientis, el recepti, El rur­
solum potentia ad esse, cui potentiæ annexa
quod affert entitatis et perfectionis, et non
tent? in anima, dependet etiam eodem pro­
sus in hoc ipso clauditur, quod talis creatura
est capacitas non ossendi, et manendi sub I quantum ad prædictum defectum.
portionali modo ab ipsa dofectibilitate pro­
possit a suo
separari, et sic sepa rata sub
nihilo : ergo, etc.; ratio cum suis confirmaVerum contra assertionem nostram ar- Mww»
xima voluntatis: a qua tamen non dependet
nihilo manere, et ex ipso nihilo divina vir­
guitur primo ex Magistro in 2, dist. 44, ubi Magistro
Î Potionibus desumitur ex D. Thoma citata
defectibilitas intellectus, sed magis e con­
tute fieri, et ad me revocari. Ha?c nutem
quæst. 21 de verit. ari. 7, ubi sic ait : Deus
Sanctorum auctoritatibus probat, potentiam se“tcn’
verso : sicut intellectus in sua emanatione
conditio claudens omnia, quæ diximus,
solus est actus purus, nullius potent ix per­
peccandi esse nobis ex Deo ; non secus atque
ab anima non dependet a voluntate; sed
convenit creaturæ ex se ipsa, omninoque
mixtionem recipiens, et per hoc est bonitas
potentia bene agendi. P/uri6u$(inquit) Sanc­
potius e contra.
inseparabiliter, adeo ut nec per Dei poten­
pura et absoluta. Creatura vero quxlibet,
torum testimoniis indubitanter monstratur,
quibus facile etiam probatur secunda
tiam possit ea denudari : et hanc dicimus
cum in natura sua habeat permixtionem poquod potestas mali a Deo est, a quo est omnis
creatu-* pars ejusdem assertionis : scilicet potentiam
esse primam rationem, ob quam convenit
tentix. est bonum particulare.. Qux quidem
potestas. Cui modo dicendi videtur adhae­
peccandi consequi immediate in creatura,
illi defectibilitas, et potentia ad peccandum.
pennixtio ei accidit propter hoc quod est ex
sisse ibi D. Thomas : et saltem illum non
nihilo? eo quod habvt esse ex nihilo. Sed quia in
33. Quod patet ex dictis : nam supposito Safe·
nihilo, et inde est quod inter naturas rationa­
reprobat. Ergo non recte prædictam poten­
hac loquutione esse, vel fieri ex nihilo, qua
quod prædicta potentia neque in Deum, neles solus Deus habet liberum arbitrium natu­
tiam a divina causalitate exclusimus.
sæpe Patres, nosque ex iliis in praesentia­
que in aliam causam effectivam possit re-i^g
raliter impeccabile, et confirmât um inbonum;
Confirmatur ex D. Bernardo lib. de lib.
rum utimur, forte erit aliqua æquivocatio.
duci, nihil aliud excogitabile est, propter
crealurx vero hoc inesse impossibile est prop­
arb. ubi insinuat, ipsum liberum arbitrium, duples,
unde objectiones pullulent, antequam ulte­
quod naturæ rationali conveniat, nisi quia
ter hoc quod est ex nihilo. Videantur quæ
etiam ut dicit potestatem peccandi, ex Deol) l!Crn·
rius procedamus, necesse est illam expli­
talis natura ejus est conditionis, ut possit
diximus in tract, de Angel, disp. 9, dub. 1.
esse: nec tamen idcirco peccatum Deo at­
care. Tria igitur denotari possunt in præ­
non esse, atque adeo conservat capacitatem
tribui, quia non dedit prædictam potentiam
dicta loquutione. Primum quod creatura
manendi sub nihilo. Hac enim ratione D.
eo fine ut ad peccandum concurreret : ergo,
■
§
IV.
aliquando fueritsub nihilo, nullum habens
Thom. et alii Dat res probant Deum non
etc.
esse in rerum natura. Secundum quod non
posse deficere, neque osse capacem potentiæ
Sententia prima: assertioni opposita, et
Confirmatursecundo : Deusestcausa nos­
maneat jam in eo nihilitatis statu, sed inde
peccandi, quia est suum me, et non potest
tra? voluntatis, in quantum est regulabilis
argumenta pro illa.
virtute divinæ creationis educta sit, ab ipnon esse : ergo a contrario sensu excocrearegula rationis : sed in quantum sic regula­
soque nihilo separata et distincta. Tertium
tura habebit prædictam potentiam, quia
Lira.
34. Contra primam assertionem tenet
bilis, est defectibilis : regulat enim recta
quod sil falis conditionis, ut ex se non ha­
Prisa
cum non sit suum esse, potest non esse, el
ffCÿO- Lorca in præsenti disp. 41, ubi in nosratio non solum actus bonos, sed etiam
beat per quod a nihilo extrahatur, adeoque
manere sub nihilo. Eo præserlim quia ul
9tio. tram sententiam (quam fatetur esse Divi
actus malos, adeoque voluntatem prout ad
semper sit capax manendi sub nihilo, et
prædicta potentia omnino sit propria crea­
iliom. D. Bonaventuræ, et aliorum) enun­
utrosque concurrit : ergo etiam ut defecti­
quantum est ex se, maneret. Quando ergo
turæ, uti essedobet, reducenda est inaliquid
tiat sequentes propositiones. Prima : nulla
bilis habet causari a Deo.
asserimus potentiam peccandi convenire
quod ei ex semetipsa ct non aliunde con­
est differentia inter potentiam ad materiale
35. Respondetur ad argumentum, testi-Solatin·
creaturæ rationali, quatenus est ex nihilo,
veniat : nihil vero creaturæ ex semetipsa
peccati, ct ad formale : sed eodem modo utra­
monia illa, quæ adducit Magister, non mi­
non intendimus denotare illud prius : nam
ita convenit, sicut prædicta conditio.
que est vel non est a Deo.
litare contra nos. Tum quia non loquuntur
quod talis creatura fuerit aliquando sub
Et confirmatur: nam eo ipso quod creaSemda. Secunda : defectibilitas liberi arbitrii est
de potentia, quæ vere et proprie sit potentia
nihilo, et quod in tempore acceperit esse,
tura non sit suum esse, atque adeo possit ni
a Deo. Tum quia hanc potentiam talem fecit,
peccandi, sicut est voluntas in quantum
nihil conducit ad rem : esset enim eodem
esse sub nihilo, etiam non est sua regula,
ul deficere possit. Tum etiam quia speciali
defectibilis: sed de externa potestate, quæ
modo peccabilis, quamvis semper fuisset
nec per se connexa cum illa : ex eo vero
providentia voluit, ut liberum arbitrium ho­
competit Principibus et Regibus ad impe­
extra nihilum, ut si crearetur ab aeterno.
quod non est sua regula, nec per se illi con­
minis el Angeli defectibile esset.
randum subditis, judicandum, puniendum,
Neque etiam intendimus secundum : quia
nexa, potest in operando deficere ab eadem
ΓίΠ.?.
Tertia : non aliter est a Deo potentia ad
etc. quæ sane potestas secundum se bona
sic Deus, cujus virtute creatura ex nihilo
regula, el deficiendo peccare .-ergo de pri­
materiale, quam ad formale peccati.
est ; licet ipsi sæpius male et tyrannice illa
educta est, ab-eoque distincta et separata,
mo ad ultimum, quod creatura possit pec­
Neque in earum probatione aliquid auc­
utantur. Quod cernens ipse Lorea, consiesset causa prædictæ potentiæ. Sensus ergo
care, provenit ex conditione explicata.
toritatis vel rationis affert, quod solvere
deransque prædicta testimonia, noluit eis
est ille, qui tertio loco explicatur, scilicet
Confirmatur secundo: nam proplerea casir·
opus sit. Sed nec nobis vacat prædictas pro­
uti in favorem suæsentenfiæ : quia (inquit)
inesse creaturæ hanc conditionem ut sit
omnis creatura intellectualis potest peccare
si recte expendantur, parum probant. Imo
positiones iterum impugnare : quas ex doc­
capax manendi sub nihilo, quia de se non
quia cum sit capax attingendi mediis suis
nihil probant ad intentum. Tum etiam quia
trina tradita credimus, sufficienter falsitatis
habet per quod a nihilo separetur. Cæterum
operationibus summum bonum, non tamen
adhuc si de vera et propria potentia pec­
convinci. An λόγο severiorem censuram
quia quicquid ex nihilo sit, habet prædic­
est ipsum summum bonum : sed quid fini­
candi diceretur esse a Deo, deberet hoc dumercantur, aliorum sit judicium. Nobis
tam conditionem, confunditur sæpe modus
tum el limitatum : unde neque ex se habet
plicicer exponi. Vel permissive, quatenus
summe displicet tribuere Deo optimo ma­
loquendi, pro eodemque usurpatur fieri, aut
determinationem, ad illud indefectibiliter
ximo defectibilitatem el peccabit i tatem li­
cum possit, non impedit prædictam poten­
esse ex nihilo, et habere capacitatem manen­
attingendum : quod autem creatura non sit
beri arbitrii : codemque modo ipsum cons­
tiam a suo actu, sed sinit peccatores ea uti,
di sub nihilo. Coinciduntque omnes istæ
summum bonum , sed finita et limitata,
tituere auctorem illius ut causæ malitiæ,
dum illos peccare permittit : sicut etiam
loquuliones posse esse sub nihilo, ex nihilo
non aliunde oritur, nisi quia non est suum
quam ut causæ entitatis : ac denique consdicitur excæcare et indurare illos, traderofieri, vel esse, non esse a se, non esse suum
esse, habelque illud ex nihilo : crgocxhoci
etiam

?

196

DE VITIIS, ET PECCATIS.

quo in reprobum sensum, quia excæcari,
indurari, el tradi permittit : ul habetur
infra quæst. 79, art. 3. Vel potest exponi
positive et di recto de potentia peccandi, non
tamen formaliter in quantum defectibili,
el malitiæ principio : sed materialiter ut est
principium actus peccati quoad entitatem :
vel (quod idem est) ut est potentia absolute
et simpliciter. Quem sensum habet D. Thom.
dist. cit. el forte magister nihil aliud in­
tendit. Ratio vero est .· quia prædicta po­
tentia aliud dicit. ut est absolute et simplici­
ter potentia ; aliud vero, ut est formalissime
potentia peccandi : ut enim est simpliciter
potentia, dicit ordinem ad actum peccali,
quatenus actus est : quare sicut talis actus,
in quantum actus est, est a Deo: sic etiam
prædicla potentia, ut est potentia simpliciler. At vero ut est formaliter potentia
peccandi, dicit se ipsam quantum ad defeclibilitatem, qua continet et præhabet mali­
tiam : unde sicut ipsa malitia non tam j
dicenda est adualitas, quam infectio et
deordinatio actus : sic prædicta potentia hoc
modo accepta non tam dicenda est potentia,
quam debilitas, infirmitas, et deviatio potentiæ. Stat ergo dici posse de prædicta po­
tentia absolute et sine addito, esse a Deo,
eo quod hæc loquutio cadit supra ralionem
polentis simpliciter dictæ; et tamen non
esse ab illo secundum infirmitatem, el de­
bilitatem explicatam, atque adeo neque ut
est formalissime potentia peccandi.
Beplica. Dices : peccatum non dicitur absoluleesse
a Deo, quamvis sit ab illo secundum enti­
tatem : quia non est quantum ad malitiam
et defectum : ergo etiam potentia péccandi
licet sit a Deo secundum entitatem, si tamen
non est quantum ad defectibilitatem, non
dicitur absolute esse ab illo.
ntiuirur. 36. Respondetur esse disparem rationem:
nam peccatum sub hoc nomine includit
malitiam; potentia vero sub hoc nomine
non includit defectibilitatem. Esset autem
simile de actu peccali, et de potentia pec­
candi : sicut enim nomen actus, etiam si
addatur/xwtfh’, absolute stat pro actualitate
et perfectione, et ideo sine restrictione con­
ceditur, quod actus peccati est a Deo: ita
nomen potentia, etiamsi addatur peccandi,
absolute stat pro eo quod est perfectionis,
scilicet pro ordine ad dctum secundum ra­
tionem actus : unde absolute etiam potest
concedi, quod talis potentia sit a Deo ; ut
vero negetur esse ab illo, addendum est
aliquid, quo denotetur sermonem esse de
prædicta potentia quantum ad defectibili-

DISP, XII. DUB, II.

I talem, sive formaliter ut eat ad peccandum.
probandi el praecipiendi bonum ; reproQuod autem mens D. Thomæsilhæc,quamufa
bandique, et prohibendi malum.
explicuimus, constat ex ejus verbis dist.
37. Arguitur secundo : nam ex nostra
cit. quæst. I, art. 1, ubi sic ait : Dicendum,
^ doctrina sequitur dari [dura prima princi­
quod potentia cognoscitur per actam: unite
pia, el plures causas primas: qui fuit error
e.c consideratione actus peccati judicium su­
Manichaeorum. Sequitur etiam dari ali—
mendum est de potentia peccandi, inactu
qnam substantiam non productam a Deo,
autem peccati sunt duo, scilicet substantia
quæ per se ipsam sit mala, el mali princi­
actus, et deformitas rei defectus debitarum
pium : ut hæresis illorum ponebat : ergo,
circumstantiarum : unde oportet quod diam
etc. Sequela quoad primum palet : nam po­
I in ipsa potentia duo attendantur, scilicet iptu
tentia peccandi est peccati principium, et
putentia, qu:v est principium actus, d bxcesl
causa in illud influens : ergo si in quantum
eadem qu,r est principium actus ordinali et
talis nullam habet causam effectivam, ipsa
inordinati : et h.vc a Deo est : consideratur
elnon lanium Deus erit causa prima, el
etiain in ea defectus quidam, secundum quem
primum principium. Quoad secundum pro­
actum deficientem producere potest, dc. el
batur : nam potentia peccandi radicalis, si
hic defectus nullo modo a Deo est nec directe,
semel est aliquid positivum, non potest non
nec indirecte. Sic ergo potentia peccandi quan­
esse substantia, sicut ipsa essentia creaturæ
tum ad id, quod potenti.v est, a Deo est; sed
rationalis, cum qua identificata est : aut
quantum ad defectum, qui implicatur, non
hujusmodi potentia, secundum quod est
est a Deo. Legatur etiam in solut. ad 2, ubi
ad peccandum, mala est, et mali principium:
habet aliam rationem, ob quam licet de
ob idque asserimus non causari a Deo :
peccato non concedatur absolute, quod sit
ergo, etc.
a Deo; sed cum addito, nempe quantum ad
ΰώ· Respondetur negando sequelam quoad
materiale, vel in quantum est actus; de
* utranque partem absolute loquendo. Et ad
potentia tamen absolute id debeat concedi;
primæ probationem dicendum est potentiam
negari vero non, nisi cum addito, quod
ad peccandum, formalissime ut talem, non
apposuimus.
esse absolute, et simpliciter principium,
Ad primam confirmationem respondetur
neque causam : sicut neque absolute dicenda
D. Bernardum docuisse nostram assertio-ι· λ ··
est potentia, sed cum addito diminuente :
nem, dum dixit Deum non dedisse liberum
scilicet principium deficiendi, ct causa defi­
arbitrium eo fine, ut peccaret: consequenter
ciens, potentiaque defectiva. Hoc autem modo
enim dixit non dedisse illud forma­
non est inconveniens, quod sit prima et
liter in quantum defectibile, et in quantum
non a Deo : quia non est inconveniens dari
est ad peccandum : quippe secundum hanc
extra Deum aliquod principium, quod in
rationem non dalurad alium finem.Quare
ratione deficiendi sit primum, et aliquam
solum intendit, potentiam peccandi esse a
causam, quæ sit prima causa deficiens. Imo
Deo quantum ad entitatem, vel in quantum
id est omnino necessarium : sicut necessa­
est absolute potentia.
rium est, quod peccata et defectus creaturæ
Ad secundam respondetur distinguendo
rationalis, proindeque eorum principia,
majorem. Densest causa voluntatis ut regu­
quatenus talia sunt, non reducantur in
labitis approbative, concedimus ; ut reguDeum. Ad probationem secundæ partis ejus­
labilis reprobalive negandum est : et simi­
dem sequelæ respondetur, potentiam pec­
liter distinguenda est minor. Itaque sicut
candi radicalem, quatenus ens et substantia
sub regula artis cadit aliquid dupliciter:
est, et secundum omnes alias rationes, quæ
vel ut consonum tali regulæ, et ab ea ap­
nullam exprimunt imperfectionem aut de­
probatum ; et hoc est effectus artis : vel ut
formitatem formalem vel causam, produci
dissonum et reprobatumab illa ; et hocnon
a Deo; neque ut sic esse causaliter malam,
est ab arte, sed potius ei repugnat : ita sub
aut mali principium; sed bonam bonitate
regula rationis et legis divinæ cadit duplici­
transcendental! : sicut de ipsa malitia ac­
ter voluntas : vel ut consona aut conforma­
tuali quoad rationem entis, aclualitalis, bo­
bitis tali legi, approbandaque ab ipsa ; el
nitatis transcendentalis, et alias quæ non
hoc est a Deo : vel ut devians et obliquans
exprimunt deformitatem, disp. G, diximus.
a prædicta regula, ab ipsaque reprobanda;
Non est autem inconveniens, quod sicut in
et hoc non est a Deo, sed ei repugnat : ha­
actu peccati admittitur aliqua formalitas
bet tamen Deus jus regulandi illam secun­
positiva, quæ sub aliqua expressione, non
dum utrumque munus, sicut habet jus ap­
quidem entis, sed modi entis a Deo non sit,
probandi
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.

■197

sic in essentia cujuslibetrationaliscreaturæ
detur aliqua formalitas positiva cum ejus
substantia identificata, quæ quoad aliquam
expressionem, non substanliæ, ut substan­
tia est; sed modi limitationis et imperfec­
tionis substanliæ, nempe quoad hoc quod
est esse principium el radicem peccali, non
sit a Deo, silque mali principium, et mala
causaliter. Neque hoc ullo modo sapii hæresim Manichæi : quia nulla ponitur substan­
tia vel natura, quæ in quantum substantia
et natura est, non sit a Deo, et sit per se
mala, et principium mali, ut.Manichæi adstruebant.
38. Tertio arguitur : limitatio creaturæ, Objectio
quatenus aliquid positivum est, vere est a .
Deo, et ejus effectus : ergo si potentia pec­
candi radicalis consistit in hac limitatione,
ut dub. præced. diximus, erit Deus causa
talis potentiæ. Consequentia constat : ante­
cedens vero probatur : quia limitatio crea­
turæ. secundum quod est aliquid positivum,
est ipsum genus et differentia talis creaturæ:
nam quælibet res creata per suum genus et
differentiam finitur et limitatur. atque ideo
Deus est illirnitatus, et infinitus, quia non
habet genus neque differentiam : constat
autem quod genus et differentia creaturæ
effective est a Deo : neque enim aliud est
genus et differentia in qualibet re, nisi ejus
essentia et natura, quam Deus causât :
ergo, etc.
Respondetur negando antecedens forma- solutio,
lissime loquendo. Quod enim creatura sit
totum id, quod absolute loquendo est, ex
Deo habet : ut quod sit hoc ens, quod sit
substantia,quod sit animal, quod sit homo,
etc. quod vero totum hoc ita sit modifica­
tum, limitatum, et finitum, ut non sit am­
plius, atque adeo quod fundet proxime et
formaliter negationem essendi plus quam
est, non est ex Deo; sed ex ipsamet crea­
tura : quæ de se est finita et limitata, adeo­
que incapax essendi id, quod aliud est.
Unde posita el creata a Deo essentia et entitate creaturæ secundum omnes eas ratio­
nes, quæ dicunt esse et perfectionem, statim
ex meritis ipsius creaturæ, et exsuænihilitatis conditione consequitur absque in­
fluxu alicujus causæ modus illæ limitationis,
et finitatis. Ad probationem vero responderetur genus el differentiam limitare creatu­
ram non formalissime per id, quod dicunt
entitatis et perfectionis, ralione cujus cons­
tituunt essentiam et naturam, quam Deus
producit ; sed quia idem genus et differentia
supponuntur limitata per ipsum modum
32

%

498

DE VITHS» ET PECCATIS.

limitationis ct finitalis, quem dicimus. Nam
modus iste prius intelligilur modificare et
limitare parles totius : et deinde partes li­
mitais constituunt totum limitatum et finitum. Quare admisso quoti potentia peccandi
radicatis in prædicto modo limitationis
consistat (quod tanquam probabile dub.
præced. admisimus) non idcirco prædicta
potentia, formalissime ut talis, erit a Deo.
§ V.
Adversus secundam assertionem prima
objectio.

Secundam assertionem a nemine nega’dan?<<-lam ' iditnus : forte quia neque in propriis
«•«io· terminis agitatam. Potest tamen contra
,<“l illam quoad primam ejus partem sic objici.
Omne quod est, et non est ens a se, debet
quidquid est, esse ab alio : alias secundum
id. quod non esset ab alio, aut essel ens a
se, aut nihil essel : sed potentia peccandi
secundum nullam sui rationem est ens a se,
ut esi per se nolum : ergo secundum totum,
quod in ea esi, debet esse ab alio, et habere
causam.
couiirConfirmatur primo, omne quod non est
fdi-iici- ab alio, sed a se, non quandoque est, et
,ΓΓ· quandoque non est: sed semper et abæterno
est, nec potest non esse : ut patet in Deo.
qui quoniam a se ipso et non ab alio est,
semper, necessario, et ab æterno est : sed
potentia peccandi existenle creatura est ; ea
vero non existenle non est ; ergo non est a
se. sed ab alio ; et sic habet causam.
Confirmatur secundo : omne quod modo
est, et antea non fuit, debet secundum lo­
tum id, quod est, educi ab alio ex non esse ;
alias vel maneret semper sub non esse, vel
idem educeret se ipsum, essetquc proplerea
causa sui ipsius, quod implicat:sed potentia
peccandi formalissime ut talis ante creatu­
ra? productionem omnino nihil erat; exis­
tente vero creatura jam esi aliquid, et extra
nihil : ergo ab aliquo fuit ex nihilo educta,
el reducia de non esse ad esse : hoc autem
erit ejus causa.
Confirmatur tertio : quoniam potentia
peccandi, in quantum talis est, dependet
ab alio in operari : non enim ipsa se ipsam
reducil de potentia ad actum : ergo depen­
det etiam in esse et in fieri,ac proinde habet
causam.
solutio Rependetur, potentiam peccandi secun0,|)Kl0 dum nullam rationem esse ens a se; sed
secundum omnes, in quantum estons, esse
Objectio

ab alio, et habere causam. Quod el nihil
aliud objectio ista convincit. Cæterumcum
hoc stat, quod aliqua ejus ratio, qua? in
quantum est ens, est ab alio ; in quantum
exprimit deformitatem, aut principium
illius, id habeat a se, et non ab alio. Nec
proplerea ratio illa erit ens a se, aut erit
absolute a se : quia loquutiones islæ om­
nes appellantsupra rationem entis, quæ in
quantum talis est, semper est ab alio. Erit
tamen defectibilitas ase, et principium de­
ficiendi a se:et in quantum tale est forma­
lissime omnino primum, adeoque excludens
omnem causam.
I
Ex quo patet ad primam confirinationem:Hjnu
solum enim convincit, quod potentia peccandi non sit ens a se, nec sit absolute a se, ώ
sed in quantum ens, habeat causam : nam
hoc sufficit, ut prædicta potentia non
semper, neque ab aeterno sit; sed tuncsolum quando ab alio accipit esse. Non tamen
probat, quod in quantum defectibilitas el
principium deficiendi, non sit a se; nec
quod habeat causam effectivam, vel defec­
tivam, a qua sit in quantum hujusmodi.
40. Dices : si prædicta potentia esset ens
a se, in quantum ens, semper et abæterno1^
esset : ergo si in quantum defectibilitas
est a se, quoad hanc rationem semper el ab
æterno debet in rerum natura esse. Res­
pondetur negando consequentiam : nam ut
potentia peccandi etiam quoad rationem
defect i b i I itatis non semper neque ab æterno
sit, satis est ut quoad rationem entitatis
non semper sit. Et ratio est : quia licet
prædicta potentia quoad expressionem defectibilitatis non habeat causam effectivam,
aqua producatur; habet tamen causam,
vel quasi causam materialem, a qua tan­
quam a subjecto dependet, et sine qua esse
non potest : scilicet entitatem ipsam, quæ
est a Deo, cum qua identificata est : et ideo
quandiu prædicta entitas a Deo non causa­
tur, ipsa etiam defectibilitas nequit in re­
rum natura esse : non quidem defectu causæ
efiicientis; sed defectu materiæ el subjecti
capacis talis defectibilitatis. Unde quod prae­
dicta defectibilitas non semper detur, quo­
dammodo est illi per accidens ex defectu
subjecti : ipsa quippe quantum de se est,
semper afficeret creaturam, et esset in illa,
si creatura, quam efficeret, semper esset.
Per quod patet etiam ad secundam con-so.y
firmationem : illud enim, quod modo est,
et antea non fuit, quoad id solum petit ia»
educi ab alio ex non esse, quod est capax
eductionis : id vero est capax eductionis,
quod

DISP. XII. DUB. II.

499

quod non est omnino primum et a se : sen
defectibilitas, neque causa formalis intrin­
cui |HT se convenit non semper esso : et
sece afficiens admittenda est ; potius enim
hujusmodi est loin entitas potentiæ peccandi,
ilia se habet ut forma, in quam proinde
in quantum militas est. Ejus voro defectinulla alia causalitfttcm intrinsecam exer­
bililas in quantum hujusmodi, cum sit
cet. Quia tamen respectu concreti exercet
primu defectibilitas, el in ratione del'ectibiipsa munus formæ constituendo potentiam
lilatis sit a so, non est capax educendi ab
defectibilem, admisimus prædictam loquualio: neque per se ei convenit non semper
lionem.
esse sed per accidens defectu materiæ, ni
42, Sed urgebis : quia saltem ab existendicebamus. Neque hinc fil, prædictam detia potentiæ peccandi nequit non prædicta
fectibililalem educere de nihilo se ipsam,
defectibilitas dependere in generecausæ for­
aut esse sui ipsius causam ; sed quod nulla
malis : cum acluetur et. existât per illam :
egeat educlione, ut sit, præter eductionem
ergo saltem ex isto capite habebit causam
entitatis : oo quod talis defectibilitas est
formalem intrinsecam. Respondetur, exisomnino prima, el in ratione defcctibililatis,
tentiam non allicere immediate et per se
a se, adeoque improducibilis et ineducibilis.
prædictam defoctibilitatem; sed mediante
Educit ergo Deus ex nihilo entitatem crea­
entitate et ratione illius præcise : existit
tura, actualitatem, et omnes alias rationes,
enim potentia illa per se et immediate, in
quæ non sunt primæ et a se, sed possunt
quantum est ens, in quantum vero est defecin ipsum Deum reduci : defoctibilitatem
tibilis, mediate solum et concomitanter.
vero non educit ; sed ipsa defectibilitas se
Hunc autem modum dependentiæ mediatæ
ipsa sine educlione adest, ubi primo poni­
non negabimus dcfectibilitati prædictæ res­
tur subjectum illius capax, et materia, in
pectu existentiæ, etiam in genere causæ
qua exercenda est : semperque et ab æterno
formalis. Nisi velis, quod quemadmodum
adesset, si ab æterno materia posita esset.
enlitati, quæ est a Deo, adjungitur ex nihilo
Ex quo etiam fit, quod prædicta defectibili­
defectibilitas quoad suum conceptum essen­
tas in quantum hujusmodi non egeat causa
tialem : ita existentiæ, quam Deus causai,
conservante : sed conservata a Deo enti late,
accedit ex eodem nihilo quidam modus po­
se ipsa in rerum natura continuo adest :
sitivus indistinctusrealiter, perquem limi­
neque enim major potest esse dependentia
tatur et determinatur ad hoc, ut sil exislenrei in conservari quam in primo adesse.
tia prædictæ defectibililatis : tunc quippe
•II. Neque obesi si dicas, quod prædicta
respectu istius modi existentiæ habebit dedefectibilitas ponitur de novo, quando crea­
fectibilil is immediatam deponi iam in genere
tura ponitur : antea enim non erat: ergo ab
causæ formalis.
aliquo ponente ponitur : quod enim ponitur,
Ad tertiam confirmationem respondetur, solutio
ab aliquo ponitur, sicut quod fit, ab aliquo
potentiam peccandi eodem proportionali “*Jni?rfit : habet ergo causam, aqua ponatur.
modo quo dependet in esse et in fieri, depeti- luatioRespondetur enim distinguendo antece­
doro etiam in operari. Cæterum sicut in
dens : ponitur de novo prædicta defectibilitas
esse et fieri non dependet ab alio nisi modo
effective, hoc est. in generecausæefficientis,
explicato, nempe quoad entitatem, actuali­
negandum est : ponitur quasi in genere
tatem, vitalitatem, etc. quoad ipsam vero
causæ formalis, transeat : nam poni de novo
defoctibilitatem anullo efficiente dependet:
in hoc genere nihil aliud est, nisi quod
sic etiam in operando dependet ab alio
prædicta defectibilitas de novo afficiat, et
quantum ad entitatem operationis: actuaquasi informet subjectum, quod antea non
litatem, vitalitatem, et omnes eas rationes,
informabat : eo quod neutrum adorat in
quæ deformitatem non exprimunt ; quoad
rerum natura. Etoodem modo distinguen­
ipsam vero deformitatem ct malitiam non
dum est consequens : eruo ab aliquo ponente
dependet ab alio: sed ipsa potentia applicata
quasi in <pnere. causæ formalis, transeat :
semel a Deo ad entitatem el actualitatem
hoc enim modo quælibet forma ponit se
operationis, applicat se ad deformitatem.
ipsam, sicut se ipsa subjectum informat :
Et licet nunquam sit absolute conceden­
ab aliquo ponente in ι/encre causæ e/fiiicntis,
dum, quod voluntas creata possit, seclusa
negandum est : quia prædicta defectibilitas
Dei applicatione et prærnotione, reducere
sicut nec fit, nec ponitur effective : ita non
se de potentia ad actum : nam hic modus
eget causa efficiente, a qua ponatur. Dixi­
loquendi denotat, quod reducat se ad acluamus quasi in yenere causæ formalis . quia
litatem et entitatem operationis : potest ta­
respectu illius formalitatis, quæ est ipsa I men et debet concedi, quod prædeler-*

r-oo

DE VITIIS, ET PECCATIS.

minata voluntas a Deo, et applicata ad
entitatem et actualitatem operationis tam
incommuni, quam in particulari, et ad id,
quod est materiale peccati materialiter
sumptum, ipsa se applicet ad deformitatem
et malitiam, et ad id, quod est formale
peccati ; sine eo quod in hac posteriori ap­
plicatione cum præcisione sumpta, a Deo
vel ab alio in genere causa? efficientis de­
pendeat. Et ratio videtur perspicua : quo­
niam voluntas creata in peccando el
deficiendo, proindeque in ordine ad defor­
mitatem et malitiam est prima causa et
primum deficiens : constat autem, quod
causa aliquo modo prima, eo modo quo pri­
ma est, non applicatur ab alia ; sed ipsa se
applicat: alioqui si ab alia priori applicare­
tur, quatenus ab ea applicatur, jam non
esset prima : ergo, etc.
Objuc-13. Dices inde probari a D. Thoma, vouoiwiita. juntatem creatam non posse per se ipsam
reduci de potentia ad actum, neque de actu
primo in actum secundum, quoad id quod
talis actus dicit perfectionis, sed indigere
præmotione et prædetermi natione Dei phy­
sica, quia pradicta voluntas neque est suus
actus, nequesemper in actu ; et ita petit ab
alio, qui sit semper in actu, de potentia in
actum reduci : sed etiam quoad id, quod est
deformitatis et malitiæ, non semper est
voluntas in actu secundo peccati ; sed ali­
quando est actu deficiens et peccans; ali­
quando vero solum in potentia est defecli­
bilis et peccabilis : ergo eliam quoad hanc
rationem petit, ut ab alio præmoveatur et
applicetur : hocque erit primum movens;
et primum determinans ad deficiendum et
peccandum.
Enent- Respondetur negando consequentiam. Et
,or· ratio disparitatis desumitur ex illis, quæ
ad primam confirmationem, et ad ejus re­
pluam dicta sunt. Quoniam in ordine ad
entitatem et perfectionem actus secundi non
per accidens, sed per se convenit voluntati,
quod non semper sit in tali aclu : et ideo
exigit ut ab alio de potentia in ipsum redu­
catur. At vero in ordine ad deformitatem
per accidens est illi, secundum quod poten­
tia peccandi et defectibilis est, quod non
semper sit actu influens in prædictam de­
formitatem, semperque actu deficiens : ex
defectu nimirum ipsius actus secundi, in
quantum actus est, qui est subjectum et
materia, ubi deformitas et malitia actualis
exerceri debet, et sine qua esse non potest.
1 nde posito a voluntate ex applicatione
Dei actu deformitatis capaci, statim volun- ■

las absque alia applicatione se ipsa in tali
actu deficit, el parit deformitatem actua­
lem : semperque esset deficiens, et deformi­
tatem influens, si semper esset operans
talem actum. Quemadmodum ipsa entitas
potentiæ peccandi, et totum id, quod dicit
perfectionis, quia quandoque est, et quan­
doque non, eique perse convenit non sem­
per esse, ideo petit educi ab alio de non «se
ad esse .· ejus vero defectibilit is etsi non
semper in rerum natura sit, non tamen in
quantum præcise est defectibilitas, indiget
influxu alterius, ut in rerum naturasit: sed
posita prædicta entitate, seipsa adest:quia
won semper poni quodammodo est illi per
accidens : eo quod non semper est materia,
quæ prædictæ defectibilitati subesse debet,
et in qua exercenda est, ut dictum est num.
•10. Videantur etiam quæ diximus supra
disp. 3 a num. 9. Et in tract, de virtut.
disp. 1, num 58. Per quæ solvuntur aliæ
replicæ, quas hic suppressimus.
§ VI.

Alia objectio contra eandem assertionem.
•11. Deinde objicies contra id, quod in
secunda parte ejusdem assertionis diximus:
quia non videtur verum neque consequens
ad dicta, potentiam peccandi consequi vel
resultare in creatura, ex eo quod est ex ni­
hilo. Nam vel per hoc significatur hujus­
modi potentiam oriri ex ipsa negatione
essendi a se, aut originari ex ipso nihilo,
sicut ex causa vel radice : vel solum deno­
tatur hujusmodi esse ex nihilo requiri per
modum connotati, ut potentia prædicta in
creatura resultet, proindeque convenire
creaturæ, ut connotât esse ex nihilo ? Non
primum, quia negatio, et nihil nullius po­
test esse causa. Præterquam quod inde se­
queretur , prædictam potentiam habere
causam, contra dicta in eadem secunda as­
sertione. Neque etiam dici potest secundum:
nam hoc quod est creaturam connotare
quod sit ex nihilo, convenit ipsi a Deo, et
per id formalissime quod ex Deo habet, ul
num. 28 diximus : ergo si solum propter
hoc conveniret creaturæ potentia peccandi,
esset hujusmodi potentia a Deo, a quo est
entitas creaturæ, quæ fundat prædictam
connotationem.
Confirmatur : nam ab eodem habet crea­
tura, quod fiat ex nihilo, a quo ponitur
extra nihilum, seu de nihilo extrahitur:sed
hoc posterius habet a Deo : ab eo enim fiunt
res

DISP. XII. DUB. Π.

resex nihilo, ot educuntur extra nihilum :
ergooliamhabet a Deo illud prius : si igimù lurex isto cupite potentia peccandi crealu^r®convenit, erit utique a Deo.
Confirmatur secundo : quoniam plura
fiunt ex nihilo, quæ non habent hujusmodi
potentiam : ergo non est sufficiens ejus ra­
tio illa, quam assignamus. Consequentia
videtur perspicua. Antecedens vero proba­
tur primo : quia res omnes materiales, quæ
non participant rationem, sunt a Deo ftclæ
ex nihilo : et tamen nec sunt peccabiles,
neque habent peccandi potentiam. Deinde
anima Christi Domini fuit facta ex nihilo,
et non habet prædictam potentiam, alias
potuisset Christus peccare. Denique gratia,
charitas, et aliae virtutes praesertim supernaturales ex nihilo sui fiunt : et nihilomi­
nus sunt principia indefectibilia, quæ nullo
modo possunt ad peccandum concurrere:
ergo.
Confirmatur tertio : quia ex hoc quod
creatura sit ex nihilo, immediatius deduci
videtur, eam posse abire in nihilum, adeo­
que deficere in esse, quam esse defectibilem
in suis operationibus, quod est esse peccabilem : sed primum non deducitur ; dantur
enim plures creaturæ faclæ ex nihilo, quæ
naturaliter habent perpetuitatem et stabili­
tatem in suo esse: ut patet in corporibus
coelestibus et in Angelis : ergo neque dedu­
citur secundum. Aliunde ergo petenda est
ratio defectibilitatis et peccabilitatis in
creatura.
45. Respondetur ad objectum, quod cum
dicimus potentiam peccandi resultare in
creatura, quia est ex nihilo, neque intendi­
mus ipsum fieri ex nihilo, vel ipsam nega­
tionem essendi a se esse veram causam
prædictæ potentiæ, ut de se patet : neque
intendimus osse dumtaxat connotalum, ut
resultet talis potentia, ut objectio convincit:
sed sensus est, prædictam negationem es­
sendi a se, quæ significatur per esse ex ni­
hilo, esso rationem, aut quasi rationem a
priori, ex qua colligitur, et veluti intelli­
gitur resultare in creatura potentia peccan­
di : non per resultantiam physicam, quæ sit
vera causalitas, aut eam præsupponat ; sed I
resultantiam logicam, quæ æquivalet causalitati victuali : sicut ex uno priori aliud
posterius colligitur. Itaque si quæramus
veram causam, quæ potentiam peccandi, ut
ad peccandum est, in creatura producat,
nulla invenitur. Si autem quæramus ratio­
nem a priori, ex qua prædicta potentia per |
legitimam illationem, quææquivalet ema-

501

! nationi et causalitati victuali, deducatur,
tunc non est assignanda connotatio essendi
ex nihilo, vel non essendi a se, etc. sed hoc
ipsum, quod est creaturam esse talis condi­
tionis, ut non sit a se, et sit capax manendi
sub nihilo : quod convenit ei secundum se
et in recto, semperque de illa prædicatur.
Sed dices : negatio essendi a se supponit
potentiam peccandi saltem radicalem, quia
supponit limitationem ipsius creaturæ, et
in ea fundatur, sicut omnis negatio funda­
tur in aliqua affirmatione : ergo non potest
esse ratio a priori talis potentiæ. Respon­
detur, prædictam negationem quodammodo
præcedere limitationem positivam creatu­
ræ, et quodammodo subsequi : præcedit
I enim ut est tantum negatio : et hoc modo
I est ratio a priori, neque prout sic postulat
fundari in affirmatione, nisi objectiva et
possibili : subsequitur vero ut est negatio
in subjecto, quæ in acceptione minus stricta
dicitur privatio. Vel dicas, prædictam ne­
gationem præcedere quasi in genere causæ
formalis, et efficientis virtualis, subsequi
vero in genere causæ materialis : et sicut
illud prius sufficit, ut sit ratio a priori : sic
hoc posterius ul dicatur in affirmatione
fundari.
Ad primam confirmationem constat ex8®1!^
dictis num. 32,ubiexplicuimusquid denote- confirtur prædicta loquutione essendi ex nihilo : n3at|6'
scilicet esse capacem manendi sub nihilo: et
quomodo hoc non sit a Deo, sed sit conditio
omnino propria ipsius creaturæ. Dices:
hæc conditio semper convenit creaturæ,
sive existât, sive non existât: semper enim
vel manet, vel potest, quantum est de se,
manere sub nihilo : ergo si hoc est tota ra­
tio potentiæ peccandi, erit semper in rerum
natura talis potentia. Respondetur negando
consequentiam ; quia potentia peccandi si­
mul cum illa conditione dependet in genere
causæ materialis ab ipsa entitate et existentia creaturæ, ut diximus num. 40, et ideo
quamvis prædicta conditio semper creaturæ
conveniat, potentia tamen peccandi tunc
solum in rerum natura datur,quando crea­
tura exislit.
46. Ad secundam confirmationem res-Solvitur
pondetur, conditionem istam, quod creatu- ^τι1!"
rasit capax manendi sub nihilo, in iis so­
lum esse rationem potentiæ peccandi, quæ
possunt mediis suis operationibus pertin­
gere ad rationem boni universalis; proin­
deque ab eo deficere, ut dub. præced. num.
20, ex D. Thoma explicuimus : el hujus­
modi sunt solæ creaturæ rationales, ut

DE VITIIS, ET PECCATIS.
ibidem diximus. Unde in his solum, non
vero in omnino materialibus debet propter
illam conditionem reperiri prædicta poten­
tia. Per quod patet ad primam antecedentis
probationem. Ad secundam respondetur ex
D. Thoma in 3. dist. 12, quæst. 2, art. 2, in
anima Christi et in ejus voluntate fuisse, et
esse id. quod in aliis re ipsa est potentia
peccandi : quia tamen usus prædictæ poten­
tiæ ex vi unionis hypostaticas omnino est
impeditus, ita ut implicet, quandiu manet
talis unio, exire in actum peccati : idcirco
nec Christus peccare potest, neque absolute
dicendus est habere potentiam peccandi :
potentia enim omnino impedita reputatur
quasi non esset,potiusque dicenda est impo­
tentia : sicut qui habet visum omnino im­
peditum, dicitur non posse videre, nec ha­
bere potentiam ad videndum : quamvis re
ipsa habeat, in quod est essentia potentiæ
visivæ, et quod in aliis dicitur videndi /wtentia. Quod cum debita proportione intelligendum est de Beatissima Virgine, et de
aliis-confirmatis ingratia, ubi confirmatio
est talis conditionis, tantæque efficaciæ.quæ
ab intrinseco reddit subjectum omnino im­
peccabile, ut saltem in Beatis contingit.
Nisi velis in Christo Domino ex vi unionis
non modo fuisse ligatum usum prædictæ
potentiæ, ut nulla ratione posset exire in
actum : sed etiam ipsam potentiam quan­
tum ad realitatem defectibilitatis sublatam
et abolitam,impeditamqueejus quasi resultantiam. Quia ut prædicta potentia conse­
quatur in natura rationali ex capacitate
manendi sub nihilo, debet conditio afficere
non solum naturam, sed etiam suppositum:
cui potius quam naturæ convenit fieri et
esse, atque adeo posse vel non posse ma­
nere sub nihilo. Quare cum in Christo Do­
mino suppositum omnino sit incapax
ejusmodi conditionis, non habuit locum
resultantia prædictæ potentiæ quoad formalitatem defectibilitatis. Sed hoc alibi ulte­
rius examinabitur.
sohiiur 47. Ad ultimam probationem diximus in
tertia, tract, de Angel, disp. 9, n. 19, quomodo etsi
nullæcreatæsubstantiæ nec secundum se,
nec ratione alieujus proprietatis naturalis
competere impeccabilitas, eo quod talissubstantiafiatex nihilo: nihilominus gratia,
et charitas, et alia supernaturalia dona,
facta etiam ex nihilo, possint in suis operationibushabereindefectibititatem. Quoniam
efficacia virtutum accidentalium non tam
attendenda et regulanda est ex ipsis virtuti­
bus secundum id, quod sunt in se, quam ex

efficacia substantia?, cui habent esse connaturales : et ita quia gratia et dona supernaturalia tantum sunteonnatiiraliasubslaiüiæ,
et naturæ divinæ, eujussunl participationes,
et quasi proprietates ·. satis est ad eorum
indefectibilitatem, quod ipsa substantia di­
vina, penes quam illorum efficacia mensu­
randa et regulandaest, non sil capaxessendi
sub nihilo, sitque ob hanc rationem om­
nino impeccabilis : e contra vero in intel­
lectu et voluntate, quæ sunt proprietates
substantia? creatæ et factæ ex nihilo. Re
vera enim efficacia virtutum, seu formarum
accidentalium, proindeque earum defectibilitas, vel indefectibilitas ; peccabilitas, aut
impeccabilitas refunditur in ipsam subs­
tantiam, cujus sunt per se virtutes, et cui
habent esse connatu raies : et in tali subs­
tantia potius quam in illis quærenda est
prima ratio defectibilitatis, vel indefectibilitatis illarum : videndumque an sit capax,
vel incapax manendi sub nihilo.
Secundo respondetur doctrinam nostræaiuv
assertionis, videlicet quod potentia peccandi 1·';
consequitur in intellectuali creatura, eo
quod est ex nihilo, procedere in ipsa crea­
tura rationali et inejuspotentiis operatives,
uti sunt intellectus, voluntas, appetitus, etc.
non tamen in habitibus virtutum, qui tan­
tum sunt determinationes prodictarum po­
tentiarum ad operandum, et ab eis distiguuntur. Unde neque in habitibus virtutum
acquisitarum datur supradicta potentia ad
peccandum : quia nulla virtus moralis po­
test ad malum concurrere. Et ratio videtur
perspicua: nam sicut ex eoquod omnis crea­
tura est capax essendi sub nihilo, habet
quod ipsa, vel sua essentia non possit esse
sua existentia, nec per se connexa cum illa:
non tamen ex hoc prohibetur dari in ea
aliqua forma ab essentia distincta, quæ sit
tantum existentia, per quam essentia ipsa
reddatur existens : et sicut ob eandem ra­
tionem prohibetur eidem creaturo, quod
sua potentia sit suus actus ; non vero quod
in ea detur actus a potentia distinctus, per
quern ipsa potentia aliquando in actu cons­
tituatur : ita ex eo quod crealura intellec­
tualis sit capax sub nihilo essendi, habet
quidem quod ipsa et ejus potentiæ non pos­
sint esse sua indefectibilitas, et sua deter­
minatio ad behe operandum, neque per se
cum illa connexæ : ac proinde quod non
sint per sect ab intrinseco indefectibiles;
sed habeant, quantum est ex se, potentiam
ad peccandum et deficiendum : non tamen
habetur, quod non possit in tali creatura
dari

DISP. XII. DUB. II.
dari aliqua forma, quæ tantum fit indefeclibililas. et determinatio ad bene operan­
dum, distincta proinde a natura et potenliaoperativa, quæ peream determinatur et
perficitur, rationo cujus ipsæ natura et po­
tentia, quoties illa utuntur, in sensu com­
posito istius usus agant indefectibiliter.
Et ratio utrubique est eadem : nam sicut
esse simul essentiam, et existentiam, potentiamet actum, dicit infinitatem, el dicit
esse a se. proptereaque nequit convenire
rei factæ ex nihilo : esse autem existentiam
distinctam ab essentia, aut actum distinc­
tum a potentia, nec petitesse a se, neque
arguit infinitatem ; sed convenit existentiis
et actibus creaturarum factis ex nihilo : sic
similiter aliquid esse potentiam operati vam,
et determinationem ejus ad bene agendum,
atque adeo esse indefectibile per modum
naturæ vel potentiæ, petit infinitatem, et
essease ; proindeque nulli rei ex nihilo
factæ potest competere : esse vero determi­
nationem tantummodo alieujus potentiæ
vel naturæ ad bene operandum, distinctam
ab ipsis natura et potentia, quas determinat,
esseque hoc modo indefectibile, non arguit
aliquam infinitatem, nec requirit esse a se ;
sed potest inveniri in formis creatis, etiamsi
ex nihilo sui fiant. Hoc autem modo habi­
tus virtutum sunt indefectibiles : nempe
per modum solius determinationis potentiæ
operativæ ad bene agendum ; quæ non per­
tingit ad hoc, ut simul sit ipsa potentia
operativa, quam determinat.
48. Nec refert (ut tacita replica diluatur)
quod virtutes infusæhabent etiam rationem
potentiæ, et dant posse simpliciter. Quia re
vera non sunt simpliciter potentia : sed
quasi dimidium : videlicet quantitas virtu­
tis potentiæ operativæ supponens commen­
surationem essentialem. Atque adeo sim­
pliciter et absolute sunt determinationes
potentiæ ad agendum, distinguunturque ab
ipsa potentia , quam determinant. Unde
etiam eis potest adaptari hæc secunda solu­
tio : quamvis pro hujusmodi virtutibus, I
maxime vero pro Theologicis, et pro gratia
justificante, quæ habet in ordine supernatu­
ral! rationem naturæ, aptior videtur prima
solutio : secunda vero necessaria pro virtu­
tibus acquisitis.
Ad tertiam confirmationem respondetur,
quod quia esse cujuslibet creaturæ, quan- I
tumcunque perlectum, est esse particulare
et determinatum, potest semel a Deo pro­
dactum (non obstante esse ex nihilo) petere
firmitatem et indefectibilitatem in hac sua |

j

I

503

determinatione, exigereque influxum Dei
perpetuo illud conservantem : sicut crealuræ
materiales quamvis fiant ex nihilo, possunt
in suis operationibus habere indefectibilitatem, eo quod tales operationes tantum
sunt in ordine ad aliquod bonum particulare
el determinatum, ut dub. præced. diximus.
Cæterum creatura rationalis media sua po­
tentia operativa, et mediis suis operationi­
bus est ordinabilis ad bonum absolute el
simpliciter : et ideo ut esset indefectibilis
in operando, debebat præhabere in se ra­
tionem ejusdem boni absolute et simplici­
ter : et non tantum rationem alieujus boni
particularis etdeterminati. Unde quia quod
fit ex nihilo, tantum potest esse particulare
bonum, repugnat quod creatura rationalis
sic facta, sit omnino indefectibilis in ope­
rando : atque adeo quod sit naturaliter im­
peccabilis. Quæ solutio est D. Thomæ D.Thc.m.
quæst. 24 de veritate art. 7 ad 5 ubi argu­
mentum contentum in hac confirmatione
ita dissolvit : Dicendum, quod crealuræ ac­
quiritur esse determinatum et particulare ab
alio : unde creatura potest habere esse sta­
bile et immobile, quamvis in ea non inve­
niatur naturaliter ratio absoluti et perfecti
boni (atque adeo quamvis sit ex nihilo) sed
per actiones suas est ordinabilis ad bonum
absolute: et ideo non est simile.
ARTICULUS ΠΙ.
Virum peccatum habeat causam exteriorem!

Ad tertium sic proceditur. Videtur quod peccatum non
habeat causam exteriorem. Peccatum enim est actus volun­
tarius : voluntaria autem surit eorum; quæ sunt iu uobis. et
ita non habent exteriorem causam : ergo peccatum non
habet exteriorem causam.
2. Præterea : sicut natura est principium interius, ita
etiam voluntas: sed peccatum in rebus naturalibus nun­
quam accidit nisi ex aliqua interiori causa, ul puta mons­
truosi partus proveniunt ex corruptione alieujus principii
interimis : ergo neque in moralibus potest eoutiugere pec­
catum nisi ex interiori causa : non ergo habet peccatum
causain exteriorem.
3. Præterea : multiplicata causa multiplicatur eiTectus.
sed quanto plura sunt e’ majora, exterius inducentia ad
peccandum, tanto minus id, quod quis inordinate agit, ei
imputatur ad peccatum : ergo nihil exterius est rausa pec­
cati.
Sed contra est quod dicilur Numen 31. Nonne iske sunt,
quæ deceperunt filios Israel, et prævaricâri vos fecerunt in
Domino super |>eccato Phogor : ergo aliquid exterius potest
esse causa faciens peccare.
Kespondeo dicendum, quod sicut supra dictum est, causa
interior peccati est et voluntas ul perficiens actum pecciti,
et ratio quantum ad carentiam débita» regulæ. et appetitus
sensitivus inclinans. Sic ergo aliquid oxtrinsecUtu tripliciter
posset esse causa peccati : vel quia moveret imme<liate
ipsam voluntatem: vel quia moveret rationem: vel quia
moveret appetitum sensitivum, voluntatem autem, ut supra
dictum est. interius movere non potest, ufei Dens qui non
potest es<e causa peccati, ut infra ostendetur, Pude reUnquitur, quod nihil exterius potest esse ratisa peccati nisi vel
in quantan movet rationem, sicut homo vel dæmon per-

■

■ 4

50-1

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Mud.'.s pccraioir, : ve! sicut merci» appetitum sensitivum,
sicuî
M>usibUii exlcriMa inovcnt apKtltmn «eosillm
s j iv.hjtK· pcfsiU'iù interior in rebus agendis ex
necessitate roMcl nttoucm, twqm· ciiaui rrs exterius pro·
posits ex BCiV'ilati' lU'veul appetitum <ct»ilivuui, nisi
forte ali«|no modo depositum, et U men etiam appetitus sensitnns non ex isxv-«iUle m<‘»el rationem et voluntatem.
l'n<fe a!‘iuid exterius pcli^l exi'alii|iu caiha u> >xeiis ad
pewafldiHn. non Umen suilicieuter ad peccaudtun inducens:
sed causa sutlWcnter eanplcns (vetuttna est sola xofnntas.
Ad primam ergo dicendum, ijuodex h<>e ipsoqntxl exte­
riora moventia ad prceandum, uou sulKcteuler ct ex ne­
cessitate i.’.'ncuntsequitur qikd rvuuueat iu nobis ite­
rare el non peccare.
Ad srciiùdtnn diecudum, quod per bec quod ponitur inte­
rior cau-j pevcali. mra excluditur exterior : non enim id,
quod e*l extrnu·, est causa peccati, nisi mediante causa
interiori, ul dictum est,
Ad tertium dicendam. quod maltiplicatis exterioribus
causis itc'.inaidibtts ad [cccjoihui. maltipiir-ntiir arias
peccjti : quia plures ex Hits causis, et planes inclinant ad
arlus p?re<ti, sc larn- n minuitur rat o culpa*, qua· co>isi$lii iu hoc, rptod aliquid sit volauurinm ct ia nobis.

Conclusio : Aliquid exterius potest esse
causa movens ad peccandum : et hoc duplici­
ter: vel media persuasione et consilio, sicut
humo et drmon : vel movendo appetitum sen­
sitivum, sicut objecta sensibilia. Nihil tamen
horum est sufficiens causa peccati, sed sola
voluntas.
Litera hujus articuli est satis perspicua,
neque expositione indiget. Breviter tamen
animadverte, quod non declaravit hic D.
Thom. omnem modum, quodæmonad pec­
candum inducit ; sed solum externum per
modum persuasionis, qui ex parte rationis
se tenet, et est etiam homini communis.
Alius vero, quo concurrit commovendo in­
tus phantasmata, et mediis illis excitando
appetitum sensitivum, potius reducitur ad
causas interiores et declaratur infra quæst.
80, art. 2. Deinde cum dicit res externas
non de necessitate movere appetitum sensi­
tivum hominis, insinuat hujus appetitus
insitam libertatem, quam explicuimus disp.
10, dub. 2; ex illa enim provenit, quod ob­
jectum sensibile non ita necessario appeti­
tum ad se rapiat, quin possit reprimi a
voluntate, si vel semiplena adsit rationis
advertentia. Si autem vel propositio objecti
hanc etiam semiplenam advertentiam an­
tecedat, vel ipse appetitus propter aliquam
corporalem commutationem indispositus sit
ad sequendum rationis ductum, trahetur
necessario ab objecto, ut explicuimus disp.
cit. num. 118. Nulla tamen in eo motu
aderit formalis malitia propter defectum
omnis libertatis. Imo etiam si x’oluntas, an­
tequam ratio deliberare possit, in idem
objectum feratur, non peccabit propter præ­
dictum libertatis defectum. Atque hinc su-

I mîtur évitions ratio pro conclusione hujus
articuli : quia vel adstantibus aliis causis,
voluntas manet libera ad ampleclendum
I objectum dissonum; vel non?.Si primum,
eo ipso nulla illarum movet sufficienter ;
cum adhuc post talem motionem sit in po­
testate voluntatis peccare, aut non peccare.
Si secundum, tollitur quaestioni locus ; quia
ubi non est libertas, non potest esse pecca­
tum.
ARTICULUS IV.
Γ/rm peccatum sit causa peccati t

L At! quartam sic proceditur. Videtur quod [«eccalaii
non si! rausa peccati. Sunt enim quatuor genera rausarum,
quorum nullum potest ad hoc congruere» quod peerahun sil
rausa peccati. Finis enim tabet rationem boni : quod non
rompent peccato. quod do sua ratione est malum. Et eadem
ratione nec peccatum potent esse rausa eiliciens rquia ma­
lum uon v>i rausa a.a*ns, <ed esi infirmum ct impotens» ut
Dionysius dicit 4 cap. de divin, nomin. Causa autem male·
rialisct formalis videntur tabere soluui locum in naturali­
bus corporibiB.qoæ sunt composita ex materia ct forma.ergo
peccatam uon potest tabere causam materialem et furnalex
2. Præterea : agere sibi simile est rei perfecte» di dici­
tur in 4 Meteor, sed peccatum de sui ratione est imperfec­
tum: ergo pet culum non potest esse causa pccratL
3 Praeterea: si hujus peccati sit causa aliud peccatam»
eadem ratione et illius erit causa aliquod aliud peccatum,
el sic procedetur in inunitum» quod est inconveniens :
non ergo peccatum est causa j^ccati.
Sed contra csl quod Gregorius dicit super Ezech. Pec­
catum. quod per pœnitentiam citius non deletur, peccatam
est, ct causa peccati.
Respondeo dicendum, quod cum peccata n tabeat cau­
sam ex parte actus, hoc modo unum peccatam posset esse
causa alterius, sicut unus actus humanus potest esse causa
alterius. Contingit i jitur unum peccatam esse causam al­
terius secundum quatuor genera causarum. Primo quidem
secundum modum causa.· elheieutis, vel moventis, et perse»
et per acadcns. Per accidens quidem, sicut removens pro­
hibens diritar movetis per accidens: cum enim perunom
artum peccati homo amittit gratiam, vel ctaritatem, vel ve­
recundiam. vel quodeunque aliud retrahens a peccato,inci­
dit ex hoc in aliud peccatum, el sic primum pcccalainest
causa secundi jer accidens. Perse quidem, sicut cum ex
uno actu peccati homo disponitur ad hoc, quod alium ac­
tam consimilem facilius committit : cx actibus enim catamtur dispositiones, et tabitus inclinantes ad similes actus.
S.rundnin vero genus causæ materialis unum peccatum est
causa alterius; in quantum præparat ei materiam; sicut
avaritia prépara t materiam litigio: quod plerunqueest de
divitiis congregatis. Secundum vero genus causæ finalis
unum peccatum est causa alterius, in quantam propter finem
unius peccati aliquis committit aliud peccatum: sicut cum
aliquis committit sirnoiiiam propter finem ambitionis» vel
fornicationem propter furtum. Et quia finis dat forrram in
mc»ralibus (ul supra habitum est) ex hoc etiam sequitor,
quod unum peccatum sit formalis causa alterius; in actu
enim fornicationis, quæ propter furtum committitur. est
quidem fornicatio sicut materiale, furtum vero sicut for­
male.
Ad primum ergo dicendum, quod peccatum in quantum
est inordinatam, tabet rationem mali : sed in quantum, est
actas quidam, tabet aliquod bonuin, saltem apparens pro­
line, et ita cx parte actu> potest esse causa et finalis ct ef­
fectiva alterius peccati, licet non ex parte inordinationis :
materiam autem habet peccatam non ex qua, sed circa
quam : formam autem tabet ex fine. El ideo secuudum qua­
tuor genera causarum peccatam potest dici causa peccati,
ut dictum est
Ad secundum dicendum, quod peccatam est imperfectum
imperfectione morali ex parte inordinationis, sed ex parte
actos

QUÆSTIO LXXVI.
κ(β*

labore perfocitoiwni natural i ci secundum hoc

wj0itt.«Mttsapcfc»ti.
,
Ail lerlimu dicendum, quod non omni» failtt ixrcali ert
wr.tua; undcnonoporlcX qtwd proccdâlur in infinitum ;
«etlfiotait pcheiillre o<l uliquod peccatum, cujus «usa non
til aliud pcccalum.

Conclusio : Unum peccatum potest esse
causa alterius in quovis genere causæ e./fi­
cu ntis materialis, finalis, ct formalis.

Hæc conclusio ct tota doctrina articuli de­
claratur optime a I). Thoma cum hic, tum
infra quæst. 81, præsertim art. 4, adeoque
opus non est pro ejus elucidatione aliquid
superaddere. Solet autem dubitari, an unum
peccatum possit ita esse causa alterius, ut
necessarioet i nevi tabi liter in ipsum pertra­

505

hat, adeo ul qui illud commiserit, nequeat
istud vitare? Sed de hoc dicemns in tract,
de conscientia agentes illam difficultatem,
utrum homo possit esse perplexus, ita ut
quamlibet contradictionis partem eligat,pec­
cet? Solutio ad secundum videtur pro sen­
tentia negante malitiam positivam. Sed eam
recte exponit Cajetanus, ut potius nostrae
doctrinæ faveat. Et clarius est pro nobis
solutio ad primum, ubi præler inordina­
tionem privativam conceditur peccato con­
versio ad bonum apparens, habens rationem
formae et constitutivi respectu ipsius peccati.
Quæ sane conversio cum sil ad bonum non
verum, sed apparens : vere autem malum,
et a ratione prohibitum, nequit non esse
moralis malitia.

QUÆSTIO LXXVI.
De causis peccati in speciali in quatuor Articulos divisa.
Deinde considerandum est de causis peccati in speciali. Et primo de causis interioribus pec­
cati. Secundo de exterioribus. Tertio de peccatis, quæ sunt causa aliorum peccatorum.
Prima autem consideratio secundum præmissa erit tripartita. Nam primo agetur de igno­
rantia, quæ est causa peccati ex parte rationis. Secundo de infirmitate seu passione, quæ est
causa peccati ex parte appetitus sensitivi. Tertio de malitia, quæ est causa peccati ex parte vo­
luntatis.
.
' · ■.
Circa primum quæruntur quatuor.

In hoc quaestionis vestibulo declarat Ang.
Doctor, quæ sint in speciali causæ tam in­
teriores, quam exteriores influentes in pec­
catum, quas solum in communi quæst. prae­
cedente distinxerat.Reduxerat autem art.2,
interiores ad rationem, voluntatem, et ap­
petitum : et ideo pro his Iribus in speciali
monet hanc et duas sequentes quæstiones,
incipiens ab ignorantia, quæ ad rationem
spectat.
articulus

r.

Utrum ignorantia possit esse causa peccati?

Ad primum sic proceditur. Videtur quod ignorantia non
possit esse causa peccati : quia quod non est, nullius est
ransa : sed ignorantia est non ens, cum sil privatio quædam
scientiae : ergo ignorantia non est causa peccati.
2. Prælcrea : causæ tæccali sont acripîendæ ex parte
conversionis, nt ex sup rad ici is patet: sed ignorantia vide­
tor respicere aversionem : ergo non debet poni causa pec3 Præterca : omne peccatum in voluntate consistit, ut
sopra dictum est: sed voluntas non fertur nisi in aliquod

i

cognitum ; quia bonum apprehensum est objectum voluntatis:
ergo ignorantia non potest esse causa peccati.
Sed contra est quod Augustinus dicit in lib. de natur, et
gra. quod quidam per ignorantiam peccant.
Respondeo dicendum, quod secundum Philosophum in S
Physic, causa movens est duplex : una per se, et alia per
accidens. Per se quidem est, quæ propria virtute movet,
sicut generans est causa movens gravia, et levia. Per acci­
dens autem, sicut removens prohibens, vel sicut ipsa remo­
tio prohibentis : et hoc modo ignorantia potest esse causa
aclus peccati, est enim privatio scicntiæ perficientis ra­
tionem, qua1 prohibet actum peccati, in quantum dirigit
actus humanos. Considerandum csl auicm, qnod ratio secun­
dum duplicem scientiam est humanorum actuum directiva,
scilicet secundum sententiam universalem ct particularem :
conferens enim de agendis utitur quodam syllogismo, cujus
conclusio est judicium, seu electio, vel operatio, actiones
autem in singularibus sunt : unde conclusio syllogismi operalivi csl singularis: singularis autem propositio non con­
cluditur ex universali, msi mediante aliqua propositione
singulari : sicut homo prohibetur ab aeîu parricidii per hoc,
quod scit patrem non esse occidendum, et per hoc qnod scit
hunc esse patrem : utriusque ergo ignorantia potest causare
parricidii actum, scilicet et universalis principii, quod est
quædam regula rationis, ct singularis circunstauliæ. Unde
patet, quod non quadibet ignorantia peccantis est causa pec­
cati, sed illa tantum, quæ tollit scientiam prohibentem
actum peccati. Unde si voluntas alicujus esset sic disposita,
quod non prohiberetur ab actu parricidii, etiamsi patrem

506

DE VITIIS» ET PECCATIS.

agnowret, ignorantia pains non est huit causa peccati, sed
eomwmiunter se habet ad peccatum : et idco Uus non pec*
rat propter waoraqtiam, sed pecail ignorans secundum
Philosophum in 3 Ethic.
Ad primum ergo dicendum, quod uou eus non potist esse
alicqih» rausa per se: potesi utnen esse causa per accidens,
sicnt remotio prohibentis.
Ad secundum dtreaditm» quod sicut scientia, quam tollit
igooramu» respicit peccatum ex parte conversionis ; ita
etiam ignorant ia cx porre conversionis est causa peccati ut
removens prohibens.
Ad tertium dicendum» quod iu illud, quod est quantum ad
omnij igikXmn, non (x>iest feni voluuUs, sed si aliquid est
serandum aliquid iMlum. d secundum aliquid ignotum,
potest voluntas illud velle, et hoc modo ignorantia est rausa
peccati 2 sicut enim aliquis scit hunc, quest occidit, esse
hominem. sed nescit eum esse patrem : vel cum aliquis scit
aliquem actum esse delectabilem, nescii tameu eum esse
peccatum.

F’rima conclusio : Ignorantia potest esse
causa peccati non per se sed per accidens,
sicut removens prohibens.
Secunda conclusio : Non guxlibet igno­
rantia est causa peccati, sed illa tantum, gux
tollit scientiam actum peccati prohibentem.
ARTICULUS II.
Utnm i>iiuir<hitia vt peccatum ?
%
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod ignorantia non
sil peccatum. Peccatum enim est dictum vel factum, vel
co
urn Γ’ -ιιΉ legem Dei, ttt <upra habitum est : sed
ignorantia non importât aliquem actum neque interiorem,
neque exteriorem : ergo ignorantia non est peccalum.
2. 'Praeterea : peccatum directius opponitur gratia*, quam
srieutiæ : sed privatio gratiæ non est peccalum, sed magis
|<wta quædam consequens peccatum : ergo ignorantia, quæ
est privatio scientia·, non est peccalum.
3. Præterca : si ignorantia est peccatum, hoc non est nfci
in quantum est voluntaria : sed si ignorantia sit peccatum,
in quantum est voluntarii, videiur peccatum in ipso actu |
voluntatis considere o^gis quam in ignorantia : ergo in
ignorantia non em peccatum, sed nugis aliquid consequens
ad peccatum.
4. Præterca: omne peccatum per pœnitentiam tollitur:
nec aliquod l’erratum transiens reatu remanet actu nisi
solum originale : ignorantia autem non tollitur per preniten- |
tum, sed adhuc remanet arto, omni reatu per poenitentiam
remoto : ergo ignorantia non est peccatum, nisi forte sit ori­
ginale.
5. Præterca : si ipsa ignorantia sit peccatam, quand iu re­
maneret ignorantu iu homine, tandiu actu peccaret ; sed
continue manet ignorantia in ignorante : ergo ignorans con­
tinuo peccaret : quod patet esse falsum, quia sic ignorantia
esset gravissimum : non êrgo ignorantia est pecca tutu.
feed contra : nihil meretur pœnam nisi peccatum : sed
ignorantia meretor pomam secundum illud i ad Corin. 14.
Si quis ignorat ignorabitur : ergo ignorantia est pecca­
tum.
Respondeo dicendum, quod ignorantia io hoc a nescientia
differt, quod nescientia dicit simplicem scicnliæ negationem:
uude cuicunque deest aliquarum rerum scientia, potest diri
nescire illas, secundum quem modum Dionysius in Angelis
nesciontiain ponit 7, cap. cælesi. Hierarch, ignorantia vero
importat scicnliæ privationem, dum scilicet alicui deest
scientia eorum, quæ aptus natus est scire. Honun autem
quædam aliquis scire tenetur, illa scilicet, sine quorum
scientia non potest debitum actum recte exercere : unde
omnes tenentur scire communiter ea. quæ sunt fidei, et
universalia juris præcepta : singuli autem ea, quæ ad eorum j
sutum, vel officium specum. Quædam vero sunt, quæ etsi
aliquis natus est scire \ uon tamen ca scire tenetur. Sicut
iher.remata geometria·, el contingentia particularia nisi in
casu. Mioifesiumesl autem, quod quiconque negligit habere
vel (acere id. quod teuctur habere vel (acere, peccat peccato

omissionis. Undo propter ncgllgemiam ignorantia wmi,
quæaliquis scire tenetur, est tæecuium ; non amem Imputa­
tur homini ad negligontiam, si nesciat ea. quæ scire eoo po­
test : unde horum ignorantia invincibilis dicitur i qah
studio superari non potest, ei propter hoo talis Jgnonalh.
cum non sil voluntaria, eo quod non est in poUJsteienatfm
eam repellere, non est |>eceatum. Ex quo |Mtet quod nalh
ignorantia invincibilis esi peccatum; ignorantia autem υι·
cibilis est peccatum.si sit eorum, quæ aliquis scire (enetur :
uon autem si sit eorum, quæ quis scire non tenetur.
Ad primum ergo diccudum, quod, sicut supra dktum tsl.
quod «heitur dictum vel factum vel concupitum, sont midligenda· etiam negationes oppositæ : secundum quod ωηίνφ
habet rationem peccati : et ita ntqrligenth. secumlutu qmm
iguoniiitia est pereatum, continetur sub prædirla diffiniiiMe
peccati, in quantum præterniitlilur aliquid, quod debuit
dici, vel fieri, vel concupisci ad scientiam debitam acqui­
rendam.
Ad secundum dicendum, quod privatio gratiæ etsi secun­
dum se non sit peccatum : tamen ratione ucghgentiæpræia·
raudi se ad gratiam potest habere rationem peccati, stcoiei
ignorantia, et tamen quantum ad hoc est dissimile: quia
bomo potest aliquam scientiam acquirere per suos arms.·
gratia vero non acquiritur ex nostris acubus, sed ex Dei
munere·
Ad tertium dicendum, quod sicut in («eeeato transgres­
sionis peccalum non consistit insolo actu voluntatis,$cd
etiam in actu volito, qui est inroeraltisa voluntate: ita ia
peccato omissionis non soliim actus volunbtis est peeeattm,
sed.etiam ipsa omissio, in quantum est aliqualiter voluntarù;
et hoc modo ipsa négligent ta sciendi, vel etiam ipsa inconsidentio est peccatum.
Ad quartum diceudum, quod licet, transeunte reatu per
poenitentiam, remaneat ignorantia, secundam quod esi pri­
vatio scientiæ : uon tamen remanet negligeutia. secundam
quam ignorantia peccatum dicitur.
Ad quintum dicendum : quod sient in aliis peccat's omis­
sionis solo illo tempore homo actu peccat, pro qua præreptum affirmativum obligat : ita est etiam dc peccatoignorantiæ : nou enim continuo ignorans aclu peccat ; sed solam
quando est tempus acquirendi scientiam, quam habere
tenetur.

Prima conclusio : Nulla ignorantia in­
line ibi lis est peccatum.
Secunda conclusio : Ignorantia uinribilis
illorum, gux quis scire tenetur, esi peccatum:
secus Hiorum.quxscire non tenetur.
ARTICULUS III.
Utrum ignerantia excuset cx toto a peccato f

Ad tertiumsie proceditur. Videtur quod ignorantia ei lo­
to excuset a peccato : quia, ut Augustinus dirit.omnepec­
catum voluntarium est: sed ignorantia causal involuntarium,
ut supra labitum est : ergo ignorantia totaliter excusat pec­
catum.
2. Præterca : id quod aliquis facit prêter intentionem,
per accidens agit .· sed intentio non potest esse de eof quoi
est ignotum : ergo id, quod per ignorantiam homo agit, per
accidens se habet in actibus humanis: sed qood est 1er
accidens, non dat speciem : nihil ergo quod est per ignoran­
tiam factam, debet judicari peccatam vel firtuosum inhu­
manis actibus.
3. Præterca: homo est subjectum virtutis el peccati, in
quantam est particeps rationis.·sed ignorantia excludit scien­
tiam, perquam ratio perllcitur : ergo iguorantia toüliler
excusat a peccato.
Sed contra est quod Augustinus dicit in lib. de liber,
arbitr. quod quædam per ignorantiam facta recte improban­
tur. ; sed solum illa recte improbantur, quæ sunt peccata :
ergo quædam per ignorantiam facta sum peccata : uon ergo
ignorantia omnino excusat a peccato.
Respondeo dicendum, quod ignorantia de se lubct.quod
faciat actum, quem causal involuntarium esse ; jam autem
diclum est, quod ignorantia dicitur causare actum, quem
scientia

ARTICULUS IV.

·.

vkûli4 opwlto prohibebat : el Ita tuli* artus. s| <rlenlia
j
cniiharius voliiniati, tiliod imp«»rlat nomen
lAïdaiiarïi :#i vero scientia, quæ per Igiiorunlhm privatur,
C»a ITohilwt Jdiim propter inrlinationem VOliUilatls In
jMw icnoruiilia hujus scicnliæ non facit hoinlnen involiiurioui, *‘d uon volentem, ul dicitur in 3 Elhic. cl
ulhlgkounlb, qua· non est causa actos i^crali, ul dictum
esi, quw nou causal Involuntarium, non excusai a peccato*
El'pilem ratio esi de quariitiqiic ignonuilm non causante,
conscquciiie vel concomitante actum peccati, Sed iguorinlu, quj· est causa actus,quia causal involuntarium, dc«c
lub<l quod cvtisel a peccato, eo quod voluntarium est de
ratioue perati. Sed quod ali<|iiando non totaliter excuset a
fccato, potest contingere ex duohiis. Uno modo ex parte
rri ipsius iguuralæ : in tantum enim Igtiornulia excusat a
iccttto» In quantum ignoratur aliquid esse peccalum: potest
autcai roiHiugrre, quod aliquis ignoret quidem aliquam cirnmsuniiani peccati, quam si srirel, retraheretur.ί pecando,
me illa circunslaniia faciat ad rationem peccati, sive non;
el Limen adhuc remanet in çjus scientia aliquid, per quod
agnoscit illud esse actum peccati : puta si aliquis |terculiens
aliqueni, sciat quidem ipsum esse hominem (quod sufficit
id rationem peccati) non tamen scit eum esse patrem, quod
tst rirninstantia constituens novam speciem peccati; vel
forte nescit, quod ille se defendens repercutiat cum. quod
4 sciret, non peicmercl : quod non pertine! ad rationem
peccati ; unde licet lalis propter ignorantiam peccet, non
tuum totaliter ex usatur a peccato : quia adhuc remanet ci
aynitio peccati. Alio modo (mlcst hoc contingere cx parte
ifsinsigimninliæ : quia scilicet ipsa ignorantia est voluntana, wl directe, sirut cum aliquis studiose vult nescire aliqua. nt liberius pcccct. Vel indirecte: sicut cum aliquis
propter laborem vel propter alias occupationes negligil
addiscere id, per quod a peccato retraheretur.· talis enim
DCgiigentia facit ignorantiam ipsam esse voluntariam et
peccalum, dummodo sit eorum, quæ quis scire tenetur et
polest: Cl ideo talis ignorantia non totaliter excusat a pcccjlo. Sivero sil talis ignorantia, quæ omnino sil involunlana. sive quia est invincibilis, sive quia est ejus, quod quis
scire nou tenetur, talis ignorantia omnino excusat a poe­
tato.
Ad primum ergo dicendum, qnod non omnis ignorantia
causai Jnvolimtarium, sicut supra dictum est: unde non
omnis ignorantia loialiîcr excusat a peccato.
Ad secundum dicendum, quod in quantum remanet in
ignorante dc voluntario, in tantum remanet de intentione
petali, et secundum hoc non erit per accidens peccatum.
Ad tertium dicendum, quod si esset talis ignorantia, quæ
totaliter usum rationis excluderet, omnino a peccato excusa­
ret, sicut patet in furiosis et amentibus : non autem semper
ignorantia causons peccalum esi talis : et ideo non semper
totaliter excusat a peccato.

Prima conclusio : Ignorantia quæ non
causal actum peccati, sed solum concomitalur, non excusat a peccato.
Secunda conclusio : Ignorantia, quæ vel
est voluntaria, vel non tollit omnem scien­
tiam peccati, non totaliter excusat a pec­
cato.
Tertia conclusio : Illa ignorantia, quæ
tollit omnempeccat i scientiam, estque omnino
involuntaria, totaliter a peccato excusat.
ARTICULUS IV.
Utnnn iynorantia diminuat peccatumj
Ad quartum sic proceditor. Videtor quod ignorantia non
diminuit pcccaluni. Illuti enim quod est commune in omni
peccato, non diminuit peccalum : sed! ignorantia est rommunisinomni peccato: dicit ènimPhilosopha*; in 3 Ettoc.
quoti omnis malus esi ignorans; ergo ignorantia non diml2 Pndcrca : |»cccalum additam perato facit majus pcc-

507

alum : sed ipsa Ignorantia eM peratum, ut dictum esi: ergo
nojj diminuit p-cratum.
8. Præterca non eu ejusdem aggravari· ei diminuere peccatum : «cd ignorantia aggrarut peccalum : quoniam super
illud Apostoli Roman. 2. Ignoras quoniam benignius Dei,
etc. dicit Ambrosius: gravissime pceas si ignoras : ergo
ignorantia non diminuit peccatum.
4. Prælcrea : si aliqua ignorantia diminuit peccatum, hoc
maxime videtur de illa, quæ totaliter tollit usum rationis :
$cd hujusmodi ignorantia non minuit peccatum» sed magis
auget ; dicit enim Philosophus in 3 Elhic. quod ebrios
meretur duplices maledictiones : ergo ignorantia non minuit
JærrjUlin.
80d contra : quicquid est ratio remissionis peccati, alleviat peccatam : sed ignorantia esi hujusmodi, ul patet 1 ad
Timotli. 1. Misericordiam conscquulus sum, quia ignorans
fecit : ergo ignorantia diminuit vel alte viat peccatum.
Respondeo dicendum, quod quia omne peccatum est
voluntarium, in tantum ignorantia potest diminuere pecca­
tum, in quantum diminuit voluntarium : si autem volunta­
ti om non diminuat, nullo modo dimlnncl peccatam. Mani­
festum est autem, quod ignorantia, quæ totaliter a peccato
excusat, quia totaliter voluntarium tollit, peccatum non mi­
nuit. sed omnino aufert. Ignorantia vero, qnæ non esi causa
peccati, sed concomitanler se lubet ad peccalum, nec mi­
nuit peccalum, nec auget. Illa igitur sola ignorantia potest
peccatam minuere, quæ est rausa perrati : et tamen totali­
ter a peccato non excusat. Contingit autem quandoque, talis
ignorantia directe et per se; sicut cum aliquis sua sponte
nescit aliquid, ul liberius peccet : et talis ignorantia, vide­
tur augere voluntarium el peccatam ,-ex intentione enim
voluntatis ad peccandum provenit, quod aliquis vult subire
igaoraniiæ damnum propter libcrlatempcccandi. Quandoque
vero ignorantia, quæ est causa peccati, non est directe
voluntaria, sed indirecte vel per accidens: puta cum aliquis
non vult laborare in studio, ex quo sequitur eum esse igno­
rantem : vel cum aliquis vult bibere vinum immoderate : ex
quo sequitur eum inebriari, el discrciionc carere: el talis
ignorantia diminuit voluntarium, et per consequens pecca­
tum. Cum enim aliquid non cognoscitur esse peccatum, non
potest dici, quod voluntas directed per se feratur iu pec­
catum, sed per accidens : unde ibi est minor contemptus, et
per consequens minus peccatum.
Ad primum ergo dicendum, quod ignorantia, secundum
quam omnis malus esi ignorans, non esi causa peccati, sed
aliquid consequens ad causam, scilicet ad passionem vel
habitum inclinantem in peccalum.
Ad secundum dicendum, quod peccatum peccato additam
facit plura peccata, non tamen facit semper majus pecca­
lum : quia forte non coincidunt in idem peccatum: sed
sunl plura. Et potest contingere si primum diminuat secan­
dum, quod ambo simul non habeant tantam gravitatem, quan­
tam unum solum haberet .· sicut homicidium gravius pecca­
tum est, si sil a sobrio homine factum, quam si liat ab ebrio
homine, quamvis hæc sint duo peccata : quia ebrietas plus
diminuit de ratione sequentis peccati, quam sil sua gra­
vius.
Ad tertium dicendum, quod verbum-Ambrosii potest
intelligi de ignorantia simpliciter aiTeclatn, vel potest intel­
ligi in genere peccati ingratitudinis: in qu i summus gradus
est, quod homo etiam beneficia non recognoscat : vel potest
intelligi de ignorantia infidelitatis, qua· fuudauicntum spi­
ritualis ædificii subvertit.
Ad quartum dicendum, quod ebrius quidem meretur du­
plices maledictiones propter duo peccata. quæ committit,
scilicet ebrietatem et aliud peccatum, quod ex ebrietate se­
quitur: tamen ebrietas ratione iguoranüæ adjnnctæ dimi­
nuit sequens peccatum, et forte plus quam sit gravitas ipsius
ebrietatis, ut dictumesL Vel potest dici, quod illud verbum
inducitur secundum ordinationem ciyusdamPythaci legisla­
toris, qui statuit, ebrios, si percusserint, amplius puniendos:
non ad veuiainrespiciens, quam ebrii debent magis Inhere·
sed ad utilitatem : quia pluries injuriantur ebrii, quam
sobrii, ut patet per Philosophum in 2 Politic.

Prima conclusio : Ignorantia, quæ tota­
liter a peccato excusat, non minuit peccatum,
sed aufert, quia aufert omnino voluntarium.
Secunda conclusio : Ignorantia, quæ non

• »
■i'

‘/-1
-.·ΐ

*

•

I

(

♦P

508

BE \ΊΤΙ IS, ET PECCATIS.

est causa peccati. sed concomitans. nec aufert
peccatum, nec minuit.
Tertia conclusio : Illa sala ignorantia
peccatum diminuit, qur est ejus causa, nec
tamen totaliter ab illo e.veusat.
Quarta conclusio: Ignorantia affectata ad
liberius peccandum non diminuit peccatum,
sed auget.

DISPUTATIO XIII.
De ignorantia in ordine ad peccatum.

Plura pertinent ad hanc disputationem,
quæsiseorsim pertractanda essent, et dubia
pro singulis excitanda, plurimum eam di­
latarent. Quare seligemus principaliora, et
cæterûrum capita : ex eorumque discus­
sione reliqua minoris momenti lucem acci­
pient.

DUBIUM I.
Quot uplex sit ignorantia : et qualiter
sit causa peccati ?
Vastissimum cum sit ignorantias regnum,
erroris et inconsideralionis praesidiis circommunitum, oportet illud primo loco divi­
dere, et in sua membra secare : ut vel sic
citius debellari possit : juxta illud Dominica)
Luc. Π. séntentiæ : Omne regnum in se ipsum divi­
sum desolabitur. Eo quippe magis ignoran­
tia nostra depellitur. quo de ipsa ignoran­
tia, ac de singulis ejus membris certiorem
notitiam comparamus.

Multiplex ignorantis divisio.
I’ lKnoran,*a> quæ ex communissima
tnr igno-ratione Jalissimeque accepta solum dicit
”rilmoCI scientiæ,
notitia* exclusionem, ex tricapite. plici capite divisiones sortitur : nempe se­
cundum se : ex parte objecti : et ex parte
principii. Secundum se quidem dividitur
primo in illam, quæ potius dicitur nescien­
tia ;et in eam, quæ proprie est ignorantia.
Prima dicit carentiam illius scientiæ,quam
aliquis nec debet nec natus est acquirere: et
ideo cum sit tantum negatio, non habet ra­
tionem mali sive culpæ, sive pœnæ. Habetque locum etiam in Angelis, teste Dionysio
cap. 7 cœlest. Hierar. cum enim nulla
creatura, quamtumvis superioris cognitio­
nis, omnia scibilia comprehendat, et saltem
ex possibilibus plura omnes lateant, necesse
est, ut in omni intellectu creato sive huDividi-

’ mano sive angelico sil aliquid prædicta
I nescientia? : et solus divinus, qui nihil non
I scit, illam penitus excludat. Hæc tamen
ignorantia seu nescientia ad notitiam de
i peccatis nihil confert, et ideo in præsenlia·
J rum omittitur. Secunda dicit carentiam
[ illius scientiæ, quam quis aptus natas est
habere, adeoque importat rationem mali,
velculpe, vel pœnæ: el hujus notitia est,
quae ad pnesens conducit.
Subdividitur autem hujusmodi ignoran­
tia : nam quædam solum importat caren­
tiam si ve privationem scient iæabsqueerrore
ullo in contrarium : el ideo dicitur igno­
rantia pur.-e negationis, vel melius, pun
privationis : ut cum quis ignorat aliquam
veritatem, quia nihil circa eam audivit.
Quædam vero simul cum prædicta carentia
affert errorem scientiæ contrarium : ut
cum quis ita ignorat aliquam veritatem, ut
simul habeat erroneum judicium, quo cre­
dit oppositum : et hæc appellatur ignorantia
pravæ dispositionis. Subpartiturque adhuc
utraque in habitualem et actualem. Illa
respectu ignorantia? puræ privationis dicit
carentiam habitus scientiæ; hæccarentiam
actualis cognitionis : respectu vero ignorantiæ pravæ dispositionis prima importat
habitum erroris habitui Scientiæ contra­
rium -, et secunda actuale judicium falsum
et erroneum. Ne vero terminorum multi­
plicitate implicemur, assumemus dumtaxat
pro subsequentibus divisionibus ignoran­
tiam privativam habitualem, pro hac enim
stat nomen ignoranti# absolute prolatum :
de qua quicquid dixerimus, intelligendum
est, proportione servata, de ignorantia pri­
vativa actuali, quæ in commuai usu non
tam dicitur ignorantia, quam inconsideratio : (non enim proprie aliquis dicitur igno­
rare ea, quæ habitu scit, licet actu non con­
sideret) et de ignorant ia pravæ dispositionis,
quæ etiam absolute loquendo non appella­
tur ignorantia, sed error actualis vel habi­
tualis.
2. Prædicta igitur ignorantia ex secundo
capite dividitur primo in practicam et
culatioam : el utraque cognoscitur per eflfe
scientiam oppositam. Nam prima est ca­
rentia scientiæ practicæ, quæ dirigit opera­
tiones : et secunda scientiæ speculativa?,
quæ non ordinatur ad agendum, sed ad
assequendam de rebus veram cognitionem
absque alio fine proximo. Et quia specula­
tiva parum refert ad notitiam de peccatis,
parum etiam in pra?senti de illa curatur.
Practica autem subdividitur in ignorantiam
juris:

I

DISP. X11L DLB. I.
jure. ut cum ignoratur lex vel praecep­
tum, quo aliquid præscribitur, vel prohi­
betur: puta quo ait prohibitum, adeoque
peccatum hominem occidere, accipere uxo­
rem vcl rem alienam, etc. et ignorantiam
facti: ut cum ignoratur hunc, qui occidi­
tur, osse hominem, pulalurquo esse feram,
aut hanc uxorem vel rem, quæ accipitur,
esse alienam, propriaque existimatur. Estque hæc divisio celebris apud .Jurisperitos,
unde illam Theologi desumpserunt. Et
coincidit cum alia, qua utitur D. Thom. in
præsenti art. 1, quæst. 3 de mal. art. 6,
dividens ignorantiam in universalem et par­
ticularem : nam universalem appellat, cum
ignoratur propositio universalis et commu­
nis, ut quod pater non sit occidendus ; quod
perlinet ad jus: particularem vero, cum
ignoratur propositio singularis, ut quod
homo iste sit paler ; quod spectat ad fac­
tum.
Diiïert autem haec ignorantia facti ab
alia, quæ solei etiam particularis appellari :
quæ quidem non aufert scientiam habitua­
lem neque universalis neque particularis
propositionis ; imo neque omnem actua­
lem recordationem : sed tollit vel distra­
hit, et diminuit attentionem, et considera­
tionem actualiter requisitam ad peccatum
impediendum : quo fit ut licet homo abso­
lute et quasi in actu signato sciat aliquid
peccatum esse, proindeque non esse facien­
dum, attamen hic et nunc de hoc non curat
propter passionem vel habitum inclinanlemad oppositum : solumque attendit, quod
sit bonum delectabile, conforme appetitui
ad delectabilia inclinato : ex quo format ju­
dicium practice practicum, quod hic et nunc
est sibi eligendum, etiam si judicium spe­
culativum in oppositum reclamet et remur­
muret. Hoc tamen genus ignoranliæ potius
reducitur ad actualem, quam ad habitua­
lem : nam compatitur cum quavishabiluali
notitia, quam ignorantia habitualis expel­
lit. Unde non absolute vocatur ignorantia:
sed ignorantia pravæ electionis. Intervcnitque in omni peccato : et propter illam di­
citur in 3 Ethic, quod omnis malus est
ignorans. Quare non pertinebit ad hanc dis­
putationem, ubi sermo est de ignorantia,
quæ non omnibus peccatis admiscetur, sed
tantum aliquibus, quæ fiunt propter absentiam scientiæ habitualis, vel propter obli­
vionem seu carentiamnotitisè actualis, l’os- I
set autem tam ignorantiam juris quam j
facti multipliciter adhuc dividi, sicut divi- |

509

d until r objecta. Sola tamen ignorantia juris
hoc permittit : quia facta innumerabilia
sunt, el incerta ; jus vero habet membra
determinata, ut naturale, positivum, divi­
num, humanum, etc. a quibus non incon­
grue sumuntur nomina et species prædictæ
ignoranliæ.
3. Superest tertium caput, nempe exTertinm
parte causæ. Dividiturque hinc ignorantia divjsitmultipliciter: videlicet in invincibilemel nis·
vincibilem, voluntariam et involuntariam,
culpabilem et inculpabilem, probabilem et
improbabilem, justam et injustam, anteceden­
tem, consequentem, et concomitantem. El
quamvis aliqui ita hæc membra distri­
buant, ut invincibilis, inculpabilis, invo­
luntaria, justa, probabilis, et antecedens
coïncidant ex una parte, et ex alia vincibi­
lis, voluntaria, injusta, improbabilis, et
consequens: sola, autem concomitans quan­
doque ad vincibilem, quandoque ad invin­
cibilem pertineat : re tamen bene attenta,
plura membra constituenda sunt : nam
ignorantia illarum rerum, quas scire pos­
sumus, sed non tenemur, non est volunta­
ria, culpabilis,etc. et tamen neque est invin­
cibilis : sed sub vincibili ponitur a D. Thoma D.Tiiom.
art. 2 hujus quæst. ubi concludit : igno­
rantia autem vincibilis est peccatum, si sit
eorum, qux aliquis scire tenetur : non autem
si sit eorum, qux quis scire non tenetur. Et
ratio est perspicua : nam ignorantia dicta
est vincibilis, quia studio vinci potest, et
acquiri opposita scientia; sunt autem plu­
ra, quæ vel modico studio scire possemus,
ut asserta geometriæ, et multa particularia
contingentia ; ad quod tamen plures nullo
præcepto adstringimur : igitur istorum
ignorantia neque est invincibilis, neque
culpabilis, voluntaria, etc. Subdividenda
ergo est ignorantia vincibilis, prout est
eorum, quæ scire tenemur, et sic coincidit
cum voluntaria, culpabili, improbabili, et
injusta, quæ in re idem sunt. Vel prout est
illorum, quæ scire non tenemur: et hoc
pacto continetur sub inculpabili, involunta­
ria, justa, et probabili, quæ secundum
rem coincidunt. Sub quibus etiam conti­
netur ignorantia invincibilis. De antece­
dente, concomitante, ct consequente statim
dicemus.
Prædicta vero nomina quamvis eisdem
ignorantiis applicentur, ex diverso tamen
capite sumuntur. Nam illa, quæ dicitur in­
vincibilis, quia studio vinci non potest,
dicitur involuntaria, quia non oritur a vo-

Ç

f

··
L

1

510

DE VITIIS, ET DECEATIS.

luntalo; sed potius ei repugnat: dici turque
inculpabilis, probabilis, et justa, quia sine
culpa (saltem jvrsonali) bona fide aut opi­
nione contrai Ia est,adeslque sufficiens ratio
illam sustinendi. Et ob easdem rationes
mulioties nuncupabitur eisdem nominibus
ignorantia vincibilis illorum,quæ scire non
tenemur. E contra vero ignorantia vinci­
bilis illorum, quæ scire debemus, dicitur
voluntaria, culpabitis, injusta, et improbabilis: quia voluntarie contracta est, adeoque
culpabiliter sine justa, sufficienti, aut pro­
babili excusatione. Scimus, aliquos distin­
guere ignorantiam probabilem ab invin­
cibili : quod hæc sil, quando ex defectu
omnimodæ advertenti® nulla potest adhi­
beri diligentia, ut vincatur : illa vero
quando sufficienti diligentia adhibita.adhuc
non vincitur. Ita Vasquezdisp. 124, cap. 2.
Sed nulla est ratio, cur etiam hæc posterior
ignorantia.quæ diligentia vinci non potest,
non appelletur proprie invincibilis: adeo­
que ex isto capite opus non est multiplicare
divisiones.
4. Divisio, in antecedentem, consequentem,
d concomitantem diversimode exponitur.
Quia enim hæc nomina relative dicuntur,
dubitari potest ad quod referantur : an sci­
licet ad solam voluntatem, quæ fertur in
ipsam ignorantiam, et eam voluntariam
reddit -, an vero ad actum externum, qui
fit ex ignorantia. Et quidem primo modo
illa ignorantia dicetar antecedens, quæ vo­
luntatem omnino anteit, adeoque nihil ha­
bet voluntariae; sed potius voluntati repu­
gnat.-sicut est omnis ignorantia invincibilis.
Illa vero dicetur consequens, qnæ volita est
et acceptata saltem implicite, aut interpre­
tative. Cocomilans autem hoc modo dici 1
posset illa, quæ neque est voluntaria, quia
expelli non potuit ; neque involuntaria,
quia non est contra voluntatem, eo quod
voluntas taliter est disposita, ut quamvis
posset, non illam expelleret : el ideo neque
est voluntaria, neque involuntaria : sed non
voluntaria. A liter eam explicat Lorea disp.
29,dicens appellari concomitantem respectu
voluntatis : quia nec proprie est voluntaria,
neque omnino involuntaria ; sed quodam­
modo participans utrunque : nam cum homo
est ita dispositus, ut velit occidere hostem,
quodammodo vult ignorare ubi sit·, sed
quatenus cavet ut hic et nunc non interfi­
ciat hominem, quodammodo involuntarie
ignorat.
Secundo autem modo dicitur antecedens
omnis ignorantia, quæ est causa actus, sive

sit vincibilis, sive invincibilis: vohinlarij,
aut involuntaria. ( 'oncomitans verudicilur,
quæ simul est cum actu, et tamen illum
non causal : quia agens est in ea disposi­
tione, ut quaiuvisscirel, nihilominus talem
actum operaretur : sive etiam talis igno­
rantia sit vincibilis, sive invincibilis. Coa.
sequens autem appellabitur, si quæ igno­
rantia ex prædicto actu consequitur : quæ
licet etiam possit esse invincibilis, ut si
nullo modo sit prævisa, frequentius tamen
erit vincibilis et voluntaria in ipso actu.
Verum etsi prædicla divisio his modis de­
clarata nihil falsum contineat ; frequentius
tamen aliter accipietur : ita videlicet ut
ignorantia antecedens d consequens referan­
tur ad voluntatem ; coneam itans vero ad
ipsum opus, quod fit cum ignorantia. Quo
pacto accepit et exposuit prædicta nomina
D. Thom. supra quæst. 6, ari. 8, el est
communior inlelligentia. Juxta quam dein­
ceps ignorantiam antecedentem nominabimus
omnem involuntariam ; consequentem vero
omnem voluntariam. Dicemus autem con­
comitantem omnem illam, quæ simul est
cum actu, et tamen eum non causal, quia
quamvis abesset, non impediret ipsum:
sive alias sit vincibilis, vel invincibilis, vo­
luntaria, vel involuntaria, etc.
5. Pergit ultra divisio ignoranti® : nam
|
ea, quam dicimus vincibilem (erilque jam1!l^
sermo de vincibili voluntaria.seu illorum,
quæ scire tenemur : ignorantiam vero illo­
rum. quæ scire non tenemur, quamvis vinci
possit, reducemus ad invincibilem, quate­
nus vinci non debet.) Ea igitur, quæ potest
et debet vinci, alia est affectata, alia crassa
vel supina, el alia pure vincibilis. Affectata
est, cum quis data opera ignorare vult, quo
liberius et minori cum remorsu peccet, vel
ob alium finem: illorum more, qui JobJç^
cap. 21, dixerunt: Recede a nobis, scientiam1
viarum tuarum nolumus : et Psalm. 35:
Noluit intelligere ut bene ageret. Crassa vero
seu supina dicitur, quæ licet non sit sic ex­
presse volita; ignorans tamen desidia ot
negligentia maxima detentus nihil aut fere
nihil curat de ea abigenda. Et propterea
dicta est crassa : quia homines crassi el
pingues desides esse solent, imo desidia ipsa
pinguescunt : aut forte quia soli hebetesci
crassi ingenio simili ignorantia laborare
soleant. Supina etiam dicitur propter valde
modicam curam, quæ ad ipsam pellendam
adhibetur, instar supine in lecto jacentium,
, quasi nihil de robus curantium. Purcaulem
vincibilem appellamus oam, quæ ex minori
oritur

DISP. X11L DUB. I.

oritur negligentia
negligenlia ; sufficiente
aufficiento tamen ut
ignorans non excusetur hac via a culpa
morlali: quia licet non admodum segniter
se gesserit, sed mediocriter laboraverit ;
non tamen diligentiam moraliter sufficien­
tem pro negotii qualitate adhibuit. Hoc ter­
sw. tium divisionis membrum rejiciunt Suarez
brrt· torn. 5, in 3, p. disp. 4, sect. 10, Lorca in
Crzi
præsenli disp. 20, et quidam alii putantes
tah.
omnem ignorantiam vincibilem non affec­
tatam esse crassam seu supinam. Sed nos­
trum dicendi modum tenet Curiel in præsenti ante primum articulum, et Thom.
Sanchez lib. 1 sum. cap. 16, ubi mullorum
auctoritate et rationibus probat dari prædiclam ignorantiam vincibilem, quæ licet
sil mortaliter culpabilis ; non tamen adeo
sicut crassa seu supina. Desumiturque ex
cap. Ul animarum de constitut. in sexto
ibi: Ut animarum periculis obvietur, senten­
tiis jwr statuta quorumcunque Ordinariorum
prolatis ligari nolumus ignorantes: dummodo
illorum ignorantia non sit crassa vel supina.
En decernit Pontifex, aliquam ignorantiam
excusare a censuris : non autem loquitur de
ignorantia invincibili : quippe de hac nun­
quam fuit dubitatio, sed per se notum,
quod omnino excuset nedum a pœna et cen­
suris, sed etiam a culpa : unde non magis
fieret obviam animarum periculis per
prædictum decretum quam sine illo, si so­
lam hujusmodi ignorantiam comprehende­
ret. Loquitur ergo de ignorantia vincibili :
cumque excludat crassam seu supinam, a
fortiorique affectatam, plane sequitur dari
tertium membrum, quod assignavimus, sci­
licet ignorantiam pure vincibilem.
6. Quinimo ignorantia pure vincibilis
potest adhuc dividi in eam, quæ absolute
et simpliciter est vincibilis, quam modo ex­
plicuimus ; et iu aliam, quæ simpliciter est
invincibilis,vincibilis autem secundum quid:
quia negligentia, quam supponit, leviter
tantum et secundum quid fuit culpabilis.
Ratio voro tam hujus quam præcedentis
divisionis quoad duo posteriora membra
sumitur ex similibus divisionibus negligentiæ addiscendi, unde orilur prædicta igno­
rantia : nam juxta illius latitudinem et
gradus debet etiam ha?c distingui. Porro
negligentia addiscendi aliquando est sum­
ma: ut cum negligens nihil penitus, vel
fere nihil diligentiæ adhibet. Aliquando
citra summam est gravis : quia licet appo­
nat aliquam moderatam diligentiam ; sim­
pliciter tamen omittit necessariam et debi­
tam pro negotii quali late. Aliquando denique

est omnino levis : quia apponendo diligen­
tiam necessariam et debitam, in hocipsota­
men aliquantulum deficit. Primusnegligentiægradus causal ignorantiam crassam sive
supinam : secundus pure vincibilem : ter­
tius vincibilem secundum quid, el simpli­
citer invincibilem. Eodemque fere modo
dividunt Jurisconsulti negligentiam, et
ignorantiam sub nomine culpx : scilicet in
latam, levem, et levissimam: latam enim
appellant, quando omittitur ea diligentia,
quam passim homines ejusdem conditionis
adhibent: quæ est summa et gravissima
negligentia. Levem, quando omittitur dili­
gentia, quam adhibere solent diligentiores:
quæ negligentia ut in plurimum erit apud
nos culpa gravis. Levissimam vero, quando
omittitur diligentia, quam apponere solent
homines prudentissimi : in qua omissione
apud nos vel non erit culpa, vel erit omni­
no levis.
§ Π.

Ignorantix invincibilis exactior
discussio.

7. Diximus ignorantiam invincibilem
eam esse, qux studio et diligentia superari . binir.
non potest : et ita diffinitur a D. Thom. in
præsenli art. 2. Sicut enim negligentia et cibilis.
otium efficiunt ignorantiam vincibilem: ita
diligentia et studium vel eam auferunt, vel
invincibilem ostendunt. Tunc autem igno
rantia dicetur non possediligenliasuporari,
quando vel nulla diligentia ad ejus expul­
sionem adhiberi potest: vel post adhibitam
illam, ad quam homo teneatur, adhuc per­
manet: qui enim negligens est in adhibendo
diligentiam, quam potest cl tenetur, quam­
vis forte hæc profutura non sit,non ignorat
invincibiliter : quia ratione prædictæ negligentiæ efficitur ei voluntaria talis igno­
rantia. E contra vero qui apponit diligen­
tiam, quam tenetur, etiam si majorem
possit apponere, invincibiliter ignorabit:
i
quia in prædicta diffinitione pro eodem su­
mitur posse et teneri. Per quod manet soluta
duplex objectio, quam in contrarium efformat. Valentia in præsenti quæst. 6, pu net.
1. Duæ vero aliæ diffinitiones, quas tra­
dunt Almainus et Vasquez, insufficientes
sunt, ut probat.Montesinos inpræsenti disp.
8, quæst. 4.
Superest autem declarandum, quanta de­
beat esse prædicta diligentia, ut, supposita
obligatione sciendi, ignorantia remanens

DE VITIIS, ET PECCATIS,

DISP, XIII. DUD. I.

I

s’’*
f .fi

«

invincibilis censeatur. Diximus supposita I Sanchez a num. 36, cxemplisque et illa­
obligatione sciendi: quia sicut num. 5 res­
tionibus illustrat. Et quod dicimus de ignotrinximus ignorantiam vincibilem ad il­ I rantia, intelligendum est de inadvertenlia,
lam, quam debemus vincere, seu quæ est
et oblivione actuali.
<
illarum rerum, quas scire tenemur: ita
8. Ex quo fit, toties saltem ignorantiam ftj
nunc restringimus eodem modo invincibi­
aliquam censeri invincibilem, quoties in
lem: ignorantia enim eorum, quæ scire
toto operationis processu nulla subesi re­
non tenemur, sive possit, sive nequeat vin­
cordatio et advertentia, vel circa obligatio­
ci, parum refert præsenti instituto.Diligennem, si sit ignorantia juris, vel circa con­
ditionem objecti, si sit ignorantia facti:
tiam igitur, quæ prædictam ignorantiam
quippe seclusa omnino tali advertentia,
declaret invincibilem, et a vincibili sejun­
non habet homo sufficiens principium,
gat, in primis certum est debere esse hu­
unde possit circa ea, quæ ignorat, discur­
mano et morali modo possibilem : cum
rere et inquirere superatque humanam di­
enim homo non nisi hoc modo agere debeat,
ligentiam expellere ignorantiam illius rei.
quicquid sic ab eo fieri non potest, absolute
cujus nulla prorsus incidit recordatio: ul
censetur illi impossibile; ad quod proinde
constat ex iis, quæ diximus disp. 10, num.
non obligatur. Non tamen supergreditur
humanum hunc operandi modum, ubi non ; 144. Idque \ erum esse, etiam si cognosca­
patet recursus ad alia media ordinis natu- | tur totum objectum secundum entitatem
ralis, precibus ad Deum fusis, jejuniis,
physicam, diximus ibidem a num. 148,
eleemosynis, aliisque piis operibus lucem
quia cognitio præcise quoad physica non
ab eo expostulare; præsertim pro difficili­
est sufficiens principium inquirendi circa
bus, et quæ ad animæ salutem valde con­
moralitatem. Imo etiam si quis expresse
gruunt. Sed et infra limites diligentiæ
recordetur prohibitionis’ unius præcepti,
prædicto modo possibilis certum est non
poterii penitus oblivisci prohibitionis alte­
semper requiri summam et exactissimam :
rius : censebi turque hujus ignorantia et
quia neque hic modus operandi potest esse
oblivio invincibilis : quia præcepti prioris
homini frequens et communis, superatque
recordatio non est sufficiens deveniendi in
moraliter humanam facultatemsemper ita
notitiam posterioris : ut videre est in
agere. Quin etiam certum est prædictam
exemplo, quod adduximus disp. cit. num.
diligentiam non semper debere esse aequa­
157 de illo, qui in die jejunii vesceretur
lem ; sed aliquando magnam, aliquando
carnibus immoderate sine ulla Ecclesias­
minorem; semper autem proportionatam
tici præcepti recordatione, animadvertens
negotiigravitati,et præceptorum dignitati.
tamen excessum contra præceplum abstiUnde certior regula trahi nequit, quam si ! nentiæ naturalis, et in aliis similibus. Hac
ΠΙΗ
dicamus id prudentis arbitrio esse commit
­
via excusantur sæpenumero homines a
tendum, qui, rerum et personarum quali­
transgressione præceptorum, præsertim
tate perspecta, attentisque occurrentibus i juris positivi : quia neque ipsorum praecep­
circunstantiis, judicet quæ diligentia hic et
torum, neque obligationis inquirendi circa
nunc sit sufficiens ad prudentem operandi
factum, vel circa jus ullo modo recordan­
modum, pruportionataque negotii, officii,et
tur : et ita ex defectu potentiæ practicæ el
personæ qualitati : seu quam viri cordati,
expeditæ ad acquirendam scientiam cen­
diligentes,et qui in moralibus, ac circa stu­
sentur invincibiliter ignorare. Quod de
dium et intentionem virtutis bene audiunt,
omnibus legibus et præceptis universaliter
pro similibus negotiis praestare soleant:
verum est, sive pertineant ad generalem
eaque adhibita,si quid postea praeter inten­
Christiani hominis conditionem, sive ad
tionem accidat,censetur invincibiliter igno­
peculiare cujusque officium vel statum:
ratum. Hanc regulam et nullam aliam pro
nisi enim aliquo modo ejus memoriæ oc­
ignorantia facti in communi tradunt Theo­
currerit, dari de facto, vel dari posse ali­
logi, Cajet. Medina, Suar. Vasq. Valent.
quas leges, quibus in eo statu vel officio
Zumel, et alii, quos refert, et sequitur Tho­
dirigi debeat, nequibit eas data opera in­
mas Sanchez citato cap. 16, num. 34.Quam- j quirere, neque circa earum studium ex
vis ex singularibus casibus, quos adducunt
certa intentione aliquid operari: ad ope­
et solvunt, possit lector non parum instrui
randum vero casu et fortuito, certum est
ad prudenter in similibus judicandum. Estnon teneri. Notitia vero, quæ occurrere de­
que prædicta regula, servata proportione,
bet circa malitiam objecti, vel circa leges
applicanda ignorantia? juris,ut præstatidem
et praecepta, ut ex hac parte ignorantia non
sit

sil invincibilis, non exigitur quod sit certa,
notitiam, nulloque modo in mentem ejus
clara, et distincta : sed sufficit confusa, sub
venit, quod tunc posset enuntiari, erit in
dubio, scrupulo, aut suspicione : quia ex
eo invincibilis ignorantia talis edicti ; quam­
hac potest homo sufficienter moveri ad ac­
vis causa, nempe omissio Sacri fuerit vo­
quirendam notitiam distinctam, certam,
luntaria el culpabilis. El ratio utrobique est
vel probabilem, qua secure operetur: ut
eadem : quia videlicet prædictæ causæ non
dictum est disp. cit. num. 1G0.
fuerunt culpabiles ex prævisionesequuturæ
Dices : quid si oblivio vel inadvertenlia
ignorantiæ, sed præcise secundum se, vel
provenit ex causa voluntaria et culpabili ?
in ordine ad alios effectus non habentes per
i
quo casu ipsa quoque inadvertenlia volun­
se connexionem cum prædicta ignorantia.
taria censebitur : adeoque non reddet igno­
Deinde fit, etiam supposita supradicla illatio
advertentia, non requiri pro quolibet ne- alia*
rantiam subsequutam involuntariam, et
.^.invincibilem. Respondetur distinguendo:
gotio æqualem diligentiam, ut ignorantia
i
nam vel homo apponens voluntarie illam
remanens censeatur invincibilis : sed suffi­
causam, prævidit aliquo modo inadvertencit illa, ad quam homo juxta prudentis ar­
tiam vel ignorantiam inde sequendam, aut
bitrium teneatur. Tenebitur autem ad ma­
saltem ejus periculum, una cum obligatione
jorem, vel minorem pro negotii gravitate :
addiscendi : aut hoc non prævidit ? Si pri­
adeo ut quæ pro uno v. g. pro tuendo pro­
mum, tam oblivio seu inadvertenlia, quam
prio vel alieno honore est sufficiens, non
ignorantia erit voluntaria, adeoque vinci­
sit satis pro corporali vita tuenda : et quæ
bilis. Si secundum, utraque erit involunta­
pro hac sufficit, non sufficiet pro tuenda
ria et invincibilis : quia effectus omnino
vita animæ. Dictat enim recta ratio, ut quo
non prævisus, adhuc in causa non est vo­
res est gravior, et error circa illam potest
luntarius : sicut neque ipsa causa formali­
esse perniciosior, eo major cura et diligen­
ter in ratione causæ ponitur voluntarie,
tia adhibeatur ad talem errorem et ejus
quoties nullo modo prævidetur effectus ;
periculum præcavendum, Aæritatemque in­
licet res illa, quæ alias est causa, volunta­
vestigandam. Quocirca videmus, Ecclesiam
rie posita sit : ut dictum est disp. cit. num.
summam curam impendere, nullique dili­
161.
gentiæ parcere in inquirendis, tuendisque
9. Neque ad dignoscendum utrum igno­
veritatibus fidei, quia res est omnium gra­
rantia vel inadvertentia sit voluntaria et
vissima : utpote ex qua salus animarum, et
vincibilis in causa, attendendum est num
commune religionis bonum potissimum de­
talis causa secundum se, vel in quantum
pendet. Esset autem superfluum, imo stul­
causa alicujus alterius effectus liceat ; vel
tum pro re leviel temporali similem curam
non liceat : stat enim causam esse illicitam,
exigere. Hacetiam ratione dicemus in tract,
et nihilominus ignorantiam esse invinci­
de Conscient. Reges et Principes in inferen­
bilem : sed an sit illicita ex prævisione se- I do bello teneri summo studio veritatem et
quendæ ignorantiae. Quod declarari solet j justitiam prius inquirere, nec quibuslibet
exemplo Judæi, qui cum ex lege veteri te­
probabilibus fundamentis duci (quamvis
neretur ascendere lerosolymam in die Pen­
pro rebus minoris momenti eis uti liceret)
tecostes ad festum illud celebrandum, quo
quia etiam bellum est res gravissima, et
die accidit ut lex nova promulgata fuerit,
communi regnorum bono maxime nocens.
culpabiliter contra præceplum legis veteris,
10. Fit tertio eandem differentiam alien- Tenia
di debere ex parte personarum. Quia non 1 Jl,°'
sine ulla tamen novæ recordatione vel no­
titia, omisit ascendere, fuitque ea omissio
omnibus æqualiter incumbit, etiam pro
causa, ut ipsius novæ legis cognitionem non
æqualibus negotiis veritatem quærere : ne­
acquireret, sed in ejus ignorantia permane­
que omnes a^que idonei aut capaces ad id
ret :in hoc casu hujusmodi ignorantia invin­
inveniuntur. Adeoque pro uniuscujusque
captu vel munere, et non aliter injungenda
cibilis esset, quia licet causa nempe prædicta
est eis obligatio inquirendi veritatem. Unde
omissio fuisset voluntaria et illicita ; non
diligentia, quæ rustico sufficit, ut invinci­
tamen id habuit ex prævisione ignorantiæ
biliter ignoret, puta interrogare suum pa­
futuræ novæ legis, et obligationis addiscen­
rochum ; non eo ipso sufficiet (præsertim
di illam, sed ex illo alio præceplo festum
pro re gravi) culto et politico, qui potest
celebrandi. Similique modo si quis nunc
facile alios doctores adire. Multoque minus
omittat intéressé Sacro in die festo, casuque
et præter consuetudinem edictum aliquod | sufficiet viro docto, qui potest per se ipsum
ibi enuntietur, cujus ille nullam præhabuit . et proprio studio res examinare. Quin inter
Salmant. Curs. theolog., tom. t II.
33

’il

\ir

%-

.·

I

511

DE VITIIS, ET PECCATIS.

viros doctos multoties opinio, quæ uni est
probabilis et tuta, non est talis respectu
alterius, qui radicitus callet ejus fundamen­
ta. deprehenditque insufficientia e.-se ad
veram probabilitatem. Quod maxime ani­
madvertere debent viri litterati, et super
cathedram sedentes : nec facile credere cui­
libet (etiam erudito alias) opinionem mi­
nus tutam vuleanti ; sed rationes librare,
fundamenta expendere, et quantum cis in­
sit roboris. ut talis opinio vere probabilibus
annumerari debeat, vel ab illarum canone
rejici. Aliter non vitabit ignorantiam vo­
luntariam et vincibilem, si forte ea opinio
falsa sit : imo quamvis non sit falsa, temere
operabitur, sequendo illam absque majori
examine.
rnima
Denique ex dictis fit. omnes opiniones
iiuiio. absolute et vere probabiles, quæ falsitatem
continent (multa enim sunt falsa probabi­
liora veris) importare ignorantiam invin­
cibilem, posseque ad eam reduci: quia cum
in omnibus sit sufficiens ratio ad determi­
nandum intellectum, ut illis prudenter as­
sensum præbeat (aliter non essent vere
probabiles) talis ratio excusat a majori exa­
mine, adeoque reddit ignorantiam veræ
sententiae inculpabilem et invincibilem.
Atque hinc dicta est prædicta ignorantia
probabilis: quia homo ducitur sufficienti
ratione ad eam relinendam. Etenim cum
veritas, et evidentia metaphysica, praisertim in rebus moralibus, difficillime habea­
tur, superetque communes vires cum hu­
jusmodi evidentia semper operari ; non
debuit, imo nec potuit homo ad talem ope­
randi modum adstringi, neque amplius te­
neri quam ad assequendam rationem, quæ
rem ita esse, vel non esse prudenter per­
suadeat : et sicut regulariter non tenetur
certiorem cognitionem inquirere : ita cum
hac operando, habet justam suæ ignoran­
tiae excusationem. Diximus opiniones abso­
lute et vere probabiles, etc. propter aliquas,
quæ a Theologis de media plebe ut proba­
biles vulgantur ; re vera tamen probabiles
non sunt : quia levissimis et ignotis nitun­
tur fundamentis : sæpeque pro eis citantur
auctores, qui minime illis suffragantur. De
quo plus nostris temporibus videmus, quam
in antiquioribus codicibus legimus. Qui
ergo similibus opinionibus absque majori
examine assentienles, veritatem inquirere
omittunt, dicendi non sunt invincibiliter
ignorare : neque proinde talis ignorantia
excusabit in culpa.

§ ΠΙ.

>
De quibus objectis haberi possit ignuranlia
invincibilis ?
11. Superest declaremus objecta, qui
possunt invincibiliter ignorari. Quod late*£
examinant Vasquez disp. 120, usque ad
121, Montesinos disp. 8,quæst. 5et6,Lorea
disp. 30 et alii, circa rem non difficilem
plus debito immoralités. Nos autem brevi­
ter quæ videntur necessaria, adnotabimus.
Et quia sermo est de ignorantia eorum,
.
quæ scire tenemur saltem supposita possi-^ I
bilitate, oportet quæ sint hæc prius expo· ££
nere. In primis ergo omnes scire debent
praecipua mysteria nostræ Fidei, quæ arti­
culos quatuordecim constituunt, et in Catechismo parvo continentur. An vero
omnium illorum notitia necessaria sit ne­
cessitate medii; vel aliquorum tantum;
aliorum vero sola necessitate præcepti, et
quæ sint utraque, spectat ad materiam de
fide. Deinde scire etiam omnes debent le­
ges communes ad mores pertinentes, qua­
rum observatio vel ex ipsa naturæ ratiotionalis conditione, vel ex professione
Christiana cunctos obligat. Hujusmodi au­
tem sunt præcepta naturalia, quæ ad decem
Decalogi reducuntur: quinque præcepta
Ecclesiæ : et quæ concernunt Sacramenta.
Tenetur præterea unusquisque addiscere
leges et statuta, quæ ad proprium statum
et officium pertinent : ut Monachus regu­
lam et constitutiones, Sacerdos sacerdotii
leges, Uxoratus matrimonii obligationes,
Prætor ea, quæ sunt praetorii muneris, Cu­
rator, quæ curatoris, dux, quæ militiæ, et
sic de aliis. Leges vero utriusque juris,quæ
deserviunt pro contractibus et aliis opera­
tionibus ad civilem et politicam vitam per­
tinentibus, scire communiter debent judi­
ces, advocati, et Doctores : cæteri autem
cum praedictos contractus exercere volunt:
saltem interrogando pro tunc virum doc­
tum, a quo instruantur, ne errent circa
illos.
Quid dicendum de confessariis ?Qui enim
cæterorum conscientias lustrare tenentur,
déque omnium actibus judicare, debuis­
sent sane omnium jura, officia, status, et
obligationes praenoscere : insuperque pec­
catorum omnium species, gravitatem et
distinctionem : errores, vitia, fraudes cunctaque id genus, quibus conscientiae illa­
queantur, perspicua habere. Sed quis est
hic, et laudabimus eum? Sufficiet ergo non
paucis

DISP. XIII. DUB. I.
paucis in plura non valentibus, Thcologiæ
moralis principiis ita esso instructos, ut
circa ea, quæ regulariter in confessione
occurrunt, non errent, aut impingant : de
aliis vero specialioribus, et rarius contin­
gentibus saltem dubitent : quo per diseur ·
sum exprædictis principiis, adhibita etiam,
si opus sit, aliorum consultatione, dubia
cito expediant : nec quotidianam studii
moralis lectionem debent unquam praeter­
mittere. Dixi mus sufficere hoc non paucis,etc.
aliquibus enim longe adhuc major scientia
necessaria est, iis potissimum, qui Princi­
pibus, Potentatibus, eorum ministris, et
similibus personis communibus negotiis
incumbentibus a confessionibus sunt : qui­
re in Curiis et civitatibus undique acce­
dentium, sine discrimine ignoti vel cogniti,
excipiendis confessionibus exponuntur.
Quid etiam dicendum de Prælalis præ­
sertim regularibus, qui et confessoriorum
legibus adslringuntur : et insuper jura
omnia, statuta, et sanctiones, tam juris
communis, quam speciales, quæ ad pro­
prium et subditorum regimen, ad commu­
nitatis bonum, ad animarum salutem, ad
Religionis observantiam, ad divinum cul­
tum, ad justitiæ integritatem, in legalibus,
in distributionibus, in commutationibus, et
in punitionibus spectant, innumeraque id
genus alia ex vi sui officii, pro temporis et
rerum exigentia scire tenentur : quippe
cujuslibet prædictorum ignorantia poterit
illis esse causa peccandi. Deberent igitur
præ cunctis morali studio insistere, authores graves sedulo evolvere, doctiores sæpius
consulere, omnemque diligentiam appo­
nere, ne errent, aut errare sinant in agen­
dis. Aliter eorum ignorantiæ vincibiles
erunt, et in divino judicio inexcusabiles.
Sed de hoc alibi.
12. Nunc videamus quænam ex prædicuw· tis, quæ homines scire tenentur, possint
invincibiliter ignorari?Qua in re fuit vetus
quorundam Theologorum opinio nullam
admittens ignorantiam invincibilem juris
divini, et præsertim circa fidei mysteria,
quorum notitia necessaria est ad salutem.
Pro qua opinione refert Vasquez disp. 120,
cap. 1, Alexandrum, Gabrielem, Gersonem,
Uwxl.Adrianum, et alios. Quorum fundamentum
est axioma illud: Facienti quod est in se Deus
tirai non denegat gratiam. Nam si ille, qui igno­
rare dicitur, faciat totum, quod in se est,
Deus etiam præsto erit ut per se vel per
praedicatorem manifestet illi, quæ ad salu­
tem necessaria sunt : in quibus, nisi per

515

ipsum hominem stet, Deus nunquam deficit.
Si vero quod in se est, omittat facere, non
jam prædicta ignorantia erit invincibilis ;
sed voluntaria ct vincibilis in illa omissione.
Similique ratione Vuillelmus Parisiensis vnilfei.
tract, de legib. cap. 21. Anlisiodorensis
lib. 3, sum. tract. 8, cap. 4, quæst. 5, el alii Δ *
apud eundem Vasquez disp. 124, cap. 1, ne­
gant omnem ignorantiam invincibilem,
etiam facti. Putant enim, quod ad expellen­
dam ignorantiam tenetur unusquisque non
solum adhibere exterius diligentiam, inter­
rogando, inquirendo, studendo, etc. Sed
etiam interius, Deum orando, et pœnitentia
emundando conscientiam : quibus præmissis (ajunt) nunquam Deus patietur,nos igno­
rare aliquid eorum, quæ scire tenemur,
sive juris sive facti.
Verum communis Theologorum consen- tmprosus a prædicta opinione jam omnino recedit: balnrcujus fundamentum levissimum est, ut vi­
debimus infra. Et quod attinet ad ignoran­
tiam facti, omnes illam concedunt in qua­
libet materia. Convinciturque manifeste
ratione quam num. 7 tetigimus. Nam illa
ignorantia vere est invincibilis, quam homo
morali, et humano modo vincere non valet :
sive quia impotens est adhibere diligentiam,
qua superanda sit : sive quia adhuc post
adhibitam diligentiam, quam potest, supe­
rari non valet : at sæpe contingit, ut homo
nullam adhibere possit diligentiam, qua
facti et eventus incidentis ignorantiam vitet,
eo quod nulla circa talem eventum subiit
cogitatio, quæ sit principium inquirendi :
quinimo sæpe etiam accidit, ut post adhi­
bitam prædictam diligentiam, vel aliqui
alii eventus, vel aliquæ ejusdem conditio­
nes et circunslanliæ adhuc lateant : ergo
in his et similibus necessario admittenda
est invincibilis ignorantia facti. Eademque
ralione convincitur admittendam esse igno­
rantiam invincibilem juris divini et mys­
teriorum fidei : sicut illam admittit D.Thom.
, 2,2, quæst. 10, ari. 1, vocatquo infidelita­
tem negativam : quæ non est culpa, sed po­
tius poena saltem peccati originalis. Quia
plures nutriti apud barbaros, de prædictis
mysteriis nihil penitus audierunt, neque
Christianam religionem esse, aut aliam
præter illam, si quam ipsi barbari colunt,
aliquando cogitaverunt : ergo nullum ha­
bent principium, ut possint prædictam
fidem inquirere, et ejus ignorantiam expel­
lere. Quomodo enim credent in cum, quem
non audierunt? ait Paulus Roma. 10.
Koita„.
13. Dices potius hinc sumi rationem con-io.

516

DE VITUS, ET PECCATIS.

DISP. ΧΙΠ. DUB. I.

tra nos : nam post prædicta verba prose­
tizatus, sim) infidelis teneatur ad creden­
rati multa ignorent : vixque erit admodum
quitur Apostolus : Nunquid non audierunt ?
dum, dicemus Deo dante in materia de
peritus et studiosus, ut omnia utriusquo
Et quidem in amnem terram exivit sonus
Fide : possuntque videri Cajetanus 2, 2,
juris civilis, et ecclesiastici, communis, et
Objectio, eorum, et in 'ines orbis terra· verba eurum. Si
quæst. 1, art. I, Bannez quæst. 10, art. I
particularis plene sit assequulus.
ergo omnes quantumvis remotissimae na­ I et alii expositores D. Thomæ. Nec ignoran­
Neque obest si opponas regulam ignoran­
tiones audierunt ab Apostolis praedicatio­
tia hæc invincibilis mysteriorum fidei res­
tia 13 de regul. juris in sexto, ubi et alibi
nem Evangelii, el legis divinæ, nullus erit,
tringenda est ad infideles, quamvis eis sit
non semel dicitur ignorantiam facti excu­
qui non habeat principium quærendi et
familiarior : sed potest etiam habere locum
sare; non vero ignorantiam juris : si autem
interrogandi de tali lege.
inter fideles et baptizatos. Fieri enim potest
hæc posset osse invincibilis, eodem modo
Respondetur, nequaquam ex hoc loco
ul aliquis istorum, etiam cum ad annos
excusaret, sicut illa, ut est per se notum :
versat Apostoli colligi oppositum ejus, quod dixi­
discretionis pervenerit, nihil audierit de
ergo, etc. Respondetur enim prædictam
mus. Tum quia dici potest, prædicta verba
fidei mysteriis : et tunc laborabit ignoran­
regulam, et jura alia, quæ ita loquuntur,
continere prophetiam, cujus integra adim­
tia invincibili : cum aliunde secundum
inlelligisolumquoad foriexterni præsumppletio neque ad tempus Apostolorum,neque
communem legem ea scire non valeat nisi
tionem: et adhuc in eo foro non de omnibus:
adhuc ad hoc nostrum restringenda est :
per externam instructionem. Non autem
nam excipiuntur fœminæ, et milites, et
sed habet tractum usque ad finem mundi,
ignorantia hæc sæpe continget, vel diu per­
etiam qui vigesimum quintum annum non
in quo invenietur omnino completa : tunc
manebit : quia apud fideles ea est abun­
expleverint. In aliis vero jus non præsumit,
quippe nulla erit natio vel gens, ad quam
dantia et copia doctrinæ. ut facillime ad
legem sufficienter promulgatam a duobus
successive, et pro di versis temporibusEvanomnium aures fidei notitia perveniat.
mensibus post promulgationem invincibi­
gelii notitia tandem non pervenerit. Juxta
14. Dubitat Montesinos, utrum de prae­
liter ignorari : non quia talis ignorantia
quam expositionem, quæ est D. Augustini
dictis mysteriis non tantum dari possit tâ
dari non possit; sed quia communiter non
epist. 80, optime verificari potest, etiam
ignorantia invincibilis privativa,sed etiam
contingit : praesumptio vero juris innititur
pro quolibet tempore in diversis terræ par­
error positivus similiter invincibilis. Du­
communiter contingentibus. Hoc tamen non
tibus inveniri quamplures, qui nihil au­
randus enim tenuit partem negativam in
tollit, quo minus ea ignorantia, re ipsa ali­
dierint Evangelii, adeoque laborantes igno­
2, dist. 25, quæst. 1, ubi ait omnes, quibus
quando sit invincibilis : tuneque in foro in­
rantia ejus invincibili. Neque obest, quod
proponuntur dogmata contra fidem, teneri
terno et coram Deo excusabit a culpa. Imo
Apostolus usus fuit verbo de præterito
non præbere illis assensum ; sedsuspendere
etiam in foro externo admittitur ejus pro­
Exivit sonus, etc. quia commune est Pro­
judicium, si nesciant verum assensum
batio : ut multis ostendit Thomas Sanch.
phetis præterita pro futuris accipere, prop­
efformare : et ideo si falsum judicium pro­
lib. vuemainm.
Odematrim. cusp.
disp. 32, num. 5.
i
nu.
ter certitudinem eventus, et propheticæ
ferant, imputari illis ad culpam, secus si
* cm- 15' SuPerest dicamus de ignorantia juris
cognitionis. Tum etiam quia etiam si dica­
præcise ignorent, et nullum ferant judi-.
•jjiris naturalis. In quo tria sunt genera præceptomus prædicta verba jam tunc adimpleta
cium. Hic tamen dicendi modus alienusiollte
rum. Quædam notissima et universalissima,
> · VI
*w
A*
AW
AV
FA T XV* f
* ΖΊ
*
esse, quando ab Apostolo enuntiabantur:
omnino
est
a veritate
:· quia
non potest
esse
quæ non tam dicenda sunt præcepta, quam
ut sentire videtur Chrysostomus homil. 10, J major ratio cur infidelis excusetur in sua
præceptorum omnium principia. Cujusmodi
super epist. ad Roma, possunt recte exponi,
ignorantia privativa fidei opposita, et non
est illud bonum est faciendum, et illud ma­
ita ut per omnem terram, terrarumque
excusetur in errore positivo : saltem quo­
lum est fugiendum, et illud quod tibi non vis,
orbem intelligantur non singulæ civitates,
ties talis error naturali lumini non repu­
allen ne feceris. De his autem communissimis
provinciæ, aut oppida ; sed præcipuæ orbis
gnat : potest enim prædictus error, v. g.
principiis constans est Theologorum sen­
partes, quas Apostoli peragrarunt. Cum
quod Deus non sit trinus, sed tantum unus
tentia, apud neminem rationis compotem
quo stat, mansisse plura loca et gentes ex­
a talibus personis, adeoque apparentibus
dari ignorantiam invincibilem : adeo enim
pertia omnino Evangelii notitiæ. Quinimo
rationibus et argumentis infideli rustico
se ipsis nota sunt, ut nullo indigeant dis­
etiam si tempore Apostolorum cunctæ
proponi, ut appareat illis non minus evi­
cursu; sed habita notitia terminorum, sta­
gentes Evangelium audivissent, potuisset
denter credibilis, quam contraria veritas,
tim ipso lumine naturalis rationis eorum
negligentia vel perfidia majorum notitia
si eodem modo ipsi proponeretur: sicut
veritas deprehenditur. Et quamvis termini
illa paulatimexcidere, et ad plures posteros
ergo in assentiendo veritati eo modoproet voces ab aliquo ignorarentur, non tamen
non descendere : adeoque omnes istos vel
positæ nulla esset culpa respectu illius rus­
ignorari posset invincibiliter ressignificata :
plures eorum invincibiliter ejus ignorantia
tici, ita neque in assentiendo prædicto
quia hæc statim atque oritur, et expeditur
laborare. Adde, etiam post auditam noti­
errori. Præsertim si nulla occurrat ei sus­
rationis lumen, cuilibet innotescit. Ad præ­
tiam Evangelii posse a multis infidelibus
picio vel dubium, quod ibi lateat error.
dicta etiam principia reduci possunt quæ­
invincibiliter ignorari : quia non semper |
Ex dictis autem fit : posse etiam dari
dam ex præceplis Decalogi, quæ ex illis nullo
proponitur eis cum ea sufficientia, et mani- | ignorantiam invincibilemcujusçunque juris
negotio a quovis ratione utente cito dedu­
festatione credibilitatis, ut statim assensum j positivi humani :quia regulariter loquendo,
cuntur : ut quod unus Deus sit colendus,
maximeque inter fideles, tardius et diffici­
præbere teneantur : et ideo quousque ita
quod parentes sint honorandi : unde neque
sufficienter illis proponatur, habent igno­
lius habetur notitia istinsjuris.quamdivini.
in istis admittitur ignorantia in\incibilis.
rantiam invincibilem.
Eo præsertim quia in jure humano tot sunt
Sunt vero alia, quæ licet immediate etiam
Quando vero mysteria nostræ fidei dicanleges et statuta, totiesque pro temporis op­
ex eisdem principiis inferantnr: at non ita
tur sufficienter proposita, ut homo sive bapfacillime et evidenter sicut ea, quæ modo
portunitate variantur, ut etiam docti et lite­
rati
A

A\

“

Aw

*

1

T

■ AK

t1 *

VTl A·

A\

“

FW"

—

517

diximus. Hujusmodi vero sunt reliqua præ­
cepta Decalogi, de quibus non repugnat dari
apud rudes et indisciplinatos ignorantiam
invincibilem peraliquod temporis spatium,
secus vero per totam vitam, si absolute et
nude considerentur : quia licet ad ea addis­
cenda discursu aliquo opus sit, el propterea
valeant aliquando sic ignorari ; adeo tamen
sunt naturæ consentanea, ut non possit non
semel, vel iterum animum pulsare foeditas
et turpitudo peccati contra illa : ex quo
ignorantia sequens non jam erit invin­
cibilis.
Diximus si absolute et nude considerentur,
v. g. non occidere, non furari, non mentiri,
etc , quia si accipiantur ut vestita aliquacircunstanlia vel conditione,sicut furari ad dan­
dam eleemosynam, mentiri ad propriam vel
alienam vitam tuendam, occidere eum, qui
est mortr proximus, ne diu agonizet, etiam
per totam vitam poterunt ab aliquibus in­
vincibiliter ignorari. Quocirca refert Vasquezdisp. 122, cap. 2 se vidisse rusticum,
qui pium existimabat, ægrotum jam jam
moriturum in alteram partem versare, quo
citius exhalaret animam, ne diu mortis do­
lore detineretur : neque unquam id illici­
tum, imo honestum et pium semper illi
apparuisse : quem citatus auctor, facto suf­
ficiente examine, deprehendit ignorantia
invincibili laborasse. Forte etiam sunt hu­
jusmodi duo ultima præcepta, quæ prohi­
bent actus externos : de quibus multi cen­
sent posse dari invincibilem ignorantiam
per totam vitam. Quod nobis difficile appa­
ret : quia cui dissonat opus externum, cito
etiam dissonantiam offert, quod voluntas
vel appetitus in opere sic dissono compla­
ceat, quamvis desit animusexequendi. Alia
denique sunt præcepta injure naturali non
perse nota, sed velut conclusiones aliorum,
quæ diximus, et quæ non nisi discursu et
labore ex eis deducuntur : de quibus pro­
inde nedum rudes, sed etiam eu li et lite­
rati sæpe dubitant, et aliquando in opinio­
nes dividuntur. Deliis autem perspicuum
est posse dari ignorantiam invincibilem.
16. Fundamentum vero illius antiquatæDuUitur
opinionis, quæ negat omnem ignorantiam
invincibilem, leve et infirmum est. Nam traria
axioma Theologorum facienti quod est in se,
Deus non denegat gratiam debet inlelligi
respectu illius, qui ex viribus ipsiusgratiæ,
quod in se est, operatur, ul magis declara­
bimus disp. ultima : unde cui desunt tales
vires, poterit, non obstante prædicto axio­
mate, invincibiliter ignorare etiam neces-

518

DISP. XIII. DUB. I.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

saria ad salutem : habebitque hujusmodi
interna : pu ta si ignarus non inveniret
quem interrogaret, aut esset dubius de se­
ignorantia rationem pœnæ aliorum pecca­
curitate Magistri, neque posset alium inve­
torum, non autem culpæ. Et licet conceda­
nire, per quem secure dubium deponeret:
mus, Deum de facto omnibus adultis con­
tunc quippe deficiente communi medio, te­
ferre auxilia sufficientia ordinis gratiæ. ut
nebitur alia via etiam extraordinaria lucem
convertantur, de quo infra disp. cit. adhuc
quærere : qualis est Deum orando et flagi­
non praecluditur locus prædictæ ignoran­
tando. Hic tamen casus raro contingens erit.
tiæ : sive homo ita auxiliatus faciat, quod
Imo adhuc in illo, ut homo non apponens
in se est ; sive non faciat. Si enim faciat,
prædicta media ignoret vincibiliter, oportet
accipiet notitiam, quæ necessaria est ad sa­
quod ei occurrat cogitatio de ipsis mediis,
lutem necessitate medii : nequaquam vero
et do eorum obligatione : qua cogitatione
exinde infertur, accepturum notitiam aliam
non occurrente, nec poterit, nec tenebitur
sive facti sive juris humani, aut divini, quæ
illa adhibere : et ita ignorantia sequens re­
tantum requiritur necessitate præcepti :
manebit invincibilis.
'
quippe ignorato præcepto, cessabit ejus obli­
gatio, atque ita non oberit saluti carentia
§ IV.
talis notitiæ : in quo ipso datur locus multi­
plici ignorantiæ invincibili tam juris, quam
Aperitur causa litas ignorantiæ erga
facti. Si vero quod in se est non faciat, et
peccatum.
hac ratione necessaria ad salutem etiam ne­
cessitate medii ignoret, non idcirco talis
Secunda pars dubii continet causaliignorantia erit vincibilis ratione prædictæ
tatem ignorantiæ in peccatum : circa qnam
omissionis, aut habebit rationem culpæ : sed
si quid erit controversia?, spectabit majori
poterit esse invincibilis, ct habens tantum
ex parte ad modum loquendr. Et in primis
rationem pænæ. Non enim quaecunque igno­
ignorantiam multoties esse causam peccati,
rantia sequitur ex actu voluntario vel omis­
adeo est receptum, ut oppositum fidei ad­
sione, eo ipso est voluntaria et peccaminoversetur. Ita enim sumitur ex illo Actor. 3:
sa ; sed ilia dumtaxat, quæ aliquo modo fuit
Scio quod per ignorantiam fecistis, sicut et
prævisa simul cum obligatione addiscendi :
principes vestri, etc. Et loquebatur D. Pe­
potest autem contingere, ut ille, qui omittit
trus de peccato Judaeorum occidentium
facere quod in se est, neque advertat obli­
Christum. De quo etiam Paulus 1 ad Cogationem addiscendi, nec prævideat sequurinth. cap. 2, ait : Si enim cognovissent,
turam ignorantiam : remanebit ergo tunc
nunquam Dominum gloris crucifixissent.El
prædicta ignorantia involuntaria et invin­
idem de se ipso 1 ad Timoth. cap. 1 : Misecibilis.
ricordiam (inquit) consequutus sum, quia
niioiior Per quod patet ad aliud, cui innititur
ignorans feci, etc. Tribuit ergo peccatum
ώιω? Vuillelmus. Nam etsi admitteremus, teneri
suum ignorantiæ auferenti scientiam, quæ
unumquenque ad expellendam ignorantiam
si adesset, illud prohibuisset. Quod repe­
adhibere internam orationem, poenitentiam,
titum invenies Levit. 4 : Si peccaverint
etc. non sequitur Deum, his adhibitis, inprincipes per ignorantiam. Et rursus: Sipec­
fallibiliter manifestaturum quæcunque ho­
caverit anima per ignorantiam. Quibus et
mo scire tenetur ; sed ad summum illa,
aliis Scriptu ræ testimoniis D. BernardusDBrc.
quorum notitia exigitur necessitate medii.
epist. 77 ad Hugonem deS. Viet, improbat
Ultra quæ supersunt multa alia, quorum
errorem cujusdam negantis peccata per
notitia est necessaria necessitate præcepti,
ignorantiam committi. Quod etiam præslant
quæ possent invincibiliter ignorari, igno­
et demonstrant communem veritatem D.
rato ipso præcepto. Diximus etiam si ad­
Hieronymus lib. contra Pelag. circa finem,a£&
mitteremus, etc. quia regulariter non tene­
Augustinus in quæst. veteris et novi Testur homo adhibere prædicta media, sed alia
tamenti quæst. 67, et de natura et grat. cap.
communiora et ordinata per se ad acqui­
67, Ambrosius lib. 1, de interpretat, cap.
rendam scientiam ; uti est quærere ido­
5, Chrysostomus homil. 6, inMatlh. et alii
neum et securum Magistrum, vel qui talis
appareat, illumque interrogare : qua dili­
ex Patribus. Omnesque Scholastici Doctores
gentia adhibita, si adhuc ignorantia vel
id probant, vel supponunt.
error permaneat, censebitur invincibilis.
Modus autem prædictæ causa Ii tatis decla­
In aliquo tamen casu posset urgere obliga­
ratur a D. Thoma in præsenti art. 1, et
tio recurrendi ad orationem, vel alia opera 1 quæst. 3 de mal. art. 8, quod non sit sicut
causa

(

causa por se præstans directo aliquem in­
fluxum positivum in peccatum : cum enim
ignorantia sil privatio, nequit isto modo in
aliquid influere : sed ut causa per accidens,
seu ut removens prohibens effectum. Quia
enim ignorantia tollit scientiam, quæ si
adesset, impediret peccatum, merito hoc
refunditur in ipsam ignorantiam, et hæc
vocatur illius causa modo dicto. Ad eum
modum quo removens columnam detinen­
tem lapidem, ne descenderet, dicitur causa
per accidens descensus ipsius lapidis : quia
removet obicem, qui talem descensum im­
pediebat. Est autem sermo de ignorantia puræ privationis, quæ dicit solam carenliam
scientiæ debitæ : nam ignorantia pravæ
dispositionis, cum importet errorem posi­
tivum, potest ratione talis erroris positive,
adecqae suo modo directe et per se, ad pec­
catum concurrere.
’Aiio. 18. Dices : sicut ignorantia privativa tol­
lit scientiam, quæ si adesset, impediret pec­
catum ; ita Deus denegat auxilia, quæ si
essent, impedirent illud : el tamen non id­
circo Deus dicitur causa peccati adhuc per
accidens, vel ut removens prohibens : ergo
neque id habebit prædicta ignorantia. Res­
pondent Montesinos, et Curiel esse dispa­
rem rationem : quia Deus non tenetur dare
auxilia, quæ denegat; quod tamen erat
necessarium, ut peccatum ipsi tribueretur :
quia effectus tunc solum tribuitur remo­
venti prohibens, quando is tenetur illum
impedire. At vero per ignorantiam tollitur
scientia debita haberi ab homine ad impe­
diendum peccatum : et ideo quoties ipsa
scientia deficiente, peccatum non impedi­
tur, potest hoc tribui ignorantiæ, seu potius
homini ratione ignorantiæ, tanquam de­
benti per scientiam impedire, et non im­
pedienti prædictum peccatum.
Hæcsolutio, quod attinet ad ignorantiam
vincibilem, sufficienter animum quietat :
quia cum hæc ignorantia sit voluntaria, in
ipsa transgreditur homo debitum habendi
scientiam prohibentem peccatum : et ra­
tione hujus transgressionis peccatum ipsum
potest eidem ignorantiæ, seu ipsi homini ul
ignoranti attribui. Cæterum in ignorantia
invincibili homo non frangit voluntarie
aliquod præceptum, sed facit lotum, quod
potest ad habendam scientiam : adeoque
non videtur esse major ratio, ut peccatum
tribuatur huicignorantiæ removenti scien­
tiam,qua prohiberetur, quam Deo deneganti I
auxilia illud prohibentia.
j
Huic replie® posset adaptari solutio, cu-

519

’ jus meminit Curiel, suppresso auctoris no- EiwmI mine: videlicet hunc modum causal i tatis
per accidens, qui est tantum removendoP
prohibens, sicut non repugnat ignorantiæ
i invincibili respectu peccati, ita nec re­
pugnare Deo : quia non importat verum
aliquem influxum in illud adhuc indirec­
tum, ratione cujus oporteat, ipsum pecca­
tum in Deo aut in prædicla ignorantia sicut
in causa præcontineri ; sed solum dicit con­
ditionem sine qua non, el quandam per­
missionem, quæ Deo non repugnat. Abso­
lute tamen non esse concedendum, Deum
esse causam peccati adhuc per accidens ;
sed omnem causalitatem etiam quoad
nomen illi denegandam : quia ex opposito
modo loquendi posset error suboriri, per
quem imputetur illi aliquis verus influxus
in peccatum, et aliqua ejus continentia.
Cæterum respectu ignorantiæ etiam invin­
cibilis nullum est inconveniens in prædicla
loquutione : cum ipsa ex proprio conceptu
manifestet non posse habere majorem in­
fluxum in malitiam, quam qui competit
privationi, aut negationi : adeoque liberius
loqui possumus tribuendo illi sine addito
conditionem causæ per accidens. Secundo
respondetur ignorantiam etiam invincibi­
lem esse carentiam scientiæ debitæ : quia
licet non sit culpa, eo quod non est volun­
taria ; est tamen poena saltem peccati ori­
ginalis : sufficit autem hujusmodi quale
quale debitum, ut peccatum possit aliqualiI 1er in eam reduci : secus vero in Deum,
cui nihil incumbit debiti ad conferenda
auxilia efficacia.
19. Ex dictis fit ignorantiam, quæ assi-. Quæ
gnandaest pro causa peccati, non esse i liam, ‘Tiasjt'
quam supra diximus pure concomitantem :
?
quippe ea ratione ignorantia causal pecca­
tum, quia tollit scientiam, quæ si adesset,
impediret illud : ignorantia autem concomitansnon est hujusmodi : nam qui hac
ignorantia occidit patrem v. g. eodem mo­
do occideret, quamvis illum agnosceret : et
proptereà dicitur ignorantia concomitans,
quia nihil confert, ut actus fiat, vel non
fiat ; sed fieret eodem modo sine tali igno­
rantia, ac fit cum illa. Quod explicuit D.
Thom. art. 1 hujus quæst. dicens : Unde
patet, quod non quælibet ignorantia peccantis
est causa peccati ; sed illa tantum, quæ tollit
scientiam prohibentem actum peccati. Unde
si voluntas alicujus esset sic disposita, quod
non prohiberetur ab actu parricidii, etiamsi
patrem agnosceret, ignorantia patris non est
huic causa peccati, sed concomdanler se ha-

520

DE VITIIS, ET PECCATIS.

lu'! ad peccatum : et ideo talis nan peccat
pr->pter ignorantiam ; xct/ peccat ignorans secundum Philosophum in 3 Ethic. De alia
vero ignorantia, quæ ad actum peccati ha­
bet se antecedentur, non est dubium, quod
sit ejus causa, quando est vincibilis, sive sit
tantum vincibilis, sive etiam crassa, su­
pina. aut affectata: quaelibet enim existis est
ratio ut fiatpeccatum, auferendo scientiam,
qua? illud impediret. Diximus yur ad ac­
tum peccati habet se antecedenter, etc., quia
ad voluntatem omnis ignorantia vincibilis
habet se consequenter, ob idque dicitur
ignorantia consequens, ut vidimus num. 4.
Dit&eal- Sed an etiam ignorantia invincibilis, seu
!iS' antecedens voluntatem dicenda sit causa
peccati, est nonnulla difficultas : quam ver­
sat Alvarez disp. 150 referens pro parte
affirmativa Cajetanum, et Conradum : accedilque etiam Gregorius Mart. art. 1 hujus
quæst Probant vero tum ex D. Thoma art. 3
ubi eidem ignorantia? tribuit, quod sit causa
peccati, et quod excuset a peccato : sed igno­
rantia invincibilis excusat a peccato : ergo
est ejus causa. Tumetiamquiaeatenus igno­
rantia dicitur causa peccati, quatenus tollit
scientiam, quaesi adesset, non fieret pecca­
tum : sed ignorantia invincibilis est hujus­
modi :qui enim ex hac ignorantia occidit
patrem, putans esse feram , proculdubio
non occideret, si illum agnosceret : ergo
nihil deest quominus praedicta ignorantia
causa peccati dicatur. Pro parte vero nega­
tiva sunt Medina in hoc eodem art. 1, Cu­
riel. Zuroel, Montesinos, et alii. Et videtur
facile suaderi : quia eo ipso quod aliquid
fiat ex ignorantia invincibili, etiam si alias !
scienter factum peccatum esset, desinit esse |
peccatum ; potiusque est actus bonus, aufe- !
rente ipsaignorantia omnemejus malitiam: i
ergo talis ignorantia non est dicenda causa I
peccati, sed potius causa, ne fiat peccatum, j
20. Caeterum utriusque sententiae defen­
sores fatentur, quæstionem potius esse de
modo loquendi, posseque facile componi !
distinguendo in peccato materialeet formale. I
Nam si sermo sit de peccato quantum ad '
materiale, ignorantia invincibilis dicenda
est ejus causa, quia causât actum, qui est I
materiale in illo, quique scienter factus, 1
esset peccatum formaliter·, propter igno- !
rantiam vero caret formali malitia, et po- |
test habere formalem bonitatem. Si autem
sermo sit de peccato quoad formale, scilicet !
quoad ipsam malitiam, non est dicenda i
ejus causa prædicta ignorantia, quia nullam |
in eo actu ponit malitiam : sed potius illam

aufert. Sed nos in prædicta quæstiooe ali­
quid etiam deesse reperimus.Proquodistin-i
guendum duximus cum D. Thoma in prie-1
senti art. 3 et quæst. 3 de mal. uri. 6, nam
ignorantia invincibilis aliquando aufert to­
tam malitiam actus, eo quod tota objecti de­
formitas ignorata est : ut cum quis vacans
honestæ venationi occidit hominem, pu­
tans invincibiliter esse feram : aliquando
vero tollit partem malitiæ, et pariem re­
linquit : ut cum quis occidens hominem,
quem putat esse inimicum, occidit patrem
quem invincibiliter ignorat. Talis enim
ignorantia aufert parricidii malitiam, quia
conditio patris invincibiliter ignoratur;
relinquit vero malitiam simplicis homici­
dii, quia non ignoratur, quod ille sit homo.
Loquendo ergo de hac posteriori igno­
rantia invincibili.absolutedicendaestcausa
peccati : quia actus qui propter illam fit,
formaliterest peccatum,licet non parricidii,
bene tamen homicidii : et in quantum tale
non fieret, si adesset scientia, quam removet
prædicta ignorantia : adeoque nihil deest,
quominus prædictum peccatum tribuatur
ipsi ignorantia? tanquam removenti prohi­
bens, ipsaque absolute ejus causa dicatur.
Et ita loquitur D. Thom cit. art. 6 de mal.D.na
ubi ait : S'i esset talis ignorantia, quæ non
omnino excusaret a peccato, sicut quandoque
confingit, ut infra dicetur, talis ignorantia
esset causa peccati. Exemplumque hujus
ignorantia? non omnino excusantis ponit in
ea, quam secundo loco explicuimus. Si au­
tem (inquit) aliquis sagittator velit quidem
occidere hominem, sed non patrem, si sciret
eum, qui transit, esse patrem, nullo modo
sagittaret : sed quia ignorat eum esse patrem,
sagittando interficit : unde ignorantia ista
causal manifestum peccatum homicidii: quia
in omnem eventum iste sagittator est reus
homicidii, licet non sit reus parricidii, etc. Et
in solut. ad 5 ejusdem art. sic ait : iVon est
dicendum, quod solum illa ignorantia sit
causa peccati, qux est peccatum : ignorantia
enim circunstantiæ non est peccatum; sed
tamen potest esse causa peccati, utdictumest.
Appellat ignorantiam circunstantiæ illam,
quam in exemplum adduxerat ejus, qui
invincibiliter ignorat se occidere patrem ;
scit tamen se occidere hominem. Videatur
etiam in præsenti art. 1 ad 3.
21. Loquendo autem de illa priori igno­
rantia invincibili, quæ omnem aufert ma­
litiam, placet quæstionem esse de modo
loquendi. Amplectimur vero illum, quem
sequuntur Medina et alii cum eo citati :
quia

DISP. XIII. DUB

IL

521

solam ignorantiam vincibilem, sicat res­
quia conformior est Divo Thoma) loco cit.
tringit Curiel, excipiens ignorantiam in­
de Malo ul constat ex verbis, quæ nuper
vincibilem etiam quæ non tollit omnem
adduximus : Si esset talis ignorantia, qux
malitiam : quasi ignorantiae hujus causalinon omnino excusaret a peccato, talis igno­
tas in sola entitate sistat. Sed ratio a nobis
rantia esset causa peccat i : nam exceplio illa
aux non omnino excusaret firmat regulam
facta convincit de omni ignorantia relin­
quente in actu aliquam formalem malitiam,
in contrarium et denotat, ignorantiam ex­
sive sit vincibilis, sive invincibilis, ut incusantem omnino a peccato non esse dicen­
dam ejus causam. Eandemque exceptionem
luenti constabit. Neque est inconveniens ut
fecit apertius paulo inferius : ubi cum di­
aliqua ignorantia invincibilis, quæ eo ipso
xisset, ignorantiam circunstantiæ causare
non est peccatum, concurrat ad illud ut
peccatum homicidii, addit : nisi sit talis
causa per accidens, sicut concurrunt alia,
quæ peccata non sunt.
ignorantia, qu:c omnino excuset, ut infra (li­
cetur : ergo ignorantia, omnino excusans,
sicut est ea, de qua loquimur, non est di­
DUBIUM IL
cenda causa peccati. Idem docet clarissime
insolat, ad 1 ejusdem articuli collata cum
Qualiter ignorantia vincibilis eorum, qux
argumento.
scire tenemur, sit peccatum?
Ad primum vero, quod in contrarium
adducitur, respondetur D. Thomam non
Duo supponimus in hoc titulo : videlicet
dixisse universaliter, omnem ignorantiam
ignorantiam invincibilem etiam eorum,
excusantem a peccato esse ejus causam ; sed
quæscire tenemur, non esse peccatum (idem
loquutus est indefinite : ad quod sufficit,
intelligendum est de ignorantia etiam vin­
quod aliqua ignorantia excusans sit causa :
cibili illorum, quæ scire non tenemur) et
quod habet tam ignorantia vincibilis non
ideo solum quærimus de ignorantia vinci­
affectata, quæ minuit peccatum intensive,
bili illorum, quæ scire tenemur : non qui­
quam ignorantia vincibilis, quæ non tollit
dem an sit peccatum : quia hoc est secun­
omnem malitiam ; sed aliquam tollit, et
dum, quod supponimus; sed qualiter peccati
I
aliquam relinquit. Quod si Ang. Doctor
ratio illi conveniat. Ratio primi præsupignorantiam invincibilem auferentem om­
positi traditur aD. Thoma in præsenti art.DThom
nem malitiam aliquando appellat causam,
2, ubi cum dixisset ignorantiam esse pec­
non dicit absolute esse causam peccati, sed
catum propter negligentiam addiscendi illa,
velcausam actus peccati;vel solummodo cau­
quæ quis scire tenetur, subdit : Non autem
sam actus : quæ loquutio potius confirmat
imputatur homini ad negligentiam, si nesciat
modum loquendi, quem elegimus.
ea, qux scire non potest: unde horum ignoran­
Ad secundum respondetur, tunc solum
tia invincibilis dicitur, quia studio superari
ignorantiam auferentem scientiam , quæ
non potest : et propter hoc talis ignorantia
peccatum impediret, dicendam esse ejus
cum non sit voluntaria, co quod non sit in
causam, quando id, quod ex tali ignorantia
potestate nostra eam repellere, non est pecca­
fit, retinet rationem peccati, atque adeo ali­
tum. Ex quo patet, quod nulla ignorantia
quam formalem malitiam : quando vero
invincibilis est peccatum. Et est sermo do
omnis hæc malitia tollitur, ut in casu nos­
peccato formaliler : quo pacto includit
tro, sicut non remanet aliquid, quod sit
essentialiter voluntarium : an vero prædicta
ignorantia sit peccatum objective, ita ut ob
formaliler peccatum, ita nihil est, quod
nullum finem liceat velle illam, aut de ea
causa peccati absolute dici possit : nam esset
delectari : infra dicemus. Ratio secundi
loquutio de subjecto non supponente appel­
præsuppositi est perspicua : nam ut ait D.
lare causam peccati, ubi non est peccatum.
Thom. peccatum est, quod aliquis negligat
Aliam difficultatem movent Curiel, et
facere id, quod facere tenetur : sed qui vinm Montesinos: an scilicet ignorantia, quæ est
cibiliter ignorat ea, quæ diximus, negligit
causa peccati, non solum causet illud quoad
addiscere, quod addiscere tenetur : ergo
entitatem, sed etiam influat in ipsam mali­
prædida ignorantia sive negligentia non est
tiam. Dicendumque est hoc posterius. Cum
absque peccato. Quod etiam declarat Scrip­
enim prædicta ignorantia tollat scientiam,
tura I ad Corinth. 1-1: Si quis autem igno- } M
quæ utranque peccati rationem deberet im­
rat, ignorabitur. Et psal. 21 : Delicta juven-\x&.
pedire, et neutra de facto impediatur, non
tutis mex et ignorantias meas ne memineris. 24·
est cur non utraque tali ignorantiæ tribua­
atque alibi sæpe.
tur. Quæ doctrina restringenda non est ad

« ♦ I

1

DE VITIIS, ET PECCATIS.

522

Hoc præsopposito, sub eo, quod inquiri­
mus, nempe qualiter prædicta ignorantia
peccatum sit, plura clauduntur. Primo an
sit peccatum formaliter in se ipsa : an vero
solum in sua causa, scilicet in negligentia
addiscendi ; in se vero tantum sit peccati
effectus ? Secundo an esto aliqua ignorantia
sit in se peccatum, id habeat ratione sui;
vel potius ratione actus, quem causai, adeo­
que sit, vel non sit peccatum ab eo actu
distinctum ‘? Tertio an sit peccatum per ma­
litiam intrinsecam ; vel solum per extrin­
secam denominationem a malitia existente
in voluntate, vel in prædicto actu ? Quarto
quæ sit, seu cui virtuti contrarietur præ­
dicta malitia ? Ac tandem quid dicendum
de ignorantia pravae affectionis , quæ est
error positivus ? His omnibus satisfacien­
dum est in hoc dubio : quia satis inter se
connexa sunt : essetque longissime abire
pro singulis dubia seorsum excitare.

§ i.
Duplex assertio pro expeditione prirnx
difficultatis.

Ad decisionem primæ ex propositis diffi­
cultatibus praemittenda est distinctio igno­
rantiae actualis et habitualis, cujus memi­
nimus num. 1 (et est sermo de ignorantia
purae privationis). Prima dicit privationem
actu alis cognitionis sive conside rationis, quæ
proprius diceretur inconsiderantia, ut appel­
latur a Vasquez, quam ignorantia. Secunda,
et cui absolute nomen ignorantiæ adaptatur,
dicit privalionem scientiae, vel notitiæ ha­
bitualis : ignarus enim proprie non dicitur
aliquis ex eo solum, quod non considerat ;
sed quia caret habitu, per quem possit fa­
cile discurrere et cognoscere. Ex quibus
ignorantia actualis habet se sicut actus se­
cundus, estque proinde actuale exercitium
potentiæ, in qua residet, sicut omissio actus
debiti : habitualis vero sequitur conditio­
nem habitus, nam est veluti dispositio, quæ
hahitualiter permanet: sicut reliqui habitus
vitiosi, et sicut ipse habitus scientiæ, cujus
est privatio : qui sane habitus non dicunt
actuale exercitium alicujus potentiæ, sed
principium vel terminum talis exercitii.
Esse vero aliquid inse peccatum, nihil aliud
intelligimus, quam esse talis conditionis,
ut peccati definitio de illo formaliter verificelar, recipiatque in se cum veritate et
proprietate formalem peccati denominatio­
nem sive a malitia inhærente aut sibi pro­

pria, sive ab alia. Quid vero addat supra
hoc esse peccatum ratione sui, infra decla­
rabitur. Est autem sermo de peccato ac­
tuali : nam quod ignorantia ad peccatum
habituale præserlim personale non perti­
neat, cuncti supponunt.
23. Dicendum igitur est, ignorantiam Pr.
actualem formaliter esse peccatum in se’aa
ipsa, et non tantum in sua causa, veleffeclu.
Hæc conclusio a nemine negatur, quem vi­
dimus : nam qui aiunt ignorantiam non
esse peccatum in se ipsa, manifeste loquun­
tur de habituali, pro qua stat nomen igno­
rantiæ absolute prolatum : qui vero dicunt
esse peccatum ratione negligentiæ, ut fere
omnes loquuntur : in ipsa negligentia in­
telligent defectum débite cognitionis, quem
ignorantiam actualem vocamus. Expresse
vero ponunt prædictam assertionem Curiel,
Montes. Zumei, Vasq. et Lorea, quos pro
sequenti adducemus : cæteri autem ibi re­
ferendi eam supponunt : et a fortiori quot­
quot idem tenent de ignorantia habituali,
quos adducemus num. 27. Probatur mani­
festa ratione : nara omnis omissio actus
debiti, supposito quod sit voluntaria, est
formaliter peccatum, ut ex diffinitione pec­
cati omissionis habetur : sed ignorantia ac­
tualis est omissio actus debiti, scilicet
debite cognitionis, et est voluntaria, ut
supponimus : quia sermo est de ignorantia
voluntaria et vincibili : ergo nihil deest
quominus sit peccatum formaliter.
Confirmatur : actualis negligentia in ad­
discendo ea, quæ scire tenemur, formaliter
est peccatum oppositum virtuti studiosilatis : sed ignorantia actualis clauditur sub
prædicta negligentia : ergo etiam est pec­
catum formaliter contra eandem virtutem.
Major et consequentia constant, minor vero
suadetur animadvertendo, actualem negligentiam contrariam studiositati dici ex op­
positione ad studium et diligentiam in
discendo, quæ est actus ipsius studiositatis:
adeoque omnis defectus circa hujusmodi
studium comprehenditur sub prædicta ne­
gligentia. Ad studium vero pertinet tum
ipsa interior volitio addiscendi, quæ est
primarius actus a prædicta virtute elicitus:
tum etiam cognitio et discursus immediate
generans scientiam, cælerique actus per se
ad id necessarii, ut legere, interrogare,
auscultare, etc. defectus ergo cujuscunque
istorum, atque adeo ille, quem dicimus
ignorantiam actualem, seu omissionem debits
cognitionis, comprehenditur sub prædicta
negligentia,

DISP. XI Π. DÜB. II.
negligentia, eatquo proinde idem peccatum
cam ilia.
Confirmatur secundo : nam quicunque
actus vel omissio est causa voluntaria pec­
cati, est formaliter in se peccatum, saltem
per ordinem ad illud, quod causât : ut
,
constat ex iis, quæ diximus disp. 5, dub. 2
circa actum, qui est causa omittendi : sed
ignorantia, de qua loquimur, est causa per
modum voluntaria?omissionis peccati, quod
propter illam sæpe committitur: ergo et
ipsa est formaliter peccatum. Videantur
i
quæ diximus dub. cit.
I î/rtio. 24. Dices contra primam confirmatio­
nem, quod studium est actus studiositatis
existentis in voluntate vel appetitu : ergo
nequit includere tanquam actum ejusdem
virtutis cognitionem et discursum, quæ
sunt in intellectu : actus enim cujuscunque
virtutis in illa potentia debet osse, ubi est
talis virtus. Consequenter ergo neque de­
fectus circa prædictam cognitionem conti­
nebitur sub negligentia actuali, quæ est
actus vitii oppositi existentis similiter in
appetitu vel voluntate. Respondetur non
esse inconveniens virtutem existentem in
una potentia habere actus in alia : religio
enim existit in voluntate, et habet plures
/
actus in intellectu, ut orationem, votum,
juramentum, etc. de quo diximus in tract,
de virtutib. disp. 2, a num. 7. Quod ergo
studiositas et oppositum vitium in appetitu
vel voluntate existant, non obstat quo­
minus cognitio et ejus defectus in intellectu
existenlia ponantur illorum actus. An vero
dici debeant actus eliciti, vel solum imperati,
explicuimus loco cit.
Dices secundo contra secundam confirma­
tionem, pugnare cum prima. Nam in pri­
ma, ut ignorantia actualis sit peccatum, re­
currimus ad negligentiam, et oppositionem
cum virtute studiositatis : in secunda vero
recurrimus ad actum peccaminosum, qui
propter ignorantiam fit : non autem satis
cohærere videtur, quod unum et idem ignorantiæ peccatum ex utroque isto capite ma­
litiam habeat. Quinimo si ignorantia ac­
tualis est peccatum ratione prædicti actus,
quia illum causal, etiam negligentia erit
peccatum ratione ignorantiæ, et non e con­
tra : quia non ignorantia causa est negligentiæ, sed e converso. Respondetur, nos
in præsenti assertione solum intendere, I
quod ignorantia actualis sit in se formaliter
peccatum, sicut est negligentia, undecunque
ei malitia eadem vel diversa proveniat : j
quod intentum utraque confirmatio convini

523

cit, licetex diversis capitibus. Qualiter vero
componi debeant ea, quæ in hac objectione
referuntur, declarandum est § 3, circa se­
cundam difficultatem.
25. Dicendum est secundo, ignorantiam Alta
habitualem non esse formaliter peccatum 35smio·
in se ipsa, neque per malitiam propriam,
neque per malitiam suæ causæ, sed solum in
ipsa causa, quæ est ignorantia actualis; vel
negligentia addiscendi, aut in effectu sequuto ex ipsa ; in se vero tantum esse pec­
cati effectum, vel principium, sicut reliqui
habitus vitiosi : adeoque ubicunque pecca­
tum nominetur, intelligendum est non formaliter, sed causaliter vel effective: eo im­
proprio loquendi modo, quo nomina causa­
rum solent tribui effectibus, et e contra. Ita
D. Augustinus lib. 1 de lib. arbitr. cap. 19, d. Aug.
ubi ait: Non tibi imputatur ad culpam, quod
invitus ignoras; sed quod negligis querere,
quod ignoras. Cum ergo id imputetur, quod
est peccatum, plane sequitur, non ignoran­
tiam, sed solam addiscendi negligentiam
et omissionempeecatunidenoniinari. Eadem
assertio est D. Thomæ in præsenti art. 2.
Nam licet semel dicat, ignorantiam esseD-ThonL
peccatum ; sæpe tamen totum id, penes quod
peccatum hoc consistit, reducit et devolvit
ad negligentiam addiscendi, et ad omissio­
nem considerandi. L'nde in corp. art. sic
ait: Quicunque negligit habere vel facere id,
quod tenetur habere vel facere, peccat peccato
omissionis : unde propter negligentiam igno­
rantia eorum, qux aliquis scire tenetur, est
peccatum. Et in solut. ad I, fatetur, peccati
diffinitionem, nempe dictum, factum, vel
concupitum, etc. non convenire ignorantiæ,
nisi quatenus importat negligentiam, hocque dumtaxat modo esse peccatum. Negli­
gentiam (inquit) secundum quam ignorantia
est peccatum, continetur sub pr.vdicta diffi­
nitione peccati, in quantum prxtermittitur
aliquid, quod habuit dici, vel fieri, vel concu­
pisci ad scientiam debitam acquirendam. En
qualiter non ipsa ignorantia, sed omissio
illius, quod fieri debuit ad eam expellendam,
ponitur sub peccati diffinitione, atque adeo
sub ejus denominatione.
In solut. ad 2, dicit, eodem modo con­
venire rationem peccati ignorantiæ, sicut
gratiæ privationi : constat vero hanc non
esse in se peccatum actuale, sed tantum in
sua causa, scilicet in actu peccaminoso, per
quem expulsa est gratia, vel omissa præparatio ad eam recipiendam : ut docet ibi
S. Doctor : ergo idem dicendum est de
ignorantia. In solut. etiam ad 3, totam ra-

524

DE VITIIS, ET PECCATIS.

tionem peccati ad ignorantiam pertinentis
constituit penes negligentiam el inconsiderationem, nihilque aliud ibi agnoscit,
quod sit proprie peccatum. Ad 4 vero red­
dens rationem cur remaneat ignorantia
post pcenilentiam, non vero remaneat pec­
catum, inquit : Licet transeunto reatu per
poenitentiam, remaneat ignorant ia, secundum
quod est privat io scientix, non tamen rema­
net negligentia. Idem docet 2, 2, quæst. 53,
ari. 2 ad 2. Clarissime vero quæst. 3 de
mal. art. 7, ubi agens ex professo hanc
difficultatem, consulto noluit dicere, igno­
rantiam esse peccatum, sed dixit non esse
sine peccato, quia non est absque negligentia
addiscendi, in qua est peccatum. Unde in
corp, sic ait : Potest ergo talis ignorantia
• ·
.considerari tripliciter. Uno modo secundum
se : et sic non habet rationem culpx sedpœnx.
Dictum est enim supra, quod malum culpx
est privatio ordinis in actu ; malum autem
jKxnxest privatio perfectionis a subjecto agen­
te : unde privatio gratix vel scientix non ha­
bet rationem culpx, si secundum se conside­
retur. Alio modo potest considerari falis
ignorantia per comparationem ad causam :
Sicut enim causa scienlix est applicatio ad
sciendum, ita causa ignorantix est animum
ad sciendum non applicare: et hoc ipsum
quod est non applicare animum ad sciendum
id, quod quis habet scire, est peccatum omis­
sionis. Unde si talis privai io cum causa prxcedenli accipiatur, erit peccatum actuale per
modum, quo omissio peccatum dicitur. Idem
repetit in solut. ad 1 : Privatio scienlix et
gratix habet rationem culpx, secundum quod
accipitur simul cum sua causa, quxpertinet
ad genus actus.
26. Dices, his testimoniis solum probaErasio. ri, quod ignorantia non sit peccatum ratione
sui ; secus vero quod non sit peccatum in
se. quamvis ratione causæ scilicet negligentiæ addiscendi : stat enim hoc posterius
sine illo: sicut actus, qui est causa omitten­
di, est quidem peccatum in se, non tamen
ratione sui, sed ratione omissionis, cujus
est causa.
Sed contra : nam si ignorantia habitualis
Praela- posset esse in se peccatum, etiam posset
dilur- esse peccatum ratione sui, sicut dicemus
de ignorantia actuali : cum enim scientia,
quia privat prædicta ignorantia, multoties
ratione sui sit debita, ut dicemus § 3, opor­
tet ut ipsa ignorantia, si semel est capax
denominationis peccati, secundum se illi
conveniat, et non tantum ratione causæ :
sicut secundum se et non ralione causæ est
.t

I pri vatio scion tiæ débita». Qui n i mo ipsa causa
esset peccatum ratione ejusdem ignoranti®,
et non e contra : quia in tali casu ideo esset
mala negligentia addiscendi, quia ex illa
sequeretur ignorantia, quæ ratione sui esset
mala. Quocirca apud D. Thomam pro eo­
dem sumitur, ignorantiam non esse pec­
catum secundum se, quod sæpius repetit,
ac non esse peccatum in se : el esse pecca­
tum solum secundum causam, ac esse pec­
catum non in se, sed in ipsa causa. Quod
patet tum exemplo, quo utitur privationis
gratiæ. Quæ quidem sicut non est peccatum
actuale secundum se, ita neque est capax
suscipiendi in se ejus denominationem, sed
præcise in sua causa. Tum etiam quia in
eo sensu negat ignorantia» quod sit pecca­
tum, in quo concedit illi, quod sit pœna
peccati : at pœna non dicitur, quia omnino
ratione sui id habeat, sed quia in se susci­
pit rationem et denominationem pœnæ,
licet per ordinem ad causam : quo ordine
secluso, prædictam rationem et denomina­
tionem amittere : ut de privatione gratiae
dicemus disp. 16, num. 129; ergo neque
isto modo ignorantia dicenda est formaliler
peccatum. Ad hæc : si ignorantia in se esset
peccatum quamvis per habitudinem ad cau­
sam, non opus esset ad hoe ut in ratione
peccati conciperetur, accipi simul cum cau­
sa ; sed sufficeret accipi cum respectu et
habitudine ad illam, licet ab ea separatam :
cum ergo D. Thom. sæpe dixerit, prædic­
tam ignorantiam debere accipi simul cum
sua causa, ut ratio peccati illi tribuatur,
consequens est, quod non in se adhuc ra­
tione causæ, sed solum in ipsa causa peccati
denominationi substernatur.
27. Secundo impugnatur prædicta evasio
animadvertendo ex -Montesinos, quod cum
dicitur, ignorantiam esse peccatum ratione
negligentiæ, potest hæc loquutio accipi du­
pliciter : transitive, et intransitive. In pri­
mo sensu denotat, denominationem peccati
non sistere, neque compleri in ipsa negligentia ; sed ratione ejus transire usque ad
ignorantiam : ita ut etiam huic immediate,
et in se ipsa prædicta denominario compe­
tat. In secundo vero denotat, totam peccati
rationem sistere in prædicta negligentia,
ibique consummari : ignorantiam vero so­
lum dici peccatum mediate et in alio, quia
conjuncta est eidem negligentiæ, quæ in se
est peccatum. Et hunc sensum, non vero
primum habent verba D. Thomæ, quibus
ait, ignorantiam non esse peccatum secun­
dum se, sed tantum ralione negligentiæ.
Intendit

DISP. ΧΠΙ. DUB. Π.
Intendit enim, rationem et denominatio­
nem peccati in ipsa negligentia consum­
mari, neque ulterius transire ; dici tamen
ignorantiam peccatum, mediale in eadem
negligentia propter connexionem et conti­
nentiam in illa. Idemque intendunt plures
alii Doclores, qui eodem modo loquuntur.
Pro quo nota secundo, hocesse discrimen
inter causam et effectum illius, quod se­
cundum se est peccatum : quod causa pec­
cati, si sit aliquid actuale et liberum, eo
ipso est peccatum in se ratione effectus, et
perordinem ad illum ; quamvis secundum
se peccatum non esset : nam talis causa est
formalis vel virtualis volitio peccati : voli­
tio autem peccati peccatum est. At vero
quod solum est peccati effectus, non eo ipso
est in se peccatum, etiam ex ordine ad
causam, sed tantum in ipsa causa : et ideo
ex causa secundum se peccaminosa possunt
oriri effectus nedum non mali, sed boni :
sicut ex injusto homicidio latronis potest
sequi pax, el securitas reipublicæ, et ex
venali scortatione potest sequi sustentatio
pauperis, quæ peccatum non sit. Ut ergo
effectus sequutus ex causa peccaminosa, sit
formaliter peccatum, oportet ut secundam
se, aut aliunde quam ab ipsa causa id ha­
beat. Cum igitur D. Thom. toties asseruerit,
ignorantiam non esse peccatum nisi secun­
dum suam causam, quæ est negligentia,
plane sequitur, talem ignorantiam adhuc
ralione ejusdem negligentiæ non esse pec­
catum in se, sed præcise in ipsa causa. Di­
ximus talem ignorantiam, etc. quia hæc
impugnatio tantum procedit de ignorantia,
quæ dicitur peccatum solum ratione negli­
gentiæ, cujus est effectus : nam alia, quæ
etiam est causa peccati, excluditur ab ejus
denominatione, ratione, et confirmationi­
bus, quas statim adducemus, quæ de omni
ignorantia habituali intentum suadent.
Unde hanc sententiam ut propriam D. Tho­
rii». mæ tuentur D. Antoninus 1. p. titul. 6,cap.
1 ύΛ U § L Sylvester verbo ignorantia quæst.3,
Cajelanus, el Conradus in commentar, huζ-ώβί. jus 2 art. Ubi eliam Curiel dub. 1. Zumel
L^· disp. 1, conclus. G, Araujo dub. 1, Vasquez
disp. 118, cap. 2, Montesinos disp. 8,
quæst. 2, Lorca disp. 31,Salas disp. 8, sect.
tori. 2, et alii. Atque idem docuerunt Durandus
S in 2, dist.22, quæst.3, Major ibidem quæst.
7.??· 2, Antisiodorensis in sum. lib. 2, tract. 29,
cap. 1, quæst. 2, Cordub. lib. 2, quæst. 6,
Sayrus in clavi reg. lib. 2, cap. 9, alios I
Mfo referens.
28. Probatur ratione desumpta ex D. ι

525

Thoma locis cit. Nam at aliquid in se susci­
piat denominationem peccati, debet esse in
exercitio, et in actu secundo voluntarium,
adeoque vel actus vel actualis omissio: sed
ignorantia, de qua loquimur, non est hu­
jusmodi : ergo nequit in se cum proprietate
suscipere prædictam denominationem.Con­
sequentia liquet, et etiam minor: nam præ­
dicta ignorantia præcise est aliquid habiI tuale, sicut scientia, qua privat: et sicut
I ista non est in actu secundo vol un tari a, ne­
que exercitium alieujus potentiæ, sed prin­
cipium et terminus talis exercitii : ita etiam
prædicta ignorantia. Major vero probatur.
I Tum ex ipsa diffinitione peccati dictum,
j factum, vel concupitum contra legem ster­
nam : nam illa verba dictum, factum, vel
concupitum manifeste denotant actum se­
cundum, vel omissionem actualem (pro
eodem enim sumitur dictam el non dictum,
i factum et non factum, etc.) ad habitus vero
! neque D. Thom. neque alius, cujus aucto1 ritati standum sit, unquam illa extendit.
Sicut etiam verba, quæ sequuntur, scilicet
contra legem sternam, aperte requirunt ac­
tum vel ejus omissionem : quia ha?c dumta­
xat cadunt immediate sub lege, præcipiunturque, aut prohibentur ; non vero
habitus : præcepta enim non dantur de ha­
bitibus, vel habitualibus dispositionibus,
sed solum de actibus, vel eorum omissioni­
bus : unde hæc et non illa habent imme­
diate esse conformia, vel contraria legi.
Tum etiam eadem major suadetur: nam
de ratione peccati actualis est, quod sit li­
berum in actu secundo, proindeque indif­
ferens ad essendum, vel non essendum,
ratione cujus indifferentia?, voluntatis do­
minio subsit committere, aut non commit­
tere tale peccatum : sed solus actus, vel ejus
omissio habent esse hoc modo libera : ha­
bitus enim non dicunt indifferentiam ad
essendum, aut non essendum ; sed solum
ad causandum vel non causandum : et ideo
solum sunt liberi in actu primo eo modo,
quo est libera potentia .· ergo solus actus vel
ejus omissio possunt substerni peccati de­
nominationi. Adde, peccatum ex ipso no­
mine significare defectum actualem, et in
hoc distingui a vitio, quod ex propria ra­
tione dicit defectum habitualem, ut docet
D. Thom. supra quæst. 71, art. 1, nosque
in procemio hujus tractatus numero 2 et 4
animadvertimus.
29. Confirmatur ex discrimine inter ma- confirlum culpæseu peccatum, et malum nœnæ. ma,tio
quod assignat D. Thom. 1 p. quæst. -18, prhaa’

-

526

Ο.

DE VITIIS, ET PECCATIS.

art. 5 et 6, quæst. l de mal. art. 1 et ο, i in actibus : ita in ignorantia, et in quovis
quæst. 2, art. 2, et alibi multoties : nimi­
alio habituali non est demeritum, atque
rum quod pœna quia est maluni hominis,
adeo nec peccatum, cum omne pecca tum
dicit defectum perfectionis habitualis, quæ
demeritum sit.
est operationis principium, quasque perficit
30. His probationibus occurrit Gregorius
ipsum hominem in se : culpa vero quia est
Mart, in præsenti dub. 3, ut defendat opmalum actus, dicit defectum circa operatio­
positam sententiam ; quamvis dub. I nosnem : vel quia tollitur operatio debita, ut I tram tueri videatur. Ait igitur, habitum
in peccato omissionis : vel quia operationi j posse habere rationem peccati, quatenus ad
tollitur debita perfectio, ut in peccato comactum reducitur : et similiter posse habere
D,Tfcc'E’missionis. Halum (ait D. Thom. cit art. 5,
rationem meriti, vel demeriti, quatenus
ex 1, p.) es/ privatio boni, quoti in perfectione j pro actu reputatur : posseque etiam cadere
et actu consist it principaliter et per se : actus
sub præcepto, non directe et immediate,
autem est duplex: primus, et secundus. Actus
sed mediate et indirecte, quatenus præciquidem primus est forma et integritas rei, I pitur, vel prohibetur actus, cujus est causa,
actus autem secundus est operatio. Contingit
adeoque ignorantiam non satis a ratione
ergo malum esse dupliciter : uno modo per
peccati actualis excludi, ex eo quod sit alisubtractionem formæ (scilicet habitu alis) qux I quid habituale. Si autem objicias, nihil
requiritur ad integritatem rei : alio modo per i horum sufficere in cæleris habiti bus vitiosis,
subtractionem debitx operationis : vel quia I ut sint proprie peccata, licet æque in illis
omnino non est, vel quia debitum modum et 1 concurrant : ergo neque in ignorantia ha­
ordinem non habet, etc Malum igitur, quod
bituali sufficiet. Respondet, alios habitus
est per subtractionem fornus et integritatis 1 vitiorum solummodo esse habitus; et con­
rei, habet rationem pœnx. Malum autem,
sequenter solum habere rationem causæ,
quod consistit in subtractione debitx opera­
vel effectus peccati, nulloque modo esse
tionis in rebus voluntariis, habet rationem
peccata : ignorantiam vero non solum ha­
culpx : hoc enim imputatur alicui in culpam,
bere rationem habitus, et causæ, et effectus
cum deficit a prxdicta actione, cujus Dominus j peccati, sed etiam rationem peccati forma­
est secundum voluntatem. Et in solut. ad 4 :
liter, quatenus formaliter vel virtualiter
est volita, et removens scientiam impedit
De ratione pcenx est, quod noceat agenti in se
actum, quem tenebatur habere, et quatenus
ipso (id est in illis, quibus habitualiter perindirecte cadit sub præcepto ipsius actus.
ficitur) sed de ralione culpx est, quod noceat
agenti in sua actione. Cum igitur habitualis j
Sed re vera evasio est insufficiens, neque ia;oignorantia non importet defectum circa : objectioni occurrit : nullum enim verum
operationem, vel ejus perfectionem, sed j discrimen reddit, aut reddere potest inter
circa habitum scientiæ perficientem homi- i ignorantiam, et prædictos habitus, ut illi
nem in se, consequens est ut juxta doctri­
cum proprietate tribuatur ratio peccati,
nam D. Thomæ non sit in se formaliter j quæ iis tribui nequit. Totum namque, quod
culpa aut peccatum, sed dumtaxat pœna.
j de ignorantia dicitur ad intentum, verificatur æque vel melius de aliis habitibus
Secunda. Confirmatur secundo. Nequit plus habere
de ratione mali ignorantia habitualis pri- I vitiosis. Si enim illa dicitur volita formaliter
vativa, quam habitus erroris positivus :
vel virtualiter, ideo est, quia per actus vo­
supposito quod utrunque sit vincibile, et
luntarios acquiritur : hoc autem directius
circa ea, quæ scire tenemur, ut videtur per l convenit aliis habitibus vitiosis, qui simi­
se notum : quinimo sicut longe pejoris con­
libus actibus immediatius gignuntur. Quod
ditionis est error actualis, quam actualis I si illa removet scientiam, quæ prohibet
inconsideratio; sic etiam longe pejor est
actum illicitum, eandem quoque removet
error habitualis, quam habitualis igno- j habitus erroris : sicut etiam alii habitus
rantia : sed praedictus habitus erroris non i vitiosi removent virtutes morales prohi­
est adeo malus, ut sit formaliter peccatum :
bentes similes actus. Rursus si ignorantia
sicut neque habitus hæresis, aut alii habi­
ideo cadit indirecte sub præcepto, quia
tus vitiosi sunt peccata formaliter : ergo
actus, quo destruenda est, et scientia est
neque prædicta ignorantia.
i
acquirenda, cadit immediate sub illo; hoc
Tertia.
Confirmatur tandem ex communi axio­
etiam eodem modo cadit prædictus habitus
mate, quod habit ibus nec meremur, necdemeerroris. Quicquid ergo assignatur in præ­
remur : sicut ergo in habitu scientiæ, aut
dicta ignorantia, ut pro actu habeatur, vel
alterius virtutis non est meritum, sed solum I ad actum reducatur, vel tanquam actus re­
putetur.

DISP. ΧΙΠ. DL'B. Π.
putetur, reperitur in habitu erroris, repe)
rieturquo in aliis : si igitur cis nihil prae­
dictorum sufficit, ut sint formaliter peccata ;
neque etiam ignorantiae sufficiet. Adde,
omnia illa, quæ a prædicto auctore de igno­
rantia dicuntur, verificari non minus de
gratiæ privatione : hæc enim ct est volita
saltem virtualiter per actus, quibus gratia
expellitur : ct est contra præcepta ratione
eorundem actuum : et impedit dilectionem
Dei, quæ est in præcepto : et tamen ob nul­
lum istorum reducitur ad actum, vel pro
actu habetur aut reputatur, quatenus exi­
gitur ut sil peccatum actuale : ruit ergo
omnino prædicta evasio.
Btf. 81. Si autem inquiras, qualiter prædicta
•pio. ignorantia ad peccatum se habeat, suppo­
sito quod in se peccatum non sit? Respon
detur habere se eo proportionali modo,quo
habitus vitiosus : qui quidem respectu pec­
cati præcedentis, per quod gignitur, est ef­
fectus : respectu vero subsequentium, ad
quæ inclinat, est causa. Similiter ergo igno­
rantia vincibilis respectu peccati negligentiæ, quo introducta est, habet rationem
effectus : respectu vero aliorum, quæ ex
ipsa ignorantia pullulant, habet se ut causa
per accidens modo in præced. dubio expli­
cato. Addit Montesinos, prædictam igno­
rantiam habere, se etiam ut objectum, seu
materia, circa quam versatur peccatum negligentiæ. Quod declarat exemplo furti : in
quo invenitur et interior volitio accipiendi
rem alienam, et externa acceptio : et in his
completur formaliter ralio peccati : et est
sursus ipsa aliena res, quæ accipitur, quæ
quidem non est in se peccatum adhuc extrinsece ; est tamen objectum seu materia,
circa quam versantur prædicta volitio et
acceptio, quæ peccatum constituunt. Ita
ergo in casu nostro interior volitio forma­
lis vel virtualis ignorandi, et omissio debi­
te considerationis, cæterorumque actuum,
quibus scientia esset acquirenda, consti­
tuunt et integrant peccatum negligentiæ :
ignorantia vero, quæ mediis illis introdu­
citur, habet rationem objecti, seu materiæ
circa quam prædicti peccati. Sed circa hæc
videantur quæ diximus in tract, de bonit.
et malit, disp. 3, num. 9, inde enim cons­
tabit, quo pacto materia circa quam habeat
rationem objecti.

527
§ Π.

Quæ obstent huic secundæ assertioni ?
32. Oppositum secundæ assertioni (con­
tra primam nemo adhuc surrexit) tenere
videntur aliqui expositores D.Thomæ circa
præsentem art. 2, ubi Medina dubitat. 2, Medin.
Alvarez disp. 154, Gregorius Mart, citato Greg.’
dub. 2, necnon Valentia quæst. 6, punct2.
Ex antiquioribus vero refert Vasquez Ale-Aleiand.
xandrum, 2 p. quæst. 112, memb. 1, Bonav. in2, dist. 22, art. 2, quæst 2 et alios.Eicbârd.
Non tamen de omnibus salis constat loqui Primum
de ignorantia habituali, et non potius dern^’m
actuali. Prædictæ vero sententiæ favet D. D.ibom.
Thom. in 2, dist. 22, quæst. 2, art. 1, ubi
refert et impugnat sententiam illorum, qui
dicebant ignorantiam non esse peccatum
secundum se, sed solum ratione negligen­
tiæ antecedentis, vel effectus pravi subsequentis: Sed quia de ratione culpæ (inquit)
non est plus, nisi quod sit privatio alicujus,
quod debitum est haberi, in potestate ejus,qui
privatur existons: ideo etiam ipsam igno­
rantiam secundum se possumus culpam dice­
re, etc. Et in solut. ad 3 : Quamvis scientia,
cui opponitur ignorantia, non sit actus, qui
est operatio, sed habitus; tamen per operatio­
nem aliquam, quæ est in potestate voluntatis,
acquiritur : et ideo hoc ipsum quod est scien­
tiam habere, voluntati subjectum est, et per
consequens hoc modo est scientia carere: et
inde est quod culpæ rationem habet.
Confirmatur alio ejusdem D. Thomæ tes­
timonio ex 2, 2, quæst. 53, art. 1 ad 3, ubi
docet, quod licet per poenitentiam non res­
tituatur prudentia acquisita quantum ad
habitum : tollitur tamen habitus contrarius,
in quo proprie consistit peccatum imprudentiæ : ergo quod aliquid sit habitus, et non
actus secundus, non obest quominus sit pro­
prie peccatum. Non igitur ex hoc capite
debet ignorantia a ratione peccati excludi.
33. Ad primum locum respondet Monte-solvitur
sinos concedendo, D. Thomam in illa dis-^1^
tinctione docuisse prædictam sententiam ;
sed postmodum eam in præsenti revocasse.
Placetque solutio. Vel dicas non esse ibi
sermonem de ignorantia habituali præcise
sumpta, sed ut includit etiam omissionem
addiscendi, quæ est ignorantia actualis.
Quod non obscure indicant adducta verba
ex solut. ad 3, ubi Ang. Doctor ut reddat
rationem cur prædicta ignorantia peccatum
sit, recurrit ad operationem, qua scientia
acquiritur, et ad omissionem talis opera-

^isrrX

528

Vv"

•t

VJ

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. ΧΙΠ. DI B. II.

729

tionis. Idemque insinuat in lino corp, et in
ignorantia esset peccatum, maxime quia
estque in exercitio voluntaria ; secus quan­ i distinctum ; vel idem cum tali opere? Prosolut. ad 4.
non opponitur virtuti morali, sed scienti®,
do præcise est aliquid habituale : ul patet
ceditque difficultas non minus de negligen­
sMvimr Ad confirmationem dicas primo, non esse
quæ est virtus pure intellectualis, ut ait
tia actuali, quam de prædicta ignorantia.
in exemplo rejMitito habituum vitiosorum :
legendum habitus contrarius, sed actus: ut
Cajetanus : sed hoc non obstat; alias neque
habitus enim luxuriæ causa est voluntaria
Tum quia hæc ad illam reducitur, sicut
habetur in operibus Seraphini excussis
error, neque ignorantia actualis,quæeidem
actus exterior ad interiorem,qui non ponunt
peccati luxuriæ; ct tamen non idcirco ipse
Venetiis anno 1596, nota turquein margine
sciential opponuntur, essent peccata; quod
habitus est peccatum. Peccat tamen quicun­
in numero in ratione peccati ; debetque
editionis Antverpiensisanni 1612. Congruitest contra omnium sensum : ergo, etc.
que apjMHiit prædietam causam, etiam si
proinde ejusdem rationis, et ex eodem ca­
que magis contextui, ut supra disp. I, num.
Respondetur ad argumentum negando &>1Λ
ipsa sit habitus : quia semper in ejus posi­
pite malitiam sortiri. Tum etiam quia si
adnotavimus. Secundo respondet Cajetanus,
minorem: præcepta enim, ul diximus,so-*lg>
tione intervenit aliquis actus secundus, vel
quod sit discrimen inter prædictos defectus,
peccatum possesumi dupliciter : vel secun­
lum dantur de actibus : unde neque habitus1**11
ejus omissio : in quo actu vel omissione,
consistere debet in hoc, quod negligentia
dum essentiam ; et sic non in habitu, sed
scientiæ in se ipso præcipitur, neque igno­
non vero in habitu peccatum consistit.
supponit pro defectu circa actum internum
in actu consistit : vel ut perseverat in deno­
rantia in se prohibetur; sed utrunque in
» Denique arguitur : nam quoties aliquid
voluntatis, quo intellectus debet applicari
minando peccatorem, puta furem vel adul­
sua causa, scilicet in actibus, vel omissioni­
^. secundum se est malum objective, eo ipso
ad addiscendum; ignorantia vero pro defec­
terum: et sic consistit in habitu contrario,
bus, quibus acquiruntur. Præcipimur ergo
j
quod voluntarie in exequutione ponatur,
tu
circa
actum, quo immediate discendum
qui per poenitentiam tollitur : tandiu enim
applicare animum ad sciendum per stu­
fit peccatum formaliter : solum enim diffe­
est, scientiaque acquirenda : atqueadeo licet
aliquis fur est, et dicitur, quandiu non mu­
dium, legere, interrogare, discurrere, quo
runt esse peccatum objective, et esse pecca­
hic posterior defectus in ordine exequutivo
tat voluntatem furandi. Et si contra hoc
acquiramus scientiam, vitemusque ignoran­
tum formaliter penes hoc, quod primum
sit effectus prioris, recipialque ab eo mali­
Cajet. Themista aliquis (prosequitur Cajetanus)
tiam .· post praxiictum vero studium, sive
consideratur ut antecedens voluntatem et
tiam formalem in genere causæ efficientis,
■memor dictorum in precedent i libro instet, i scientia acquiratur, sive non, nihil ultra
ejus influxum, sicut objectum antecedit po­
sicut passio appetitus recipit a voluntate :
quia non ab habitu, sed a macula peccati post j nobis præcipitur. Unde ad primani probatentiam .· secundum vero ut effectus positus
in ordine tamen intentionis comparatur ad
actum peccati peccator dicitur. Respondeatur,
tionem dicendum est, illud, sine quo peccain exequutione ex influxu ipsius volunta­
illum ut objectum, quod in alio genere cau­
quod strictius sumitur hic esse peccatorem,
tum vitari non potest, præcipi in se eodem
tis : sed ignorantia secundum se est mala
sae simpliciter priori, scilicet in genere
quam ibi. Nam ibi peccator dicitur omnis, I præcepto. si sit actus liber, ut sunt aclus
objective, et ponitur voluntarie in exequu­
causæ formalis objeclivæ tribuit prædietam
cujus peccatum non est deletum, qua meis co­
acquisitive scientiae : si vero non sit actus,
tione : igitur ut sic posita et exequuta
malitiam. Si igitur prædicta ignorantia in Doctri.
luntas sit mutata : hic autem peccator, ut a
sed habitus sicut ipsa scientia, praecipitur
formaliler est peccatum. Minor quoad se­
hoc posteriori senere non a se, sed ab effec-, «a pro
voluntate peccandi pendet, sumitur. Unde si
.
°.
....
,
·. hacdillinon in se, sed in sua causa, nempe in præcundam
partem
est
perspicua,
cum
sit
ser
­
tu ex se sequuto malitiam desumpserit, 1Ui:atc.
quis primo fur, aut mendax, etc. fuisset, et
dictis actibus. Per quod patet ad secundam:
mo de ignorantia vincibili, adeoque volun­
quia propter illum et non propter se pro­
post modum abstineret a peccatis noncharitate,
nam dispositio necessaria ad exercendum
taria, et a voluntate orta. Quoad secundam
hibeatur, inde etiam illam habebit in eodem
sed amore virtutis moralis, talis esset apud
actum debitum, tunc solum præcipiturin
vero probatur : quia nisi ignorantia esset
genere prædicta negligentia : neutraque
Theologum peccator, ct habens maculam furti,
i
se ex debito ejusdem actus, quando est ac­
mala objective, non esset peccatum illam
dicetur peccatum ratione sui, sed ratione
aut mendacii: non tamen esset fur, aut men­
tualis et libera : quando vero est habitualis,
desiderare, vel de ea delectari, juxta doctri­
talis effectus, propter quem est prohibita.
dax proprie, nec peccator apud Philosophum
solum præcipitur ejus acquisitio per actus
nam, quam supra tradidimus : quod ta­
Si autem ipsa ignorantia secundum se sit
moralem. Neque alienum est a ratione, ut qui
liberos.
men nullus audebit asserere.
prohibita, atque adeo mala objective, suffi­
Philosophiam. Theologiamque moralem tra­
Ad confirmationem respondetur, qaodA<l«» -sar. Respondetur majorem non esse veram
cienter ex ordine ad eam erit peccatum ne­
dimus, nunc Theologorum, nunc Philosopho­
quemadmodum in aliis habitibus vitiosis,
universaliter : nam vitium quodcunque est
gligentia, etiam sine ordine ad alium effec­
rum moralium more loquamur juxta propo­
irt a ratione peccati excludantur, non refert
malum objective; ob idque non licet desi­
tum. Imo tam negligentia quam ignorantia
siti diversitatem. Hæc Cajetanus.
derare illud, vel de eo gaudere : et tamen
dicetursecundum se peccatum .-sicut dicitur
24. Secundo probatur prædicta sententia i an opponantur, vel non opponantur virtuti
-irgn©enuim a suis auctoribus: nam illud, quod secun- ί morali; et ideoquamvisopponantur,exclu­
etiam cum ponitur in exequutione per actus
secundum se peccatum tam voluntas directa
secnnduntor, ex eo solum quod sunt habitus, et
voluntarios, non est formaliter peccatum :
occidendi, quam occisio exterior : quia hæc
<ium. dum se est contra præceptum, secundum se
plus ergo ad rationem peccati exigitur :
loquutio non tollit inter eas prædietam mu­
est peccatum : sed ignorantia secundum se i nonaliquidin actu secundo liberum: ita hoc
idem sufficit ad excludendam ignorantiam,
nempe quod adhuc in consideratione objec­
tuam dependentiam in diverso genere cau­
est contra præceptum,sicut opposita scientia
sive habeat, sive non habeat oppositionem
tiva contineat prædicata actus secundi, vel
sæ; dummodo pro accipienda malitia lati­
secundum se est in præcepto : pra?cipimur
ad prædietam virtutem.
omissionis ejus : ut ita quandocunque vo­
tudinem proprii objecti non egrediantur.
enim non solum adhibere diligentiam ad
35. Tertio probatur: nam quod est vo- Arp·
luntarie ponatur in exequutione, servetur
Atqqe hinc etiam constat quid addat esse
addiscendum, sed etiam habere de facto et
luntaria causa peccati, eo ipso est peccatum;
in eo ratio exercitii potentiæ liberæ ; supra
aliquid peccatum secundum se, seu ratione
permananter multorum scientiam : tum
licet alias secundum se peccatum non esset:
quam dumtaxat cadere potest denominatio
sui supra esse peccatum in se : addit enim
quia sine illa nequibimus peccata quam
peccati.
et ideo quicunque apponit talem causam,
quod non tantum sit in se prohibitum, sed
plura vitare; quicquid autem necessarium
etiam si effectus non sequatur, de facto pec­
quod etiam sit prohibitum propter se. ita ut
est ad vitandum peccatum, praecipitur eo­
cat : est enim ibi jam formalis vel virlualis
ratio prohibendi sil in ipso peccato vei in
§ ΙΠ.
dem præcepto, quo ipsum peccatum prohi­
proprioejusobjeclo, proindeque ex se autex
peccati volitio, talisque volitio in se ipsa est
betur: tum etiam quia sine prædicta scientia
tali objecto in genere causæ formalis mali­
Examinatur secunda difficultas.
peccatum : sed ignorantia, de qua loquimur,
nequibimus exercere plures actus debitos;
tiam desumat : cum tamen ut sit peccatum
est causa voluntaria mullorum peccatorum,
dispositio autem necessaria ad exercendum
36. Secunda difficultas sub dubii titulo
in se, sufficiat esse in se prohibitum, sive
quæ ex illa sequuntur : ergo, elc.
aliquem actum debitum, præcipitur etiam
contenta, est, an ignorantia, quæ in se est
propter se vel propter proprium objectum,
eodem præcepto, ex quo debetur talis actus:
Respondetur, antecedens solum esse ve-Ewm·
peccatum, scilicet actualis, id habeat ratione
sive propter aliud. Quod explicatur inomisergo, etc.
rum de causa, quæ se habet per modum
sui, vel ratione operis, quod causal : sitque
sionesacri v.g.ejusquedirecta volitione.et in
°matio?
Confirmant : si quid obstaret quominus
actus secundi, sive sit actus, sive omissio,
proinde speciale peccatum ab eodem opere
actu, qui per accidens est causa omittendi
estque
Sahnant. Curs, theolog., tom. VII.
34

i

'i

530

DE VITIIS, ET PECCATIS.

studium : omnia enim hæc sunt in se pec­
cata. quia omnia in se prohibentur ; non
tamen omnia,sed sola omissio et ejus volitio
directa sunt peccatum secundum se ct
ratione sui : quia istæ dumtaxat habent ex
se vel ex proprio objecto, quod prohibean­
tur : studium vero neque propter se, neque
propter objectum proprium prohibetur, sed
dumtaxat propter ipsam omissionem. Ut
igitur constet an ignorantia, et consequen­
ter negligentia sit peccatum ratione sui,
distinctumque proinde ab effectu ; vel potius
ratione ipsius effectus, adeoque non distinc­
tum : videndum est num propter se, vel
propter illum prohibeatur?
Animal· 37. Pro quo nota, scientiam oppositam
versio. prædictæ ignorantiæaliquando esse debitam
secundum se, absque ordine saltem ad ali­
quam operationem, quæ per illam diriga­
tur, vel coerceatur : aliquando vero solum
debetur pro dirigenda vel coercenda tali
operatione. Hoc posterius debitum satis est
per se notum : nam qui tenetur aliquod
opus exercere, vel cavere, consequenter
tenetur scire quod sit tale opus, et an, et
qualiter exercendum, vel cavendum. Sed
etiam primum debitum potest facile ostendi:
quia eo ipso quod homo sit intellectualis et
rationalis, ex ipsa rationis lege, independenterque ab alterius potentiæ operationi­
bus tenetur intellectum suum aliqua veri­
tatis notitia ornare et disponere-, quo a bru­
tis discernatur, rationalique more se gerat.
Eo præsertim quia cum veritatis notitia
secundum se sit maximum bonum maximequeappetibilis propterse,recta ratiodictat.ut
homo talem notitiam propter se ipsam quae­
rat : potissimum in aliquibus veluti princi­
piis, per quæ saltem principales errores
excludantur. Quinimo cum error secundum
se sit malum intellectus, et ignorantia sit
errorum mater, ex hoc principio, vitandi
scilicet mullos errores, posset sufficienter
oriri obligatio sciendi aliqua, et non omnia
ignorandi. Et licet hoc genus debiti ali­
quando sit ratione alterius virtutis, cui si­
miles errores contrariantur ; quando tamen
soli ipsi scientiae vel studiositati immediate
opponuntur, consequenter illa erit debita
ratione sui.
Hoc ergo primo modo debiti, scilicet ra­
tione ipsius scientiæ, dicunt communiter
Theologi teneri omnes Christianos ad ha­
bendam notitiam articulorum Fidei, etiam
nullo habito respectu ad aliam operationem,
sed ut intellectus in se ipso tali notitia
illustretur, et perficiatur.Et licet P.Vasquez

disp. 119, cap. 2 et 3, Thom. Sanchez lib. 1, v»·; ,
sum. cap. 17, num. 11, paucique alii discrint, solam notitiam praedictorum articulo­
rum, non autem præceptorum Decalogi,aut
septem Sacramentorum cadere sub prædieto debito ; melius tamen Curiel, Montes.
Araujo, Gregorius Mart, et alii omnia præ­
dicta sub illo comprehendunt : valde enim
dedecet ut Christianus de iis interrogatus
rationem reddere nesciat,etiam independenter a quavis alia operatione. Imo in aliqui­
bus personis aliorum multorum notitia
cadit sub prædicto debito : ut in Episcopis,
Prælatis, Magistris, Juris Doctoribus, et
similibus, qui debent cæteros edocere : de­
betque in eorum cordibus Ecclesia veritates
suas custodire. Secundo vero modo, nempe
ratione operationis, debetur haberi a quoli­
bet scientia notificans suum factum : ut a
venatore, an quod latet in silva, quod vult
sagittare, sit fera, vel homo : a conjugato,
an mulier, cui accedit, sit propria, vel
aliena, etc. et etiam quæ notificant jus par­
ticulare : ut an tali vel tali die sit jejunium
servandum, Sacrum audiendum, etc. tota
enim obligatio hujusmodi notitiae eo tendit,
ut actus debiti exerceantur, et prohibiti evi­
tentur.
38. Neque obest si dicas, etiam notitiamobje<tk
præceptorum Decalogi, imo et articulorum
Fidei ordinari ad operationem : ex tali enim
notitia, v. g. quod Deus homines redemerit,
justificaverit, glorifica ver it, etc. excitatur vo­
luntas ad actus dilectionis ejus, gratitudinis,
et similes : quos alias non exerceret : sicut
etiam ex eo quod cognoscant furtum, for­
nicationem, et cætera, quæ in Decalogo pro­
hibentur, esse peccata, cavet illa; quæ
tamen non caveret, si peccata esse nesciret:
ergo etiam istorum notitia ordinatur ad
operationem, atque adeo erit debita propter
illam. Respondetur enim hujusmodi con- e».
cursum ad operationem non competerentJrprædictæ notitiæ primario, neque ex pri­
maeva intentione : et ideo semper esset de­
bita haberi ab hominibus quamvis nulla
futura esset operatio : sed convenit illi
secundario et ex consequenti : hoc enim
est proprium doctrinæ nostræ Fidei, et
Theologiæ, ut licet primario sit speculativa,
adeoque propter se ipsam expetenda ; secun­
dario tamen sit practica, et dirigat in ope­
rando. Unde cum hanc notitiam nuper
descripsimus, non ei omnino negavimus
ordinem ad operationem, sed solum ordi­
nem proximum, et qui illi conveniat pri­
mario. Cæterum scientia facti, vel juris
particularis

DISP. XIII. DUB. II.

particularis proximo dicit ordinem ad ope­
rationem, estquo primario intenta, et débita
propter illam : neque habet alium finem,
propior quem quæratur, nisi dirigere in
tali operatione.
39. Hinc habetur solutio præsenlis diffi­
.-<·:· cultatis. Ignorantia enim illarum rerum,
a»
quarum notitia secundum se debetur, ra­
lione sui et independentor a quolibet effectu
est peccatum : adeoque speciale et distinc­
tum a peccatis, quæ possunt sequi ex ipsa
ignorantia. Ignorantia vero illarum rerum,
quarum notitia debita est præcise pro diri­
gendis operationibus, non est peccatum
ratione sui, sed ratione ipsarum operatio­
num vel earum omissionum, quarum est
causa : unde licet sit peccatum in se, non
tamen speciale et distinctum ab iis, quæ ex
eadem ignorantia sequuntur. Ila asserunt
de utraque ignorantia communiter Theo­
logi, a quibus referendis abstinemus, quia
id nuper præstitimus. Et ratio est perspi­
cua quoad primam partem : nam quoties
aliquis actus propter se debetur, omissio
ejus secundum se est peccatum : sicut omis­
sio Sacri in die festo ideo est peccatum se­
cundum se, quia audire Sacrum tali die de­
betur propter se : igitur quando scientia
aliqua propter se est debita, omissio talis
scientiæ, quæ est prædicta ignorantia, erit
secundum se peccatum. Quod autem sit
speciale et distinctum ab eo, quod ex igno­
rantia fit, constabit inferius, ubi dicemus
quomodo opponatur speciali et distinctae
virtuti.
Similiter quoad secundam partem pro­
batur facile assertio : quia ubi scientia non
debetur nisi pro elicienda vel cavenda ali­
qua operatione, sicut ipsa scientia non est
debita propter se, ita ejus omissio non est
mala secundum se, sed præcise quia causât
vel removet talem operationem : sicut ne­
que est contra aliud præceptum, nisi contra
illud, quo ipsa operatio praecipitur, vel
prohibetur ; tota ergo ratio talis peccati de­
sumitur ex operatione vel ex ejus omis­
sione. Atque ex hoc etiam fit, ut quamvis
prædicta ignorantia sit in se peccatum, non
tamen sit aliud a peccato ejusdem omissio­
nis vel operationis, quæ fiunt propter ipsam
ignorantiam : quia quod non est peccatum,
neque prohibetur nisi propter aliud, non
est distinctum peccatum ab illo,propter quod
prohibetur, juxta communem regulam ubi
est unum propter aliud, tantum esi unum.
Et patet in illis actibus, qui solum sunt pec­
cata, quia causant aliquam omissionem :

531

ut cum quis omittit Sacrum propter stu­
dium : sicut enim hujusmodi actus non
habet aliam malitiam, nisi quam desumit
ex omissione Sacri, neque prohibetur alio
præcepto, nisi quo prohibetur ipsa omissio:
ita non constituit aliud peccatum a peccato
ejusdem omissionis, ut explicuimus supra
disp. 5. Eodem ergo modo in præsenti
philosophandum est.
40. Ex his habetur primo, quod si aliquis Hiatio,
ignoret vincibililer præcepta Decalogi,
v. g. quod fornicatio sit peccatum, et ideo
fornicetur, vel proximo fornicandi periculo
se exponat; committit duo peccata : aliud
contra præceptum non fornicandi, et aliud
contra praeceptum addiscendi illa præcepta,
debetque utcunque in confessione expli­
care : et idem est si occidat, furetur ; aut
quid aliud ex eadem vel simili ignorantia
committat. Cum enim talis ignorantia se­
cundum se ipsam sit peccatum, neque ex eo
quod sit causa alterius peccati, suam pro­
priam malitiam amittat, insuperque ejus­
dem peccati malitiam contrahat, manifeste
fit, talem ignorantiam ad duplicem peccati
speciem pertinere, duplexque formaliter
peccatum per praedictas malitias in ea cons­
titui. Cum hoc tamen discrimine, quod
malitia propria ipsius ignorantiae sistit in
illa, neque extenditur ad sequutam opera­
tionem vel omissionem : malitia vero ipsius
operationis, vel omissionis quasi retro tra­
hitur, et extenditur etiam ad ignorantiam :
et ideo hæc remanet in duplici peccati spe­
cie, una propria, et alia ratione effectus,
illæ vero dumtaxat in sibi propria : cujus
discriminis rationem tradidimus num. 27.
At vero cum ex ignorantia facti vel juris
particularis peccat aliquis, ommittendov.g.
jejunium, non est ibi nisi unicum peccatum,
nempe contra præceptum jejunii : quia
scientia opposita solum debetur ex hoc
præcepto, et ut servetur jejunium : unde
qui fatetur, se hoc fregisse, non est ei opus
declarare, an id fuerit ex ignorantia; nisi
ut peccatum suum excuset ; vel diminuat.
Secundo infertur, in primo illo casu Iualio
peccatum proprium ignorantiæ incurri, alia,
quandocunque aliquis potest addiscere illa,
quæ tenetur, et non addiscit, inexpeclato
etiam cujuscunque alterius peccati periculo :
unde si occasio addiscendi multoties divise
occurrat, erunt distincta numero peccata :
sicut in omissione restituendi toties fit no­
vum et distinctum numero peccatum, quo­
ties quis divise potest, et debet, et non res­
tituit. Peccata vero, quæ sequuntur ex

»

'·

DISP. XIII. DUB. II.

532

DE VITIIS, ET PECCATIS.

533

quod ille haberet: eo usque potentiæsuæ
ter recipitur : cstque
1er
ostque adversariorum fun­
peccati primario existera inactu voluntatis,
prædicta ignorantia contra alia præcepta,
ingredi debet, quo ingrederetur et ipse ac­
damentum. Minor vero sic probatur: illi
a quo imperantur reliqui, adeoque ad præ­
tunc incipiunt imputari, quando quis igno­
tus : ubicunque enim non detur esse actus,
actus sunt intrinsece liberi, qui cum sint
sens in illo negligentiæ actu, quo voluntas
rando probabili eorum periculo se exponit :
veriiicabilur dari ejus non esse, et omissio­
potentiarum immanentium, dicunt intrin­
ignorare vult, vel negligil addiscere, salis
quia ex tunc incipit volitio victualis illa
nem: adeoque non minuserit hæcconjuncta
secum respectum ad voluntatem ut liberam :
probavimus contra Vasq. disp. 10, a a. 41.
committendi contenta in eodem periculo.
potentiæ, et tangens ejus intima, quam es­
hujusmodi enim respectus est ipsa libertas,
Est autem dubium an eadem numero mali­
Unde sicut cessante hoc, non imputantur,
set actus. Ex hoc autem fit, ut quoties præut ubi ostendimus hoc autem modosehabent
tia existens in prædicto actu, se ipsa imme­
quamvis adsit prædicta ignorantia : ita ex
dictus actus futurus esset intrinsece liber
actus intellectus, quoties agit ex motione
quo existit tale periculum, incipiunt impu­
diate denominet extrinsece ignorantiam
propter intrinsecam cum potentia libera
voluntatis : non enim utcunque respiciunt
peccatum : an vero eam denominationem
tari, adestque jam in ignorantia illorum
conjunctionem, toties omissio sit eodem
ipsum intellectum, a quo intrinsece ema­
tribuat alia malitia realiter distincta, deri­
malitia: quamvis de facto non sequantur :
nant, sed ut motum libere a voluntate,
modo intrinsece libera propter aequalem
sicut qui voluntarie dat causam omissioni,
vata ex illa priori in ipsam ignorantiam,el
atque adeo voluntatem ipsam ut libere mo­
conjunctionem cum eadem potentia. Neque
hanc
intrinsece
alliciens?
ex tunc incipit committere hoc peccatum,
ventem : ergo, etc.
ad hanc conjunctionem indiget aliquo posi­
Hoc
posterius
negat
Curiel
in
præsenti
imputaturque illi de facto, quamvis postea
ùtfr· Confirmatur ex D. Thoma supra quæst,
tivo respectu : sed quicquid in actibus
art.
2,
dub.
1,
circa
primam
conclusionem,
per accidens impediatur omissio. Idemque
praestaret hujusmodi respectus quoad præ­
nf-.lj.74,art. 5, ubi docet, rationem sive intellec­
consequenter
ad
suam
doctrinam
supra
dicendum est de peccatis sequutis ex igno­
dictam conjunctionem, praestat omissio per
tum posse esse subjectum peccati : sicut de
quæst.
71,
circa
articulum
2,
ubi
statuit,
rantia facti vel juris particularis : non
se ipsam, quatenus dum se ipsa immediate
voluntate et appetitu sensitivo in articulis
neque
in
actibus
intellectus,
neque
in
enim incipiunt imputari, quousque ralione
est est ablatio totius actus et respectus, se
præcedentibus statuerat. Intendit vero quod
actibus
appetitus
sensitivi,
sed
in
solis
acti
­
talis ignorantiæ exponitur quis probabili
ipsa pertingit el intrat quousque illi intra­
sit subjectum illius etiam quantum ad for­
bus
a
voluntate
elicitis
reperiri
malitiam
periculo incidendi in talia peccata. Quare
rent et pertingerent. Hac ratione diximus
malem malitiam : nam propterea art. 2 ad
formalem
intrinsecam
:
indêque
intrinseca
si quis permanens in ignorantia, alia via
supra disp. 5, dub. 1, omissiones actuum
2, negat id subjecti munus membris exter­
tantum
denominationederivari
adeateros
hujusmodi periculum averteret, ut affe­
voluntatis esseintrinseceliberas non minus
nis: quia licet in istis sint motus,'qui pec­
actus, qui peccata dicuntur : refertque pro
rendo semper secum virum doctum, a quo
quam ipsi actus: quia ad talem libertatem
cata
denominantur;
malitia tamen forma­
hoc dicendi modo Durandum, Richardum,
de omnibus occurrentibus admoneretur ?
sufficit intrinseca conjunctio ad principium
lis,
a
qua
sumitur denominatio, non est
Gabrielem, et alios : subscribit Alvarez
eadem quoque via, adhuc retenta ignoran­
liberum,supposita emanatione ex tali prin­
intrinsece in prædictis motibus, sed in ac­
disp. 138. Quam doctrinam nos disp. cil. a
tia, posset peccatum evitare. Quod aliter se
cipio : non sunt autem minus intrinsece
tibus potentiarum immanentium. Ergo
num. 3 et 9, sufficienter impugnavimus:
habet in ignorantia mysteriorum fidei, et
conjunctæ voluntati prædictæ omissiones,
cum absolute doceat, intellectum esse sub­
ejusque fundamentum evertimus a num. 16.
aliorum, quæ propter se scire tenemur :
quam essent oppositi actus, siquidem tam
jectum peccati, intelligendus est non solum
Consequenter igitur ad ibidem dicta, statui-^quantumcunque enim alia via ceterorum
illæ quam isti uniuntur ei immediate se
quantum ad âctus, qui peccata dicuntur,sed
mus nunc prædictam ignorantiam, sive ut
peccatorum periculum aliquis avertat : pec­
ipsis: cum igitur utraque ab ea dimanent,
etiam quantum ad malitiam, a qua deno­
est peccatum ratione sui, sive ut est pecca­
cabit nihilominus non addiscendo, peccato
minantur.
utraque sunt immediate ab intrinseco,adeo­
ejusdem ignorantiæ proprio : eo quod talis
tum ratione effectus, non denominari im­
Ciefirque intrinsece voluntaria et libera.
Confirmatur secundo : in actibus intel­
ignorantia secundum se, independenterque
mediate a malitia in voluntate existenfe,sed
atio
Hæc ratio pro prædictis omissionibus ibi
lectus datur intrinsece bonitas moralis:
ab aliquo effectu sit prohibita.
per malitiam sibi intrinsecam derivatam ex
efformata, militat æqualiter in omnibusaliis,
quis enim neget,esse intrinsece bonos actus
ipsa malitia voluntatis : sicut de actibus
fidei formatæ, actus prudentiæ, et plures
quarum oppositi actus intrinsece sunt li­
appetitus sensitivi diximus loco cit. cum
S IV.
beri, in quacunque potentia existant : quia
actus virtutis religionis, qui in intellectu
Cajetano, .Medina, Montes. Araujo, et aliis
in omnibus servatur eadem conjunctio et
existunt? Ergo etiam in actibus oppositis
ibidem num. 3, citatis.
Cxteræ difficultates enodantur.
unio ad principium liberum, quæ servatur
ejusdem intellectus erit intrinsece moralis
42. Neque oportet pro hac assertione alias
in actibus. Applicando vero doctrinam
malitia: non enim plus requirendum est ad
Tertia difficultas quaerebat, ubisit intrinprobationes inquirere; sed illic adductas
ignorantiæ, de qua agimus, potest assertio
malum, quam sufficit ad bonum.
Tertia
dinîcàl· sece malitia, per quam ignorantia peccatum
huc specialiter applicare. Quarum prima
confirmari, et impugnari evasio insinuata,
43. Sed ne forte dixerit aliquis, hujus­
(as.
denominatur : an scilicet in ipsa ignorantia
contenta sub illo num. 3, sumitur ex eo
in hunc modum. Quoties actus alicujus po­
modi probationes convincere de peccatis
et omissione addiscendi, adeoque in intel­
quod habitus vitiosi existantes in praedicto
tentiæ est liber intrinsece, ejus omissio est
intellectus, quæ sunt actus positivi, affelectu, ubi est talis omissio, an vero in actu
appetitu intrinsece sunt mali per malitiam
eodem modo libera : sed actus intellectus
runtque positivum respectum ad potentiam
vel omissione voluntatis, quibus ignorare
habitualem in illis exis ten tem : ergo etiam
4*
quoties fiunt ex motione voluntatis, sunt li­
liberam, unde possint liberi intrinsece de­
vult, vel negligit addiscere : aut denique in
actus ejusdem appetitus erunt peccata in­
beri intrinsece : igitur et omissiones talium
nominari; non autem convincere de omis­
effectu peccaminoso sequato ex ignorantia?
trinsece per malitiam actualem eis inhae­
actuum intrinsece erunt liberæ : non ergo
sionibus, quæ nihil hujusmodi important :
Et est sermo de malitia formali ; de objec­
rentem. Hæc autem ratio æque militat pro
ex eo quod ignorantia actualis sit omissio
atque adeo neque de ignorantia, quæ solum
tiva enim non est dubium, quod sit in ipsa
intellectu, in quo etiam dantur habitus in­
actus intellectus, quo scientiam assequi de­
est omissio debilæ cognitionis : operæ pre­
ignorantia, quando hæc secundum se pro­
trinsece mali et vitiosi ul infidelitas, haereberet, tollitur quominus sit libera intrin­
tium erit eidem ignorantiæ prædictam docsis, imprudentia, etc. eodem ergo modo ejus
hibetur; et in effectu sequuto quando pro­
sece, ac proinde capax intrinsecæ malitiæ,
trinam expressius applicare. Pro quo nota,
actus erunt mali per malitiam intrinsecam.
hibetur propter illum. Esse enim aliquid
sicut cætera peccata ejusdem intellectus, quæ
omissionem liberam alicujus actus æque
Similiter militat in præsenti secunda pro­
malum objective, nihil aliud est, quam esse
Ko* intrinsece se habere ad potentiam, in qua
sunt actus positivi.
batio, quæ habetur a num. 7, desumpta ex
prohibitum per modum objecti et termini
41. Sed objicies : ut actus intellectus vel objectio
o’one esl’ et eundum omnem illam rationem
voluntatis : et ideo cum prædicta ignorantia
parte libertatis in hunc modum. Ibi est
ί«ιπηι·illam afficere, ac se haberet, et afficeret ipse
ejus omissio essent prædicto modo libera,
et effectus secundum so hoc modo prohi­
intrinsece malitia formalis, ubi est intrin­
actus. A am cum talis omissio sit privatio,
deberet ipse intellectus habere etiam suam
beantur, in eis quærenda est objectiva ma­
seca libertas : sed actus intellectus intrin­
et non esse ejusdem actus secundum totum,
intrinsecam libertatem quasi habitualem,
litia. Porro malitiam formalem cujuslibet
sece sunt liberi : ergo, etc. Major communi­
ter

'*·

«.7

?

f

DE VITIIS, ET PECCATIS.

et per modum aclus primi : repugnat enim I ratione effectus, opponitur eidem virtuti,
priori tribuimus peccatum ignorantiæ, non
oriri ab aliqua potentia in suo actu illam I cui effectus opponitur, spectalque proinde
atactuniab eo immediate elicitum, quia hic
perfectionem, quæ non præcedit in ipsa
ad idem vitium cum illo : ut si quis ex igno­
actus est simul cum vitio in potentia appe­
rantia diei festi, vel obligationis audiendi
potentia : sed in intellectu nulla esi libertas
titive; sed magis ut actum imperatum vel
sacrum non audiat illud, peccat contra vir­
I
intrinseca : ergo, etc. Minor probatur : nam
materiam circa quam: sicut cognitio tribui­
tutem religionis, cui opponitur omissio
si haberet talem libertatem, posset applicare
tur studiosilati juxta dicta num. 24. Ad se­
se ad libere agendum sine actuali volunta­
sacri : et si ex ignorantia diei quadragesicundum respondetur, etiam inconsideratis influxu et applicatione, sicut ipsa volun­
malis, vel obligationis jejunandi illo die,
iionem sumi dupliciter : vel ut dicit
tas, et etiam suo modo appetitus sensitivus
non jejunet, peccat contra virtutem ahstijudicium inattentum et inconsideratum
se applicant; quod tamen non est concenentiæ, cui opponitur omissio talis jejunii:
circa agibilia: et hoc modo numeratur inter
dendum : ergo, etc. Respondetur admissa
el ita hujusmodi ignorantias peccatum non
peccata
imprudenti».
Vel
ut dicit omissio­
majori : non quod perfecta libertas per
habet certum genus, sed divagatur, per om­
nem actus cognoscendi et discurrendi, quo
modum aclus primi inesse debeat intellec­
nia, quæ possunt ex illa commit!. At vero
scientia acquirenda est : et hoc modo per­
tui habitualiler : sufficit enim, si hoc modo
loquendo de ignorantia, quæ ratione sui est
tinet ad prædictam negligentiam studiosiinsit ei aliqualis et imperfecta ; perfecta
peccatum, ut cum ignorantur mysteria fidei,
iali oppositam,constiluitque peccatum igno­
vero tunc solum quando actualiter a vol un- j præcepta Decalogi, etc. tale peccatum im­
ranti».
tale movetur; prius tamen natura, quam | mediate opponitur virtuti studiositatis, per-gtio Objicies secundo : credere ea, quæ fides
ipse intellectus suis actibus libertatem com- ; tinetque ad vilium negligent!» oppositum
docet, immediate est actus fidei : ergo illa
municel ; juxta quem sensum neganda est l prædictæ virtuti per defectum : nam sicut
ignorare,ac proinde non credere immediate
minor, cujus probationem diluimus disp. 10 > acquirere debitam scientiam est propria
opponitur ipsi fidei: non igitur erit pecca­
num. 73, ubi diximus, quomodo etsi intel- : materia studiositatis : et in ea acquisitione
tum negligentiæ contra studiositatem, sed
lectui concedatur aliqua habitualis libertas i debitam mensuram excedere, est aclus et
infidelitatis contra fidem.
ex voluntatis participatione, non tamen ea | materia vitii curiositatis oppositi studiosiûg* Respondetur, quod sicut ad actum fidei,
sufficiat, ut sine actuali voluntatis influxu
tati per excessum : ita in prædicta acquisi­
qui est credere, non pertinet immediate
ipse se applicet ad agendum : cum tamen
tione deficere, est propria materia, et quasi
scire, quæ credenda sunt : nam horum no­
minus perfecta libertas habitualis, quæ in
actus vitii negligentiæ oppositi eidem vir­
titia supponitur : sed solum præbere assen­
sensitivo appetitu residet, ad id sufficiat.
tuti per defectum.
sum credibilibus, quorum adest notitia: ita
Plura alia deberent hic objici, quæ propo­
Sed dices : negligentia ponitur inter vitiaOijeai·
ad peccatum infidelitatis immediate non
sita, et soluta sunt disp. cit. toto dub. I,
contraria prudentia? : ut videre est 2, 2,
pertinet credibilia ipsa ignorare; sed vel
præsertim a num. 16, ubi requiri debent,
quæst. 54, art. 2; si ergo peccatum ignoran­
negare illis assensum discredendo, aut non
hitio.
Ex dictis habetur quid tenendum sit circa
tia? immediate opponitur studiosilati, non
credendo, quando præceptum obligat ; vel
effectus peccaminosos ex ignorantia sequudebet vitio negligentiæ adscribi. Sicut etiam
contrario errori assensum præbere : igno­
tos. Si enim sint aclus, vel omissiones illa­
non debuit tale peccatum constitui in de­
rare, autem prædicta credibilia quodam­
rum potentiarum ; quibus inest intrinseca
fectu debitæ considerationis, ut nos posui­
modo supponitur ad prædictum peccatum :
libertas (saltem dum actualiter a voluntate
mus : quia etiam inconsideratio est vitium
atque adeo perlinere debet ad aliud vitium;
moventur) adeoque libera intrinsece, juxta
contra prudentiam : ut habetur, eadem 2,2,
neque est aliud, ad quod per se pertineat,
dicta in praedicta disp. num. 9, erit in eis I quæst. 53, art. 4.
nisi negligentia. Diximus per se: quia si
formalis malitia, a qua intrinsece peccata !
46. Respondetur cum Cajetano in præ-sotei
prædicta ignorantia causa sit alicujus ex il­
denominentur: ut si in intellectu aliquis
senti art. 2, negligentiam possesumiduplilis peccatis, quæ immediate opponuntur
error contra fidem, vel aliqua culpabilis I citer: vel quatenus importat directum circa
fidei, ut si ex eo quod aliquis ignoret cre­
omissio actus credendi ex prædicta igno­
actum præcipiendi in qualibet materia :quo
dibilia, omittat credere quando tenetur,aut
rantia oriretur, aut in appetitu sensitivo
pacto existit in intellectu, ubi est præcep­
oppositum credat, talis ignorantia supra ma­
aliquod pravum desiderium vel delectatio
tum; licet habeat ortum ex defectu prompta?
litiam sui propriam induet malitiam peccati
propter illam admitteretur. Si vero tales
voluntatis. Vel quatenus dicit defectum
contra fidem, cujus est causa. Non tamen
effectus expertes sint libertatis intrinsecæ,
circa studium, quod est actus potentiæ apj
hoc peccatum licet sit in baptizatis,erit pro­
ut externa occisio, exterius furtum cæteripelitivæ, quo applicat cognoscitivas ad
prie et formaliter hæresis (quamvis possit
que externi motus, vel omissiones,solum de­
cognoscendum : existitque proinde talis ne­
ad eam reduci) quia ipsa ignorantia, præ­
nominabuntur peccata extrinsece a malitia
gligentia in ipsa potentia appetitiva.Primo
sertim si affectata non sit, tollit pertina­
actuum internorum, ut in eadem disp. dic­
modo est inter vitia intellectus.et opponitur
ciam, quæ in hæresi formali necessario
tum est a num. 12.
prudenliæ, seu solicitudini,quæ pertinetad
includitur : de quo videndus est Bannez, 2, .
nifflcul- 45. Quarta difficultas sub dubii titulo 1 ipsam prudentiam : ut habetur eadem 2, 2,
2, qua?st. 11, art. 2.
qùtria. contenta postulat ut explicemus, cui virtuti ! qua?st. 47, art. 9 et quæst. 54, art. 2.Secun­
Kfal- 47. Ultima difficultas quaerit de ignorando vero modo proprie est vitium morale,
morali immediate opponatur peccatum
tia pravæ dispositionis, quæ esi error (et
ignoranti»? Inde enim constabit, quæ sit
et opponitur per defectum studiosilati, ut
est sermo de actuali : habitualis enim non
ejus species, seu ad quod vitium pertineat.
constat ex D. Thoma 2, 2, qua?st. 166, art.
est peccatum, sed vitium, ut ex dictis cons­
tat). Prædictus ergo error actualis, nisi sit
Breviterque respondendum est : nam, si
2, in tertio argumento cum sua solutione.
loquamur de ignorantia, ut est peccatum
invincibilis, semper est formaliter pecca- !
Et huic vitio negligentiæ, non autem illi
priori
I
I
I

fc I !■*·>■'λ

1

tei

J

Mi

J

»

ΛΓ ■ · ■

•j

Y

f

DISP. XIII. DUB. II,

535

. tum: non solum quando est circa illa, quo­
rum ignorantiam vel secundum se, vel ra­
tione effectus peccatum diximus ; sed circa
quacunque alia etiam pure speculativa.
Quæ est sententia expresse D. Thomæ, ut
infra videbimus, Cajetani supra quæst. 74
art. 5, Gregorii Mart, ibidem dub. 3 et
aliorum. Ratio vero est : quia error qui­
conque semper est malum intellectus, et
quid illi disconveniens : utpote repugnans
naturali ejus inclinationi ad verum: ergo
I eo ipso quod sit voluntarius, nequit non
habere rationem peccati.
Confirmatur : quia non minus repugnat
rationi, quod homo intus judicet esse, quod
non est ; aut non esse quod est, in quo er­
ror consistit, quam quod exterius proferat
rem aliter esse quam concipit, in quo con­
sistit mendacium : sed hoc in quacunque
materia accidat, supposita ratione volunta­
rii, semper est peccatum, neque ullo fine
quantumvis necessarissimo potest hones­
tari : ergo idem dicendum est de prædicto
errore.
Dices, etiam ignorantiam esse malum Objeciio.
intellectus : et non ideo semper est pecca­
tum, sed tunc solum quando ignorantur
illa, qua? homo potest et tenetur scire:
ergo similiter dicemus de errore.
Respondetur, majorem solum esse veram Solvitur,
de ignorantia privativa, adeoque illorum,
quæ scire tenemur : ignorantia vero pure
negativa, seu illorum, quæ scire non tene­
mur , nullam importat rationem mali :
quia malum non est negatio, sed privatio.
Error autem quicunque sit , est prava
dispositio intellectus, et quid ipsi discon­
veniens. Adde, in omni errore vincibili
includi præsumplionem voluntatis: præsumptioenim est, quod homo determinate
ferat judicium super iis, quæ vincibiliter
ignorat : præsumptio autem nequii a peccatoexcusari.Quod recte explicuit D. Thom. d.t.wul
quæst. 3 de mal. art. 7, ubi tradit totam
hanc solutionem his verbis: Error autem
est approbare falsa pro veris : unde addit ac­
tum quendam super ignorantiam : potest enim
esse ignorantia sine hoc, quod aliquis de igno­
tis sententiam ferat; et tunc ignorans est et
non errans : sed quando jam falsam senten­
tiam fert de his, qux nescit, tunc proprie di­
citur errare : et quia peccatum in actu consis­
tit, error manifeste habet rationem peccati:
non enim est absque prxsumptione, quod ali­
quis de ignoratis sententiam ferat, et maxime
in quibus periculum existit. Sed nescientia de

♦

V

Li*·

Π

- 1

I

J

- ·.' *

■ -

♦. >

536

DE VITIIS, ET PECCATIS.

M.-v rationem culp.-r nec parnx habet : quod
enim aliquis nesciat ea, gu.r ad ipsum non
perlinent scire, vel guv non est natus scire,
nec culpa nec perna est, etc. Verum est tamen,
errorem præcise speculativum, nisi tangat
res fidei, non excedere culpam venialem,
quia non opponitur charilati Dei vel pro­
ximi, neque ipsi, qui errat, grave nocu­
mentum affert.
‘Se<1 in<*ttires an ignorantia invinci­
bilis, el ignorantia illorum, quæ scire non
tenemur, esto non sit formaliter peccatum,
saltem sil mala objective : sicut est omnis
error etiam invincibilis : adeoque non li­
ceat gaudere de tali ignorantia, vel deside­
rare : sicut non licet desiderare aliquem
errorem, nec de illo gaudere/.Respondetur
ignorantiam illorum, quæ scire tenemur,
quantumvis invincibilem , esse objective
malam: quia cum sit carentia scientiae debitæ. importat rationem privationis : ne­
que aliter excusari potest a malitia formali,
quam ratione involuntarii, et impotentiæ
ad eam expellendam. Unde nec licet desi­
derare talem ignorantiam, etiam propter
bonum finem, nec gaudere de illa. Igno­
rantia autem illorum, quæ scire non tene­
mur , quodammodo est mala objective :
quodammodo vero non. Si enim sumatur
ut medium ad aliquem finem honestum:
sicut cum quis omittit scire aliqua, ut alia
utiliora vel nobiliora addiscat, potest licite
appeti : et ideo sic accepta jær modum me­
dii, nihil objectivæ malitiæ involvit. Si
vero sumatur ut appetenda propter se, et
per modum finis, nequit licite desiderari :
quia talis appetitus oriretur ex pravo
affectu erga veritatem : atque adeoest mala
objective. Quæ distinctio habet locum non
modo in ipsa ignorantia, sed etiam in en­
tibus positivis, quorum plura illicite ap­
petuntur per modum finis ; licite autem
per modum medii ad alium finem : ut vi­
dere est in omnibus indifferentibus.
DUBIUM III.

Utrum peccata, qux funt ex ignorantia vin­
cibili, sint ejusdem speciei, atque essent
scienter facta ?
Habemus præ manibus quæstionem com­
muni licet calamo vexatam ; semper tamen
in se difficilem : in qua docti et graves
Theologi post diuturnam meditationem,
repetitumque examen nec sibi nec aliis

undequaque satisfacere valuerunt : sed nec
labore nostro omnibus satisfactum futurum
iri praesumimus: curabimus vero pro viri­
bus veritati, claritatique consulere. Cujus
gratia præler assuetum stylum præmillem us d i versas sen ten lias eu m su is auctoribus
et fundamentis: quæ etiam ante assertionem
examinare curabimus ; quia aliquando hac
via facilior patet aditus veræ decisioni.

§ I-

lari® sentent ix, et earum fundamenta.
49. Praemittunt hic fere omnes, qui rem
discutiunt, communes distinctiones igno­
rantia?, quas supra memoravimus : videli­
cet quod alia est ignorantia juris, alia facti:
alia juris naturalis, alia positivi : quædam
aufert rationis usum, ut ebrietas, amentia,
et somnus ; quædam solam notitiam juris
vel facti, relicto subjecto sui compote, ut
relinquit ea, quæ communiter ignorantia
vocatur. Quo præmisso, unum est a quo
neminem dissentientem reperimus : vide­
licet peccaita contra jus naturale, quæ fiunt
ex ignorantia culpabili istius juris (et est
sermo de peccatis, quæ ad extra consum­
mantur, ut homicidium, fornicatio, furtum,
et similia) manere in suis propriis specie­
bus, ac si fuissent scienter facta. Unde si
quis occidat hominem, vincibiliter ignorans
id esse peccatum, et prohibitum jure natu­
ræ, sine dubio committit homicidium, et
est proprie homicida. Cujus non omnes
eandem rationem tradunt ; legitima vero
constabit ex dicendis pro nostra assertione.
Discriminantur autem in extendendo, vel
restringendo prædictam doctrinam circa
peccata, quæ ex ignorantia facti, aut juris
tantum positivi committuntur.
Quocirca acutissimus Cajetanus, qui hanc Pria
difficultatem variis in locis tractare coepit,
et hac quæst. 76, art. 4, operosius absolvit,
in ea est sententia, ut nullum ex prædictis
peccatis sit per se in eadem specie, quam
haberet scienter commissum : sed quæ fiunt
ex ignorantia facti, ut cum vacans vena­
tioni sagittat hominem loco cervi, dicit
spectare ad species peccatorum directe volitorum, puta venationis incautæ el periculosæ, a qua occisio illa causatur, et cujus dicit
esse circunstantiam. Idem est de peccatis,
quæ fiunt ex ignorantia auferente usum
rationis, ut quæab ebriis commitlunlur.Quæ
vero fiunt ex ignorantia juris positivi con­
tra

DISP. ΧΙΠ.

-

Ira hoc jus, reponit in eisdem speciebas,
ubi essent scienter facta, non per se, sed
reductivo : imo de omnibus prædictis ait
redire ad naturam suæ speciei, cujus essent,
si scienter committerentur : in quo autem
consistat hæc reditio, aut illa reductio, non
declarat. Satis vero constat neutram apud
illum efficere, ut talia peccata habeant cum
proprietate illam speciem et essentiam,
quam haberent extra ignorantiam commis­
sa : quippe hoc est potissimum, quod exclu­
dere intendit toto illo discursu.
Ratio ita asserendi apud Cajetanum ea
est : quia species peccati non sumitur nisi
ab objecto per se intento, et per se volito a
peccante : sed qui peccat ex ignorantia, non
per se, sed per accidens tendit in objectum
illius peccati : quæ enim cognita non sunt,
nequeunt esse per se volita : ergo qui ita
peccat, non committit peccatum ejusdem
speciei, cujus esset scienter commissum.
Confirmatque hanc rationem 2, 2, quaesi.
53, art. 2, exemplo illius, qui inducit mu­
lierem ad fornicandum ; intendens non qui­
dem spiritualem ejus ruinam, sed suæ libi­
dini satisfacere. In hoc casu peccatum non
sumit speciem a circunstantia scandali,
neque est per se scandalum : quia talis cir­
cunstantia, nempe ruina spiritualis, non
est per se intenta a peccante : sed remanet
prædictum peccatum in specie solius forni­
cationis, quam tantummodo peccans inten­
dit. Verum igitur erit illud principium,
nempe quod objectum, aut circunstantia
non dat speciem, nisi fuerint per se intenta
a peccante, neque adeo expresse cognita.
Cui principio haesit adeo Cajetanus, arbi­
tratus esse D. Thomæ, ut in multis malue­
rit a communi via discedere, quam illius
expositionem admittere. Cernens vero aper­
ta inconvenientia inde sequi : ut quod for­
nicans in Ecclesia intendens suæ satisfacere
libidini, et non injuriam loci sacri, non sit
sacrilegus : respondet loco nuper citato
(procul dubio ex humilitate potius, quam
ex nescientia) libenter se futurum discipu­
lum in ea difficultate : quia docere (inquit)
neque me neque alios novi.
I
50. Porro ad ita existimandum ductus
est testimonio D. Thomæ supra quæst. 72,
art.l, ubi docet, peccatum non habere spe- I
ciem secundum illud, quod est per accidens, I
vel secundum illud, quod est per se : ob I
idqae inordinationem privativam excludit I
ab ejus specificatione, quia per accidens se I
habet ad intentionem peccantis. Ibidemque j
art. 9, ait, circunstantias tunc dare peccato

537

i speciem, quando afferunt speciale moti­
vum : et idc-o ex moti vis prædictas species
esse distinguendas. Quo modo etiam lo­
quitur 2, 2, quæst. 148, art. 4, aliisque in
locis. Motivum autem illud dicitur, quod
per se intenditur a peccante. Sentit ergo
non dare peccato speciem, quod non est
per se intentum. Et idem voluisse videturn.ihom.
superius quæst. 1, art. 3 ad 3, dum ait, quod
motus non recipit speciem ab eo, quod est ter­
minus per accidens ; sed solum ab eo, quod
est terminus per se. Et quæst, 20, art. 5 ait,
i quod si effectus sequutus ex peccato per ac­
cidens se habeat, non addit bonitatem, ne­
que malitiam : quia judicium de rebus non
i datur secundum illud, quod est per accidens,
sed solum secundum illud, quod est per se.
Item 2, 2, quæst. 43, prt. 3, agens de scan­
dalo distinguit illud in per se, et per acci­
dens: et vocat per accidens, quod est præter
intentionem : de quo subjungit non esse
j speciale peccatum, quia quod est per acciI dens, non constituit speciem. Eodem modo
I loquitur 3 p. quæst. 88, art. 4, agens de
peccato ingratitudinis. Sed adhuc clarius
id docuisse videtur eadem 2, 2, quæst. 59,
I art. 2, ubi sic ait : Potest contingere, quod
qui facit injustum, non est injustus, propter
defectum comparationis operationis ad pro­
prium objectum, qux quidem recipit speciem
et nomen a per se objecto, non autem ab ob­
jecto per accidens. In his autem, qux sunt
propter finem, per se dicitur aliquid, quod est
intentum ; per accidens autem, quod estprxler
intentionem. Et ideo si aliquis faciat aliquid,
quod est injustum, non intendens injustum
facere, puta cum hoc facit per ignorantiam,
! non existimans se injustum facere, tunc non
facit injustum, per se et formaliter loquendo,
sed solum per accidens, et quasi materialiter
faciens id, quod est injustum : unde et talis
operatio non denominatur injustificatio. At­
que adeo neque habet propriam speciem
injustificationis : quo. nomine appellat D.
Thom. peccatum injustitiæ. Ex his et simi­
libus D. Thomæ loquutionibus fulciri vide­
tur modus sentiendi Cajetani, quantum
attinet ad peccata commissa ex culpabili
ignorantia facti, vel juris positivi. Qualiter
vero quæ ex ignorantia juris naturalis con­
tra ipsum committuntur, habeant esse per
se volita et intenta a peccante, declarat in
præsenti non sine labore et obscuritate, cui
subscribere videtur Medina in præsenti
art. 4.
al. Secunda sententia ait, peccata exsecanda
prædicta ignorantia commissa tunc esse

u, ·■

'·
<»

J’

i< ’
r i >’*

538

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ejusdem speciei, atque fuissent scienter I operam rei licitæ: credebat enim se ad
facta, quando peccans scienter dabat ope­ 1 uxorem accedere : ergo, etc. Sano consti­
ram rei illicita? ; secus vero si dabat ope­
tuendum esse discrimen inter dantem operam rei ex se licitæ. Exempla sunt, si quis
ram rei licitæ,et illicitæ quantum ad inipuvolens fornicari, accedat ad illam, quam
tabilitatem effectus pravi utrobiquesequuli,
ignorat esse consanguineam, tale peccatum
constatex D. Thoma supra quæst. 73, art. 8,
non modo est in specie fornicationis, sed
non autem videtur hoc discrimen aliter
etiam in specie incœstus : quia licet cirquam ut modo declarandum.
canstantia incœstus fuerit vincibili ter igno­
52. Tertia sententia est, quam tenent ali- Teni*
rata ; ignorans tamen scienter dabat ope­
qui ex discipulis D. Thomæ: de quorum nuram rei illicitæ, scilicet fornicationi. Si
mero est Alvarez disp. 160, ubi conclus. 2 AlnI
autem volens et credens rem habere cum
sic statuit: Omnia peccata commissa ex igno­
propria uxore, accedat ad alienam loco
rantia culpabili, sive illa sit juris, sive facti:
ejus suppositam, hujusmodi peccatum non
sive juris naturalis, sive humani : sive aufe­
erit in specie fornicationis, sed in alia mi­
rant usum rationis, sive non, pertinent ad
nas gravi, quam aliqui appellant omimoeandem speciem, ad quam pertinerent, si fie­
nem debitx diligenti.*: quia ignorans non
rent ex certa scientia. Deinde vero in 3
dabat scienter operam rei illicitæ, sed po­
conclus, sic ait : Peccata commissa ex igno­
tius licitæ, sicut est accessus ad propriam
rantia culpabili non sunt directe in illa spe­
uxorem. Similiter si quis volens et credens
cie, ad quam pertinerent, si essent commissa
occidere laicum sibi inimicum, quæ est res
ex scientia, sed solum reductive. Tribuitque
illicita, occidat clericum, quem culpabiliter
utramqueassertionen Cano lib. 12 de locis, tau
non cognoscit, erit hoc peccatum non solum
cap. 9, Alexandro 2, p. quæst. 129, memb.
in specie homicidii, sed etiam in specie
9, Henrico quolib. 3, quæst. 26, Cordubæ
sacrilegii. Si vero vacans venationi ex se
lib. 2, quæst. 22, nec non Cajetano 2,2, z<sd
licitæ, et putans occidere cervum, occidat
quæst. 150, art. 4, dicens correxisse ibi ex
hominem ibi latentem ; non est ibi species
parte sententiam, quam tenuit in prae­
homicidii, sed alia, quam diximus omissiosenti. Et quidem prædictos Auctores, prae­
fjsîro. nis debits diligenti.*. Ita Castro lib. 2 de lege
ter Cajetanum, pro prima assertione esse,
CoT“r’ pœnali cap. 14, et Covarruvias relect. in
nemo inficiabitur : quod vero posteriori
subscribant, minus est certum : subscribit
caput Alma mater de sentent, excommuni­
autem Zumel in præsenti art. 4, disp. 1,
cat. 1 part, 10, num. 17.
conclus. 8, qui in anterioribus Cajetani
finite
Ratio illorum est : quia ex opere illicito
sententiam ut probabilem defendit.Vidimus
ihefuu- Perseof ul *n pluribussequitur effectus praetiam perdoctum et gravem juniorem dis­
ihmcD- vus, et ideo per se est volitus in tali opere :
tinguentem in prædictis peccatis rationem
at ex opere licito solum sequitur par acci­
peccati, et rationem culpæ, seu imputabidens, et in paucioribus, solumque hoc modo,
scilicet per accidens, potest esse volitus in
litatem : et quoad primam dicit absolute
pertinere ad proprias species ; quoad secun­
illo: quia ergo volitum perse, et non vo­
dam vero non nisi reductive, vel indirecte:
titum per accidens dat speciem, fit ut in
neque ipse tamen, neque Alvarez, aut Zu­
priori casu praedictus effectus eandem spe­
mel, declarant, in quo consistat iste modus
ciem tribuat, ac si non ignoraretur ; secus
covar. jn posteriori. Quod confirmat Covarruvias
reductionis ; aut quid appellent, pertinere
ad aliquam speciem indirecte. Probant se­
ex cap. In lectum 44, quæst. 1, et 2, ubi
cundam partem (pro prima enim militat
dicitur : maritus, in cujus lectum soror uxo­
communis ratio, quam infra adducemus)
ris icit, eamque cognovit credens esse uxorem
quia de ratione peccati est, quod sit volun­
suam, agat poenitentiam, qu* sibi indicta
tarium, maxime vero quantum ad rationem
fuerit, non tamen a legitimo uxoris conjugio
culpæ et im pu tabi l i tatis : cum ergo prædicta
separetur. Ex qua decisione colligitur pri­
peccata non sint voluntaria directe, sicut
mo, illum maritum habuisse ignorantiam
neque illorum objecta sunt directe volita,
culpabilem : si enim fuisset inculpabilis,
sed indirecte vel per accidens, nequeant
non juberetur agere prenitentiam. Deinde
directe pertinere ad species talium objec­
habetur quod non commisit peccatum in­
torum, sed tantum indirecte et reductive.
cœstus : alias privaretur usu matrimonii et
petione debiti. Si autem quæramus causam,
53. Quarta sententia distinguit inter pec- Q·®
ob quam a prædicto peccato fuerit excusa­
cata : nam quædam postulant specialem ’ tù.
tus, nulla alia invenietur, nisi quia dabat
et expressam voluntatis intentionem erga
suum

DISP. XIII. DUB. III.

539

suum objectum : ut scandalum, inobedien§ Π.
i
lia, odium, el similia : præserlim quæ alias
Examinatur prima opinio, et ejus
numerari solent inter circunslantias com­
fundamentum.
munes peccatorum : quædam vero eam in­
tentionem non requirunt : ut homicidium,
54. Potissimum, quod in hac difficultate
furtum, adulterium, et similia, quæ ver­
santur circa materias speciales. Ait ergo i examen postulat, est illud Cajetani prin­
cipium : videlicet objectum vel circunstanhæc sententia, illa prima peccata, quoties
tiam, a quibus peccatum sumit speciem,
i
ex ignorantia fiunt, non esse ejusdem spedebere esse directe et per se volita, seu in!
ciei, atque fuissent scienter facta : hæc vero
I tenta, atque adeo cognita expresse et forposteriora ex quacunque fiant ignorantia
culpabili, pertinere simpliciter ad eandem I maliter. Ex hoc namque principio ortum
!
speciem. Ita Curiel in præsenti art. 4, circa I ducunt omnes limitationes, quas priores
,
ultimam conclusionem, Azor lib. 1 instit. i quatuor sententiae adhibent : sicut ex oppo­
universalitas, quam statuit ultima.
moral, cap. 14, quæst. G, et sequentibus. J sito
Porro prædictum principium, ut sonat, W?·
Vasquez hac 1, 2, disp. 101, cap. 5 et 6,
I universalilerque acceptum, firmum non prïîuæ
(qui sub primo membro comprehendit om­
esse, neque ad mentem D. Thomæ, constat scv“^n'
nia illa peccata, quæ interius consumman­
ex eodem in 4, dist. 16, quæst. 3, art. 2,
tur : atque adeo morosas delectationes, et
quæstiuncul. 3, ubi examinans qualiter ciromnes alios affectus inefficaces. Sed hoc jam
cunstantia det peccato speciem, refert et
superius fuit a nobis exclusum disp. 11,
impugnat modum dicendi aliquorum indub. 1). Ducuntur prædicti auctores quan­ I nixum illi principio, his verbis : (juidamI>-Tt]Oin
tum ad primum (nam secundum inferius a
dicunt, quod hoc accidit (nempe quod cirnobis est probandum) quia specialis inten­ I cunslanlia det propriam speciem) in quantio circa aliquod objectum non potest esse ! tum circunstantix accipiuntur ut fines volun­
sine speciali et expressa notitia talis objec­
tatis: quia a fine actus moralis accipit speciem.
ti : ergo neque species peccati ; quæ depen­
Sed hoc non videtur sufficienter dictum : quia
det ex tali intentione : ignoto igitur objecto
aliquando variatur species peccati sine hoc,
non erit prædicta species.
I quod intentio feratur ad circunstantiam il­
’ 'sa. Demum quinta sententia absolute sine
lam: sicut fur ita libenter accipit vas aureum
ulla distinctione vel limitatione affirmat,
non sacratum, sicut sacratum : et tamen in
omnia peccata commissa ex ignorantia cul­
aliam speciem peccatum mutatur, scilicet de
pabili sive facti sive juris cujuscunque sim­ I furto simplici in sacrilegio, etc: Idem docet
pliciter esse ejusdem speciei, atque fuissent
quæst. 2 de mal. art. 6, ubi eandem versat
Sinr. scienter facta. Hanc tuentur Navarrus cap.
difficultatem : nam cum opposuissetsextum
W Consideret de poenitent. dist. 5, Suarez tom.
argumentum ad probandum, prædictam
in 3 partem, disp. 22, sect. 4, noster Corcircunstantiam rei sacræ non dare furto
jbn. nejo supra quæst. 18, disp. ult. a num. 8, j ejusdem rei speciem sacrilegii, quia non
ξ“Ρ· Montes, quæst. 73, art 8, disp. 5, quæst.
est per se intenta, neque voluntas super
ali?.' sua 9, Gregorius Mart, in præsenti art. 4,
eam fertur, sed solum super rem ipsam,
dub. 1, Araujo dub. 7, Valentia quæst. G,
puta aurum, respondet, Ad sextum dicen­
.... punct. 3, Salas disp. 8, sect. 9, Sayrus in
dum, quod licet principaliter voluntas furanClavi reg. lib. 2, cap. 9, a num. 38. Thomas
tis non feratur ad rem sacram, sed ad aurum ;
Sanch. lib. 1 sum.cap. 17, num. 15,rejiciens
fertur tamen super rem sacram ex conse­
expresse distinctionem et limitationem,
quenti: magis enim vult rem sacram accipere,
quam praecedens sententia adhibuit. Ut igi­
quam auro carere. Ecce qualiter ut aliqua
tur in tanta sententiarum diversitate legiti­
circunstantiadet peccato propriam speciem,
mam eligamus, prius illarum fundamenta I non requiritur apud D. Thomam, quod sit
examinanda sunt, et quæ veritati obnitun- I
volita principaliter, aut per modum finis,
tur, radicitus evertenda.
atque adeo quod sit directe et per se intenta,
sed sufficit volitum esse ex consequenti, in­
directe, et secundario : quo pacto etiam ob­
jecta et circunstantiæ, quæ culpabiliter igno­
rantur, habent esse volita : ut infra magis
declarabimus.
Ne autem prædicta doctrina testimonio

·<

f*

540

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ex summa Theologia* destituta videatur,
expendemus quod habet D, Thom. in prae­
senti art. 3 ad 2, ubi in hunc modum ob­
jecerat. Quod fit per ignorantiam, per ac­
cidens se habet ad actum voluntatis : quod
vero est per accidens non dat speciem ;
ergo quod ita fit, excusatur omnino a raρ.-ηχχυ,Ιΐοηο peccati. En ipsissimum Cajetani fun­
damentum. Respondet vero : .!</ secundum
dicendum, «pioJ in quantum remanet in igno­
rante de voluntario, in tantum remanet de
intentione peccati: et secundum hoc non erit
per accidens peccatum.
Ubi primo expendendum est, hunc fuisse
potissimum locum, ut peccato ex ignorantia
commisso negaretur propria species, reducereturque ad aliam : ad id quippe cogebat
argumentum, si recte concluderet : cum
ergo I). Thom. alia via solutionem dictave­
rit,nolueritque negare talem speciem, sequi­
tur plane non fore denegandam. Deinde
dum ait : in quantum remanet in ignorante de
voluntario, in tantum remanet de intentione
peccati : et secundum hoc non erit per accidens
ad peccatum, aperte ostendit non plus requ iri
de ratione intenti ad peccati specificatio­
nem, quam rationem voluntarii convenien­
tem iis, quæ vincibiliter ignorantur : si­
quidem et loquitur de hujusmodi ignorante
in propriis terminis : et ait salvari in eis
peccati intentionem, in quantum voluntarii
ratio salvatur : et hanc rationem voluntarii
et intenti, prout ibi salvatur, esse per se
respectu peccati, quantum ad ejus specifi­
cationem exigitur : et denique hac via solvit
argumentum, quod ex defectu intentionis
intendebat negari peccati speciem. Quæ
omnia ruerent, si prædictum voluntarium,
quod cum ignorantia compatitur, quodque
solum est indirectum et inlerpretalivum,
ad specificationem peccati non sufficeret.
Sane D. Thomam loqui non de qualibet
materia, sed de illa, quæ dat speciem, fate­
tur Cajetanus convictus argumento : quo
etiam convinci debuisset, sermonem esse in
propriis terminis ignorantiæ. Vel certe non
satis deprehendimus, qualiter hunc locum
doctrinæ suæ conciliet.
.Alia
55. Deinde impugnari potest illud pringBaUo. cipium ex discrimine, quod omnium fere
Theologorum communis et vera existimatio
constituit inter illa, quæ vocantur circuns­
tantiæ communes: quia in pluribus peccatis
includuntur, et ea veluti transcendunt tan­
quam generales conditiones : ut inobedientia, contemptus, ingratitudo, el odium Dei
includuntur in quolibet peccato mortali,

odium proximi in omni peccato contra ip­
sum ; scandalum in omnibus, quæ coram
aliis fiunt ; et sic nonnulla alia : et inter
illa, quæ sunt circunstantiæ speciales, et
proprie dicta* determinata* ad specialem
materiam : ut particularis finis, particula­
ris elfectus, particularis conditio, vel status
personæ, et cæteræ, quæ ad numerum sep­
tenarium reducuntur, continenturque in
illo versiculo: Quis, Quid, Ubi, QuibusauxiHis, Cur, Quomodo, Quando, l’rædiclum
vero discrimen in eo consistit, quod ills
priores circunstantiæ non tribuunt pro­
priam, et peculiarem speciem; nisi sint
directe volita*, et intenta* : et ita licet
quicunque peccat, faciat re ipsa contra præ­
ceptum, et contemnat illud, non ideo com­
mittit speciale peccatum inobedientiæ, vel
contemptus ; nisi id faciat ex intentione et
animo præceptum violandi, el contemnen­
di : et qui peccat coram aliis, licet eo ipso
præbeal illis occasionem spiritualis ruinæ,
quæ est circunstantia scandali ; non com­
mittit speciale scandali peccatum, nisi
talis ruina fuerit directe et per se intenta.
Cæterum circunstantiæ speciales et pro­
prie dictæ prædictam intentionem non
requirunt ; sed sufficit quomodolibet volitas
esse a peccante, ut tribuat unaquaeque pro­
priam speciem malitiæ. Unde si quis accedat
ad alterius conjugem, licet non intendat
facere injuriam marito, sed solum suæ li­
bidini satisfacere ; imo et si habeat expres­
sam nolitionem prædictæ injuria*; talis
actio non solum habet speciem fornicationis
ex objecto per se intento, sed etiam adul­
terii, et injuslitiæ ex prædicta injuria per
se non'intenla. De quo, saltem quando fit
ex certa scientia, neque Cajetanus, neque
aliquis Theologorum unquam dubitavit.
Hoc autem discrimen omnino tollitur per
illud principium sine limitatione acceptum,
ut sumitur a Cajetano : ergo vel sustinen­
dum non est, vel debet ad sanum sensum
restringi et limitari.
Confirmatur : nam qui scienter occideret cati·
hominem, intendens solum occidere cor- 13111
vum (puta quia volens istum occidere, emit­
tit sagittam, non admonens illum ibidem
existentem, atque adeo prævidens acciden­
dum utrumque) apud neminem excusabitur
a peccato homicidii : et si occisus fuisset
pater, a peccato parricidii : et si clericus, a
peccato sacrilegii ?Sicuteliam nemo ab hoc
peccato excusabit judicem, qui latronem in
Ecclesia suspenderet, aut furem, quirem ibi
custoditam furaretur, aut illum qui in eo
loco

DISP. ΧΙΠ. DUB. III.

I

loco fornicaretur, quamvis nullus eorum
intenderet injuriam loci sacri ; sed potius
hæc illis displiceret : atqui in omnibus istis
casibus circunstantia homicidii, parricidii,
aut sacrilegii non est per se intenta, imo
polest esse expresse noli ta : ergo non exi­
gitur talis intentio, ut prædicta circunstan­
tia, etaliæ similes tribuant suas proprias
species. Cujus confirmationis efficaciam cer­
nens Cajetanus, et quod nulla evasione
posset infirmari, maluit eam insolutam re­
linquere, quam adeo apertam etcommunem
veritatem negare : ut vidimus loco cit. ex
2, 2, quæst. 53, art. 2.
tefir·
Confirmatur tandem ex iis, quæ cerni­
ilu. mus in peccatis omissionis. Etenim cum
quis omittit, v. g. sacrum in die festivo
propter ludum, nihil aliud expresse volens,
quam ipsam ludi delectationem, vel lu­
crum : hujusmodi peccatum vere sumit
speciem ab omissione, et est idem peccatum
cum illa contra virtutem religionis, quæ
praecipit sacrum : ut omnes fatentur : et
tamen prædicta omissio neque est forma­
liter intenta ; sed solum indirecte et inter­
pretative : ergo non omne, a quo peccatum
sumit speciem, debet esse prædicto modo
intentum.
Busto. 56. Dices, in omnibus, quæ adduximus,
adesse formalem objecti aut circunstantiæ
cognitionem : et ratione hujus posse peccaBefetli- tum ab illis specificari. Sed hoc facile reilidani-tellitur animadvertendo (id quod est per se
'’0Lc.r'notum) nempe quod objectum aut circuns­
tantia non tribuunt malitiam humanis ac­
tibus, aut eos specificant, in quantum sunt
cognita ; sed in quantum sunt volita : co­
gnitio vero præreqairitur solum utconditio
applicans, et præsentans voluntati tale ob­
jectum vel circunstantiam, ut ea libere ap­
petat, quatenus nihil volitum, quin præcognitum : si namque absque cognitione
possent esse libere volita, eodem modo tri­
buerent prædictis actibus malitiam, sicut
tribuunt media cognitione : e contra vero
quantumvis cognita essent, si nullo modo
fuissent volita, nullatenus illam conferrent:
quia sicut non ex eo peccamus circa aliquod
objectum, quia illud cognoscimus ; sed quia
cognitum volumus et appetimus : ita ob­
jectum ipsum non in quantum cognitum,
sed in quantum volitum et appetitum dat i
malitiam : tota ergo ratio ut cognitio ad id
sit necessaria, estnecessitas volitionis: adeo­
que non in illam ; sed in hanc dumtaxat
debet refundi, et in ea fundari. Deinde nota,
volitionem alicujus objecti velcircunstantiæ

541

non pleniorem exigere cognitionem, quam
sit ipsa volitio : gradiuntur enim pari passu
intellectus, et voluntas : et ideo sicut quod
est formaliter volitum, debet esse formaliter cognitum, nec sine cognitione formali
alicujus stat formalis ejus vol ilio : ita quod
solum est volitum virtualiier aut interpre­
tative, non requiritamplioremcognitionem,
quam interpretativam etvirtualem: si quae
vero major ibi reperialur, ut si sit cognitum
formaliter, talis cognitio quantum ad hu­
jusmodi excessam omnino de materiali se
habet ad volitionem : quippe non amplius,
non strictius, expressius, aut directius est
volitum prædictum objectum cum ea for­
mali cognitione, quam esset cum sola vir­
tual!.
Ex his refellitur proposita evasio : quia
objectum vel · circunstantia solum habent
conferre malitiam actibus, in quantum vo­
lita sunt, seu ratione volitionis terminate
ad illa; quicquid sit de cognitione :si ergo
cum sola volitione virtuali, et interpretativa, existente formali cognitione, tribuunt
malitiæ speciem, non secus quam si essent
volita formaliter : eodem modo tribuent
illam ex vi ejusdem virtualis volitionis,
quamvis desit formalis cognitio, adsitque
dumtaxat virtualis. Ad hæc : objectum,
aut circunstantiæ non tribuunt perse mali­
tiam quia sunt cognita ; sed præcise quia
sunt volita, ut vidimus : ergo non quia sint
magis vel aliter cognita, majorem vel aliam
tribuent malitiam, quandiu non sunt aliter
volita : sicut enim simpliciter ad simplici­
ter : ita magis ad magis: at circunstantiæ
et objecta, de quibus loquimur, eodem
modo et non aliter sunt volita, existente
cognitione formali, atque essent cum sola
virtuali : utrobique enim tantum sunt vo­
lita virtualiter seu interpretative : eandem
igitur, eodemque omnino modo debent
utrobique speciem malitiæ conferre.
Habemus ergo comprobatum, quod as­
sumpsimus : nempe illud principium,quod
omne dans peccato speciem, debet esse per se
volitum, et intentum a peccante, si intelligatur universaliter, et de intentione sive
volitione directe et primario ad illud ter­
minata, adeoque formali et expressa, nec
menti D. Thomæ, nec veritati congruere.
Secus vero si restringatur ad circunsiantias
illas communes, et ad certa quædam pec­
cata, ut num. præccd. vidimus : vel si ex­
ponatur de intentione seu volitione saltem
secundaria, indirecta, aut virtuali : utstatim magis declarabimus. Habemus rursus,

11’

•j

*!>

>

*·

*M

DE VITIIS, ET PECCATIS.
quod quia formalis et expressa cognitio
alicujus objecti vel circunstantiæ eatenus
posset esse necessaria, ut inde peccatum
sumeret speciem,quatenus ad id esset neces­
saria, expressa et formalis intentio, exclusa
necessitate hujusmodi intentionis, sicut
exclusimus, consequenter excluditur neces­
sitas prædictæ cognitionis. El denique ha­
bemus, ignorantiam vincibilem alicujus
objecti, vel circunstantiæ particularis, quæ
solum aufert formalem et expressam eorum
cognitionem, adeoque directam et forma­
lem volitionem ; relinquit autem indirectam
et virtualem, minime obesse specificationi
peccati a prædicto objecto vel circunstantia :
ut sequenti § magis declarabitur.
Exwm57,
Nunc occurrendum est testimoniis
ilir lOCUS
primos. D. Thomæ. quæ principio illi ut a Cajetano
DTlx>!n· intellecto suffragari videbantur. Primum
autem ex quæst. 72, hujus 1, 2,exposuimus
ibidem in commentario illius primi arti­
culi : ex cujus doctrina satis constat, quod
cum D. Thom. ait, peccatum non consequi
speciem secundum illa, quæ sunt per acci­
dens ; sed secundum ea, quæ sunt per se,
loquitur de rationibus specificatis, seu specificandis, in ipso peccato repertis ; non vero
de specificati vis, ad quæ terminatur, uti
sunt objectum, et circunstantiæ, de quibus
nunc loquimur : contra quæ nullum potest
inde sumi argumentum. Addidimus vero,
et nunc quoque addimus, quod etiam si
loqueretur de prædictis specificativis, et in
iis requireret, ut essent per se volita, seu
intenta: deberet exponi de intento et volito
per se primario, vel secundario; seu prin­
cipaliter vel ex consequenti : ut exposuit
idem S. Doctor in testimonio, quod adduxi­
mus ex quæst. 2 de mal. art. 6. Hoc autem
modo, nempe vel primario, vel secundario,
sive ex consequenti, omne illud potest dici
intentum per se, quod vel est objectum pri­
marium actus voluntatis, vel circunstantia
ex parte ejusdem objecti se tenens, in quam
proinde tendit voluntas per talem actum :
sive tendat formaliter et expresse : sive
solum virtualiter et interpretative : et hu­
jusmodi se habent circunstantiæ, de quibus
loquimur, quamvis non expresse cognos­
cantur.
Pro quo nota, quod denominatio intenti
potest sumi vel ab actu, qui stricte dicitur
intentio, terminaturque immediate solum
ad finem : vel potest sumi a quolibet actu
voluntatis, qui sit prosequutionis : quatenus
dum per omnem talem actum voluntas ten­
dit in aliquid, omne illud, in quod tendit.

quodque illi e regione volendum objicitur,
potest dici intentum: sive sit finis, sive me­
dium : sive expresso et immediate attinga­
tur, sive mediate et implicito. Si quando
ergo D. Thom. dicat, illud, quod dat pec­
cato speciem, debere esse intentum a volun­
tate : sufficienter exponitur hoc posteriori
modo : quo pacto nihil est aliud esse per
se intentum, quam esso per se volitum:
et sicut esse /m*/· λ· votitum recte distingui­
tur in per se primo, et per se secundo: sic
etiam esse per se intentum in hac accep­
tione. Imo el in alia priori, secundum quam
sumitur ab actu intentionis, distinguitur
eodem modo a Cajetano citata quæst. 72,
art. 9. Sub ratione autem per se secundo
intenti, ut est idem ac per se secundo voli­
tum, recte includuntur omnes circunslantiæ, quæ ex parte objecti se tenent, etiam
si solum implicite et virtualiter cognos­
cantur, et amentur : sicut cognoscuntur, et
amantur, quando ignorantur vincibiliter.
Tantumque a prædicta ralione excluduntur,
quæ invincibiliter ignorantur : et ideo
nullo modo sunt volita : et quæ comparan­
tur ad voluntatem non ex parte objecti, in
quod tendit : sed potius ex parte termini,
a quo recedit, sicut est aversio privativa.
Adde, quod etiam si intentum sumatur in
priori acceptione, poterunt quodammodo
dici intenta omnia, quæ diximus : quatenus
ad omnia illa extenditur efficacia actus in­
tentionis, vel formaliter intendendo ea ut
finem, vel imperando actum electionis,per
quem ad finem intentum eligantur, vel
præeligendo incidere in ipso potius quam
deserere prædictum finem : quolibet enim
ex istis modis virtus prædictæ intentionis
ad illa pertingat, verificabitur, quod non se
habent ad eam omnino per accidens, sed
sub ipsa, et virtute ejus comprehenduntur,
atque adeo quod vere sunt de intentione
agentis, seu non omnino præler illam : quod
et nihil amplius D. Thom. alicubi assevera­
vit. Hæc diximus non tam pro illo primo
testimonio ex quæst. 72, cui faciliorem tra­
didimus jam solutionem; sed pro aliis, si
invenianlur, quæ hac doctrina indigeant.
58. Ad secundum, quod additur de cir-^P®'
cunstantiis afferentibus proprium moti-cua!^
vum, respondetur cum nostro Cornejo ubi
supra, D. Thomam nomine motivi non intelligere solum finem cujus gratia, qui di­
recte intenditur a peccante, et movet de
facto, sed quicquid se habet ex parte objecti,
et affert ex se propriam et specialem dis­
convenientiam ad rationem, qualitercunque
sit

DISP. XIII. DUB. III.
sit volitum : quia co ipso malitia, quam
'
tribuet, ratione talis disconvenienti» efficiet
aliquam peculiarem speciem in illo pec!
cato. Potestque juvari solutio doctrina D.
Thomæquæst. 2 de mal. art. 6 ad 2 et ad
9, ubi ait non requiri ad hoc ut circunstantia det speciem malitiæ, quodipsade facto
sitfinis vel objectum peccati; cui tribuit
eam speciem, ac proinde quod sit de facto
ratio motiva ; sed sufficere, quod ex tali
•
circunstantia resultet in objecto aliqua spe­
cialis conditio respective ad rationem : sicut
I
resultat, quoties affert ex se prædictam dis­
s'
convenientiam. Lbi etiam insinuat satis
esse, ut circunstantia aliqua mutet speciem,
quod possit esse objectum et motivum res­
pectu alterius actus, qui ad illam directe et
immediate terminetur: quamvis id non ha­
beat respectu illius, cujus est circunstantia.
lertios. Ad tertium ex quæst. 1, hujus 1, 2 respon­
detur ibi esse sermonem determinoomnino
per accidens se habente respectu speciei :
sicut fines morales se habent ad speciem phy­
sicam actus humani : de hujusmodi enim
finibus loquitur respectu prædictæ speciei.
Circunstantiæ autem, de quibus agimus,
non per accidens se habent ad speciem ma­
litiæ, quam ab eis peccatum desumit ; sed
per se cum illa conferuntur tanquam pro­
prius ejus terminus et mensura. Et licet ac­
tus voluntatis, qua ratione est volitio, exercetque hoc munus, secundario illas attingat ;
in quantum tamen est moralis, primario
eas respicit. Itaque aliud est an circunstan­
tia vincibiliter ignorata, sit volita secun­
dario ; aliud vero an species malitiæ de­
sumpta ex tali circunstantiasecundario eam
respiciat ? Primum est verum : quia volitio
sub hoc munere prius respicit objectum ex­
presse cognitum, et non nisi ex consequenti
talem circunstanliam. Secundum autem est
falsum : quia habitudo moralis, in qua illa
species malitiæ consistit (non enim consistit
in ipsa entitate volitionis, sed est modus su­
peradditus, ut suo loco ostendimus) prima­
rio ad ipsam circunstanliam terminatur:
imo nihil aliud quam eam respicit.
Qnrttts. 59. Ad quartum ex quæst. 20, responde­
tur, effectum illum per accidens sequutum
ideo nihil addere malitiæ, quia nullo modo
fuit prævisus, sed invincibiliter ignoratus,
et sic nullo modo fuit volilus: circunstan­
tiæ vero, quæ culpabiliter ignorantur, sup­
ponuntur aliquo modo prævisæ, quantum
sufficiat ut sint volitæ interpretative et
virtualiter : atque adeo non est simile.
Wjwti0
Dices : non magis supponitur prævisus

543

■ effectus, qui ibi appellatur per se, quam qui
appellatur effectus per accidens : et tamen de
illo docet D. Thom. quod auget malitiam :
ergo quod iste non augeat, aliunde debet
provenire, et non ex defectu cognitionis, vel
volitionis. Respondetur, neque effectum per Diluitor,
se sequutum, qui nullo modo fuit prævisus,
dare vel augere secundum se malitiam :
dicitur tamen malitia actus augeri ex tali
effectu arguitive, et a posteriori : quia
quanto ex aliquo actu sequitur per se dete­
rior effectus, ostenditur, ipsum actum non
ratione effectus, sed ratione sui esse pejo­
rem. Vide superius disp. 10, num. 162 ubi
hoc magis explicuimus.
Ad quintum ex 2, 2, quæst. 43, et 3, p. Espijquæst. 88, patet ex supra dictis : nam ibi caetera
loquitur D. Thom. de peccatis scandali, etplj^
ingratitudinis : in quibus sicut in quibus­
dam aliis illud est speciale, ut nisi eorum
ratio objectiva fuerit expresse volita ; non
tribuat speciem. Velle autem ad cætera pec­
cata hoc extendere, esset omnia confundere.
Ad ultimum ex quæst. 59 ejusdem 2, 2,
respondetur, D. Thoriiam loqui de illis, quæ
I ignorantur invincibiliter : atque adeo nullo
modo sunt volita : hacque ratione dicantur
per accidens et præter intentionem quia
nullatenus hujus virtus ad illa se extendit :
sicut se extenderet, si essent volita saltem
indirecte et virtualiter, sieufea, quæ vin­
cibiliter ignorantur. Ex quibus omnibus
liquet, primam sententiam falso niti fun­
damento : adeoque quantum est ex hac parte
sustinendam non esse. Quæ non minus dis­
plicet propter confirmationem desumptam
ex circunstantia scandali : ex qua potius
deberet sumi disparitas ad alia peccata, in
quibus non exigitur ea specialis, et expressa
intentio, quæ requiritur ad scandalum :
unde velle omnia pacificare, erit omnia
confundere : ut dicebamus.

§ m.
Tres alix sententix cum suis fun­
damentis discutiuntur.

60. Secunda sententia, qua ratione dis­
tinguit inter dantem operam rei licitæ, vel
illici tæ, etiam est falsa, et jam communiter
deseritur. Tum quia ex opere alias licito
potest eodem modo sequi per se, vel per
accidens effectus pravus, sicut ex opere illi­
cito : non enim minus aut magis per se se­
quitur occisio hominis in sylva latentis, si
saecularis, cui licita est venatio, sagittet il-

■·*ΐ’·2ώϊϊ

511

DE VITIIS, ET PECCATIS.

Inm, putans esse cervum, quam si sagittet
Religiosus, cui venatio est illicita : ergo
non magis debet huic, quam illi talis effec­
tus imputari ac homicidium. Tum etiam
CMiur qnia re bene inspecta, eodem modo attinÎbiü" S'lur a voluntate effectus pravus, qui sequi­
tur ex re licita, et qui sequitur ex re illi­
cita, supposito quod uterque vincibiliter
tantum ignoretur : neuter enim est volitas
directe et formaliter: quia hic modus volitionis non compatitur cum ignorantia: sed
indirecte, et virtualiter, seu interpretative,
quatenus adest obligatio et potestas cavendi
illum, et non cavetur : quæ sane obligatio
eodem modo utrobique urget : ergo eodem
modo debet ulerque conferre, vel non con­
ferre propriam speciem malitiæ.Quare dum
dicitur effectum per se sequutum esse colitum
per se: et per accidens sequutum esse colitum
per accidens, si pro hoc assignetur inter
utriusque volitionem discrimen, non est
sustinendum : quia talis volitio non tam
innititur modo, sine perseitati illationis ex
causa, quam potentiæ et obligationi illum
praecavendi : cumque hæc potentia et obli­
gatio aequalis sit respectu utriusque, aequa­
liter uterque censendas est volitas. Et qui­
dem si loquamur de volito per se primo et
directe, neutri hoc convenit; si autem de
volito indirecte et secundario, convenit per
se utrique. Similiter uterque dici poterit
volitus per accidens, si ly per accidens sit
idem ac non ratione sui, neque per se primo ;
neuter vero, si ly per accidens denotet ha­
bere se de materiali, et concomitanter ad
volitionem. adeoque non cadere sub illa :
sicut se habent ea, quae ignorantur invinci­
biliter.
61. Denique quod dicitur in hac senten­
tia, scilicet peccatum ejus, qui dabat ope­
ram rei licitae, v. g. homicidium sequutum
per culpabilem ignorantiam ex venatione
alias licita, esse in specie omissionis consi­
derandi, impugnatur facile : quia talis
omissio non est mala, nisi propter homici­
dium subsequutum : ergo potius ipsa omis­
sio trahenda est ad speciem homicidii,quam
e converso. Patet : nam sicut cum actus po­
sitivus, v. g. ludus, solum est malus, quia
est causa omissionis secundum se malae,
puta omissionis Sacri debiti, ipse actus tra­
hitur ad speciem omissionis, et constituit
cum illa unicum peccatum contra praecep­
tum audiendi Sacrum: ita e converso quolies omissio considerandi, vel quaevis alia
solum est mala propter effectum ex illa se-

qtiuhim, qui secundum se est malus, ipsa
omissio trahi debet ad speciem ejusdem ef­
fectus ; non effectus ad speciem omis­
sionis.
Ad confirmationem ex cap. In lectum, -ll,s
respondetur cum Curiel, maritum illum !
habuisse ignorantiam invincibilem, sicut
habuit Jacob in accessu ad I.iain pro Rnehele
suppositam : et ideo omnino fuisse imma­
nem a peccato incœstus. Quod non obscure
colligitur ex eodem cap. In lectum, ubi di­
citur : Si ipse (id est maritus1)per securitatem
veram probaverit, quod inscius fecerit, etc.
ignorantia enim per veram securitatem
probata, jure praesumitur invincibilis. Nec
refert, quod jubeatur agere poenitentiam,
quæsibi indicta fuerit: quia talis poeniten­
tia non imponitur propter culpam; sed ad
majorem in posterum cautelam, ul habet
glossa ; et ne ecclesiastica disciplina dese­
ratur : ut in simili habetur capite Excommunicatorum 23, quæst. 1 et aliis, quæ
prædicta glossa adducit. Vel dici potest præ­
dictam pcenilentiam imponi: quia præsumitur in ea ignorantia aliqua culpa ;
venialis tamen et levissima, ratione cujus
fuit secundum quid vincibilis : quia tamen
mansit invincibilis simpliciter juxta dis­
tinctionem, quam dub. 1 num. 6 inter alia
statuimus, absolute excusavit illum mari­
tum a peccato incœstus.et a pœnis pro eo in
jure statutis. Neque obest, quod juxta hanc
solutionem fuerit ibi sicut in ignorantia,
ita in incoestu malitia venialis: quia hæc
non sufficit, ut illud peccatum absolute et
simpliciter incœstus appelletur: sed solum
secundum quid : et multo minus ut sub pœ­
nis a jure pro incœstuosis statutis compre­
hendatur: quippe non statuuntur nisi pro
illo, quod est culpa mortalis, atqueadeo ab­
solute et simpliciter incœstus. Ad illud,quo
dicebatur, D. Thomam assignasse discri­
men inter dantem operam rei licitae, vel
illicitæ.ut isti,et non illi imputetur effectus,
dicemus, intra.
62. Tertiam sententiam quantum ad se­
cundam assertionem, priori supposita, non
salis construimus : quia non videntur inter
se cohaerere, et quod peccata facta ex igno­
rantia culpabili sint in ejusdem speciebus,
ubi essent scienter commissa, ut ait prima
assertio : et quod solum pertineant ad prae­
dictas species indirecte et reductive, ut di- QuSi
citur in secunda. Aut enim hæc reductio
tollit a praedictis peccatis verum el essentialem conceptum illius speciei, ad quam ti»
reduci

DISP. ΧΙΠ. DI B. HJ.

545

reduci dicuntur; aut non tollit, sol salva­ I eodem exemplo, non esse ita loquendum.
tur in illis cum veritate et proprietate talis i Ex eo enim quod puer non sil ita perfectus
homo, sicut vir, nemo cum proprietate Io­
conceptus, el ejus prædicata qtiidditaliya ?
que.is dicet, puerum reductive, et non per
Si lioc secundum dixeris, non jam reducse absolute et simpliciter esse in specie
live, sed directe et per so erunt in prædicta
hominis : ergo quod homicidium v. g. com­
specie : quippe nihil aliud est esse per se in
I
aliqua specie, quam habere cum veritate et
missum ex ignorantia culpabili nen habeat
j
proprietate conceptum quidditativum, et
ita plenam malitiam, atque haberet scien­
prædicata talis speciei. Si voro dicatur pri­
ter commissum, non est sufficiens ratio, ut
mum, assignanda erit alia species, cujus
excludatur a per se stantibus in specie
:
habeant prædicata et conceptum : ad quam
homicidii, el solum reductive ad illam per­
proinde pertinebunt per se et directe potius
tinere dicatur. Et ratio est eadem utrobique :
quamadaliam reducantur. Quod si dixeris,
nam sicul tota illa perfectio, qua puer a
:
nullius speciei sortiri proprium conceptum,
viro superatur, non perlinet ad conceptum
I
sed habere se dumtaxat ut circunstantias
specificum hominis, el ideo non tollit quo­
aggravantes aliam speciem, coincide! hæc
minus talis species cum eadem veritate et
tertia sententia cum prima, quam satis im­
proprietate sit in uno atque in altero : ita ex­
pugnavimus.
cessus ille malitiæ, quo homicidium scien­
Expleatur hoc animadvertendo, omne il­
ter commissum superateomraissura ex igno­
lud, quod iy aliquo genere affert naturam
rantia, non pertinet ad rationem specificam
integram et completam, constituere perse
homicidii, quæ attenditur secundum objec­
aliquam speciem illius generis: quia species
tum; sed ad rationem individualem, ad
nihil est aliud, quam natura in suo genere
quam pertinet esse magis vel minus, sic vel
completa : illa vero ad speciem reduci di­
aliter voluntarium : atque adeo impedire
cuntur, quæ sunt aliquid incompletum, ornon debet, quominus ipsa species æque per
dinantum proinde ad complendam aliam
se et directe in unoquoque inveniatur, et
naturam : et ideo quia non sufficiunt cons­
de eo prædicetur. Adde: quod si hæcipsa
tituere per se propriam speciem, reducun­
peccata, quæ ex ignorantia committuntur,
tur ad speciem sive naturam illam,ad quam
scienter committerentur, nemo ambigeret
I
ordinantur. Sicut punctum reducitur ad
ea in suis propriis speciebus directe collo­
1
speciem lineae,quia est aliquid incompletum
care; et tamen etiam in illo casu possent
ipsiuslineæ,ordinalurque ad eam integran­
non esse volita directe, sed solum indirecte
dam : et circunstantiæ aggravantes intra
et interpretative : quatenus peccans tenere­
eandem speciem reducuntur ad speciem,
tur vitare illa, et non vitaret : ergo quod
•
quam aggravant, quia solum sunt quoddam
propter ignorantiam sint volita isto modo,
magis talis speciei. Cum ergo peccatum
non impediet quominus directe et per se ad
i
commissum ex ignorantia culpabili vere in
easdem species pertineant.
suo genere sit completum, habens quicquid
Per quod patet ad fundamentum hujus
est de ratione quidditativa, nec sit pars, ex
tertiæsenteutiæ : nam ratio voluntarii ad
qua aliud integretur, aut circunstantia, ex
peccatum solum se habet præsuppositive,
Iqua solum augetur, immerito dicitur ad
et tamquam res alterius generis : volunta­
speciem reduci, et non directe ac per se in
rium enim pertinet ad ordinem physicum,
ea constitui.
peccatum autem ad ordinem moralem: unde
63. Forte qui ita loquuntur, non negant
neque eisdem differentiis dividuntur, neque
praedictis peccatis veram et integram mali­
in suis denominationibus adæquantur. Et
tiam suæ speciei ·. dicuntur tamen pertinere i
quamvis omne peccatum debeat esse volun­
ad eam reductive : quia cum sint volunta­
ria indirecte, non sunt ita perfecte in tali I tarium, et, si sit mortale, debeat esse vo­
specie, neque habent adeo plenam mali- i luntarium simpliciter : intra genus tamen
hujus voluntarii quilibet modus sufficit ad
fiam, ac si fuissent scienter facta, et volun­
fundandum simpliciter tale peccatum :
taria directe : ut si diceremus, puerum re­
duci ad speciem hominis, quia in ea specie i neque oportet ut eo modo sit peccatum, quo
fuerit voluntarium ; sederit peccatum pro­
non est ita perfectus, sicut vir. In quo sen­
su videtur exponere prædictam sententiam j prie, formaliter, directe et in se, quamvis
iddrfe Gregorius Mart. dub. cit. \erum licet hoc I voluntarium sit solum virtualiter, indirecte,
non tam ad rem, quam ad modum loquen- I aut in causa : ut disp. 5, supra explicui­
di pertineat; facile tamen convincitur ex 1 mus. Adde, quod directum et indirectum resSalmant. Curs. theolog., tom. VII.
35

546

4

DE VITIIS, ET PECCATIS.

peclu voluntarii sunt differenti® per se et I quiri ita plenam, quin maneat locus ignoessentiales : et ideo esse voluntarium indi­
rantiæ , quantum sufficit, ut peccata ila
recte, non tollit esse voluntarium simpli­ j commissa , ex ignorantia procedere dicaticiter : respectu vero peccati non sunt diffe­ ί tur. Primum ex eo constat, quia saltem rerentia?, sed directum supponit pro eo quod ! quiritur expressa cognitio objecti illius praest tale simpliciter; indirectum veroestaddi- I væ intentionis: utinscandalocognitio ruin®
tum diminuens, et denotat in eo,cui applica­ ! spiritualis, in odio, mali illius, qui exosa;
tur, esse seeunduniqtiid: unde quia ad pecca­ j habetur, in invidia, boni, de quo displicentum simpliciter dictum sufficit voluntarium t tia sumitur, elita in similibus : nisi enim
simpliciter, sub quacumque sui differentia, . hujusmodi objectorum expressa subeat reideo esse indirecte voluntariam non obest I cordalio, nequibunt esse formaliter intenta.
peccato simpliciter dicto : obessel autem ' Talis autem expressa cognitio non exigitur
esse indirecte peccatum, vel in peccati spe­ I in aliis peccatis, quæ prædictam intentiocie. Adde secundo prædictum argumentum I nem non postulant : secundum, nempe non
requiri ita plenam cognitionem, quin igno­
procedere eodem modo in aliis peccatis extra
rant iæ locus remaneat, etiam liquet : nam
ignorantiam commissis : quorum plura in­
cum ea notitia, quam dicimus, quæque ad
directe tantum sunt voluntaria ; el non id­
intentum sufficit, stare potest quod aliquis
circo excluduntur a per se stantibus insuis
vincibili ter ignoret esse speciale peccatum
propriis speciebus : sive considerentur in
sic operari ; imo quod ignoret esse pecca­
ratione peccati, sive in ralione culpæ (hæc
tum absolute, prohibitum aliqua lege : et
enim duo ad præsens, ubi sermo est depeeforte etiam poterit ignorari aliquid perli­
calo formaliter, el non tantum objective, in
nens ad facium. Quia igitur hujusmodi igno­
nullo distinguunturjergo nequeex ignoran­
rantia secum patitur prædictam specialem
tia commissa sive ut peccata, sive ut culpæ
intentionem, et alias est sufficiens causa, ut
ob prædictam rationem pertinebunt minus
peccata, quæ ab illa dependent, commit­
per se, vel minus directe ad prædictas spe­
tantur, rationabilior nobis videtur modus
cies.
loquendi quintæ sententiæ, quæ nullam in
Quaru
64. In quarta sententia examinanda est
hac re adhibens distinctionem, vel limita­
tta cxiinter peccata, quæ pendent ex
tionem, de omnibus peccatis ex culpabili
miBawr. speciali voluntatis intentione, et inter illa,
ignorantia commissis, sive specialem in­
quæ ex tali intentione non dependent : vi­
tentionem requirant, sive non, generaliter
dendum an sil ita, quod ignorantia in prio­
affirmat esse ejusdem speciei, cæteris pari­
ribus tollat speciem, quam non tollit in pos­
bus, atquesi scientercommillerentur : juxta
terioribus ; vel potius in omnibus sit
quam statuetur a nobis conclusio.
eodem modo philosophandum. Inquo forte
est aliquid de re, et aliquid de modo lo­
§ IV.
quendi. Quod ad rem attinet, perspicuum
nobis est, prædicta peccata non dependere
Eligitur vera sententia.
immediate ex eo quod adsit scientia : quia
quantumvis aliquis sciens delinquat in illo­
65. Dicendum igitur est, omnia peccata
rum materiis, ut est v. g. materia scandali,
commissa ex ignorantia simpliciter vinci­
polest non habere illam specialem intentio­
bili, quatenus tali, sive illa sit juris cujusnem ruin® alterius, quæ exigitur ad scan­
cunque, sive facti, sive tollat rationis usum,
dalum per se dictum ; et consequenter non
sive non tollat, manere simpliciter in sais
<·
committet tale peccatum. E contra vero si
propriis speciebus, ubi fuissent, scienter
adsit ea specialis intentio ; quicquid sit de
facta. Hæc conclusio, quæ coincidit cum ul­
ignorantia, committet prædictumpeccatum.
tima sententia, defendi turque ab ejus aucto­
Quod satis ostendit, illud in sua specifica
ribus, nonnihil postulat explicationis. In
ratione non pendere immediate et per se ab
primis enim non loquimur de peccatis, quæ
ipsa scientia, sed solum a prædicta inten­
fiunt ex ignorantia secundum quid tantum
tione. Sed an hax? dependeat ab illa, ita ut
vincibili, adeoque invincibili simpliciter :
existente ignorantia, nequeat dari talis in­
uti est omnis illa, cujus negligentia fuitEjjœ·
tentio, non est sic exploratum. Dicendum
tantummodo venialis .· quia ex negligentia
autem videtur,et requiri aliquam majorem
ita levi non sequitur ignorantia simpliciter '
notitiam, quam pro cæteris peccatis, quæ
voluntaria : atque adeo nec peccata, quæ ex
non postulant eam intentionen : et non retali ignorantia sequuntur, habent esse vo­
luntary

DISP. XIII. DUB. III.

luntaria simpliciter ; sod secundum quid
dumtaxat : ob idquo non excedent limites
peccati venialis : sicut illa, quæ fiunt ex
imperfecta deliberatione. I nde quia salis
probabile est, peccatum, quod ex defectu
voluntarii remanet veniale, distingui spe­
cie ab eo, quod est plene voluntarium,
adeoque mortale, etiam circa eandem ma­
teriam : ut ab hae difficultate, quæ infra
disp. 19, examinanda est, praescindamus,
nolumus prædicta peccata facta ex ignoran­
tia secundum quid vincibili præsenti asser­
tione comprehendero : sed illa dumtaxat,
quæ fiunt ex ignorantia simpliciter vinci­
bili, suntque proinde simpliciter volunta­
ria : sive alias ex genere sint mortalia, sive
tantum venialia.
Deinde non omnia, quæ quomodolibet ex
ignorantia vincibili sequuntur, erunt formaliter peccata ; sed quæ sequuntur ex illa,
qua ratione est vincibilis. Pro quo nota,
eandem ignorantiam, quæ respectu unius
effectus est vincibilis, posse esse invincibi­
lem respectu alterius, qui simul subsequa­
tur. Vel quia diligentia, quæ fieri potuit et
debuit ad evitandum unum, fieri non potuit
vel non debuit ad cavendum alium : et ideo
quod respectu primi adhibita non fue­
rit, reputatur negligentia culpabilis ; non
autem quod adhibita non fuerit respectu
secundi. Vel quia diligentia, quæ pro uno
sufficit, non sufficit pro alio, v. g. in eo, qui
vacans venationi occideret patrem putans
esse feram, posset hæc ignorantia esse vin­
cibilis respectu occisionis hominis : quia
ignorans non circunspexit, neque adhibuit
debitam diligentiam ad detegendum, an
illae aliquis homo transiret : et posset esse
invincibilis respectu circunstantia? patris :
quia ad credendum, hunc ibi non esse, ha­
buit sufficiens fundamentum, eo quod ip­
sum domi reliquisset, nec cordate existi­
mare posset, tam cito illuc adventasse. In
hoc ergo et similibus casibus eadem igno­
rantia est vincibilis respectu unius effectus,
et respectu alterius invincibilis : ideoque
primus dicitur sequi ex illa in quantum
vincibili ; posterior vero licet sequalur ex
eu, quæ alias est vincibilis, non tamen in
quantum tali, sed potius in quantum invin­
cibili : ac proinde ille imputabitur agenti
ut formaliter peccatum ; iste vero non erit
peccatum nisi objective et materialiter. Ob
hoc igitur addidimus in conclusione e.r
ignorantia simpliciter vincibili quatenus tali:
perquam reduplicationem multa, quæpec­
cata videntur, eo quod sequuntur ex igno­

547

rantia alias vincibili, a malitia excusantur.
06. Sic ergo exposita assertio defenditur prima
ab auctoribus quintæ sententiæ, cum quaPr‘>b3li'’coincidit. Et præter impugnationes cæterarurn, quæ istius sunt probationes, potest
adhuc suaderi ex D. Thoma in præsenti
art. 3 ad 3, el 4, ubi docet, in eo, qui pec­
cat ex ignorantia secundum se peccaminosa, puta qui ex ebrietate occidit, reperiri
duo peccata : aliud ebrietatis, et aliud ho­
micidii sequuti ex ebrietate : Homicidium
(inquit ad 3) pravius peccatum est, si fit a
sobrio homine factum, quam si fiat ab ebrio
homine, quamvis hac sint duo peccata. Et ad D.Tix>m.
4: Dicendum, quod ebrius meretur quidem
duplices maledictiones propter duo peccata,
qux committit, scilicet ebrietatem, et aliud
peccatum, quod ex ebrietate sequitur. Idem
dicit quæst. 3 de mal. art. 8 ad 3, ibi : Di­
cendum, quod ebrius, qui facit homicidium,
meretur duplices maledictiones, quia duo peccata facit ; et tamen minus peccat in homi­
cidio, quam si sobrius occideret. Et in 2,
dist. 22, quæst. 2, art. 2 ad 2 : Ebrius homi­
cida duobus peccatis peccat, scilicet ebrietate,
et homicidio. Si autem tale homicidium non
haberet ibi suam propriam speciem, sed
reduceretur ad aliam, non essent duo pec­
cata, sed unum tantum, scilicet ebrietatis,
ad quam homicidium reduceretur : imo
neque esset ibi absolute peccatum homici­
dii, sed solius ebrietatis.
Expendit quoque ad rem Montesinos ubi
supra doctrinam tertii et quarti articuli pras­
sentis quæstionis, ubi docet D. Thom. quod
ignorantia vincibilis non exusat a peccato
propter illam commisso ; diminuit vero
tale peccatum, quia diminuit voluntarium :
redditquehujus rationom, quia in peccatum,
quod ignoratur, solum fertur voluntas in­
directe et per accidens. In his ergo expen­
dit primo, quod talisignorantia dicitur non
excusare ab illo peccato : excusaret autem
ab eo, si tolleret ejus speciem ; quamvis non
excusaret ab alio, ad quod reduceretur. Se­
cundo, quod dicitur diminuere illud : at si
tolleret speciem, non diminueret: non enim
proprie dicitur diminui, quod totaliter au­
fertur, vel in aliud mutatur : sed dicitur
destrui et corrumpi. Tertio quod dicitur
voluntas ferri indirecte et per accidens in
illud peccatum : quo ostenditur et manere
tale peccatum in sua specie ; et ad hoe suffi­
cere, quod sit volitum indirecte. Sed ex­
pendi etiam potest quod habet quæst. 2
demal, art. 6 ad 11, ubi a circunstantiis
dantibus peccato speciem solum excluditυτίκω*

L

‘ ’·· ·i
<
- ‘ Ί

■

I

1

548

· $

’S.'

'

rt.

DISP. XIII. DUB. III.

DE VITUS ET PECCATIS.

illas, qua» invincibiliter ignorantur. Si faillius contingenti® : sicut Nauclerus, qui
lis circunstantia (inquit) sit penitus ignorata
tenetur impedire navis submersionem, el
tali ignorantia, qux non habeat culpam, sj>edetentus ludo non impedit , convincitur
cicm peccati non constituet, formaliter lo­
malle, quod navis submergatur, quam lu­
quendo, sed materialiter tantum, etc. Ergo si
dum deserere. Ratione ergo hujusmodi virnon inculpabiliter, sed potius culpabiliter
tualis praelectionis, effectus pravus non
ea circunstantia ignorata sit, uti sunt om­
impeditus reducitur in voluntatem ejus,
nes, quæ vincibililer ignorantur, non solum
qui tenetur impedire, et non impedit:et
materialiter ; sed etiam formaliter speciem
ex hoc dicitur volilus indirecte. Hinc forma­
peccati constituet : exceptio enim firmat
tur sequens ratio. Ignorantia vincibilis non
regulam in contrarium.
tollit, quominus effectus pravus inde sub·
StS deinde poles! probari assertio ex Paulo 1
sequutus, sit volitus saltem indirecte : ergo
r.id^ad Thimoth. 1, ubi dicit, se fuisse prius
neque impediet, quin talis effectus det pec­
T'-·1· blasphemum. persequutorem, et contume­
cato propriam speciem malitiæ. Antecedens
liosum per.-equendo Christianos .-quoostenhabetur ex modo prænotalis : nam prædicla
dit commisisse vere ea peccata secundum
ignorantia non tollit, neque suspendit obli­
suas proprias species: aliter non denomina­
gationem impediendi prædictum effectum:
retur ab illis absolute blasphemus, persecu­
existente autem et urgente ea obligatione,
tor, etc., et tamen quando illa commisit,
datur quicquid requiritur ad volilionem
laborabat ignorantia vincibili, et ideo ait,
indirectam. Consequentia autem habetur
ignorans feci : ergo talis ignorantia non tol­
ex dictis a n. 63, ubi probatum manet
lit propriam speciem peccati.
sufficere hujusmodi volilionem ad tribuen­
Tertia.
Tertio probatur : nam qui ex ignorantia
dam peccato speciem.
culpabili hominem occidit, incurrit irregu­
Confirmatur : nam esto essent expresse
laritatem ex delicto, el reliquas poenas pro
cognita illa, quæ vincibililer ignorantur, EM
homicidio a jure statutas, ut est communis
non ideo necessario essent directe volita;
Doctorum sententia cum D. Thom. 2, 2,
sed possent esse volita solum indirecte, uti
quæst. 64, art. 8. Sumiturque ex cap. Di­
sunt dum manent sub prædicla ignorantia:
lectus de hom ici I. cap. Significasti 1, eodem
ergo non ideo tribuerent aliam speciem
titulo, et ex cap. Clerico, cap. Hi qui arbo­
cognitaexpresse ab ea quam tribuunt igno­
res, cap. Sxpedist. 50, ergo tale peccatum
rata : ut enim num. 56 ostendimus, objectum
vere et proprieest homicidium ; aliter poe­
aut circunstantiæ non tribuunt malitiam,
nis ejus nequaquam subjaceret. Nec refert
quia cognoscuntur ; sed quia appetuntur:
quod Cajetanus ait. ita occidentem haberi
adeoque existente eodem modo volitioin jure pro homicida, et ut talem puniri;
nis, quicquid sil de cognitione, eandem
quamvis philosophice et in rigore homicida
omnino malitiam conferent. Cum igitur
non sit. Nam cum odia et pœnæ in jure con­
expresse cognita, qualitercunque a volitione
tenta restringenda sint potius quam laxan­
attingantur, ununquodque tribuat suam
da,non debet nomine homicidii quantum ad
propriam speciem, ul omnes fatentur, con­
effectum punitionis intelligi, nisi quodpro­
sequens est, ut etiam vincibililer ignorata
prie et in veritate homicidium sit.
eandem conferant.
l’Itiœx θ~· Ratio aulem pro nostra sententia efDices primo esse disparem ralionem :^i·’·
formanda est tum ex doctrina tradita in
quia cum adest scientia pravi effectus, adest
hoc dubio, tum etiam ex illa, quam tradi­
potentia illum praecavendi ; per ignoran­
dimus supra disp. 10, num. 2-11, ubi expli­
tiam vero tollitur hxc potentia : nemo
cuimus modum volitionis indirecta?, dixienim vitare potest illud, quod ignorat:quia
musque illum consistere ineoquod voluntas
ergo talis potentia exigitur ad rationem vo­
teneatur impedire aliquid, et non impediat:
luntarii, indeestat ea sublata, voluntarium
nam eo ipso absquealia expressiori volitione
quoque deficiat, vel saltem varietur; atque
convincitur velle illud, quod non impedit :
adeo etiam varietur malitia, quæ consequi­
quatenus dum minus timet prætermittere
tur ipsum voluntarium. Ad hæc : quod fit
obligationem, el incidere in id, quod a se
ex ignorantia, non est voluntarium simpli­
impediendum erat, quam aliud deserere,
citer, sed habet admixtum involuntarium:
ex cujus amore non impedit, jure convincipropterea enim ignorantia diminuit pecca­
tur malle in illud prius incidere, præceptumtum,quia quodammodo illud involuntarium
queviolare, quam hoc posterius deserere:
efficit : quod autem scienter fit, etiam si
præfertque virlualiter hujus non omissionem
indirecte sit volitum, est voluntarium sim­
pliciter

I

pliciter, nihil habens involuntarii admix­
haberent scienter facta : sicut peccata, quæ
fiunt ex metu, eandem speciem servant, ac
tum : est ergo inter utrimque disparitas
I si sponte omnino fierent. Et ratio est, quam
quoad præsens.
tvü- 68. Sed hoc facile refellitur : quia cum
num. 70 tetigimus: quia species peccati
ignorantia vincibilis sit voluntaria et Vo­
non sumitur ex modo voluntarii, sed ex
luntarie acquisita, inea redditur voluntaria
differentia objecti: et ideo esse magis aut
quælibet impotentia indesuborta : volun­
minus voluntarium, dummodo lotum hoc
taria autem impotentia non obstat volunta­
sit intra genus voluntarii simpliciter, non
rio; nam reputatur pro potentia : pro eodem
variat talem speciem, sed intra eam auget,
enim habetur relie non posse, atque posse et
vel diminuit malitiam.
velle non facere. Adde, prædictam impoten­
69. Dices secundo, peccata commissa ex Erasio
ignorantia non esse libera in se, sed lan- a',a'
tiam, eo ipso quod sit voluntaria, esse im­
potentiam dumtaxat consequentem ; quæ
tum in sua causa, inipsa scilicet ignorantia,
proinde non tollit veram potentiam ante­
vel negligentia addiscendi : quia tunc so­
cedentem : unde quia rem esse absolute el
lum adfuit facultas ad oppositum, quæ est
simpliciter possibilem, attenditur ex poten­
de ratione libertatis : quæ autem scienter
tia antecedente, non vero ex consequente ;
committuntur, sunt libera in se ipsis, quia
per illam, quicquid sit de hac, regulanda
dum actu exequutioni dantur, adest talis
est ratio voluntarii. Quod ergo is, qui vin- I facultas : est ergo sufficiens disparitas inter
cibiliter ignorat effectum pravum ex sua
utraque, ut hæc in propriis speciebas, illa
ignorantia subsequendum, non possit illum
vero extra reponantur.
Sed contra : nam aliud est an peccata ex Ιπφοvitare in sensu composito ejusdem igno­
ignorantia sequuta dicenda sint peccata, et gaatur
guaIur
rantia», non tollit quominus talis effectus
sit simpliciter voluntarius ; qnia vitari po­
imputanda ex se ipsis : aut cero solum in sua
causa : aliud autem an eo modo quo sunt pec­
test potentia antecedente, adeoque absolute
cata, et imputantur, pertinent ad easdem spe­
elsimpliciter. Adde secundo, hanc evasio­
nem ab ipsis etiam adversariis debere re­
cies, ubi essent scienter commissa. Primum
felli : quia si quid convinceret, tolleret a
illud (pro quo forte evasio conduceret) modo
peccatis factis ex prædicta ignorantia omne
non examinamus,sedsupradisp.5,dub G.late
voluntarium, adeoque totam rationem culdiscussimus : ubi diximus quo pacto ebriis,
pæ: cum neque voluntarium, neque culpa
dormientibus, et amentibus imputentur ad
locum habeat ubi non est potentia ad oppo­
culpam, quæ in ebrietate, somno, vel amen­
situm. Porro adversarios non posse hoc ad­
tia committunt, aut omittunt. Posterius
mittere, ex eo constat, quia licet negent
autem, quod hic decernimus, non tollitur
prædictis peccatis malitiam propriæ speciei
per hanc evasionem .· nam esto admittere­
per se et directe ; tribuunt tamen illis vel
mus, prædicta peccata in suis tantum cau­
eandem speciem malitiæ indirecte, vel
sis imputari, quia in eistantum sunt libera,
malitiam alterius speciei reductive, aut
nequaquam per hoc tollitur quominus in
saltem augmentum talis malitiæ : quorum
ipsis causis, ubi imputantur, habeant ean­
nullum intelligi potest, seclusa omnino ra­
dem speciem malitiæ. atque si fuissent
tione voluntarii. Debemus ergo omnes pro
scienter facta, et ideo libera, el peccata in
tuenda hac ratione tueri similiter prædic­
se ipsis: quia esse liberum in se vel in
tam potentiam.
causa, aut in se vel in illa imputari, non
Ad illud, quod additur, dicendum est,
pertinet ad speciem peccali, neque per hoc
talis species variatur, sed ad summum effi­
involuntarium, quod peccatis ex ignorantia
citur, quod illa species malitiæ non detur,
vincibili admiscetur, tantum esse secun­
neque agenti imputetur, quando effectus
dum quid, et ideo non tollere quominus
pravus ponitur sine libertate, sed tunc so­
sint voluntaria simpliciter, prout simpli­
lum quando libere posita fuit causa cum
citer est idem quod absolute, et distinguitur
formali vel virtuali volitione talis effectus.
a secundum quid: quamvis non dicantur
Ut videre est, si quis voluntarie det causam
voluntaria simpliciter, prout ly simpliciter
per se pollutioni, aut homicidio quæ pos­
excludit omnem contrarii admixtionem, et
tea dum sequuntur, impedire non possit :
est idem quod pure: sicut de illis, quæ fiunt
certum quippe est commisisse prædicta
ex metu, diximus cum D. Thom. supra
peccata secundum proprias species, quando
quæst. 6, art. 6. Sufficit autem, prædicta
peccataesse voluntaria simpliciter in priori
causam apposuit, fuisseque in ea voluntate
sensu, ut conserventeandem speciem,quam
apponendi causam formalem malitiæ mol-

I

■V

<

7■

550

DE VITIIS, ET PECCATIS.

litiei vel homicidii, etiam si effectus postea
vel aliunde impediatur, vel sequatur sine
libertate : cujus rei innumera alia sunt
exempla. Quod ergo effectus pravus sequutusex ignorantia, in se vel in causa sit li­
ber, aut quod in se vel in causa ad culpam
imputetur, omnino est impertinens ad in­
quirendam speciem peccati, ubi debet re­
poni, et addiversificandam talem speciem.
Aainad- "0. Pro cujus majori intelligenlia nota,
Persio, dupliciter posse intelligi, cum dicitur ali­
quis effectus esse vol itus in causa, et esse
peccatum in illa : vel ex hoc solum quia
causa, in qua e ffectus continetur, est volita,
et est peccatum ; neutrum tamen habet ex
ordine ad effectum, sed secundum se vel
aliunde: ut si diceremus nutrilionem esse
volitam. et esse peccatum in causa, scilicet
in comestione carnium, qua violatur jeju­
nium, quia ipsa comestio, et jejunii violatio
est volita, et peccatum, quamvis non ex
ordine ad nutritionem. Hic autem sensus
valde materialis est, quia juxta illum, effec­
tas aut ejus continentia in causa nihil con­
ducit ad malitiam, vel volitionem ejusdem
causa?, sed esset ba?c eodem modo volita ac
peccatum, quamvis non contineret talem
effectum. Vel potest intelligi in sensu for­
maliori. ita ut effectus idcirco dicatur pec­
catum in causa : quia quod causa sit pecca­
tum, habet ex ordine ad illum, in quantum
continet effectum secundum se peccaminosum : et similiter dicatur volitas in causa,
quia cum voluntas teneatur non apponere,
imo removere causam, ne sequatur talis
effectus ; dum illam apponit, aut non re­
movet, censetur velle indirecte ipsum effec­
tum : et ideo malitia effectus refunditur in
volitionem formalem causa?, quatenus hæc
eadem est simul volitio saltem virtualisant
interpretativa praedicti effectus. Ut si quis
malitiose propinet alteri potionem veneno­
sam, unde postea necessario sequatur ho­
micidium, dicetur hoc volitum, et pecca­
tum in ea veneni propinatione sicut in
causa : quia ratio quare ista sit peccatum,
est ordo et respectus ad homicidium subse­
quendum, et ratio cur sit prohibita, est
prohibitio ipsius homicidii. In his autem et
similibus malitia causæ omnino est ejus­
dem speciei, cujus esset malitia effectus, si
is esset in se ipso liber : sicut in exemplo
nunc posito ejusdem speciei committit ho­
micidium, qui præbet illam potionem unde
necessario mors subsequitur, etiam ante­
quam sequatur, ac si per actionem in se
liberam homicidium consummaret. Imo

i

;
i
!
i
j
I
:
;

I
!
I
.
'

DISP. XI11. DUB. III.

etiam si mors aliunde impediretur, esset
omnino eadem species malitiæ in prædicla
causa : quia talis malitia non dependet, ne­
que specificatur ab effectu ut posito in re,
sed dumtaxat ut volito in causa : cumque
volitio hæc eadem sit, impedito atque sequuto effectu ·, malitia etiam causæ ct volitionis utrobiquo est eadem. Juxta huncergo
sensum, non vero juxta primum intelligondum est, cum dicitur, ea, quæ fiunt ex
ignorantia vincibili, esse peccatum in causa,
puta in negligentia addiscendi, quia in ea
tantum sunt libera : habet enim ununquod·
que in prædicta causa, et in ejus volitione
suam propriam et specialem malitiam desumptam ex ordine ad illud ibidem virlualiter volitum. Et ideoquot fuissent prædicla
peccata volita et exequuta in se, quoique
habuissent malitiæ species, tot eædemque
species malitiæ ratione illorum præcedunl
formaliler in ipsa causa et in ejus volitione.
Diximus ratione illorum, etc. quia si talis
causa etiam secundum se, independenterque ab effectibus sit peccaminosa et prohibita, habebit etiam ex hoc capite suam propriam malitiæ speciem ultra omnes illas,
quas desumit ab effectibus.
Denique occurres solum haberi ex nostra
doctrina, quod mulla peccata ex ignorantia
facta, sint ejusdem speciei cum scienter
commissis; non autem quod omnia, aut quod
a prædicta doctrina nulla exceptio fieri
debeat : forte enim in aliquibus erit specia­
lis ratio, ul ab illa excipiantur. Verum quia
hoc effugium sufficienter præclusum est in
hoc eodem dubio § 2 et 3, ubi omnes limi­
tationes ab adversariis excogitatas impu­
gnavimus, non oportet in ejus eversione
immorari.

§ v.
Difficilis objectio enodatur.

71. Ex dictis non obscure habetur ubi
quærenda sit propria et formalis malitia il­
lorum peccatorum, quæ ex ignorantia vin­
cibili oriuntur : non enim quærenda est in
ipsis peccatis ad extra: tum quia actus pure
externi non sunt capaces malitiæ inlrinsecæ; sed denominantur peccata a malitia
actuum internorum, ut dub. præced. num.
44, dicebamus. Tum etiam quia quæ per
ignorantiam aguntur, quatenus ex ea pro­
cedunt, non sunt libera in se, sed solum in
causa : non enim pro tunc deficiente cogni­
tione, adest ignoranti facultas ad utrumli­
bet :

551

bet-.sed tota ea facultas,proindeque libertas
mum asserendum) salvatur quod intendi­
in causa præcessit : ubi autem non est in­
mus, nempe malitiam cujuscunque pec­
trinseca libertas, nequit esse intrinsece macati ex ignorantia commissi præcedere
lilia.Tum denique,nam sæpe committet quis
formaliter in causa, quæ fuit negligentia
addiscendi, et in actu voluntatis importato
peccatum ratione ignoranti®, propterea
in ea negligentia : sive inde in subséquentes
quod proximo ejus periculo se exposuit,
etiam si effectus aliunde impediatur : tunc
aclus aliqua intrinseca malitia derivetur,
sive sola denominatio exlrinseca. Univer­
autem tota ratio culpæ penes causam ma­
net, nihilque ejus ad effectum pervenit.
saliter ergo ad dignoscenda peccata, qnæ
per ignorantiam committuntur, non tam
Requirenda est ergo prædicta malitia in
ipsa causa, quæ fuit negligentia addiscendi :
habenda est ratio ipsorum effectuum, qui
et praecipue in actu voluntatis, quo addis­
tempore ignoranliæexequutionimandantur
quam prædictæ negligently et aclus volun­
cere neglexit, negligendoque, saltem virtatis in ea inclusi : quoi enim inistis for­
tualiler voluit sequentia peccata, quæ per
scientiam vitare tenebatur; per ignorantiam
maliter vel virlualiter fuerint, volita pec­
vero illorum se periculo exposuit. Habetque
cata, tot eademque re ipsa et coram Deo
committuntur, totquemalitiæ species adsunt
locum hæc doctrina non solum in ignoran­
formaliler in prædicto actu : sive per effec­
tia auferente usum rationis, ul in ebrietate,
tus ad extra postmodum consummentur,
amentia, vel somno, sed etiam suo modo in
quavis alia, quæ hominem sui compotem
sive non : quæ autem in illis volita non
relinquit. Nam etsi is possit tunc ratione
fuerint, etiam si casu accidant, neque in
uti in ordine ad ea, quæ cognoscit; non
seneque in causa habebunt formaliler ra­
tamen formaliler in ordine ad illa, quæ
tionem peccati ; quia nullibi sunt volita.
ignorat : unde pro iis de materiali se habet
Porro in negligentia addiscendi illa peccata
talis usus quoad suum formale, et nisi fiat
volita censenda sunt, quorum proximo pe­
recursus ad causam.
riculo aliquis exponitur, si ea ignoret, ut
Neque obest si dicas, quod cum aliquis
infra magis declarabitur.
sui compos jacit sagittam ad occidendam
72. Sed insurgit hinc gravis objectio :
feram ; occidit vero hominem, quem esse
quia qui incurrit ignorantiam vincibilem,
ibi ignorat vincibiliter, talis actio est for­
exponitur pluribus peccatis specie distinc­
maliter et in se libera, el est simul cum
tis, quæ possunt sequi ex tali ignorantia :
actu voluntatis imperante jactum sagittæ :
ut si quis inconsiderate projiciat lapidem
ergo malitia istius peccati non erit intrin­
per fenestram, potest inde sequi homici-Objectio,
sece in negligentia addiscendi, sed in prædium vel laici, vel clerici, vel parentis,
dicto actu. Respondetur enim, negligenquæ specie differunt : similiter si ine­
tiam addiscendi aliquando esse conjunctam
brietur, potest ignoranter incidere in for­
eidem actui, qui fitex ignorantia ; aliquando
nicationem, moechiam, incœstum, furtum,
vero tempore illum præcedere : ut in exem­
homicidium, parricidium, sacrilegium, et
alia : judex etiam, qui sine debita scien­
plo posito si jaciens inconsiderate illam sa­
tia munus obit, exponitur periculo errandi
gittam habeat tunc opportunitatem consi­
derandi, et expellendi ignorantiam, et non
circa vitam, circa honorem, circa bona ex­
terna, el circa alia plura, de quibus debet
consideret, neque expellat, ibidem est for­
judicare : si ergo omnino peccata, quibus
maliter negligentia : consistitque potissime
aliquis per ignorantiam exponitur, sive se­
in eo actu, quo voluntas inconsiderate jac­
quantur sive non, imputantur formaliter
tum sagittæ iinperat : unde idem est repesecundum suas proprias malitias in negli­
riri malitiam in eo actu, atque reperiri in
gentia addiscendi, innumera pene impu­
negligentia : quia in hoc casu non ponunt
tanda erunt cuilibet ignoranti. Quod sane
in numero. Si autem opportunitas conside­
admittendum non esse satis liquet. Tum
randi non adsit, sed præccsserit, etiam
quia sequeretur, gravius multo peccare
præcessit negligentia, et in ea prædicla
eum, qui ex ignorantia vincibili hominem
malitia. An vero actus voluntatis, qui sub­
sequitur, et imperat jactum sagittæ, habeat
occideret, quam qui occideret scienter et
etiam intrinsecam malitiam a negligentia
data opera : cum hic non committat nisi
derivatam, vel solum exlrinsece denomi­
unum peccatum; ille vero quamplura. Tum
netur peccatum a malitia ipsius negligen­
etiam quia cum adeo sit hominibus frequens
tly parum refert ad præsens : sive enim
incurrere vincibilem ignorantiam , vix
illud, sive hoc dicatur (videtur autem pri­
esset qui posset plura peccata satis gravia

r·

fl

DE VITIIS. ET PECCATIS.

lit

Îif

•

effugere : imo deberent omnes explicare in I mittuntur. Tum etiam quia non est undoconfessione quotquot pravi effectus potue­
quaque verum, prædicta peccata commissa
ex ignorantia fore ejusdem speciei, cujus
runt ex sua ignorantia sequi, tanquam pec­
essent illa alia scienter commissa, quæ in
cata do facto jam commissa in causa, quod
prædicta solutione assignantur.
esset prolixissimum, innumerisque scruNam primum (nempe cum solum prævidetur periculum alicujus peccati vagesumpAti·?»·»·
Dices cum aliquibus, non omnia peccata,
luuo" quæ ex ignorantia sequi possunt, imputari
ti) facium ex ignorantia, diversæ speciei
debet esse ab actu isto expresse elicito voto
agenti in sua causa, sed illa tantum, quo­
rum pericula prævidit, quando sciro ne­ I vage aliquod peccatum. Hujusmodi enim
actus non fit nisi intendendo directe aliquod
glexit : quia hæc dumtaxat censentur volita
pravum motivum ex illis, quæ expresse
η,ί«- «n praedicta negligentia. Sei contra : nam
puiur (præterquam quod ea prævisio non videtur
volita constituunt specialia peccata : qui
necessaria, sed satis esse obligationem prae­ ! enim dicit se velle committere aliquod pec­
videndi : imo non videtur cohaerere, quod
catum vage, nullius materiam determi­
peccatum sit praevisum, et quod tribuatur
nando, expresse debet moveri ab aliquo
ignorantia*)adhuc objectio urget. Tum quia
motivo : cumque non moveat illum aliqua
possunt plurimorum pericula praevideri ;
delect abi litas vel utilitas orta ex peccati
essetque nimis durum omnia imputari.
materia, siquidem nulla materia designatur,Tum etiam quia si quis solum praevideret
necesse est ut moveatur expresse ab aliquo,
periculum alicujus peccati, aut aliquorum I quod importatur in ipsa ratione formali
vage, et nullum determinando, imputanda
peccati : puta vel ex displicentia Dei, volens
essent omnia, etiam non prævisa, quæ ( peccate ut illum offendat : et hoc est pecca­
possent sequi : cum non sil major ratio de
tum odii ipsius Dei proprie dictum : vel ex
uno, quam de alio, quam de omnibus. Et ‘ taedio et repugnantia ad praeceptum, et ut
similiter si pravideret periculum duorum I illud frangat : et hoc est peccatum speciale
vel trium determinate, ut furti, homicidii, | inobedientiæ : vel ex odio aut diffidentia
adulterii, sive copulative, sive disjunctive,
propriæ salutis, quasi desperans de illa, vel
erit magna confusio in assignanda specie
ut se ipsum spiritualiter interimat : et hoc
illius peccati, propter eandem rationem :
erit speciale peccatum aut odii sui ipsius,
quia non apparet cur ex illis duobus vel ; aut desperationis. Certum est autem, pectribus unum potius quam alterum, vel j catum illud commissum ex ignorantia cum
quam omnia imputandum sit.
prævisione alicujus vage sumpti, non in­
Quid
73. Ad hæc Thom. Sanch. lib. 1 sum.
tendendo directe aliquod ex praedictis moT&wii c^at0 caP- 1~, num. 16 ubi difficultatem te­
tivis, ut communiter non intenditur; sed
tigit, sic censet distinguendum. Si ille, qui
aliquam utilitatem, vel delectabilitatem,
«Mil
ignorat, dum scire neglexit, tantummodo
quæ de materiali se habet ad malitiam, non
prævidit imminere periculum alicujus pec­
esse peccatum ita grave, sicut ea, quæ re­
cati vage, pertinebit ad eam speciem, cujus
tulimus, neque ad aliquam prædictarum
esset hic actus scienter elicitus, volo aliquod
specierum pertinere. Ergo solutio illa non
peccalum, nullum determinando. Si autem
est undequaque vera.
prævidit imminere periculum duorum pec­
Adde, quod ignorans potuit prævidere
catorum vel trium sive copulatim, sive dis- ' non solum aliquod peccatum vage,sed etiam
duo vel tria sine descensu ad hæc, vel ad
junctim, pertinebit adeandem speciem,cujus
esset volitio scienter elicita committendi ea
illa : in quo casu difficilius adhuc assignabi­
tur malitiæ species : et an sit una, vel plu­
peccata sive copulatim, sive disjunctim.
Simile quid ait Salas disp. 8, sed. 9.
res : non ergo prædicta solutio tollit adæquare objectionem. Sed nec vidimus aliquem
Nonw· Hæc tamen solutio (licet quo pacto dat
listacit. aliquam instantiam argumento extra ter­
eam accurate expendentem; tangentem ve­
minos ignorantiae, sperni omnino non de­
ro unum vel alterum.
beat) nequaquam tamen est sufficiens. Tum
74. Pro vera ergo solutione eligimus in iMtie·
quia non declarat quæ sit species illius
primis limitationem inter objiciendumfoiniioactus scienter eliciti volo aliquod peccatum
adhibitam : nempe quod ut peccata, quæ ex ηκ
vage, aut illius volo determinate h.rc duo vel
ignorantia sequi possunt imputentur agen­
tria, sive copulatim, sive disjunctim : ergo
ti, censeanturque volita in causa, debent
neque ex ea habetur, quæ sit species simi- | esse aliquo modo ab eo prævisa, dum scire
lium peccatorum, dum ex ignorantia comneglexit .· et ideo quæ nullo modo præviderit,

DISP. XIII. DUB. III.

ril, non ei imputabuntur, neque in prædicta causa malitiam aliquam habebunt,
sed quantum ad hoc reputanda erunt ut in­
vincibiliter ignorata. Ratio vero est : quia
effectus non dicitur volitus incausa(loquendo, ut loquimur., de volition©indirecta) nisi
in quantum apponens illam tenetur eam
vitaro ratione talis effectus, ne inde sequa­
tur : non enim sufficit obligatio vitandi
causam alias, vel secundum se; sed debet
esse imposita ratione effectus, et in ordine
ad illum præcavendum : aliter respectu ta­
lis effectus habebit se omnino de materiali,
neque ad ejus imputabilitatem conducet :
obligatio autem nisi cognoscatur urgere hic
et nunc, non ligat de facto, neque effectum
sortitur : debet ergo ea, quam diximus, ita
praecognosci : atque adeo etiam periculum
effectus prohibiti debet præcognosci, proindeque ipse effectus ut sub hoc periculo ;
cujus cavendi ratione, et non aliter talis
obligatio urgeret.
Atque hinc habetur qualiter prædictus
effectus prævideri debeat : non enim suf­
ficit animadverti ut metaphysice possibi­
lem : quia communes leges non nituntur
hujusmodi potentiæ ; sed attendunt ad mo­
rale periculum, et ad illud, quod prudenter
timeri debet. Unde quoad præsens, illi dum­
taxat effectus dicendi sunt prævisi, quorum
futuritio, vel contingentia sub periculo pro­
ximo animadvertitur. Vocamusque proxi­
mum periculum ; cum effectus prohibitus,
supposita ignorantia, alia via humano et
morali modo caveri non potest : si namque
possit adhuc sufficienter vitari, periculum
erit tantum remotum : ideoque effectus ipse
non erit sufficienter prævisus ut ad culpam
imputetur. Sed licet requiratur prævisio,
quam dicimus ; non tamen alia major : ut
quod effectus cognoscatur certo futurus, aut
quod occurrat memoria illius distincte et i
in se ; sed sufficit animadverti confuse et
in communi periculum alicujus effectus
pravi quisquis iste sit. Imo sufficit hujus
periculi timor vel suspicio; quandiu per
contrariumjudicium talis suspicio vel timor
saltem probabiliter non deponitur ; ut in
simili diximus disp. 10, num. 160, ibidemque rationem tradidimus : multaque
alia, quæ pro præsenti difficultate necessa­
ria sunt, habes illa disp. toto dub. 4, qua de
causa non plura hic reperimus.
75. Hoc supposito, respondetur ad objec­
tionem, regulariter loquendo non imputari
ignorantibus tot peccata, sicut in ea refe- |
runtur : quia licet metaphysice loquendo,

553

omnia illa ex ignorantia sequi possint ;
moraliter tamen nunquam fit, ut omnium
praevideatur proximum periculum, aut quod
tale periculum prudenter timeri debeat : et
licet de omnibus occurreret aliqua suspicio,
cito hæc removeretur per judicium contra­
rium, quo vel omnium vel plurium non
futuritio saltem probabiliter dignoscitur.
Quod non obscure ostenditur in exemplis
objectionis : nam qui inconsiderate projicit
lapidem per fenestram etiam si multa
possint inde sequi homicidia, poterit nul­
lius periculum, vel unius tantum animad­
vertere : et consequenter vel nullum, vel
unum dumtaxat volitum censebitur. Imo
etiam si omnium illorum trium homicidii,
parricidii, et sacrilegii mentio occurrat,
non eo ipso imputabuntur omnia, quia
forte antequam jactum lapidis apud se de­
terminet, efformabit judicium probabile,
quod tunc nec pater, nec clericus illae
transeat: quo existente judicio, prædicta
advertentia solum efficiet volitum homici­
dium laici, circa quem non formatur tale
judicium.
Quod si in hoc priori exemplo non diffi­
cile appareat, posse committi omnia illa
quæ referuntur ; in secundo id est plus
quam difficile : quia nullus est ebrius, qui
tot peccata ex sua ebrietate cordate perti­
mescat. Quæ autem ab illis prævisa cen­
seantur, declarat Cajetanus 2, 2, qua}st. cajet.
151, art. 4, hac regula. Si ebrius id jam
duxit in consuetudinem, illa peccata cen­
sentur ab eo prævisa, quæ committere con­
suevit existons in ea dispositione : regula­
riter autem hæc erunt pauca, et sæpe nulla :
nam sunt multi, qui pacifice in somno du­
cunt totam ebrietatem. Si autem tunc primo
inebrietur, adeoque inexpertus sit, illa pro
praevisis habenda sunt, quæ similes perso­
næ, dum sunt in ebrietate, regulariter
committunt : aut vero si forte ob peculiares
circunstantias aliquando occurrentes, sive
expertus, sive inexpertus, alterius insoliti
peccati morale periculum specialiter ani­
madvertat. Cætera autem possibilia, si forte
accidant, casualia et imprævisa censebun­
tur. Imo et in aliquo casu imprawisa dicen­
tur, etiam quæ communiter ab ebriis com­
mittuntur, si ob speciales circunstantias
occurrentes fiat prudens judicium, quod
tunc cesset periculum talium peccatorum :
vel si illi, qui se inebriat, nulla subeat co­
gitatio aut suspicio, quod inde possint aliqua
peccata oriri. Unde tradita regula non ex­
cludit,quin tempore inebriationis occurrere

554

DE VITIIS, ET PECCATIS.

debeat aliqua advertentia futuri periculi,
saltem indirecte et confuse, ox qua intel­
lectos nioveri possit ad illud examinan­
dum, et præcavendum. Cui regulæ aliam
saxi' a(ty*cere placuit ox Thoma Sanch. lib. 1
sum. cap. 16, num. 13, ubi ait, ebrios com­
muniter non perpetrare ea, quæ alias pec­
cata essent, nisi ab aliis irritatos, et ita
communiter esse a casu, nec teneri ebrios
ea praecavere : quod irritantium culpæ id
potius tribuendum sit. ac respectu ebriorum
casu accidant. Limitat vero : nisi in eo loco
se inebriarent, in quo praeviderent fore ut
ab aliis irritentur, et sic fore periculum ea
peccata perpetrandi. Cum enim ebrius tunc
irritationem futuram praeviderit, et se cul­
pabiliter irritabilem effecerit, atque irri­
tandum exposuerit, voluit proculdubio sub­
inde quicquid cum ebrietate et irritatione
moraliter connexum est. Et præterea scan­
dali generalis peccatum admisit praebendo
astantibus proximam irritandi ad ea peccata
occasionem. Hæc Sanch.
In tertio etiam exemplo regulariter non
multa erunt peccata : quia plura ex illis,
quæ ex judicis ignorantia sequi poterant,
poterunt ab illo alia via sufficienter evitari :
vel interrogando peritum, ubi judicandi
occasio occurrat : vel proprio studio, ante­
quam judicium ferat, ignorantiam pellen­
do : sola vero, quæ de proximo immineant,
et quæ nec sit locus interrogandi, neque
studio addiscendi, cadent sub proximo peri­
culo : hæc autem regulariter non sunt mul­
ta. Cæterum quotquot ea sint tam in hoc
quam in cæteris exemplis, ratio nostra convincit habere in causa propriam malitiam,
quia pro omnibus adest fundamentum, ut
in ipsa causa volita censeantur : nihilque
aliud exigitur, ut voluntas inde malitiam
desumat.
Adpri- 76. Quare ad primam probationem in
proba- contrarium negatur sequela, regulariter
tioncm loquendo, et de ignorantia non affectata :
quia licet ex hac committat quis aliquando
plura peccata ; minus tamen peccat, quam
qui scienter et data opera patratur unicum
homicidium : adeo enim ipsa ignorantia I
voluntarium et malitiam diminuit, ut sæpe
plus tollat, seu minus relinquat malitiæ in
multis ita commissis simul sumptis, quam
sit in uno commisso ex certa intentione : ut
docet D. Thom. in præsenti art. 2 ad 2, et
quæst. 3 de mal. art. 8 ad 4. Diximus re- |
(julariter loquendo : quia tot possunt esse
peccata volita in ignorantia vincibili, adeo- I

DISP. XIII. DUB. III.

dictus effectus aliquando imputari ad cul­
ve gravia secundum suas species ut eorum
pam, censorique interpretative præviauset
malitia superet malitiam alterius peccati
volitus in tali actione : quod minime habe­
scienter commissi ex specie levioris. Dixi­
ret, si ignorans daret operam rei licit®.
mus etiam de ignorantia non affectata : quia
Cujus discriminis rationem tetigimus disp.
de affectata potest sequela admitti, eo quod
cit. n. 163, quia videlicet in primo casu illa
non sic diminuit malitiam, sed aliquando
expressa cognitio malitiæ causæ, el obli­
auget : ut dicemus dub. sequenti.
;
gationis vitandi illam secundum se, esse po­
!
Ad secandam probationem negatur etiam AU
test aliquando intellectui sufficiens prin­
sequela : quia homines probi et timorati^
cipium discurrendi, et inquirendi an lateat
cum deliberate operari volunt, præsertim
:
ibi aliqua alia malitia, ob quam et non so­
in rebus gravioribus, quæ possunt esse ma­
lum propter propriam debeat vitari præ­
teria peccati mortalis, regulariter adhibent
dicta actio : facilis enim erit ab una malitia
sufficientem diligentiam, no se peccandi pe- „ I
in aliam aliquando hujusmodi discursus
riculo exponant, adeo ut multi per totam s
propter aliquam specialem inter eas con­
vitam nunquam operentur nisi tuta cons- 1
nexionem: ubi autem intellectus habet suf­
cientia, et sufficienti præmissa considera­
ficiens principium deveniendi in cognitio­
tione ad quodcunque mortale cavendum. " ;
nem alicujus, quod scire tenetur, hujus
Quod autem inconsiderati, suæquc salutis
ignorantia proculdubio est vincibilis, atque
immemores sæpe incurrant ignorantias
adeo sufficiens ut quod ita ignoratur, impu­
culpabiles, et in eis multorum peccatorum
tetur propter illam. E contra vero in secun­
periculose exponant, i psaque peccata sal­
do casu cum res secundum se licita appareat,
tem in causa committant, nec negandum
nulliusque alterius malitiæ vel obligationis
est, nec præsenti doctrinæ opponendum :
subeat recordatio, non datur intellectui
sicut etiam non est improbandum, quod
sufficiens principium detegendi talem ma­
pœnitens examinare, et in confessione ex­
litiam : et ideo quæcunque ibi contineatur,
plicare debeat non modo quæ peccata opere
censetur invincibiliter ignorata. Diximus,
commiserit, sed etiam quorum se proximo
in primo casu, aliquando non vero semper
periculo exposuit, quantum morali et com­
ita contingere : quia multoties malitia cau­
muni diligentia assequi potuerit : qua ad,
sæ ita disparate se habebit ad malitiam
hibita, si expressius ea peccata non occuri
effectus, ut cognitio illius non sit sufficiens
rant, sufficiet dicere, se operatum fuisse
principium in istam deveniendi : tuneque
inconsiderate et cum formidine alicujus vel
non habebit locum doctrina præsentis ob­
aliquorum peccatorum, quæ nescit. Ex aliis
servationis. Quam tanquam valde probabi­
vero quæ solutionem ibi datam impugnant,
lem voluimus hic adjicere, ut inter dantem
primum et secundum parenthesi inclusa
operam rei licitæ et illicilæ aliquod discri­
diluimus disp. 10, num. 143, et duobus se­
men assignaremus. Sine quo difficile erit
quentibus: inde enim satis constat, prædic­
conciliare plura juris testimonia, et aliqua
tam obligationem considerandi nihil ad
D. Thomæ, ubi ad prædictum discrimen fit
intentum conducere, nisi ejus ut urgentis
recursus.
hic et nunc aliqua mentio occurrat : in quo
Proq;. 78. Sed nostram prosequendo solutionem,
ipso prævidetur aliqualiter periculum pravi
$,!’ξ ad tertium ubi dicitur posse plurimorum
effectus, cujus cavendi gratia et non aliter
peccatorum pericula prævideri, constat ex
ea obligatio urget. Et etiam constat ex num.
dictis num. 75, non ita communiter acci­
174, qualiter cum dicta prævisione cohædere. Quod si prævideatur, el nihilominus
reat, peccata inde sequuta oriri ex igno­
rantia.
homo sit negligens in acquirenda scientia,
qua cavenda sunt, hoc ipsum ostendit vo­
77. Unum autem observare hic placet :ohw»
luntatem ejus magis depravatam : utpote
nimirum quod si is, qui ex ignorantia pec- ***■
tot peccata, quorum pericula prævidit, non
cat, det operam rei illicilæ, puta quia actio,
recusantem, neque metuentem : ideoque
cui scienter incumbit, et ex qua sequitur
nec recusandum est omnia illi imputare.
effectus incognitus, non modo ratione ipsius
Ultimum de confusione, seu indistinctione
effectus, sed secundum se est peccaminosa,
specierum malitiæ facile etiam componitur,
etiam si neque periculi talis effectus, neque
quando ab ignorante prævisum fuit deter­
ejus cavendi obligationis mentio expresse
minatum peccatum, sive unum dumtaxat
occurrat, sed sola ipsa actio ut secundum se
ut homicidium, sive multa copulatim ut
prohibita expresse cognoscatur, poterit prae­
furtum, homicidium, et adulterium. Tunc
dictus

030

quippe sicut qni expresse vellet occidere,
haberet in ea volitione determinate mali­
tiam homicidii : et qui expresse vellet om­
nia hæc tria furari, occidere, et mcechari
haberet in illa tres malitias, furti, homici­
dii, et adulterii, sive hujusmodi peccata
opere compleret, sive non : ita qui ex sua
ignorantia prævidet determinate periculum
homicidii, habebit in causa malitiam spe­
ciei homicidii ; et qui prævidet periculum
furti, homicidii, et adulterii, habebit simi­
liter in causa tres malitias earundemspecierum, scilicet furti, adulterii, et homici­
dii : quia in hoc et in illo primo casu non
est discrimen ex parte objectorum, sed so­
lum ex parte modi volendi ·. quatenus in
primo sunt volita directe et formaliter ; in
secundo vero indirecte et interpretative :
quod discrimen cæteris paribus non variat
speciem peccati, ut diximus superius.
Sed et si prævideantur tria illa disjunctim, nempe quia ignorans advertit, ex sua
ignorantia unum dumtaxat subsequendum,
eo quod omnia simul scit sequi non posse,
et alias cujuslibet æqualiter imminet peri­
culum, dicendum est committi ea peccata
in causa, et habere simul in illa ununquodquesuam propriam malitiam : non se­
cus ac cum prævidentur copulatim subse­
quenda. Et ratio est : nam qui ita operatur,
licet absolute solum velit unum ex præ­
dictis peccatis ; conditionate tamen vult,
consentitque in omnia : quia vult ununquodque sub conditione quod alia non se­
quantur : ut autem voluntas capiat ab aliquo
objecto propriam ejus malitiam, sufficit
sentire in illud sub conditione non aufe­
rente ab eo mali rationem, sicut in præsenti
non aufert. Unde quemadmodum si quis
expresse haberet hunc actum, si non occur­
rat occasio occidendi inimicum, occurrat
autem accipiendi ejus bona, volo furari et
non occidere ; si vero e contra, volo occidere,
ct non furari, non est dubium committere
utrimque peccatum quantum ad malitiam,
quia voluntas in utrunque consentit, licet
sub illa conditione: ita dicendum est in
casu, de quo loquimur : quod enim præstaret hic volitio formalis, præstat ibi interpretativa. Verum tamen est, intra prædictas species gravius peccare, qui prævidet
omnia illa collective subsequenda, quam qui
prævidet subsequenda disjunctim : sicut
gravius peccat, qui vult absolute quodcun­
que peccatum, quam qui illud vult sub
conditione.
79. Neque obesi si objicias, quod dum

556

Toiiiiur plures malitia1 species in eodem actucon- i cibilom ignorantiam prævidens peccandi
currunt, debenlservare ordinem, ita ut una I periculum, nullus pravus effectus illorum,
sit prima et essentialis : cæteræ vero acci­ j qui ignorantur vincibiliter, ro ipsa sequa­
tur ·. et etiam quod sequatur alius omnino
dentales et secundaria) : at inter species, de
invincibiliter ignotus : nemo autem in hoc
quibus loquipiur, nequit assignari talis or­
do, neque reddi ratio cur una sit prior et ' casu dicet, adfuisse in ignorantia vel ejus
causa malitiam hujus effectus invincibiliter
alia posterior. Respondetur enim hujusmo­
ignoti, qui sequitur de facto ; aut libera­
di inconveniens apud nos nullum esse :
bit illam ab omni malitia, quia alii effectus
D.Ttm. nam D. Thom. supra quæst. 18, art. 10 ad
vincibiliter ignorati non sequuntur,
3, expresse ait, non esse inconveniens, quod
Dices secundo, considerandum esseeffec·^
unus actus moralis sit in pluribus speciebus
tum graviorem, qui ex ignorantia illa mo- <·£
moris etiam disparatis. Atque adeo quæ
raliter sequi possit, et ab hoc desumi spe-k
nullum inter se ordinem servent. Adde,
ciem malitiæ : quia est majus malum, cui
hanc replicam eodem modo militare in
ignorans exponitur, et in quo leviora quasi
peccatis scienter commissis : nam ponamus,
eminenter continentur. Sed contra : nam
aliquem eodem actu simul velle occidere,
si effectus ille gravior dat suam propriam
mæchari, et furari .· non enim repugnat,
speciem malitiæ, quia ignorans periculo
simul hæc omnia, eodemque actu a volun­
ejus exponitur, eadem ratione aliorum mi­
tate appeti ; sane in hoc casu non est major
nus gravium, quorum similiter exponitur
ratio cur una ex præJietis malitiis sit prior
periculo,dabit unusquisque suam propriam
alia, quam in eo, de quo agimus. Quod ergo
speciem : aut si isti,eo periculo non obstanin isto, qui ab omnibus est solvendus, dic­
te, non tribuunt illam ; neque ille gravior
tum fuerit, dicemus in illo.
propter tale periculum eam tribuet. Qnod
Difla-i- Difficilius componitur hic casus, quando
autem dicitur de continentia eminentiali,
ignorans praavidit periculum peccandi vage
nullius momenti est: quia nullum est pec­
et in confuso sine determinatione hujus aut
catum quantumvis grave, in quo malitia
illius peccati.Tum quippe cum neque copu­
alterius plene et adæquate contineatur, et
lative neque sub disjunctione aliqua objecta
sicut conjunctum ex utroque peccato simul
designentur, non apparet ratio cur ab hoc
semper erit pejus peccato ipso graviori, ita
potius quam ab illo, aut ab uno quam a
semper gravius delinquit, qui utriusque
multis sumatur species. Nec pro hoc erit
periculo, quam qui solius gravioris expoinstantia actus volendi directe, et formalinitur.Plus ergo malitiæ habet causa utriusier hoc idem, quod in interpretative vult
que (saltem extensive) quam sit malitia
ille ignorans, nempe peccare ut sic : nam
prædicti gravioris peccati.
talis actus ratione expressi molivi habet
81. Tertio dicunt nonnulli, in prædicto
determinatam speciem longe pejoris con­
casu unicam tantum speciem malitiæ re­
ditionis, quam habere potest volitio in­
periri in causa : non quidem desumptam ab
terpretativa ignorantis : ut vidimus nu­
aliquo determinato effectu.quia cum nullus
mero 73.
prævideatur, nullus potest eam conferre;
inutilis
80. Dices primo, in hoc casu attendendos
solutio. esse effectus pravos, qui de facto ex igno­
sed a præviso periculo incidendi in peccata
vage et confuse : esseque hanc speciem verantia sequuntur : et quot fuerint hujus­
luti communem non per prædicationem,
modi effectus specifice diversi, tot, eædemsed per quandam æquivalentiam ad omnes,
que reperientur species malitiæ in causa.
quæ possent desumi ex effectibus particula­
Sed hunc dicendi modum improbat mani­
ribus vincibiliter ignoratis, si fuissent
festa ratio : quia ut diximus num. 71, ma­
prævisi : longe autem minoris malitiæ,
litia, quam habet causa ratione effectuum,
quam sit actus volendi peccare directe et
non dependet ab illis ut positis in re, sed
formaliter, de quo diximus num. 73, nec
præcise ut vol itis : possunt autem multa
quærendum esse illi nomen, ut deest aliis
esse volita, quæ de facto in re non ponan­
tur,eo quod illorum exequutio aliunde im­
multis: pertinere vero vel ad aliquod vi­
peditur: sicut etiam possunt aliqua ex igno­
tium similiter innominatum; vel ad aliquod
rantia casu accidere, quæ nullo modo sint
sub imprudentia,ut temeritatem vel inconvolita : ergo regula ad discernendam præ­
siderationem ; vel forte ad nullum .-sunt
dictam malitiam non potest sumi ex effec­
enim aliqua peccata, quæ nullum vitium
tibus, qui de facto sequuntur. Adde, posse
generant quantumvis repetantur : sicut
accidere, ut postquam aliquis incurrit vinetiam dantur plures aclus boni, et honesti,
qui

I
η

•
iSj
;t

I

« ; >'

‘ · ·

J·.;
f. ·>
■

fl

hi

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. XIII. DUB. III.

557

qui non generant habiturn virtutis, ncqtio, I disjunctive quoad praesens équivalent mul­
ad aliquam determinatam spectant, sed
tis copulative, ut vidimus num. 79
82. Diximus effectus qui secundum judisufficienter reducuntur in ipsam naturalem
dicium prudentis, etc. quia impossibile est,
inclinationem voluntatis ad bonum, quæ
circa illa objecta in ordine ad qu® est com­
pnediclos effectus certiori alia regula desi­
gnare : cum hoc dependeat ex tempore,
pleta, et sufficienter determinata, neque in­
diget habitu virtutis acquisito ad recte, et
loco, personis, et aliis circunstantiis, quae
prompte operandum ; neque sinit generari
pro casuum diversitate communiter diversificantur. Diximus etiam e.v vi sui modi
habitum vitii per actus peccnminosos. Qua
operandi, attentaque ejus habituali notitia,
solutione cessat omnis confusio, et tollitur
difficultas, in qua laboramus. Hic modus
etc. quia prudens in ferendo judicio non
dicendi (qui parum a Cajetani sententia
præcise attendere debet, quæ ex natura rei
distinguitur) aliquando non displicuit; adprædictum periculum parient ; sed qualiter
mitteremque pro hoc casu discrimen inter
modus operandi ignoranter sit illi exposi­
ignorantiam juris, quæ non velat determi­
tus : fieri enim potest, ut rebus bene pen­
natum objectum, licet occultet malitiam,et
satis, nullum periculum immineat ; et
ignorantiam facti, quando totaliter utrum­ : nihilominus ignorans reus silculpæ propter
que velat, sicut in præsenti casu : quia sem­
temerarium et inatlentum modum agen­
per difficile judicavimus determinare alia
di : quia malitia moralis non dependet ab
via cum sufficienti fundamento speciem
eo, quod est secundum rem, sed ex modo
malitiæ, quam quærimus. Quod si prædicta
judicii et apprehensionis, quo quis ducitur
sententia a nobis amplectenda esset,cogeret I in agendo. Debet ergo potissimum spectari
procnkkibio difficultas hujus objectionis, I hic agendi modus, ejusque temeritas et
non Cajetani fundamentum, quod § 2 im­
inattentio, quidque ignorans cognoscat ha­
pugnavimus.
bitualiter, et quæ possent, quantum est ex
Tin
Sed ne ita incedendo deseramus commu­
iis principiis, seu juxta ea prudenter conjec­
stow.
niorem viam, quam supra elegimus (hac
tando, pericula timeri, v. g. si is, qui pro­
enim non salvatur, peccata ex ignorantia
jicit lapidem vel sagittam in locum, per
commissa manere in eisdem speciebus, ubi
quem habitualiter scit, nullum hominem
essent scienter facta; ne dum juxta univer­
solitum pertransire; non autem sic scit non
salitatem nostræ assertionis,verum neccum
solere transire animalia domestica(quamvis
limitationibus secnndæ, et tertiæ, etquartæ
re ipsa neque hæc transire soleant) nihilque
sententiæ) et etiam quia fundamenta, qui­
de transeuntibus examinet : ex vi hujus
bus § 4 nostram et ultimam communivi­
modi operandi timeri debet occisio bruti,
mus, magis urgent, relicto absque majori
non autem homicidium : quia quantum ad
impugnatione hoc quoque ultimo dicendi
hoc, supposita notitia habituali, non est
modo, respondetur, quod in casu proposito
temerarius prædictus modus : secus vero
attendendi sunt effectus pravi specifice di­
quantum ad illam.Quodsi habitualitersciret
versi, quorum probabili periculo judicio
non posse pertransire Clericum (forte quia
prudentis ignarus exponitur ex vi sui modi
scit,nullum existerein illo oppido,neque alioperandi, altentaque ejus habituali notitia : ' unde venturum)at non scit non posse tran­
omnesque hujusmodi effectus debent illi
sire hominem Laicum, etiam si re ipsa ne­
imputari ut interpretative voliti, interpreque iste tunc transire possit, timenda erit
tativeque prævisi in illa qualiquali adver­
ejus occisio, non vero occisio Clerici. Deni­
tentia, qua prænovit periculum peccandi
que si habitualiter sciebat, promiscue illae
solitos transire Clericos el Laicos, aut oppo­
vage et confuse : et ideo quot fuerint prae­
situm habitualiter sibi non constaret, et
dicti effectus, toteædemque species malitiæ
prædicto modo operaretur, timendum esset
adfuisse dicentur in ignorantia vel in ejus
tam Lalci quam Clerici homicidium : et
causa. Supponitur vero, prædictam adver­
ideo utrunque secundum propriam mali­
tentium, licet fuerit confusa, fuisse tamen
tiam imputandum.
plene deliberatam : nam si fuisset tantum
Numeramus autem inter attendenda no­
semiplene, excusaret ab omni culpamortali
titiam habitualem ut \alde conducentem
juxta dicta disp. 10, dub. 4. Non autem
ad intentum : quia cum ea notitia, et cum
refert, quod in illa occurrerint multa pec­
certitudine, ac securitate habituali ex ipsa
cata vage, seu eorum periculum, vel unum
orta non videtur saltem permanenter codumtaxat : quia idem est unum vage accep­
hærere contrarius timor vel formido : sicut
tum, ac multa disjunctive; multa autem

558
i

(%«i
μ v»
|iW3

·. · - ' t
i Λ. .

P

I

f

1
ih F

'i
V

T

r

DE VITUS, ET PECCATIS.

cum scientia habituali alicujus objecti non
compatitur permanentor judicium erro­
neum. aut formidolosum contrarium res­
pectu ejusdem omnino propositionis.Ubi au­
tem non est possibilis timor alicujas pericu 1 i,
neque etiam potest esse obligatio attendendi
illud periculum : quippe solus timor talis
periculi inducere poterat prædictam obli­
gationem. Cessante ergo tunc obligatione
attendendi, carentia attentionis non erit
privativa, atque adeo non efficiet modum
operandi temerarium et culpabilem. Exem­
plum sit : si Pastor, vel Eremita degens in
vastissima solitudine, certusque habitualititer, nunquam homines illuc pervenire,
mittat lapidem ad percutiendam feram, non
considerans an homo transeat, vel non
transeat, nemo prudens temerarium diceret
modum hunc operandi, neque ex eo homi­
cidii periculum pertimesceret : quia habi­
tualis notitia operantis, qua certus est
neminem transiturum, tollit obligationem
actus id attendendi, liberatque agendi mo­
dum a temeritate, cui, seclusa prædicta
notitia, obnoxius maneret. Atque hoc pro­
portionali modo facile erit in cæteris dis­
currere. attendendo tempus, locum, et alias
circunstantias : præeipue vero quid operans
noverit habilualiler, quidque actu conside­
rare debeat, et omittat : indeque prudenter
conjectando circa quæ objecta, vel circuns­
tantias, sive effectus modus operandi dici
debeat temerarius, et inattentus privative,
adeoque illorum periculo expositus.
Quod si prædictis omnibus attentis, nul­
lus tandem appareat effectus peccaminosus,
cujus probabili periculo operans se expo­
nat: consequenter nullum eritibi peccatum
ex ignorantia vincibili commissum,etiam in
causa : eritque proinde extra terminos hu­
jus dubii, imo et de subjecto non suppo­
nente, quærere speciem talis peccati. Si
vero inquiras, ad quod vitium vel speciem
pertineat peccatum repertum in tali casu,
supposito quod modus operandi adhuc sit
inconsideratus et inattentus : sive nullo om­
nino cogitato periculo ; sive cogitato dum­
taxat respectu alicujus mali in communi,
cujus nec prudens valeat materiam desi­
gnare ? Respondetur, pertinere ad vitium
inconsiderationis, quod’ specialiter opponi­
tur prudentiae : aut vero etiam pertinere
poterit ad negligentiam, vel ad aliud vitium
aut quasi vitium,ex cujus motivo inatlentio
illa processerit.

DISP. XIII. DUB. IV.

DUBIUM IV.
Qualiter ignorantia excuset, vel
diminuai peccatum ?

In hoc dubio quædam supponemus, quia
citra controversiam sunt ; quædam vero,
quia incerta sunt, examinabimus. Porro
ignorantiam excusare peccatum nihil aliud
est, nisi quod stante legis prohibitione,
et quod actus contra talem prohibitionem
fiat, non sumat malitiam formalem ex ejus
transgressione, neque propter illam ad
culpam imputetur; sed evadat libera culpa
et malitia ratione ignorantiae. Diminuere
vero peccatum est minorem reddere prae­
dictam malitiam, aliquid ejus remittendo;
non tamen auferendo, sed relinquendo ip­
sam malitiæ speciem.
S

Sejurantur ceria ab incertis.
83. Primo igitur supponi debet, igno-Prim
rantiam invincibilem antecedentem, si sit
totalis, puta quia ignoratur tota malitia ob­
jecti et circunstantiarum, excusare omnino
actum a culpa, nihilque malitiæ formalis
in eo relinquere : si vero sit partialis: quia
videlicet malitia objectiva partim prædiclo
modo ignoratur ; partim vero cognoscitur,
vel ignoratur vincibiliter, excusabit ab illa,
quæ invincibiliter incognita est; non autem
ab ea, quæ fuerit cognita, vel vincibiliter
ignorata : ut si quis occidat patrem, putans
esse feram ; ignorans vero invincibiliter,
nedum esse patrem, sed etiam esse homi­
nem, excusabitur non modo a malitia par­
ricidii, sed etiam homicidii : si autem in­
vincibiliter ignoret esse patrem, et non ita
ignoret esse hominem, liberabitur a mali­
tia parricidii, sed non a malitia homicidii.
Hac ratione accessus Jacobi ad Liam soro­
rem Rachelis uxoris suæ excusatus fuisset
ab omni culpa (etiam si ille gradus affini­
tatis esset tunc prohibitus) quia tota malitia
fuit invincibiliter ab eo ignorata, cum pru­
denter credere potuisset, illam esse pro­
priam uxorem : at vero accessus Judæ ad
Thamar excusatus fuit a malitia incœstus;
quia invincibiliter ignoravit illam esseTha­
mar nurum suam; habuit tamen malitiam
fornicationis : quia cognovit.se accedere ad
mulierem.quæ non prat ejus uxor: et sic de
aliis. In quo conveniunt communiterTheologi cum D. Thom. in præsenti art. 3. Loquunturque

*

quunturque universaliter de qualibet igno- I
rantia sive facti, sive juris cujuscunque. Et
ratio est perspicua : nam malitia formalis
fundatur super rationem liberi, el ita non
habet locum ubi non est voluntarium ; et
multo minus ubi est involuntarium sim­
pliciter : quod autem ignoratur invincibili­
ter, nullo modo est voluntarium : quia nec
secundum se habet esse cum cognitione,
sicut est de ratione voluntarii, neque ra­
tione causæ cum prædicta ignorantia om­
nino voluntatem et cognitionem antecedat:
quinimo simpliciter est involuntarium,
nam fit contra voluntatis inclinationem:
et ideo si adesset scientia, non fieret. Ergo
quod ita ignoratur, saltem ex ea parte qua
ignoratur, non potest habere prædictam
malitiam.
84. Dices : ignorantia, quæ non privat |
usu rationis, non tollit quominus actus per
illam factus, sit liber, atque adeo volunta­
rius : ergo ex vi hujus rationis non excusa­
bit illum a malitia. Respondetur, prædictum
actum esse voluntarium et liberum alias
seu respectu alterius objecti, quod ab ope­
rante cognoscitur, et ad quod terminatur
expresse : at respectu objecti pravi, quod
ignoratur, et a quo sumenda erat malitia,
neutrum habet : quia deficiente cognitione
circa tale objectum, hujus attingentia neque
bbera est, neque voluntaria.
Dices secundo, fieri ex hac ralione, quod
actus attingens prædictum objectum, quate­
nus illud attingit, non sit voluntarius; non
autem quod sit involuntarius : quia ad hoc
ultra defectum cognitionis necessaria est
resistentia ex parte voluntatis : nam invo­
luntarium continetur sub violento, et ita
debet esse passo resistente, ut suo loco dixi­
mus : at respectu objecti penitus ignorati
nequit habere voluntas talem resistentiam:
quia fundari debet in aliquo ejus actu res­
puente tale objectum ; qui etiam esse nequit
sine cognitione.
Respondetur concedendo, necessariam
esse ad involuntarium prædictam resisten­
tiam, ut ita a pure non voluntario distin­
guatur. In quo autem fundetur ea, de qua
loquimur, declarat late Montesinos in præ’ senti disp. 8, quæst. 7, dicens fundari in
actu contrario conditionato, quo voluntas
respueret objectum pravum, vitaretque ejus
attingentiam, si scientia adesset : quem sane
actum tunc adfuturum ostendunt a poste­
riori tristitia el dolor, quæ in voluntate suc­
cedunt, adveniente cognitione. Sed solutio
non videtur sufficiens : quia etiam quando

559

ignorantia est vincibilis, succedunt tristitia
et dolor, adveniente cognitione, quæ osten­
dunt futurum fuisse contrarium actum casu
quo adfuisset scientia ; et similiter cum ali­
quid fit ex metu, constat adfuturum prae­
dictum actum, si metus causa deficeret;
adestquede facto tristitia et dolor : et tamen
in neutro casu opus, quod fit, est involun­
tarium simpliciter, sed secundum quid
dumtaxat. Quare addendum est cum eodem
auctore, dari de facto in voluntate prædic­
tum contrarium actum, non formaliter et
explicite; sed implicite et virtualiter ra­
tione diligentiae, quam ignorans adhibuit
ad pellendam ignorantiam : aut saltem ra­
tione aclus, quo, etiam dum sic operatur,
vult observantiam divinæ legis, estque effi­
caciter paratus ad omittendum actum, quem
exercet, potius quam legem ipsam prævaricari : quæ dispositio non adest in eo, qui
operatur ex ignorantia culpabili, et absque
prædicta diligentia. Ille vero qui operatur
ex metu, proplerea agit voluntarie simpli­
citer, quia inspectis omnibus occurrentibus
hic et nunc, absolute eligit ita operari: secus
vero ignorans, qui non cognoscit omnia,
quæ occurrunt.
85. Dubitant vero nonnulli, an actus ita
excusatus a malitia, aliunde debeat habere
bonitatem : vel potius maneat in individuo
expers utriusque? Ad quod breviter ex alibi
dictis respondemus, in primo casu, nempe
quando ignorantia est totalis, et aufert
omnem formalem malitiam, non posse prae­
dictum actum, per se loquendo, manere in
individuo absque bonitate : quia juxta prin­
cipia D. Thomæ repugnat per se actus om­
nino in individuo indifferens : ut vidimus
in tract, de bonit. et malit, disp. 7, dub. 2.
Et addimus per se : quia per accidens non
repugnat talis actus, ut ibidem diximus. In
secundo vero casu, ubi non ignoratur in­
vincibiliter tota malitia objectiva, sed tan­
tum pars ; et ideo remanet in actu aliqua
malitia formalis; consequenter nulla erit
ibi formalis bonitas : quia repugnat, boni­
tatem et malitiam formalem in eodem actu
concurrere, etiam ex diversis capitibus : ut
ostensum est loco citato disp. 6, dub. 1.
Secundo etiam supponimus, ignorantiam Secun­
simpliciter vincibilem, saltem multoties dum
praSupnon excusare actum, quem causal, a tota^uui.
malitia ; sed relinquere illum in eadem
specie peccati, ubi esset scienter factus :
diminuere tamen (nisi sit affectata) prædîctam malitiam : ita ut semper gravius peccet
eodem genere peccati, qui peccat ex certa

560

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. XIII. DUB. IV.

scientia, quam qui peccat ex tali ignorantia. i prohibens peccatum, sed causam majoris ' auget malitiam, propter rationem traditam
Hoc præsuppositum quantum ad primum
voluntarii, proindeque majoris malitiæ. , hic a D. Thema, ubi loquitur in hoc casu.
partem habetur ex dubio praecedenti. In quo
Cum autem dicitur ignorantia diminuere j Si nutem prædictum motivum sil illud al­
terum, nempe ut minor sil legis contemp­
consulto diximus ignorantiam simpliciter
peccatum, comparatio non fit ad idem nu­
tus, vel aliud simile, diminuet aliquantu­
vincibilem, etc. ut excluderemus illam, quæ
mero : quasi idemmel, quod antea erat malum malitiam.Quia supposito,quod adslante
simpliciter est invincibilis ; vincibilis au­
jus, minus reddat; sed ad aliud ejusdem
speciei numero diversum, quod posset com- j cognitione impediretur peccatum aliquali­
tem solum secundum quid : nam hæc adeo
diminuit malitiam, ut a gradu mortalis in
mitti, seclusa ignorantia per illam scientiam ! ter fit involontarie, vel saltem minus vo­
venialem transferat, ut nurn. 5 tetigimus.
posteriorem; quodque tunc commissum, es- i luntarie, quam si scienter committeretur.
Diximus etiam saltem multeities non liberare
set majus commisso nunc per ignorantiam. ] Sed dices : etiam cum motivum ignorandi
est peccandi libertas,impediretur peccatum,
a tota malitia, etc. quia an semper ita sit,
Ex quibus fit (et est tertio supponendum)
si adesset cognitio : alias talis ignorantia
vel potius aliquando totam illam auferat,
non omnem ignorantiam vincibilem
non esset causa peccati, sed pure concomi­
non ita constat quin postulet majus examen
liter diminuere peccatum ; sed aliam ma­
tans : ergo etiam tunc fiet tale peccatum
in hoc dubio. Quantum vero ad secundam
gis, aliam minus, aliquam nullo modo,
aliqualiter involuntarie ; vel saltem minus
partem communiter etiam recipitur propter
juxta diminutionem, vel non diminutiovoluntarie,quam dum committitur scienter;
rationem,quam tradit D.Thom. art. -1 hujus
nem voluntarii. Voluntarium autem eo
proindeque fit cum minori malilia. Res­
quæst. et supra quæst. 6, art. 8 quæ est satis
magis tollitur per ignorantiam, quo ipsa
pondetur negando consequentiam : quia in
perspicua. Nam prædicta ignorantia dimi­
minus est vincibilis .· eo vero est minus
vincibilis, quo difficilius potuit vinci, et | hoc casu plus est quod ille affectus liberius
nuit volontarium, quod est malitiæ funda­
et securius peccandi superaddit voluntarii
mentum : cuilibet enim minus est volunta­
quo fuit minor negligentia addicendi, ex
et malitiæ ad peccatum scienter commis­
rium, minusque ex voluntatis inclinatione, , qua oritur tota ratio voluntarii reperta tam
sum sine tali affectu, quam quod diminuit
quod ab eo per ignorantiam efficitur, quod­
in ipsa ignorantia, quam in effectibus subsubsequens ignorantia : secus vero in alio
que si adesset scientia, non fieret, quam j sequutis. Quocirca ignorantia, quæ plus di­
casu, ubi affectus ita pravus non præcessit.
quod fieret existenle etiam cognitione : di- | minuit peccatum, conservata specie et ra­
minuto autem voluntario, diminuitur ma
tione mortalis, est illa, quam dicimuspure ! Nec refert, quod in peccato scienter com­
litia : nam cæteris paribus bonitas et mali­
vincibilem: quia inter mortaliter culpabiles j misso nihil sit involuntarii, cujus tamen
tia moralis in quolibet actu crescunt, vel
oritur ex minori negligentia. Crassa autem ' aliquid admiscetur commisso ex qualibet
decrescunt secundum incrementum , vel
vel supina, quæ majorem negligentiam : ignorantia? Stat enim aliquid esse volunta­
diminutionem voluntarii : ut diximus tract,
supponit, parum diminuet : et adhuc minus ί rium mixtum involuntario, et nihilominus
plus habere de ratione voluntarii, quam
citato disp. 4, num. 29 et .30.
(si forte diminuit aliquid) ignorantia affec­
aliud purum et impermixtum. Si enim po­
tata, quæ non tantum supponit negligen­
Ohjectio. 86. Sed dices : causa peccati non dimi­
namus duo voluntaria impermixta unum
nuit illud, sed auget .-augetur enim unum­
tiam addiscendi, sed etiam studium ignomajus alio, majorique adjungamus aliquid
randi.
quodque ex eisdem causis, a quibus ge­
involuntarii, non statim superabitur a mi­
87. Diximus, si forte aliquid diminuit:
neratur : ergo ignorantia vincibilis, quæ
nori, quod impermixtum permanet : quia
quia id satis non constat, proplerea quod
peccatum causal, nequibit illud diminuere.
potuit tantus esse prædictus excessus majo­
D. Thom. in præsenti art. 1 expresse ait, '
Enoda- Respondetur, antecedens esse verum in
ris voluntarii, adeoque modicum involun­
,or- causis perse; non autem in iis, quæ sunt
prædictam ignorantiam videri potius au­
tarium, quod admiscetur, ut hoc illum non
causæ per accidens, quæ solum concurrunt
gere voluntarium et peccatum, quam dirai- j
satis adæquet : proindeque voluntarium,
removenduprohibens, sicut concurrit igno­
nuere : quia quod aliquis velit ignorare, ut
quod ante admixtionem majus extitit, post
liberius peccet sublato scientiæ remorsu, ,
rantia. Quin etiam adhuc in ratione causæ
etiam permixtum impermixto majus per­
per accidens non concurrit ad illos diversos
provenit ex magna voluntatis propensione
maneat. Et ita accidit in præsenti : nam
et affectu ad peccatum : ex quo oritur, ut
effectus, qui sunt causare peccatum, et di­
plus superat in ratione voluntarii affectus
peccans non modo peccare velit, sed velit
minuere malitiam, secundum eandem ra­
ille ignorandi ad liberius et securius pec­
etiam constitui in tali statu, ubi nihil sii, i
tionem,sed secundum diversas.Consideran­
candum peccatum sine tali affectu scienter
dum namque est, prædictam ignorantiam,
per quod a peccando retrahi possit- Aliunde
commissum, quam sit inx'oluntarium, quod
quæ causal, et diminuit peccatum, duplicem
autem non videtur hoc universaliter ve­
per ipsam ignorantiam postea admiscetur.
scientiam removere seu impedire : aliam
rum : quia si quis eo fine ignorare affectet,
His suppositis, de quibus non est contro­
bonam retrahentem ab illo, quæ si adesset,
ut ignorando, minus legem contemnat,non
versia, supersunt duo, circa quæ Theologi
non daret ei locum : aliam vero pravam,
augebitur per hoc peccatum ; sed potius ali­
non conveniunt. Primum, an aliquando
quæ adesse posset, seclusa illa priori.: et si
quantulum minuetur.Quare distinguendum
ignorantia vincibilis non solum diminuat
duximus cum Curiele, Montes, et aliis, I
adesset, non impediret peccatum ; efficeret
peccatum, sed etiam totaliter excuset ; vel
vero, ut scienter, adeoque omnino volunta­
attendendumque motivum, ex quo peccans
saltem a mortali in venialetransferat?etest
rie committeretur : qua ergo ratione præ­
ignorare affectat. Si enim hoc motivum
sermo de ignorantia simpliciter vincibili,
dicta ignorantia aufert priorem scientiam,
sit, ut liberius et securius peccet, exclusa
et circa materiam mortaliter peccaminosam.
causât peccatum, quia removet prohibens
scientia, perquam posset retrahi a peccato;
Secundum, an illa, quæ dicitur ignorantia
ipsum : in quantum vero tollit posteriorem,
et ne per talem scientiam compellatur agere
concomitans, cum est invincibilis, excuset a
diminuit illud, quia impedit, non quidem
quod tenetur, talis ignorantia procul dubio
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.
auget

,-61

peccato, siculexcusat antecedens ; aut ipsum
diminuat, cum est vincibilis ? Hoc exami­
nabitur § 3. Pro illo vero sit.
•

§n.

Agitur prior difficultas.
88. Contingit multolies, ut eadem diffi­
cultas sic, vel aliter proposita variet non
parum judicium suæ decisionis: et quæ
sub quibusdam terminis tota videtur de re,
sub aliis contineat non parum de modo lo­
quendi : ut forte accidit ei, quam agimus.
Et quidem ut communiter proponi solet,
an scilicet ignorantia vincibilis aliquando gans.
excuset a peccato, etc. ex ipsis terminis vi­
detur decidenda pro parte negativa. Tum
quia ignorantia simpliciter vincibilis non
tollit, quominus actus sequens sit simplici­
ter voluntarius : ergo non est unde illum
excuset a culpa mortali. Tum etiam quia
prædicta ignorantia (supposito, ut suppo­
nitur, quod sit illorum, quæ scire tenemur,
et circa materiam mortalem) ipsa in se est
mortaliter culpabilis, cum ab hoc culpa
nulla ratione excusetur : si autem ita est
culpabilis, nequibit ab eadem culpa liberare
peccatum commissum ex tali ignorantia.
Præterea vel is, qui ignorat, fecit quod po­
tu it, et debuit ad assequendam scientiam,
quæ impediret peccatum, ita ut nulla ibi
negligentia intercesserit, saltem gravis ; vel
I non fecit, sed adfuit gravis negligentia? Si
primum, eo ipso falis ignorantia erit sim­
pliciter invincibilis : ut constat ex diffini­
tione, quam adduximus num. 7. Si secun­
dum, nullatenus excusabit a culpa mortali,
cum ipsa negligentia utpote gravis tribuat
et causet mortalem malitiam. Adde, igno­
rantiam, de qua loquimur, non ob aliud
esse peccaminosam, nisi quia causal actum
secundum se peccaminosum, seu quia in ea
talis actus est volitus virtualiter: et ideo
neque est peccatum alterius speciei ab ipso
actu ; neque est contra aliud præceptum,
nisi contra idem, quo actus prohibetur;·
ergo repugnat, talem actum excusari a ma­
litia transgressionis præcepli ; et quod illam
incurrat ipsa ignorantia. Quæ rationes,
nisi æquivocatio lateat, vel quæstio sit de
modo loquendi, convincere videntur. Et
ideo hanc partem sustinent Suar. tom. 3 in suar.
3 partem, disp. 82, sect. 3, Coninchus disp.CouJm*·
I3decensur. dub. I etquidam alii.
89. His vero non obstantibus, Thomas R»r*
Sanch. lib. 1 sum. cap. 17, num. 19, ex '{’’(j·*'
36

?

562

DE VITUS, ET PECCATIS.

Ti.^un. memo multorum Theologorum satis officacjjjt. citer prebat. hoc esse peculiare in præceptis
Jl,r,s bumani, ut ab eorum transgressione
vasq.' excuset ignorantia mortaliter culpabilis,
quæ non excusaret in præceptis juris natu
ralis vel divini : dummodo non sit crassa
seu supina, sed tantum vincibilis. Nam ita
asserunt Cajet, in sum. verbo Prxcepti
transgressio, Armilla verbo Prxeeplum,
Manuel, tom. 1, sum. in secunda editione
cap. 196, conclus. 2. Vasq. hac 1, 2, disp.
148, cap. ult. num. 61. Qui omnes hanc
tradunt universalem regulam : In iis, qux
sunt juris positivi humani, si vel apparente
excusatione, vel ex sola ignorantia (dum­
modo non crassa seu supina) transgressio fiat,
non incurritur culpa mortalis, dum tamen
absit contemptus, et animus violandi praecep­
tum obligans sub mortali. Et rationem tra­
dunt. quia non est intentio piæ matris Ec­
clesiae ita arcte suis præceptis adstringere :
neque animas illaqueari tam hostili vinSykesL cu^°- ^em docet Sylvester verbo Ignorantia
vîieui Qaæst· 5» num. 10. Soto in 4, dist. 13,
Doindri.qnæst. 2, art. 3, Valentia hac 1, 2, disp. 2,
nequii.qUæct. j. punct. 6, Bonacin. disp. 2 in
Decalog. quæst. 8, punct. 3, Reginald, tom.
1, lib. 11, cap. 3, sect. ulti. et alii. Qui
omnes ad id nituntur discrimini inter jus
humanum, et naturale ac divinum : quod
illud non adeo stricte obliget, sicut hoc pos­
terius : nec sit intentio legislatoris humani
ita arcte hominum ligare conscientias suis
præceptis, sicut jus naturæ et divinum obli­
gat, neque adeo ignorantiam, quæ in uno
ad excusandum non sufficit, sufficere in
alio.
Si vero dicas, prædictos auctores non ita
expresse loqui de ignorantia simpliciter
vincibili et culpabili, quin possint exponi
de vincibili secundum quid, quæ non exce­
dit limites venialis. Respondet Saucius, eos
ita expresse loqui de illa priori ignorantia,
ut id in dubium verti nequeat, attentis
eorum verbis et rationibus. Tum quia si de
.ignorantia solum venialiter culpabili el
vincibili loquerentur, non rcccurrerent ad
specialem conditionem juris humani, ne­
que assererent, hoc esse proprium istius
juris, eo quod minus stricte obligat, quam
naturale et divinum : quippe ignorantia
solum venialiter, et secundum quid vinci­
bilis etiam in transgressione juris divini,
et naturalis excusat a mortali, ut omnes
fatentur. Neque dicerent id provenire ex
pietate et ex intentione Ecclesiæ in imposi­
tione suorum praeceptorum, sed ex natura

DISP. XIII. DUB. IV.

Estque hujus assertionis præcipua probatio:
I rei : ex hac quippe oritur ul culpa moris
tum auctoritas Doctorum illam tuentium,
lis, ubicunque sit, plenum cOMousum pos­
qu® in ordine ad inteiligentiarn juris hu­
tulet, qui esse nequit cum ignorantia solum
mani, magni semper facienda est, ut nuper
venialiter culpabili. Tum etiam quia pro
dicebamus. Tum etiam ratio, cui prædicti
eodem reputant operari ex ea ignorantia,
auctores nituntur, sumpta ex conditione et
de qua loquuntur, atque operari ex appa­
suavitate ipsius humani juris. Quia enim
rente ratione : at ubi esset ignorantia solum
hoc jus ab humano et inferiori legislatore
venialiter vincibilis, non esset sola appa- I
proficiscitur, oportet ut in ejus præceptis
rens ratio, sed simpliciter probabilis : ma- I
splendeat ipsa humana ct inferior potestas
nifeste ergo loquuntur de illa, quæ absolute
talis legislatoris : quatenus benignius et
et simpliciter sit vincibilis.
II
remissius in ligando se gerat ; adeoque ipsa
90. Sane cum in rebus moralibus, iis®S
præcepla benignius et remissius obligent,
præserlim, quæ ad intelligentiam juris hu- dt
quam præcepla juris naturalis et divini,
mani, ejusque obligationis spectant, maxi­
quæ a Deo immediate proficiscuntur ; imo
ma sit ratio auctoritas gravium Doctorum,
oportet ut ex ipso modo remissius, vel stric­
durum esset tot, adeoque gravibus, quos
tius obligandi, prædicta præcepla inter se
adduximus, refragari. Unde credimus, præ­
discernantur, cedantque humana divinis.
dictam quæstionem aliquid continere de
91. Hoc supposito, ut appareat vis præmodo loquendi : imo rationes prioris sen- '
tentiæ ex æquivocatione potius, quam ex {«‘^“'dictæ rationis, recolendum quod diximus a
num. 5, videlicet ignorantiam vincibilem
vera efficacia contra secundam militare.
ad præsens non vocari, nisi quæ proccdit
Pro quo nota, propositam quæstionem, vi­
ex culpabili negligentia : cum scilicet igno­
delicet an ignorantia vincibilis excuset a
rans non adhibet eam diligentiam, quam
culpa mortali transgressionem humani pnpotest et tenetur ad assequendam cognitio­
cepti? posse procedere vel de ignorantia,
nem : et ideo ratione talis negligentiæ præ­
quæ adhuc cum ita excusat, maneat simpli­
citer vincibilis, atque adeo ibi et tunc sii
dicla ignorantia dicitur voluntaria et cul­
mortaliter culpabilis : vel de ignorantia,
pabilis. Quare non sufficit, quod prædicta
quæ alias, nempe in materia juris natu­
diligentia sit minor quam potest ; sed re­
ralis et divini, esset quidem vincibilis et
quiritur ut etiam sit minor quam debet.
! mortalis; at in materia juris humani non
Lnde qui illam adhibet, quam adhibere
censetur talis : sed potius habetur pro in­
tenetur, sive possit majorem adhibere, sive
vincibili. In priori sensu militant rationes
non, censetur invincibiliter ignorare : quia
primae sententiæ ; et convincunt fere evi­
hoc sufficit ul talis ignorantia sit non vo­
denter. In posteriori vero nullam vim ha­
luntaria atque adeo inculpabilis. Secundo
bent, ut inferius patebit : et ita loquuntur
recolendum est ex dictis a num. 7, diligen­
procul dubio auctores secundæ sententiæ.
tiam in addiscendo quam homo adhibere
Ne ergo hæreamus nominibus, sed vitemus
tenetur ad recte operandum, non semper
omnem æquivocationem, agemus deinceps
esseæqualom, sed aliquando majorem, ali­
prædictam quæstionem sub his terminis:
quando minorem, pro rerum qualitate et
Utrum ignorantia, quæ in materia juris na­
gravitate : adeo ut diligentia, quæ pro uno
turalis et divini esset simpliciter vincibilis,
negotio non magni momenti, sufficiens et
et mortaliter culpabilis, ob idque illius trans· ,
proportionate censetur ; pro alio graviori
gressionem non excusaret a culpa mortali, id /
non sit sufficiens : et quæ pro hoc est ne­
ipsum habeat in materia juris humani ; vel |
cessaria cl proportionala, pro illo multoties
potius in hac censeatur simpliciter invincibi- ’
censeatur improporlionata ct superflua.
lis et inculpabilis, adeoque excusans a mor­
Quæ aulem unicuique negotio congruat,
tali ejus transgressionem ?
sitque illi proportionata, prudentis judicio
Juxta quem sensum subscribimus aucto- vs
determinandum est. Sicut autem pro inae­
ribus secundæ sententiæ : statu imosqne,120
qualibus negotiis debetur inæqualis dili­
ignorantiam, quæ in ordine ad præcepla
gentia, ita etiam pro inæqualibus præceptis:
naturalia et divina censeretur simpliciter
quo enim præceptum fuerit superius et gra­
vincibilis, et non excusans, reputari pro
vius, sirictiusque obligans, majorem dili­
invincibili in ordine ad humana, atqueadeo
gentiam. cæteris paribus, in sui adimple­
excusare a culpa mortali horum transgres­
tione postulabit ; minorem vero, quo fuerit
sionem : dummodo talis ignorantia crassa
inferius, minus grave, et remissius obli­
seu supina et a fortiori affectata non sil.
gans. Ex quo habemus ad præsens, eandem
Estque fi

I

563

ignorantiam, quæ respectu unius negotii,
vel præcepti gravioris esset vincibilis, et
culpabilis mortaliter : respectu alterius non
ita gravis posse esse inculpabilem et invin­
cibilem : quia in ordine ad illam excluden­
dam adhibita fuit omnis ea diligentia, quæ
pro hoc negotio, vel præcepto minus gravi
debita est adhiberi, quamque prudentia in
eo casu dictat ; non autem quæ debetur, et
a prudentia dictatur pro illo graviori : at­
que adeo talis ignorantia in priori casu,
ubi censetur culpabilis et vincibilis, non
excusabit transgressionem præcepti a culpa
mortali ; excusabit vero in posteriori, pro
quo est sufficienter invincibilis, et inculpa­
bilis.
92. Hinc ergo habetur ratio nostræ assertionis : nam bene stat, ut eadem ignorantia, tionis.
quæ in ordine ad observationem præcepti
naturalis vel divini simpliciter est vincibi­
lis ei culpabilis : quia attenta conditione
talis præcepti, potuit et debuit amplius
vinci : in ordine ad observationem præcepti
humani censeatur invincibilis et inculpa­
bilis: quia attenta hujus præcepticonditione,
amplius vinci non debuit : ergo talis igno­
rantia excusabit a culpa mortali in secundo
casu ; non autem in primo. Consequentia
est nota : et antecedens habetur ex modo
praenotatis : nam cum præcepla naturalia
el divina altiora et graviora sint humanis,
ex sua ratione postulant majus studium,
oxactioremque diligentiam, ne violentur,
quam postulent humana : si ergo quis ad
pellendam ignorantiam tantumdem studii
adhibeat, quantum hæc posteriora præ­
cepla postulant, non autem quantum illa
exigunt ; ignorantia remanens erit in or­
dine ad ista invincibilis : quia pro eis præ­
dictum studium est diligentia sufficiens,
quantum prudentia dictat : in ordine vero
ad illa erit vincibilis, pro quibus idem stu­
dium juxta prudentis judicium est minus
quam debetur, adeoque insufficiens : et ita
habetur pro negligentia. Hoc autem minus
diligenliæ el studii, quod pro humanis præ­
ceptis debetur, el illud magis, quod debetur
pro naturalibus et divinis, non aliter dis­
tinguenda videntur, nisi ut explicuimus in
assertione : ita videlicet ut in illis ignorans
non crasse et segniter se gerat, atque adeo
ignorantiam crassam seu supinam exclu­
dat ; in istis voro etiam accuratam et exac­
tam diligentiam ad cognoscendum apponat.
Potestque hæc ratio confirmari ex cap.
11 animarum de constitui, in sexto: ubi
Pontifex quoad ecclesiasticas censuras et

564

DE VITIIS, ET PECCATIS.

DISP. XIII. DUB. IV.

565

pænas declarat non incurri perignorantiam
liam, de qua agimus, excusare transgres­
ignorantia concomitans invincibilis excu­ i voluntarius respectu objecti, quod ignora­
minus culpabilem, quam sit crassa vel su­
tur : nequit ergo ex tali objecto aliquam
sionem humani præcepli ab omni culpa,
set prædictum opus a lota malitia, vinci­
pina ; ut ita animarum periculis obvietur,
sed a culpa mortali : ul innueremus, sæpe
malitiam desumere. Minor probatur : nam
bilis etiam concomitans diminuet eam ali­
ut vidimus num. 5. Ex hoc namque non
non excusare illam a veniali, nisi plus ali­
cum sit de ratione voluntarii fieri cum
quantulum ; minus licet quam si esset
obscure colligitur, nec etiam esse Pontifi­
quid studii adhibeatur ad pellendam præ­
cognitione illius, in quod tendit, ut ex ejus
causa. Unde etsi deinceps dumtaxat loquecum intentionem ligaresuis præceptis igno­
dictam ignorantiam ; minus licet quam in
difiinilione habetur, repugnat ut aliquis
mur ex suppositione quod prædicta igno­
rantes aliter quam crasse vel supine : cum
aliis præceptis exigitur, etiam pro excu‘
voluntarie tendat in illud, quod aseomnino
rantia sit invincibilis; quicquid tamen de
ex opposito magna etiam suboriantur pec­
sando a mortali. Quod totum prudentisjaignoratum est : sicut in præsenti casu igno­
hac dictum fuerit in ordino ad excusandam
candi pericula : quibus quoad fieri possit,
dicio, attenta rerum gravitate, etuliis cir­
ratur prædictum objectum.
malitiam, intelligendum erit de vincibili
­
obviare velle matrem Ecclesiam pro
cunstantiis, determinandum est.
j
Confirmatur: nam qui invincibiliter exis­ Confir
in ordine ad eam diminuendam. In qua
matio.
ipsius benignitate et pietate circa anima­
94. Ad rationes vero pro prima sententia·1^. difficultate apud auctores, qui illam discu­
timans occidere feram, occidit inimicum,
constat ex dictis : nam procedunt de igno-^
rum curam, credendum est : ergo, etc.
casu ibi latentem, non aliter se habet in
tiunt, animadvertimus aliquid de re, et
Objectio.
93. Dices : ergo in ordine ad præcepta
rantia,quæ ibi el tunc atque in ipsa materia
ordine ad peccandum, quam si re ipsa non
aliquid de modo loquendi. Ad rem quidem
juris humani, omnis ignorantia, quæ non
ubi a mortali excusat, sit mortaliter vinci­
esset ibi inimicus; sed fera tantum (ut ipse
pertinet an actus, quem comitatur ignoransit affectata vel crassa, sive supina, pnt in­
bilis et culpabilis, seu quæ non supponit
credit) occideretur : quod enim totaliter est
liainvincibilis, caveat omnino malitia illius
vincibilis: adeoquesuperfluet tertium meat
eam diligentiam, quam operans sub mor­
extra cognitionem, omnino est præter vo­
objecti vel circunstantiæ, quæ sic invinci­
brum ignorantiæ pure vincibilis, quod
tel· tenebatur pro illa materia adhibere:
luntatem : proindeque non magis confert
biliter ignorantur, quam haberet, si fieret
distinximus num. cit. Sequela palet : quia
de qua, ut ibi dicebamus, convincunt non
ad ejus bonitatem vel malitiam, quam si
scienter. Et addimus illius objecti vel cirignorantia vincibilis ad præsens non dici­
posse a mortali excusare : quod minino in­
omnino non esset : sed in prædicto casu
eunstantix, etc. quia ad præsens non refert
tur, msi quam ignorans tenetur vincere:
ficiamur. Ignorantia vero, quam nos dici­
nemo damnaret illam occisionem quasi
an ex alio capite, ut ex aliquo fine extrin­
non autem vincere tenetur pro prædictis
mus excusare a mortali transgression0·"
obnoxiam malitiæ homicidii : sicut nec
seco, vel ex aliqua alia circunstantia non
præceptis nisi crassam vel supinam, et a
humani præcepti,supponit diligentiam sal­
cæteras actiones, quas ille operans pru­
ignotis habeat malitiam : ut in simili dixi­
fortiori affectatam.
tem sub mortali debitam pro illa materia:
denter ageret: quantumvishabitualiteresset
mus supra de ignorantia antecedente non
bilaiinr. Respondetur concedendo sequelam, for­
adeoque ibi et tunc non est simpliciter vin­
paratus occidere inimicum, si illum inve­
totali. Ad modum autem loquendi spectare
cibilis, aut culpabilis, mortaliter : licet in
maliter loquendo : in qua nullum reperiniret : ergo in eo, de quo agimus, debet ita
videtur an hoc, quod est prædictum actum
mus inconveniens: sicut Suarez, et alii,
alia materia utrumque haberet: in qua
damnari.
carere ea malitia, sufficiat ut prædicta igno­
quos citato num. adduximus, id non repu­
proinde non excusaret a malitia mortali.
Confirmatur secundo, et explicatur ani- Mia.
rantia dicatur excusare illum, vel solum
tant, dumin nulla materia admittunt aliam
Discrimen vero a nobis assignatum inter
madvertendo, quod actio exterior non habet
non accusare : in hoc enim vix reperielur
ignorantiam simpliciter vincibilem. Unde
præcepta utriusque juris, et quæ ex præ­
formaliter rationem peccati, nisi in quan­
major contentio, quam de modo loquendi.
illud tertium membrum ignorantiæ pure
dicto discrimine intulimus, neque illae ne­
Ite
λ
__est
v_________________
tum imperatur a voluntate, et intentione
95. Quoad primum
pars affirmativa
t^S-ac’eo communis, ut negari non debeat: nam
vincibilis, quod prædiclo num. distinxi­
que aliæ rationes impugnant.
peccaminosa : ipsa enim malitia intrinsece
mus, deserviet pro præceptis juris natura­
residens in voluntate, denominat extrinsece
•F,-· *^am tuentur Cajetanus in præsenti art. 3,
j^ubi etiam Medina conclus. 2, Zumel disp.
lis et divini : pro quibus debita est major
prædictam actionem, ut disp. 10, dub. 1,
§111diligentia in addiscendo, quam quæ sufficit
ίΐΊ: *’ conclus·
Alvarez disp. 156, conclus. I,
ostendimus : unde est manifesta repugnanItei Curiel in dubio circa secundam conclus.
tia.quod talis actiosit formaliter peccatum,
ad non ignorandum crasse sive supine.
Secunda difficultas examinatur quoad
referens Alensem, Richardum, Petrum de
nisi intentio, a qua imperatur, peccami­
Diximus formaliter loquendo, etc. quia ma­
primam partem.
nosa sit intra idem genus malitiæ. Tum sic,
j·^ Soto, et Almainum, Gregorius Mart. dub.
terialiter etiam in præceptis juris humani
Jiia' 1, conclus. 1, Montesinos disp. 8, quæst. 8,
intentio, a qua imperatur occisio, de qua
potest admitti ignorantia pure vincibilis:
Casus hujus secundæ difficultatis, est cam
loquimur, nullam habet malitiam homi­
£ conclus. 2, Araujo dub. 3, conclus, 2, Lorca
illa nimirum, quam dicimus excusare a
aliquis v. g. occidit inimicum, existimans
cidii, nam est dumtaxat intentio occidendi
tas. disp. 32, mem b. 2, Vasq. disp. 125, cap. 2,
mortali eorum transgressionem : quatenus
occidere feram ; ita tamen est dispositus,
Valentia quæst. G, punct. 3, Suar. torn. 5, 1 feram, neque ullo modo fertur ad occisio­
potest et debet vinci in materia aliorum
ut etiam si illum agnosceret, occideret. Cum
nem hominis, sicut nec talis occisio ullo
K* in 3 partem, disp. 4, sect. 8, Thom. Sanch.
' enim ignorantia in isto casu non sit ratio
praeceptorum.
modo cognoscitur: ergo neque occisio vel
ta. lib. 1 sum. cap. 16, num. 13, et lib. 9 de
Adde, multoties illam ignorantiam, quæ
quare inimicus occidatur (occideretur enim
quæcunque alia actio imperatur ab ea in­
/V.
1
matrim.
disp.
32,
et
plures
alii.
Sumiturin materia juris naturalis et divini estsimquamvis adesset scient ia) nihil removet pro­
tentione, erit culpabilis aut peccaminosa in
p.
T
ia.que
ex
D.
Thom.
supra
quæst.
6,
art.
8,
pliciter vincibilis, et ideo non excusat a
hibens prædictam occisionem : et ita non est
genere homicidii.
ubi
docet,
quod
etsi
prædicta
ignorantia
mortali, esse vincibilem secundum quid, et
quo pacto hæc in illam reducatur, etiam
96. Dices, adesse simul cum intentionePractunon
faciat
involuntarium
actum,
quem
co
­
non excusare a veniali in materia juris hu­
sicut in causam per accidens : et propterea
occidendi feram, habitualem voluntatemnuoninmitatur,
quia
non
facit
ut
voluntati
repu
­
mani: quia licet in hac pro vitanda mortali
dicitur habere se concomitanter, quia nihil
gnet ; facit tamen ut non sit voluntarius, i occidendi inimicum : et ratione istius dcri-“a."im*
culpa sufficiat diligentia excludens ignoran­
influit. Nihilominus tamen quia dum abest
vari malitiam ad actum externum. Sed * '
quia
nequit
esse
voluntarium
illud,
quod
tiam crassam; at pro vitanda etiam veniali
alicujus objecti cognitio, nequit tale objec­
contra : nam voluntas præcise habitualis
ignoratum
est.
Ex
quo
sumitur
evidens
l
(in iis saltem.quæ sunt mortalia ex genere)
tum voluntarie attingi, merito dubitatur,
nihil confert ad bonitatem vel malitiam
ratio
pro
hac
sententia.
Nam
esse
voluntaaliquantulum major necessaria est. Sicut , supposito quod prædicta ignorantia sit in­
rium et liberum adeo est de ratione peccati, I actus : quia habitibus nequemeremur,neque
in ipsa materia jurisnaturaliset divini pro
vincibilis, an opus cum ea facium a malitia
et malitiæ moralis, ut nullatenus valeat re- I demeremur, nisi in actum prorumpant :
vitanda etiam culpa veniali requiritur dili­
excusetur? Diximus supposito quod sil in­
periri sine illo, ut alibi ostendimus, faten— I ergo nequeex isto neque ex aliocapite potest
gentia exactissima; cum tamensæpe minor
vincibilis : quia vincibilem certum est non
turque omnes Theologi : sed actus, qui fit
prædicta actio habere malitiam homicidii.
sufficiat pro vitanda mortali. Quocirca con­
excusare, sicut non excusat adhuc cum est
cum prædicta ignorantia, nullo modo est I Eo præsertim quia si voluntas habitualis
sulto in assertione non diximus, ignorancausa actus, ut superius diximus. Verum si
ignorantia

»

5(5B

DE VITUS, ET PECCATIS.

sufficeret ad tribuendam malitiam, non i tum volo jacere sayittam ad occidendum i«t
solum ilia actio, qua de facto inimicus sub
feram, quam illic esse judico; vel inimicum,
specie feræ occiditur, sed omnes alia» quot­
si forte ibi sit, quod non credo : imperareque
quot ab illo homine exercerentur, haberent
ex hoc actu jactum sagitto in illum locum,
praedictam malitiam (quod est absurdum) :
ubi inimicus absconditur. Quare rnelius
respondetur admittendo(sicut admittit.San- ***
quippe non est minor conjunctio hujusmodi
actionum ad illam habitualem voluntatem,
chez,alios referens citato cap. 10, nam. 11),
quam prædicto occisionis : neque est quo
in prædicto casu occisionem illam habere
pacto potius in istam, quam in illas influat
malitiam homicidii : quia imperatura vo­
talis voluntas. Imo licet cum intentione
luntate occidendi inimicum.si forte ibi sit,
occidendi feram esset simul volitio actualis
et est de facto, et posse esse cognoscitur:
occidendi inimicum, non ideo hæc volitio
unde nihil deest quonimusprædicta occisio,
conferret illi malitiam : quia non imperaret
in quantum occisio est illius hominis, sit
illam, sed haberet seconcomitanter : non
voluntaria, et voluntati tribuatur.
;
enim tribuit malitiam actui externo quæ­
98. Aliter dicendum est, si operans habe-Hsv
cunque volitio etiam actualis cum eo exis­
ret omnimodam certitudinem, quod nullus a ;
tons, sed illa dumtaxat, a qua imperatur.
homo ibi absconderetur ; tunc enim non
Porro occisionem, de qua loquimur, non
posset habere absolutam et efficacem volun­
imperari a volitione occidendi inimicum,
tatem occidendi aliquem hominem, cum
sed ab alia, quæ est intentio occidendi
certo cognoscat, ejus occisionem ibi el tunc
feram, constat ex eo quod volitio imperans
fore sibi impossibilem; cum qua certitudine
opus externum est intentio absoluta et effi­
non stat opposita formido |>er actum delibe­
cax assequendi finem : illa autem volitio
ratum. Sed hic casus recedit jam abeo, de
occidendi inimicum non est absoluta et
quo loquimur : quia ubi esset illa certitudo,
efficax, sed inefficax et condilionata : nemo
non haberet locum ignorantia quantumvis
quippe efficaciter intendit, quod penitus
invincibilis. Posset autem qui ita esset cer­
posse assequi ignorat.
tus, projicere sagittam eo animo ut se exer­
B.-jifti. Sed urgebis .-quid si ille venator mitte­
ceret ad occidendum inimicum, dum postea
ret sagittam eo omnino ut occideret feram,
sibi occurrerit: vel optando ibi esse,et jacta *
et etiam inimicam, si forte ibi lateret, il­
illo configi : vel fingendo illum sua imagi- ’
iumque latentem de facto occideret? Res­
natione, ipsamque feram loco ejus ac velati 1
pondent aliqui, casum esse impossibilem,
ipsius imaginem et statuam cædendo. Ta­
supposita ignorantia invincibilem :quiaqui
lisque affectus proculdubio esset peccami'
ita ignorat, præmisit sufficientem diligen­
nosus ex homicidio desiderato vel fido:
t
tiam. perquam moraliter est certus nemi- j ejusque malitia denominaret peccaminosam
nem ibi latitare : qui vero habet prædictum j etiam actionem externam : non tamen ali­
animum, non potest esse ita certus, sed du- I cui daret denominationem homicidii sim­
bitat vel formidat an ita sit,vel non: igitur
pliciter, cum re ipsa homo non occidatur,
non stat volitio efficax occidendi inimicum
neque ejus vera occisio ibi et tunc intenda­
cum prædicta ignorantia.
tur : sicut non dicimus absolute et simpli­
97. Hoc tamen non videtur undequaque
citer homicidium internam voluntatem
verum : quia ut ignorantia in casu, de quo i occidendi, quando ex ea occisio in re non
loquimur, aliisque similibus sit invincibi­
sequitur. Atque idem dicendum est, si quis
lis, sufficit habere probabile judicium,quod i non jam cum prædicta certitudine, sed po- (
nemo ibi lateat : bene autem cohæret cum ί tiuscum ignorantia invincibili latentisinijudicio probabili formido aliqua vel suspimici mitteret sagittam eodem animo,nempe
cio circa oppositum : sicut enim post adhi- ; vel ut se exerceret ad occidendum postea,
bitam sufficientem diligentiam potuit re ' vel optando adesse ibi inimicum,vel feram
ipsa latere ibi inimicus, et re ipsa occidi : j juasi ejus statuam cogitando, non tamen
ita potest operans judicare posse sic acci- ; •olens absolute ibi et tunc illum occidere
dere, ut furte lateat, potestque, quandiu
idhucsub conditione si forte ibi sit, neque
sibi de veritate evidenter non constat, for- ■ toc animo emittendi sagittam, sed dummidare oppositum ejus, quod probabiliter
axat caedendi ejus statuam; vel se exercendi
judicat: judicium enim probabile unius par­
iodo dicto : quamvis enim tunc inimicus
tis non excludit alterius formidinem : ergo
bi lateret ; de factoque occideretur, non
quantum est ex hoc capite non repugnat,
leo ejus occisio agenti imputaretur, neque
quod ignorans habeat hunc vel similem aci x tali occisione prout ibi et tunc patrata
illa

DISP. XIII. DUB. IV.

illa actio malitiam desumeret, neque prop­
ter ipsam diceretur peccaminosa: quia ani­
mus illius agentis non est occidere ibi et
tunc inimicum quem abesse putat; sed
dumtaxat cædere feram quasi ejusstatuam,
vel exerceri ad ipsum alio tempore sagit­
tandum.
;«pH- Unde est manifesta disparitas inter hunc
bpe casum, et illum do jaciente sagittam animo
tl53>·· occidendi feram, simulque inimicum si
forte ibi sit : de quo num. præccd. diximus
incurrere malitiam illius homicidii : quia
tunc animus operantis extenditur revera
usque ad occisionem inimici ibi et tunc
patrandam ex suppositione quod illic lateat,
cognilaque hujus lalebræ possibilitate sal­
tem melàphysica : et ideo adimpleta suppo­
sitione, nihil deest quominus tale homici­
dium ex animo et voluntate procedat :
adeoque ipsi voluntati prout ibi et tunc
exequutum tribuatur, volun/ariumque ap­
pelletur. At vero in alio casu animus agentis
non est occidere inimicum in se ipso, adhuc
ex suppositione quod ibi lateat : quia neque
de hac suppositione, neque de latendi pos­
sibilitate curatur : sed habita sufficiente
securitate quod nullus homo ibi sit. tota
intentio sistit in exercitatione, quam dixi­
mus : quicquid vero ultra contingit, omnino
est causale, etextra prædictam intentionem:
et ideo nulla via potest in voluntatem re­
duci, neque appellari voluntarium.
oda- El si adhuc urgeas ; ergo in primo casu
lica. ignorantia invincibilis non excusat a ma­
litia? Respondetur, in prædicto casu igno­
rantiam ideo non excusare, quia ignorans
expresse operatur contra illam, extendens
suam malitiam etiam in illud, quod igno­
rat : nam qui ita operatur, ut licet proba­
biliter credat, se non posse occidere inimi­
cum ; nihilominus expresse vult illum
occidere : ex hacque volitione facit quantum
potest ut occidat, si forte ibi sit : sua malitia
vincit ipsam ignorantiam, extendens ex­
presse pravam intentionem ad omne illud,
quod metaphysice non repugnat, quamvis
prudenter credatur non esse futurum. Quo­
circa ignorantia ibi existons omnino habet
se de materiali. Neque dicendum est, actum
sumere malitiam ab objecto ignoto : sed
ipsa cognitione, qua cognoscitur posse sal­
tem metaphysice latere ibi inimicum, co­
gnoscitur occidendum de facto ex supposi­
tione quod lateat : ab eoque ut sic cognitio,
volitioqueex prædicta suppositione, ea pu­
rificata, sumitur homicidii malitia.Cæterum >
in aliis’casibus ubi intentio expresse non :

fertur in omne id, quod potest esse, adhuc
ex suppositione quod sit; sed iri id solum,
quod esso putatur, nulla attenta supposi­
tione ; quicquid ignoratur invincibiliter,
manet omnino intactum a cognitione et
volitione : et ideo nihil potest malitiæ con­
ferre.
§ IV.

Secunda pars ejusdem ultime difficultatis.

99. Veniamus ad secundum, quod perti- Pri^‘
nere diximus potius ad modum loquendi, ' ’
In quo aliqui etiam ex iis, quos nuper cita­
vimus, nolunt admittere, quod ignorantia
concomitans excuset actum a malitia, sed
j solum quod non accuset. Idque a fortiori
j non admittent qui negant, ipsum opus ita
i ignoranter facium carere malitia formali :
1 ut negare videntur Durandus in 2, dist. 22, Dnrami.
' quæst. I, Gabriel ibidem quæst. 2, art. 1, cSS.
notabil. 3, Covarruvias relect. in cap. J Ima Hugolrn.
I mater 1 p. § 10, Ugolinus de censor, tabul.
1, cap. 9, § 8 et alii apud Sanchez lib. 9 de
matrim. citata disp. 32. Rationem vero tra­
dunt : quia ignorantia, quæ opus excusat,
debet esse circunstantia ipsius operis, et
non solum operantis : ignorantia autem
concomitans cum nihil influat, non est cir­
cunstantia operis, sed accidens ipsius ope­
rantis : ergo neque excusabit, neque accu­
sabit prædictum opus : atque adeo vel hoc
nonliberabituramalitia; velaliun leidsortietur, quam ex prædicta ignorantia. Acce­
dit, quod D. Thom. in præsenti art. 3,
expresse dicit ignorantiam concomitantem
non excusare a peccato : et reddit pro ra­
tione : quia non est causa actus peccati ne­
que ipsum involuntarium efficit.
Cæterum quamvis in præsentiarum pa- verior
rum referat sic vel alitor loqui, nullam
tamen sufficientem rationem reperimus,
cur neganda sit prædictæ ignorantia? ea ex­
cusatio a malitia: cum hujus carentia in
nullum aliud principium possit reduci nisi
ad carentiam scientiæ, adeoque in ipsam
ignorantiam. Si namque adesset scientia,
nemo ambigit prædictum opus fore pecca­
minosum. ergo idcirco peccaminosum non
est, quia deest talis scientia, seu qui i adest
ignorantia : ubi enim affirmatio esset causa
affirmationis, negatio debet esse causa ne­
gationis.
Et confirmatur : nam si quæratur curdle
actus non sumit malitiam ab objecto i>eccaminoso? Optime respondetur, quia non at-

DISP. XIII. DUB. IV'.

DE VITUS, ET PECCATIS.

?

■

’*· · I
• /v..

» 1

tingit illud voluntarie : si vero rursus quæin tract, ile bonit. et malit, disp. I, num.
ratur, quare non attingit illud voluntarie ?
29 explicuimus. Π ergo aliquid excuset
Recte etiam respondetur, quia non est cogni­
a malitia, sufficit quod sit conditio agenlii
tum, et nihil volitum aut voluntarium, quin
tollens ab eo cognitionem, sicut tollit igno­
prxeognitum : imo nulla alia causa poterit
rantia concomitans : nam eo ipso iinjiedit,
assignari : ergo de primo ad ultimum ca­
ne praedictus actus ab ipso agente liat cum
rentia. seu excusatio malitiæ reducitur in
cognitione, ac proinde ne quantum ad attin­
carentiam cognitionis.
gentium objecti ignoti voluntarius evadat:
Atim- 100. Dices cum aliquibus, carentiam
quo sublato, præcludilur locus malitiæ.
malitiæ in prædicto casu reduci in igno­
Adde prædictam ignoranliamsuo modo affi­
rantiam, non quidem sicut in causam, sed
cere actum, quem excusat. Quia licet non
sicut in non causam : licet enim defectu
sit causa ut fiat talis actus, neque in ejus
cognitionis, non sit ibi voluntarium, et
substantiam influat, et hac ratione dicatur
defectu voluntarii non sit malitia ; ex hoc
habere se concomitanter ; est tamen causa
tamen solum habetur, quod talis ignoran­
ut fiat sine cognitione et volnntarielale.
tia sit non causa peccati : non vero quod sit
atque adeo sine malitia. Neque ad hujus­
causa excusationis.
modi carentiam habet se concomitanter;
PravîtjSed hoc non satisfacit : quia in præsenti
sed cum suo quali-quali influxu : eo saltem
diior.
dum quærimus causam excusantem a ma­
modo quo negatio causât negationem : et
litia illum actum, nihil aliud investigamus
carentia in carentiam influit.
nisi id, in quod reduci debet carentia talis
Ad aliud ex D. Thoma respondeturS.Docmalitiæ : ei hoc, quicquid sit, vocamus
torem eatenus asserere ignorantiam conco­
causam prxdictx excusationis, ergo admisso
mitantem non excusare a peccato, quia licet
talem carentiam reduci in ignorantiam,
opus cum ea factum a malitia eximat ; per­
negari non potest ipsam ignorantiam esse
mittit tamen erga idem objectum aliquem
causam et rationem excusantem a malitia.
affectum pravum in operante; non quidem
Unde videtur repugnantia in terminis, cum
efficacem, qui influat in opus externum,
dicitur prædicta excusatio reduci in igno­
proindeque malitiam illi communicet; sed
rantiam non sicut in causam, sed sicut in
inefficacem, et habentem se concomitanter
non causam. Ipsa quippe reductio unius in
ad aliam intentionem imperantem prædic­
aliud constituit sufficienter ad præsens ra­
tum opus : et ideo quamvis tale opus prae­
dictaque intentio imperans, excusentur a
tionem causæ : adeoque non stat affirmare
malitia ,· non tamen excusatur ipse operans;
reductionem, et negare causam : aut quod
in quo remanet ille alius affectus inefficax,
sit reductio, et sicut in non causam. Quæ
esseque hanc mentem D. Thomæ, constat
doctrina potissime locum habet in prae­
ex ratione, quam tradit : nempe quod igno­
senti, ubi sermo est de effectibus negativis :
rantia concomitans quia non est causa actus,
pro quibus nemo assignare intendit pro­
non facit hominem involuntarium (ita enim
priam et rigorosam causam (sicut neque
est legendum, non ut mendose habetur in
ipsæ negationes proprie et rigorose fieri
aliquibus editionibus voluntarium) sed facit
dicuntur) sed quamcunque rationem, aut
non volentem illud, quod ignorat. Qua enim
principium, in quod reducantur. Et ideo
ratione facit hominem non volentem objec­
sufficienter assignatur causa hujusmodi
tum, quod ignorat, tollit ab opere attin­
effectuum per ipsam negationem causæ
gente ipsum objectum rationem voluntarii.
effectus positivi oppositi : nam propterea
Qua ratione vero non facit tale opus in­
dicitur, ubi affirmatioestcausa affirmationis,
voluntarium, seu repugnans voluntati, per­
negatio est causa negationis. Qui igitur ad­
mittit in ipsa voluntate effectum erga illud :
mittit, carentiam malitiæ reduci in caren­
non quidem efficacem, quia iste requirit
tiam scientiæ, neque assignat aliud princi­
cognitionem objecti pro ut hic et nunc;
pium, in quod reducatur, frustra negat
ignoranliæ rationem, et munus causæ excu- I sed inefficacem, ad quem sufficit cognitio
santis a malitia.
I objecti secundum se, et alias; quamvis pro
Occur101. Ad illud vero quod in contrarium ! ut concurrens hic et nunc ignoretur.
102. Sed ecce insurgit alia objectio, quia aju
opposita,opponitur, respondetur, non opus esse, ut
quod tollit ab aliquo actu malitiam, sit pro­
videtur repugnare, ut existente in voluntate0^’®*
prie circunstantia ipsius actus : imocircunsaliquo pravo effectu, detur simul in ea ali­
tantiæ proprie dictæ nunquam tollunt vel
quis actus bonus; sed quicunqueactus affec­
minuunt malitiam, sed semper augent, ut
tui illi coexistât, debet esse pravus : ergo
etiam

etiam extorna occisio, ei quodcunque opus
ad extra imperatum, erit peccaminosum :
non igitur hujusmodi opus excusabitur a
malitia ralione ignoranliæ. Consequentia
■*
videtur perspicua: nam repugnat, actum
imperantem habere in se malitiam, el non
denominari ab ea opus imperatum. Antei
cedens vero probatur : quoniam voluntas
!
neq.iit simul habere plures actus non sui
bordinalos inter se : hoc enim esset velle
plura per modum plurium : constat autem,
inter actum bonum et malum nullam admittisubordinationem : quiaactusbonusnec
potest ordinari ad malum, bonitate retenta,
neque ejus respect um terminare : ut in tract,
de boni t, el malit.disp.G.num. 1G.docuimus,
'I fri«u Respondetur (quicquid sit de difficultate
siitio. contenta in hac objectione, an scilicet vo­
luntas possit simul habere illos plures actus
malum et bonum) sufficere ad rem, de qua
agimus, quod ille pravus affectus, quem
ignorantia concomitans permittit ; sit simul
cum ipsa ignorantia ; quamvis adveniente
actu bono, a quo imperatur opus externum,
interrumpatur, vel ipse pravus affectus ad­
veniens actum bonum interrumpat. Hoc
enim satis est, turn ut prædicta ignorantia
non excuset operantem a culpa, cum per­
I
mittat secum illum pravum affectum. Tum
etiam ut nonconcurrant simul actus malus,
et actus bonus, sed unus post alterum ; uter­
que vero concurrat simul cum ignorantia.
seoinda. Secundo respondetur, admisso etiam re­
pugnare actum bonum cum actu malo, inde
solum sequi, utrunque illum, qui in casu
objectionis concurreret, proindeque etiam
opus externum fore peccaminosum ; non au­
tem quod in aliquo sit malitia homicidii ibi
et tunc commissi, seu quæ sumatur ab occi­
sione, quæ a parte rei ignoranter ponitur, ac
proinde quod talis occisio imputetur tan­
quam homicidium re ipsa commissum : sed
tota malitia ibi reperta, erit malitia illius
pravi, el inefficacis affectus, a quo sicut a fine
vel circunstantia extrinseca vitiabuntur cæ
teri actus, vel quia subduntur illi, vel quia
illum sibi subordinant. Non autem neque j
ipse pravus affectus, neque alii actus plus
habebunt de ratione homicidii, quam si de
facto mors non sequeretur, neque aliquis
externus actus imperaretur. Imo externa
occisio, quæ ibi concurrit, nullatenus impe- I
ralur, aut suscipit denominationem peccati,
in quantum est percussio inimici, qui igno­
ratur ; sed in quantum est occisio existimata I
feræ, ordinata ad illum pravum affectum
sicut ad circunstantiam extrinsecam.
I
1

L

569

Tertio dici posset, illam doctrinam, quae Tenia,
negat in voluntate coexistenham duplicis
actus boni et mali, restringendam esse ad
casum, ubi uterque actus sit proprie inten­
tio, proindeque actus efficax, el cum plena
ac formali deliberatione : eo quod nequit
voluntas plures fines simul omnino absque
subordinatione intendere. At non repug.
quod cum intentione unius finis adsit ali­
quis alius actus inefficax, el etiam aliquis
semiplene tantum vel interpretative delibe­
ratus, non subordinatus tali intentioni, ne­
que illam sibi subordinans. Hoc tamen alibi
examinabitur.
103. Doctrina vero hujus et præcedentis
§ valde necessaria est pro materiis de censu­
ris, de irregularitate, de restitutione, et
aliis Theologiæ moralis. Cum enim dixeri­
mus, homicidium commissum cum igno­
rantia invincibili concomitante non esse
voluntarium, neque imputari agenti ut ve­
rum homicidium, consequenter habetur non
incurri propter illud pœnas a jure statutas
contra homicidas, neque obligationem resti­
tuendi, aliaque hujusmodi ; sed judicandum
esse de tali homicidio, ac si in solo affectu
et voluntate sisteret, externaque mors non
sequeretur. Et quod dictum est de homicidio,
intelligendum est de aliis similibus factis
cum prædicta ignorantia : in omnibus enim,
quod attinet ad externum effectum, et ad
illa, quæ talem effectum consequuntur, phi­
losophandum est non secus, ac si fierent
cum ignorantia invincibili antecedente. Nec
refert ad aliquid prædictorum, an ignorans
alias det operam rei licilæ, vel illicit®.
Aliud dubium solet hic ab aliquibus mo­
veri : videlicet an et qualiter ignorantia
sive vincibilis, sive invincibilis, antece­
dens, aut concomitans excuset a pœna? Sed
nos illud prætermittimus : quia si sermo
sit de pœna jure humano determinata, non
ita est nostri instituti id declarare; sed
spectat ad juris Doctores, el ad Theologos
morales : de quo late et erudite, ut solet,
Thom. Sanch. lib. 9 de matrim. cit. disp.
32, per totam. Si autem sermo sit de pœna,
quæ ex natura rei et coram Deo debetur
peccato : idem omnino dicendum est de hac
pœna, ac de ipsa culpa. Et ideo ignorantia,
quæ excusat a tota culpa, consequenter libe­
rabit a tota pœna : quæ vero culpam dimi­
nuit, in eodem quoque gradu diminuet pœnam. Plura alia inferuntur hic ab aliquibus
de ignorantia, et de peccatis per illam vel
cum illa commissis, quæ etiam omittimus
propter rationem nuper traditam.

•

·*

35

570

DE \ ITUS, ET PECCATIS.

QUÆSTIO LXXVII.
De causa peccati c\e pacte appetitus sensit ici, in octo Articulos divisa.
Deinde considerandum est tie causis peccati ea· parte appetitus sensit ici,
utrum passio animæ sit causa peccati. Et circa hoc quæruntur octo.
ABTICULÜS I.
Vtnu» reiaxfm

I· .

«

I

a paxduute GpfMUxi ituiilirit

Prima conclusio : Passio appetitus sensi­
tivi nequit movere directe voluntatem ; bene
I tamen indirecte.
I
Secunda conclusio : Dupliciter conttyil
pr.Tdieta motio, vel p>r quondam abstraclio! nem voluntatis a suo proprio actu, vel er
parte objecti ipsius voluntatis.

A4 pnmsm sic pr^vdiiur. Videtur quod volouhs iwu
jLtneaîur a (usmuoc
sensitivi. Nulla cairn poieiF
lia
ruoiciur nwi j suo Objecto: rotantes auteu esi
ptfeutia passita et actha simul in qruniuin est movcats el
mod, sicut Phihsopms dicit in 3 de anima, universaliter
de yi anetilixj ; ewn ergo objectum voluntelis non sit
passioiliis
sed m^isbonum rationis, udetur
qrvd passio appetitus seosühi non moveat voiantatein.
Commentarius.
2. Prxfcrea : superior molor non movetur ab inferiori,
sicut anima mhi movetur a corporei ?ed retantes qnv &t
1. Circa primam conclusionem nota,
appetita' r(’.' · i',
aratur ad jf ie’iru . kfcn>iiivum, si­
quod prima ejus pars, nempe appetitum
cut mo(c»r saf rrii r ad infenoreu : dicit enim Philosophus
in
de antae. quod appetitis rationis movet appetitam
non movere voluntatem directe, relinquitur
sensitivum, sicut in roq oribtK «rie^tibus sptera movet j
a D. Thoma sine majori probatione : quia
sptanm ; ergo votantes non potest tcowri a passione ajpe­
tilos sensitivi»
secundo el tertio articuli argumento effica­
3. Fnrferea : nullum immateriale potest moveri ah ali- I
quo materiali : sed voluntas esi pedemb qusdam innate- | citer convincitur .· ob idque in solutione
admittit D. Thom. vim illorum, quantum
rülis: nonyniitt alitur orgaun corporali cum sit in ratione,
ut dicitar in 3 de anima. Appetitus autem sensitivus esi
ad prædictam motionem directam ; el so­
vis rcaterhfc. uîpr.te fundati in crçana corporali : ergo
lum negat procedere contra indirectam.
passio appetitus sensit ni uca potest movere ippcfitum intelJectirakL
Limitat vero prædictam conclusionem AI-Liua·
Sed éozttrt est quod dicitur Daniel ^.Concupiscentia sub­
varez quoad eam primam partem, ut intel-1^
vertit cor tuum.
ligaturde voluntate, ul voluntas est, atque ®·
E&pondeo dicendum, quod passio appetitus sensitivi non
potest directe trah. re.aui /rovere voluntatem, sed indirecte 1 adeo ut libera : nam ut natura (inquit) et
potest.· et hoc «’apliritcr Udo quidem n.odo secundani
ut agit sine libertate, non inconvenit, quod
quarn’arn abstractionem .· cum enim omnes polentis animæ
inouï essentia anina; rudirentur. necesse est, qnodqwmdo
trahatur directe ab appetitu sensitivo in
una potentia i.r· nditur in suoartoaltera însooaetaremûta?
suum objectum : ut patet in molibus primo
lur.ivl dum total i 1er in snouctu hop&JLilurAuni quia omnis
primis, in quibus movetur voluntas absque
virtus ad plura dispersa fit nioor .undee contrario quando intemHtur circa uuum.minns potest ad alia dfepérçhta n qnia in
aliqua deliberatione rationis. Sed displicet
operibus anjnæ requiritur qu^thrn intentio; qua* du.i ve­
limitatio : quia cum voluntas, etiam ut tEr
hementer applicatur ad unum. non potes/ alteri vehementer j
aucndere: er secundam hunc modum per quandum distrac­
natura sit potentia immaterialis et omnino
tionem, quando motas appetitus sensitivi forti titular sceunsuperior appetitu corporeo, neque isto, ne­
dtttn qihincaifqac passionem; necesseest. qnod remittatur,
vel totaliter impediaœr motos proprias appetitus rationalis,
que alio modo potest moveri directe a tali
qui es! voluiitas. Alio modo c\ t<irte objecti voluntatis,
appetitu, neque ipse appetitus directe agere
quod est bonum ratione apprehensum .· impeditur eni n ju­
in illam : ut argumenta hujus articuli satis
{
dicium el apprehensio rationis propter vehementem et inor­
dinatam apprehensionem imaginationis, el judicium viriutis
convincunt, quæ non minus procedunt de
æstimaîiv.e. ut patet in nui^utibus. Manifestum c4 autem,
voluntate ut natura, quam ut voluntas est:
qu&d passionem appetitus sensitivi ^equitur imaginationis
apprehensio, et judi«*nnn a^utuaîivæ; sicut ctiarn disposi­
constatque etiam ex eodem D. Thoma supra
tionem Iiugua* sequitnr judicium gustus : aade videmus,
quæst. 9, art. 5. Quare quod voluntas in
quod homines in aliqua passione existentes, non facile i.namotibus primo primis rapiatur necessario,
ginalionem avertunt ab his, circa qux* aniriunlur. Unde per
COnSàlticos judicium rationis plerunque equitur pa<>ioncui
non provenit directe ab appetitu sed ab in­
appetitus sensitivi .-ct per conse»juens motus voluntatis, qui
tellectu proponente objectum sine indiffe­
natus est semper sequi juiliciatn rationis.
Ad primum ergo dicendum, quod per passionem appeti­
rentia ; quamvis ipse appetitus indirecte
tus sensitivi fit aliqua immutatio circa jmhriu n de objecto
voluntatis, sicut dictum esi, quamvis ipsa passio appetitus i sit causa hujusmodi propositionis.
sensitivi non sit directe voluntatis objectum.
2. Circa eandem conclusionem dubitant
Ad <ecundinn. dicendum, quod superius non movetur ab !
nonnulli, an passio appetitus eo modo quo
inferiori directo, scdiudirecte quodammodo moveri potest,
sicut uiclmu est.
*
j movet voluntatem, scilicet indirecte, mo­
£t similiter dicendum est ad tertium.

veat formaliter ad peccatum, vel solum
materialiter?

QliÆSTIO LXXVII.
materialiter? Sed nos do hoc dicemus infra
disp. 10, dub. 4, agentes de concupiscentia.
ib<|u.·
In secunda conclusione explicandus est
uÎr'ftr ill© Pr*01’ m°dus movendi, qui dicitur per
abstractionem : posterior enim, qui est ex
•nen­
di ? parte objecti, suflicienter declaratur in lilera, adhibita Cajetani ex positione cum hic,
lum supra quæst. 58, art. 5, quam in tract,
de virtut. disp. 5, num. 10 adduximus. In
quo vero abslractio illa primi modi consis­
tat, el an ita differat a secundo, ut possint
separari, sicut etiam an supersit appetitui
tertius alius modus movendi voluntatem
per solam sympathiam et colligationem ip­
Prima sarum potentiarum, non ita constat. Etenim
verba D. Thomæ superficie tenus inspecta
sonare videntur, quod dum prædictæ po­
tentiæ operantur, profluat immediate ab
anima aliquis actualis influxus, quo opera­
tiones illarum juventur, ei sine ({uo defi­
ciant : qui sane influxus cum sit limitatus
et finitus, quo magis uni potentia», v. g.
sensitivo appetitui, ejusque operationi ap­
plicatur ; eo magis abstrahitur et removetur
ab alia, puta a voluntate : et ideo sicut per
illam applicationem fortificatur et inten­
ditur motus et passio appetitus; ita per hanc
abstractionem remittitur et infirmatur, vel
etiam ex toto deficit motus voluntatis, quo
prædictæ passion i deberet resistere : hacque
indirecta via vel trahitur, ut sequatur ip­
sum appetitum, vel saltem debilitatur, ut
non ei contradicat.
3. Et quidem nisi anima prædictum in­
fluxum præbeat, non videtur suflicienter
assignari a D. Thoma ratio prædictæ abstraclionis sive distractionis, dum ait, ideo
ita contingere, quia omnes potentiæ radi­
cantur in eadem essentia animæ, ob idque
intensa una circa suum actum, debet alia
remitti : proplerea quod sicut virtus disper­
sa fit minor, sic vehementer applicata et
unita circa unum actum, debet distrahi ab
aliis, et minorari circa illos. Aut enim hæc
virtus, quæ dicitur dispergi el minorari, I
est aliquis influxus procedens immediate
ab anima, coadjuvans et fortificans influ­
xus potentiarum : aut esi ipsemet influxus,
quem potentiæ immediate præstant? Pri­
mum intendit hic modus dicendi. Secun­
dum autem non videtur satisfacere. Tum
quia cum influxus unius potentiæ sil dis­
tinctus ab influxu alterius, sive una opere­
tur. sive non. et sive intense, sive re­
misse agat, nihil tollet de alterius influxu :
neque impediet proinde,quominus operetur |
similiter intense. Tum etiam quia si non

I ipsa anima secundum se, sed dumtaxat po­
tentiæ immediate influunt, nihil referet,
quod radicentur, vel non radicentur in
eadem essentia animæ, ut in ordine ad in­
fluendum se impediant. Imo potius talis
radicatio conducet, ul prædictæ potentiæ se
coadjuvent, unaque intense operante, ca»teræ illi obsequium praestent propter con­
nexionem et sympathiam ortam ex præ­
dicta radicatione.
4. Ilie tamen dicendi modus nequaquam iieprosustineri debet. Tum quia in via Ang. Doc- ha’nr·
toris substantia creata non est immediate
operativa : neque ab ea immediate driri po­
test aliquis actualis influxus effectivus:sive
quo ipsa sola operetur : sive quo accidentia
in suis operationibus fulciantur:sed omnis
influxus effectivus, omnisque operatio ori­
tur immediate a solis ipsis potentiis: ut
ostendunt late N. Complutenses lib.2 Phy­
sic. disp. 10, quæst. 1 elû. Tum etiam quia
experientia constat, non omnem voluntatis
operationem remitti aut deficere, quando
appetitus in sua passione intenditur; imo
vero aliquando ad intensionem prædictæ
passionis intenditur etiam actus,quo volun­
tas illam amplectitur ; quamvis remittatur,
vel omnino deficiat alius actus, per quem
deberet illi resistere : at juxta prædictum
modum dicendi nedum hic posterior actus,
sed etiam quicunque alius voluntatis re­
mitteretur, vel deficeret intensa passione
appetitus, ut intuenti constabit. Non ergo
prædicta abstractio recte hac via exponitur:
et ideo quærenda est alia.
5. Quæ non obscure habetur in liltera,
cum dicitur : Quia in operibus animæ requirilur quædam intentio, quæ dum vehementer
applicatur ad unum, non potest alteri vehe­
menter attendere. Et secundum hunc modum
per (piandam distractionem, quando matus
appetitus sensitivi fortificatur secundum
quamcunque passionem, necesse est quod re­
mittatur, vel totaliter impediatur motus pro­
prius appetitus rationalis, qui est voluntas,
etc. Ad cujus intelligentiam nola primo, Doctrina
intentionem in præsenti non sumi pro actu
voluntatis; sed ut est idem quod attentio, flooc.
dicitque actum, quo potentia cognoscitiva
præsertim sensitiva intense et vehementer
alicui objecto applicatur: ex qua applica­
tione oritur, ut non possit aliis ita vehe­
menter applicari: sicut et quod ubi multis
applicatur, remittatur circa unumquodque,
minusque singulis attendat: juxta com­
mune proloquium Pluribus intentus, minor
est ad singula sensus. Cum enim vis praxlic-

de

vrrns,

et peccatis.

tæ intentionis sit finita et limitata, oportet, 1 ita est voluntatis proprius, siout si sola ra~
ut quixi dum multis applicatur, remittatur
tione moveretur ad peccandum. Ergo cum
docet, actum voluntatis remitti ad intensio­
in singulis : et quo i dum circa unum intenditur, ab aliis distrahatur. Deinde nota, ad I nem passionis appetitus, non loquitur de
quamlibet operationem appetitus sive sen- j illo, qui excitatur ex ipsa passione, et eam
sitivi, sive rationalis requiri aliquid præ- ; sequitur : sed de alio, quem diximus. Hinc
dictae attentionis : tantoque plus, quanto
habetur vera expositio doctrinæ D. Thomæ:
operatio futura est vehementior. Et ratio i nam eo ipso quod appetitus sensitivus ve­
est perspicua : nam bonum quod est objechementer feratur in objectum peccaniinotum appetitus,non movet nisi ut apprehen­
smn per suam passionem, rapit sensus at­
sum : utque intensius et fortius moveat, de- j tentionem in tale objectum .· hæcque in
bet vehementius apprehendi. Et quamvis
illud rapta, divertitur el distrahitur ab
operatio appetitus rationalis non dependeat j objecto opposito, per cujus considerationem
immediate ab apprehensione sensitiva, sed
reprimenda erat talis passio, peccalumque
ab intellectiva; quia tamen hæc non in­
vitandum : et ad hanc distractionem sensus
sequitur distractio intellectus ; ad islamque
venitur sine illa, propterea quod dum su­
mus in corpore, oportet intelligente»] . distractio voluntatis : quia neque intellec­
tus potest intense attendere, distracto sen­
phantasmata speculari ; atque adeo omnem
intellectivam cognitionem a sensitiva de­
su ; neque voluntas intense operari, remissa
et distracta attentione intellectus.
pendere, consequenter ipsa operatio volun­
7. Hac via facile exponitur, qualiter fialD«hn.
tatis dependet etiam mediate a prædicta
abstracts sive distractio, de qua in præ-y“J^
sensitiva apprehensione, seu attentione.
senti D. Thom. sine recursu ad aliquem in- ™
Tertio nota, quod in voluntate, quae move­
fluxum praestitum immediate ab anima,
tur a passione inordinata appetitus sensi­
quem ponebat prior modus dicendi .-quia
tivi, debet distingui duplex actus: alter,
tota prædicta distractio consistit circa in­
quo tenetur sequi ordinem rationis : et iste
fluxum et operationem ipsarum potentia­
est, qui in præsenti vocatur a D. Thoma
rum. Sed quia Ang. Doctor priusquam
actus proprius voluntatis ; quia non ex sen­
devenisset ad terminos intentionis seu at­
sualitate, sed ex ipsa voluntateet ratione ei
tentionis, ad quam nos recurrimus, reddit
convenit : alter vero, quo contra hujusmodi
ordinem passioni assentitur, et illam se- I rationem ex ipsa connexione potentiarum,
et radicatione in eadem essentia animae :
quitur: et hic non dicitur actus omnino
dicendum quoque est, ex hujusmodi radi­
proprius voluntatis, sed condistinguitur ab
catione et connexione provenire, etiam non
eo, quia licet a voluntate sit, non tamen
voluntas omnino ex se ipsa aut ex sola ra- ■ sic curando de attentione potentia? cognostione ad eliciendum illum movetur, sed ex ; citivæ, quoad intenlionem passionis appe­
titus remittatur motus proprius voluntatis.
passione appetitus. Quando ergo D. Thom.
Quia prædicta radicatio et connexio est ra­
in præsenti ait, quo fortificata seu intensa
tio, ut operante intense appetitu, voluntas
prædicta passione, remittitur vel impeditur
quoque intense in idem feratur, non per
actus voluntatis, non loquitur de hoc poste­
motum sibi proprium, sed per illum, qui
riori actu, qui passionem sequitur, sed de
excitatur a passione : cum autem virtus vo­
priori, quo illi obniti deberet.
6. Et quod hæc sit mens Ang. Docloris
luntatis limitata sit, distracta per talem
constat, tum quia in hoc articulo appellat
motum in objectum passionis, necessario
prædictum actum motum proprium appetitus
debet remitti in alio motu sibi proprio, quo
rationalis, denotans per ly proprium, quod
esset passioni resistendum. Quemadmodum
non aliunde sed ex ipsa voluntate et ratione
dum ipsa voluntas per motum sibi pro­
ortum ducat ? atque adeo condistinguens
prium, excitatumque a ratione fertur in­
illum ab alio, qui originatur ex passione,
tense in objectum virtutis, rapitur cum ea
et eam sequitur. Tum etiam quia art. 6, se­
appetitus ad idem objectum ; in idque dela­
quenti, ubi probat, peccatum voluntatis
tus, aut nullo modo, aut non nisi remisse
diminui ex passione, cum objecisset in ter­
potest ferri in objectum peccaminosum per
tio argumento, quod passio impellens vo­
passionem inordinatam : quia utrobique
luntatem facit eam vehementius ferri in
applicata intense vis potenliæ ad unum ac­
actum peccati : ergo aggravat peccatum :
tum, remittitur circa oppositum, et ab illo
respondet, quod etsi motus voluntatis sit | distrahitur.
intensior ex passione incitatus ; non tamen
Ex quo patet, quid conferat ad præsens
radicatio

QI /ESTIO LXXVII.

radicatio potentiarum in eadem essentia
aniinæ : nam eo ipso quod propter talem
t
radicationem potenliæ sint connexæ, et ope­
rante una intense, altera oam sequatur per
motum, quo se illi conformat; consequen­
ter debet remitti in alio motu sibi proprio,
per quem poterat resistere. Palet etiam,
}
quod non est necessarium recurrere ad alii
quem influxum praestitum immediate ab
anima; sed dumtaxat ad illum, quem im­
mediate præbent potenliæ, ut nuper diceba­
mus : quia licet influxus unius sit distinctus
ab influxu alterius, et in aliquo motu se
coadjuvent; in alio tamen indirecte se im­
pediunt : quatenus operante una intense
circa suum objectum, trahitur alia etiam
intense in idem objectum per motum non
omnino sibi proprium ; et ex hoc ipso dis­
trahitur a motu omnino proprio, per quem
posset resistere.
8. Ad secundum, quod tetigimus, an sci­
us. licet prædictus modus movendi per abstractionem ita diflerat ab illo, qui est ex parte
objecti, ut possint separari? Quod enim ali­
quo modo differant non est dubium : quia
in uno attenditur per se primo efficacia vel
inefficacia ad movendum ex tali vel tali
objecti propositione; nec curatur ita deapplicatione et conatu appetitivæ potenliæ : in
alio vero attenditur per se primo prædicta
efficacia ex hujusmodi applicatione et co­
natu, nec curatur ita de judicio el ejus pro­
positione. Sed an diversa applicatio et
conatus potenliæ appetitivæ semper prærequirat diversam judicii propositionem, non
ita constat. Médina enim supra quæst. 9,
art. 2, partem tuetur negativam, quatenus
ait posse variari imperium intellectus res­
pectu voluntatis, proindeque actum ipsius
voluntatis propter passionem insurgentem,
invariato omnino judicio ipsius intellectus.
Quem modum dicendi (teste Gregorio Mart,
in præsenti dub. 2,) sequutus est Joannes
Vincentius cum quadam explicatione, quam
ipse Martinez adducit.
-■lutio
nos niu'l° conformius principiis D.
Thomæ judicamus, nunquam voluntatem
intendi aut remitti in suo actu, aut ab eo
cessare, vel ab uno in alium transire, nisi
judicium omnino practicum intellectus
(quicquid sit de speculativo) vel in substan­
tia, vel in modo salte proponendi varietur.
Quia cum tota voluntas, et quicunque ejus
actus dependeat ab objecto, quod est bonum
propositum per intellectus judicium, ne­
cesse est ut quæcunque mutatio vel variatio
in tali actu reperta habeat in ipso objecto

573

causam et rationem : hæcaulem non potest
esse nisi mutatioet variatio ejusdem objecti,
ut stantis sub judicio et propositione : atque
adeo variatio aliqua ipsius judicii in ratione
proponentis. Et ideo D. Thom. convictus
primo argumento hujus articuli, quod vo­
luntas non possit non semper, et quoad
omni i ab objecto moveri, recurrit in ejus
solutione ad variationem ipsius objecti ex
existentia passionis appetitus, ut defendat,
quod voluntas a tali passione moveatur.
9. Ad tertium, quod proposuimus. anDifflcni
scilicet supersit tertius modus, ut voluntas
moveatur ab appetitu, nimirum per sym­
pathiam et colligationem, dicendum est
(admittendo etiam istum modum) non po­
nere in numero cum praecedentibus, neque
ab eis distingui : quia prædicta connexio et
sympathia nequaquam efficeret, ut ad mo­
tum unius potentiæ moveretur alia, nisi in
causa esset., ut ex tali motu, vel ex ipsa con­
nexione, aut aliunde fieret distractio virtu­
tis, quam explicuimus, et aliqua variatio in
objectis.
ARTICULUS IL
Virum ratio pissit superuri α passione contra suam
scientiam )
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod ratio non pos­
sit superari a passione contra suam scienliamTEortius enim
non vincitur a debiliori : sed scientia propter suam certitu­
dinem est fortissimum eorum, qua' in nobis suut: ergo non
potest superari a passione, quæ est debilis, et cito tran­
siens.
2. Præterea: voluntas'non est nisi boni vel apparentis
boni : sed cum passio trahit voluntatem iu id. quod est vere
bonum, non inclinat rationem contra scientiam : cum au­
tem trahit eam in id, quod est apparens bonum et non exis­
tons, trahit cam in id. quod rationi videtur: hoc autem est
in scientia rationis, quod ei videtur : ergo passio uon incli­
nat rationem contra suam scientiam. Si dicatur, quod trahit
rationem scientem aliquid in universali, ul contrarium ju­
dicet in particulari: coutra, universalis et particularis pro­
positio si opponantur, opponuntur secundum contradictio­
nem: sicut omnis homo, et non omnis homo: sed duæ
opiniones, quæ sunt contradictoria·, sunt contraria?: ut
dicitur in 2 Periherm. Si igitur aliquis sciens aliquid In
universali, judicaret oppositum in singulari, sequeretur,
quod haberet simul contrarias opiniones, quod est impossi­
bile.
3. Præterea? quicunque scit universale, scit etiam particu­
lare, quod novit sub universal i contineri: sicut qui scit,
omnem mulam esse sterilem, scit, hoc animal es*e sterile,
dummodo ipsum sciat esse mulam: ut palet i>er id, quod
dicitur in t Posteriorum : sed ille, qui scit aliquid ui uni­
versali. puta nullam fornicationem esse faciendam, scit,
hoc particulare sub universali contineri, puta hunc actum
osso fornicarium : ergo videtur quod etiam in particulari
sciat.
4. Præterea : ea, quæ sunt in voce, suut signa intellectus
animæ secundum Philosophum : sed homo in passione exis­
tons frequenter confitetur id, quod eligit esse uialum
etiam in particulari : ergo etiam in particulari habet scien­
tiam : sic igitur videtur, quod passiones uon possint trahere
rationem contra scientiam universalem, quia non potest
esse, quod habeat scientiam universalem, el aslimel oppo­
situm in particulari.

DE VITIIS

QÜÆSTJO I.XXII.

Quamvis voluntas ne­
queat ferri in malum absque alia ignorantia
vel errore rationis : absolute tamen conceden­
dum est posse rationem a passione superari,
ut jieccet et delinquat contra suam scientiam,
Sire intellectus habeat
solummodo scientiam universalem, deficiente
particulari, sive etiam particularem habeat
in habitu, actu vero non consideret, poterit
passio trahere rationem in oppositum: vel
per modum distractionis, vel ad contrarium
impellendo, vel aliquam corporalem trans­
mutationem causando, e.r qua ratio quodam­
modo ligetur.

:
■

Γ<·Γ'Α

η

Commentarius

primam

i

:

u

• tentaque ejus dispositione, neget vel dubitet. Quod verum esse, non modo loquendo
de cognitione aut ignorantia habituali,
sed etiam de ipsis actualibus judiciis, qui­
libet fateri tenetur. Nam experimur, nos
sæpe actual i ter cognoscere et cogitare, nul­
lum peccatum esse faciendum, adeoque
neque istud neque illud; et tamen simul
judicare, hoc opus pravum, ip quo delecta­
mur, non obstante pravitate, hic et nunc
nobis expedire, faciendumque esse : aliter
nequaquam ipsum committeremus. Ratio­
nem vero tangit Cajetanus in præsenti ad
finem commentarii ; quiaeoipsoquod unum
ex prædiclis judiciis sit speculativum, et
aliud practicum, non sunt de eodem se­
cundum idem, neque dictant formaliter de
eadem propositione, sed de diversis : unum
enim dictat, fornicationem non esse con­
venientem, proindeque faciendam, attenta
Dei lege et caeleris, quæ attendi debent :
aliud vero dictat, in hoc particulari casu,
ubi non curatur de lege Dei, sed de prava
appetentis dispositione, convenientem esse,
proindeque faciendam : et ita nihil prohibet
utrunque coexistera.
Nec refert, quod in solut. ad 2, dicitur
hoc judicium practice erroneum esse contra
scientiam universalem, atque adeo erit incorapossibile cum illa : nam contraria in­
vicem se excludunt. Respondetur enim, non
esse ibi sermonem de contrarietate imme­
diata et directa, sed de contrarietate latius
sumpta pro qualibet oppositione, etiam inI directa et mediata : quæ non sufficit ad inhunc actum, qui est
compossibilitatem : ut supra disp. 1, dub. 2,
fornicatio, non esse faciendum,
diximus.
4. In reliquo hujus literæ nulla occurrit Aha
difficultas: nisi forte in solut. ad 3, dubitet dltj^ul‘
aliquis an sit ita. quod scientia habitualis
de propositione universali affirmativa, v.g.
quod omnis homo est sensibilis, admittat se­
cum errorem actualem de sua contradicto­
ria, puta quod aliquishomo non est sensibilis,
de qua non admittit errorem habitualem.
Pro parte enim affirmativa stat prædicta
solutio. Pro negativa vero videntur a for­
tiori militare, quæ in liberis Posteriorum
docent Thomistæ, præcipue N. Comploteu­
ses disp. 20, dub. 4, circa incompossibili­
tatem scientia? cum opinione : aut fide de
eodem objecto. Sed facile tolletur difficultas, Tollitur,
si exponamus D. Thomam in prædicta so­
lutione de errore vel falsa opinione actuali­
bus, quæ non sint actus perfectus, el quasi
permanentor meditatus, sed imperfectus, et
celeriter transiens : quæ imperfectio el cele-

iksî contra
qmj! dicit ApitMotai Koiumi. 7- Video
Ad ijiMifniii dicendum.
ilii.·, t|ld IwliCHcicnilam in
licularis sub illa contenta ; sicut quod ali­
atiaa toocm in membris mcls ηψοχηαηΐυιη Icfj WÎCtiÜs
nniversuli, propier |wssiout*in nti|H'dilur, i ;··
sub ilU
quis cognoscat, nullum animal esse lapidem;
universali 'Uiiicie. et jtl etinclti<it>nctii |>crveiiiiT.*st'da*'ii·
xM^cirjpîivauU m me tu lego pcrcuti: lex autcw» quæ
i.
ÛSÎ ίϋ rncinbris. C$1 eonrupix-eniM. <!u qua supra luqiniiiK
init sub alia universali, ijium Mijrjjcnl inelitulio jas-slonis.
et quod ignoret, hoc animal, quod esi homo,
filtrat? earn igitur crmcuiusevuth <it passbupn <hi», vide­
ei sub ca concludit. Ujidc rtiilmophus dicit in 7 Bibtc.
vel equus, lapidem non osse. A<1 hoc polest
tur. quo»! passio iralut ratioitem etiam rouira hoe, quod
quod syllogismus incoiiliucnti.. Jubet <|iutnor prop· s|Unn.-s.·
I duas universales, qi&ruin mu est rationis, puta titillant forseik
J',.·} dici primo, quod licet cognita propositione
Ibspnudeo tlireedum, quod opinio Socratis ftn’t, ul Phi· I niejliotteui esse rmnmillcmhui : ali.· iM iwssimiis, put i <!(·.
universali, non possit ignorari particularis
taopbos dieit iu 7 Mtec. quod srieulti uunquam jwkx·:
Icctationem ose «'ci.iud.itn. Passio Igiiur ligat rjlinnctn, ue
sacrari a passione: onde pouebat names virtutes t^sc
assumat ei ronciitdui sub prima ; unde c.t durante ussinnh
sub illa immediate contenta, sumpta secun­
et concludit sub secunda.
h - ’ oisttU prerab
ignoraiHus, in quo quitluni
dum se, et in quantum sub illa continetur,
Ai) qitiitlum dlceiidUiii, quod sieiil ebrius quaiidoquc pro­
aliqualiter rene «pichaî : quia cum volmuassh boni, vel
ferre polesl verb.t signiticantiu pr<d’n.i<:.is sCiilcntias qius
apparentis bmii. tmuquioi volunUs iu n alum movciur. nisi
ut sumitur in exemplo nuper adducto: se­
lanicii mente dijudicare non potest, ebrict.ile prohibente.·
id. quod non est boaum, aliqiuliter rationi bonum appa­
cus voro si accipiatur cum aliqua modifi­
reat : et propter b·* vdîmias nuuq&im in malum tenderer, I
ita in jussione evicetis el si ore proferat, hoc non esse Μ­
catione vel conditione, qua non cadal ita
msi cum aliqua iÿupratHia vel errore ratiouis. rude dici· Ι ciendum, latneu interius hoc attiuto senili quod sil lack*»·
dum, ut dicitur tu 7 Elhic.
tor Proverb. 11 Errant qui operantur malum. Sed quia ;
expresse et immediate sub prædicta uni­
no patet,
expentoento
palet qihx! multi asuni couira uj. qnonun
versali. F.t ideo disp. præced. num. 15,
scdcistiamL
t
T. ei hx etiam auvtoriUte diviiu continuahabeai.
Prima conclusio:
tor. secuudu a illud Lueæ 12. Semts. qui cognovit vol undiximus, quod licet nemo rationis compos
btein iteuiini tui. et non fecit, plagis vapulabit muhis. Et
possit diu invincibiliter ignorare, non esse
Jarok 4, dicitor? Scienti immun facere, et mm facienti
occidendum, aut non esse furandam ab­
pecoiînm eM illi.· im simpliciter verum dixit, sed opi»rtel
disfin/uere, ut PNtosophH tradit in 7 Elhic. Cam culm
solute : at bene posset ignorare, an sil oc­
α4 rede ageodan homo diripiar duplici seieutü. scilicet
cidendus infirmus morti proximus, ne diu
unirt-rsuli el particubri : irtriuNjur defectus sufficit ad bce
Secunda
conclusio
:
good iu.pediaiur rectilndo voluntatis etoperisut supra dic­
agonizet : vel an sit furandum ad dandam
tum esLConlingit ergo, qm deliquistal-eatscientiam in uni­
eleemosynam. Similiter ergo licet quis in
versali. juta nullam fornicationem esse Cadendam: sed
universali cognoscat, nullam fornicationem
tamen non oagnescai in panicubri hunc actum, qui est foruiatio. mu csx· faciendam : et hoc sulEric ad hoc, good
esse faciendam, eo quod divina lege prohi­
w.’mdas noh seiphtor universalem scientiam rationis. Et
betur, atque adeo neque hanc numero for­
iientdB coibideraudum est, quod nihil prohibet aliqu d
scin ia habitu, quod tamen actu uon consideraltir. Pntest
nicationem, absolute qua ratione fornicatio
igitur contingere·, qnod aliquis etiam rectam scientiam
et prohibita est : (quo pacto cadit immediate
labeal in sin^bri. el uou solum ia universali, sed in actu
sub prædicta universali) poterit tamen igno­
non eoosideret : et ume non didetur dinkile. qnod pnvter
id. quod Ma non consident. ho'/Λ agat. Quod autem hnaio
rare, hanc eandem fornicationem ut hac
non consideret iu particoteri id. quod lubi-iuliicr scit,
vel illa conditione xæstitam, in hoc vel illo
qtaudoque quidem cumingii ex solo defectu intentionis,
potu cum bceioa scir<is Geo:bctr’»i.n, non intendit ad con<icasu, aut propter hunc vel illum finem,
deraudum Geometru: conrlu-iones, quissUlim io promptu
omissoque respectu ad prohibitionem, fa­
habe’, considerare. Quandoque autem bono non considerat
I. Circa
conclusionem nola,
ciendam non esse (præsertim loquendo de
id. quod habet iu habitu propter aliquod impedimeotern suet errore comprehendi a D. Tho­
t^eivenieas, pntapropier j|?qiu:n occupationem exteriorem,
ignorantia vincibili) quippe hoc modo sump­
vel propter aliquam iLdinnitarei i corporalem : et hoc modo
ma quemcunque defectum intellectus, atque
ta ea particularis propositio non ita imme­
ille, qui est in pa»*rioue comstitutus, non consident in par­
adeo etiam actualem inconsidcrationem :
ticulari id quod <it in uniUT>a!i, iu quantu.n jassio im­
diate continetur sub prædicta universali.
pedit tolc n COaVdmtionea). Impedit autem Iriplialer.
nam
etiam
3. Secundo dici potest, quod licet illa
AIÜ
Primo quidem per qnamhm distrarlinnem, sient sapra
ut patet ex communi
-.alio, propositio particularis,
expositum est Serendo per conlrarietatem .· qnio plerunque
! contrarium hujus quod scientia univer­
actualem et
cognita uni­
salis habet Tertio J>cr qinrnhm iimnotitionem corporalem,
versali negativa, non possit ignorari per
ex qua ratio qu »dafmnodo ligatur, ne libere in actum eieul :
sicut etiam sommn vel ebrietas, quadam corporali trausexclusiouem scientiæ speculativæ : quia
imitaliûne facta, ligat usum ratioms. El quod lK»ccoQiin·
an ita sit quod ad omne peccatum
eadem cognitio, quæ notificat prædictam
gal in passionibus, patet ex hoc, quod aliquando eum pas­
voluntatis indispensabiliter
universalem, notificat speculative particu­
siones mullum iui’ iidunhir. homo amittit totaliter usum
rationis.- multi euim propter abundantiam amoris et ir.<?
larem sub illa contentam; potest tamen
sunt tu insaniam conversi. Et per hunc modum pa«io tra­
ignorari per exclusionem scientiæpracticæ.
hit rationem ad Jadlramlmn in particulari contra scientiam,
Recte enim compatitur, ut aliquis cognos­
quam habet in universali.
■
Ad primam ergo dicendum, qood tcieiilh universalis,
Angel,
a num. 248
cat, hanc fornicationem absolute ess'e pro­
qme est certissima, non habet principaliLite n in operatione:
ostendimus partem affirmativam, quæ est
hibitam, adeoque faciendam non osse,
sed nugis scientii purtimlaris. eo quod operationes sunt
circa singularia:n de uon est mirun. si iu operabilihus
communis Thomistarum.
habito respectu ad prohibitionem .-quodper­
pasMoagit contra scientia n univer^dem, absente conside­
tinet ad cognitionem speculativam : el
2. Secunda
ratione in particulari.
tamen non cognoscat, eandem fornicatio­
A4 secundum d.ccndnm. quod hoc ip<um quod rationi
videatur in particulari aliquid bonum, quod non esi bonum,
nem prout hic nunc occurrentem inspecin littera.
contingit ex aligna passione .· ct tamen in?c parlicubre judi­
tisque omnibus, et etiam respectu ad dis­
illa
cium est contra universalem scientiam rationis.
positionem appetitus, faciendam non esse :
Ad tertium dicendum, quod non posset contingcrp, quod
nl quis haberet simul in actu >cieiitiam aut opinionem veram
quod est ignorareillam practice. Adeo enim I
de universali aflinoalivo, et opinionum falsam de particulari
passio appetitus disturbat intellectum, ut
negativo, aut e converso : sed bene potest contingere, quod
aliquis habeat veram scientiam lubilualiter de universali
id ipsum, quod, habita rerum et Dei legis
affirmativo, ct blsam opinionem in acru do partirihri ne­
ratione, negare aut dubitare non valet :
cognita
(et est ser­
gativo : aelus enim directe non contrarutur hibitui. se»l
habito respectu ad ipsum appetitum, atpelui.
mo de cognitione habituali)
par­

I

sub

ignorantia

potest appellari ignorantia,
divisione ignorantia?
in
habitualem, de qua disp.
præced. num. I, diximus. Ignorantia enim
actualisnon est nisi actualis inconsideratio.
Porro
præcedere de­
beat aliquis ex prædiclis defectibus in in­
tellectu, esset hic late disputandum, nisi a
nobis jam præstitum fuisset in tract, de
disp. 10, dub. 8, ubi
hæc

conclusio, quæ est expositioDiiw
prioris, sufficienter probatur et declaratur IâS
L'bi tamen difficultatem ingerit
propositio, quod licet aliquisuniversaliter
cognoscat, nullam fornicationem esse facien­
dam ; potest tamen non cognoscere, hunc par­
ticularem actum, qui est fornicat io, non esse
faciendum. Videtur enim hoc repugnare, ut
universali propositione
ignoretur
ticularis

O/ .>

>

e.

♦>

-i

fi

• ··

57(5

DE VITIIS, ET PECCATIS.

ritas permit tit, quod intellectus non sic cito
eorum, quæ habitualiter scit, reminiscatur,
ut non sit locus prædicto errori. Quæ autem
in dialecticis loco cit. dicta sunt, licet im­
pugnent ceexistentiam primi illius erroris
cum prædicta scientia, non tamen hujus
posterioris. Solutiones ad 1, et ad ultimum
pulchram continent doctrinam, et quæ nul­
lius expositione fiet clarior nisi ejusdem
D. Thomæ quæst. 3, de mal. art. 9, ad 7,
D.Tlwai.yjjj jjjarn iatias tradiderat his verbis: Cum
actus peccati el virtutis sit secundum elec­
tionem, eleclio autem est appetitus prxconciliali. consilium vero est qiuedam inquisitio,
necesse est, quod in quolibet actu virtutis,
vel peccati sit quidam deductio quasi syllo­
gistica : sed tamen aliter syllogizal tempera­
tus, aliter intemperatus, aliter continens,
aliter incontinens. Temperatus enim movetur
tantum secundum judicium rationis: unde
utitur syllogismo trium propositionum, quasi
sic deducens: Nulla fornicatio est commit­
tenda : hic actus est fornicatio : ergo non est
faciendus. Intemperatus vero totaliter sequi­
tur concupiscentiam : et ideo etiam ipse utitur
syllogismo trium propositionum, quasi sic
deducens : omni delectabili est fruendum :
hic actus est delectabilis : ergo hoc est fruen­
dum. Sed tam continens quam incontinens
dupliciter moventur: secundum rationem qui­
dem ad vitandum peccatum : secundum con­
cupiscentiam vero ad committendum : sed in
continente vincit judicium rationis; in in­
continente vero motus concupiscentia:. Unde
uterque utitur syllogismo quatuor propositio­
num : sed ad contrarias conclusiones. Conti­
nens enim sic syllogisat : Nullum peccatum
est faciendum, et hoc proponit secundum ju­
dicium rationis : secundum vero motum con­
cupiscentia versatur in corde ejus, quod omne
delectabile est prosequendum : sed quia judi­
cium rationis in eo vincit, assumit et con­
cludit sub primo : Hoc est peccatum : ergo non
est faciendum. Incontinens vero, in quo vincit
motus concupiscentia:, assumit et concludit
sub secundo: Hoc est delectabile: ergo est
prosequendum : et talis proprie est, qui peccat
ex infirmitate : et ideo patet quod licet sciat
in universali : non tamen scit in particulari :
quia non assumit secundum rationem, sed
secu ndum concupiscen t iam.

ARTICULUS III.
1'trum peualmu, quod e*t cz ptusioNe, debeat diti ti
iuflnHitulel
Ad lertimn sio proceditur. Vitietur, quod peccatum, quoti
est ex passione, non debeat dici ex infirmitate ; passio enim
est quidam vehemens moins appetitus sensitivi, ut dictum
est : vehementia autem motus nugis attestatur fortitudini,
«inani iiifinuilili : ergo peccatum, quod est ex passione, non
debet dici ex infirmitate.
2. Præterca : infirmitas hominis maximo attenditur se­
cundum illud, quod est in eo fragilius .· Ime autem est caro;
□ude dicitur in Psa). 77. Recordatus esi, quia earosnnt:
ergo nugis debet dici peccatum ex inUriiiiiale, quod est ex
aliquo corporis defectu, quam quod esi ex anima) jussione.
3. Præterea : ad ea non videtur homo ess0 infirmus, qu®
ejus voluntati subduntur : sed facere vel non facere ea, ad
quæ passio inciaut, hominis voluntati.subditur, secundum
illud Gei.es. 4. Subter te erit appetitus tuus, et tu dominabt-ris illius : ergo peccatum, quod est ex passione, non est
ex infirmitate.
Sed Cicilra est quod Tullius iu 4 lib. de Tuscul. quæstionibus, passiones anima* acritudines vocat : a-grittidincs autem alio immine infirmitates dicuntur: ergo peccatum, quod
est ex passione, debet dici ex infirmitate.
Bcsi>ondeo dicendum, quod causa peccati propria estes
parte anima.*, in qua principaliter est peccatum : potest au­
tem dici infirmitas in anima ad similitudiuem infirmitatis
corporis : dicitur autem corpus hominis esso infirmum,
quando debilitatur vel impeditur in cxcquiilione proprix*
operationis propter aliquam inordinationem partium corpo­
ris, ita scilicet quod humores ct membra hominis non sub­
dantur virtuti regitivæ et motiva* corporis : unde ct mem­
brum dicitur esse infirmum, quando nou potest perficere
operationem membri sani, sicut oculus quaudo nou potest
clare videre, ut dicit Philosophus in lu, de historiis anima­
lium. Undent infirmitas animæ dicilur, quando impeditur
anima in propria operatione propter inordinationem partium
ipsius. Sicut autem paries corporis dicuntur esse inordina­
ta.*, quando non sequuntur ordinem ualune, ita et partes ani­
ma* dicuntur esse inordinata, quando non subduntur ordini
rationis : ratio enim est vis regiliva partinm animæ. Sic
ergo quando extra ordinem rationis vis concupiscibilis aut
irascibilis aliqua passioue afllcilnr, et per hoc impedimen­
tum præstatur modo prædicto débita actioni hominis, dici­
tur peccatum esse cx infirmitate. Unde et Philosophus in 7
Ethic, comparat incontinentem paralytico, cujus paries mo­
ventur in contrarium ejus, quod ipse disponit.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut quanto fuerit mo­
tus fortior in corpore prater ordinem natura*, tanto est
major infirmitas : ita quanto fuerit motus fortior passionis
præter ordinem rationis, tanto est major infirmitas anima?.
Ad secundum dicendum, quod peccatum principaliter
consistit in actu voluntatis,- qui non impeditur per corporis
infirmitatem : potest enim qui est corpore infirmus, promp­
tam habere voluntatem ad aliquid faciendum : impeditur
autem per passionem, ut supra dictum est. Unde cum dicitur
peccatum esse ex infirmitate, magis est referendum ad infir­
mitatem animæ, quam ad infirmitatem corporis: dicitur
tamen etiam ipsa infirmitas animæ infirmitas camis, in
quantum ex conditione carnis passiones anima* insurgunt iu
nobis, eo quod appetitus sensitivus est virtus utens organo
corporali.
Ad tertiam dicendum, quod in jiolcstate quidem voluntatatis est assentire, vel non assentire his, iu qua; passio in­
clinat, ct pro tanto dicilur noster appetitus sub nobis esse;
sed tamen iste assensus vel dissensus voluntatis impeditur
per passionem modo prædicto:

Conclusio est affirmativa : Quæ optime
declarata et probata est in lilera.

ART. IV.

QUÆSTIO LXXVli.
ABTICVLOB IV.
Ulruni amor >ui xil priuupium Ofltnit percalil
A<1 qiurtun» sic vrocedllur. Videtur, quntl amorsoi non
«il prinripinin omnis peccati. 1<I enim, quod «si Mcuntluin
w woum et debitum, non est propria causa («rail ; sed
auior >ni e>t secuudiim se bonum, cl debitum. Üpdc pwlpjiur Immiui ut dilig.it proximum sicut se Ipsum, Lcvlt. Il»,
moauwr <ui non poiesl esse proprid causa peccati.
2. Præterea : Apostolus dicit Kernan. 7. Occasione accepta
jccealmn per mandatum operatum est in rnc omnem coucupisrcnliain : ubi glossa dicit, quod bona est lex, quæ dum
cvncupi<ccnti.im prohibet, omne malum prohibet, quod dici­
tur propter Ime. quia concupiscentia est causa omnis pccrali .· sed com-upiscentia est alia passio ab amore, ut supra
Libitum est : ergo amor sui non est causa omnis peccati.
X Præterea : Augustinus super illud Psalm. Incensa igni
et suffossa, dicit, quod omne peccatum est cx amore male
Inflammante, vel cx timore male humiliante : non ergo solus
au,or sui est causa peccati.
4. Præterea .· sicut homo peccat quandoque propter inor­
dinatum sui amorem, ita etiam interdum peccat propter
inordinatum amorem proximi .- ergo amor sui non est causa
omnis peccati.
Sed coulra est, quod Augustinus dicit 14 de Civit. Dei,
quod amor sui usque ad contemptum Dei facit civitatem
Babylonis : sed per quodlibei peccatum pcrtiuct homo ad
civitatem Babylonis : ergo amor sui est causa omnis pec­
cati.
Bespondco dicendum, quod sicut supra dictum est, propria
clper se causa peccati accipienda est ex parte conversionis
ad commutabile bonum, ex qua quidem parte omnis actus
peccati procedit ex aliquo inordinato appetitu alicujus tem­
poralis boni.- quod autem aliquis appetat inordinatealiquod
temporale bonum, procedit ex hoc, quod inordinate amat se
ipsum : hoc enim est aniare aliquem, velle ei bonum. Unde
manifestum est, quod inordinatus amor sui est causa omnis
peccati.
Ad primum ergo dicendum, quod amor sui ordinatus, est
debitus et naturalis, ita scilicet quod velit sibi bonum, quod
eougrnil : sed amor sui inordinatus, qui perducit ad con­
temptum Dei, ponitur esse causa peccati secundum Augusti­
num.
Ad secundum dicendum, quod concupiscentia, qua aliquis
appetit sibi bonum, reducitur ad amorem sui sicut ad cau­
sam, ut jam dictum est.
Ad tertium dicendum, quod aliquis dicitur amare el illud
bonum, quod optat sibi, et se, cui bonum optat. Amor igitur
secundum quod dicilur ejus esse, quod optatur, puta quod
aliquis dicitur amare vinuin ve) pecuniam, recipit pro causa
timorem, qui pertinet ad fugam mali. Omne enim peccatum
provenit vel cx inordinato appetitu alicujus boni, vel ex
inordinata fuga alicujus mali : sed utrunque horum reduci­
tur ad amorem sui. Propter hoc enim homo vel appetit bona;
vel fugit mala, quia amat se ipsum.
Ad quartum dicendum, quod amicus est quasi alter ipse:
ct ideo quod peccatur propter ainorem amici, videtur prop­
ter amorem sui peccari.

Conclusio : Inordinat us amor sui est prin­
cipium omnis peccati.
Commentarius.

1. Nomon proprii amoris ex sua primæva
significatione indifferens est ad bonum et
ad malum : quia amare se solum dicit velle
sibi bonum : et ita si bonum, quod quis sibi
vult, sit verum et juxta rationem, amor
erit bonus et rectus : si autem sit bonum
apparens et contrarium rationi, erit amor
inordinatus. Unde antiquitus sub judice
fuit illa quæstio, quisnam potius dicendus
sit philautus (id est amator sui) probus ne,
Salmant. Curs, theolog., tom. VII.

au pravus? Quam versat Philosophus lib. 9 Veios
Ethic, apud I). Thomam lect. 8 et 9. Pro-'!l!'' "0'
positisque utrinque rationibus, concludit,
qucxl licet vulgi opinio eos appellet sui ama­
tores, qui sibi plus tribuunt in pecuniis,
honoribus, et voluptatibus corporis, quia
homines majori ex parle hæc affectant, et
iis potissime incumbunt : at juxta prudens
et sanum judicium ille potius dicendus est
amare se ipsum, qui curat excellere in
operibus virtutis, quia is sibi vult maxima
bona, nempe honesta : de quo latius dixi­
mus in tract, de ultim. fin. disp. 4, num. 39.
2. Cæterum apud Theologos et fideles çoœmnprædictum nomen absolute sumptum sonat pm
in malum, et sumitur pro amore vitioso,
quo quis ita se et bonum proprium diligit,
ut non referat in Deum, sed in terrenis etJwn iJ,
temporalibus cupiditatibus et delectationi- D Ao-·
bus sistat. Et ita accipitur in Scriptura 2
ad Timoth. 3 : Erunt homines amantes se
ipsos, cupidi, elati, etc. Et Joan. 12 : Qui
amat animam suam, perdet eam : ubi D.Au­
gustinus : Noli (inquit) amare, ne perdas :
noli amare in hac vita, ne perdas in æterna
vita. Et hicest jamcommunisususloquendi,
praesertim apud Patres, et Magistros vitæ
spiritualis.· qui proprium amorem ut valde
nocivum, et plurium vitiorum radicem
ubique reprehendunt.
Hunc ergo amorem sui, qui est amor
inordinatus et vitiosus, docet in præsenti
D. Thom. esse radicem omnium peccato­
rum : quia ex illo committit homoquæcunque committit. Et ratio est perspicua ex iis,
quæ diximus in tract, de ulti. fin. disp. -1,
dub. 3, ubi ostendimus, ultimum finem
peccatoris, propter quem agit quæcunque
agit, esse proprium ipsius bonum, ita ut
in nullo actu extra hujusmodi bonum ten­
dat. Et similiter dub. 4, diximus, omnes
actus malos, sive peccata venialia, quæ
justus committit, sistere quantum ad rela­
tionem actualem in ipso bono proprio;
neque ad Deum finem absolute ultimum
plus quam habitualiler referri. Hinc ergo
sumitur ratio, qua utitur D. Thom. quia
omnis actus peccaminosus, sive ab homine
peccatore, sive a justo fiat, elicitur aclualiter
propter finem aliquo modo ultimum : non
autem sic elicitur propter Deum, quia Deus
non est capax terminandi actualiter habi­
tudinem mali actus, neque extra Deum est
alius finis ultimus quam bonum proprium :
elicitur ergo, a quocunque eliciatur, propter
hujusmodi bonum : atque adeo procedit ex

4V

.·

— ■ *■—

DE VITIIS ET PECCATIS.
ejus amore tanquam ex causa et radice.
Convincit autem hæc ratio non tantum de
peccatis, quæ in actu consistunt ; sed etiam
de omissionibus peccaminosis, quia cum
nulla sit omissio voluntaria sino actu, qui
sit causa omittendi : ut in tract, de voluntar. disp. 4, ostendimus ; omnis talis omis­
sio ratione prædicti actus ordinatur ad ejus
finem, proeedilque ex amore talis finis.
3. Est autem animadvertendum, quod
cum dicitur, omne peccatum oriri ex inor­
dinato sui amore, non est sensus reperiri
in quolibet peccato duplicem actum, alte­
rum respecta boni proprii, et alterum res­
pectu objecti peccaminosi : sed unoeodemque actu tendit voluntas ad utrunqne,
diligendo objectum peccaminosum propter
bonum proprium in eo inclusum, ot ipsum
proprium bonum ibi inclusum propter se.
Unde ex isto capite non opus est reali
actuum multiplicitate. Neque causalitas ibi
reperta attendenda est ex parte actuum,
quasi unus aclus ab alio actu causetur, sed
ex parte objecti : in quantum ratio proprii
boni reperta in quolibet objecto peccaminoso. est causa, ut voluntas tale objectum
amplectatur, et amplectendo illud, peccet.
Objeeiio. Sed objicies, aliqua esse peccata, quæ po­
tius oriuntur ex odio ipsius peccatoris, ut
cum occidit se ipsum : multaque oriuntur
ex superbia, ex avaritia, el ex carnali con­
cupiscentia ut docet D.Thom. art. sequenti : ■
solntar.ergo non omnia ex prædicto amore. Res- I
pondetur. etiam odium, ex qno provenit ,
ut quis se interimat, oriri ex inordinato sui 1
amore : nam cum odium sit actus fugæ,
fieri debet in virtute alicujus prosequutio- '
nis, quæ cum non sit amor boni divini
(hujusmodi enim amor non movet, ad pec- I
candum) oportet ut sil amor boni proprii. I
Ex eo namque quod homo proprium bonum
amat, oritur ut odio habeat propriam mi­
seriam, propriumque esse ut illa affectum : j
atque adeo quod ut careat tali miseria, eli­
gat non esse el se occidat. Similiter super- !
bia, avaritia, concupiscentia carnis, et si
quæ aliæ ponuntur causæ peccatorum,
oriuntur ex proprio amore inordinato, ut
docet Aug. Doctor art. 5 sequenti, et infra i
quæst. 84, atque adeo sunt prima radix
talium peccatorum, sed sunt causæ magis
proximæ, supponentes ut omnium primam
radicem prædictum amorem.
objectio
4. Secundo objicies : quia si omne pecaha. catum oritur ex inordinato amore, quo
peccans diligit se ipsum, in omnibus erit
duplex malitia distincta, alia ratione præ-

QUÆSTIO LXXVII,

i dicti amoris, et alia ralione objecti ipsius
in. Deinde quæst. 72, hujus 1, 2, art. 2 ad 1,
peccati : actus enim non tantum sumit maait I). Thom. quod omnis defectus rationis
j litiam ab objecto, sed etiam a lino et a
humanat ex sensu carnali aliquo modo ini­
! quacunque alia causa, quando talis causa
tium habe! : atque adeo, omne peccatum
est peccaminosa, sicut ille, qui furatur ex
oriri aliquo modo ex deordinalione partis
i amore ad fornicandum, non solum habet .
sensitivæ. El in hac quæst. art. 5, docet
ij«n.2 tria illa, do quibus 1, Joan. cap. 2. dicitur:
malitiam furti,sed etiam fornicationis.
j
Respondetur negando consequentiam. AdDÀ
Omne quod est in mundo, aut est concupis­
j probationem dicunt nonnulli, amorem sui
centia carnis, aut concupiscentia oculorum,
1 inordinatum esse circunstantiam commuaut superbia vitæ, etc. explicat de passioni­
I nem et generalem : el ideo non dare speciabus appetitus sensitivi, quæ ex passione
Ifem malitiam: sicut illam non tribuuntino­
umoris originantur.
bedientia, et contemptus communiter dicta,
Sed licet utraque pars sit probabilis : quæ
propter eandem rationem. Sed melius res­ Ί
tamen pro prima adduximus, efficacius con­
pondetur, amorem sui non esse inordina­
vincunt, non posse conclusionem intelligi
tum. nisi in quantum movet ad objectum
universaliter de omni peccato,si restringa­
peccaminosum : quantumvis enim homo se
tur ad amorem sensibilem. Et proplerea
diligat, si ex eo amore non moveatur ad
disp. 16, dub. 4, dicemus, non omnia pec­
aliquid pravum agendum vel volendum,non
cata tribuenda esse concupiscentiæ, quia non
erit inordinatus et peccaminosus : si autem
omnia ex passione appetitus sensitivi origi­
moveat ad objectum pravum, hacque ratione
nantur. Quæ autem attulimus pro secunda
inordinatus sit, solum in se habebit eam
parte, convincunt, regulariter et ut in plu­
malitiam, quæ ex tali objecto desumitur,
rimum ita accidere : hoc enim sufficit ut
eandemque et non aliam peccato tribuet.
r
D. Thom. dicere potuerit, omnia peccata
Quemadmodum dum quis ex amore dandi
oriri ex amore boni proprii, quamvis loqua­
eleemosynam furatur, non est ibi nisi unica
tur determinate de amore sensibili : quia
malitia scilicet furti : quia quamvis non
loquutio universalis sæpe stat prô commu­
solum volitio furandi sit mala, sed etiam
niter accidentibus, ut ex ipso D. Thoma
ille amor dandi eleemosynam ex furto ; non
dicemus quæst. sequenti in commentario
tamen prædictus amor aliunde est malus,
tertii articuli. Vel dicas, quod etsi loquatur
ί
nisi quia movet ad furtum. Secus vero cum
de amore, qui est passio, posuit tamen uni­
amor, qui est causa furandi, aliunde etiam
versalem conclusionem, quia nullum est
est peccaminosus : sicut est in illo, qui fu­
peccatum, quod ex tali amore oriri non
ratur ex amore fornicationis.
valeat; imo et aliquando de facio oriatur,
5. Tertio potest objici : quia vel D.Thom. Tert
quamvis aliquando oriatur ex altiori prin­
ob.
in conclusione articuli loquitur de a more
cipio. Juxta quem sensum universalitas
sensibili, qui est passio appetitus; vel de
conclusionis distribuenda erit non pro sin­
amore generaliter sumpto, ut est communis
gulis generum, sed pro generibus singulo­
ad appetitum et voluntatem? Si primum
rum. Adde, non esse inconveniens, ut
dixerimus, non videtur salvari veritas præD. Thom. instituens ex professo hanc quæsdiclæ conclusionis : nam plura peccata nul­
tionem pro passionibus appetitus, in aliquo
lum important ordinem ad passionem appe­
articulo extenderit sermonem, et compre­
titus, sed oriuntur ex amore spirituali
henderit aliquem affectum voluntatis.
voluntatis : inde enim possunt oriri liære»
Quod si his animus non quiescat, et velis
sis, superbia, blasphemia, et similia : de
insistere adductis pro secunda parte, expo­
quo potest videri D, Augustinus lib. 14 de
nenda erit conclusio hujus articuli non de
Civit. Dei, cap. 2, usque ad 5, ubi ostendit,
amore actuali, qui sit actualis passio; sed
non omnia vitia oriri ex amore carnali et
de amore radicali, qui dicit inclinationem
sensibili. D. Thom. etiam 2, 2, quæst. 153,
et pronitatem ad talem passionem : ut sit
art. 5 ad 3, expresse dicit, amorem sui, qui
sensus, ex eapronilate el inclinatione appe­
ponitur commune principium omnium pec­
titus sensitivi, quæex peccato originali orta
catorum, non esse determinate amorem
fuit, initium habere omnia peccata, quæ ab
carnalem, sed amorem sui quantum ad
omnibus committuntur, etiam si nulla
quæcunque bona. Quod si dixerimus secun­
actualis passio, sed solus amor voluntatis ad
dum, non videtur congruere intento hujus ·
illa moveat. Sumiturque expositio ex D.
quæstionis, ubi determinate agitur de causa
Thoma in 2, dist. 42, quæst. 2, art. 1,
peccati, quæ est passio sensitivi appetitus.
ubi sic ait : Restat ergo ut radix peccati diDeinde

579

catur in nobis vel passio aligna, velpronitas
ad passionem, quæ ex corruptione peccati
originalis consequitur. Quibus addendum est
ex ipso D. Thoma dist. 43 sequenti, quæst. 1,
art. I ad 2, ejusmodi pronitatem sive cor­
ruptionem esse causam omnis peccati, quoad
facilius, licet non quoad simpliciter : Quia
ex corruptione naturæ inest homini quæ/lam
debilitas ut facilius in peccatum ruat. Cum
quo recte cohaerebit, ut absolute possit homo
aliunde quam ex concupiscentia peccare, ut
dicemus disp. cit.
ARTICULUS V.
i. *

Vtrnm convenienter ponantur mite pccrafnrum concu­
piscentia carnis, concupiscentia acutorum, et csperbia
rite l

Ad quintum sic proceditur. Videtur, quod inconvenienter
ponantur causa! perc-itornm esse concupiscent ia carnis, con­
cupiscentia oeniorum. et superbia vitæ : quia secundum
Apostolum 1 adTimotb. uitim. Radix omnia.» malorum est
cupiditas: sed superbia vitæ sub cupiditate non continetur:
ergo non debet poni inter causas peccatorum.
2. Præterea : concupiscentia carnis maxime cx visione
oculorum excitatur, serandum illud Daniel. 13 : Species de­
cepit te : ergo non debet dividi concupiscentia cculomtn
contra concupiscentiam carnis.
3. Præterea -· concupiscentia est delectabilis appetitus,
ut supra habitum est : delectationes autem contingunt non
solum secundum visum, sed etiam secundum alios sensus :
ergo deberet etiam poni concupiscentia auditus, et aliorum
sensuum.
4. Præterea :sicnt homo indneiturad peccandam cx inor­
dinata concupiscentia boni, ita etiam cx inordinata fuga mali,
ut dictum est : sed nihil hic enumeratur pertitieus ad fu­
gam mali : ergo insuificienlcr cauci? peccatorum tanguntur.
Sed contra est, quod dicitur 1 Joan. 2. Omne, quod est ia
mundo, aut est concupiscentia carnis, aut e*l concupiscentia
oculorum, aut superbia vitæ: in mundo autem dicitur ali­
quid esse propter peccatum · unde el ibidem dicit, quod totas mandas in maligno positus est : ci go prædicta tria sunt
cau.cc peccatorum.
Respondeo dicendam, quod, sicut jam dictum est. inordi­
natus amor sui est cau^a omnis peccati .· în
orèautem soi
includitur inordinatus appetitus boni: unusquisque enim
appetit bonum ei quem amat. Unde manifestum est. quod
inordinatus appetitus boni est can<a omnis peccati. Bonum
autem dupliciter est objectum sensibilis appetitus, iu quo
suntanimæ passiones, quæ sunt cau^c peccati. Uno modo
absolute, secundum quod est objectum concupiscibilis, alio
modo sub ratione ardui, prout est objectum irascibihs, ut
supra dictum est. Est autem duplex conciipisceutia. sicut
supra habitum est. Una quidem naturalis quæ e<t eorum,
quibus natura corporis sustentatur sive quantum ad conser­
vationem individui, sicut cibus, ct potus, ct alia hujusmodi :
sive quantum ad conservationem speciei, sicut iu vewreK
ct horum inordinatus appetitus dicitur concupiscentia car­
nis. Alia est concupiscentia animalis, eorum scilicet, quæ
persensum carnis sustentationem, aut delectationem non
afferunt, sed sunt delectabilia secundum apprehensionem
imaginationis, aut alicujus hujusmodi acceptationis, sicut
sunt pecunia, ornatus vestium, et alia hujusmodi : et hæc
quidem ammalisconcupiscentia vocatur concupiscentia oculo­
rum, sive inteliigatur concupiscentia oculi, id est ipsius vi­
sionis, quæ Iit per oculos, ut referatur ad curiositatum, se­
cundum quod Augustinus exponit in 10 Confess, sive refe­
ratur ad concupiscentiam rerum, quæ exterius oculis pro­
ponuntur, ut referatur ad cupiditatem, secundum quod ab
alii< fxmmitur Appctitusautcuiiuordiiutns bt
rdiii per­
tinet ad >u|M'rifam vit.e ? ium suprrbia esi appetitu^ iirnrdinalus excellentia.·, ut inferius dicetur. Et sie p.jtct. quod
ad ista tria reduci poscunt omnes passiones qe.r suut rausa
peccati : r.im ad »!uo pnnw rvwiuitor (vîmes lassioncs
concupiscibilis i ad tertium amem <»u.ucs po&foms ιγ.·η·ι·

fl

I

DE VITIIS,

380

biUj : qm\l ideo ooa dividitur in duo» qui.» omnes passiones
irasribilis naturaliter conformantur coacupbceutim ani*

I

tll

Ad primum ergo dicendum. qncHÎ secundum qunrf cupidi­
us importat nmvcrsaliter appetitum cujuslibcl bmri, sic
dtam superbia vite nmiinetur sub cupiditate. Quomodo
atHcn:
scciiodum qiM d est spéciale ritia.i), qib !
avaritia nominatur, sit radix omnium peccatorum, infra di­
cetur.
Ad locandum dicendo n. quod concupiscentia oeniorum
-Γί? dicitur hie concupiscenti.i omnium rerum, qum videri
OOtlis possunt, se ! solam tarum. iu quibus non qmvrilur
ddccutio car iis. quæ est secandum tactam, sed solum de·
JccUtio oculi. id est, cqjuscanque apprehensive v irtatis.
Ad tertium dicendam, quod sensus visus esi excellentior
inter omixs alios sensus, e! ad plura se extendens, ur dici­
tur in 1 Metapbys. ct ideo nomen ejus transfertur ad omnes
interiores apprebensioces, m Augustinus dicit in lib. de
verbis Pomi ni.
A4 quartum dicendum, quod fuga nxali causatur ex appe­
titu boni, nt sopra dictum esi
ponuntur solu n pas­
siones inclinantes ad bona n tamquam causæ earum, quæ
faciunt inordinate firgam nuh\

Conclusio esi affirmativa. Intelligitur au­
tem non de causa prima et radicali, quia
hæc ut dictum est in præced. art. est inurdinatusamor sui generaliter sumptus : sed
de causis proximioribus, in quas veluti in
ramos radix illa dividitur. Quid autem una­
quaeque importet, et quomodo omnes aliæ
causæ, quæ assignari solent, sufficienter ad
tres prædictas reducantur, satis declaratur
inlitera : de quo iterum et magis in spe­
ciali redit sermo infra quæst. 84 per totam.
AT.TICULUS VI.

1'lnn peccatum a/lcrietur propter passionem T
Ad sextumsic proceditur. Videtur quod pcccaloai non allevietur propter passione a. Augmentas! enim causæ auget
effectum : si enim calidum dissolvit, magis calidum magis
dissolvit : sed passio est causa peccati, ul habitam est : erço
quanto est intensior passio, tanto est majus peccatam .· pas­
sio igitur non minuit peccatum, sed auget.
2. Pneterea : sicut se habet passio bona ad meritam, ita
se habet mala passio ad peccatum : sed bona passio auget
meritum : tanta enim aliquis magis videtur mereri, quanta
ex majori misericordia pauperi subvenit : ergo etiam mala
passio magis aggravat peccatam, quamalleriet
3. Præterea : quanto intensiori voluntate aliquis facit pec­
catum, tanta gravius videtur peccare .· sed passio impellens
voluntatem, facit eam vehementius ferri in actam peccati -·
ergo passio aggravat peccatum.
Sed contra ·* fossio ipsa concupiscentia vocatur tentatio
carnis.- sed quanto aliquis majori tentatione prosternitor;
tanto minus peccat, ut patet per Augustinum : ergo pa=sio
diminuit peccatam.
Respondeo dicendum, quod peccatum essentialiter con­
sistit in actu liberi arbitrii, quod est facultas voluntatis et
rationis : passio autrui est motas appetitus sensitivi. Appe­
titus autem sensitivus potest sc habere ad liberam arbitrium
et antecedcnter, et consequenter. Anteccdeuter quidem, se­
cundum quod passio appetitus sensitivi trahit, vel inclinat
rationem, vel voluntatem, ut supra dictum est. Consequenter
autem, secundum quod motas superiorum viriu n, si sint ve·
hementes, redundant iu inferiores. Non enim potest volun­
tas intense moveri in aliquid, quin excitetur aliqua passio I
in appetitu sensitivo. Si igitur accipitur passio, secundum |
quod pneccdil artum peccati, sic nccesse esi, quod dimi­
nuat peccatum. Actus enim in tantum est peccatum, in quan­
tum est Tolnutarium. ct iu nobis existens. Esse autem ali­
quid in nobis dicitur per ralionem ct voluntatem : unde
quanto ratio, ct voluntas ex se aliquid agunt uon ex impulsn

VTIS

QUÆSTIO LXXVH.

passionis, magis e«t voluntarium, olla nohis CMririB: i'i
Si'cuibliun hoc passio minuit pccrutuin, in quantum minuit
voluntarium : passio unie u consequens unii diminuit ptYca*
Ium, sod magis auget, vel potius est signum magnitudinis
eju>, in quintum scilicet demonstrat intensionem vvlUBtatb
adactum peccati,ct sic verum est. quod quanto aliquis tuajori libidine, vel concupiscentia peccat, tanto magis peccat.
Ad primum ergo dicendum, quod passio est rausa peccali
ev parte conversionis. Gravitas autein peccati magis alien*
diturex parte aversionis, quæ quidem ex conversione so*
qui tur per accidens. id est, pr.eler iuientioMoi peccantis.
Causæ autem per accidens augmcnUtæ, non augmentant af­
fectus. sed solu.n causæ i»er se.
Ad secundum dicendum, quod bona passio consequens Ju­
dicium rationis augmentât meritum : si autcu.· pra-ecdat, ut
scilicet borno magis cx passione, quam ex judicio rationis
moveatur ad bene agendum, talis passio diminuit bonitatem
et laudem actu-.
Ad lertiu π dicendum, quod etsi motus voluntatis sit iuteusiorex passione im itatus : non tamen ila est voluntatis
proprius, sicut si sola ralione moveretur ad peccandum.

Conclusio : Passio antecedens voluntatem
diminuit peccatum : passio vero consequens
non diminuit, sed politis auget, vel est signum
magnitudinis.

Commentarius.

1. Quæ sit passio antecedens, sufficienter
habetur in littera : et constat a simili ex
dictis circa ignorantiam antecedentem et
consequentem disp. præced. a num. 4;
multa enim, quæ de prædictis ignorantiis
dicta sunt, possunt passionibus antecedenti,
et consequenti applicari. Dubitant vero
nonnulli, cur D. Thom. non assignaverit
passionem concomitantem, sicut assignavit
concomitantem ignorantiam? Sed facileDf“^
respondetur, nullam esse passionem, quæi resoït
se habeat ad actum voluntatis omnino de tna.
materiali, et absque influxu : sicut habet
se ignorantia concomitans, et se habere
deberet concomitans passio. Nam eo ipso
quod aliqua passio in appetitu sistat, facit
objectum ejus ab intellectu apprehendi, ut
conformius et convenientius respectu sup­
positi. propter dispositionem ex ipsa pas­
sione provenientem : hacque ratione vel est
causa ut actus voluntatis fiat absolute et se­
cundum substantiam ; vel saltem ut sit vehemenlior et intensior. Ex quo etiam fit,
nullam esse passionem pure consequentem,
et cui non admisceatur aliquid causalitatis
erga actum voluntatis (nisi forte, quæ ra­
tionis usum omnino aufert.) Nam illamet,
quæ a voluntate excitatur, et hac ratione
dicitur passio consequens, juvat dum per­
manet, ad hoc ut ipse actus voluntatis vel
intensior vel diuturnior reddatur propter
rationem dictam : et sic semper habet ali­
quid antecedentia? respectu intensionis vel
durationis prædicti actus, licet non res­
pectu ejus substantia?.
Aliud

581

Aliud etiam discrimen attendendum est
privatione : ergo conversione per passio­
quoad præsens inter ignorantiam et pas­
nem augmentai, quicquid sit de aver­
sione, debet augeri ipsum peccatum.
sionem : quia ignorantia antecedens tollit
omnem malitiam respectu objecti ignorati :
3. Ad hanc difficultatem, omissis altis Vera
sotuiio.
explicationibus, respondetur animadver­
eo quod tollit omnino voluntarium : cum
tendo ex doctrin t superius tradita disp. 6,
hoc non possit esse absque cognitione. Pas­
dub. 3, quod tam conversio peccali ad bo­
sio vero antecedens non ex loto aufert ma­
num commutabile, quod est ejus objectum,
litiam (nisi forte sit tanta, ut totaliter im­
quam aversio a lege el bono incommutabili
pediat rationis usum) sed solum diminuit,
est duplex : nam alia est conversio physica
ul dicitur art. sequenti. Quia cum non tol­
lat cognitionem, non aufert voluntarium,
et pure conversiva, quæ solum respicit ob­
sed solum diminuit illud : in quantum di­
jectum secundum se ut quoddam bonum
minuit ipsam cognitionem, et in quantum
physicum, sistitque in hoc munere : alia
per talem passionem impellitur voluntas
est conversio moralis et aversiva, quæ res­
quodammodo ab extrinseco, et minus con­
picit tale objectum ut prohibitum, et disso­
sone ad suam naturam. «Simile est discri­
num rationi : et ex hoc habet ut non sistat
men inter ignorantiam et passionem con­
in solo munere convertendi ad prædictum
sequentem : nam prædicta ignorantia licet
objectum ; sed affert secum, vel includit
non ex toto auferat malitiam; diminuit
aversionem a bono incommutabili, cui op­
tamen illam, quia diminuit voluntarium
ponitur tale objectum in quantum prohicirca peccatum. At vero passio consequens I bilum, et a lege illud prohibente. Similiter
neque aufert, neque diminuit malitiam,
aversio est duplex : alia privativa, quæ
quia non diminuit voluntarium ; sed potius
solum dicit carentiam conversionis ad ob­
ostendit, voluntatem excitantem talem pas­
jectum debitum, et ad legem præcipientem :
sionem ferri vehementer in peccatum,
alia vero conversiva el contraria, quæ dicit
etiam prius natura quam passio excitetur.
positivam tendentiam contra legem, vel
2. Si autem inquiras, an talis passio so­
Dubium
(quod idem est) positivam tendentiam ad
sli ail.
lum sit signum magnitudinis peccati ; vel
objectum dissonum et prohibitum lege. Et
ipsa etiam peccatum augeat : nam D. Thom.
ita hæc aversio conversiva, et ilia conversio
quamvis non neget hoc posterius ; non ta­
aversiva idem sunt, et per eam constituitur
men id clare affirmat? Respondetur, præ­
formaliter peccatum, non autem per con­
dictam passionem ne dum per modum
versionem physicam. Quandoergo D.Thom.
signi, sed etiam formaliter augere mali­
quaast. 73, art. 3, docet, principalem gra­
tiam, saltem extensive : quia ipsa est in se
vitatem peccati attendi secundum objectum
formaliter peccatum, et non per extrinseet conversionem, loquitur de hac conver­
cam denominationem, sed per malitiam
sione aversiva, quæ coincidit cum conver­
intrinsecam ab actu voluntatis derivatam:
siva aversione, solumque excludit aversio­
atque ita plus malitiæ intrinsecae est in
nem privativam, Quando vero in præsenti
utroque actu simul sumpto, quam in solo
ait, prædictam gravitatem magis attendi ex
actu voluntatis, ut constat ex dictis disp.
parte aversionis, loquitur de aversione con­
10, dub. 1.
versiva, quæ, ut diximus, est ipsa conversio
Alia
In solutione ad primum ait D. Thom. i aversiva, et moralis, atque adeo solum ex­
difficulcludit conversionem physicam, seu pure
gravitatem peccati magis attendi ex parte
conversivam : unde utrobique idem docet.
aversionis, quam ex parte conversionis : et
Ex quo patet ad secundum ; nara con­
ideo quamvis passio augmentata augeat
versio, quæ augetur, augmentata passione,
conversionem ; quia tamen non auget, sed
est hæc conversio physica, non vero con­
potius diminuit aversionem, idcirco non
versio moralis : peccatum autem non per
auget, sed diminuit peccatum. Ubi difficul­
physicam, sed per moralem et aversivam
tatem ingerit tum quod supra quæst. 73,
conversionem constituitur. Ratio aulera cur
art. 3, in corp, et ad 2 expresse dicitur,
augmentata passione, augeatur prædicta
gravitatem peccali altendi præcipue ex
conversio physica ; malitia vero et conver­
parte objecti, et ex parte eorum, quæ per­
sio moralis diminuatur, non est difficilis :
tinent ad conversionem in illud; quod ta­
nam dum passio circa aliquod objectum
men hic videtur negari. Tum etiam quia
vehementior est, facit apparere objectum
juxta nostram sententiam peccatum essen­
tialiter consistit in conversione ad objec- | convenientius et conformius appetenti :
tum dissonum : non vero in aversione, seu
quanto autem convenientius apparet, tanlu

U

DE VITIIS, ET PECCATIS.

582

intensiori affectu fertur voluntas in illud
per tendentiam physicam : mensuratur
enim hujusmodi tendentia ex apparentia
bonitatis in objecto. Et ex hoc ipso dimi­
nuitur conversio moralis constitutiva ma­
litiæ : quia diminuitur voluntarium pro­
prium voluntatis scilicet liberum : nam
dum voluntas movetur a passione, minus
movetur a se et ab intrinseco, quam ubi,
illa seclusa, a sola ratione et a se ipsa mo­
vetur: diminuto autem voluntario libero
malitia decrescit. Quam rationem trad t
D. Th. in hoc eodem articulo in solutione
ad tertium.
-VRTICULUS VII.

Πη« JMUW tolclilcr excuset c peccclo t

Ad septimam sic proceditur» Videtur, quod passio totali*
1er excuscl a peccato. Quicquid cnùu causal involaubriun),
excusai totaliter a peccato : sed concupiscentia carnis, quæ
est quædam passio, causai invciimtarium, secuudum Illud
GahL 5. CarocMHcapiseit adversus spiritum, ut non quæcunque vultis, illa faciatis : ergo passio totaliter excusat a pec­
cato.
2. Praeterea .· passio causa! ignorantiam quindam in parti­
culari. ul dictum est : sed ignorantia particularis totaliter
excusat a peccato, sicut supra habitum est .· ergo passio tou­
rner excusata peccato.
3. Pra terea ; Infirmitas anima' gravior est, quam infirmi­
tas corporis: sed Infirmitas corporis totaliter excusat a pec­
cato. ut patet in phreneticis : ergo inulto magis passio, quæ
est infirmitastnuny.
Sed contra esi, quod Apostolus Rotna. 7, vocat passiones
peccatarum non msi quia peccata causant, quod non esset,
si a peccato tourner excusarent : ergo passiones non totali­
ter a peccato excubant.
Respondeo dicendum, quod secundum hoc solum actus
aliquis, qui de genere suo est mains, totaliter a peccato
excusatur, quod totaliter involuntarius redditur. Unde si sit
talis passio, quæ totaliter involuntarium reddat actum se­
quentem. totaliter a |«ccato excusat, alioquin non totaliter.
Circa quod duo consideranda videntur. Primo quidem, quod
aliquid potest esse voluntarium vel secundum se^icut quando
voluntas directe in ipsum fertur : vel secundum suam cau­
sam, quando voluntas fertur in causam, et non in effectum,
ul patet in eo. qui voluntarie inebriatur: ex hoc enim quasi
voluntarium ei imputatur, quod per ebrietatem committit.
Secundo considerandum es!, quod aliquid dicilur volunta­
rium directe, vel indirecte: directe quidem id, in quod vo­
luntas feriar: indirecte autem illud, quod voluntas potuit
prohibere, sed non prohibet. Secundum hoc igitur distin­
guendum est : quia passio quandoque quidem est tanta.quod
totaliter aufert ttsmn raliouis. sicut patet in bis, qui propter
amorem, vel iram insaniunt : et tunc si talis passio a princi­
pio fuerit voluntaria, imputatur aclus ad peccatum, quia est
voluntarius in >na causa, sicut etiam de ebrietate dictum est.
Si vero causa non fuerit voluntaria, sed naturalis, puta cum
aliquis ex aegritudine, vel aliqua hujusmodi causa inciditin
talem passionem, qua· totaliter aufert usum rationis, actus
omnino redditur involuntarius, et per consequens totaliter a
peccato excusatur» Quandoque vero passio non est tanta,
quod totaliter intercipiat usum rationis : et tunc ratio potest
passionem excludere divertendo ad alias cogitationes, vel
impedire ne suum consequatur effectum : quia membra non
applicantur open, nisi per consensum rationis, ut supra
dictum est : unde talis jussio non totaliter excusat a pec­
cato.
Ad primum ergo dicendum, quoti hoc, quod dicitur : Ul
non quæcunque vultis, illa facialis, non est referendum ad
ea, quæ fiunt per exteriorem actum, sed ad interiorem con­
cupiscentia: motum. Vellet enim homo nunquam concupis­
cere malum : sicut etiam cxponilut id, quod dicilur Roman.7.

Quod odi nmlum, illud facio. Vel potest referri ad volunta­
tem pra cedeiiluui passionem, ut palet iu cuutiiicntibus qui
contra suum propositum agunt propter suam coucaptaeti·
tiam.
Ad secundum dicendum» quod ignorantia particularis,
quæ totaliter excusat, est ignorantia circunsianiia·, quam
quidcun quissciro non potest, debitu diligentia adhibita : sed
passio causal ignorantiam juris in particulari, dum impCdll
applicationem communis sciçntiæ ad particularem acimn,
quam quidem passionem ratio repellere potest, ut didam
CSL
Ad tertium dicendum» quod infirmitas corporis est invo­
luntaria : esset autem simile, si esset voluntaria, sicut de
ebrietate dictum est, quæ est quædam corporalis infirmitas.

Prima conclusio : Quando passio est tanta,
ut omnino auferat usum rationis, excusat
totaliter a peccato, nisi ipsa passio fuerit a
principio voluntaria.
Secunda conclusio : Passio, (pix non ex
toto aufert rationis usum, non excusat tota­
liter a peccato.

Pro hoc articulo, qui satis est clarus, de­
serviunt quæ breviter adnotavimus in prae­
cedenti, et non pauca ex dictis circa igno­
rantiam disp. præced. dub. ultim. et circa
omissionem voluntariam disp. 5, ubi dub.
ult. tractavimus difficultatem, quæ hic circa
sojutionem ad tertium movetur ab aliqui­
bus : videlicet qualiter ad culpam imputen­
tur, aut ab ea excusentur omissiones, vel
transgressiones præceptorum tempore in­
firmitatis, aut ebrietatis.
AKTICULUS VIII.

Virum peccatum, quod esi ex passione, possit esse mortale t

Ad octavam sic proceditor. Videtor, quod peccatum, quod
esi ex passione. non possit esse mortale. Veniale enim peo
catum dividitur enntra mortale : sed peccatum, quod csl ex
infirmitate, est veniale, cum habeat in se causam venue :
cum igitur peccatum, qnod est ex passione, sit ex infirmitate,
videtur, quod non possit esse mortale.
2. Præterea : causa non est polior effectu : sed passio non
polesl esse peccatum mortale: non enim in sensualitate est
peccatum mortale, ut supra babiUim csl : ergo peccatum,
quod est ex passione, non potesi esse mortale.
3. Pradcrca : passio abducit a ratione, ul ex dictis palet:
sed rationis est converti ad Deum, vel averti a Deo, in quo
consistit ratio peccati mortalis : peccatum ergo, quod est ex
passione, non potest esse inortale.
Sed contra est. quod Apostolus dicit Roman. 7, quod pas­
siones peccatorum operantur im membris nostris ad fructi­
ficandum morti: hoc autem est proprium mortalis peccati»
quod fruciificet morti : ergo peccatum, quod est ex passione,
potest esse mortale.
Respondeo dicendum, quod peccatum mortale, ul supra
dictum est, consistit in aversione ab ultimo fine, qui est
Deus, quæ quidem aversio perlinet ad rationem deliberan­
tem, cujus etiam est ordinare in finem. Hoc igitur solum­
modo potesi contingere, quod inclinatio animas in aliquid»
quod contrariatur ultimo fini, non sil peccatum mortale, quia
ratio deliberans non potest occurrere, quod contingit in su­
bitis motibus. Cum autem ex passione aliquis procedit ad
actum peccati, vel ad consensum deliberatum, hoc non
fit subito : unde ratio deliberans potesi hic occurrere : po­
test enim excludere, vel saltem impedire passionem, ut dic­
tum esi. Unde si non occurrat, est peccatum mortale, sicut
I videmus, quod multa homicidia, et multa adulteria per
passionem commi Uunlur.
Ad

QUÆSTIO LXXVIIL
Ad primum ergo dicendum, <|uo<l ventile dicitur triplici1er. Ôltë modo ex causa, quia scilicet habet aliquam caomm
ienh·, quæ diminuit peccat uni, et rir peccatum Ox hiliruiiute, vel Ignorantia dicitur venialè· Alio modo cx eventu,
sküt omne peccatum per pœnitenllam lit veniale, id est,
ittibinconsequitur. Tertio modo dicitur veniale ex genere,
sicut verbum otiosum, ct hoc solum veniale opponitur mortali: objectio autem procedit do primo.
Ad secundum dicendum, quod passio est causa peccati et
pute conversionis. Quod autem sit mortale, e<t ex parte
aversionis, quæ per accidens sequitur ad conversionem, ul
dictum cm : unde ratio non sequitur.
Ad tertium dicendum, quod ratio non semper tn suo actu
totaliter a passione impeditur : unde remanet ei liberum
arbitrium, ut possit averti, vel converti ad Deum : si autem
totaliter tolleretur usus rationis, jam non esset peccatum nec
mortale, nec veniale.

Conclusio est affirmativa.
Et est satis clara, tum ex se et ex litera,
tum ex dictis disp. 10, praesertim a num. 30.
Quod autem in fine corporis dicitur, passio­
nem appetitus ex eo esse peccatum mortale,
quia ratio deliberans potest eam impedire,
et non impedit; non est ita intelligendum,

ul sola deliberatio et potestas impediendi
absque positivo voluntatis consensu, vel
ejus aut alterius mali periculo sufficiat :
nam oppositum ostensum est disp. cit.
dub. 5. Sed quia post plenam deliberatio­
nem, nisi voluntas aliquo modo resistat, ut
in plurimum ei moraliter loquendo non
deerit prædictus consensus vel periculum,
non fuit opus Divo Thomæ, memoratis deli­
beratione et potentia ad impediendam pas­
sionem, talis periculi aut consensus ita
expresse meminisse. Occasione secundi ar­
gumenti et solutionis tangit hic Cajetanus
illam difficultatem, an motus appetitus indeliberatus, qui solum est peccatum veniale;
et actus deliberatus circa idem objectum,
qui est peccatum mortale, conveniant spe­
cifice ex parte conversionis seu malitiæ positivae, quamvis differant ex parte aversio­
nis, sive privationis? Quod examinabimus
infra disp. 19, dub. 2.

QUÆSTIO LXXVII1
De causa peccati, quæ est malitia, in quatuor Articulos divisa.
Deinde considerandum est de causa peçcali, quæ est ex parte voluntatis, quæ dicitur malitia.
Et cirça hoc quæruntur quatuor.
ARTICULUS I.
Utrum aliquis peccet cx certa malitia t

Ad primum sic proceditur. Videtur quod nullus peccet ex
industria, sive ex certa malitia. Ignorantia enim opponitur
iudustriæ, sive certæ malitiæ: sed omnis malus esi ignorans secundum Philosophum : et Proverb. 14, dicitur : Er­
rant qui operantur malum: ergo nullus peccat ex certa
malitia.
2. Prætcrea : Dionysius dicit 4 cap. de divin, nomin.
quod nullus intendens ad malum operatur: sed hoc videtur
esse peccare ex malitia, intendere malum in peccando: quod
enim est præler intentionem, est quasi per accidens, et non
denominat actum .· ergo nullus ex malitia peccat
3. Prætcrea : malitia ipsa peccatum est ; si igitur malitia
sit causa peccati, sequetur quod peccatum.sit causa peccati
in infinitum, quod est inconveniens : nullus igitur ex malitia
peccat.
Sed contra est. quod dicilur Job. 34. Quasi de industria
recesserunt a Deo, et vias ejus intelligere noluerunt .· sed
recedere a Deo est peccare ; ergo aliqui peccant cx indus­
tria, seu cx certa malitia.
Respondeo dicendum, quod homo, sicut et qnælibetalia
res naturaliter habet appetitum boni : unde quod ad maium
ejus appetitus declinet, contingit cx aliqua corruptione, seu
inordinatione in aliquo principiorum hominis.· sic enim in
actionibus rerum naturalium peccatum invenitor. Principia
autem humanorum actuum sunt intellectus, ct appetitus um
rationalis, qui dicitur voluntas, quam sensitivus. Peccatum
igitur in humanis actibus contingit quandoque sicut cx de­
fectu intellectus, pnla cum aliquis per ignorantiam peccat :
et ex defectu appetitus sensitivi, sicut cum aliquis cx pas­

sione peccat, ita etiam ex deiecla voluntatis, qui est inordi­
natio ipsius. Est autem voluntas inordinata, quando minus
bonum magis amat. Consequensautem est, ut aliquis eligat
paci detrimentum in bono minus amato ad hoc, quod potiatur
bono magis amato : sicut cum homo vult pati abscissioaem
membri etiam scienter, ul conservet vitam, quam magis
amat. Ita per hunc modum quando aliqua inordinata volun­
tas aliquod bonum temporale plus amat, puta divitias vel
voluptatem, quam ordinem rationis, vel legis divinæ, vel
charilatem Dei, vel aliquid hujusmodi, sequitur quod velit
dispendium pati in aliquo spiritualium bonorum, ut potiatur
aliquo temporali bono. Nihil autem est aliud malum, quam
privatio alictyus boni : ct secundum hoc aliquis scienter vult
aliquod malum spirituale, quod esi malum simpliciter, per
quod bonum spirituale privatur, ut bono temporali potiatur.
Unde dicitur, ex certa malitia, vel industria peccare, quasi
scienter malum eligens.
Ad primum ergo dicendum, quod Ignorantia quandoque
quidem excludit scientiam, qua aliquis simpliciter scit hoc
esse malum, quod agitur, el tunc dicitur ex iguoraulia peocare .· quandoque autem excludit scientiam, qua homo scit,
hoc nunc esse malum, sicut cumex passione peccatur : quan­
doque autem excludit scientiam, qua aliquis scit, hoc malum
non sustinendum esse propter consequuiiuucm illius boni,
scit tamen simpliciter hoc esse malum : ct sic dicilur igno­
rare. qui cx certa malitia peccat.
Ad secundum dicendum, quod malum non jxitest esse se­
cundum se intentum ab aliquo,· potest tamen esso intentum
ad vitandum aliud malum, vel ad consequendum aliud bo­
num, ut dictum est: el in tali casu aliquis digeret consequi
bonum per sc intentum absque h<c, quod pateretur detri­
mentum alterius boni .· sicut aliquis lascivus vellet frui de­
lectatione absque offensa Dei : sed duobus propositis, magis

PE VITIIS, ET PECCATIS.

i

QUÆSTIO LXXVni.

585

Oplimaque ejus ratio traditur a I). Thoma»*, I
dum : ut diabolus interius instigans et ten- I catum ex malitia regulariter et ut in pluri­
in præsenti, et quæst. 3 de mal. ari. 12.
'
fans, homo exterius suadens et scandali­
mum procedat ex capitibus ibi assignatis
Nam sicut peccata accipiunt divisionem ex
zans, aliaquc id genus : ergo, etc.
(quod et nihil amplius intendit D. Thom.
aliis capitibus, puta ex parte objecti, finis,
Respondetur, sensus sive externos, sivo
ari. 3), attamen non repugnat, quod volunpersonæ, in quam peccatur, etc. ita recte
internos non inducere ad peccandum, nisi ! tas, ex se ipsa pro sua innata tantum defecillam accipiunt ex parte ejus, quod per
quia sunt causa vel passionis in appetitu, ! tibilitate absque inordinatione aliqua habi­
modum principii movet et impellit, seu
vel erroris aut ignorantiæ in intellectu : et
tuali in primo peccato ex industria et
inducit voluntatem ad peccandum : hoc
ita illorum concursus sufficienter reducitur
electione, atque adeo ex malitia delinquat.
autem est triplex : vel enim inducitur ex
ad ignorantiam et passionem, quæ proxi­
Quod vero attinet ad primum peccatum
propria deordi natione, ratione cujus pec­
mius et immediatius voluntatem impellunt.
Adami, quidam fatentur illud nec fuisse ex
catum sibi placet absque alio prius im­
Per quod patet ad confirmationem : quia i ignorantia, neque ex passione, neque ex
pellente : et sic peccat ex malitia. Vel in­
neque diabolus, neque homo inducunt nos
malitia : dicunt tamen doctrinam D. Tho­
ducitur defectu cognitionis, quia ignoratur
ad peccandum, nisi vel excitando passio­
mæ, et ejus divisionem intelligi de peccatis,
Prima conclusio: Tripliciter contingit pec­
malum esse, in quod fertur, et sic pecca­
nem in appetitu, vel per sensum ligando
quæ committuntur in hoc statu naturæ
catum in actibus humanis : vel ex defectu in­
tur ex ignorantia. Vel inducitur ex aliqua
judicium rationis, aut ingerendo falsam
lapsæ. Alii ex nuper citatis censent, illud
tellectus, et tunc peccatur c.r ignorantia : vel
passione insurgente in appetitu, perturbancognitionem, uldocet D.Thom. infra quæst.
peccatum fuisse ex malitia, sicut peccatum
ex defectu appetitus sensitivi, et tunc pecca­
teque judicium rationis, ut malum, quod
80, art. 2, et ita peccata quæ ex his capiti­
Angelorum. Addit vero Gregorius Mart.
tur ex passione : vel ex inordinatione volun­
alias cognoscit, non satis ibi et lunc malum
bus proveniunt, sufficienter reducuntur ad I posse dici, quod fuit ex passione, quia pro­
tatis, et tune peccatur ex certa malitia.
esse deprehendat, et hoc modo ipsam vo­
ignorantiam et passionem.
cessit ex amure inordinato erga uxorem.
>ecunda conclusio : Peccare ex certa ma­
luntatem ad se trahat: et sic peccatur ex
iwfa 4. Secundo objicies, esse aliqua peccata,
Sed omnes has solutiones rejicit D.Thom. Deseri litia nihil aliud est. quam scienter et ex in­
*‘uquæ non continentur sub prædicta divisio­
passione.
loco statim referendo. Et contra primam lor·
dustria malum spirituale eligere, ne bonum
2. Tria autem quæri possunt circa præ- Tmta
ne : igitur non est adæquata. Antecedens
est manifesta ratio, quia ad peccatum ex
aliquod temporale derelinquatur.
dictam divisionem. Primo, an sit adæqua-lkh::
probatur in primo peccato Angelorum :
certa malitia requiritur, ut peccans scienter
ta. ita ul omnia peccata sufficienter ad illa
quod neque fuit ex ignorantia : non enim
et ex industria malum eligat : ut constat ex
tria membra reducantur? Secundo, an sit
ignorantia, quæ est quoddam malum, po­
doctrina hujus articuli : Angelas autem
Commentarius.
divisio essentialis, vel accidentalis? Tertio,
tuit peccatum illud præcedere, ut nos suo
(et idem est de primo homine) non elegit
an ejus membra omnino se excludant; vel
loco ostendimus. Neque fuit ex passione,
scienter in suo primo peccato aliquid ma­
August.
j1. Divisio peccati in hæc tria membra ex
potius aliquando coïncidant in eodem pec­
ut est per se notum. Neque etiam potuit
lum, sed potius illud, quod bonum esse
Cnuan. ^^antia, ex passione seu infirmitate, et
cato? Quantum ad primum tenenda est uiDa^t1
esse ex malitia : nam peccare ex malitia
sciebat, et re ipsa erat bonum : non enim
ΡΠΕJiagisi. ex malitia communiter recipitur : eamque
certa pars affirmativa. Tum quia commu­
est peccare ex habitu, vel ex aliqua habi­ I posset malum eligere sine errore formali,
approbant D. Augustinus lib. 83 quæst. 26,
niter ita docent Theologi. Tum etiam quia
tuali deordinatione, aut saltem ex alio pec­
quo judicaret ibi et tunc sibi expediens,
Gregorius lib. 25 mor. cap. 16, ad ilia
ratio adducta ex D. Thoma sufficienter
cato præcedente, ut docet D. Thom. infra
quod alias malum esse cognoscebat : qui
verba Job. 34 : Qui quasi de industria reces­
illam convincit : non enim invenire est
art. 3 ; horum autem nihil fuit in Angelo
sane error non habuit locum respectu primi
serunt, etc. Gratianus cap. sciendum de pœaliquid aliud, quod ex parte principii im­
ante suum primum peccatum : ergo, etc.
peccati : non ergo hoc fuit peccatum ex certa
nit. 2 dist. et scholastici cum Magistro in
pellat,et inducat voluntatem ad peccandum
Idem argumentum fit de peccato primo
malitia. Contra secundam etiam est, quod
2, disp.43, ubi illum, qui peccat ex passione
præter tria illa, quæ numerantur in præ­
Adami, quod propter easdem rationes non ' ratio, qua probavimus, divisionem esse
seu infirmitate; dicunt peccare in Patrem,
dicta ratione. Accedit, quod omne peccatam
potuit procedere ex ignorantia, aut ex ma­
adæquatam, convincit in quolibet statu, et
cui attribuitur potentia : qui ex ignoran­
debet reduci tanquam in primum impellens
litia. .Sed neque etiam ex passione : quia
respectu cujuslibet peccantis, ut inluenti
tia, in Filium, cui attribuitur sapientia:
in aliquam potentiam ex iis, quæ sunt
ante illud primum peccatura nulla fuit in
patebit : perperam ergo restringitur præ­
et qui ex malitia, in spiritum sanctum, cui
principia humanorum actuum ratione de­
appetitu Adami passio inordinata,sed totus
dicta divisio ad statum naturælapsæ. Tertia
attribuitur bonitas. Habetetiam fundamen­
fectus talis potentiæ : principia autem hu­
ille appetitus erat plene subditus rationi.
vero solutio facilius corruit: quia antequam
tum prædicta divisio in scriptura : prassermanorum actuum sunt intellectus, appetitus
Adamus per superbiam primo deliquisset,
Confirmatur : quia nullum peccatum,
Eze- tim Ezechiel. 8, ubi memoratis tribus pecsensitivus, et voluntas : debent ergo omnia
nullus fuit in eo amor inordinatus neque
quod est tantum veniale, etiam si ex in­
chiel.& cantium generibus, in primo ponunturviri
peccata ad istorum defectus et deordinaliouxoris, neque alterius objecti : sed omnis
dustria et electione fiat, est peccatum ex
adorantes reptilia in tenebris, quod perti­
nes reduci : atque adeo vel ad ignorantiam,
'i,Item. malit ia, ut habet D. Thom. quæst 3 de mal. I alia inordinatio consequuta fuit ex ipsa
net ad ignorantiam. In secundo mulieres
quæ est defectus intellectus : vel ad passio­
art. 12 ad 9 ibi : <S'i quis ex industria pecca­
superbia : ergo hæc non potuit oriri ex
plangentes Adonidem sive Tammum. quod
nem, quæ est deordinatio appetitus sensi­
tum veniale committat, non peccat ex malitia:
inordinato amore uxoris. Accedit, quod vel
pertinet ad peccatum ex passione. Et in
tivi : vel ad malitiam, quæ est deordinatio
at peccata venialia, quæ sic ex industria
amor ille inordinatus fuit actus voluntatis;
tertio viri terga vertentes contra templum
voluntatis.
fiunt, non sunt ex ignorantia, neque ex
vel passio sensitivi appetitus? Hoc secun­
Domini, et facies ad orientem, adorantes3. Sed objicies, quod non solum trésorerie,
dum dici nequit, quia appetitus sensitivus
passione : ergo, etc.
que ad ortum solis, et applicantes ramos ad
prædictæ potentiæ, sed etiam sensus saltem
5. Respondetur negando antecedens. Ad
in Adamo usque post primum peccatum
•U:rnm
satio. primam vero probationem, quod attinet ad
nares suas, scienter eligentes malum : quod
internus est principium humani actus :
commissum in parte superiori, semper fuit
est ex malitia peccare. Eandem divisionem
ergo debet ex hac parte ratione deordinapeccatum Angeli, Magister Curiel, Lorca,
rectus et subditus rationi, nullaque inordi­
colligit Richardus de S. Viet. lib. de statu
tionis istius potentiæ aliud genus peccati
Greg.Mart.,Salas,et alii in præsenti censent
natio fuit in illo, nisi quæ ex prædicto pec­
Bieliard..
deS. inter, homi. tract. 2, cap. 3, et sequentibus
distingui : non ergo prædicta divisio est
(et quidem satis probabiliter) prædictum
cato consequuta est. Primum autem non est
Viet.
peccatum fuisse ex malitia. Et ad probatio- | ad rem : quia in præsenti peccatum ex pas­
adæquata. Et confirmatur : nam plura alia
Isai.l. ex illo Isaiæ 1 : Vulnus, et livor, et plaga tu­
mens, etc.
sunt, quæ inducunt voluntatem ad peccannem in contrarium dicunt, quod licet pecsione non vocatur, nisi quod procedit ex
vull r.miido iiWHTere oifensuni Dei, <|ιμ.ίι dehviacmiie
prhvJw.
A ! terfiniu iliA- .diiüi. «jn. ·! Hulitij.
<}iia □liquis diri·
ter wwjrv. i-.'.'c-c intelligi malitia habitualis secundem
qued lubiiBs malus a Tiiib-sojdh» un niualtir malitia, sicut
lulit.i- I-· .η» iiKi.7iiiu.tflr virtus ; et secundum hoealt<|iiis
dicitur ev .mIhm μύυη·. <;uù peccat ex incliiutiime habi­
tus. nrtcst etiam intelligi uuiitu actualis, sive ipsa mali
electio malitia nomi jtfnr : et sic dicitur aliquis ex malitia
pcivare. fa quantum e\ mali clertinje jieceat, sivectûiu
malit .1 ilirattn aliqtu jræecdeiH cul|u. e\ qua oritur stibSt'qucn> .ί>.ι·4. Meat <-uu aliquis impugnat fraternam gra­
dua ex itvidia ■. et tunc Idem non est causa sui ipsius, sed
actiK interior <·<: cju.m actus exterioris, el amim peccatum
est c-itisi alterius, mu» lamen in iueuitu:u:qina esi devenire
ad aoqL· . : primum j<· catum, quod noa causatur ex aliquo
priori peccatu, ut ex <upra Jietis patet.

·. ik'!.-·

(

DE VITIIS, ET PECCATIS.

passione appetitus sensitivi, ut omnes fa­
peccata non fuisse peccata ex malitia :
tentur. et constat ex doctrina et ratione
quamvis dicat, id non probari ex vi ar­
articuli : aliter enim prædictum peccatum
gumenti.
non divideretur contra peccatum ex mali­
7. Sed urgebis : quia si sola ineonsideratia : quod procedit ex deordinatione ipsius
tio, quæ præcessit primum peccatum Angeli
voluntatis.
et hominis, sufficit ut illud dicaturpeccalun»
vera
6. Respondetur ergo ad prædictam prit*æ ignorantia, nullum erit peccatum, quod
«vlnuo. mani probationem, primum peccatum tam
non ita appelletur : quippe nullum est, quod
hominis quam Angeli contineri sub peccato
saltem aliqua inconsideratio non praecedat;
ex ignorantia : quia ulerque peccavit ex
cum impossibile sit, voluntatem peccare
inadvertentia et inconsideratione alicujus,
sine aliquo defectu ex parte intellectus : qui
quod debuit attendere : ut de Angelo dixi­
sane defectus ad minus debet esse inadvermus in suo tractatu disp. 10, dub. 8, et de
tentia, seu inconsideratio. Et confirmatur,
primo homine dicemus infra disp. 16, dub.
quia major defectus intellectus invenitur in
ult. inadvertentia autem ejus, quod attendi
quolibet peccato, quod nos committimus
debet, reducitur ad ignorantiam, quæ po­
sive ex passione, sive ex malitia, quam fuit
nitur specialis causa peccatorum, ut constat
ille, qui praecessit primum peccatum Anex dictis disp. præced. dub. 1. Quam solu­ I geli, cui non debemus concedere nisi mini­
tionem, el impugnationes praecedentium
mum defectum ex parte intellectus, qui ad
D.Tlwa.desumpsimus ex D. Thoma in 2, dist. 43, i peccandum sufficiat : sed defectus, qui inqua?st. 1, ubi in scriptoad Anibal. art. 4 ad
venitur in prædictis peccatis, quæ nos com2, sic ait : Dicendum, quod peccatum primi
mittimus, non sufficit ut dicantur committi
hominis et Angeli non fuit in Spiritum
ex ignorantia, aut excludantur a peccatis
Sanctum, secundum quod est speciale pecca­ ! ex passione, vel malitia : ergo multo minus
tum, quia uterque peccavit ex superbia. i ad id efficiet defectus ille advertentiæ, qui
Quantum vero ad circunstantiam peccati ! praecessit primum peccatum hominis, et
utrunque fuit in Filium, quia non conside­ I Angeli.
raverunt, qux consideranda erant ad evita­ j
Respondetur, non quamlibet inconside-Evitationem peccati. Et in communibus scriptis
rationem sufficere, ut peccatum dicatur ex
art. 6, sic habet : Quidam dicunt, quod pec- ;I ignorantia : sed debet esse cum inadvercatum primi hominis non fuit neque in Pa­ ' tentia circa totam malitiam. Qui enim co­
trem. neque in Filium, neque in Spiritum ' gnoscit expresse in objecto aliquam mali­
Sanctum: hx enim non sunt differentix pec- I tiam, et nihilominus illud prosequitur,scit,
cati absolute accepti, sed peccati, quod con- t se malum committere : atque adeo non est
lingit in natura corrupta : infirmitas enim,
verum, quod ideo peccat,quia malum igno­
et ignorantia, et malitia ex peccato naturam
rat: quod tamen est verum de illo, qui ni­
corruptam consequuntur. Rejiciens vero hanc
hil malitiæ in objecto formaliter animad­
solutionem sic prosequitur: Sed sciendum,
vertit. Porro in Angelis et Adamo respectu
quod quamvis infirmitas nullo modo in na­
primi peccati inconsideratio fuit cum inad­
tura integra inveniri possit, et ita nec pecca­
vertentia totius malitiæ : quicquid enimextum in Patrem; tamen ignorantia aliquo
presse fuit illis propositum, et quicquid
modo in natura integra inveniri potuit : non
formaliter cognoverunt, totum erat bonum
secundum quod ignorantia dicitur privative,
tam secundum se, quam prout ibi et tunc
sed secundum quod dicitur negative: sic enim
expresse propositum .· habuit ergo inconsi­
est defectus consequens intellectum creatum :
deratio quicquid requiritur, ut peccatum
ex hoc enim deficit a perfecto lumine intellec­
illud ignorantiæ tribueretur. Quo contra
tus increati, ut non omnia sciat, vel saltem
accidit in peccatis ex passione vel malitia :
non omnia actu consideret : et ex tali nescien­
nam quando aliquis ita peccat, expresse
tia peccatum proveniens, peccatum in Filium
animadvertit, objectum absolute esse ma­
dici potest. Et inferius.· Primus actus peccati
lum : licet erronee judicet vel esse sibi
primi hominis et Angeli quantum ad genus
conveniens tale malum eligere, ne aliquo
peccati fuit peccatum superbix ; sed quantum
temporali bono privetur, vel esse sibi bo­
ad circunstantiam peccati, fuit peccatum in
num ibi et tunc, quod secundum se et ab­
filium : quia uterque peccavit ex hoc, quod
solute est malum. Unde de sic peccantibus
non consideravit ea, quv consideranda erant
dici nequit, quod ideo peccant, quia malum
ad evitationem peccati. Et in solutione ad
ignorant, aut quia illud non animadver­
ultimum illius articuli concedit, prædicta
tunt.

QUÆSTIO LXXVfil.

Ad confirmationem respondetur, quod
licet in iis, qui peccant ex passione, vel ma; litia, defectus intellectus sil major quasi in­
tensive, quia est pejor, seu plus habens de
ratione mali, et est magis voluntarius: in
eo tamen qui peccat ex inadvertentia totius
i malitiæ, sicut primo peccaverunt Angelus
I el Adamus, prædictus defectus est major
i extensive : quia ita extenditur illa inadverI tentia, ut nullam mali expressam cogni' lionem relinquat. Defectus autem ad pecI candum ex ignorantia requisitus, hoc
I posteriori modo debet esse; major non illo
priori.
8. Circa confirmationem principalis ob­
jectionis Almainus tract. 3moral.cap. 27 et
Gerson, alphab. 31, litera T. et in lib. de
1 vit. spirit, lect. 1, corol. 4, censent, peccatum ex genere suo veniale, ut mendacium
officiosum, eo ipso quod fiat ex malitia,
transire in mortale. Tum quia omne pec­
catum ex malitia factum, includit Dei con­
temptum, qui est conditio culpæ mortalis.
Tum etiam quia peccatum avertit a boni­
tate divina, cui potissimum malitia oppo­
nitur : atque adeo avertit ab ultimo fine:
in qua aversione ratio peccati mortalis con­
sistit. Addunt aliqui ex D. Augustino lib.
de vera et falsa pcenit. cap. 8 et refertur
25, disp. cap. Unum orarium, ubi sic dici­
tur: Nullum peccatum est adeo veniale quod
non fiat criminale, dum placet. Crimen
autem denotat grave peccatum, atque adeo
mortale.
ii- Sed hæc doctrina communiter non admitjm titur, quia falsa est, et contra D. Thomam
in præsenti art. 2 ad 1, et quæst. 2 demal,
art. 8 ad 4, ubi ait, quod peccare ex certa
malitia, prout hoc importat peccare ex ha­
bitu, scienter, ex electione, etc. non consti­
tuit speciem peccati, neque transfert de
veniali in mortale. TVbn enim (subdit ibi)
quicunque voluntarius et sciens dicit verbum
otiosum, mortaliter peccat. Et ratio est pers­
picua : quia eligere malum scienter, vel ex
habitu (quod est peccare ex malitia) ea solum
ratione potest esse culpa mortalis, quia ma­
lum scienter electum contrariatur bono di­
vino, et fini charitatis : adeoque ipsa etiam
electio eidem bono adversatur: siquidem
tota malitia voluntatis sumitur ex re volita,
at verbum ociosum, mendacium officiosum, I
et similia non contrariantur prædicto bono
et fini, ul est per se notum : ergo neque
eorum electio, quantumvis scienter el ex
habitu fiat (seclusa alia deteriori circunstan- |
tia) ad gradum mortalis culpæ pertinget.

I

9. Quare ad locum D. Thomæ ex quæst.
3 de rnalo respondetur, solum velle, pecca­
tum veniale, etiam si scienter et ex electione
fiat ; non esse dicendum ex malitia simpliciter, sed tantum secundum quid: quia sicut
prædictum peccatum non simpliciter, sed
secundum quid dumtaxat peccati rationem
sortitur (solum enim mortale est peccatum
simpliciter) ita habitus et malitia unde pro­
cedit, non est simpliciter malitia, sed solum
secundum quid, ul tetigimus supra disp. 4,
num. 3, docetque D. Thom. in præsenti
art. 2 ad 1. Hoc autem non tollit quominus
prædictum peccatum eo modo, quo pecca­
tum est, scilicet secundum quid, dicatur ex
malitia, et sub tradita divisione suo modo
contineatur.

distinctus ub illis, qui concurrunt in pectiTortio dubitavimus. an membra prædiclæ
lis ex ignorantia et passione. Quia peccans
divisionis omnino se excludant : ita ut pec­
ex malitia neque non scit esse malum secun­
catum, quod est ex ignorantia vel passione,
dum se, quod eligit, sicut ignorans : neque
non sit ex malitia: neque ex passione,quod
ignorat etiam ibi et tunc esse malum, sicut
est ex ignorantia: aut e contra. Et non lo­
qui est in passione: sed ignorat nonusse
quimur in sensu omnino formali : quia sic
satis constat, quod se excludant :et non esse
eligendum tale malum propter aliquod bo­
idem formalissime, quod aliquod peccatum
num temporale longe minus bono spirituali,
procedat ex passione, et quo i procedat ex
quod privatur per pr.edictmn malum. Hæc
ignorantia : aut quod procedat ex passione
autem discrimina inter defectus intellectus
vel ignorantia, et quod procedat ex malitia.
concurrentes in prædictis peccatis declarat
Sed an materialiter illud peccatum, quod est
optime D. Thom. in solutione ad 1 hujus
ex ignorantia, possit etiam esseex passione:
art.
·]
11. Quibus suppositis, dicendum est, pec-i^J
aut quod est ex ignorantia vel passione, pos­
cata ex ignorantia el passione non semper Wcs
sit etiam esseex malitia? hoc dubitatur. Pro
se excludere: quia non repugnat, ut volun­ te
quo sciendum est, peccatum aliquo I posse
tas ex ulraquesimul inducatur ad peccan­
dici aliquo ex prædictis nominibus vel large,
dum: si enim existente cognitione malitiæ
vel omnino proprie Large, ut si dicamus
in universali, passio appetitus polest im­
peccatum ex malitia, quia habet in se mali­
pellere voluntatem, ut eam sequatur; non
tiam : et expassione aut ignora utia, quia ali­
est cur idem non possit, prædicta cogni­
qua istarum quomodolibel ibidem interve­
tione deficiente : tunc autem idem numero
nit. Et hoc pacto perspicuum est, prædicta
peccatum simul erit ex ignorantia, vel ex
peccata non se excludere : cum nullum sit,
passione. Peccatum autem ex certa malitia
undecunqueoriatur, sinealiqua malitia, quæ
non videtur admittere, quod sit simul ex
est ejus forma constitutiva : et etiam sine
passione, vel ignorantia : quia eo ipso quod
aliquali ignorantia, juxta illud omnis peccans
voluntas ex aliqua istarum inducatur ad
est ignorans. Eisdem etiam peccatis ex mali­
peccandum, non movebitur primo ex sua
tia vel ignorantia factissæpe admisceri pas­
i
propria deordinalione et electione : sicut
sionem appetitus sensitivi saltem conse­
movetur, quando peccat ex certa malitia.
quentem, nemo ambigit. Proprie vero
Hoc tamen intelligendum est pro eadem
nuncupatur peccatum aliquo ex illis nomi­
nibus, quando attenditur primum inductidu ratione: nam sucessive non repugnat, ut
vum, et primum impellens ad peccandum.
idem numero peccatum, quod prius coepit
Et sicpeccatum cx ignorantia dicitur, quando
ex passione vel ignorantia; postmodum
voluntas inducitur ad eligendum malum ex
passione sedata, aut adveniente majori co­
eo,quod intellectus ignorat aut non advertit
gnitione, ex sola voluntatis perversione,
esse malum ; quod si animadverteret, non
adeoque ut peccatum ex certa malitia, et
eligeret voluntas. Ex passione vero dicitur,
non ex ignorantia vel passione continue­
quando antecedentur ad electionem volunta­
tur. Quod e contra non sic accidet: nam
tis excitatur in appetitu sensitivo aliqua
semel cœpto peccato ex malitia, si ex eo
passio perturbans aliqualiter rationem; et
consurgat passio vel ignorantia, etiam iste
ex hac passione et perturbatione voluntas
utpole ad malitiam omnino consequentes,
inducitur ad assenliendum objecto peccami­
erunt quoque m ilitiosæ : et ita non extra­
noso : quod licet secundum se et absolute
hent illud a primo statu peccati ex malitia.
cognoscatur esse malum, attamen ibi et
Diximus si exeo consurgat, etc. quia si pas­
tunc propter motum passionis judicatur bo­
sio vel ignorantia non oriantur ex ipso pec­
num appetenti : quod non judicaretur, se­
cato orto ex malitia, quasi ab eo imperate,
clusa passione, neque proinde voluntas illud
et per illud affectatæ, sed aliunde prove­
amplecteretur. Peccare autem ex malitia
niant .-peccatum ex tali ignorantia vel pas­
est, quod voluntas, habita cognitione quod
sione subsequutum (sive sit idem quod
objectum sit malum, et nulla præcedente
prius, sive diversum) non erit tribuendum
passione, quæ rationem obnubilet, faciatpriori malitiæ, sed ipsi ignorantia? aut pas­
que illud apparere bonum ; ex se ipsa et ex
sioni. Difficile tamen capitur, quod idem
propria deordinalione eligat tale malum,
numero peccatum non interruptum, per
ne privetur aliquo temporali bono illi ad­
omnia prædicta discurrat.
nexo. Et licet hic etiam admisceatur aliquis
12. Ex solutione ad 2 præsentis articuli
defectus ex parte intellectus ; est tamen
habes exclusam sententiam Okami, Majo-exdtf• tzr.
ns,

Teri»

I

ris, ut aliorum, quos refert Alvarez disp.
165, qui existimarunt, peccatum ex coria
malitia in eo consistere, quod voluntas eli­
gat malum sub ratione mali, seu in quan­
tum malum est: quod est impossibile.Nam
objectum motivum adæquatum voluntatis est
bonum in quantum bonum, atque adeo re­
pugnat, ut in aliquod sub ratione mali, vel
sub alia, quam sub ratione boni feratur: de
quo vide Complu tenses lib. 2 Physic, disp.
14, quæst. 3. Et propterea ait I). Thom,
quod nemo respiciens ad malum operatur,
quia malum non potest esse per se inten­
tum. Quare in peccato ex malitia licet vo­
luntas eligat illud, quod scitur esse malum,
non tamen eligit in quantum malum ; sed
in quantum utile vol ad vitandum aliquid,
quod sibi apparet malum ; vel ad assequen­
dum aliquod apparens bonum. Habes etiam
ex eadem solutione,quod ut aliquid malum
censeatur volitum, prout exigitur ad ratio­
nem peccati, non opus est, quod voluntas
expresse illud velit : sed sufficit, quod pro­
positis his duobus eel in tale malum incur­
rere, vel aliquo temporali bono privari, non
hoc præeligat : seu non illud magis refugiat.
Sicut propositis peccatori vel malitiam, et
Dei offensam, incurrere, vel privari aliqua
delectatione, satis est ad hoc ut dicatur velle
malitiam et offensam, quod non plus ti­
meat, et refugiat has incurrere, quam illa
carere : quantumvis oretenus ipsam of­
fensam el malitiam se dicat respuere. Quod
confirmat illa, quæ disp. præced. dub. 3,
circa peccata commissa ex ignorantia, et
disp. 11, num. 5.5, circa delectationem mo­
rosam diximus.
ARTICULUS II
Utrum quicunque pcccat cx habitu, pacet ex certa
malitia t
A<1 secundum sic proceditur. Videtur, quod non omnis,
qui peccat ex habitu, peccet ex certa malitia. Peccatum enim
quod est ex certa malitia, videtur esse gravissimum: sed
quandoque homo aliquod leve peccatum committit ex labitu,
sicut cum dicit verbum otiosum : non ergo omne peccatum,
quod est ex habitu, est Cx certa malitia.
2. Præterea: artus ex habitu procedentes snnt similes
actibus, cx quibus habitus generantur, ut dicitur in 2 Ethic.
Sed actus præcedcntes habitum vitiosum non sunt ex certa
malitia : ergo etiam peccata, quæ sunt ex habitu, non suut
cx certa malitia.
3. Præterea : in his, quæaliquis ex certa malitia commit­
tit, gaudet postquam commisit, secundum illud Proverb. 2.
Qui lætantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessi­
mis: ct hoc ideo, quia unicuique est delectabile, cum con­
sequitur id, quod intendit, ct qui operatur, quod est ei quo­
dammodo connaturalcsccundumbabitunused illi, qui pec­
cant cx habitu, post peccatum commissum dolent : poenitu­
dine enim replentur pravi, id est, liabenlcs Libitum vitiosum,
ut dicitur in 9 Ethic., ergo peccata, quæ sunt cx habitu, non
sunt ex certa malitia.

I

.Sed contra : ircratnm cx certa malitia dicitur esse, quod
e*lcv electione mali . sed imiruiqoe est eligibileid.ad quod
inclinatur per proprium habitum, ut dicitur in <5 Ethic.de
iubitu virimiso ·'ergo pcccatiim, quod exlex habitu, est ex
certa malitia,
Jtispondeo dicendum, quod non e«t idem jfcfcare haben­
tem hibititm, ct peccare ex habitu. Uti enim lubitu non est
neo s-uriimi, sed subjacet voluntati tabentis ■ unde et habi­
tos ditlinitnr fs c. quo quis utitur cum voluerit .· et iden si­
cut poteslcontingere, quod aliquis tabens habitum vitiosum,
prorumpit Inactum virtutis, eo quod ratio non totaliter cor­
rumpitur per matum tabitum, sed aliquid ejus integrum
manet, ex quo provenit, quod peccator aliqua operatur de
genere honorant : ita etiam potest contingere, quod aliquis
habens tabitum vitiosum, interdum non ex habitu operetur,
sed cx passione insurgente, vel etiam ex ignorantia : sed
quandnciinque utitur tahitu vitioso, necesse est, quod ex
certa malitia peccet, quia unicuique habenti tabitum est
per se diligibile id, quod est ei conveniens secundum pro­
prium habitum.· quia sic Ut ei quodammodo ronmtnrale,

secundum quod cnnsuetndoei habitus vertitur in naturam :
hoc mite n, quod est alicui inconveniens secundum tabitum
vitiosum, e-t id. quod excludit bonum spirituale : ex quo
sequitur, quod homo eligat malum spirituale, ut adipiscatur
bonum, quo i est ei secundum habitum conveniens: ct hocest
cx certa malitia peccare. Unde manifestum e<t, quod qui­
cunque peccat ex habitu, peccet ex certa malitia
Ad primum ergo dicendum, quod peccata veniaiia non ex­
cludunt boiiu ii spirituale, quod est gratia Dei, vel ctaritas .·
unde non dicuntur mala simpliciter, sed secundum quid :
ct propter hoc nec habitus ipsorum possunt dici simpliciter
mali, secundam quid.
Ad secundum dicendum quod actus, qui procedunt ex ha­
bitibus, sunt similes secundum speciem actibus, ex qui­
bus habitus generantur .· differunt tamen ab eis sicut perfectumab imperfecto : et talis est differentia peccati, quod
committitur ex certa malitia ad peccatum, quod committitur
cx aliqua passione.
Ad tertium dicendum, quod ille, qui peccat ex habitu,
semper gaudet de hoc, quod cx habitu operatur, quamdiu
habitu utitur ■· sed quia potest habitu non uti, sed per ratio­
nem, quæ non est totaliter corrupta, aliquid aliud meditari,
potest contingere, quod non utens habitu dolcat de hoc, quod
per habitum commisit .· plerunque tamen tales pœuileot de
peccato, non quia cispeccatumsecundum.se displiceat, sed
propter aliquod incommodum, quod ex peccato incurrunt.

Prima conclusio : Potest contingere, ut
habens habitum vitiosum non ex habitu ope­
retur, sed ex passione, vel ignorantia :et tunc
non peccabit ex certa malitia.
Secunda conclusio : Quicunque peccat ex
habitu, peccat ex certa malitia.
Commentarius.

Quamvisnihilhujusarticuli obscuritatem p^;x
contineat, quod proinde egeat expositione : cultas,
tria tamen difficultatem offerunt, quæ bre­
viter examinabimus. Primo circa primam
conclusionem, an sit ita quod habens habi­
tum vitiosum, et peccans circa objectum
illius, possit non uti tali habitu in illo pec­
cato ? Diximus et peccans circa objectum il­
lius, etc., quia si peccatum sit circa alia
objecta, omninoqueextra objectum habitus,
perspicuum est, hunc non posse in illud in­
fluere. Secundo circa secundam conclusio­
nem, an sit universalis, ita ut quomodocun-

59û

DE VITIIS, ET PECCATIS.

QUÆSno LXXVIIL

591

directam sive reflexam tendat in tale ob­
mur (si hoc denotet operari ex habitu) non
quo aliquis utatur habitu ad peccandum,
Deinde nola, quod dum quis agit molus
jectum scienter et ex propria electione :
excludere cognitionem sufficientem ad agen­
peccet ex malitia : sive talis habitus sit in
ex passione appetitus sensitivi, quamvis
quod quia non invenitur in peccatis cx
dum scienter et ex electione : sed dicimur
R«ij£«s voluntate, sive in alia potentia ? Contra prioperetur circa illud, quod est objectum aliignorantia vel passione, ut explicatum est,
ucdi'. mum ratio dubitandi est : quia tam in boa­
repente operari, quia semel acquisito ha­
cujus habitus vitiosi, non operatur proprie
ideo neque voluntas ad ea utitur habitu.
bitu, non opus est ad convincendam volun­
tis quam in damnatis fieri non potest, ut
ex electione talis objecti, secundum quod
4. Sed urgebis : quia juxta commune pro­
tatem, ut libenter operetur multitudine
quoties operantur circa aliquod objectum
est vitiosum, el malum, atque adeo secunloquium in repentinis operamur secundum
rationum, aut earum expensione : qua ta­
(etiam si operentur libere) non utantur
dumquodest objectum praedicti habitusnjuia
habitum : at tunc, ut plurimum, non ope­
habitu respiciente illud objectum: quippe
men esset opus, si habitus non fuisset ac­
passio obnubilat intellectum, ut non satis
ramur ex electione et certa scientia, sed vel
nec beati agunt nisi ex virtute, nec damnati
deprehendat ibi et tunc malitiam el disso­
quisitus. Quæ est doctrina D. Thomæ,
exinadvertentia, vel ex passione : ergoquod
nantiam talis objecti : cum tamen ad agen­
nisi ex malitia : ergo nec viatores habentes
quæst. 2-1 de Veritate, art. 12, ubi ait: Nec
operatio sit ex iis principiis, non tollit quo­
dum proprie ex electione objecti habitus,
habitum, sive malum, sive bonum, poterunt
hoc (scilicet quod in repentinis utimur ha­
minus sit ex habitu. Confirmatur : nam vi­
secundum quod tale objectum est, necessa­
non uti ipso, quoties agunt circa ejus ob­
bitu) est intelligendum quod operatio secun­
demus, illum, qui habet habitum jurandi
ria sit expressa et clara cognitio deformita­
jectum. Deinde si ad usum alieujus habitus
dum habitum virtutis possit esse omnino abs­
falsum, facilius id committere, etiam sine
tis et malitiæ. Tunc enim proprie dicitur i
non est salis, quod voluntas circa ejus ob­
que debiberatione, cum virtus sit habitus
advertentia, quam qui non habet talem ha­
aliquis operari malum ex electione, quanjectum operetur, assignandum est quid
electivus: sed quia habenti habitum jam est
doeligit quod scit esse malum, nullo tegente
bitum : ergo inadvertentia vel ignorantia
aliud requiratur : sed hoc non est assignain ejus electione finis determinatus : unde
non impedit usum habitus.
aut dissimulante malitiam. Et idem est,
bile : ergo, etc.
quandocunque aliquid occurrit ut conveniens
cura operatio fit ex ignorantia : quia etiam
Esodi- Respondetur primo, aliud esse operari se­
Nec refert si dicas, requiri actum refle­
illi fini, statim eligitur, nisi ex aliqua atten­
I
21
pri
­
tunc velata malitia objecti per ignorantiam
xum, quo voluntas expresse velit uti tali
tiori et majori deliberatione impediatur.
ce. cundum habitum : aliud vero operari ex
juris vel facti, non verificatur proprie, quod
habitu : hoc enim posterius dicit uti ipso
habitu. Nam contra est, quia neque D.
5. Ad secundam difficultatem. Salas in seqmda dillivoluntas scienter et ex electione tendat in
habitu ad agendum : quem usum tollit in­
Thom. neque alias hactenus requisivit ta­
præsenti disp. 9, sect. G, citans pro se cuhas.
malum. Quare in nullo istorum casuum
advertentia, quæ in repentinis esse solet.
lem actum reflexum ad prædictum usum.
Azorium, respondet negative quantum ad
operatio elicietur ab habitibus. Sed tunesoIllud autem prius solum denotat, quod tunc
Tum etiam quia sine hac reflexione ille,
habitus sensitivi appetitus. Quia cum ali­
lum quando voluntas motu proprio, et ex
qui habet habitum, operatur promptius et
frequentius et facilius prorumpimus in ea,
quis operatur ex hujusmodi habitibus, ipsi
certa scientia (ut sic dicamus) fertur ad ob­
facilius, quam qui illum non habet : sed
quorum habemus habitum, aut in eis simi­
habitus (ait ille) non concurrunt nisi eli­
jectum dissonum.
promptitudo et facilitas sunt ex usu habi­
lia, etiam non utendo habitu. Ut patet in
ciendo suum actum, qui est aliqua passio
3. Hinc autem liquet, quomodo etsi quisR’ML·
tus : ergo superflua est illa reflexio ad præ­
phreneticis, qui adhuc post amissum usum
ejusdem appetitus : ergo qui peccat ex prae­
dictum usum.
i habeat habitum vitiosum, et operetur circa1’1®*
rationis (quo tempore nulla existente liber­
dictis habitibus, potius delinquit ex pas­
illud, quod a’ias est objectum talis habitus,
itotcm 2. Nihilominus doctrina D. Thomæ est
tate, perspicuum est, eos non uti habitibus
sione, quam ex certa malitia. Et licet hæc Prior
modos
aninlid- omnino vera et communis inter ejus disci- vnon est necesse utatur ipso habitu : quia
vitii aut virtutis) illa frequentius repetunt,
doctrina ita universaliter probata, commu­ dicendi
versio. pulos : licet quidam alii repugnent. Ad 1 potest operari ex ignorantia vel passione,
quorum prius intensiores habeant habitus.
niter displiceat discipulis D. Thomæ ; pro
cujus intelligenliam nota, hic non esse
quæ usum habitus interdicunt. Fatemur
Non est ergo sufficiens signum usus alieujus
aliquo tamen casu forte admittendam, cen­
sermonem de quibusdam habitibus, qui per
autem, quod si voluntas, ex electione el
set Alvarez in præsenti, ubi hæc ait: Fateor Alvor·
habitus ea promptitudo et facilitas, quam
modum naturæ et sine libertate determi­
scientia modo dicto operetur, eo ipso utetur
tamen, quod si passio esset vehemens, et ori­
in repentinis experimur ; licet sit signum
nant potentiam : sicut lumen gloriæ deter­
habitu, si iste adsit : quia ad ejus usum ni­
retur ex pravo habitu absque deliberatione
existentiæ talis habitus. Unde vero illa
minat intellectum ad visionem claram Dei,
hil aliud requiritur, quam prædictus modus
voluntatis, peccatum ex illa subsequutum di­
proveniat, diximus et exemplis declaravi­
et charitas patriæ ad amorem beatificum.
agendi ex certa scientia et ex electione.
ceretur ex passione: quoniam licet habitus
mus in tract, de virtutibus disp. 1, num.
Sed loquimur de habitibus, qui sunt prin­
Neque hoc negat D. Thom. sed sufficienter
concurrat ad tale peccatum : non tamen con­
19 et num. 23 et 24, ubi distinximus facili­
cipia actuum moralium et liberorum sive
salvatur ejus doctrina per hoc quod volun­
tatem perse, quæ provenit directe ex usu
currit formaliter tanquam primum princi­
vitii, sive virtutis : nam de his procedit
tas quando agit ex ignorantia vel passione,
habitus, et facilitatem per accidens, quæ orta
pium peccati : quia non concurrit cx volun­
diffinitio adducta aD. Thoma : Habitus est,
non utatur habitu, licet habeat illum ; quam­
tatis electione. Sed neutrum placet : quia Impr0.
fuit ex remotione impedimentorum, dum
quo quis utitur, cum coluerit. Ex hac autem
vis id non possit ex suppositione quod velit
D. Thom. universaliter statuens, peccantem
acquireretur habitus, sentiturque, etiam
diffinitione, et ex aliis, quæ circa vilium et
scienter et ex electione circa objectum ejus
ex habitu peccare ex certa malitia, com- tur vericura habitus non influit, in operibus ma­
virtutem moralem dici solent : ut quod est
operari.
1
prehendit etiam habitus sensitivi appetitus : tas·
terialiter similibus iis, qui fierent ex habitu.
habitus electivus, quod de principali impor­
Et per hoc patet ad primam rationem du-^j
Et talis est facilitas, quam experimur in
ut videre est quæst. 3 de mal. art. 12
tat ordinem subjectionis ad voluntatem, quod
bitandi. Nam beati, in quibus neque ignO-biaA
ad 12, et in 2, dist. 43, quæst. unica art. 2,
repentinis; experiunturque illi, qui propter
ejus actus debet elici scienter, et ex electione.,
rantia, neque passio locum habet, semper
et alibi; neque ab ea doctrina aliquando
habitum pejerandi successu temporis ac­
et propter ipsum (idest) propter illud, quod
operantur bonum scienter et ex electione,
;
exceptionem admisit. Non autem admitti
quisitum, frequenter in perjuria ex inad­
est objectum proprium ipsius habitus in quan­
et ita semper uti debent habitu virtutis.
·
vertentia labunlur : quia licet habitus tunc
debere, suadet manifesta ratio : quia ut
tum tale, etc., debemus colligere, quod usus
Sicut etiam damnati semper utuntur habitu
i
directe non influat in ea perjuria propter
nuper dicebamus, habitus, ubicunque sit.
cujuslibet istorum habituum debet inciporo
vitioso, quia in omnibus suis actibus scien­
inadverteniiam ; influit tamen per accidens
non prorumpit in actum, nisi applicetur a
a voluntate per electionem, qua scienter, et
ter et ex industria malum eligunt. Ad se­
remotio impedimentorum voluntarie facta,
voluntate ut agente ex electione et certa
quasi ex industria velit objectum talis habi­
cundam respondetur ex dictis, nec sufficere
dum habitus acquireretur. Per quod patet
scientia : si autem ita applicatur, jam ejus
tus, secundum quod objectum ejus est ; unde
ad hoc ut voluntas utatur aliquo habitu,
operatio, sive sit passio, sive quævis alia,
ad confirmationem.
nulla operatio, quæ præcedat hujusmodi
operari utcunque circa ejus objectum, nec
Secundo ad repi icam respondetur, repen­
est consequens ad malitiam, et electionem
Alia
scientiam et electionem, aut ex ea non sit,
requiri volitionem illam reflexam :sed suf­
^uîio. tina, in quibus secundum habitum operavoluntatis : atque adeo non tollit quominus
erit ex habitu.
ficit et requiritur, quod per volitionem sive
directam

Hi

592

ii * r \ h ,ίί

DE \ IT11S, ET PECCATIS.

totus processus illius peccati sit ex certa
malitia. Qu® doctrina procedit etiam in
casu exceptionis, quam admittit Alvarez.
Nam vel illa passio, quæ dicitur vehemens
el perturbans rationem, antecedit et causât
electionem voluntatis; vel subsequitur el
causatur ex illa? Si primum, non erit
passio elicita ab habitu vitioso, quia usus
habitus semper subsequitur prædietam
electionem, ut paulo ante declaratum est.
Si secundum, non impediet quominus pec­
catum illud sit ex malitia, aut faciet quod
sit ex passione : quandoquidem non hæc,
sed iHa fuit initium talis peccati. Quare
dicendum est, doctrinam prædictæ secundæ
assertionis omnino universalem esse.
Objectio. 6. Sed urgebis : quia ut voluntas peccet
ex habitu, necesse est, quod ipse habitus,
et ejus influxus praecedat tanquam movens
et inducens voluntatem ad eligendum : ergo
prior debet esse usus et operatio habitus,
quam electio voluntatis ? si igitur habitus
sit appetitus sensitivi cujus operatio est
passio, necesse erit ut talis passio praecedat
electionem voluntatis, et nihilominus sit
ex habitu.
iwrtriua Respondetur animadvertendo ex Curiele
^ikine. in commentario hujus articuli, et ex doc­
trina Cajetani art. sequenti, quod habitus
in appetitu existens, dupliciter concurrit
ad peccatum, quod ex illo fieri dicitur :
videlicet effective, et dispositive. Effective
concurrit, quatenus una cum ipso appetitu
elicit actum peccaminosum : quam efficien­
tiam non præstat nisi ex libera voluntatis
applicatione : et ita habitus quantum ad
istum concursum non antecedit, sed omnino
subsequitur electionem voluntatis. Dispo­
sitive vero concurrit, quatenus dum habitualiter et permanentor informat supposi­
tum secundum aliquam ejus potentiam,
quodammodo vertitur illi in naturam :
hacque ratione est causa vel occasio, ut in­
tellectus judicet consonum et conveniens
ipsi supposito, quicquid est juxta talem ha­
bitum. Cum enim partes et potenliæ sint
propter totum, eidem toti congruit, quod
congruit alicui suarum partium vel poten­
tiarum. Ex eo autem quod intellectus sic
judicet, voluntas quoque ex se absque alio
impellente sic eligit : nam cum naturaliter
sit appetitus totius, et non tantum hujus
vel illius partis, suapte natura inclinatur
ad eligendum non modo juxta propriam,
vel hujus, aut illius partis dispositionem ;
sed etiam juxta dispositionem totius, et
quarumlibet partium. Hoc igitur pacto qui-

cunque habitus oxistit in homine, 4vo affi­
ciat immediato voluntatem, sive aliam po­
tentiam ; etiam priusquam aliquem actum
vel passionem eliciat, concurrit dispositive
et occasional iter ad hoc ut voluntas ex se
ipsa el ex propria inclinatione eligat objec­
tum talis habitus : et ex hac electione utatur
prædicto habitu, iliumque applicet ut eli­
ciat actum circa tale objectum. Falso ergo,
ait Salas, quod eum voluntas peccat ex ha­
bitu existente in appetitu sensitivo, talis
habitus solum concurrit eliciendo suum
actum, qui est passio ejusdem appetitus:
nam revera antecedentur ad hunc concur­
sum effectivum, et ad passionem ibi inter­
venientem .exercet prædictus habitus imme­
diate per se ipsum influxum dispositivum,
quem dicimus : et ratione istius dicitur
voluntas moveri ex habitu ad peccandum
cx propria electione, et ante omnem pas­
sionem.
7. Dices, hinc fieri ut etiam ille, qui
peccat ex passione, peccet ex certa malitia:
quia etiam passio dispositive et occasionaliter est causa, ut intellectus judicet con­
veniens objectum, quod est secundum ipsam
passionem, ex hocque judicio moveatur vo­
luntas.
Respondetur esse disparem rationem :
nam habitus est aliquid permanens, et ha­
bet se proprie ut forma suppositi, in quo
est, versa quodammodo illi in naturam :
unde quod voluntas ex tali habitu, et ex
judicio habitui consono, moveatur ad eli­
gendum, non est aliud quam moveri ex se
ipsa, et ex inclinatione, quam habet ad ea,
quæ congruunt naturæ suppositi, et poten­
tiarum ejus. Passio autem non est proprie
forma suppositi, quia non respicit illud ad
informandum : neque vertitur illi in natu­
ram ; sed est quiddam fluens, et motus in
aliud : unde ex eo quod aliquid sit juxta
passionem, non eo ipso habet esse juxta
suppositi vel ejus partium naturam : atque
adeo nec voluntas fertur in illud ut mota
omnino ex propria inclinatione ad ea, quæ
prædictæ naturæ congruunt ; sed ut agitata
et impulsa velut ab extraneo ab ipsa pas­
sione.
Accedit, quod habitus cum sit forma per­
manens, et in esse quieto, non perturbat
rationem illo suo influxu dispositivo : neque
proinde tollit quominus voluntas omnino
scienter, et ex propria perversitate malum
eligat : quanto enim cognitio ducens volun­
tatem fuerit clarior, tanto voluntas magis
ex se, suaque sponte tendit in rem cogni­
tam ;

QUÆST 10 LXXVHI.
tam ; quasi sublato per ipsam claritatem
omni eo obscuritatis vel nescienti», quod
voluntati in suo proprio motu obstaculo
esse poterat ; parataque via ad propriam
inclinationem, donumque propria? liberta­
tis suaviter exercenda. E contra vero passio
propter motum, et inquietudinem rationem
perturbat et obnubilat, adeoque impedit,
ne voluntas ita scienter, atque ex propria
electione et pondere in malum feratur,
sicut requiritur ad peccandum ex certa ma­
litia. Addit etiam D. Thom. art. 4, hujus
quæst. ad 2, quod impulsio, (μιχ est ex pas­
sione, est quasi ex exteriori defectu, respectu
voluntatis: sed per habitum inclinatur vo­
luntas quasi ab interiori : unde non est similis
ratio. Videatur etiam quæst. 2,de mal. circa
finem corporis, et in solutione ad quintum.
In solutione ad secundum præsentis arti­
culi docet non obscure D. Thom. actus peccaminosos procedentes ex passione generare
habitum vitii : quo omnino subticuit de
actibus procedentibus ex ignorantia. Forte
inter utrosque est disparitas quantum ad
prædietam causalitatem.
ARTICÜLUS ΙΠ.
Utrum ille, qui peccat ex certa malitia, peccet ex habitui

Ad tertium sic proceditur. Videtur, quod quicunque peccatcx certa malitia, peccet ex habitu. Dicit enim Philosophus
in 5 Ethic, quod non est cujuslibet injusta facere, qualiter
injustus facit, scilicet ex electione, sed solum habentis habibitnm : sed peccare cx certa malitia est peccare ex electione
mali, ut dictum est : ergo peccare ex certa malitia non est
nisi habentis habitum.
2. Præterea : Origencs dicit in 1 Periarchon, quod non
ad subitum quis evacuatur aut deficit, sed paulalim per
partes delinere necesse est : sed maximus delluxus esse vi­
detur, ut aliquis ex certa malitia peccet : ergo non statim
a principio, sed per mullam consuetudinem, ex qua habitus
generari potest, aliquis ad hoc devenit, ul ex certa malitia
peccet.
3. Præterea : quandocunqne aliquis cx certa malitia pec­
cat, oportet quod ipsa voluntas de se inclinetur ad malum,
quod eligit : sed ex natura potenliæ non inclinatur homo ad
malum, sed magis ad bonum : ergo oportet si eligit malum,
quod hoc sil ex aliquo supen ementi, quod est passio vel
habitus : sed quando aliquis læccat ex passione, uon peccat
cx certa malitia, sed ex infirmitate, ut dictum est: ergo
quandocunqne aliquis peccat cx certa malitia, oportet quod
peccet ex habilu.
Sed contra : sicut se habet habitus bonus ad electionem
boni, na habitus malus ad electionem mali : sed quandoque
aliquis non habens labitum virtutis, eligit id, quod esi bo­
num secundum virtutem : ergo etiam quandoque aliquis non
habens habitum vitiosum, potest eligere malum ; quod est
ex certa malitia peccare.
Respondeo dicendum, quod voluntas aliter se liabet ad
bonum, ct aliter ad malum : ex natura enim suæ potenliæ
inclinatur ad bonum rationis, sicut ad proprium objectum :
unde et omne peccatum dicitur esse contra naturam : quod
ergo in aliquod malum voluntas eligendo inclinetur, oportet
quod aliunde contingat. Et quandoque quidem contingit ex
defectu rationis, sicut cmn aliquis cx ignorantia peccat.
Quandoque autem cx impulsu appetitus sensitivi, sicut cum
peccat ex passione : sed neutrum Iwrum est ex certa malitia
peccare, sed tunc solum cx certa malitia aliquis peccat,

Salmant. Curs. theolog., tom. VII.

593

quando lp«a volnntai cx se ip<a inovctiirad nuliim : quod
potest contingere dupliciter. Uno quidem modo per hoc.
quod homo labet aliquam dispositionem corruptam inclinan­
tem ad malum, ita quod secundum illam dispositionem fit
hoi.iinl quasi conveniens et simile aliquod malum i et in hoc
ratinne convenientia- tendit voluntas quasi in bonum : quia
unumquodque secundum «e tendit in id, quod sibi (SI con­
veniens : talis autem dispositio corrupia vel est aliquis ha­
bitus acquisitus ex eon«oet'udiiie, qua? vertitor iu naturam :
vel est aliqua a-griludinis habitudo ex parte corporis, sicut
aliquis habens quasdam naturales inciiuationes ad aliqua
peccita propter corruptionem natura· in ipso. Alio modo
contingit, quod voluntas per se tendit in aliquod malum per
remotionem alicujus prohibentis, pnta .si aliquis prohibeat
percare, nou quia peccatum ei secundum se displiceat, sed
propter spem vit» æternæ, vel propter timorem pebennse :
remota spe per desperationem, vel timore per prasnmptionem, sequitur, quod ex certa mal tia quasi absque fræno
peccet. Hic igitur patet, quod peccatum, quod est ex rerta
maliiia, semper præsupponit in Itomiue aliquam inordina­
tionem, quæ tamen non semper est habitus : unde non e 4
necessarium, quod quicunque peccat ex certa malitia, peccet
ex labitu.
Ad primum ergo dicendum, quod operari qualiter injustus
operatur, non solum est operari injusta ex certa malitia, sed
etiam delectabiliter et sine gravi renisu rationis, quod neu
est nisi ejus, qui liabet habitum.
Ad secundum dicendum, quod non statim hoc aliquis labitur, quod ex certa malitia peccet : sed pra.-snpponittir ali­
quid, quod tamen non semper est habitus, ut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod illud, per quod voluntas in­
clinatur ad malum, non semper habitus est, ve! passio, sed
quidam aliud, ut dictum est.
Ad quartum dicendum, quod non est similis ratio de elec­
tione boni, ct de electione mali : quia malum nunquam est
i sine bono naturæ ; sed bonum potest esse sine malo culpæ
pcrfcctæ.

Prima conclusio: Peccatum ex certa ma­
litia semper prxsupponit in homine aliquam
inordinationem: qux tamen non semper est
habitus: sed potest esse vel aliqua habitualis
xgritudo ex ipsa corporis Complexione; vel
remotio alicujus impedientispeccatuiii.
Secunda conclusio : .Von est necesse, quod
quicunque peccat ex certa malitia, peccet ex
habilu.

Cominenlarius.
Hæc secunda conclusio ab omnibus sine
discrimine recipitur. Circa primam vero
est difficultas: quia non satis apparet, quo­
modo ægritudinalis habitudo, quæ vel ex
mala complexione, vel aliunde residet in
corpore, conferat ut voluntas occasione ejus
peccans, peccet ex certa malitia. Imo potius
dum ita peccat, videtur peccare ex infirmi­
tate, seu passione. Quia talis ægritudo non
aliter ad peccandum inducit, quam exci­
tando in appetitu sensitivo aliquam passio­
nem inordinatam, juxta complexionis vel
ægritudinis conditionem : unde oritur, ul
quidam facilius inclinentur ad iram et vin­
dictam, alii ad invidiam, alii ad luxuriam,
etc. Hanc difficultatem solvit optime Caje­
tanus in commentario præsentis articuli,
cui nihil addere opus est. Nisi velis recolere,
38

591

DE VITIIS, ET PECCATIS.

quoi in praecedenti commentario diximus
circa habilus appetitus sensitivi. Qaaenim
ratione hujusmodi habitus, eoquod alliciunt
suppositum permanentor et in modum na­
tur», licet non resideant in voluntate, pos­
sunt eam movere occnsionaliter et disposi­
tive, etiam antecedenter ad passionem, et
operationem ipsorum habituum : eadem
quoque ratione praedicta œgntudinalis ha­
bitudo priusquam passionem in appetitu
excitet, potest dispositive et occasionaliter
movere voluntatem, ut scienter, et ex pro­
prio motu eligat, quod est juxta talem aegri­
tudinem, et juxta passionem illi conso­
nam.
RTtati. Dubitant etiam nonnulli, an voluntas ita
de se inclinetur ad bonum, ut semper ad
peccandum indigeat aliqua inordinatione
superaddita, sive in ipsa voluntate, sive
alibi existente : an vero possit ex se ipsa pro
sua tantum defectibilitale, et arbitrii vertibilitate in peccatum prorumpere? Quod
enim hoc non possit, videtur assignari in
hoc articulo, cum dicitur, quod quia volun­
tas e.x natura su» potentiæ inclinatur ad
bonum sicut ad proprium objectum : hoc
quod est inclinari ad malum eligendo illud,
oportet quod aliunde contingat. Oppositum
autem insinuat S. Doctor etiam in præsenti,
dum ait, peccatum ex malitia posse contin­
gere persolam remotionem alicujus prohi­
bentis,«-v. g. timoris, quo quis retrahebatur
a peccato: si autem voluntas ex se ipsa independenter a qualibet alia distincta inordi­
natione, non haberet sufficientem vim ad
influendum in peccatum, nequaquam id
posset per solam remotionem prohibentis :
quemadmodum nisi lapis ex se haberet
sufficientem vim ad descendendum ratione
gravitatis: quantumcunque removerentur
prohibentia : non descenderet. Clarius id
docet 2,2, quæst. 14, art. 4, ubi tenet, posse
hominem primo peccare contra Spiritum
sanctum, seu ex certa malitia, sine eo quod
ex aliquo praecedente inducatur ; sed propter
solam arbitrii defectibilitatem et debilem
affectum erga bonum licet communiter non
b.Thoui. sic contingat. Unde inter alia sic ait: Ex
certa autem malitia dupliciter peccare con­
tingit. L'no modo ex inclinatione habitus,
quod non est proprie peccare in Spiritum
sanctum: et hoc modo peccare ex certa malitia
non contingit a principio: oportet enim, actus
peccatorum prxcedcre, ex quibus causetur
habitus ad peccandum inclinans. Alio modo
potest aliquis peccare ex certa malitia, abji­
ciendo per contemptum ca, per qu.T homo re­

QUÆSTIO LXXVIII.

trahitur a peccato : quod prop) ie esi peccare
in Spiritum sanctum. Et hoc etiam plerunque prxsupponit alia peccata. Potest tamen
contingere, quod aliquis in primo adu geniti
in Spiritum sanctum peccet per contemptum,
tum propter libertatem arbitrii, tum etiam
propter aliquas dispositionesprxcedenles, wl
etiam propter aliquod vehemens motivum ad
malum, et debilem uffecl uni hominis ad bonum.
En quomodo non coarctat doctrinam ad
solas dispositiones, veldeordinationempre­
cedentes; sed extendit ad plures alias causas.
Quare conclusio hujus articuli, ubi dicitur,
voluntatem non inclinari ad eligendum ma­
lum, nisi ex aliqua inordinatione praecedente,
intelligenda est regulariter et ut in pluri­
mum ; non omnino universaliter. Ut enim
idem Ang. Doctor habet in 2 dist. 43, art, 5
in peccatis, et eorum origine aut principio
non consideratur quid Semper fiat: sed quid
in pluribus contingat. \ ideatur infra quæst.
84, art. 1 ad 3.
ARTICULUS IV.

Ufrum ille, qui pcccat ex certa malitia, gravius peccet,
quam qui ex passione!

Ad qiurtum sic proceditur. Videtur, quod ille, qui peceal
cx certa nralitia, non pcccat granus, quaui Hle,qui percit
cx passione. Ignorantia enim excusat peccatum vel in toto,
vel in pane : sed major est ignorantia in eo, qui peccat ex
certa malitia, quam in eo. qui peccat ex passione : nam ille,
qui peccat ex cena iralitia, patitur ignorantiam principii,
quæ est maxima, nt Philosophus dicit in 7 Etbic. habet enim
malam existimationem de flue, qui est principium inoperativis .· ergo magis excusatur a peccato, qui peccat ex certa
malitia, quam ille, qui peccat ex passione.
2. Pneterea : quanto aliquis habet majus impellens ad
peccandum, tanto minus peccat, sicut patet de eo, qui majori
impetu passionis dejicitur in peccatum : sed ille, qui peccat
ex certa malitia impellitur ab habitu, cujus est fortior im­
pulsio, quam passionis : ergo ille, qui pcccat ex habitu, mi­
nus peccat, quam ille, qui peccat ex passione.
3. Pratcrea .· peccare ex certa malitia est peccare ex elec­
tione mali : sed ille, qui peccat cx passione, ctiim eligit
malum : ergo non minus peccat, quam ille, qui peccat ex
certa malitia.
Sed contra est, quod peccatum, quod cx industria com­
mittitur, cx hoc ipso graviorem pœnam meretur, secundum
illud Job. 34. Quasi impios percussit cos in loco videntium,
qui quasi de industria recesserunt ab eo : sed pcena non
amzetur nisi propter gravitatem culpa· : ergo peccatum ex bo·
aggravatur, quod estex industria, seu certa malitia.
Respondeo dicendum, quod peccatum, quod estex certi
malitia, est gravius peccato, quod est cx passione, tripliei
ratione. Primo quidem, quia < um peccatum principaliter iu
voluntate consistit, quanto motus peccati est magis proprias
voluntati, tanto peccatum est gravius, emteris paribus: cum
autem cx certa malitia peccatur, motus peccati est magis
proprius voluntati, qua· ex se ipsa in malum movetur, quam
quando ex passione peccatur, quasi cx quodam extrinseco
impulsa ad peccandum. Unde peccatum ex hoc ipso, quod
est ex malitia, aggravatur, et tanto magis, quanto fuerit vehenicntior malitia .· ex eo vero, quod est ex passione, di­
minuitur tanto magis, quanto passio fuerit magis vehemens.
Secundo, qu’ta passio, qua- inclinat voluntatem ad peccan­
dum, cito transit, et sic homo cito redit ad bonum proposi­
tum pœnltens (le peccato : serl habitus, quo homo ex mali­
tia peccat, est qualitas permanens,- et ideo qui ex nialitü

jc«al, diuturnius peccat. Unde ΙΊιιΙοκφΙιιι* In 7 Ethic,
comparat inteinporafuni, qui pcccatcx malitia, lnlirmn, qui
conti nue laborat ; incontinentem autem, qui peccat cx pas­
sione. ei, qui laborut interpolate. Tertio, quia ille, qui pec­
tat ex certa malitia, est male dispositus quantum ad iptnm
Ooeoi, qui est principium in opcrabilibus : ct sic. ejus de­
fectus est periculosior, quam ejus, qui ex passione pcccat,
cujus propositum tendit in bonum Unem, licet hoc proposi­
tum interrumpatur ad horam propter passionem. Semper
autem defectus principii est pessimus ,-imdc manifestum est,
quod gravius est peccatum, quod est cx malitio, quam quod
est ex passione.
Ad primum ergo dicendum, quod ignorantia electionis,
de qua objectio procedit, neqlic excusat, neque diminuit
peccatum, ut supra dictum est : unde neque major ignoran­
tia talis facit esse minus peccatum.
Ad.secundum dicendum, quod impulsio, quæ e,x passione,
eslquasi cx exteriori defectu respectu voluntatis : sed per
habitum inclinatur voluntas quasi ab interiori: unde non est
similis ratio.
Ad tertium dicendum, quod aliud est peccare eligentem,
el aliud peccare cx electione : ille enim, qui peccat cx pas­
sione, pcccat quidem eligens, nou tamen cx electione ; quia
clcclio non est in eo piimum peccati principium, sed indu­
citur cx passione ad eligendum id, qnod extra passionem
explens non eligeret : sed ille, qui pcccat cx certa malitia,
secundum se eligit malum eo modo, quo dictum est .· ct ideo
electio, qua: est iu ipso, est principium peccati, ct propter
hoc dicitur cx electione peccare.

Conclusio est affirmativa.

Et est intelligenda. cæteris paribus, ex
parte objecti et ci retins tanti arum ; praeter
hoc quod est, peccatum oriri ex certa mali­
tia, vel oriri ex passione. Unde non est
sensus, quod omne peccatum ex certa ma­
litia ortum, sit gravius quocunque orto ex

passione : quia potest objectum hujus esse
ita grave ; illius vero ita leve, ut excessus,
vel defectus gravitatis proveniens ex isto
capite, praeponderet illi, qui sumitur ex
conditione malitiæ, vel passionis.
Illud vero posset in præsenti dubitari,
an, cæteris paribus et non intra idem ge­
nus, gravius sit primum peccatum, quando
nondum est habitus peccandi acquisitus,
quam secundum, vel cætera, quæ ex con­
suetudine proveniunt ? Quod tractant Medi­
na, et Alvarez in præsenti, ubi videri pos­
sunt. Eorum autem, et satis communis
resolutio est, secundum peccatum, cæteris
paribus, superare primum ; et tertium se­
cundum, ac sic deinceps.
Solutio ad tertium hujus articuli, tollit
quandam objectionem, quæ fieri potuit in
praecedentibus commentariis, dumsæpe re­
petivimus, illum peccare ex malitia, qui ex
electione peccat. Videtur enim, quod qui­
cunque peccat saltem mortaliter, quovis
modo, atque adeo sive ex ignorantia, sive
ex passione, id efficiat, peccet ex electione :
siquidem in quolibet mortali peccato debet
intervenire consensus, et electio voluntatis.
Hæc igitur objectio tollitur per prædictam
solutionem, ubi dicitur, non esse idem
peccare eligentem, et peccare ex electione :
et utrunque declaratur.

EXPLICIT TOMUS

SIVE

595

SEPTIMUS

PEIOR PARS TRACTATUS DE VITIIS ET PECCATIS.

INDEX ALPHABETICUS
RERUM NOTABILIUM
' QUÆ IN HAC PRIORI PARTE TRACTATUS DE VITIIS ET
|
PECCATIS CONTINENTUR.
I

A-

ABORTUS. Ob nullum finem licet procurare abortum fretus animati. Disp. 10,
n. 225.
Quid si fretas animatus non sit ? n. 245.
ACCIDIA. Est peccatum mortale ex suo
genere. D. 11, n. 58.
ACTIO. Cuilibet actioni debetur finis pro. portionatus principio. D. 6, n. 3.
I
ACTUS. Sub eadem ratione terminatur
ad objectum sub qua oritur a principio. D.6,
I n. 65. Omnis actus a ratione proveniens
oriri debet ex principiis boni honesti, n. 3.
1
Actus unus in esse physico potest esse mul’
tiplex in esse moris. Actus secundus est
I finis sui habitus, n. 18. Excedit illum, et
etiam potentiam in bonitate, et malit, ibi—
Idem. In quam causam debeat ille excessus
reduci ? n. 5 et sequent. Non datur per se
actus indifferens in individuo. D. 6, n. 2.
Secus per accidens. D. 10, n. 155. Actus,
qui est causa boni effectus qualiter sumat ex
I illo bonitatem ? D. 5, n. 58. Actus exterior
1 non est capax malitiæ formalis intrinsecae.
! ib. Secus vero objectivæ. D. 10, n. 37. .Actus
' exterior qui est malus objective, qualiter
fiat malus formaliter? D. 5, n. 77. Utrum
addat ad malitiam actus interioris ? D. 10,
n. 35. Habet se ad illum ut objectum ; et ut
' effectus, n. 45. Quis eorum prius prohiI
beatur? ib. Actus interni facilius fiunt sine
,
deliberatione, quam externi, n. 169.
Actus humanus per eandem formam est
bonus, et conformis legi et naturæ ratio■
nali. D. 6, n. 19. Quæ sit hæc forma? Et i
i
varia ejus nomina, ib. Actus humanus sæpe
habet plures bonitates; quam sibi absolute
1
debeantur, ib. In actibus humanis non
.
semper dicitur formale,quod est essentiale ;
nec semper quod dicitur materiale est extra
essentiam, n. 56. Quinam actus sintcapaces
I
libertatis, et malitiæ intrinsecæ? D. 10, n. 7.
I
Actus ex objecto indifferentes semiplene
liberi, an sint peccata venialia? n. 75. Quid |
;
:

■ΜΜΜΗΜΜ—I

I

de actibus, seu molibus circa illicita? Vide
motus.
Actus semiplene liberi non generant ha­
bitum. D. 4, n. 5. Actuum intellectus, et
■ voluntatis quis sit finis proximus ? D. 3,
n. 13. In actu peceaminoso est duplex ten­
dentia ab objectum dissonum. D. 6, n. 68.
Actus malus, et actus bonus opponuntur
contrarie, ib. Actui peceaminoso, an debea­
tur rectitudo, et quo genere debiti ? n. 7.
Possit ne omni rectitudine privari ?D. 9,
n. 11. Actus præceptus an quo perfectior,
eo sit magis debitus? n. 58. Actus qui est
causa omissionis unde, et quam habeat ma­
litiam? D. 6, n. 41, 52, 99. An ex illo et ex
omissione unum peccatum coalescat ? D. 5,
n. 54. An talis actus sit omissio, vel com­
missio? An opponatur duplici virtuti?Quid
de actibus concomitantibus omissionem, ib.
ADULTERIUM. Estmajuspeccatum furto,
et quare ? D. 9, n. 55.
ADVERTENTIA. Quæ requiratur, et
sufficiat ad peccatum mortale? D. 10, n. 148.
Advertentia semiplena non dat posse sim­
pliciter, nec fundat perfectam obligationem
ad plene deliberandum. Sufficit ad pecca­
tum veniale. Quæ advertentia requiratur
ad reprimendum motum illicitum? n. 111,
140, 167.
AFFECTUS. Est duplex efficax et ineffi­
cax. D. 11, n 24. Differentia inter illos,
ibidem et n. 60.
AGGRA VATIO. Vide excæcatio.
AMENTES. Non exercent veram liber­
tatem. D. 10, n. 78. Possunt assuefactionem
acquirere. D. 4, n. 6. An etiam habi­
tum ?ib.
AMOR. Amor inordinatus sui qualiter sit
principium omnis peccati?quæst. 77, art. 8.
Amor amici an sit perfectior amore ini­
mici? D. 9, n. 69.
ANIMA RATIONALIS. Vindicat sibi du­
plicem statum. D. 2, n. 14. Quid in utro­
que illi competat ? ibid.

INDEX RERUM NOTABILIUM,

INDEX RERUM NOTABILIUM.

598

suscipiat ? D. 9, n. 13. Carentia et identité
an sit de conceptu Fidei, et carentia certitu­
dinis de conceptu opinionis, fit carentia
perfectionis infinita? de essentia Creatura?
D. 6, n. 115.
CHARITAS. Habet terminum ultra quem
non intenditur; sed non ab ea petitum. D.l,
n. 18. Charilas an obliget ad dirigendos
alios actus in ejus finem ? D. 6, n. 20. Λη
actus Charitatis recipiat bonitatem ex acti­
bus aliarum virtutum ? D. 5, n. 58.
CIBUS. Unde dicatur moderatus, vel im­
moderatus? D. 10, n. 221.
CIRCUNSTANTIA. Quælibet prava cir­
cunstantia vitiat actum. D. 5, n. 4L Quo
pacto debeat esse volita, ut det peccato spe­
ciem ? D. 13, n. 54. Quid de circunstantiis
communibus ? Circunstantiæ, an diversificent species peccatorum ? Q. 72, art. 9.
Aggravant peccatum ; et qualiter ? Q. 73,
art. 7.
COGITATIVA. An in ea dentur habitus
vitiosi ? D. 10, n. 9. Qualiter appetitum
dirigat ? n. 89.
COGITATIO. Cogitationes de rebus tur­
pibus aliæ studiosæ, et aliæ sensuales.D. 10,
n. 25-1. Quæ sint causæ per se, et quæ per
accidens delectationis venereæ, ibid.
COGNITIO. Alia plene alia semiplene
deliberata D. 10, n. 136. Alia formalis, et
alia interpretativa, ib. Cognitio formalis
entitatis actus ; an sufficiat ad investigan­
dam malitiam ? n. 152. Cognitio potest de­
lectare, vel ratione sui, vel ratione objecti.
D. 11, n, 26. Unde dignoscendum ? n. 27.
Cognitio simplex an sit perfectior discursu ?
Q. 74, art. 10. Quæ cognitio malitiæsuffi­
ciat ad peccatum veniale ? D. 10, n. 140.
Quæ requiratur ad mortale, n. 160. Vide
Advertentia.
COMMISSIO. Commissio, et omissio ex
eodem motivo an pertineant ad eandem
speciem ? D. 8, n. 14. Quo pacto differant ?
n. 17. Vide peccatum omissionis.
CONFESSARII. Quæ scire teneantur ?
D. 13, n. II.
I
Conscientia. Vide Remorsus.
CONSENSUS. Quis dicatur interpretati­
vus. D. 10, n. 196. Supponit obligationem,
ib. Alius est simpliciter, et aliussecundum
quid. n. 201. Non datur sine actu formali,
n. 146. Consensus formalis circa materiam
gravem semper est culpa mortalis. 206.
An idem dicendum de interpretative ? ib.
An liceat consensus in objectum illicitum,
sub conditione qua liceret? D. 11, n. 49.
Discrimen inter consensum, et delectatio­
nem de cogitatione, ad quam rationem per­
tineat?

APPETITI S. Appetitus sensitivus ho­
minis quot modis considerari possit ?
D. 10, n. 50. Participat aliquid rationis, et
inclinatur ad ejus bonum, ib. Habet intrin­
secam libertatem, n. 55 et 00. Qualiler sit
subjectum, et principium peccati ? Qualiter
possit dirigi a ratione ? n. 89. Habeat ne
dominium sui actus ? Qualiter se habeat ad
regulam rationis? n. 101. A nullo objecto
allicitur, nisi ex parte corporis sit conve­
niens dispositio, n. 258. Ejus motus neces­
sarii an sint peccata? n. 125. In Christo, et
in Beata Virgine fuit omnino rationi subjec­
tus. n. 128: Qualiter in nobis extorqueat
consensum voluntatis? D. 3, n. 9. Vide
/notus, sensualitas, voluntas.
ASPECTUS. An aspectus turpes ob irre­
verentiam sint peccata mortalia etiam se­
cluso alio periculo? D. 10, n. 271.
AVARITIA. An sit majus peccatum,
quam prodigalitas ? D. 9, n. 70.
AVERSIO A DEO. Quid sit, et quotuplex ? D. 6, n. 53. Affert, vel supponit con­
versionem ad creaturam, n. 54. Diversi­
mode se habet in diversis peccatis, n. 55. Sit
ne aequalis in omnibus? An simpliciter in­
finita ?D. 7, n. 25.

B.

•
BONITAS MORALIS. In quo consistat ?
D. 8, n. 7. Qualiter augeatur? D. 3, n. 9.
Alia est fundamentalis, et alia formalis.
D. 6, n. 24. Qualiter a voluntate attinga­
tur? ibid. Est differentia per se in moralibus.n. 30. Tota dependet ex re volita. D.5,
n. 76.
BONUM. Dicit rationem ultimi. D.3 n. 3.
Non movet, nisi medio actu voluntatis, vel
appetitus. D.5, n. 17. In homine attenditur
ex ordine ad rationem. D.1I, n. 11. Nequit
dependere a malo morali. D. 10, n. 217.

C.
CAUSA. Non est necesse, ut attingat om­
nes rationes repertas in effectu. D.6, n. 88.
An qui vult causam velit effectum ? D. 10,
n. 241. Quando effectus censeatur volitas
in causa ? Causa effectus illiciti, ita est per
se, alia per accidens; alia leviter, alia gra­
viter influens, n. 212. An, et quando possit
honestari ? n. 239. Causæ per se pollutionis
quæ dicantur? n. 249. Qua obligatione, et
ex qua virtute debeant evitari ? Plura de
causis per se sive graviter, sive leviter
influentibus n. 268 ad 274.
CARENTIA. Quando habeat rationem
privationis? D. 6, n. 5. Unde augmentum

tineat? Q. 74, art. 1, n. 12. Potest esse
bonus. Art. 8.
CONTINENTIA. Cur deficiat a ratione
virtutis ? D. I, n. 17.
CONTRARIETAS. Alia est directa, et
alia indirecta D. 1, n. 5. Contrarietas inter
habitus morales undo attendatur? Quam
distantiam requirat? Contrariorum leges,
et discrimina. Qualiter esse debeant sub
eodem genere, el circa idem subjectum?
Debent se mutuo expellere. Requirunt de­
terminatam latitudinem. Ibid. Ex sola ali­
quorum incompossibilitate non arguitur
esse contraria. Ibid. Nequeunt esse simul
in gradibus intensis, n. 17.
CONVERSIO. Conversio ad creaturam,
alia est physica, et alia moralis. D. 6, n. 54.
Unde attendatur ejus gravitas ? n. 59 et 60.
CREATURA. Unde habeat quod possit
peccare ? D. 12, dub. 2.

D.
DEBITUM. Quid sit, et qualiter se ha­
beat ad privationem? D. 9, n. 13. Aliud est
physicum, et aliud morale. D. 6, n. 7.
DELECTATIO. Non est nisi de bono pos­
sesso. D. 11, n, 47. An attingat objectum
sub conditione ? Delectatio incipiens ante
voluntatis consensum potest cum illo per­
manere. Q. 74, art. 8. Delectatio morosa
quæ dicatur ? D. 11, n. 1. Unde sumat pri­
mariam malitiam ? Sequitur conditionem
objecti. Supponit appetitum illi conformem.
De quibus objectis prohibitis liceat, vel non
liceat delectari sub conditione si non essent
prohibita ? Delectatio de modo mali objecti,
an sit peccatum ? Quid ubi delectatio est
de cognitione ? Unde hæc dignoscatur ? De
peccato ob nullum finem licet delectari. An
de effectibus ex peccato sequutis ? De quibus
operibus alias peccaminosis, excusatis ta­
men a malitia liceat vel non liceat delec­
tatio ? Quid si delecteris de causa, quæ ex­
cusat? Quid si de damno corporali proximi ?
Quid si de damno spirituali ? Quid si extra
conjugium de copula tempore conjugii ha­
bita, vel habenda ? Delectatio sumit mali­
tiam etiam a circunstantiis. Ibid.
Delectatio venerea quæ dicatur? D. 10,
n. 258. Non omnis delectatio tactus est ve­
nerea. n. 261. Quantitas, et gravitas delec­
tationis venereæ unde attendenda ? Detur
non in hacmateria parvitas ? Ibid.
Deliberatio. Vide advertentia.
DEMERITUM. Est proprietas culpæ, et
qualiter ? D. 9, n. 42. Vide Reatus.
DENOMINATIO. Debet esse ejusdem ge­
neris cum forma a qua desumitur. D. 6,

599

n. 106. Qui causal formam causal ejus deno­
minationes. Denominatio extrinseca alia
omnino, alia secundum quid. I). 10, n. 20.
Praaupponit denominationem intrinsecam.
I). 5. n. 50. Reducitur ad illam. D.6, n. 80.
DEUS. Nequit esse causa peccati vel ejus
fundamenti. D. G, n. 89, et D. 13, n. 13 et
18. Quas rationes in peccato attingat? D.6,
n. 90. Deo in se nihil potest esse contra­
rium. D. 7, n. 17.
DICTAMEN RATIONIS. Quid sit? D. 7,
n. 6. An habeat vim legis ? Ibid.
DIFFICULTAS. Quandoaugeat, vel dimi­
nuat bonitatem aut malitiam actus ? D. 9,
n. 74.
Dilectio. Vide amor.
DISPOSITIO. Est in duolici differentia.
D. 1, n. 26.
DISTANTIA. Alia est negativa, alia est
positiva. D. 1, n. 12.
DISTRACTIO INTELLECTUS. Non tollit
a verbis significationem. D. 5, n. 95. An
tollat libertatem ? ib.
DOMINIUM. Quid importet pro formali,
et quid pro materiali ? D. 10, n. 102, n. 68.
Dominium actus, quam deliberationem re­
quirat ?

EBRIETAS. An liceat aliquando? D.
10. n. 221. An sit peccatum mortale. D. 9,
n. 67. Quando imputentur ad culpam, quæ
in ebrietate committuntur ? vel omittun­
tur ? D. 5, n. 82 etScq. et D. 13, n. 75.
EFFECTUS. Non potest idem numero
effectus a duplici causa totali procedere.D.5,
n. 69. Quando effectus censeatur volunta­
rius in causa ? D. 5, n. 105, et D. 10, n.
241. Retractata voluntate, non manet effec­
tus voluntarius. D. 5, n. 81. Effectus pec­
cati, qui non sunt peccata an licite deside­
rentur? n. 79. Effectus procedens a diversis
causis, non debet ab omnibus secundum
omnes rationes attingi. D. 6, n. 68. Vide
Causa.
ENS. Quo pacto sit terminus adæquatus
divinæ causalitatis ? D. 6, n. 88. An ita
pateat sicut positivum? n. 89.
ERROR. Quoties est vincibilis semperest
peccatum. D. 13, n. 47. Vide Ignorantia.
EXCOMMUNICATIO. Non incurritur
propter solam voluntatem. D. 5, n. 79. Re­
quirit contumaciam. An incurratur propter
effectum solum in causa voluntarium, n.
78. Quid si dans causam ante effectum pœniteat ? Ibid.
EXISTENTIA. Producitur a solo Deo ut
a causa principali. D. 3, n. 8.

INDEX RERUM NOTABILIUM

600
F.

FIDES. Non habet inpeccatoribusstaliim
virtutis. D. I. n. 24. Fidei mysteria an pos­
sint invincibiliter ignorari ? D. 13, n. 12.
FIDELES. Quæscire teneantur? D. 13,
n. 11.
FORTITUDO. Quod habet objectum ? D.
9, n. 55. Est perfectior temperantia* ib.
Dependet a fine extrinseco, et qualiter ?
n. 64.
FORNICATIO. Quod peccatmp, el contra
quam virtutem ? D. 9, n. 65.
FUGA MALL Semper causatur ex amore
boni. D. 5, n. 16.
FURTUM. An qui (uratur, ut det eleemo­
synam committat duo peccata ? D. 5, n. 53.

G.

GRATIA. Perficit naturam juxta illius
modum. D. 2. n. 24. Existens in gratia
non potest denominari vitiosus. D. 5,
n. 27.
GRAVITAS PECCATI. Alia est essentia­
lis et alia accidentalis. D. 6, n. 58. Unde
attendatur? Q. 73, art. 1, et D. 9, n. 23.
An illud peccatum sit gravius, quod oppo­
nitur præstantiori virtuti ? n. 50. Gravitas
conversionis ad bonum commutabile, unde
metienda sit ? D. 6, n. 59. Vide peccatum.
H.

HABITUS. Quæ sit ejus essentia ? Q. 71,
art. I, n. 8.
Habet se medio modo inter potentiam, et
actum. D. 3, n, 2. Non est bonus vel malus
nisi ex ordine ad illum. Est causa ejus prin­
cipalis. An univoca vel æquivoca ? Non
concurrit ad solam facilitatem. Habitus
vitiosi possunt esse cum virtutibus infusis
etiam in gradibus intensis. D. I, n. 18.
Destruuntur per gratiam quantum ad sta­
tum vitii, n. 23 et 25.
Non datur habitus acquisitus pro dilec­
tione Dei, etiam naturali, n. 30. Habitus
acquisiti qualiter conserventur ? Debent
generari ex causa firma. D. 4, n. 13. Non
eliciunt nisi actus propriæ potentiæ. D. 10,
n. 6. Nullus habitus est in se peccatum. D.
13, n. 29. Qui peccat ex habitu peccat ex
certa malitia. Q. 78, art. 2, n. 5. Sed non
semper e contra. Habens habitum non ne­
cessario operatur ex illo. Ibid. Operari
secundum habitum, et operari ex habitu in
quo differant ? Habitus appetitus dupliciter
concurrit ad actum. Ibid.

H.ERES1S. Non assontire credibilibus
ex ignorantia an sit hæresis ? D. 13, n. 46.
An hæretici habeant desua hæresi conscienti;o remorsum? D. 2, n. 21 et D. 10, n.
176. Ubi etiam de Judæis, et Paganis.
HOMO. Inclinatur naturaliter ad viven­
dum secundum rationem. D. 2, n. 6.
HONOR. Ubi el quid sit ? D. 5, n. 86.
Distinctio ejus a gloria, ibid.
I.
JEJUNIUM. Quos obliget ? D. 5, n. 86.
Quid de assumente infirmitatem, vel la­
borem, ut non jejunet? .Jejunium duplex
naturæ, el virtutis ; sive jejuni, et jeju­
nantis. D. 8, n. 24. Quæ possint esse pec­
cata in ejus violationem, n. 33 et 40. Vide
Infirmitas.
IGNORANTIA. Alia estpuræ privationis,
et ali i pravæ affectionis. Alia actualis, el
alia habitualis. Alia practica, et alia specu­
lativa. Alia universalis, et alia particula­
ris. Alia juris, et alia facti. D. I 3. n. let
seq. Ignorantia alia est voluntaria, vinci­
bilis, improbabilis, injusta. Alia justa,
probabilis, invincibilis. Non omnis igno­
rantia vincibilis est culpabilis. Quæ sit
ignorantia antecedens, quæ consequens,
quæ concomitans ? Ignorantia vincibilis,
alia affectala; alia crassa, seu supina, alia
pure vincibilis. Quæ diligentia reddat
ignorantiam invincibilem ? An omnis igno­
rantia proveniens ex causa voluntaria sit
vincibilis ? Mysteria Fidei possunt invin­
cibiliter ignorari. Quid de præceptis juris
naturalis, et divini, et de præceptis juris
humani ?
Quæ ignorantia, et qualiter possit esse
causa peccati ? Quæ, et qualiter sit pecca­
tum ? Ignorantia habitualis qualiter se ha­
beat ad peccatum? Peccatum proprium
ignorantiæ, quando incurratur ? Cui virtuti
adversetur ? An omnis ignorantia sit mala
objective ? Peccata ex ignorantia quam ha­
beant speciem ? Ubi sit illorum malitia?
Qualiter debeant esse praevisa, ut imputen­
tur ? Qui dat operam rei illicitæ facilius
incurrit peccata ex ignorantia. Qui per igno­
rantiam exponitur periculo plurium pecca­
torum cujus vel quorum contrahat malitiam?
Quæ ignorantia, et qualiter excuset vel di­
minuat peccatum ? Ignorantia affectata an
augeat peecalum ? Ignorantia quæ in præ
ceptis juris divini, et naturalis est vincibi­
lis, et non excusat ; in præceptis juris hu­
mani potest esse invincibilis, et excusans.
Ignorantia invincibilis excusat homicidium
a poena, et obligatione restituendi. Ibid.
ILLI.

INDEX RERUM NOTABILIUM.

ILLIBERALITAS. Qualiter se habeat ad
parvificenliam ? D. 9, n. 60.
IM AGI NATIVA. Potest esse subjectum
habitus pravi. D. 10, n. 9. Non consum­
matur in illa peccatum, n. 11.
IMPERIUM. An sit idem actus cum im­
perato? D. 5, n. 54.
INCLINATIO. Quælibet natura inclina­
tur in operationem sibi consonam. D. 2,
n. 6. Naturae rationali inest inclinatio ad
bonum honestum. Ibid. Respectu cujus boni
sit, aut non sit completa ? n. 13.
INCONSIDERATIO. Solet accipi pro igno­
rantia actuali. D. 13, n. 22. Alia opponitur
studiositati, et alia prudentiae. Quando sit
naturalis, et quando peccaminosa? D. 10,
n. 172.
INFIDELITAS. Unde, et quot habeat spe­
cies ? D. 6, n. 32.
INFIRMITAS. An et qualiter excuset a
praeceptorum adimpletione? D. 5, n. 44. An
voluntarie incursa extrahat ab obligatione
legis, n. 87.Vide Jejunium.
INJUSTITIA. Quaesitejus ratio objectiva?
D. 4, n. 10. An in ejus materia sit duplex
habitus ? n. 14 et 15.
INOBEDIENTIA. Qualiter se habeat ad
prohibitionem ? D. 7, n. 16. Quando pec­
cans eam incurrat? ib.
INTELLECTUS. An et quid participet a
voluntate ? D. 10, n.70. Quid aliae potentiæ
ex eo participent ? Quam habeat liberta­
tem ? ibid.
Intellectio vidë Advertentia.

Intemperantia.
An sit pejor timiditate ? D. 9, n. 40, 61.
Ejus peccata an sint mortalia ex genere ?
INTENTIO. An bona intentio possit esse
causa malæ electionis ? D. 5, n. 44. An quæ
habetur hodie posset extendi ad electionem
crastinam?n. 55.
Iraseibilis. Vide appetitus.
i
JUDICIUM RATIONIS. Potest esse in­
firmum ex parte subjecti, etex parte objecti.
D. 10, n. 138. Quæ infirmitas obstet plenæ
deliberationi ? ib. Primum judicium a quo
sit ? n. 13. An judicium erroneum possit ha­
bere rationem legis ? D. 7, n. 8.
JURAMENTUM. Distinguitur specie a
voto. D. 8, n. 33.
JUS. Qualiter se habeat ad justitiam ? |
D. 4, n. 10.
■
JUSTITIA. Quæ sil ejus ratio objectiva.
D. 4, n. 10.Ejus conceptus primarius, et se­
cundarius, iu. Habitus justitiae an genere­
tur per actus circa modica ? n. 16.

601
L.

LEX. Ejusdiffinitio,etactus. D.7, n. 1. Lex
æternaquid sit? ibid. Distinguitur a provi­
dentia. Qualiter nobis manifestetur ? Est
mensura prima nostrorum actuum. Parti­
cipatur in aliis legibus. Quæ præcipiat,
aut prohibeat, et quare? Omne peccatum
habet esse contra illam. Ibid.
Exceptio a lege differt ab excusatione, et
in quo? D. 5, n. 86.
Lex humana non est sufficiens regula
moralitatis. D. 10, n. 46. Potest relaxari
per transgressiones, n. 185. Secus lex na­
turalis. Respectu cujus legis omnia peccata
sint mala ; quæ prohibita ? D. 7, n. 9. Quid
ea lex supponat ut prohibitionis fundamen­
tum? Ibid. Lex naturalis ansupponatactum
voluntatis? Quæ præcipiat vel prohibeat sub
mortali? D. 10, n. 185.
Si omnis lex deficeret nullum esset pecca­
tum neque malum mortale. D. 7, n. 4. Vide
prxeeptum.
LIBERTAS. Quid sit? D. 10, n. 8. Fun­
datur in potentia activa, n. 33. Requirit do­
minium supra actum, n. 68. Exprimit vi­
tam, et actualitatem. D. 5, n. 22. Quæ sit
libertas in causa.Quæ libertas requiratur, et
sufficiat ad actum moralem? D. 10, n. 66.
Carentes usu rationis, an habeant liberta­
tem? n. 68. Libertas aliter convenit volun­
tati, atque aliis potentiis, n. 100. Quæ sit
libertas actuum, quæ habituum ; et quæ ap­
petitus ? Ibid. Et quæ intellectus? n. 72.
Quæ sufficiat ad peccatum mortale, et quæ
ad veniale? η. 141. Vide appetitus.
LUXURIA. Diversitas illorum, quæ ad
luxuriam pertinent. D. 10, n. 257. An ad­
mittat materiæ parvitatem? n. 263. Quæ
sint in eo genere objecta gravia, et quæ le­
via? ib. Quæ causæ graves, quæ leves?
n. 268. Quæ medio modo se habentes ?
n. 275.

M.
MALITIA MORALIS. In quo consistat?
D. 6, n. 64. Est major in actu, quam in
habitu. D. 3, η. I. Quæ sit causa hujus ex­
cessus, et uuomodo ? n. 9. In peccato com­
missionis ualur malitia privativa. D. 6, η. I.
Est unica privatio, n. 18. Cujus formæ sit
carentia? n. 24. Qualiter ad peccatum se
habeat? n. 52. Consequitur ad malitiam
positivam, η. 116 et 119. An hæc sit con­
cedenda? D. 6, dub. 3 et 4. Quod sit ejus
munus et quid addat rationi entis? n. 90.
Non attingitur a causalitate divina, sed a
sola voluntate creata, n. 86. In quo genere
constituenda sit? n. 105etsqq. Est deterior.

602

INDEX RERUM NOTABILIUM.

qnam malitia privativa, n. 122. An conve­
niant univoce? n. 100 et D. 8, n. 2.
Malitia alia formalis, et alia objectiva.
D. 10, n. 2 Comparatio utriusque. n. 42.
Unde sumatur prima species malitiæ?
Q. 72, art. I, n. 15. Unde recipiat augmen­
tum, veldiminutionem? Q. 76, art. 3. An
facilius cognoscatur malitia mortalis, quam
venialis? D. 10, n. 168. Quæ sit malitia
actus otiosi? D. 6, n. 21. Quid sit peccare ex
certa malitia? De gravitate hujus peccati ?
Q. 78, art. 4.
,
MALUM. Quomodo ex quocunque de­
fectu? D. I, n. 28. Aliud est malum abso­
lute, et aliud malum proprie morale. D. 6,
n. 35 et 48. Quo pacto hæc mala inter se
comparentur ? n. 49. Cui prius impositum
fuerit nomen mali? n. 62. Quo sensu acci­
piendum, quod nemo respiciens ad malum
operatur? n. 68. Non datur ralio communis
omni malo. n. 95. An differant malum,
peccatum, et culpa? D. 7, n. 3. Ob nullum
finem licet eligere malum morale. D. 10,
n. 215. An liceat eligere minus malum ad
majus cavendum? n. 217. An divisio mali
in pœnam.et culpam,sit adæquata? D. 7,
n. 27. Mala objective, quædicantur ? D. 10,
n. 46. Vide Culpa.
MENDACIUM. An per habitum men­
tiendi denominetur quis simpliciter vi­
tiosus? D. 1, n, 28.
MERITUM. Quam libertatem requi­
rat? D. 5, n. 100.
·
MORALITAS. Quid sit? D. 6, n. 71.
Dividitur adæquate in bonitatem et mali­
tiam. Qualis hæc divisio? Moralitas formalis
causatur ex objectiva, et qualiter ?D. 10,
n. 38. An sit iequivoca peccato commissionis,
et omissionis? D. 6, n. 100.
MORS. Quomodo homini naturalis? D.
2, n. 9.
MOTUS. Quas mutationes includat? D. 8,
n. 15. Motus appetitus, alii primo primi,
alii secundo primi, alii deliberati. D. 10,
n. 108. Qui ex illis sint peccaminosi ? Ibid.
Quem ad id requirant voluntatis concur­
sum? n. 51 et 191. Quam advertentiam ex
parte intellectus? Quando imputentur ad
culpam, vel ab ea excusentur, ratione
causæ? An et qualiter teneatur voluntas
eis resistere? Motus ex objecto indifferentes
an sint peccata? n. 76. Motus primo primi
in voluntate, quo pacto dicantur natura­
les ? D. 2, n. 11.

NATURA HUMANA. Qualiter per vitia
infirma reddatur ? D. 2. n 1. Omnia vitia ei
adversantur. Ibid. Quis appetitus ad virtutes

infusas? n. 23. Habet immediatum ordi­
nem ad Deum. Non potest habere in unico
individuo omnem perfectionem debitam
speciei. Congruunt illi pro diversis statibus
perfectiones oppositæ. Non omne ejus ma­
lum est morale. D. 7, n. 14.
NEGATIO. Negationis non est vera nega­
tio. D. 7, n. 14.
NEGLIGENTIA. Aliaexistitin intellectu,
et alia in voluntate. D. 13, n. 46. Negligen­
tia addiscendi quod peccatum ? Opponitur
studiositati. n. 23.
0.
Obduratio. Vide excxcatio.
OBJECTUM. Est minus determinatum ad
bonum vel malum, quam actus. D. 3, n. 18.
Non influit nisi per modum termini. D. 6,
n. 66. Objectum peccati ex duplici capite
est malum. Influit ut physicum, et ut mo­
rale. Objectum specificativum voluntatis
quod sit? D. 5, n. 16. Objecta moralia an
habeant rationem finis. D. 3, n. 14. Objec­
tum habitus potest esse difficile ab intrin­
seco, et ab extrinseco. D. 9, n. 72. De qui­
bus objectis liceat vel non liceat delectari ?
D.41, n. 52. Vide delectatio.
OBLIGATIO. Alia est ad observandam
legem, alia ad non abolendam. D. 10,
n. 185. Vide malum.
ODIUM DEI. An potuerit non prohiberi?
D. 7, n. 12. An non prohibitum esset pec­
catum? Ibid. An Deus possit in ejus pro­
hibitione dispensare? n. 13.
OFFENSA. Est duplex activa, et formalis.
D. 7, n. 22. Activa non distinguitur a ma­
litia peccati. Quid de formali, et de ejus
subjecto, et magnitudine? In quo hæc offen­
sa consistat ?
OMISSIO. A quo denomineturvoluntaria?
D.5, n. 1. Omissiointrinseca voluntaria est
a principio intrinseco. Habet intrinsecam
malitiam, ibid. Est in ea duplex ratio pri­
vativa. Fluit se ipsa a voluntate. Est volun­
taria in se, et in causa. Non potest dari sine
aliquo actu ex quo causetur. Quid si Deus
deneget prædeterminationem? An sil a vo­
luntate ut ab agente, vel potius ut a non
agente. An sit ab ea ut a principio vitali?
Egreditur physice ab illa. Omissio volun­
taria in causa est peccatum in se, et forma­
liter. n. 74. Opponitur secundum se præ­
cepto affirmativo. Omissio prævisa in causa
non semper est peccatum etiam in ipsa
causa, n. 91.
Quod sit fundamentum proximum omis­
sionis? D. 5, n. 24. An omissio, et actus
qui est ejus causa habeant distinctas mali­
tias ?

INDEX RERUM NOTABILIUM.

lias? An constituant diversa peccata? An
omissio actus prohibiti sit vera privatio?
1). 6, n. 15. An denominetur bona, et ama­
bilis? An omissio actus debiti distinguatur
a commissione? D. 8, n. 1. An semper
oriatur ex aliquo motivo. Unde hoc venari
debeat? An omissio sit minus mala, quam
commissio? Unde sumat gravitatem? D. 9,
n. 21. Omissio resistendi motibus illicitis,
qualiter sit prohibita? D. 10, n. 205.Omis­
sionis effectus alii sunt perse, et alii per
accidens. Qualiter utrique voluntarii?
n. 208.
OPPOSITIO. Quid sit? D. I, n. 11. Quae
dicatur directa et quæ indirecta? In nulla re
potest esse ratio primaria, et specificativa.
D. 11,η. II.
Vide Contrarietas.

PASSIO APPETITUS. Qualiter possit mo­
vere voluntatem. Q. 71, art. 1. Quæ passio
augeat peccatum vel diminuat, vel ab eo
excuset? Art. 6 el 7.
PECCATUM. Unde dictum? D. 5, n. 100.
Ejus diffinitio. Q. 71, art. 6. Licet sit con­
tra naturam non est violentum. D. 2, n.3.
Quam requirat libertatem? D. 5, n. 100.
Ex propria ratione habet esse contra le­
gem. D. 7, n. 3. Et contra dictamen ratio­
nis et contra naturam rationalem et contra
Deum. Quot modis ei opponitur. Si omnis
lex deficeret nullum esset peccatum. Respec­
tus peccati ad legem qualis? D. 8, n. 26.
Qualiter opponatur contrariæ virtuti ? D.l 1,
n. 1. Unde et qualiter sumant peccata uni­
tatem, el distinctionem specificam? D. 6,
n. 31. An el qualiter distinguantur peccata
ex parte præceptorum? D. 8, n. 26. An et
qualiter diversi actus unum numero pec­
catum constituant? D. 5, n. 54. Variæ pec­
catorum divisiones. Q. 72, art. 4.
Peccati gravitas alia essentialis, et alia
accidentalis. D. 6, n. 58. Gravitas essentia­
lis unde attendatur ? D. 9, n. 51. An ex
parte privationis? An ex oppositione ad
majorem virtutem? Quod peccatum abso­
lute dicendum sit gravius? Non omnia
peccata sunt connexa. Neque paria. Q.73,
art. 1. Augentur ex nocumento sequuto ex
persona in quam peccatur et ex persona
peccante. Peccata contra jus positivum pos­
sunt esse inaequalia. Art. 8, 9, 10. Unde ea
inæqualitas desumatur. D. 9, n. 25. Pecca­
tum levius ex objecto an possit ralione circunstantiarum augeri supra aliud ex objecto
gravius? n. 38.
Peccati subjectum non sunl membra cor­
poris, neque sensus externi. D. 10, n. 12.

603

Potest recipi in omnibus potentiis quæ mo­
ventur a voluntate. Quæ sunt istæ poten­
tate? η. 9. Non imputatur peccatum nisi
supposito illud exequenti. D. 5, n. O6.Quid
de consulente, vel praecipiente? Ibid, et
n.77.
Peccatum actuale dum non retractatur
manet in Dei abominatione. Exercet inde
oppositionem physicam cum gratia. Pecca­
tum commissionis unde ila dictum? D. 5,
n. 63. Habet malitiam privativam. D. 6,
η. 1. Et etiam positivam, n. 46. Per quam
constituatur? An per utranque. n. 113.
Peccatum commissionis an sit pejus peccato
omissionis? D. 8, n. 13. An aliquando ejus­
dem speciei? D. 6. n. 98 et D. 8, η. 1. Qua­
liter malum prædicetur de peccato commis­
sionis? D; 6, n. 100.
Peccatum omissionis unde dictum ? D. 5,
n. 63. Cui præcepto opponitur? n. 1. Quæ
sit ejus malitia constitutiva? An, et qualiter
requirat actum? n. 78. Datur cum sola liber­
tate in causa. An, et quomodo cum peccato
commissionis conveniat? D. 6, n. 98.Quando
incipiat et compleatur? An et qualiter contrarietur naturæ rationali? D. 2, n. 15.
Debetur ei pœna sensus. D. 5, n. 12. An
repetitum generet habitum? Ad quid iste
habitus inclinet? Vide Omissio.
Non terminus primarius peccati actualis ;
sed secundarius, tribuit denominationem
subjecto. D. 6, n. 101. Inducit plurespriva­
tiones.
Quæ et qualiter aversio, et conversio in
eo reperiantur? D. 6, n. 54. Quam cogni­
tionem, et vertentiam requirat? D. 10,
n. 148. Vide Advertentia.
Est in triplici differentia ex genere, ex
parvitate materiæ, et ex imperfecta delibe­
ratione. D. 4, n. 1. An sit infirmitas ani­
mæ? Ibid. Potius est præter Deum, quam
contra Deum. D. 7, n. 18.
An, et quomodo peccata venialia repetita
destruant oppositam virtutem? D. 4, n. 1.
An generent habitum vitii? n. 13.
Nullum peccatum venialepotest adæquare
gravitatem mortalis. D. 9, n. 43.
In nullo casu peccatum veniale potest li­
cite fieri etiam ob vitandum majus malum.
D. 10, n. 116.
An peccatum ex malitia possit esse ve­
niale? An peccato veniali debeatur pœna
temporalis vel æterna ? Q. 78, art. 1.
PERMISSIO. Quo pacto distinguatur a
consensu ? D. 10, η. 188.
PERICULUM. Qualiter debeat praecognosci, ul teneatur homo illud vitare? D.10,
n. 148 et 160.
PERJURIUM. Quam advertentiam requi­
rat ut sit peccatum mortale? D. 10, n. 177.

601

INDEX RERUM NOTABILIUM.

Quid de perjuriis ex consuetudine? Ibid,
ot D. 5, n. 94.
P<ENA. Est privatio perfectionis habi­
tualis. D. 13, n. 29.
PÆNITENTIA. Expellit effective omnia
peccata. D. 1, n. 23. Ejus omissio usque in
finem an sit peccatam contra Spiritum
sanctum? D. 8, n. 21.
POLLUTIO. Si sit voluntaria nequii a
culpa mortali excusari. D. 10, n. 228. Pro­
hibetur natu rali lege. Ob nullum fi nem poles t
licere, et quare? Quæ sint ejus causæ per
accidens? Quæ per se graves, aut leves?
Quid de pollutione per accidens, vel natu­
raliter eveniente ? D. II, n. 37. Vide de­
lectatio.
POTENTIA. An distinguantur violenta,
et naturalis ? D. 1, n. 16. An ulraque ab
obedientiali ? Eadem potentia est a 1 bonum,
et ad malum, n. 1. Potentia non est ita
bona vel mala sicut aclus. et habitas. Quæ
potentiæ subdantur dominio voluntatis?
D. 10, n. 17. Quæ sint capaces in suis acti­
bus malitiæ intrinsecæ?Potenliæ rationales
recipiunt aliquid de linea gratiae, ex con­
junctione ad illam, n. 61. Participatio
unius potentiæ ab alia in quibus contingat?
n. 79.
Potentia peccandi quid sit, et unde ortum
ducat? D. 12. fuse per totam.
PR.ECEPTUM. An ejus distinctio, aut
multiplicitas distinguat vel multiplicet pec­
cata? D. 8, n. 26. Præcepta non dantur de
habitibus, sed de actibus, aut etiam de
omissionibus. D. 13, n. 28. Præcepta affir­
mativa sunt ex consequenti negativa, et e
converso. D. 5, n. 47. Præceptum negati­
vum potest obligare ad aliquem actum.
D. 8, n. 25. Qui culpabiliter non adimplet
præceplum semper habet actum incompossibilem cum adimpletione. D. 5, n. 29.
Quæ impotentia extrahat ab obligatiône
praecepti? n. 87.
PRÆM0TI0 EFFICAX. Potest coincidere
in eadem entitate cum auxilio sufficienti.
D. 5, n. 37. Cui negaretur præmotio ad
omnem actum, non omitteret libere, n. 33.
PRIVATIO. Unde habeat unitatem ?
D. 6, n. 18. Non potest esse volita per se
primo, n. 70. Causatur ad positionem fun­
damenti. Exigit influxum alicujus causæ
physicæ. Alia est privatio physica, et alia
moralis. I). 6, η. 7. Utraque diffinitur. In
privatione morali prius est quod sit mala
quam quod sit moralis, n. 72. Quæ dicatur
privatio totalis et quæ privatio in fieri?
D. 9, n. t.
Privatio existons in peccato commissionis
qualiter se habeat ad ejus objectum? D. 6,
n. 67. Qualiter ad ipsum peccatum? Qua-

I liter ad peccantem ? n. 121. Potest amplius,
i et amplius crescere. D. 9, n. 15. Quod sit
ejus subjectum. D. t», n. 4. Cujus formæ sit
j carentia? Causatur ab attingenti? ejus fun­
damentum. n. 78.
PROVIDENTIA, SEU PRUDENTIA. Est
proxima regula moralitatis. D. 6, n. 27.
Discrimen inter legem prudentiæ, et leges
aliarum virtutum, ib. Est virtus intellectualis. D. 7, η. 1. Qualiter se habeat ad le­
gem? Quis sit ejus actus praecipuus ?

R.
RATIO. Non distinguitur nisi virtualiter
ab intellectu. Quomodo appetitum diri­
gat? Q. 71. art. 3. D. 10, n. 93. Potest sepa­
rari a passione. Q. 77, art. 2. Qualiter tri­
buatur illi peccatum consensus ?Q. 4, art. 6,
Ratio naturalis an possit prohibere pecca­
tum contra motivum supernaturale? D. I,
n. 3. An prohibeat vitia opposita virtutibus
infusis? D. 2, n. 18. Quæ dicatur ratio su­
perior, et quæ inferior? Q. 74 et D. 10,
n. 199. Utriusque objecta, et munia. An
ad rationem superiorem specialiter perti­
neat consensus in actum, et operis exeeutio? An etiam consensus in aliquam delec­
tationem? An illa possit esse peccatum ve­
niale? An in ralione inferiori, superiore
non consulta possit esse peccatum mortale?
Q. 74.
RELATIO. Non potest esse per se debita
debito morali. D. 6, n. 20. Non exprimit
bonitatem, aut malitiam, n. 108.
REMORSUS CONSCIENTLE. Quid sit?
D. 10, n. 175. An comitetur omnes, qui
peccant ? An hæretici, Pagani, et Judæi
habeant remorsum circa proprios errores?
n. 176.
REPROBATIO. Alia est negativa, et alia
positiva. D. 11, n. 44.
RECTITUDO RATIONIS. Debetur omni
actui libero. D. 6, η. I. Quæ rectitudo de­
beatur actibus otiosis ? Quæ actibus bonis
vel malis ex objecto? n. 21 et D. 9, n. 14.
Nulli actui tot debentur rectitudines, vel
tot rectitudinis gradus quin plures deberi
possint? Ibid.
S.

i

SACRAMENTUM. Non potest confici ab
homine sui non compote. D. 5, n. 101.
Quid si Minister sit alio distractus ? ibid.
Quam in eo advertentiam, et libertatem
requirat?
I
SCIENTIA. Aliquando est debita ratione
' sui, et aliquando ratione operationis. D. 13,
n. 37.

INDEX RERUM NOTABILIUM.

605

n. 37. Quæ objecta quisque scire teneatur?
I ndo habeant quod sint bona vel mala ob­
n, 11. Vide Ignorantia,
jective? Quid de contumeliis,blasphcmis, et
SENSUS. Est proprietas consequuta ad
similibus, quæ ab ebriis vel insanis profe­
runtur.
gradum animalis. I). 6, n. 6. Sensus externi
an sint subjectum peccati ? D. 10, n. 12. An
\ EftECLNDIA. Cur deficiat a ratione vir­
interni participent aliquid ab intellectu?
tutis? I). I. n. 7.
n. 61. Non consummatur in eis peccatum, i
VIRGINITAS, Non est contra naturale
n. 11. An in sensu communi sit aliquis
præceplum propagationis humana?. D. 2,
habitus? n. 10.
n. 25. An possit quoad materialem integri­
SENSI ALITAS. Quot modis accipiatur,
tatem sine peccato amitti ? D. 5, n. 81.
el quid sil?Q. 74, art. 4. An sanari possit
UNITAS. Quomodo accipiendum, quod
in hac vita ? An sit subjectum peccati mor­
unum unitatum est contrarium? D. I, n.6.
talis? D. 10, n. 10. An, et qualiter peccati
Ubi multa sunt propter unum, non multa
venialis? n. 30, 83. Non operatur libere
sed unum reputantur. D. 5, n. 54.
quoties resistit voluntati, n. 78. Non obedit
VIRTUS. In quo ejus essentia consistat ?
despotice sed politice, n. 94. Participat li­
Q. 71, art. I. Quo ordine respiciat subjec­
bertatem a voluntate. Non omnes ejus mo­
tum, et actum? Importat duplicem bonita­
tus sunt liberi, n. 109. Neque peccaminosi
tem. In eadem virtute possunt distingui
adhuc venialiter. n. 107. Vide motus.
SERVUS. Non potest cogi a Domino ut I plures respectus ad Deum. D. 7, n. 20. Di­
gnitas virtutis unde attendatur ? D. 8,n. 51.
fidem recipiat. D. 2, n. 21. Cum peccat ex
Quomodo accipiendum, quod virtus tenet
præcepto Domini, non est proprie instru­
medium inter vitia extrema? D. I, n. 9.
mentum ; sed causa principalis. D. 5, n. 97.
Quid conservent virtutes amissa gratia?
SPES. An et quomodo sit virtus amissa
Virtutibus acquisitis quæ vitia directe op­
charitate? D. I, n. 24 et Q. 71, art 4.
ponantur? n. 31 et D. 9, n. 50. An aliquod
STATUS. Duplex status naturalis ratio­
vitium directe conirarietur virtutibus infu­
nalis animæ. D. 2, n. 24.
sis ? D. 1, n. 15. Au saltem indirecte? Vir­
STUDIOSITAS. Quæ virtus, et quæ ejus
tutes infusa? non habent ex se terminum
munia? D. 5, n. 60. Quæ vitia illi oppo­
sui augmenti. Perficiunt hominem conve­
nantur? Quis sit actus ejus primarius? et
nienter ad suam naturam, el sunt juxta il­
qui secundarius? D. 13, n. 23.
lam. D. 2, n. 19. An sint virtutes simplici­
ter, quæ solum opponuntur peccatis venia­
SUPERBIA. Quo pacto a Deo avertat?
D. 6, n. 55. Quantum crescat ejus malitia
libus? D. 9, n. 76. Perfectiores sunt quæ
ex isto capite? D. 9, n. 65.
opponuntur mortalibus.
SYNDERESIS. Habet vim superioris, et
VITIUM. Est mala dispositio naturæ
regulæ in ratione practica. D. 6, n. 3. Quæ
rationalis. D. 2, n. 1. Habet duplicem masint ejus principia? Ejus actus habent ratio­ I litiam. Q. 71, art.I. Constituiturperaliquid
nem legis. D. 7, n. 8.
positivum. D. I, n. 4. An et unde ejus ob­
jectum sit difficile? D. 9, n. 72. Quid im­
portet vitium sub statu vitii ? P. I. n. 24. Quid
hoc addat supra entitatem vitii ? Qualiter
per infusionem gratiæ vitia retractentur?
TACTUS. Uncle judicandi honesti, aut
Duplex genus vitiorum. An opponantur
turpes, indifferentes, aut lascivi, graves
donis Spiritus Sancti? An omne vitium
aut leves, aliaque id genus plura? D. 10,
contrariotur alicui virtuti ? An unum pluri­
n. 263, 278. Ubi etiam de osculis, amplexi­
bus virtutibus ? Nullum contrariatur directe
bus, et similibus.
virtutibus infusis. Neque habet idem forma­
TENTATIO. Quid sil?D. 10. n. 128. An
liler subjectum. N’itia quæ tendunt contra
ejus ratio conveniat omnibus concupiscen­
su perna luralia per quid destruantur ?0mnia
tia? motibus ? Tentalio carnis an possit esse
vitia adversantur naturæ rationali, idque
absque alia culpa? Quo pacto valeat sine
ex multis capitibus. D. 2, n.. 4. An etiam
repercussione vinci ?
contrarientur naturæ sensitivæ? Non sunt
TRISTITIA. De quibus objectis liceat, vel
vitia simpliciter, quæ solum inclinant ad
non liceat tristari? D. 11, n. 58. Disparitas
peccata venialia. D. I, n. 25.
notanda inter tristitiam, et delectationem.
VOLITIO. Alia est directa, et alia indi­
recta. D. 6, n. 241. In quodifferant ? D. 10,
n. 246. Volitio peccandi vage, quod pecca­
tum?
VERBA.1; Si proferantur a sui non com­
VOLUNTAS. Ad quæ inclinetur natura­
pote non sunt verba formaliler. D. 5, n. 92.

I.

i

h

60ύ

INDEX REIU'M NOTABILI! Μ.

liter? D. 2, η. IL Nequit exerceri etiam per
omissionem, nisi ex motione sui objecti.
D. 5, n. 15. Est una indivisibilis potentia,
secandum se totam activa, et vitalis. Nequit
cognito objecto omnem actum suspendere.
Voluntas est primum, et perse peccati sub­
jectum. Q. 7-1. ari. L Qua via possit impe­
rare, et impedire actus sensitivi appetitus?
D. 10, n. 89. Qualiter se gerere debeat
circa tales actus? Quando teneatur sub

mortali positivo illis resistere? (111u
post plenam advertentiam motus ii Î ;·1
lur motus primo primi, Quai 1er "Ü"
ïis;; £ln
.......<>·»»
•4

·

4 1 i

>

VOLl N LARII M. Quid addat snnr»
litum ? 1>. 5, n. 18. Sæpe accipitur pîôT
hero. Q. 71. ari. 2.
1
1 ro

FINIS.

MtXELUS. - TrFls

i A q K. *

a. \ roùiaVt