CONSKJO SUPERIOR DE INVESTIGACIONES CIENTTFICAS
PATRONATO

-RAIMONDO LULIO"

INSTITUTO 'FRANCISCO SUAREZ"

DOMINGO BANEZ, Ο. P.

COMENTARIOS INEDITOS
A LA TERCERA PARTE
DE SANTO TOMAS
ED1CIOX’ PREPARADA POR El.

R. P. MTRO. VICENTE BELTRAN DE HEREDIA, Ο. P.

ΤΟΜΟ I
DE VERBO INCARNATO (qq. 1-42)
(A 9)

MANASSA WAt-L

St.

γ97373

M A TR I T I
1 95 1

Ηώ I
v> \

Nihil obstat

Fr Jacobüs Ramîrkz. O. P,

Fr. Vexantil’S D. Carro, O. P.

Imprimatur

FR. Thomas S. Perancuù
Prior Prov.

Jrfairifi, i aprilis 1943

Imprimatur

>x< Fr. Francjsws. <1 P.
Episcopus Salmantinus
S'-Hmciticae, ?5 julii 19'^

Imprenta de Aldecoa -

Burgos

17177

INTRODUCTION

Superadas las dificultades que implica esta clase de trabajos
cuando es forzoso servirse de materiales fragmentarios y defectuosos, présentâmes hoy el volumen cuarto, primero sobre la Tercera
Parte, de comentarios inédites de Bânez a Santo Tomas.
1. — Ix)s Manuscrites. — Para la edicion del tratado bafteziano
De Verbo incarnato contamos con cuatro manuscrites, a saber:
el ottob. lat. 1054 (=0) de la Bibliotcca vaticana, el manus­
crite T 16 de la Universitaria de Coimbra (=C), el 1.0 de la del
Cabildo de Palencia ( P) y el que existiô hasta 1936 en el con­
vento de PP. Capuchinos de Montcano. cerca de Santander ( M).
Los manuscrites O y C corresponde al primer ciclo de expo­
sition de esc tratado por Bânez (1571-72); P y M, al segundo
(1589-91). Entre ambos ciclos median, pues, cerca de vein te anos,
tiempo sobrado para que la doctrina del gran teôlogo evolucionase.
adquiriendo su forma definitiva.
Cod. ottob. lat. 1054 (— O). — Es un manuscrite rigurosamente
académico, y consta de 360 folios en cuarto.
Contiene en los 118 primeros folios la exposition dada por
Bânez en Salamanca durante el curso 1571-72 sobre las 42 pri­
meras cuestiones de la Tercera parte. Asi lo indica el siguiente
encabezamiento de la portada : “Tertiae partis divi Thomae Aqui­
natis commentaria, per R. P. Fratrem Dominicum Vanes, sacrae
theologiae professorem, Ordinis Praedicatorum, in conventu divi
Stephani Salmanticensis diligentissime adnotata anno 1571”.

6

FNTKODL’CCIÔN

Sigue en los folios 119-162 la exposition de las cuestiones 60-66,
principio del tratado De Sacramentis, por el mismo Bâfiez, que co­
rresponde, aunque alii no se indica, al principio del curso 1572-73.
Viene luego en cuatro folios el principio de una lectura, atribuida a Bartolomé do Medina, sobre Ia Tercera parte, y después otra
exposition anônima de las cuestiones 1-43 de la misma Tercera
parte (folios 168-267).
Por ùltimo a partir del folio 268 hasta el final contiene otra
lectura, también anônima, solare cl Suplemento o Aditiones a la
Tercera parte.
El manuscrite, aunque confeccionado con esmero por ei primi­
tivo autor, ha estado expuesto a la humedad, habiéndose desvanecido o corrido a voces la tinta, de modo que en algunos folios del
primer tratado De Verbo incarnato se hace dificil su lectura. En
esos mismos folios con frecuencia han saltado trozos de papel,
descompuesto por la humedad y corroido por el ôxido de hierro
que contenia la tinta. Y como ademâs el papel era dclgado, todo
ello ha contribuîdo a que se transparentase la escritura, de modo que
en la fotocopia de que nos servimos es preciso extremar el esfuerzo
para rehacer el texte primitivo.
Afortunadamente su estrecho paralelismo con la parte baneziana del segundo ciclo nos ha ayudado a descifrar los enigmas y a
restablecer el texto desaparecido, de suerte que solo quedan por
reintegrar docena y media de lugares, y ésos en su mayoria se
reducen a palabras sueltas o a lo sumo a alguna frase. Solo en una
ocasiôn (fol. 16, q. 1, a. 2, n. 34) quedan por rehacer ocho li­
neas en que, faltando casi la mitad dei texto, hemos tenido que
saltarlas.
El cartapacio, en su primera parte al menos (qq. 1-42 y 60-66),
parece ser obra de fray Juan Dimas, cuyo nombre, y apellido figura
dos veces en el folio 90 (q. 24, a. 2), escrito probablemente por el
mismo que torno esa lectura en el aula.
iQuién fué ese modesto religioso a cuyo esfuerzo debemos el
oonocimiento de esta primera lectum de Rânezï En e! registre de
profesiones de San Esteban leemos: “Vigesimanona die martii

INTRODUCCÎÔN

1

(1566) professus est frater Joannes Dimas, filius Dimae Scribano
ac Isabellae Rodriguez, ex oppido Villacastin, dioecesis Segoviensis“ (1),
El mismo religioso aparece matriculado en la Universidad co­
mo artista durante los cursos de 1566-67, 1567-68 y 1568-69, y
como simple teôlogo en 1570-71 y 1571-72, y luego como presbitero
teôlogo en el curso de 1572-73. Pero no pudo tenninar este curso.
En las actas del Capitulo provincial celebrado en Toledo a 12 de
abril de 1573 figura su obito : “In conventu Salmantino (obiit) fra­
ter Joannes Dimas, sacerdos.” Habiéndose entregado a recoger en
su cartapacio, con el esmero y esfuerzo que revela esta lectura, la
exposiciôn del profesor, contrajo probablemente la enfermedad que
le Hevô al sepulcro.
Esta clase de manuscrites escolares, aunque reproducian con
bastante fidelidad la exposiciôn del catedratico, por estar confeccionados para uso personal, al faltar su autor, quedaban preteridos
en la mayoria de los casos, cual ocurre hoy con las notas de nuestros estudiantes. Existiendo entonces la lectura original del pro­
fesor y ademâs otras muchas anotaciones paralelas en poder de
particulares, los extranos no solian hacer gran aprecio de lo que el
abnegado escolar habia recogido en su cartapacio. El de nuestro
religioso fray Dimas, al morir él, debiô de ir al montôn de papeles
inûtiles. El futuro cardenal Ascanio Colonna, que estudiaba leyes
en Salamanca (cursos de 1577-1582) y era aficionado a coleccionar
esta clase de manuscrites, lo adquiriô junto con otros que, pasando
por las bibliotecas de Altemps y de Ottoboni, fueron a parai’ en
tiempo de Benedicto XIV a la Vaticana. Asi se ha salvado de una
total desapariciôn.
Hace bastantes afios se intenté sacar a luz su contenido, por el
interés que despierta cuanto lleva la firma del insigne teôlogo sal­
mantino. Pero habiéndolo revisado con esa idea, segûn nos han dicho, un eminente critico alemân, hombre benemérito de la historia
de la teologia y muy habituado a descifrar manuscrites, informé
que, debido a su estado de deterioro, no podia sacarse de él ningùn
partido. A pesar de lo cual, en 1928 encargamos al afamado fotôgrafo Sansaini que nos hiciera una buena reproduccién, para ver si.
<I

Hn

f

<lr fttbi F· · bu»< i(e Solnnuiucu, t. 1ÎT j>, S50

H

imkodlccjOn

eon ayuda tie otros manuscrites afines que conociamos ya, podia
rehacerseel texto primitivo. Y cnefecto, meses después nos remitia
el padre Jacinto Garrastachu la reproduction de sus 360 folios.
De csos los 162 primeros, o sea la parte baneziana, al trasladar
nuestra residenda a Salamanca en diciembre del mismo ano 1928,
vinieron con nosotros, para servirnos de el los en la confrontaciôn y
estudio del côdice palentino, que enfonces traiamos entre manos.
Los restantes folios quedaron en Madrid en espera de otras aplicaciones, desapareciendo en el saqueo dei convento de Santo Do­
mingo el Real por julio de 1936.
Biblioteca Univertitaria de Coimbra, codice T 16 (==C). — Contiene en los 315 primeros folios, que es la porciôn estrictamente
academics del côdice, una lectura del padre Juan de Guevara so­
bre las cuestiones 1-25 de la Tercera parte, correspondiente a los
ultimos meses del curso de 1572-73 (qq. 1-6) y al curso de 1573-74
(qq, 7-25). scgun se indica al principio, medio y fin de la misma
lectura. Viene a continuaciôn un fragmento de lectura del padre
Garcia del Castillo sobre la q. 27 iff. 316-339) y por ultimo otra
de Bânez sobre las qq. 28-12 de la misma Tercera parte. Esta de
Bâtiez va precedida de la indication: “Ex magistro Ivanhes” Iva­
nes], lo cual revela manifiestamente que procede de una mano portuguesa,
El texto de la lectura baneziana coincide, salvo alguna ligera
variante, con O, y corresponde por tanto al curso de 1571-72.
Con estes datos se puede reconstruir el historial dei codice. EI
alumno portugucs, que asistia a la câtedra de visperas de la Universidad encomendada a Guevara, para completur Ia lectura dei
mismo. en la que faltaban las ùltimas cuestiones dei tratado De
incarnatione, a gregô a su mamotreto primero la lectura de Garcia
del Castillo sobre la q. 27, materia explicada ]>or él en la câtedra de
Escoto durante el curso de 1574-75, y luego la de Bânez sobre las
qq. 28-42, que era reciente y fâcilmentc podia hacerse con ella en
Salamanca.
Manuscrite dei convento de PP. Capuchinos de Monteano (- M).
Es un modestisimo manuscrite académieo de unes 130 folios, que
contienen la exposition de las siete primeras cuestiones y principio
de la octava de la Tercera parte. Al trente de ella se lee: “Sequitur

JNH!O»CCCtÔN

9

explicandum sacrosanctum incarnationis mysterium a magistro
Banes, theologo sapient issimo, hoc anno 1589”.
No tiene indicio alguno que dé a conocer quién fuc su autor;
pero no es aventurado suponer que se debe a algùn religioso do­
minico que lo llevaria al convento de SantiHana del Mar, o al de
Ajo, proximo a Santana, de donde pasaria al de Monloano.
El manuscrito nos transmite un texto bastante correcto, aunque
no exento de descuidos, por ser el mismo cartapacio confecclonado
on el aula, no repasado después por el escolar.
Una atenta comunicacion del padre Agapito de Sobradillo al pa­
dre Alberto Colunga en 1933 me die a conocer su existencia. y
meses después se me autorizaba para hacer su reproduceion fotografica. Gracias a lo cual. aunque el manuscrito desaparecio al ocupar el ejército rojo el convento de Monteano, se ha salvado su
contenido.
Rindo aqui testimonio de gratitml al mencionado padre Sobra­
dillo. hoy mi colega de profesorado en la Pontificia Universidad
Eclesiâstica de Salamanca, y a cuantos me facilitaron su repro­
duccion, nunca mâs oportuna.
Biblioteca del Cdbildo catedral de Palencia, manuscrito tO (—P).
Este manuscrito, que puede clasificarse como académico de segunda, constaba en su origen de 558 folios de 210X150 mm., si bien
hoy aparecen muchos de ellos cortados. La mayoria de los cortados
debian de estar on bianco. Entre los que quedan hay ta mb ion algunos en bianco.
Hasta el folio 415 contiene la exposiciôn de Bâfrez, o de su sustituto padre Alonso de Luna, a las qq. 1-19, 62-64, 66-68, 73-76
y 79-80 de la Tercera parte, procedente de los cursos de 1589
a 1594.
En la q. 68, a. 2 y q. 79. aa. 6-8 interviene el padre Alonso de
Mendoza, agustino, quien prosigue luego en la q. 80 ex puniendo la
materia De sacrificio missae (ano 1592).
Viene después la exposiciôn de las qq. 84-85 por el padre Luna,
y por ultimo la de las qq. 21-24 del Suplemento por el maestro
Diego Rodriguez, correspondi enta a los primeras meses del curso
de 1592-93.
El escolar o escolares que confeccionaron el manuscrito reunic­
ron, pues, en él lecturas dadas por distintos maestros en dlferentes

10

INTRODUCCIÔN

câtedras, siendo esta serial inequivoca de que se trata de un ma­
nuscrite académico, aunque en parte al menos sea de segunda.
La materia De Verbo incarnato, que es la que al présente nos
interesa, comprende los folios 1-193 (qq. 1-19). De éstos aparecen
cortados los folios 1-3 (q. 1, a. 1). 47-59 (q. 1, a. 3-q. 2. a. 2) y
104-118 (q. 3. a. 2-q. 10, a. 2). Los folios 194-221 aparecen también
cortados, pcro probablement^ esta ban en blanco, habién dolos dejado
asi el escolar con idea de incluir en ellos una exposiciôn cualquiera
de las qq. 20-59, saltadas por Bâtiez en su lectura. Estân igualmente en blanco algunos trozos de pagina en la q. 1 y los folios
94v-95 (q. 2, a. 11). Es por tanto una lectura muy incompleta, a
causa de tantas y tan extensas lagunas.
Pero no es eso lo peer. El alumno o alumnos que confeccionaron
el côdice o hicieron la copia en limpio del manuscrito escolar, eran
de mediana capacidad, de muy escasa formaciôn teolôgica, malos
conocedores del latin y para colnio trabajaban con maniflesto descuido, distraidos y de mala gana.
A juzgar por la letra, se advicrtcn en el mamotreto dos o très
manos. En el folio 361 (q. 75, a. 2) figura escrito por la misma
mano que el texto: Francisco Colomé; y en el folio 255 (final de
la q. 64) aparece el nombre de Pedro Lôpez de Gayoso, bachiUer.
A continuation ha escrito el mismo Lopez de Gayoso unes versos,
de mal gusto y dudoso signiiicado que comienzan:
Yo no pienso rener rato

Del mismo son probablemente otros que aparecen en el manus­
crito. Asi en cl folio 9v, habiendo dejado por descuido la pagina en
blanco, escribiô luego en ella :
Aquesta hoja yo salté
sin advertencia alguna,
y luego que la erré,
luego al punto comencé
a declr con amargura:
Desdtcha grande es la mia,
pues que a locura me trae;
el cual nombre yo dccia
que a mi propio conventa,
y asi venga y no se tarde.

ÏNTRODL’CCiÔN

11

Otro tanto ocurre en el folio 32v-33r, donde escribio ai advertirlo :

Nihil deest, sed fuit error;
y a continuaoîôn estas dos quintillas:

Poca advertenda he tenido
en dejar este través ;
mas viéndome muy corrido
de no haber |.loj advertldo,
le eché luego el Nihil deest.
Pero no es de espantar
haber yo errado en esto,
pues a muchos vl errar
dos veces sin descansar,
mudando la hoja presto.
Todavia hay en el manuscrito otra poesia larga en quo el escolar
recoge los rumores que corrian por la vecindad en torno a “la
guantera” y su hija. ambas muy adoctrinadas en cautivar a escolares ociosos.
No hemos encontrado el nombre de Colomé ni el de este poetastro entre los teôlogos en la matricula universitaria de esos anos.
Pero todo hace creer que en la présente lectura se recoge la expo­
siciôn auténtica del profesor, sea que fuese tomada directamente
en el aula, sea que los dos mencionados escolares trabajasen sobre
cartapacios de otros alumnos. En este caso, que para algunas cuestiones no parece improbable, sus frecuentes incorrecciones se explicarian por no haber acertado a descifrar las anotaciones del
cuaderno académico, siendo como eran medianisimos latinos. Con to­
do, dentro de esas frecuentes incorrecciones, la legitimidad del
texto que nos transmiten esta corroborada por su coincidencia en
un noventa y cinco por ciento aproximadamente con el de M. Esa
legitimidad dei texto consiste en reproducer las palabras del pro­
fesor tal como aparecen en el manuscrito que les sirve de pauta,
o tal como ellos las perciben en el aula, sin permitirse cambiarlas
ni sustituirlas por otras équivalentes, ni menos abreviarlas, cual
sucede con algunos manuscrites, por ejemplo el paralelo M. Este,
consciente de lo que va consignando en el papel, modifica la expre-

12

INTHODUfXUON

sion del maestro o prescinde de algûn elemento secundario, aunque s'm alterar ei sentido. En cambio los aut ores de P. esclaves
de la letra escrita o de la palabra oral y sin ninguna autonomia,
reproducen materialiter la exposiciôn, incurriendo frecuentemento
en incorrecciones de toda indole- por mala percepciôn, pues no
manifiestan tener oido lino, por desconocimiento del latin y por
no saber desenvolverse con holgura en la malcria que se va tratando
de modo que a veces es harto dificil restablecer el enunciado legitimo del piOfesor.
Los ejemplos abundan, y para muestra vamos a presentar algunos clasificados en très grupos: de mala grafia, de mala percepciôn fonética o de una y otra deficieneia indietinta mente.
Ejemplos de mala percepciôn fonética: Nunquam por multo,
hominis por ordinis, injuria por in jure, sublato por sabbato, pun­
ctum por cultum, suscipi por substitui, fiet por pie, fleura por figu­
ra, productis por provectis, quaerunt por fuerunt, proximité por
verosimile, agresca por labrusca, accedens por agens, habuimuz
por dominus, baculum por vacuum, remittere por poenitere, civile
por scibile, aucacler por audacter, sursum por subsunt, o patum
por opacuum. super por si per. tunc opulavis por cum copulavit,
liberatior et reparatio jjor liberator et reparator, nominem scirunt
por hominem occiderit, quia intelligentia insinuat Esaias por quam
intelllgentiam insinuat Eusebius, invocatur por renovatur, compo­
nimus por quam ponimus, et eus por equus (varias veces). aliquid
linio res por aliqui juniores, collecta por collata, quod noscendi por
cognoscendi, quonaturale por connaturale. allicere por addiscere,
affinitate por agilitate, discolare por discordare, quiritative por
quidditative (repetido). sicius por citius, ignitam por inditam, horninis por ordinis, innitam por inditam (repetidas veces), eminenter
por evidenter, quaerunt por fuerunt, esset quod ignoscens por
esse quod innocens, in medio colis mei por in medio cordis mei.
praedicaret eamdem unionem por praedicaret eam de unione, animi
por alibi, in quo active por inchoative, si quis positus por sic quis
dispositus, Senonensi por Sidoniensi. Ludovicum por Leviticum.
exormitans por exorbitans, tunc por tum (saepe), qui por cui, ponit
por tollit...
Ejemplos de mala grafia: Pcrfectat por perficit, quomodo ]k>:·
quando, argumentum por Augustinum, sensu por sexu, qua nominis

IXTIiODL'CClÔN

13

por quamvis, gravius [x>r graccus. petere por poenitere, inquam por
m quarto. Ecclesia por eucharistia. Medina por media, etiam por
etenim, humiliorem por humidiores, Richardus inquam por Richar­
dus in quarto...
Ejemplos que revelan deficiendas grâficas que dan Itigar a mala
interpretaciôn, o fonét.icas que se traducen en mala audiciôn: Pro­
ferre por referre, extra por juxta, adhibere por addere, paulo (ad­
verbio) por Paulo, hoc est por jiotest. differt por refert, aliquo
por addito, caput por captum, nihilominus por non minus...
Ademâs de estas deformaciones de las palabras latinas, hay
también frecuentes supresiones e inversiones de particulas, como
r/. .fi, non- Y no es raro encontrar intercalado en la oraciôn el
termino inquam y repetidas algunas clausulas, lo cual pudiera ha·
cer creer que el texto procede directa e inmediatamente de la expo­
siciôn oral del profesor, quien mecânicamente repetiria a veces la
frase, como lo hacian otros, para dar tiempo a que la escribieran
todos. sin quo el alumno autor de este cartapacio advirtiese que
se t.rataba de una repeticibn superflua. Con todo. no creemos que
sea este el cartapacio formado en el aula, sino mâs bien una copia
de ese cartapacio en que el alumno o un companero de estudios re­
produce los contrasentidos quefigurabanen el original, por no darse
cuenta de que lo son, acrccentândolos todavia por su impericia.

2. — Nuest ra ediciôn.
Con elementos tan defectuosos. para
poder ofrecer una lectura genuinamente baneziana De Verbo incar­
nait), se presentaban como factibles dos procedimicntos. Uno, reproducir lo que es ciertamentc del tcôlogo mondragonense. consignado en los manuscrites M y P, que pertenecen al segundo ciclo
(q. 1, aa. 1-3 y q. 2, aa. 9, 10, 11 y 12-q. 7, a. 7), tornando Ιο
demâs del manuscrite O; otro, publicar integro el texte del pri­
mer ciclo (ms. O, qq. 1-12) y a continua eiôn el de! segundo ciclo,
tornando las cuestiones 1-8 de M, y las cuestiones 11-19 de P.
El primer procedimiento tiene la ventaja de la sencillez y brevedad, pero implica el inconveniente de dar un texte heterogéneo.
en que se yuxtaponen lecturas banezianas separadas entre si por
unos veinte a nos.
Ese inconveniente aconsejaba la adopciôn del procedimiento se­
gundo. que si supone mayor costo y trabajo, ofrece la singularidad

Il

INTRODVCCIÔN

de presentarnos a Bânez en dos fases extremas, entre las cuales,
dentro de la misma escuela, esta el comentario imprest) de Bartolo­
mé de Medina, y ademâs nos proporciona una doble exposiciôn de!
tratado De Incarnatione.
Por estas razones nos hemos dccidido a publicar, une en pos
de otiO, el texte de ambos ciclos.
La exposiciôn primera, dei curso 1571-72, es lo mâs antiguo
que se conoce de Bânez. No parece que en cllo intervenga sustituto
alguno, pues ni el cscolar lo indica, ni al autor afectaban las causas
que luego sobrevienen (enfermedades y ausencias), para no desempenar personalmente la câtedra.
La atribuciôn a Bânez del manuscrite C, que contiene las qq. 2842 y cuyo texto coincide literalmente con O, es un argumento mâe
en pro de la autenticidad de esc comentario.
Las remisi ones que aparecen en el curso de la lectura a los
pimtos tratados en cuestiones anteriores, por ejemplo en la q. 35,
a. 8 a la q. 1, a. 1, por citar términos extremos, indican también que
es uno mismo el autor de todo y que ése es Bânez.
Por ultimo, confrontada esta lectura con la parte légitima de
Bânez correspondiente al segundo eiclo, el paralelismo es siempre
manifesto, aun en aquellos casos en que, en su ûltima forma, la
exposiciôn adquiere mayores proporciones. La lectura del curso
de 1571-72 es, pues, toda ella genuinamente baneziana, y puede
sendr de base para conoccr su modo de pensar in subjecta materia
por aquellas calendas.
En la reproducciôn dei texto de este primer ciclo nos servîmes
de O por su carâcter netam ente académico y por ténor bien comprobada su solvencia. Sin embargo, su confrontaciôn con C nos ha
permitido enderezar algunas referendas en que O estaba manifiestamente equivocado. Y aparté de otros detalles, con él delante he­
mos podido completar très frases incompletas de O que aparecen
en la q. 32. a. 1 y q. 35, aa. 2 y 7.
La segunda lectura, manuscrites M y P, corresponde, segûn
hemos dicho, a los cursos de 1589-91 y comprende las qq. 1-19, salvo
una amplia laguna (qq. 8-10). que no se ha podido récupérai'. El
manuscrite M llega hasta el comienzo de la q. 8, y en P no ee
reanuda el texte, interrumpido en el art. 2 de la q. 3, hasta ci

TNTROnrCCIÔN

15

art. 3 delà q. 10. Las cuestiones 8. 9 y 10 faltan. pues, en su mayor
parte.
El manuscrite P nos transmite un texto algo mâs amplio y
por tanto mâs completo que M. Hay casos en que este prescind·
totalmente de algunas clausulas que figuran en aquél. Tal sucede
por ejemplo en el art. 5 de la cuestiôn 2. No puede crecrse que se
trate de adicionc^s de P. porque sus autores manifiestan ser inca­
paces de hacerlo en forma medianamente correcta. Esas clâusulae
pertenecen por tanto a la exposiciôn del profesor. M prescinde d·
ellas por su tendencia general a abreviar.
En esas condiciones la ediciôn debe hacerse a base de P, siempre
que en él se haya conservado el texto, enderezando sus frecuentes
incorrecciones por M. Asi hemos procedido, salvo en los très primeros articulos de la cuestiôn primera, por tener en ellos P varias
lagunas, y ser en esa parte mâs frecuentes sus incorrecciones. Pero
aun en este caso se ha tenido presente cl texto del codice palentino,
para completar con él el de Monteano. El art. 1 de la cuestiôn 2 se
toma igualmente de M, por faltar en P.
las frecuentes anomalias de palabra y aun de expresiôn que,
segun hemos visto en el apartado anterior, aparecen en el texto de
P, se enderezan en forma que hagan sentido, respetando siempre.
dentro de esa norma, el texto original. Pero junto a esas manifiestas adultcraciones de las palabras del catedrâtico hay otras de
raenos relieve, que pudicran pasar por simples incorrecciones. sea
del profesor, sea dei alumno. En semejantes casos, tratândose de
formas admitidas en el lenguaje comûn de escuelas, no hemos
extremado las exigencias, para no exponemos a desfigurar cl estilo
proprio de cada uno. Siempre que la expresiôn es viable, la hemos
ctejado como estaba. Mas siendo las deficiencias y descuidos del
texto tan frecuentes, tenemos por seguro que, a pesar de la atenciôn puesta en ello,
nos habrân pasado muchas cosas que debieran enmendarse, y que el discreto lector sabra enderezar y su benevolencia sufrir, haciéndose cargo de lo dlficil que es restaurai’
lui texto tan maltrecho.
3. — Parte que es de Bânez y parte que corrc<q>onde al sustituto
en el comentario del segundo ciclo. — En la lectura del segundo ciclo hay una parte notable que no es de Bânez, sino de su discipulo

16

tNTKOni’CClÔN

el padre Alonso de Luna, ledlogo de prendas exccpcionaies, a quien,
de no habor mucrto tan joven, le esperaba en las aulas salmantinas
un porvenir no menos glorioso que a las grandes figuras de San
Esteban que allî le preccdieron durante aquel siglo.
Pué el padre Lima natural de Villalpando (Zamora) y profesô
en Salamanca a 13 de febrero de 1567. En la matricula universitaria
de 1568-69 figura entre lue estudiantes artistes. No se conserva
el registre de 1569-70. En el de 1570-71 aparece ya entre los tcôlogos, lo mismo que en los dos cursos siguientes. Asistiô, pues, a
la exposiciôn de la materia De Verbe incarnato heclia por Bânez
en San Esteban durante el curso 1571-72; y aun pudo figurar en­
tre sus discipulos en el curso siguiente. Ténia a la sazôn 20 anos.
Antes de opositar a câtedras universitarias habia ensenado teologia en San Esteban, en el Estudio general de Trianos y, segfm
el cronista doméstico padre Mora, en Santo Tomâs de Madrid.
En 1591 por mayo obtuvo en la Univcrsidad salmantina la câtedra
de Escoto, de la que pasô luego a la de Durando.
Su fallecimlento se consigna en el registre de matriculas uni­
versitarias del curso de 1595-96 (fol. 131) en esta forma: “Murio
el padre maestro fray Alonso de Lima hoy sâbado entre doce y
una, a 13 de julio de 1596.”
“Leia—escribe de él su contemporâneo el padre Alonso deman­
dez—con notable gracia y aceptaciôn de los discipulos, que conocian
los buenos trabajos y erudiciôn de su maestro, cuyo ingenio y
agudeza estimaban tanto, que se ténia por cierto el buen suceso en
todas las oposiciones de las câtedras mayorcs con opositor tan
aventajado y de tan conocido lustre” (2). Y a la verdad, no exagéra
al decir eso el cronista de San Esteban. Porque en efccto, durante
el curso de 1589-90 hubo de suplir ccrca de dos meses a Bânez, y
en el siguiente la câtedra de prima, por auscncia obligada del propietario, corriô también a su cargo durante casi todo cl curso. Al
propio tiempo Luna desempefiaba ademâs la de visperas como sustituto del padre Juan \zicente, que lo era a su vez en propiedad de!
jubilado padre Juan de Guevara, y estaba ausente en Roma (3).
Al dejar a fines de mayo de 1591 la suplencia de Juan Vicente en
<3· Hiatoriadores riel convento de Sot Ε«(<Λπμ do SalaMianoi, I I p. 272.
<31 ce. UtLiRÂs UE I1EMUIA, £7 FOii'e Juan Vicente Aitnricvnse procnmAor * •Ica­
rio pcnceot Ae l<t Ov.irr .
J, en -Arrtih ini Fratrum Fraedlcaiorum
.
*
XI <19in
pp 13-24.

>

17

TNTR0OUCCT0N

&
la de visperas, Luna pasô a la de Escoto. Do modo que durante
casi todoese curso desempeno simultâneamente las dos principales
câtedras de la faeuJtad.
Y que esta acumulaciôn de trabajo no era con menoscabo del
fiel desempeno de su cometido, lo atestigua el registre de visitas.
En el acta de la hecha a la câtedra de visperas por diciembre
de 1589 se dice que la desempeùaba el padre Luna, "e lee in voce y
dando en scriptis, e lo mas da in scriptis; e lee muy bien e muy
a provecho”. Lo mismo se corrobora en la segunda visita, hecha
por abril de 1590.
En la primera del cu reo siguiente, que tuvo lugaren diciembre
de 1590, se consigna que la câtedra de prima corna a su cargo, “y
que da in scriptis toda la hora lia lecciôn duraba hora y media], y
que lee de memoria, bien y a provecho”. En la de visperas, desempenada tain bien por él. se dice "que escribe toda la hora, sino
que algunas veces déclara las diticultades desque se ofrecen inter
legendum, y que lee de memoria, bien y a provecho”.
En la segunda visita, por marzo de 1591, en la partida relativa
h la câtedra de prima se hace constar que en ella Luna 'Qee de
memoria y escribe casi toda la hora y media, y lee bien y a prove­
cho". En la de visperas el mismo "lee de memoria, y escribe tres
cuartos de hora, y lee bien y a provecho”.
En la tercera visita, por junio del mismo ano, se dice de él que
on la de prima "ha leido consecutive y arreo y escribe hora y media
toda, y lee de memoria, y lee bien y a provecho y en latin". En la
de Escoto “escribe toda la hora y lee en latin y muy bien".
Agotado por ose trabajo excesivo, acabô sus dias cuando solo
eontaba 45 anos. "Perdiô mucho esta su casa en la falta de tal
sujeto—escribe de él el padre J. de Barrio, otro cronista de San
Esteban—. porque como ya algunas veces se ha insinuado, fué de
lucidisimo ingenio. En la libreria tenemos algunos manuscrites suyos sobre la Primera parte hasta acabar la materia Dr Trinitate.
Item De peccatis. hasta acabar la materia De peccato originali.
Item De scientia Christi. En una de estas materias hay esta nota:
Finita fuit haec materia de Trinitate die septima septembres anno
Domini 1592 per R. P. Fr. lldefonsum Lima, magistrum dignissi­
mum. tam diligenter, tamque ingeniose, ut omnes alios praecepto®l··, TornAs · I

INTRODUCCIÔN

18

res coaetaneos suos, sicut sol stellas luce clarius praecellere atque
eminere videatur” (4).
Todos estes manuscrites desaparecieron en la infausta exclaustraciôn de 1834. Afortunadamente dei tratado De Trinitate obtuvo
copia cuando a principios dei siglo xvu vino a estudiar cl dominico
romano fray Tomâs de Marinis, futuro arzobispo de Avinôn, copia
que se conserva aim en el convento de la Minerva de Roma con la
signatura K. 21. Consta de unos 300 folios y lleva este encabezamiento; “Tractatus de Trinitate per acutissimum fratrem Ildefonsum de Luna. Ord. Praedicatorum, in hac Salmanticensi Academia
cathedrae Durandi dignissimo moderatore, in primam partem divi
Thomae a imo 1591.”
Tai fué el sustituto de Bânez durante los cursos de 1589-90 y
1590-91, y cuvas lecturas figuran en los codices M y P articuladas
a las dei teôlogo mondragonense.
Convîene précisai· bien la duration de esas suplendas para sa­
ber en conformidad con ello donde comienza y dônde termina la intervencion de cada uno.
En el curso de 1589-90, en que se expusieron en la lecciôn de
prima las ocho primeras cuestiones de la Tercera parte, la câtedra
estuvo ocupada por Bânez constantcmente, salvo durante mes y
medio, o sea 33 dfas lectivos, en que fué multado con media multa.
Eso quiere decir que en tales dîas la câtedra estuvo a cargo del
sustituto. sin que el propietario tuviera causa constitutional para
ausentarse. o sea que se ausentô libremente y por propia iniciativa,
no por encargo de la Universidad.
La ausencia tuvo lugar desde fines de diciembre de 1589 hasta
mediados de febrero siguiente, y fué motivada por la suspension
que ordenô el nuncio a instanda de los de la Compania de Jesûs
de unas tesis Armadas por Bânez y propuestas a discusiôn en la
Universidad. En otra ocasiôn. hace ya bastantes anos, nos hemos
ocupado de este episodio en La Cienda Tomis ta, t. XXVII (1923),
pp. 362-374, a donde remitimos al lector.
Veamos ahora qué parte explico Luna en esas 33 lecciones.
El manuscrito M no contione la nicnor advertenda que nos dé
a conocer la intervention de! sustituto. P en cambio anota cons<41

dei convento tie £<·>· f:
(eban
*

de SdimnaHC
.
*

t. TI, p, 744.

introducciOn

19

141ηternen te cl nombre de Bânez al niargen superior de los folios.
Pero esa anotaciôn, que en otros manuscrites suele ser guia fundada para conocer la procedencia de la lectura respectiva, en éste
falla con frecuencia, y por tanto hay que prescindir de ella. Asi
vernos por ejemplo que en las qq. 10-19 del mismo manuscrito
(texto que corresponde al curso siguiente de 1590-91) se consigna
a cada paso el nombre de Bânez al margen, cuando nos consta que
él estaba ausente de Salamanca, y que a partir de la cuestiôn 11
le su plia Luna. Y para coImo de incoherencia, se da cl caso de
auotarse en el mismo folio al margen el nombre de Bânez como
autor de la lectura, y en el texto la remisiôn en tercera persona del
sustituto a los comentarios del propio Bânez. Ex. gr. q. 11, a. 1.
n. 28·, q. 13, a. 2, n. 11; q. 17, a. 2. n. 13; q. 19, a. 4, n. 18. Para
averiguar la procedencia de la lectura en cada ima de sus partes,
hay que servirso por tanto de otros criterios mas seguros.
Por el registre de visitas de câtedras sabemos que Bânez a 22 de
diciembre de 1589 iba leyendo el art. 2 de la cuestiôn 1.
En la misma lectura hay también diversas indicaciones que
nos autorizan para adjudicarle la exposiciôn de esos dos primeras
articulos integros. Véase, por ejemplo, el comentario al prôlogo
de la Tercera parte, nn. 2, 11 y 14, y q. 1, a. 1, nn. 20 y 21, y a. 2,
nn. 22 y 48.
Y coincidiendo ademàs el texto de esta segunda lectura en
paginas enteras con el del primer ciclo, de 1571-72, de légitima
procedencia baneziana, no puede abrigaree duda funda da de que
también ella le perter.ece.
En el curso del art. tercera se advierte ya la intervenciôn del
sustituto. Pero idonde comienza a actuar Lima? Al final del mis­
mo (n. 22) hay esta indicaciôn expresa: “Vide Banes, 1 p., ubi su­
pra (q. 23, a. 5), dubitatione ultima”. Es por tanto Luna quien
pranunciô osas palabras.
Si comparâmes la exposiciôn dei articulo con la del ciclo ante­
rior, se nota entre ambas en los primeras numeros un marcado
paralelismo, que frecuentemente llega a la coincidencia literal (cf.
nn. 2-6 de O y 2-5 de M). Esto sucede hasta la formulaciôn del
dubio. En la propuesta de los argumentes la coincidencia es ya
mener. Los très argumentes de O suben a ocho en M. Pero eso no
debe extranarnoa, jx>rque es frecuente que en el segundo ciclo las

20

INTROOIVCIÔN

objecionee aumenten sobre las del primero. El paralelismo cede aûn
mâs en los wo/rt (O) o notantia (M) (n. 13), precedidos en la segunda lectura del enunciado de los diversos modos dicendi (η. Il),
en forma que rccuerda las Adnot uHoncs del mismo Luna a este
articulo impresas a continuaciôn de la Tereera parte del maestro
Medina, ed. Salmanticae, 1597. Tenemos, pues, ya actuando ahi al
sustituto, a quien pudiera atribuirse también parte de lo anterior,
desde la formulaciôn dei dubio. El paralelismo de ambas lecturas,
aun en la porciôn expuesta por distinto catedrâtico, se explicarîa
por el pie obligado que condicionaba la marcha del suplente al en­
trai’ a exponer un articulo comenzado por Bânez, quien adeinâs parece natural que le facilitasc su propio cartapacio. Otro tanto ocurrira al principio de la sustituciôn en el curso siguiente.
Esta intervenciôn del sustituto en el curso de 1589-90 se pro­
longo durante mes y ■medio, comprendiendo las 33 lecciones de me­
dia multa de que se ha hablado ya.
De nuevo cncontramos a Bânez al trente de su câtedra al explicar el art. 9 de la cucstiôn segunda. En prueba de ello basta recor­
dar el completo paralelismo, mas aûn, la casi omnimoda coincidencia
literal de la exposiciôn de este articulo en los dos ciclos. Y aunque en el articulo siguiente, el decimo, la coincidencia no sea en
todo él tan literal, si atendemos al con junto, no jxidemos dudar
do su origen baneziano, puesto que en el desarrollo convienen del
todo ambas lecturas, y nos dan ademâs las mismas referencias,
sobre todo la caracteristica remisiôn a lo que se dirâ en la Ques­
tion 6, a. 6. que tiene en ambas fiel correspondencia con lo que alli
se expone mâs de proposito.
Retrocediendo por los articulos anteriores, vcamos si es posible
precisar mas la entrada del mondragonense.
La exposiciôn del art. 8 es en M cinco voces mâs extensa que
en O, constando aquélla de preli mi nares y tres dubios, de los cualee
solo el primero aparece en O. Pero tanto en los preliminares como
en el dubio se palpa el paralelismo, que frecuentemente llega a coin­
cidencia literal. La exposiciôn es. por tanto, del mismo actualité,
es decir, de Bânez, quien. como sucede otras voces, en el segundo
ciclo desentrana el articulo mâs a fondo, en conformidad con lo
que indica la frase preliminar: “Hic articulus difficilis est”.
El articulo séptimo tiene en M doble extension que en O. En este

iNTRODXTCÏÔN

21

solo se formula un dubio, cl cual, aunque guarda alguna semejanza
con el tercero de los cuatro que se dilucida n en M, el desarrollo
es con todo diverso. El autor de la exposiciôn en el segundo ciclo
parece por tanto distinto del primero. Segûn eso, hasta este articulo
inclusive continué actuando Lima.
Ello se corrobora por la confrontaciôn del art. 6 en las dos lec­
turas. en que no hay mâs puntos de coincidencia que los obligados
por la identidad del tema. Lo mismo ocurre en forma aûn mâs
acentuada en el art. 5, en el 4, etc.
Aunque ello ofrezca poca garantis por lo que antes se ha indi­
catio. todavia podemos confirmai· csa conclusion si nos fijamos en
que P. que en los articulos anteriores de esta cuestiôn segunda
consigna siempre al margen el nombre de Luna, en el curso del
articulo 7 y siguientes lo sustituye por el de Bânez, corroborando
asi lo que por la confrontaciôn con O y por las referencias del
mismo texto queda establecido.
Concluyamos. pues, en firme que Luna explicô durante el mes
de enero y principios de febrero de 1590 sustituyendo a Bânez.
desde la mitad del art. tercero de la cuestiôn primera hasta muy
avanzado el art. 7 de la segunda.
Ix> restante de aquel curso pertenece a Bânez. El 3 de abril iba
en la q. 3, a. 2 (visita segunda) ; el 14, vispera de Ramos, en el
ait. 3 (cf. n. 19), y a fines de mayo en la q. 4, a. 3 (visita tercera).
Continué explicando en dicho curso al menos hasta el principio
ile la cuestiôn octava, y a lo sumo hasta terminarla.
M. cl ûnico manuscrite que nos ha transmitido esa explication,
a partir del final de la cuestiôn septima solo contione entre lagunas
en blanco unos fragmentes de ia octava. Las lagunas reflejan austfûcia. o falta dei alumno. Pero de ellas y de la termination brusca
del codice en esa cuestiôn podemos inferir que Bânez no explicô
mâs en aquel curso; porque de otro modo, el alumno, probablernente
religioso dominico, hubiera recogido la continuaciôn.
La porciôn de lectura explicada durante los meses de abril y
mayo (q. 3, a. 2 - q. 4. a. 3) es menos extensa que la explicada en
jnnio hasta San Juan (q. 4, a. 3 - q. 8, a. 3). Este se debc por un lado
que las vacationes de Pascua correspodieron aquel afio al mes
de abril. y por otro a que cuando la materia lo requeria, en las
ultimas semanas Bânez solia emplear mâs tiempo en darin .vcripfts.

22

rNTRODl.’CCIÔpï

como se indica en la tercera visita, por estai’ el auditorio mejor
preparado con las lecciones anteriores in voce para comprcnder y
asimilarse la lectura in Qcriptis. Por lo demâs, no parcce que. prolongase su actuaciôn después de San Juan, fecha terminal scnalada
por la constituciôn para los catedrâticos en propiedad.
El referido testimonio de las visitas garantiza en forma decisiva
el carâcter baneziano de esa lectura a partir de la q. 2, a. 8 hasta
la q. 8. Lo cual se confirma por las referencias que aparecen en la
misma al comentario impreso de Bânez a la Primera parte. Son
manifiestas en especial tres que figuran en la q. 3, a. 1, n. 7; q. 4.
a. 1, n. 8, y q. 7, a. 1.
En el curso siguiente de 1590-91 comenzô Bânez, a part ir de
San Lucas, por la cuestiôn 9, De scientia Christi (5). En junto
de 1591 alcanzaba la exposiciôn a la cuestiôn 24.
De esa exposiciôn no nos queda mas referencia que la consigna·
da en P. Faltan en cl los folios correspondientes a las qq. 9-10, a. 2
y el principio del 3.
En las visitas no se indica si fuc Bânez o el sustituto el que
comenzô dicha exposiciôn; mas de lo dicho se injflere que fué el
propietario, pues se encontraba en Salamanca.
Λ 19 de diciembre se hace constar que la câtedra estaba ocupada por Luna, quien exponia a la sazôn la q. 11. a. 3. Bânez. por
acuerdo dei claustro de diputados tornado a 28 do noviembre. habia ido a Madrid, en prosecuciôn del plcito de la Universidad cou
el Colegio de la Compania, segun en otra ocasiôn lo homos dado a
conoder cou toda amplitud (6). Λ1 regresar a 23 de febrero siguiente informô al claustro sobre sus negociaciones. comunicandole al
i5i En la q ■ *. α. 1. dubio 1. arg. 2 hay una alusiôn. que se replie luego en cl
articulo slgulente, n lo dicho al oxpUcar la q, 9. u -I. Y çomo esa q. 9 no se expllcô
en el curso anterior. inrtérese de. nhl que pertenece ai mlsmo de 1590-91.
El contenldo dei articulo segur.do de esa misma cuestiôn 11 que nos transmits O
reaparece cast a la lotra en P; de lo cual podrla Inferlrse que mnbos procedên «le
Bânez. Por otra parle, en el art. anterior, n. 28. se cita ni mlsmo BAflez en tercera
persona, indicando que la lectura es dei sustitulo. Todo eilo se explica sallsiaclorJamenie
si supànemos que en los di.is que precedleron a la partida de Bâtiez para Madrid, Sa
câtedra estuvo ocupada aiternatlvamento por uno y por otro, hasta que en el articu­
lo 3 de la cuestiôn 11 onlrô deflnltlvamente Luna. TambU-n i'»i«1«j CM-urrlr. coma hûmos
visto que sucedlô en el ourso anterior. Que Luna. al principio, por no ténor pronta «a
materia dei dia. empleaso el cartapacio de Bânez. derivindos
*
de ahi el paralolUm ■
entre O y P. En ambas hlpôtcsls el resultado es el mlsmo, pues slempre tendremo
.
*
hasta ese nrllculo tercero Inclusive, una lectura de orlgen buneelano.
i6>
o. Hrhota. .-Ictuacloq de?
itamlnoo Bdfle e» iu ?Talt,,>i'M
Je 8α/ο·<.ο<»οα, en "La CloncU Tomlsta". t. XXVI (I922>. pp. 189-201.

INTRQDUCCIÔN

23

propio tiempo que el Rey le queria ocupar en el asunto de un em·
préstito que solicitaba de las Iglesias, y por consiguiente que entretanto no podria negentar por si mismo la câtedra (7).
A primero de marzo visitaba al Cabildo de Salamanca para pe­
di rie en nombre del monarca que contribuyese con algûn préstamo
a la defensa, de la Cristiandad. De Salamanca partiô el dia 5 para
Valladolid. El 7 de abril llegô a Burgos; el 26 de mayo apareco en
Calahorra; a 4 de junio en Burgo de Osma; el 10 en Sigüenza, de
donde regresô a Madrid, para reintegrarse a Salamanca hacia me·
diados de julio. La câtedra estuvo pues todo ese tiempo a cargo del
sustituto, sin que obsten las indicaciones marginales de P, que, se­
gûn hemos dicho. en esto no responden a la realidad.
Luna en la visita de su câtedra por marzo iba en el art. 6 de
la q. 18. En junio llegaba a la q. 24.
De esa exposiciôn, segûn hemos indicado ya, no nos queda mâs
referenda que la content da en P. Faltan en él los folios correspondientes a las qq. 9-10, salvo el final del ultimo articulo de la cues­
tiôn 10. y termina en la cuestiôn 19. a. 4, saltando luego a la
cuestiôn 60, que corresponde ya al curso siguientc. La exposiciôn
de las qq. 20-24 deberia ir en los folios 194-221, que aparecen cortados, y que probablement^ quedaron en blanco.
Aunque el padre Luna para estas fechas tenia personalidad bien
destacada y podia procéder por cuenta propia, habiendo escuchado
la exposiciôn de csa materia dada por Bânez durante el curso
de 1571-72, y disponiendo ademâs probablemente de la lectura ori­
ginal y renovada del mismo, parece natural que, al verse forzado
a regentar simultâneamcnte las eâtedras de prima y de visperas.
se sirviera también del cartapacio del maestro.
La confrontaciôn de dicha lectura de Bânez con la de Luna, o sea
las do los dos ciclos que aqui se publican, en lo que atane a las
qq. 11-19, confirma a posteriori nuestra su|X)siciôn. La lectura del
segundo ciclo, aunque original y propia de Luna, esta notablemente
influîda por la de Bânez en cuanto al fondo, y con frecucncia re­
produce a la letra pârrafos de regular extension del comentario
del maestro, segûn nos lo ha transmitido O. No es posible insertat·
aqui a dos columnas ejemplos de esas eoincidencias. porque para
·"· B.c-nÂN i·*· nsRKt.i, g/ Pnrfrt·
rnUla". ! XXXV 'IWJ pD. 1-29.

v γ.·η»·>· u. en -La Cienda To·

24

INTKODUCCÎÔN

ello, si quisiéramos dar idea de la amplitud que alcanzan, tendriamos que llenar muchas pâginas. Bastarâ citar algunos casos de
fâcil comprobac iôn que lo pongan de manifiesto.
Taies, v. gr., en la q. 11, todo el articulo 4 y el pârrafo primero
del art. 5 de ambos ciclos; q. 15, a. 1, § Ad quartum de O comparado
con el n. 9 de P; q. 16, a. 1, n. 2, §§ Confirmatur y Tertio de O comparados con n. 2, § Et probatur y n. 3 de P; y en el mismo art.,
n. 4, § Unde ad primum de O comparado con n. 7 de P, desde aquellas palabras: Secundo respondetur; q. 16, a. 5, § Circa de O com­
parado con § Conclusiones de P, al principio del comentario; y en
el § Secundo nota y siguiente de O compara dos con § Advertendum
est y siguiente de P en el mismo articulo; q. 16, a. 6, todo el co­
mentario de O comparado con el principio del de P; q. 16, a. 7,
todo el breve comentario de ambos ciclos; q. 16, a. 8, § Nota de O
(al principio del comentario) comparado con § Notamlwm de P,
y poco después § Dubium est de O comparado con § Dubitatur bre­
viter de P; q. 16, a. 9, todo el breve comentario de ambos ciclos.
De estos paralelismos creemos poder inferir que las coincidencias de Luna con Bânez, por muchas y variadas que parezean, son
eiempre menos sostenidas. como era natural, que las de Bânez
consigo mismo en ambos ciclos.
Ademâs debe observarse que el paralelismo entre los dos teôlogos tiene lugar principalmente en aqucllos articulos en que Luna
no nos ha transmitido un comentario extenso. Esto puede obedecer
a que en ellos se ha contentado con reprodueir lo del maestro sin
trabajarlo por cuenta propia; o también a que, faltândonos el
comentario extenso de Bânez correlativo a las suplencias de Luna,
no podemos enjuiciar las relaeioncs que habia entre él y el que poseemos de Luna. Con todo, una vez comprobada la ausencia de pa­
ralelismo en aqucllos articulos que Bânez comentô in extenso du­
rante el primer ciclo, podemos concluir que, cuando Luna se decide
a ampliar el comentario, lo hace por cuenta propia, utilizando
tanto o mâs que el comentario de Bânez, el impreso de Medina.
Ofrecemos al lector a continuaciôn un cuadro sinôptico de lo
explicado por el propietario y por el sustituto durante aquellos
dos cursos, indicando los manuscrites que utilizamos para nuestra
ediciôn en los distintos sectores, y las partes dei curso a que co­
rresponde.

(·) En la q. 1Λ, a. 2 ap arece Indleado a l m arg en dos veres como lecto r m ag . V lceniius N o p u cd e re fe rirse a l m aestro Ju ap
Vicente, que en esa fech a se cn co n trab a en Rom a.

ΰθ

INTRODUCTION

Una confrontaciôn detallada de las dos lecturas paraJelas de
Bânez que siguen a continuaciôn seria ciertamentc instructive pa­
ra conocer la personalidad cientiflca del autor a través do su des­
envol vimiento. Pero no corresponde a este lugar semejante estudio.
Bâstenos hacer aqui algunas indicaeiones que ayuden a la mejor
apreciaciôn de ambos textos.
Y ante todo, para dar razôn delà brevedad del primer cornentario, téngase en cuenta que se trata, si lo conaparamos con el segun­
do, como de un ensayo, reflejo a su vez de que el autor estaba aùn
en fase de formaciôn; y que ademâs por aquel enfonces, en 1571-72,
el dictado propiamento tal no se habia autorizado aùn por la ley
para los teôlogos, y asi los catedrâticos en la Universidad y en
los colegios particulares dedicaban a él un minimum de tiempo,
empleando la. mayor parte en la exposiciôn in voce. Todavia cabe
eeîïalar una forcera razôn, y es que el primer ciclo corresponde a
un curso conventual, en si menos solemne que el universitario,
si bien con auditorio mas homogéneo y mejor dispuesto para desenvolverse en la lectura de la Suma teolôgica· sin necesidad de tan
amplio comentario.
Esa exposiciôn oral no recogida en las anotaciones de los alum­
nos venia a ser como la preparaciôn de los oyentes para que pudieran asimilarse el contenido de cada articulo, que se resume luego
en una o varias conclusiones, calcadas en la letra dei texto bâsico
de la Suma.
En la antigua prâctica parisiense se llamaba también la expositio, por contraposiciôn a la lectio, y ocupaba siempre la mayor
parte del tiempo. En la lectio el profesor, al recobrar su plena
autonomie ideolôgica, sometia a discusiôn los puntos vulnérables
dei texto, formidando sus dubios, que previo un breve desarrollo,
procuraba resolver convenientcmente. Esta segunda parte, Ha­
mada también quaestio por la compleja argumentaciôn de que
constaba, era la que se leia o dictaba en forma que los alumnos
pudieran anotarla.
En Salamanca la funciôn del lector adquiere preponderant
sobre la del expositor, y en consecuencia los alumnos procuran
recoger con esmero esa parte en sus cartapacios. Asi so introduce

INTROnVCCtÔN

27

el dictado en forma. De modo que el die.ta.do, que en el registro de
visitas de câtedras se indica con la frase dar in scriptis, venia a
ser de ordinario un complemento de las conclusiones del articulo,
proponiendo .y solucionando las objeciones contra las mismas, y
la dcelaraciôn de ciertas clâusulas que a primera vista ofrecian
dificultad.
Es un proeedimiento similar, aunque notablemente desarrollado
v perfeccionado, al que empleô Capreolo siglo y medio antes en sus
/>{ libros sententiarum amplissimae quaestiones pro tutela pe­
trinae dim Thomae, y que Diego de Deza impianto luego en Sa­
lamanca, complet ando el proeedimiento del “Principe de los Tomistas" con los terceros articulas, de rico contenido doctrinal de
auténtica teologia, donde sienta las bases para demostrar las con­
clusiones y resolver las dificultades suscitadas contra Santo Tomâs.
El I itulo Novae defensiones que puso el ilustre teôlogo toresano a
su monumental obra, responde perfectamente al contenido, no solo
jK>r ser las segundas que él mismo sacaba a luz en defensa de
Santo Tomâs, sino porqtie con cllas quedaba superada la obra de
Capreolo. Sus sucesores en la câtedra de prima, y de modo especial
Bânez, tomista integral y quimieamente puro, avanzaron por cl
mismo camino, sirviéndose, como lo habia hecho ya Deza. de todas
las obras del Angélico para ilustrar su propio pensamiento. En eso
como en tantas otras cosas ambos significan un notable progrès»
xobne el expositor tolosano.

Si bien en las lecturas manuscritas o impresas de nuestros
maestros dei siglo xvi se haya conservado lo mejor y mas elaborado de su labor teolôgica, no se ha recogido alli integramente
foda su actuaciôn de câtedra. En ellas se prescindc por completo
de lo explicado in voce, porciôn sin duda menos trabajada, pero
que basta los ultimos decenios dei siglo ocupaba gran parte
del tiempo en el aula. Por eso el desfile a través de varias cueationes del enunciado dei articulo, seguido de las conclusiones, sin
afiadir una palabra de comentario, cual succde a veces con la lec­
tura bafieziana del primer ciclo. no indica que e! profesor se hubiera conducido en forma tan sumaria. que apenas reproduce cl
indice dei tratado. Elio significa tan solo que acerca de esos articu-

28

IN I RODVCCION

los no dictô, no dio comentario in scriptis; pero si hubo de exponer.
salvo cuando la letra era clara, el sentido y pruebas de las conclu­
siones con mâs o menos amplltud, en conformidad con la importan­
da de la materia. Es verdad que cuando tenia tasado el numero de
cuestiones para un curso determinado, y al acercarse el final del
mismo preveia que no era posible acabarlas, abreviaba, siempre a
costa del dictado, como lo hacian otros compaiieros en iguales circunstancias.
Por lo demàs, el anâlisis somero de esta doble lectura baneziana
que aqui présentâmes, y cuyos ciclos estân separa dos entre si
por unos veinte anos, permiten apreciar el notable progreso realizado por el autor durante ese periodo en cuanto a procedimiento y
método de exposiciôn del texto de Santo Tomas, y pone tainbién de
relieve la profunda evolucion doctrinal que experimenta el pensa
*
miento teolôgico bafieziano a través de esos anos, sin duda los
mas fecundos de su vida.

En cuanto al método, en el primer ciclo es sencillo, y sue le con­
sist ir en la dcterminaciôn del significado y alcance de las conclusio­
nes cM articulo, con la soluciôn de los argumentes formulados con­
tra ellas desde el campo antitomista. Por ese procedimiento los du­
bios. siempre breves, se multiplican a veces, por afectar a puntos
concretos expresamente implicados en las mismas conclusiones. En
cambio, en cl segundo ciclo, ampliando el angulo de vision y disponiendo ademâs el profesor de mayor autonomia, el comentario,
siempre mâs amplio, se centra en deter mina dos dubios fundamen­
tales, cuya soluciôn afianza y esclarece notablement# el contenido
de las conclusiones y el significado dei articulo. El enfoque en
este segundo caso estâ tornado desde mayor altura, remontandose
a los principios. Y ello contribuye a dar mâs trabazôn a la doctrina
de cada articulo aisladamentc y en rclaciôn con los demâs. El mé­
todo por tanto se lia perfeccionado y resulta mâs cientifico.
El progreso es todavia mayor en lo que se refiere a la doctrina.
En el segundo ciclo el comentario estâ, no solo enriquecido con mâs
amplia dOcumentaeiôn escrituraria, patristica y de los grandes
teôlogos escolâsticos y con mâs abundante aportaciôn de textes de
Santa Tomâs, cuya confrontaciôn es siempre luminosa, sino que

Î.VTKOÜLCCIÙS·

29

la penetraciôn en el pensamiento del Santo es mucho mâs profunda,
el dcsenvolvimicnto de sus ideas mâs logico la posiciôn del comentarista mâs firme y personal. Diriase que Bâfiez ha completado
la asimilaciôn del tomismo y lo expone con la maestria y rcsoluciôn
de quien tiene pleno dominio de la materia, y que ademâs estâ plenamente pèreuadido de la verdad de las conclusiones del Angélico
y de la inconsistencia de las solnciones que contra ellas se den a los
problemas teolôgicos. A diferencia de Luna, quien a pesar de su
alta competencia, invoca repetidamente en apoyo de las conclusio­
ns, junto con los grandes représentantes de la escuela, el testi­
monio de Médina. uno de los ultimos comentarios aparecidos en
Salamanca sobre el tratado De Verbo incarnato, Bâfiez rara vez lo
cita para ose efecto, consciente sin duda de haber llegado mâs al
fondo de la cuestiôn que su querido condiscipulo e inmediato predecesor en la câtedra de prima. De ahi el valor excepcional de
este nuevo comentario, que si estuviera completo y tuviera la ulti­
ma mano del autor. podria situarse sin desdoro y aun con ventaja.
al menos en parte, junto al de Cayetano.
Esas dos deficiencias, la falta de integridad y de la ultima re­
vision, muy sensibles sin duda, quedan algun tanto compensadas,
primero por la doblc lectura que ofrecemos (8), y ademâs por ser
el snstituto de Bâfiez. en las lagunas del segundo ciclo, un teôlogo
de la talla de Alonso de Luna. capaz de regentàr simultâneamentc
y con brillantcz las câtedras de prima y de visperas. Si anadimos
a ceo que Luna hizo sus estudios teolôgicos con Bâfiez, y que tuvo
ademâs a su disposiciôn, segiïii todas las probabilidades, el cartapaçio del mismo en esas suplencias. podemos estai· seguros de ha­
ber recuperado el pensamiento del mondragonense en forma harto
mâs compléta y perfecta que a través de cl y de sus maestros se
nos ha transmitido el del maestro Francisco de Vitoria.
For muy trabajosa que résulte, pues, la preparaciôn de estas
lecturas—que lo es en gran manera—y costosa su publicaciôn, el
frnto que de ello se reporta bien merece, antes que sea demasiado
ksi Λ pooj que nos HJcnins. In doble lecturn «le HAiïez. comprobado el progrès·· de

<j lâtuir de epmentorlsta nos permite seftalnr ademâs en cualqulera otra parte <!«■ sus
*· μ teolôclcas lo qtm subsiste de In primera £poeA >d<· eu ('r<>f<gr>rndo. y lu ηι·" Itjfl
Μ
» ♦

l'iuborndo de nuovo en ép· «·.« posterior.

30

1XTRODVCC10N

tarde, un sacrificio extraordinario, por el que las generacionee fu­
turas nos han de quedar agradecidas (9). Dios quiera que ellas,
con mâs suerte y mejorcs elementos, puedan suplir las deficienciag
de la présente ediciôn y mejorarla.
~

■

Μ·

(9) Para no recargar dcmasiado los gastos de Jmpreslôn y por conslgulente de
coste, entre otros motives. nos hemos rcslstido a dar en el tomo II de la Prima Secundae
integramcntc el toxto de los dos ciclos, do 1584-85 y de 1598-99. en aquella porclôn en
que en el ûltimo tencmos el pensamlento auténtico y definitivo de Bânez. Λ pesar de
lo cual. el padre 1’. J. A. de Aldama, S. J., seflala como reparo que "hemos slmpMflcado demaslado la ediciôn" (Archivo tcolôgico granadino, vol. 8 (1945), p. 255). Alll la
separaciôn de ciclos es solamente de catorce aftos. y ademâs el manuscrit© segundo vlene
a anular en gran parte el valor del prlmero. Aqui, donde la separaciôn es mayor, y el
texto del segundo clclo, por sus lagunas e intervenclones del sustltuto. mâs Irregular,
el buen sentldo critico exige que se afronte con resoluclôn la diOcultad. para lograr un
texto completo, dentro de lo poslble.
En la reodlclôn completa y definitiva de las obras de Bâftez, a que se llegarâ sin
duda en tiempos no icjanos, podrâ pensarse en esa reproducclôn integral de cuanto
fué saliendo de su pluma, que echa do mcnos el referldo critico, hacléndola extensiva a
las lecturas inédites paralelas de las obras publlcadas ya por el autor, como son los
Comentarlos a la Primera parte y a la Secunda secundae, pero de ciclos anteriores, que
afortunadamente abundan, para poder seguir la evoluciôn del pensamlento baûeziano
duranto un cuarto largo de slglo.
Por ahora contcntémonos con salvar, aunque sea en forma modesta, antes que nuevos
catacllsmos los reduzcan a polvo, estos tesoros que de él nos quedan. Con ellos esperamos llenar media docena de volùmenes, lo cual. tratândose de un teôlogo tan denso y
maclzo como Bâficz, es de alguna importanda para que se dé por bien empleado cualquler esfuerzo.

CURSUS ANNI ACADEMICI 1571 1572
IN CONVENTU SANCTI STEPHAN1
(QQ. 1-42)

QUAESTIO PRIMA
I>o convenientia incarnationis

Ante omnia opere pretium est animadvertere ordinem hujus
tertiae partis cum aliis partibus. Nam in prima parte disserit divus
Thomas de his quae ad Deum secundum se consideratum spectant,
v. gr. quod sit unus etc., et de his quae spectant ad eum quatenus
est trinus in personis; praeterea de processione creaturarum a
Deo; denique de gubernatione earum. In prima secundae agit de
actionibus humanis et de principiis earum actionum, v. gr. de fine,
de habitibus et virtutibus et peccatis, de legibus et gratia, quibus
omnibus homo ad supremam felicitatem tendit. Sed in Secunda
secundae dc virtutibus in particulari, de tribus theologicis et qua­
tuor cardinalibus et denique dc statibus differentibus hominum in
Christiana religione et republics. At vero quia haec omnia a Christo
nobis conferuntur, et per mortem et vitam ipsius instruimur ad
operationes meritorias summae felicitatis, haec Tertia pars in con­
sideratione Christi Jesu ejusque sacramentorum versatur; tametsi
quod attinet ad materiam sacramentorum mansit imperfecta prop­
ter immaturam divi Thomae mortem.
Secundo nota subjectum hujus tertiae partis peculiare est Deus
incarnatus, sive Deus homo; nam in ea explicantur omnia illa quae
ad articulos humanitatis pertinent. Est ergo mens divi Thomae
docere nos recte sentire, et quantum obscuritas mysteriorum per­
mittit, intelligere manifestius, et proprie ac digne loqui de Christo
Domino ejusque actionibus et humilitate et exaltatione.

Sto. Tomâs -1

11

a

ΜΠΓΟΛ U Δ 1 I

DOMINICIS BASEZ

34

ARTICULUS PRIMUS

Utrum fuerit conveniens Deum Incarnari

1. — Conclusio est affirmativa. - Nota primo quod divus Tho­
mas supponit Deum incarnari esse possibile. Nam cum de facto
sit articulus fidei Verbum caro factum, statim consequens sit esse
possibile Deum incarnari, et non esso disputandum. Et quamvis
verum sit quod principia scientiae solent proponi et explicari, ta­
men id jam fecit divus Thomas in 2. 2 ubi de fide et articulis fidei
disserit. Quare frustra accusatur divus Thomas perversi ordinis,
quod prius debuisset quaerere an sit possibile, deinde utrum de
facto ita sit, deinde utrum sit conveniens. Dominus Cajetanus ait
quod jjossibile includitur in convenienti, et sic non est perversus
ordo. Sed prima solutio est melior.
Cecundo nota circa litteram articuli quod ista vox, incarnari sive
incarnatio, tametsi non reperiatur in Cicerone, tamen hujusmodi
vocibus usi sunt viri gravissimi et eloquentissimi simul et reli­
giosi: divus Hieronymus super cap. 1 Marci in illa verba, Cujus
non sum dignus calceamenti corrigiam solvere, et Origenes homilia
prima in Canticis, et Ambrosius lib. 3 De Spiritu Sancto, cap. 12 et
in opusculo De incarnationis Domini sacramento. Et divus Augusti­
nus lib. 10 De civitate, cap. 24 inquit: "Porphyrins noluit intelligere Christum Dominum esse principium cujus incarnatione pur­
gamur” (1). Cyprianus lib. 2 Adversus judaCos hujusmodi vocibus
utitur; et Lactantius Firmianus lib. 4 Divinarum institutionum,
cap. 11, ostendit quae fuerit causa incarnationis Christi Jesu. Item
Ecclesia in Symbolo: Et incarnatus est. Quin etiam Cicero ipse
docet lib. 1 Academicarum quod “novarum rerum nova facienda
sunt nomina”; et etiam lib. 3 De finibus idipsum docet (2). Divus
etiam Augustinus tractatu 2 Super Joannem, Qui non ex sanguini­
bus, etc. inquit: “Non timeamus grammaticorum ferulas, dum ta­
men ad veritatem solidam perveniamus.” Lib 3 De doctrina Chris­
tiana, cap. 3, dicit: "Mallem cum barbarismo dici, non est occulta­
ri i
(2)

S. Accrsv . Dr riviUitc DM, lib. 10. cap. 24. ML. Il 30J.
n. rm·. Seotoid. Acart.. sil. Didoi. ». -t30.

QUARST. I, ART. 1

35

tum ossum meum, quam os meum, ul sit minus apertum quia magis
latimun." Et lib. 4, cap. 11: ’’Quid prodest clavis aurea si aperire
quod volumus non potest, aut quid obe.st lignea si aperit?" (1).
Haec dicta sint quia saepe in hac materia explicanda utendum est
nominibus parum latinis.
2. — Praeterea adversus haereticos nos communire debemus ja­
cientes illud fundamentum Pauli: Stultas (tutem et sine disciplina
quaOstiones devita (II Tim., 2, 23). Nos igitur, qui sapientiam quae
desursum est quaerimus, ejus ornamenta ante oculos ponamus, jux­
ta illud Jac. 3 (v. 17): Illa quae desursum est sapientia, primum
quidem, pudica est, deinde pacifica, modesta, suadibilis. Pudica,
id est conformis fidei catholicae; modesta vero ut non ultra velimus
sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem, ad Rom. 12
iv. 3). Pacifica autem ut non gratia contendendi disputemus, sed
fwitius gratia conveniendi in eadem veritate, ut Gregorius dicit
homilia 38: "Ego melius puto salva fide alieno intellectui cedere
quam contentionibus deservire" (2). Suadibilis dicitur ita ut parati
ad satisfactionem omni petenti rationem de ea quae in nobis
est sp
* . T Petri 3 (v. 15). Non tamen ita ut rationibus evidentibus
teneamur fidem ostendere, sed ut suadeamus. Hac igitur via non
faciemus contra illud Eccli. 3 (v. 22) : Altiora te ne quaesieris; et
Prov. 25 (v. 27) : Qui scrutator est majestatis opprimetur etc.; sed
[Mitius implemus illud Eccli. 24 (v. 31 ) : Qui elucidant me vitam
ternam habebunt.
a*
3. — Primum fundamentum hujus disputationis est articulus
fidei, "ut credamus et confiteamur quia Dominus noster Jesus Chri­
stus Deus et homo est". Circa quod fundamentum nota quod olim
fuerunt varias haereticorum sectas, de quibus vide divum Thomam
Hb. 4 Contra (jentes. a cap. 27 usque 49. Nos ad hujus veritatem
manifestandam non possumus afferre demonstrationes quae pro­
bent ita esse, sed quibus ostendamus esse credibilem veritatem.
Ac vero non eisdem argumentis possumus uti ad omnes. Sed ad
paganos el gentiles rationibus naturalibus uti possumus ad os­
tendendum esse credibile hoc mysterium sicut et totam fidem nos­
tram. Primo quidem quia per illam lex naturae perficitur maxime,
de quo agitur 2. 2, q. 1, a. 4.
tji
i|> η
»

s AvarrT.. Tract, ni
tract 7 ML. 35. 1395. Id- Or doc· chrOt.,
3 <1 lib
cop. .11. ML. 34, 58 cl 100
S i
M ilconiU·'·· · ■ iKvo
v.e!
*
liem 3
* ML. '0. 12x2.

36

DOMINICUS BASEZ

Secundum argumentum ad istos est ex miraculis Christi» quae
quidem facta fuisse constat cx humana historia. Unde sumimus
argumentum : Deus auctor naturae testificatus est Christum esse
voracem praedicatorem; ipse autem dixit se esse Filium Dei: ergo
ita est.
Item tertio ex praedicatione evangelii per duodecim viros pau­
peres, ignobiles, sine humana eloquentia, sine armis, qui nihilo­
minus universos principes et mundum ad fidem converterunt et
etiam sapientes mundi. Hoc maximum argumentum esse hujus fidei,
docet Augustinus lib. 22 De civitate, cap. 5. Hoc etiam Paulus I Cor.
1 (v. 26) : Videto, inquit, vocationem vestram, quia non mutti sapien­
tes secundtwn, carnem, non multi nobiles et potentes, scilicet vos
converterunt. Sed quae stulta sunt mundi elegit Deus ut confundat
Sapientes, etc. Videte plura de his 1 Contra gentes, cap. 6 et 7.
Quartum argumentum est ex eo quod universae sectae gentium
naturali ratione possunt falsitatis convinci.
At vero contra judaeos specialiter utimur testimoniis ex veteri
testamento, quibus ostendemus Christum jam venisse, scilicet im­
pletas esse prophetias. Ut v. gr., illud Gen. 44 (v. 10) : Non aufer­
tur sceptrum de Juda. etc., quia ablatum est jam sceptrum. Ergo.
Item Dan. 9 (v. 26): Post hebdomades sexaginta duas occidetur
Christus. De quibus hebdomadibus numerandis vide Hieronymum
super illum locum, et divum Augustinum in epist. 78 et 79. Sunt
alia infinita testimonia veteris testamenti, de quibus vide Augusti­
num lib. 18 De civitate a cap. 28 per multa cap., et divum Cypria­
num lib. 2 Contra judaeos per totum.
Contra haereticos vero qui admittunt novum testamentum, ha­
bentur testimonia passim, quibus probatur Christus verus Deus
Filius Dei et verus homo filius Virginis; quorum plurima testimo­
nia colligit divus Thomas et explicat 4 Contra gentes ubi supra,
et cap. 7 et 8. Sed aliqua proponamus. V. gr. Matt. 1 (v. 16) : De
qua natus est Jesus qui vocatur Christus. Joan. 1 (v. 1): Denis
erat Verbum; et sequitur: Verbum caro factum est. Luc. 1 (v. 31) :
Ecce concipies in utero et panes filium. Ad Phil. 2 (v. 6) : Qui cum
in forma Dei esset. Item Joan. 17 (v. 5) : Clarifica m< Pater clari­
tate quam habui prius quam mundus fieret apud te.
Denique de hac veritate olim in ecclesia celeberrima concilia
celebrata sunt. Exstant Nicaena synodus ubi 300 episcopi congre-

QVAEST. I. ART. 1

37

gati simt, et concilium primum Ephesinum sub Caelestino primo,
in cujus loco praefuit in concilio divus Cyrillus, Item concilium Chalcedonense episcoporum plusquam 300 tempore Leonis primi. Ha­
bemus etiam symbolum Athanasii, qui adfuit concilio Nicaeno. So­
lutionem vero argumentorum quae haeretici faciunt habentur apud
divum Thomam ubi supra.
Atque hactemus de articulo fidei, quod est fundamentum hujus
veritatis.

4. — Dubitatur au ratione naturali possit ostendi Deum incar­
nari esse possibile. — Et pro parte affirmativa arguitur. Primo ex
illo Luc. (1, 37) : Non erit impossibile apud Deum omne verbum,
id est, omne factum quod non implicat contradictionem. Confir­
matur. Quia naturali lumine constat Deum esse omnipotentem: er­
go potest facere quidquid non implicat. Sed Deum incarnari non
implicat contradictionem. Ergo potest ostendi ratione naturali esse
possibile.
Secundo. Substantia creata communicat accidentibus suum esse:
ergo Deus poterit communicare suum esse substantiae creatae.
Probatur consequentia, quia perfectio creaturae non est neganda
creatori.
Tertio. Anima rationalis communicat existentiam suam mateNie: ergo Deus poterit communicare suam existentiam substan­
tiae creatae. Probatur consequentia, quia essentia creata respectu
esse habet se ut potentia, sicut materia respectu existentiae quam
recipit a forma.
ô. — Pro cujus explicatione sit pruna conclusio: Non potest er
lumine naturali absque ulla prorsus revelatione ostendi nec mullum probabiliter probam esse possibile Deum fieri hominem. Pro­
batur. Lumen naturale non se extendit ad cognoscendum nisi ea
quae naturaliter fieri possunt. Sed hoc mysterium est maximum
miraculum supra totam naturam. Ergo non potest ostendi lumine
naturali esse possibile.
Secundo. Magis naturale est Deo posse ex nihilo crearo quam
fieri hominem. Sed illud nunquam cognovit Aristoteles. Ergo mi­
nus potuit cognoscere istud esse possibile.
Tertio arguitur ex illo ad Rom. 1 (v. 20) : Invisibilia enim ipsius
a creatura mundi, etc. Sed nullus est effectus qui possit nos ducere

BS

DOMINICUS RANEZ

ad assentiendum Deum esse passibilem, mortalem. Ergo neque ad
hoc quod sit possibile hominem esse.
Denique probatur ex Augustino in epist. 3 ad Volusianum: “Si
ratio quaeritur, non est mirabile; si exemplum, non est singulare.
Demus ergo Deum aliquid facere, quod nos fatemur investigare
non posse” (1). Idipsum docet Chrysostomus homilia 4 in Mat­
thaeum. Hieronymus ad Ephesios 3 in illa verba (v. 8). Mihi autem
sanctorum minimo data est gratia, etc. inquit: “Quae natura sua
erant abscondita homini, revelante Deo fiunt manifesta” (2).
Dixi in conclusione, seclusa revelatione, quia illa supposita per
fidem, ratio naturalis potest facere multas rationes naturales qui­
bus probatur esse possibile.
6. — Secunda conclusio: Ratione naturali nem potest ostendi
esse impossibile Deum fieri hominem. Probatur. Ratio naturalis
non ostendit aliquid esse impossibile nisi reducendo ad contradic­
tionem vel ad aliquod principium per se notum. Sed nihil istorum
habet. Ergo non poterit. Minor non potest probari nisi respon­
dendo ad omnia argumenta quae possunt fingi humana ratione:
quorum potissima sunt, apud divum Thomam in 3, d. 1, q. 1, a, 1.
Quorum argumentorum solvendorum fundamentum est quod Deus
sine mutatione sui potest suam existentiam personalem communica­
re essentiae creatae, in qua non includitur essentialiter ipsum esse.
Unde non implicat ut ab alio recipiat illud esse, existendo per alie­
nam existentiam. Vide Durandum et doctores scholasticos 3. d. 1.
Secundo probatur conclusio ad hominem Christianum. Nam quod
falsum est. non potest demonstrari lumine naturae; sed hoc est
falsum, esse impossibile Deum fieri hominem: ergo non demonstra­
tur. Major probatur, quia idem est auctor naturae et gratiae. Minor
vero probatur, quia est articulus fidei quod Deus est. homo.
7. — Ad primum- argumentum respondetur quod minor illa vera
est, sed tamen non demonstratur lumine naturali quod non implicet.
Ad secundum respondetur quod secundum lumen naturale non
cognoscimus substantiam posse esse in alieno supposito, sicut ac­
cidens est in subjecto ex natura.
Ad tertium respondetur quod anima est forma corporis, quamvis
per se habeat existere; unde potest corpori communicare suum esse.
(D
(Sn

S AtRtVer . Epist >37. cap. Û. ML. 33. 519
S HWKOSTMUS. C'O»I’'β»»Ι. >M ' I'ht id JErhei.. IU). 2. cap. 3. ML 26. 511.

QOÀKST I. ART

1

39

Deus autem non potest esse forma al i cujus corporis. Et ideo non
est sufficiens ratio.
Et si haec argumenta aliquid probarent, consequenter probarent
angelum posse incarnari. quod supposita fide incertissimum est,
et credo falsum. Nihilominus argumenta illa facta deserviunt ad
solvendum argumenta quibus quis contenderet probare esse im­
possibile hoc mysterium incarnationis.
8. — Superest jam ut expendamus rationem divi Thomae.
Arguitur primo contra majorem assumptam, scilicet “quidquid
pertinet ad rationem boni est conveniens”, etc. Sic arguitur. Ad
rationem boni pertinet bene ratiocinari; et non potest convenire
Deo in se: ergo falsa est.
Secundo arguitur et probatur minor falsa. Nam communicare
se ad extra non dicit perfectionem : ergo non pertinet ad rationem
boni. Probatur antecedens. Nam alias Deo ab aeterno defuisset ali­
qua perfectio quia non communicabat se ad extra.
Arguitur tertio et probatur quod ratio non concludat, quia pro­
cedit ex naturali conditione boni ad conditionem voluntariam et
liberam. Nam si naturaliter ad rationem boni pertineat ut se com­
municet, solum inde colligitur: ergo Deus communicat se natura­
liter. quod verum est in communicatione ad intra. Deus enim com­
municat Filio suam essentiam. Sic explicari solet illud Esaiae 66
(v. 9i: Si ego, qui ceteris generationem tribuo, ipse sterilis ero?
At veru quod se communicet summo modo creaturae, unde colligi­
tur" Hoe enim voluntarium est ipsi Deo et non naturale ipsi summo
bono.
9. — Ad primum argumentum respondetur quod divus Thomas
non asserit, quidquid pertinet ad rationem cujuslibct boni in par­
ticulari, sed ad rationem boni in communi. Ratiocinari autem per­
tinet ad rationem boni particularis, scilicet hominis; unde non se­
quitur quod competat Deo. Pro cujus explicatione nota ex divo
Thoma 1 p., q. 4, a. 2 quod perfectiones quae inveniuntur in crea­
turis sunt in duplici differentia. Quaedam sunt perfectiones simpli­
citer quae non auferunt majores perfectiones a subjecto, ut velle,
intelligere; aliae sunt secundum quid, ut ratiocinari, quae tollit
perfectionem majorem, scilicet intelligere sine discursu. Illae perfcctiones primae inveniuntur in Deo formaliter; istae vero non, sed

■10

DOMINICUS BASEZ

tantum eminenter. Esse ergo communicativum sui est perfectio
simpliciter conveniens Deo simpliciter et formaliter.
Ad secundum respondetur et nota quod esse communicativum
sui convenit ab aeterno ipsi Deo, quia est perfectio simpliciter; sed
communicare se actu creaturae non est alia perfectio in Deo neque
major quam esse communicativum. Sed in ipsa creatura dicit per­
fectionem de novo quae antea non erat. Sed quia haec communica­
tio actualis oritur ex essentia bonitatis quae Deus est, ideo dicit
divus Thomas esse conveniens ad rationem boni. Sed non ait esse
perfectionem supervenientem bono quod actu se communicet. Unde
ad argumentum negatur antecedens. Ad probationem negatur con­
sequentia. quia eamdem perfectionem quam importat communi­
care se importat esse communicativum sui in Deo.
Ad tertium respondetur et nota quod dictum Dionysii sic intelligitur: Pertinet ad rationem boni ut se communicet actu, hoc est,
oritur ex ratione boni ut se communicet quando se communicat, sic­
ut ex virtute agentis sive activi oritur ut agat. Sed quia activum
est. duplex: alterum naturale quod, positis requisitis ad agendum
non potest non agere, v. gr. ignis; alterum est liborum quod po­
test non agere positis requisitis ad agendum; ita dupliciter oritur
ex bono ut se communicet: vel ex necessitate propriae naturae, vel
ex libero arbitrio. Et quia Deus respectu creaturarum est agens li­
berum, ut dicitur 1 p., q. 19, ideo non sequitur ut se necessario
communicet creaturis, sed cum voluerit se communicare, faciet se­
cundum naturam suam, sicut artifex quando voluerit aedificare id
faciet secundum rationem officii. Itaque dictum Dionysii intelligendum est de omni bono, sive agente libero, sive ex necessitate
naturae. Neque divus Thomas vult ostendere quod Deus se commu­
nicaverit; sed supposito quod se communicavit, quod fecit id se­
cundum suam naturam et convenienter. Spectat enim ad liberalem
ut donet munera quando opportuna occasione sc
* obtulerit. Immo,
sicut divus Thomas docet 1 Contra gentes, cap. 93, quo modo solus
Deus est solus liberalis. Nam alii ita donant ut inde aliquod com­
modum veniat; Deus autem non item, sed propria liberalitate tri­
buit.
Praeterea nota cum domino Cajetano explicatio [nem] illius dic­
ti divi Thomae ,"Deus summo modo se communicat’’, per hoc quod
“una persona fiat ex tribus, Verbo, anima et carne”, quod dictum est

QUABST. I. ART. 1

41

Augustini lib. 13 De Trinitate, cap. 17 (1). Est explicatio. Cum enim
Deus tribus modis sc communicet creaturae, scilicet conservando
esse naturale, secundo esse supernatural© gratiae et gloriae, tertio
suum ipsius esse personale communicando naturae creatae, hic ter­
tius modus est summus ex parte dati. Nam in aliis duobus modis
communicat se Deus per bona creata quae communicantur ipsi
creaturae, scilicet conservando perfectiones naturales vel lumen
gloriae vel gratiam; in hoc autem tertio modo existentiam per­
sonalem ipsius Dei communicat creaturae, quo majus excogitari
non potest,
Item adverte quod non dicit, summo modo se communicavit huic
creaturae vel aliae, sed in communi, creaturae, ex eo quod cum se
homini communicaverit, qui commune habet aliquid cum omnibus
aliis creaturis quia ex anima et corpore est compositus, toti mundo
CX consequenti se communicavit potius quam, si naturam angeli­
cam, quae tantum est spiritualis, assumeret. Cui consonat illud Gicgorii m homilia Ascensionis Domini, ubi dicit quod “juxta aliquid
homo omnis creatura est” (2). Per hunc modum explicare possu­
mus quod legimus Joan. 3 (v. 16.) : Sie Deus dilerit mundum, ul
Filium suum, etc., quia per hoc quod factus est homo, totus mun­
dus est dignificatus.
10. — Circa solutionem ad primum divi Thomae nota duplicem
modum loquendi de incarnatione, utrumque sanum et catholicum
Possumus enim dicere quod Deus univit se naturae humanae; se­
cundo dicere possumus quod humanam naturam sibi univit. Sed
tamen iste secundus modus melior est et proprior, quia in illo si­
gnificatur mutabilitas naturae creatae, et Deus significatur ut terBtünus ad quem trahitur ipsa natura voluti immutabilis. At vero in
primo modo Deus quantum ad modum significandi illius verbi ac­
tivi, scilicet unire se. significatur ut quod mutatur, et natura ut
immota. Sell tamen quantum ad rem significatam idem est prorsus
primo vel secundo modo loqui, nam illa propositio vera est. Deus
linivit se naturae creatae per solam mutationem naturae quam ad
se traxit, quemadmodum magnes unit se ferro trahendo fen um ad
se sine mutatione, sui. Itaque sola differentia est quantum ad modnm significandi grammaticalem, ubi Deus ponitur in accusativo.
(1)
121

S. AL'OUST., ΓΜ Trinitate, lib. 13. cap. 17. ML. 42, 1031.
S. GnEûonivs Macnl-e. UomU. η EvaM7 . Ilb 2. homll· 29. n 2. ML. 76. 1214.

42

nOMINICVS BANEZ

ut persona patiens, cum revera ipsa natura sit sola quae patiatur,
id est motum recipiat.
11. —· Circa secundi argumenti solutionem notat Cajetanus quod
non inquit divus Thomas esse conveniens naturae humanae ut unia­
tur Deo, sed negative, non est conveniens, eo quod tota ratio huius
convenientiae est. potentia et virtus summi boni; in creatura vero
est solum potentia obcdientialis.
Sed arguitur primo contra explicationem domini Cajetani. Con­
veniens est ut creatura, quae secundum naturam suam mutabilis
est, non semper eodem modo se habeat. Ergo convenienter, cum
prius non fuerit unita verbo in persona, postmodum fuit unita. Pro­
batur antecedens et consequentia, quia omnia sunt expressa sen­
tentia divi Thomae ad primum in hoc art.
Arguitur secundo ex q. 4, a. 1, ubi ostendit divus Thomas natu­
ram humanam secundum suam dignitatem, quia rationalis erat, et
secundum suam necessitatem, quia in peccato erat, habere con­
gruentiam ut assumatur a Verbo divino. Ergo secundum conditio­
nem suae naturae conveniens est ei ut uniatur Deo.
12. — Pro solutione dico primo quod divus Thomas in solutione
ad primum intelligit convenienter, “cum prius non esset unita Deo.
postmodum ei fuit unita”, hoc est, convenienter quantum ad natu­
ram suam, quae mutabilis est; sed non convenienter quantum ad
dignitatem termini ipsius mutationis, scilicet ut Deo jungatur.
Secundo dico quod in solutione ad secundum sic est intelligendus divus Thomas cum ait, non est conveniens secundum condi­
tionem suae naturae, hoc est non habet in se potentiam naturalem
neque activam neque passivam, ut recipiat ipsum esse divinum.
Sic enim loquitur de conveniente secundum naturam in hoc art.,
ut patet in primis verbis articuli, et in exemplo posito, ibi conve­
niens est homini ratiocinari.
Dico tertio quod in illa quaest. 4 citata a. 1, aptitudo naturae
ut assumatur a divina essentia non potest intelligi secundum natu­
ralem potentiam passivam, sed secundum quamdam congruentiam.
Ad secundum argumentum respondetur quod aliter hic de con­
venientia secundum propriam naturam, aliter illic de congruentia
quae non oritur ex principiis naturalibus ipsius rei. Sed supposito
supra totum ordinem naturae quod Deus id velit et faciat, dicit quod
natura humana erat apta maxime ut assumeretur. Et ita ex parte

QVAEST. I, ART. 2

43

humanae naturae multae sunt congruentiae, supposita possibilitate
facti ex virtute facientis, quarum non est minima lapsus huma­
nae naturae.
ARTICULUS SECUNDUS

rtruin fuerit necessarium ad reparationem humani generis
Verbum Dei incarnari
1. — Prima conclusio: Non fuit necessarium simpliciter ad re­
parationem generis humani Deum incarnari.
Secunda conclusio: Fuit necessarium secundum quid, id cat, tam­
quam medium Iper quod melius) et convenientius pervenitur ad
finem salutis humanae.
Tertia conclusio, ad secundum: Supposito quod Deus voluit sa­
tisfactionem condignam sibi fieri ad recompensationem culpae com­
missae, purus homo non potuit satisfacere.
Quarta conclusio, ibidem: Ad istam satisfactionem necessarium
fuit ut Deus fieret homo.
Quinta conclusio, ibidem: Satisfactio puri hominis est sufficiens
secundum acceptationem Dei, non ex condigno.
2. — De materia hujus art. disputant doctores scholastici in 3,
d. 20 cum Magistro, qui eamdem quaestionem movet de passione
Christi quam divus Thomas hic de incarnatione. Sed melius de
incarnatione movetur quaestio, quia magis necessaria fuit ad sa­
tisfactionem simpliciter incarnatio quam passio Christi. Quia per
quodvis bonum opus poterat satisfacere de condigno factus homo
ibsque morte sua. De eadem materia vide Augustinum Tractatu dc
incarnatione, tomo 4. Vide divum Ambrosium lib. De incarnationis
Domini sacramento, cap. 6, et Anselmum De incarnatione Verbi, et
in duobus libris Cum Deus homo; Richardum de Sancto Victore, De
Verito incarnato, cap. 8. Specialiter vide Augustinum lib. 13 De Tri­
nitate a cap. 9, ubi sunt loca quae adducit divus Thomas.
Praeterea circa primam rationem secundae conclusionis vide
Augustinum 11 De civitate, cap. 2 et 3 et divum Thomam 4 Contra
yentes, cap. 54.
Circa tertiam rationem vide Augustinum lib. De cateehizandis
•udibus, cap. 4.

44

DOAfîNICUS BANEZ

3. — Dubium est circa primam conclusionem: utrum simpliciter
fuerit necessarium Deum fieri hominem ad reparandum humanam
naturam.
Arguitur pro parte affirmativa. Injustus est omnis qui non red­
dit Deo quod debet. Sed homo purus non potest reddere Deo quod
debet per peccatum, nisi per Deum hominem satisfacientem. Hoc
argumentum est Anselmi lib. 1 Cur Deus homo, cap. 24 et 25. ubi
videtur sentire quod homo non potuit reparari sine satisfactione
hominis Dei. Idem videtur sentire lib. 2, cap. 3 et 15 et 16 cujus
verba refert Scotus latissime in 3, d. 20, q. unica, a. 1.
■1. — Nos ergo respondeamus [quod] ista sententia, sive sit
Anselmi sive alterius, est temeraria et similis errori quem [tenue­
runt] quidam philosophorum, scilicet Deum non posse facere res
aliter quam facit neque meliora quam facit. De qua re vide divum
Thomam 1 p., q. 25, a. 5 et 6 et Mag. Sententiarum in 1, d. 43.
Probatur conclusio. Deo nihil negandum est possibile nisi ratione
id constet; sed nulla ratio est quae ostendat non aliter posse Deum
reparare humanam naturam: ergo est temerarium ita asserere.
Secundo rationes sunt sumptae ex natura summae bonitatis, quae
potest remittere offensam sibi debitam, sicut homo remittit sine
satisfactione. Ergo. Item quia Deus est dominus omnium: ergo de
suo potest facere quod voluerit. Item etiam ipse est supremus judex
et pars laesa : ergo poterit remittere culpam et totam poenam. Item
quia fides docet quod etiam nunc, post Christi redemptionem am­
plissimam, gratis justificatur homo quantum est ex parte sua. ad
Rem. 3 (v. 24 ) : Justificati gratis, quia Deus gratis applicat homini
redemptionem Christi. Ergo idem Deus potuisset justificare homi­
nem sine Christo. Patet consequentia, quia quod Deus potest cum
instrumento facere, se solo potest.
Istam sententiam tonet divus Augustinus lib. 13 De Trinitate,
cap. 10 et Magister in d. 20 et ibi omnes doctores scholastici. Sed
notat divus Thomas in d. 20. q. 1, a. 4, qla. 1 quod tunc esset
liberatio, non proprie redemptio humanae naturae. Et ad Ansclmum
respondet ibi quod loquitur supposita ordinatione divina; sic enim
aliter homo non poterat justificari. Item possumus dicere quod
loquitur quantum est ex parte hominis sine gratia Dei.

QIAKST. 1, ΑΚΓ. 2

45

5. — Dubium est circa secundam conclusionem : an convenientius
Deis repararet hominem condonando peccatum per solam miserir
cordiam suam, quam per incarnationem Verbi.
Pro parte affirmativa arguitur primo. Deo convenit convenien­
tius operatio majoris virtutis. Sed misericordia est maxima omiuum virtutum Dei, juxta illud (Ps. 141. 9) : Miserationes ejus su­
per omnia opera ejus; et dicit divus Thomas 2. 2. q. 30, a. 4. Ergo
|x?r solam illam convenientius repararet.
6. —Secundo. Apud homines majoris liberalitatis est opus cum
quis offensus remittit injuriam non petita satisfactione. Ergo
etiam in Deo.
7. Tertio. Ex sola Dei misericordia sumus praedestinati ad
gloriam; et non per aliquam justitiam: ergo etiam reparandi era­
mus per solam misericordiam. Patet consequentia, quia causa et
effectus debent proportionari in omni illo quod est possibile.
8. Ad hoc dubium sit prima conclusio: Verbum Dei incarna­
tum fuisse non solum ut fuisset exemplar et doctor, sed etiam re•temptor. fides catholica docet fuisse conve nient issimum. Et quod ad
hoc veniret probatur Mat. 20 (v. 28) : Filius hominis venit in hunc
mundum dare animam suam in redemptionem pro multis. Et I ad
Coi 6 (v. 30) : Qui factus est nobis sapientia et justitia et justifi­
catio et redemptio. Hoc latius q. 46 ostendetur. Quod autem hoc
fuerit convenientissimum divinae bonitati et misericordiae pro­
batur cx illo Luc. 1 (v. 78) : Per viscera misericordiae Dei nostri etc.,
ubi adnotatur hoc opus fuisse ex maxima Dei misericordia; ad
Rom. 5 (v. 20) : Ubi abundavit delictum superabundavit et gratia.
Loquitur de medio quod nobis praestitit Deus per incarnationem.
Et passim in scriptura commendatur hoc mysterium tamquam ma­
xime conveniens divinae bonitati.
Secunda conclusio: 'Nullo alio modo magis potuit Deus osten­
dere misericordiam suam erga homines quam per istud mysterium.
Ista conclusio, licet non sit expressa fides, tamen oppositum est
temerarium et errori proximum. Probatur. Quia est contra com­
munem sententiam sanctorum qui ita sentiunt, et nos docet hoc
opus tale fuisse ubi Deus summo modo se nobis communicavit. Est
expressa sententia Augustini lib. 3 De Trinitate cap. 10. Et ratio­
nes divi Thomas in hoc art. id videntur ostendere. Vide 4 Contra
gentes cap. 55.

46

DO.vfrMcfs ιιλΛεζ

Quod autem sit errori proximum probatur. Quia auctoritates
scripturae non explicabuntur commode nisi asseramus hoc opus
fuisse maximae misericordiae Dei. V. gr., Joan. 3 (v. 16) : Sic Deus
düexit mundum etc. Dicere autem quod esset major misericordia
si non daret Filium suum, sed vitam aeternam daret gratis, mul­
tum derogat huic veritati. Ad Ephes, 2 (vv. 4-5) : Deus qui dives
est in misericordia, propter nimiam caritatem suam etc. Dicere
autem quod ditiorem se ostenderet in misericordia si sine Christo
nos vivificaret, plus quam temerarium est. Ad Rom. 5 (w. 8-9):
Commendat autem Deus caritatem suam in nobis, quia cum ini­
mici essemus secundum tempus, id est temporaliter. Christus pro
nobis mortuus est. Item Joan. 15 (v. 13) : Majorem huc dilectionem
nemo habet etc. Joan. 10 (v. 10) : Ego veni ut vitam habeant et ut
abundantius habeant. Ergo non haberemus majorem misericordiam
sine Christo quam cum illo. Alia sunt in sacra scriptura testi­
monia quibus hoc ostenditur.
i). — Ad primum argumentum respondetur quod probat nostram
sententiam, quod major fuit misericordia quae justitiae Dei satis­
faciens, non solum liberat nos a peccatis, sed etiam tribuit nobis
unde satisfaciamus Deo per Jesum Christum, quam fuisset si mere
gratis condonaret peccatum. Hoc potest intelligi in illis verbis
Apostoli ad Rom. 5 (v. 11 ) : .Von solum autem, sed gloriamur in Deo
per Jesum Christum Dominum nostrum, ac si diceret: jactamur
nos posse satisfacere Deo )>er Jesum Christum. Item ex hoc ostendit
Deus quam sit dives in misericordia, quia cum suae justitiae fieret
satis, nobis nihilominus tribuit amplius quam si nobis donaret
mere gratis absque redemptione.
10. — Ad secundum respondetur ita esse apud homines, quia
petenti satisfactionem aliquid auferunt sibi ab his quae fecerunt
injuriam. Deus autem dedit nobis unde |X)ssemus satisfacere suae
justitiae. Christus enim quae non rapuit tunc exolvebat, ut dicitur
in Ps. (68, 5). Et illud Esaiae 53 (v. 8) : Propter scelus populi mei
percussi eum. El. divus Gregorius in benedictione cerei paschalis:
"0 mira dignatio cantatis, ut servum redimeres Filium tradidisti.·’
Sed dices: cur Deus exigit a nobis dolorem, poenitentiam, car­
nis macerationem, legis observantiam etc.? Respondetur verum
est hoc. et oppositum est haeresis lutheranorum; sed hoc ipsum
quod petit possumus facere per Jesum Christum. Insuper et hoc

QVAEST. 1, ART. 2

•17

majorem nobis tribuit dignitatem dum salutem nostram simul cum
jpso Deo operamur ex meritis Jesu Christi, juxta illud ad Phil, 1
(w. 12-13) : Cum metu et timore salutem vestram operamini, Deus
ei'lm est qui operatur in nobis... Est autem omnium divinissimum
Dei fieri cooperatorem, ut dicit Dionysius 3 Caelestis Hierarchiae.
11. — Ad tertium respondetur primo transeat antecedens, et
nego consequentiam, quia causa universalis simplicior est ad effe­
ctum producendum quam particularis causa. In hoc autem proportionantur causa et effectus, quod effectus non superat virtutem
causae. Et sic omnis nostra justitia oritur ab illa aeterna Dei mi­
sericordia. Secundo respondetur, distinguo antecedens. Si praedes­
tinatio comparetur ad totum corpus praedestinatorum simul cum
capite Christo, concedo antecedens; si autem ad sola membra refe­
ratur. negatur antecedens. Immo propter merita capitis praedes­
tinati sunt, juxta illud ad Ephes. 1 (v. 4) : Elegit nos in ipso ante
mundi constitutionem. De qua re latius dicemus q. 24, a. 4.
12. — Dubium tertium est circa tertiam conclusionem: utrum
Inuus homo potuerit satisfacere ad aequalitatem pro peccato.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Purus homo potest red­
dere Deo tantum bonum per actum caritate informatum quantum
abstulit per peccatum; v. gr., abstulit honorem, reddit honorem.
Ergo potuit satisfacere ad aequalitatem.
Secundo arguitur. Peccatum abstulit bonum quod erat aptum
messe actui humano. Sed tantum bonum redditur ipsi actui per
actum caritate informatum. Ergo homo purus potuit satisfacere.
Tertio. Posset Deus puro homini etiam peccatori post attritio­
nem et meritum de congruo conferre gratiam per quam actus ille
lieret contritio. Ergo time peccatum illius deleretur per satisfactio­
nem ad aequalitatem.
Haec sunt argumenta Scoti in 4. d. 15 q. 1 qui partem affirma­
tivam illic tenet. Sed non ita est accipienda ejus sententia ut existi­
metur de rigore justitiae potuisse purum hominem satisfacere Deo,
sed ex acceptatione Dei et supposita gratia. Nam de rigore justitiae
n«-gat ipse quempiam, neque ipsum Christum, satisfacere posse
Deo, ut dicemus postea.
13. — Pro solutione hujus nota primo quod per hominem purum
intelligimus hominem qui sit pura creatura, id est non Deum et

48

DOMINI CCS ΒΛ&Ε7.

hominem, sive sit in gratia sive non, sive sit in puris naturalibus.
Dominus Cajetanus dicit in hoc loco purum hominem accipi ut
excludit suppositum divinum ct etiam divinam misericordiam ac­
ceptantem et gratificantem opus hominis. Sed hoc non potest stare
cum illo quod dicit divus Thomas, quod purus homo potest, satisfa­
cere imperfecte secundum acceptationem Dei. Item “quod omnis
puri hominis satisfactio efficaciam habet a satisfactione Christi”.
Sed constat ex doctrina divi Thomae quod homo sine gratia hoc non
potest praestare. Ergo illud falsum est. Accipitur ergo hic purus
homo ut abstrahit ab habente gratiam vel non habente.
Secundo nota quod satisfactio pro jieccato in praesenti non
sumitur ut est tertia pars sacramenti poenitentiae, scilicet pro so­
lutione poenae debitae remissa culpa, neque solum pro solutione
totius poenae debitae pro peccato : sed sumitur pro recompensatione
justa pro ipsa culpa, et ex consequenti pro poena aeterna debita.
Tertio nota, quod ut sit satisfactio perfecta ad aequalitatem jus­
titiae necesse est: primo, quod qui satisfacit ex propriis satisfaciat,
nam qui alienum bovem daret ei cui debet bovem, non satisfaceret.
Secundo requiritur quod, quamvis sit ex propriis, non tamen debent
esse recepta dono et gratis ab eo cui debet. Unde dicunt aliqui quod,
si Petrus debet Paulo quinque, et Paulus donat Petro alia quinque
ve) decem, Petrus non potest satisfacere Paulo reddendo quinque.
Sed ista conditio dicimus non esse necessariam ad satisfactionem
etiam de rigore justitiae. Probatur. Quia alias sequeretur quod si
quis amico suo donaret vincam, et postea mutuaret eidem mille
aureos, non posset in isto casu fieri satisfactio de rigore justitiae.
Consequens est falsum, quia qui mille accepit aureos, tenetur de
rigore justitiae reddere mille; et reddendo vincam vel pretium ejus
facit satis: ergo. Confirmatur. Quia beneficium vel donum alias
receptum non minuit rationem debiti ex justitia, sed potius obligat
ex gratitudinis ratione ad solvendum debitum. Sed existimamus
satis esse ut qui restituit det ex propriis, id est, quod tunc non sint
illius cui debet fieri restitutio. Tertio requiritur ut quod redditur
non sit alias debitum, id est alio titulo. Sed ista conditio est etiam
examinanda. Nam si sit sensus quod non sit alias debitum secundum
aliam rationem virtutis praeter justitiam, falsum est hoc esse ne­
cessarium. Probatur, Quia si pauperi existent» in extrema necessi­
tate cui alias debebam ex justitia panem, do panem, satisfacio de

QVABST. ί, ΑΚΓ. 2

49

rigore justitiae, etiamsi do quod tenebar dare ex alio praecepto,
scilicet misericordiae. Est ergo intelligenda tertia conditio ut fiat
de alias non debito ex alio titulo justitiae novo, quia tunc profecto
non redderetur aequale pro suo debito. V. gr., si debet quis decem
boves, deinde accipit mutuo a creditore alios decem boves, jam
debet viginti duobus titulis justitiae, scilicet emptionis et commo­
dationis, quare non satisfacit reddendo decem. Colligimus ergo sa­
tis esse dicere ad satisfactionem perfectam quod fiat ex propriis
et reddatur aequale.
Quarto nota quod satisfactio quae fit de rebus temporalibus,
v. gr. de pecuniis, nunquam pendet ex voluntate et beneplacito ac­
ceptantis ut sit justa satisfactio ex toto rigore justitiae. Satisfactio
autem quae fit pro injuria facta aliae personae, pendet aliquando
p voluntate et acceptatione illius cui facta est injuria. Ratio hujus
est quia aequalitas justitiae circa res exteriores debitas constitui­
tur ex aequalitate ipsarum rerum. At vero aequalitas justitiae circa
tamam vel honorem laesum attenditur ex dignitate personae quae
accepit injuriam. Hinc est ut interdum voluntas illius qui accepit
injuriam requiratur an velit majorem satisfactionem pro dignitate
sua; et quanto plus aestimat honorem suum, majorem potest exi­
gere satisfactionem. Dixi interdum, quia potest esse res apertissima
satisfactionem esse aequalem aut majorem. V. gr., si vir illustris
percusserit hominem rusticum alapa, et reddat illi quinquaginta
aureos. satisfacit pro offensa... \charta corrupta] justitia accepta­
re pro satisfactione... V. gr. si jubet lex... alapa hominem nobilem,
patiatur abeissio manus, ille qui passus est injuriam potest exigere
/niisfactionem secundum legem statutam, nam hoc justum est.
14. — Prima conclusio: Nidltw homo purus sed neque angelus
potest w propriis viribus naturae sine gratia et auxilio Dei satistacere perfecte vel imperfecte pro peccato proprio vel alieno. Haec
inclusio manifesta est ex his quae 1. 2, materia de gratia dicuntur,
q. 109 et 114 contra Pelagium. Et est conclusio certa secundum fi­
dem ex testimoniis scripturae et ex diffinitione conciliorum. Ratio­
nes divi Thomae in solutione ad secundum illam sufficienter pro­
bant. Patet ex illo Job. 14 (v. 4) : Quis potest facere mundum de
immHndo conceptum semine? nonne tu qui solus est? II ad Cor. 3
(v 5) : Non sumus sufficientes cogitare aliquid a nobis quasi ex no­
bis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Ad Rom. 3 fv. 23) : Omnes
Torn·»

1

BO

DOMINICUS BASEZ

peccaverunt et egent gloria Dei, id est gratia et misericordia per
quam Deus ostenditur gloriosus. Item est articulus fidei Deum esse
justificatorem: ergo viribus naturae non potest fieri justificatio,
alias per naturam posset cognosci articulus fidei.
Et si quis objiciat: Deus non debet exigere ab homine plus quam
potest homo reddere: ergo saltim ex quadam justitia debet accepta­
re Deus id quod homo reddit ex viribus naturae: respondetur quod
Deus post peccatum hominis non tenetur ex justitia acceptare sa­
tisfactionem, sed juste punit illum morte aeterna secundum legem
justam a se statutam.
Secunda conclusio: Purus homo etiam e.v uiaeilio Del, faciens
quod in se est, sive acceperit jam gratiam gratum facientem, sive
non, satisfacere non potuit pro peccato suo aut aliorum ad aequali­
tatem justitiae.
Ista conclusio probatur. Primo ex illo Job. 9 (w, 2-3,15) : Vere
scio quod ita sit, ct quod non justificetur homo comparatus Deo.
Si voluerit contendere cum co, non respondebit ei unum pro mille.
Item etiamsi habuero quidpiam justi non respondebo ci, sed meum
judicem deprecabor. Item ex illo ad Rom. 11 (v. 35) : Quis prior
dedit illi et retribuetur ei? Vide Augustinum in lib. De fide et sym­
bolo, cap. 9, tomo 3.
Probatur ratione. Primo quia valor omnis ejus quod homo reddit
Deo est ex gratia et acceptatione Dei, qui est contentus illa satisfa­
ctione, et potuit majorem exigere juste pro dignitate sui honoris.
Secundo probatur. Talis homo non reddit ex propris quod debet,
id est quae non sint dona gratuita Dei etiam quando fit satisfactio,
nam ipsa bona voluntas est donum Dei. Est quidem operatio bona
nostra ex libero arbitrio nostro; sed simul est donum gratuitum
Dei dependens ab eo in fleri et conservari. Ipse enim est qui operat ur
in vobis et velle et perficere pro bona voluntate (Phil. 2, 13) [charta corrupta] de facto modo supposita Christi satisfactione
gratis justificatur. Ergo non justificatur pro culpa ex rigore justi­
tiae. Antecedens patet ad Rom. 3 (v. 24) : Justificati gratis. Conse­
quentia vero probatur. Quia implicat quod satisfaciat homo ex
rigore justitiae pro peccato suo, et tamen Deus per misericordiam
deleat peccatum. Et haec ratio ostendit conclusionem esse de fide.
Tenet eam universa schola theologorum. Durandus in 3, d. 20, q. 2
et in 4. d. 15, q. 1; Driedo in lib. De captivitate ct reparatione hu­

Çl'AEST. I, Λ RT. 2

51

mani generis, tomo 2. tract. 2, cap. 2, parte 4; Alexander Halensis
3 p.. q. 1, membro 6. art. 2; Albertus Magnus 3, d. 20, a. 3; Bonaventura in eadem d., q. 3; Palude ibidem; Altissiodorensis in
3 lib., tract. 1, cap. 8. Nec quisquam doctorum oppositum sentit.
Nam Scotus, supra, non intelligit per satisfactionem ad aequalita­
tem satisfactionem de rigore justitiae.
15. — Ad argumenta Scoti, si quis per illa niteretur probare
quod de rigore justitiae possit homo satisfacere Deo, respondetur
quod talis homo non satisfacit ex propriis quae non sint dona Dei
miserentis.
Sequitur ex his quae diximus quod, si est possibilis talis sa­
tisfactio. necesse est [ut] fiat per hominem Deum de rigore justi­
tiae.
1G. — Dubium quartum circa quartam conclusionem: au Chri­
st WH satisfecerit de rigore justitiae pro peccatis omnium hominum.
Arguitur primo pro parte negative. Christus Dominus non sa­
tisfecit secundum rationem justitiae: ergo neque de rigore justi­
tiae. Consequentia videtur nota. Probatur antecedens. Satisfactio
secundum justitiam proprie loquendo debet esse ad alterum; sed
Christus non fecit opus satisfactorium ad alterum: ergo non se­
cundum justitiam. Major patet ex 5 Ethicorum cap. ultimo. Minor
vcip probatur. Christus erat idem Deus cui facienda erat satisfa­
ctio: ergo illa non fuit ad alterum. Probatur consequentia, quia
fiibi debebat fieri satisfactio.
Si quis autem dicat Christum satisfecisse Patri, qui est alter
in persona, et hoc satis esset ad rationem justitiae quatenus ad al1 erum : contra hoc est primo quod inter homines inter patrem et
lilium non est justum simpliciter, quia filius est aliquid patris,
o Ethic. cap. 6. Sed Filius Dei est ipsa essentia Patris. Ergo multo
minus potest esse justum inter illos. Secundo. Peccatum non fuit
magis contra Patrem quam contra Filium et contra Spiritum San­
ctum, sed immediate contra Deum. Ergo satisfactio non est facien­
da magis Patri quam Filio quam Spiritui Sancto, sed immediate
Deo. Christus Dominus non satisfecit alteri potius quam sibimet;
j-ed satisfaciendo sibi non est opus justitiae: ergo neque satisfa­
ciens Patri. Confirmatur ex illo II Cor. 5 (v. 19) : Deus erat in
Christo mundum reconcilians sibi.

52

DOMINICOS BANEZ

17. — Secundo arguitur. Id quod Christus obtulit fuit aliquid
creatum, v. gr. voluntatem animae suae, obedientiam usque ad
mortem. Deus autem est infinitae dignitatis. Ergo non tenebatur
acceptare talem satisfactionem: ergo non fuit de rigore justitiae.
Confirmatur. Nemo tenetur acceptare satisfactionem nisi fiat
juxta rigorem legis, ut diximus fundamento quinto. Sed justissima
lex [erat]: In quacumque die comederis, morte morieris, Gen. 2
(v. 17). Ergo non tenebatur acceptare Deus aliam satisfactionem
praeter istam vindictam.
18. —Tertio arguitur. Christus Dominus non reddit aequivalens ex propriis quae non essent dona Dei: ergo non satisfecit de
rigore justitiae. Patet consequentia cx tertio fundamento. Ante­
cedens probatur. Omnia quae fuerunt in anima Christi fuerunt
dona Spiritus Sancti; ut gratia et virtus non ex se habebat anima
Christi. Ergo non ex propriis.
Confirmatur ex illo ad Heb. 9 (v. 14) : Sanguis Christi qui per
Spiritum Sanctum semetipsum obtulit... Deo. Item etiam quia
non satisfaciebat ex alias indebito, quia omnia videbatur debeix?
Christus pro gratiarum actione.
19. — Quarto arguitur. Opus quod Christus fecit appellatu)
emptio; v. gr.: Empti estis pretio magno (I Cor. 6, 20); et re­
demptio: Redemisti nos Domini in sanguine hio (Apoc. 5. 9). Sed
iste locutiones sunt metaphoricae. Ergo ratio istius justitiae metaphorica est. Probatur minor. Nam si proprie emit, quis vendidi! ?
Si redemit proprie, ergo solvit pretium illi sub quo tenebamur capti­
vi. Tenebamur autem sub potestate diaboli. Ergo ei solutum est
pretium. Non ergo proprie illa liberatio habet rationem justitiae.
20. — Durandus in 3, d. 20. q. 2 asserit quod Christus inquam
tum homo non potuit reddere aequivalens. immo absolute dicit
quod non satisfecit satisfactione condigna pro peccato, sed tantum
ex divina acceptatione, sicut alius homo poterat mereri et satis­
facere apud Deum. Cujus ratio potissima est quod Christus Domi­
nus inquantum homo debebat Deo quidquid habebat et. habere po­
terat pro beneficiis ab illo acceptis. Idipsum tenet in 4. d. 15. q. 1.
Eamdem sententiam tenet Scotus ibidem, cujus potissimum
argumentum est quod nos secundo loco proposuimus. Et apertius
tenet eamdem sententiam Scotus in 3, d. 19. q. 1. Inquit enim
quod meritum Christi fuit finitum formaliter quia erat creatura.

QVAEST. I, ART. 2

53

etiamsi consideretur cum respectu ad divinam personam. Secundo
dicit quod illae operationes Christi fuerunt meritoriae ex divina
acceptatione, hoc est, sunt meritoriae quia acceptantur, non autem
acceptantur quia meritoriae. Ratio hujus est quia Deus nihil boni
facit ad extra nisi quia vult; non quia illud bonum erat, illud facit.
[t i tio dicit quod de facto Deus acceptavit meritum Christi pro
infinitis hominibus, si esse possent. Unde meritum Christi dicit
osse infinitum extensive, quemadmodum peccatum Adae erat suf­
ficiens ad inficiendos infinitos homines, si esse possent. Quarto
dicit quod ratione suppositi, quia ille homo erat Deus, potuit de
congruo Pater acceptare meritum illius pro infinitis hominibus po­
tius quam meritum alterius creaturae.
Itaque secundum hos doctores, Christus nihil amplius meritus
est apud Deum pro peccatis hominum de condigno quam potuisset
mereri alius purus homo cui multam gratiam conferret Deus.
21. — Sed sententia divi Thomae in hoc art. et infra q. 18, a. 2
|esl quod meritum et satisfactio Christi fuerunt infinita ex se,
et satisfecit Christus pro peccatis hominum de rigore justitiae.
Hanc sententiam sequitur Cajetanus in eisdem locis, et Capreolus
ia 3. d. 20 et in 4, d. 15. et divus Bonaventura ibidem et Palude
ibidem q. 1 et Alexander Halcnsis 3, d. 17, membro 3 et 4 et 5,
Driedo in 2 tomo, De captivitate et redemptione, tract. 2, cap. 2,
a. 2. Vide Hosium in Confessione fidei cathol. cap. 11 et 48. Vide
magistrum Soto lib. 3 De natura et gratia, cap. 6 et in 4, d. 19.
q. 1. a. 2. Vide divum Thomam lib. 4 Contra gentes, cap. 54 et 55.
Pro cujus explicatione est prima conclusio certa secundum fidem :
Christus Dominus satisfecit pro peccatis omnium hominum ex jus­
tifia, non metaphorice dicta, sed proprie. Probatur primo ex illo
I Cor 1 (v, 30) : Qui factus est nobis sapientia, justitia, sanctifica^
<ι·> ft redemptio. Et saej>e in scriptura sacra opus Christi appellatui justitia et redemptio. Et in hac conclusione omnes catholici
conveniunt. Sed diversitas opinionum est circa modum hujus justi­
tiae et satisfactionis. Nam quod fuerit satisfactio et meritum a;>er! ipsima reseat, cum etiam nos satisfacere possimus et mereri, juxta
Illud Pauli (II Tim. 4. 8) : De reliquo reposita est mihi corona etc.
22. —Secunda conclusio: Christus Dominus satisfecit pro omtiitms hominibus nemine excepto quantum ad sufficientiam. Ista
-■''lichisio est etiam de fide. Probatur ad Rom. 3 (vv. 24-25) : Omnes

54

DOMINICUS BASEZ

enim -peccaverunt.., Quem proposuit propitiatorem per fidem in
sanguine ipsius ad ostensionem justitiae suae. Quae auctoritas con­
firmat etiam primam conclusionem. Nam si Christus non satisfeci!
secundum justitiam, Deus non ostenderetur justus in parcendo ho­
minibus, sed tantum misericors.
Secundo probatur II ad Cor. 5 (v. 15) : Pro omnibus mortuus est
Christus etc. Et I ad Tim. 2 (v. 4) : Qui vult omnes homines salvos
fieri. Et I Joan. 2 (w. 1-2) : Advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum. Et ipse est propitiatio pro peccatis nostris,
non pro nostris autem tantum, sed totius mundi. Ergo saltim quan­
tum ad sufficientiam explicandum est. Ad Rom. 5 (v. 15) : Si enôn
unius delicto omnes mortui sunt, multo magis gratiam Dei et dona­
tiones Christi recipientes in gratia unius hominis Jcsn Christi in
plures abundavit. Et infra: Igitur sicut per unius delictum in omnes
homines in condemnationem, sic per unius justitiam in omnes homi­
nes in justificationem vitae. Istae auctoritates et similes necesse
est ut explicentur de merito et satisfactione Christi quantum ad
sufficientiam: nam quantum ad efficientiam actualem non ad om­
nes pervenit fructum illius.
23. — Tertia conclusio certa secundum fidem etiam: Christus
Dominus non sat'isfecit pro omnibus quantum ad efficientiam actua­
lem. Probatur. Quia multi secundum fidem non erunt participes
redemptionis illius. Et secundum istam conclusionem intelligenda
sunt aliquot testimonia sacrae scripturae in quibus asseritur quod
Christus non pro omnibus oravit et passus est. V. gr.. Joan. IT
(v. 9) : Ego pro eis rogo, non pro mundo rogo, sed pro his quos de­
disti mihi, quia fut wif; id est pro praedestinatis. Item illud 1 ad
Tim. 4 (v. 10) : Qui est salvator omnium hominum, maxime fidelium.
Omnium hominum quantum ad sufficientiam, maxime fidelium
quantum ad efficientiam. Item Mat. 20 (v. 28) : Filius hominis ve­
nit in hunc mundum dare animam suam redemptionem pro multis:
qui multi intelliguntur praedestinati. Et propterea non dixit, pro
omnibus. Et etiam Mat. 26 (v. 28) : Qui pro vobis et pro multis effun­
detur.
24. — Quarta conclusio: Christus satisfecit de rigore justitiae.
sive consideretur ejus satisfactio pro omnibus quantum ad su-ffi­
dentiam·, sive pro quibusdam quantum ad efficientiam. Ista con­
clusio non est de fide, sed est communis opinio et. verissima et ma-

QUARST. 1, ART. 2

55

gis consona testimoniis scripturae et dictis sanctorum et magis pia
pro dignitate Christi Domini. Habet etiam pro se gravissimos aucto­
res. Et probatur ex divo Augustino lib. 13 De Trinitate, cap. 13
et 14, ubi asserit quod ut homo justitia liberaretur expediebat ut
esset Deus et homo (1). Unde nos inferimus: sed si Christus non
satisfecit ex rigore justitiae, fieri poterat per purum hominem.
Ergo. Est etiam sententia divi Anselmi in illis libris Cur Deus
homo, in quibus nititur ostendere quod ad satisfaciendum Deo ex
justitia pro peccato necessarium fuit Deum incarnari. Vide lib. 1.
cap. 20 et 21 et 22 et lib. 2, cap. 6 et 7 et etiam 14. Vide Magistrum
Sententiarum 3, d. 19 et 20. Secundo probatur ex Leone primo in
sermone de Nativitate: “Si non esset verus Deus, non afferret re­
medium; si non esset verus homo, non praeberet exemplum” (2i.
Item Clemens VI in extravagant! Unigenitus de poenitentiis et
immissionibus dicit quod “una gutta sanguinis erat sufficiens ad
ivdemptionem totius generis humani propter unionem humanitatis
ad Verbum”. Ergo ex rigore justitiae sufficiebat, et non ex accep­
tatione Dei. Probatur consequentia. Quia secundum acceptationem
non sufficiebat una gutta sanguinis, sed tota passio erat acceptata
ad hoc, Item inferius dicit quod habemus thesaurum infinitum, ne­
que formidandum est thesaurum istum exhauriri posse vel minui.
Praeterea probatur ex illo ad Rom. 5. ab eo loco: Non sicut deli­
ciam ita et donum, ubi Apostolus, secundum omnem consideratio­
nem. praefert justitiam Christi et obedientiam quantum ad modum
operandi et rationem justitiae ipsi peccato Adae. Et concludit: Ubi
autem abundavit delictum·, superalmndavit et gratia, ut sicut regnavit peccatum in mortem, hoc est juste in mortem nos adegit, ita
ct gratia regnet per justitiam in vitam aeternam per Jesuni Chridum Sed peccatum ita regnabat quod secundum rigorem justitiae
nos ad mortem trahebat. Ergo gratia, ut abundantior sit, etiam
per majorem justitiam ad vitam nos transfert. Item consonat huic
Illud quod legimus in Ps. (88. 44) : Avertisti adjutorium gladii ejus,
ei non est auxiliatus ei in bello. Primum dicit quia voluit ut pate­
mur Christus, qui potestatem habebat non moriendi; secundum
Vero dicit quia secundum omnem rigorem, non ex acceptatione gra­
tuita. exegit a Christo Domino solutionem. Item illud Threnorum
I

·»

s
r>c Trhumifi. m». 13 <·«». u. mt . 42. 102Λ.
£, Lk·. pm»,
sermo 21 MI. ·! 'P2.

DOMINICI S RAflKZ

56

cap. 2 (v. 5) : Factus est mihi Dominus velut inimicus. Item divus
Chrysostomus super illud Pauli ad Rom. 5 dicit: “Multo plura quam
debebamus Christus pro nobis solvit, tantoque plura quanto guttam
aquae exiguam pelagus excedit immensum’’ (1 ). At vero si omnia
quae Christus gessit solum ex acceptatione fuerunt pretiosa, et
non ex dignitate offerentis ea, multum enervantur istae auctori­
tates.
Item Ambrosius super eumdem locum: “Si enim mors regna­
vit .. quanto magis gratia regnare credenda est, quae confert vitam
per Christum?” (2). Sed si gratia non regnat per justitiae aequali­
tatem non magis regnat quam mors quia mors regnavit per justi­
tiam. Vide illum ibidem circa illa verba, Qui est forma futuri, ubi
dicit quod Christus sufficiens et perfecta hostia fuit quia ipse non
erat debitor, Item ad Gal. 3 (v. 13) : Christus nos redemit de male­
dicto legis factus pro nobis maledictus. Hoc certe melius explicatur
si dicamus quod Christus nos redemit secundum rigorem justitiae
et secundum legem per quam juste eramus destinati ad mortem.
Item ad Gal. 4 (v. 4) : Misit Deus Filium suum factum sub lege, ut
eos qui sub lege erant redimeret. Item ad Heb. 5 <vv. 7-9), extollens
dignitatem sacerdotii Christi ex eo quod erat Filius Dei inquit Apo­
stolus: Exauditus est pro sua reverentia, id est honore et obedientia ad Patrem. Et quidem cum esset Filius Dei, didicit ex his quae
passus est obedientiam. Et multa similia testimonia sunt in hac epi­
stola Pauli et in aliis locis quae convenienter explicantur secundum
nostram sententiam, ut est etiam illud ad Heb. 10 (v. 4) : Impossibile
enim est sanguine laurorum et hircorum auferri peccata. Et loqui­
tur secundum rigorem justitiae, Nam ex acceptatione divina pos­
sibile erat ut offerentes hircos et tauros justificarentur et satisfa­
cerent.
Denique probatur ratione. Christus obtulit ex propriis valorem
infinitum in ratione meriti pro nostris peccatis. Ergo de rigore
justitiae satisfecit. Probatur antecedens. Valor meriti in obsequiis
et officiis erga alterum attenditur secundum dignitatem operantis,
potius quam secundum quantitatem et substantiam operis. V. gr.,
pluris aestimatur si vir nobilis nobis deferat honorem quam si rus<1 <
<2·

s. .T. CnMV&rt
*!
. h' «i·»··
Pi» Amc’i.,
cptit. »ii tf<·ιΊ MT.

botnll- X num — '!e rtQ 477
17. 1Ω2

ÇUAEST. !, ART. 2

ticue, et pluris si vir illustris, et adhuc pluris si rex id faciat. Ergo
obsequium Christi erga Deum fuit infiniti valoris, quia erat perso­
na infinitae dignitatis. Confirmatur. Illae operationes Christi Do­
mini erant tribuendae supposito tamquam operanti potius quam
ipsi naturae, quae erat instrumentum Verbi. Ergo ex supposito et
persona habebant valorem, et non solum ex virtute instrumenti.
Quod si quis objiciat quod non merebatur inquantum Deus, sed
inquantum homo: ergo ratio meriti et dignitas non ex Deo, sed
ex ipsa natura humana est pensanda. Ad hoc respondetur concedo
■mtecedens et nego consequentiam, quia ipsa natura humana non
merebatur, sed iste homo, in quo includitur ut sit Verbum Dei.
Itaque Verbum Dei potest mereri quia factus est homo. Sed tam
excellens meritum habet quia est iste homo. Neque quisquam alius
potest habere tantam rationem et dignitatem meriti quantam ha­
buit Christus Dominus, etiamsi habeat majorem gratiam habitua­
lem quam anima Christi habuit, eo quod dignitas animae Christi
et meriti ipsius provenit ex unione ad Verbum Dei.
Est ergo jxjtissimum fundamentum hujus sententiae divi Tho­
mae infmitii dignitas hujus hominis Christi Jesu, cujus sunt opera­
tiones ut agentis, naturae vero humanae sunt ut instrumenti. Sic
adeo ut verum sit dicere quod Deus ambulat et comedit et patitur
et movetur, ex eo quod est suppositum humanum. De qua re q. 16.
At vero arguet quis: contra, quia ex hoc non probatur quod ex
propriis satisfecit. Dicemus solutione ad 3.
$5. — Unde ad primum argumentum respondetur quod rigorem
justitiae non ponimus in satisfactione Christi secundum rationem
genericam justitiae, secundum quam convenit cum liberalitate et
misericordia et pietate et magnificentia ; sed ponimus illum secun­
dum specialem rationem justitiae commutativae per quam redditur
aequale pro aequali, ad eum modum quo dicimus theologiam esse
perfectissimam scientiarum, non secundum rationem genericam
scientiae, sed secundum rationem specificam. Sic ergo satisfactio
Christi fuit secundum rigorem justitiae quia reddidit ad aequali­
tatem pro debito de rigore. Ceterum quod sit ad alterum ista jus­
titia. licet non tam exacte conveniat satisfactioni Christi sicut
justitiae commutativae inter concives, tamen convenit ei quantum
sat est ut justitia et meritum Christi non sint metaphorica, sed pro­
prie dicta.

58

itnMINICVS BANEZ

Pro cujus explicatione nota quod, sicut obedientia Christi ad
Patrem fuit propria et vera, etiamsi de ratione obcdientiae sit esse
ad alterum, ita satisfactio est ad alterum. Secundo nota quod, sic­
ut eadem obedientia Christi et oratio et humilitas non solum erant
naturae humanae, sed suppositi humani quod erat Verbum, et hoc
non. obstat quominus sit ad alterum, sic etiam justitia et redemptio
est suppositi humani potius quam naturae.
Igitur ad argumentum respondent aliqui quod natura humana
satisfaciebat divinae naturae et obediebat etc. Unde illae opera­
tiones proprie erant ad alterum. Sed tamen etiamsi divina natura
sit cui fit satis, cui obeditur etc., tamen non humana natura sed
homo satisfaciebat etc. Quare dupliciter explicatur illud quod est
ad alterum satisfactio Christi. Primo quia ipse Deus cui fiebat
illa satisfactio ratione divinae naturae erga quam erat offensa, est
in alia persona a persona satisfaciente. Secundo est ad alterum
quia satis est ut sit ad alterum quod qui satisfacit habeat aliam
naturam per quam mereatur et satisfaciat, et ille cui fit satisfactio
habeat aliam naturam ratione cujus fiat sibi satisfactio. Hinc est ut
satisfactio Christi habeat duplicem rationem ad alterum, scilicet
et ad aliam naturam a natura humana, et ad aliam personam. Et
arbitror quod, quamvis hoc secundum deficeret, quod non esset alia
persolla, quod si Deus fieret homo et non esset nisi unica persona
divina, posset obedirc et satisfacere sicut modo quia ipsa persona
divina haberet duplicem rationem personae in duplici natura, hu­
manae scilicet et divinae.
Ad replicam ergo factam in argumento primo concedo quod sa­
tisfactio erat immediate facienda Deo, et non Patri neque Filio etc.,
et simul assero quod Deus satisfaciebat. Non tamen sequitur quod
non sit ad alterum quantum satis est ad rationem justitiae. Satis
est enim quod satisfactio habeat rationem alterius personae in alia
natura distincta. Neque est inconveniens quod Christus satisfecerit
sibi ipsi inquantum erat Deus, quia inquantum erat homo alterius
naturae satisfaciebat.
[AdJ illud vero quod objicitur in eodem argumento, quod inter
patrem et filium non erat justum etc. respondetur quod illud est
verum in humanis, ubi persona filii inferior est patri estque aliquid
patris. Et quia non potest reddere aequale ipsi patri, non est justitia
inter illos. Non quia non sit ad alterum, nam pietas et obedientia

QVAKST. 1, ART. 2

Ô9

est in filio erga patrem, quae sunt ad alterum proprie. Quin potius
ibidem ipse Aristoteles dicit quod quandiu filius est sub cura patris,
non est justum inter illos; quando jam vero est mancipatus, justitia
est inter illos proprie commutative. Quia igitur Christus est aequa­
lis Patri secundum divinitatem, poterit reddere ei aequale, si ha­
beat naturam humanam per quam possit mereri et satisfacere.
Eo enim quod est homo, potest mereri, et satisfacere; in eo vero
quod est Deus, ad aequalitatem et de rigore poterit satisfacere.
26. — Ad secundum respondetur quod, quamvis id quod Christus
obtulit secundum substantiam suam, scilicet voluntatem moriendi
pro nobis, quantum ad actum obedientiae etc. est aliquid finitum
in genere rei, in ratione tamen meriti infinitum est. quia dignitas
meriti in hujusmodi obsequiis attenditur secundum dignitatem ope­
rantis. Ex qua parte actio Christi habebat infinitum valorem et
dignitatem.
Secundo respondetur quod id quod Christus obtulit ut quod
offertur non est tantum actio humana vel passio, sed est ipsemet
Christus. Totus offertur, juxta illud ad Gal. 2 (v. 20) : Dilc&it wc
e/ tradidit se met ipsu m. pro me. Item ad Heb. 9 (v. 14): Qui per
Spiritum Sanctum se metipsum obtulit etc. Et quamvis in scriptu­
li sacra aliquando dicatur quod obtulit corpus suum, sanguinem
suum et animam, tamen in eo quod dicit suam, significatur infinita
dignitas corporis oblati et ipsius sanguinis. Utrumque Apostolus
significat ad Heb. 9 (v. 14) : Quanto magis Christi sanguis, qui per
Spiritum Sanctwm semetipsum obtulit etc., ac si diceret: non cogi­
temus tantum Christum sanguinem obtulisse, sed semetipsum etiam
obtulit.
Per hanc doctrinam solvitur quoddam argumentum. Sequitur
'•aim quod meritum Christi sit tantum bonum sicut est Deus. Pro­
batur sequela : quia est ipsemet Christus et infinitum bonum. Con­
sequens est falsum, quia est creatura et non est Deus: ergo.
Respondetur distinguendo infinitum bonum. Potest accipi bonum se­
cundum rationem boni in communi, et sic negatur quod meritum
Christi sit infinitum bonum. Si autem infinitum bonum accipiatur
secundum rationem specialem bonitatis quae consideratur in me­
rito, ita conceditur quod est infinitum bonum in ratione meriti.
Secundo respondetur quod si meritum appelletur id quod offertur,
’ ise Christus est meritum, et sic concedo quod est Deus.

UOMINTCl S BASEZ

Ad confirmationem respondetur quod Deus, si non decrevisset
salvare nos, non tenebatur aliquam satisfactionem acceptare ex
parte nostra, sed juste poterat sumere vindictam aeternam pro pec­
cato. Sed tamen supposito quod dedit nobis Christum, tenetur ac­
ceptare satisfactionem Christi secundum rigorem justitiae. Non
enim stat quod Christus offerat, et quod Deus nolit acceptare talem
satisfactionem.
27. — Ad tertium respondetur quod Christus satisfecit ex pro­
priis, quoniam illi homini Christo nulla est facta gratia secundum
misericordiam et liberalitatem Dei, sed ipsemet inquantum erat Fi­
lius Dei haec accepit et contulit humanitati suae. Quemadmodum ex
eo quod erat homo erat risibilis, ita ex eo quod erat iste homo con­
sequebatur quod essent tot virtutes in anima Christi. Et etiamsi
in anima Christi non essent virtutes habituales et gratia, nihil­
ominus poterat habere infinitum meritum, sicut modo habet. Sed
de his q. 7 dicemus.
Ad confirmationem respondetur quod ea quae Christus faciebat
non erant alias debita ex justitia, sed ut plurimum erant debita
ex gratiarum actione. Ipsa autem anima Christi idipsum offerebat;
quin et ipsemet Christus agebat gratias pro anima sua. Sed, ut
jam diximus, non est inconveniens quod eadem actio sufficiat in
satisfactionem et in gratiarum actionem,
28. — Ad quartum respondetur primo negando consequentiam.
Nam eadem res sub uno nomine dicitur metaphorice de aliquo, sub
alio nomine dicitur proprie; v. gr., florere dicitur proprie dc prato,
ridere autem dicitur metaphorice. Secundo respondetur quod sa­
tisfactio Christi proprie dicitur redemptio, et sine aliqua metapho­
ra Christus dicitur redemptor eo quod nos eripuit a captivitate dia­
boli. Neque sequitur inde pretium esse solvendum diabolo, quia
ipse non nos detinebat juste ex parte sua, sed tanquam minister;
sed erat solvendum pretium supremo judici contra quem erat of­
fensa. Vocabulum vero emptio concedo quod non ita proprie dicitur,
quia nemo est qui vendat. Sed fortassis in scriptura sumitur emptio
pro redemptione, juxta illud I Cor. 6 (v. 20) : Empti eatis pretio
may no. id est, redempti. Si autem quis velit dicere quod ipse Deus
ut justus judex nos vendidit Christo, ut nos adquireret sibi in he­
reditatem dato pretio, scilicet sanguine, hoc bene potest salvari,
quia vîdetur pia locutio, et non adversatur sacris litteris.

Ql'AEST. i. λητ. 2

(il

29,— Ex his quae diximus sequitur contra secundum dictum
Scoti quod operationes Christi ideo fuerunt acceptae Deo quia di­
gnae erant ut acceptarentur, et non e contra.
Item sequitur contra tertium dictum Scoti quod meritum Chri­
sti fuit infinitum non solum extensive, sed etiam intensive in ratione
meriti. Quin potius videtur repugnare quod meritum sit infinitum
extensive et non intensive eodem modo, quoniam meritum pro mul­
tis peccatis non est sicut virtus ignis ad calefaciendum infinita
eombustibilia. si applicantur; hoc enim virtute finita faceret ignis.
Sed est sicut pretium pro diversis debitis pro quorum singulis
aliquid reddendum erat. Ex quo sequitur quod si thesaurus, id est
Christus in semetipso non sit infinitus, vel secundum acceptatio­
nem Dei secundum sententiam Scoti, vel ex rigore justitiae secun­
dum nostram, non potest, esse infinitus extensive, quia omne fini­
tum in se lier ablationem finiti consumitur,
Sequitur denique contra quartum dictum Scoti de congruentia
acceptationis propterea quod ille homo erat Deus quod multum mi­
nuit de dignitate quam nos ponimus in merito Christi. Et possu­
mus dicere contra Scotum et Durandum quod Apostolus dixit ad­
versus infideles judaeos: Si enim per legem justitia: ergo gratis
Christus mortuus est (Gal. 2, 21). Ita nos. si per purum hominem
potuit fieri pro peccatis satisfactio sicut, per Christum, ergo gratis
Christus mortuus est.

30.
Dubium est circa quintam conclusionem: an omnis puri
hominis satisfactio sit sufficiens dumtaxat secundum acceptationem
D»?i qui illa contentus est. non tamen ex condigno et od aequalita­
tem justitiae.
Arguitur primo et probatur quod etiam pro culpa satisfacia­
mus secundum rigorem justitiae. Christus Dominus satisfecit se­
cundum rigorem justitiae pro nobis: ergo nostra satisfactio, per
quam simul offerimus Deo satisfactionem Christi per fidem in san­
guine ipsius, est aequalis secundum rigorem justitiae. Probatur
consequentia, quia idipsum offerimus nos quod Christus obtulit
pro nobis. Confirmatur. Christus ex rigore justitiae meruit remis­
sionem peccatorum nostrorum, non suorum. Ergo nostra peccata
ex rigore justitiae remittuntur nobis: ergo non ex acceptatione
nmesupposita. Confirmatur secundo. Si ego debeo decem alicui et

ft?

liOMINTf I’S RAXEZ

quidam solvit pro me decem, ego satisfeci de rigore justitiae cre­
ditori. Ergo similiter in nostro casu.
Secundo arguitur. Esto prima gratia gratis nobis conferatur,
saltim postea satisfaciemus pro poena reliqua purgatoria et mere­
bimur augmentum gratiae de rigore justitiae. Probatur. Quia jam
per gratiam sumus membra Christi : ergo acceptatur pro nobis me­
ritum Christi et satisfactio. Probatur consequentia. Quia alias Chri­
sti meritum et satisfactio non esset de rigore justitiae pro nobis:
siquidem nunquam redditur praemium meriti illius nobis nisi tan­
tum gratis.
31. — Pro solutione hujus nota fundamentum. Secundum fidem
catholicam debemus asserere quod gratis justificamur, et simul per
redemptionem Christi Jesu, ut dicitur ad Rom. 3 (v. 21 ) : Justificati
gratis per gratiam ipsius per redemptionem Christi Jesu. Sed ta­
men ista misericordia et justitia simul diversimode a theologis ex­
plicatur. Nos tamen secundum doctrinam divi Thomae sic dicimus.
Et sit prima conclusio: Homo cum justificatur per actus pro­
prios satisfacit pro ipsa culpa ct pro poena aeterna. Probatur ex
sententia divi Thomae in hoc art. ad 2 ubi dicit quod dupliciter po­
test satisfactio esse, sufficiens. Et loquitur de satisfactione pro
ipsa culpa commissa. Et dicitur quod secundo modo, imperfect.·,
scilicet ’ est sufficiens ex acceptatione Dei qui illa contentus est”.
32. — Secunda conclusio; Nihilominus peccator cum justifice,
hu non meretur (digno modo primam gratiam. Hoc patet ex doc­
trina divi Thomae 1. 2, q. 114, a. 5. Difficultas in hac parte est
qnuinn Lo satisfacit tunc pro culpa et non meretur gratiam. Re­
spondetur quod prius natura est gratia quam actus per quos tam­
quam per dispositiones justificamur et quam satisfactio quae p. i
ipsos actus fit. Immo ideo illi actus habent vim satisfactoriam im­
perfecte quia praeaupponunt gratiam, per quam sumus jam accepti
et amici. Et ita dicitur in Ps. 50 (v. 19) : Sacrificium Deo spiritus
contribulatus, cor contritum et humiliat uni non despicies. Ergo.
Ex·-m pio explicatur quod dicimus. Si rex aliquis pro sua benignita­
te vult remittere crimen laesae majestatis alicui homini, sed petit
ut reus ipse humiliatus coram rege veniam petat hic, bene agnovi­
mus quod illam benignam voluntatem non meruit ipse reus. Sed
tamen dicimus ipsum reum satisfacere regem dum humiliatus co­
ram illo veniam petit ex regis acceptatione. Ita Deus, volens nos

QUARST. I, A KT. 2

63

gratis ad suam amicitiam reconciliare cum hac conditione, ut nos
coram ipso poeniteat facti, contentus ista satisfactione, pro sua
gratia qua nos acceptos facit; et ex eadem radice provenit quod
per illos eosdemque actus mereamur gloriam quando primam gra­
tiam recipimus, per quam sumus accepti ipsi Deo, quae acceptatio
semper praesupponitur ad omnem nostram satisfactionem et me­
ritum.
33. — Tertia conclusio: Si gratia per quam justificatur homo
et actus fidei, spei et caritatis ct contritionis considerentur in or•bne cui nos tamquam ad recipientes ex una parte, et in ordine ad
Chfistwn et Deum tamquam ad conferentem ex altera parte, mere
gratis nobis applicantur merita Christi ut habeant in nobis effectum
justificationis nostrae. Probatur. Quia ex parte nostra nihil est
in nobis quod mereatur applicationem meritorum Christi et multo
minus justificationem, juxta illud Osee 13 (v. 9) : Perditio tua Is­
rael; auxilium tuum tantummodo in mo. Hinc est quod nostra sa­
tisfactio est imperfecta in puncto justificationis, quia innititur
misericordiae Dei acceptantis illam et justificantis nos; nam neque
ipsemet Christus debet nobis applicare merita sua.
34. — Quarta conclusio: Si Christus consideretur ex parte nos­
tra tamquam caput totius Ecclesiae cujus sumus membra, et tam<putm recipiens praemium sui meriti et effectum suae reconciliaHorns per suam satisfactionem in nobis, et nos vice illius recipimus.
*sto mado nostra justificatio, nostra gratia, nostra satisfactio se­
cundum perfectam rationem justitiae nobis debetur et datur. Haec
sententia domini Cajetani in hoc art. in fine, ubi considerat
Christum ut personam mysticam cum membris suis, quae membra
sumus nos. Sed tamen ista sententia multis non placet, quia plus
nimio videtur tribuere justitiae et meritis hominum apud Deum.
Sed tamen si res attente consideretur, vera est haec sententia et
multum consentanea rationi, et colligitur ex doctrina divi Thomae.
Et ratio est ea quae insinuatur in duobus argumentis in principio
dubii factis. Quae argumenta non possunt facile bene solvi nisi ita
•useramus.
Item colligitur ex doctrina divi Thomae. Quia si Christus sa­
tisfecit perfecte ad aequalitatem et non pro se, sed pro nobis : ergo
redditum est illi secundum justitiam quod petivit secundum satis­
factionem suam. Exemplum est. Nam potest homo quod peccavit

IlnMIflCUS BASEZ

64

per unum membrum satisfacere per alium. Ita et nos cum simus
unum corpus mysticum simul cum capite Christo, possumus satis­
facere ad aequalitatem per merita capitis. Et divus Thomas q. 49.
a. 1 considerat Christum cum suis membris tamquam unam per­
sonam mysticam. Et quemadmodum homo satisfacit |>er opus quod
manu exercet, et liberat se a peccato quod lingua commisit, ita
Christus qui est caput liberat sua membra a peccatis per merita
sua. Et Dc veritale q. 29, a. 7 ad 11 inquit quod “Christus et mem­
bra ejus sunt una persona mystica, et ideo opera capitis sunt
aliquo modo membrorum". Et in isto art. ad 2 argumentum dicit
quod omne imperfectum reducitur ad perfectum, et nostra satis­
factio innititur satisfactioni et passioni Christi. Ubi insinuat aperte
quod nostra satisfactio juncta cum satisfactione Christi efficitur
perfecta, quae in se seorsum considerata imperfecta est. Et ideo
merito advertit dominus Cajetanus quod divus Thomas in hoc loco
melius expressit meritum et satisfactionem nostram quam in 4,
d. 15. q. 1. a. 2 ad 1 ubi dixit divus Thomas quod quantum ad hoc
quod mea satisfactio est ex acceptatione sufficiens, parum interest
quod ego habeam gratiam et caritatem ex merito Christi vel aliun­
de. Sed hoc non negamus, sed amplius addimus, scilicet quod ut nos­
tra satisfactio sit sufficiens perfecto modo, multum interest quod ex
merito Christi habeamus gratiam ct caritatem; nam nostra satisfa­
ctio juncta cum satisfactione Christi perfecta est. Similiter etiam
ait divus Thomas 1. 2, q. 114. a. 3 quod meritum nostrum de condi­
gno respectu gloriae refertur in motionem Spiritus Sancti: hic au­
tem refert illud in Christi meritum et satisfactionem. Verum est
tamen quod illa reductio ad Spiritum Sanctum non excludit redu­
ctionem ad Christi meritum; sed ista secunda reductio addit majo­
rem rationem meriti in nostra satisfactione.
Et confirmatur hic modus loquendi de persona mystica et mem­
bris ex illo Π ad Cor. 5 (v. 21) : Eum qui non novit peccatum, pro
nobis peooatUm fecit, ut nos efficeremur justitia Dei in illo. Super
quem locum divus Augustinus in Enchiridione cap. 11 dicit: "Ipse
ergo peccatum ut nos justitia; nec nostra, sed Dei; neque in nobis,
sed in ipso. Sicut ipse peccatum, non suum, sed nostrum; neque
in se. sed in nobis’’ (1). Hoc dictum Augustini, si intelligatur quod
••It

S At'.- .T

·

„il„„

nui

,H.

IU,

QtAEST. t, ART. 2

65

nostra justificatio fiat per justitiam extrinsecam Christi, et non
per justitiam nostram inhaerentem, haereticum est. Ut ergo sit
dictum.. [charta corrupta]. Sententia divi Thomae secundum hanc
intelligentiam mysticae personae multum valet ad explicanda testi­
monia sacrae scripturae; v. gr. illud Esaiae 50 (v. 8) : Juxta est
qui justificat me, quis contradicet mihi? Stemus simul, quis est
adversarius meus? Possumus et nos quando membra Christi sumus
dicere: Stemus simul cum Christo et nemo, immo nec ipsa justitia
Del nos condemnabit. Praecesserant enim in Esaia multa quae per­
tinent ad passionem Christi 1 ut) Corpus meum dedi percutient ibus
etc, (v. 6). Quare ea quae sequuntur explicari possunt de membris
Christi. Item illud Job (17, 3): Libera me Domine et pone me
juxta te et cujusvis manus pugnet contra me. Item illud ad Rom. 8
(w. 33-3Ί) ! Deus qui justificat} quis est qui condemnet? Item : Qui
proprio Filio suo non pcrpercit (v. 32), hoc est, tradidit illum ut
vice omnium nostrum pateretur tamquam caput nostrum. Item
ad Rom. 3 (w. 25-26).· Quem proposuit propitiatorem etc. ut sit
ipse justus et justificans eum qui est ex fide Jesu Christi; hoc est,
ut ostendatur Deus justus justificando membrum Christi.
Vide divum Augustinum lib. 3 De doctrina Christiana, cap. 30.
et regulas quas accepit ab haeretico quodam ad explicandum scri­
pturas quas approbat. Quarum prima est. “de Domino et de ejus
*'.
corpore
Secundum quam regulam quaedam quae dicuntur de ca­
pite verificantur in membris, ut est illud: Longe a salute mea ver­
ba delictorum meorum (Ps. 21. v. 1) ; et similiter illud Apostoli
(Ephes. 2, 6) : Qui consedere nos fecit in caelestibus in Christo.
Quod si quis objiciat secundum nostram sententiam, quod hac
via videmur favere lutheranis, qui ipsum Christum justitiam suam
esse dicunt, negatur, quin potius destruimus illorum errorem. Nos
enim ponimus membra diversa respectu capitis quorum unumquod­
que suam virtutem participat, majorem vel minorem secundum
influentiam capitis Christi. Lutherani vero totum Christum singuli
«ibi vendicant et non ex participatione, et omnes dicunt esse aequa­
liter sanctos per justitiam Christi, non per inhaerentem. Vide di­
vum Thomam De veritate q. 29, a. 7 ad 8, ubi dicit: “meritum
Christi sufficienter operatur sicut causa universalis humanae sa­
lutis; sed oportet applicare talem causam per sacramenta, per
fidem formatam quae per dilectionem operatur. Et ideo aliquid
Mo Farnu - £

•j6

DOMINICUS ΒΛ&'ΕΖ

.iliud requiritur praeter justitiam et meritum Christi ad salutem
nostram cujus tamen meritum Christi est causa”, Vide concilium
Tridentinum sess. 6, cap. 7. Nihilominus semper cavendum est pro
malitia haereticorum Christiano praedicatore, ne videatur consonare eum doctrina lutheranorum, sed omnia sunt explicanda.

ARTICULUS TERTIUS

t'tnim si homo non peccasset nihilominus Deus incarnatus fuisset
1.
Prima conclusio: Possibile fuit quod Deus carnem assume­
ret etiamsi homo non jieccassot.
Secunda conclusio: Si homo non peccasse! probabilius est et
magis consonum sacris litteris quod Detis non fieret homo.
Tertia conclusio, ad secundum: Deus praedestinavit opus incar­
nationis in remediimi peccati.
v. — In isto art. ante omnia supponendum est hoc fundamen­
tum secundum fidem certum, quod Christus venit ut redemptor
salvai-e populum suum a peccatis eorum. Patet ad Gal. 4 (vv. 4-5) :
Misit Deus Filium suum etc. ut eos qui sub lege erant redimeret.
Secundum fundamentum etiam certum secundum fidem: quod
Christus venit etiam ut doctor veritatis et ut exemplar nostrarum
actionum, ut in art. praecedenti docuit divus Thomas. Sed proba­
tur Joan. 18 (v. 37) : In hoc nattis sum et ad hoc veni in mundum,
ut testimonium perhibeam veritati. Et ad Titum 2 (w. 11-12) : Ap­
paruit gratia Dei Salvatoris vostri omnibus hominibus erudiens
nos ut sobrie, juste et pie vivamus in hoc saeculo. Item illud: Dis­
ette a me quia mitis sum et humilis corde (Mat. 11. 29). Et Joan,
(v. 15) : Exemplum enim dedi vobis etc. Et denique in concilio Tridentinosess. 6, can. 21: “Si quis dixerit Christum nobis solum re­
demptorem cui fidamus, et non etiam legislatorem cui obediamus,
anathema sit.”
3. — Quaestio est inter theologos: an Christus venerit potissi­
mum ut redimere nos, sic ut si non essemus in peccato, venturus non
esset. Nec in alterutra opinione est aliquid erroris vel temeritatis.
Alexander Halensis 3 p., membro 13, q. 2 tenet partem affirma­
tivam. scilicet quod esset venturus Christus etiamsi homo non pec-

qi'AEST. 1, ART. 3

67

casset. In 3, d. 7, q. 3 sequitur illuni Scotus. Item Albertus Magnus
in 3, d. 20.
Argumenta pro ista sententia potissima sunt illa quae divus
Thomas refert in articulo. Divus Bonaventura in 3. d. 1, q. 2 dicit
quod pars affirmativa, scilicet quod esset venturus, magis consen­
tanea est rationi humanae, magis... [charta corrupta]; sed nega­
tiva pars magis conformis est fidei catholicae. Et eam sequitur ipse
et Marsilius in 3, q. 1, a. 3. Gabriel autem in 3, d. 2, q. unica, a. 3,
dub. 3 utramque partem probabilem existimat.
4. — Ut autem veritas sententiae divi Thomae palam fiat, ar­
guitur primo contra illam. In scripturis asseritur Christum non so­
lum venisse ad redimendum nos sed ut testimonium perhiberet
veritati. Joan. 18 (v. 37). Et Ego veni ut vitam habeant et abun­
dantius habeant Joan. 10 (v. 10). Ergo etiamsi non essemus mor­
tui peccato, veniret ad majorem abundantiam et dignitatem gra­
tiae et humanae naturae.
5. — Secundo arguitur. Praedestinatio animae Christi non praesupponit praescientiam peccatorum. Ergo non praedestinavit Deus
opus incarnationis in remedium peccati humani. Patet consequen­
tia ex ratione divi Thomae ad 4. Antecedens probatur. Praedestina­
tio cujuslibet hominis ad gloriam praecedit ex parte objecti prae­
scientiam peccatorum ipsius hominis et damnationis aliorum. Ergo
multo magis praedestinatio animae Christi praecedit ex parte ob­
jecti praescientiam peccatorum alienorum.
Confirmatur. Quia non est verosimile quod Deus praedestina­
verit prius Adam ad gloriam quam Christum. Et tamen si Christus
est praedestinatus ut medium ad ducendum Adam in gloriam, se­
quitur quod prius praedestinavit Adam quam Christum, prius enim
est finis in intentione quam medium.
6. -Tertio arguitur. Gloria animae Christi majus bonum est
quam redemptio peccatorum: ergo non solum propter redimendum
hominem praedestinata est anima Christi. Patet consequentia, quia
majus bonum non est propter minus bonum, sed c contra secundum
rectam rationem.
Confirmatur. Quia sequeretur quod tantum bonum sicut est
gloria animae Christi et homo Deus, esset bonum occasionatum.
Probatur, quia non erat futurum hoc bonum nisi occasione peccati.

68

UOMINICTS HANEZ

7. Pro explicatione hujus nota primo quod Deus unico adu
se et omnia [alia] a se tam futura quam non futura cognoscit ab
aeterno; neque in ipso Deo est prius aut posterius cognoscere au1
velle. Patet ex illo Jac. 1 (v. 17) : Apud quem non est transmutatio
nec vicissitudinis obumbratio; l et] Eccli. 39 (w. 24-25) : Opera
omnis carnis coram illo etc. A saeculo et usque in saeculum respici!,
et nihil est mirabile coram illo, hoc est, nihil accidit a casu, sed
omnia praevidit. Et in 1 p„ q. 14 latius hoc explicatur, Nihilominus
in rebus cognitis a Deo et volitis est quidam ordo prioris et poste­
rioris, cognitus a Deo ab aeterno et intentus, quatenus una res est
causa alterius, sive efficiens, sive finalis vel aliquo modo. Et ita
dicendum quod Deus prius cognoscit suam essentiam quia est causa
aliarum rerum. Ad hunc modum possumus dicere quod prius cogno­
scit et intendit essentiam hominis quam accidentia ipsius, quatenus
est causa illorum.
Secundo nota quod triplex ordo rerum considerari potest. Pri­
mus est secundum esse naturale; secundus secundum esse gratiae;
tertius secundum esse increatum quod resultat in creatura ex gra­
tia unionis hypostaticae ad Verbum Dei. Isti tres ordines rerum sunt
effectus divini, quos nos cognoscimus ordinate secundum prius et
posterius, quatenus aliquis eorum praesupponitur ad alterum in
aliquo genere causae. Atque in hunc modum dicimus quod Deus
cognoscit res in esse naturae, et accidentia et actus creaturarum
cum suis passionibus et corruptionibus tam naturalibus quam mo­
ralibus. scilicet peccatis; haec enim omnia possunt esse sine gr atiae
ordine. Secundo loco dicimus quod cognovit Deus ordinem gratiae,
quae praesupponit naturam quam perficit et elevat ad dignitatem
supernaturalem. Et ita prior est natura quam gratia. Tertio loco
consideramus quod Deus cognoscit ordinem gratiae unionis per
quam el iam secundus ordo gratiae perficitur et elevatur, quemad­
modum secundus perficit primum.
Tertio nota quod cum divus Thomas dicit quod praedestinatio
praesupponit praescientiam futurorum, non intelligit omnium, sed
aliquorum, eorum scilicet quae pertinent ad primum ordinem rerum
naturalium; inter quae sunt peccata quae ex defectu naturae pos­
sunt fieri et commiti. At vero praedestinatio est causa secundi et
tertii ordinis, est namque praeordiiiatio quaedam divina mediorum

Ql’AEST. 1, ART. 3

69

convenientium ad finem supematuralem. Unde praesupponit prae­
scientiam et providentiam rerum naturalium.
Est igitur differentia inter divum Thomam et Scotum quod
Scotus opinatur quod Deus praedestinavit Christum primo ad tan­
tam gloriam animae, et in illo omnes alios sine respectu ad pecca­
tum; secundo cognovit Deus peccata hominum, et tunc ordinavit
ut Christus esset redemptor illorum. Nos autem ex doctrina divi
Thomae aliter procedimus et dicimus quod Deus primo omnium se
cognovit ut alpha et omega, principium et finem omnium futuro­
rum. sive naturalium, sive supernaturalium ; secundo loco dicimus
illum cognoscere omnia alia a se secundum esse naturale; tertio co­
gnoscit res secundum esse gratiae, ubi includitur unio Verbi ad
humanam naturam.
8. — Est ergo prima conclusio: Christus Dominus prius prae/lestinatus est ut esset Filius Dei et ut ejus anima esset beata
gtiam omnes alii homines praedestinati, immo in illo omnes sunt
praedestinati. Et in hoc convenimus cum Scoto. Probatur. Primo
aâ Ephes. 1 (v. 4) : Elegit nos in ipso ut essemus etc. Item ibidem
(v, 5) : Qui praedestinavit nos... per Jesum Christum in ipsum, ubi
significat causam efficientem et finalem nostrae salutis esse Chri­
stum. Ad Rom. 8 (v. 29) ; Nam quos praescivit et praedestinavit
conformes fieri imaginis Filii sui, hoc est, ad instar et similitudi­
nem Christi, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus, ubi signilioatur amplius causa finalis.
Î). — Secunda conclusio: Christus Dominus praedestinatus est
ut redemptor esset fratrum suorum et membrorum, sic ut non esset
futuras Christus nisi esset redemptor. Probatur. Primo ex ratione
divi Thomae in art. Secundo ex divo Augustino super Psalmum 36
ni illum versum: Apud Dominum gressus hominis dirigentur. Ubi
dicit: “Si tu oh homo non dimitteres Deum, non fuisset pro te Deus
homo" (1). Item in lib. 1 De peccatorum meritis cap. 25 et 27 et
super Ps. 78 in illum versum, Infixus sum in limo profundi etc..
Idipsum asserit. Item Ambrosius lib. 1 De incarnationis Domini sa­
cramento cap. 6 inquit: “Nam quae erat causa incarnationis nisi ut
caro quae peccaverat per se redimeretur", id est per carnem (2). Et
Anselmus lib. 1 Cur Deus homo cap. 1 et lib. 2, cap. 4 et 5 idipsum
»J »

S. AU0CS7.. tïncirrüUone
*
in PjmJwjus, Psalm 36. ML. 36. 372.
S. AMDT.'jaxus, De {NçarMAUonie dominicae Sacramento, cap. 6. ML, 16. 868.

70

f'OMIMCCS ΒΛ^ΕΖ.

dicit. Richardus, tract. De V&rbo incarnato, cap. 3 idipsum tenet.
Item Ecclesia canit de Virgine in prosa: ’‘Peccatores non abhorres
sine quibus nunquam fores tanto filio digna."
Item etiam ratione probatur. Christus de facto venit principali­
ter ad redimendum peccatores: ergo non venisset alias. Probatu»
antecedens, quia illa redditur causa in Symbolo, Qui propter nos
homines etc. Item probatur. Quia nomen proprium alicujus rei
debet significare potissimum illius rei officium, maxime quando ille
qui imponit sapiens est. Sed divina sapientia posuit illi ab aeterno
nomen Jesum, id est salvatorem. Ergo propter hoc venit.
10. — Unde ad primum argumentum respondetur quod nos non
negamus alia multa bona nobis provenisse simul cum redemptione,
sed omnia illa adseribimus abundantiae redemptionis, quemadmo­
dum penitissimus medicus non solum sanat ab infirmitate, sed
simul perficit ea quae sana erant cum ipsamet medicina.
11. - Ad secundum argumentum respondetur negando antece­
dens. Ad probationem negatur etiam antecedens; immo in aliquo
genere causae, scilicet materialis, ut terminus a quo. praesupponitur praescientia peccatorum.
Ad confirmationem respondetur quod praedestinatio Christi
fuit praedestinatio capitis ex quo vita derivanda erat ad ipsa mem­
bra, et non fuit solum praedestinatio illius hominis vel animae: sed
ideo praedestinavit alios quia praedestinavit Christum ut caput et
redemptorem illorum, ut sit ipse in omnibus primatum tenens. Non
ergo est concedendum quod prius praedestinaverit Adam quam
Christum prioritate causae finalis, quod magis patebit ad tertium.
12. — Ad quod respondetur quod majus bonum est Christus
redemptor, id est magis ostenditur per hoc divina bonitas, quam
per gloriam animae Christi vel quam per illam unionem humanita­
tis ad Verbum solam absque membris. Unde non est inconveniens
quod gloria animae Christi non esset futura, si non esset futurus
redemptor. Item non est inconveniens quod non esset futurus Deus
et homo, si non esset futurus redemptor, quia per hoc magis osten­
ditur bonitas Dei et misericordia. Secundo respondetur nego con­
sequentiam. Sicut majus bonum esi caput quam bonum membro­
rum, et tamen inde non sequitur: ergo esset futurum caput, si non
fuissent futura membra. Negatur. Pro cujus explicatione nota quod
dupliciter majus bonum potest ordinari ad minus. Uno modo ut

QUABST, I. ART. 3

71

majus bonum amittendum sit propter minus bonum, et hoc impru­
dentia est. Secundo modo ut majus bonum regat et conservet et fo­
veat minus bonum aut perficiat; et ita est maxima prudentia ordi­
nare. Et hoc modo ordinati sunt ipsi caeli ad conservandum haec
inferiora, et etiam angeli ordinati sunt a Deo ad movendos caelos.
Al vero si ista inferiora non essent futura, non sequitur quod ipsi
caeli essent futuri, quamvis sint majus bonum.
Ad confirmationem respondetur quod dupliciter bonum potest
dici occasionatum. Uno modo quia est praeter intentionem agentis;
et isto modo respectu divinae providentiae nihil est occasionatum.
Secundo modo dicitur aliquod bonum occasionatum quia unum bo­
num ordinatur ad aliquod malum tollendum, quod malum non est
intentum per se, sed permissum ut inde majus bonum eliciatur.
Quemadmodum si esset aliquis medicus ita peritus quod posset sua
arte praevenire infirmitates hominum, et illos ab omni aegritudine
possit praeservare; sed tamen vellet permittere infirmitates ali­
quas ut ostenderet artem suam, diceremus tunc quod talis medicus
occasione infirmitatum ostendit artem et peritiam suam. Ita Deus
occasione peccati ostendit magnitudinem bonitatis et misericor­
diae suae, et permisit ut abundaret delictum ut postea superabun­
dant et gratia. Sic occasione peccati praesciti et permissi in prae­
scientia Dei, praedestinatus est Christus ut esset redemptor ct
Filius Dei et caput omnium praedestinatorum.
13.
Arguitur tamen contra illud quod praedestinatio Christi
praesupponit praescientiam peccati et praescientiam rerum natura­
lium. Arguitur sic. Illud peccatum praescitum a Deo fuit privatio
gratiae et justitiae originalis per quam homo ordinabatur in finem
supematUralem. Ergo prius est ordo gratiae per quam ordinabatur
immn ad vitam supernaturalem quam prescientia peccati. Proba­
tur consequentia. Quia cognitio privationis praesupponit cognitio­
nem aptitudinis et habitus. Peccatum autem originale propter quod
Christus venit est formaliter privatio justitiae originalis. Ergo.
Ad hoc argumentum respondetur primo, quod non opus est
quod peccatum praesupponatur praescitum quatenus est privatio
rectitudinis supematuralis, sed satis est ut praesciretur ut privatio
rectitudinis naturalis; deinde Christus et ejus membra sunt prae­
destinati. Secundo respondetur concedo peccatum praescitum esse
quatenus privatio ordinis supematuralis. Et quando infertur: ergo

72

ÎKJMINICL'S BaSJEZ

prius est esse gratiae, distinguo consequens. Gratiae et justitiae
originalis, concedo; sed tamen ista gratia de facto non fuit suffi­
ciens ad efficaciter consequendum finem. Sed nos in tertio ordine
ponimus gratiam quae per Christum data est, qua efficaciter duci­
mur ad finem supernaturalem. Et ista praesupponit praescientiam
peccati originalis, in cujus remedium Christus praedestinatus est.
Secundo arguitur. Deus permisit peccatum ut inde majus bonum
eliceretur: ergo prius fuit praevisio illius boni quam praevisio pec­
cati. Patet consequentia, quia prius est id quod habet rationem finis.
Simili argumento possumus concludere quod prius est ordo gratiae quam naturae, quia Deus naturam ordinat ad gratiam, quae
est perfectio ipsius naturae. Est igitur dicendum quod in diverso
genere causae idem dicitur prius et posterius. Unde ego dicerem
quod Christus Dominus simpliciter loquendo prius natura est in
praescientia Dei quam omnes alii, quia est finis omnium hominum.
Quod insinuatur in illo ad Heb. 1 (v. 2) : Quem constituit heredem
universorum. Ergo propter ipsum facta sunt omnia.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum Deus principalius incarnatus fuerit in remedium actualium
peccatorum quam in remedium originalis peccatis
Prima conclusio: quod de facto venit ad delendum utrumque.
Secunda: Principalius venit ad delendum peccatum originale
quam actuale.
Nota pro explicatione hujus articuli locum allegatum in argu­
mento Sed contra, Ecce agnus Dei etc. quod in nostra vulgata edi­
tione legimus in plurali, peccata. Sed divus Augustinus in lib. 12
Contra Faustum, c. 13 legit peccatum, in singulari. Nihilominus
parum interest sic vel sic legere, quia nomine peccati non excluditur
peccatum actuale, neque etiamsi dicatur peccata non excluditur
peccatum originale.
De fundamento divi Thomae, quod Christus Dominus venit ad
satisfaciendum pro omnibus non est disputandum, satis enim di­
ctum est articulo praecedenti. Sed nota quod quando dicimus quod
Christus venit principalius ad delendum peccatum originale, non
negamus quod esset venturus si non esset peccatum originale, si

QUAKST. I, ART, 5-6

73

essent peccata actualia, neque id affirmamus. Sed quod dicimus
est quod, quamvis uterque finis sufficiens esset ut veniret Christus,
tamen ablatio peccati originalis fuit principalior finis. V. gr., si
quis Salmanticam veniret tum propter studium, tum etiam propter
salutem, sed venit potissimum propter salutem quia pluris illam
aestimat, utrumque sufficiens finis est, sed tamen principalior est
salus.
Praeterea nota quod simpliciter loquendo peccatum originale
majus malum est quam actuale respectu totius naturae humanae,
non tamen respectu personae particularis. Majus enim malum est
in unoquoque homine peccatum actuale quam originale, eo quod
est. magis voluntarium et habet magis de ratione culpae. Sed tamen
quia, ut divus Thomas dicit, bonum commune praeferendum est
particulari, Christus venit principalius propter peccatum originale,
quod totam naturam infecerat.
Dubitant autem aliqui an si non esset peccatum originale Chri­
stus veniret. V. gr. si primum non peccasset Adam et peccarent
filii ejus: item si pauciores essent qui habebant peccatum actuale
quam sine illo, si venisset.
Ad haec respondetur quod nescimus quid Deus faceret in his
et in similibus. Quis mint cognovit sensum Domini aut quis com·
■'■Viari ejus fuit? (ad Rom. 11, 34).
Hbic sequitur quod imprudenter dicitur a quibusdam quod pro
uno solo defectu veniret Christus. Sed quod prudenter dicitur est
quod Deus sufficientissimus est in miserendo et quod ita venit pro
omnibus ac si pro uno solo venisset. Id quod optime explicat divus
Thomas in solutione ad tertium ex doctrina Chrysostom!.

ARTICULI QUINTUS ET SEXTUS

( irum conveniens fuisset Deum incarnari a principio humani generis
Utrum incarnationis opus differri debuerit usque in finem mundi
Prima conclusio: Non fuit conveniens quod a principio mundi
ante peccatum Christus incarnaretur.
Secunda conclusio: Sed neque etiam fuit conveniens quod statini
post peccat uni veniret.

74

DOMINICIS BASEZ

Tertia conclusio, in art. sexto: quod neque etiam fuit conveniens
quod differretur incarnatio usque ad finem mundi.
Nota quod conclusiones istae divi Thomae non sunt de fide; sed
tantum est de fide quod fuit conveniens quod Christus veniret quan­
do venit. Sed quaeritur an antea potuerit venire. Respondeo quod
de potentia absoluta potuit; sed suppositis promissis et prophetiis,
implicat quod antea veniret.
Circa tertiam rationem divi Thomae ad secundam conclusionem
vide divum Augustinum in Tractatu 31 super Joannem; et pro ista
materia vide illum in Quaest. novi. testamenti, cap. 83, tomo 4 et
in lib. 1 De praedestinatione sanctorum, c. 9.
Vide solutionem ad secundum argumentum quinti art. et nota
quod divus Chrysostomus in llomilia 65 super Matthaeum c. 20 in­
quit, quod Deus antea vocasset Paulum, sed ille vocanti non pa­
ruisse (1). Et multa habet illic similia in quibus videtur consentire
cum illa sententia quam divus Augustinus retractat quae habetur
ad secundum. Et nota quod in hac parte tutissimum est semper
effectum conversionis referre in gratiam Dei efficaciter moventem
tamquam in suam causam efficientem; defectum vero conversionis
referre in libertatem arbitrii infirmi et miseri. Locus qui adducitur
a divo Thoma in lib. Dc sex quaest. paganorum est epistola 49. et
secundus locus est in lib. De bono perseverantiae, cap. 9 et 11, to­
mo 7, et lib. unicus De praedestinatione sanctorum, c. 9. Ista diffi­
cultas etiam tractatur in materia de praedestinatione et in materia
de gratia.
Circa articulum sextum adverte quod, quamvis in scriptura di­
catur nos sumus in quos fines sacculorum devenerunt (I Cor. 10, 11),
et novissima hora est (I Joan. 2, 18), istae auctoritates non intelliguntur de fine temporis naturalis, sed quia jam non superest alia
lex et alia immutatio sacramentorum, sed haec omnia usque ad
finem saeculi permanebunt. Unde bene dicit Apostolus: Voluntarie
peccantibus nobis... jam non superest hostia pro peccatis ad
Hebr. 10 (v. 26). Non est sensus quod non est remedium in ecclesia
pro peccato, sed quod his qui infirmatur cum ipsis sacramentis non
expectct hostiam pro peccatis. Super quem locum vide divum Thomam.
• 11

S.

. horni: 54 ML RS 613

QUAESTIO SECUNDA
De modo unionis Verbi incarnati quantum ad ipsam unionem

ARTICULUS PRIMUS
Utrum unio Verbi incarnati sit facta in una natura

1. — Conclusio est: Impossibile est unionem Verbi incarnati es­
se factam in natura.
Nota, ut ordo divi Thomae intelligatur. quod in qualibet re quae
ex pluribus consurgit tria possumus considerare: primum est quid
est quod ex unione resultat; secundum est unio ipsa qualis sit et
quae sit causa illius; tertium est considerare partes quae uniuntur
et earum proprietates. Primum considerat divus Thomas in hac
quaest.; secundum vero parti m in ista q. et in tertia, quarta et
quinta: tertium a q. 6 et deinceps.
Pro intelligentia tituli auctoris nota quod doctores in 3, d. 5
eamdem quaestionem movent, sed in alio sensu diverso. Illi enim
quaerunt an sit facta unio in natura, id est, an immediate natura
humana sit unita naturae divinae, vel immediate ipsi personae Ver­
bi Dei: de qua re infra agit divus Thomas q. 3. Sed in isto articulo
sensus quaestionis est an unio Verbi sit facta in natura, id est an
Verbum et humanitas sini partes unitae in una natura et essentia
aie ut una natura resultaverit ex unione Verbi et humanitatis.
2. - Conclusio diri Thomae certa est secundum fidem., et oppo­
situm fuit error Eutychetis et Dioscori. Ajebat enim Eutyches:
confiteor ex duabus naturis fuisse Dominum Christum; sed post adnnationem confiteor unam naturam. In qua confessione duoserrores
commiscuit. Alterum quod ante unionem fuerit humana natura

76

UOMfNlUUS BASEZ

prius tempore quam fuerit unita Verbo et postmodum fuit unita. IV
quo errore dicemus quaest. 6, a. 3. Quem etiam damnat Leo in epi­
stola 11 ad Julianum. Alterum vero errorem, quod ex illa unione re­
sultaverit una natura et quidditas sicut ex corpore et anima una
humanitas resultat. Iste error damnatur in concilio Chalcedonensi
actione 1, 5 et 6, ubi sunt verba quae refert divus Thomas argu­
mento Sed contra. Istud concilium est unum ex quatuor quos divus
Gregorius recipit ut quatuor evangel ia, ut patet d. 5 Decreti, c. Sic­
ut. Condemnat illum etiam Leo epistola 10 ad Flavianum, quae epi­
stola recepta est et approbata a toto concilio Chalcedonensi act. 1 et
in ca. Sancta Romana, dist. ubi supra. Condemnatur etiam idem
error cap. Firmiter de suma Trinitate et fide, et in concilio Toletano
primo et o et 11 : et in Symbolo Athanasii | habetur] : “Unus omnino
non. confusione substantiae, sed unitate personae.”
Denique ratione etiam colligitur de fide ista conclusio. Christus
est verus homo: ergo vere habet naturam humanam; et est venis
Deus: ergo habet naturam divinam veram. Sed istae duae naturae
non possunt esse una. natura, ut patet ex discursu articuli divi
Thomae. Ergo non est facta unio in natura. Vide divum Thomam
lib. 4 Contra gente#, c. 35, et Damascenum in lib. 3 Orthodoxae fid' i,
c. 7 contra Eutychetem.
3. — Arguitur primo contra illud quod dicit divus Thomas in secundo modo quo aliquid ex duobus constituitur. Ait enim quod, quia
natura divina est ingenerabilis, ideo in illam nihil potest converti.
Contra, panis convertitur in verum corpus Christi: tamen corpus
Christi est incorruptibile et ingenerabile: ergo ratio non concludit.
Ad hoc respondet dominus Cajetanus quod duplex est conver­
sio: altera per truneubatantialionemquando tota substantia transiit
in aliam; altera vero per transmutationem, sicut cum nutrimentum
convertitur in corpus animalis. Ait ergo quod divus Thomas loqui­
tur de conversione per transmutationem.
Sed tamen haec solutio non plene satisfacit. Primo quia, quam­
vis loquatur de conversione per transmutationem, dicet aliquis quod
etiam transmutatio est in humana natura, quae convertitur non in
materia divina in quam alia natura convertitur.
Item quia si divus Thomas non loquitur de conversione per
transubstantiationem, non sufficienter ostendit quod unio nullo
modo facta est in natura, quia dicet aliquis quod isto modo facta

QI ARST. ((, Akr. 1

77

est illa unio per transubstantiationem humanitatis in divinitatem,
manentibus accidentibus humanitatis, sicut in sacramento panis
transubstantiatur in corpus Christi.
Respondetur ergo ad argumentum factum quod divus Thomas
supponit quamdam unionem factam fuisse humanitatis ad Verbum,
quod haeretici concedunt; quo supposito, non est alius modus prae­
ter illos tres quod refert In articulo. Quia conversio panis in corpus
Christi per transubstantiationem non dicit unionem corporis Chri­
sti ad panem, neque ex corpore Christi et pane fit aliquid, sed totus
panis secundum substantiam desinit esse. Non tamen est anihilatio
quia desinit, esse virtute verborum ut sit corpus Christi sub illis
sj)eeiebus. De qua re q. 75, a. 3 disputatur.
Ad illud vero quod objiciebatur, quod dicet quis quod per tran­
substantiationem humanae naturae in Deum factus est Deus homo,
respondetur quod, quia numquam quis hoc dixit, divus Thomas non
facit mentionem de isto modo. Secundo respondetur quod facilius
ille modus impugnaretur, quia tunc Deus non esset verus homo,
sed apparens homo, sicut neque corpus Christi est panis.
4—Secundo arguitur contra illud quod in tertio modo dicit
divus Thomas, scilicet quod sequeretur, si natura divina esset forma rei corporeae, quod resultaret natura speciei communicabitis
pluribus. Est argumentum. Forma solis unitur corpori; et tamen
non est species communicabilis pluribus: ergo ratio divi Thomae
nulla est.
Respondetur quod sequela divi Thomae fundator in dicto Aristo­
telis lib. I De Caelo et mundo, quod omnis natura composita ex
materia et forma est communicabilis pluribus (1); quod quidem
intelligendum est quantum est ex se, nisi forte constat illa natura
ex tota sua materia, ut non potest esse nisi unus mundus. At vero
Christus Dominus non constat ex tota materia humana, neque ha­
bet materiam alterius rationis quam alii homines.
5. — Nota solutionem ad primum argumentum divi Thomae. Et
advertendum est quod verba proposita in argumento habentur in
-concilio Chalcedonensi, quae verba proposuit ibi episcopus quidam
qui agebat partes Eutychetis, quibus auditis reclamaverunt episco­
pi catholici dicentes: haec verba non Cyrilli, sed Eutychetis sunt.
•b

AKDwrr , De Caelo e< >

lib

cap θ. π 2. Dido·. 2. 381.

DOMJNJÇÇS ΒΛΝΈΖ

Quare ad argumentum facilius respondetur quod illa verba non sunt
Cyrilli quantum ad priorem partem, immo ipse Cyrillus in epistola
fatetur duas naturas esse in Christo. Sed quantum ad alteram par­
tem, scilicet unam naturam Verbi Dei incarnatam, explicatur sen­
tentia Cÿrilli in concilio Constantinopolitano, cap. 8 (1).

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum unio Verbi incarnati sit facta in persona
1. — Conclusio afirmativa.
Conclusio divi Thomae est certa secundum fidem. Probatur.
Primo, quia secundum fidem Christus est Deus et est homo; sed
si non est una persona Dei et hominis non potest esse vera : ergo
est Deus et est homo. Probatur consequentia, quia duae naturae
distinctae de se invicem verificari [non possunt] nisi ratione uni­
tatis suppositi. Secundo probatur ex concilio Ephesino secundo,
ca. 1 in definitionibus fidei can. 4 ubi dicitur: “Si quis in duabus
personis vel in duabus subsistentiis diviserit voces apostolicas et
evangelicas quae dicuntur de Christo et alias quidem adaptaverit
Deo alias vero deputaverit homini, anathema sit.’’ Et can. 3: “Si
quis in Christo duas subsistent ias, hoc est. duas personas post unio­
nem dixerit, anathema sit” (2). Et in concilio Chalcedonensi in fine
actionis 5: Confitemur Christum filium Dei “non partitum neque
divisum in duas personas" Î3). Et hic est locus argumenti Sed
contra. Et in concilio Constantinopolitano secundo, actione 4, can. 3:
“Si quis dixerit alium esse filium hominis alium filium Dei, anathema
sit” (4). Et idem dicitur can. 5 et in cap. Firmiter etc. Et. in Symbolo
Athanasii: "Unus omnino non confusione substantiae, sed unitate
personae." Vide divum Thomam lib. 4 Contra gentes, c. 34.
2. - Pro explicatione hujus conclusionis supponit divus Tho­
mas: primo, quod natura et suppositum realiter distinguuntur in
compositis ex materia et forma; secundo, quod non distinguuntur
IX.
<2·
fJO
»4·

9. 3
2
*
MXSM. 5. T et 1'·
7. IIS
D. 3Tb.

qCAEST. Π, ART. 2

79

quasi omnino aliqua separata, sicut albedo et dulcedo, sed sicut
includens et inclusum; tertio, quod quidquid inest alicui unitur ei
in persona.
Primum dictum divi Thomae disputatur in 1 p., q. 3, a. 3 ubi
inquit quod “in rebus.quae non constant ex materia et forma... non
distinguitur suppositum et natura’’.
3. — Sed arguitur contra hoc. Deus potuit assumere naturam
angelicam ad unitatem personae, ut divus Thomas q. 4, a. 1 ad 3.
Ergo etiam in angelis distinguuntur natura et suppositum.
1. — item divus Thomas in q. 17, a. 1 dicit “quod naturam se­
cundum se considerata prout in abstracto significatur, non potest
vere praedicari de supposito sive persona nisi in solo Deo”. Et
latione probatur. Angelus includit in se accidentia individuantia
quia est hic angelus. Et includit ipsum existere personalitatem, quae
non pertinent ad definitionem naturae angelicae. Ergo suppositum
« t natura distinguuntur in illis. Patet ex ratione divi Thomae in
articulo.
5. — Pro explicatione doctrinae divi Thomae nota quod ex veri­
tate fidei nostrae, quae docet Verbum Dei assumpsisse humanitatem
> t non personam humanam, colligitur necessario quod sit aliqua
distinctio inter suppositum et naturam humanam. Alioquin esset in
Christo alia persona a persona Verbi distincta et eadem res cum
natura humana.
Secundo nota quod est triplex opinio circa modum quo distin­
guuntur natura et suppositum. Durandus in 1, d. 34, q. 1 opinatur
quod suppositum et natura sola ratione distinguuntur, sive in divi­
nis sive in humanis. Ex quo infert quod homo est humanitas et
Petrus est humanitas, quem sequuntur nominales.
Dominus Cajetanus infra q. 4, a. 2 inquit quod realiter distin­
guuntur suppositum et natura, ita ut Petrus aliquid reale addit
supra naturam humanam. Eamdem sententiam tenet Ferrariensis
lib. 1 Contra gentes, c. 43.
Est alia setentia media, quam docuit Magister Vitoria, quam
secutus est Magister Soto in sua Logica, ubi docet quod realiter
distinguuntur, sed non tamquam res a re; sed dicunt quod sunt
eadem res, sicut actio et passio sunt idem motus, quamvis realiter
distinguantur. Ad hanc enim distinctionem rcalem dicunt satis esse
quod alterum de altero vere negetur.

DOMINICI S BASEZ

6.Haec opinio videtur conformis divo Thoma in opusculo 48,
De predicamento ad aliquid, c. 2, ubi dicit quod similitudo non est
alia res ab albedine; quamvis haec sit vera albedo, non est simili­
tudo (1). Itaque secundum hanc opinionem explicatur distinctio
realis ab effectu, scilicet quia propositio negativa est vera in qua
alterum de altero negatur. Sed revera prius est distinctio realis
extremorum quam quod propositio sit vera. Nam ab eo quod res
est ve) non, propositio dicitur vera vel falsa.

Dominus Cajetanus ubi supra refert octo opiniones de distin­
ctione naturae a supposito. Sed nos cum Domino Cajetano tenea­
mus, et arbitramur esse sententiam divi Thomae, ut ibidem ostendit
Cajetanus. Id vero quod addit suppositum supra naturam est tale
esse existentiae per quod natura subsistat. Et illud esse non habuit
natura humana antequam Verbo uniretur; nec postquam est unita
habet, aliud esse personale quam esse personale Verbi Dei.
7. -Dico primo: Supponito quod distinguuntur realtter natu­
ra et id quod addit persona vel hipostasis, bene inteUigitur quomodo
potuit Verbum divinum assumere humanitatem ad unitatem suae
personae non assumendo personalitatem.

Secundo dico, quod etiam secundum opinionem Durandi potest
salvari veritas fidei. Nam distinctio rationis secundum diversum
modum significandi terminorum sufficit ut haec sit vera: Verbum
assumpsit humanitatem, et non suppositum sive personam. Item
quia sufficit ut in Christo humanitas non sit persona humana, quia
non per se subsistit, sicut etiam nos concedimus, secundum opinio­
nem divi Thomae, quod humanitas unita est in persona et non in
natura divina; quamvis in Deo non differant realiter sed ratione
tantum persona et natura. Sed est differentia, quia in divinis ipsa
persona incarnata adhuc manet natura divina; sed in natura hu­
mana non manet cxistentiaet personalitas, quod magnum argumen­
tum est distingui plus quam ratione.
Tertio dico: quod, secundum opinionem divi Thomae, duo opor­
tet considerare in natura: alterum est singularitas, scilicet individuatio per quam natura est haec; alterum est complementum natu­
rae singularis per quam est subsistens per se separata, hoc est, non
n

*
P

1!Γ>·?’Ι-

48 C. 2 Ed. Plana t. 17. fol. 21 r «his·.

QVAEST. 11. ART, 2

81

veniens in compositionem alterius completi et perfecti, sicut manus
venit in compositionem totius.
8. - Unde ad argumentum [expositum secundum loco, num. 3]
respondetur distinguo consequens; quantum ad rationem singulari­
tatis. negatur consequentia, quantum ad complementum naturae,
concedo. Nam suppositum in angelis est per se subsistens, quod
quidem natura in abstracto significata non includit intrinsece,
9. — Ad secundum ex prima parte ! primo loco expositum, n. 2J
respondeo quod divus Thomas illic loquitur quantum ad esse com­
pletum naturae, quod est proprium Dei, ut non distinguantur in illo
natura et suppositum.
10. — Ad tertiani objectionem i num. *1] respondetur quod in
angelis, praeter actiones ipsas quae sunt suppositorum, non sunt
aliqua accidentia individuantia quae non sint proprie passiones na­
turae specificae. Quare argumentum probat quod in illis aliud est
suppositum a natura quantum ad rationem completam subsistendi,
unn tamen quantum ad principia individuationis.
Et per hunc modum explicantur loca divi Thomae ubi dicit quod
in rebus compositis ex materia et forma suppositum et natura distin­
guuntur, in his vero quae non componuntur ex materia non distin­
guuntur, Intelligit enim quantum ad singularitatem. Ceterum quan­
tum ad complementum subsistendi per se, in solo Deo est idem
suppositum et natura, quia in ipso idem est esse et essentia. Sed
de bis q. -1 necessario redibit iterum sermo. Vide Tabulam auream,
dub. 114.
Item ex ista distinctione patet secundo illud dictum divi Thomae
in articulo, quod suppositum et natura distinguuntur non sicut res
mnnino diversae, quia suppositum habet naturam et insuper habet
subsistentiam per sc. Et quidem quod haec sit necessaria expositio
doctrinae divi Thomae probatur. Quia alias sequeretur quod Petrus
est haec humanitas, si in nullo alio differret suppositum et natura
niai quia suppositum includit accidentia individuantia, natura vero
non. Ergo cum haec humanitas includat illa accidentia, non differt
suppositum a natura singulari.
11. — Circa tertium (lictum divi Thomae, quod '‘quidquid inest
alicui... unitur ei in persona”, nota primo, quod rem aliquam uniri
in persona est subsistere per subsistentiam personae vel sustentari
in illa. Ita docet divus Thomas qtiaest, unica De unione Verbi incarTùmns -1

o

82

DOMINICUS RAftEZ

nati, art. 1 et 4 Contra gentes, c. 41. Ex quo sequitur quod acciden­
tia omnia et omnes actiones et passiones uniuntur in persona, quia
haec non habent esse nisi inhaerendo. Item manus et pes et membra
quae per se separata non subsistunt liniuntur in |>ersona. Item ma­
teria et forma uniuntur in persona, quia per se separata non sub­
sistunt etiam unitae.
Et si quis interroget an anima rationalis uniatur in persona,
cum et natura sit per se subsistens : respondetur quod sic quia com­
pletum esse suae speciei non habet per se seorsum quod require­
batur ut non uniretur in persona. Sed rursus objicitur: anima uni­
tur in natura, cum ex ea componatur humanitas: ergo non unitur
in persona. Respondetur nego consequentiam, immo quidquid uni­
tur in natura unitur in persona, sicut ipsamet natura constituta
subsistit completa in persona; non tamen e contra quidquid unitur
in persona unitur in natura. Itaque uniri in persona est superius
quod uniri in natura.
Ex his sequitur quod cum di mis Thomas definit unionem Verbi
incarnati factam esse in persona, non definit factam esse substan­
tialiter vel accidentaliter. Sed postea quaestio ista in articulo 6
disputanda est.
12. — Circa rationem divi Thomae, scilicet Verbum habet uni­
tam naturam humanam non in natura, ergo in persona, dubitatur.
Nam videtur ista ratio insufficiens, quia potest aliquis negar e con­
sequentiam et assignare tertium modum, scilicet in substantia
communicabili tribus personis in hoc Deo subsistenti, non in per­
sona cominunicabili.
Pro explicatione hujus nota quod in creaturis nihil differt si
dicas hic homo aut haec persona humana; sed tamen in Deo non
omnino idem significamus cum dicimus hic Deus et haec persona
divina. Nam hic Deus est commuuicabilis tribus personis, haec
autem persona divina non est communicabilis. Dominus Cajetanus
ut solvat hoc dubium multa dicit, sed nihil ad rem attinet. Dici­
mus ergo nos: primo quod divus Thomas isto loco non disputat
an unio immediate ad hunc Deum fuerit possibilis. Hoc enim q. 3,
a, 3 definitur esse possibile. Secundo dico quod divus Thomas,
supposita veritate fidei quod solus Filius est homo, ostendit quod
unio facta est in persona ex eo quod non est facta in natura.
Et ad argumentum respondetur concedendo quod potuit fieri

QUARST. il, ART. 2

83

miio ad istum Deum, scd nos explicamus unionem quae de facto
est secundum fidem ad Verbum in singulari persona. Unde ne­
cessario colligitur quod, si non est facta unio in natura Filii, quod
sit facta In persona. Alioquin destrueretur fides, quae confitetur
solum Filium Dei factum hominem.
Ex quo sequitur, contra dominum Cajetanum, quod persona
in isto articulo non usurpatur a divo Toma pro singulari subsisten­
tia ut abstrahit ab incommunicabili sive communicabili, scd su­
mitur pro subsistentia perfecta incommunicabili. Probatur. Quia
divus Thomas hic explicat quomodo facta fuerit unio ad personam
incomunicabilem Filii. Nam q. 3, a. 8 non quaerit an persona
Filii assumpserit naturam, sed an fuerit conveniens quod persona
Filii potius quam Patris aut Spiritus Sancti assumpserit huma­
nam naturam. Ubi praesupponit veritatem fidei, scilicet Verbum
caro factum est, et explicationem unionis ad Verbum factam in
hoc articulo. Alioquin nullibi id explicasset quomodo fuerit facta
•»•1 p rsonam incommunicabilem.
13. — Circa solutionem ad primum dubitatur. Nam videtur in­
sufficiens.
Primum. quia argumentum procedit de reali unione, solutio
vero recurrit ad diversum modum significandi terminorum.
Confirmatur. Quia sola distinctio rationis non sufficit falsifieare propositionem; sed haec est vera, unio facta est in persona
Filii: ergo et haec, unio facta est in natura divina, quia loco }>ersonae ponitur natura, quae sola ratione differt.
Cajetanus in hoc loco magni facit solutionem divi Thomae. Sed
respondet quod significatio totius propositionis variatur ex va­
riatione significationis unius termini distincta a significatione al­
terius. Unde ad argumentum respondetur quod, quamvis objectio
non procedat de rebus et de unione reali, tamen res ipsae per pro]M)Sitiones significantur aliter et aliter per distinctas propositiones.
Quare recurrere ad diversum modum significandi unde consurgit
diversa acceptio non est alienum a veritate.
Ad confirmationem respondetur quod illa maxima intelligenda
vst quando non consurgit diversa appellatio ex variatione termini.
Ex his quae diximus sequitur quod etiamsi hic Deus immediate
assumeret naturam humanam, tamen unio non fuisset facta in
natura. Similiter etiamsi non esset Deus trinus, non fuisset facta

84

DOAUNfCt'S BASEZ

unio in natura; quia semper est sensus quod ex illa unione resul­
tat una natura composita, quod esset impossibile, ut jam demon­
stratum est.
14. — Circa solutionem ad secundum nola quod haec est diffe
rentia inter animam rationalem et alias formas sensitivas animalis,
quod anima rationalis elevat hominem ad esse quoddam immate­
riale supra omne genus sensitivorum, ex eo quod anima rationalis
habet esse et operari sine dependentia a materia. Quod quidem
non convenit formis aliorum animalium; sed quantumcumque |>erficiant genus animalis, semper tamen manet tale genus intra limi­
tes naturales. Ita etiam humanitas Christi perfectius esse habet
in supposito superioris ordinis, quamvis non proprio, quam habe­
ret in supposito proprio; et operationes propriae ipsius humanita­
tis multo digniores sunt ab illo supposito quam a proprio supposito.
15. — Dubium est circa camdcm solutionem, an humanitas
Christi appetat proprium suppositum naturale.
Et ratio dubitandi est quia potentia naturalis naturaliter in­
clinatur in proprium actum. Sed humanitas se habet ut. naturalis
potentia respectu propriae personalitatis quae se habet ut. comple­
mentum et actus ipsius naturae.
Secundo, materia prima appetit in homine aliam formam
etiamsi informatur anima rationali, quae est. nobilissima: ergo
etiam humanitas Christi appetit proprium suppositum.
Confirmatur. Quia perfectio supematuralis non tolit appetitum
perfectionis naturalis, sicut animae beatae quae appetunt corpora
propria: ergo humanitas Christi appetit personalitatem propriam.
16. — Aliqui respondet ad hoc distinguentes de appetitu. Nam
dupliciter dicitur appetitus. Uno modo ut est quidam actus elicitus
qui proficiscitur a potentia vitali cum cognitione objecti. Alio mo­
do sumitur pro quadam inclinatione naturali et propensione quae
invenitur etiam in rebus inanimatis, ut gravitas in lapide. Unde ad
dubium respondent quod, si loquamur de appetitu primo modo,
humanitas Christi non appetit aliud suppositum, quia per illud
privaretur summo bono quod habet ex unione ad Verbum. Sed de
appetitu secundo modo dicunt esse in humanitate Christi propter
argumenta facta.
Sod melius videtur dicendum quod nullo modo est talis appeti­
tus in humanitate Christi ad aliud suppositum, quia suppositym

QI’AEST. II. ART. 3

85

divinum confert illi totam perfectionem quam posset conferre pro­
prium suppositum et multo perfectius tribuit illi existentiam pel­
s'’ et operationem. Secundo probatur, quia appetitus est rei cujus
caremus et privati sumus. Sed divinum suppositum continet in se
perfectiones omnium suppositorum eminenter. Ergo humanitas in
Christo non caret perfectione proprii suppositi eminenter.
17. — Unde ad argumentum primum respondetur quod potentia
inclinatur ad actum naturale, nisi satietur alio perfectiori actu qui
tribuat omnem perfectionem quam inferior tribueret.
Ad secundum respondetur quod non tollimus a materia prima
uptitudinem naturalem ad aliam formam etiam post resurrectio­
nem. nec ab humanitate Christi aptitudinem ad proprium suppo­
situm. Sed appetitum tollimus, quia ille jam est satiatus per
existentiam Verbi communicatam humanitati. Et per animam ratio­
nalem beatam satiabitur appetitus materiae primae, ita ut non
appetat aliam formam post resurrectionem neque sit in potentia
proxima ad aliam formam, sed in potentia quadam remota.
Et per hoc patet ad confirmationem·.
Circa solutionem ad tertium vide dominum Cajeta num.

ARTICULUS TERTIUS

rinmi unio Verbi incarnati sit facta in supposito sive in hypostasi
Conclusio est affirmativa.
In hoc articulo adverte quod divus Thomas movet istam quae­
stionem propter aliquos haereticos qui, concedentes unicam perso­
nam in Christo Domino, negabant unicam hypostasim, ignorantes
propiam vocem: nam persona nihil addit supra hypostasim nisi
quod sit hypostasis rationalis naturae. Errabant etiam in fide, quia
existimabant quod Verbum divinum subsistens per propriam sub­
sistentiam, assumpsit humanam naturam cum sua propria existentia ; et ex consequenti dicebant quod Verbum non erat homo sicut
reteri homnines, qui habent ex proprio esse ut sint homines, sed
/licebatur homo propter specialem amicitiam et gubernationem er­
ga illum hominem.

86

dominicus baSkz

Pro explicatione hujus articuli nota quod quemadmodum no­
men substantiae, secundum doctrinam Aristotelis 5 Metaphys.,
tex. 15, dupliciter accipitur, scilicet pro natura et quidditate et
etiam secundo sumitur pro prima substantia quae dicitur sup­
positum (1), sic etiam nomen hypostasis apud graecos camdem
habet aequivocationem. Sumitur enim pro quidditate et essentia
substantiali, et etiam sumitur pro prima substantia et supposito.
Hoc adnotavit Gudeos [Budaeus?], graecus. Ratio hujus aequivocationis est etymologia ipsius nominis. Nam substantia dicitur
quasi stans sub alio, et suppositum quasi sub alio positum. Sed
tamen qua ratione accommodatur nomen substantiae quidditati
rei, consideratur quidditas ut substat accidentibus speciei et etiam
communibus. At vero qua ratione nomen substantiae accommo­
datur supposito individuo, consideratur ipsum suppositum quasi
stans sub ipfca. natura eam sustentans in esse completo et per se.
Et eadem ratio fuit aequivocationis hujus nominis graeci hyposta­
sis, quod latine interpretatur suppositum. Quod autem hypostasis
accipiatur pro ipsa quidditate et natura probatur ex illo ad Hebr. 1
ubi nos legimus, figura substantiae ejus, graece dicitur hypostasis.
Quod vero accipiatur pro prima substantia individua, id frecuentissimum est apud graecos et etiam apud latinos. Conclusio igitur
divi Thomae certa est secundum fidem, si accipiatur nomen hypo­
stasis et suppositi ut frequenter accipitur pro prima substantia
in esse completo, et non pro natura. Probatur eisdem argumentis
et. testimoniis quibus probata est conclusio articuli praecedentis.
Item ratione. Quin est impossibile quod in Christo sint duo suppo­
sita et non duae personae, nam utrumque suppositum est rationalis
natura individua substantia. Sed hoc est haereticum. Ergo etiam
illud.
Ad primum nota quod ipsemet Leo papa explicat illud dictum
in eodem loco. Dicit enim quod, quamvis in Christo una sit perso­
na etc. Vide.
<1»

*
AftlVTOT

*
Wei.it»
v« . lib. 0. rap. 7. Dldot. 2. P44.

QUAEST. II, ART. 4

87

ARTICULUS QUARTUS
Uf nun persona Christi sit composita
1. — Prima conclusio: Persona Christi secundum illud quod in
se est, [est] omnino simplex.
Secunda conclusio: Persona Christi secundum rationem pcrso
*
sonae vel hypostasis dicitur composita in quantum unum duobus
subsistit.
2. — Arguitur primo contra illam distinctionem, scilicet quod
"persona potest, dupliciter considerari : uno modo secundum illud
quod est in se; ...alio modo secundum rationem personae”. Ar­
guitur sic: persona Christi secundum illud quod est in se est per­
sona: ergo distinctio est superflua.
Ad hoc respondetur quod sensus distinctionis est hic, scilicet
quod persona Christi potest considerari uno modo secundum illud
quod est in se essentialiter et intrinsece ex aeterna generatione.
Alio modo consideratur secundum rationem personae, hoc est, se­
cundum quod potest subsistere in aliqua vel aliquibus naturis et ut
de facto subsistit in duplici natura. Unde ad argumentum respon­
detur distinguendo antecedens. Secundum illud quod est in se ha­
bet rationem personae divinae, concedo; sed secundum quod est
in se non habet omnem rationem personae, scilicet humanae.
3. — Secundo arguitur contra illud quod dicit divus Thomas,
quod in persona Christi “est alia ratio et alia subsistendi”. Contra,
unica est subsistentia sicut unica persona: ergo unica est ratio
subsistendi in Christo.
Ad hoc respondetur quod elixus Thomas non ponit in Christo
duas subsistentias, quamvis ponat duas rationes subsistendi, ex
eo quod ratio subsistendi consideratur in ordine ad naturam in qua
subsistit persona. Et quia est duplex natura in Christo, est du­
plex ratio subsistendi. Alia est enim ratio quare illa persona est
Deus, alia vero quare est homo. Est enim Deus, id est subsistens in
natura divina, quatenus est ex substantia Patris ante saecula ge­
nitus. Est autem homo, id est subsistens in humana natura quate­
nus est ex substantia matris in saeculo natus. Non est autem intelligendum quod istac duae rationes subsistendi distinguantur

88

DOMlXlrl-S ΒΛ.ΝΕΖ

realitcr in persona Christi et in unica subsistentia ipsius. Sed altera
est relatio realis. scilicet filiatio; alia vero relatio 1'ealis in ordine
ad naturam humanam sibi unitam. Sicut possemus dicere quod est
duplex ratio filiationis et nativitatis in Christo, quamvis solum
filiatio respectu generationis aeternae sit realis; respectu vero ge­
nerationis temporalis est relatio rationis. Nihilominus si quis di­
ceret quod in Christo non est nisi unica ratio subsistendi in utra­
que natura, non errat in fide, dummodo dicat quod profiter aliam
naturam est homo et propter aliam est Deus. Ita tenet Dionysius
Carthusianus contra divum Thomam in 3, d. 6, q. 8. Sed nos re­
spondemus ad argumentum factum: negamus consequentiam prop­
ter rationem dictam, quia ratio subsistendi sumitur in ordine ad
ipsam naturam; et quia natura est duplex, duplex est ratio sub­
sistendi in Christo.

4. — Dubium est: an simpliciter loquendo et sine addito sit con­
cedenda ista propositio: Christus est persona composita.
Circa hoc est triplex opinio. Quidam dicunt quod simpliciter
est falsa. Alii quod simpliciter loquendo est vera. Alii vero quod
est distinguenda.
5- — Argumenta primae opinionis sunt ista. Primo, bene sequi­
tur, Christus est persona composita ; et Christus est persona divina :
ergo persona divina est composita. Consequens est falsum: ergo.
Secundo. In omni compositione sive essentiali sive accidentali
hoc invenitur, quod quaelibet pars habet rationem imperfecti res­
pectu totius; v. gr. in compositione materiae et formae, in compo­
sitione partium domus, in compositione subjecti et accidentis. Sed
persona Christi non potest esse composita nisi ex humanitate et
divinitate. Ergo divinitas habet rationem partis et imperfecti, quod
falsum est. Ergo.
Tertio. Sequeretur quod ista esset vera propositio: Christus
est divinitas et humanitas. Probatur sequela quia, secundum opi­
nionem veriorem, totum non distinguitur a suis partibus simul
sumptis. Ergo. Quod autem consequens si falsum patet ex con­
cilio Constantiense, sess. 15, art. 4, ubi habetur inter errores Joan
*
nis Hus quod “duae naturae divinitas et humanitas sunt unus Chri­
stus” (1).
<li

Maztsi. 27. 754

QUAEST, IT. ART. 1

S9

Confirmatur. Quia sequeretur quod divinitas est divinitas et
humanitas. Probatur sequela. Christus est divinitas et humanitas,
et Christus est divinitas, ergo divinitas est humanitas et divinitas.
Ista opinio est Scoti in tertio, d. 6. q. 3, et Marsilii q. 3, a. 6.
-- Pro secunda opinione est argumentum. Primo. De myste­
6.
riis revelatis ita debemus loqui ut loquuti sunt sancti et Concilii.
Sed in illis absolute habetur quod Christus est persona composita.
Ergo ita loquendum est absolute. Probatur minor ex epistola Agathonis quae habetur in concilio Constantinopolitano 3 sess 4, ubi
dicit pontifex quod sancta Ecclesia confitetur unum Dominum Jesum Christum in duabus et ex duabus naturis. Sed illa dictio e.r
compositionem importat. Ergo. Confirmatur, quia in ordinatione
episcopi quaeritur ab illo: credis Christum Dominum unicum et
Filium Dei in duabus et ex duabus naturis? Respondit, credo.
Item probatur ex concilio quinto Constantinopolitano actione 4,
cap. 7 quae verba refert pontifex ubi supra. Habetur quod in Chri­
sto manet numerus naturarum ex quibus compositus est. Et in
eodem concilio cap. 4 dicitur quod “sancta Ecclesia... unionem
Verbi ad carnem secundum compositionem confitetur” (1 ) ; quae
verba refert divus Thomas art. 6 hujus quaest.
Praeterea Leo papa in epistola 11 contra Eutychem inquit: Sal­
vator noster constat ex tribus substantiis, Verbo, anima et car­
ne (2).
Item Damascenus lib. 3 De fide orthodoxa, cap. 4 dicit: “In Do­
mino Jesu Christo duas naturas cognoscimus, unam autem hypostasim ex utraque compositam” (3).
Item divus Augustinus lib. 13 De Trinitate, cap. 17 dicit: Una
persona fit ex tribus. Verbo, anima et carne (4). Et Tractatu 78 w/*»· Joanncm idem dicit.
Hanc opinionem tenent aliqui thomistae, inter quos est magis­
ter Victoria, et arbitrantur esse opinionem divi Thomae, quod sim­
pliciter loquendo persona Christi est composita.
Respondent ad argumenta primae opinionis quod ista composi­
tio est supernatural is. et non ejusdem rationis cum compositionibus
•I
·>
H·

MlRAl U. 379.
< Lci> ΡΛΡΛ. Eplsl 3S. imi·. 3. ML. N. »>7.
S. i
De /hir urfhodata. IU>. 3. cap. 4. Mf, ‘-H. ·*>
s AI'4(*st., iJe Trinitate, lib 13 cap. 17. ML, 42, 1'βΐ.

%

DOMINICUS BASEZ

naturalibus quae objiciuntur in argumentis. Unde quemadmodum
concedimus quod Christi corpus est et continetur in accidentibus
panis in sacramento, et tamen non possumus invenire similem mo­
dum essendi in naturalibus ex illis octo quos posuit Aristoteles, ita
etiam nullus modus naturalis compositionis invenitur similis huic
qui ponitur in persona Christi. Et per hoc patet ad argumenta.
7. — Sed nihilominus ad primum respondetur quod variatur ap­
pellatio.
Ad secundum respondetur quod illa major vera est in composi­
tione naturali.
Ad tertium respondetur negando sequelam, quia illa compositio
non est tamquam ex partibus, sed tanquam ex duobus quae conve­
niunt ad constituendam duplicem rationem personae, scilicet divi­
nae et humanae.
Et i)er hoc patet ad confirmationem. Quamvis Gregorius Ari­
minensis in 1, d. 28. q. 2 ad 18 argumentum admittit illam propo­
sitionem, Christus est divinitas et humanitas, sed tamen concilium
negat illam tamquam erroneam, ut diximus. Verum est tamen quod
ille modus loquendi reperitur aliquando inter sanctos. Apud Augu­
stinum Tract. 78 super Joannem, ubi concedit quod Christus est
Deus, anima rationalis et caro. Item Leo pontifex in epistola citata
eodem modo loquitur. Sed tamen ista interpretanda sunt ut sit
sensus. Christus est Deus, anima et caro, id est ex anima et carne
et divinitate subsistens; sicut divus Thomas in art. primo hujus
quaest. ad secundum docuit quod unitas personae constituitur ex
illis, ex anima et carne, quatenus unus aliquis est subsistens in
came et anima. Et quantum ad hoc attenditur similitudo in carne
et anima rationali. Unus enim Christus subsistit in divina natura
et humana, sicut unus Petrus ex anima et carne. Itaque istae locu­
tiones. Christus est divinitas et humanitas, aut anima et caro, non
sunt accipiendae in sensu identico et formali, sed in sensu causali,
sicut dicunt philosophi quod ira est accensio sanguinis circa cor,
id est, ex tali accensione consurgit ira.
Denique in ejusmodi locutionibus adverte documentum divi Tho­
mae in prologo opusculi Contra errores (/raecorum, scilicet quo
tempore sancti locuti sunt, contra quos haereticos (1). Similiter
<1·

S. Tnw.’ Orme. 1. ed Plana. t. 27. fol

1 »

WVAKST. Π, ART. 4

91

et concilia. Et quia in illo tempore fuerunt haeretici qui ponebant
confusionem substantiae in Christo, propterea pontifex et divus
Augustinus et alii sancti dixerunt Christum Dominum esse illa tria,
scilicet divinitatem et animam et carnem. Non tamen ita intelligebant quod ex illis tamquam ex partibus componeretur persona
Christi. Nam idem Augustinus in lib. 2 Contra Mcucimiutti, cap. 10
dicit quod “Deus non est pars hujus personae” (1). Alioquin denota­
retur quod Christus non fuisset integer, sed quod crevisset ex addi­
tione humanitatis. Quare illae aliae locutiones divi Augustini ac­
cipiendae sunt non in sensu identico aut formali, sed in eo sensu
quo Idem divus Augustinus affirmat lib. 10 De Trinitate quod me­
moria et intelligentia et voluntas sunt una animae essentia, id
-st sunt in una essentia (2). Ita illae naturae sunt in uno Christo.
8. — Tertia opinio, quod illa propositio tutius sit distinguenda,
est domini Cajetani in hoc loco. Cujus ratio est quia compositio
imperfectionem dicit in componentibus, quae omnino est neganda
a persona Christi. Item quia est regula generalis observanda in
attributis Christo Domino, quod si illa attributa sunt propria na­
turae et conveniunt personae propter naturam, advertendum est
ne oppositum conveniat personae secundum se, quia tunc non prae­
dicantur de Christo ratione personae. V. gr., non dicimus de Chri­
sto quod incoepit esse, quamvis natura humana in Christo incoejierit, quia oppositum hujus quod est incipere competit ipsi personae
divinae. Similiter non dicimus simpliciter loquendo quod Christus
^t creatura, quia creatura importat negationem quamdam quae
repugnat personae. Sed bene dicimus quod Christus incoepit esse
inquantum homo, et quod est creatura inquantum homo. Ita con­
cedit dominus Cajetanus quod Christus est persona composita non
simpliciter, sed cum isto addito, inquantum una in duabus sub­
sistit, vel quod est composita compositione mirabili.
9. — Pro solutione hujus dico primo quod in isto loco non dispu­
tatur an Christus sit compositus ex corpore et anima rationali sic­
ut alii homines, sed an respectu naturae humanae et divinae sit
'licendum Christus compositus ex illis.
I

•I
S. AV·.-· -T.
ijf s Avc-.-λτ

D··

T

I A6u>tMV' . "b 2 rnp 1J. .ML.
-,τ,η
:1>ι 1U. cab. i? ML Γ2. t«4

92

DOMINICKS ΗΛ.ΧΕΖ

Secundo dico quod, quamvis solum respectu naturae humanae
videatur quod Christus sit compositus ex anima rationali et hu­
mana came, juxta illud, "Perfectus homo ex anima rationali et
humana carne subsistens”; et in cap. Firmiter, de summa Trini­
tate, "ex anima rationali el humana carne compositus”; item quia
definitio physica hominis est compositum ex anima et corpore;
sed Christus est univoce homo nobiscum: ergo simpliciter est com­
positus ex corpore et anima rationali, nihilominus non esset haere­
ticum negare simpliciter loquendo Christum esse compositum. Pro­
batur. Quia in Symbolo athanasiano dicitur subsistens; et in cap.
Firmiter non simpliciter dicitur compositus, sed cum illo addito,
compositus ex anima rationali el. carne. Definitio autem illa phy­
sica sufficit quod conveniat Christo inquantum homo, quia impor­
tat compositionem, quae repugnat personae divinae. Proprior autem
definitio quae simpliciter competit Christo est illa metaphysica,
animal rationale. Sed adverte inter has duas propositiones, iste
homo, scilicet Christus, est compositus ex materia et forma, et
Verbum divinum est compositum ex materia et forma, esse magnam
differentiam. Nam in prima videtur esse apellatio adjectiva ra-'
tione humanitatis, et ideo potest verti in dubium an sit vera vel
falsa. Sed in secunda propositione immediate est applicatio com­
positionis ad suppositum divinum, et ideo simpliciter est neganda.
Tertio dico quod istae propositiones, persona Christi est compo­
sita, Christus est compositus ex humanitate et divinitate, sive ex
carne et anima, persona Verbi post incarnationem est composita,
sine aliquo periculo concedi possunt, habent enim verum sensum,
ut in secunda opinione dictum est. Item, quia ex parte subjecti
semper ponitur aliquid ratione cujus possit competere talis com­
positio, v. gr. Christus vel Christi vel post incarnationem. Sed
tamen si absolute dicas, persona Verbi vel divina est composita,
non habet verum talis propositio.
Quarto dico quod apud divum Thoma m non invenitur expressus
locus ubi absolute concedat quod Christus Dominus est persona
composita. Nam in 3, d. 6, q. 1 inquit, quod non est simpliciter com­
positio ista, sed secundum quid. Et q. 2, a. 3 ait quod non est in
usu [modernorum] theologorum appellare personam Christi com­
positam. Et in q. unica De unione Verbi incarnati, a. 1, ad sextum
inquit: "Unio non dicitur fieri in persona divina quasi ipsa const;-

QCARST. II. ART. Γ»

93

tuatur ex duobus sibi invicem unitis.” Denique in hoc articulo
semper loquitur divus Thomas cum addito. Cum enim dixit '*serundum illud quod in se est”, est omnino simplex, subjungit, “secun­
dum rationem personae... subsistit in duabus naturis”, non dixit
est composita. Deinde ait, “est alia et alia ratio subsistendi, et
sic dicitur persona composita in quantum unum duobus subsistit”,
id est cum isto addito. Item etiam ad secundum dicit quod non
est compositio “ratione partium, sed potius ratione numeri”. Quod
non ita intelligendum est quod, sicut numerus est compositus, ita
persona Christi, sic enim esset compositio ex partibus, sicut nu­
merus est compositus ex unitatibus tamquam ex partibus. Sed
sensus est, quia bis numeratur ipsa ratio subsistendi respectu di­
vinarum naturarum, ideo comparatur numero. Item ibidem dicit
quod “sicut omne illud in quo duo conveniunt dici potest ex eis
cm positum”, ita persona Christi dicitur composita. Quare secun­
dum istam sententiam, possemus dicere quod subjectum est com|H>situm ex multis accidentibus, v. gr. pomum ex colore et sapore
etc·., ignis ex calore et luce, quia est sujectum respectu illorum:
ita Christus est compositus ex duabus naturis, quia est suppositum
respectu utriusque.
Quinto dicimus opinionem domini Cajetani esse tutissimam.
amplectimur.
Ceterum de alia quaestione,, an Christus sit unum simpliciter
m duo, disputabitur in q, 17.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum in Christo fuerit unio animae et corpori»
Conclusio est affirmativa, et oppositum est. contra fidem.
Ista conclusio probatur secundum fidem ex concilio Ephesino
|»rimo contra Nestorium ubi definitur quod Deus assumpsit car­
nem animatam anima rationali. Ex hoc sequitur opinionem quam­
dam quam refert Magister in 3, d. 6 tertio loco, esse haeresim
manifestam. Et etiam quidam doctores dicunt illic quod ante Ale­
xandrum tertium non «rat haereticum negare istam conclusionem.

ÎH

DOMINICUS BANEZ

Alexander enim in cap. Cum Christus de haereticis definit illam. Sed
tamen isti doctores falsi sunt, non legentes antiqua concilia. Nam
Alexander illic nihil dicit de novo, sed quod “est verus homo ex
anima rationali et carne subsistens”. Et quando nulla esset defi­
nitio expressa, sufficit ratio theologica ex principiis fidei per con­
clusionem evidentem, qualis est illa quae habetur in articulo. Si­
militer etiam ista: Christus est vere mortuus: ergo anima est vere
separata a corpore: ergo antea erat unita. Confirmatur. Quia
secundum fidem est certum quod anima Christi nunquam fuit se­
parata a Verbo, neque etiam corpus fuit separatum. Ergo non
potest assignari ratio quare antea esset Christus vivus et postea
mortuus, nisi dicamus quod prius erat anima unita corpori et post­
ea separata.
Ex hoc sequitur quod cum divus Thomas in 3, d. 6, q. 3, a. 1
dicit hanc haeresim damnatam esse ab Alexandro tertio, non intelligit primum ab illo damnatam et non antea. Vide divum Thomam 1
Contra gentes, cap. 37.
Sed contra hoc est argumentum. Secundum Platonis senten­
tiam, ut 1 p., q. 76 disputatur, anima unitur corpori ut motor, non
ut forms: ergo non est haereticum negare quod anima unitor
corpori ut forma in Christo Domino.
Respondetur ex Clementina unica de summa Trinitate et fid?
catholica § Porro, quae desumpta est ex concilio Vienensi sub
Clemente quinto, ubi habetur: “doctrinam... asserentem aut ver­
tentem in dubium quod substantia animae rationalis vere ac per
se humani corporis non sit forma, vehit erroneam et fidei inimi­
cam... reprobamus”.
In solutione ad secundum nota quod locus ille Damasceni in
lib. 3 Fidei orthodoxae, cap. 3 et 16, convenientius explicatur per
secundam solutionem quam per primam. Verum est tamen quod
idem Damascenus cap. 11 dicit priorem sententiam ad aliud pro­
positura, scilicet quod Verbum assumpsit humanam naturam in
atomo, de quo q. 4 disputandum.
Circa solutionem ad tertium nota quod fuit error Apollinaris
Verbum fuisse carni humanae unitum loco animae. Sed de ista
haeresi q. 5, a. 3 dicemus.

QUAEST. II, ART, 6

9·

ARTICULUS SEXTOS
Utrum humana natura fuerit unita Verbo Dei accidcntaliter

Prima conclusio est negativa.
1. — Secunda conclusio: Humana natura unita est Verbo J>ei
substantialiter, id est secundum subsistentiam sive liypostasim.
Utraque conclusio articuli certa est secundum fidem. Probatur
ex concilio Ephesino primo c. 2 et 3 et 12 ubi dicitur quod Verbum
Dei substantialiter inefabiliter factum est homo. Item ex concilio
Constantinopolltano quinto, act. 4, c. 4 et 5, ubi habentur verba
quae divus Thomas refert in fine articuli. Item probatur ex Ale­
xandro tertio in epistola ad Rhemensem episcopum, quae habetur
in secundo tomo Conciliorum inter decreta Alexandri, pag. 49,
c. 20. Item extra cap. Cnm Christus de haereticis, ubi anathema
dicitur qui negaverit Christum esse aliquid [secundum quod ho­
mo], id est substantia. Et loquitur secundum unionem Verbi ad
humanitate nam de humanitate nullum dubium erat.
Ratione probatur. Quia Christus est verus homo univoce nobisciim. Sed si humanitas accidcntaliter ei unitur, et nobis substan­
tialiter, non esset univoce homo nobiscum.
Secundo. Nulla est ratio quare illa unio dicatur accidentalis.
Id enim quod unitur non est accidens, neque id cui unitum est. Si
quis autem dicat, ut Durandus in 3, d. 6, q. 4 quod, quia advenit
humanitas Verbo existent! in actu, potest dici aliquo modo unio
accidentalis, quamvis sit unio hypostatica, iste modus loquendi
non est admittendus, quamvis id quod Durandus vult explica re
verum sit, quia haeretici suas haereses explicabant per unionem
accidentalem. Nos ergo dicimus quod, quia quod advenit ex tem­
pore Verbo Dei est substantia, et simul cum hoc trahitur ad esse
rxistentis Verbi, ideo non unitur accidcntaliter, sicut patet in
exemplo divi Thomae ad secundum.
Item probatur conclusio. Generatio Christi temporalis ex ma­
tre est ejusdem rationis cum generationibus aliorum hominum ex
suis matribus, est enim beata Virgo vere genitrix Christi et Dei.
Ergo illa generatio habet verum terminum ejusdem rationis, sicut
in aliis. At vero si in Christo est unio humanitatis ad suppositum

DOMINICUS BASEZ

accidentalis, et in nobis substantialis, non est terminus ejusdem
rationis. Ac denique sequeretur quod beata Virgo diceretur mater
aequivoce. Supponimus autem in hac ratione quod generatio est
hominis, non humanitatis.
Denique probatur conclusio, quia sequeretur quod Christus
esset unus homo per accidens, si illa unio esset accidentalis.
2. - Circa solutionem <«/ primum recordandum est illud dictum
Augustini epist. 3 ad Volusianum : “Si ratio quaeritur, non est ad­
mirabile, si exemplum, non est singulare” (1). Nihilominus theo­
logi afferunt exempla. Quidam unionem accidentis ad subjectum.
Sed hoc exemplum deficit, quia ipsa natura quae unitur est acci­
dens. Item non unitur secundum hypostasim; non enim subsistit
albedo neque in se neque in alio. Alii vero afferunt exemplum de
arbore inserta. Sed tamen in hoc exemplo utraque species arboris
habet suam hypostasim, vel fit unio in natura. Sed optimum exem­
plum est illud divi Thomae, quo utitur etiam Ecclesia. Unde Leo
papa epistola undecima sumit argumentum ut probet esse possibile
quod Verbum ita sibi univisse humanam naturam, siquidem talem
virtutem tribuit animae rationali. Sed hoc etiam deficit. Primo,
quia corpus et anima uniuntur in natura, resultat enim una hu­
manitas ex illis. Deinde neutrum de altero praedicatur substantia­
liter. Sed tamen Verbum divinum est homo substantialiter et ab­
solute. Verum est tamen quod corpus et anima praedicantur de se
invicem denominative, et sic dicitur quod corpus est animatum
et anima incorporata. Vide divum Thomam 4 Contra gentes, cap. 37
et 49.
Nota solutionem ad secundum argumentum.
3.
Circa solutionem ad tertium nota quod art. 2 dixit divus
Thomas "quidquid inest alicui personae, unitur ei in persona".
Hic autem dicit, “sufficit ut non sit unio accidentalis, quod facta
est secundum hypostasim". Ex quo sequitur aliud esse uniri in
persona, aliud secundum personam et hypostasim. Nam ad hoc
quod uniatur secundum hypostasim, necesse est ut quod unitur
subsistat per eamdem ipsam subsistentiam personae, et quod etiam
sit constituens personam vel particulariter vel totaliter. V. gr..
manus unitur secundum hypostaflim quia subsistit partialiter |>er
«1·

S ÀDOVST., Kr ··

M?. cap. 2. MU S3 51»

Q’/AKST. II, ART. fi

97

raiiidem subsistentiam personae. et similiter constituit personam
partialiter; humanitas vero respectu Petri subsistit totaliter in
Petro et constituit totaliter personam Petri. Ut autem dicatur ali• jnid uniri in persona, satis est quod dependeat ab existentia perjor.ae, etiamsi non constituat personam et etiamsi non subsistat,
per ejus existentiam. sicut albedo unitur Petro et Christo Domino,
sed non secundum hypostasim, sed est accidentalis.
Secundo nota quod Aristoteles 5 Metaphysicorum, textu 15, ubi
dividit substantiam uno modo pro natura, alio modo pro hypostasi,
utitur nomine usirt. non hypostasis. Nomen autem hypostasis con muniter accipitur pro prima substantia; nomen autem usia frequentius pro essentia sumitur. Vult ergo docere divus Thomas
In hac solutione quod substantia ut distinguitur contra accidens
est ipsa natura et etiam hypostasis. Quo fit ut unio facta secundum
hypostasim, non sit facta accidentaliter. sed substantialiter, etiam­
si non sit facta secundum essentiam substantiae, sed secundum
hypostasim substantiae. Et ita sunt intelligenda dicta sanctorum
•4 conciliorum quae asserunt unionem factam, secundum substan­
tium fuisse, id est. secundum hypostasim.
I.— Circa solutionem ad quartum nota quod humanitas Christi
alio modo est instrumentum respectu Verbi divini, alio vero modo
tcspectu totius Trinitatis. Etenim respectu Verbi non solum reci­
pit influxum actualem ad operandum, sed existentiam personalem
Verbi per quam subsistit. Quae quidem est prima radix ad ope­
randum, unumquodque enim operatur inquantum est actu. Sed
tamen respectu totius Trinitatis solum recipit humanitas actualem
irdluxum ad operandum. Ex quo sequitur quod operationes imma­
nentes ipsius humanitatis Christi aliter attribuuntur Verbo Dei.
aliter vero Patri et Spiritui Sancto. Nam quamvis omnes tres per­
sonae sint principium effectivum illarum actionum, tamen solus
Filius est principium ut suppositum immediatum illarum actionum
ouae recipiuntur in ipsa humanitate, quod est necessarium ad hoc
quod sint actiones immanentes. Et ita solus Filius Dei ambula­
bat etc., etiamsi Pater et Spiritus Sanctus concurrebant effective
ad Illam ambulationem.

·>-

98

DOMINICUS RANEZ

ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum unio divinae et humanae naturae sit aliquid creatum
!.. — Prima conclusio: Unio ut est relatio est aliquid creatum
in humana natura.
Secunda conclusio: In Deo ista unio non est realiter, sed tantum
secundum rationem.
Pro intelligentia hujus articuli nota quod istud nomen unio
tripliciter potest accipi. Uno modo ut significat actionem uniendi
unum cum altero, ita ut sit nomen verbale, a verbo unto, unis. Se­
cundo modo vocatur unio terminus primae unionis. Tertio modo
vocatur unio illa relatio quae consurgit inter illa quae manent
unita unione secundo modo.
Primo modo actio divina quae toti Trinitati convenit ut prin­
cipio effectivo ratione essentiae, dicitur unio, id est unitio. Secundo
modo illud quod resultavit in Christo ex illa actione divina dicitur
unio substantialis. De qua dictum est ait. praecedenti, quod non
est accidentalis; quo fit ut non possit esse relatio terminus illius
actionis divinae, quiri relatio accidens est. Tertio vero modo con­
sideratur quaedam relatio humanitatis ad divinam naturam, ct
etiam ad ipsum Verbum Dei, quae consequitur unionem substantia­
lem et hypostaticam. Et de ista unione loquitur divus Thomas in
hoc art., quod statim insinuavit dicens: "unio de qua loquimur
est relatio".
Secundo nota quod in 1 p.. q. 13, a. 7 ostendit divus Thomas
quod in Deo respectu creaturae non potest esse relatio rcaiis, sed
tantum rationis. Quare de ista difficultate nolumus disputare.
'2.— Dubium ergo potissimum est: au uuio sumpta pro actione
sit aliquid creatum.
Ad quod breviter respondetur et facile quod, si illa actio acci­
piatur ex parte principii activi, est aliquid increatum, scilicet ipse
Deus. At si accipiatur prout recipitur in passo, scilicet in humana
natura, tunc dicimus quod eadem difficultas est de unione secundo
modo accepta, juxta doctrinam Aristotelis dicentis quod motus

QI'AEST. II. ART. 7

99

non est praeter res ad quas est motus (1). Unde si actio est aliquid
creatum, isto modo etiam terminus actionis erit aliquid creatum.
Dominus Cajetanus in hoc art. distinguit unionem istam, scili­
cet pro funda mento, vel pro relatione. Dicit ergo quod pro funda­
mento unio est aliquid increatum, scilicet ipsa persona Verbi. Ra­
tio est quia ipsae duae naturae, quamvis inter se distent, tamen
uniuntur in una persona divina. Ergo illa unio naturarum funda­
mentaliter est ipsa persona divina. Probatur consequentia. Quia
illae duae naturae in Christo habent unum esse personale, unde
dicuntur unitae. PJrgo fundamentum relationis est aliquid increa­
tum, scilicet persona divina.
3. — Sed contra istam sententiam arguitur. Primo, unio mate­
riae et formae, quae est quaedam relatio, non fundatur in altera
parte ipsius compositi, sed in utraque simul prout conjuncta est
alteri. Ergo fundamentum unionis inter duas naturas divinam et
humanam non est tantum divina persona, sed etiam natura hu­
mana quatenus conjungitur divinae naturae.
Secundo arguitur. Fundamentum unionis quae est relatio, ef­
fectus est divinae actionis, quae fuit actio transiens in humanam
naturam. Ergo est impossibile quod sit aliquid increatum ille
effectus. Confirmatur ex doctrina Aristotelis, quod relatio funda­
tur vel in quantitate, vel in actione et passione, vel in ratione
mensurati ad mensuram. Sed persona divina non potest esse ali­
quod istorum. Ergo non potest esse fundamentum relationis (2 >.
Tertio arguitur. Relatio non distinguitur realiter a suo funda­
mento tamquam res alia nova, ut qualitas a quantitate. Sed relatio
humanitatis ad Verbum est aliquid creatum. Ergo fundamentum
non potest esse aliquid increatum.
Quarto arguitur ex divo Thoma art. 12 hujus ad 3, ubi dicit
quod gratia unionis habet principium activum ipsam divinam na­
turam: et ulterius q. 7, a. 13 dicit quod gratia unionis est ipsa
unio. Unde colligitur quod unio habet pro fundamento principium
activum: ergo non est aliquid increatum.
4. — Ad prim uni respondet dominus Cajetanus, et notat pro
explicatione quod, si anima rationalis fuisset creata ab aeterno
'1 >
/2i

AeBW·, PfcyefeorwH, lib. S, cap. 1. n. 35. Didor. 2. 342-343.
ΛΚΙβτστ.. .Veiflphz/
..
*
1Jb. 1, cap. 15. nn. 4-S. DidOt. 2. 527.

Ιου

no.MlNICCS BASEZ

sine corpore, et quod in tempore sit unita corpori, tunc ex illa ιιηίς
ne consurgeret una essentia et una persona, sicut modo Iit. Dici:
ergo quod inquantum fit una essentia ex illa anima et corpore, fur·
damentum relationis unionis est totum, et non tantum una pars.
Sed tamen inquantum Iit una persona, fundamentum est esse per­
sonale; quoti revera non est aliud ab esse animae, sed aliter c rrrn un i catum, scilicet materiae in mysterio Verbi incarnati. Proper
tionabiliter est intelligendum quod ex illa unione non est fad
una natura, sed tantum una persona humana, quae quidem jxnl
eamdem Verbi existent iam est. Ideo fundamentum relationis est
personalitas Verbi.
Secundo respondetur quod illa consequentia facta in argumc ,t
nihil valet, quia in creaturis, consurgit essentia nova ex materia . ·
forma. Non item in Christo ex divinitate et humanitate. Quare non
est in quo fundetur illa relatio nisi in existentia novo modo corj
municata ipsi humanitati.
Ad secundum respondetur quod fundamentum prout sumitur
pro ratione fundandi est aliquid creatum. At vero fundam.mui
principale est ipsa persona et quid increatum.
Ad tertium respondetur quod fundamentum ut est ratio fun­
dandi est passio qua natura tracta est ad personal it atem Verb:.
Quae assumptio passiva non distinguitur realiter ab humanitati
assumpta, atque adeo est ens rea le. Et isto paeto relatio unionis
non distinguitur a suo fundamento, et fundatur in passione.
Secundo respondetur quod relatio unionis quae est in humana
natura fundatur in ipsa natura humana, non ut substantia est. quia
relatio non fundatur in substantia, sed ut mota fuit et assumpta
in suo primo esse ad personam Verbi. Et hoc satis est ut dicitiii
relatio fundari in passione. Quemadmodum filiatio in Petro fili··
fundatur in hoc quod est genitum fuisse a Paulo; unde semper est
filius manente Paulo, etiamsi universa accidentia auferantur ab
ipso Petro.
5. — Sed ex hoc videtur sequi simpliciter loquendo [ quod fun·
damentum unionis et relationis illius sit aliquid creatum, scilicet
ipsa humanitas quatenus fuit assumpta ad Verbum.
Secundo confirmatur. Quia fundamentum sive proximum sivremotum debet esse intrinsecum illi rei quae realiter refertur, sic­
ut forma, vel qualitas et quantitas, vel passio. Sed hypostasis Verbi

QL'AËST. II. ART. 7

101

nihil istorum potest esse respectu humanitatis el unionis ad Ver­
bum. Ergo non esi fundamentum relationis humanitatis ad Verbum.
n) Et confirmatur c.r divo Thoma qui. ex eo quod unio rela­
tio esi in ipsa humanitate realiter, intulit: ergo est aliquid
•reatum.
b) Tertio confirmatur. Hypostasis Verbi est terminus relatio­
ni-·· humanitatis, nam ad hypostasim est unio humanitatis. Ergo
non est fundamentum relationis. Probatur consequentia, quia fundamentum habet se ut principium relationis, et non ut terminus
illius.
6. — Nihilominus ista argumenta non convincunt. Quia ad pri­
num respondetur verum esse quod passio naturae humanae fuit
ritlo fundandi; quae quidem non manet, modo enim non movetur,
tient neque etiam manet in creaturis in filio mutatio. At vero funiurnentum manens est. existentia Verbi divini actu communicata
nuturae humanae.
Ad secundam confirmationem respondetur quod satis intrinseca
*. I ipsa existentia Verbi naturae humanae, siquidem per illam
existit humana natura. Neque opus est ut sit intrinseca ut accidens
Aliquod aut forma aliqua: sed est intrinseca majori conjunctione,
«scilicet hypostatica.
bj Ad tertiam respondetur quod existentia Verbi divini habet
rationem principii et termini. Principii quidem quatenus per illam
existentiam humanitas existit; rationem vero termini habet inqnantum est hypostasis Verbi ad quam refertur relatio unionis
humanitatis. Quemadmodum si duo corpora distincta haberent
tamdem quantitatem numero, essent aequalia, et tamen funda­
mentum utriusque relationis aequalitatis realiter identificaretur
cum termino, differret tantum ratione; sic etiam eadem existentia
Verbi quatenus est in humanitate, est fundamentum, quatenus
vero est in ipsa natura Verbi, habet rationem termini. Nota tamen
I'.od si ista unio quae est relatio consideretur inter duas naturas.
«Hlicet divinam et humanam, sicut divus Thomas considerat in
hoc art., facilius est distinguere terminos relationis et extrema ex
■iliaque parte. Nam ipsae naturae ad se invicem referuntur, altera
«·· aliter, altera vero secundum rationem. Et fundamentum horum
relationum est personalitas Verbi, in cujus communicationem hu­
mana natura per sui mutationem assumpta est. Et. quia istae duae

102

DOMINICUS ΒΛΝΒΖ

naturae sunt unum in personalitate, illa personalitas est fun­
damentum unionis.
a) Ad confirmationem· ex divo Thoma respondetur quod divnThomas ex eo quod illa relatio est in natura humana tamquam in
subjecto, intulit bene quod esset aliquid creatum. At vero existentia Verbi non est in humana natura tamquam in subjecto, sed est
illi conjuncta majori conjunctione, ut dictum est. scilicet hypo­
statica.
Ex his sequitur quod sententia domini Cajetani est verissima,
quam etiam amplectimur. Ceterum de gratia unionis quomodo sit
ipsa unio dicendum est latius q. 7, a. 13.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum idem sit unio quod assAimptio
1. — Conclusio est: Tripliciter differunt unio et assumptio: pri­
mo quidem quia unio importat relationem, assumptio vero actionem
vel passionem; secundo differunt quia assumptio significatur ut
in fieri, unio vero sicut in facto esse; tertio differunt quia assump­
tio significat terminum a quo et ad quem, unio vero nihil horum
determinat.
Pro explicatione hujus articuli, quia circa mysterium incarnat:
Verbi, quantum ad hoc quod est fieri vel factum esse, unire ve! assu­
mere. sunt variae locutiones quae attribuuntur Patri et Filio et
Spiritui Sancto, et etiam ipsis naturis vel divinae vel humanae:
ideo divus Thomas docet in isto art. rationes illarum variarum
locutionum in hac materia.
2. — Sed contra primam differentiam, est argumentum. Unii·
etiam importat actionem vel passionem: ergo nulla est differentia.
Probatur antecedens. Nam Filius est uniens et univit active hu­
manitatem; et humanitas est unita passive: ergo.
Respondetur et nota quod actio vel passio non sunt per se ad
relationem, sed aliquid unde consequitur relatio. Nam. ut inquit
Aristoteles 5 Physicorum, text. 10. motus non est per se ad rela­
tionem (ll. Secundo nota quod, cum sint aliqua verba activa vel
111

4JU9TUT..

Hb 5. Pip. 2 n 1 DPI··· 2 VK»

QUAEST. II, ART. 8

103

passiva grammaticaliter quae quidem principalius important rela­
tionem, quamvis per modum actionis vel passionis, tamen non signi­
ficant relationes ut in fieri, sed aliud unde relatio consequitur in
facto esse. V. gr,, assimilari, proportionari etc. significant rela­
tiones formaliter, sed materialiter actiones physicas quae termi­
nantur ad aliquid absolutum, v. gr. ad esse album, unde sequitur
similitudo, ad esse calidum ut quinque, unde sequitur proportio,
ad esse quantum, unde sequitur aequale. Respondetur ergo quod
unio, sive accipiatur pro nomine verbali, vel etiam pro ipso verbo,
importat relationem principalius, actionem vero vel passionem ma­
terialiter. At vero assumptio formaliter importat actionem vel pas­
sionem. Et per hoc patet ad argumentum.
3.— Nota circa secundani differentiam quod non omne uniens
est unitum. Nam Pater est uniens et Spiritus Sanctus, et non uni­
tus. Sed aliquod uniens est unitum, scilicet Verbum Dei et natura
divina est uniens et unita. Sed tamen nullum assumens est assump­
tum. et intelligitur illa differentia. Secundo nota quod natura ut
in concreto significatur, scilicet homo, est terminus per se illius
assumptionis, id est illa actio assumendi terminatur ad esse homi­
nem, non ad esse humanitatem vel ad esse Verbum; et inde con­
surgit relatio unionis in facto esse, scilicet in facto homine. Sed
tamen natura humana ut in abstracto significatur consideratur ut
assumpta, id est in fieri assumptionis; ipsa enim assumitur. Ex
quo sequitur quod in facto esse non praedicatur de assumente,
quia humanitas non dicit unionem ad suppositum, sicut hic ter­
minus homo significat unionem jam in facto esse.
L— Circa tertiam differentiam nota quod relatio aequiparan­
tiae addit supra relationem mutuam quod sit ejusdem denomina­
tionis in utroque extremo; v. gr. pater et filius, simile simili im­
portant relationem aequiparantiae. At vero adverte quod, sicut in
rigore loquendo mutua relatio solum est quando est realis ex
utroque extremo, nam scientia ad scibile non dicitur mutua, quia
ex altero extremo non est realis, ita etiam in rigore relatio aequi­
parantiae. quae praesupponit mutuam, deberet esse realis ex utro­
que extremo. Sed tamen inquantum est aequiparantiae praecise,
solum addit quod sit ejusdem denominationis. Et quantum ad hoc
intelligitur illa tertia differentia. Non est enim relatio realis ex

loi

boMINIC’.S BARK'/.

utroque extremo unionis; divina enim natura refertur solum rela­
tione rationis.
5. Dubitatur au terminus per se illius assumptionis sit aliquid
absolutum, vel respectivuin,
Scotus in 3, d. 1, q. 1 opinatur assumptionem istam terminari
ad aliquid respectivum, scilicet ad relationem extrinsecus adve­
nientem. Et ratio ejus est quia per illam actionem neque fit perso­
na neque humanitas; sed praeter has nihil aliud est in Christo nisi
relatio: ergo assumptio terminatur ad relationem.
Durandus in 3, d. 5, q. 2 dicit terminum esse aliquid respectivum, non quidem de praedicamento relationis, quia ad illud non
est per se motus, sed est quidam respectus extrinsecus adveniens
tamquam modus realis ipsius humanitatis, ad quem respectum
potest esse actio aliqua, sicut est motus ad ubi.
6. — Nos tamen, secundum doctrinam divi Thomae, dicimus ter­
minum per se illius actionis quae est assumptio esse aliquid absolu­
tum de genere substantiae. Pro cujus intelligentia nota primo quod
hic non loquimur de actione per quam anima Christi fuit creata
vel humanitas formata fuit virtute Spiritus Sancti, sed de actione
divina quae naturam humanam traxit ad existentiam Verbi per­
sonalem. Secundo nota quod assumptio supra illam actionem quae
est communis toti Trinitati addit respectum ad personam assu­
mentem. Nos ergo loquimur de assumptione quatenus est actio
communis toti Trinitati per quam humanitas unita est Verbo:
quae actio respectu Verbi dicitur assumptio.
Probatur ergo nostra conclusio. Illa unio jam in facto esse, se­
cundum fidem, est substantialis, ut art. 6 diximus. Ergo actio quae
ad illam terminatur non terminatur ad respecti vum. Patet conse­
quentia, quia repugnat quod terminetur ad substantiale et ad res­
pecti vum. Item probatur ex Alexandro tertio cap. Cum Christus,
de haereticis, ubi dicit quod Verbum divinum secundum quod homo
est aliquid, id est, est substantia, ac si diceret, non est ad aliquid.
Sed Verbum divinum secundum quod homo est terminus. Ergo non
est aliquid respectivum.
Item etiam sequeretur ex sententia Scoti et Durandi quod nul­
lus motus physicus terminaretur ad aliquod absolutum. Probatur
sequela. Quia omne quod fit neque est subjectum neque forma, sed
compositum. At vero omne compositum est per unionem. Ergo

Quaesr. n, art. y

Ι'Λ

omtiifi mutatio terminaretur ad aliquid respectivum; v. gr., albetacio terminatur ad esse album, non ad esse corpus, neque ad esse
albedinis; generatio hominis similiter non terminatur ad animam
neque ad materiam, sed ad unionem illam et esse hominis per ta­
lem unionem materiae et formae.
Item sequeretur quod in resurrectione mortuorum illa actio per
quam sumus suscitandi terminaretur ad aliquid respectivum. Pro­
betur sequela, quia partes hominis praeexistunt, scilicet materia
d forma.
Nos igitur dicimus quod absolutum ad quod terminatur illa
ac lio divina non est persona Verbi, non humanitas, sed hunc homi­
nem, aut personam Verbi inquantum homo. Et quando divus Tho­
mas dixerit quod persona divina est terminus, semper loquitur de
unione quae esi relatio. Vel si loquatur de assumptione, intelligenhim est. persona Verbi inquantum homo est terminus. Et opposita
opinio verbis confitetur unionem substantialem, sed reipsa tollit,
asserens quod terminatur ad aliquod respectivum. Praeter quam
quod illa distinctio relationis in extrinsecus et intrinsecus adve­
nientem est imaginaria, ut docet magister Soto in praedicantin(o
w/ aliquid (1L

ARTICULUS NONUS
Utrum unio duarum naturarum sit maxima unionum
L—- Prima conclusio: Si unio consideretur ex parte rerum uniliinun non est maxima nnio.
Secunda conclusio: Ex parti» illius in quo conjunguntur illae duae
naturae est maxima unionum.
Tertia conclusio, ad ultimum: Unio divinarum personarum in
dentia est major quam unio duarum naturarum in persona Verlri.
2. — Nota primo cum domino Cajetano quod titulus articuli
intelligitur de unione pro fundamento relationis. Nam relatio non
est secundum se qua? facit aliqua esse magis aut minus unum, sed
fundamentum.
Sût'· bt DMfrt «> >

1«
I

fol 'J6-21S-

4r(xfnr»IH. praedlr

ad

rrt

Venetiae.

UOMiNlCVS ΒΛΧ’ΕΖ

Secundo nota quod, cum prima conclusio dicit quod ex parte
rerum unitarum non est maxima unio, sensus est quod ex conve­
nientia et similitudine quam naturaliter habent inter se illae natu­
rae quae uniuntur, non est maxima unio, sed fortassis est minima
quia naturae illae tam distinctae manent et inconfusae sicut antea
quantum ad propria sibi et essentialia.
3. — Circa secundam conclusionem Durandus in 3. d. 5, q. 3
tenet contra divum Thomam. dicens quod unio incarnationis est
maxima secundum dignitatem tantum, sed non secundum propriam
rationem unionis. Probat quoniam illa est maxima unio quantum
ad rationem unionis cujus extrema intimius efficiuntur magis unum.
Sed unio animae ad corpus est hujusmodi. Fit enim una essentia
ex illis ita ex partibus unitis intime, ut salva consistentia ipsius
essentiae non possit una pars ab altera separari. At vero in Chri
sto ita uniuntur duae naturae in una persona, ut ab invicem possint
separari illae naturae manente, unitate personae. Ergo ista unitas
non est ita intime constituta ex illis naturis sicut humanitas ex
corpore et anima.
4. — Nihilominus sententia divi Thomae est verissima. Et est
divi Bernardi lib. 5 De consideratione, ultra medietatem, ubi dicit
quod post unionem divinarum personarum in una essentia hanc
unionem humanae et. divinae naturae in una persona esse maxi­
mam (1), Sed dicit Durandus quod loquitur tantum secundum di
gnitatem unionis, non in ratione unionis. Fallitur tamen in hoc,
quia isto modo non est haec unio incarnationis minor dignitate
unione Trinitatis. Nam dignitas hujus personae unitae est dignitas
Verbi Dei. quae persona tam digna est sicut tota Trinitas. Item
etiam quia de unione Trinitatis loquitur Bernardus secundum pro­
priam rationem unionis, et post illam ponit istam unionem incar­
nationis. Intelligit ergo secundum propriam rationem unionis.
5. - Ad argumentum ergo Durandi respondetur primo, ex do­
mino Cajetano, quod illa major non est sine aliquo addito conce­
denda. sed distinguo; scilicet magis unum vel inter se, vel in or­
dine ad unum tertium. Nunc in ista unione incarnationis, etiamsi
non efficiantur maxime unum divina et humana natura inter se,
• I»

S

Pec».

. Ill) ÿ cap- 9 Ml.. 188. S<0.

Q< ΛΚ5Τ. II. MIT: ‘I

107

tamen in ordine ad unum tertium constituunt magis unum, scilicet
unam personam in qua uniuntur.
Secundo respondetur concedo absolute quod illa maxime uniun­
tur quae efficiunt (sic), scilicet efficiuntur magis unum, non tamen
quae intimius cohaerent cum illo uno. Et dico quod duae naturae
in Christo sic uniuntur, ut efficiant seu constituant unam perso­
nam quae est maxime una. Et argumentum Durandi probat quod
illud unum constitutum ex unione materiae et formae dependet
magis ex utraque parte unita quam persona Christi dependeat ex
natura humana; non tamen probat esse magis unum. Eodem enim
modo probaret quod partes domus magis uniuntur in una domo
quam duae naturae in Christo, quia non manet una domus nisi ex
partibus existentibus simul. Item etiam eodem argumento probaret
quod unio accidentis et subjecti esset major quam unio incarnatio­
nis. Probatur, quia non potest manere illud unum quod efficitur,
scilicet album, sine albedine. Et denique sequeretur quod unio sub­
stantialis in Christo esset minor unione accidentali. Negamus ergo
consequentiam argumenti Durandi, vel distinguo consequens.
Quando infertur: ergo intimius uniuntur corpus ct anima, distin­
guo. Id est, ut sunt partes ex quibus essentialiter dependet unitas
essentiae, concedo consequentiam. At vero si intimius sic accipia­
tur pro eo quod est fortius sive perfectius, negatur consequentia.
Quin potius ipsummet argumentum probat quod illud unum quod
constat ex materia et forma sit minus unum, quia magis composi­
tum et magis dependens ex compositione partium.
6.
Contra tertiam conclusionem arguitur. Non est minus una
persona in qua uniuntur duae naturae in Christo, quam essentia
divina in qua uniuntur personae divinae. Ergo unio incarnationis
non est minor quam unio Trinitatis.
Ad hoc negatur consequentia. Et ad probationem, quia per­
fectio unionis attenditur ex dignitate illius in quo uniuntur aliqua,
negatur, quia non tantum ex hoc, sed etiam ex eo quod illa quae
uniuntur sunt illud in quo uniuntur. Et quia tres personae sunt
una essentia in qua uniuntur, non autem natura humana est divina
persona in qua unitur, ideo unio trium personarum est maxima
omnium unionum.

1

tXIMIMCVS PANEZ

ARTICULUS DECIMUS

Utrum unio incarnationis sit per gratiam
1. — Prima conclusio: Si gratia accipiatur pro gratuita Dei vo­
luntate. unio incarnationis facta est per gratiam.
Secunda conclusio: Si gratia accipiatur pro gratuito dono, hoc
est, pro gratia habituali, unio incarnationis non est facta per gra­
tiam.
Tertia: Si gratia accipiatur pro dono Dei gratuito, quidquid illud
sit, tunc gratia quaedam est ut humana natura uniatur Verbo
divino.
2. — In hoc articulo nota quod prima conclusio est certa secun­
dum fidem, quia ex divina misericordia procedit ut Verbum flere·
homo, ut passim dicitur in scriptura.
Secunda conclusio est etiam certa secundum fidem quantum ad
hoc quod non solum per gratiam habitualem est facta unio. Nam
isto modo non esset hypostatica et substantialis unio, sed acciden­
talis, quemadmodum et alii viri sancti sunt uniti Deo per gratiam
habitualem, juxta illud I ad Cor. 6 (v. 17) : Qui adhaeret Deo unus
spiritus est. Si autem quis dicat unionem illam esse hypostaticam,
sed quod humana natura mediante gratia habituali disponebatur
ut uniretur Verbo Dei. iste non errat in fide sed male philosopha­
tur. De ista autem difficultate dicendum est quest. 6, a. 6.
Circa tertiam conclusionem nota quod, secundum fidem, est
certum quod maxima gratia facta est animae Christi et toti illi
humanitati in hoc quod unita est Verbo divino. Probatur. Quia se­
cundum fidem est certum quod illa natura fuit elevata supra na­
turam suam ad unionem illam. Item quia ipsa humanitas non
jiotuit mereri illam elevationem ut uniretur Verbo Dei, quia in
primo instanti sui esse fuit unita Verbo, a quo recepit subsisten­
tiam ct operationem. De quo dicendum est art. sequenti.
3. — Dubitatur tamen an illa unio de qua divus Thomas asserit
esse donum Dei gratuitum, sit relatio, an terminus relationis, vel
fundamentum aut ratio fundandi. Ad hoc respondetur primo quod
sive sit relatio, sive terminus, vel fundamentum vel ratio fundan­
di, est donum gratuitum factum humanae naturae. Secundo res-

ql AESl. II. ART. Il

109

pendetur quod in isto loco divus Thomas in solutione ad 1 videtur
accijiere unionem pro fundamento relationis, sicut dominus Cajelanus explicat art. 7, scilicet pro hypostasi Verbi communicata
humanitate. Inquit enim divus Thomas quod humana natura non
participat similitudinem Dei, “sed dicitur esse conjuncta divinae
naturae in persona Filii” per istam unionem. At vero si solutio
ista est ad propositum argumenti, intelligit quod res ipsa data
humanae naturae est gratiam unionis. Tertio dicimus quod, quia
unio sive gratia unionis, quamvis principaliter significet relatio­
nem. tamen includit omnia illa, scilicet relationem, terminum, fun­
damentum et rationem fundandi, hinc est quod aliquando unio
dicitur esse aliquid increatum. aliquando vero aliquid creatum.
Unde in prima conclusione accipitur pro creato, scilicet quod unio
est facta per gratuitam Dei voluntatem, ubi videtur accipi pro
ratione fundandi; et ita etiam art. 12 ad 3 dicitur quod tota Tri­
nitas est principium activum gratiae unionis. At vero in q. 6, a. 6
dicit expresse quod gratia unionis est ipsum esse personale Verbi
Dei. Vide dominum Cajetanum q. 7. a. ultimo.

ARTICULUS UNDECIMUS

Utrum «inio incarnationis luerit aliqua merita subsecuta
1. — Prima conclusio: Nulla Christi opera fuerunt meritoria il­
lius miionis.
Secunda conclusio: Nulla opera alterius potuerunt esse merito­
ria illius unionis de condigno.
Tertia conclusio: Sancti putres meruerunt unionem et incarna­
tionem Christi de congruo, scilicet petendo et desiderando etc.
2. — Dubitatur an prima conclusio divi Thomae sit certa secun­
dum fidem.
Vidit ur quod non. Primo quia Christus potuit mereri illam
unionem. Et tamen non habemus certum secundum fidem quod non
meruerit illam. Ergo probabile est quod meruit. Probatur conse­
quentia. Quia omnem dignitatem possibilem debemus tribuere me­
tito Christi. Sed major patet. Ad rationem meriti satis est quod
actus meritorius sit prius natura quam id quod ex merito prove-

110

DOMINICUS BASEZ

nit, ut v. gr., actus meritorius augmenti gratiae est prius natura.
Sed in instanti incarnationis anima Christi habuit summam di­
lectionem Dei. Ergo pro illo potuit mereri unionem hypostaticaffl.
Secundo arguitur. Ratio divi Thomae fundatur in hoc qued
actiones sunt suppositorum. At vero si quis assereret actionem
esse principalius natura, non erraret in fide, licet erraret in phi­
losophia. Ergo.
Tertio arguitur. Meruit Christus gratiam quae data est patiibus fidelibus, quamvis ipse nondum esset. Ergo multo magis potuit
mereri unionem humanitatis ad Verbum. Confirmatur. Quia Chri­
stus meruit gloriam et resurrectionem sui corporis: ergo potuit
mereri etiam unionem hypostaticam. Confirmatur secundo. Nam
aliqui tenent ex modernis quod meruit gratiam animae suae, quae
simul fuit cum ipso merito. Ergo potuit mereri unionem etc. Ac­
cedit autem quod legitur in Psalmo 44. qui quidem Psalmus intelligitur de Christo Domino, ut patet ex Apostolo ad Heb. 1 (v. 8· :
Thronus tuus Deus in saeculum saeculi etc. Et in eodem Psalmo
(v. 8) habetur: Dilexisti justitiam et odisti iniquitatem, propterva
un.cit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae. Quae quidem unctio fuit
in Christo ex gratia unionis per quam dicitur Christus unctus.
Sed istam unctionem promeruit quia dilexit justitiam etc. Ergo
illam meruit.
3. — Ad hoc dubium respondetur et dico primo quod prima con­
clusio est verissima secundum veram philosophiam.
Dico secundo quod oppositum asserere est errori proximum t
valde temerarium. Probatur. Quia est contra communem senten­
tiam doctorum scholasticorum ct contra divum Augustinum (1’. et
etiam esset res nova et inaudita in re tam gravi. Item quia ex sa­
cris litteris habemus quod hoc mysterium incarnationis provenit
ex pura Dei misericordia, non ex justitia et meritis alicujus. exem­
pli gratia. Patet ex illa Joannis (3, 16) : Sic Deus dilexit mundum,
ut Filium suum unigenitum daret; et ex illo Luc. 1 (v, 78) : Per
viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos etc.
Dico tertio quod si ista res ad concilium deferatur, damnaretur
tamquam haeresim asserere quod Christus meruit incarnationem
U· S Avocsr. De prat.tc-C. &ιν·Ί., cop 15: Pc
riAiO't, cap. -K
*.

prraotv»·.. cap. iilthnA
*.

QI’ASST. Il, ART. 11

111

suam. sicut asserere quod peccator meruit primani gratiam est
damnata haeresis, quia [gratia] est principium merendi. Sic
etiam incarnatio Christi est principium merendi et totius meriti.
Sed tamen nos nolumus anticipare definitionem conciliorum. Satis
sit nobis dicere quod non est sana doctrina.
1. — Unde ad argumenta respondetur. Et ad pnmuni negatur
major. Ad probationem dico quod ratio quare Christus non potest
mereri unionem istam hypostaticam non est quia simul tempore
Hit ipsum mereri cum ipsa unione, neque quia sit posterior, sed
quia unio praesupponitur ex natura sua ad merendum cx natura
meriti, quia praesupponitur persona quae meretur tamquam prin­
cipium merendi; quae persona consurgit ex ipsa unione. Unde im­
possibile est quod persona sive unio illa sit praemium respetu aliuujus meriti in Christo Domino; quemadmodum dicimus quod
prima gratia in hominibus peccatoribus non cadit sub merito, quia
praesupponitur ad meritum, quia est principium merendi in ho­
mine, et impossibile est quod aliquo modo possit mereri nisi prius
illam habeat.
Ad fieCMUlum icspondetur quod cx una projwsitione coining r.
cognita lumine naturali a philosophis naturalibus et altera de fid ,
'iclllgitur per bonam consequentiam conclusio de fide mediata et
aocun dario loco. Et quia veritas illa, quod actiones sunt supposito­
rum, est recepta apud philosophos, ideo ratio divi Thomae suffi­
ciens est ad probandum saltim esse temerarium oppositum.
Ad tertium respondetur negatur consequentia, quia gratia co.lata patribus non fuit principium et causa merendi in Christo; at
vere» unio hypostatica est principium illius meriti. Nam gratia illa
cc-llftta patribus data est illis sub quodam vademonio Christi r demptoris venturi. Ad primam confirmationem respondetur qued
nihil valet consequentia, quia gloria corporis est effectus, non
«TO principium. Ad aliam confirmationem nunc breviter dicimus
quod fortassis illa opinio videtur nebis temeraria, de quo postea di­
cemus. Sed modo dicimus quod gloria animae Christi fuit princi­
pium, sicut in nobis fides est principium merendi. Ratio est quia
in Christo ex parte intellectus animae non fuit alia cognitio aenigmatica, sed aperta et clara. Praesupponitur autem ad actum me­
ritorium quod procedat a voluntate et intellectu tamquam a prin­
cipio, et propterea non cadit sub merito quia praesupponebatur ut

]12

imMixiife tuStz

principium merendi. Ad illud Psalmi respondetur quod illa par­
ticula propterea non dicit causam ex parte actus dilectionis, sed
ex parte unctionis, ac si diceret: propterea quod te unxit Deus,
ideo dilexisti justitiam et odisti iniquitatem.
5. — Secunda conclusio divi Thomae est etiam certa secundum
fidem. Probatur. Quia, ut art. 2 quaesi, primae probatum est. se­
cundum fidem est certum quod nulla creatura potuit ex condigne
satisfacere pro peccatis: ergo neque potuit mereri incarnationem
Christi. Probatur consequentia. Quia hoc multo majus est quam
placare Deum pro peccatis. Confirmatur. Quia alias sequerctui
quod talis creatura potuisset etiam mereri redemptionem mundi.
Probatur sequela. Quia ex condigno poterat mereri ipsum redemp­
torem: ergo etiam redemptionem.
6. Dubium est an aliquis homo justus, supposita gratia, //<>·
luerit mereri incarnationem Christi de condigno, sicut modo me­
retur gloriam et augmentum gratiae.
Ad hoc dico primo quod, secundum legem ordinariam Dei. nemo
potuit quantumlibet justus mereri incarnationem Christi. Probatur.
Quia Deus non proposuit hoc opus incarnationis tamquam prae­
mium meritorum ct benefactorum hominum, sed potius ut dicit
Paulus ad Rom. 3 (v. 25). Proposuit propitiatorem per fidem in
sanguinae ipsius. Eigo secundum legem ordinariam nemo potuit
mereri de condigno incarnationem Christi. Confirmatur ex Paulo,
qui in tota epistola ad Romanos lior docet, quod judaei per obser­
vantiam legis non meruerint Christi adventum. Item etiam pro­
batur ex Psalmo 88 (vv. 31. 35): Si autem dereliquerint filii ejus
legem meam etc., quae procedunt de labiis meis non faciam irrita.
Ergo promissio Verbi incarnati non dependebat ex meritis illorum.
Secundo dico quod potuit Deus de potentia absoluta], si vo­
luisset, facere tale pactum cum Abraham vel cum alio justo, scilicet
si servaveris legem meam, ego promitto quod Christus veniet ex
semine tuo; sin autem noni servaveris, non item. Et tunc ille
homo per sua merita meruisset adventum Christi de condigno, sic­
ut modo meretur gloriam supposita gratia. Sed tamen non fecit
Deus tale pactum, nam et ipse Abraham justificatus est per fidem
Christi venturi, ut ad Rom. 1 dicitur.
7. - Tertia conclusio divi Thomae est aperta satis. Nam ad me­
ritum de congruo non necessario sequitur praemium, neque effe-

QfAEST. if, ART. 12

113

ctus promissionis divinae pendet ex tali merito, sicut dependet
gloria ex merito hominis. Sed tantum est in illo merito de congruo
quaedam convenientia quae sumitur ex divina benignitate. Nihil­
ominus Gabriel in 3, d. 4, q. 1, a. 3, dub. 3 inquit quod potest
probabiliter dici quod beata Virgo meruit de condigno non quidem
incarnationem, sed se esse matrem Dei. Ratio ejus est quia meruit
gloriam, quod est majus quam esse matrem Dei: ergo esse ma­
trem Dei potuit mereri. ‘Sed tamen hoc videtur esse sine funda­
mento dictum, nam multae aliae sanctae mulieres meruerunt glo­
riam, et tamen non meruerunt esse matres Dei. Item etiam quia
sequeretur quod beata Virgo mereretur quod Filius Dei esset filius
ejus, ac per consequens meruit incarnationem. Et denique meri­
tum de condigno praesupponit legem factam de tali praemio red­
dendo, sicut Deus promittit vitam aeternam servantibus mandata.
Sed talis lex, quod illi Virgini promitteretur illa dignitas ut esset
mater Dei, non constat. Est ergo sententia communis quod beata
Virgo tantum meruit de congruo esse matrem Dei. Ita docet divus
Bonaventura in 3, d. 4, q. 1, a. 2, et divus Thomas ad 3 in isto art.
Quae congruitas non aliunde consideratur nisi a Spiritus Sancti vir­
tute. quae fecit talem Virginem ut decebat et congruebat ut esset
mater Dei.

ARTICULUS DUODECIMUS

Utrum gratia unionis fuerit Christo homini naturalis
1. — Prima conclusio: Gratia unionis, sive habitualis gratia, non
fuit homini Christo naturalis quasi proveniens ex principiis huma­
nae natura
.**
Secunda conclusio: t traque gratia dicitur in Christo naturalis,
qnia a nativitate utramque habet.
Tertia conclusio: Dicitur etiam gratia unionis naturalis Christo
quia unio est causata virtute divinae naturae, quae etiam est natu­
ra Christi. Haec habetur in solutione ad 1.
2. — Nota quod esse naturale, hoc est a nativitate, dupliciter
ifotest accipi: Uno modo a nativitate concomitanter; alio modo a
nativitate, id est, ex vi nativitatis. Et hoc dupliciter. Uno modo
S’·· ToWms - 1

Γ1 I

WMJNICVS BASEZ

supposita lege Dei, alio modo virtute principii efficientis ipsam
nativitatem. Dico ergo quod Christo est naturalis gratia non so­
lum concomitanter, sed ex vi nativitatis, hoc est, ex virtute princi­
pii activi, qui est Spiritus Sanctus, juxta illud Luc. 1 (v. 35) :
Spiritus Sanctus superveniet in te... ideoque et quod nascetur ex t>
sanctum vocabitur Filius Dei. At vero gratia Adae fuit illi natu­
ralis concomitanter tantum, quia principium creationis ut sic non
necessario debuit facere Adam gratum. Christus autem ex vi et
proprietate suae nativitatis non poterat non esse gratissimus Deo.
Item etiam gratia Adae et justitia originalis nobis fuisset natura­
lis si ille non peccasset, ex vi nativitatis nostrae, praesupposita
lege, sicut modo est naturale peccatum originale non solum conco­
mitanter, sed etiam ex vi nativitatis, supposita lege. Unde etiam
sequitur quod si beata Virgo fuit sanctificata in primo instanti,
ut quidam opinantur, illa gratia solum esset illi naturalis conco­
mitanter, quia daretur Virgini praeter legem.
3. — Denique nota quod potissimum est in Christo unde gratia
etiam habitualis dicatur et sit illi naturalis, est quia iste homo,
ex diffinitione sua, inquantum iste homo, habet quod sit Filius Dei.
Neque est necessarium quod illa gratia non dimanet libere a divina
natura Christi in humanam, ut dicatur naturalis; sed sufficit ut
sit ab intrinseco in ipsum Christum. Quemadmodum motus cor­
poris animalis sursum versus est naturalis, quamvis dimanet a
principio libero, scilicet a voluntate.
Ex his colligitur quod simpliciter loquendo, id est sine addito,
potest dici quod omnis gratia est naturalis Christo, sicut homini
est naturale discurrere, etiamsi libere discurrat.

quaestio tertia
De unione ex parte personae assumentis

ARTICULUS PRIMUS

Utrum personae divinae conveniat assumere naturam creatam

1. — Prima conclusio: Propriissime convenit personae assume­
ns naturam.
Secunda conclusio: Hoc est proprium divinae personae, ut fiat
in illa concursus naturarum secundum subsistentiam.
2. Nota primo circa primam conclusionem quod propriissime
dicitur convenire personae assumere naturam, quia, ut articulo se­
cundo hujus [quaest.] docet divus Thomas, etiam divinae naturae
convenit assumere, sed tamen secundario ratione personae.
Secundo nota quod persona non sumitur hic pro supposito divi­
no. quatenus relative distinguitur ab aliis personis. Nam etiamsi
tantum esset una persona in Deo per impossibile, tunc etiam vera
esset conclusio divi Thomae. Sed sumitur persona ut abstrahit a
subsistentia absoluta vel relativa. Et quod ita sit explicandus divus
Thomas probatur. Quia inquit: “personae proprie competit age­
re". Quod quidem non potest verificari formaliter de relativa sub­
sistentia ut sic. nam principium agendi in Deo est commune tribus
personis, scilicet divina essentia subsistens, et non paternitas vel
filiatio. Similiter quod dicit divus Thomas, “persona est hujus
sumptionis terminus”, non potest verificari nisi de persona et re­
latione constituta et distincta a Patre et Spiritu Sancto. Ergo ut
utrum que dictum sit verum, necesse est dicere quod in isto art.
divus Thomas abstrahit ab utroque modo accipiendi nomen per­
sonae.

.1.16

DOMINICUS BAS'BiC

3. —Circa solutionem ad primum nota quod, quamvis fateamur
quod Deus acquisivit esse hominem quia factus est homo, tameu
negandum est Deo aliquid esse additum, quia ista locutio dicit
mutationem aliquam in Deo; illa vero locutio importat mutatio­
nem in re acquisita dumtaxat.
Circa illud quod dicit divus Thomas ad 2, scilicet quod “per­
sona est incommunicabilis quatenus non potest de pluribus prae­
dicari”, advertit dominus Cajetanus quod haec albedo et haec
humanitas potest de pluribus suppositis praedicari, scilicet per di
vinam potentiam. Et ideo illud est proprium personae ut omnino
sit incommunicabilis, ita quod non possit de pluribus suppositis
praedicari per nullam potentiam. Et propter hoc divus Thomas
non dixit solum quod est proprium personae quod non possit d<
pluribus praedicari, sed dc pluribus suppositis.
4. — Dubium est circa secundam conclusionem : utrum angelus
possit naturaliter assumere naturam alienam, v. gr. humanam.
Respondetur negative, et est communis opinio theologorum.
Probatur. Primo quia alias non esset magnum miraculum quod
Verbum divinum univisset sibi naturam humanam. Secundo ratio
divi Thomae id ostendit; nam propter infinitatem personae divina
*
concludit quod possint in ea plures naturae concurrere. Tertio quis
omnis natura substantialis naturaliter est determinata ad unam
personam, sic ut naturaliter in alia esse non possit. Ergo similiter
nulla personalitas potest esse in duabus naturis naturaliter. Pro­
batur consequentia. Quia omnis forma et actus limitatur ad cer­
tam materiam vel potentiam. Sed personalitas creata est actus
quidam. Ergo naturaliter determinatur ad unam naturam. Et de­
nique probatur quia angeli naturaliter non possunt mutare natu­
ras nisi applicando activa passivis, ut in 1 p., q. 110, a. 2 et 3.
Ergo non potest virtute sua humanitatem ad seipsum trahere ad
suam personalitatem. Probatur consequentia. Quia humanitas per
generationem constituitur in supposito naturaliter. Sed homo non
potest generare angelum. ' Ergo].
5. — Dubitatur *secundo an possit Deus de potentia alrsohita
facere quod angelus assumat naturam hominis virtute ipsius Dei.
Scotus in 3, d. 1, q. 4 reliquit dubiam quaestionem, sed magis
declinat in partem affirmativam. Sunt tamen alii qui hoc affirmant

QUAEST. TU, ART. 1

117

oUmlno. Ratio est quia hoc non implicat contradictionem: ergo
non est negandum Deo.
At vero dominus Cajetanus existimat hoc omnino esse impos­
sibile. Tta etiam sentit Durandus 3, d. 1, q. 5, et videtur esse
sententia divi Thomae in hoc art. [ad 2J. Ait enim quod ideo est
proprium divinae personae quod in ea fiat concursus naturarum,
quia est infinita. Sed nulla creatura est infinita, etiam per divinam
virtutem. Confirmatur. Quia pari ratione posset Deus facere quod
angelus subsisteret in infinitis naturis, id est, non in tot quin in
pluribus, quod arguit infinitam virtutem in angelo; quia subsistere
lo duabus naturis major virtus est quam in una: ergo in infinitis
erit infinita virtus.
Quod si quis objiciat : Deus potest conferre virtutem faciendi
miracula ipsi creaturae: ergo etiam subsistendi in pluribus naturis.
Negatur consequentia, quia ad faciendum miracula creatura est
.ausa instrument alis in genere causae efficientis; Deus autem est
causa efficiens principalis. At vero subsistere in aliqua nature
non est in genere causae efficientis, sed potius formalis, quia sub­
sistentia est uctuans ipsam naturam; et quia cum angelus subsi­
steret in natura humana, Deus non esset principale subsistens in
l’Ja sicut est principale efficiens miracula. Et ideo consequentia
non valet. Sed fortassis concludit ratio quod angelus instrument
taliter posset concurrere ad faciendam unionem Verbi incarnati.
6. -In hac dubitatione neutra pars est periculosa. Sed tamen
venienti» Cajetani, quae etiam divi Thomae, verior est et magis
•extollit dignitatem mysterii incarnationis, dum ista opinio negat
etiam per virtutem Dei posse fieri ista unio ab angelo.
Ad illud quod non implicat contradictionem etc., respondetur
quod expresse non possumus duas contradictorias inferre per con»
Hf:<|iientiam necessariam. Sed tamen implicat contradictionem sic­
ut. quod homo sit equus; et quemadmodum implicat quod Deus non
nit trinus, licet nesciamus explicare istam contradictionem. Et suf­
ficit quod per consequentiam quamdam probabilem inferamus duas
contradictorias, v. gr., quod persona angeli sit finitae, virtutis, et
unod non sit finitae virtutis.
7. — Circa camdem solutionem ad secundum notat dominus Ca­
jetanus quaedam. Alia quae partim pertinent ad materiam de Tri­
nitate. quaedam vero disputabuntur art. sequenti. Nunc autem

πΜ

ΙΚίλΠ.Μ' ' S BASEZ

nota quod persona divina non solum est infinita in perfectione se­
cundum naturam quia Deus est, unde etiam ex consequenti est
infinita in agendo; sed etiam est infinita persona secundum pro­
prietatem personae relativam, hoc est, quod paternitas et filiatio
dicit infinitam perfectionem in terminando naturam, id est in sub­
sistendo incommunicabiliter in natura divina. Et. inde est quod
non sit limitata illa personalitas ad subsistendum in una tantum
natura, scilicet divina, sed quod possit subsistere sub pluribus na­
turis substantialibus.
Secundo nota quod infinitas ipsius Dei ut est naturae divinae,
importat perfectionem in essendo et in causando. Ut autem -st
personae, dicit perfectionem in terminando, quod non est causare,
ut dicemus art. 2.
Et ad argumentum quod potest fieri contra hoc, scilicet, si filia­
tio est aliqua perfectio quatenus est talis personalitas: ergo aliqua
perfectio est in Filio quae non est in Patre: respondetur negando
consequentiam. Sicut non valet: filiatio inquantum filiatio est, est
essentia divina: ergo aliqua essentia est in Filio quae non est in
Patre. Nihil valet consequentia, quia arguitur a formali ad iden·
ticam negative, quod est variatio appellationis.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum naturae divinae conveniat assumere

1. — Prima conclusio: Esse assumptionis principium convenit
divinae naturae secundum seipsam.
Secunda conclusio: Esse assumptionis terminum non convenit
naturae divinae secundum seipsam, sed ratione personae.
Tertia conclusio: Potest dici quod natura divina assumpsit na­
turam humanam ad sui personam. Et per istum modum potest dici
quod natura divina est incarnata.
2. — De prima conclusione nullum est dubium in hac parte.
Circa secundam vero conclusionem quaestio est: an Verbum
divinum terminet pruno et i>er se humanitatem per aliquid al>solutum, an |M
*r
aliquid personale reepectivum.

QI'ARST. HI, AKT· '·>

119

Et nota quod non quaerimus de termino assumptionis qui fa­
ctus est. de quo jam diximus q. 2 quod est esse hominem Deum
aliquid absolutum; sed loquimur de termino respectu humanitatis
assumptae, ad cujus participationem elevatur humanitas et ra­
tione cujus solus Filius est homo.
3. — Dc hac quaestione sunt tres opiniones. Prima est Durandi
in 3. d. 1, q. 2 ubi duo dicit. Primum est quod Verbum terminat
unionem humanitatis inmediate per aliquid essentiale et absolutum
commune tribus personis. Secundo dicit quod, quamvis haec unio
humanae naturae ad divinam immediate et per se primo praeexigatur ad unionem personalem, non tamen hoc sufficit, sed requiri­
tur ultra unio cum his quae sunt propria personae inquantum talis
pei^ona est. Pro cujus explicatione supponit Durandus unum fun­
damentum. quod subsistentia in divinis est essentiale, non autem
personale incommunicabile. Quod probat ex differentia suppositi in
humanis et in Deo. Nam Petrus per idipsum est subsistens et ista
persona singularis. Sed tamen Deus subsistens est per suam essen­
tiam; non autem est persona per essentiam, sed per proprietatem
aliquam personalem et relativam. Hinc colligitur quod Pater est
subsistens per aliquid essentiale, quia est hic Deus; est autem
haec persona incommunicabilis per aliquid respectivum.
Confirmat idem fundamentum tali ratione. Nam subsistentia
est perfectissimus modus essendi: ergo quod subsistit ad se sub­
sistit, et non ad aliud. Quod videtur docere divus Augustinus 7
De Trinitate, cap. 4 ubi dicit quod “omnis res ad seipsam subsistit,
quanto magis ipse Deus?’’ (1).
Hoc supposito arguit Durandus’primo per illud: Personae di­
vinae primo competit uniri naturae assumptae per quod competit
ei dependentiam naturae assumptae terminare. Sed personae di­
vinae convenit terminare dependentiam naturae assumptae ratione
subsistentiae suae. Ergo per aliquid absolutum. Probatur minor,
quia persona divina subsistit per essentiam suam.
Secundum dictum Durandi necessario asseritur ab illo, quia
alias esset haereticum primum dictum, nisi assignaret rationem in
secundo dictu quare potius Filius est homo quam Pater, scilicet
quia ulterius unitur humanitas personali proprietati Filii.
il·

S. AVftrrr. De Tt wliotf. HI». 7.

. i. ML. 12. M2.

120

IJUMINICUS BaS'F.Z

4. — Ista sententia Durandi quantum ad primum dictum est
plus quam falsa et, ut inquit Capreolus 3, d .1, q. 1 ad argumentum
contra quartam conclusionem, periculose loquitur Durandus in hac
parte. Et ante omnia objicimus contra Durandum novitatem et
singularitatem sententiae in eo quod ponit duplicem unionem humunitatis, alteram ad subsistentiam essentialem tamquam praerrequisitam, alteram vero ad personalitatem Filii relativam. Quod
si quis dicat divum Thomam etiam asserere duplicem unionem,
scilicet et ad essentiam divinam et ad personam : respondetur quod
divus Thomas unam tantum unionem ponit, sed docet quod jmt
se et immediate ista unio est ad personam, secundario vero ad es­
sentiam divinam. Durandus autem duas uniones omnino ponit,
unam praerrequisitam ad alteram. Nam si tantum Durandus asse­
reret unionem ad subsistentiam communicabilem, et ex consequen­
ti diceret Filio competere talem unionem, non posset assignare dif­
ferentiam quare non etiam Patri et Spiritui Sancto conveniat talis
nnio.
Secundo arguitur contra Durandum. Si humana natura uniietur
priore unione tantum ad subsistentiam essentialem, tunc hic Deus
esset homo immediate, et ex consequenti quaelibet persona esset
homo. Sed per hoc quod ulterius uniatur humanitas ad proprieta­
tem personalem Filii non tollitur prior unio. Ergo adhuc Pater
manet homo et Spiritus Sanctus. Minor et consequentia videntur
notae. Major est ipsius Durandi q. 4 ejusdem dist.. et nos osten­
demus ex divo Thoma art, sequenti.
5. — Alia opinio est Marsilii in 3, q. 2, a. 1 ad 8 arg. Et dicit
tria. Primum est quod ista unio immediate facta est ad personam
et secundario ad essentiam. Secundo dicit quod ratio formalis per
quam persona divina terminat unionem est essentia divina. Tertio
dicit quod ipsa essentia divina est id quo persona terminat unio­
nem humanitatis non absolute sumpta, sed ut est in Filio. Quem­
admodum nos dicimus ex sententia divi Thomae quod in Trinitate
»j1us Pater generat, et tamen ratio generandi est deitas et essentia,
non vero paternitas, ut docet divus Thomas 1 p., q. 41. a. 5. Deitas
inquam est principium et ratio generandi prout est in Patre. Ita
dicit Mareilius quod solus Filius immediate terminat humanitatem
assumptam per essentiam divinam prout est in Filio.
Ista sententia habet [etiam] fundamentum illud Durandi, scill-

yi'AEST. HI, A KT. 2

121

cet quod subsistentia est essentiale et absolutum in Deo. Et pos­
sumus hoc fundamentum confirmare ex doctrina divi Thomae 3
[p.;. q. 17, a. 2 ad 3 ubi inquit quod “tres personae non habent
nisi urium esse”, ubi loquitur de esse subsistentiae. Et q. 9 De po­
tentia a. 5 ad 13 dicit essentia divina non habet subsistere a
proprietatibus personalibus, sed potius e contrario, “proprietates
personales habent quod subsistant ab essentia divina”.
Item arguit Marsilius. Si persona in divinis subsistit per rela­
tionem formaliter, et in humanis per aliquid absolutum: ergo per­
sona aequivoce dicitur de persona divina et de creata.
Ista sententia verostmiVor est quam sententia Durandi. Sed
nihilominus non placet. Quia si illa ratio sufficit ut dicamus quod
Verbum terminat pei aliquid essentiale absolutum, quia essentia
tel quo terminat quatenus est in Filio ipsa essentia, sequitur quod
pari ratione dici posset quod persona divina, Filius v. gr., consti­
tuitur per aliquid essentiale. Probatur sequela, quia essentia ut
est in Filio cum relatione constituit Filium.
6. — Tertia sententia et verissima est quae asserit tria. Primum
quod nunc de facto Verbum divinum terminat naturam assumptam
ut quod primo et per se. Secundo dicit quod ratio terminandi ut
q ioest ipsa proprietas personalis, scilicet filiatio. Tertio dicit quod
•ssentia divina secundario terminat istam unionem quia nor. est
illud suppositum distinctum a Filio, sicut Pater est aliud supp- •utum a Filio.
Hujus sententiae fundamentum est quod subsistentia in divinis
non solum est essentiale, sed etiam personale. Itaque abstrahit ab
essentiali et personali. Quemadmodum hoc nomen res | in divinis
sunt una res tres personae et tres res, quatenus est una essentia
et tres personae, ita tres personae sunt una subsistentia divina et
tres subsistentiae personales incommunicabiles; et quemadmodum
illa una res quae sunt tres personae non facit numerum quaterna­
rium cum tribus rebus, ita non sunt quatuor subsistentiae in Deo.
sqd tres subsistentiae personales quarum quaelibet est illamet
subsistentia Dei, sicut est una et eadem essentia.
Haec sententia est communis. Tenet illam Scotus in 3, d. 1,
q. 5, et d. 5. q. 1, et Capreolus d. 1, q. 1 ad argum. contra quartam
conci., et Cajetanus expresse in isto art., et omnes thomistae illam
tenent.

12·

DOMINICUS RA NEZ

__ ut autem non videatur fundamentum esse voluntarium et
7,
absque ratione, nota quod subsistens in natura ct habens naturam
idem est. Et hinc etiam est ut quot modis aliquid habet naturam,
tot modis subsistit in natura, tot etiam modis dicitur subsistentia,
quia ex differenti modo subsistentiae dicitur aliquid diversimode
subsistere.
Nota secundo quod in Deo subsistens in natura, dupliciter intel·
ligitur a nobis. Uno modo hic Deus subsistens, sed communica bilis
tribus personis secundum talem subsistentiam deificam. Altero mo­
do intelligitur haec persona subsistens in divina natura, incommnnicabiliter secundum talem modum subsistendi, quia per relatio­
nem oppositam subsistit in divina natura. Hinc ergo subsistentia
est personale et dicitur personaliter.
Secundo probatur illud fundamentum. In divinis sunt tres
personae: ergo tres subsistentiae. Probatur consequentia ex diffini
tione personae, quia persona est rationalis naturae individua sub­
stantia. Ubi substantia accipitur pro prima substantia quae ma­
xime substat, ubi intrinsece includitur subsistentia. Item probatur
quod subsistentia sit magis personale quam essentiale. Quia per­
sonae maxime competit subsistere, omnibus, cum ei nihil subsistat :
ergo magis est personale quam essentiale. Probatur antecedens.
Hic Deus sive haec essentia divina non dicitur subsistere ipsis
relationibus personalibus, sed potius e contrario. Ergo persons
magis proprie dicitur subsistere. Ergo subsistentia magis videtur
dicere personalitatem quam essentiam.
Quod autem haec sententia sit divi Thomae probatur ex 1 n..
q. 40, a. 3 ubi inquit: "Proprietates personales non sic intclliguntur
advenire hypostasibus divinis, sicut forma subjecto praeexistenti,
sed ferunt secum sua supposita inquantum sunt ipsae personae
subsistentes.’’ Et in q. 9 De potentia a. 4 dicit persona divina for­
mali significatione significat distinctum subsistens in natura. Et
rursus in 1 p., q. 29, a. 4 dicit quod jjersona divina significat rela­
tionem ut subsistentem.
Et confirmatur ex concilio Constantinopolitano quinto act. 1
can. 1 fubi] dicitur: "Si quis non confitetur Patris et Filii... unam
deitatem in tribus subsistentiis, ...anathema sit" (1). Item in con­
ti

Mansi 9. 375.

Q'AU-f. Hl. Alii1. 2

123

cilio sexto act. 11. in confessione Sophronii archiepiscopi Hierosr.
lymitani, quae approbatur a concilio, habetur.· “Tn unitate trinita
t· m glorificamus; trinitatem quidem pro tribus subsistentiis.” E
ibidem usque adeo nomen subsistentia personaliter accipitur, ut
dicatur sic: “Sabellianorum ista est pravitas, in unam subsist ent.im tres confundere subsistentias et in unam personam eas 1res
personas ”(11.
Sed tamen, quia hoc videtur esse contra nos. qui ponimus unam
subsistentiam communicabilem, respondetur primo quod ibi con­
demnatur qui ponit unam tantum subsistentiam, nos autem tres
ponimus. Secundo respondetur quod ibi subsistentia mere perso­
naliter sumitur, nam haec erat haeresis sabelliana. quod tres sub­
sistentiae personales sunt una subsistentia personalis. Ceterum as­
serere quod sunt una subsistentia essentialis catholicum est. sicut
sunt unus Deus subsistens.
<S.
Hoc supposito probatur sententia a nobis proposita. Et
quod sit divi Thomae patet quia in hoc art. et in art. praecedenti
expresse docet quod terminare convenit naturae divinae ratione
personae. Ergo persona per se primo terminat, id est per aliquid
proprium incommunicabile. Alias enim non per se primo conveni­
ret personae, sed essentiae.
Item probatur secundum dictum illius sententiae ex concilio
Toletano sexto in principio confessionis catholicae, ubi dicitur:
“Tota Trinitas operata est formationem suscepti hominis, quia
opera Trinitatis indivisa sunt. Solus tamen Filius suscepit huma­
nitatem in singularitate personae, non in unitate divinae naturae,
id est. in eo quod proprium est Filii, non in eo quod commune est
Trinitati.” Hactenus concilium (2). Tdipsum habetur in concilio
Toletano undecimo in confessione fidei. Vide Magistrum Senten­
tiarum in 3. d. 5.
Deinde arguitur ratione. Unio quae fit ad personalitatem Verbi
est causa et ratio quare Filius sit homo et incommunicabiliter hu­
manitatem susceperit. Ergo illa prior unio quam Durandus ponit
superflua est omnino, et potius impediens veritati, quia vix potest
explicari quare Pater non sit homo et Spiritus Sanctus.
• 1» Mansi. It. 466-467
12» >ion*i, ln. G62

124

DOMIN’ICVS BASEZ

Item comparatione ad secundam opinionem Marsilii [cf. num.
5J probatur nostra sententia verior. Et arguitur ex eodem exemplo
quod ipse utitur. Pater generando Filium deitate ut quo, et non
paternitate, communicat Filio deitatem et non paternitatem. Ergo
si Verbum divinum terminat humanitatem essentia divina ut que,
et non terminat filiationem, sequitur quod non communicat ipsi
humanitati personalem filiationem, sed tantum subsistentiam es­
sentiae. Ergo hoc exemplum potius est pro nobis quam contra nos.
Probatur. Quia sicut in Trinitate sunt tres personae in una essen­
tia et ipsa essentia est principium quo producuntur Filius quidem
a Patre, et Spiritus Sanctus ab utroque, ita in isto mysterio sunt
tres substantiae, scilicet caro, anima et divinitas in una persona
conveniunt, et ipsa personalitas est principium quo terminandi ani­
mam et carnem simul, hoc est humanitatem.
9. — Respondetur ad argumentum Durandi quo probat suum
fundamentum [cf. num. 3], scilicet subsistentia est perfectissimus
modus essendi. ergo est ad se: distinguo consequens. Id est. non
ad aliud in essentia, concedo consequentiam. Ad se. id est non ad
alium in persona, negatur, quia paternitas est maxima perfectio
et est ad alium in persona.
Aliqui respondent ad hoc argumentum quod proprietas perso­
nalis quae est subsistentia dupliciter potest considerari. Uno modo
ut constituit personam, et sic concedunt quod non est ad aliud
hac sola consideratione quatenus constituit. Altero modo potest
considerari quatenus distinguit, et sic est ad aliud in persona..
[charta corrupta) est subsistens et id quo aliquid subsistit ipsa
subsistentia... Utrumque horum includitur simul in propri-tate
personali quatenus incommunicabilis est.
Ad confirmationem ex divo Augustino respondetur eodem mo­
do et per eamdem distinctionem.
Ad aliud argumentum Durandi pro conclusione respondetur
quod Verbum divinum per id terminat dependentiam humanitatis
per quod Verbum subsistit incommunicabilité!' in natura divina,
scilicet per filiationem.
10. — Ad argumenta secundae opinionis respondetur. Et quod
attinet ad fundamentum satis diximus. Ad locum divi Thomae
[cf. num. 51 respondetur quod est differentia inter esse quod est
existera et osse quod est subsistere. Nam illud est proprium natu-

Qt'AEST II’

ART. 2

12ï

rae divinae per quod existunt personae, et est tantum unum existera
in ipso Deo et in tribus personis. At vero subsistera per sc primo
competit personae; est enim terminare naturam seu habere naturam
ut quod. Bît hoc subsistere natura divina dicimus quod non est
unum tantum, sed triplex. Ad alterum locum ex quaest. 9 De po­
tentia respondetur quod radicaliter relationes divinae sive pro­
prietates habent subsistere ab essentia. Non enim subsistunt qua­
tenus sunt relationes in communi ; alioquin omnis relatio subsisteret,
sed quatenus sunt tales relationes, scilicet divinae. At vero for­
malité!· ipsae relationes sunt subsistentes incommunicabiliter.
Ad tertium argumentum Marsilii respondetur ex doctrina divi
Thomae 1 p., q. 29. a. 4 ad 4 quod ratio personae in communi
abstrahit a relativo vel absoluto. Verum est tamen quod persona
non univoce de persona divina et humana, sed analogice [dicitur],
non autem diversis conceptibus.
11. Circa tertiam conclusionem divi Thomae nota primo quod
Magister Sent, in 3. d. 5 affert testimonia quaedam ex conciliis
Toletanis et ex divo Augustino et Damasceno et Hieronymo in
utramque partem hujus quaestionis: utrum natura divina assump­
serit humanam, et an sit incarnata; et denique respondet affirma­
tive. Et sic respondet divus Thomas in hoc art. Locus Damasceni
habetur lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 6: Augustini vero habetur in
libro De fide ad Petrum [auctore S. Fulgentioj, cap. 2. Sed Da­
mascenus in cap. 11 videtur negare illam propositionem; sed tamen
in alio sensu negat, scilicet quod secundum se et immediate non
est incarnata.
12. — Dubium est an istae propositiones sint verae; prima, na­
tura divina sit facta caro: secunda: natura divina est facta homo;
tertia, natura divina est homo; quarta, natura divina nata est ex
Virgine; denique, natura divina est mortua.
Magister ubi supra negat primam propositionem, scilicet est
facta caro, quia videtur facere sensum quod conversa est in car­
nem, et ita revera tenendum est. Secundam vero et tertiam non ne­
gat absolute, sed potius videtur declinare in partem negativam.
Divus Thomas in explicatione litterae Magistri ibidem ait ter­
tiam propositionem esse veram in sensu identico, quia natura
divina non supponit pro supposito Verbi Dei. licet sit ipsum sup­
positum. Neque divus Thomas existimat quod Magister illam no-

i&e

ΙΧΟΠΝΠ Ι

βλΛεζ

gavit. Unde nos colligimus argumentum ad probandum quod se­
cunda propositio sit vera. Nam bene sequitur: natura divina est
homo; et non est homo ab aeterno: ergo facta est homo. Neque
valet solutio quod ly facta applicat ipsi essentiae secundum se
suum significatum, quia alias ista etiam esset falsa: Filius Dei
factus est homo, si ly factus applicaret factionem ad Filium Dei.
Ergo sicut haec est vera, Deus factus est homo, ita etiam ista,
Deitas facta est homo. Utrobique enim est appellatio ad hominem
ratione humanitatis. Sed nihilominus posset illam aliquis negare
quia videtur esse sensus quod immediate humanitas unita est es­
sentiae.
Ceterum quarta et quinta propositiones sine aliquo addito sunt
negandae. De quibus divus Thomas agit q. 16. a. 5 ad 1. Et ratio
est quia illa adjectiva applicant ad significatum substantivi imme­
diate suum significatum formale. Et cum substantivi significatum
sit essentia quatenus essentia est, efficitur sensus quod ipsa natura
divina immediate absumpsit originem ex Virgine. Istac vero pro­
positiones. Deus est natus ex Virgine. Deus est mortuus, sunt verae
quia substantivum Deus supponit pro Filio... \ charta corrupta :
Filius Dei est mortuus vel natus ex Virgine, vera propositio est.
quia illud adjectivum applicat suum significatum formaliter ad
personam quae nata est secundum naturam aliquam.
Nota circa solutionem ad primum quod divus Thomas in 3. d. 5.
q. 2, a. 2 inquit quod Pater potest dici assumere naturam huma­
nam vocabulo assumere sumpto communiter, sicut aliquis dicitur
assumere paedagogum filio. Sed tamen in isto loco absolute negat
illam propositionem, et ita tenendum est.

ARTICULUS TERTIUS
Utram abstracta personalitate per intellectum, Halum poewt

assumere

1. — Conclusio est affirmativa.
De materia hujus articuli disputant doctores in 3, d. 1. Caje
tonus in hoc art. multa dicit de abstractions intellectus. Sed satis
eat animadvertere quod secundum Aristotelem 2 Physicorum tex-

QCAKST. ΠΪ, ART. 3

12 7

tu 18, abstrahentium non est mendatium. Quae quidem sententia
intclligenda est de abstractione simplicis intelligentiae, id est, quan­
do per primam operationem intellectus cognoscit unum. nor. co­
gnoscendo aliud quod est simul cum illo. At vero de abstractione
per negationem per secundam operationem intellectus negando
unum de alio, non intelligitur quod abstrahentium non est rnendatium.
Secundo nota quod ad abstraetionem primi generis impertinent
est ut quod alterum ab altero abstrahitur differant realiter, vel
secundum rationem vel formaliter. Abstrahimus enim albedinem a
sujecto a quo realiter distinguitur, et genus ab specie, universale
a singularibus, quae non differunt realiter.
His suppositis, nota tertio circa solutionem ad primum et se­
cundum argumentum, quod divus Thomas non ait quod exclusis
Ijer intellectum proprietatibus personalibus remaneat natura divina
ut persona realiter, sed “in consideratione nostra remanebit ut
subsistens et ut persona”.
Item in solutione ad tertium nota quod abstrahere per modum
resolutionis non est possibile, nisi ubi in objecto fuerit aliqua com­
positio. saltim metaphysics. Et quia in Deo nulla est compositio
etiam metaphysics, non est abstrahere aliquid ab eo per modum
resolutionis. Verum est tamen quod divus Thomas in 1 p.. q. 40.
a. 3 inquit quod, secundum nostrum modum intelligendi. potest
comparari abstractio divinae essentiae a personalitate, abstractioni universalis a particulari. Et abstractio alicujus proprietatis
quae est in persona, v. gr. innascibilitas, non constituentis perso­
nam, potest comparari abstraction) formae a subjecto. Sed tamen
in hac doctrina divus Thomas nullam compositionem in Deo ponit.
2. — Dubitatur modo quisnam sit sensus articuli divi Thomae
et conclusionis.
Quidam dicunt quod divus Thomas definit quod, si Deus non
esset nisi unica persona per impossibile, ut pagani et gentiles intelligunt, nihilominus posset assumere humanitatem. Et hoc con­
firmant ex divo Thoma in art. ex illo quod dicit, "ut judaei intelligunt”. Sed tamen credimus quod divus Thomas amplius... [charta
corrupta], scilicet quod potest Deus, qui est trinus et unus, assu­
* 1 naturam humanam non immediate ad personalitatem incom­
mer
municabilem aliquam, sed ad naturam subsistentem immediate.

lÿ#

DOMINICUS MANEZ

Oppositum sentit Capreolus in 3, d. 1, q. 1, concl. 3 ad arg.
contra quartum conci. Dicit enim quod est impossibile quod Deus
immediate assumat naturam humanam, nisi aliqua persona imme­
diate assumat. Cum Capreolo consenserant magister Victoria et
Soto.
Sed tamen dominus Cajetanus in hoc loco tenet sententiam
propositam, et cum ilio uos tenemus.
Ratio Capreoli est quia terminare proprium est subsistentis
incommunicabiliter. Sed hic Deus non subsistit incommunicabiliter
ut hic Deus est, abstracta per intellectum personalitate. Ergo non
subsistit incommunicabiliter: ergo non potest terminare depen­
dentiam humanitatis.
Con/irmafur. Hic Deus est omnino idem cum tribus personis.
Ergo non potest intelligi quod hic Deus assumat quin omnes tres
personae assumant.
Fundamentum domini Cajetani est quod tres personae sunt
unus Deus et sunt hic Deus subsistens conimunicabilis tribus per­
sonis, id quod q. 3, a. 3 latissime explicat. Itaque ista est differentia
inter Deum et creaturas, quod in creaturis non repentur unus
homo singularis communis Petro et Paulo; in divinis autem est
hic Deus communis tribus personis et singularissimus.
Sententiam Cajetani tenet Durandus in 3. d. 1, q. 4, et Scutus
d. 4, q. 1, et 2, Gabriel q. 1 et 2 dubio ultimo, et est communior
nostro tempore.
3. — Arguitur primo pro sententia domini Cajetani. Hic Deus
est immediatum principium agendi ad extra non inquantum Pater
aut Filius, sed inquantum hic Deus subsistens. Ergo hic Deus po­
test terminare immediate naturam creatam. Antecedens manife­
stum est. Consequentia probatur. Quia ad terminandam naturam
creatam satis est quod sit subsistens Deus et communicet suam
subsistent iam ipsi naturae. Et confirmatur ex argumento Sed contra
in hoc art. Similiter articulis sequentibus ex omnipotentia Dei ali­
qua concludit divus Thomas. Et divus Augustinus in epistola ad
Volusianum inquit quod "tota ratio facti est potentia facientis".
Sed... [charta corrnjda] personalitate intclligitnr potentia in Deo.
Ergo poterit.
Secundo arguitur. Res est digna dubitatione theologica, an
natura humana immediate potuisset uniri huic Deo inquantum hic

Q« ‘A8ST. ΙΠ, Λ KT. 3

129

Deus est. Sed hoc divus Thomas non quaerit. Ergo hoc voluit sentire
divus Thomas in hoc art., quia alias manca fuisset ejus doctrina.
Confirmatur. Nam articulis sequentibus inquirit utrum una per­
sona potuisset sine alia, et an quaelibet potuisset, et an omnes
simul. Reliqua ergo erat quaestio: an hic Deus immediate potuisset
assumere. Hoc ergo quaerit divus Thomas in hoc art.
4. — Nota quod supposita ista sententia domini Cajetani, in
tali casu haec propositio esset vera: Pater est homo, Filius, Spiri­
tus Sanctus est homo, sicut modo de facto Pater est creator et
Filius et Spiritus Sanctus. Sic affirmant doctores qui sequuntur
illam sententiam, excepto Durando, qui negat illas propositiones
sine aliquo addito: Pater est homo, Filius est homo etc.; sed tamen
concedit cum addito, scilicet! Pater inquantum hic Densest homo.
Sed tamen fallitur in hoc. Primo, quia modo de facto absolute ve­
rum est quod hic Deus est homo, quamvis immediate facta fuerit
unio ad Filium, ut jam nos probavimus. Ergo tunc verum esset sim­
pliciter quod Filius est homo, etiam unione facta immediate ad
hunc Deum.
Secundo haec propositio absolute est vera. Pater creat, Filius
creat, quamvis non inquantum Pater, sed inquantum hic Deus.
Ergo si inquantum hic Deus est homo, simpliciter est homo. Sed
quia Durandus, ut art. praecedenti diximus, opinatur quod de facto
unio facta est ad hunc Deum subsistentem, et ulterius alia unio
facta est ad Filium, unde sequebatur quod Pater est homo propter
unionem priorem ad hunc Deum, ideo negat Durandus sufficere,
ut Pater sit homo, quod hic Deus immediate assumpserit humani­
tatem. Sed tamen non evadit vim argumenti, quia saltim sequitur
quod modo de facto ista propositio est vera: Pater est homo in­
quantum hic Deus.
5. — Ad argumentum Capreoli et aliorum respondetur conce­
dendo antecedens modo de facto; sed tamen de potentia Dei abso­
luta dicimus quod terminare humanitatem immediate potest con­
venire subsistentiae divinae communicabili tribus personis.
Ad confirmationem respondetur negando consequentiam, si con­
sequens intelligatur de immediata assumptione ad personam. Sic­
ut modo de facto ista consequentia nihil valet: Verbum assumpsit,
immediate humanitatem; et Verbum est Deus: ergo hic Deus im­
mediate assumpsit. Nihil valet.
Sin.

u

330

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS QUARTUS
Utrum una persona possit assumere naturam creatam,
alia non assumente

Prima conclusio: Quod est actionis in assumptione commune est
necessario tribus personis.
Secunda conclusio: Id quod est ex parte termini in asssumptione
convenit uni personae sine alia.
Tertia conclusio est affirmativa.
Conclusiones hujus art. sunt certae secundum fidem. Probatur
prima ex concilio Toletano sexto et undecimo, ubi definitur quod
opera Trinitatis indivisa sunt. Item Joan. 5 (v. 19) : Quaecumque
Pater facit et Filius similiter facit. Et ratione probatur. Secundum
fidem est certum quod sunt tres personae aequalis potestatis. Sed
creare vel operari i ad extra] pertinet ad potestatem. Ergo una
persona sine alia non potest operari.
Secunda conclusio etiam patet ex eisdem conciliis et Joan. 1
(v. 14) : Verbum caro factum est. Et in sacris litteris semper
Filius appellatur homo, et non Pater neque Spiritus Sanctus.
Sed arguitur contra istam conclusionem. Si solus Filius est ho­
mo, sequitur quod tres personae divinae sunt distinctae, sicut tres
angeli, qui non sunt una essentia. Quia hic Deus est homo: Pater
est hic Deus: ergo Pater est homo. Respondetur quod medium non
singularizatur perfecte pro forma syllogistica, quia non affirmatur
de tribus personis. Alias enim posset dici quod Pater est Filius
ex eadem ratione.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum alia j>ersona divina potuerit humanam naturam assumere,
praeter personam Filii

Conclusio est affirmativa, et oppositum hujus conclusionis est
error. Ratio est quia Filius potest assumere naturam terminando

QI'AEST. HI, ART. 6

131

unionem ad propriam personalitatem. Sed quaelibet persona est
perfecta et completa in ratione personae. Ergo quaelibet potest
assumere naturam creatam.

ARTICULUS SEXTUS
rirum duae jiersonae divinae possint assumere unam et eamdem
numero naturam

1. — Prima conclusio affirmativa.
Secunda conclusio: Eamdem personam humanam non possunt
assumere plures personae divinae.
Tertia conclusio, ad primum: In illo casu tres personae essent
unus homo, si tres personae eamdem naturam assumerent,
2. Nota quod locus Anselmi citatus habetur lib. 2 Cur Deits
hamo, cap. 9. Et de materia hujus art. [disputant doctores in| 3.
d. 1 et fere omnes conveniunt de prima conci, [cuml divo Thoma.
Durandus q. 3, Marsilius q. 2, Capreolus q. unica. At vero Scotus
q. 2 opinatur esse impossibilem conci, divi Thomae, in eo sensu
quod immediate ad plurcs personas terminetur humanitas, sicut
modo terminatur ad Verbum.
Pro qua sententia est primum argumentum. Natura divina po­
test esse in tribus personis eo quod est infinitae perfectionis. Ergo
hoc non potest competere naturae humanae, quae finita est.
Respondetur quod antecedens est verum in hoc sensu quod
propterca convenit divinae naturae esse ex natura sua in pluribus
personis, scilicet tribus, quia est infinita. At vero natura humana
non ex se et ex natura sua, sed ex virtute Dei potest terminari ad
tres personas quarum quaelibet habet infinitam virtutem.
3. — Secundo arguitur. Unum accidens non potest esse in plu­
ribus subjectis. Ergo neque una humanitas potest esse in pluribus
personis.
Respondetur negando antecedens sicut Cajetanus. Non enim
implicat contradictionem quod hoc accidens sit hoc per ordinem
ad hoc subjectum singulare, et tamen per divinam potentiam affi­
ciat multa subjecta; quemadmodum accidentia eucharistiae extra
subjectum sunt, et posset Deus illa in alio subjecto colocare, a

132

ooMIMces ηλ$ε?:

quo non individuarentur. Secundo respondetur negando consequen­
tiam, quia accidens individuatur a subjecto; natura vero humana
non individuatur ut sit haec a sua materia et forma, ut patet in
Christo, cujus humanitas eadem est atque fuisset sine illa perso·
na Verbi.
4· — Tertio arguitur. Impossibile est quod unus effectus pen­
dent a pluribus causis totalibus secundum eamdem speciem de­
pendentiae, ut v. gr. quod hic calor producatur ab isto igne total’
ter et ab alio igne totaliter. Sed quando una persona I divina
terminat dependentiam humanitatis, totaliter eam terminat. Ergo
non potest eadem humanitas terminari ad aliam personam.
Respondetur ad majorem quod si iy totaliter accipiatur exclu·
sive, id est quod ita dependeat ab una causa effectus ut alia non
concurrat, necessaria est maxima; alias enim esset contradictio.
Si autem ly lot aliter accipiatur ex parte effectus ad hunc sensum
quod totus oriatur effectus a singulis causis, negatur major, immo
aliquis totus effectus, v. gr. ignis genitus, pendet ab igne generante
et a sole generante. Quod si aliquis dicat quod ista non est instan­
tia, quia sol et ignis sunt causae subordinatae: respondetur quo
multo melius poterunt duae personae divinae terminare humani­
tatem ita ut quaelibet totaliter terminet, quam duae causae sub­
ordinatae producere totaliter effectum.
Deinde est alia instantia. Duo homines trahunt navim, quili­
bet illorum tanta virtute ut solus posset trahere. Tunc ista tracti··
totaliter est a quolibet illorum. Ac si dicas quod non quilibet illorum
traheret navim tanta velocitate quanta simul ambo trahunt: res­
pondetur ita verum est. sed tamen hoc provenit ex eo quod quilibet
illorum habet virt utem finitam. At vero si per impossibile daremus
quod uterque haberet virtutem infinitam, uter que totaliter traheret
navim cum eadem velocitate. Et quia quaelibet |>ersona divina est
infinitae virtutis in terminando, ideo quaelibet potest totaliter ter­
minare dependentiam humanitatis.
Secundo respondetur et nota quod terminare non est efficere
vel causare proprie. Unde impropria locutio est ista, terminare
dependentiam humanitatis, eo quod nomen dependentiae proprie
est ex parte effectus ad causam suam. Nihilominus aliquando ac­
cipitur magis communiter, ut dicimus quod relatio pendet ex su·
termino. Et isto modo non est inconveniens dicere quod humanité-

■r, ni.

art.

6

*Li dependentia terminatur ad Verbum Dei. Et ita loquuntur ScoI its ?L Durandus quando dicunt quod Verbum terminat dependen­
tiam humanitatis.
Respondetur ergo ad argumentum quod isto modo humanitas
totaliter penderet a singulis personis in illo casu conclusionis divi
Thomae. sicut in humanis aliqua relatio, patris v. gr.. pendet ex
multis filiis totaliter.
5.— Quarto arguitur. Verbum divinum non potest assumere
naturam humanam quae simul terminaretur ad personam Patris.
Sed Pater non minus terminaret complete quam Petrus. Ergo.
Respondetur negando consequentiam. Ratio differentiae esi
quis iiersona creata terminans naturam aliquam constituitur per
illam naturam. Unde non posset assumi talis natura terminata u
Petro, quin simul assumeretur Petrus ipse. At vero persona divina
terminans humanitatem non constituitur in esse personae simpli­
citer per illam. Quare adhuc manet ipsa natura assumptibilis ab
dia persona divina simul, de cujus essentia non est illa natura.
De secunda conclusione disputabitur q. 4. a. 2.
0. -Contra tertiam conclusionem ad primum arguitur primo.
In illo casu essent tria supposita humana simpliciter vel tres habr-ntes humanitatem: ergo simpliciter essent plures homines, sci­
licet tres homines.
Secundo àrguitur. Sequitur quod si nunc essent unus homo,
quod essent isto homo vel iste homo. Consequens est falsum. Pro­
batur. quia iste homo supponit pro Filio. Ergo verum esset quod
Pater est Filius. Confirmatur. Sequitur quod haec est vera: modo
iste homo, demonstrando Christum, possibiliter est Pater ve] Spi­
ritus Sanctus. Probatur sequela. Possibiliter Pater assumit hanc
eamdem humanitatem. Tunc ergo rogo, an Pater sit iste homo.
Si conceditur, habetur intentum, quod iste homo est Pater. Si
non, ergo esset alius homo ab isto: ergo non sunt unus homo.
Tertio arguitur. Si eadem albedo esset in tribus subjectis, non
essent unum album, etiamsi substantive accipiatur ly album. Ergo
neque in illo casu tres personae essent unus homo. Probatur con­
sequentia. Quia fundamentum et ratio divi Thomae est quod in
1 p., q. 39. a. 3 ponit, scilicet quod quando terminus numeralis
additur substantivo, numerat naturas vel formas et etiam suppo­
sita. V. gr.. tres homines sunt tria supposita cum tribus humani-

134

boMINiTCh UANEZ

tatibus. Item haec est falsa; [eunt] tres dii. quia numerat non
eolum supposita, sed etiam deitates. Sed hoc fundamentum non
videtur firmum, ut patet in exemplo adducto de albo. Ergo. Con­
firmatur ex art. 7 hujus ad 2 ubi dicit divus Thomas: “Si persona
divina assumeret duas naturas humanas, diceretur unus homn
propter unitatem suppositi.” Ergo unus additum substantivo non
dicit unitatem naturae, sed personae.
7.— Ad hoc dubium aliqui tenent quod essent plures homines
in illo casu simpliciter loquendo. Aliqui quod essent unus homo,
sed addito, sicut sunt unus Deus propter unam deitatem. Alii vero,
quorum videtur esse Cajetanus et ita explicat divum Thomam in
hoc loco, ajunt quod nihilominus essent unus homo non simpliciter,
sed cum isto addito, propter unam naturam humanam. Item quot:
non essent unus homo numero, scilicet iste vel iste homo. Nequ
divus Thomas in articulo asseruit quod essent iste homo, cum ar­
gumentum id peteret. Sed respondet ad primum quod essent unus
homo propter unam humanitatem; ad tertium, quod homo suppo­
neret pro Patre. Neque tamen asserimus quod essent plures homi­
nes simpliciter loquendo, quia plures appellat pluralitatem ad ip­
sam naturam humanam etiam. Concedendum tamen est quod sunt
plura supposita humana.
X. — Pro solutione argumenti nota quod illa regula citala divi
Thomae intelligitur de substantivo quod significat substantiam
Unde ad primum argumentum respondetur negando consequen­
tiam, quia variatur appellatio. Nam in antecedenti nomen plurale
appellat ad supposita tantum, in consequenti vero etiam appellat
pluralitatem ad naturam. Sicut non sequitur: sunt tres habentes
deitatem vel tria supposita: ergo sunt tres dii.
Ad secundum cum confirmatione respondetur quod probat nor.
esse unum hominem simpliciter, sed non probat quod essent plures
homines simpliciter. Et ad replicant: Filius est unus homo, et
Pater est alius homo, ergo duo simpliciter homines: respondetur
quod Pater simpliciter loquendo non est alius homo in illo rasu,
sed est aliud suppositum humanum, quia nomen alius appellat aliotatem ad humanitatem.
Ad tertium resjjondctur negando consequentiam, quia album
significat accidens, et regula intelligitur de substantivis significan­
tibus substantiam. Ad confirmationem patebit in art. 7.

QUA EST. ΙΠ, ART. 7

135

ARTICULUS SEPTIMUS

V triun turn persona divina possit assumere duas naturas hum units

Prima conclusio affirmativa.
.Secunda conclusio, ad secundum .· Tunc diceretur unus humo
habenis duas naturas humanas.
Scotiis in 3, d. 1. q. 3 arguit contra regulam divi Thomae ad 2,
scilicet quod “nunquam nomen ab aliqua forma impositum plu­
raliter dicitur. nisi propter pluralitatem suppositorum”. Sic arguit.
Sequitur quod in divinis possumus asserere tres deos, quia sunt
tria supposita. Respondetur cum Cajetano quod divus Thomas non
ait sufficere pluralitatem suppositorum, sed necessarium esse ut
pluraliter dicatur [nomen]. Quando enim fuerit nomen substan­
tiale concretum, requirit pluralitatem formae significatae. Neque
tamen asserimus quod hic senserit divus Thomas esse unum ho­
minem simpliciter, sed cum isto addito, habens duas naturas etc.
Nam sicut plures simpliciter dicit pluralitatem ad supposita ne­
cessario, ita imus simpliciter dicit unitatem ad naturam ut sunt
unus Deus. Ergo etiam unus homo simpliciter significat unam na­
turam humanam. Item etiam quia ratio quare divus Thomas art. 6
dixit esse tres personas imum hominem modo explicato, est quia
unus dicit unitatem naturae. Sed in casu hujus articuli non est una,
sed triplex humanitas. Ergo non est unus homo simpliciter.
Sed arguitur contra hoc. Tres personae simpliciter sunt unus
Deus propter unam deitatem, etiamsi sint tria supposita. Si ergo
assumerent, eamdem humanitatem, essent simpliciter unus homo
propter unam humanitatem. Respondetur negando consequentiam
quia deitas est per se subsistens... [charta corrupta]; humanitas
autem non est per se subsistens neque idem essentialiter cum ipsis
personis. Quare non sufficit ut simpliciter dicantur unus homo
propter unam humanitatem.
Denique nota quod divus Thomas retractat in hoc art. quod
dixerat in 3, d. 1, q. 2, a. 5 ad 2. ubi tenet quod in casu hujus
articuli essent plures homines.

136

DOMJXICUS BANEZ

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum fuerit magis conveniens Filium Dei incarnari quam Patrem
vel Spiritum Sanctum
Conclusio est affirmat h a.
In hoc art. praeter rationes divi Thomae est alia ratio, ne
scilicet confunderetur nomen Filii, si Pater esset filius hominis.
Propterea decuit quod Filius esset filius hominis. Item ex solu­
tione ad 3 possumus colligere aliam rationem, scilicet ut qui fiebat
homo mitteretur a Deo, quod Patri non poterat convenire, et ut
etiam posset mittere ad nos Spiritum Sanctum, quod alteri per­
sonae non poterat convenire, scilicet mitti et mittere. Vide Augus­
tinum lib. De fide ad Petrum, cap. 2, et Bernardum Sermone primo
Adventus, Damascenum lib. 3 Fidei orthodoxae, cap. 4, et Anselmum lib. [De fide Trinitatis et] de incarnatione IVertzi], cap. 4
et lib. 2 Cur Deus homo, cap. 9.

QUAESTIO QUARTA
I>e unione ex parte assumpti

ARTICULUS PRIMUS

Utrum humana natura fuerit magis assumptibilLs a Filio IM
quam quaelibet alia natura
1. — Conclusio est quod sola natura humana fuit assumptibilLs.
Do materia hujus quaestionis usque ad sextam quaest. tractat
Magister in 3, d. 2.
Circa conclusionem nota quod assumptibile. cum denominet na­
turam creatam, dicit ex parte creaturae aptitudinem et congruen­
tiam ut assumatur. Et non accipitur hic ut tantum valeat sicut
possibilité!· assumptum, quia si isto modo, multae naturae sunt
assumptibiles secundum omnipotentiam Dei et obedientiam crea­
turae. Quare divus Thomas conclusionem exclusivam posuit, acce­
pit enim assumptibile primo modo.
Secundo nota pro inteligentia illius quaestionis, an sit in ho­
mine appetitus naturalis ad videndum Deum, quomodo divus Tho­
mas dicit hic quod aptitudo creaturae secundum quod est potentia
naturalis, etiam passiva, “non se extendit ad id quod transcendit
ordinem naturalem, quem transcendit unio personalis ad Deum”.
Unde potest sumi argumentum pro parte negativa illius quaestio­
nis. scilicet visio Dei sive unio ad Deum per visionem transcendit
ordinem naturalem: ergo non est in creatura potentia naturalis
ad illam, sed erit tantum quaedam aptitudo et capacitas ut possit
a Deo elevari. Item si Deus posuisset beatitudinem animae nostrae
in unione personae Dei. tunc anima nostra, supposita cognitione

138

LM.C.Î ί ΝIC I S !» Λ S' tZ

talis finis, appeteret illud; et tamen non esset magis naturalis
appetitus quam modo: ergo nec sequitur quod desiderium finis
nostri, qui consistit in visione Dei, sit naturale, etiamsi praesup}>osita cognitione illius finis habeamus tale desiderium.
2. — Dubitatur circa istum articulum: an omnis creatura pos­
*sibilité! assumatur a Deo, quamvis non omnis sit assumptibilis
secundum congruentiam.
Cajetanus noluit disputare dc ista quaestione. Sed divus Tho­
mas et doctores in 3. d. 2 disputant de illa. Et sunt variae ficntentiac.
Prima est Alberti Magni art. 2, quod natura angelica non est
assumptibilis, quia in angelo non distinguitur natura a supposito,
et ideo non potest assumi nathra quin assumatur suppositum. Op­
positam sententiam tenet divus Thomas in solutione ad 3. Neque
ratio Alberti valet aliquid, quoniam in angelis distinguitur realiter
esse ab essentia, ut diximus supra, q. 2, a. 2. Quia igitur suppositum non constituitur in angelis ex esse et essentia, posset Deus
assumere essentiam angeli absque proprio esse angeli, et commu­
nicare illi suam subsistentiam personalem.
3. Alia opinio est Henrici de Gandavo, Quodlib. 5, quod sola
natura rationalis potest assumi. Ratio ejus est: creatura rationa­
lis non potest habere operationem supernaturalem videndi Deum.
Ergo neque esse supematurale ipsius Dei. Probatur consequentia,
quia operatio sequitur esse.
Confirmatur. Voluntas rationalis non potest elevari ad id quod
minus est. scilicet ad visionem Dei: ergo neque ad id quod majus
est. scilicet ad unionem hypostaticam.
Sed tamen haec sententia neque est vera nec ratio convincit.
Respondetur enim ad argumentum quod illa maxima, operari se­
quitur esse, sive intelligatur dc esse essentiae, sive de esse existentiae, vera est, sed diversimode. Nam de esso essentiae loquendo,
omnis operatio sequitur esse ad qualitatem operationis: v. gr.,
operatio equi est equina. Si autem intelligatur de esse existentiae.
sensus est: omnis operatio sequitur esse, id est, quod praesuppouit
esse. Non tamen sequitur quod posito esse necessario sequitur
oj>eratio ipsa; nam multis aliis viis potest impediri. Hinc est quod
in Christo Domino, cum sit unicum esse existentiae et unica sub-

QÜAKST. IV, ART. 1

139

sistentia, est tamen duplex operatio, eo quod sunt duae essentiae
in illo, scilicet divina et humana.
Ad confirmationem respondetur negando consequentiam. Sicut
non sequitur: homo non potest generare leonem quod est minus,
ergo non potest generare hominem. Intelligenda est ergo maxima
intra eamdem speciem effectus. V. gr.. si ignis non potest calefacere
ut quatuor, non potest calefacere ut octo intra eamdem speciem.
Ita ergo in casu argumenti, quod operari sive intelligere est actio
procedens a natura viventi. Unde lapis non potest intelligere. at
vero notest existera per existentiam Verbi supplentis existentiam
lapidis.
4. —Est ergo tertia opinio communior el vera, quod potest Deus
quamlibet naturam creatam assumere. Est expressa divi Thomae
d. 2. q. 1 [a. 1] et Durandi ibidem. Cujus ratio est quia ex parte
Dei est potentia infinita: ex parte creaturae non est aliqua repu­
gnantia magis quam in humanitate: ergo potest. Confirmatur. Deus
assumpsit de facto humanitatem communicando illi existentiam
Verbi Dei. Sed ista communicatio non pendet ex intellectu et vo­
luntate animae, Ergo potest communicare suam subsistentiam na
turae non habenti intellectum.
Secundo arguitur. In triduo sepulturae Christi cadaver mansit
unitum hypostasi Filii Dei, quod quidem carebat anima: ergo si­
militer potest Verbum divinum uniri naturae lapidis vel arboris.
Et haec sententia est tenenda absque dubio.
5. —Dubitatur an possit Deus assumere materiam primam sine
forma. Resjiondetur breviter. Si materia prima potest per poten­
tiam Dei esse sine forma substantiali, poterit assumi a Verbo Dei
sine forma. Si autem materia non... [charta, corrupta] a forma
quoti non potest recipi esse nisi . forma, non erit assumptibilis
per se absque forma. Et haec est opinio tenenda, secundum sen­
tentiam divi Thomae.
(>.—Dubitatur an accidens possit assumi ad Verbum Dei, v. gr.
albedo.
Gabriel tenet partem affirmativam. Et ratio ejus est quia al­
bedo est natura quaedam quae sine subjecto per divinam potentiam
existere potest. Ergo posset Deus illam existentiam quam habet
extra subjectum destruere et suam existentiam illi communicare.
Sed tamen nota quod in tali cusu Deus non diceretur albus per

MAM I N!Ct*S BAS HZ

I lu

assumptionem albedinis, neque quantus si assumeret quantitatem,
nam talis denominatio supponit esse corpus id quod denominatur
tale; neque esset quantitas ipse Deus, quia sicut modo non est hu­
manitas. ita tunc non diceretur albedo quia in abstracto significa­
tur. Simili ratione, etiamsi assumeret materiam primam, non esset
materialis quia significatur compositus ex materia et forma, neque
esset ipsa materia.
Sed quaeris quam denominationem haberet Deus ex tali unione
ad accidens. Respondetur quod esset unitus albedini, unitus quan­
titati. Quemadmodum in triduo [mortis] Verbum erat unitum ani­
mae tamen non erat animatum, sed solum dicebatur unitum animae,
quia neque erat anima.
*. — Circa solutionem ad secundum, ubi ait divus Thomas
quod est major et perfectior unio ad Deum secundum esse perso­
nale quam unio quae est secundum operationem, nota quod sunt
variae sententiae circa hoc. Scotus enim in 3, d. 2, q. 1 dicit quod
absolute loquendo de gratia unionis et de gratia gratum faciente
neutra est major altera, sed distinguendum est. Si gratia gr; tum
faciens accipiatur pro habitu, minor est quam gratia unionis. Si
autem sumatur pro gratia consummata, scilicet pro gloria, per­
fectior est quam gratia unionis.
Durandus ibidem secundo argumento in secunda solutione in­
quit quod perfectior est gratia gratum faciens quam gratia unionis.
Et arguitur primo ex Augustino lib. De sancta virginitate ubi in­
quit: “beatior Maria concipiendo fidem Christi quam concipiendi'
carnem Christi" (1 ). Ergo a simile etc.
Secundo. Gratia gratum faciens et visio beatifica non possunt
communicari nisi creaturae rationali. At vero unitum esse hypo­
statice Deo potest communicari etiam lapidi. Ergo illud major est.
Tertio. Si daretur homini optio utrum velit magis uniri Deo
hypostatice quam videre Deum sine illa unione, eligeret hoc se­
cundum. Probatur, quia per hoc secundum esset beatus. Item beatitudo consistit in operatione optima videndi Deum; sed unio ad
hypostasim non est operatio: ‘ergo].
8.
Ad hoc dubium dicimus quod: simpliciter loquendo melius
est unio creaturae ad hypostasim divinam quam unio per gratiam
•1·

S

h. ι<·ο··«4 ( ■•'MlrtlAirr. »i«p .1. .ML

I I,

141

Ql’AKST. IV, ART. 1

(/ration facientem ct per visionem Dei. Probatur sic. Majus bonum
communicatur per illam unionem quam per gratiam, quia com­
municatur ipsum existera Dei. Ergo. Et confirmatur. Quia alias
illa non esset maxima unio secundum dignitatem, cujus oppositum
supra monstratum est.
Secundo arguitur ex Augustino super illud: Verbum caro fa­
stum <st. Inquit quod hoc est magis quam illud: Dedit eis pote­
statem filios Dei fieri.
Tertio. Gratia unionis et gratia habitualis utraque est gratia
ct donum quoddam collatum naturae humanae. Sed magnitudo gra­
tiae et doni attenditur ex magnitudine rei datae. Ergo gratia unio­
nis major est. quia datur ipse Deus.
Secundo dico quod, .si graiia unionis consideretur respectu hujus
creaturae vel alterius, vel cum tali conditione etc., non est inconve­
niens asserere quod sit minus bonum isti vel illi etc. V. gr. simpli­
citer loquendo melius est aurum quam lana; sed egenti pauperi
melius est lana: sicut dicit Aristoteles, quod pauperi melius est
ditari quam philosophare (1). Ex hoc sequitur quod, si Deus uni­
retur hypostatice lapidi, non diceretur majus bonum lapidi quam
homini gratia gratum faciens et visio Dei, quin potius proprie lo­
quendo illa non diceretur gratia unionis, sed tantum unio, quia
gratiae non est capax nisi rationalis creatura. Item si Deus uniretur
hypostatice humanitati cuidam cujus anima non cognosceret hanc
unionem per fidem, alia vero anima videret Deum sicuti est. ista
beatior esset, quia per propriam operationem fruitur summo bono.
Tertio dicimus quod, at gratia unionis accipiatur tamquam gra­
tta facta creaturae rationali ut gratia est, et cognoscenti suam
dignitatem, includit in se. sicut causa effectum, visionem Dei.
Probatur. Quia ut illa craatura rationalis cognoscat se existera per
existentiam Verbi Dei. necesse est quod cognoscat illam existen­
tiam. Sed illa existentia est Deus. Ergo d-?bet cognoscere Deum
cognitione supernatural i. vel per fidem, vel per lumen gloriae. Immo
credo quod sicut ex visione Dei oritur omnis gloria corporum bea­
torum et sensuum secundum capacitatem ipsorum, ita ex existentia
Dei communicata creaturae rationali per gratiam unionis statim
oritur summa perfectio in ipsis potentiis visionis. Et hinc Christur
n

.·:

Πι·1·»1

1

142

WMiN'lCUS «ANE25

Dominus fuit beatus ab instanti conceptionis suae, juxta illud
Joan. 1 (v. 14) : Vidimus cum plenum gratiae ct veritatis quasi
unigeniti a Patre; ac si diceret quod ex illa unione per quam erat
Filius Dei ille homo, resultavit plenitudo gratiae et veritatis.
9. — Unde ad primum argumentum respondetur negando simile,
quia propinquitas carnis beatae Virginis non facit peivenire ad
filiationem naturalem Dei.
Ad secundum negatur illa consequentia facta. Est instantia.
Rideri non potest convenire nisi homini. At vero subsistere com­
municatui’ etiam lapidi. Et tamen rideri imperfectius est quam
existera. Ubi nota quod non est ex eo quod aliqua perfectio est
communior, ideo simpliciter est minor. Nam |ut dicitur' in 1 p..
q. 4, a. 1 ad 3, esse est omnium perfectissimum, quia est actual itas
omnis essentiae, et tamen eat communissimum omnibus. Ex quo
sequitur nova ratio pro prima et tertia conclusionibus. Nam si esse
creatum est perfectissimum quoniam perficit essentias creatura­
rum. quanto magis perficiet creaturam esse increatum Verbi Dei?
Ad ultimum respondetur negando consequentiam [(piando in­
fertur], ergo est perfectius simpliciter. Sed solum sequitur quod
huic homini cum tali conditione melius esset videre Deum. Ceterum
argumentum probat quod sola unio hypostatica non faceret ho­
minem beatum beatitudine creata quae est visio. Esset tamen bea­
tus ille homo beatitudine inereata, sicut est Deus. Sed tamen
formaliter loquendo inquantum homo non esset beatus quia non
cognosceret suam felicitatem. Vide divum Thomam infra q. 9.
a. 2 ad 2.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Filius Dei assumpserit personam

1. — Conclusio est negativa.
Conclusio articuli est certa secundum fidem. Et quidem quod
in Christo sit tantum una hypostasis, satis dictum est supra q. 2.
a. 2 et sequentibus. Quod autem in humana natura quae est in
Christo non fuerit prius aliqua persona et deinde fuerit assumpta.

QlIAEST. IV, ART. 2

143

diximus art. secundo quaest. 2, et est certum secundum fidem etiam.
£>e quo vide divum Thomam 4 Contra gentes, cap. 28, et Castro De
haresibus, haeresi 1 et 4, verbo Christus. Ratione probatur. Se­
cundum fidem Filius Dei est conceptus homo ex Virgine. Si autem
alius homo prius fuisset in illa humanitate, prius ille homo fuisset
conceptus et Filius Dei assumpsisset ab illo humanitatem destru­
cta personalitate, quod quidem non est concipi ex Virgine.
2, — Dubitatur in hoc articulo utrum suppositum et natura in
creaturis distinguantur realiter, an ratione tantum.
Ex ejus solutione patebunt multa quae de assumptione huma­
nitatis ad Verbum dicta sunt.
De ista quaestione sunt octo opiniones. Prima est Henri ci de
Gandavo, Quodlib. 4, q. 3, quod suppositum et natura singularis
distinguuntur solum ratione in omnibus substantiis, secundum
distinctum modum cognoscendi eam dem rem ut quo aliquid est
et ut quod.
Secunda opinio est Hervaei in Quodlib. 3, q. 6. Dicit enim quod
sunt quantum ad intrinseca idem realiter, sed differunt quantum
ad extrinsece connotata per suppositum, scilicet accidentia sine
quibus natura non potest existera quae importantur nomine sup­
positi, non autem nomine naturae.
Tertia opinio refertur ab eodem Hervaeo et improbatur, scilicet
quod suppositum et natura realiter differunt per hoc quod suppo­
situm addit supra naturam affectionem qua afficitur natura ab
accidentibus, et non solum per accidentia ipsa extrinseca denotata.
Quarta opinio est quod differunt realiter sicut totum et pars,
quatenus suppositum componitur ex esse et natura. Haec etiam
ab eodem Hervaeo refertur.
Quinta opinio est Capreoli 3, d. 5. q. 3 quod suppositum differt
a natura per aliquid connotatum extrinsece, scilicet per actum
essendi. Inquit extrinsece, quia ipsum suppositum non includit
intrinsece ipsum esse sicut actum essendi, sicut dicebat quarta
opinio, sed suppositum est primum recipiens ipsum esse.
Sexta opinio est Scoti in 3, d. 1, q. 1, quod suppositum addit
supra naturam hanc aliquid intrinsecum, sed negativum constitu­
tivum personae, scilicet negationis aptitudinis ut terminetur per
divinam personam.

Ill

PGM I SU VS IJ.'NEZ

Septima opinio est fere eadem cum sexta, scilicet suppositu»®
addit supra naturam negationem extremi suppositi et negationem
intrinsece unionis ad illud suppositum. Et haec [est] Joannis de
Neapoli Quodlib. 9.
Octava opinio refertur a Scoto. Suppositum addit supra natu­
ram singularem, v. gr. Petrus supra hanc humanitatem, aliquid
positivum reale constitutivum intrinsece suppositi et personae. Et
hanc tenet dominus Cajetanus in hoc loco, quam nos etiam tenemus.
Consistit ergo ista opinio domini Cajetani in sex punctis.
Primo dicit quod persona addit supra naturam i quod) realitas
quaedam est. Secundo quod est distincta realiter ab essentia sin­
gulari. Tertio quod est constitutiva personae ut sic inquantum
persona. Quarto quod illa realitas est in genere subsistentiae re­
ductive. Quinto quod est ibi tamquam ultimus terminus et com­
plementum naturae substantialis. Sexto quod non est ut causa,
sed ut pure terminus.

3. — Quod autem ista sententia sit divi Thomae quantum ad
illa tria priora dicta, probatur. Nam infra q. 17. a. 2 dicit divus
Thomas quod primum quod recipit esse est suppositum, non ipsa
natura. Et ad primum dicit quod “esse sequitur naturam, non sicut
habentem esse, sed ut qua aliquid est. At vero esse hypostasim
consequitur sicut habentem esse”. Item in q. 35. a. 5 ad 1 dicit
quod “nativitas temporalis causaret in Christo realem filiationem
temporalem, si esset ibi subjectum capax hujusmodi filiationis”
Ex his dictis colligitur primum quod, secundum divum Thomam.
illud quod addit âbppQsitum supra naturam est positiva realitas.
nam negativum non est capax actus essendi vel filiationis realis.
Secundo colligitur quod realitas illa distinguatur realiter a natura
singulari. Probatur. Quia si hic homo non addit aliquid reale supra
naturam singularem, hacc natura per se primo reciperet actum
essendi. Item reciperet filiationem temporalem realem in Christo.
Igitur cum haec humanitas non possit recipere filiationem realem,
persona autem potuisset recipere, sequitur quod personalitas reali­
ter distinguatur a natura singulari secundum sententiam divi
Thomae.
Praeterea divus Thomas in art. 1 hujus quaest. ad 3 dicit quod,
si Deus assumeret naturam angeli jam existentis. destrueretur per-

QIAKST. IV. AUT. 2

145

«malitas ejus. Si autem novam naturam produceret angeli uniendo
sibi illam hypostatice, nihil corrumperetur. Item in hoc art. 2 dicit
quod prius corrumperetur persona, si prius esset in illa humana
natura assumpta a Christo. Ex his colligitur quod personalitas est
aliquid reale et distinctum realiter. siquidem corrumpi potest non
• orrupta natura singulari.
Tertio vero (quodj haec realitas sive personalitas intrinsece
constituat personam probatur. Quia secundum divum Thomam
ad 2. propria personalitas deest naturae humanae assumptae a
Christo. Si autem in aliis hominibus nihil est reale intrinsecum
praeter naturam singularem: ergo nihil deest reale humanitati
Christi quod est in aliis hominibus intrinsecum personae. Confir­
matur. Quia hic homo semper est hic homo, si nihil intrinsecum
aufertur ab illo. Ergo haec humanitas Christi adhuc esset hic
homo, si nihil intrinsecum deficit illi ad rationem hujus hominis.
Vide divum Thomam Quodlib. 2, a. 4 et De ente et essentia, cap. 6.
Sed probatur hanc sententiam esse conformem doctrinae Ari­
stotelis 5 Mctaphysicorum, textu 8 ubi dividitur substantia pro
essentia et pro hypostasi [vel| pro prima substantia. Et in Prae·
du:an\entis dicit quod prima substantia est quae maxime substat.
Hinc sumitur argumentum. Substantia pro essentia constituitur per
aliquid positivum intrinsecum, sive in specie, ut humanitas per
rationalitatem, siv * in genere, ut substantia ut sic, per modum
quemdam intrinsecum positivum quem explicamus per cireumloquia, scilicet per esae per se, id est, non in alio sicut accidens.
Ergo pari ratione convenit ut prima substantia constituatur per
aliquid positivum intrinsecum, siquidem est maxima substantia.
Et hoc eat esse per se perfectius quam ipsa essentia: quod nec est
in subjecto neque ut pars in toto, neque ut id quo aliquid est in eo
quod est, sed est ultimum complementum et terminum naturae
substantialis.
Item probatur. Pronomina quibus significatur prima substantia,
ut epo, fu etc., significant formaliter substantiam, et non negatio­
nem aut aliquid extrinsccum.
Praeterea persona divina constituitur per aliquid reale intrin­
secum: ergo et persona humana. Probatur. Quia persona uno con­
ceptu formali significat personam omnem in communi: ergo aliquid
reale significatur in utraque.

TmnSs-I

10

IkJMIN’HC» RAXEZ

Praeterea theologi concedunt quod persona divina supplet in
Christo illud quod persona humana faceret si esset illic. Sed nega­
tivum non potest suppleri. Ergo personalitas humana aliquid po­
sitivum est et distinctum ab ista natura, alioqui non suppleretur.
Confirmatur. Quia si Christus dimitteret illam naturam modo,
tunc resultaret persona alia terminans illam humanitatem. Ergo
alia substantia resultaret de novo.
4. — Alia vero tria quae dicit dominus Cajetanus indigent ex­
plicatione magis quam probatione quia sequuntur ex dictis.
Quartum enim dictum sic explicatur. Nam si personalitas est
real itas et non accidens, manifestum est quod debet reduci ad genus
substantiae. Neque intelligendum est quod persona reductive pona­
tur in genere; sed ipsa personalitas qua intrinsece constituitur
persona, sicut rationale, reductive ponitur in genere substantiae,
quae constituit hominem intrinsece tamquam differentia.
Quintum dictum explicatur. Nam quantumcumque humanitas
sit persona in specie et in singularitate, nisi sit in persona adhuc
est terminabilis. V. gr., humanitas in Christo Domino in se sin­
gularis est, tamen terminatur actu per personam Verbi. Alias ter­
minaretur per propriam personalitatem. Quod si quis objiciat quod
adhuc humanitas quae est in Verbo est terminabilis per aliam per­
sonam divinam, respondetur quod quantum est ex se jam omnino
terminata est. Quod autem terminari possit per aliam personam
divinam provenit ex infinitate personae divinae, non autem ex
interminatione naturae.
Sextum vero dictum, scilicet non ut causa, sed ut pure termi­
nus. ponitur ad denotandum quod personalitas non est efficiens
causa inquantum terminat, neque formalis sicut forma materiae,
sed tantum est terminus. Alias enim, si terminare esset efficere,
una persona divina non |x>sset terminare sine alia. Item si esset
forma, nulla persona divina posset terminare. Est igitur pure ter­
minus sicut punctus in linea.
Aliqui vero quodammodo dicunt quod pertinet ad genus causae
formalis; sicut divina essentia unitur intellectui beatorum in ra­
tione speciei supplens quodammodo vicem causae formalis, non
quantum ad inhaerentiam. sed quantum ad unionem objecti cum
intellectu. Alii vero dicunt quod reduci potest ad genus causae
finalis, sicut terminus motus localis. Sed magis placet nobis modus

ÿl-AESr IV. ART. 2

VÎT

♦licendi domini Cajetani. Vide Ferrariensem 4 Contra gentes.
cap. 43. ubi bene explicat, quid sit terminare.
5. — At vero conti a sententiam domini Cajetani arguitur t,
>
sic ex Damasceno lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 6. ubi inquit: “Quid­
quid est inassumptibile, est incurabile.” Sed persona est inassumplibilis. Ergo incurabilis. Ergo non est aliquid realiter distinctum
personalitas a natura assumpta, alias enim maneret aliqua realitas
in mirata.
Confirmatur. Nam ibidem dicit Damascenus: "Verbum assump­
sit quidquid in nostra natura plantaverat.” Sed si personalitas est
aliquid reale distinctum; et non est assumpta a Deo: ergo non
est plantata.
Respondetur quod Damascenus intelligit de intrinsecis natu­
rae, dc corpore et anima et potentiis et eorum proprietatibus, sicut
ibidem ait. At vero personalitas non constituit hanc naturam in­
trinsece, sed hoc suppositum.
6. Secundo arguitur. Si Verbum dimitteret suam humani­
st ?ni, statim esset aliquis homo subsistens in illa humanitate abs­
que productione alicujus personalitatis. Ergo personalitas non
distinguitur realiter a natura singulari. Confirmatur. Quia propterea aliqui thorn istae affirmant similitudinem non distingui tam­
quam novam entitatem ab albedine, quia ex eo quod alius fiat albus,
incipit iste homo albus esse similis illi absque mutatione sui aut
productione accidentis. Ergo pari ratione in casu nostro.
Ad hoc respondetur quod, secundum sententiam Cajetani quam
nos sequimur, necesse erat tunc in illo casu nova quaedam entitas,
quae est personalitas, produceretur. Fortassis tamen non per ali­
quam novam actionem, non enim videtur qualis esset ista actio,
an creatio, an vero generatio; sed solum per simplicem emanatio­
nem consequeretur illa entitas distincta a natura singulari. Sicut
aqua calida reducitur ad suam frigiditatem per suam formam, et
sicut ex separatione partium continui consequuntur duae superfi­
cies terminantes actu quantitatem, ita ex separatione Verbi con­
sequeretur terminus ipsius humanitatis quae est personalitas.
Sed rogat aliquis, an possit Deus de potentia absoluta conser­
vare illam humanitatem in existentia absque illa consecutione
personalitatis. Respondetur quod pars affirmativa est probabilis
multo magis quam illa opinio quae asserit posse per divinam po­

148

DOMINICI S BANEZ

tentiam materiam conservari sine forma. Sed nihilominus respon­
detur quod, sicut aliqui thomistae dicunt quod propriae passiones
distinguuntur a subjecto, tamen non potest conservari unum sine
alio, quia non sunt separabiles actu, ita potest dici de humanitate,
quod non potest sine proprio supposito existere, nisi Deus per
suam personalitatem, quae est infinita, suppleat vicem illius.
7. — Tertio arguitur. Petrus est haec materia et haec forma.
Haec humanitas est etiam haec materia et haec forma. Ergo Pe­
trus est haec humanitas, vel saltim sequitur quod Petrus est eadem
res omnino cum hac humanitate. Confirmatur. Si Petrus addit
aliquid intrinsecum supra istam materiam et formam: ergo haec
est falsa, Petrus est materia et forma, ubi pars praedicatur de toto.
Respondetur quod illa propositio, Petrus est materia et forma,
conceditur in isto casu, id est constat ex materia et forma sicut ex
partibus essentialibus naturae humanae, vel in hoc sensu, scilicet
subsistit in materia et forma, vel etiam quod Petrus ratione na­
turae suae est materia et forma. Alioquin est falsa propositio, si
sensus est quod Petrus non includit aliam entitatem quam mate­
riam et formam, immo etiam in priori sensu adhuc est impropria
locutio.
8. — Dubium aliud est: an i>ersonalitas ista sit idem cum actu
essendi, id est cum existentia.
Dominus Cajetanus in isto loco videtur sentire quod distin­
guuntur sicut duae entitates in creaturis. Et potest probari hoc.
quia personalitas est intrinseca Petro, existentia vero non, sed
est primus actus receptus in persona extrinsece; nam ipsa exi­
stentia in illa creatura est intrinseca. Item probatur ex divo Tho­
ma q. 17. a. 2 ad 1, ubi dicit quod esse sequitur ad personam sicut
habentem esse. Ipsa ergo personalitas est quod persona recipit
actum essendi.
At vero Capreolus in 3, d. 5, q. 3 existimat esse eamdem rem.
Hanc sequuntur multi thomistae nostri temporis, etiam illi qui
tonent opinionem Cajetani de personalitate, scilicet quod est, in­
trinseca personae.
Sed nobis videtur consequenter loquendo dicendum ease quod
personalitas distinguitur realiter ab actu essendi sicut ab essentia,
et quod ipsa existentia se habet sicut actus utriusque, scilicet

QL'A BST. !V, A KT. 2

119

essentiae et personalitatis; personalitatis immediate et primo,
deinde essentiae.
Scotus etiam tenet in 3, d. 6. q. 1 quod in humanitate Christi
est esse existentiae creatum et non personalitas creata. Sed ni­
hilominus dicimus nos secundo esse probabile satis actum essendi
non distingui a personalitate tanta distinctione quanta persona­
litas ab essentia. Sed sufficit dicere quod distinguuntur sicut quan­
titas et figura, quae est terminus quantitatis, quae quidem sunt
eadem res materialiter in genere rei. sed differunt realiter for­
maliter. Ita etiam personalitas recipit existentiam per quam est
ictu. Sed tamen isto modo procedendi etiam dici potest quod per­
sonalitas est eadem res cum natura quae terminatur personalitate.
Et ii a dicunt magister Soto et Victoria.
Sed est argumentum contra sententiam Cajetani, qui dicit per­
sonalitatem recqjere actum essendi primo et per se, et etiam contra
istam sententiam ultimam, quam dicebamus esse probabilem. Ar­
guitur. Anima rationalis existit; et non habet personalitatem:
ergo existentia non primo recipitur in persona. Item, ergo existen­
tia plus differt a personalitate quam figura a quantitate.
Ad hoc respondetur quod secundum consequens facilius con­
cedimus, quamvis non convincat. Sed ad primam consequentiam
respondetur, distinguo consequentiam. Existentia perfectae natu···>·:·, nego consequentiam. Existentia vero partis quae per se
ΜιωΊα. corrupta . concedo consequentiam. Tunc enim non pei
se primo recipitur in personalitate... persona subsistente imperfccte.l
9. — Dubium *<st an Christus secundum quod homo sit persona
humana ejusdem rationis eum aliis personis humanis.
Et pro parte negativa arguitur. Persona humana in nobis est
aliquid creatum: in Christo est aliquid increatum: ergo non esi
persona univoce nobiscum.
Secundo. Personalitas Petri causatur ex principiis naturae hu­
manae; in Christo non causatur ex materia et forma: ergo non
est ejusdem etc. Major et minor sunt divi Thomae q. 3, a. 7 ad 1
et q. 16, a. ultimo et ad 1.
10. — Ad hoc respondetur primo quod persona Christi in ratio­
ne personae simpliciter loquendo non est ejusdem rationis cum
persona Petri. Secundo dico quod in ratione personae humanae

150

liQMIN'tCVS üaSF.Z

ejusdem rationis est. quia natura humana est ejusdem rationis
in Christo et in Petro; v. gr.. triangulus aureus et triangulus ae
neus sunt ejusdem rationis singularis sub specie trianguli, quia
est impertinens ad singulare trianguli quod sit aureus vel ligneus
vel aeneus. Item etiam persona humana dicit aliquid subsistens
in natura humana; sive illud sit increatum sive creatum nihil
refert. Ita videtur sentire divus Thomas supra, q. 2. a. 3 ad 3.
Ita docet Cajetanus in isto loco in solutione ad 2 Scoti. Et per hoc
patet ad primum argumentum.
Ad secundum respondetur quod probat primum dictum nostrum.
Nota tamen quod personalitas dicitur causari ex principiis naturae
humanae, non intrinsece quasi composita ex illis, sed eo modo
quo ex principiis propriis causatur propria passio, quae tamen est
alia res ab ipsis principiis naturae. Itaque per quamdam simplicem
emanationem consequitur ipsa personalitas a natura sicut termi­
nus et complementum ipsius naturae.
Et si quis objiciat : Sequitur quod natura prius est quam per­
sonalitas, si personalitas sequitur naturam. Ad hoc distinguo
consequens. Ut quo, prius est natura ad recipiendum esse; at vero
ut quod recipit, prius simpliciter est persona et personalitas per
quam consequitur persona, hoc est. quod personalitas non existeret
nisi terminando naturam, et natura esse non posset nisi terminata
a personalitate. Intelligimus. naturaliter loquendo.
11.
Hinc sequitur quod, quamvis personalitas ut sic non ha­
bet rationem causae formalis, tamen talis personalitas, scilicet
creata et imperfecta, quodammodo est causa formalis subsistentis
naturae perficiendo illam, quia recipitur in ipsa natura tamquam
aliquid imperfectum ab illa dependens. Et natura ipsa quodammodo
est causa efficiens illius personalitatis per simplicem emanationem,
sine nova mutatione.
Verbum autem divinum habet primum respectu humanitatis,
scilicet terminare dependentiam humanitatis et illam perficere. Se­
cundum vero non potest ei convenire, et ideo nullo modo est causa
formalis. Hinc sequitur quod non potest divina natura suppositari
in persona creata, quia divina natura non est terminabilis, et per­
ficeretur per aliquid creatum.

QI AEST. IV, ART. 3

151

ARTICULUS TERTIUS
l'tnnn persona divina assumpserit hominem

Conclusio est: Non est proprie dictum quod Filias Dei assum
*
|>sit hominem.
Circa hoc art. nota quod frequenter reperitur iste modus lo­
quendo, Filius Dei suscepit hominem, assumpsit hominem. Item as­
sumptus est homo, susceptus homo. Apud Augustinum, v. gr. su­
lcer Psalmo 4 et 29 et in lib. De praedestinatione sanctorum, cap. 15,
et lib. 9 De civitate, cap. 17 et 21 et passim alias. Item in concilio
Toletano sexto in principio habetur similis locutio: “Tota Trinitas
operata est suscepti hominis formationem” (1 ). Et in concilio Ephesino primo, can. 8. et ibidem epistola ad Nestorium. et in illo hymno
Ecclesiae: “Tu ad liberandum suscepturus hominem” etc. Has lo­
cutiones divus Anselmus lib. De incarnatione Verbi,, cap. 5, explicat
ita ut homo pro natura hominis accipiatur, vel explicare possumus
sicut divus Thomas explicat ad primum argumentum.
Aliqui viri docti, ut magister Soto, explicabant istas locutiones
eo modo quo solemus dicere quod praetor assumit personam regis,
dives assumit personam pauperis, quia se gerit ut nex, gerit se ut
pauper. Ita Filius Dei assumpsit hominem non solum quia univit
sibi humanam naturam hypostatice, sed quia revera se gessit ut
verus homo mortalis et passibilis, nam vere languores nostros ipse
tulit. Item etiam aliquando hujusmodi locutiones possunt expli­
cari ut homo accipiatur pro toto humano genere. Et tunc erit sen­
sus quod gessit curam totius humani generis factus homo, juxta
illud ad Rom. 14 (v. 3) : Deus enim illum assumpsit, et Luc. 1
(v. 54) : Suscepit Israelem puerum suum. Sed tamen quia plurima
testimonia expresse loquuntur de assumptione, quae terminatur
ad hypostasim. ideo neccesaria est explicatio divi Thomae ad pri­
mum.
■H

Mil»»' 10 662

152

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS QUARTUS
Utram Filius Dei debuerit assumere naturam humanam abstractam
ab omnibus individuis

Conclusio est negativa. Et de facto ista conclusio est catholica
secundum communem consensum totius Ecclesiae, quae confitetur
unicum corpus et unicam animam. Et etiam rationes divi Thomae
ostendunt quod non potest stare cum veritate fidei quod Filius Dei
assumpserit naturam abstractam.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum Filius Dei humanam naturam assumere debuerit in omnibus
individuis

Conclusio est negativa. Et de facto est certa secundum fidem.
Probatur, quia omnes in Adam peccavimus. Item quia multi homi­
nes condemnabuntur.

ARTICULUS SEXTUS
Utram fuerit, conveniens ut Filius Dei humanam naturam assumeret
ex stirjie /Viae

Conclusio est affirmativa [ct certa secundum fidem], ut patet
ex analogia enarrata Lucae 3 (v. 38).
Sed objicies quia illud dixit cvangelista. ut putabatur filius Jo­
seph. Sed respondetur quod beata Virgo erat ex eadem stirpe cum
Joseph, et enarrata est genealogia secundum morem judacorum per
lineam virilem. Item etiam probatur conclusio, quia secundum fidem
est certum quod Christus est filius naturalis Virginis. Ipsa autem
erat filia Adae. Ergo. Ceterum de concordantia evangelistae ge­
nealogiae quae refertur a Luca et a Matthaeo tractabitur q. 31,
a. 3.

QUAESTIO QUINTA

.

Dr assumptione partium humanae naturae

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Filius Dei assumpserit verum coquis

Conclusio est affirmativa. Et est definita cap. Firmiter, de sum­
ma Trinitate et fide catholica. Item etiam in concilio Nicaeno ct
Ephesino primo, cap. ultimo, et in epistola ad Nestorium. Fuit enim
haeresis manichaeorum asserentium Christi corpus non fuisse ve­
rum. contra quos scribit Augustinus lib. De haeresibus, cap. 46, et
divus Thomas lib. 4 Contra gentes, cap. 29. Castro De haeresibus,
haeresi 2, verbo Christus.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Christus habuerit corpus carnale sive terrestre.

1. — Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem. Fuit
enim error Valentini asserentis quod corpus Christi erat caeleste.
Qui error damnatur in conciliis supra art. 1 citatis.
2. — Dubium est an sit certum secundum fidem sanguinem uni­
tum fuisse divinitati in persona Verbi sicut et caro.
3. —Et arguitur primo pro parte negativa. Sanguis non est
pars humanae naturae, quae informatur anima: ergo non est as­
sumptus etc. Antecedens est sententia probabilis quam tenet Du­
randus in 4. d. 10. q. 1 et Capreolus q. 2 ad 4 arg. contra primam
conclusionem. Et probatur consequentia, quia Filius Dei tantum
assumpsit ea quae sunt intrinseca humanae naturae.

154

IJOMlSh t s RA.xrtZ

4. Secundo ex ilia maxima, Filius Dei quod semel assumpsit
nunquam dimisit. Sed effudit sanguinem in circumcisione, simili­
ter etiam et in cruce. Ergo non assumpserat illum neque univerat
sibi in persona.
5. Tertio. Alii humores, scilicet phlegma et bilis et atrabilis
non sunt uniti divinitati: ergo neque sanguis.
6.
Durandus ubi supra asserit quod sanguis non est unitus
Verbo Dei hypostatice, propter primum argumentum factum. Ca­
preolus vero d. 11, q. 1 ad arg. contra 2 conclu, tenet expresse quod
fuit unitus sanguis divinitati, etiamsi non informetur anima ra­
tionali neque sit actu pars. Eamdem sententiam tenet magister
Soto in 1. d. 44. q. 1, a. 3. At vero dominus Cajetanus hoc in loco
asserit sanguinem esse partem animatam actu et unitam Verbo Dei.
Et si quis objiciat quod sanguis est ultimum alimentum et quod
non est pars, ut docet Aristoteles lib. 2 De partibus animalium.
cap. 4 et alias saepe, et divus Thomas 3 p., q. 31, a. 5 ad 1 inquit
caro et ossa sunt actu pars; sanguis non est actu pars, sed potentia
solum: respondet dominus Cajetanus ex eodem divo Thoma in 4,
d. 44. q. 1, quod partes humani corporis sunt in duplici differentia.
Quaedam sunt ita actu partes, quod in alias partes non sunt transmuta biles. v. gr. caro. ossa. pes. manus etc. Quaedam ita sunt actu
partes, quod sunt in potentia ad alias partes, ut v. gr. quatuor
humores. Et de hujusmodi partibus, quia partim sunt in actu, partim in potentia, diversa dicuntur a philosophis.
7.
Pro [solutione] hujus dubii sit prima conclusio: Sanguis
Christi unitus fuit divinitati in persona Verbi, sicut et caro, cujus
oppositum est error in fide. Probatur. Primo ex Clemente sexto in
extravagante Unigenitus, de poenitentiis et remissionibus: "I’na
gutta sanguinis sufficiebat ad redemptionem propter unionem ad
Verbum Dei.” Item idem Clemens consultus de hac quaestione. <o
quod quidam concionator Barchinonae asseruerat publice non esse
unitum Verbo, definivit esse unitum Verbo. Hoc patet ex Directorio
inquisitorum, tract. 58. q. 10; et Silvester in Rosa aurea q. 30,
tract. 3 inquit definitam esse istam veritatem a duobus pontifici­
bus (1).
«Si

SiLVESTtn. 1‘ηΐϊΕΐν: Kc. ■ >

ir .·<

> i| Λ>· .<i Vcnctlls.

VM '(O). 4i' ss

QIAKST./·. ART. 2

155

Et possumus confirmare hoc ex divina scriptura 1 Petri (1,
18'191 ; Non corruptibilibus.... sed pretioso sanguine. Ergo si san­
guis non fuisset unitus divinitati, corruptibilibus essemus redem­
pti, nec tanti sanguis aestimaretur. Confirmatur. Quia passim in
sacra scriptura attribuitur nostra redemptio pretioso sanguini
Filii Dei. juxta illud (Apoc. 1) : Redemisti nos Domine in sanguine
luo. Et illud: Qui pro vobis effundetur in remissionem peccatorum.
Item non est minoris venerationis calix consecratus quam cor­
pus Christi sub speciebus panis, etiamsi in triduo consecraretur
calix. Probatur ex illo I ad Cor. 1Ί (vv. 28-29) : Probet autem seip?mm homo... Qui manducat et bibit etc. At vero si sanguis ipse non
esset unitus divinitati, esset adorandus sicuti vestis Christi.
8. -Secunda conclusio: Non est haereticum asserere quod
sanguis non informatur anima in Christo Domino. Probatur. Quia
versatur in opinione inter philosophos an sanguis humanus informe­
tur anima rationali. At vero secundum fidem satis est. ponere
Christum esse hominem perfectum in humana natura sicut alii ho­
mines. Ergo. Et denique quia viri catholici ita opinantur. Neque ex
ista opinione sequitur quod Verbum divinum assumpserit simplici­
ter loquendo duas naturas substantiales, quia sanguis non est natura
perfecta, sed est in via ad naturam perfectam. Quemadmodum ho­
mo non generat duo animalia, licet generetur embrio et. postea ho­
mo, quia embrio est in via ad perfectam generationem hominis.
Item non sequitur quod assumpsit omnem sanguinem vel eum
qui nondum pervenit ad venas, quia ille non est necessarius per se
ad consistentiam et corpulentiam hominis.
9. — Tertia conclusio: Opinio quae asserit sanguinem esse ani­
matum non dissonat a doctrina Aristotelis, et multum consonat
••nm mysterio incarnationis. Probatur. Nam Aristoteles lib. 1 De
historia animalium, cap. 19 inquit sanguis qui est in venis movetur,
et quandi vivit animal animatur sanguis ipse (1). Praeterea quod
attinet ad mysterium incarnationis probatur. Quia non videtur
necessarium ut uniretur Verbo divino in persona, nisi animaretur
anima rationali et nonnisi esset pars humanae naturae, item quor•sum resumeretur in resurrectione sanguis, si tantum est pars in
potentia? Quia tunc jam non ultra nutrienda erat caro ex illo
|·. .

.
*
Λ11Μ4Η

JJt •H.ifHiihi.ux

HI). 1 'AP. IV. Ol<|nt A. frt

156

DOMINICUS BASEZ

sanguine. Sed de ista resumptione sanguinis dicemus q. 54, a. 2
ad 3.
Nota tamen quod ista opinio est intelligenda de sanguine jam
consistenti in venis et aliis partibus intra carnem in quibus est
quidam succus sanguineus, quia sanguis qui adhuc est in decoctione
hepatis, non est animatus, et fortassis non animatur quousque
pervenit ad cor per venam ubi purificatur.
10. — Ad primum argumentum respondetur primo negando an­
tecedens. Secundo negando consequentiam, quia sanguis pertinet
ad consistentiam et corpulentiam humani corporis, et proptcrea
fuit unitus divinitati. El Durandus erravit in hoc quod concessit
antecedens et consequentiam. Nec tamen ejus error fuit haeresis.
quia non viderat definitiones Ecclesiae; sicut etiam Abulensis in
Paradoxa 2, cap. 43 tenet quod sanguis neque est pars humanae
naturae neque fuit unitus divinitati.
11. - Ad secundum respondetur quod illa maxima, quod seme’,
assumpsit etc., intelligenda est de corpore et anima, quae sunt idem
cum humanitate, et de partibus necessariis tum ad integritatem
humanae naturae, tum etiam ad pulchritudinem. Sed tamen de
partibus secundum speciem partium, v. gr. ungues, nunquam dimi­
sit, etiamsi scinderet illas aliquando. Quin potius pertinebat ad
veritatem humani corporis in Christo Domino ut nutriretur, et
partes materiales consumerentur calore naturali.
Ad minorem vero argumenti respondetur: primo, quod sanguis
qui effusus est in circumcisione forte non fuit separatus a divini­
tate. et quod postea fuit resumptus in resurrectione, sicut et prae­
putium. Secundo respondetur quod illum parum sanguinem per­
misit corrumpi, sicut etiam aliquos capillos, quia ista non fuerunt
opus ad integritatem et pulchritudinem resurgentis Christi. Sed
tamen sanguinem quem effudit in passione, sive mortuus, sive
vivus, resumpsit et non fuit separatus ille sanguis a Verbo divino.
12. — Ad tertium respondetur quod non ita expresse definitum
est de aliis humoribus sicut de sanguine, et ideo non est de fide.
Sed tamen tam illi qui tenent opinionem quod sanguis non infor­
matur anima, quam etiam illi qui affirmant non esse animatum,
consequenter debent concedere quod alii humores sunt etiam uniti,
quia omnes quatuor pertinent vel ad consistentiam vel ad verita­
tem humanae naturae. Sed fortassis non est facta mentio de aliis

Qt’AEST. V, ART. 3-1

157

humoribus praeter sanguinem, quia alii non sunt seorsum separati
a sanguinis substantia, nisi in illis locis ubi gignuntur, v. gr.,
bilis juxta fel, et atrabilis in liene; similiter et phlegma erit in
pulmonibus et in capite, in quibus locis non existimamus humores
esse animatos neque pertinere ad consistentiam humani corporis,
sed sunt necessarii ut vegetetur. Quidam vero sunt excrementa
naturae. Ex quo sequitur quod tales humores non resumentur in
resurrectione, sicut neque excrementa vel urina, sed erit sanguis
purissimus et succus compositus ex qualitatibus quatuor humorum
in carne.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum Filius Dei animam assumpserit

Conclusio ©st affirmativa.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Filius Dei assumpserit mentem humanam sive intellectum
Conclusio est affirmativa.
Vide de istis articulis dominum Cajetanum bene explicantem.

QUAESTIO SEXTA
De ordine assumptionis

ARTICULUS PRIMUS
Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante anima

Prima conclusio: Filius Dei non assumpsit carnem mediante
anima secundum ordinem temjmris.
Secunda conclusio: Assumpsit carnem mediante anima secimdum ordinem dignitatis.
Tertia conclusio: Assumpsit carnem mediante anima secundum
ordinem causalitatis.
Dc materia hujus quaest. tractat Magister in 3, d. 2. et ibi
doctores.
Contra tertiam conclusionem arguit Durandus in 3, d. 2. q. 2:
Si in assumptione esset ordo prioritatis naturae, esset ex parte
assumptionis, aut ex parte assumptorum. Non primum, quia as­
sumptio est unica, et unius ad seipsum non est ordo prioritatis;
neque secundum, quia assumpta uniuntur Verbo Dei quatenus sunt
unum, v. gr., corpus et anima uniuntur Verbo ut sunt una huma­
nitas. Ergo nullus est ordo prioritatis naturae in ista assumptione.
Pro solutione hujus nota quod tertia conclusio divi Thomae non
est ita intelligenda, ut caro uniatur Verbo mediante anima, taliter
quod Verbum non manserit unitum carni immediate et sine depen­
dentia simpliciter ab unione ad animam. Mansit enim ita unitum
et sine aliqua dependentia. Et patet hoc; nam alias in morte Chri­
sti quando separata est anima, non maneret corpus unitum Verbo

yl AEST. Vi, ART. 2

159

Dei nisi de novo uniretur, si unio carnis intrinsece et absolute pen­
deret ex unione animae. Sed est sensus divi Thomae qui in solutione
ad 3 ponitur, scilicet quantum ad fieri ex parte congruitatis et
aptitudinis caro est assumptibilis quia est caro animata anima
rationali. Loquimur autem de assumptibili sicut divus Thomas
q. 4. a. 1.
Unde ad argumentum Durandi respondetur quod ex parte as­
sumptorum est ordo. Quia licet utraque pars uniatur Verbo qua­
tenus faciunt et constituunt unam humanitatem, tamen utraque
secundum se unitur et unita manet. Sed altera per se est pars hu­
manitatis. scilicet anima, altera vero est pars humanitatis quia
informatur anima rationali. Et hinc est ordo in assumptione inter
istas partes, non dependentiae simpliciter in facto esse, sed con­
gruentiae quantum ad fieri, ut scilicet caro propter animam sit
assumptibilis et assumatur. Et hunc ordinem ponit Magister Sent,
ubi supra ct Augustinus epistola 3 ad Volusianum et Damascenus
lib. 3 Orthodoxae fidci. cap. 6. et denique omnes doctores ponunt
aliquem ordinem.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Filius Del assumpserit animam mediante spiritu

Conclusio: quod Filius Dei dicitur assumpsisse animam mediante
intellectu propter ordinem dignitatis et causalitatis secundum con­
gruentiam.
Pro explicatione hujus art. nota quod in homine est tantum
una anima secundum substantiam et essentiam, ut in 1 p., q. 76.
a. 3 definitur. Sed tamen eadem anima informat corpus et vivificat
et est principium operationum vitalium quae exercentur corpore,
v. gr. sentiendi et appetendi. Et secundum haec officia proprie
denominatur anima ab animando. At vero quia eadem intelligit
et vult intellectione et voluntate quae non exercentur corpore, di­
citur mens sive intellectus et spiritus.
Dico ergo quod sensus conclusionis potest esse duplex. Alter
quod eadem anima secundum substantiam sit medium respectu
sui secundum dignitatem et congruentiam, quatenus est spiritus

160

DOMINICUS ΠΑΝΕ?.

et mens, ut assumatur quatenus est sensitiva ct vegetative. Alter
sensus esse potest ut ipsae potentiae, quae sunt accidentia propria
ejusdem animae, ita se habeant, quod quaedam sint medium se­
cundum congruentiam et dignitatem ut alia assumantur; v. gr..
intellectus et voluntas sint medium ut assumantur appetitus sen­
sitivus concupiscibilis et irascibilis. Sed tamen prior sensus magis
nobis placet. Et ratio est quia ipsae potentiae non sunt assumptae
ut id quod assumitur, sicut corpus et sicut anima; sed sunt in
subjecto creato vel anima,vel in corpore quae assumuntur. Volumus
dicere quod si Verbum dimitteret animam, non maneret unitum
intellectui, sicut maneret unitum corpori, si solam animam dimit­
teret, absque nova alia unione ad corpus.
Quod si quis objiciat quod divus Thomas dicit in solutione ad
primum, “etsi intellectus non sit | aliud j ab anima secundum es­
sentiam, sed ab aliis partibus”: respondetur quod divus Thomas
illud non affirmat, sed negat consequentiam, quamvis hoc esset
verum. Nam expresse in 1 p., q. 77. a. 1 docet potentias animae
distingui ab anima. Deinde etiamsi objiciatur quod dicit divus
Thomas ad 3, quod "anima inter quam et Dei Verbum ponitur
medium intellectus, non accipitur pro essentia animae”, respon­
detur quod non inquit simpliciter non accipitur pro essentia ani­
mae. sed addidit, “quae est omnibus potentiis communis”, id est
quatenus est communis omnibus potentiis. Verum est tamen quod
eo modo quo uniuntur accidentia et potentiae animae et corporis
Verbo divino, scilicet quia sunt in subjecto quod unitur secundum
se Verbo, ita etiam est suus ordo inter ipsa accidentia proportionabilitcr secundum dignitatem et congruentiam. Et propterea uter­
que sensus colligitur ex doctrina divi Thomae.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum anima Christi fuerit prius assumpta a Verbo quam caro

Conclusio est negativa et est certa secundum fidem.
Nota quod Origines dupliciter erravit. Primo in eo quod asse­
ruit omnes animas ab initio fuisse creatas, lib. 1 Peri archon,
cap. 7 et lib. 2, cap. 2. 3 et 8. Secundo erravit in particulari de

QL'AEST. VI, ART. 4

161

anima Christi lib. 2, cap. 6, ubi dixit quod “ilia anima dc qua
Christus dixit, Nemo aufert « me animam meam, ab initio creaturae
fuit Verbo inseparabiliter et indissolubilité!’ unita” (1). Sed prior
error condemnatur in concilio Bracarensi primo et in epistola Leo­
nis papae 91, cap. 10. De qua re vide divum Thomam lib. 2 Contra
cap. 83 et 8-1 et in 1 p., q. 118, a. 3. Secundus autem error
condemnatur in epistola 11 Leonis Papae.
Praeterea nota quod ex doctrina divi Thomae in hoc art. col­
ligitur quod subsistentia convenit animae, et non solum existentia, sed quaedam personalitas imperfecta. Item quod ipsa subsi­
stentia realiter ab essentia animae distinguitur. Ait enim divus
Thomas quod corrumperetur subsistentia ut anima uniretur Verbo.
Circa solutionem ad 3 nota quod idem potuisset Paulus dicere
de caritate et spe et poenitentia quod dixit de fide. Sed quia fides
est primus motus in justificatione, ideo per fidem cetera intelliguntur.

ARTICULUS QUARTUS
( irum caro Christi fuerit prius a Verbo assumpta quam animae
unita

Conclusio est negativa et certa secundum fidem, ut patet in con­
cilio sexto Constantinopolitano, act. 11. in confessione Sophronii
quae acceptata est a concilio act. 13. Definitio est haec: “Simul
qnippe caro, simul Verbi Dei caro, simul animata anima rationa­
li" (21. Item probatur ex communi conceptione fidelium. Vide Da­
mascenum lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 2. Divus Ambrosius dicit
in lib. De incarnatione, cap. 6, quod fuit error quorumdam asseren­
tium corpus Christi ab aeterno fuisse unitum Verbo. Ceterum de
ordine conceptionis Christi in ventre matris infra q. 33 disputat
divus Thomas.
•1' ORiaENfei, Perl orcfcnM, Hb. 2, cap- G ·’
<a> MaîTSî, 11. 474.

St<< Tomâ» Î

3. M U 211
il

1R2

hOMl.XlCL’S BâSR2

ARTICULUS QUINTUS

Utrum Filius Dei assumpserit totam naturam humanam
mediantibus partibus
Prima conclusio: Ex parte intentionis agentis Filius Dei assum­
psit partes mediante toto, id est prius natura assumpsit totum et
propterva assumpsit partes.
Secunda conclusio: Ex parte executionis oj>eris et ex parte ma­
teriae Filius Dei assumpsit totam humanitatem mediantibus par­
tibus.
Circa istas conclusiones nota quod simpliciter loquendo et sine
addito melius dicitur et proprius quod Filius Dei assumpsit partes
mediante humanitate quam e converso. Quemadmodum simpliciter
loquendo assumpsit carnem mediante anima, quia caro non erat
assumptibilis nisi ratione animae cui unitur. Item partes humani­
tatis non sunt assumptibiles secundum congruitatein, nisi quate­
nus faciunt unam perfectam naturam vel humanitatem.
Unde colligitur solutio cujusdam argumenti Scoti d. 2, q. 2 qui
tenet contra secundani conclusionem divi Thomae, quia via execu­
tionis prius assumitur tota humanitas quam partes. Argumentum
est: Si humanitas Christi relinqueretur suae naturae ut subsiste­
ret in propria personalitate creata, tunc prius subsisteret tota
humanitas per personalitatem suppositi quam partes illius. Ergo
etiam nunc prius subsistit tota humanitas in Verbo divino quam
partes illius. Probatur consequentia. Quia Verbum communicat
suam personalitatem humanae naturae et partibus illius secundum
illum ordinem quo suppositum creatum communicaret illis subsi­
stentiam.
Ad quod argumentum respondetur quod simpliciter loquendo
totum existit prius quam partes. Et ita prius communicatur sim­
pliciter loquendo existentia Verbi toti naturae humanae quam
partibus. Unde ad argumentum concedimus totum simpliciter lo­
quendo sine addito; sed in secunda conclusione non loquitur divus
Thomas nisi dc prioritate causae materialis. Partes enim sunt
veluti causa materialis respectu totius, et totum est veluti causa
formalis respectu partium. Quemadmodum concedimus quod par-

QVAEST. VI, ΑΚΤ. 6

103

tes prius sunt componentes fluam totum componatur, et tamen
non concedimus quod simpliciter sunt prius natura quam totum;
ita concedimus quod partes humanitatis in Christo prius natura
assumuntur in genere causae materialis via executionis quam tota
humanitas. sed tamen non prius simpliciter assumuntur partes.
Durandus vero in 3, d. 2, q. 2 negat istos ordines assumptionis.
Sed tamen fallitur omnino, ut diximus art. 1.

ARTICULUS SEXTUS
I iriun Filius Dei assumpserit humanam naturam mediante gratia
3. — Prima < tmclu>;.): Humana natura non est assumpta medinnI# gratia uniunis neque mediante gratia habituali.
Secunda conclusio: Si gratia accipiatur pro gratuita Dei volun­
tate, unio sive assumptio humanitatis facta est per gratiam non
sicut per medium, sed sicut per causam efficientem et principalem.
Nota pro his quae dicta sunt q. 2, a. 9 quomodo divus Thomas
asserit in hoc art. expresse quod gratia unionis est ipsum esse per­
sonale. Unde colligitur quod est aliquid increatum. Nihilominus
aliquando ratione relationis vel fundamenti proximi, scilicet muta­
tio in creatura, dicitur gratia facta.
2. — Circa secundam conci usionem dubium est quod rejecimus
m hunc locum ex art. 10, quaest. 2: an haec assumptio sive unio
humanitatis ad Verbum sit facta mediante gratia habituali.
Gabriel in 3, d. 1, q. 1, qui etiam refeit in suam sententiam
Occam et Aureolum, tenet partem affirmativam; et inquit quod
iile habitus gratiae est veluti glutinum quo duae tabulae copulan­
tur. et talis habitus appellatur gratia unionis. Fundamentum hujus
sententiae est quia ipsi negant in creaturis esse relationes reales ;
s-d opinantur quidquid est reale in creaturis esse absolutum. Et
quia non ponunt unionem in humanitate quae sit relatio realis,
I - nunt habitum absolutum qui sit gratia unionis. Item etiam quia
sancti dicunt quod haec unio est facta per gratiam. Divus Auguatinus 13 De Trinitate, cap. 19 dicit inter omnia quae Deus fecit,
ista fuit summa gratia, ut ad se sumeret humanitatem Î1).
Αν$»·»Τ.. L'r rrbHtor». lib W cop JV. ilL, 12, 1 W.

164

hU-MINIC' S ΒΛΝΚ'Ζ

3. — Sed tamen haec opinio Gàbrielis eat plus quam falsa,
Probatur. Haec unio fuit substantialis secundum fidem: ergo m dium unionis non est accidens aliquod. Probatur sequela. Quia alia
humana natura per accidens uniretur Verbo Dei.
Confirmatur. Accidens non unitur immediate Verbo divino, sci­
licet ille habitus quem iste ponit. Ergo non est sicut glutinum. Pa­
tet consequentia quia glutinum utrique parti unitur immediate.
Antecedens probatur. Quia non unitur \7erbo ut subjecto imme­
diato, neque immediate unitur ad hypostasim, quia isto modo Ver­
bum divinum terminaret dependentiam illius habitus primo quan­
tum ad existentiam quam humanitatem. Ex quo rursus sequeretur
quod jam accidens illud nullam haberet dependentiam a subjecto
quod est humanitas. Item si accidens immediate potest uniri Verbn
ad hypostasim. multo magis humanitas quae est substantia.
Secundo confirmatur. Γη unione formae substantialis ad mate­
riam primam non mediat aliquod accidens, id est materia non est
disposita per aliqua accidentia ad recipiendum esse substantiale a
forma. Non dicimus modo respectu formae substantialis talis spe­
ciei, nam ad hoc requiritur dispositio talis. Sed unio ista ad Verbum
est substantialis. Ergo immediate substantia unitur substantiae,
scilicet humanitas personae Verbi.
Denique fundamentum hujus opinionis est falsum aperte et
contra communem sententiam. Secundum vero fundamentum nihil
probat, quia illa maxima gratia fuit quaedam communicatio per­
sonalis Verbi ipsi humanitati; non fuit aliquis habitus. Item possunt
explicari dicta sanctorum, juxta secundam conclusionem divi Tho­
mae. ut intelligantur de gratia pro gratuita Dei voluntate.
I. — Altera opinio est Alexandri Halensis 3 p., q. 7. memb. 2.
a. 1 et q. 12. memb. 1 ubi inquit quod unio ad Verbum fit per gra­
tiam habitualem dispositive. Quae gratia quatenus facit animam
gratam, dicitur gratia gratum faciens; sed quatenus est dispositio
ad istam unionem, dicitur gratia unionis; quatenus vero inde ad
nos derivatur, vocatur gratia capitis.
Arguitur primo pro ista sententia. Humanitas de se non 'st
sufficienter disposita ut assumatur: ergo necessaria est aliqua dis­
positio.
Secundo nam alias sequeretur quod non posset assignari ratio
quare potius Filius Dei istam humanitatem assumpsit quam aliam.

VAKSÏ. VI. Μ<Γ. 6

165

Tertio. Ut homo uniatur Deo sicut, filius adoptivus, opus est
gratia habitualis. Similiter ut divina essentia uniatur intellectui
beato necessaria est dispositio luminis gloriae. Ergo similiter erit
necessaria dispositio ut haec humanitas uniatur Verbo.
Quarto, ex Augustino lib. De praedestinatione sanctorum,
cap. .15. “Ea gratia unusquisque nostrum factus est ab Initio suae
fidei Christianus qua gratia ille homo factus est Christus" (11. Sed
nos per gratiam habitualem facti sumus Christiani. Ergo etiam
ille homo etc.
5. — Ista opinio parum differt a praecedenti. Unde eisdem fere
argumentis potest refelli, et cx his quae in q. 7, a. 11 dicturi su­
mus. ubi docet divus Thomas quod gratia habitualis se habet ad
gratiam unionis sicut propria passio respectu subjecti. Sed risibilitas non est dispositio ad unionem animae cum corpore. Ergo nec
gratia habitualis est dispositio unionis Verbi ad humanitatem.
Item ex illo Joan. 1 (v. 14) : Vidimus gloriam ejus etc. quod divus
Thomas explicat in articulo.
Quod si aliquis objiciat quod, quemadmodum calor est passio
ignis quae consequitur formam unitam materiae, et nihilominus
-st dispositio materiae ut forma ignis uniatur et conservetur in
illa materia, ita etiam gratia poterit esse dispositio unionis, quam­
vis consequatur ex illa unione. Respondetur quod omnia quae con'Hiuntur formam disponunt materiam ad forman recipiendam aut
trlinendam, nisi sint qualitates passibiles. Visus autem ct gustus
consequuntur formam animalis, et tamen non sunt dispositiones,
sed sunt potentiae operativae. Ita etiam gratia habitualis et vir­
tutes consequuntur unionem Verbi ad humanitatem et non sunl
-dispositiones.
Si quis autem rursus objiciat quod saltim videtur concedendum
quod habitus gratiae et virtutes sunt convenientes dispositiones
talis animae quae existit per Verbum Dei: respondetur quod non
negamus hoc, nam illi habitus dispositiones animae sunt. Sed ne­
gamus esse dispositiones ad unionem, sed tantum ad operationes
animae.
Unde ad primum argumentum Alexandri negatur consequentia,
quia ratio hujusmodi facti est potentia facientis, et non dispositio
·:· S

Λ«· μ οη.ι··θ,

Lap. 15 -Ml. « «Cl

166

DOMINICUS BANEZ

humanitatis ad illam unionem, sed sola capacitas et aptitudo ut
assumatur secundum congruitatem.
Ad secundum argumentum concedimus totum. Nam praeter
divinam voluntatem, non possumus assignare aliam rationem quare
Deus assumpsit istam humanitatem.
Ad tertium respondetur negando consequentiam, quia filius
adoptivus ut sic elevatur ad operationem. Similiter visio beatifica
est operatio; quare necessaria est dispositio potentiae. Sed tamen
assumptio humanitatis est ad subsistentiam et hypostasim, quare
non est eadem ratio.
Ad Augustinum respondetur quod, sicut in Christo non prae­
cesserunt merita ut esset Christus, sed sola gratuita voluntas, ita
neque in nobis praecedunt aliqua merita ut justificemur aut sus­
cipiamus fidem, sed ex gratuita Dei voluntate efficimur tales.

QUAESTIO SEPTIMA
De gratia Christi secundum quod est singularis homo

ARTICULUS PRIMUS

Utrum in anima assumpta a Verbo fuerit gratia habitualis
Conclusio est affirmativa.
De materia hujus quaest. agit Magister in 3, d. 13 et ibi doctores.
Dubitatur in hoc art. utrum conclusio dixi Thomae sit certa
secundum fidem.
Respondetur et nota quod gratia dupliciter potest considerari.
Uno modo secundum se. ut est quaedam qualitas et habitus. Alio
modo secundum effectum formalem, scilicet quatenus facit ho­
minem gratum et acceptum ad gloriam.
Dtoo primo quod potuit Deus assumere sine gratia animam
utroque modo. Probatur. Quia de potentia absoluta potuit assu­
mere aliam naturam irrationalem: ergo similiter potuit assumere
naturam rationalem, non communicando illi cognitionem supernaturalcm.
Secundo dico quod si gratia accipiatur prout est qualitas quae­
dam aut habitus distincta ab essentia animae, non est certum
secundum fidem fuisset in anima Christi, sed tamen esset temera­
rium id negare. Probatur. Primum quia adhuc non est aliqua ex­
pressa definitio quod gratia et virtutes in nobis sint qualitates ct
habitus distincti, de qua re 1. 2. q. 63 disputatur. Ergo neque in
Christo, quia non est in illo specialis ratio secundum fidem ut
ponantur hujusmodi habitus. Quod sit temerarium probatur, quia

168

DOMINICUS BASEZ

temerarium est negare in nobis esse habitus infusos: ergo etiam
in anima Christi erit temerarium negare, quia de plenitudine ejus
nos omnes accepimus.
Tertio dico quod secundum fidem est certum quod, etiamsi ipse
habitus non sit in anima Christi, est tamen effectus ille quem
praestaret habitus, scilicet quod anima Christi est grata et accepta
ad gloriam. Probatur ex illo Esaiae 11 (v. 2): Requiescet super
tum spiritus Domini etc. Et etiam Joan.: Vidimus gloriam (jus etc.
Et Joan. 10 (v. 36): Quem Pater sanctificavit etc. Item, Hic est
Filius meus dilectus (Lue. 9. 35). Probatur ratione. Anima Christi
est beata et videt Deum ab initio suae creationis secundum fidem,
ut dicemus q. 34. Ergo erat accepta ad gloriam. Item etiam Chri­
stus secundum quod homo obediebat et orabat et multa alia [ facie­
bat] quibus operationibus Deo placebat. Ergo anima erat grata
Deo. Patet consequentia, quia istae operationes erant animae.
Sed arguitur contra hoc. Effectus formalis non potest esse
sine forma, ut album non potest esse sine albedine. Ergo anima
Christi non potuit habere effectum quem praestaret gratia habi­
tualis sine ipsa gratia.
Respondetur quod effectus formalis absolutus non potest esse
sine ipsa forma absoluta. Sed tamen aliquis effectus qui est respectivus potest sine forma absoluta esse, ut v. g. potest Petrus
esse gratus regi propter aliquod opus quod fecit sine aliqua quali­
tate absoluta quae in illo sit. Unde per potentiam Dei absolutam
fieri potest ut aliqua anima sit grata Deo et accepta ad gloriam
absque aliqua qualitate infusa. An vero fuerit Christo necessaria
gratia habitualis ad meritum, dicemus a. 13 hujus quaest.

ART1CI JLUS SECUNDUS
Utrum in Christo fuerint virtutes
Conclusio est: Christus habuit omnes virtutes.
Conclusio divi Thomae intelligenda est de virtutibus quae non
repugnant statui animae beatae Christi et dignitati hypostasis
Verbi Dei, v. gr., fides et spes non fuerunt in illo, poenitentia et
continentia. Sic igitur intellecta est expresse de fide quantum ad

actus aliquarum virtutum. Nam fuit obedientia, Factus obedit /i.s·
usque ad mortem; et temperantia: jejunavit quadraginta diebus;
misericordia et humilitas et mansuetudo: Discite a me etc. Item
ex illo Esaiae 1 (v. 2) : Requiescet super eum spiritus Domini. At
vero quantum ad habitus virtutum ut sunt quaedam qualitates,
non est ita expresse de fide, sed esset temerarium quantum ad ca­
ritatem. sicut dictum est de gratia. Nam quod aliae virtutes mo­
rales non sint habitus, non est temerarium dicere. Multi enim
opinantur quod sufficit habitus caritatis cum virtutibus adquisitis
moralibus.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum in Christo fuerit fides

(tonciusio est negativa et certa secundum fidem quantum ad
actum fidei. Sed tamen quantum ad habitum non est certum se­
cundum catholicam veritatem quod in Christo et in beatis non sit
habitus fidei. Nam Durandus in 3. d. 24, q. 1 et Paludanus q. 2
tenent quod est probabile quod secundum habitum fuit in Christo
fides.

ARTICULUS QUARTUS

('trum in Christo fuerit spes

Pruna conclusio: Simpliciter loquendo spes virtus théologien
non fuit in Christo. Haec conclusio colligitur ex art. et ex solutio­
ne ad 1.
Secunda conclusio: Christus Dominus habuit spem respectu
alfoquonim quae non erat adeptus.
Nota quod prima conclusio est certa secundum fidem quantum
ad hoc quod non sperabat gloriam animae. Probatur, quia secun­
dum fidem certum est quod illa anima fuit beata a principio suae
creationis: ergo non sperabat.

ITÜ

DOMINICUS BaS'EZ

Praeterea nota quod actus ille sperandi qui erat in Christo,
scilicet gloriam corporis, non proficiscebatur ab habitu spei, tum
quia non erat circa difficile, habita jam gloria animae quam habe­
bat Christus, tum etiam quia habitus spei virtutis theologicae re­
pugnat visioni.
Et si quis objiciat: sequitur quod ille actus erat imperfectus,
siquidem non proficiscebatur ab aliquo habitu: negatur sequela,
quia proficiscitur a possessione objecti spei, quae est aliquid majus
quam habitus spei. Γη nobis autem viatoribus actus sperandi glo­
riam corporis pertinet ad virtutem theologicam spei; secundario
tamen, eo quod nondum habetur gloria animae quae per se primo
speratur a nobis. Unde etiam adhuc nobis valde arduum est per­
venire ad resurrectionem gloriosam corporis. Secus autem est in
beatis. Quoniam illi habent jam beatitudinem animae, spectant
gloriam corporis, non per spem virtutem theologicam quae repugnat
visioni. Ceterum vi le dominum Cajetanum de hac difficultate.
Circa solutionem ad primum nota quod Psalmus ille [sc. 30]
qui de Christo est scriptus, potest explicari secundum regulam
Augustini lib. 3 De doctrina Christiana, cap. 30. vel de capite et
membris, ita ut loquatur Christus quasi persona mystica, quaedam
pro capite qui est Christus, et quaedam de membris qui sumus nos
verificentur, quaedam etiam de capite et membris poterunt expli­
cari indifferenter. Et ita spes pro virtute theologica accipi potest
cum dicitur: In Te Domine speravi. dummodo loquatur de mem­
bris.

ARTICULUS QUINTOS
Utrum in Christo fuerint dona

Conclusio affirmativa, de fide. Patet ex illo Esaiae 11.
Circa solutionem ad secundum nota quod Christus Dominus se­
cundum quod homo etiam confert dona hominibus sicut dat gra­
tiam. ministerialitcr tamen. Solutio autem divi Thomae intelligent^
est de largitione donorum Spiritus Sancti auctoritative.
Nota quod versatur in opinione theologorum, an ista dona Spi­
ritus Sancti sint habitus, et an sint distincti a virtutibus theolo-

Ql’ARST. VI !. ART, 6

171

gicis. Neque enim est certum quod sunt habitus, ita sicut de vir­
tutibus theologicis et de gratia. Sed de hoc agitur 1. 2, q. 68,
a. 1 et 4.

ARTICULUS SEXTUS
Utrum in Christo inerit donum timoris
1. —Prima conclusio: In Christo non Init timor, secundum quod
timor est de malo culpae vel poenae propter culpam.
Secunda conclusio: In Christo fuit timor Dei secundum quod
timor respicit eminentiam in illo qui potest inferre malum, et hi?
limor est reverentia.
Tertia conclusio, ad primum: Donum timoris proprie et per se
respicit bonum, malum autem ex consequenti.
2. — Nota quod, secundum fidem, certum est fuisse in Christo
donum timoris Dei. ut patet ex illo Es. 11. Fuit enim enor cujusdam Abelard; qui negavit in Christo fuisse ipsum timorem, ut
refert Bernardus epist. 190 et Castro De haeresibwi, verbo C7n'ivhAs. haeresi 9. Quomodo «nutem iste timor explicetur, manet, in
ipir.ione an sit tantum reverentia et subjectio maxima ad emi­
nentiam quae oritur ex cognitione ipsius Dei et paupertatis creatu­
rae. Etiam an sit proprie timor respectu mali terribilis possibilis
aliqua via.
3. — Dubium est an donum istud timoris proprie loquendo sit
limor in Chrlsio Domino.
Pro parle nerjntiva arguitur. Timor per se loquendo est fuga
quaedam voluntatis: ergo per se respicit malum. Sed donum per
se respicit bonum : · rgo non potest e^sc proprie timor.
Secando arguitur. Christus Dominus sciebat certissime se non
posse peccare: ergo non poterat timere Deum propter aliquod ma­
lum terribile.
Tertio. Deus ut est eminens non est objectum timoris nisi qua­
tenus concipitur ut potens infligere aliquod malum poenae: sed
Christus erat certus quod sibi non imminebat talis inflictio poenae:
ergo non erat proprie timor in illo.
4. — Pro explicatione hujus nota quod de timore quatenus est
passio animae et appetitus, in q. 15. a. 7 quaerit divus Thomas an

i

KuMlNh I S UAXh.Z

fuerit in Christo. At vero in hoc articulo volumus explicare επ
donum illud supernatural esset proprie timor, et per illud anima
Christi timeret Deum.
Pro cujus intelligentia supponendum est ex 2. 2, q. 19, a. 1
quod Deus potest timeri non ut malum secundum se. neque etiam
solum ut est eminens potestas, sed quia potest afficere aliquod
malum poenae. Secundo supponendum est quod timor qui respicit
istam poenam principaliter dicitur servilis timor. Timor autem qui
respicit culpam ut fugiens illam, est timoi filialis. Tertio nota
(juod ut aliquod malum timeatur, requiritur ut cognoscatur ut
privatio boni dilecti et etiam ut possibile malum et difficile ad
vitandum. Hinc est quod quanto magis cognoscitur perfectio boni
dilecti et quanto magis amatur, tanto magis timetur malum con­
trarium, cum eadem possibilitate et cum minori possibilitate, quam
minus dilectum.
5. — Dico primo quod in Christo non potuit esse timor servilis.
Probatur, quia in illo fuit perfectissima caritas, quae foras mittit
timorem (I Joan. 4, 18).
Secundo dico: in Christo fuit timor filialis secundum quemdam
actum excellentissimum. Probatur. Anima Christi cognoscebat
quam malum fuisset peccatum contra summum bonum; et cognos­
cebat istud malum possibile sibi ex viribus naturae, et ex hac etiam
parte difficile omnino ad vitandum: ergo ex tali cognitione orie­
batur in anima quaedam reverentia et timor filialis erga Deum,
cujus gratia maxima detinebatur ne posset peccare. Et hujusmodi
timor fuit in beata Virgine et in omnibus confirmatis in gratia et
adhuc manet in beatis, immo quo quisquam beatior est tanto est
plenior isto timore filiali. Ita docet divus Dionysius cap. 13 De
caelesti hierarchic, explicans visionem illam Esaiae 6 (w. 2-31 de
duobus seraphim. Idipsum significatur Job 26 (v. 11): Columnae
caeli contremiscunt ad nutum ejus et pavent. Vide divum Gregorium lib. 17 Moralium, cap. 14. Sic igitur in anima Christi fuit
hujusmodi timor excellentissimus, juxta illud Esaiae 11 (v. 3):
Replebit cum spiritus timoris Domini. Ubi notandum quod de ce­
teris donis dixit: Requiescet super cum: de isto vero dicat: Re­
plebit eum, ut non aestimaremus quod erat aliqua poena in hu­
jusmodi timore. Item etiam ut cognosceremus esse maxime ne­
cessarium iste timor ad permanendum in omni opere bono.

QI AEST. VU. ART. .

173

6. — Unde ad prim ion argumentum respondetur quod iste timor
hou est fuga pel se primo, sicut in timore servili, sed est fuga
quaedam quae consequitur dilectionem summi boni, ad quod ten­
dit homo tanquam ad refugium. Secundo respondetur quod est fuga
eminentis boni, quod quodammodo habet rationem disconvenientis
nspectu creaturae quae temerarie accedit et. absque respectu.
Ad secundum respondetur distinguo. Non posse peccare vel
t·'· viribus ipsius animae extra omnem gloriam, et ita nego: vel
ex dono Dei et gratia unionis, et ita concedo antecedens. Et nego
consequentiam, quia satis est ad actum timoris filialis qui non
habet poenam quod malum cognoscatur ut possibile sibi aliqua
via, quamvis sit impeditum maxima gratia Dei.
Ad tertium respondetur quod sola eminentia Dei cognita non
est objectum timoris, sed cognita ut contraria malitiae et puniti va
peccatoris. Quare magis respicit bonum iste timor quam malum.
Bonum enim est quod Deus sit contrarius malitiae.
Ex his sequitur quod prima conclusio divi Thomae est intelli
genda de culpa et poena supposita gratia unionis et visione beata.
Sic enim non fuit timor in anima Christi, quia illis suppositis non
•rnt possibilis culpa. Vide quae dicta sunt 2. 2, q. 19. a. 11.

ARTICULUS SEPTIMUS

I irum in Christo fuerint gratiae gratis datae

Conclusio est: Omnes gratiae gratis «latae fuerunt in Christo.
Ista conclusio divi Thomae est communis sententia sanctorum
et theologorum. Vide divum Augustinum Epist. 57. ad Dardanum.
Vide divum Thomam 1. 2, q. 111, a. 4 ubi explicat illud Apostoli
I ad Cor. 12 (v. 4) : Divisiones (jratiarum sunt etc., et reddit ra­
tionem sufficientem illarum gratiarum novem. Et quidem quan­
tum ad aliquos actus gratiarum gratis datarum manifestum est
in scriptura fuisse in Christo. Nam multa miracula fecit, inter­
pretatus est scripturas etc. Sed tamen de dono linguarum non
constat ex scriptura quod Christus Dominus fuerit locutus alis
lingua quam hebraea. Sed tamen est maxime probabile quod ha­
buerit illud.

174

DOMINICUS BASIEZ

Ceterum an istae gratiae gratis datae sint habitus in anima
exLstentes, disputatio est theologica.
Sed contra conclusionem divi Thomae est argumentum. Nam
I ad Cor. 12 annumeratur fides inter gratias gratis datas; sed fides
non fuit in Christo: ergo.
Respondetur quod fides illic accipitur prout importat quamdam
supereminentem certitudinem in eo qui docet res supernaturales.
Sive illa sit videns, sive non, parum refert; non enim accipitur pro
virtute theologica.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum hi Christo fuerit prophetia

Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem. Patet ex
argumento Sed contra. De prophetia vide divum Thomam 2. 2,
q. 171. Et nota ex q. 174, a. 4 quod prophetia dupliciter conside­
ratur. Uno modo ex parte cognitionis obscurae per lumen prophe­
ticum quod recipiebant prophetae per modum actus, sive passionis
transeuntis; unde non prophetabant quando volebant. Alio modo
consideratur ex parte cognoscentis qui conversatur cum homini­
bus et ad illos notitiam reddit rerum quae procul sunt a sensibus
hominum, sive propheta habeat illam cognitionem per lumen
obscurum, sive non. Et isto modo Christus Dominus fuit propheta,
quamvis cognitio illius fuerit clara.

ARTICULUS NONUS

Utrum fuerit in Christo gratiae plenitudo

Prima conclusio: Christus habuit gratiae plenitudinem quantum
ad intensionem gratiae.
Serunda conclusio: Ilalxiit etiam plenitudinem gnitiae quantum
ad omnes operationes et effectus gratiae.
Nota quod conclusio divi Thomae est certa secundum fidem,
ut patet ex communi sententia sanctorum et ex illo Joan.: Plenum

QI AEsr. VII, ART. 10

175

gratiae ci veritatis. Sed tamen nota quod locus ille qui habetur
Joan. 1 (v. 14) : Vidimus gloriam cjus quasi unigeniti a Paire etc.,
ex quo divus Thomas probat plenitudinem gratiae fuisse in Chri­
sto. multo aliter explicatur ab Erasmo. Ait enim ita legendum
esse: "Vidimus gloriam ejus quasi unigeniti a Patre”, et ibi sit
terminus clausulae, et deinde sequitur alia clausula: "Plenus gra­
tiae et veritatis Joannes testimonium perhibuit” etc. Et movetur
Erasmus eo quod in graeco habetur plenus, scilicet pkres. Et ille
nominativus non est cum quo conveniat cum praecedentibus. Nam
non potest esse objectum Verbi vidimus.
Respondetur tamen quod universalis Ecclesia et universi doctores latini et graeci “plenum gratiae et veritatis” referunt ad
id quod praecesserat. Verbum caro factum. Illud vero quod inter­
ponitur est parenthesis. Vidimus gloriam ejus etc. Hanc lectionem
confirmant ea quae sequuntur illic, scilicet De plenitudine ejus
nos omnes accepimus. Item illud Gratia et veritas per Jesum Chri­
stum facta est. Et ad argumentum Erasmi respondetur quod, si
graece ponitur pleres, id est plenus masculini generis, etiam logos
est etiam masculini generis. Et quia Verbum est neutri generis,
ponitur plenum etiam neutrius generis.

ARTICULUS DECIMUS

Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi
Prima conclusio: Si plenitudo gratiae consideretur ex parte ip­
sius gratiae est propria Christi.
Secunda conclusio: Si consideretur ex parte subjecti secundum
conditionem subjecti, etiam est communis ista plenitudo aliis
sanctis.
Arguitur contra secundam conclusionem divi Thomae ex eo
quod dicit in solutione ad 3 in art. praecedenti, ubi dicit divus
Thomas quod "plenitudo gratiae attribuitur animae Christi secun­
dum capacitatem creaturae”. Hic autem dicit quod secundum se
attribuitur Christo plenitudo gratiae, et aliis sanetis secundum
conditionem subjecti. Ergo est sibi contrarius.
Respondetur quod in illa solutione ad 3 sensus divi Thomae est

176

bOMlNiCUB BANEZ

quod plenitudo gratiae animae Christi non consideratur respectu
caueae efficientis, scilicet per comparationem ad divinam bonita­
tem. Nam respectu illius nihil est plenum, sed secundum capacita­
tem creaturae, hoc est quantum in creatura potest recipi. Non
dicit in ista creatura vel in illa ordinata ad officium particulare,
sed absolute quantum creatura potest capere gratiae, totum est
in anima Christi. Et haec est plenitudo gratiae secundum se, quia
tota potest recipi in creatura. At vero in hoc art. considerat gra­
tiam in ordine ad subjectum secundum conditionem aliquam limi­
tatam, scilicet ad hoc vel ad illud munus exercendum.
Nota quod dominus Cajetanus, qui opinatur dari summam gra­
tiam possibilem de potentia absoluta Dei, advertit in art. 9 et 10
quod divus Thomas loquitur de gratia secundum se et quod distin­
guit gratiam Christi et plenitudinem ejus a plenitudine gratiae
aliorum; quia illa secundum se est plenitudo gratiae, ista vero
secundum conditionem subjecti. Sed de hoc in art. 12 dicemus.
ARTICULUS UNDECIMUS
1'trum gratia Christi sit infinita

1. — Prima conclusio: (Initia unionis simpliciter est infinita
secundum quod ipsa persona Verbi est infinita.
Secunda conclusio: Gratia habitualis secundum quod est quod­
dam ens est infinita.
Tertia conclusio: Gratia habitualis Christi secundum rationem
gratiae potest dici infinita eo quod non limitatur, sed hal)et quid­
quid potest pertinere ad rationem gratiae.
De prima conclusione non est dubium, supposito quod gratia
unionis accipiatur pro persona Filii communicata naturae huma­
nae. At vero de secunda et tertia conclusione:
2. — Dubium est circa rationem tertiae conclusionis, ubi dicit
divus Thomas quod “gratia confertur animae Christi sicut cuidam
universali principio”; et in solutione ad tertium dicit quod "gratia
alterius hominus comparatur ad gratiam Christi sicut virtus par­
ticularis ad universalem”.
Quaeritur ergo: an gratia habitualis animae Christi sit causa
univoca gratiae habitualis quae est in nobis, id est ejusdem speciei.

QVAKST. Vil. ART. 11

.V/ï/H.fjr pro parte affirmativa. Gratia consummata, hoc est.
gloria, visio beatifica est ejusdem rationis in nobis et in anima
Chusi.i: ergo gratia habitualis. Probatur consequentia, quia potis­
simus effectus gratiae habitualis est acceptatio ad gloriam. Conlimatur. Caritas quae est virtus theologica est ejusdem rationis
in Christo et in nobis, quia est idem objectum: ergo et gratia ha­
bituali'. Probatur consequentia, quia caritas est propria passio
ocnsequuns gratiam. Confirmatur secundo. In anima Christi propten» ponitur gratia habitualis ut per proprias operationes attingat
latitudinem creatam, ut art. 1 ad 2 diximus. Sed istae operationes,
scilicet dilectio et visio beatifica, sunt, ejusdem rationis in Christo
ei: m nobis. Ergo et gratia habitualis.
3. Ad hoc est prima conclusio: Gratia animae Christi habi­
tuali et gratia animae Petri secundum suam essentiam sunt ejus­
dem rdtityiis et spOciei. Probatur ex argumentis factis. Secundo
probatur. Si illa gratia habitualis transferretur in animam alte­
rna hominis, haberet effectum ejusdem rationis cum effectu nos­
trae gratiae, scilicet faceret consortium divinae naturae ex quo
dimanaret vita aeterna per visionem Dei.
Secunda conclusio: Gratia Christi est alterius rationis quam
gratia nostra secundum modum essendi quem habet bi Christo et
·>» nobis. Haec conclusio est domini Cajetani. Sed nos explicamus
illam, quia est in anima quae existit personaliter per existentiam
personae Dei. Affert exemplum dominus Cajetanus. Sicut potest
dici quod calor ignis et calor aëris est ejusdem speciei secundum
sUam essentiam: sed tamen ignis adaequat totam perfectionem
caloris possibilem, aer vero participat perfectionem caloris limitnlnni. Nihil enim potest habere totam perfectionem caloris nisi
sit ignis. Et propterea potest dici quod calor in igne est alterius
1 itionis quantum ad modum essendi quam calor alterius subjecti..
Et ;...r hunc modum gratia habitualis animae Christi est alterius
rationis quam gratia animae nostrae secundum modum essendi.
Sed tamen alium exemplum videtur esse magis commodum. Ut
calor stomachi inquantum calor est ejusdem speciei cum calore
cujuscumque alterius corporis; tamen prout est in stomacho est
animatus et alterius speciei, attingens effectum alterius speciei ad
quem non potest pertingere alius calor, scilicet ut convertat ali­
mentum in carnem, et hinc potest dici quod est alterius rationis
$*· Twm-1

ia

178

DOMINICUS ΒΛΧΕΖ

in ipso stomacho ratione subjecti in quo est; ita gratia habitualis
in anima Christi ejusdem speciei est cum nostra gratia, si conside­
retur seclusa perfectione a subjecto. Est tamen alterius rationis
et speciei si illa gratia consideretur ex profectione subjecti quod
habet. Similiter dico de caritate et virtutibus quae sunt in anima
Christi. De moralibus intelligo.
Et si quaeras quis est effectus gratiae habitualis animae Christi
quae unita est Verbo divino, respondetur esse duplicem hunc effe­
ctum, Alter est qui inde ad nos derivatur tamquam ex capite ad
membra; alter vero effectus est quod eam meretur infinite et sa­
tisfacit secundum justitiam per actus qui ex caritate procedunt,
quae caritas ex eadem gratia habituali dimanat secnndum quod
gratia habitualis dimanat a gratia unionis. Itaque sicut concedimus
in via divi Thomae quod actus caritatis in Christo habet hunc
effectum, satisfacere pro aliis secundum aequalitatem justitiae
et conferre nobis gratiam et mereri illam secundum eamdem justi­
tiam, quos effectus in nobis non habet caritas, ita etiam gratia
unde promanat habitus caritatis est alterius rationis quam gratia
nostra. Fatemur tamen quod hoc discrimen oritur ex gratia unionis.
Hinc sequitur quod, si gratia Christi non esset magis intensa quam
gratia Petri, immo si minus intensa fuisset, nihilominus ex hoc
quod est in tali anima unita Verbo Dei est alterius rationis et
perfectior alia gratia. Et hoc magis patebit art. sequentibus. Patet
etiam ex doctrina divi Thomae in hoc art. in solutione ad 2.
Dubium erat hic: an secundum istam gratiam Christus sit
causa gratiae angelorum. Sed de hoc q. 8, art. 4.
Circa solutionem ad tertium nota quod in Clementina Ati nos­
trum, de haereticis, condemnatur error beghinorum, qui tenebant
quod homo in via potest pervenire ad talem statum gratiae, ut non
possit ultra progredi.
ARTICULUS DUODECIMUS
( Irum gmtia Christi jiotuerif augeri
1.
Prima conclusio: Gratia. Christi non potuit augeri ex parte
ipsius gratiae.
Secunda conclusio: Non potuit augeri ex parte subjecti.

«ii AKsr. vi ». art. 12

Ι7υ

Tertia conclusio: Gratia aliorum hominum qui sunt viatores ]><»l»-st augeri ex utroque rapite, scilicet ex parte gratiae et ex jxarte
subjecti.
'i. — Circa istum articulum dubium est circa rationem primae
«-«.nclusionis, ubi dicit divus Thomas quod gratia Christi ordinatur
ad esse personale sicut ad finem, ideo non potest augeri. Idipsum
locet ad 2.
Contra hoc arguitur ex q. 6, a. 6, ubi diximus ex doctrina divi
Thomae quod gratia habitualis non est medium ad gratiam unio­
nis. Arguitur sic. Gratia habitualis ordinatur ad unionem persona­
lem naturae humanae ad Verbum: ergo est medium ad illam. An­
tecedens est divi Thomae in hoc loco. Consequentia vero patet,
quia medium est qui ordinatur ad fidem.
Respondetur quod aliud est ordinari ad fidem aliquem praeexi­
stentem. sicut medium ad operationes, aliud est ordinari ut medium
quo fiat ipse finis. Sicut intellectus est propter animam, non ut
medium quo fiat ipsa anima, sed ut medium quo operetur ipsa
anima; similiter instrumentum ordinatur ad artem et ad artificem,
non ut quo fiat ipse artifex, sed ut quo operetur. Sic creaturae
ordinantur in Deum sicut ad finem ut per illas ostendat suam
sapientiam tamquam per medium; ita gratia habitualis in Christo
Domino ordinatur ad esse personale animae Christi sicut medium
I>er quod talis anima sic unita operetur convenienter et manifestet
suam dignitatem.
Unde ad argumentum respondetur distinguo consequens. Me­
dium quo fiat unio, negatur consequentia ; medium quo anima unita
convenienter operetur, concedo. Juxta istam doctrinam intelligendum est quod dicit, divus Thomas q. 8, a. 5 ad 3, quod gratia ha­
bitualis potest dici quodammodo gratia unionis prout facit congruitatem ad unionem jam factam, unionem intelligc non faciendam.

3. — Dubium est an gratia Christi in esse gratiae possit augeri
<1·· jiofeiitia Dei absoluta.
Pro cujus explicatione nota quod gratia Christi tripliciter po­
test considerari. Primo modo in ratione entis; secundo in ratione
qualitatis; tertio in ratione gratiae.
Prima conclusio: Gratia Christi in ratione entis non esi infinita,

ifWi

Ε-π.\:·Ν·ί<·Γί HvS-tz

id est non est infinitum ens. Probatur, nam hoc modo solus Γ>?ι»κ
est actu ens infinitum.
Secunda conclusio: Gratia Christi in esse habitus et qualitatis
et in esse gratiae dc facto est maxima omnium gratiarum quae
sunt aut erunt in omnibus creaturis. Probatur. Supposito quod gi tia habitualis sit in Christo, ut patet ex primo art., bene ergo in­
fertur, ergo est maxime perfecta quam gratia creaturarum, quia
illi data est citra portionem. Secundo probatur. Actus virtutum
specialiter caritatis fuerunt intensissimi in Christo respectu eorum
qui fuerunt in creaturis: ergo et habitus.
Tertia conclusio: Nihilominus potest Deus aliam gratiam pro­
ducere intensior&m in ratione qualitatis et habitus. Idem dicimus
de habitibus virtutum qui sunt in Christo. Probatur primo. Actus
caritatis potest esse intensior de potentia Dei absoluta in ratione
actus: ergo et habitus caritatis. Probatur. Visio beata potest esae
major quam in anima Christi: ergo et dilectio, haec enim proportionantur. Consequentia vero probatur, quia actus postulant ha­
bitus similes. Item divus Thomas in solutione ad 2 dicit quod vir­
tus Dei “potest facere majus aliquid et melius quam gratia et
habitus Christi’’. Et apertius q. 10. a. 4 ad 3 referens divus Thomas
doctrinam hujus art. dicit: “sicut supra dictum est de gratia. .
idem dicendum est respectu divinae visionis, quod absolute consi­
derando tantum infinitatem divinae potentiae, possit esse aliqui
gradus altior et sublimior”. Unde colligitur quod sicut anima
Christi potest perfectius videre quam videt Deum, ita diligere et
perfectiorem habitum habere quam modo habet.
Ista conclusio est domini Cajctani art. 10 et 11. Capreolus in 3.
d. 13. q. unica ad argumentum contra 3 conci, tenet nobiscum el
dicit esse sententiam divi Thomae De veritate, q. 29. a. 3 ad 3. ubi
inquit quod, quamvis potentia naturalis creata sit terminata, se­
cundum tamen potentiam obedientialem non est terminata. Et di­
vus Thomas in hoc art. ad 1 dicit quod gratia Christi est terminata
sicut quantitas caeli. Sed constat quod caelum naturaliter termi­
natur ad istam quantitatem, ct constat quod potest esse major de
potentia Dei absoluta. Ergo et gratia Christi. Item magister Soto
lib. 1 Physicorum q. 4 tenet istam sententiam. Ait quod sicut non
est tam intensius calor quin possit esse major per potentiam Dei.
ita de gratia Christi habituali dicendum est. Immo dicimus nos

W'AEST. VU, ΑΙ'.'Γ. 12

18.1.

quod, etsi aliae omnes qualitates tam absolutae ut albedo quam
inspectivae ut scientia essent limitatae ex propria differentia speeifiea et ex parte intensionis, tamen habitus gratiae et caritatis
non limitaretur, quia secundum essentiam suam sunt participa­
tiones quaedam divinae naturae prout in se est. Et quia Deus ut
est in se est infinitus, scilicet infinite amabilis, ideo non datui· in
riealura perfectio ad amandum et cognoscendum Deum, ac per
i j-.-zquens neque summa gratia habitualis, quae est radix dili­
gendi et videndi Deum.
Quarta conclusio: Gratia Christi secundum propria-m speçicm
est forma quaedam finita. Probatur. Quia habet effectum formalem
finitum: ergo est finita. Antecedens probatur. Christus per illam
.·.··■' est factus particeps divinae naturae infinito modo: ergo pri­
manus effectus illius est finitus. Probatur antecedens, quia semper
ipsa essentia animae manet distincta ab essentia Dei : ergo limitato
modo est consors divinae naturae. Secundo probatur. Gloria animae Christi, scilicet visio beata est finita et potuisset perfectius
videre: ergo gratia habitualis est finita. Probatur consequentia,
quia gloria est alter effectus gratiae: ergo proportionantur. Ista
est sententia Durandi 3, d. 13. q. 1 quantum ad intensionem habitus
gratiae, et sic est communis sententia omnium.
Quinta conclusio; Gratia Christi secundum hunc consideratiopotest esse major de potentia Dei absoluta. Probatur eisdem
argumentis quibus tertia conclusio probata est. Et praeterea divus
Thomas 2. 2. q. 24, a. 7 docet quod caritas potest crescere in infini­
tum. Et non repugnat ex parte causae efficientis, quae est Delis,
neque ex parte subjecti, quod est anima, in qua. est potentia obe­
diential is ad recipiendum majorem perfectionem; neque repugnat
ex parte formae, quia caritas est participat io divini amoris, qui est
infinitus et infinite amabilis. Ergo. Similiter de gratia habituali
potest formari argumentum, quae est participatio divinae naturae.
Ista conclusio est contra dominum Cajetanum ubi supra. Ni­
hilominus est communis sententia theologorum nostri temporis et
magis probabilis. Est etiam contra Scotum in 3, d. 13, qui opinatur
.-.ummam gratiam habitualem creabilem dari in anima Christi.
Arguit Scotus. Demus aliquam gratiam inferiorem. Illa sit v. gr..
uti sex. Tunc quaero an possit dari major gratia, an non. Si potest
dari: ergo ascendendo pervenitur ad summam finitam, vel non

182

DOMINICUS ΒΛΝΕζ.

erit terminus. Si primum, ergo est possibilis: ergo datur summa
gratia. Si secundum, ergo illa quae excedit infinitam erit maxima
omnium.
Respondeo ad hoc quod non datur terminus ascendendo ad per­
fectionem gratiae possibilis. Neque inde infertur, ergo Deus co­
gnoscit aliquam gratiam infinitate excedentem alias gratias, sicir.
Deus potest facere majores caelos. Et quia fecit, in infinitum, non
tamen inde infertur: ergo cognoscit maximum caelum possibile,
Durandus sentit cum Scoto, ubi supra, quod intensio gratiae in
Christo est maxima quae potest esse. Et probat, quia oritur ex
maxima causa, scilicet ex gratia unionis. Sed respondetur ad hoc
negando consequentiam, quia causa est aequi voca et libera, scilicet
ipse Deus communicatus huic naturae; quare effectus non est sibi
adaequatus. Sed solum sequitur quod illa sit maxima secundum
ordinem praescriptum a divina sapientia.
Sexta conclusio: Gratia habitualis animae Christi adhuc se­
cundum eamdem considerat io nem, id esi, sine respectu ad gratiam
unionis, etiamsi fuisset in homine puro, potuit habere infinitatem.
quam divus Thomas ponit art. 11 dum inquit, quod potest diei
infinita gratia Christi, quia “confertur Christo sicut cuidam uni­
versali principio gratificationis humanae naturae”. Probatur. Quia
potuit Deus creare unum hominem purum, et conferre illi eamdem
gratiam habitualem, et acceptare illum ad reconciliandum huma­
num genus. Et time ratio divi Thomae eadem procederet; esset
enim ille homo sicut lux solis, quae est infinita, quae habet quidquid
pertinere potest ad rationem lucis secundum cursum naturae. Ita
gratia illius hominis haberet quidquid ad rationem gratiae (iti­
nere potest secundum propositum gratiae Dei. Item illa gratia esset
aeque intensa atque modo est atque ad eosdem effectus accepta­
retur sicut modo acceptatur. Ergo posset dici infinita.
Septima, conclusio: Gratia Christi, si consideretur secundum
modum essendi, sicut de facto est, [a·/] est gratia animae uni/ac
Verbo Dei in persona, ct prout ordinatur sicut in finem ad unionem
personalem, est infinita. Probatur. Quia secundum istam conside­
rationem habet effectum infinitae dignitatis: ergo est infinita. Pro­
batur antecedens. Nam actus caritatis animae Christi est infinite
meritorius et satisfacit secundum aequalitatem justitiae. Sed ill
effectus erat gratiae habitualis. Ergo erat infinitus effectus gro-

QtA&ST. VII, ART. 12

183

t.iu' habitualis. Minor probatur. Erat effectus caritatis: ergo erat
eiftftus gratiae habitualis. Probatur consequentia, quia ipsa ca­
ritas procedit ex gratia habituaJiter. Verum est tamen quod effe­
ctus hujus infiniti principaliter est causa gratia unionis; sed
nihilominus ipsimel actus creati et habitus erant media quibus
operabatur- ille homo. Diximus autem de hoc art. 11, ubi explica­
vimus quomodo esset alterius rationis ista gratia Christi quantum
ad modum essendi.
Ex his quae diximus colligitur quod gratia habitualis Christi
simpliciter loquendo potest dici infinita gratia. Probatur. Quia
binipliciter loquendo et: sine addito unumquodque denominatur a
majori perfectione quam habet. Et quia gratia ista habet effectum
infinitae dignitatis, quod provenit illi quia perficitur a subjecto in
esse gratiae, scilicet ab anima quatenus est unita Verbo; ideo sim­
pliciter loquendo est infinita. Ut v. gr., quemadmodum si esset
linea infinitae longitudinis, simpliciter loquendo diceretur infinita
linea quia ad rationem specialem lineae pertinet finita longitudo.
Ergo similiter gratia habitualis Christi est infinita gratia si habeat
actus infinitae gratos.
Si quis contra hoc objiciat quod pari ratione scientia animae
Christi potest dici infinita; patet quia est in anima quae existit.
per Verbum Dei. qui est infinita sapientia. Respondeo negatur se­
quela. quia scientia respicit objectum prout est in intellectu. Et
propterea scientia infinita simpliciter non solum est quia est infi­
niti objecti realiter, alias nos haberemus scientiam infinitam de
Deo. quia objectum est infinitum; sed est scientia infinita simpli­
citer prout est formaliter in intellectu. Unde quando Filius Dei
intelhgebat |>er intellectum creatum ipsius animae, quia tamen
non communicabat illi infinitum suum conceptum ut per illum ani­
ma intelligeret et sciret, ideo non erat scientia infinita simpliciter
scientia animae Christi. At vero dignitas gratiae consideratur ex
parte operantis illam secundum effectus illius, scilicet secundum
tales effectus sunt accepti Deo propter dignitatem personae ope­
rantis. Quare potuit communicari infinita dignitas Filii Dei ipsi
gratiae habituali in ratione gratiae, sicut et actibus ejus in ratione
meriti.
Tdem est. dicendum de ceteris accidentibus quae erant in Chri­
sto Domino. V. gr., si quis voluerit probare quod albedo quae erat

184

DOMINICUS BASEZ

in Christo Domino erat infinita ex eo quod subjectum erat infinitae
dignitatis etc.: respondetur quod hoc non attinet ad rationem albedinis, scilicet quod subjectum vel persona sit grata vel non.

ARTICULUS DECIMUSTERTIUS

Utrum gratia habitualis in Christo subsequatur unionem
1. — Conclusio est : Gratia Christi habitualis consequitur gra­
tiam unionis estque post illam, non ordiiie temporis sed naturae.
Arguitur contra primam rationem divi Thomae in art., ubi di­
cit quod principium gratiae habitualis est Spiritus Sanctus; prin­
cipium vero gratiae unionis est persona. Contra, aut loquitur divus
Thomas de principio effectivo, aut formali. Si loquitur de effectivo,
etiam Spiritus Sanctus est efficiens unionem sicut Pater et Filius,
immo per quamdam adaptationem tribuitur Spiritui Sancto, juxta
illud: “Qui conceptus est de Spiritu Sancto.’* Si vero loquitur de
principio formali, in contrarium est quod Spiritus Sanctus non
est principium formale gratiae habitualis, sed efficiens.
Item secundo arguitur. Verbum divinum ut distinguitur a
Spiritu Sancto solum habet rationem termini respectu incarnatio­
nis, ut supra diximus. Ergo prout distinguitur a Spiritu Sancto
non habet rationem principii.
2. —Ad hoc respondetur: primo, quod divus Thomas videtur
hic loqui de principio communissimo, non coarctando ad principium
efficiens vel formale. Sed vocat principium id quod nos primo intelligimus datum sive missum per gratiam unionis vel per gratiam
habitualem. Et ita se explicat divus Thomas in art. cum dicit
“principium unionis esse personam Filii assumentis personam
fsc. naturam] humanam, quia secundum hoc dicitur missa.” Item
“Spiritus Sanctus dicitur principium gratiae habitualis, qui se­
cundum hoc mitti dicitur quia per caritatem mentem inhabitat".
Secundo respondetur quod loquitur divus Thomas de principio ef­
fectivo, non absoluto, sed adjecit, et ita Filius est principium as­
sumptionis ut assumens, non autem Spiritus Sanctus. At vero
Spiritus Sanctus per quamdam appropriationem dicitur principium

QLAEST. VH. ART. 13

185

gratiae et dilectionis nostrae per seipsum, quatenus nos facit aman­
tes. sicut ipse amor est.
Et per hoc patet ad objectiones factas.
3, — Dubium est circa tertiam rationem conclusionis divi Tho­
mae. ubi dicit quod gratia habitualis ordinatur ad bene agendum.
Quaeritur utrum fuerit necessaria Christo gratia habitualis ut
posset mereri per actus suos.
Ail hoc sit prima conclusio: Ad bona opera moralia secundum
lumen naturae secluso ordine ad fineni sup€ ruaturale m, non erat
si opus talis gratia habitualis. Probatur. Nam alii homines possunt
facere multos actus bonos moraliter sine gratia habituali: ergo
multo magis anima Christi; immo ipsa anima Christi poterat ex
viribus naturae praestare totum bonum morale absque alia gra­
tia et auxilio supernatural!, supposita unione ad Verbum» Proba­
tur. Nam supposita unione non poterat peccare; et poterat bene
moraliter operari: ergo poterat totum bonum morale praestare;
alias posset peccare.
Secunda conclusio: Gratia habitualis non fuit necessaria Chri­
sto wl promerendam gloriam animae suae. Probatur. Nam gloriam
habuit absque merito ab instanti suae conceptionis, ut q. 19. a. 3
nd 1 docet divus Thomas.
Tertia conclusio: Mullum probabile esi quod gratia habitualis
nor fuit ita necessaria a aima? Christi ut mereretur nobis, ita ul
C>< illa non potuisset de potentia Dei absoluta mereri nobis. Pro­
batur. Nam ad meritum sufficit actus bonus relatus in finem sup1 rnaturalem in subjecto grato et ex auxilio Dei speciali super­
natural!. Sed illa anima omnia hae/.· habebat, etiamsi non haberet
gratiam habitualem. Ergo. Probatur minor. Nam habitus gratiae
habitualis non erat necessarius ad faciendam gratam animam, quia
gratissima erat per gratiam unionis; neque ad efficiendum actus,
nam hoc poterat suppleri ex auxilio Dei. Hanc conclusionem tenet
magister Soto lib. 3 De natura et gratia, cap. 6 et in Quarto, d. 19.
q. 1, a. 2. Sed tamen ego no existimo quodvis opus morale fuisse
in Christo tunc futurum infiniti valoris, nisi per actum dilectionis
^U|X?rnaturalem refertur in Deum.
Ultima conclusio: Gratia habitualis non fuit necessaria simpli­
citer ut anima Christi frueretur Deo. Probatur. Nam gratia habi­
tualis ponitur ut perficiat subjectum in ordine ad actus superna-

186

DOMINICUS RASEZ

turales. Sed istos potest habere creatura ex speciali auxilio Spiritus
Sancti. Ergo non est necessaria de potentia Dei absoluta.
4. — Sed objiciunt ex divo Thoma in hac quaest., art. 1 ubi dicit
quod "necesse est elevari creaturam rationalem per gratiam ad
cognitionem et amorem". Et solutione ad secundum ejusdem art.
dicit quod actus fruitionis esse non potest nisi per gratiam, et
q. 14, a. 1, ad 1 idem dicit; et De veritate q. 29, a. 1 ad 4 et a. 5 ad 4
expresse ait quod ‘’quamvis meritum Christi quamdam infinitatem
habeat ex dignitate personae, tamen rationem meriti habet ex
gratia habituali, sine qua meritum esse non potest".
Ad haec et similia respondetur esse intelligenda secundum le­
gem ordinariam, et non de potentia Dei absoluta. Sunt tamen aliqui
thomistae qui opinantur de potentia Dei absoluta etiam fuisse
necessaria ad meritum Christi et fruitionem. Tenet hoc Capreolus
in 3, d. 3, q. 19 et 20.

QUAESTIO OCTAVA
De gratia Christi secundum quod caput Bccteeiae

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christo secundum quod est homo competat esse caput
Ecclesiae

Conclusio est affirmativa. Ista conclusio est certa secundum
fidem, ut patet ex auctoritate argumenti Sed contra.
ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Christus sit caput hominum quantum ad corpora

Conclusio est: Christus est caput et quantum ad animam et
quantum ad corpus, sed principaliter quantum ad animam, secun­
dario quantum ad corpus.
ARTICULUS TERTIUS
Utrum Christus sit caput omnium hominum

L — Prima conclusio: Loquendo generaliter secundum omne
tempus mundi, Christus est caput omnium hominum secundum di­
versos gradus.
Secunda conclusio: Secundum triplicem gradum illi (pii sunt
membra Christi in potentia reducuntur in actum: primo per fidem,
secundo per caritatem, tertio per visionem beatificam.

188

DOMINICI S BASEZ

Tertia conclusio: Praesciti quando ex hoc sacculo recedunt de­
sinunt esse membra Christi.
Quarta, ad secundum: Fkleles qui sunt in peccato mortali non
sunt actuallter membra Christi simpliciter loquendo, nisi dicamus
imperfecto modo, secundum fidein informem.
2. — De hac materia disputant doctores in 3. d. 13. Vide Tutrecrematam in Sunima Ecclesiae a principio statim.
Nota circa solutionem ad secundum quod justus non omni tem­
pore est cum peccato veniali, sed quod non potest pertransire vitam
sine peccato veniali per notabile tempus. \ ide Augustinum lib
De perfectione justitiae per totum, torn. 7, ubi optime explicat illud
ad Ephes. 5 (v. 27) : Non habentem maculam aut rugam etc.
3. — Dubium est an simpliciter loquendo ]>eecatores sint dicendi
membra Christi in hac vita.
Prima conclusio: quod infideles et haeretici non sunt simpliciter
loquendo membra Christi, sed tantum in potentia. Probatur. Mem­
brum simpliciter est quod recipit influxum a capite. Sed illi nullam
influentiam recipiunt a Christo. Ergo. Minor probatur, quia primus
motus ad justificationem hominis est per fidem; sed illi non habent
fidem: ergo.
Confirmatur. Quia non dicitur album simpliciter quod actu est
nigrum, quamvis sit in potentia album. Ergo similiter. Et si quae­
ras quid amplius habent illi respectu capitis Christi quam illi qui
sunt in infermo. respondeo quod sunt in statu viae, ubi aliquando
recipiunt motum a Deo ut convertantur et oratio fit pro illis ab
Ecclesia. Et divus Thomas ad primum dicit quod illa potentia fun­
datur in virtute Christi, et in libero arbitrio secundario, quae om­
nia non habent illi qui sunt in inferno.
Secunda conclusio: Qui habent fidem mortuam non sunt mem­
bra Christi simpliciter loquendo. Probatur. Illi sunt membra el
filii diaboli: ergo non Christi. Probatur consequentia ex illo 11 ad
Cor. 6 (v. 15) : Quae conventio Christi ad Belial? Secundo probatur.
Membrum simpliciter est quod recipit non quamlibet influentiam,
sed vitalem «ad operationem, sicut manus etc. Sed peccatores simpli­
citer non habent vitam. Ergo non sunt membra simpliciter loquendo.
Tertia [conclusio]: Quamvis non sint isti membra simpliciter,
tamen sunt membra magis quam in potentia, scilicet aetualiter im­
perfecte.

ψ’ΛΚ.ϊΤ. VII!, AMT. 3

139

Quarta conclusio: Peccatores fideles sunt partes Ecclesiae simjttritti· loquendo. Probatur. Quia pars minus dicit quam membrum
in rebus naturalibus, nam capilli sunt partes hominis et non sunt
membra. Item peccatores fideles habent jus ad petenda sacramenta
Be»iesiae: ergo sunt partes. Item quia Ecclesia obligat illos suis
legibus. De hae re vide divum Augustinum lib. 3 Dt doctrina chrietâowu.cap. 32. ubi agit de permixta Ecclesia. Immo etiam haeretici
eliquo modo sunt dicendi partes in actu Ecclesiae. Probatur, quia
pontifex judicat de illis. At vero de his quae omnino foris sunt
nihil jiertinet ad Ecclesiam judicare, juxta illud I ad Cor. 5 (v. 121 :
[Quid enim mihi de iis qui foris sunt judicare?]. Ergo.
Quinta conclusio: Justi simpliciter loquendo in hac vita sunt
•nembra- Christi in actu, licet non sint tam perfecta membra sicut
frunt ia putria. Probatur I Cor. 12 (v. 27) : Sumus membra de mem1·ΐ'\ Et id patet ad Ephes. 4. Quod autem non sint tam perfecta
sicut in patria patet 1 ad Cor. 13 (v. 10): Cum venerit quod per­
fectum est evacuabitur quod er parte est. Vide Turrecrematam
uh» supra, et 2. 2, q. 10.
4. — Sed contra secundani conclusionem nostram est argumen­
tum. Summus pontifex qui est in peccato mortali dicitur et est
caput Ecclesiae: ergo est membrum.
Respondetur quod, ut divus Thomas docet art. primo, ea quae
pjr metaphoram dicuntur possunt multis modis variari. Caput di­
citur metaphorice de aliis rebus, proprie vero solum dicitur de capite
xtiimalis. Hinc est quod caput alia ratione dicitur de pontifice, qua­
tenus est primus dispensator et gubernator Ecclesiae tamquam mi­
nister Christi: alia vero ratione dicitur de Christo, quatenus propria
virtute influit caritatem et vitam spiritualem in suos Christianos.
Et ita membrum quod est correlativum diversimode dicitur. Con­
gedo igitur quod pontifex prout est caput ministeriale ita etiam
est membrum quod operatur vitam sicut minister Christi: sed in
ejeipso mortuus est respectu vitae quam a Christo deberet recipere.
Per hunc modum etiam episcopi et peccatores sacerdotes sunt mem­
bra pontificis, qui est caput, hoc. est, inferiores ministri qui operan­
tur in ordine ad alios. Nunc autem, quia loquebamur dc membro
respectu capitis qui est Christus quatenus influit vitam spiritualem,
Vera est nostra conclusio.

190

IWiMlNfCV? BASEZ

ARTICULUS QUARTUS

Utrum Christus secundum quod homo sil caput angelorum
1. — Conclusio est affirmativa.
Ista conclusio est certa secundum fidem, ut patet ad Coi. 2
(v. 10) -· Qui est caput omnis principatus et potestatis.
2. — Dubium est an Christus secundum quod homo sit caput
angelorum, an vero secundum quod est Deus.
Gabriel in 3. d. 17. q. 1. dubio 2 inquit Christum esse caput
angelorum secundum quod Deus, et non secundum quod homo.
Probat, quia secundum quod homo est inferioris naturae: ergo non
influit in angelos: Confirmatur. Secundum quod homo habet cor­
pus; sed corpus non potest agere in spiritum: ergo.
3. — Respondeo, et est prima conclusio: Secundum fidem est
certum quod Christus secundum quod homo, hoc est, secundum
animam, est superior in gloria quam omnes angeli. Probatur ex illo
ad Ephes, 1. Constituit etc., ubi loquitur de Christo secundum
homo dum inquit. Constituit cum. Item Joan. 1 (v. 14): Vidimus
eum quasi unigeniti a Patre. At vero si anima Christi fuisset infe­
rior in cognitione gloriae quam angeli non esset quasi unigenitus a
Patre, siquidem alii erunt superiores. Item ad Hebr. 2, juxta
communem sententiam doctorum, docetur Christum secundum
corpus passibile solum fuisse inferiorem angelis. Explicans illud
Ps. 8, Minuisti cum paulo minus etc. inquit: Γη eo quod omnia (i
Subjecit nihil dimisit non subjectum ei... Eum autem qui modico
quam angeli minoratus est videmus Jesum propter passionem mor­
tis gloria et honore coronatum (vv. 8-9). Item ad Hebr. 1 (w. 3-4) :
Sedet ad dexteram majestatis in excelsis, tanto melior angelis ef­
fectus, quanto excelsius prae illis hereditavit nomen.
Secunda conclusio theologica : Anima Christi influit in angelos
eo modo quo angeli superiores influunt in inferiores, scilicet illu­
minando et perficiendo ipsos. Probatur. Quia per hunc modum quo
quisque beatior est plura videt in Verbo. Sed qui plura videt alios
illuminat in patria. Ergo anima Christi illuminabit omnes superio­
res angelos, siquidem est beatior illis. Ista conclusio est divi Dio-

Qi AES»·. VIII. ΔΗ'!'. 1

I'll

>ii lib. L)t < aclesti hierurrhia, cap. 7. Vide divum Thoma m 1 p.,
q. 106, a. 1 cl 3 ubi agit de ista illuminatione.
Tertia conclusio: 'Jota humanitas Christi, etiam secundum eorpus, potest habere et habet actionem in angelos perficiendo illorum
tnlcUictum. Ista conclusio videtur colligi ex divo Thoma ad tertium,
et ita colligit dominus Cajetanus. Et explicatur exemplo. Quemad­
modum phantasma illuminatum virtute intellectus agentis habet
actionem in intellectum possibilem producendo speciem, ita huma­
nitas Christi quatenus est penetrata luce divina Verbi Dei per
unionem hypostaticam potest perficere intellectum angelicum vir­
tute illa.
Citima conclusio: Christus est caput angelorum secundum quod
homo. Ista conclusio est certa secundum fidem, si ratio metaphorica capitis accipiatur tantum secundum ordinem ad Deum, ita ut
sit caput quod est proximum Deo in esse gratiae. At vero (plia
caput accipitur etiam metaphorice secundum quod influit in mem­
bra, propterea non est ita certum secundum fidem quod Christus
est caput angelorum influens in angelos secundum quod homo. Non
est tamen doctrina sana illud negare, et propterea opinio Gabrielis
omnino displicet.
Ad argumentum illius negatur consequentia, quia Christus non
est caput secundum esse naturale hominis, sed secundum esse gra­
tiae quae est in homine illo. Ad confirmationem distinguo mino­
rem. Propria virtute, concedo; quatenus instrumentum, nego.
4. — üubium est an ita Christus sit caput angelorum, quod eis
gratia et gloria sit data ex meritis Christi, quemadmodum patres
antiqui justificabantur ex merito Christi futuro per fidem in ipsum.
Arguitur primo pro parte affirmativa ex illo ad Ephes. 1 (v. 10) :
Placuit instaurare omnia in Christo, quae in caelis et quae-in term
sunt. Et ad Col. 1 (v. 20) : Pacificans per sanguinem crucis ejus
quat in terris, sive quae in caelis sunt.
Secundo arguitur ex divo Bernardo Sermone 22 in Cantica
explicans illud I Cor. 1 (v. 30) : Qui factus est nobis sapientia, justi­
tia, sanctificatio ct redemptio, dicit quod Christus factus est an­
gelis sapientia illuminando, justitia conferendo gratiam justifican­
tem, sanctificatio conferendo sanctitatem, redemptio dando illis
donum perseverantiae.
Tertio arguitur. Quod est primum in unoquoque genere est causa

192

BOMINICIS BANEZ

aliorum quae sunt ejusdem generis. Sed Christus est caput angelo­
rum ita quod gratia, Christi est potissima in genere gratiae. Erg
est causa aliarum gratiarum.
Οση fimi a hir. Gratiae Christi tribuendum est totum quod est
excellentius quod non repugnat scripturae divinae neque rationi.
Sed quod per illam meruerit angelis gratiam et gloriam non repu­
gnat. Ergo hoc tribuendum est illi.
Secundo confirmatur ex divo Thoma q. 7, a. 11 ubi dicit, gratiam
conferri animae Christi sicut universali principio; et dominus Ca­
jetanus ibidem ait quod Christus est universale principium grati­
ficationis, etiam angelorum.
5. — Ad hoc respondetur quod Christus non meruit gratiam ne­
que gloriam essentialem angelis.
Probatur. Primo quia haec est communior sententia. Deinde
divus Thomas in 2, d. 9, q. unica a. 8 ad secundum dicit quod me­
rita nostra habent efficaciam ex merito Christi, non autem merita
angelorum. Et De veritate q. 29. a. 7. ad quintum docet quod Christus meruit angelis solum praemium accidentale. Et in ista 3 p.,
q. 59. a. 6 dicit quod “angeli subsunt judiciariae potestati Christi
non solum quantum ad divinam naturam, sed etiam quantum ad
humanam’’. Non tamen respectu praemii essentialis, hoc enim col­
latum est angelis a Christo ut est Verbum Dei.
Probatur secundo. Nat-us est robis hodie stdvator, Lucae 2
(v. 11). Non dixit nobis. Item ab Apostolo. Qui est salvatoromniwi
hominum .maxime fidelium, ad Tim. 4 (v. 10). Non dixit angelorum.
Item non est verosimile quod angeli reciperent gratiam ex merito
Christi, et quod prius consummarentur in gratia recipientes glo­
riam quam Christus, nam antiqui patres expectaverunt Christum
ut eum illo consummarentur. Item sequeretur alias quod etiamsi
Adam non peccaret. Christus venturus esset, ut mereretur gratiam
et gloriam jam olim datam angelis. Probatur sequela. Quia prius
fuit angelus beatus quam Adam peccasset. Ergo si causa meritoria
illius bcatitudinis erat Christus, etiam per passionem suam, esset
venturus et necesse erat ut pateretur etiamsi Adam non peccaret.
6. Ad primum argumentum respondet ibidem idem Aposto­
lus quod Christus non est mortuus pro angelis: sed instaurantur
ea quae in caelis sunt quia implentur sedes angelorum qui ceci­
derunt.

QUAEST. VIII. ART. 5

193

Ad alterum locum respondetur quod loquitur de Christo quate­
nus est Verbum Dei; et ita fuit redemptor angelorum quatenus
praeservavit illos ne inciderent. Sed idem factus est nobis caro ut
dos redimeret. Unde aliter dicitur noster redemptor et aliter an­
gelorum. Noster enim est per meritum, angelorum vero per vir­
tutem divinitatis.
Ad tf.-rtium argumentum satis responsum est quod id quod est
primum in unoquoque genere sufficit quod sit causa exemplaris,
sicut albedo est primus color et homo primus animalium. Item
(juin sufficit quod sit causa efficiens aliquo modo. Et ita anima
Christi illuminat angelos et perficit gloriam eorum accidentaliter.
Ad primam confirmationem respondetur quod honor regis ju­
dicum diligit (Psm. 18, 4) ; et non oportet ad honorandum Chri­
stum fingere eam perfectionem in anima illius quae non est verosimilis propter argumenta facta.
Ad secundam confirmationem respondetur quod divus Thomas
non ait “sicut universali principio gratificationis” datur illi, scilicet
Christo, gratia, sed adjecit, “in humana natura”. Et quamvis do­
minus Cajetanus extenderit illud tamquam universale principium
gratificationis etiam ad angelos, credo tamen quod intelligit eo
modo quo divus Thomas intelligit hic. Et ita dominus Cajetanus
remittit se ad istum locum, non enim vult deviare a doctrina divi
Thorn ac.

ARTICULUS QUINTUS

I Trmii sit eadem gratia qua Christus est caput Ecclesiae, cum
gratia singulari illius hominis

Conclusio est quod est eadem secundum essentiam.
Nota circa rationem conclusionis divi Thomae quod duplex emi­
nentia potest considerari in gratia animae Christi: alia secundum
essentiam suam, et sic est maxima omnium gratiarum; altera ex
conjunctione ad gratiam unionis. Dico igitur quod si secundum pri­
orem eminentiam consideretur, si illa sola esset et in puro ho­
mine. non flueret in alios necessario gratia nisi ex acceptatione
Dei. Probatur. Quia alias etiam angelus infundere posset gratiam
sw
ia

1Ü4

DOMINICUS BANEZ

in nos modo de facto. At vero secundum alteram eminentiam gratia
Christi habet virtutem justificandi et producit effectum necessarium
in sua membra quantum est ex se, et non potest non acceptari a
Deo ad illos effectus ad quos Christus ordinaverit suam operatio­
nem, ut patet supra q. 1, a. 2.
Contra solutionem ad tertium ubi ait divus Thomas quod gratia
habitualis et capitis "ordinantur ad aliquem actum”, non autem
gratia unionis, arguitur. Aut intelligit de ordinationem mediate,
vel immediate ad actum. Si secundo modo loquatur, nulla gratia
ordinatur ad actum. Si primo modo loquatur, etiam gratia unionis
ordinatur ac actum, quia unumquodque operatur inquantum est
actu. Sed per gratiam unionis anima Christi habet esse actu. Ergo
per illam habet etiam operationem.
Respondetur quod divus Thomas loquitur de ordinatione ad
actum tamquam ad melius et perfectius; et isto modo gratia habi­
tualis ordinatur ad actum gloriae tamquam ad perfectius. At vero
gratia unionis multo melior est ipsa gloria, ut supra diximus, immo
gratia habitualis et gloria et ipsamet fruitio in Christo ordinatur
ad unionem hypostaticam non sicut ad faciendum illam, sed ad
manifestandam, sicut q. 7, a. 12 dictum est.

ARTICULUS SEXTOS

Utrum esse caput Ecclesiae sit proprium Christo

Prima conclusio: Esse caput Ecclesiae secundum interiorem inlluxum est proprium Christo.
Secunda conclusio: Esse caput Ecclesiae secundum exteriorem
gul)ernationem est commune aliis.
Contra primam conclusionem arguitur. Sacerdos est causa effi­
ciens gratiae per administrationem sacramenti poenitentiae dum
dicit, Ego te absolvo. Ergo non est proprium Christo secundum
interiorem influxum.
Ad hoc respondetur: primo transeat antecedens et nego conse­
quentiam, quia quamvis non sit proprium Christo interius influere
ministerialiter, tamen proprium est esse caput hujus influxus, nam
ceteri omnes ministri sunt instrumenta Christi. Est tamen proprium

Vl'AEST. Vlll, ART. 7-8

195

Christo influere ut caput secundum ministerium excellentiae per
humanitatem suam.
Secundo respondetur quod conclusio divi Thomae intelligenda
est de influxu causae, et non solum instrumenti, nam secundum
rationem instrumentalem tantum etiam aqua abluit animam inte­
rius. Dico ergo quod Christus Dominus influit in animas nostras
interius non solum ministerialiter per humanitatem suam, sed ut
causa principalis inquantum est iste homo, quatenus assimilât nos
sibi virtute sua. Pro cujus explicatione nota quod hoc quod dicimus
esse caput et influere competit supposito eo quod est actio, licet
mediante humanitate exerceat illam actionem, quemadmodum me­
reri competit supposito per humanitatem, et virtus illius meriti
consideratur ex parte suppositi operantis per naturam humanam.
Ita ratio capitis et influxus interioris tribuitur huic supposito qui
est Christus, quamvis hoc exerceat per humanitatem et per gratiam
habitualem per quam nos facit similes sibi. Et hoc proprissimum
• 4 Christo, ceteris autem ut instrumentis.

ARTICULUS SEPTENIUS

Utrum diabolus sit caput malorum
Prima conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio: Non est caput diabolus influendo interius,
sed suggerendo et proponendo; aliorum vero dicitur caput quia illum
imitantur propria voluntate, avertentes se ab ultimo fine. Vide 1. 2.
q. 80. a. 1 et 1 p.. q. 114.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum ariticliristus sit caput malorum
Conclusio est affirmativa. Sed non est caput ordine temporis
neque influendo interius neque suggerendo, sed perfectione ma­
litiae.
Conclusio divi Thomae intelligenda est respectu hominum, nam

196

DOMINICUS RaSKZ

daemon caput est ipsius antichrist!, et antichristus et diabolus
non sunt duo capita respectu hominum, sed unum caput. De hoc
vide divum Thomam ad primum et secundum arg.
Nota quod non est necesse asserere antichristum ita futurum
esse pessimum ut excedat malitia sua omnia peccata hominum col­
lective sumpta, sed satis est dicere quod sit pessimus inter omnes
homines. Et in hoc sensu esset plus quam temerarium negare an­
tichristum esse caput omnium futurorum. Probatur ex illo II ad
Thes. 2 (v. 3) : Nisi venerit etc. ct revelatus fuerit homo peccati.
Secundo nota secundum fidem esse certum antichristum futu­
rum esse unum hominem singularem, ut patet ex testimonio citato.
Item etiam ex illo quod dicit ibidem Apostolus: Tunc revelabitur
ille iniquus quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, ct
destruet illustratione adventus sui (v. 8). Et est communis senten­
tia sanctorum. Et si objiciatur illud I Joan. 2 (v. 18), Antichristi
multi facti sunt, et cap. 4 (v. 3), Omnis spiritus qui solvit Jesuni
ex Deo non est, et hic est antichristus... et nunc jam in mundo est:
respondetur quod hoc testimonium intelligunt sancti de membris
antichrist!. Vide magistrum Soto in 4. d. 46. q. 1. a. 2 et Magi­
strum Sententiarum in eadem dist.

QUAESTIO NONA
De scientia Christi in communi

ARTICULUS PRIMUS
I'trum in Christo fuerit aliqua scientia praeter divinam

1. Conclusio est affirmativa.
Ista conclusio est certa secundum fidem, si accipiatur scientia
humana indifferenter pro actu vel pro habitu. Itaque non esset
haereticum negare esse habitum scientiae creatae in Christo, dum­
modo asseratur fuisse in actu. Probatur ex rationibus divi Thomae,
quae non concludunt necessario fuisse habitum in Christo Domino.
Item etiam in concilio Constantinopolitano sexto, act. 4 et 8 et 12
dicitur duae operationes, id est, divina et humana distinguuntur
in Christo, et duae voluntates (1). Unde colligitur quod sunt etiam
duo intellectus in Christo, scilicet divinus et humanus. Nam expres­
se illic non definitur esse duas scientias vel duas sapientias, sicut
■ itat divus Thomas. In hac ergo definitione concilii non definitur
quod sit habitus scientia humana, sed satis est quod sit actus.
2. — Dubium est circa solutionem ad primum, an fuerit possiWJr communicari divinam intellectionem intellectui creato animae
Christi sic ut per illam intelligeret anima sine alia cognitione.
Capreolus in 3. d. 11, q. 1, ubi doctores tractant de hoc, refert
quamdam opinionem cujusdam Joanuis de Ripa asserentis esse
possibile per divinam potentiam.
Et arguitur pro ista opinione. Deus unitur intellectui beato per
modum speciei: ergo potest uniri per modum intellectionis. Proba­
nt MaXM. 11. 243.

DOMINICUS BANEZ

198

tur consequentia, quia magis repugnat Deo quod uniatur per modum
habitus vel formae quam quod uniatur per modum actionis sicut
est intellectio.
Secwmto arguitur. Personalitas Verbi communicatur humanae
naturae ut per eam subsistat: ergo potest communicari intellectio
divina ut per illam intelligat.
Tertio arguitur ex Augustino lib. 1 De Trinitate, cap. ultimo,
ubi dicit quod visione divina Deus est beatus; et haec visio com­
municatur mundis corde (1) : ergo. Et asserit ipse Joannes de Ripa
quod de facto ita res se habet, quod omnes beati et anima Christi
videant Deum per divinam visionem sibi communicatam.
3. — Ad hoc sit conclusio: Impossibile est communicari divinam
visionem intellectui creato. Probatur. Nulla creatura potest Deum
comprehendere, id est, intelligere quantum est intelligibilis. Sed si
creatura videret Deum per illam visionem increatam, comprehen­
deret illum. Ergo est impossibile. Probatur minor. Visio illa increata
est infinita. Ergo quilibet videns per illam formaliter videt infinite,
sicut si esset infinite intensa albedo faceret infinite album, et
similiter visio corporalis perfectior facit perfectius videre objectum.
Ergo si aliqua visio est infinita, faciet infinite videre.
Confirmatur. Quia alias sequeretur quod omnes essent pariter
beati, quia omnes habent aequalem visionem.
Secundo arguitur. Visio sive intellectio est actio vitalis et est
actio immanens. Sed ad rationem actionis vitalis pertinet quod sit
a principio intrinseco efficienti; ad rationem autem immanentis
pertinet ut maneat in ipso operante. Ergo visio divina increata
non potest convenire creaturae, quia non potest esse principium
illius, ftem etiam alias intellectus creatus reciperet in se tamquam
in subjecto illam actionem.
Tertio. Actus caritatis in beatis non est dilectio divina et in­
creata.· ergo neque actio intellectus est intellectio divina. Probatur
antecedens, quia caritas viae manet eadem in patria, ut patet ex
I ad Cor. 13. Sed haec est actus a nostro libero arbitrio proficiscens.
Ergo etiam in patria.
Dicimus ergo quod, quamvis sententia hujus doctoris non pos­
sit convinci erroris aperte in fide, quia non negat aliam scientiam
creatam esse in Christo per quam cognoscat res alias, sed ait quod
n

S. Acovwr.. Oe TrMW
.
*

lib

I. cap. 13. n 31

ML. 42 343.

QUAKST. IX. AUT. 2-3

IM

Deum cognoscit per scientiam increatam, tamen est periculosa sen­
tentia.
4. — Ad primum argumentum respondetur negando consequen­
tiam, quia species intelligibilis non producitur a potentia, sed ab
objecto, et ponitur ut objectum uniatur potentiae. Est autem per
accidens ad rationem speciei intelligibilis quod sit in subjecto. At
vero intellectio necessario producitur ab intellectu efficienter quia
intelligit per illam. Ideo potest Deus supplere per seipsum vicem
speciei intelligibilis. non autem vicem intellectionis.
Ad secundum respondetur negando consequentiam, quia perso­
nalitas non est forma humanitatis, sed ut terminus et complemen­
tum humanitatis. Visio autem necessario est a vidente et in ipso
vidente ut forma ipsius.
Ad Augustinum vero respondetur quod visio divina increata
communicatur mundis corde quatenus mundi corde vident idem
quod videt Deus, sicut Petrus communicat suas cogitationes quia
communicat sua cogitata.
ARTICULUS SECUNDUS
Utrum in Christo fuerit scientia beatorum vel comprehensorum

Oonclusio est affirmativa.
Nota quod divus Thomas non definit modo animam Christi a
pi imo instanti creationis vidisse Deum sicuti est, sed absolute as­
serit quod habuit scientiam beatorum. Et quidem quod habuerit
illam jiost resurrectionem, probatur ex his quae q. 8, a. 4 dicta
simt dubio primo. At vero quod simul fuerit viator et compre­
hendor, q. 15. a. ultimo definietur. Item quod statim a conceptione
sua fuerit beatus definitur q. 34. a. 4.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum in Christo sit alia scientia indita praeter scientiam beatam

Conclusio est affirmativa.
Conclusio hujus articuli recepta est ab omnibus theologis, ita
ut oppositum asserere videtur temerarium. At vero testimonium

200

UOMIXICUS RASEZ

scripturae vel definitio concilii non est expressa unde probetur con­
clusio. Quare non est tam certa sicut conclusio articuli praeceden­
tis. Nam posset dicere aliquis satis fuisse scientiam beatam in
animam Christi ad cognitionem speculativam et practicam. Nihil­
ominus illud testimonium ad Co). 2 quod est in argumento Sed
contra, est conveniens conclusioni, scilicet, In ipso sunt omnes
thesauri sapientiae et scientiae Dei, Ergo anima Christi omnibus
modis sciendi perfecta est.
Sed contra rationem divi Thomae arf/nit-itr. intellectus animae
Christi non est in potentia naturali nisi respectu specierum natu­
ralium et respectu scientiae naturalis. Sed scientia infusa vel indita
est supematuralis. Ergo ratio divi Thomae non concludit quando
infert, ex eo quod est in potentia tali, debeat reduci in actum per
scientiam aliquam, scilicet infusam vel inditam.
Respondetur quod, quamvis revera scientia infusa ve) indita
animae Christi sit alterius rationis quam scientia adquisita. tamen
divus Thomas non loquitur determinate de scientia infusa quae
est alterius rationis quam adquisita, sed de scientia infusa, sive
sit de objecto naturali sive supernatural!. Sic enim Adam habuit
etiam scientiam inditam, id est datam a Deo. ejusdem tamen spe­
ciei quam illa quam ipse potuisset adquirere per species receptas
a rebus. Sed tamen Christus talem scientiam inditam accepit qua­
lem nemo potest adquirere per species acceptas a rebus et phan­
tasmatibus, ut articulo sequenti dicemus.
Contra id quod divus Thomas dicit in solutione ad primum et
secundum arguitur. Non est minus de ratione opinionis formido
quam de ratione fidei obscuritas. Sed adveniente demonstratione ad­
huc manet eadem cognitio quae erat opinio, ut dicit divus Thomas
ad secundum. Ergo potest manere cognitio fidei eadem adveniente
visione, quod est contra solutionem ad primum.
Respondetur negando majorem, quia medium quo intellectus
assentit conclusioni opinatae est ratio probabilis magis quam alia
ratio opposita; et hoc medium semper manet idem. At vero me­
dium quo intellectus firmiter assentit per fidem non est aliqua ra­
tio, sed lumen fidei, quod non convincit intellectum nisi per actum
voluntatis captivantis intellectum. Itaque motio ipsa voluntatis
concurrit non solum ad exercitium actus fidei, hoc enim in syllo­
gismo etiam contingit, quod voluntas movet intellectum quantum

QVAEST. IX, ART. 4

2·.1

ad exercitium; sed tamen ad assensum fidei movet etiam voluntas
partialiter etiam quantum ad specificationem actus. Cum autem
venit visio aperta ejusdem objecti jam intellectus non convincitur
a voluntate ad illum assensum, non enim potest dissentire. Quare
non manet eadem cognitio neque quoad substantiam, quia non est
idem medium et ratio assentiendi.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum Iu Christo fuerit aliqua scientia expertmentalis adquisita
1. —Conclusio est affirmativa.
Pro intelligentia hujus nota quod scientia dupliciter dicitur in­
fusa. Uno modo per se infusa, id est secundum propriam rationem
suam, et haec non potest haberi per adquisitionem humanam. Alio
modo dicitur infusa per accidens, quae quidem secundum propriam
rationem potest adquiri, sed per accidens est quod per infusionem
habeatur. Docet ergo divus Thomas in isto articulo quod Christus
Dominus adquisivit scientiam alterius lationis quam scientiam
infusam quam habuit ab instanti suae conceptionis. Illa erum erat
infusa per se. per quam cognoscebat illa anima sanctissima sine
conversione ad phantasmata eo modo quo angeli intelligunt.
2. — Sed circa istas scientias Christi Domini sunt duae opi­
liones. praeter opinionem divi Thomae.
Prima est Scoti in 3, d. 1-1, q. 2 et sequentibus, et Durandi in
q. 4. quod tantum fuit in Christo unus modus scientiae praeter vi­
sionem beatificam, et iste fuit per infusionem a Deo illarum scien­
tiarum quae sunt, ejusdem rationis cum nostris scientiis adquisitis.
Probant hoc exemplis; v. gr.. sicut scientia Adae erat ejusdem
rationis cum scientia quam acquisivit Cain et Abel, et sicut oculus
ex. miraculo datus est ejusdem rationis cum oculis naturalibus.
Item etiam ex consequenti secundum istos doctores Christus Do­
minus nullam scientiam adquisivit.
3. --Sed tamen haec opinio non est verosimilis. Primo quia
anima Christi cognoscebat perfecte omnes res naturales antea
quam adquireret phantasmata corporalia. Ergo }>er scientiam al­
terius rationis quam adquisita. Probatur consequentia, quia scion-

202

DOMINICIS BANEZ

tia adquisita non habet usum perfectum nisi per conversionem ad
phantasmata.
Secundo quia anima Christi cognoscebat perfecte in propria
specie angelorum naturas et substantias. Sed hoc non potest esse
per species intelligibiles quae habeant ordinem ad phantasmata.
Ergo per species ejusdem rationis cum speciebus angelorum. Pro­
batur minor, quia nullus homo potest adquirere talem scientiam
de angelis per proprios conceptus angelorum.
Neque exempla istorum convincunt istam sententiam, quia
Adam creatus est a Deo perfectus vir et cum perfecta phantasia.
Quare necessarium fuit quod talis scientia infunderetur illi qualem
ipse poterat adquirere ex phantasmatibus. Item etiam oculus datur
miraculose caeco, sed tamen est ejusdem rationis cum oculis na­
turalibus, quia est ejusdem objecti formalis. Cognitio autem scien­
tiae adquisitae non habet eamdem rationem formalem quam habet
scientia per se infusa.
4..— Alia opinio est Paludani d. 4, q. 2. quod in Christo fuit
duplex scientia infusa, scilicet infusa per se et infusa per accidens,
ita quod ipse nullam scientiam adquisivit. sed a principio conce­
ptionis suae utramque scientiam habuit. Et ostendit hoc ita esse
conveniens quia, ut Christus cognosceret cogitationes cordium et
futura contingentia, erat ei necessaria scientia infusa per se. At
vero scientia infusa per accidens fuit conveniens inesse illi animae
Christi ut esset perfecta humano modo circa res naturales. Et ad
rationem divi Thomae respondet quod intellectus agens esset
otiosus.
Respondetur negando sequelam, quia tunc conducit ad usum
illius scientiae quae est per conversionem ad phantasmata; sicut
in Adam non fuit otiosus intellectus agens, quamvis statim habuit
cum ipsa natura scientias rerum naturalium. Et ista fuit sententia
divi Thomae in 3, d. 14, q. 1, a. 3, qla. 5.
Sed contra istam opinionem est argumentum. Usus illius scien­
tiae infusae per accidens non est sine conversione ad phantasmata
perfectus, quia species sunt ejusdem rationis cum his quae abstra­
huntur a phantasmatibus. Sed in Christo non fuerunt phantasmata
in ventre matris suae. Ergo tunc erat otiosus habitus illius scien­
tiae.
Melius ergo dicitur quod, sicut successu temporis proficiebat in-

QVAKSr. IX. A KT. 4

I

2Ô.3

fails in cognitione rerum naturalium sensibilium et adquisitione
phantasmatum, ita etiam inde scientiam adquisiverit. Et haec erat
major perfectio illius animae, exclusa tamen omni ignorantia, quod
adquireret per se ipsam id quod per se erat adquisibile.
Potest tamen aliquis cui placuerit alia opinio ivspondere quod
anima. cum adhuc Christus erat in ventre, utebatur illa scientia
infusa per accidens sine conversione ad phantasmata, sicut anima
separata a corpore utitur scientia quam adquisivit dum esset in
corpore. Sed tamen hoc non plene satisfacit, quia talis usus non
est proportionate animae, maxime cum est actus corporis.
5. — Denique nota in hoc articulo quod, si scientia adquisita
accipiatur pro quavis cognitione sive intellectuali sive sensus, de
fide est quod Christus adquisivit scientiam experimento quodam
ad res sensibiles sicut alii homines. Verissime enim sensiit calorem
et dolorem cum patebatur. Et ita exponitur illud ad Hebr. 5 (v. 8).
Didicit ex his (juac passus est obedicntiam. hoc est, expertus est
in passione corporis sui quantum grave sit obedi re non solum vo­
luntate. sed etiam opere exteriori usque ad mortem.

QUAESTIO DECIMA
De scientia beata animae Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum anima Christi comprehenderit et comprehendat Verbum,
sive divinam essentiam
Et nota quod comprehendere uno modo sumitur pro hoc quod
est firmiter et aperte cognoscere et possidere Deum, juxta illud
(I Cor. 9. 24), Sic currite ut comprehendatis. Et isto modo omnes
beati dicuntur comprehensores. Alio modo sumitur pro hoc quod
est cognoscere rem quantum cognoscibilis est ex natura sua. Et
ita intclligitur titulus articuli. Et conclusio est negativa et certa
secundum fidem, ut patet ex his quae 1 p.. q. 12 docet divus Thomas.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum anima Christi in Verbo cognoscat omnia
1. — Prima conclusio: Anima Christi cognovit in Aeri» omnia
quae sunt vel fuerunt vel erunt.
Secunda conclusio: Non cognoscit in Verbo omnia quae sunt in
indentia Dei.
Tertia conclusio: Cognoscit in Verlm omnia quae sunt in potentia
creaturae. Et intelligcnda est ista conclusio de creaturis quae sunt,
fuerunt vel erunt.
2. - Γη probatione primae conclusionis duo dicit divus Thomas
ex quibus videtur inferri unum falsum. Dicit enim quod intellectus

QvAF.ST. X. ΛΚΤ. 2

205

creatus “tanto plura cognoscit in Verbo quanto perfectius videt
ips’pn Verbum". Item dicit quod “nulli intellectui beato deest
cognitio eorum omnium quae ad ipsum spectant”. Sequitur ex his
duobus quod aliquis minus beatus possit videre plura in Verbo
quam alius magis beatus, et quod minus beatus esset magis beatus.
Probatur sequela. Quia fieri potest quod ad minus beatum spectent
plura quam ad magis beatum, v. gr., quod ad beatum Dominicum
spe· tent plura quam ad beatum Stephanum, scilicet quia plures
orationes mittuntur ad beatum Dominicum et quia curam gerit ne­
gotiorum sui ordinis. Ergo tanto plura possunt lessel ista quae
excedant numerum earum rerum quas cognoscit beatus Stephaniis
in Verbo.
Respondetur ad hoc dupliciter. Quod cum divus Thomas ait
quod intellectus beatus tanto plura videt in Verbo quanto beatioi'
est. intelligit quod beatior videt formaliter illa plura per eamdem
visionem Verbi. Cum vero dicit quod nulli deest cognitio in Verbo
omnium quae ad ipsum spectant, intelligit causaliter vel formali­
té!· per visionem Verbi. Unde ad argumentum respondetur quod
non est inconveniens quod minus beatus videat plura in Verbo cau­
saliter quam magis beatus, id est, ipsa visio Verbi est causa...
[charta corrupta ut ipse beatus habeat aliam cognitionem earum
rerum quae ad se spectant ex quadam speciali revelatione quae
inde dimanat.
Dominus Cajctanus in isto loco explicat videre formaliter in
Verbo plura per hoc quod, cum quis primo est beatus, videt illa
plura. Et dicit quod tunc est impossibile quod ad minus beatum
plura singularia cognoscibilia spectent. Sed tamen non bene intelligitur ista impossibilitas, immo credimus beatum Dominicum cum
primo factus est beatus cognovisse statum suae familiae non solum
quantum ad futurum ex parte [spectat?]. Probatur. Quia tunc
pertinebat ad illum scire statum sui ordinis. Ergo hoc cognosce­
bat in Verbo vel formaliter vel causaliter.
Ceterum in anima Christi Domini nunquam ponimus novam
revelationem, sed omnia praesentia, praeterita ct futura cognoscit
formaliter in Verbo ct cognoscit etiam causaliter in Verbo per
scientiam infusam.
3. — Nota praeterea quod circa cognitionem animae Christi om­
nium rerum triplex est sententia. Prinia est Scoti in 3, d. 14. q. 3

206

UoMINH i'S RA&EZ

ubi dicit quod anima Christi videt omnia non quidem actualiter,
sed habitualiter, id est quod potest modo videre quaedam, postea
vero alia. Haec sententia videtur minus digna animae Christi. Item
etiam est falsa. Probatur. Suppono quod anima Christi videt omnia
formaliter in Verbo. Visio beata est simul tota. Ergo cognitio eorum
quae videntur formaliter per illam semper est in actu. Probatur
consequentia. Quia alias ipsa visio esset variabilis, si modo ad
plura, modo ad pauciora se extendit. Dicere autem quod cognoscit
anima Christi in Verbo quidquid cognoscit, sed per novas revela­
tiones, ut alii sancti, minus dignum est animae Christi.
4. — Alia sententia est quod anima Christi videt omnia absolute
in Verbo quae Deus cognoscit, id est omnes quidditates rerum pos­
sibilium, immo quod universi beati vident haec omnia. Ita opinatur
Durandus in 4, d. 11. Sed haec sententia sufficienter impugnatur.
Nam hoc esset comprehendere divinam potentiam, si omnia ad
quae se extendit comprehenderet ipsa anima distincte. Videte do­
minum Cajetanum in hoc loco ad tertium.
5. — Tertia sententia est quidam error damnatus in Directori»
inquisitorum, q. 11, in primo et secundo errore, scilicet quod anima
Christi cognoscit omnia quae cognoscit Verbum divinum, et ita
perfecte sicut ipsum Verbum divinum. Haec sententia aperte con­
vincitur erroris, quia hoc esset facere creaturam aequalem Deo,
aut confusionem substantiae in Christo.
Ceterum de modo videndi Deum, in 1 p.. q. 12 disputatur.
6.
Circa solutionem ad primum nota quod esset error negare
quod Christus in se habeat cognitionem diei judicii non solum nsquantum Deus, sed etiam in anima per cognitionem creatam. Pro­
batur ex concilio sexto Constantinopolitano, act. 11 circa fidem, ubi
condemnatur iste error. Ex quo sequitur quod cum aliqui doctores explicant illum locum Marci 13 (v. 32). Sed neque filius hominis.
id est inquantum homo, sicut Cajetanus super illum locum, et
Ambrosius lib. 5 De fide. cap. 8 eamdem explicationem insinuat,
sunt intelligendi isti doctores ut particula inquantum accipiatur
reduplicative et causaliter, id est. quod Christus non habet illam
cognitionem ex viribus naturae humanae inquantum homo. Cete­
rum habet illam inquantum homo si ly inquantum accipiatur specificative. id est, in humanitate. Habet tamen illam cognitionem
vel virtute luminis gloriae, vel etiam simul formaliter, vel causa-

QI AKST, χ, ΛΚΓ. ÏJ

Alf

liter, be quo vide magistrum Soto in 4, d. 43, q. 2, a. 2 circa
finem, ubi dicit quod esset nefas et haeresis dubitare, sicut quidam
haesitant, illam particulam. Sed neque filius hominis, haberi apud
Marcum, sed additam fuisse ab arrianis. Sed forsan haec censura
gravior est quam oporteat, nam divus Hieronymus, Matth. 14,
dicit illam particulam fuisse additam in Matthaeo ab arrianis; et
divus Ambrosius ubi supra, hoc dicit. Satis enim esset dicere quod
temerarium dicere illud.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum anima Christi possit cognoscere infinita in Verbo

1. Prinui conclusio: Anima Christi non cognoscit infinita in
actu.
Secunda conclusio: Anima Christi cognoscit infinita in potentia
creaturae scientia simplicis intelligentiae, non scientia visionis.
Tertia conclusio, ad primum: Anima Christi cognoscit hujus­
modi infinita non discurrendo per singula, sed in una quadam re,
qtiao est creata vel increata.
Quarta conclusio, ad secundum: Infinitum quod est in potentia
erraturae potest comprehendi ab anima Christi.
Quinta conclusio, ad tertium : Quamvis anima Christi cognoscat
infinita in potentia creaturae, sed tamen plura scit Deus simplici­
ter quam anima Christi.
2. — Contra primam conclusionem arguitur ex 1 p., q. 14, a. 12
ubi dicit divus Thomas quod Deus scientia visionis cognoscit in­
finita, quia infinitae cogitationes bonorum et damnatorum erant.
Sed anima Christi videt omnia quae Deus videt scientia visionis,
ut articulo praecedenti dictum est. Ergo cognoscit infinita in actu
entia futura.
Ad hoc respondetur: primo ex Cajetano hic, quod divus Thomas
loquitur hic de substantiis, non de accidentibus et actionibus
transeuntibus animae. Nam substantiae solum sunt actu entia
existentia simplicité). Item etiam ex ratione divi Thomae hoc vi­
detur colligi, quia finitus est numerus generabilium et corrupti­
bilium secundum quodeumque tempus. Loquitur ergo de substan-

2uS

OOMlXlcCS BA$EZ

tiis. Sed in 1 p. loquitur de substantiis et accidentibus et actionibus
futuris simul. Ita explicat divum Thomam Capreolus in 3. d. 14.
q. 2, conclusione 2, et auctor T«bulae aureae dubio 477.
Sed secundo respondetur quod haec solutio non plene videtur
satisfacere. Nam divus Thomas exacte voluit docere in isto ar­
ticulo quae essent cognita ab anima Christi et quot essent. Ergo
fuisset diminutus si de solis substantiis loqueretur. Item in articulo
praecedenti asserit quod anima Christi cognoscit omnia quae sunt
in potentia creaturae. Inter alia vero quae sunt in potentia crea­
turae sunt ipsae cogitationes et operationes hominum. Ergo in isto
articulo, dum quaerit an ista quae cognoscit anima Christi sint
infinita, non excludit cogitationes.
Dicimus ergo ad argumentum quod anima Christi cognoscit
omnes cogitationes futuras, quae infinitae erunt, id est, non tot
quin pium. Et in hoc omnes conveniunt. Sed tamen hoc non
est cognoscere infinita in actu, quia non sunt neque erunt ali­
quando in actu respectu cognitionis animae Christi, ita quod
illa simul coexistant respectu notitiae intuitivae animae Christi.
Et hoc insinuat divus Thomas dum inquit in hoc art. et ad tertium,
quod anima Christi cognoscit infinita in potentia creaturae “quasi
quadam scientia simplicis intelligentiae”. At vero Deus videt no­
titia intuitiva omnes cogitationes futuras, quia ejus cognitio plene
mensuratur aeternitate, quae ambit omnem et totam simul suc­
cessionem rerum. Et ideo possumus dicere quod Deus cognoscit
cogitationes infinitas actu eo modo quo accidens dicitur esse actu.
Sed tamen non quia in seipsis sint futurae simul infinitae actu,
sed quia in Deo sunt actu simul, futurae tamen successive in
seipsis.
Scio lessel aliquos thomistas qui negant etiam ipsum Deum
scientia visionis videre infinita, quia nunquam erunt simul. Sed
non est opus respectu cognitionis Dei quod illa sint futura simul,
nam ille vorat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt (Rom. 4,17).
Vocare autem ad notitiam intuitivam pertinet. Item etiamsi sunt
finita quae Deus cognoscit scientia visionis, quot sunt et usque
ad quod tempus finitum, videt Deus illa. Et tunc arguitur: quare
non etiam aliam rem quae postea futura est non videbit Deus, nulla
est ratio. Aut ergo sola existentia in praesenti videt notitia intui­
tiva. aut omnia futura.

Ql'AEST. X, A KT. 3

209

Si quis autem contendat quod etiam anima Christi cognoscit
bi Verbo notitia intuitiva omnia futura eo quod videt ipsa existera
ü A’erbo, dico quod hoc est probabile. Sed tunc debemus sequi so­
lutionem domini Cajetani, et dicendum quod in illis substantiis
finitis videt anima Christi omnia quae sunt in potentia. Ea. quae
/litura intuitive videt; alia vero quae non sunt futura cognoscit
n titia simplicis intelligentiae.
8.—Arguitur contra illam secundam conclusionem. Sequitur
• ?. iiia quod anima Christi habet cognitionem infinite perfectam,
i··-· batur sequela. Nam illa cognitio aequivalet infinitis cognitioni­
bus, si essent singulae singularum rerum in singulis hominibus
infinitis. Ergo esset infinite perfecta; alias non aequivalerat om­
nibus.
Ad hoc respondetur primo negando sequelam. Ad probationem
mgo antecedens; quia tunc, si essent infinitae cognitiones seor­
sum, quaelibet haberet suam perfectionem ex distincto intellectu
• t ex distincta specie intelligibili. At vero cognitio animae Christi
habet perfectionem ab unico intellectu et ab una specie intelligibili.
Secundo respondetur transeat antecedens, et negatur conse­
quentia. quia omnes illae cognitiones simul sunt finitae perfectio­
ns : quemadmodum si essent infiniti homines non essent infinitae
t fictiones, quia est multiplicatio sub determinata specie, sicut
l*
divus Thomas dicit ad secundum. Item quia perfectio scientiae et
cognitionis non attenditur ex multiplicatione individuorum, sed
»x perfectione luminis et objecti. Perfectius enim est videre unum
angelum quam infinitos homines.
1. - Ex his quae dicta sunt sequitur quod scientia animae
Chi isti non potest simpliciter loquendo dici infinita quemadmodum
•li<:,.ur gratia infinita. Ratio est quia scientia animae Christi ex
objecto formali et ex lumine non habet infinitatem. Quamvis enim
Deus sit infinitus, non tamen videtur ab anima Christi infinito
ni do. Alioquin si satis esset infinitas objecti secundum se. omnes
beati essent infinitae scientiae, quia omnes vident Deum. At vero
gratia, ut q. 7, a. 12. est infinita in esse gratiae, quia cum dicimus
!n t-sse gratiae non excludimus sed potius includimus commercium
cum gratia unionis, a qua gratia habitualis habet effectus infiniti
Valons et meriti.
Tornis .1

H

210

DOM I NIC VS BASEZ

ARTICULUS QUARTUS
Itrum anima Christi perfectius vident Verbum quam quaelibet
alia creatura

Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, ut patet ex
argumento Sed contra divi Thomae.
Dominus Cajetanus in solutione ad secundum notat quod, cete­
ris paribus, in naturalibus intellectus perfectior perfectius videbit
Deum quam quilibet alius. V. gr., angelus cum aequali lumine glo­
riae perfectius videbit Deum quam homo. Et vult Cajetanus pro­
bare hoc ex divo Thoma eo quod ait quod visio “magis attenditur
secundum ordinem gratiae... quam secundum ordinem naturae".
Ergo ex parte debet attendi secundum ordinem naturae. Durandus
in 3, d. 14, q. 1 tenet eamdem sententiam.
Sed haec sententia non placet nobis, immo arbitramur quod
homo cum majori gratia et lumine gloriae semper videbit Deum
clarius quam quilibet angelus. De qua re in 1 p., q. 12, a. 6. Nunc
tamen breviter sufficit ista ratio, quia secundum Cajeta num, se­
queretur quod angelo qui tantum meritum habet quantum homo,
non dabitur tantum lumen gloriae sicut homini. Probatur sequela,
quia cum minori lumine videbit aequaliter Deum. Item valor me­
riti non attenditur ex perfectione potentiae naturalis, sed ex per­
fectione et quantitate caritatis. Ergo nec visio beata est major ex
virtute naturali. Probatur consequentia, quia tam inepta est na­
tura ad videndum Deum quam ad meritum.
Et ad argumentum domini Cajetani respondetur quod compa­
ratio illius particulae magus vel accipitur abusive, vel adversative,
non comparative.
Ad tertium notat Cajetanus quod non potest esse major nec
perfectior visio de potentia Dei absoluta quam visio animae Chri­
sti. Sed haec sententia falsa est, quia anima Christi non compre­
hendit Deum: ergo magis est cognoscibilis de potentia absoluta.
Et confirmatur. Quia nihil obstat quominus animae Christi Deus
ostendat in Verbo formaliter aliquam creaturam quam modo non
videt formaliter, ut videat formaliter, et tunc esset beatior. Ergo
potest de potentia Dei absoluta anima Christi esse beatior.

QUAESTIO

UNDECIMA

Pe scientia indita vel infusa animae Christi

ARTICULUS PRIMUS
rtrmn secundum scientiam inditam vel infusam Christus
cognoverit omnia

1. — Prima conclusio: Christus cognovit omnia quae possunt
cognosci per lumen naturale per scientiam infusam.
Secunda conclusio: Per eaindem scientiam infusam cognovit om­
nia quae possunt cognosci per divinam revelationem quomodolihet.
Tertia conclusio: Non cognovit per illam scientiam infusam divi­
nam essentiam.
2. Contra rationem primae ct secundae conclusionis divi Tho­
mae arguitur. Potentia obcdicntialis dicitur respectu primi agentis.
Sed primum agens potest plura conferre animae Christi quam con­
tulit. Ergo anima Christi non est perfecte reducta in actu.
Respondeo et dico primo, quod Deus non potest conferre majora
animae Christi quam contulit, in hoc sensu quod illa sint alterius
■peciei majora. Probatur, quia nihil potest esse majus in creatura
quam unio hypostatica et visio beatifica.
Secundo dico quod in eadem specie visionis beatificae potest
Deus plura ostendere animae Christi per lumen gloriae et per
scientiam infusam. Probatur hoc. quia Deus plura scit: ergo poilla manifestare animae Christi. Et ita fateor quod non est
completa potentia obcdicntialis animae Christi respectu Dei de
potentia absoluta.
Tertio dico quod dicitur potentia animae Christi perfecta tum

212

DOMINICUS BXNhZ

quia ex omni genere perfectionis maxima perfectio est in anima
Christi, tum etiam quia de potentia ordinaria non potest esse major.
3. — Secundo arguitur contra utramque conclusionem. Objcctuni mathematicae et physicae non habent eamdem rationem for­
malem, neque inter se, neque cum rebus revelatis a Deo. Ergo ani­
ma Christi non potest unica scientia infusa omnia ista scire.
Confirmatur. Quia metaphysica est speculativa; prudentia vero
est. habitus practicus: ergo non potest esse idem habitus.
Respondetur primo quod illa scientia infusa animae Christi
est superioris ordinis quam scientia naturalis. Unde sub ratione
magis immateriali potest objecta diversa aliarum scientiarum co­
gnoscere; quemadmodum sensus communis, cum sit unica potentia,
sensit omnia objecta quinque sensuum, ita anima Christi.
Secundo respondetur quod non ponimus in anima Christi prae­
cise unicum habitum scientiae infusae, ut in art. G docet divus
Thomas.
4. — Tertio arguitur contra secundam conci usionem. Anima
Christi non habuit species omnium singularium: ergo non cogno­
scit omnia quae per revelationem cognosci possunt. Antecedens
probatur. Quia alias habuisset infinitas species et phantasmata,
saltim respectu cogitationum hominum futurorum.
Respondetur quod per species universales sine phantasmatibus
ad modum angelorum potuit anima Christi multitudinem singula­
rium intelligere, quemadmodum ipse Deus per suam essentiam
cognoscit omnia singularia.
Sed rogat quis utrum per istam scientiam infusam cognoverit
intuitive ista singularia. Dominus Cajetanus respondet affirmati­
ve; sed tamen nos negamus, quia notitia intuitiva est res praesen­
tis quatenus praesens est in actu ipsi cognoscenti ut cognoscens,
Sed futura non sunt actu respectu illius cognitionis scientiae in­
fusae. Ergo illa cognitio non est intuitiva. Gratis est enim dicere
quod visio beata est intuitiva notitia respectu futurorum qua/·
videntur in Verbo. Et haec est probabilis sententia, quia illa sum
in Verbo perfectiori modo quam in seipsis.
5. Nota quod divus Thomas in 3. d. 14, q. 1. a. 3. qla. 1 et
De veritate q. 20. a. 6 opinabatur animam Christi non cognovisse
per hanc scientiam infusam cogitationes cordium. Hic tamen in
secunda conclusione oppositum sentire videtur.

Qt’AE-ST. Xi, ART. 2

213

Denique nota quod dominus Cajetanus in hoc ait. asserit quod
anima Christi cognoscebat per hanc scientiam infusam articulos
ildei, v. gr., mysterium Trinitatis. Et probat ex secunda conclusio­
ne. ubi dicit quod omnia etc. Sed tamen inquit quod non erat fides
cognitio illa tum quia eadem potentia intellectus videbat clare in
Verbo Trinitatem, tum etiam quia ipsa scientia infusa est clara
cognitio mysteriorum fidei. Sed tamen hoc secundum quod dicit
videtur falsum, quia divus Thomas expresse in tertia conclusione
-xoipit divinam essentiam a cognitione scientiae infusae. Ergo non
cognoscebat mysterium Trinitatis clare per scientiam infusam, sed
per beatificam. Sed tamen dicet Cajetanus quod non cognoscit di­
vinam essentiam clare, neque mysterium Trinitatis prout est in
sed prout est in creatura, eo modo quo dicimus nos habere
-eientiam quod Deus est, a posteriori, non prout est in se.
Contra hoc est quod quaevis alia cognitio praeter beatificam
est obscura respectu mysterii Trinitatis, quia Deus non operatur
ad extra prout est trinus, sed prout est unus. Ergo ex effectibus
non potest quis clare cognoscere quod est trinus sicut cognoscimus
quod est unus.

ARTICULUS SECUNDUS

rtrum anima Christi potuerit intelligere secundum scientiam
inditam vel infusam non convertendo se ad phantasmata
Conclusio est affirmativa.
Durandus in 3, d. 14, q. 3, quoniam ipse existimat scientiam
Infusam animae Christi esse ejusdem speciei cum scientiis adliiisitis, negat animam Christi dum erat in corpore potuisse uti
scientia et intelligere sine conversione ad phantasmata. Sed de
hoc jam diximus q. 9. a. 4, contra primum dictum Durandi. Sed
tamen, quamvis concedamus quod scientia illa erat ejusdem ra­
tionis cum scientiis adquisitis, tamen inde non sequitur quod non
potuit Christus Dominus uti illa sine conversione ad phantasmata.
Nam anima separata potest uti illa scientia sine conversione ad
phantasmata. Ergo anima Christi saltim supernaturaliter potuit
ea uti, etiam dum erat in corpore. Et ratio divi Thomae in articulo
probat etiam de scientia adquisita.

214

DOy.INICrs HaSEZ

Videbatur tamen major difficultas an Christus Dominus latue­
rit uti scientia infusa per conversionem ari phantasmata. Et ratio
dubitandi est quia species intelligibiles illius scientiae non sunt
ex natura sua acceptae a phantasmatibus neque proportionatae
cum illis.
Pro explicatione nota quod usus alicujus scientiae dupliciter
considerari potest. Uno modo secundum propriam rationem scien­
tiae; secundo ex conditione subjecti. Item nota quod anima Christi
duplicem conditionem habebat, nam erat actus corporis et simul
erat anima beata.
Dico ergo quod ad perfectionem illius scientiae infusae non
opus erat converti ad phantasmata; sed tamen propter conditio­
nem subjecti poterat Christus uti illa convertendo se ad phantas­
mata. Sicut per oppositum poterat non se convertere ad phantasma­
ta cum uteretur scientia adquisita. cujus usus tamen proportionem
habet naturalem cum phantasmatibus quamdiu anima est in coi po­
re, ita quod sine conversione ad phantasmata non possit esse usus
talis scientiae. Sed totum hoc supplet conditio beatitudinis ani­
mae Christi.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum anima Christi habuerit scientiam inditam sen infusam
per modum collationis

Prima conclusio: Non fuit diseursiva sive collativa quantum ad
adquisitlonpm illius.
Secunda conclusio: Haec scientia infusa quantum ad usum po­
terat esse collativa vel discursiva.
Nota circa istum articulum quod, licet Christus secundum fi­
dem habuerit animam rationalem atque adeo discursivam, tamen
quod actu discurreret, opinio est satis probabilis et multo magis
quam contraria: non tamen est fides.
Praeterea nota quod anima Christi Domini secundum scien­
tiam infusam non semjær erat in actu respectu omnium quae per
illam poterant cognosci. Probatur ex his quae dicta sunt, quia
erat in ejus potestate discurrere: ergo non omnia simul cogno-

Qt’AEST. XI, ART. 4

215

seebat. Et esi. sententia divi Thomae art. 5 hujus quaest. Quin
et ipsi angeli qui non sunt discursivi, non tamen sunt in actu
respectu eorum quae cognosci possunt in propria specie.
Tertio nota quod, sicut divus Thomas docet in 3, d. 31, q. 2,
a. I, non necesse est ut animae beatae quando utuntur sua scientia
infusa vel adquisita discurrant etiam post resurrectionem. Unde
colligitur quod multo magis anima Christi poterit uti sua scientia
infusa vel adquisita sine discursu. Quare in solutione ad 3 cum
inquit divus Thomas quod “uti collatione et discursu proprium et
comiaturale est animabus beatis”, intelligendum est de potestate
utendi, non de ipso usu actuali.

ARTICULUS QUARTUS

l irum in Christo scientia indita seu infusa fuerit minor quam
in angelis

Prima conclusio: Quantam a<l certitudinem et multitudinem
sdbllium major est.
.Secunda conclusio: Quantum vero ad modum scientiae ex parte
nubjccti inferior fuit scientia animae Christi quam scientia ange­
lorum.
Nota quod istis duobus conclusionibus possumus addere ter­
tiam conclusionem, quod simpliciter loquendo scientia animae
Christi fuit, major et perfectior quam scientia angelorum. Proba­
tur. Perfectio potissima scientiae sumitur ex certitudine et clari­
tate et ex dignitate objecti et ex multitudine scibilium. Sed in his
omnibus excedit scientia animae Christi scientiam angelorum. Er­
go simpliciter est perfectior.
Ex hoc sequitur falsam esse sententiam Scoti in 3, d. 14, q. 4
ubi ait quod scientia Christi quantum ad actum notitiae intuitivae
est imperfectior quam scientia angelorum. Et ratio ejus est quia
objection hujusmodi notitiae est idem in angelis et in Christo;
et ex alia parte intellectus angeli est perfectior: ergo notitia intui­
ti va illius erit perfectior. Probatur consequentia quia ille existi­
mat notitiam intuitivam produci a solo objecto et potentia, nulla
specie mediante. Dicit vero quod abstractive notitia fuit perfectior

216

DOMINICUS ΒΛ&ΕΖ

in anima Christi, quia ilia fit per speciem intelligibilcm concur­
rentem in absentia objecti, quae fuit perfectior in anima Christi
quam in angelis. Sed tamen fundamentum Scoti falsum est. Nam
sola potentia nuda non potest producere notitiam nisi prius effi­
ciatur in actu per speciem intelligibilem. Sed objectum ipsum non
potest uniri secundum se intellectui praeter divinam essentiam.
Ergo potentia intellectus debet informari specie etiam ad notitiam
intuitivam.
Deinde esto ita quod non requiratur species intelligibilis ad
notitiam intuitivam, tamen illa consequentia nulla est, quia saltim
requiritur lumen intelligibile ad videndum ipsum objectum. Ergo
ex parte illius potest esse perfectior notitia intuitiva animae
Christi.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum scientia indita seu infusa in Christo fuerit habitualis scientia
Conclusio est affirmativa.
Nota quod in argumento Sed contra, cum divus Thomas dicit
quod “scientia de qua nunc loquimur univoca fuit cum scientia
nostra, sicut anima Christi fuit ejusdem speciei cum anima no­
stra”, non accipitur illa univocatio ita ut scientia Christi infusa sit
ejusdem speciei cum nostra scientia, sed sumitur univocatio in
genere, scilicet in genere habitus, sicut animal est ejusdem speciei
in homine et in equo.
Secundo nota quod, secundum probabiliorem opinionem, in no­
bis habitus scientiae non est collectio specierum formaliter, sed
facultas quaedam intellectus adquisita ex actibus ad judicandum
de conclusionibus. Sed tamen in angelis non est opus praeter
species congenitas ponere aliam qualitatem quae sit habitus, sed
ipsae species intelligibiles propter sui perfectionem et praestant
facultatem ad judicandum et repraesentant objectum. Vel for­
tassis melius dicetur quod lumen naturale in illis est habitus ad
judicandum non solum de principiis, sed etiam de conclusionibus,
sine discursu in nobis; aut lumen naturale est habitus primorum
principiorum ad judicandum de illis immediate. Ad conclusiones
autem necessarium est lumen adquisitum. quod est habitus scien-

Ql-AEST. XI, ART. 6

217

tiae ex demonstratione adquisitus. Dico igitur quod probabiliter
potest dici scientiam infusam animae Christi Domini non fuisse
habitum distinctum ab speciebus infusis vel a lumine principiorum
infuso, quod erat circa principia et circa conclusiones simul.

ARTICULUS SEXTUS

I truin scientia indita animae Christi fuerit distincta secundum
diversos habitus

Conclusio est affirmativa.
Nota quod ex solutione ad secundum et tertium hujus articuli
videtur colligi quod lumen scientiae infusae est unicum et di­
stinctum a lumine intellectus agentis. Item colligitur quod eatenus
ponit divus Thomas multos habitus scientiae infusae in Christo
Domino quatenus ibi sunt multae species intelligibiles. Sed tamen
non ita intclligendum quod numerus habituum adaequet nume­
rum specierum. Alias tot essent scientiae in nobis quot sunt
species intelligibiles. Consequens tamen est falsum, nam una
scientia habet multas species intelligibiles.

QUAESTIO

DUODECIMA

De scientia animae Christi adquisita vel experimental!

ARTICULUS PRIMUS

Utrum secundum scientiam adquisitam vel expert mentalem
Christus omnia cognoverit
Prima conclusio: Omnia quae possunt adquiri per lumen intel­
lectus agentis cognovit Christus per scientiam adquisitam.
Secunda conclusio, ad tertium: Secundum scientiam adquisitam
simpliciter loquendo non cognovit omnia; non cognovit substantias
separatas neque omnia singularia praesentia, praeterita et futura.
Nota quod tota difficultas hujus articuli consistit in explican­
do quomodo adquisierit Christus Dominus scientiam perfectam
multarum rerum diversi generis quarum singularia non sensit,
quemadmodum si dicamus quomodo caecus potest habere scien­
tiam de coloribus. Nam omnis nostra cognitio ortum habet a sensu,
et deficiente sensu deficit scientia illius sensus.
Ad quod respondetur primo quod hoc fieri potuit, ut divus
Thomas in solutione ad 1 et 2 docet, scilicet, propter excellentiam
ingenii Christi Domini ut ex paucis singularibus posset abstrahere
species aliarum quae non experiebatur. Secundo respondetur, sic­
ut dominus Cajetanus respondet hic, quod angeli ministraverunt
ei omnes res quae sufficiebant ad omnes scientias. Tertio re­
spondetur quod virtus luminis naturalis animae Christi perficie­
batur ex lumine infuso, etiam circa proprium objectum proportionatum sibi, quemadmodum fides in nobis naturam perficit et
sicut metaphysics perficit habitus aliarum scientiarum circa pro­
pria objecta.

QI’AEST. XI1. ART. 2, 3, 4

219

Nota etiam quod sunt multa quae homines callere non potue­
runt ex naturalibus, non propter excellentiam objecti et improportionem. sed propter infirmitatem naturae, quae pluribus in­
tenta minor est ad singula. At vero anima Christi Domini omnia
naturalia novit perfecto modo ac si non haberet corpus corru­
ptibile, sed ac si esset in statu naturae integrae. De qua re vide
divum Thomam lib. 1 Contra gentes, cap. 4.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum secundum scientiam adquisitam vel experimentalem
Ciiristus profecerit

Prima conclusio: Christus profecit in scientia adquisita secun­
dum effectum scientiae in quem primo minora jmstea vero majora
et subtiliora demostrabat
Secunda conclusio: Christus non profecit ista scientia si con­
suleretur secundum suam essentiam et prout ipHO habitus scien­
tiae auget.

ARTICULUS TERTIUS
Utram illiquid ah hominibus didicerit
Conclusio est negativa.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum Christus ab angelis scientiam acceperit
Oonchisio est negativa.
De istis omnibus articulis recolendum est quae dicta sunt
supra q. 9, a. 4.

QUAESTIO DECIiMATERTIA
De potentia animae Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam

Conclusio est negativa.
Conclusio hujus articuli ita est certa, quod oppositum esset
error, in hoc sensu quod anima Christi esset aequaliter omnipo­
tens cum ipso Deo, quia hoc esset facere creaturam creatorem.
At vero si quis dixerit quod anima Christi supposita gratia unio­
nis habuit omnipotentiam instrumentalem ad omnem effectum
possibilem etiam ad creandum et annihilandum, non esset error
in fide, sed in bona philosophia.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum anima Christi habeat omnipotentiam respectu immutationis
creaturarum

1.—Prima conclusio: Anima Christi secundum propriam vir­
tutem, sive naturalem, sive supernaturalem, habet potestatem ad
illos effectus qui sunt convenientes ipsi animae.
Secunda conclusio: Anima Christi secundum quod est instru­
mentum Verbi Dei habuit instrumentalem virtutem ad omnes im­
mutationes miraculosas faciendas ordinabiles ad incarnationis finem.
Tertia conclusio: Anima Christi non habuit virtutem etiam
instrumentalem ad creandum et annihilandum.

Qt'AEST. XIII. ART. 2

221

Quarta simpliciter negativa.
2. - Arguitur primo contra secundam distinctionem quam fa­
cit divus Thomas. Omnis operatio humanitatis Acerbi Dei est ope­
ratio instrumenti respectu personae divinae: ergo divisio est
nulla.
Ad hoc negatur antecedens. Pro cujus explicatione nota quod
non omne principium quo aliquid fit est instrumentum, etiamsi
Mperiatur in illa operatione aliud agens principalius. V. gr., ignis
mediante forma substantiali producit ignem vel calorem; non ta­
men talis forma est instrumentum, sed est principium quo prin­
cipale. At vero calor ignis est et dicitur proprie instrumentum
nd generandum ignem, et non solum principium quo. Ratio hujus
differentiae est quia instrumentum consistit in hoc quod ad ef­
fectum ad quem concurrit instrumentaliter non habet virtutem
attingendi vel formam cui assimiletur effectus ipse principalis,
sicut v. gr. peftnicillus ad faciendam imaginem non habet virtu­
tem et formam cui assimiletur imago. At vero quando secundaria
causa habet propriam formam et virtutem ad illum effectum et
cui assimiletur, non habet tunc rationem instrumenti, sed potius
causae secundariae.
Unde sequitur quod operationes humanitatis Christi natura­
les non erant actiones instrumenti respectu humanitatis ipsius,
quia habebat propriam virtutem et formam ad illas actiones, immo
etiam quaedam actiones supernaturales non erant actiones instru­
ment; respectu humanitatis; v. gr., diligere et videre Deum erant
operationes animae secundum habitum gratiae cui proportionantur istae operationes. Sed tamen operationes Christi circa im­
mutationes creaturarum ad quas anima non habebat formam in­
haerentem. v. gr., resuscitatio mortuorum et meritum de condigno
de rigore justitiae, istae operationes conveniunt animae Christi
'it erat instrumentum quod movebatur a Verbo divino, et non
secundum proportionem formae quam habebat ipsa anima.
3. — Dubium est an ad illuminandum animas vel angelos anima
Christi habeat virtutem tantum instrumentalem et non principa­
lem. Et videtur quod habeat virtutem principalem ex eo quod
divus Thomas dicit in articulo, quod ‘‘etiam ad illuminandum per
gratiae et scientiae plenitudinem" etc.
Respondetur quod duplex est et. fleri potest illuminatio. Uno

DOMINICIS BASEZ

modo exterius, proponendo et ordinando objectum, quemadmodum
praeceptor ordinat et illuminat discipulos. Alio modo potest fieri
illuminatio per virtutem illuminantis attingentis intime mentem
creaturae rationalis. Dicimus ergo quod primo modo anima Chri­
sti est causa principalis ad illuminandum angelos et homines.
At vero secundo modo nulla creatura potest esse nisi instrumen­
tum. non vero causa principalis. Quemadmodum sacramenta illu­
minant mentes hominum, ita humanitas Christi habet virtutem
illuminandi
4. — Dubium est circa secundam conclusionem, an anima Chri­
sti habuerit virtutem faciendi miracula non solum instrumentan­
te!· per influxum actualem Dei. sed etiam per aliquam qualitatem
et habitum inhaerentem.
Et arguitur pro parte affirmativa. Anima Christi potuit in
alios gratiam faciendi miracula transfundere. Ergo erat aliquis
habitus inhaerens illi. Patet consequentia, quia quod nihil est non
transfunditur. Antecedens patet Matthaei 10. dedit eis potesta­
tem faciendi miracula.
Confirmatur. Quia postquam Christus Dominus tribuit illis
talem potestatem, aliquid amplius habebant quam antea. Non
actualem influxum. Ergo habitum inhaerentem.
Secundo arguitur. Ad absolvendum a peccatis et consecrandum
est in sacerdotibus potestas per modum habitus, scilicet chara­
cter sacerdotalis. Ergo ad miracula facienda erat similis potestas
in apostolis. Consequentia probatur. Quia absolvere et consecrare
sunt miracula ex parte modi operandi, quamvis hoc fiat secundum
legem ordinariam, ut docet divus Thomas 1. 2, q. 113. a. 10. Con­
firmatur ex illo Actorum 3 (v. 6), Quod autem habeo ftoc tibi i/o.
Ergo habebat per modum habitus. Et 1 Cor. 12 Ivv. 7, 9): r»ucuique datur manifestatio spiritus, . (dii gratia sanitatum etc.
Sed inter illas gratias gratis datas quaedam sunt qualitates in­
haerentes. Ergo omnes.
5. Ad hoc dubium primo dico quod anima Christi Domini
habuit potostatem faciendi miracula quasi per modum habitus,
inquantum existebat per existentiam Verbi Dei per quod omnia
facta sunt et fiunt. Habebat ergo permanentem quamdam pote­
statem.
Secundo diro quod anima Christi et sancti alii proprie con-

QUARST. XII f. AC T. 2

223

urunt instrumentalitcr ad miracula non solum per orationem,
«id per concursum proprium et virtutem receptam a Deo. Ista
ic> : ■-sitio est divi Thomae in 2. 2, q. 178, a. 1 ad 1 et De
q. 6, a. 4, et etiam divi Gregorii 2 lib. Dialogorum,
up .30. Quamvis divus Augustinus 22 De civitate, cap. 9 non audet
Jcilnhv an sancti coopenentur ad miracula. Sed probatur ex illo
Ji.'sue 10 (v. 12), SoZ w movearis contra Gaboon; et Actorum 5
|Mni< occidit Ananiam non orando, sed increpando. Et quando
l > minus dedit potestatem istam apostolis, non dixit eis, orabit.s· etc,, sed Sanare etc. Ratione probatur. Deus utitur creaturis
Insensibilibus ad nostram justificationem operandam, v. gr. saiTumentis. Ergo potest uti anima rationali ad opera miraculosa
Hrlenda.
Sed tamen nota quod Deus, qui est infinitae virtutis, non allij.iiur certis quobusdam instrumentis, sed utitur vel oratione vel
voce vel tactu. Item etiam nota quod aliquando mediante oratione
IXhis sanat aliquem non quasi per instrumentum; sed tunc oratio
est vehit morale quoddam instrumentum non efficiens attingendo
insum effectum.
Tertio. dico quod illa virtus et potestas instrumentalis ad fa­
cientia miracula non est aliquis habitus aut qualitas permanens.
Π » asserit divus Thomas ubi supra 2. 2. Probatur. Quia si esset
habitua vel habitualis potestas, quotiens vellent sancti facerent
miracula, sicut sacerdotes consecrant cum volunt. Consequens est
falsum et contra divum Gregorium ubi supra, cap. 33.
Ex his colligitur responsio ad quaestionem, quod virtus crea­
turae ad faciendum miracula est per modum actus transeuntis,
quemadmodum prophetia.
6. - Ad primum argumentum respondetur quod illa potestas
Twm erat qualitas permanens, sed tantum electio illorum hominum
lit per illos Christus Dominus faceret miracula, quemadmodum
Spiritus Sanctus eligebat prophetas, quibus tamen non confereba­
tur habitus prophetiae; quemadmodum rex in regno aliquos eligit
•ihl ut sint sibi a secretis, et tamen non confert illis habitum
hoc.
Ad secundum respondetur quod character ordinis sacerdotalis
• I consecrandum corpus Christi vel ad absolvendum a peccatis,
etiamsi sit quaedam qualitas permanens et inhaerens homini, non

224

LMJMINK'L'S BASEZ

Union est habitus proportionatus secundum se ipsi effectui, quem­
admodum habitus artis est proportionatus ad aedificandum et
calor ad calefaciendum; sed est dispositio quaedam velut figurae
spiritualis permanens in mente sacerdotis ut Deus, pronuntiante
sacerdote et per ejus intentionem, consecret corpus Domini et
absolvat a peccatis. Itaque sacerdos efficienter absolvit ct conse­
crat. non ut causa principalis, sed sicut instrumentum divinae
motionis. Verum est tamen quod istam motionem semper Deus
facit secundum legem ordinariam cum illis habentibus characte­
rem et volentibus consecrare et absolvere, si est materia debita.
Sed contra hoc est, nam character est duplex, activus et pas­
sivus; v, gr. character baptismi est potestas passiva ad recipienda
alia sacramenta; character confirmationis vel ordinis est effectiva
potestas. Ergo qui habet talem characterem activum, causa effi­
ciens est respectu alicujus effectus.
Respondetur primo ad hoc quod character ordinis potestas
effectiva dicitur non quia secundum propriam virtutem possit
agere, sed ipsi ordinationi divinae deservit ut instrumentum;
passivus autem dicitur quia ordinat hominem ad recipienda alia
sacramenta. Quemadmodum instrumenta artis mechanicae quae­
dam sunt ad agendum, quaedam vero ad patiendum, sicut maleus
et incus; tamen maleus dicitur activus, licet non habeat virtutem
agendi nisi dum movetur ab artifice. Secundo respondetur quod,
si quis teneat characterem esse veluti habitum activum et non
sicut figuram serrae aut malei, poterit dicere ad argumentum
quod, quemadmodum calor est virtus activa et tamen est instrumentalis ad generandum ignem, ita character erit instrumentum
ad absolvendum vel consecrandum, et tamen quantum ad hoc
non excedit rationem instrumentaient.
7.
Si quis praeterea roget, an saltim isto modo, sicut cha­
racter est effectivus, ita etiam ipsa potestas faciendi miracula:
respondetur ad hoc primo quod Deus per omnipotentiam suam
potuit creare in creatura qualitatem permanentem ad faciendum
miracula, et hoc probat secundum argumentum. Secundo respon­
detur quod magis probabile est quod talis potestas non fuit in
anima Christi ad faciendum miracula neque etiam in sanctis. Et
ratio est quia in ipsa anima Christi satis erat Verbum divinum
unitum sibi ad faciendum miracula quotiens vellet. Aliis vero

QI-AEST. XIII, ART. 2

225

WKlie non fuit concessum ut quotiens vellent possent facere
miracula, sicut concessum est sacerdotibus ut quotiens velint conserront corpus Domini vel absolvant a peccatis circa materiam de­
bitam. Et haec est ratio quare non erat illis sanctis aut animae
Cluietl concessa aliqua qualitas vel habitus permanens ad facien­
dum miracula, quia ista potestas non erat futura ordinaria et
communis in omnibus ministris Ecclesiae.
X. Dubium est an anima Christi et sancti efficienter attingant
effertum miraculosum ad modum causae physicae realiter attin­
gendo, sicut calor attingit productionem ignis et sicut serra for­
ni it oncin cathedrae, an jtotius haec efficientia sit reducenda ad
iigelis < iiisar moralis, sicut consilicns mortem alicujus dicitur
occidere hominem. Sed quia haec quaestio pertinet ad q. 62 hujus
partis, ubi agitur de modo quo concurrant sacramenta ad gratiam,
ideo hic breviter dico quod, secundum opinionem divi Thomae,
anima Christi et sancti proprie efficienter ad modum instrumen­
tons concurrunt ad effectum miraculosum. Ita dominus Cajetanus hic.
Pro explicatione nota quod, quamvis omnis operatio instru­
menti ut instrumentum est. sit ipsius ut quo aliquid fit, et non
ut quod facit, tamen sunt, quaedam operationes quae dicuntur pro­
priae ipsius instrumenti secundum suam formam instrumentalem.
ol non solum virtute motus agentis. Aliae vero sunt actiones
ir.str umenti quae tribuuntur illi solum ex motione actuali agentis
virtute formae ipsius agentis. V. gr.. in artificialibus serra scindit,
et scindendo facit cathedram. Prima operatio, quae est scindere.
• bi convenit secundum propriam formam instrumenti eo quod
•cutn est etc.; secunda vero operatio convenit sibi virtute arti­
ficis moventis.serram artificiose ut fiat cathedra virtute artis.
9. Dico primo quod quando anima Christi aut sancti per
contactum sui corporis miracula faciebant, facile intelligitur quo­
modo instrumentalitcr effective faciebant miracula, eo quod tunc
·:·!".t quidam realis contactus ipsius instrumenti, quo mediante
pertingebant per formam et actualem motionem Dei ad effectum
miraculorum; et haec erat virtus quae de illo exibat et sanabat
omnes quotquot tangebant eum (Luc. 6. 19).
Secundo diro quod etiam ubi non est iste naturalis contactus
ipsius humanitatis Christi, potest efficienter concurrere humanitas

226

DOMINICUS ΒΛΝΚΖ

ad effectum miraculorum et etiam ad justificationem. V. gr.,
quando Lazarum resuscitavit voce illa, vox non habuit naturalem
contactum ad corpus Lazari neque ad animam, sed tamen fuit
vere et realiter instrumentum efficienter concurrens ad sustitationem Lazari; quod aliqui explicant quatenus illa vox pertinge­
bat ad mentem animae veluti deferens imperium Christi. Et ita
vox Josue potuit virtute Dei solem detinere. Et denique sicut ignis
inferni, cum sit corporeus, tamen ut instrumentum Dei efficienter
cruciat daemones, ut 3 p., q. 97. a. 5 [supplem.] disseritur, ita
etiam quaevis creatura potest esse instrumentum effectivum re­
spectu Dei agentis, quamvis modus contingendi sit occultus nobis,
quemadmodum aqua tangit corpus et abluit mentem. Sed tamen
in anima Christi Domini est ratio quaedam peculiaris praeter
omnes creaturas, quia illa existit per existentiam Verbi Dei. quae
quidem existentia ubique est, etiamsi anima non sit ubique. Qua­
re poterit esse ipsa anima instrumentum effectivum et contingere
spirituali contactu omnem creaturam et omnem effectum miraculosum. Sed de hoc latius q. 18, a. 6.
JO. — Circa tertiam conclueioneni divi Thomae disputatio est
in 1 p., q. 45, a. 5 ubi divus Thomas negat creaturam posse con­
currere ad creandum vel ad annihilandum. Sed tamen videtur quod
possit concurrere ad annihilandum. Nam creatura potest habere
contactum circa aliam creaturam existentem: ergo mediante illo
contactu poterit Deus annihilare aliam creaturam instrumentaliter.
Propter hoc argumentum aliqui opinantur quod creatura potest
concurrere instrumentaliter ad annihilandum, quamvis non ad
creandum, quia creatio est. ex nihilo, circa quod creatura non
potest operari; annihilatio vero est ex aliquo, circa quod creatura
potest habere actionem aliquam.
Nihilominus dicimus quod, si creatura attingeret tamquam in­
strumentum Dei ad annihilandum, attingeret ad nihil ex parte
termini ad quem, sicut in creatione ex parte termini a quo. Item
etiam ratio divi Thomae optime ostendit quod, sicut non potest
concurrere ad creationem et conservationem, ita neque ad anni·
hilationem, quia annihilatio nihil aliud est quam subtractio ipsius
esse, quod dependet a solo Deo.
De gratia vero gratum faciente dicitur 1. 2, q. 110. a. 2 ad 3.

QVABST. XIΠ, ART. 3-4

227

Denique nota quod, quamvis creatura non possit concurrere
tamquam instrumentum per modum causae physicae ad crean­
dum vel ad annihilandum, tamen ut instrumentum morale velut
causa moralis bene potest concurrere ad creandum vel ad anni­
hilandum. V. gr.. si Deus faceret legem quod propter opera mei i’i t ia nostra crearet aliquem angelum vel annihilaret daemonem.
meritum nostrum esset causa illius creationis vel annihilalienis, sicut modo est causa gloriae.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respectu proprii
corporis

Prima conclusio: Secundum propriam virtutem ei naturam
Miam anima Christi non poterat immutare proprium corpus
i naturali dispositione.
Secunda conclusio: Anima Christi quatenus erat instrumentum
Verld poterat.
In hoc articulo nota quod, quamvis conditio sit animae beatae
ul corpus subdatur illi per omnia secundum dotes corporis locati.
Lunen quia Christus secundum dispensationem divinam voluit hat-r·.· corpus viatoris, ideo quando utebatur agilitate ambulans su­
per aquas in mortali corpore erat miraculum, ad quod ipsa anima
concurrebat ut instrumentum Verbi; similiter quod nasceretur ex
virgine fuit miraculum. At vero quod clauso sepulcro resurgeret,
non fuit tantum virtus animae instrumenta lis. sed fuit vera causa
Christus Dominus secundum humanitatem suam, quia jam habebat dotes illius corporis; et sicut quilibet alius beatus poterat
hoc facere, ita Christus.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respectu execution!
*
propriae voluntatis

Conclusio est : Quidquid volebat illi anima faciebat vel propria
virtute vel ut instrumentum Verbi Dei.

228

DOMINICUS BANEZ

Conclusio istius articuli est intelligenda de voluntate absoluta,
nam de velleitate quadam potuit velle aliquid quod non est factum,
v. gr. illud quod dixit, Trascat a me calix iste etc. Item quod
totus mundus fieret salvus desiderabat desiderio quodammodo con·
ditionato de quo q. 18.

QUAESTIO

DECIMAQl .’ARTA

De defectibus corporis quos Christus in humana natura
assumpsit
z

ARTICULUS PRIMUS
Utram Filius Dei debuerit assumere naturam humanam eum
cori>oris deffectibus

Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem. Patet ex
illo Isaiae 53 (v. 4), Vere languores nostros etc.

ARTICULUS SECUNDUS

l'irum Christus ex necessitate defectibus corporis subjacuerit
Prima conclusio: Secundum necessitatem quae consequitur
naturam corporis humani corpus Christi fuit subjectum passio­
nibus.
Secunda conclusio: Si loquamur de necessitate coactionis se­
cundum quod coactio repugnat corpori, etiam fuit subjectum ne• · esitat i, ut v. gr. ictibus clavorum.
Tertia conclusio: Si loquamur de necessitate coactionis prout
coactio est contraria voluntati absolutae et rationi deliberatae,
corpus Christi non fuit subjectum necessitati, quia passus est quia
ipse voluit.
Quarta conclusio: Si coactio consideretur ut est contra volun­
tatem naturalem refugientem mortem, Christus fuit subjectus ne­
cessitati moriendi, quia mors erat contraria vitae quam amalxat.

230

DOMINICOS BASEZ

ARTICULUS TERTIUS
Utrum Christus defectus corporales contraxerit

Conclusio est: Christus non contraxit hos defectus quasi ex
debito |>eccati eos suscipiens, sed ex propria voluntate.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum Christus omnes defectus corporales hominum assumere
debuerit
Conclusio est: Omnes defectus corporales quos voca! Damas­
cenus naturales et indetractibiles passiones (1) assumpsit Christus.
Secunda conclusio: Christus non assumpsit defectus qui repu­
gnant scientiae et gratiae.
Tertia conclusio: Christus non assumpsit illos defectus qui cau­
santur ex culpa hominis.
(1>

J. DaMasvkncs. De fide orthodoxa, lib. 1

cap

14.

QUAESTIO

DECIMAQUINTA

De defectibus pertinentibus ad animam quos Christus in humana
natura assumpsit

ARTICULUS PRIMUS
Utrum in Christo fuerit peccatum
1. — Conclusio est negativa et certa secundum fidem, ut patet
ex testimoniis adductis a divo Thoma et ex concilio Ephesino pri­
mo. cap. 10.
Nota solutionem ad primum, quod non licet nobis ita loqui:
Christus peccavit, fecit peccatum, etiamsi hoc velimus intelligere
pro corpore mystico ipsius Christi, in quo sunt peccatores. Ratio
est quia male sonat ita loqui, et sunt obscurae istae locutiones et
non decent innocentiam Christi, neque in scriptura invenitur ex­
presse similis locutio, sed solum dicitur in Psalmo (21, 2) : Verba
delictorum meorum, ubi non est opus quod illa fecerit ut dicantur
sua. sed quod solvenda susceperit, juxta illud Petri (I, 2. 24) :
Peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum. Quare
in concilio Basiliensi sess. 22 condemnatur ista propositio, “Chri­
stus peccat”, tamquam haeresim significans.
2. — Circa solutionem ad secundum nota quod beata Virgo,
etiamsi non fuerit concepta in peccato originali, ut aliqui opi­
nantur. tamen quia fuit in antiquis patribus secundum virtutem
seminalem, talis immunitas fuisset ex privilegio, nam ex vi nati­
vitatis suae et generationis contraxisset originale peccatum. At
vero Christus Dominus non fuit in Adam et patribus antiquis
s· eundum seminalem virtutem pertingentem usque ad Christum

DOMlNirr-S ΒΛΝΕΖ

inclusive; et ideo nec contraxit |>eccalum originale neque con­
trahere posset, etiamsi fuisset purus homo, dummodo fuisset con­
ceptus virtute Spiritus Sancti ex matre. Et propter hoc diximus
supra q. 2, a. 12 quod gratia erat naturalis homini Christo. Non
autem fuisset naturalis beatae Virgini, etiam supposita opinione
negantium fuisse conceptam in peccato originali.
3. — Dubitatur an Christus Dominus secundum quod homo est
fuit possibile peccare.
Sit prima conclusio certa secundum fidem: De potentia ordina­
ria et secundum legem divinae providentiae circa Christum non
erat possibile quod Christus peccaret. Probatur. Quia illa anima
erat beata; sed beati certissimi sunt quod non possunt peccare:
ergo. Item sancti acceperunt de plenitudine ejus; sed multi fue­
runt confirmati in gratia et non poterant peccare mortaliter; et
beata Virgo nec venialiter: ergo multo magis Christus. Item se­
cundum divinam dispositionem ita erat statutum ut. Christus fue­
rit sine peccato, juxta illud ad Hebraeos... (sic). Sed cum ista
veritate scripturae non stat quod Christus peccet. Ergo secundum
legem ordinariam etc.
Secunda conclusio: Non est possibile etiam de pedentia absf»luta quod Christus peccet. Ista conclusio est valde probabilis et
decens dignitati Christi. Hanc asserit divus Thomas in 3, d. 12.
q. 2, a. 1 et 2 et divus Bonaventura in eadem dist. in 2 p., q. 1
et 2, et Capreolus in q. 2 asserit oppositum esse errorem. Divus
Anselmus in lib. 2 Cur Deus homo, cap. 10 te.net idem. Dama­
scenus lib. 3 Fidei orthodoxae ait Christum esse inpeccabilcm.
Quamvis tenentes contrarium respondeant quod sancti loquuntur
secundum legem ordinatam a Deo. Sed probatur. Primo: omnis
actio naturae humanae, maxime liberae, est principaliter suppositi
operantis per naturam, juxta illud Aristotelis, humanitas non flet
neque ambulat. At vero repugnat supposito humanitatis Christi
peccare. Ergo etiam humanitati in tali supposito.
Confirmatur. Haec est vera: Filius Dei meretur nobis gratiam,
quamvis actio meritoria exerceatur per humanitatem. Ergo etiam
esset verum dicere quod Filius Dei demeretur et peccat, quamvis
illa actio exerceretur per humanitatem. Et ista est optima ratio
hujus sententiae.

QVAEST. XV. Aflt. I

1’33

4,- Durandus tamen in 3, d. 12, q. 1 et Scotus ibidem et
d. 2. q. 1 ad 3 et Gabriel d. 12, q. 1 et d. 1, q. 2 affirmant quod
jioiuit de potentia absoluta Christus peccare et quod tunc ista
-ssot vera, Deus peccat, sicut ista, Deus est mortuus modo est
vera. El multiplicant argumenta in confirmationem hujus.
Plinio arguitur; Natura humana est ejusdem rationis in Chri­
sto et in nobis; sed in nobis ex natura sua est peccabilis: ergo
etiam in Christo est peccabilis. Ergo poterit habere in illo actum
Ihrceandi.
arguitur, Eilius Dei potuit assumere de potentia abso­
luta naturam hominis peccatoris. Ergo jam ille homo esset in
culpa. Tunc igitur humanitas Christi esset in peccato, atque adeo
totus Christus ratione humanitatis.
Tertio arguitur. Christus potuit mereri: ergo potuit peccare
et demereri.
Quarto arguitur. Sicut Deus est summa bonitas ex natura sua,
ita est vita immutabilis omnino. Sed non repugnat Deo mori in
humana natura. Ergo non repugnat peccare ratione humanitatis.
Quinto. Christus Dominus habuit praeceptum moriendi; et
potcrul non mori: ergo poterat peccare.
ô. - Ad primum respondetur, distinguo consequentiam pri­
mam. Natura secundum se, abstrahendo ab hoc vel illo supposito,
erat peccabilis, aut cum illa conditione quod esset unita Verbo
Dei, concedo. Secundo vero nego consequentiam. Sicut diaphanum
lucidum ejusdem speciei est cum diaphano oscuro et tenebroso
in ratione diaphani, et tamen dum est cum luce non potest ha­
bere tenebras, ita humanitas Christi dum est unita Verbo non
jMitcst esse tenebrosa per peccatum, juxta illud (1 Cor. 6, vv. 1415) : Quae conventio lucis ad tenebras, aut quae conventio Christi
uri Belial f
Ad secundum respondetur admittendo casum ; sed tamen tunc
in ilio instanti unionis sanctificaretur necessario illa humanitas
per talem unionem, quemadmodum luce fugantur tenebrae. Et
quemadmodum non potest esse gratia et caritas cum culpa, multo
minus gratia unionis. Vide argumentum lib. 2 Peri archon, cap. 6.
ubi favet huic sententiae nostrae.
Ad tertium respondetur negando consequentiam, quia ad me­
rendum non est opus quod natura possit peccare cum quavis con­

234

OÛMINICL'S imSez

ditione m sensu composito, sed quod ex natura sua sit pecca bilis
et secundum se. λ', gr., confirmatus in gratia potest mereri, ut
beata Virgo, tamen non potest peccare in sensu composito. Ita
humanitas Christi unita Verbo Dei potest mereri, et non potest
peccare.
Ad quartum respondetur primo nihil valet consequentia, quia
malum poenae non tantum repugnat Deo sicut malum culpae, quia
illius est auctor, istius vero non potest esse auctor per divinam
naturam. Secundo respondetur quod ut haec sit vera, Deus mori­
tur, sufficit quod in natura assumpta Deus deficiat a vita naturali.
Sed tamen quia Deus non potest velle naturam assumptam re­
cedere a regula divinae legis, et hoc requiritur ad peccandum, ideo
Deus neque in se neque in natura assumpta potest peccare. Vide
divum Thomam q. 1 supra, a. 1 ad 3.
Ad quintum respondetur transeat illa major, de qua dicemus
q. 47, a. 2. Sed distinguo minorem. Stante praecepto, nego mi­
norem. In sensu diviso, concedo minorem; et tunc nego conse­
quentiam.
Sed rogat aliquis quomodo possunt, isti doctores tenere istam
sententiam et non esse haeretici. Respondetur quod se excusant
dicentes quod non imputatur tale peccatum Verbo divino magis
quam Patri et Spiritui Sancto, sed est permissio quaedam re­
spectu Dei secundum divinam naturam et per denominationem
quamdam extrinsecam. Convenit Verbo propter unionem ad hu­
manitatem. Et nihilominus haec excusatio est falsa, quia certe,
si Filius Dei non vult peccatum, quomodo potest, denominari pec­
cans? Certe non videtur, si ita est quod Christus peccat: ergo facit
contra legem Dei. quod implicat contradictionem.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo fuerit fomes peccati
Conclusio est negativa.
Dubitatur an sit de fide ista conclusio divi Thoma'·.
Pro cujus explicatione nota quod concupiscentia appetitus
sensitivi tam irascibilis quam concupiscibilis non habet rationem
fomitis secundum suam essentiam et naturalem perfectionem, sed

QVAKSr. XV, ART. 2

235

s -··. idum imperfectionem et respectu ad modum determinatum
n regula rationis.
Secundo nota quod concupiscentiae deordinatio, sive habitua­
lis sive actualis duplicem respectum habet ad peccatum unde di­
citur fomes. Alterum quia est effectus peccati originalis; alterum
vero quin est niotivum peccandi, sicut fomes materialis ignis supei-est ex combustione ignis et rursus facile recipit scintillam
!gnis.
E.·; hoc sequitur quod homo in puris naturalis sine gratia et
sine peccato aliquo, quamvis haberet concupiscentiae motus denniir atos et inclinantes ad peccandum, tamen non ita proprie di' retur fomes peccati, eo quod non erat effectus ipsius peccati.
De qua re vide magistrum Soto. lib. 1 De natura et gratia, cap. 13.
Dico ergo primo quod esset haeresis ponere in Christo fomitem
cum illo duplici respectu quia esset ponere peccatum in Christo.
Dico .secundo quod ponere in Christo Domino fomitem eo modo
ouo esset in puris naturalibus cum possibilitate peccandi esset
etiam haeresis. quia esset ponere in Christo quod potuit peccare
secundum legem ordinariam.
Dico tertio quod ponere in Christo luisse motus aliquos derdtnatos etiam sine consensu in appetitu sensitivo, etiam esset
error blasphemus. Fuerunt enim pelagian! qui ita dicebant. Con­
tra quos vide Augustinum lib. 1 Hypognosticon circa finem, torn. 7
rt Contra duas epistolas pelagianorum, lib. 1, cap. 11 et De cor·
raptione et gratia, cap. 11. Si autem quaeras rationem... [charta
i oirupta] exponenda. Probatur hoc esse errorem. Primo probatur
cx illo, Plenum gratiae ct veritatis (Joan. t. 14). Unde colligitur
qu· ! esset erroneum ponere in Christo motus aliquos deordinatos
cum tam sublimi sanctitate. Item etiam quia in Adam certum est
~ < undum fidem, quando erat in justitia originali, pars inferior
per omnia erat subdita superiori. Sed in Christo non erat minor
gralia est sanctitas quantum ad continentiam hanc appetitus sen­
sitivi. Ergo. Praeterea probatur ex communi sententia sanctorum,
qui hoc negant in Christo. Dicere autem quod concupiscentia erat
in Christo contra regulam rationis et contra voluntatem ejus, esset
ponere imperfectionem in anima ipsa Christi. Item praeterea lex
illa, non concupisces, ita nos obligat, quod si esset in potestate
nostra usque adeo appetitum subjicere rationi ut nullus motus

1Λ».Μ1ΜΓΐ s Β\ΝΕΖ

haberet praevenientes rationem, et non subjiceremus isto mod·-,
jam imputaretur nobis ad peccatum. Sed in potestate Christi erat
omnino frenare appetitum sensitivum ut nihil concupisceret cui re­
pugnaret voluntas secundum rectam rationem. Ergo imputaretur
illi ad peccatum. Probatur. Quia eadem lege tenebatur. Confirma­
tur. Primus motus in nobis non est peccatum quia non est in p. ·
testate liberi arbitrii. Sed tamen postea idem motus fit veniale ex
aliqua negligentia praeveniendi motum. Sed in Christo si non re­
primeret omnes motus cum posset. esset negligentia. Ergo esset
peccatum. Denique omnes abhorrent tamquam blasphemum quoi
Christus habuerit istos motus. Ergo.
Nota solutionem ad secundum argumentum.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum in Christo fuerit ignoranti
*
I. — Conclusio est negativa.
In hoc articulo non est aliquid de fide, praeter illa quae dicta
sunt in q. 9 et 10 et 11 de plenitudine scientiae. Sed nota quod,
cum ignorantia sit duplex, una dicitur purae negationis. Non ita
purae negationis ut tollat aptitudinem ad sciendum, hoc enim modo
etiam lapis ignorat. Sed appellatur purae negationis quando homo
potest scire aliquid circa quod tamen se habet negative. Et haec
est duplex. Potest contingere uno modo cum quis non scit illa quae
tenetur scire, vel ea quae secundum suum statum potuisset et
decebat illum scire. V. gr., dicitur episcopus ignorans si nescit
sacras litteras. Hujusmodi autem ignorantia vel est dedecus, vel
culpabilis ignorantia. Alio modo quando quis nescit illa quae
neque tenetur scire neque decent ejus statum vel aetatem; v. gr..
si episcopus nescit venari. Secundo dicitur ignorantia pravae dis­
positionis, v. gr., quando quis habet errorem positivum contrarium
scientiae, sive sit practicum. sive speculativum.
2.
Dico ergo primo quod, secundum fidem, certum est quod
in anima Christi non fuit ignorantia purae negationis eorum quae
decebant suum statum, eo quod erat plenum gratiae et veritatis.
Secundo dico quod in Christo non fuit error alicujus scientiae.

QI AEST. XV.

Etiara secundum fidem tenendum est, quia alias Christus falsus
fuisset et falsum potuisset docere.
Terito dico quod anima Christi habuit ignorantiam purae neir.tt j·?nis multarum rerum quas Deus scit per scientiam simplicis
intclHgentiae: sed tamen ista non pertinebant ad ejus statum et
perfectionem. Simpliciter loquendo non dicitur Christus habere
ik.iorabtlaiUi sicut non dicitur ignorans homo ep quod non habeat
scientiam angelorum, quamvis hoc possit secundum divinam gra­
tiam.
3. — Circa solutionem ad primum vide Damascenum lib. 3
l <d· · orthodoxae, cap. 25 et lib. 4. cap. 19 ubi ipsemet se explicat.
Loquitur enim de natura humana secundum propriam speciem,
quae ex se ipsa non habet scientiam sicut habet natura angelica,
e·· quod noster intellectus est tamquam tabula rasa in qua nihil
est depictum.
I. Dubium est circa conclusionem divi Thomae, an posset
ChruSws dc potentia absoluta habere ignorantiam pravae dispo·
sitionis.
R>spondetur primo quod ignorantiam culpabilem non potuit
h ib< re, alias haberet peccatum.
Secundo dico quod ignorantiam purae negationis de potentia
ibo .luta etiam illarum rerum quas cognovit [potuit haberej. Pro­
batur, quia potuit assumere naturam humanam in puris natura­
libus prout est in parvulo in ventre matris.
Tertio dico quod probabilissimum est quod, sicut Christus non
potuit habere peccatum, ita neque errorem aliquem positivum,
'fnimvie talis error esset sine culpa, sed speculationis purae. Prob.dur. Quia operatio principaliter est suppositi operantis per
Ulntn ut quod. Ergo illa operatio intellectus erronea tribueretur
Verbo Dei. Confirmatur. Sicut Deus non potest velle malum fieri
culnnc. ita nec falsum affirmari; alias posset falli et fallere per
aiium. Sed si humanitas Christi haberet falsam opinionem, Deus
vol 'bat ut eam haberet. Ergo nullo modo potuit illam habere.
Sed tamen non desunt doctores qui asserant Deum de potentia
absoluta posse dicere falsum, immo et praecipere ut alius falsum
dicat. Sed tamen hoc non est hujus loci, sed 2, 2, q. 1.

'238

DOMINICI S BANEZ

ARTICULUS QUARTUS

Utrum anima Christi fuerit passibilis

Prima conclusio: .Anima Christi fuit passibilis passione cor­
porali.
Secunda conclusio: .Anima Christi fuit passibilis passione ani­
malia. id est affectionibus appetitus sensitivi.
Tertia conclusio: Tripliciter differunt istae affectiones quae
fuerunt in Christo Domino ab his quae sunt in nobis, scilicet ex
objecto, ex principio et ex effectu.
Prima conclusio divi Thomae vera est secundum fidem. Pate
*,
ex his quae dicta sunt q. 14, a. 2. Sed videtur quod ratio divi
Thomae hujus conclusionis similiter procedat de anima vegetative,
et sit passibilis sicut anima sensitiva. Respondetur quod verum
est, quia etiam anima plantae est passibilis passione corporali.
Sed tamen est differentia, quod istam perturbationem corporis
non potest cognoscere anima plantae, et ita non proprie patitur
sicut anima sensitiva.
Secunda conclusio divi Thomae est etiam certa secundum fidem,
ut sequentibus articulis ostenditur. Nota tamen circa illam ex divo
Hieronymo Matth. 26 (v. 37) in illa Verba: Coepit contristari (t
moestus esse, unde divus Thomas accepit quod dicit in fine hujus
articuli, scilicet quod affectiones appetitus sensitivi in Christo
appellantur potius propassiones quam passiones, quia passio dicit
motum appetitus qui non subjicitur per omnia rationi; at vero
propassio importat motum quemdam qui per omnia subjicitur
rationi. Nihilominus hoc nomen passio apud theologos etiam scho­
lasticos accipitur pro motu appetitus sensitivi absque aliqua pror­
sus indecentia. Et ita possumus asserere quod in Christo fuerunt
passiones appetitus sensitivi. Ita Damascenus lib. 3. cap. 23. Sed
tamen cavendum est propter reverentiam Christi Domini quod
hujusmodi locutiones moderemur et explicemus ut dicamus quod
fuerunt passiones subjectae per omnia rationi et moderatae, po­
tissime quando dicimus quod fuerunt passiones animales, quia
hoc nomen animalis defectum quemdam importat juxta illud:
Animalis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei (I Cor. 2.
14), et iterum. Animales, Spiritum non habentes (Jud. 19).

Q’ AKST. XV, AKT. 5-6

239

ARTICULUS QUINTUS

Utrum in Christo fuerit veins dolor sensibilis
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem.
Circa solutionem ad primum nota quod divus Thomas supra,
q. 14. a. 3 ad 2 dixit compositionem ex contrariis esse causam
r< motam, peccatum vero causam proximam mortis et aliorum de­
fectuum. Hic vero dicit causam proximam istorum defectuum esse
cofnpositionem ex contrariis. Et tamen utrumque verum est se­
cundum diversas considerationes. Nam in q. 14 consideravit mor­
tem ex parte ipsius humanae naturae in communi secundum
theologiam considerationem, quatenus ipsa humana natura detine­
batur a principio per justitiam originalem ne corrumperetur. Unde
causa proxima post creatam naturam humanam ipsius mortis et
horum defectuum fuit peccatum, per quod est ablata justitia ori­
ginalis. Hic vero consideravit mortem respectu individuorum se­
cundum sua naturalia sicut de facto habent compositionem ex
contrariis.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum in Christo fuerit tristitia

Conclusio est affirma tira et certa secundum fidem, ut patet ex
argumento Sed contra, Coepit contristari et moestus esse.
Nota in hoc articulo quomodo divus Thomas asserit dolorem
esse in appetitu sensitivo et non in sensu tactus, quamvis requi­
ratur sensatio et cognitio tactus respectu alicujus contrariae
qualitatis. Unde colligitur veram esse illam sententiam quae as­
serit. in damnatorum corporibus esse futuram passionem realem
et laesionem laesivam ipsius organi cum perturbatione debiti temreramenti. Alias enim non esset verus dolor, sed solum esset trirtltia ex apprehensione.

21U

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS SEPTIMUS
Utrum in Christ» fuerit timor
Conclusio est affirmativi et certa secundum fidem. Patet ex
illo, coepit pavere et taedere.
Secunda conclusio: In Christo non fuit timor cum incertitudine
eventus.
Contra primam conclusionem divi Thomae arguitur ex secun­
da conclusione. Ad rationem timoris ut distinguitur a tristitia
necesse est quod timens sit incertus mali futuri. Sed Christus
Dominus sciebat omnia quae ventura erant super illum ex diffi­
nitione divina. Ergo non potuit habere timorem.
Respondetur quod ad rationem timoris satis est ut ipsa appre­
hensio unde sequitur talis passio timoris non sit cum certudine
repraesentativa mali ipsius. Et quia aestimativa Christi Domini
poterat nunc repraesentare mortem et passionem futuram non ut
inevitabilem, ideo causabat timorem; nunc autem poterat reprae­
sentare illam sine spe evadendi, et ita efficiebat tristitiam. Unde
Christus Dominus in horto et timuit et habuit tristitiam secun­
dum istam varietatem.
Et si quis dicat quomodo cogitative potest repraesentare ma­
lum futurum, quod secundum se contingens est, cum certitudine:
respondetur quod hoc potuit facere ex motione intellectus, quia
certus erat de malo futuro. Cum ergo dicit divus Thomas in
secunda conclusione quod in Christo Domino non fuit timor cum
incertitudine eventus, verissima est. quia certus erat per scien­
tiam infusam de malo futuro.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum in Christo fuerit admiratio

Conclusio est quod fuit admiratio in Christo respectu scientiae
experimental is. Alias non.

Ql’AEST. XV, ART. 9-10

241

ARTICULUS NONUS

Utrum iii Christo fuerit ira
Conclusio est: In Christo Domino fuit ira prout est appetitus
\ indictae secundum divinam justitiam, quae ira dicitur zelus.
Ista conclusio est certa secundum fidem, ut patet ex illo Mar­
ci 3 (v. 5). Circumspiciens eos cum ira, contristatus super caecita­
tem eorum; et etiam ex illo loco quem adducit divus Thomas.
Hic etiam cavendum est ut maxime sermone vulgari dicamus
cura moderamine fuisse iram in Christo, sed dicendum est iram
zeli esse in Christo.

ARTICULUS DECIMUS
Utrum Christus fuerit simul viator et comprehensor
Conclusio est affirmativa.
Dubitatur an esset erroneum in fide negare istam conclusio­
nem. Respondetur quod attinet ad rationem viatoris, quod certum
est secundum fidem quod Christus Dominus fuit viator secundum
corpus et secundum rationem meriti, pro nobis quidem quantum
ad gratiam et gloriam, pro se autem quantum ad gloriam corporis
quam merebatur per passionem. Patet hoc ex his quae dicta sunt
do passibilitate corporis ejus, et similiter ex his quae dicemus
q. 19 de merito ejus.
At vero difficultas erat an anima Christi fuerit beata per vi­
sionem apertam ipsius Dei statim a principio. Sed tamen hoc
disputatur q. 34.

fcto. Tomas-I

1«

QUAESTIO

DECIMASEXTA

De his quae conveniunt Christo secundum esse et fieri

ARTICULUS PRIMUS
I trum haec sit vera: Deus est homo

1. — Prima conclusio: Ista praedicatio, Detis est homo, est
vera et propria.
Secunda conclusio, ad 1: Haec propositio, Deus est homo, est
in materia naturali, et est propositio j>er se ratione suppositi pro
quo accipitur illud subjectum, Deus.
Nota quod divus Thomas in ista quaest., supposita veritate
fidei circa mysterium incarnationis, de qua dictum est, docet pro­
prietatem sermonis et modum loquendi.
2. — Durandus in 3, d. 4, q. 2 dicit tria circa istam propositio­
nem, Deus est homo. Primum est quod secundum fidem est certum
duas naturas, divinam scilicet ct humanam, esse in uno supposito,
scilicet in Christo. Secundo dicit quod, si quis habens hanc fidem
erret in verbis et modo loquendi, erit malus grammaticus aut ma­
lus logicus, sed non errat circa fidem. Tertio dicit quod ista pro­
positio, Deus est homo, non est ita propria sicut haec, Petrus est
homo, quin potius habet nonnihil improprietatis. Probat. Nam
propositio affirmativa habet et quod sit vera et propria ex iden­
titate praedicati cum subjecto. Ergo erit major veritas et pro­
prietas ubi fuerit major identitas praedicati cum subjecto. Sed
in hac. Petrus est homo, est major identitas praedicati cum sub­
jecto. Ergo:
Confirmatur. Cum dicimus. Petrus est homo, suppositum Petri

Ql'ABST. XVI, ART. 1

243

iron constituitur per aliam naturam quam per naturam quae im­
portatur per praedicatum. Sed cum dicitur, Deus est homo, supnositum divinum constituitur per aliam naturam ab ea quae im­
portatur per praedicatum. Ergo virtute istius locutionis major
proprietas est in illa quam in alia.
StwTindo arguit Durandus. De quocumque praedicatur homo,
omnino proprie praedicatur in quid; non enim est nomen denomi­
nat ivum. Sed de Deo non praedicatur in quid. Ergo non praedi­
catur proprie.
Tertio. proprietas denominativae praedicationis non stat cum
proprietate praedicationis in quid; v. gr., non dicitur Petrus hu­
manatus, quia Petrus est homo quidditative. Sed Deus est hu­
manatus. Ergo non dicitur omnino proprie Deus est homo.
Confirmatur. Quia diversae naturae non praedicantur de se
invicem, nisi saltim altera natura accipiatur denominative, ut
v. gr. album est dulce, homo est albus. Ergo non omnino dicitur
pi prie Deus est homo.
3. - Nihilominus est conclusio certa contra Durandum : Ista
propositio, Deus est homo, est propriissima et verissima. Proba­
tur. Quia ab eo quod res est dicitur vera et propria praedicatio.
S< il a parte rei ita est quod Filius Dei est verus et proprie Deus
et homo. Ergo Deus est homo est praedicatio propria.
Item alias aut est propter improprietatem extremorum, ct hic
est error Manichaei aut Frontini, vel est propter improprietatem
unionis copulae, scilicet csf, ct hoc declinat in errorem Ncstorii
et aliorum asserentium unionem esse accidentalem et per acci­
dens. Ergo omnino est propria illa praedicatio.
Praeterea album ct dulce non habet aliquid improprietatis,
etiamsi illae formae significatae per extrema, per accidens insint
subjecto eidem. Satis enim est quod proprie subjectum ct praedi­
catum supponant pro eodem subjecto. Sed in ista propositione.
Deus est homo, extrema proprie supponunt pro eodem supposito;
et insuper formae et naturae significatae non insunt per accidens,
sed substantialiter. Ergo est omnino propria.
Item homo univoce praedicatur de nobis et de Filio Dei. Ergo
aeque proprie.
Denique sequeretur ex opinione Durandi quod proprietates et
actiones humanae non praedicarentur proprie de Deo. V. gr., non

2-14

COM «NIC!'S BANEZ

esset vera praedicatio quod Deus est natus ex virgine, quod est
passus. Item non diceretur proprie, beata Virgo est genitrix Dei.
quod est contra concilium Ephesinum. Sequela probatur, quia
eatenus beata Virgo est genitrix Dei quatenus generat hunc ho­
minem qui est Deus. Ergo.
-1. — Ad argumentum Durandi respondetur quod illud secun­
dum dictum illius non omnino caret periculo. Nam veritates fidei
debent esse uniformes non solum in corde fidelium, sed etiam in
ore, juxta illud I Cor. 1 (v. 10) : Idipsum dicatis omnes, et non
sint in vobis schismata, et illud ad Rom. 15 (v. 6) : Unanimes uno
ore honorificetis Deum et Patrem Domini nostri, id est una con­
fessione fidei, ut divus Thomas dicit ibi. Ex quo sequitur quod,
quamvis non sit haereticus qui in corde et in mente non habet
errorem, tamen si in confessione fidei non conformaretur cum
Ecclesia catholica, peccat mortaliter et est protervus et valde su­
spectus haeresis; v. gr., si quis diceret in Deo esse Patrem el
Filium et Spiritum Sanctum et distingui realiter. sed tamen esse
unicam personam propter unitatem essentiae. Sed adhuc dicimus
quod posset aliquis errare in fide non conformando se in modo
loquendi cum Ecclesia catholica, si sentiret ille quod Ecclesia non
est regula infallibilis proponendi in voce res fidei; quoniam iste
jam habet errorem in mente circa articulum fidei de infallibilitate
Ecclesiae in proponendis rebus fidei.
Unde ad primum argumentum Durandi respondetur quod non
necesse est ad majorem veritatem propositionis major identitas
formarum quae significantur per extrema, sed satis est major
identitas suppositorum pro quibus accipiuntur subjectum et prae­
dicatum. Et quia in ista, Deus est homo, subjectum et praedica­
tum accipiuntur propiissime pro Filio Dei, qui est maxime idem
sibi, propterea est major veritas in ista, Deus est homo, quam in
ista, Petrus est homo. Et per hoc patet ad confirmationem. Se­
cundo respondetur quod probant argumentum et confirmatio quod
pluribus modis Petrus est idem sibi, sed non magis idem sibi.
Ad secundum respondetur quod non omnis praedicatio pro­
pria est in quid, ut ista. V. gr., homo est ens, homo est rationalis.
Non ergo impedit quod homo propriissime praedicetur de Deo.
quod non praedicetur in quid. Secundo respondetur quod etiam
de Deo praedicatur in quid, non ratione naturae divinae quae si-

QVAEST. XVI, ART. 1

245

gnlhcttur per subjectum, sed ratione suppositi humani qui est
Fiiitfs Dei.
Ad tertium respondetur quod, suppositis naturis rerum se­
cundum ordinem naturalem dumtaxat, ita res [se 1 habet. At vero
quia per divinam potentiam duae naturae substantiales sunt in
lino supposito, altera ab aeterno, altera vero ex tempore, ideo
iitraqu.j praedicatio est propria. Deus est homo, et Deus est huftmnatus. Idipsum respondetur ad confirmationem.
5. Dubitatur an haec propositio. Deus est homo, sit in ma·
l· r:; naturali et sit propositio per se.
Scotiis in 3, d. 7, q. 2 inquit esse in materia contingenti. Quem
sequuntur Durandus et Gabriel q. 1, quorum argumenta habentur
Lie in domino Cajetano.
Respondetur ad hoc breviter, et nota quod Deus in hac pro(K-siiiorte, Deus est homo, potest dupliciter considerari. Uno modo
form .liter ratione formae significatae. Secundo modo potest accipi
pro Ipso supposito, quod est persona humana simul et divina. Si
primo modo accipiatur, illa propositio est in materia contingenti
secundum ordinem supernaturalem. Secundum vero ordinem natnrnlem praecise esset omnino in materia remota. At vero si se­
cundo modo accipiatur illud subjectum Deus. illa propositio est
in materia naturali et per se; est enim praedicatio speciei, sicut
isti» propositio, Jesus est homo, ubi exprimitur in subjecto per-«.na Verbi non absolute, sed ut humana persona est (sic). Esi
Union differentia inter istam propositionem et illam. Deus est.
hunu·. quod ista. Jesus est homo, est in materia naturali et per
ratione significationis subjecti et praedicati. Illa vero, Deus
est homo, dicitur esse in materia naturali et per se ratione ac•Ptionis subjecti pro Jesu. Unde illa, Jesus est homo, maxime
*1 pioprie est in materia naturali et per se, sicut, Petrus est homo;
i a la vero, Deus est homo, indirecte et... [charta corrupta] esse
:n materia naturali. Sicut possumus dicere quod haec propositio,
•mimai est rationale, est in materia naturali et per se, reductive
Ume» ad istam, aliquod animal est rationale, scilicet homo.
<·. — Dubitatur tertio an hacc propositio, Deus est angelus,
sit in materia naturali.
Et arguitur quod sic. Primo. Illae duae naturae angelica et
divina possunt convenire in imo supposito per divinam potentiam,

216

DOMINICUS BANEZ

sicut convenerunt humanitas et divinitas. Ergo illa propositio est
in materia contingenti, vel naturali. Non in contingenti: ergo in
naturali. Istae cosequentiae patent ex doctrina divi Thomae ad
primum.
Secundo arguitur. Haec propositio, Deus est homo, ante in­
carnationem erat vera: ergo ista, Deus est angelus, est modo vera.
Probatur antecedens. Haec erat vera, Jesus est homo, et perpetua
veritas. Ergo etiam illa, Deus est homo, quia bene sequitur: Jesus
est homo: Jesus est Deus: ergo Deus est homo.
Ad hoc respondetur quod divus Thomas in solutione ad pri­
mum ita est intelligendus cum dicit, “possunt convenire”, se­
cundum potentiam ordinariam. Unde ista propositio, Deus est
angelus, est in materia remota.
Et per hoc patet ad primum argumentum.
Ad secundum respondetur quod haec propositio, Jesus est
homo, est perpetuae veritatis ratione significationis terminorum,
sicut ista, Petrus est homo, ubi copula absolvitur a tempore. At
vero non inde sequitur quod Deus est homo sit perpetuae verita­
tis, nam falsa erat ante incarnationem. Ratio est quia illa non est
ita proprie in materia naturali ratione significationis, sed ratione
acceptionis; nec in illa propositione copula eat absolvitur a tem­
pore. Et ad syllogismum factum respondetur quod est defectus,
quasi argumentaremur ab amplo ad non amplum, quia in con­
sequenti copula est, restringit extrema pro tempore praesenti, in
antecedenti vero non. Sed concludendum est. quoniam praemissae
sunt habiles: ergo Deus sub conceptu Jesu est homo. Similiter
dicendum est quod, si mente concipiamus Verbum divinum uni­
tum angelicae naturae passibiliter, et nominamus tale suppositum
angelicum aliquo nomine proprio, sicut nominamus Jesum, tunc
ista propositio, b est angelus, erit in materia naturali, sicut ista,
Jesus est homo et Petrus est homo, ratione significationis, nam
continetur illa propositio sub ista universali directe: omnis per­
sona angelica est angelus. At vero ista, Deus est angelus, de
facto modo nec est in materia naturali nec contingenti, sed in
materia remota, quoniam copula est non absolvitur a tempore.

ψ. A EST. XVI. A ICT. 2. 3. 4. 5

247

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum haec sit vera: Homo est Deus

Conclusio est allirmativa. Et eodem modo procedendum est
in art. praecedenti in dubiis et solutionibus.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum Christus possit dici homo dominicus
Conclusio eet negativa.
Nota quod divus Augustinus lib. Octoginta trium quaestionum,
q. 36 et in Psalmo l dicit Christum hominem dominicum. Ssd
tamen in lib. 1 Retractationum, cap. 19 retractat istam locutionem
propter rationem divi Thomae in art. (1).
ARTICULUS QUARTUS

Utrum ea quae sunt humanae naturae de Deo dici possint

Prima conclusio: De homine possunt dici ea quae sunt divinae
naturae tamquam de hypostasi divinae naturae.
Seeunda conclusio: De Deo possunt diei ea quae sunt humanae
naturae tamquam de hypostasi humanae naturae.
Tertia conclusio: Ea (piae sunt unius naturae non possunt de
alia praedicari in abstracto, liene tamen in concreto.
ARTICULUS QUINTUS
Utnun ea quae sunt humanae naturae possint dici de natura divina

Conclusiones sunt eaedem quae in art. praecedenti.
Circa istos duos articulos nota quod istae tres conclusiones
sunt certae secundum fidem catholicam. Probatur. Quia secundum
S. Aw-7.. Ret"f·

Ufa. t

cap. IV. ML S2 616.

218

OOMTNICVS BAS'EZ

fidem catholicam, certum est esse in Christo Domino unicam hy.
postasim et duas naturas distinctas. Unde per bonam consequen­
tiam colligitur quod idem sit Deus immortalis ct homo mortalis.
Ergo Deus est mortalis ct passus et natus ex Virgine; et rursus
homo est aeternus. Rursus ex distinctione naturarum colligitur
plane quod, sicut haec est falsa, humanitas est divinitas, ita etiam
ista, humanitas est aeterna, divinitas est mortalis. Praeterea proba­
tur ex symbolo Nicaeno, “Deum de Deo, lumen de lumine etc., qui
propter nos homines passus et sepultus", ubi relativum qui refert
ipsum Deum. Item ex illo Apostoli, St enim cognovissent nunquam
Dominion gloriae crucifixissent (I Cor. 2, 8). Ergo crucifixerunt
Dominum gloriae. Item ex testimoniis quae adducit divus Thomas
in art. Vide quae supra dicta sunt q. 2, a. 3 et 4.
Secundo nota quod in hujusmodi locutionibus cavendum est ne
significetur confusio naturarum vel distinctio personarum in Chri­
sto Domino, vel quod est proprium unius naturae tribuatur alteri
naturae secundum se. Hinc sequitur quod haec sit falsa, Deus est
humanitas, Filius Dei est humanitas. Christus est humanitas, quia
est confusio naturarum. Sed tamen haec est vera, homo vel Chri­
stus est divinitas, quoniam praedicatur divina natui a de hypostasi
divina, quae est divinitas, licet sub alio nomine praedicetur.
Item etiam cavendum est in hujusmodi locutionibus ne actio­
nes sive passiones hominis Christi praedicentur de natura divina,
v. gr. divinitas nata est ex Virgine, passa est aut crucifixa. Nam
etsi divinitas sit hypostasis divina, de qua predicantur istae actio­
nes aut passiones, tamen cum in abstracto significetur ipsa divi­
nitas. non significatur ut hypostasis; quare significatur quod in
divina natura secundum se sunt illae imperfectiones. Quare in ista
consequentia, Filius Dei est divinitas; Filius Dei moritur: ergo
divinitas moritur, non valet. Variatur apellatio.
ARTICULUS SEXTUS

Utrum liaec sit vera, Deos factus est homo
Conclusio est affirmativa et est conclusio de fide. Patet ex illo
ad Gal. 4 (v. 4) : Misit Deus Filium suum factum ex muliere: et
in Symbolo: “Et homo factus est."

QI'AEST. XVI, AKT. 7

249

Sed contra solutionem ad secundum argumentum videtur esse
quod supra diffmitum est q. 2, a. 8 contra Scotum et Durandum,
scilicet quod terminus actionis quae est assumptio erat aliquid
absolutum et non relativum; hic vero dicit divus Thomas Deum
ettise hominem annumerari inter relativa, et propterea sine mu­
tatione Dei factus est homo.
Respondetur quod divus Thomas non inquit in isto art. esse
hominem convenire Deo relative, sed convenire ratione unionis
humanitatis, quae est relatio quaedam. Ubi nomine unionis non
intelligatur relatio formaliter, sed fundamentalis, cujus gratia
dixit divus Thomas est relatio quaedam, id est, importat relatio­
nem quamdam. Hinc est quod, quia ista relatio unionis in Deo
•>i relatio rationis absque aliqua mutatione vel additione facta
ipsi Deo, ideo quantum ad praedicationem de ipso Deo annumerat
divus Thomas esse hominem inter relativa quae dicuntur de Deo
rx tempore.

ARTICULUS SEPTIMUS
Utrum haec sit vera: Homo factus est Deus
Prima conclusio est: Si illud participium “factus” absolute a[»pUoetur ad ipsa extrema vel ad alterum [est falsa propositio].
Seciuida conclusio: Si illud participium “factus” determinet
compositionem subjecti cum praedicato ita ut sit sensus, factum
quod homo factus est Deus [vera est propositio].
Tertia conclusio: Illa propositio, homo factus est Deus, proprie
• t simpliciter loquendo est falsa.
Scotus in 3, d. 7, q. 2 asserit illam propositionem, homo factus
est Deus, simpliciter est vera. Cujus ratio est duplex. Primo, quia
ver aliquam actionem factum est quod homo esset Deus: ergo
homo factus est Deus. Secundo haec est vera: Deus factus est
homo: ergo ista, homo factus est Deus. Probatur consequentia,
quia est conversio simplex.
Respondetur tamen quod prima ratio Scoti probat secundam
conclusionem divi Thomae, si participium factus determinaret
compositionem. Altera ratio peccat quia variatur appellatio in illa

25·.'

DOMINICI S ΠΛϋβΖ

conversione, sicut si dicas, homo fit monachus: ergo monachus
fit homo; lignum fit cathedra: ergo cathedra fit lignum.
Pro sententia divi Thomae est sententia divi Cyrilli lib. De
incarnatione Unigeniti, cap. 11; habetur in primo tomo concilio­
rum ubi dicitur: Igitur non hominem factum Deum dicimus, sed
Deum factum hominem (1).

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum haec sit vera: Christus est creatura
Prima conclusio est: Non absolute dicendum quod Christus est
creatura vel minor Patre, sed cum Lsto addito, secundum humanam
naturam, scilicet quatenus homo.
Secunda conclusio: Ea de quibus suspicari non potest quispiam
quod conveniant Christo secundum divinam naturam possunt sim­
pliciter dici de Christo, ut quod est passus et est mortuus etc.
Nota cum domino Cajetano quod non in omni modo loquendi
debemus fugere locutiones haereticorum, sed tantum eas lo­
cutiones debemus fugere quibus illi specialiter suas haereses
explicant. V. gr., istis temporibus haec propositio, fides justificat,
haeretici lutherani utuntur ut explicent non esse necessariam con­
tritionem aut satisfactionem de peccatis ex parte nostra, sed
quamdam fiduciam et apprehensionem passionis Christi. Quare
catholicus cum utitur illa propositione seorsum, debet dicere fides
viva. Similiter Joan. 14. Pater major me est, in quo loco ex con­
textu palam apparet quod loquitur secundum humanitatem de
seipso, secundum quam transibat de hoc mundo ad Patrem p« r
mortem. At vero arrianus accipit illud seorsum, ut explicet quel
Christus simpliciter loquendo est inferior Patre. Propterea dicit
divus Thomas quod catholicus non debet proferre illam proposi­
tionem, Christus est minor Patre, absolute. Atque adeo eadem
est ratio de altera propositione, Christus est creatura.
Dubium est an ista propositio, Christus est creatura, sit falsa
in rigore locutionis, an potius sit neganda ne conveniamus cum
arrianis.
11»

S.

éVho/ω

,1-

u»rn

DOfnMI, cap. 11. MG, 75, 13S3.

QI AE5T. XVI. ART. 8

251

Divus Thomas in 3, <1. 11, q. 1. a. 2 ait esse falsam in rigore
ct proprietate locutionis, et De veritate, q. 29, a. 1 ad 1. Idem
dicit Durandus et Scotus in d. 11, q. 1 et divus Bonaventura q. 3.
a. 2 ct Marsilius q. 9, a. 1, et Magister Sententiarum ibidem senmtur eamdem sententiam, et affert testimonia quaedam sanclorum ad id probandum.
Arguitur primo pro ista sententia. Hoc nomen creatura im­
portat negationem ipsius esse suppositi antequam nat. Sed hoc
repugnat supposito Christi. Ergo Christus non est creatura.
Secundo sequeretur quod haec propositio esset vera et sine
Addito. Christus est creatus, est factus etc. et Christus incoepit
v-s·.·. Consequens est falsum, quia illa adjectiva posita a parte
praedicati important simpliciter negationem ipsius esse simpli­
citer, et applicant illam ad suppositum substantivi, ita ut sit
sensus quod Filius Dei adquisivit esse post non esse, quod fal­
sum est.
Alii vero doctores existimant illam propositionem negandam
osse solum propter malum sensum haereticorum. Ita videtur sen­
tire dominus Cajet anus in hoc art. et in 10.
Sunt etiam testimonia sanctorum pro ista sententia, scilicet
quod in rigore non sit falsa. Ita divus Augustinus super Psalm. 54
inquit “creatorem nostrum fuisse creatum propter nos" (1). Divus
Hierohytnus super epistolam ad Ephes. 2 inquit “Nos vero libere
proclamamus illum esse creaturam” (2). Et divus Thomas videtur
in hoc art. hujus sententiae, quia non reddit aliam rationem quare
sit neganda illa propositio nisi ut non conveniamus cum haereticis
in voce. Item quia divus Thomas sequenti art. ait expresse hanc
esse falsam. Christus incipit esse; in hoc vero art. nihil simile
dixit de ista, Christus est creatura.
Et ratione arguitur pro ista sententia. Haec propositio est
vera simpliciter, Christus natus est temporaliter ex Virgine, mor­
tuus est. Item non minus repugnat Verbo Dei secundum sc mori
aut nasci temporaliter quam esse creaturam. Ergo in quo sensu
conceduntur illae propositiones, natus est, mortuus est, potest
’ ’:am concedi Christus est creatura.
Respondetur tamen ad hoc argumentum esse differentiam.
(1 ·
ΙΊ

S M'V'Sr.
® **
niCt-tyrrMU

in Ρ<«Ι·πΛ$, Ps. 54, n. 9. ML 3Λ. G35.
(.»ΛΜΗ|ι»Ηΐ. IM ipls/. <i-t Fpltpt.. rnp. 2 v. 10. Ilb. 1. MI., 20. 501

252

DOMINICUS ΒλΝΚΖ

quia nasci ex Virgine aut mori non importat simpliciter incipere
esse aut desinere esse simpliciter, sicut creari vel fieri important
incipere esse simpliciter. Quare non solum Christus dicitur natus
et mortuus, sed etiam Filius Dei dicitur mortuus, quia partici­
pium illud mortuus importat privari alia vita quam habet suppo­
situm in aliqua natura; et ideo magis placet prima sententia,
quamvis haec secunda sit probabilis.
Ad Augustinum et Hieronymum respondetur ex doctrina divi
Thomae in solutione ad secundum.

ARTICULUS NONUS

Utrum ille homo demonstrato Christo incoeperit esse

Conclusio quod simpliciter est falsa.
Scotus in 3, d. 11, q. 3 dicit quod potest concedi, iste homo
incipit esse, non tamen haec, Filius Dei incipit esse. Item tenet
Durandus in d. 12, q. 1. Et ratio illorum est quia subjectum illius
propositionis, iste homo incipit esse, potest accipi formaliter inquantum homo, in quo sensu est vera. At vero divus Thomas lo­
quitur magis proprie secundum communiorem modum loquendi.
Non enim dicimus quod hic infirmus incipit esse, et tamen si
formaliter acciperetur subjectum, vera esset, inquantum infirmus
incipit esse. Item haec propositio est vera: Iste homo, demon­
strato Christo, est aeternus, genitus a Patre: ergo subjectum non
stat formaliter sed materialiter.

ARTICULUS DECIMUS

Utrum haec sit vera: Christus secundum quod homo est creatura;
vel incoepit esse
Prima conclusio: quod potest distingui ista propositio.
Secunda conclusio: Magis est concedenda quam neganda.
Tertia conclusio: Haec propositio, Christus secundum quod hic
homo est creatura, magis est neganda (piam concedenda.

yiAEST. XVI, ART. 11-12

253

ARTICULUS UNDECIMUS

Utrum Christus secundum quod homo sit Deus

Prima conclusio: Potest distingui ista propositio.
Secunda conclusio: Magis esi neganda quam concedenda.
Tertia conclusio, ad tertium: Haec propositio, Christus secun­
dum quod hic homo est Ileus, est magis com-edenda (piam neganda.

ARTICULUS DUODECIMUS
Utrum Christus secundum quod homo sit hypostasis vel persona

Conclusio est quod illa propositio est distinguenda, sed magis
videtur eam negare divus Thomas.

QUAESTIO

DECIMASEPTIMA

De unitate Christi quantum ad esse

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christus sit unum vel duo
Conclusio est: Christus est units et est unum.
Circa istum art. vide quae supra dicta sunt, q. 2, a. 3 usque
ad 6. Doctores in 3, d. 6 disputant de hoc, ubi Durandus q. 1
refert tres modos dicendi circa esse Christi. Primus est quem
divus Thomas ponit hic. Secundus est quod complexive Christus
est duo, id est duae naturae, humanitas et divinitas, id quod supra
q. 2 impugnatum est. Tertius modus est quem Durandus sequitur,
quod Christus nec est unum nec duo, sed est unum suppositum et
duae naturae. Notandum est tamen quod hic tertius modus non
videtur tutus, nam ponit quod Christus est humanitas et divinitas
sicut secundus modus, quod falsum est in rigore loquendo, nisi
accipiatur causaliter, hoc est, Christus est ex duabus naturis.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo sit tantum unum esse

1.
Conclusio est affirmativa simpliciter.
De materia hujus articuli vide doctores in 3. d. 6; de qua
quaestione. suppositis his quae dicta sunt q. 4, a. 2, sufficienter
explicata patebit. Nota tamen quod esse tripliciter potest accipi.
Uno modo pro esse essentiae formaliter, ut dicimus quod diffe-

qvaest. XVII, ART. 2

255

ιγ-ntia dat esse specificum, forma dat esse rei sive substantiali­
ter. sive accidentaliter, sicut albedo dat esse albo. Et de hujus­
modi esse accidentali est intelligendus divus Thomas in art.
qu.mdo dicit quod “hujusmodi esse nihil prohibet multiplicari in
uno supposito vel hypostasi”. Secundo modo accipitur pro esse
subsistentiae, scilicet pro personalitate, de quo diximus q. 4 quod
humana natura tracta est et unita ad ipsum esse personale Verbi.
Tertio modo accipitur pro esse existentiae actualis, per quod di­
cuntur universae res existere.
2. — Secundo nota quod difficultas in hoc ait. non est de esse
essentiae aut de esse personalitatis, nam secundum fidem certum
est quod sunt duae naturae in Christo et una hypostasis et una
iiersona. Sed circa esse existentiae actualis nihil est definitum ab
E< desia, an sit unum vel duo in Christo Domino.
Scotus in 3. d. 6, q. 1 et Durandus ibidem ajunt esse in Christo
luo esse existentiae. Quam opinionem sequuntur nominales. Funda mentum hujus opinionis est quod in Christo sunt duae essen­
tia··, et quod existentia non distinguitur ab essentia: ergo erunt
duae existent iae.
Sed tamen hoc lest] falsum, et consequentia nihil valet. Pro­
batur quod ait falsum fundamentum. Nam in solo Deo verificatur
quod ipsum esse est ejus essentia, de cujus definitio e est existe­
re. At vero in definitione creaturae non ponitur exis:ere actuale.
Item esto ita esset ut ipsi existimant, quod esse non distinguitur
realiter in creatis ab essentia, tamen non sequitur quod in Christo
Sit duplex esse, quemadmodum non sequitur, non distinguitur
subsistentia ab essentia, ergo in Christo est duplex subsistentia
sicut est duplex essentia.
At vero pro ista sententia videtur esse argumentum. Existen­
tia est proprietas essentiae, sicut voluntas et intellectus. Sed in
Christo sunt duae voluntates. Ergo duae existentiae.
3. - Alia sententia est quod in Christo est unicum esse exi­
stentiae simpliciter loquendo. Cujus fundamentum est quod exi­
stentia est proprietas personalis sicut et subsistentia, ac proinde
sit ut est unica subsistentia quia est unica persona, ita etiam est
una existentia. Et sicut supra q. 1. a. 2 diximus quod Verbum
assumpsit quidquid pertinet ad naturam humanam, non autem
quidquid pertinet ad persona humanam, et quod propterea non

256

DOMINICI S BASEZ

assumpsit subsistentiam; ita nunc dicimus quod non assumpsit
existentiam creatam, sed suam existentiam communicavit huma­
nae naturae. Et quamvis hoc secundum non sit fides, est tamen
multum consonum fidei et sanctorum dictis et dignitati hujus
unionis humanae naturae ad Verbum.
Istam opinionem tenet divus Thomas hic et in Quolib. 9, a. 2
et omnes thomistae in 3, d. 6.
Et praeter rationem divi Thomae in hoc articulo arguitur sic:
Si humanitas in Christo haberet proprium existcre creatum, non
bene intelligeretur quomodo uniretur Verbo Dei substantialiter.
Quia si existit ex se, et non a Verbo, ergo jam est in actu com­
pleto ex se, et sic accidentaliter uniretur, quod falsissimum est.
Item sequeretur quod Verbum divinum existeret per illam existen­
tiam creatam, sicut est homo per illam humanitatem. Et sicut
Filius Dei vult per humanam voluntatem quia assumpsit huma­
nam naturam cum humana voluntate: ergo si assumpsit huma­
nam naturam cum existentia creata: ergo existit per illam exi­
stentiam creatam.
Et divus Damascenus lib. 3, cap. 22 inquit quod humanitas
existit per existentiam Verbi (1). Et in concilio sexto Constantinopolitano, actione 11 dicitur: “In illo et non in semetipso habuit
existentiam unam” (2). Sed potest respondi quod accipitur existen­
tia pro personalitate.
4. — Sed arguit Scotus contra nos. Terminus generationis est
aliquid quod habet esse. Sed Christus est genitus temporaliter a
matre. Ergo productum fuit aliquod esse temporale in illo. Ad
hoc respondetur quod terminus generationis neque est essentia
neque existentia. sed est suppositum ut subsistens et existons in
natura. Et quia hoc incipit esse de novo, scilicet quod Filius Dei
existeret in natura humana, hoc satis est ad generationem tem­
poralem. neque fuit necessarium quod de novo produceretur ali­
quod esse existentiae temporale. Quemadmodum in resurrectione
mortuorum incipiet esse homo non per aliquam novam existentiam
a Deo productam de novo, sed per existentiam animae antiquae
communicatam corpori; sicut etiam generatio naturalis hominis
non terminatur ad esse hominis, sed terminatur ad hominem exiil·
• 2»

S. J

Μλνλι

DaMax »χι.-. De /. <’<11. 474.

Jib 3. cap 22 M<; 9<

IC18?.

QI/AKST. XVIL ΛΚΤ. 2

257

suntem per eamdeni existentiam animae corpori communicatam.
Ixmno ex hoc sumitur argumentum contra Scotum. Sequeretur
enim ex ejus sententia, quod beata Virgo diceretur mater huma
*
nitatls Christi, et non suppositi. Probatur sequela secundum Sco­
tum: quia illa generatio debet terminari ad esse existentiae ipsius
humanitatis tantum, et non ad personam humanatam Verbi Dei.
mulo arguit Scotus contra nos. In Christo est duplex vita:
em·· est duplex esse. Patet consequentia quia “vivere viventibus
est esse”, ut 2 De anima dicit Aristoteles (1). Respondetur quod
illud dictum Aristotelis intelligendum est de esse essentiae, quod
quidem esse in Christo duplex est, sicut duplex essentia. Secundo
respondetur quod potest intelligi quod vivere, id est habere ope­
rationem vitalem est esse, id est, est causa quare viventia conser­
vantur in esse, nam cum viventia non vegetantur desinunt erse.
ili

At .inoi
..
*

Seo Tom
»
*

-1

Dr

ilb. 2 cap 4. r.

4. Di dot, 3. 449.

QUAESTIO

DECIMAOCTAVA

I>e unitate Christi quantum ad voluntatem

ARTICULUS PRIMUS
Utrum in Christo sint duae voluntates, una divina et alia humana
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, ut patet ex
concilio sexto Constantinopolitano, act. 16 et in eodem concilio
act. 4. Et ratio concilii est quam divus Thomas habet in ari., quod
Christus est perfectus homo: ergo habet humanam voluntatem.
Vide concilium Chalcedoncnse, act. 5 et concilium Constantinopolitanum quintum, cap. 7.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo fuerit aliqua voluntas sensualitatis, praeter
rationis voluntatem
Conclusio es affirmativa, quod in Christo fuit appetitus sensi­
tivus, quod nomine .sensualitatis intelligitur. Et ista conclusio
est certa secundum fidem. Quia Christus est perfectus homo; ap­
petitus sensitivus est do perfectione hominis: ergo. Item in evan·
gelio [dicitur] quod esurivit et sitivit etc.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum in Christo fuerint duae voluntates quantum ad rationem

Prima conclusio: quod si voluntas accipiatur pro potentia,
unica est voluntas humana in Christo.

Ql'AKST. XVIII, ART. 4, 5, 6

239

Secunda conclusio: Voluntas pro actu volendi in Christo est
duplex, altera finis, altera vero mediorum. Altera dicitur voluntas
ut natura, altera vero voluntas ut ratio.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum in Christo fuerit liberum arbitrium
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, ut patet ex
dio Esaiae (7, 15), Ut sciat reprobare malum etc.

ARTICULUS QUINTUS
Utrum voluntas humana in Christo voluerit alitui (piam quod
Deus vult

Prima conclusio: Secundum voluntatem sensualitatis et secun­
dum voluntatem rationis quae est per modum naturae Christus
Dominus poterat velle aliud quam Deus.
Secunda conclusio: Secundum voluntatem quae est per modum
rationis Christus Dominus semper volebat idem quod Deus, eli­
gendo scilicet.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum in Christo fuerit contrariétés voluntatum
Conclusio est: In Christo nulla fuit contrariétés aut repugnan­
tia voluntatum.
Ista conclusio quantum ad duas voluntates divinam et huma­
nam definita est in concilio sexto Constantinopolitano, act. 4. Si
quis autem explicaret istam definitionem concilii de divina volun­
tate et de humana voluntate deliberata, ceterum assereret volun­
tatem prout est natura quaedam et appetitum inferiorem sensi­
tivum habuisse motus contrarios divinae voluntati et humanae
voluntati, etiam deliberatae, contrarios inquam in volito, non esset

260

DOMINICIS BASEZ

haereticus, sed temerarius vel ignorans rationem contrarietatis.
Si quis autem proferat absolute quod Christus Dominus habuit
motus appetitus sensitivi, scilicet voluntatis, contrarios divinae
voluntati, errat in fide secundum modum loquendi catholicum,
quamvis illud dicat quia in Christo fuerunt motus quidam non
conformes divinae voluntati in volito quodam materiali.

QUAESTIO DECIMANONA
De imitate operationis Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum in Christo sit tantum una operatio divinitatis
et humanitatis

Conclusio est: In Christo sunt duae operationes naturales, altera
humanitatis altera vero divinitatis; sunt autem inconfuse, sed in­
separabiles.
Ista conclusio est expressa definitio concilii sexti Constantinopolitani, act. 2 et 4 et 11 et 16.
Pro explicatione hujus art. et etiam secundi nota quod hic lo­
quimur de imitate vel pluralitate actionum ex parte principii
activi secundum propriam formam. Est ergo mens divi Thomae
in his articulis explicare definitionem concilii, in qua condemnan­
tur illi qui unam tantum operationem ponebant in Christo, vel
quia existimabant unam naturam tantum in Christo ex duabus
conflatam, ita etiam ponebant unam operationem confusam; vel
quia putabant in Christo naturam humanam esse imperfectam,
ex eo quod solum corpus putabant esse unitum Verbo, et Verbum
erat illi ut anima; vel quia tota humanitas existimabant erat sine
operationibus propriis cum potentiis propriis et virtutibus. Et
propterea divus Thomas rejicit istorum errores ponendo distinctas
operationes ex distinctione principiorum ipsarum operationum.
Circa solutionem ad primum nota quod divina operatio Verbi
dupliciter potest considerari. Uno modo quatenus ipsum Verbum
est idem Deus cum Patre et cum Spiritu Sancto. Et isto modo
omnis operatio ad extra ipsius Verbi communis est toti Trinitati.

262

DOMINICUS BASEZ

Neque ad omnem efficientiam hujusmodi concurrit humanitas
Christi ut instrumentum, ut v. gr., non concurrit ad movendum
caelum. Secundo modo potest considerari divina, operatio quatenus
utitur humana operatione Christi, v. gr. collatio sanitatis, illu­
minatio caeci tactu quodam voluntario effecta. Et hoc modo adliu?
dupliciter consideratur divina operatio: vel respectu effectus ad
extra, vel respectu ipsius humanitatis tactus. Primo modo aequa­
liter tres personae illuminabant caecum, sanabant leprosum etc.
juxta illud: Pater in me manens ipse facit opera (Joan. 14, 10i.
Et si in digito Dei ejicio daemones (Luc. 11. 20) etc. Secundo
modo non tota Trinitas tangendo illuminabat, non patiendo re­
dimebat nos nec satisfaciebat. Ratio hujus doctrinae est quia
Verbum divinum est suppositum humanitatis per quam divina
virtus operabatur humana opera, et ipsa humanitas ex divina vir­
tute Verbi operabatur divina. Unde operationes quae significant
hanc communicationem, de solo Verbo divino dicuntur, v. gr.
satisfacere ad aequalitatem, esse redemptorem.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo sint plures humanae operationis

Conclusio est : ex parte principii operativi una ojieratio humana
tant 11211 est in quolibet homine, sed est magis una operatio in
Christo quam in quolibet homine.
ARTICULUS TERTIUS
Utrum actio humana Christi potuerit esso meritoria

Prima conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio: Christus meruit gloriam corporis et ea quae
pertinent ad exteriorem excellentiam, sicut ascensio, veneratio, etc.
Tertia conclusio: Christus nullo modo meruit gratiam vel scien­
tiam vel beatitudinem animae suae nec alia hujusmodi nec divi­
nitatem.
Quarta conclusio, ad primum: Christus non meruit |>er carita­
tem quatenus erat comprehensor.

QUAEST. XIX, ART. 4

263

ARTICULUS QUARTOS
Utrum Christus aliis mereri potuerit
( onclusio est affirmativa et certa .«fecundum fidem, ut patet ex
h;A quae dicta sunt q. 8, a. 2.
t.— Circa ARTICULUM tertium quaest. praecedentis Lquaest.
191 nota quod prima et secunda conclusiones sunt certae secundum fidem. Patet ex illo ad Phil. 2 (v. 9) : Propter quod Deus exal9/illum etc. Ergo hoc fuit praemium humilitatis Christi. Et
otniliter illud ad Ephes. 4 (v. 9) : Quod autem ascendit quid est,
φιία ct descendit primo? Item illud Esaiae 53 (v. 10) : Si pow rit pro peccato animam suam, videbit semen longaevum. Item
ibi k-m: Ideo dispertiam ei plurimos... pro eo quod tradidit in mor­
ion animam suam (v. 12). Est praeterea communis sententia theo­
logorum et sanctorum quod Christus meruit sibi: divi Augustini
>?t divi Ambrosii et divi Gregorii.
2. -Scotus vero in 3, d. 18, q. unica dicit quod non meruit
Christus directe, sed meruit ablationem impedimenti quo detine­
batur animae gloria ne redundaret ad corpus, Sed tamen ille non
negat quod Christus meruerit gloriam corporis, saltim indirecte,
quare non errat in fide. Loquitur tamen improprie, nam meritum
directe respicit bonum positivum sicut praemium: ablationem vero
impedimenti respicit minus principaliter. V. gr., si quis mereatur
redemptionem captivi, ille dicitur meruisse libertatem hominis
directe, etiamsi ad hanc libertatem necessarium fuerit ut catenae
··' compedes solverentur. Praeterea in Christo Domino non fuit
aliquod impedimentum positivum quo detineretur gloria animae,
sed detinebatur per non concursum Dei solum. Unde quando re­
dundavit gloria animae ad corpus, nihil est impedimenti ablatum,
sed donum gloriae collatum est corpori, per quod donum formallter excluditur omnis passibilitas et mortalitas corporis.
3. — Dubium est circa secundam conclusionem, an Christus
meruerit gloriam animae suae, scilicet visionem beatificam.
Probatur pars affirmativa. Quia Christo Domino debemus tri­
buere illud quod est dignius. Sed habere beatitudinem ex merito

iH’MIN'tiiS RASEZ

ei qui non habet per naturam, dignius est quam habere sine me.ito. Ergo hoc tribuendum est Christo.
Secundo. Ad hoc quod Christus meruerit beatit udinern non
nccesse fuit quod aliquando fuerit homo et caru isset illa. Ergo
ratio divi Thomae nihil valet ad auferendam rationem meriti.
Probatur antecedens. Non repugnat quod praemium sit prius
tempore collatum quam sit meritum operantis. V. gr., al quis
mane tribuit operario denarium pro labore totius diei, denarius
ille est praemium totius diei. Ergo potuit Christus meret,
riarn statim ab instanti propter merita futura.
Tertio. Apocalypsi 5 (v. 9) dicitur: Dignus est agnus qui o·eisus est accipere virtutem et divinitatem et sapientiam etc. Ergo
Christus per passionem meruit divinitatem.
4. — In oppositum est sententia theologorum in 3. d. Ih ubi
omnes dicunt quod Christus solum meruit gloriam sui corporis
et exaltationem sui nominis. Est ergo certa conclusio: Christus
non meruit gloriam animae suae, scilicet visionem beatificam, et
oppositum asserere non caret aliqua temeritate. Probatur. Quia
Christus non meruit unionem nec gratiam habitualem: ergo neque
gloriam animae suae. Probatur consequentia. Quia propterea non
meruit gratiam quia gratia est principium et radix meriti; sed
etiam cognitio est principium necessarium ad meritum: ergo non
cadit sub merito cognitio quae praecedit actum meritorium· ergo
nec visio beata animae Christi, siquidem antecessit actum cari­
tatis tamquam principium et radix.
Confirmatur. Fides in nobis est principium meriti et justifica­
tionis, et non potest cadere sub merito. Sed in Christo Domino,
loco fidei, fuit lumen gloriae tamquam principium ex parte intel­
lectus ad actum meritorium necessarium. Ergo de facto non potuit
cadere sub merito, supposito quod nunquam habuit Christus lu­
men fidei quo mereretur. Et si dicatur quod Christus habuit co­
gnitionem aliam scientiae infusae, et quod haec fuit principium
actus meritorii ex parte intellectus: contra, nam lumen gloriae in
Christo Domino comparatur ad lumen scientiae infusae tamquam
ad principium, et non ut effectus illius. Quare nccesse est ut lu­
men gloriae sit principium ipsius actus meritorii, cujus princi­
pium esset scientia infusa. Item etiam quia caritas, quae est prin­
cipium merendi, consequitur lumen gloriae in Christo, et non

QI'AKST. XIX, ΑΚΓ. I

lumen scientiae infusae. Ergo lumen gloriae est principium omnis
meriti quod ex caritate proficiscitur vel imperatur in Christo Do­
mino.
Secundo probatur. Christus Dominus non meruit habitus vir­
tutum, v. gr. temperantiae et fortitudinis: ergo nec de facto
awnit lumen gloriae. Probatur consequentia. Quia ratio oppositum
■ssereutium est quia lumen gloriae non consideratur ab aliis ut
radix et principium meriti, sed etiam isti habitus virtutum non
aunt principia necessaria ad meritum. Ergo possunt cadere sub
merito. Sed tamen ad hoc argumentum nos respondemus juxta
sententiam nostram, quod isti habitus virtutum sequuntur gratiam
sicut potentiae animae essentiam ipsius animae; et sicut gratia
non cadit sub merito, ita nec virtutes illae quae statim conse­
quuntur illam.
Tertio probatur ex illo Joan. 1 (v. 4) : Vidimus gloriam ejus
qvas< unigeniti a Patre etc., cujus explicatio communie est quod
gloria Christi collata fuit quia erat Filius naturalis. Non ergo ex
mento habuit plenitudinem gratiae quae est... [charta corrupta].
Quod autem non careat aliqua temeritate opposita opinio (*
), non
aliunde ostenditur quam quod in re gravi discedunt a communi
sententia theologorum absque ratione urgenti, neque hactenus
scripsit istam sententiam.
5. Unde ad primum argumentum respondetur quod Christus
habuit gratiam habitualem consummatam simul in beatitudine,
quia est Filius Dei naturalis, unde dimanat gratia habitualis con­
summata ad animam ipsius. El sicut supra q. 7. a. 13 dixit divus
Thomas quod ex praesentia personae Verbi ad ipsam humanitalem personaliter unitae causabatur gratia habitualis, ita nos di­
cimus quod gloria animae Christi, quae est gratia consummata,
dimanat in Christo a gratia unionis. Et hoc est dignius habere
isto modo gloriam, scilicet ex natura personae Christi, quam per
merita ipsius humanitatis. Unde potest dici gloria animae Christi
naturalis Christo, sicut gratia est ei naturalis, ut supra q. 2. a. 12
dictum est.
Ad secundum respondetur negando antecedens. Ad probatio­
num respondetur non esse parem rationem de denario dato homi­
ni operaturo et de beatitudine. nam lumen beatitudinis eet prin*
B
h> ruA.fiw Mfte. do Ixon

266

DOMINICUS BARES

cipium meriti in Christo, non autem denarius est principium
laboris. Unde Christus Dominus non potuit mereri beatitudinem
nisi prius caruerit illa et haberet fidem illius beatitudinis. Non
itaque repugnat quod res quae futura est praemium prius confe­
ratur. quando res illa non est radix et principium merendi; sed
tamen repugnat si res illa sit principium et radix merendi. Alioquin homo posset mereri primam gratiam per opera futura. Item
etiam ratio divi Thomae fundatur in hoc, ut ipse explicat. 1 p,.
q. 62, a. 4, quod bcatitudo est consummatus terminus creatur
*
e
rationalis. Ex quo sequitur quod debet esse absque aliqua depen­
dentia ab operatione liberi arbitrii. Ergo implicat quod creatura
sit in ultimo termino et moveatur ad terminum. Nihil aliud est
motus liberi arbitrii et meritura nisi motus ad praemium. Ergo
non possunt esse simul. Et de isto praemio ultimo verificatur quod
divus Thomas dicit in art., quod meritum non est nisi ejus quod
nondum habetur. Ceterum bene potest esse simul meritum aug­
menti gratiae et ipsum augmentum, eo quod augmentum gratiae
adhuc est dispositio et motus quidam ad terminum gloriae ulti­
mum.
Ad tertium respondetur quod accipere divinitatem in illo loco
tantum valet ac si diceret, accipere et acceptare confessionem ab
omni creatura de divinitate ipsius.
6. — Circa articulum quartum hujus quaesi. 1.9 nota solutio­
nem ad 3, ubi videtur divus Thomas dicere quod non cadit sub
merito Christi Domini quod quis baptizetur, bene tamen quod si
baptizatur justificetur. Sed hoc falsum esse videbimus q. 21, ubi
ostendemus quod omnia quae dantur nobis ad justificationem dan­
tur ex merito Christi.
Dubitatur in hoc art. 1 per quem actum meruerit nobis et sibi
Videtur quod per nullum.
Primo. Christus non jjoterat peccare: ergo non poterat mereri.
Probatur consequentia, quia libertas servandi aliquod praeceptum
in hoc videtur consistere quod possit illud facere ct non facere.
Secunde. Meritum potissime consistit in actu caritatis; sed
actus caritatis non erat liber in Christo: ergo neque meritorius.
Consequentia manifesta est. Major est divi Thomae art. praece­
denti, Minor probatur. Quia actus caritatis in Christo sequitur
visionem beatificam: ergo non est liber. Probatur consequentia.

AEST. XIX, ART. 4

207

Quifl vnluntas respectu ultimi finis non habet libertatem quantum
&d specificationem. Et. si proponatur ultimus finis et habeatur
.qerte, non habet libertatem quantum ad exercitium. De qua re
vide divum Thomam 1. 2, q. 10, a. 2 et 1 p., q. 82, a 2. Ex
ftlju» sententia omnes thomistae sentiunt quod beatis nulla est
..bjTtas in actu caritatis Dei.
Arguitur tertio. Voluntas Christi necessitabatur ad confor­
mandum se cum voluntate Dei, siquidem ex necessitate amabat.
Ergo quidquid voluit, ex necessitate voluit. Patet consequentia
quin quidquid Christus voluit, prius voluit ipse Deus. Ergo ex
nere citate voluit Christus quidquid voluit, et per consequens non
meruit.
In oppositum est) illud. Oblatus est quia ipse voluit (Is. 53, 7 >.
ct iiltid, Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. 53, 8); et fides doeçt
quod est noster Redemptor.
7. — Pro explicatione notandum est in quo consistat vora li­
bertas et ratio meriti. Et ante omnia nota quod libertas non con­
sistit in hoc quod est posse peccare. Quamvis enim ex peccato vel
possibilitate peccandi inferatur quod voluntas sit libera, tamen
eemitrano non sequitur, voluntas est libera, ergo potest peccare.
Nam ipse Deus maxime habet liberum arbitrium, ut non potest
peccare. Nam frequentissimum est in divo Thoma et divo Augu­
stino |K»sse peccare non est potestas simpliciter, sed est. infirmitas
■ i impotentia voluntatis. Ex quo sequitur quod si per gratiam
haec potestas et infirmitas sanatur, non destruitur libertas, sicut
fartum est. in beata Virgine et confirmatis in gratia.
Srcundo nota quod non repugnat libertati quod voluntas neoesaltetur naturaliter vel per gratiam respectu ultimi finis vel
etiam alicujus objecti quod habet necessariam connexionem cum
Ultimo fine. V. gr., divina voluntas naturaliter et necessario amat
3uain bonitatem neque in hoc est libera: sed tamen libera est ma­
xi me respectu creaturarum, quae tamen non habent necessariam
connexionem cum ipso ultimo fine. Similiter etiam voluntas ho­
minis naturaliter inclinatur ad bonum et beatitudinem in communi.
F.t quamvis ista necessitas sit tantum quantum ad specificatio­
nem. tamen etiamsi esset quantum ad exert it ium, non destrueret
libertatem, sed potius perficeret respectu aliorum mediorum ad
iNtuni finem. Nam Deus ipse necessario in actu exercito se natu-

•JdS

HO.MlKlt fj
*

k\SLZ

rallier amat. tt tamen liber est respectu aliorum mediorum ai
Unem. Ex quo sequitur quod perfectior esset voluntas creatura
*,
si non esset libera respectu ultimi finis quantum ad exertitlum
tum quia magis assimilaretur Deo. tum etiam quia majorem bi­
beret libertatem circa media ut non posset errare.
Tertio nota quoti, quamvis libertas formaliter est in voluntate,
tamen radicaliter est in intellectu; hoc est quod sicut naturalité·
voluntas sequitur ex natura intellectus, ita operatio voluntatis est
necessaria vel libera ex operatione intellectus necessaria vel in­
differenti circa aliquod objectum quod voluntati proponitur nt
bonum. V. gr.. intellectus proponit bonum beatitudinis in com­
muni ut conveniens voluntati, neque potest illud aliter reprae­
sentare: tunc voluntas necessitatin' ad volendum quantum ad
specificationem, non autem quoad exercitium, quod isto modo nor
necessario proponitur ut bonum. Item etiam proponit intellectus
aliquod bonum particulare, quod quidem vel non habet necessa­
riam connexionem cum ultimo.fine, vel etiamsi habeat, secundum
se tamen voluntati potest proponi sub aliqua ratione disconve­
nientiae, scilicet difficilis. Tunc operatio voluntatis circa illud bo­
num est libera, quia non proponitur ab intellectu ut necessarie
bonum, sed est indifferens ad repraesentandum illud. Habemus
ergo quod ex indifferentia intellectus in modo proponendi aliquod
objectum ipsi voluntati sequitur quod operatio voluntatis sit libera
circa tale objectum. Hinc sequitur quod quidquid non tollit indif­
ferentiam intelletus in modo proponendi objectum voluntati ut
bonum, non tollit libertatem voluntatis, etiamsi juvet ad deter­
minandam voluntatem ut velit. V. gr., divina providentia non tollit
libertatem, praeceptum de tali operatione, inclinatio voluntati?·
ex gratia ad servandum praecepta, auxilium Dei efficacissimiim,
quibus positis non stat quod non velit voluntas. Sed tamen omnia
ista non tollunt, libertatem circa talem operationem, quia non
mutant indifferentiam intellectus in modo proponendi, sed sem­
per manet indifferens ut non necessitetur ab objecto ad ita judi­
candum. At vero si quid est quod intellectum ipsum liget directe
vel indirecte circa aliquod objectum quod proponitur ut conve­
niens, ct non potest aliter proponi ab ipso intellectu qui ligatus
est. tunc voluntntis motus non est liber, V. gr., lumen naturale
intime et directe determinat intellectum ad unum respectu beat'-

yr ο-·.

χικ, ,\κτ. ·1

ih'i'j

tixlfnis in communi, et ex consequenti nécessitât voluntatem. Si
HUlter indirecte ligatur intellectus circa aliquod objectum ex
•2k]Uf( laesione aestimativae, sicut in amentibus vel dormientibus,
kd cx aliqua vehementi passione, et etiam in primis motibus qui
•k.-jmur non esse positi in libertate. Ita lumen gloriae determinat
intim · intellectum ad judicium necessarium circa summum bonum
■ •nuiibus modis convenientissimum voluntati. Unde voluntas ne
CMsitatur etiam quantum ad exercitium ad dilectionem Dei: nih Utnlnus manet libera ad volendum alia quae Deus libere amat
propter se. Et in hoc est voluntas creaturae deiformis maxime,
quit» necessario amat quod Deus necessario amat, et libere amat
«pine Deus etiam libere amat.
8. — Respondetur ergo ad dubium, et sit prima conclusio: Chri/»ia Dnminus meruit per actum caritatis Dei quatenus idem erat
tirrn proximos simul. Probatur. Ille actus erat bonus et liber et
ordinatus ad Deum sicut ad ultimum finem. Ergo erat meritorius.
Neque obstat quod idem actus circa finem erat necessarius. Suf­
ficit namque quod esset liber circa media.
Secunda conclusio: Christus Dominus meruit etiam per actus
ollarum virtutum qui a caritate imperabantur, scilicet per obedientiam, humilitatem etc., quae omnia valorem habuerunt a ca­
ritate Christi erga Deum, et caritas ipsa a gratia unionis habebat
viliorem. Probatur. Quia illa omnia opera erant bona et libera ex
gratia procedentia et relata ad Deum. Ergo erant meritoria.
Ex dictis sequitur quod non est opus ponere in Christo Do­
mino duplicem caritatem, alteram viatoris, alteram comprchennoris, ut per illam mereatur, et per istam fruatur: sed dicimus quod
|»ei eurndem actum caritatis merebatur Christus Dominus quatvnus erat viator, hoc est, per actus liberos per quos obtulit
•rpus passibile ratione cujus erat viator, merebatur nobis et sibi,
el simul per eurndem actum caritatis fruebatur Deo necessario
quatenus erat comprehensor per lumen gloriae. Et ita intelligitur
i.vus Thomas ad primum argumentum in art. 3. Praeterea erat
impossibile, quod in Christo essent duo actus caritatis simul, nam
grueretur quod essent duo actus ejusdem speciei in eodem sub­
jecto.
9. - Unde ad primum argumentum respondetur negando illam
consequentiam factam. Ad probationem respondetur quod libertas

21 ii

UOMTX'ICL'S BASEZ

ad servandum praeceptum non consistit in hoc quod quis possit
frangere praeceptum, sed in hoc quod ille actus qui cadit sub
praecepto sit liber. Est autem liber si ita proponitur ab intellectu
illud objectum ut bonum particulare, cum quadam indifferentia
intellectus ad aliter proponendum. Quam facultatem intellectus
non tollit praeceptum illud, sed tamen juvat gratia ut voluntas
efficaciter velit implere praeceptum. Neque simul stant ista du··
in Christo: habet praeceptum, et non vult facere.
Ad secundum respondetur concedendo majorem: sed distinguo
minorem. Vel respectu Dei, et sic concedo quod non erat liber
actus caritatis in Christo; vel respectu mediorum, et sic nego.
Immo erat libera dilectio respectu proximorum. Neque est incon­
veniens quod ille actus haberet valorem quatenus erat Del sicut
objecti necessarii et quatenus erat Dei sicut operantis, et quod
simul esset liber quatenus erat erga proximos.
Ad tertium respondetur quod etiamsi voluntas Christi néces­
sita retur ad amandum Deum, non tamen inde sequitur: ergo
simpliciter necessario volebat omnia quae Deus volebat, quia ad
perfectam con formitatem cum divina voluntate sufficit velle quae
Deus vult secundum modum quo Deus vult, scilicet quae neces­
sario vult, necessario velit; quae libere vult, libere velit. Et haec
est maxima conformitas cum divina voluntate.
10. — Dubitatur praeterea an Christus potuerit mereri aug­
mentum gloriae et an de facto meruerit.
Et videtur quod sic. Primo quia nos possumus mereri augmen­
tum gratiae et fidei, etiamsi fides et. gratia sint principium meriti.
Ergo similiter Christus potuit mereri augmentum gloriae, etiamsi
do facto visio beatifica fuerit principium meriti.
Secundo. Actus meritorii quos Christus habuit poterant mereri
gloriam, si Christus a principio non habuisset illam. Ergo po­
tuerunt mereri augmentum gloriae, quod quidem possibile erat.
Confirmatur. Quia per illos actus meruit nobis gloriam animae:
ergo sibi poterat mereri augmentum gloriae. Ergo de facto meruit,
siquidem ista est maxima dignitas et Christo tribuenda.
11. — Ad hoc sit prima conclusio: quod de potentia Dei abso­
luta non implicat quod beati possint per actus liberi arbitrii a
caritate procedentes mereri augmentum gloriae. Probatur ex divo
Thoma 1. 2, q. 114. a. 4 ubi ait quod '‘humanus actus ex duobua

QI’AEST. XIX, ART. 1

271

hshet rationem meriti: primo et principaliter ex divina ordinatio-e, secundum quod dicitur actus esse meritorius illius ad quod
iioin-» divinitus ordinatur; secundo ex parte liberi arbitrii”. Ergo
cum in beatis sit actus liberi arbitrii caritate informatus, nihil
deficit ad rationem meriti nisi quod Deus ordinaret illum actum
iil obtinendum aliquod praemium. Confirmatur. Nam de facto
jiigeli beati merentur praemia accidentalia per ministeria circa
homines exhibita, ut patet ex q. 59, a. ultimo. Ergo potuissent
mereri per istos actus augmentum praemii essentialis, si ad hoc
clinarentur illi actus a Deo.
Secundo dico quod secundum legem ordinariam non potest
beatus mereri augmentum beatitudinis. Probatur. Quia secundum
legem ordinariam Dei beati sunt in ultimo termino suae beatitu■llnis: ergo non possunt mereri augmentum beatitudinis. Item
beati recipiunt lumen gloriae secundum mensuram caritatis; sed
actus caritatis non est in illis intensior atque cum primum rece­
perunt beatitudinem : ergo neque lumen gloriae excrescit in illis,
etiamsi habeant bona ojiera alia cx caritate propter Deum.
13. - Unde ad primum argumentum respondetur nego conseqtivntiam, quia nos habemus actus caritatis intensiores; Christus
anteni nunquam intensius dilexit Deum quam in primo instanti,
et propterea non augebatur in illo habitus caritatis neque lumen
gioriae. Secundo respondetur quod actus liberi in Christo non
ordinabantur a Deo in augmentum gloriae ipsius animae. Quod
ai Deus vellet ordinare illos actus Christi ad istum finem augment i
gloriae, concedimus quod potuit mereri Christus Dominus aug­
mentum gloriae essentialis. Sed tamen magis decuit dignitatem
Christi ut statim a principio daretur illi tanta gloria quanta erat
proportio caritatis et gratiae habitualis et aliorum actuum ex
libero arbitrio et gratia procedentium. Itaque volumus dicere quod
tanta erat gloria animae Christi quanta responderat omnibus actibu? totius vitae si per illos mereretur gloriam animae.
Et per hoc patet ad secundum.
Ad confirmationem respondetur quod est major dignitas ha­
bere totam illam gloriam ex dignitate personae Christi et ex unio­
nis gratia quam habere illam ex propriis meritis. Et hoc multum
'.(•nsonat cum his quae supra dicta sunt, quod Christus Dominus
meruit ex propriis.

QUAESTIO VIGESIMA

De subjectione Christi ad Patrem

ARTICULUS PRIMUS

Utrum sit dicendum Christum esso subjectum Patri
Conclusio est: Christus est subjectus Patri tripliciter, secun
*

dum bonitatem, et servitutem et obedientiam.
Quaestio vigesima. Circa quam legendus est divus Thomas et
dominus Cajetanus. et praeterea nihil restat adnotatu dignum.

Quaestio vigesimaprima. !>c oratione Christi. Circa istam
quaestionem, quae quatuor articulos continet, vide ea quae divus
Thomas dicit et dominus Cajetanus. et praeterea nihil restat adnotandum.
Quaestio vigesimasecunda. De sacerdotio Christi. Circa istam
quaest. vide divum Thomam et praecipue in duobus articulis Ul­
timis, ne contingat errare circa hujusmodi locutiones.

QUAESTIO VIGESIMA TERTIA
De adoptione, an Christo conveniat

ARTICULUS PRIMUS

.Utrum adoptare conveniat toti Trinitati
Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum adoptare conveniat toti Trinitate

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum adoptari sit proprium rationalis creatura·
Conclusio est: Adoptari est proprium rationalis creaturae, uon
tamen omnis, sed tantum halxmtis caritatem.
Circa istum articulum tertium nota esse certissimum, secundum
sententiam sanctorum et scripturae, quod Deus adoptat filios cx
hominibus. Patet ex illo Joan. 1 (v. 12) : Quotquot autem recepe­
runt eum, dedit eia potestatem filios Dei fieri etc. Sed ex Deo nati
sunt. Non sunt autem geniti per generationem. Ergo sunt filii
adoptivi. Item ad Rom. 8 (v. 15) : Non accepistis spiritum servi­
tutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum.
ttn, Tomis · I

11

274

DOMIKil lo ΒΛΝΚ7.

Ad Gal. 1 (v. 4-5) : Misit De us Filium sunm... ut adoptionem /dv
*
rum reciperemus. Ad Ephes. 1 (v. 5): Praedestinavit nos in ud'..
ptionem filiorum Dei.
Dubium est an omnis homo qui est in gratia et caritate sit
dicendus filius Dei per adoptionem, an vero solum illi qui sunt
praedestinati.
Et ratio dubitandi est quia universi qui habent gratiam et
caritatem habent in se similitudinem aeternae generationis Filii
Dei. Ergo sunt filii adoptivi simpliciter loquendo.
Ex alia vero parte est quia multi ex istis qui sunt in caritate
non permanebunt in domo Domini in aeternum; Filius autem
manet in aeternum (Hebr. 7, 24) : ergo.
Ad hoc Gabriel in 3, d. 10. q. 1 ait solos praedestinatos esse
filios Dei, et ita esse loquendum. Quam sententiam aliqui volue­
runt tribuere Dionysio Carthusiano; sed tamen ipse d. 10, q. 3
dicit idipsum quod divus Thomas in istis articulis.
Pro explicatione nota quod adoptio, secundum jus civile, est
“alicujus extraneae personae legitima quaedam assumptio et vo­
luntaria ut succedat in hereditatem”. Unde tria requiruntur ut
aliquis dicatur filius adoptivus. Primum ut is qui adoptat volunta­
rie id faciat; secundo, is qui adoptatur non sit filius naturalis;
tertio requiritur ut admittatur ad dona quibus ipse adoptans est
dives, et hoc quantum est ex parte adoptantis.
Primo dico quod beati qui sunt in patria vere et proprie sunt
filii adoptivi, ut patet ex proprietatibus positis.
Secundo dico quod universi homines qui habent gratiam quan·
diu illam habent, etiamsi non sint perseveraturi vel non sint prae­
destinati, isti sunt filii adoptivi Dei, et oppositum est error. Pro­
batur ex illo Joan. 1 (v. 12), Dedit eis potestatem etc. Secundo,
Omnis qui manet in caritate in Deo manet et Deus in eo (I Joan.
4, 16). Non potest autem manere in Deo nisi sit filius adoptivus.
Ergo. Tertio, esset haeresis dicere quod pueri baptizati ante usum
rationis, illi quidem qui sunt praedestinati, filii Dei sunt; illi vero
qui non sunt praedestinati non sunt filii Dei. Probatur, quia om­
nis puer baptizatus transit a regno mortis in regnum Christi el
regeneratur in Christo: ergo est filius adoptivus. Item ad Rom. 8
(v. 14) : Qui Spiritu Dei aguntur ii sunt filii Dei. Sed qui sunt in
caritate aguntur Spiritu Sancto per quem caritas Dei diffunditur

QUAEST. XXIII, ART. -1

lû cordibus nostris. Ergo. Item probatur ex ratione divi Thomae
in .uticulo 3.
Dieu lerfiv quod qui nunc est in peccato mortali et tamen est
pfûKtestinatus, non est dicendus simpliciter modo filius Dei adojAjviis Probatur. Quia isti in scriptura appellantur servi peccati,
filn diaboli : ergo non filii Dei simpliciter, sed cum aliquo addito,
id v.--t secundum divinam praedestinationem. Alioquin qui filius
«et diaboli esset filius Dei simul. Debet autem unumquodque dcnttminari simpliciter a forma quam habet actu, et non ab illa quam
Imln l in potentia. Unde universi filii Adam dicuntur filii irae quanI. nascuntur.
Sed nota quod in concilio Constanti ensi, sess. 8, Joannes Hus,
qui asserebat quod praesciti non sunt partes Ecclesiae, etiamsi
<int in caritate, quia pars Ecclesiae nunquam excidit; et ibidem
condemnatur in quinto errore qui asseruerit quod praedestinati
temper sunt membra Ecclesiae, quamvis aliquando exciderent a
gratia adventicia, quia non excidebant a gratia praedestinationis.
Quar»? illa sententia prima fugienda est tamquam consona cum
ista. Et denique est distinctio quam faciunt universi sancti et
divus Augustinus, quia caritas distinguit inter filios Dei et filios
gehennae.

ARTICULUS QUARTUS
I trum Christ ils, secundum quod homo, sit filius Dei adoptivus

Conclusio est negativa.
Circa istum articulum dubitatur an conclusio divi Thomae sit
atria secundum fidem.
Et videtur quod non. Nam aliqui doctores ita opinantur, quod
Christus secundum quod homo, est filius Dei adoptivus. V. gr.,
S..-otiis in 3. d. 10, q. 1 sub dubio relinquit an illa propositio sit
vera vel falsa. Durandus in d. 4, 1, dicit quoniam secundum hu­
manam naturam habet Christus gratiam habitualem, potest dici
quod Christus secundum quod homo est filius Dei adoptivus. Ga­
*!
bii
in d. 10, q. 1 sequitur sententiam divi Thomae. Et praeter
rationem divi Thomae in articulo est alia ratio. In omnibus aliis

276

DOMI NU I S BANEZ

in quibus denominatur Christus secundum humanam naturam,
ipsa denominatio etiam competit humanae naturae, dummodo non
sit denominatio actionis vel passionis. V. gr., si dicimus quod
Christus secundum quod homo est creatura, etiam dicimus quod
humanitas est creatura. Et sicut dicimus quod Christus secundum
quod homo est servus, etiam ipsa humanitas est serva. Sed esse
filium adoptivum non convenit humanae naturae. Ergo neque Chi isto convenit secundum quod homo.
Nihilominus si quis oppositum asserat, scilicet quod Christus
Dominus secundum quod homo est filius adoptivus, nihil dicit
contra fidem, sed fortassis tenet opinionem probabilem. Nam ratio
divi Thomae non est tam universalis ut non possit habere aliquam
instantiam. Etenim Christus secundum quod homo est filius Vir­
ginis, tamen humana natura non est lilia Virginis. Ita similiter
secundum quod homo est filius adoptivus, et tamen humanitas non.
Nihilominus potissima ratio sentiae divi Thomae ea est, quod qui
dicit aliquem esse filium addoptivum. negat esse filium naturalem
in communi modo loquendi. Et sicut negamus Christum esse ho­
minem dominicum, quia est Dominus per essentiam, ita negamus
esse filium adoptivum, quia est naturalis.

QUAESTIO VIGESIMAQUARTA
De praedestinatione Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christo conveniat praedestinatum esso
Prima conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio, ad secundum: Natura humana non dicitur
proprie praedestinata.
Tertia conclusio: Praedestinatio tribuitur personae Christi non
secundum quoti subsistit in natura divina, sed secundum quod
Milh-istit in natura humana.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum haec sit falsa: Christus secundum quod homo est
praedestinatus esse Filius Dei

1. — Prima conclusio affirmativa.
Secunda conclusio, ad tertium: Potest etiam dici quod Filius
Dei praedestinatus sit esse homo, sed magis proprie dicitur filius
hominis praedestinatus est esse Filius Dei.
2. — Pro explicatione divi Thomae m istis duobus articulis
nota quod tria sunt quae habent difficultatem. Primo de re ipsa,
an ita sit praedestinatus a Deo quod fieret ista unio ineffabilis
humanitatis ad Verbum. Secundum est de modo loquendi de Chri­
sto Domino per hoc nomen praedestinatus. Tertium est de legitimo
sensu illius Apostoli, Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute
fRom. 1, 4).

27«

KlAÎINICfS BASEZ

S. — De primo ccrta res est secundum fidem quod Deus prae­
destinavit, id est praeordinavit ex gratuita voluntate sua. ut per
unionem duarum naturarum esset Christus Filius Dei. Et praeter
rationem divi Thomae in art. probatur ex illo Ephcs. 3 (w. 8-9i;
Mihi autem sanctorum minimo... quae sit dispensatio sacramenti
absconditi etc.
4. -De secundo disputat divus Thomas in istis art. et inquit
quod haec propositio, Christus est praedestinatus Filius Dei in
virtute, secundum proprietatem sermonis est concedenda sine ulla
metaphora. Scotus in 3, d. 7, q. 3. Gabriel d. 10, q. unica idem
docent cum divo Thoma. Durandus eadem dist. 7. q. 3 docet quod
illa propositio non est concedenda in rigore sermonis. Pro cujus
explicatione supponit quod illud ad quod aliquis praedestinatur
non debet illi convenire, alioquin praedestinatio non esset omnino
certa. Secundo supponendum est quod illud ad quod aliquis prae­
destinatur non debet illi convenire secundum naturam suam, sed
secundum gratuitam voluntatem Dei praedestinantis, quoniam
praedestinatio, secundum usum sacrarum scripturarum, est ad
munera elevatissima supra naturam praedestinator uni. Tertio sup­
ponendum est quod illud ad quod aliquis praedestinatur debet esâe
posterius, saltim natura, tum praedestinationi, tum etiam prae­
destinato, quia praedestinatio dicit antecessionem quamdam ad
illud de quo est, id enim significat illa dictio prae. Item effectus
praedestinationis et consecutio illius est per gratiam; gratia autem
supponit naturam tamquam subjectum in quo sit: ergo id ad
quod praedestinatur.
His suppositis dicit primo Durandus: ista propositio, Christus
secundum quod homo est praedestinatus Filius Dei. potest concedi
in hoc sensu scilicet, praedestinatum est ut Christus secundum
quod homo sit Filius Dei naturalis sicut concedimus, factum est
quod homo sit Deus; vel etiam in hoc sensu, natura humana prae­
destinata est ut uniatur Verbo Dei. unde factum est quod homo
sit Filius Dei naturalis.
Secundo dicit quod, si illa propositio accipiatur in rigore ser­
monis, ita quod illud participium praedestinatus appellet super
personam pro qua supponit in illa propositione subjectum in or­
dine ad praedicatum, illa propositio est falsa. Probatur. Quia esse
Filium Dei naturalem convenit Christo per aeternam generatio-

QVAESl. XXIV, ART. 2

279

twn, non autem per gratiam temporalem vel praedestinationem.
Frgo falsa est illa propositio. Antecedens probatur. Quia esse
Hilum Dei naturalem non dicit nisi ex natura convenire. Ergo.
Ouisequentia vero probatur. Quia Christus a parte subjecti in
uh propositione semper supponit pro persona habente naturam
limn.inam cui per naturam convenit esse Filium Dei naturalem,
liem esse Filium Dei naturalem non est aliquid posterius ad ipsum
terbnm quod habet in se naturam humanam, sed aeternaliter ei
uenvenit. Ergo non est praedestinatum ut sit Filius Dei. Patet
consequentia ex tertio fundamento.
7'·-rtirj probatur. Id ad quod aliquis praedestinatur excedit virUilem praedestinati; unde non potest illud consequi propriis viri­
bus, sed ex dono et gratia praedestinantis. Sed esse Filium Dei
naturalem non excedit vires suppositi divini pro quo supponit sub­
jectum in illa propositione. Ergo. Item non habet ex dono et gratia
quod sit Filius Dei naturalis, sed ex natura: ergo falsa est illa
(iropositio.
Haec argumenta videntur convincere hanc locutionem esse im­
propriam, scilicet Christus praedestinatus est esse Filium Dei,
etiam secundum quod homo. Quare dominus Cajeta nus in hoc loco
inquit divi Thomae sententiam esse difficilem. Sed tamen divus
Thomas illud docuit in gratiam Augustini, cujus se discipulum
charta corrupta: ubique? | confitetur, qui lib. De praedest. san­
et'» t?H, cap. 15 dicit: “Est autem praeclarissimum lumen prae­
destinationis et gratiae ipse Salvator et mediator Dei et homi­
num Christus Jesus” (1). Et post pauca idem dicit. Nam ipsum
Dominum gloriae praedestinatum esse dicimus inquantum homo
factus est Dei Filius, ut docet divus Paulus, qui praedestinatus
est Dei Filius in virtute (Rom. 1, 4). Et Tractatu 105 Super Joantfni: “Quisquis Dei Filium praedestinatum esse negat, hunc eum·
dem Filium hominis negat'
*
(2).
5. — Pro explicatione hujus sententiae divi Thomae et Augu­
stin nota quod in hac propositione, Christus est praedestinatus
Filius Dei, subjectum potest accipi dupliciter. Uno modo mat<·fifulter pro ipsa persona divina. Alio modo accipitur formaliter
'1
«>

S
5

De

<.r ■

<·

mc/..>■·„·,

Λι·ηι/?..

rap. 15. MI., 44, 9S1.
1«. ΜΙ.. 35. 19Û7

280

DOMINICUS BASEZ

pro eadem persona divina subsistenti in humanitate, ita quod non
liceat resolvere subjectum illud ratione connotationis et formae
quam importat sicut solent resolvi termini comiotativi.
Secundo notandum, ex divo Thoma art. .1 hujus q., solutione
ad 3, quod est differentia inter participia quae significant actum
animi interiorem et illa quae significant actionem vel passionem
realem, ut inter haec duo, praedestinatus. factus. Nam licet ambo
importent antecessionem ad illud de quo dicuntur, aliter tamen
atquo aliter. Quoniam fieri pertinet ad rem secundum quod est
in se, praedestinari vero secundum quod est in cognitione prae­
destinantis. Unde haec propositio est vera: album praecognitura
est fore lignum, casu quo lignum quod est et fuit, crastina die
futurum est album et ego cognosco illud: quia potest lignum ap­
prehendi a cognoscente secundum albedinem. etiam quando non
habeat albedinem, sed habiturum est albedinem. Haec aut ran es:
falsa in eodem casu: album fiet lignum, quia fieri convenit rei
secundum quod est in se. non secundum quod est in apprehen­
sione intellectus. Lignum jam est et fuit, non fiet crastina die.
His suppositis est prima conclusio: Si subjectum illius propo­
sitionis accipiatur materialiter pro ipsa persona Christi
se, illa propositio est falsa. Probatur. Nam eadem est ratio hujus
propositionis in hoc sensu et illius. Christus incocpit esss. quam
docuit divus Thomas falsam supra, q. 16, a. 9, eo quod subjectum
illius tenetur materialiter pro persona. Ergo etiam haec est falsa:
Christus est praedestinatus Filius Dei. Quod vero sit eadem ratio
utriusque probatur. Nam sicut in hac. Christus incoepit esse,
praedicatur proprietas repugnans simpliciter supposito divino,
ideo illa est falsa, ita et in illa importatur quod Filius Dei non sit
Deus ex natura, sed ex gratia, ex praedestinatione, ex gratuita
voluntate Dei. Hoc autem repugnat supposito divino secundum
se considerato. Ergo est eadem ratio.
Hanc conclusionem probant evidenter argumenta Durandi.
Probatur insuper, quia in hoc sensu, bene sequitur, Christus est
praedestinatus Filius Dei: ergo Deus est praedestinatus Filius
Dei. Consequentia patet, nam per communicationem idiomatum.
quae dicuntur de Christo secundum se, dicuntur etiam de Deo. et
econtra: Deus est aeternus, et Christus est aeternus; Christus
moritur, Deus moritur. Ergo eodem modo Christus est praedesti-

Ql'AKS»·. XXIV, U·.’!·. 2

*81

OMtus. ergo Deus est praedestinatus. Rursus Deus est praedestinaUM esse Filius Dei: ergo Filius Dei est praedestinatus esse Filius
pel. quod est absurdum.
Ser un da conclusio: Si subjectum illius propositionis accipiatur
lormaliter, incut potest accipi, secundum proprietatem sermonis,
illa propositio est vera et propria, etiam bi rigore loquendo. Probl.ur ex divo Thoma in istis articulis, licet in 3, d. 10, q. 2 et 3
docuerit quod praedestinatio debet accommodari naturae huma­
nae. non personae. Idem docet Augustinus ubi supra.
Secundo probatur ratione. Haec propositio, Christus existit
!·'Hub Dei in rerum natura, est vera; non ex necessaria connexione
extremorum ; ergo ex voluntate Dei gratuita. Probatur consequen­
tia. Quia ea quae habent veritatem non ex connexione extremo­
rum. important aliquid factum pèr divinam voluntatem, saltim
tamquam per causam universalem omnium rerum quae fiunt in
«vbv. Quod vero voluntas divina respectu hujus connexionis sit
gratuita, probatur. Quia est circa effectum supernaturalem, scili­
cet tiret». unionem humanitatis cum Verbo. Haec autem unio fit
P?r voluntatem gratuitam. Antecedens vero probatur. Quoniam
ante incarnationem illa propositio erat falsa per non suppositio­
nem unius extremi, scilicet subjecti. Ergo modo non est vera ex
conn, xionc extremorum. Rursus praedicatum hujus propositionis
non convenit subjecto ex necessaria connexione. Ergo convenit
p r gratiam, atque adeo ex praedestinatione divina. Probatur
consequentia. Quoniam quae fiunt in tempore per divinam volun­
tatem gratuitam, sunt ab aeterno praedestinata fieri. Ergo. Si
autem quis roget quare ista propositio sit propria, Christus est
praedestinatus. et non haec. Christus est factus, respondetur ex
xecundo fundamento.
0. — Ad argumenta Durandi, ut pugnant contra secundam
conclusionem: ad primum respondetur negando antecedens, nam
Christus Dominus non accepit per divinam generationem naturam
divinam et humanam, sed tantum divinam. Unde non accepit quod
existens in humanitate esset Filius Dei naturalis.
Ad secundum respondet dominus Cajetanus in hoe art. Sed
nihilominus illius responsio videtur metaphysica. Nos enim non
quaerimus quid possimus considerare intellectus virtute, secun­
dum quam certum est quod una et eadem res potest seipsam prae-

MAMRESA HALL

2S2

DU.MI.Xh'I'S UA&g/

cedere secundum unam et aliam perfectionem. V. gr., homo se­
cundum quod est animal est prius seipso secundum quod est ra­
tionale. Ita unio hypostatica secundum rationem unionis potest
praecedere seipsam secgndum rationem hujus unionis hypostati­
cae, et Verbum unitum humanitati primo modo praecedit seipsum
secundo modo. Sed quaerimus quid in seipsa praesupponatur ad
recipiendam praedestinationem. V. gr., quando Petrus praedesti­
natur ad gratiam et gloriam praesupponitur Petrus antea quam
habeat gratiam et gloriam. Et quidem si praedestinaretur ad
gratiam et gloriam ut ceteri homines, facilis erit solutio, nam pos­
semus dicere quod praesupponitur ipse Christus ad hoc quod ha­
beat gratiam. Ceterum cum praedestinetur ad unionem hyposta­
ticam. per hanc autem unionem fiat Christus, non videtur quid
praesupponatur ad recipiendum effectum praedestinationis. Nam
illud Verbum incarnatum communi incarnatione non est neque
fuit in rerum natura nisi cum ista incarnatione. Ideo respondetur
ad argumentum quod hic homo praedestinatur ut sit Filius Dei
naturalis. Itaque cum hic homo fuerit Filius Dei naturalis, con­
sequitur id ad quod praedestinatus est. Supponitur autem hic
homo factus per unionem hypostaticam, quoniam prius natura
est humanitas unita Verbo hypostatice per quam unionem fit hic
homo, quam quod hic homo sit Filius Dei naturalis. Praedestina­
tur autem unio hypostatica tamquam medium ad hoc quod hic
homo sit Filius Dei naturalis, quod est potissimum quod hac
praedestinatione praedestinatum est.
Secundo respondetur quod effectui praedestinationis Christi
supponitur ipse Christus non quidem ut existons in rerum natura,
sed ut quaedam res possibilis apprehensa per simplicem intelligentiam Dei, ut quaedam res possibilis. Pro explicatione hujus
nota quod est differentia inter ordinationem quae terminatur ad
esse accidentale et illam quae terminatur ad esso substantiale. Nam
exeeutio primae praesupponit subjectum existons, sicut esse ac­
cidentale ut est in rerum natura recipitur in subjecto existent!.
At vero exeeutio secundae ordinationis non praesupponit subje­
ctum existons, sed ut habet entitatem essentialem. V. gr., quando
Deus ab aeterno ordinavit producere angelum, cum illa ordinatio
sit destinata ad hoc quod angelus existât in rerum natura, ejus
exeeutio non praesupponit angelum existentem, sed angelum ut

Wl'AftST. XXIV. MIT. 2

2X3

i,
<»-sihllem.
Ita similiter quando Deus praedestinavit Chri«uru ut esset in rerum natura personaliter existons Deus et homo,
rx·: rutin hujus praedestinationis non praesupponit Christum exi·
Iteutem. sed praesupponit ut rem quamdam possibilem.
Ad tertium respondetur quod, quamvis esse Filium Dei natu
diem non excedat virtutem Christi, si Christus consideretur se­
cundum se ut persolla quaedam est, tamen excedit virtutem illius
ut cGHHideralnr sub humanitate; nam sicut dicitur, Non rapinam
arbitratus
etc. (Phil. 2, 6l, similiter dicitur, Pater major
m·' iw/.
*. Dubium est an praedestinatio Christi sit principaliter ad
glnflanb an vero ad unionem hypostaticam.
Pro explicatione nota quod praedestinatio est duplex: quae­
dam absoluta, alia secundum quid. Prima est ad gloriam, nam
pnedestinatio, ut docet, divus Thomas 1 p.. q. 23. a. 1, est ordi­
natio electorum in vitam aeternam. Secunda autem est quando
aliquis praedestinatur ad aliquod officium particulare, ut Magdulê’ia fuit praedestinata ad lavandum pedes Domini.
Secundo est notandum quod praedestinatio non solum est finis,
sed etiam est mediorum. Etenim Petrus non solum praedestinatus
esi id gloriam, sed ad gratiam et merita quibus consecutus fuit
eloriam.
8. Durandus 3, d. 7. q. 3 docet quod Christus Dominus
absolut».· fuit praedestinatus ad gloriam. Fuit autem praedestinatus
ad unionem hypostaticam tamquam ad bonum quodam particu­
lare. Lieut Magdalena ad lavandum pedes. Itaque haec secunda
i ' :»e\kstinatio non est. absolute, sed secundum quid. Probat ali­
quibus rationibus.
Sùotus ibidem tonet quod fuit praedestinatus ad gloriam tam(iu:im ad Unem principalem intentum a praedestinante, ad unio­
nem vero tamquam ad medium, sicut Petrus praedestinatur ad
grutiam tamquam ad medium. Christo Domino fuit collata tanta
gloria propter unionem: ergo unio fuit medium, sicut merita Petri
=unt inedia.
In oppositum est quod praedestinatio ad gloriam est praede­
stinatio in adoptionem filiorum Dei, sive in filium Dei adoptivum.
8cd Christus Dominus praedestinatus est ut sit filius Dei natu­
ralis. Ergo non est praedestinatus ad gloriam.

284

POMlXtCl’i 'KNEZ

9. — Est prima conclusio, contra Durandum: Praedcstimuiv.
divina ad unionem hypostaticam simpliciter et perfecta est prae­
destinatio, non secundum quid. Probatur. Quoniam est ordinatio
ad bonum supranaturalem, quod multis partibus excedit gratiam
et gloriam. Ergo ejus praêordinatio perfectissime est dicenda
praedestinatio. Patet consequentia ex differentia quae est intei
praedestinationem et providentiam; nam providentia vereatur
circa res naturales, praedestinatio vero versatur circa ns- su·
pranaturales quae sunt ex gratuita voluntate Dei. Antecedent
vero probatur. Quoniam esse gratiae et gloriae est participatio
divini esse; esse autem personale est ipsemet esse divinum: ergo.
Secunda conclusio, contra Scot uni: Unio hypostatica non or­
dinatur ad gloriam tamquam in finem, sed potius econtra. Proba­
tur prima pars. Quoniam esset perversitas ordinare id quod per­
fectius est in minus perfectum tamquam in finem, etenim natura
comparatum est ut finis excedat medium in perfectione. Sccunu.·
pars probatur ex divo Thoma q. 7, a. 12 et 13 ubi docet quod
gratia habitualis etiam consummata ordinatur ad unionem hypo­
staticam tamquam in finem, et oritur ex illa sicut propria passio
ex essentia.
Tertia conclusio: Praedestinatio Christi fuit principaliter ad
unionem hypostaticam, ad esse Filium Dei naturalem, non r
ad gloriam. Probatur. Nam nemo praedestinatur principaliter a.l
id quod sequitur naturaliter ex alio, sicut non praedestinantur
sancti ad gaudium quod sequitur ex visione beatifica neque ad
gloriam corporis quae sequitur ex gloria animae. Sed in Christe
sequitur gloria animae ex unione. Ergo. Secundo. Praedestinati,
ad gloriam respicit ipsam tamquam praemium pro meritis red­
dendum. Sed gloria Christi non est illi pro meritis concessa, sed
est naturalis. Ergo. Hoc docet divus Paulus illis verbis: Qui prae­
destinatus est esse Filius Dei (Rom. 1, 4), scilicet naturalis, quod
fit per unionem hypostaticam.
10.
Ad argumentum Durandi respondetur quod praedestina­
tio sanctorum est illa quae diffinitur in ordine ad vitam aeternam:
praedestinatio vero Christi est alterius rationis et multo eminentior.
Ad argumentum Scoti respondetur negando consequentiam.

qcakst. χχιν. mit. ό

2Χ.ι

Jçon enim fuit illi concessa tanta gloria propter unionem tam.prjn ropter medium, sed tamquam propter merita.
It. - -Dubium tertium est, quaenam sit. vera intelligentia illius
. . : Pauli, Qui praedestinatus est etc., habet enim multas et
vanas intelligentias secundum sanctos. In primis gracci loco illius
wrbi praedestinatus habent, destinatus, definitus sive declaratus.
H i significat verbum graecum όρισθέντος, id est ostensus et
(temnnst ratus. Ita docent Basilius, Chrysostom us et reliqui graeci.
Etenim ex eo quod Christus resurrexit a mortuis, quod ascendit
in caelum, quod misit Spiritum Sanctum super apostolos, satis
ostensum est esse Filium Dei. Secundum hanc intelligentiam non
hakt difficultatem laus Pauli. Sed ut inquit divus Thomas ad 3,
non accipitur proprie praedestinatio, nam tunc aliquis praedesliwtur quando dirigitur in beatitudinem sive in aliud eminentius
bonum. Bonum autem Christi non pendet ex nostra cognitione.
Ambrosius super Paulum inquit simul cum hac intelligentia graeconim (1); alii, praeter explicationem Origenis, jungunt Filium
bei cum subjecto, scilicet quoniam Filius Dei praedestinatus est
films hominis esse. Sic explicat Titelman. Dominus Cajetanus in
hoc loco et super Paulum vult quod illud participium praedestina• 5 determinet totam sequentem orationem, in virtute secundum
spirit ;im sanctificationis etc... ita ut sit sensus: Praedestinatus
est ut hic homo Filius Dei, non quomodocumque, sed in virtute
«eundum spiritum sanctificationis etc., scilicet ut alios sanctificet.
Itique Filius Dei in virtute est terminus praedestinationis. Divus
Thomas explicat quod revera Christus Dominus formaliter, nempe
Filius Dei existens in natura humana, est praedestinatus esse Fi­
lial· Dei. Et quidem quamvis explicatio divi Thomae non est fides,
ui patet, est tamen tum in se vera, tum etiam menti Apostoli ma·
Cisconsentanea.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum praedestinatio Christi sit exemplar nostrae
praedestinationis
Prima conclusio: Si praedestinatio accipiatur pro actu praedeftthuiiitis. praedestinatio Christi non est exemplar nostrae prae­
destinationis.

286

DOMINICUS ΗΛΝΕΖ

SfM'iuida conclusio: Si praedestinatio accipiatur pro effectu <·.\
parte termini, isto modo est exemplar nostrae praedestinationis.
Nota quod etiamsi Filius Dei non esset homo, hoc ipso quod
esset Filius Dei naturalis haberet rationem exemplaris respectu
praedestinationis cujuscumque creaturae rationalis; esset tamen
exemplar excedens et alterius rationis. Neque exigitur ut exem­
plar in omnibus sit conforme exemplato. Satis est quod aliquo
modo exemplatum imitetur exemplar, ut patet in ideis quae,
quamvis sint omnino alterius rationis, dicuntur tamen vera exem­
plaria creaturarum. Modo vero Christus existons homo per gra­
tiam unionis est accommodatius exemplar et quodammodo homogeneum, nam est homo sicut nos et praedestinatus ex gratia sicut
nos. Sed tamen est excedens exemplar quia continet filiationem
naturalem, nos vero adoptivam.
Dubitatur an praedestinatio Christi sit exemplar praedestina­
tionis angelorum.
Videtur quod sic. Quia anima Christi est suprema in ordine
gratiae et gloriae; sed primum in unoquoque genere est exemplar
aliorum: ergo praedestinatio Christi est etc.
Item angeli habuerunt fidem, spem et caritatem ejusdem ra­
tionis sicut nos. Sed nostrae virtutes ducunt in beatitudinem me­
ritis Christi. Ergo et virtutes angelorum: ergo praedestinati sunt
propter merita Christi.
Tertio, quia alias non pertineret ad angelos videre in Verbo
mysterium incarnationis ct alia quae sequuntur; quare beatitude
cujuscumque Christiani esset major quam supremi angeli, nam
plus auget beatitudinem videre in Verbo mysteria gratiae quam
omnia naturalia.
In oppositum esi quod, si angeli essent praedestinati propter
Christum, etiamsi Adam non peceasset. Verbum fieret homo.
Item etiam quia angeli non consequerentur gloriam prius quam
Christus, quia non decet ut membra praecedant caput, sicut anti­
qui sancti non sunt illam consecuti priusquam Christus. Vide
supra, q. 8. a, 4.

Wt \F.SI·. XXIV, ΛΚΓ.

1

ST

ARTICULUS QUARTUS
11 ni ni praedestinatio Christi sit causa nostrae praedestinationis

1. - -Prima conclusio: Si praedestinatio accipiatur pro actu
jtnifdi^tinAntis, non est causa nostrae praedestinationis.
Secunda conclusio: Si accipiatur praedestinatio pro termino
omcdisitinationis, [praedestinatio] Christi est causa efficiens et
meritoria nostrae praedestinationis.
2. DuJiiuni est circa secundam conclusionem, nam videtur
Ijdsu,
Quia est communis sententia sanctorum quod nulla detur causa
praedestinationis praeter divinam voluntatem, juxta illud ad
Ephes. 1 (v. IL): Praedestinati secundum propositum ejus (pii
(rperatur omnia secundum consilium voluntatis suae.
Item secundo ex Augustino, Dc praedestinatione sanet., cap. 15.
Christus Dominus est preclarissimum exemplar nostrae praede
*
Hinationte quatenus, sicut ipse praedestinatus est nullis praece­
dentibus meritis vel propriis vel alienis, ita et nos sine meritis
alieujus etiam Christi praedestinamur (1).
Tertio. Sequeretur quod, si non esset Christus, homines non
essemus praedestinati, nam remota causa removetur effectus.
Onacquens est falsum, quia praedestinatio Petri est infallibilis
respectu divinae voluntatis: ergo nullo extrinseco ablato aufertur
nisi auferatur divina voluntas.
Quarto. Justificatio est effectus praedestinationis, non causa,
ad Rom. 8 iv. 29) : Quos praescivit etc. et divus Augustinus De
p>Of'iest. sanet, cap. 10 dicit praedestinatio est gratiae praepara>10: justificatio est ipsa donatio gratiae (2) et quod justificatio
et gratia est effectus praedestinationis. Sed si Christus Dominus
esset causa nostrae praedestinationis, sequeretur quod justificatio
e*sel causa praedestinationis et non effectus. Probatur sequela.
Quia praesupponerentur homines in mente divina justificati per
merita Christi, et sic justificatos eligit ad gloriam Pater, quod
• ■■ illos praedestinare.
<1· S. AfCV-BTu IV pr<l<Mr0. Kurt,, rnp. 15. .ML. 44
■Mt X Λ. Ο··
, cap. 10 Mi.. 4L V74.

DOMINirrS BÂNKZ

Confirmatur. Quia hac ratione dicimus Pelagium posuisse cau­
sam praedestinationis ex nobis, quia dicebat quod Deus eligehat
bonos ex natura. Contra quem frequenter divus Augustinus addu­
cit illum locum Pauli ad Ephes. 1 (v. 4) : Elegit uos in ipso ante
mundi constitutionem, non quia jam eramus sancti, sed ut essemus
sancti. Eodem modo, si meritum Christi est causa nostrae prae­
destinationis, Deus elegit nos sanctos per Christum et per meri­
tum illius, quod est contra hanc veritatem.
Quinto. Quod est causa praedestinationis debet esse cauta
omnium effectuum illius, ut communiter fatentur omnes; insuper
debet esse causa omnium mediorum quibus ordinantur ad çomcoutionem effectuum praedestinationis. Sed Christus Dominus n<...
fuit causa meritoria suae incarnationis, quae est necessarium et
potissimum medium ad consequendam salutem. Ergo non est
causa meritoria praedestinationis.
In oppositum est divus Paulus ad Ephes. 1: Qui praedestinavit nos... per Jesum Christum, nempe tamquam per causam effi­
cientem et meritoriam. Hoc enim sonat illa particula per.
3. — Pro explicatione nota, ex communi sententia sanctorum,
quod illud debet esse causa praedestinationis quod est causa om­
nium effectuum illius. Etenim quod unus effectus sit causa alterius
manifestum est, ut gratia est causa gloriae. Quod vero tota col­
lectio effectuum habeat aliquam causam praeter divinam volun­
tatem, non ab omnibus recipitur, et consequenter non omnes con­
cedunt quod praedestinatio Christi sit causa meritoria nostrae.
Capreolus in 3, d. 18, q. 1 ad argumentum contra quartam con­
clusionem docet quod, quamvis Christus Dominus meruerit nobis
primam gratiam, non tamen meruit omnes dispositiones ad illam:
alioquin justificatio non esset nobis gratis collata. Insuper docet
quod ex meritis Christi est quod huic parvulo cui applicatur ba­
ptismus remittatur peccatum. Ceterum quod huic applicetur ba­
ptismus rt non illi, hoc non est ex meritis Christi, sed ex m?!n
voluntate et gratia Dei. Driedo tenet eamdem sententiam. Probat
ex illo Joannis 6 (v. 44) : Nemo potest venire ad me- nisi Pater
meus traxerit eum: et ad Rom. 4 (v. 5) : Ei autem qui non opera­
tur, credenti autem in eum qui justificat impium etc. Eamdem sen­
tentiam tenet Decanus Lovaniensis art. 7 Dc satisfactione conti·
lut heran 08.

289

QTARST. XXrV. ART. 1

Opposita sententia est communis theologorum.
I. Prima conclusio: Christus Dominus meruit nobis et omnifw qui justificantur de condigno primani gratiam. In hac conItitislorte omnes conveniunt, et docet divus Thomas supra, q. 19,
< 1 «i infra
*
q, 48 et 49. et Df veritate q. 29, a. ï et 1. 2. q. 114,
*. rt. el doctores scholastici 3, d. 19. Probatur ex illo Rom. 3
V. 241 Justificati gratis per gratiam ipsius etc., et est definita
In concilio Tridcntino sess. 6, cap. 7. Ratione probatur. Nam
Christo Domino concessa est gratia tamquam capiti totius Eccle­
siae a quo in cetera membra derivatur. Sed nullus est motus
neque operatio membrorum qui non proveniat a capite. Ergo.
Huic autem veritati non obstat quod secundum fidem gratis dici­
mur justificari. Hoc enim intelligitur gratis, id est absque proprio
taerlto. Quod autem justificemur ex meritis Christi, non est
Aontrn rationem gratiae. Sic explicat hoc verbum gratis concilium
Trideiitinum sess. 6. cap. 8. Sed etiam est intelligendus divus
Augustinus quando dicit quod eadem gratia qua Christus Dominus
fuilus est Filius Dei naturalis, efficimur nos adoptivi (1).
ύ. Secunda conclusio: Christus meruit nobis dispositiones ad
frimant gratiam. Meruit etiam ipsam fidem in omnia bona spiriiualif: quae hominibus conferuntur. Haec sententia est expressa
•livj Thomae ubicumque de hac re disputat, ut patet in locis prae­
cutis. Q. 49. a. L ad 3 inquit quod passio Christi est medicina
qir Jam spiritualis ad sanandum omnes hominum iniit mitâtes. Er­
go non solum sanat, sed etiam disponit ad salutem, quemadmodum
medicina universalis ad sanandum corpora. Et ad 5 arg. eodem
til. docet quod “passio Christi applicatur nobis non solum ad affoetum. sed etiam ad intellectum”. Ergo supponit divus Thomas
quod merito Christi tollitur infidelitas ad intellectu hominis: ergo
<jdes ex merito Christi. Item q. 8 docet divus Thomas quod sicut
« capite naturali descendit omnis vis et motus ad reliqua membra.
' i a capite Christo Domino descendit omnis influentia virtutis
CL motus spiritualis. Ergo descendit fides et dispositiones ad gratism. nam per fidem constituimur membra Christi.
Sed admittit Driedo quod Christus est causa efficiens omnium
herum, sed non meritoria. Et loquendo de operationibus Christi
•

· · t-r.

’>·· V ..«·'!<·»/ «ftiMl

.··»,

1.1 Vir.

II. HÆ

16

290

DOMINICOS ΙΙΛΝΊΖ

quas habet communes cum Patre et Spiritu Sancto; item de re­
surrectione et ascensione et interpellatione qua interpellat nunc
pro nobis, recte dicerentur causae efficientes, non meritoria·..
Nam resurrectio Christi est causa efficiens nostrae, non vero me­
ritoria, quia jam erat extra statum merendi Si vero loquamur
de operibus Christi viatoris quae operabatur ut homo ad nostram
salutem, voluntarium est dicere quod sunt causae efficientes, non
meritoriae. Nam apud theologos, si Christus est causa efficiens
alicujus rei ad nostram salutem pertinentis, est causa meritoria
illius. Ita docet divus Thomas 3, d. 19, q. 1, a. 1. Immo sunt aliqui
theologi qui non agnoscunt aliquam efficientiam nisi moralem in
operibus Christi comparatione ad nostram salutem, quod est di­
cere [quod] est causa meritoria nostrae salutis, non tamen causa
efficiens ad modum causae physicae.
Probatur conclusio ex illo Esaiae 53 (v. 10) : Si posuerit pro
peccato animam suam·, videbit semen longaevum. Item cap. 55
(w. 10-11) : Sicut descendit imber et nix de caelo... et inebriat ter­
ram... sic erit verbum meum quod egredietur dc ore meo. Sed
Pater voluit disponere hominem ad gratiam per fidem, per timo­
rem et spem. Ergo hoc conceditur hominibus per merita Christi,
quia descendit de caelo etc. Item etiam ipsa similitudo imbris nos
docet quod, sicut disponit terram infundendo et inebriando illam,
deinde facit illam germinare, ita Christus disponit corda nostra
ut germinet fructum boni operis. Item ad Ephes. 4 (v. 7) : Uni­
cuique. nostrum data est gratia secundum mensuram plenitude s
Christi etc. Ex quo colligitur argumentum pro nostra sententia.
Gratiae gratis datae sunt hominibus concessae per meritum Chri­
sti: ergo dispositiones ad gratiam gratum facientem. Probatur
consequentia. Quia gratiae gratis datae sunt dispositiones ad gra­
tiam gratum facientem, nam praedicatione et gubernatione etc.
inducuntur homines ad timorem et gratiam. Item ad Hebr. 12
(v. 2) : Aspicientes in auctorem fidei etc. Sed Christus Dominus
consummavit nostram fidem per suum meritum. Ergo per idem
meritum est auctor ejusdem fidei, item ad Ephes, 1 (v. 3) : Bene­
dictus Dominus, qui benedixit nos in omni benedictione, ...et ipsum
dedit caput ipsius Ecclesiae. Haec sententia est definita in multis
conciliis et decretis patrum. Concilio Milevitano cap. 4 et 5 ft
concilio Arausicano can. 5. Denique concilio Trident ino sess. 6.

Ql’AEST. XXÏV, ART. ‘I

am

sap 5 definitur quod in justificatione haec omnia accipit homo
per meritum Christi, scilicet fidem, spem et caritatem; et cap. 8
dicit quod tides est ‘‘initium, fundamentum et radix totius justi­
ficationis". Ergo si Christus non meruit fidem, non meruit justi­
ficationem.
Istam sententiam Itenent divus Augustinus?) epistola 91. 93
tt M, et Caelestinus pontifex Epist. ad episcopos Galliae, cap. 4
ei 6 Divus Bernardus Sermone 13 super Cantica inquit: “Quid­
quid sapientia, quidquid virtutis te habere concipis, ...deputa
Christo" (1).
Ratione probatur. Si Christus Dominus non meruit ut sua
menta applicarentur ad nos. v. gr.. ut hic baptizaretur, ille dis­
poneretur ad gratiam, sequitur quod non sit redemptor simpliciter.
Patet sequela, quia ad redemptorem simpliciter pertinet applicare
meritum suae redemptionis pro omnibus quantum ad sufficientiam,
pro aliquibus vero quantum ad efficaciam. Item homo existons
in gratia meretur de congruo ut alius disponatur ad gratiam,
•useiptat fidem et tandem justificetur, sicut meruit divus Stephnnus conversionem Pauli. Ergo multo magis Christus meruit hu­
jusmodi dispositiones. Dicere autem quod meruit de congruo est.
n urdum. Ergo.
Denique Ecclesia petit fidem, timorem, poenitentiam et cete­
ras dispositiones ad gratiam; petit autem per Christum Dominum :
ergo.
Hinc sequitur quod Christus Dominus meruit dispositiones
pnoadhias ad gratiam, quoniam natura comparatum est ut qui dat
JEormam, dat ea quae consequuntur ad formam. Sed proximae
dispositiones, quamvis praecedant gratiam in genere causae ma·
t-rialis, tamen, sequuntur illam in genere causae efficientis et.
formalis. ut docet divus Thomas 1. 2, q. 113, a. 8; sicut decem
gradus caloris, quia sunt ultima dispositio ad formam ignis quam
praecedant in genere causae materialis, sequuntur illam in genere
causae formalis et efficientis, et ideo ab eodem agente a quo in­
troducitur forma producuntur. Sed meritum Christi est causa
gratiae. Ergo etiam istarum dispositionum.
Secundo sequitur quod eodem merito habentur dispositiones
>(θ·!« ΙΊ <ο»ι«'··<

«erm, 13. η. 1. ML. 183 »54.

■292

DOMINICUS ΒΛ&ΕΖ

tempore praecedentes ipsam gratiam, dummodo suit supernal ti­
râtes sicut illa, ut fides, timor etc. Probatur. Quia in rebus na­
turalibus non solum ultima dispositio est ab eodem agente a quo
introducitur forma, sed etiam imperfectae et praecedentes dispo­
sitiones, dummodo sint ejusdem ordinis cum forma. Hoc definit
concilium Tridentinum sess. 6, cap. 5, ubi dicitur quod exordium
nostrae justificationis est a Dei gratia praeveniente por Jesum
Christum etc. Et similiter explicat Christus Dominus Joan. 15
(v. 4) : Sicut palmes non potest ferre fructum nisi manserit in rite,
ita et vos nisi in me manseritis. Et Paulus ad Rom. 9 explicat alia
similitudine comparando homines justificatos in ordine ad Deuui
et merito Christi, luto in manu figuli. Lutum autem non so'um
formatur a figulo in vas, sed molle fit et disponitur praeviis de­
positionibus. Ergo.
Tertio sequitur quod dispositiones quae antecedunt fidem, ti­
morem, spem etc., ut vocatio, pulsatio et illuminatio et alii motus
interni, quamvis sint primo primi, sunt ex merito Christi. Pro­
batur. Nam Christus dicitur caput infidelium in potentia. Docuit
divus Thomas q. 8, a. 3 ad 1. Haec autem potentia in efficacia
passionis Christi consistit. Ergo vis passionis Christi extendit se
ad infideles. Ergo. Item hujusmodi motus imperfecti suapte na­
tura ordinantur ad unionem perfectam, quae est gratia. Ergo
sunt ab eodem agente a quo est gratia. Itaque philosophandum
est quod quemadmodum anima vegetativa influit in partes ani­
matas ut se alant et augeant, influit etiam in cibum qui est in
potentia pars, illum alterando ut convertatur in substantiam aliti·
ita Christus Dominus in membra actualia, scilicet in homines
fideles, influit ut habeant operationes secundum facultatem qua
sunt membra: scilicet, si sunt in peccato mortali, ut habeant
operationes fidei, spei et timoris etc.; si vero in caritate, ut ha­
beant opera caritatis; influit etiam in membra in potentia, in
infideles, ut convertantur. Item Ecclesia catholica orat pro infi­
delibus ut convertantur, proponendo Patri meritum Christi. Re­
gulariter autem convertuntur mediis his dispositionibus. Ergo.
Idem judicium est de aliquibus inspirationibus quae dantur fideli­
bus. De quo vide Soto lib. 1 De natura et grat.. cap. 16.
Quarto sequitur quod dispositiones remotissimae ad justifica­
tionem quas potest homo adhibere suis viribus naturalibus non

QCAEST. XXIV, ART. 4

•J93

eunt ex merito Christi. Probatur. Quia non sunt ejusdem ordinis
«tun forma introducenda: ergo non sunt ad eodem agente. Sicut
•n naturalibus solum illae dispositiones quae sunt ejusdem ordinis
wn forma introducenda sunt ab eodem agente introducente forj)«m. Dicuntur autem satis improprie dispositiones ad justificaItonoin, quatenus subjectum cum illis est minus remotum ad grahon. sicut sicitas in ligno ad formam ignis. Vide divum Thomam
1
q, 109, a. 6 et mag. Soto 2 De nat. et grat.} cap. 3. Non
t uncn volumus negare quominus bona naturalia, ut divitiae, bona
Valetudo etc. ut sunt ordinabilia in vitam aeternam, sint ex me­
rit·. Christi; haec enim non potest homo suis viribus consequi,
ftr.l gratis conceduntur a Deo. Unde possunt ex merito Christi pro­
venite. Nam possunt provenire ex merito nostro. 1. 2. q. ultima:
rjg».· ex merito Christi, quod est fundamentum nostri.
ij. Tertia conclusio: Christus Dominus non meruit suam inranxiiioneni. Ita tenet Augustinus lib. De praedest. sanctorum,
cap. .15. ''Praeclarissimum lumen” etc. et in Enehiridione cap. 37
ct 39 et 10. Et ostendit divus Thomas supra, q. 2, a. 11. quia esse
pmesupponitur ad operari; sed per unionem habet esse: ergo etc.
Vide. Aliqui dicunt quod est tantum bonum. Deum fieri hominem,
ut non |>OBsit cadere sub merito. Et quamvis ita sit probabile, sed
•?>ta est conclusio nostra.
Ex quo sequitur quod Christus Dominus non meruit, omnia menecessaria ut nostra praedestinatio exeeutione mandaretur,
quia non meruit suam incarnationem, quod est medium neces•omurm
Ex hoc oritur tota difficultas quaestionis propositae, an Chrisit causa meritoria nostrae praedestinationis ex hoc quod
meruit omnia quae diximus in praecedentibus conclusionibus, an
».·<■·»·., |a.tius sit referendum solum in divinam voluntatem, quoniam
Christus non meruit neque sit. causa suae incarnationis. Quare
tota difficultas devolvitur ad modum loquendi, nam de re constat.
Unde est quarta conclusio: Probabile est quod Christus Domi·
ance .iit dicendus causa meritoria nostrae praedestinationis. Hanc
••/•nrlnaionern tenet Durandus 3, d. 10. q. 3 et magister Vega 4
flh super 6 sess. concilii Tridentini, cap, 15 Cl). Eamdem videtur
Ο
Λχ:·«
4-1» XV

r< *
.Vx
TriifmUnl tfeoru tie )ι<.»μ/ιϊ··ι//··>ιγ <■ > poHflo ft dc/em/o IIVcnetllf, 1546.

20!

nOMlNICI's ΚΛΜΚ

tenere divus Thomas in hoc art. et divus Bonaventura 3, d. If·
Idem tenet de adoptione. Idem docet magister Pena Joannes drla I. Probatur. Nam Christus est causa meritoria omnium effVctuum praedestinationis: ergo causa ipsius praedestinationis.
Antecedens patet ex superioribus. Consequentia probatur ex com­
muni sententia sanctorum contra Pelagium. Quia dicebat quod
homo est causa suae justificationis et omnium quae requiruntiu
ad illam: inferunt sancti, ergo est causa suae praedestinationis.
Sed contra hoc arguitur. Christus non meruit suam incarna»
tionèm, quae est potissimum medium ad nostram praedestinatio­
nem consequendam: ergo non meruit praedestinationem. Hoc ar­
gumento convincuntur aliqui viri doctissimi ut teneant oppositam
sententiam, quod licet non convincat esse veram, convincit tamen
esrse valde probabilem ex eodem fundamento sanctorum, scilicu
quod est causa praedestinationis, debet esse causa omnium modio­
rum ad illam consequendam.
Sed respondetur ad argumentum quod incarnatio Christi non
ordinatur ad nostram praedestinationem sicut effectus in causam
vel sicut medium in finem, sed potius tamquam causa ad effe­
ctum. Et ideo non oportet ut id quod est causa omnium effectum
praedestinationis, sit causa incarnationis Christi; sicut in natura»
libus solem dicimus esse causa omnium quae requiruntur ut tern
germinet, et tamen non est causa sui ipsius, quamvis ipse requi­
ratur. neque motricis caelestis etc.
Sed contra. Christus applicuit suum meritum cum efficaci»
Petro quia erat praedestinatus. Unde haec causalis est vera: qui»
Petrus erat praedestinatus, ideo Christus applicuit illi suum me­
ritum cum efficacia. Ergo meritum Christi ordinatur tamquam ui
finem ad executionem praedestinationis Petri.
Ad hoc negatur consequentia. Sicut haec causalis est vera;
quia Deus voluit mundum conservari et propagari, creavit solent
et voluit ut caelum moveatur, et tamen sol non ordinatur tamquam
In finem in generationes orbis, sed potius tamquam causa in ef­
fectum.
Secundo arguitur. Verbum divinum non assumeret humanita­
tem nisi ut praedestinatio hominum mandaretur execution!. Ergo
hoc est finis incarnationis.

QVAEST. XXIV, ART. 4

Negatur consequentia. Satis fuerit, quod sit occasio incarna­
tionis et finis proximus, non tamen principaliter intentum. Sed
gloria Dei et Christi est causa finis nostrae justificationis atque
«leo praedestinationis, ut habetur concilio Tridentino sess. 6,
rap. T,
1. — Alia argumenta quae fecimus a principio [cf. num. 2]
probant quod totius praedestinationis, ut includatur praedestina­
tio Christi, nulla datur causa praeter divinam voluntatem.
Secundo respondetur quod nostrae praedestinationis non datur
causa ex parte nostra vel actus praedestinantis.
Ad tertium argumentum respondetur quod praedestinatio Pe­
tri non est infallibilis respectu solius voluntatis divinae. Quia
«secundum sententiam quam explicamus, nunquam Deus decrevit
propter solam suam voluntatem dare Petro gloriam, sed etiam si­
mul propter merita Christi. Unde si Christus non esset futurus,
non esset haec praedestinatio quae nunc est; esset tamen alia
aevundum aliam viam Deo possibilem.
Ad quartum negatur quod justificatio sit causa praedestina­
tionis. Quia non eligimur a Deo quia vidit nos sanctos per meritnm Christi, sed ut essemus sancti. Itaque praescientia merito­
rum Christi est causa totius effectus nostrae praedestinationis,
etiam justificationis. Neque est eadem ratio de praedestinatione
quam nos ponimus, et quam ponebant pelagiani. Quoniam illi
non ponebant gratiam et gratuitam voluntatem Dei causam nort/ae praedestinationis primam, sed suum liberum arbitrium cum
auxilio generali Dei. Nos autem ponimus causam primam divinam
voluntatem, quae gratis voluit dare nobis Christum ut per meri­
turi! illius justificaremur. Ideo non praesupponimur justi ut eliga­
mur. Eligimui autem per meritum Christi ut per idem justifi­
cemur.
Si autem quis voluerit tenero oppositum, scilicet quod Christus
Dominus non fuit causa nostrae praedestinationis meritoria, non
earebit probabilitate, quoniam non fuit causa omnium beneficio­
rum nostrae praedestinationis, scilicet incarnationis. Unde nostra
praedestinatio referenda est in solam divinam voluntatem, juxta
illud Rom. 9 (v. 16) : Non est volentis neque currentis etc.
Pro hac sententia facit communis modus loquendi omnium
sane torum, quorum nemo dixit quod Christus Dominus fuit cause

296

DOMINICUS ΒΑΝΈΖ

nostrae praedestinationis. Cum autem haec difficultas pendeat ex
modo loquendi, debemus nos conformari antiquis patribus. Ideo
est valde probabilis, nam divus Thomas in hoc articulo tantum
docet quod Christus Dominus fuit causa meritoria ut nostra prae­
destinatio exeeutioni mandaretur, ut patet ex ejus ratione.

QUAESTIO VIGESINIAQUINTA
De adoratione Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum eadem adoratione adoranda est humanitas Christi
et ejus divinitas
1. — Prima conclusio: Si adoratio consideretur ex parte per­
sonae cui exhibemus honorem, unica adoratione est adoranda, cum
sit unica dumtaxat persona.
Secunda conclusio: Si attendamus honorem secundum causas
honorandi, possumus Christum colere multiplici adoratione, cum
sint in illo plures causae honoris, scilicet sapientia creata et incrcata.
De hac materia agit divus Thomas 2. 2, q. 84 et 103; doctores
scholastici in 3, d. 9, Waldensis, De sacramentalibus, tit. 13 et
divus Augustinus 10 De civitate per totum.
2. - - Pro explicatione nota quod adoratio significat honorem
quem alicui deferimus propter excellentiam in illo inventam.
Quare non est nomen limitatum ad significandum reverentiam
Deo exhibendam, sed potest extendi, immo scriptura extendit ad
significandam reverentiam creaturis excellentibus deferendam, ut
Gen. 18 Abraham adoravit angelos quos hospitio recepit, III Reg.
1 Natham David adoravit pronus in terram. Apoc. ultimo etc.
Secundo nota quod sicut in excellentia quae est causa honoris
est magna diversitas, ita est multiplex reverentia quae defertur
excellentibus. Etenim cum Deus (siti summe excellens, utpote qui
est principium omnium rerum, summa reverentia exhibetur illi;
quam graeci vocant latriam, nos tamen possumus servitutem ap-

298

no.MiNicrs hanez

pellare, juxta illud: Dominum Deum tuum adorabis ct ill: toll
servies (Matt. 4, 10), ubi servitus sumitur pro religione qua Deux
colitur. Haec autem religio vocatur a divo Augustino 10 Dc civi­
tate, cap. 1 et a divo Thoma 3 Contra gentes, cap. 119, cuonr-u.
pietas est per quam debitum honorem exhibemus parentibitf,
Quare qui adversantur his quae pertinent ad divinum cultum im­
pii vocantur.
Est alia excellentia derivata et participata in creaturis s-cuitJ
dum quam accedunt ad Deum vel per gratiam vel per aliquam
dignitatem supernaturalem. Et ratione hujus excellentiae vene­
ramus aliquas personas veneratione quam graeci vocant hyi<·· duliae. Et haec veneratio debetur beatissimae Virgini et sumrn·.
pontifici ratione dignitatis matris et vicarii Christi, ct debetur
apostolis Christi, et in humanis regibus et principibus.
Alia est excellentia communis quae reperitur in dominis com­
paratione ad servos, vel in praelatis respectu subditorum. Et ra­
tione hujus excellentiae debetur his veneratio quae vocatur dulia.
Tertio nota, quod honor qui exhibetur alicui est duplex; qui­
dam interius, quidam vero exterius. Interius est quo veneramus
aliquem cognoscendo ejus excellentiam ct per affectum nos dii
submittentes, protestando actibus internis nos ab illo pendere.
Ad quem honorem plus valet affectio quam cognitio. Nam mali
angeli satis intelligunt dignitatem Dei, et tamen non venerantur
illum, quia carent affectu voluntatis. Exterius honor est quo pro­
fitemur internum aliquo motu et signo corporali vel confessiororis vel genuflexione et tunsione pectoris.
3. - Dubium pst an sit aliquis honor sic peculiariter consecra­
tus Deo ait non possimus illuni impendere creaturae.
Videtur pars affirmativa, quia latria quae est summa servitu·»
non possumus colere creaturam, cum hujusmodi honore colatu)
Deus quatenus est principium omnium, id quod non potest cr. attiris convenire.
In oppositum est experientia, qua constat nos non habere ali­
quem modum honoris in colendo Deum quo non colamus creaturis,
quibus genua flectamus, pectus tundimus etc.
Ad hoc dico primo. quod res certa est Deum habere cultum
Internum sic peculiariter sibi dicatum, ut sit nefas illum deferre
creaturis. Hic autem est cultus latriac. Probatur hoc. Nam cogniti »

:<κν. λ η τ 1

2<Κ)

tehâ cognoscimus Deum ut principium omnium non potest crea­
turi convenire. Similiter affectio voluntatis quae oritur ex huJusmodi cognitione. Ergo debemus habere interius aliquem modum
Ixincrandi Deum qui non possit creaturis deferri, alias esset idofotouia juxta illud Pauli: Mutaverunt gloriam Dei in simili!udihominis (Rom. 1. 23). Hinc inferunt aliqui impias esse et
detestandas illas voces quibus, commendantes aliqui beneficia alio­
rum dicunt se esse creaturas illorum atque facturas. Et quidem
k; haec in rigore acciperentur, merito essent detestandae, ut
detestantur ab Augustino 10 De civitate, cap. 4. Sed quia in comniuni modo loquendi hujusmodi voces non accipiuntur in sensu
quern verba faciunt, sed in aliquo convenienti sensu, nempe
quod procedat ab alio in alioquo bono accidentali, ideo possunt
p<’ mitti ratione urbanitatis.
Secundo diro: nullus cultus exterior est ita peculiariter dicatus
L‘?< secundum naturam rerum, ut non possit impendi creaturis.
Piohatur. Sicut coram Deo flectimus. Deo tundimus pectus, pos­
sumus facere coram magnatibus, nam hujusmodi signa signifi­
cent ad placitum hunc veli ilium honorem. Ergo possumus illis
ni: ad significandum honorem creaturarum.
Sed nota quod aliter accommodantur Deo, aliter vero creaturis.
Nam Deo accommodata protestantur in illo divinitatem: creaturis
autem cultum alium exhibitum ratione excellentiae non summae.
Itaque sicut una vox aequivoce significat multas res. ita eodem
vultu externo materialiter sumpto possumus cibaturam et Deum
venerari diversa ratione.
Tertio dico. In omni lege fuerunt aliqua signa consecrata cultui
divin- « x beneplacito hominum, sic adeo ut non liceret eis colere
't"ituris. Probatur. Nam sicut homo constat corpore et anima.
Ita convenit ut Deum colat interno atque externo cultu. Hoc docet
Paulus ad Rom. Item quia nulla natio fuit, quantumvis barbara,
quae non haberet aliquos cultus peculiariter consecratos Deo vel
vero vel non vero. Vide divum Thomam [infra I q. 60. a. 5 et q. 61.
3 et 1. 2, q. 103. a. 1 et 2. 2, q. 85.
1. - Dubium est. circa distinctionem quam ponit divus Tho­
mas in art. nempe, persona adoratur dupliciter: uno modo in se,
ttlio modo in suis partibus vel “in aliquo externo, in signo, in
imagine aut nuntio”, quonam modo sit intelligenda.

3ΛΊ

liu.MIS!· I « P.AS-EZ

Pro quo nota quod dupliciter aliqua persona honoratur in aliquo
extemo: uno modo secundum esse repraesentat quod habet in
re; alio modo quia istae res exteriores ducunt nos in cognitionem
illius cui impendimus honorem. Hi duo modi multum differunt.
Juxta primum, non solum persona honoratur, sed res ipsa exte­
rior, secundum esse repraesentatum quod in se habet, etiam ve­
neratur. Juxta secundum modum, istae res exteriores non vene­
rantur, sed persona solum. Res vero nihil aliud habent quam
excitare memoriam et intellectum, ut persona ad quam pertinent
fiat nobis praesens et veneretur. Quae autem sit verior istarum
opinionum, videbimus art. 3. Interim tamen videtur quod primus
modus dicendi sit conformis divo Thomae dicenti, quod totum
veneratur in suis partibus, persona in imagine et nuntio: cl art. 3
dicit quod idem est motus in imaginem et in rem imaginatam
Haec sententia est magis conformis usui sanctorum.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum humanitas Christi sit adoranda adoratione latriae
1. —Prima conclusio: Si humanitas consideretur «it id quod
adoratur, latria est adoranda, quia sic adorare humanitatem nihil
aliud est quam adorare Verbum incarnatum.
Secunda conclusio: Si consideratur ut ratio adorandi, non est
ratio (piare adoretur adoratione latriac, sed h> perdullae. Unde Chri­
stus ratione divinitatis adoratur adoratione latriae; ratione hu­
manitatis hyperduliae.
2. — Dubium est, nam prima conclusio divi Thomae videtur
falsa. Nam humanitas unita Verbo est creatura. Christus secun­
dum quod homo est minor Patre, subjectus et servus illius, adorat
et veneratur illum. Ergo non convenit illi adoratio latriae.
Pro quo nota quod adorare aliquem ut res adorata contingit
dupliciter: uno modo per se, alio modo per aliud. Christo per se
debetur latria, per humanitatem debetur dulia. Sed an humanitati
perse debeatur dulia. et per Verbum latria. est sensus difficultatis.
Prima conclu.sio: Humanitas Christi adoratur per accidens
adoratione latriae quotiens adoratur Verbum divinum. Probatur.
Nam quando aliquem colimus, quodammodo colimus omnia quae

Ql’AfSr. XXV, ART. 2

Cfll

•tt inert ad ilium. Qui colit regem, colit vestem regis; sicut qui
Videt colorem, videt per accidens superficiem. Sed humanitas per­
tinet ad Christum. Ergo adoratio quae per se fertur ad supposi­
tum. per accidens fertur ad humanitatem. Per accidens inquam,
quh coque jpSa humanitas est quae adoratur, cum non sit suppoKÜuin per se subsistens, neque ratio talis adorationis, scilicet laiHa-.. In hac conclusione omnes conveniunt. Durandus d. 9. q. 2,
fithriel q, unica, conci. 1.
Stt-jou/o conclusio: Si humanitas consideretur quasi per se
iubsisteus et separata a Verbo, ita quod non habeamus rationem
i<j unionem, non potest adorari adoratione latriae. Probatur. Quia
accundum hanc considerationem, est pura creatura; sed nulla crea­
tura potest sic adorari: ergo. Hanc conclusionem probat argu­
mentum factum a principio.
Tertia conclusio: Si humanitas consideretur ut modo est, sub­
sistens per subsistentiam Verbi, eadem adoratione qua Verbum
Adoratur. Haec conclusio est contra Gabrielem ubi supra, conci. 3;
··■’ est divi Thomae in hoc art. et Marsilii conci. 1. Probatur. Quia
humanitas sic considerata est natura suppositi divini. Ergo adoimmanitatem isto modo est adorare Verbum incarnatum:
ergo. Haec sententia est Damasceni lib. 3 De fide orthodoxa,
S qui adhibet bonum exemplum. Nam ferrum ignitum non
nudemus tangere, non propter naturam ferri, sed propter naturam
ignis, ita similiter adoramus humanitatem Christi adoratione la­
triae. non ratione sui, sed ratione Verbi. Est etiam divi Augustini
! b. D' verbis Domini, cap. 8. Item probatur ex usu fidelium, qui
f.aeramento altaris summe adorant corpus et sanguinem Chriiti.. Unde Augustinus super illud. Adorate scabellum pedum ejus,
qu·· nomine intelligit humanitatem Christi. Item apostoli in re­
direction e adoraverunt non solum divinitatem, sed etiam huma­
nitatem. Matth. 2-8 et Lue. 24. Patet quod adoraverint humanita­
tem, nam ista est manipulus quem consurgentem somniavit Joseph.
* «::r umstantibus manipulis vidit adorari, Gen. 37. Et Joannes
Ajm 5. Vidit etc. Unus et idem honor tribuebatur sedenti super
thronum et agno. Quare sine causa aliqui reprehendunt illam ora­
tionem quae habetur in usu fidelium: “Anima Christi salva me,
iwpus· Christi sanctifica me" etc. Nam cum anima Christi et
WpUs sint partes quae uniuntur Verbo, non invocantur ut purae

302

DOMINICUS BASEZ

creaturae, sed ut instrumentum divinitatis, et ita possunt non fqlum invocari, sed etiam adorari.
Quarta conclusio: Si humanitas consideretur ut ratio adoran­
di. non debet coli latria. Probatur. Christo ratione divinitatis de­
betur latria; sed humanitas est multo inferior ratio: ergo inferiori
cultu debet honorari. Sed ut notat dominus Cajetanus, hic cultus
hyperduliae qui debetur Christo ratione humanitatis, mansit in·
corde Ecclesiae non in usu. ne videatur convenire cum haeretici?.
Quare nunquam dicit Ecclesia: Christe, ora. pro me; sed Christe,
miserere mei. Sed secluso scandalo, bene potest dici, nam advo­
catum habemus apud Patrem Christum Dominum.
3. — Ad argumentum patet ex secunda conclusione. Nare
quamvis Christus secundum quod homo sit minor Patre, tamen
humanitas habet divinam personalitatem, quae non est minor Pa­
tre, ratione cujus veneratur adoratione latriae.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum imago Christi sit adoranda adoratione latriae

1. — Prima conclusio: Si imago Christi consideretur ut res
quaedam est, nulla est ei exhibenda reverentia.
Secunda conclusio: Si consideretur <ii est imago Christi, eadem
adoratione est adoranda (pia adoratur Ipse Christus.
Tertia conclusio, ad quartum: Usus imaginum est in Ecclerfa
ex traditione apostolorum.
2. — In hoc articulo supponendum est secundum fidem catho
licam quod usus et cultus imaginum est l'es certissima, et oppo­
situm est haereticum. Patet hoc ex concilio Nicaeno, praecipue
actione 3 et 4. 6 et 7 et ex concilio Tridentino sess. 25. Vide
ca. Perlatum, de consecratione, d. 3 et ca. Venerabiles. Et pro­
batur quod iste usus non sit inventio hominum. Nam in veteri
testamento, cum tamen populus judaeorum esset maxime pro­
clivis ad idololatriam, nihilominus praecepit Deus Exod. 25 fieri
duo cherubim ex utraque parte oraculi, et Num. 12 praecepit
Moysi ut faceret serpentem aeneum et poneret pro signo. Et Sap.
16 (v. 7) dicitur quod omnis qui convertebatur ad illum, sana-

Ql'ARST. XXV. ΑΚΓ, 3

303

ΐω: !. non per hoe quod videbat, sed per te omnium salvatorem.
(/bi insinuatur debitus cultus imaginum, quae colendae sunt non
jit ivs quaedam sunt, sed quatenus repraesentant aliud. Et Joan. 3
(v. 141 dicitur quod, Sicut Moyses exaltavit serpentem etc. Prae·
lerea Josuc 24. moriturus ipse Josue. erexit lapidem praegran­
dem et posuit subter quercum quae erat in sanctuario, cum ta­
men Lev. 26 (v. 1) praecepisset Deus ne titulus erexeritis nec
frwiÿikM lapidem ponetis in terra vestra ut adoretis eum. Et illo
«odo est prohibitus cultus imaginum. Praeterea Eusebius lib. 2
Uisf. ecclesiasticae refert Christum Dominum misisse sui imagicem ad regem Agabalum. et divus Damascenus lib. 4, cap. 17
tBserit quod habemus usus imaginum ex traditione apostolorum,
et confirmat ex communi opinione Ecclesiae, quae veneratur ima­
ginem quamdam divae Mariae quasi depictam a divo Luca. Uti­
litas autem imaginum maxima est. Primo quidem nam simplices
"üuuntui de articulis fidei et de aliis; scientes autem admonen­
tur et reminiscuntur rerum fidei; et denique deserviunt ad morendum affectum hominum ad serviendum Deo et sanctis.
3. -Sed arguunt haeretici contra hoc id quod divus Thomas
di it primo argumento. Et illud IV Regum 18 de Ezechia rege,
qui fregit serpentem aeneum quem Moyses erexerat. Tertio illud
Joan, i iv. 23) Christus dicit: Venit hora et nunc est quando veri
adoratons adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Ergo non in
imaginibus. Praeterea quia est periculum rudi populo ido(1o]latriae. Denique dicunt quod imagines sunt occasio turpium cogi­
tationum.
1. — Sed ad ista omnia facile respondent catholici. Ad primum
respondet divus Thomas sufficienter ad primum. Et nota quod ipse
Lutherus in hac parte non male sensit de usu imaginum, quin
potius procuravit ut Zosimus (Socinus) et Charlostadius exularcntur a Saxonia eo quod imagines prohibebant. De quo vide Eckium
m lib. Dc locis communibus contra Lutheran).
Ad secundam de Ezechia respondetur quod tunc temporis jam
erat sufficiens ratio ut serpens destrueretur propter populi ido­
lolatriam.
Ad tertium respondetur quod principaliter in spiritu ct veritate
eat adorandus Deus; sed tamen imagines multum conferunt ad
excitandas devotiones hujusmodi, quemadmodum ipse Christus

301

DOMINI CCS BASEZ

Dominus constituit salutem nostram in rebus sensibilibus, sicut
in sacramentis, in baptismo, in eucharistia etc. Fatemur tamen
quod deberent auferri ab Ecclesia abusus imaginum, scilicet in
depingendis non tam honeste ut decet, et hoc hominibus depra­
vatis est occasio immundarum cogitationum. Sed tamen haec non
est sufficiens ratio ut tollantur imagines, sicut non est sufficiens
ratio ut tollatur sacramentum eucharistiae quoniam aliqui indi­
gne manducant.
5. — Dubium est inter thologos quisnam modus sit hujusmodi
adorationis imaginis Christi.
Durandus in 3, d. 2 dicit quod non idem honor est exhibendi)?
imagini Christi et ipsi Christo, etiamsi imago accipiatur ut imago
est. Dicit etiam quod in hac re loquendum est cum multis et sen­
tiendum cum paucis. Et explicat illud commune dictum theolngorum, quod idem honor debetur imagini et illi cujus est imago.
Et probat suam sententiam. Christum proprie adoramus adora­
tione latriae; sed iste honor non convenienter adaptatur nisi Deo
et non imagini vel creaturae rationali: ergo. Confirmatur. Imago
non est proprie Christus: ergo non est adoranda proprie adora­
tione latriae. Et confirmatur ex ca. Perlatum, de consecratione,
d. 3 ubi Gregorius pontifex laudat quemdam episcopum quod ima­
gines prohibuerit adorare, reprehendit tamen quod fregerit. Item
ca. Venerabiles dicitur propterca veneramur imagines quia nos
reducunt in memoriam rerum,
6. - Altera opinio est Gabrielis eadem dist., q. 1, conci. 5,
quod idem cultus exhibendus est imagini ct rei significatae: sed
tamen ille honor, quatenus refertur ad rem est proprie et sim
pliciter honor, sed quatenus refertur ad imaginem, est secundum
quid et analogice dicitur honor, sicut ens eodem conceptu refertur
ad substantiam et accidens, tamen analogice.
7. — Tertia opinio est divi Thomae in hoc art. et in 3, d.
q. 1, a. 2, qla. 1 quod absolute idem cultus et honor exhibendus
est imagini et rei significatae, ita ut ad utrumque sicut ad unum
objectum terminetur unus et idem numero honor, quemadmodum
eadem visio terminatur ad colorem ct lucem, quamvis videamus
colorem propter lucem, ct sicut idem actus intellectus terminatur
ad verbum mentale et ad rem ipsam. Item sicut cum aliquis me­
ditatur Christum crucifixum, in mente habet phantasmata horni-

QVAEST. XXV, ART. 3

SOS

ns vruvitLxi, tunc ille homo eadem adoratione ct motu tendit in
|üiui phantasma el in Christum crucifixum tamquam in unum
îbjectum. ita etiam tendit homo in imaginem exteriorem Christi
η jn Christum crucifixum eadem adoratione. Et haec sententia
divi Thomae est verosimilior et magis pia quam ceterae sententiae.
Wbatur. Quia si solum veneraremur imagines quatenus instr utnonta quaedam quae reducunt nos in memoriam Christi et sanennn, 'equitur quod pari ratione possemus venerari universas
ufrsuluras, quia nos reducunt etiam in memoriam et cognitioni m
erratoris. juxta illud ad Rom. (1, 20), Invisibilia Dei etc. Item quia
Uta ratio adorandi imaginem Christi crucifixi est ipse verus Cbrisuis: ergo eadem adoratione possumus adorare Christum et imagiiiein. Rem sequitur quod, si imaginem Christi non possumus
admare adoratione latriae, quod nulla adoratione sit adoranda.
F ob.nu! sequela, quia aliae adorationes, scilicet duliae et hyperdliline, non debentur nisi rationali creaturae. Est ergo necessarium
ronsidetare imaginem ut est unum objectum cum re significata
respectu nostrae adorationis. Et hoc confirmat usus fidelium, qui
et ne aliquo addito dicunt: “tuam crucem adoramus, Domine”.
8. - Ad Durandum vero respondetur, sicut respondet Cajetanus in isto loco, quod Christus quatenus repraesentatur per imaginem formaliter est idem in ratione objecti cum imagine reprae­
sentat i va sicut per exempla posita est explicatum. Secundo
η-.ψ udetur quod, quamvis solus Deus sit adorandus adoratione
htriae per se et secundum se, tamen ratione alterius, scilicet ratione Dei potest creatura etiam adorari adoratione latriae, quem­
admodum humanitas Christi adoratur adoratione latriae ratione
divinitatis.
A illud ca. Perlatum, respondetur quod Gregorius laudat quod
episcopus vetuerit adorare imagines quia populus rudus illas ado•ahat ut res quaedam erant.
9. - Dubitatur an licitum sit adorare majori cultu unam imannern quam aliam ejusdem rei.
Et videtur quod non. quia ratio adorationis est res significata,
scilicet Christus veJ beata Virgo: sed est eadem res: ergo aequa­
liter sunt colendae imagines ejusdem rei.
Respondetur tamen quod licitum est colere unam imaginem
ampliori cultu et honore quam aliam. Et ratio hujus est quia ipse
hto
·1
-«

306

DOMINICUS ΒλΝΚΖ.

Deus facit in uno loco majora miracula quam in alio per iniagiii.-a
ejusdem Christi vel beatae Virginis. Ergo placitum est ilii quid
una imago adoretur majori cultu quam alia.
Ad argumentum vero respondetur quod, quamvis sit eadem
res quae adoratur, tamen secundum effectum major est in uno
loco quam in alio. Et sic licitum est illas honorare majori cultu
in uno loco quam in alio.
10. — Dubium est an sit pium figura [reJ aliquas imagini di­
vinitati et angelis sanctis. Videtur quod non sit licitum ex Da­
masceno quod divus Thomas solutione ad 1 ait: “Insipientiae sum­
mae est et impietatis figurare quod est divinum” (1 ).
Respondetur quod tripliciter possumus velle figurare Deum
secundum divinitatem. Uno modo arbitrantes quod Deus habeat
corpora et membra illa, et hoc esset impium et stultum. Secundo
modo non ut credamus quod Deus habeat talia membra, sed ut
reducamus in memoriam per tales figuras ipsum Deum, maxime
per illas quas Deus elegit, in scripturis ut se significaret, ut species
columbae ad significandum Spiritum Sanctum. Sed hic est adver­
tendum quod in hujusmodi figuris servandus est modus secundum
consuetudinem Ecclesiae. Tertio modo possumus Deum figurar»·
per «aliquas res corporales per quas significantur quaedam spiri­
tuales proprietates, ut v. g. depingitur Pater in figura senis ad
significandum aeternitatem ejus, et angeli pinguntur juvenes ad
significandum illorum incorruptibilitatem et velocitatem in suis
motibus.
11. — Sed dubium est an liceat adorare hujusmodi figuras
eadem adoratione qua res significata adoratur. Et videtur quod
non. Nam eadem ratione possemus adorare universa nomina quae
significant res sanctas. Probatur sequela, quia istae figurae eodem
modo significant ad placitum sicut termini.
Respondetur quod in hujusmodi adoratione harum figurarum
multum debet valere usus Ecclesiae. Ex quo sequitur quod ima­
gines angelorum licitum est adorare eadem adoratione qua ipsos
angelos. Et ratio est quia, quamvis angeli non habeant corpora,
tamen nos intelligimus illos per ordinem ad phantasmata. Ita etiam
figuramus illos per ipsamet phantasmata. Ceterum de aliis signis
111

S. .1. Γ>ΛΛΜ·ι-»:.»·«

'te

• ■••'’«ΜΟΛί, lib. 4, cap. 16. MG. ίΜ, 1171.

QVAKST. XXV, ΑΗΓ. 4

:λτ

<f. figuris quae non gerunt vicem imaginis, omnino est servandus
usus Ecclesiae. V. gr., flectimus caput ad prolationem nominis
Jcsu. Non quia in ipsa voce sit similitudo rei expressa, veluti in
imagine, sed quia in nostro concepi u quem audita voce formamus
Mt quaedam ratio imaginis ipsius Jesu. Quare in hujusmodi ve­
neratione nominum bene potest applicari sententia Durandi, quam
•useruit circa cultum imaginum.
ARTICULUS QUARTUS
Utrum crux Christi sit adoranda adoratione latriae
Trima conclusio: Vera crux Christi in qua crucifixus eet duplici
•imm est adoranda: primo quia est imago Christi extensi in ipsa;
secundo quia ex contactu carnis et sanguinis Christi sanctificat a
luit.
Secunda conclusio: Aliae vero cruces ex quavis materia sint,
idnnilltur quatenus repraesentant Christum crucifixum.
Tertia conclusio, ad primum: Universa quae pertinent ad Chri­
stum, ut locus ubi natus est et clavi et lancea quae tetigerunt
< hristum, adoranda sunt adoratione latriae; imagines vero horum
non sunt adorandae.
Nota quod instrumenta per quae passus est Dominus sunt in
duplici differentia. Quaedam sunt inanimata ut flagella, corona
etc.; quaedam vero animata ut brachia et manus crucifigentium
Dominum. De primi generis instrumentis est intelligendum quod
dicit divus Thomas in secunda conclusione. Nam instrumenta ftel’tindi generis, cum essent partes hominum subsistentium, non ha­
bent aliam venerationem nisi simul etiam coleretur principaliter
Jpsa persona. Et quia homines erant nequissimi, propterca nulla
υ·>-ratione sunt adoranda ista instrumenta.
Secundo nota quod divus Thomas in 3, d. 9, q. 4, a. 2, qla. 4
aserit quod vera crux Christi in qua Christus pependit, si non
consideratur ut imago Christi extensi in illa, sed ut res quaedam
Christi, non est adoranda adoratione latriae sed hyperduliee. Hic tamen videtur oppositum sentire, quod adoranda est illa
crux adoratione latriae etiam secundum illam considerationem.
Marsilius vero in 3, q. 8, a. 2 secutus est illam sententiam.

308

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS QUINTUS
Utrum mater !>ci sit adoranda adoratione latriae
Prima conclusio negativa.
Secunda: Mater Christi est adoranda adoratione hyperdiilia?,
id est, cujusdam servitutis excellentissimae.
Nota quod si beata Virgo consideraretur non ut persona san­
ctissima, sed ut quoddam tabernaculum Christi quod Christus
inhabitavit corporaliter, poterat adorari adoratione latriae. prupterea quod tetigit multis modis ipsum Christum. Sed non est in
usu fidelium adorare personas sanctas nisi adoratione qua debe­
tur creaturae rationali. Ideo divus Thomas absolute negativa con­
clusione respondet.
Nota solutionem ad 3, unde videtur sequi quod humanitas
Christi non sit adoranda adoratione latriae. siquidem est capax
honoris per se. Sed respondetur negando sequelam, quia humani­
tas Christi non subsistit per se. sed in persona Filii Dei. cui
principaliter tribuitur honor.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum sanctorum reliquiae aliquo modo sint adorandae
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, quantum ad
hoc quod sint honorandae; quantum vero ad modum, est diversi­
tas opinionum. Vide concilium Nicaenum secundum, ubi definita
est conclusio. Et patet ex consuetudine Ecclesiae. Item ex divo
Hieronymo, cujus testimonium habetur ad 1 divi Thomae.
De hac materia videte Thomam Waldenscm lib. De sacra-mcntalibus, a cap. 150, et pro isto articulo vide cap. 161.

QUAESTIO VIGESIMASEXTA
Ite hor quod Christus dicitur mediator Dei et hominum
ARTICULUS PRIMUS

(‘irum esse mediatorem Dei et hominum sit proprium Christo
Prima conclusio: Solus Christus est perfectus Dei et hominum
mediator.
Secunda conclusio: Alii sancti possunt dici mediatores ministerialiter ct dispositive.

ARTICULUS SECUNDUS
I li um Christus sit mediator Dei et hominum secundum quod homo

Conclusio est quod non [est] mediator secundum quod Deus.
solum secundum quod homo.
Nota, quod, cum divus Thomas dicit quod Christo convenit
soltun secundum quod homo esse mediatorem, et non secundum
quod Deus, debet intelligi ita quod illa particula secundo quod ac­
cipitur specificative, non reduplicative ct causaliter, ita ut sit
census quod ratio medii et mediatoris in humanitate ipsa est se• undum quod in humanitate habet aliquid commune cum extremis,
scilicet cum hominibus mortalitatem et poenalitates. cum Deo
autem sanctitatem et plenitudinem gratiae. Ceterum radix et cau­
sa quare humanitas ipsa potuit esse medium efficax et per­
fectum. ab ipsa divinitate proveniebat; nam, ut jam dictum est
supra. Christus satisfecit ad aequalitatem quatenus erat homo
Deus, juxta illud: “Si non esset verus Deus non afferret reme­
dium” il).
*d
M

■I

S. Ijbq Ρλι·α. Srrmowe», sermo 21. ML. 42. 192.

quaestio vigesimaseptima
!>e sanctificatione beatae Virginis

ARTICULUS PRIMUS
Utrum invita Virgo fuerit sanci ificata ante nativitatem in utero

Conclusio est affirmativa.
Dubitatur an conclusio sit certa secundum fidem. Respondetur
quod oppositum asserere esset valde temerarium, sed tamen non
esset error expressus in fide. Ratio est quia divus Thomas solum
dicit quod rationabiliter creditur esse sanctificatam. Et tamen
bene noverat divus Thomas quod erat communis sententia sancto­
rum, quod Ecclesia celebrabat festum nativitatis illius. Sed tamen
cum ex sacra scriptura aut ex conciliis vel ex traditione apostolo­
rum non habeatur ista conclusio, non esset haeresis oppositura
asserere, sed quod est valde temerarium, quia est contra sanctos.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum beata Virgo sanetificata fuerit ante animationem
I. — Prima conclusio est negativa.
Secunda conclusio: quod fuit sanctificata jKWt animationem.
Nota quod divus Thomas non disputat hic an beata À'irgo con­
traxerit peccatum originale, sed id supponit tamquam certum,
ut patet 1. 2, q. 81, a. 3 ubi ait quod omnes qui descendunt ex
Adam, etiam beatam Virginem, contraxisse peccatum originale:
et etiam 3 p., q. 14. a. 1 ad 1. Sed quod quaerit est quonam tem­
pore fuerit mundata a peccato originali.

yl'AEST. XXVjr, ART. 2

311

Secundo nota quod, cum sanctificatio de qua nunc loquimur
includat in sua definitione culpam ct gratiam, culpam ut termi­
num a quo, gratiam vero ut terminum ad quem, ex utroque capite
probat divus Thomas suam conclusionem, quod videlicet ante
animationem non poterat sanctificari beata Virgo, quia ante ani­
mationem non erat capax culpae aut gratiae. Sed quia poterat ali­
quis dicere quod fuit sanctificata ante animationem, quia nimirum
in illo, scilicet in embrione, erat aliquid quod inficiebat animam
orat causa culpae et quod fuit ablatum antequam animaretur
fetus, infert divus Thomas quod sequeretur inde beatam Virginem
non indiguisse redemptione, quae est per Christum.
•■i. Solet disputari hic illa quaestio an beata Virgo contraxerit
maculam peccati originalis, an vero fuerit immunis ab illa. Ista
quaestio habet duplicem sensum, ut est videre apud dominum
Cajetaftum opusculo De Conceptione. Alter sensus an ita fuerit
immunis a peccato originali, quod etiam fuerit immunis a poenaIit itibus peccati originalis. Et in isto sensu dicit dominus Cajeta­
nus quod est haereticum asserere beatam Virginem esse immunem
a piceato originali, ita ut sit etiam immunem a poenal itat ibus.
Et probat, quia per fidem est certum quod Christus Dominus
est mortuus pro omnibus et quod omnes mortui sunt. Ergo qui
dixerit beatam Virginem fuisse immunem a macula et a poena,
aliquid asserit contra fidem. Vidé in domino Cajetano.
3. Nihilominus ista sententia Cajetani videtur nobis habere
plus rigoris (piam sit opus. Quamvis enim verum sit quod beata
Virgo non fuerit immunis a poenis peccati originalis, et oppositum
videatur temerarium et periculosum, sed tamen non potest con­
vinci erroris aut haeresis qui illud asserat, scilicet beatam Vir­
ginem non incurrisse poenas peccati originalis, formaliter loquen­
do de poena quae infligitur propter culpam. Probatur. Quia
similiter dicit Apostolus I Cor. 14 (v. 22): Sicut in Adam omnes
moriantur, ito in Christo omnes vivificabuntur. Tamen aliqui ex­
cipiunt ab ista universali illos homines qui invenientur vivi in
adventu Domini. Ita etiam possunt esse aliquae rationes quibus
f’xeipiatür Virgo a poena peccati originalis quatenus habet ratio­
nem poenae propter culpam. Item etiam universae auctoritates
quae adducuntur a domino Cajetano loquuntur de macula peccati,
et non solum de poena. Ergo si potest beata Virgo excipi a per-

ΟΟΜΙΝΊΓ'δ ΗΛΝΕΖ

31'J

cato originali: ergo etiamsi excipiatur a poenalitate. r.on esset
error. Confirmatur. Quia illa testimonia ita possunt explicari quod
beata Virgo per meritum Christi fuit praeservate a culpa et a
poena propter culpam. Alias ex modo conceptionis suae incurris­
set peccatum originale et poenam propter illum. Nolumus dicere·
quod beata Virgo non fuerit passibilis et mortua, hoc enim cer·'
tum est secundum fidem, sed quod has afflictiones non patiebatur
in poenam peccati originalis, ita quod hoc asserere non est .hae­
reticum, ut Cajetanus ait.
4.
Alter sensus quaestionis est] : an beata Virgo fattU
immunis ab ipsa macula peccati originalis. Et in hoc sensu dispu­
tant doctores istam quaestionem in 3. d. 3 et in 2. d. 30.
Scotus in 3, d. 3, q. 1 asserit beatam Virginem in primo instanti
suae conceptionis habuit gratiam justificantem et praevenientem
ne inficeretur macula peccati originalis. Sed tamen ille modeste
loquitur. Ait enim quod quid factum sit. Deus scit. Si tamen non
videtur repugnantia scripturae aut sanctis, tribuamus, inquit, Vir­
gini quod excellentius est. Eamdem sententiam sequitur Gabr.cl
ibidem et alii.
Argumenta hujus opinionis ea sunt. Primo ex Augustino lib.
De natura et gratia, cap. 36, tomo 6 dicit quod, "excepts bentn
Virgine de qua propter honorem Domini cum de peccatis agitur
nullam volo facere mentionem
*'
etc. il). Item ex divo Anselmo
lib. De conceptu virginali, cap. 18 ubi dicit beatam Virginem ’ea
puritate nitere qua sub Deo major intelligi nequit ” (21. Sed ista
puritas, quod esset immunis a peccato originali, potest intelligi
sub Deo. Ergo fuit in beata Virgine.
Secundo arguitur ex auctoritate Ecclesiae, quae celebrat con­
ceptionem beatae Virginis; et Sixtus quartus in extravagant! Ue
reliquiis et veneratione sanctorum, cap. 1, concedit multas Indul­
gentias assistentibus officio conceptionis quales conceduntur In.
festo Corporis Christi.
Et confirmatur ex concilio Basiliensi sess. 36, ubi ista sen­
tentia definitur, et opposita damnatur tamquam haeresis.
Tertio. Nam est maxima pietas et devotio ad beatam Virginem
il·
i2i

S. Arnt’RT.j De »al cf
S Avsxlmus, De coucci·'»

cap. ΤΛ Ml. 44 2ΛΤ
cap. IS. ML. 15$ 451

QUAEST. XXVII. ART. 2

313

at credamus istam dignitatem in beata Virgine. Et totus fere
pipulus sequitur istam sententiam.
5. Sed tamen opposita sententia est divi Thomae in hoc ar­
ticulo et ad 2 argumentum et 1. 2, q. 81, a. 3 et 3. d. 3, q. 1, a. 1
·! in Qwdlib. 6. a. 7, et Alexandri Halensis 3 p.. q. 9 et divi Bonaventume 3. d. 3, q. 1. Et Magister Sententiarum ibidem [cap. 1]
lie;’, quod, secundum sententiam sanctorum, credendum est car???.i Christi in beata Virgine fuisse prius peccato obnoxiam quous­
que per Spiritum Sanctum sanctificaretur. Hanc sententiam se|uuntur onmes thomistae.
Jl.'j'is sententiae fundamenta sunt: Primo, testimonia scrititm.i ■ et lex universalis quae asserunt quod omnes in Adam pecaverunt. Secundo, intelligentia sanctorum communis, quorum
testimonia habentur multa in illo opusculo domini Cajetani citato
2)r conceptione Virginis et in libello De conceptione Virginis Vin­
rent ii Bandelli. Sed unum testimonium divi Bernardi non est si­
mulandum. In epistola 174 ad canonicos lugdunenses tenet nostram
•eitrntiam et reprehendit eos quia celebrabant festum conceptio­
ni?, et dicit quod Virgo Maria non eget nostro mendacio quae
propriis abundat meritis (1).
Et probatur ratione. Nam est. lex generalis scripturae quod
ormes filii Adae sunt filii irae: et nulla est exceptio in scriptura
«eque in sanctis neque in conciliis: ergo non licet beatam Virginem
toccijwre. Secundo. Christus fuit universalis redemptor et proprie.
.Sed si beata Virgo non fuit captiva in culpa, non videtur quod
proprie fuerit redempta; quemadmodum si quis aliquem eripiat
Hr in captivitatem veniat, non dicitur proprie illum redemisse,
quia nunquam fuit captivus. Ergo similiter etc. Tertio. Beata Virθ’ fuit obnoxia poenis consequentibus originale peccatum ex vi
Wiae conceptionis, et non sicut Christus qui voluntarie assumpsit
propter aliena peccata: ergo beata Virgo contraxit peccatum ori­
ginale. Patet consequentia. Quarto. Haec est maxima dignitas
Christi Domini, ut qui esset futurus redemptor omnium, esset
ùmnino immunis ab omni labe peccati. Ergo non convenit quod
privilegium tribuatur Virgini.
G. — Pro explicatione hujus dico primo quod modo citra peri-

n s

Eplsl. 17Û ML. 182. 333.

314

DOMINICIS ΒΛΝΕ7

culum potest utraque pars defendi el praedicari. Probatur ex
diffinitione Sixti quarti, ordinis minorum, in extravagant! Grave
nimis,, ubi supra, ubi excommunicat expresse eum qui dixerit al­
teram partem esse errorem, aut peccare mortaliter qui eam prae­
dicaverit.
Sed quomodo respondebunt qui alteram partem, scilicet quod
fuit concepta sine peccato originali, ad auctoritates scripturae et
argumentorum quos supra diximus? Respondetur quod salva fide
possunt resfxmdere quod fuit praeservata per gratiam quamdam
praeservantem ne contraheret maculam, quam contraxisset ex v;
suae conceptionis, et hoc propter meritum Christi.
Secundo dico quod nostra sententia et divi Thomae est pro­
babilior, quia habet majora fundamenta et potiores rationes, et
est magis pia; nam haec est pietas maxima, ut in his quae non
constant nobis, sequamur legem universalem et dicta sanctorum.
Tertio dico quod, si aliquo pacto ista disputatio pertineret tui
fidem, et altera istarum partium esset definienda, definiretur sen­
tentia divi Thomae, nisi Ecclesia haberet novam revelationem.
Probatur. Quia nusquam in aliquo concilio est definitum contra
sententiam divi Thomae. Secundo, quia Ecclesia in definiendis
rebus fidei utitur vel testimoniis scripturarum, vel sanctorum te­
stimoniis. vel apostolicis traditionibus. Sed pars negativa nor»
colligitur aliquo modo istorum, immo potius oppositum. Ergo illa
non posset definiri, nisi Ecclesia haberet novam revelationem.
7. — Unde ad primum argumentum ex Augustino i responde­
tur] quod expresse loquitur Augustinus de peccato actuali, quod
nullum fuit in beata Virgine. Ad Anselmum, quod ibi loquitur
generaliter et commendat sanctitatem Virginis; et ita res habet
quod tribuenda est ei omnis puritas sub Deo, secundum tamen
legem ordinariam, non vero secundum potentiam absolutam Dei.
Verum est tamen quod divus Thomas, respondens ad istud testi­
monium Anselmi in 1, d. 44. q. 1, a. 3 ad 3, dicit quod beata Virgo
fuit immunis a peccato originali et actuali.
Ad secundum respondetur quod qui concessit hoc festum ce­
lebrandum in Ecclesia, qui fuit Sixtus quartus, ipse definivit quid
celebraretur, scilicet opinio quaedam pia quod beata Virgo non
fuit concepta in peccato originali. Secundo respondetur quod illo
die celebrat Ecclesia sanctificationem beatae Virginis in utero ma­

φ AKSf. A.XCtl.

315

t:ù siv- in primo instanti, sive in secundo. El si objiciatur quod
tyravun dlud celebratur nomine conceptionis, respondetur quod
»--:»l’. ibi non accipitur pro illa instantanea conceptione, sed
■n tempore quo formatur corpus in utero perfecte. Sed proprius
. t ruetur illud festum sub nomine sanctificationis, quia hoc
Mmen sanctificatio indifferens est ad utramque opinionem. Nam
Christus ipse dicitur sanctificatus, id est. factus sanctus, juxta
illud: Qmwn Pater sanctificari! et misit in nvundum (Joan. 10.
>îi. Et dicitur Mariam sanctificans.
Ex his quae diximus sequitur quod quaedam oratio quae ha­
betur in quibusdam officiis illius festi est impudens; nam in illa
habetur quod ita concedat Deus salutem animarum, sicut est ve­
rum quod beata Virgo fuit concepta et immunis a peccato ori­
ginali.
Ad ''(infirma!) nem ex concilio Basilicnsi respondetur quod illud
(oneilium nullam habet auctoritatem, fuit enim scismaticum, nam
m sessioné 34 deposuit illud concilium pontificem Eugenium quar­
tum. qui semper est habitus in Ecclesia pro vero pontifice, et ibi­
dem fuit electus in summum pontificem quidam Amadeus, qui
nunquam fuit receptus in Ecclesia, ut patet ex serie conciliorum,
nam post Eugenium statim succedit Nicolaus.
Ad tertium respondetur quod illa opinio est magis pia quae
est magis vera. Nos autem existimamus rationes et testimonia
scripturae et sanctorum esse majora, et ideo existimamus esse
in.AXimam pietatem.

ARTICULUS TERTIUS
i hum beata Virgo fuerit emundata ab infectione fomitis

I. — Conclusio est: Per sanctificationem non fuit sublatus foines Iwatae Virginis, sed ligatus; at vero in conceptione carnis
• hristi, (piando Verbum caro factum est, hinc totaliter fuit subbhis fomes beatae Virgini.
2» — Nota in hoc articulo quare ipsa concupiscentia inordinata
fecundum habitum dicitur fomes peccati, et secundum actum dici­
tur motus peccati. Fomes quidem peccati dicitur, sicut supra

316

LWYMI NIC l'S BANE?.

diximus q. 15, a. 2, quatenus ex peccato primi parentis consecuta
eat ista concupiscentia habitualis inordinata, et etiam quia sup­
peditat aliis peccatis. Motus autem peccati dicitur ipsa actuali.·
*
concupiscentia inordinata non quia semper sit peccatum nec ve­
niale quidem, ut bene adnotat Durandus 3. d. 3. q. 3, sed quia
semper movet actu et invitat ipsam rationem ut consentiat in
peccato. Aut etiam dicitur motus peccati quia ex peccato originali
provenit tamquam ex radice, ut motus caloris dicitur qui est ù
calore et ad calorem. Quod autem non semper sit peccatum hu­
jusmodi motus, patet ex dicto Pauli ad Rom. 7 (v. 18) : 8<io r/uod
non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum... Si autem quod
noto hoc facio, jam non ego operor illud, sed quod habitat in w.
peccatum, id est fomes. Et deinde: Video aliam legem in membris
meis repugnantem legi mentis meae et captivantem me, id eat
mittentem me captivare, in. legem peccati. Confirmatur ex illo quod
dicit cap. 8 (v. 1): Xthil ergo damnationis est illis qui sunt (/·
Christo Jesu, qui non secundum carnem ambulant.
Secundo nota quod ratio divi Thomae qua rejicit serund.un
opinionem, ut recte concludat sic est intclligenda, scilicet qui I
facere difficultatem in bono et inclinare ad malum utrumque est
effectus adaequatus inordinatae concupiscentiae, quemadmodum
est offectus adaequatus gravitatis inclinare deorsum et facere dif­
ficultatem ad motum sursum.
3. — Sed arguitur contra aliam rationem qua rejicit divus Th·:··
mas tertiam opinionem. Fomes non est necessarium instrumentum
ad traducendum peccatum originale: ergo ratio divi Thomae sup­
ponit falsum. Probatur antecedens. Nam si Deus faceret alicui
homini tantam gratiam personalem, ut auferat ab illo fomitem
peccati, nihilominus ille generaret filios infectos peccato originali.
De. quo vide magistrum Soto lib. 1 De natura et gratia, cap. 9.
Ergo non est necessarium fomes.
Respondetur quod ratio divi Thomae bene concludit intentum
in proposito. Nam si verum est quod fomes est necessarium in­
strumentum transfundendi peccatum originale, et ultra hoc fomes
est inordinata concupiscentia, bene concludit divus Thomas quod,
si aufertur inordinata concupiscentia, quod aufertur fomes quod
erat necessarium instrumentum transfundendi peccatum origi­
nale, secundum opinionem illorum. Quod autem fomes sil neces-

Qt’AKST. XXVII. ART.

{

Mrium instrumentum transfundendi peccatum originale, supdivus Thomas ex opinione Illorum et ex quodam testimo­
ny. Augustini ibi citato. Si autem fomes non est necessarium
•neiyumentum. sicut revera non est, adhuc est bona ratio divi
Thomae; quia, quamvis peccatum originale transfundatur ab ali­
quo parente, non tamen necessarium est quod maneat fomes, sicut
iltl ponebant. Potest etiam rejici illa opinio, quia ratio transfun­
dendi peccatum originale non est ex parte feminae, sed ex parte
v.rt. Nani si peccante Eva non peccaret Adam, non transfundetvtur peccatum originale. Quare non infertur quod manserit fomes
in beata Virgine ut transfunderetur peccatum originale.
1. — Dubitatur ex Durando in 3. d. 3. q. 3 circa conclusionem
div: Thomae, qui negat conclusionem divi Thomae revera, quam
vis verbis videtur convenire. Ait enim quod qualiter fomes possit
ï «ferri totaliter non video. Quod autem dicunt doctores quod potfc.d auferri totaliter, quod auferendum est in resurrectione, sic
est intelllgendum, ait. quod per aliquid instrinsecum impedietur
famea ne exeat unquam in actum. Cum autem dicunt quod ligatur
fames. ita intelligitur quod per divinam providentiam et assisten­
tium continetur ne exeat in actum, absque aliquo dono habituali
r''intinenti appetitum. Itaque secundum Durandum, non differt
ligari vel auferri fomitem nisi secundum rationem intrinseci aut
ntrinseci impedimenti. Ratio Durandi est: nam fomes nihil aliud
est quam naturalis inclinatio habitualis ipsius appetitus sensitivi
hi suum objectum praeter imperium rationis, (’hi fomes nihil addit
positivum supra sensitivum apjietitum naturalem, licet ipsa actua­
lis inclinatio sit motus praetor rationem qui impeditur, sed tamen
D'm tollitur appetitus: ergo neque fomes secundum essentiam

' vnlirmatur. Quia ab accidenti non potest tolli quin sit aptum
hH · -ubjecto. neque a gravi potest auferri quin sit aptum moveri
imum. Ergo similiter de fomite.
ô. - Respondetur tamen quod fomes non solum impeditur, sed
aufertur secundum essentiam. Pro cujus explicatione nota
1 appetitus sensitivus dupliciter potest considerari. Uno modo
ulum communem rationem appetitus sensitivi. Et ita indiffeBst ad hoc quod est esse conformem rationi vel difformem.
est quaedam potentia naturalis quae ponitur in secunda specie

3i&

ftOMINICTS ΒΛΝΚΖ

qualitatis. Alio modo potest considerari appetitus sensitivus ιΛ
est hominis, ut contrahitur ad esse hominis. Et isto modo est
perfectio ipsius appetitus sensitivi quod moveatur a superiori ra­
tione, et imperfectio ipsius est quod moveatur praeter imperium
rationis; quemadmodum est perfectio manus quod moveatur a
corde et a cerebro, et est imperfectio quod per se habeat alium
motum a paralysi vel ab alio.
Seeuwdo nota quod imj>erfectiones et privationes proprie li­
quendo non dicuntur impediri secundum se ne exeant in actum.
Probatur. Quia impediri est operantis aut moventis, sicut impe­
ditur lapis ne descendat deorsum. Sed dicuntur impediri hujus­
modi privationes ratione alicujus potentiae in qua existunt. quae
potentia non] impeditur, sed tollitur omnino. Unde sequitur quoi,
si ipsa potentia omnino tollitur, privationes non dicuntur impediri.
V. gr., caecus qui est privatus potentia videndi, non dicitur iir.pediri ne videat. Quando igitur hujusmodi privationes in talibus
potentiis dicuntur impediri, dupliciter potest contingere. Aut quii
omnino potentia in qua sunt impeditur ne moveatur; aut quia
impeditur ipsa potentia ne operetur cum imperfectione. V. gr.. si
quis in pede claudicat, potest impediri ne claudicet, si ligetur
aliquo fune; vel etiam si ambulet, potest juvari aliquo baculo ve)
manu alicujus. et sic non claudicabit.
Tertio nota quod privationes sive imperfectiones, quando sup­
plentur sive naturaliter, sive superna tu ra liter per oppositam per­
fectionem aut habitum intrinsecum, non dicuntur impediri. sel
omnino auferri. V. gr.. quando Christus conferebat gressum olardis et visum caecis, non dicebatur impediri claudicationem am
caecitatem, sed omnino auferri, quia conferebat illis oppogitan
perfectionem.
Quarto nota quod fomes connotât supra appetitum sensitivum
tria. Primum quod sit appetitus hominis. Quare in bruto, etiamsi
sit vehementissimus appetitus sensitivus in suum objectum,
f.stc). Secundo quod habeat quemdam defectum et inbecillitatem
ut possit moveri absque imperio rationis, quod est naturalis in
potentia. Et hoc modo diceretur' fomes peccati esse in homine
creato in puris naturalibus, quia esset occasio peccandi et incen­
tivum ut faceret contra regulam rationis. Sed tertio connotât qiiotl
sit effectus peccati originalis et poena ipsius.

QCAKST. XXVII, ART. 4

319

G - Ex his quae dicta sunt potest colligi quomodo fomes di·
catur ligari et quomodo auferri. Ligatur enim quando non datur
homini opposita perfectio et sanitas, sed per assistentiam et ma­
nui· Ti-am Dei ducitur homo ne operetur secundum appetitum
infirmum et claudicet. Et hoc est proprie impediri fomitem et
hgun. Auferri vero fomitem est quando per donum aliquod inInnseeum ratio et mens ita fortificatur et roboratur, quod con·
tijœi fortiter et suaviter appetitum inferiorem, ne possit aliqua
Via praevenire motum appetitus superioris. Et hoc est tolli, sicut
toihtur infirmitas per oppositam sanitatem. Et hac via probavit
divus Thomas supra, q. 15, a. 2 quod in Christo Domino non fuit
fomes peccati, propterea quod fuerunt in illo virtutes perfectis­
simae in gradu excellentissimo; quemadmodum in Adam in statu
justitiae originalis non erat fomes, ex eo quod ratio superior con­
tinebat inferiorem appetitum ne posset praevenire rationi. At
veto de beata Virgine in art. sequenti dicit divus Thomas quod
non sufficiebat ei gratia sanctificationis ut omnino appetitus i.iftriornou posset praevenire rationi. Alioquin hoc fuisset illi tunc
praestitum ut non haberet fomitem. Unde opoit.t icere qu. d
complementum illius ligationis fuit ex divina provid-.r.ua. quae non
mittebat aliquem motum inordinatum ex fomit pro\ a-.re,

ARTICULUS QUARTUS

I Irum |η·γ sanctificationem in utero fuerit beata Virgo praeservatu
ab omni peccato actuali
( oiidusio ewt quod per hujusmodi sanctificationem consecuta
In-ala Virgo ut nunquam peccaret mortaliter nec \* ialitcr.
Nota quod ista conclusio acceptatur a tota Ecclesl
t oppo­
situm asserere est erroneum. Probatur ex concilio i d nti o
«ss. 6, can. 23 ubi excipitur beata Virgo ab omni peccat , ».t ua it
quod ita sentit tota Ecclesia explicans illud I Joan. «1. S), Si
t&erhr (<,s· quoniam peccatum non habemus, ubi excipitur beata
Virgo. De quo vide magistrum Soto lib. 3 De natura et gratia,
cap. 4.
Circa solutionem ad 2 vide lib. 6 Bibliothecae sanctae, in

320

DOMINICUS BASEZ

annotat. 138, ubi numerantur inulta testimonia antiquorum do­
ctorum quae videntur asserere quod beata Virgo peccavit ve·
nialifer.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum beata Virgo per sanctificationem in utero obtinuerit
gratiae plenitudinem

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum sanctificari in utero, post Christum, proprium fuerit
beatae Virginis
Conclusio est quod, excepto Joanne Baptista et Jeremia, de
nullo alio credendum est fuisse in utero sanetificatum.

quaestio vigesimaoctava
De virginitate Matris Dei

ARTICULUS PRIMUS
Utrum Mater Dei fuerit virgo in concipiendo Christum

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Mater Christi fuerit virgo in partu

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS TERTIUS
Utrum Mater Christi permanserit virgo post partum

R Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum Mater Dei virginitatem voverit
1. — Conclusio est affirmativa.
Dubitatur circa omnes istos quatuor articulos quo gradu cer­
titudinis sint habendae conclusiones illorum.
Respondetur quod conclusio primi art. habetur clara in scri­
ptura Mat. (1. 18) : Ante quam convenirent inventa est in utero haSto. Tomis · I

21

I’
322

DOMINICI "S uaK-bz

de Spiritu Su neto, et Luc. 1 (v. 35) : Spiritus Sanctus super·
veniet in te.
2.- Secunda vero conclusio manifeste probatur de fide ex fi U
Mat. 1 (v. 25), Λ'οη cognoscebat eam donec peperii filium Ainnêprimogenitum; et ex illo Esaiae 7 (v. 14), Eccc virgo *concipi i et
pariet filium.
Circa quod nota quod sunt aliqui ex hebraeis qui perperam ex­
plicant istud testimonium Esaiae, ex eo quod ubi nos legimu»
virgo, in hebraeo est quaedam vox aaholma, quae est indifferens
ad virginem integram et ad adolescentulam corruptam. Et pro­
bant ex illo Prov. 30 (v. 18), Tria sunt difficilia mihi, et quartum
penitus ignoro, scilicet viam viri in adolescent ula, quo loco habe­
tur eadem vox quae habetur Esaiae. Et videtur quod Salomon lo­
quatur de corrupta.
Sed respondetur quod ex eo quod illa vox sit indifferens a<1
virginem et corruptam, non inde infertur quod necessario accipia­
tur pro corrupta. Poterit ergo accipi pro virgine. Et probatur quod
accipiatur pro virgine. Nam Esaias dixerat ad Achaz: Pete tibi
signum a Domino Deo tuo. Et neganti Achaz, dedit ei signum
Esaias, scilicet virgo concipiet etc. Quod si non erat virgo dum
pariebat et concipiebat, non erat illud magnum signum prae om­
nibus aliis signis. Praeterea Matt. 1 (v. 22) jam expositum est
illud testimonium. Hoc totum factum est ut add impleretur quod
dictum est a Domino per prophetam : Ecce virgo concipit t etc. Ad
illud Proverbiorum respondetur quod aliqui legunt, in adolescentia.
quamvis frequentior lectio sit inter latinos in adolescentula. Et
est sensus, ut explicat Lyra, quod Salomon ignorabat quomodo
vir, Christus scilicet nasceretur ex virgine incorrupta. Et Ibi
facit mentionem hujus mysterii. Et sic adolescentula accipitur
pro virgine, ita ut idem sit quod dixit Jeremias 31 (v. 22) : .Voi.hh| 1
creavit Dominus super terram, femina circumdari/ virum. Svn
enim est credibile quod Salomon ignorasset quommodo vir cogno­
sceret adolescentulam, aut quomodo nascatur vir cx matre r
rupta.
3. — Conclusio tertii articuli etiam esi. certa secundum fidem
Probatur ex consensu totius Ecclesiae et omnium sanctorum. Item
in canone missae dicitur: “gloriosae semper virginis Mariae" Et
est expressa definitio in concilio Lateranensi can, 3, sub Martino

V'ASST. XXV111, ART. 4

323

fimo. ubi dicitur; "Si quis... non confitetur proprie et vere Dei
bBrtiLrk-νπι sanctam semperque virginem Mariam., concepisse ex
Spjiitu Sancto et enixam esse incorruptibiliter et indissolubiliter
«manente ante partum et post partum virginitate, anathaema
Et divus Hieronymus scripsit tractatum Contra Helvidium
Weneticum, asserentem impudentissime quod beata Virgo postip.u.) pfperit Christum cognovit eam Joseph. Cujus argumenta
rIvU. hic divus Thomas in tertio articulo.
Not indum est. ut notat Abulensis in opusculo quodam super
U|ikI E<·"· Virgo concipiet, quod habetur statim post Levitlcum.
tJjj asserit quod fieri potest naturaliter quod adulescentula virgo
d incorrupta mente et corpore concipiat, non autem quod pariat.
ΛΧ vero beata Virgo concepit et peperit mente et corpore virgo.
< absque omni virili semine, sicut canit Ecclesia. Et hoc habuit
dncuiai issimum supra omnem naturam.
I. - Conclusio quarti articuli est communis sanctorum con­
cisus, qui ita explicant illud Lucae 1 (v. 34) : Quomodo f iet istud
ÇMïûam virum non cognosco?: id est, sum in statu et proposito
llrmii-simo non cognoscendi virum. Alioquin non videretur respon•lo digna prudentiae Virginis. Sed quando emiserit hoc votum beau VirgO, si fuit ante desponsationem cum Joseph, vel post, dicemus
qua est. sequenti. Colligitur etiam illa conclusio ex ca. Sufficiat. 27.
K 2 ex Nicolao pontifice, et ca. Beata, ibidem ex Augustino, qui
Incus babetur in libro De nuptiis et concupiscentiis, cap. 11 et 12.
5. - Dubium est circa secundum articulum, an beata Virgo
P-pcierit filium ea via qua ceterae mulieres solent parere. Rcipondotur quod, secundum fidem, necessarium est dicere quod bcala Virgo peperit eadem via qua ceterae. Probatur. Quia secundum
firleni. est verum quod peperit proprie filium. Sed parere proprie
Juquendo non est nisi ea via producatur· proles; sicut spuere non
Mi nisi oris mittere salivam, ita parere proprie est emittere filium
t* parte consueta. Qui ergo negat Christum ea parte fuisse natum,
twgat virginem peperisse. Item quia non esset magnum miraculum
qu».d virgo peperisset, si illa via non peperisset.
Ex hoc sequitur quod quidam modus loquendi Durandi in 4,
<i. <1. q. 6, ubi asserit quod ita factum est, quod Christus exierit
ο λ irgine et non transivit per media, sicut corpus Christi qui est
fo raelo incipit esse in sacramento sine transitu per medium, iste

32-1

no.MINÎCCS BASEZ

modus quidem non est proprius nec caret periculo, quia non c->r.sonat cum proprietate hujus verbi parere. Et ad asserendam
illam sententiam aliqui moti sunt, quia non valebant intelligere
quomodo duo corpora possent esse simul in eodem loco, etiam per
divinam potentiam. At vero Ecclesia ad significandam veritatem
partus Virginis dicit in officio missae, “Salve sancta Parens eni­
xa” etc., et in concilio Lateranensi dicitur quod incorruptibiliter
est enixa. Ubi nota quod illud participium enixa non dat nobis
intelligere dolorem vel laborem in pariendo, sed ad insinuandum
quod beata Virgo virtute divina est adjuta; peperit active emit­
tendo filium cum integritate partus virginalis, et non tantum quia
Christus exierit ex utero ejus ut exivit de sepulcro.
Alii doctores dicunt quod, sicut in statu innocentiae feminae
concepissent et peperissent absque corruptione, sed per quamdam
dilatationem illarum partium, ita virtute divina factum est ut
beata Virgo in pariendo filium gauderet privilegio justitiae origi­
nalis. Quod autem illud contingeret in statu justitiae originalis
asserit divus Thomas 1 p.. q. 98, a. 2 ad -1. et divus Augustinus 14
De civitate Dei, cap. 19 et 26.
Sed tamen iste modus dicendi non est decens ad venerandum
partum Virginis. Nam primo illa dilatatio non posset fieri absque
aliqua delectatione vel dolore. Deinde quando nulla esset dele­
ctatio, tamen ipsa dilatatio partium est via ad divisionem. Ergo
non decet etc. Dicendum ergo est quod virtute divina absque ulla
dilatatione illarum partium exivit Christus per portam clausam,
et Virgo ipsa emisit, vel quia accepit dotem subtilitatis, ut qui­
dam dicunt, vel ut melius opinatur divus Thomas in isto art. 2
ad 3, quia virtute divina factum est quod Christus sine tali dot·
transiret per portam clausam.
Nota circa solutionem ad primum quod Gen. 30 legitur quod
Dominus aperuit vulvam Rachelis, et I Reg. de Anna sterili dicitur
quod Dominus concluserat vulvam ejus. Juxta istud modum lo­
quendi accipienda sunt verba Ambrosii super Lucam, ubi dicit
quod ipse Christus “aperuit vulvam matris suae ut immaculatus
exiret” (1), ita ut verbum aperire idem valeat sicut fecundare
dareque virtutem pariendi, sicut dicimus, aperiatur terra ct germi­
net Salvatorem.
• Il S. ASIMbKitu. Κγ/λ·μ··λ
l.W‘. Hh 2. ML. 15. Ίβ55.

QI AES ΓΙΟ VIG E.S 1 MAN ON A
De desponsatione Matris Dei

ARTICULUS PRIMUS
I tnim Christus debuerit de virgine desponsata nascere

Conclusio est affirmativa. Ista conclusio est de fide de facto,
.u patet ex Evangclio.
Nota circa illam rationem desponsationis Matris Dei (piae est
Ignatii et Hieronymi, scilicet quatenus hoc mysterium diabolo
celaretur. nota quod daemon virtute naturali potest cognoscere
urnr.ia naturalia et omnes dispositiones. Unde poterat cognoscere
et videre an beata Virgo esset virgo corpore. Quid igitur est quod
assignatur ratio desponsationis ut hoc mysterium diabolo celare­
tur" Respondetur quod licet omnia naturalia potest cognoscere,
non tamen semper actu advertit ad omnia. Et quia ratio non ad­
vertendi an illa mulier conceperit virgo et peperit virgo fuit dis^nsatio. ideo etc.
Est alia solutio, quod ibi accipitur diabolus pro membris, ita
qnod homines nequam non cognoscerent.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum inter Mariam et Joseph fuerit verum matrimonium
]. -Prima conclusio: Quantum ad perfectionem essentialem
matrimonii verum fuit.
Secunda conclusio: Quantum ad secundam perfectionem ma-

326

rXiMiNÎCl'S ΠΛΝΚΖ

trimonii, quae est per act uni copulae carnalis, non fuit consum­
matum et perfectum matrimonium.
2. —Pro intelligentia articuli arguitur. Beata Virgo nunqùam
habuit verum propositum cognoscendi virum: ergo non potu.·,
contrahere verum matrimonium. Antecedens patet, quia fuit sem­
per virgo mente et corpore. Consequentia probatur. Quia con­
sensus necessarius ad contrahendum matrimonium debet esse in
mutuam obligationem reddendi debitum conjugalem, ut patet ♦·>·.
divo Thoma in additionibus, q. 48. Ergo si beata Virgo non habuit
propositum reddendi debitum, non potuit se obligare ad reddendnr;.
Secundo. Si quis contraheret matrimonium sub ista conditio­
ne: contraho tecum dummodo non petas neque reddas debitum, ille
contractus nullus esset, quia est conditio repugnans fini matrimo­
nii. Ergo neque vere contrahit qui mente habet tale propositum
Tertio. Beata Virgo habebat votum virginitatis: sed talibus
non solum nubere, sed velle nubere damnabile est, ut habetur 17.
q. 1 ca. Voventibus: ergo.
3. — Aliqui haeretici, inter quos est Wiclef, opinati sunt non
fuisse verum matrimonium inter Mariam et. Joseph, quia nullum
matrimonium existimant verum nisi quod fuerit carnali copula
consummatum. Sed tamen hoc est erroneum et contra evangelium.
ubi dicitur: Noli timere accipere Mariam conjugem tuam (Matt
1. 20i. Item constat ex sententia omnium sanctorum, quod omni?
quae fuerunt necessaria ad verum matrimonium ratum, invtniuntur in matrimonio Mariae et Joseph. De quo vide AugustiAum
lib. 23 Contra Faustum, cap. 8.
4.
Unde ad primum argumentum negatur consequentia. Et
ad probationem concedo antecedens, et nego consequentiam qui'’,
potest quis se obligare, v. gr.. ad statum religionis, ct nihilominus
non habere propositum servandi paupertatem : nihilominus tameq
manet vere religiosus. Sed tamen, quia in beata Virgine nullum
fuit mendatium neque fictio, dicendum est quod habuit consensum
explicitum non in copulam carnalem, sed in obligationem et con­
junctionem matrimonialem, ad quam obligationem sequitur quod
teneatur reddere debitum, si alter petierit. Sed beata Virgo fuit
instinctu Spiritus Sancti certa quod Joseph non esset p 'titurus.
Quare potuit habere voluntatem absolutam nunquam cognoscendi
virum, simul cum illo consensu matrimonii.

Qt’ABST. XXIX. AKT. 2

327

Ail secundum respondetur quod, si illa condii io ingrediatur
(u contractum matrimonii, ita quod sit pars illius contractus, nul­
lus est contractus. Licet Richardus et Bonaventura 4, d. 28 op,·..c’un sentiant. Si tamen ilia conditio sit in proposito dumtaxat
conhahentis, manet verus contractus et mutua obligatio.
Si quis tamen objiciat quod videtur indecens quod beata Virgo
u rit, in copulam carnalem implicite, id est, in obligationem
red iHid: debitum si petierit alter eo quod in hac parte videretur
ucedi beata Virgo ab aliis virginibus, quae nullo modo consen­
serunt in copula carnali neque explicite neque implicite: respon­
detur quod beata Virgo nunquam habuit istum actum: reddam
debitum si petierit vir meus, quia erat actus otiosus. Ipsa enim
’prit certa instinctu Spiritus Sancti quod Joseph non erat petitunw debitum. Neque in hac parte exceditur ab aliis virginibus, quia
omnes aliae debent esse paratae habitualiter ad contrahendum si
1>.<is juberet. Et quia beata Virgo contraxit illud matrimonium
volente Deo ex instinctu Spiritus Sancti, nihil minus propterea
habuit quam aliae virgines.
Ad tertium Scotus in 3, d. 30, q. 2, a. 2 tenet esse licitum tale
nutri monium post votum castitatis cum illa conditione posita in
irgnmento. Tamen opposita sententia est communis. Et ratio est
quin illa conditio destruit finem principalem matrimonii: ergo
nullus est contractus. Item si illo modo contraheretur matrimo­
nium. rogo: an teneatur vir reddere debitum petente uxore. Si
tenetur, jam in contrahendo se exposuit periculo non servandi
castitatem: ergo non fuit licitum. Si vero non tenetur reddere:
ergo non est verus contractus matrimonii, quia nihil aliud est
crjr.ii actus ille nisi obligatio ad reddendum debitum, juxta illud
1 ‘ 7 (v. 11 Mulier sui corporis potestatem non habet, sed
»·»'·· ■ r idr /fui corporis potestatem etc. Ergo si vera uxor est et
v>’ Ue vir. tenentur invicem reddere debitum. Dicendum igitur est
dim divo Thoma art. 4 hic quod beata Virgo antequam desponserctut non habuit votum virginitatis, sed firmissimum propositum
servandi virginitatem. At postquam desponsata est, fecit votum
castitatis simul cum Joseph. Itaque quando venit angelus ad sa­
lutandum et annuntiandum, invenit eam voto implicatam. Neque
oppositum hujus invenitur in sanctis. Item secundo possumus di­
cere quod etiamsi fecisset votum antequam desponsaretur, tamen

328

DOMINICIS BASEZ

habuit revelationem Spiritus Sancti quod tali via posset servare
suum votum; quare suam virginitatem obtulit Deo et in ejus ma­
nibus et voluntate posuit. Unde ad illum ca. Voventibus respon­
detur quod intelligitur secundum legem communem. Si tamen ex
revelatione particulari Spiritus Sancti aliqua mulier vel vir nu­
beret, secura tamen quod posset servare suam castitatem, non
est damnabile quod nubat, etiamsi habeat votum castitatis. Vide
de hoc magistrum Soto in 4, d. 30, q. 2. a. 1 ad 2.

QUAESTIO TRIGESIMA
De annuntiatione beatae Virginis

ARTICULUS PRIMUS
Utrum fuerit necessarium beatae Virgini annuntiari quod in ea
flendum erat

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum beatae Virgini debuerit annuntiatio fieri per angelum

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS TERTIUS
Utrum angelus annuntians debuerit Virgini apparere visione
corporali

Conclusio est affirmativa. Vide rationem divi Thomae.
ARTICULUS QUARTUS
Utrum annuntiatio fuerit convenienti ordine j>erfecta.

Conclusio [est] affirmativa.
In tota ista quaestione divus Thomas nihil aliud facit quam
ponere quasdam rationes convenientissimas de annuntiatione do­
minica. quas vide diligenter.

tKJMIN'lCLS BASEZ

330

Notanda tamen sunt duo pro tota quaestione. Primum est circa
turbationem Virginis, de qua agit divus Thomas art. 3 ad 3. Ubi
nota quod in beata Virgine hoc efficitur divina gratia, quod nul­
lus motus pateretur appetitus sensitivi qui rationi praevenirent,
neque irae neque concupiscentiae etc. Est igitur intclligenda ista
turbatio beatae Virginis promanasse tum a Spiritu Sancto, tum
etiam a ratione superiori beatae Virginis, propter excellentiam et
dignitatem tantae salutationis, Ave gratia plena. Itaque illa per­
turbatio oriebatur ex humilitate et ex magna cognitione excellen­
tiae illius quod sibi offerebatur. Atque hoc modo perturbari non
est contrarium dignitati sanctificationis Virginis; sed hoc atte­
statur naturae humanae fragilitatem, nam et Christus ipse tur­
batus est. Joan. 10.
Secundum quod est notandum est circa illud quod beata Virgo
dixit angelo: Quomodo fiet istud quoniam virum etc. Pro quo
recolendum est quod dixit divus Thomas supra, q. 27. a. 5 ad 3.
quod beata Virgo habuit excellenter donum sapientiae et gratiam
prophetiae. Et rursus hic art. 1 ad 2 dicit quod beata Virgo ha­
buit “expressam fidem incarnationis futurae. Sed cum esset hu­
milis, non tam alta de se expectabat, et ideo super hoc orat
instruenda” per angelos. Ex hoc sequitur quod illa interrogatio
Virginis. Quomodo etc., non erat ignorantis quod mysterium in­
carnationis patrandum esset in virgine virtute Spiritus Sancti,
nam hoc Esaias cognoverat: ergo multo magis beata Virgo. Sed
potius erat examinantis angeli salutationem, ut videret si con­
veniebat cum scripturis per omnia.
Circa solutionem ad 3 art. 3. circa illud beati Antonii, vide
Augustinum lib. 12 Super Genesim·, cap. 14. ubi dicit quod certo
discernere quis sit bonus aut malus spiritus in his visionibus,
arbitratur posse scire neminem, nisi qui acceperit illud donum a
Domino, de quo Apostolus dicit: Alii discretio spirituum (I Cor.
12. 10). Et refert divus Augustinus lib. 6 Confessionum. cap. 13.
de matre sua quod affirmabat se, suavitate quadam spiritus quam
explicare non poterat, discernebat quando bonus spiritus erat 11).
<1>

S. Avouer..

ni». G. cap. 13 ML 32. 731

QUAESTIO TRIGESIMAPRIMA
De materia de qua corpus Salvatoris concept uni est

ARTICULUS PRIMUS

Utrum caro Christi fuerit sumpta ex Adnm
Conclusio [est] affirmativa et de fide. Patet ex argumento S 1
ronlra.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Christus sumpserit carnem de semine David

Conclusio est affirmativa et de tide, ut patet ex illo Rom. 1
*v. 3i. Qui factus est ex semine David. Locus adductus a divo
Thoma habetur Exodi 6.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum genealogia Christi convenienter ab Evan gei istis texatur

Conclusio est affirmativa.
Contra solutionem ad 1 divi Thomae arguitur. Divus Joannes
narravit generationem divinam Filii Dei. In principio erat Verbum
etc. Ergo non debet intelligi Esaias de generatione divina esse
impossibile narrare.
Respondetur primo quod, licet intelligatur, ut divus Hierony­
mus intelligit, de generatione divina. tamen explicari potest quod

iMXMINICfS baSkz

sit impossibile distincte enarrare quomodo generetur Filius a
Patre, sicut potest enarrari genealogia secundum carnem. Item
potest intelligi propheta admirative, ac si diceret: res magna e.st
enarrare generationem Filii Dei. Tertio exponi possunt illa verba
quod genealogia accipitur pro populo christiano fideli, nam inquit
Esaias: Generationem ejus quis enarrabit? Quia abeissus est de
terra viventium (cap. 53, 8), ac si diceret id quod nos legimus in
evan gel io: Si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Item
ibidem dicit propheta: Si posuerit pro peccato animam suam, vi­
debit semen logaevum (53, 10).
Circa solutionem ad 2 nota ex divo Augustino lib. 2 De consens»
euangelistarum, cap. 2, tomo 4 et lib. 2 Retractationum, cap. 7.
ubi dicit quod Joseph fuit filius Heli adoptivus secundum legem,
quae praecipiebat quod si quis mortuus esset sine filiis, frater
ejus sumeret camdem uxorem et suscitaret semen fratris sui (1).
Et dicit Augustinus quod hoc in libris illorum inventum est qui
recente memoria post ascensionem Domini de hac re scripserunt;
et in quibus super Deuteronomium cap. 46 notat Augustinus, quod
non erat necessarium secundum legem ut filius adoptivus voca­
retur eodem nomine quo pater defunctus appellabatur. Unde Jo­
seph non est dictus Heli sed filius Hei i.
Circa solutionem ad 4 nota quod lib. IV Regum cap. 8 usque
ad cap. 14 inveniuntur tres reges, scilicet Ochozias filius Joram,
et Joas filius Ochoziae, et Amasias filius Joas, quos tacuit con­
sulto Matthaeus in genealogia Christi, et dixit quod Joram genuit
Oziam, cum tamen non esset pater ejus, sed quartus avus. Ex
quo sequitur quod ad verificandum illud verbum genuit, non necesse est quod qui generat sit immediatus pater.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum materia corporis Christi debuerit esse assumpta de femina
Conclusio est affirmativa.
Nota circa conclusionem quod fortassis erat imposibile etiam
per divinam potentiam quod Christus haberet patrem carnalem
proprie, quia semen viri attingit generationem hominis, personae
S. AtMCer., Vri. ill, 2. cap 7. MI. 32. 6t3.

QI AEST. XXXI. \KT. 5. (». T

333

scilicet. quia generatio terminatur per se non ad humanitatem.
Sed ad personam ut subsistentem in humana natura. Et quia
nulla creatura potuit attingere effective ut Verbum Dei subsi­
steret in humana natura, ideo mihi probabile est quod nullus homo
potuit generare hominem Christum. At beata Virgo potuit esse
proprie vera mater Christi, quia de ratione matris non est quod
effective attingat ad generationem filii, sed quod ministret ma­
teriam unde formetur filius.
ARTICULUS QUINTUS

Urum caro Christi fuerit concepta ex purissimis sanguinibus
Virginis
Conclusio est affirmativa.
Ista conclusio videtur esse certa secundum fidem, quia secun­
dum fidem certum est quod beata Virgo est vera mater et genitrix
Christi. Sed secundum philosophiam est etiam certum quod ma­
ter ministret sanguinem ex quo formatur fetus in ventre. Ergo
qui negaret istam conclusionem, errare in fide videretur. Nihil­
ominus tamen, si quis concederet quod beata Virgo ministravit
id quod pertinet ad officium matris, sed tamen quod illud non est
Bangui.·». sed aliquis alius humor, non erraret in fide, sed in phi­
losophia.

ARTICULUS SEXTUS
I truni corpus Christi fuerit secundum aliquid signatum in Adam
et in aliis patribus

Conclusio est negativa.
ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum caro Christi in antiquis patribus peccato infecta fuerit
Conclusio est: Tota caro antiquorum patrum fuit peccato ob­
noxia et non fuit eis aliquid a peccato immune ex quo formaretur
corpus Christi.

334

DOMINICUS BANEZ

Hic notat dominus Cajetanus quod noluit divus Thomas con­
sulto respondere ad formam quaestionis, quia illa propositio, caro
Christi secundum quod fuit in antiquis patribus fuit peccato ob­
noxia, videtur indecens. Ait tamen Cajetanus licitum esse asserere
quod caro Christi secundum quod fuit in antiquis patribus fuit
peccato obnoxia et subjecta quatenus in illis erat. Mihi tamen
videtur quod hujusmodi propositiones sunt potius explicandae
quam absolute concedendae vel affirmandae. Sed tute possumus
dicere quod caro Christi fuit sumpta de Virgine, cujus caro fuit
obnoxia et subjecta peccato originali in antiquis patribus, ex
quibus beata Virgo descendebat per virtutem seminalem. Verum
est tamen quod divus Thomas art. 8 ad 3 dicit quod caro Christi
fuit in antiquis patribus peccato obnoxia secundum qualitatem
quam habuit in suis parentibus.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum Christus fuerit in lumbis Abrahae decimatas
Conclusio est negativa, nam Christus non erat in Abraham
secundum virtutem seminalem, et sic non contraxit peccatum ne­
que fuit decimatus.

QUAESTIO TRIGESIMASECUNDA
De principio activo in conceptione Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum efficere conceptionem Christi debeat attribui
Spiritui Sancto
Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christus debeat dici conceptus de Spiritu Sancto

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum Spiritus Sanctus debeat dici pater Christi secundum
humanitatem
Conclusio est negativa.

Μ

ARTICULUS QUARTUS

Ut uni beata Virgo aliquid active egerit in conceptione corporis
Christi

1. — Prima conclusio: In conceptione Christi nihil operata est
beata Virgo.
► Secunda conclusio: Beata Virgo est operata aliquid active ad
praeparandam materiam ut esset apta ad conceptum.

uM()

IXiMlNlCUS IM&RZ

2.— Dubium est an femina in generatione habeat aiiquam
actionem, an vero mere passive se habeat recipiendo semen.
De qua re disputant theologi in 3. d. -1, Scotus q. 1 et Gabriel
ibidem et Marsilius q. 3. Et isti asserunt quod femina concurrit
efficienter ad generationem hominis mediante semine quodam im­
perfecto. Sed tamen dicunt quod illa virtus seminis feminei na­
turaliter est subordinate virtuti activae seminis virilis. Quemad­
modum haec inferiora nihil possunt agere nisi virtute activa,
subordinate. tanien virtuti activae causarum superiorum, et nihil­
ominus active concurrunt, ita etiam semen mulieris active con­
currit ad generationem, quamvis nihil possit efficere sine semine
virili. Et probant.
Primo, nam masculus et femina sunt ejusdem speciei: ergo
necesse est quod habeant virtutes naturales ejusdem speciei. Sed
potentia generativa in viro est activa. Ergo et in femina etiam,
alias non essent ejusdem speciei.
Secundo, quia aliquando filii nascuntur similes matri et simi­
liores quam patri: ergo signum est quod mater concurrit active:
agentis enim est assimilare sibi effectum. Confirmatur. Quia ma­
tres magis diligunt filios quam patres: ergo active concurrunt.
Tertio, nam si mater dicitur mater solum quia ministrat ma­
teriam, sequitur quod pari ratione ipsa terra dicatur mater plan­
tarum etc.
Ex hoc inferunt isti doctores, quod in conceptione natural:
hominis semen viri et semen feminae est ut unum semen integrum,
cujus virtute ex sanguine feminae efficitur proles. Sed tamen in
conceptione Christi Domini dicunt quod totum quod faceret semen
viri, supplevit |»er seipsum Spiritus Sanctus, et beata \’irgo mi­
nistravit semen femineum et sanguinem purissimum ut forma­
retur corpus Christi.
3. - In oppositum est sententia divi Thomae hic et in 3, d. 4.
q. 2, a. 1. quem sequitur Cajetanus hic et omnes thomistae. qui
asserunt quod femina in generatione solum ministrat sanguinem
ex quo formetur fetus. Et quamvis feminae saepe in ipsa gene­
ratione ministrent semen quoddam, tamen illud non est necessa­
rium ad generationem, sed est per accidens, nam multae mulieres
concipiunt absque hujusmodi semine. Et ita in conceptione Christi
Domini beata Virgo ministravit solum sanguinem purissimum

Ql'ARST. XXXII, ART. 4

337

Itrtutc naturali digestum. Ceterum Spiritus Sanctus effecit ex
sanguine corpus Christi Domini. Probatur haec sententia. ProK.ur ex Aristotele lib. 1 De generatione animalium, cap. 2 et
Bh. D' a vinalibus, cap. 15, ubi dicit Aristoteles quod virtus quae
tftt In semine viri comparatur arti, et virtus quae est in femina
comparatur ligno ex quo efficitur statua (1). Sed lignum non coneurrit efficienter ad-productionem statuae. Ergo neque femina etc.
Item dicit Aristoteles 12 Metaphysic., text. 3 quod semen est quod
ûhivet ipsa menstrua. Et probatur ex ratione divi Thomae in art.
ll«-tn etiam quia si femina haberet istam virtutem activam, non
οάΐΐηη esset mater, sed etiam pater. Et denique compertum est
«Kperientta quod aliquae feminae solent concipere sine resolutione
illius «eminis et sine delectatione. Item etiam sequeretur quod
Christus Dominus descenderet ex Adam per virtutem seminalem,
Si beata Virgo habuit semen femineum, quod isti ponunt effi­
cienter concurrisse ad generationem Christi. Hem etiam videtur
Maxime indecens quod sanctissima mater pateretur hujusmodi
seminis resolutionem, quod in aliis feminis non sine delectatione
resolvi potest.
4. Unde ad primum argumentum respondetur quod potentia:
gpnerativa in femina et in viro utraque est activa, sed diversimode;
rtim potentia viri est activa usque ad generationem prolis inclu■ »ve; i <>tcntia vero feminae est activa respectu praeparationis matertae. Secundo respondetur quod non est inconveniens quod intei
Individua ejusdem speciei inveniantur aliquae proprietates diffe­
rent· specie quae non consequuntur immediate speciem, sed proprætates individuates.
Ad secundum negatur consequentia. Nam ex eo quod mater
praeparat materiam efficienter, provenit illa similitudo. Quod
autem plus diligant filios provenit ex eo quod laboriosius genue­
runt et pepererunt. ut Aristoteles dicit 7 Ethicorum, cap. 7, aut
certe quia certae sunt quia sunt sui filii (a).
Ad tertium negatur sequela. Nam necesse est ad rationem
ihMrte. quod activa virtute praeparet materiam, quod non habet
terra.
I■ ft·'

AMMtqt. Dc auinuU ftuer.. Ilb
ο --I, aut <vrte.. (Illji

1

cap 3-

Λ. 320.

QUAESTIO TRIGESIMATERTIA
De modo et online conceptionis Christi

ARTICULUS PRIMUS
Utrum corpus Christi fuerit formatum in primo instanti
conceptionis

Conclusio est: In primo instanti conceptionis fuit formatum
totum corpus Christi, ita tamen quod ante praecesserit motus lo­
calis ipsius sanguinis ad formationem, j>ost conceptionem vero se­
cutus est motus augmen tat ion is.
Dubitatur circa solutionem ad primum, an esset error in fide
asserere quod Spiritus Sanctus numero quadraginta dierum for­
maverit corpus Christi antequam animaretur, ut videtur asserere
divus Augustinus Lib. octoginta trium qq., q. 56. Respondetur qi· 1
esset error in fide illud asserere et quod per aliquod tempus Sj :ritus Sanctus formavit corpus Christi antequam animaretur. Pro­
batur. Primo, id asserit divus Augustinus tamquam rem certam
secundum fidem, ut patet lib. De fide ad Petrum, cap. 18: “Firmis­
sime tene et nullatenus dubites non carnem Verbi prius a Virgine
conceptam quam a Verbo assumptam” (1). Et lib. 1 De Trinitate
id docet cap. ultimo. Et divus Gregorius lib. 9 Epistolarum, cap. 67
inquit: “Non autem prius in utero Virginis caro concepta est et
postea divinitas venit in carnem; sed mox ut Verbum venit in
uterum, servata propria virtute naturae, factum est caro." Et
lib. 18 Moralium cap. 36 idem habetur. Ait enim: “Angelo nun­
tiante et Spiritu Sancto adveniente, mox Verbum in utero, mox
•1»

l’s. AucrST..

fide ad Petrum, cap. 18. ML, 40. 772.

339

QVAEST. XXXIII, ART. 2-3

mt: a uterum Verbum caro” (1). Vide Magistrum in 3, d. 2. Et
patet conclusio ex concilio Constantinopolitano sexto actione 11,
ubi definitur quod in incarnatione Verbi non fuit deitas copulata
cami ante subsistenti, et nequaquam "neque in ictu oculi illa
prius fuit quam Verbo unita” (2). Et potest colligi ista veritas
.•χ illo Lucae 2 (v. 39), ubi dicitur quod, post salutationem angeli,
Maria exurgens, abiit in montana cura festinatione. Quod autem
jam Verbum factum fuerit caro patet ex verbis Elisabeth: Bene·
Metus fructus ventris tui (v. 42).
Dubitatur circa solutionem ad secundum, an sit certum se­
cundum fidem quod illi sanguines purissimi pervenerint per mo­
tum localem ad generationem, et an primum instans conceptionis
Chi isti fuerit primum esse corporis.
Respondetur quod ista disputatio est physica et potest dispu­
tari. Nihil enim inconvenit asserere quod aliquod tempus prae••edvEs fuerit sanguis illic congregatus in loco generationis.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum corpus Christi fuerit animatum in primo instanti
conceptionis

Conclusio est affirmativa. Conclusio ista divi Thomae est certa
Secundum fidem, ut patet ex eisdem locis quibus confirmata est
conclusio art. praecedentis.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum caro Christi prius fuerit concepta et post modum assumpta

[Conclusio: Contra fidem est dicere quod caro Christi prius
fu· rit concepta et postmodum assumpta a Veris» Dei], ut patet ex
i i accedentibus.
·:■

«ni
-

s. GMtraxir
*
exv«.
*
M
cap. 52. ML. 76. Ου.
II. 474.

Spb». nb., cplst

G7. mi.,

12û7-i2os. id. Moralium,

340

DOMINICIS BASEZ

ARTICULUS QUARTUS
Utrum conceptio Christi fuerit naturalis
Prima conclusio est: Si consideretur ista conceptio ex parle
materiae ipsius conceptus, est naturalis.
Secunda conclusio: Si consideretur ex parte virtutis activae,
tota est miraeulosa.
Tertia conclusio: Simpliciter est dicenda supernaturalis ista
conceptio, et secundum quid naturalis.
Arguitur contra tertiam conclusionem. Contra, calefactio aquae
est simpliciter motus naturalis, etiamsi conveniat aquae ex parte
materiae et non ex parte formae. Ergo sufficiet ad hoc quod
conceptio Christi sit naturalis simpliciter quod tantum sit natu­
ralis ex parte materiae. Respondetur concedo antecedens et nego
consequentiam, quia aliquis motus dicitur naturalis simpliciter
non solum ex parte materiae, sed etiam ex parte agentis, quia
simul agens naturale educit formam de potentia materiae. Unde
si aqua calefieret ab angelo vel a Deo immediate, non esset natu­
ralis motus, sed supernaturalis. Et ita fuit conceptio Christi.

QUAESTIO TRIGESIMAQUARTA
* perfectione prolis conceptae
Ik
ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christus fuerit sanctifie.»tus in primo instanti
suae conceptionis
Conclusio est affirmativa et certa eadem certitudine sicut con­
clusio art. 7 quaest. 7.
Nota solutionem ad secundum, ubi divus Thomas affirmat istam
propositionem, quod Christus ex non sancto factus est sanctus.
Secundo nota ad tertium quod humanitas Christi dicitur san­
ctificans et sanctificat». Sanctificans quatenus est instrumentum
conjunctum Verbi ipsius et sanctificandi; sanctificata vero quate­
nus dimanavit sanctitas a Verbo in illam.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christus secundum hominem habuerit usum liberi arbitrii
in primo instanti suae conceptionis

Conclusio est affirmativa.
Nota solutionem ad secundum et ad tertium ubi concedit san­
ctus Thomas quod Christus Dominus in primo instanti conceptio­
nis habuit... (sic) [plenitudinem veritatis cognitae...].
ARTICULUS TERTIUS

Utrum Christus in primo instanti suae conceptionis mereri potuerit
Conclusio est quod Christus Dominus in primo instanti mereri
potuit et de facto meruit.

342

DOMINICUS n.\SE2

Nota solutionem ad tertium.
Arguitur contra rationem divi Thomae quam ponit in ait. 2,
Sequitur ex illa quod anima Christi semper esset in actu secundo
respectu omnium quae cognoscebat. Patet sequela ex ratione divi
Thomae, quia perfectius est quod est in actu secundo quam quod
est in actu primo. Ergo qua ratione in primo instanti anima Christi
erat in actu secundo, etiam per totum tempus vitae.
Ad hoc respondetur quod non est inconveniens concedere istam
perfectionem in anima Christi, ut semper esset in actu et settper
actu cognosceret omnia ad quae se poterat extendi ejus cogniti-),
quamvis non cognosceret omnia illa secundum omnem modum
cognoscibilitatis. V. gr.. non cognoscebat omnia per conversionem
ad phantasmata vel per scientiam adquisitam ; sed satis est quod
cognosceret illa per lumen gloriae vel etiam per scientiam infu­
sam. Secundo respondet dominus Cajetanus in isto loco aliter.
Nota circa tertium art. ea quae diximus supra, q. 19, a. 3. Sed
tamen nota quod non videtur ita certum quod in illo primo instanti
indivisibili Christus Dominus meruerit totum quod etiam postea
meritus est. Non enim sunt testimonia quae id asserant neque
expressa definitio concilii aliqua. Sed tamen negare quod in illo
instanti meruerit videtur nobis temerarium, quia pari ratione pos­
set negare aliquis quod per menses quibus fuit in ventre matris
meruit et similiter quod nascens meruerit etc. Dicendum est igitur
secundum sanam doctrinam quod Christus Dominus in illo primo
instanti meruit per obedientiam quam exhibuit usque ad mortem.
Confirmatur ex illo ad Heb. 10 (w. 5. 7): Inyrediens in
dicit: Hostiam et oblationem noluisti, corpus autem adaptasti mi­
hi .. Tunc diri: Ecce venio... ut faciam Deus, voluntatem tuam.
Circa solutionem ad tertium nota quod Christus Dominus du­
plici causa meruit immortalitatem sui corporis. Primo, in illo
primo instanti suae conceptionis; secundo etiam posterioribus
actibus meruit illam. Et tamen cum hoc stat, quod immortalitas
et gloria corporis non est magis sibi debita per actus posteriores,
quam per obedientiam primi instantis. Ubi nota quod etiam im­
mortalitas corporis Christi debebatur Christo non sicut praemium
propter meritum, sed sicut aliquid consequens unionem humani­
tatis ad Verbum, et propter visionem beatificam. Sed tamen, quia
per divinam dispensationem comprehensa est immortalitas ne

QI'AEST. XXXIV, ART. 4

343

xrv.iiet.i · ad corpus, inde relictus est locus ut Christus merereVir illam immortalitatem. Sed quia radix illius meriti continebatur
18 illo primo instanti, ideo dicit divus Thomas quod postea per
■eliquos actus non fuit magis debita, eo quod aliae operationes
nihil aliud fuerunt quam exeeutio illius antiquae voluntatis efficacissimae. Et quemadmodum est certum in doctrina divi Thomae
quod exeeutio operis nihil addit ad bonitatem aut malitiam voImit-Hlis efficacis, ideo per talem applicationem operis non dicitur
praemium magis debitum, sed pluribus titulis debitum.

ARTICULUS QUARTUS

Ctrum Christus luerit perfectus comprehensor in primo instanti
suae conceptionis
1. — Conclusio est quod quantum ad animam fuit perfectus
comprehensor el \idit Deum per essentiam perfectius quam ceteri
foatt.
Dubium est an ista conclusio sit certa secundum fidem.
Et arguitur in partem negativam. Primo, quia non est test imo­
nium scripturae neque definitio concilii neque traditio apostolo­
rum. sed tantum est communis assertio theologorum. Ergo non
est dogma fidei.
Secundo. Christus Dominus proficiebat in cognitione: ergo non
erat comprehensor. Antecedens probatur ex illo Luc. 2 (v. 52) :
!·>· r cutem crescebat sapientia, aetate et gratia; et etiam ex illo
Joan. 5 (v. 201 : Pater demonstrat Filio omnia quae ipse facit et
maiora his demonstrabit opera. Ergo proficiebat in cognitione.
Tertio. Nam sunt quaedam testimonia sacra quae videntur as►erere quod Christus Dominus meruit per suam passionem gloriam
animae: ergo non habuit illam a principio. V. gr. illud Esaiae 53
<i. Ill : Pro eo quod laboravit anima ejus, videbit et saturabitur,
Ln itui autem aliquis saturari in visione beatifica. Item illud
Pe. 15 ivv. 10-11): Non derelinques animam meam in inferno...
Adimplebis me laetitia cum vultu tuo. Ergo post resurrectionem
Christus vidit vultum Dei. ex quo laetatus est. Item ad Heb. 2
tv. 10J : Decebat cum... per passionem consummari; at vero con­

311

DOMINICIS BASEZ

summari est pervenire ad beatitudinem, ut patet ad Heb. 11
iv. 40) : Ut non sine nobis consummarentur, id est essent beati.
In oppositum est sententia communis theologorum omnium
in 3, d. 13 et 16 asserentium Christum Dominum ab instanti aliae
conceptionis fuisse beatum secundum animam, et vidisse divinum
essentiam.
2.— Pro solutione hujus sit conclusio certa: Asse ren animam
Christi Domini non fuisse beatam, videndo Deum stutim atque
Verbum caro factum est, non solum est temerarium, sed etiam
est erroneum. Probatur. Communis consensus theologorum in ma­
teria gravi, scilicet fidei aut circa mores necessaria, semper fuit
acceptatus ab Ecclesia in definitionibus conciliorum. Ergo asserere
oppositum est. erroneum. Confirmatur. Quia theologi scholastici
sunt qui vocantur ad concilia ut tractent res fidei. Ergo valde
erroneum est ab illorum sententia discedere. Probatur consequ.ntia, quia nunquam isti conveniunt unanimiter in rebus rnajoiis
momenti, quin sententia illorum sit accepta a sanctis *patribv
vel ab apostolis tradita. Confirmatur. Quia si isti theologi erra­
rent, tota Ecclesia posset errare, quae sequitur illos tamquam
doctores. De hoc argumento vide magistrum Cano lib. S Dc loris
theol., cap. 4.
Secundo probatur. Magister Sententiarum in illa dist. 13 n»n
tamquam rem novam, sed jam antiquam, asseruit istam couclusionem divi Thomae, et recitat illic doctrinam quorumdam sancto­
rum. qui nunquam sunt ausi affirmare quod anima Christi proji­
ceret in cognitione, sed quod semper habuit omnem plenitudinem
gratiae et veritatis. Et explicant illud Lucae 2, ita ut profectus
ille referatur ad effectus et demonstrationem exteriorem: quorum
testimonia habentur in magistro Cano lib. 12 De locis theol.,
cap. 14. Et confirmatur. Nam si Christus Dominus in illo instanti
non videbat Deum, habebat fidem: ergo peregrinabatur a Domino,
quod tamen valde est indecens Christo capiti.
Praeterea sunt testimonia sacrae scripturae quae vix possunt
explicari nisi asseramus nostram conclusionem. V. gr. illud. /*·'·uum gratiae <■! veritatis, ubi universi sancti asserunt hanc ple­
nitudinem gratiae et veritatis fuisse in Christo perfectissimam.
Si autem non videbat Deum, major essset plenitudo veritatis an­
gelorum. et non posset verificari illud: Cufus gloriam rirfimiM,

QI AEST. XXXIV, ART. 1

345

quasi unigeniti a Patre (Joan. 1, 14); ubi datur intelligi
quod Christi gloria erat talis qualis decebat unigenito Filio Dei,
•.’ilicet quae dimanabat a Verbo Dei in humanitatem propter
inionem. Confirmatur. Quia alias angeli essent magis praesentes
Iko quam anima Christi. Praeterea illud Esaiae 55 (v. 4): Ecce
t· item populis dedi eum, ducem ac praeceptorem gentibus. Sed ad
p.Ttrctum testem pertinet quod sit oculatus et viderit quod testa­
tur Ergo Christus Dominus secundum quod homo vidit divinam
essentiam. Nam etsi apostoli fuerint testes fidedigni. tamen eorum
testimonium reducebatur (ad Christum] tamquam ad primum
principium. Item Joan. 3 (v. 11): Quod scimus loquimur, et quod
vidimus testamur. Item: Nemo ascendit in caelum... filius homi­
nis qui est in cado (Ib. 3. 13). Ubi nota verbum ascendit esse in
praeterito. Ergo secundum animam filius hominis erat in caelo
< L videbat Deum. Et illud Joan. 17 (v. 24) : Volo Pater, ut ubi ego
•um Uli sint, et videant claritatem quam dedisti mihi.
3.— Unde ad primum argumentum respondetur quod sufficit
aumnunis consensus theologorum scholasticorum fundatus supra
testimonia scripturae quae adduximus et in doctrina sanctorum,
ut iit conclusio certa secundum fidem. Unde probabiliter creditur
quod sit apostolica traditio haec doctrina.
Ad^ecioutoi jam dictum est supra, q. 7, a. 12. quomodo Chriitus Dominus dicebatur proficere sapientia quantum ad effectus,
quantum ad manifestationem aliorum vel etiam scientia experi­
mental!. Per hunc etiam modum intelligendum est illud Joan. (20),
.ifttjona his demonstrabit opera, scilicet quando ab hominibus co­
gnoscetur quod Christus Dominus est judex vivorum et mortuo­
rum, et omnem potestatem habet a Deo, ut patet ex eo quod se­
quitur: Ct d vos miremini.
Ad tertium respondetur quod illa testimonia explicanda sunt
ite praemio accidentali Christi Domini quod recipit, vel in proprio
• · rpore, vel in corpore mystico, scilicet Ecclesia. Unde ad primum
Esiine, Videbit etc. potest concedi quod verificatur in corpore
mystico, quia nos videbimus et saturabimur. Item jaitest explicari
de proprio corpore Christi, quia propriis oculis videbit gloriam
nuam. Ad aliud vero ex Psalmo respondetur similiter quia verifi­
es n potest de corpore mystico et etiam dc corpore naturali, quia
• X visione Dei redundat gloria ad corpus. Illud vero ad Hebraeos

346

DOMINICUS BASEZ

planam habet explicationem de corpore naturali Christi, quod per
passionem pervenit ad gloriam. Neque obstat quod verbum con­
summari aliquando accipiatur pro hoc quod est pervenire ad beatitudinem; nam secundum suam significationem, indifferens est
ad omnem perfectionem et consummationem. Et ita possumus
dicere quod in die judicii consummabitur gloria sanctorum quan­
do derivabitur ad corpus.

QUAESTIO TR1GES1MAQUINTA
De nativitate Christi

ARTICULUS PRIMUS

1'truin nativitas naturae conveniat magis quam personae

Prima conclusio: Nativitas sicut subjecto nascenti proprie
attribuitur personae, non naturae.
Secunda conclusio : Sicut termino, nativitas attribuitur naturae.
Nota quod nativitas et conceptio alicujus rei in hoc differunt,
quod conceptio dicitur in ordine ad concipientem, quatenus res
ipsa concepta continetur in ipso concipiente; nativitas vero dicitur
secundum quod res quae nascitur egreditur a concipiente et pro­
cedit ab illo. Hinc est quod ipsa nativitas dupliciter dicitur. Uno
modo nativitas in utero, quae non est adhuc perfecta nativitas,
quia res quae nascitur non habet seorsum per se suas operationes.
Alio modo dicitur nativitas perfecta, quia jam proles adquisivit
naturam ut jam habet per se suas operationes. Primo modo dixit
angelus ad Joseph Matt. 1 (v. 20) : Quod in ea natum est de Spi­
ritu Sancto est. Alio modo natus est Christus post novem menses
a conceptione sua. Divus Thomas in hoc articulo indifferenter lo­
quitur de nativitate.
Secundo nota pro explicatione primae conclusionis, quod sub­
jectum potest dupliciter accipi. Uno modo pro subjecto inhaesionis: alio modo pro subjecto denominationis. Exemplum primi:
materia dicitur subjectum inhaesionis respectu formae; sed non
est subjectum denominationis, non enim generatur ipsa materia.
Exemplum secundi: homo potest dici in generatione subjectum
denominationis, nam ipse est qui generatur. Exemplum utriusque

3 IS

DOAttNli'VS ΒΑΝΈΖ

simul: corpus est subjectum inhaesionis respectu alterations, et
etiam est subjectum denominationis, nam corpus alteratur. Divus
Thomas in prima conclusione loquitur de subjecto denominationis,
ad quod insinuandum dixit, “tamquam subjecto nascenti”. Aliis
vocibus et terminis solet explicari ista differentia nativitatis, sci­
licet quod nativitas competit personae ut quod nascitur: naturae
vero ut quo aliquid nascitur participans illam naturam. Unde na­
tura ipsa dicitur terminus nativitatis, non ut quod, sed ut quo.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christo sit attribuenda aliqua nativitas temporalis

Conchissio est: Necesse est attribuere Christo duas nativitates:
unam qua aeternaliter natus est a Patre; alteram vero qua tem­
poraliter nascitur a matre. Ista conclusio est certa secundum fidem,
ut patet ex symbolo Athanasii : “Deus est ex substantia Patris ante
saecula genitus; homo ex substantia matris” etc. Et probatur ra­
tione. Nam si in Christo solum esset una nativitas, aut illa esset
aeterna, aut temporalis. Non potest esse temporalis, quia ab aeter­
no natus est ex Patre; non potest esse aeterna, quia in tempore
natus est ex matre: ergo necesse est ponere in Christo duas nati­
vitates. Denique probatur ex concilio secundo Toletano in epistola
Justiniani imperatoris ubi continetur confessio fidei.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum secundum temporalem nativitatem Christi beata Virgo
possit dici mater ejus
Conclusio est quod beata Virgo est vera et naturalis mater
Christi secundum istam nativitatem.
Nota circa istum art. quod, cum divus Thomas definiverit
art. 4, q. 33 quod conceptio Christi est miraculosa et supernaturalis, hic tamen dicit quod beata Virgo est mater naturalis Christi.
Et ratio est quia nomine matris non importatur actio, sed tantum

Ql’AESr. XXXV, ART. 1-5

349

ministratio materiae ex qua formaretur corpus Christi; at vero
nomine conceptionis importatur actio respectu formationis Chri­
sti, Et propterea dicitur mater naturalis, et conceptio supernaturelis, quia illa actio fuit a Spiritu Sancto. Est ergo conclusio divi
Thomae certa secundum fidem, ut patet ex illo: Cum esset despon­
sata mater Jesu (Matt. 1, 181.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum beata Virgo debeat dici mater Dei
Conclusio est affirmativa, cujus oppositum est haereticum.
Est enim definita conclusio in concilio Ephesino primo, can. 1.
Et ratio divi Thomae est optima et nulla inveniri melior potest.
Nota tamen quod illa propositio, beata Virgo est genitrix Oei.
non facit sensum formalem in rigore loquendo; alioquin falsa est.
Sed dicitur genitrix Dei. quia est genitrix suppositi divini ra­
tione humanitatis, sicut dicimus quod aliqua mulier est mater alicujus magistri non formaliter inquantum magister, sed est mater
illius hominis qui est magister. Ita proprie dicitur beata Virgo
mater et genitrix Dei.

ARTICULUS QUINTUS
Utrum in Christo sint duae filiationes

1, —Prima conclusio: Si attendamus ad perlectas rationed
filiationis, oportet dicere duas filiationes in Christo secundum dualitatern nativitatum.
Secunda conclusio: Si attendamus ad subjectum filiationis, quod
non potest esse nisi suppositum aeternum, non potest esse realiter
in Christo nisi filiatio aeterna.
Tertia conclusio: Christus realiter dicitur filius Virginis matris
ex relatione reaii matris ad Christum.
2. --Nota quod ultima conclusio divi Thomae est certa secun­
dum fidem, quod Christus sit realiter filius Virginis; alioquin, si
non esset realiter filius, esset fictilius. Ceterum opinio illa quae

DOMfôlCGS ΗΛΝΕΖ.

asserit quod sunt duae filiationes reales in Christo, probabilis est
et clara propter duas nativitates reales in Christo. Et potest dici
quod est realiter filius Virginis matris, quia Christus realiter re­
fertur et subjectatur in natura humana ut in subjecto quo reah
relatione, sicut ipsamet nativitas convenit naturae ut quo. Et
quemadmodum ipsa natura non est quae nascitur, ita non est filia,
quamvis sit subjectum quo ipsius relationis. At vero opinio divi
Thomae fundatur in hoc quod existimat filiationem immediate
respicere et subjectari in supposito, et non in natura neque in
parte naturae. Et si hoc fundamentum est verum, ratio et opinin
divi Thomae concludit quod in Christo non sunt duae filiationes
reales.
3. — Sed contra arguitur ex Scoto in 3, d. 8. q. 1 et Durando
ibidem q. 3. qui tenent quod in Christo sunt duae relationes reale.et filiationes. Arguitur contra divum Thomam. In Christo Domino
sunt duae operationes reales et realiter distinctae propter distin­
ctionem naturarum: ergo et duae reales relationes propter diver­
sas nativitates. Patet consequentia quia, sicut filiatio respecit
suppositum, ita et operatio. Sed hoc non obstante ponimus duas
operationes in Christo. I Ergo] etiam duas filiationes.
Secundo arguitur. Nullo intellectu considerante, supposita ma­
tre quae genuit, et filio genito, statim sequitur quaedam habitudo
mutua inter matrem et filium. Ergo si beata Virgo realiter genuit,
et Christus realiter est genitus, consequitur statim habitudo mu­
tua rcalis inter ipsos.
Tertio. Christus Dominus refertur ad Patrem relatione aeterna
et reali; sed per illam non potest referri ad matrem: ergo per
aliam refertur. Confirmatur. Si beata Virgo haberet alios filios.
Christus Dominus realiter referretur ad illos tamquam ad fratres;
ergo realiter refertur ad matrem. Patet consequentia, quia propter
ejus respectum refertur ad fratres.
Quarto. Christus Dominus realiter refertur ad alium hominem
similem sibi in albedine vel aequalem in quantitate; et item rcaliter referebatur ut percusus ad percutientem: ergo etiam realiter
potest referri relatione filiationis ad matrem, quae fundatur in
actione vel passione.
4. - Pro solutione hujus nota quod omnes relationes in uni­
versum hoc habent, quod denominant subjectum in quo sunt im-

QUAKST, XXXV. ΛΚΓ. 5

3îl

mediate; v. gr., aequalitas per se. primo denominat ipsam quantit.ilcm aequalem, quia est in quantitate; similitudo quae est in
ftlbedino per se primo denominat albedinem. Hinc colligitur quod,
et filiatio esset immediate in ipsa natura humana, illam denomina•v( filiam. Cum ergo non denominet naturam, sed tantum ipsam
personam. inde colligit divus Thomas quod immediate sit in per­
sona ipsa filiatio. Et quia in persona non potest esse aliqua relatio
temporalis realis, sequitur quod filiatio in illo in ordine ad naturam
non sit relatio realis.
Quod si aliquis quaerat quare, sicut ponimus in Christo aliam
r. nivitatem realem temporalem quae non denominat naturam, sed
suppositam cui attribuitur nasci, cur non ponimus filiationem reakm temporalem quae non denominet naturam, sed suppositum:
respondetur quod nativitas aliquo modo denominat naturam: na­
ni ra enim est terminus nativitatis et dicitur nasci ut quo. Sed
lamen filiatio nullo modo denominat naturam, sed suppositum,
neque ut quo. Cujus ratio est quia filiatio importat relationem quae
consequitur ex eo quod aliquis adquirit naturam ab aliquo. Et quia
ista adquisitio naturae non attribuitur naturae, sed ipsi personae,
inde est quod filiatio nullo modo tribuatur naturae, sed personae.
5. Unde ad primum argumentum respondetur quod opera­
tiones humanae in Christo subjectantur in ipsa humana natura et
juitentiis ejus. Et propterea ponimus operationes humanas quas­
dam realiter distinctas a divinis, ut velle humanum distinguitur a
v<dle divinum; at vero filiatio non potest subjectari in humana na­
tura. sed immediate respicit, personam.
Ad secundum respondetur quod, quemadmodum absque ope­
rit ione intellectus columna dicitur realiter dextra mihi propterea
quod ego realiter referor ad illam, ita Christus Dominus realiter est
filius Virginis absque operatione intellectus, quia beata Virgo re­
fertur ad illum sicut ad filium realiter; neque est opus quod ipsa
relatio filiationis in Christo sit realis. ut dicatur realiter filius.
Unde negatur quod sit mutua habitudo inter Christum et matrem
suam, quia Christus non est capax illius habitudinis realis tempo­
ralis. Ad confirmationem respondetur neque etiam in illo casu
posset referri Christus ad fratres suos relatione reali fraternitatis
propter eamdem rationem.
Ad tertium respondetur quod Christus Dominus non refertur

352

DOMINICUS BASEZ

eadem relatione ad Patrem et ad matrem. Et quando infertur:
ergo alia relatione: distinguo. Alia realiter distincta, negatur;
alia vero secundum rationem, concedo. Et ita ponimus in Christo
duplicem filiationem: alteram realem, alteram rationis.
Ad quartum respondetur quod illae relationes quae ponuntur
in argumento, immediate subjectantur in humana natura vel in
aliquo ipsius. Unde possunt esse mutuae inter Christum et alios
homines.
Nota circa solutionem ad ultimum, cum domino Cajetano, quod
ubi divus Thomas dicit quod, “si essent plures eadem ratione
principium unius actionis, v. g. cum multi simul trahunt navim,
in omnibus illis esset una et eadem relatio”: hoc intelligendum
est una eadem relatio non numero, sed specie, quia una relatio
numero non videtur quomodo possit esse eadem numero in multis.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum Christus fuerit natus sine dolore matris

Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, quia natus
est sine divisione et corruptione.
Nota cum domino Cajetano quod, quamvis Christus Dominus
adhuc infans non debuit facere miracula publica et manifesta circa
illa quae erant necessaria ipsi Christo, tamen conveniebat quod
circa obsequia particularia fecisset aliqua miracula secreta. De
quo vide dominum Cajetanum.

ARTICULUS SEPTIMUS
l trum Christus debuerit in Bethlehem nasci

Conclusio est affirmativa et de fide, ut patet ex evangelio.
Nota quod illa auctoritas Michaeae cap. 5 refertur apud Mat­
thaeum in hunc modum: Et tu Bethlehem terra Juda nequaquam
minima est; et tamen in ipso propheta legitur: Et tu Bethlehem
mihi minimus est in principibus etc.: ubi videtur esse contradictio.

QUAEST. XXXV, ART. S

353

Respondetur tamen quod in evangelio refeitur sensus ipsius aucto­
ritatis, quamvis non referantur eadem verba. Certum enim erat
quoti civitas illa erat parva in memoria hominum, sed quia erat
futura maxima in fama et qualitate, ideo dixit evangelista, nequaquam minima es.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum fuerit congruo tempore natus
Conclusio est affirmativa; de qua satis dictum supra, q. 1.
a. 1, ubi diximus quibus testimoniis possumus uti adversus judaeos
infideles ex veteri testamento ad probandum Christum jam ad­
venisse.

Sio Tornas -1

ts

QUAESTIO TRIGESIMASEXTA
De manifestatione Christi nati

ARTICULUS PRIMUS
Utrum Christi nativitas debuerit omnibus esse manifesta

Conclusio est negativa.
Contra secundam rationem divi Thomae arguitur. Beata Virgo
habuit meritum fidei, et Joseph et pastores et magi etiam: et
tamen his omnibus nativitas Christi manifestata est magnis indi­
ciis: ergo non minuitur meritum fidei propter indicia manifesta.
Praeterea, etiamsi minuatur meritum fidei propter manifesta
indicia, tamen non omnino tolleretur ratio fidei. Patet, quia adhuc
fides habet locum ubi aperte non videtur quod Christus sit Deus.
Conf irmatur ex illo ad Heb. 2 (vv. 3-1 ) : Quae eum initium a/ce­
pisset enarrari per Dominum ab eis qui audierunt, in nos confir­
mata est, attestante Deo signis et portentis et variis virtutibus.
Et Mare, ultimo (v. 20): Domino coopérante et sermonem con­
firmante, sequentibus signis. Ergo tantum abest quod minuatur
fides salutis nostrae per miracula manifesta, quod potius con­
firmata est.
Pro solutione nota ex divo Thoma 2. 2. q. 2, a. 10, quod meri­
tum fidei consistit in promptitudine voluntatis ad assentiendum
revelatis a Deo. etiamsi sint obscura et excedant capacitatem nostri
intellectus. Unde concludit divus Thomas quod, si aliquid prae­
cedit ipsam voluntatem credendi quod minuat obscuritatem, mi­
nuit etiam meritum fidei; si autem sequatur post promptitudinem
voluntatis, non minuit meritum.

k: AESi. XXXVI. ART. 1

255

Secundo nota quod meritum fidei ex duplici capite pensari po• -·: l’:io modo ex parte obedientiae ipsius voluntatis paratae ad
credendum revelatis; alio modo ex parte difficultatis objecti quia
obscurum est.
Hoc supposito, respondetur ad primum argumentum quod bea­
ta Virgo citra omnia signa et miracula credidit et fuit paratissima
urcdeie; quapropter omnibus modis habuit illa meritum fidei exrelicinissimum. At vero alii adjuti sunt, etiam ipse Joseph, ad
credendum ex miraculis et indiciis quod Verbum caro factum
est. Unde concedo quod in illis non fuit tantum meritum fidei ex
parte difficultatis objecti obscuri, sicut illi qui non viderunt et
crediderunt; potuerunt tamen habere majus meritum ex parte
obedientiae voluntatis promptissimae, quemadmodum diximus
supra, q. 7. quod licet in Christo non fuit fides, fuit tamen meri­
tum fidei propter obedientiam promptae voluntatis.
Ad secundum respondet dominus Cajetanus in hoc loco. Ubi
nota quod indicia dupliciter possunt dici manifesta. Uno modo ut
manifestum sit quod talia indicia sunt supematuralia, ut v. gr..
quod sol cesset a motu suo, quod mortui resurgant; altero modo
possunt dici indicia manifesta, id est, evidenter manifestantia ip­
sam veritatem. Dico ergo quod primo modo non tollitur ratio fidei
per indicia quantumlibet manifesta. Secundo vero modo tolleretur
ratio fidei. Et quia nulla fuerunt miracula quae evidenter ostende­
rent quod Christus est Deus, semper manet ratio fidei adhibitis
.g.’fis miraculis, eo quod cognoscere evidenter quod Christus est
Deus nemo potest, nisi lumine gloriae.
•Sed nota quod verum est quod nos habemus de aliquibus fidem,
't? quibus beata Virgo ct apostoli habuerunt evidentiam. V. gr.
quod beata Virgo pepererit virgo evidens illi erat: quod autem
conceperit Deum erat illi credibile; utrumque tamen est nobis
credibile. Et sunt multa alia quae apostoli viderunt et nos cre­
dimus.
Ad ultimum respondetur quod apostoli habuerunt fidem de Chri­
sto Domino quod esset Deus, quamvis miracula magna vidissent
et fecissent quae necessaria fuerunt a principio, ut essent credibi­
lia futuris generationibus quae non viderant. Et per hunc modum
intelligitur illud Apostoli, quod confirmata est in nobis.

356

DOMINICKS BASEZ

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum nativitas Christi aliquibus debuerit manifestari

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum sint convenienter electi illi quibus est Christi nativitas
manifestata

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Christus per scipsum suam nativitatem manifestaro
debuerit

Conclusio est negativa.
Nota ad tertium pro intelligentia illius Joannis 2 (v. 11). /for
fecit initium signorum Jesus. Hoc intelligendum est de mira­
culis publicis. Non tamen esset inconveniens dicere quod fecit ali­
qua secreta miracula per scipsum circa obsequia ipsius Christi,
ut supra notat Cajetanus.
Secundo nota quod tria miracula contigerant in die epiphaniae
diversis temporibus, scilicet adventus magorum et baptismus
Christi et mutatio aquae in vinum, et propterea dicitur epiphania,
id est apparitio.
ARTICULUS QUINTUS

Utrum nativitas Christi debuerit per angelos et stellam
manifestari

Conclusio est affirmativa.
Nota etiam solutionem ad tertium quod optima est solutio illa,
quae est Leonis pontificis.

QUAEST. XXXVI, ART. 6, 7, S

357

ARTICULUS SEXTUS
Utrum convenienti ordine Christi nativitas fuerit manifestata

Prima conclusio: Ipsa nocte nativitatis manifestatus est pasto­
ribus.
Secunda: Die decimatertia pervenerunt magi in Bethlehem
adorare illum.
Tertia conclusio: Die quadragesima manifestatus est in templo.
Nota in solutione ad tertium quod ex illis solutionibus magis
nobis placet quod ipso puncto nativitatis apparuit stella magis
in oriente et quod duodecim dierum spatio potuerunt pervenire in
Jerusalem, etiamsi distaret trecentas leucas a Jerusalem. Nam
dicere quod duobus annis pervenerunt, non habet aliquod fun­
damentum.
ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum stella quae magis apparuit fuerit una de caelestibus stellis

Pruna conclusio est negativa.
Secunda conclusio: quod fuit facta de novo in aere vicino terrae
et quod ah oriente antecedebat magos.
Nota quod certum est secundum fidem quod illa stella ante­
cedebat eos a Jerusalem in Bethleem. An vero ipsa stella appa­
ruerit illis in oriente, et antecederet eos usque ad Jerusalem, an
vero apparuerit illis a longinquo in Jerusalem, res est posita in
opinione. Vide dominum Cajetanum in solutione ad tertium.
ARTICULUS OCTAVUS
Utrum magis convenienter venerint ad Christum adorandum
et venerandum

Conclusio est affirmativa.
In hoc articulo nota optimas rationes pro mysterio epiphaniae.
Dubium est an isti magi fuissent reges. Videtur quod non, quia

558

DOMINICUS BASEZ

si fuissent reges, evangelium hoc dixisset, quia pertinebat ad
dignitatem Christi nati.
Ad hoc respondeo quod videtur probabilius quod fuissent re­
ges vel principes aliquarum regionum vel civitatum magnarum.
Ita tenet Glossa. Mat. 2 et Abulensis ibidem, q. 18 et doctor ignotus
super Psalmum 71 et ibi beatus Antoninus et divus Thomas Mat. 2.
Haec sententia magis consona videtur dictis sanctorum. Ait enim
Hieronymus super Daniel 2: “Magi vero sunt qui de singulis rebus
philosophantur; ...sed sermo communis magos pro maleficos ac­
cipit, qui tamen aliter habentur apud gentem suam, eo quod sint
philosophi Chaldaeorum... Reges quoque et gentes et ipsi quoque
simul primum ortum Domini intellexerunt” (1). Item Rabanus
Mat. 2 eadem verba divi Hieronymi refert et approbat. Et etiam
Remigius; item Chrysostomus Mat. 2 homilia 6 inquit, oportuerat
namque judaeos continuo sentire quantum sibi additum dignitatis
esset de tanti regis nativitate, qui persarum ad se regem ortu
suo triunphante traxisset (2). Tertullianus in lib. De probatione
nativitatis Christi contra judaeos inquit loquens de donis mago­
rum: “De hoc auro et David dixit: Dabitur (le auro Arabiae, ct re­
ges Arabum ct Saba dona adducent" (3). Nam et magos reges fere
habuit oriens. Sed nota quod illud quod dicitur in Psalmo (71, 101 :
Reges Arabum ut Saba, non ita intelligendum est quod isti fuerunt
reges Arabiae, sed Persarum. Sed tamen quia illic loquebatur de
gentilitate, ideo illa prophetia verificatur illo dic, nam isti fuerunt
primitiae gentium. Hanc opinionem tenent Hugo et Carthusiensis
Mat. 2. Non ita tamen est certum quod oppositum sit temerarium.
Nam aliqui viri docti, ut magister Dominicus de Soto, negaverunt
esse reges. Ceterum quod isti fuerint tres dicit Leo papa in ser­
mone epiphaniae. Et bene convenit hoc cum donis, quae fuerunt
tria; et asserit Abulensis quo Mediolani fuerunt tria illorum cor­
pora et modo habentur Coloniae.
(1)
<2t
f3»

S. Hieronymus, Comment. in Danielcm, cap. 2. ML. 25. 496-iW.
S. .1. Ciiryaqpt.. /n Matth
homjl. 6. MG. 57. 75.
Jifctaeos. cap. 9. ML. 1 Λ59.

QUAESTIO TR1GESIMASEPT1MA
De circumcision»
*
Christi et de aliis legalibus circa puerum Christum
observata

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christus debuerit circumcidi

Conclusio est affirmativa.
Circa solutionem ad secundum movet Cajetanus quoddam dubiolum, an sit licitum modo habere ritum circumcisionis indorum
in ecclesia presbyteri Joannis [dei preste Juan]. Et Cajetanus ex­
cusat illos quia non faciunt ut observent legalia neque ut imi­
ter, ttfr Christum observantem legalia. Vide dominum Cajctanum.
Sed tamen mihi videtur quod non excusantur illi a peccato vel a
peccato judaizandi vel mutilandi se sine causa, nisi forte ob igno­
rantiam excusentur. Probatur. Quia auferre aliquid a corpore quod
pertinet ad integritatem corporis, nisi propter salutem vel propter
imperium Dei, peccatum est secundum se; v. gr., si quis abscin­
deret cartilaginem aurium vel aliquid aliud, peccatum est mortale.
Sed ibi jam cessat praeceptum de circumcisione : ergo peccant con­
tra jus naturae. Sed de hoc in 4, d. 2 et de baptismo.

36Ό

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS SECUNDUS

Utram convenienter fuerit Christo nomen impositum

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum convenienter fuerit Christus in Templo oblatus
Conclusio est affirmativa.
Dubium est circa illud quod dicit divus Thomas, quod sacri­
ficium quod Levitici 12 praecipiebatur offerri erat pro peccato pro­
lis. Contra hoc arguitur. In circumcisione remittebatur peccatum
originale: ergo in praesentatione ad templum non offerebatur
sacrificium pro peccato originali.
Secundo. Nam Levitici 12 dicitur quod orabit pro ea -sacerdos:
ergo pro muliere, et non pro peccato originali prolis offerebatur
illud sacrificium.
Ad hoc respondetur quod divus Thomas sentit hic cum divo
Augustino lib. 3 Quaestion. super Leviticum, q. 40, torn. 4. Et
probatur quod oblatio fieret pro ipsa prole, Lucae 2, ubi dicitur:
Cum inducerent puerum... et facerent secundum legis consuetudi­
nem pro eo. Verum est tamen quod iste locus non necessario con­
vincit quod sacrificium offerretur pro peccato prolis, quia potest
quis dicere pro eo, scilicet quia primogenitus erat, ut pro eo mu­
nus offerebatur ut redimeretur, secundum aliam legem Exodi. Sed
tamen verosimilior est sententia divi Augustini, quam sequitur
divus Thomas.
Et ad argumentum primum respondet Cajetanus quod pecca­
tum originale remittebatur in circumcisione quantum ad culpam,
sed tamen manebat fomes peccati ; et quantum ad hoc poterat ali­
quid oferri pro peccato, vel ut proles esset minus prona ad pec­
candum. Sed secundo respondetur quod etiam pro peccato re­
misso quantum ad culpam, potest offerri sacrificium ut homines
protestentur se esse peccato obnoxios ex natura sua, at etiam in
peccato facile relabi posse.

QVAEST. XXXVII. ART. 4

361

Ad secundum respondetur quod oratio quae fiebat pro matre
non erat I pro] peccato illius; neque enim peccabat concipiendo
neque pariendo. Sed erat oratio ad implorandum super illam gra­
tiam Dei, et ad protestandum illam jam esse inundatam a sua
irregularitate quam habebat. De hoc vide divum Thomam opuscu­
lo 60. art. 5 et 8.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum convenienter Mater Dei purganda ad Templum accesserit

Conclusio est affirmativa.

QUAESTIO TRIGESIMAOCTAVA
De baptismo Joannis
ARTICULUS PRIMUS
Utrum fuerit conveniens Joannem baptizare
Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum baptismus Joannis luerit a Deo

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum in baptismo Joannis gratia daretur
Conclusio est negativa.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum baptismo Joannis solus Christus debuerit baptizari
Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS QUINTUS

Utrum baptismus Joannis cessare debuerit postquam Christus
est baptizatus

Conclusio est negativa.

QUAEST. XXXVIll. AKT. 6

363

ARTICULUS SEXTUS

Utrum baptizati baptismo Joannis fuerint baptizandi baptismo
Christi
Prima conclusio: Secundum sententiam Magistri in 4, d. 2,
illi qui baptizati sunt a Joanne nescientes esse Spiritum Sanctum
et ponentes spem in baptismo Joannis, erant postea baptizandi
baptismo Christi.
Secunda conclusio ejusdem Magistri: Qui in baptismo Joannis
non posuerunt spem, sed credebant Patrem et Filium et Spirit uni
Sanctum, non sunt postea baptizandi liaptismo Christi.
Tertia conclusio divi Thomae: Sententia Magistri quantum ad
secundam .partem est irrationabilis.
Quarta conclusio, ad secundum: Discipuli Christi fuerunt ba­
ptizati sive baptismo Joannis sive, quod magis credibile est, baptis­
mo Christi. Haec est sententia Augustini in epistola ad Seleucianum.
Quinta conclusio: Ipse Joannes est baptizat us a Christo. Haec
est sententia Chrysostom i Matt. 3.
Omnes istae conclusiones non habent majorem certitudinem
quam divus Thomas eis tribuit. Sed contra quartam conclusionem
arguitur ex illo Actorum 1 (v. 5) [quod] dixit Christus: Joannes
quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto
non post multos hos dies. Ergo discipuli Christi non erant baptizati
baptismo Christi, in quo confertur Spiritus Sanctus. Ad hoc re­
spondetur quod illic non distinguitur donum Spiritus Sancti con­
tra baptismum Christi, sed contra baptismum Joannis. Neque di­
xit, vos baptizati estis tantum aqua, sed, Joannes baptizavit aqua.
Dixit autem, baptizabimini Spiritu Sancto, quia visibiliter erant
recepturi Spiritum Sanctum sub signo linguarum ignearum.

QI ’AESTIO TRIGES1MΑΧΌΧ A
lie baptizatione Christi
ARTICULUS PRIMUS
Utrum fuerit conveniens Christum baptizari

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christum decuerit baptizari baptismo Joannis
Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum convenienti tempore Christus fuerit baptizatus

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum Christus debuerit baptizari in Jordane

Conclusio est affirmativa.

ARTICULUS QUINTUS
Utrum Christo baptizato debuerint caeli aperiri
Conclusio est affirmativa.
In corpore assignat divus Thomas tres vel quatuor rationes
mysticas quare caeli aperti sunt super eum. In solutione ad se­
cundum ponit tres vel quatuor modus quomodo caeli sunt aperti.

Ql’AEST. XXXtX, ART. 6-7

365

Primus modus est Hieronymi ct Chrysostomi Mat. 3, quod spiri­
tualibus oculis sunt aperti, non ruptura corporum caelestium. Se­
cundus modus est quod oculis corporeis visi sunt caeli quasi aper­
ti. prae splendoris maximi majestate, ct ita ego credo. Tertius
I
modus est quod potest referri ista apertio caelorum ad imagina­
riam visionem Christi. Formabatur enim in imaginatione Christi
virtute divina, et voluntate rationis talis visio ad designandum
quod per baptismum aperitur aditus caelorum hominibus. Quar­
tus modus, quod potest, referri ad visionem intellectualem. Ex his
modis secundus modus videtur magis conveniens: tum quia per
Illum non excluduntur ceteri, tum etiam quia hoc ad dignitatem
Christi pertinebat ut. sicut, vox fuit corporalis et species colum­
bae fuit visa oculis, ita etiam apertio caelorum videretur esse prae
nimia lucis claritate super ipsum Christum.
Circa tertium modum adverte quod aliquando viri spirituales
Icum summa contemplatione dicunt se videre Christum et. audire
loquentem. sicut de beata Catherin» legitur. Hujusmodi sunt ad­
monendi ne existiment realem praesentiam Christi adesse nisi in
sacramento et in caelis. Non enim decet ut. Christus descendat
per motum sui corporis. Sed tales visiones sunt imaginariae, quae
possunt fieri virtute ministerio angelorum, aliquando etiam po­
testate Satanae, qui se transfigurat in angelum lucis. Deo perm it tente. ad exercitium justorum vel ad supplicium curiosorum. De
hoc vide divum Thomam 2. 2, q. 171, de prophetia.

I

I

■I

ARTICULUS SEXTUS
Utrum convenienter Spiritus Sanctus siq>er Christum baptizahim
dicatur in specie columbae descendisse

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SEPTIMUS
Utrum illa columba in qua Spiritus Sanctus apparuit luerit verum
animal

Conclusio est affirmativa.
In his duobus articulis docet divus Thomas primo, quod Spi­
ritus Sanctus non assumpsit speciem columbae, sicut Verbum

DOMINICIS HaS’EZ

assumpsit humanitatem; secundo quod illa species fuit visa ocu­
lis corporeis; tertio, quod illa columba fuit verum animal factum
divina virtute. Primum est fides, secundum est communis senten­
tia sanctorum et necessaria, tertium est sententia Augustini. Op­
positum tamen habuit divus Thomas in 1, d. 16, quam sententiam
sequitur Cajetanus hic. Et ratio divi Augustini non cogit ut di­
camus fuisse verum animal, scilicet quia alias Spiritus Sanctus
nos falleret. Tsta ratio non convincit. Nam sicut caeli dicuntur
fuisse aperti, et tamen est catholica explicatio quod sunt aperti
secundum apparentiam exteriorem, non secundum rei veritatem,
similiter possumus dicere de ipsa columba, quod fuit secundum
apparentiam, non tamen verum animal. Et sicut Spiritus Sanctus
apparuit apostolis in linguis igneis, sed tamen nec erant verae
linguae neque verus ignis, sed specie tantum et apparentia, neque
de hoc quis dubitat, similiter possumus dicere de columba. Cui
sententiae favet modus loquendi evangelii, contra sententiam
Augustini; ait enim, sicut columba. Nihilominus divus Thomas
maluit sequi sententiam divi Augustini quam propriam sententiam
cum ratione meliori, propter auctoritatem divi Augustini.
ARTICULUS OCTAVUS

Utrum convenienter Christo baptizato, fuerit vox Patris audit»
Filium protestant is
Conclusio est affirmativa.
Conclusio divi Thomae non ita intelligendum est ut credamus
quod Pater per propriam naturam vel per naturam assumptam
loqueretur corporaliter, sed quod per auctoritatem et potestatem
suam fecit sonare vocem illam in aere.
Sed dubitatur an se solo Deus ipse, absque ministerio ange­
lorum. formaverit tum speciem columbae, tum speciem corpora­
lem in aere. Respondetur quod lex communis est ut per angelorum
ministerio ista miracula fiant. Sed propter auctoritatem Christi
Domini et dignitatem et testimonium illud, credendum est quod
Deus se solo operatus Fest] illa. Et probatur ex illo quod loquitur
Petrus: Nos audivimus vocem de caelo allatam; a magnifica glo­
ria. Non dixit, ministerio angelorum. Similiter credendum est de
hac voce.

Ql ÎAEST10 QUADRAGESIMA
De modo conversationis Christi

ARTICULUS PRIMUS

l‘Irum Christus debuerit infer homines conversari, an solitariam
agere vitam

Conclusio est affirmativa.
Dominus Cajetanus notat quod, si quis quaerat quid fecerit
Christus ante baptismum in sua conversatione, respondet quod
exercuit artem fabrinam cum sancto Joseph. Vide rationes quas
affert dominus Cajetanus.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christum decuerit austeram vitam ducere in hoc mundo
Conclusio est negativa.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum Christus in hoc mundo debuerit pauperem vitam ducere

Conclusio est affirmativi. Vide rationes quas adducit divus
Thomas.
Poterat hic disputari an Christus Dominus fuerit rex Israel
vel totius orbis. De qua quaestione vide magistrum Soto lib. 4
Dt justitia et jure, q. 4. Sed praecipue vide divum Thomam in

368

DOMINICUS BANKZ

opusculo De regimine principum, lib. 3, cap. 13 et 14, ubi docet
quod Christus quatenus erat suppositum divinum erat dominus
totius orbis; sed quatenus habebat illam humanitatem, non con­
veniebat ei dominium temporale neque ex parte matris neque ex
commissione Patris, nisi quatenus ad spirituale regnum attinebat,
in quo constitutus est rex ab eo super Sion montem sanctum ejus,
praedicans praeceptum ejus (Psalm. 2, 6). Et qui volunt opposi­
tum colligere cx doctrina divi Thomae, non illam intelligunt.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Christus fuerit conversatus secundum legem

Conclusio esi affirmativa et certa secundum fidem. Patet ex
illo Gal. (1, 4): Misit Deus Filium suum factum... sub lege, et
Mat. 5 (v. 17) : Nolite putare quoniam veni solvere legem. Nihilo­
minus si quis diceret quod Christus Dominus tamquam supremus
legislator dispensavit in lege, v. gr., quando dixit paralytico: Tolle
grabatum, in die sabbati, contra cujus observatiam erat lex, nihil
assereret contra fidem. Sed tamen divus Thomas dicit quod illud
opus non erat prohibitum in lege; sicut et quod sacerdotibus lici­
tum erat portare vasa in die sabbati, quia erat ad cultum Dei, ita
similiter, quia illa portatio grabati erat in laudem Dei, non erat
prohibitum in lege.

QUAESTIO QUADRAGESIMAPRIMA
De lentat ione Christi

ARTICULUS PRIMUS
Utrum Christo tentari conveniens fuerit
I

Conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio, ad primum: Daemon non certo sciebat quod
Christus erat Filius Dei, et ideo voluit tentare.
Tertia conclusio, ad secundum: Quod cum dicitur Christus assumptus, non est Intelligcndum quasi ex necessitate raptus.
Quarta conclusio, ad tertium: Quod Christus non fuit tentatus
a came, quia haec tentât io non Iit sine peccato.
Nota circa primam rationem divi Thomae quod illa differt a
tertia quia Christus Dominus, saltim meritorie, nos adjuvat per
suam tentationem. In eo enim quod tentatus est. potens est hos
qui tentantur auxiliari; et quemadmodum jejunio suo non solum
dedit exemplum jejunandi, sed etiam virtutem dedit ad jejunan­
dum et meritum tribuit, ita similiter sua tentatione. Et quamvis
quolibet opere Christus Dominus omnia nobis mereatur et confe­
rat. tamen est quaedam correspondentia similitudinis inter quae­
dam op<ma Christi et opera quaedam nostra propter solatium no­
strum, juxta illud Heb. (4. 15): .Von habemus pontificem qui non
possit compati in infirmitatibus: t<n!atum (tutem per omnia pro
similitudine at/sque peccato.
Circa solutionem ad primum nota quod divus Thomas poterat
respondere ad illud Lucae, quod esset intelligendum : post facta
miracula ab ipso Christo, poterant cognoscere esse Christum. Sed
etiam antequam fierent miracula ab ipso, potuerunt habere dae-

(
Î
(

Rf

-«

*
Teon'.
-1

MAMDtO Λ

..
*
11

37» I

WMIMCCS BASEZ

mones magnas conjecturas quod ipse erat Christus, v. gr., ex illo
cantu angelorum in nocte nativitatis et ex illo testimonio quod
dedit Deus in baptismo et ex aliis multis. Ideo potest extendi locus
ille antequam faceret miracula. Et ita respondet divus Thomas.
Circa solutionem ad secundum nota quod non decebat digni­
tatem Christi ut raperetur a daemone per aerem invitus. Sed ta­
men dupliciter potest explicari quod assumpsit cum diabolus. Uno
modo, ut assumpsit tantum valeat sicut duxit, quemadmodum
Christus assumpsit Petrum et Jacobum et Joannem et duxit eos
in montem etc. Secundo modo potest explicari quod Christus Do­
minus voluntariae se tradiderit portandum ab ipso daemone. Ne­
que est aliqua indecentia in hoc, quia Christus Dominus tradidit
se membris Satanae flagellandum et crucifigendum, ut dicit divus
Gregorius super illum locum (1). Quin potius hoc erat signum
magnae potestatis Christi, qui poterat uti daemone tamquam equo
alato.
Circa solutionem ad tertium nota quod illa ratio divi Thomae
de concupiscentia, quod intelligenda est de concupiscentia et de­
lectatione contraria spiritui et rationi. Et tamen de hac non sem­
per est verum quod semper est peccatum talis delectatio et con­
cupiscentia; potest enim esse motus primo primus. Sed quia est
fomes peccati et ad peccatum allicit animum, dicitur peccatum.
Et quia in Christo non fuit fomes peccati, ideo nec fuit tentatio
carnis. Ceterum Christus Dominus aliquas delectationes habuit
sensibiles, gubernatas tamen recta ratione, v. gr.. habuit gustum
delectabilem etc.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christus debuerit tenturi in deserto
Conclusio est affirmativa.
Nota in solutione ad secundum contra eos qui volunt deterreri
illos qui volunt proficere in vita spirituali, dicentes quod est vita
periculosa et lubrica valde, et quod est securius procedere in via
«1

S. Gifcwm s Mwsfs. A/pt»|L . . Fr-'wyfZw. homll. 1G. η

I. ML. 76. 1335.

QUASSI. X1.I-. ART. 3-4

371

plana, cum tamen essent adhortandi quod fidelis est Deus, qui non
patietur vos tentari super id quod potestis (I Cor. 10, 13).
Circa solutionem ad tertium nota certum esse ex evangel ista
Marco quod Christus erat in deserto et lentabatur a Satana (cap.
1, 13). Quare, si secunda expositio divi Thomae intelligat quod
omnes tentâtiones factae sunt in Hierusalem, esset error.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum tentatio Christi debuerit esse post .jejunium
Conclusio est affirmativa.
Dubitatur an triplex tentatio Christi quae narrantur ab evangelistis fuerint eodem die et eodem ordine quo narrantur a Mat­
thaeo. Respondetur quod eodem die factae sunt, nam alias Deus
jejunasset. plus quam quadraginta dies, nam expresse dicit evangelista: postquam jejunavit quadraginta dies, tunc uccesit tentator. Item etiam eodem ordine quo a divo Matthaeo narrantur
contigerunt hujusmodi tentationes, quamvis divus Augustinus
lib. 2 De consensu evangelist arum, cap. 16 dixerit incertum esse
ordinem harum tentationum. Cajetano vero videtur apertum esse
ex divo Matthaeo quod primo fuit tentatio lapidum, secundo in
pinaculo, tertio in illo monte excelso, quia illa particula iterum
assumpsit significat secundo et consequentiam quamdam unius
post alterum. Sed tamen haec ratio Cajetani non placet. Nam
quamvis secundum rigorem particula illa accipiatur pro secunda
vice, sed tamen evangelista non loquitur in isto rigore, nam etiam
pro tertia vice dicit etiam iterum; quod autem magis convincit
quod ultima tentatio fuerit in monte, quia statim ejecit eum Do­
minus: Vade post me Satana, quia erat major tentatio.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum fuerit conveniens tentationis modus et ordo
Conclusio est affirmativa.

QUAESTIO QUADRAGESIMASECUNDA
De doctrina Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christus non solum judaeis sed etiam gentibus debuerit
praedicare
Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christus debuerit judaeis sine eorum offensione praedicare

Conclusio est quod Christus Dominus convenienter docebat
veritatem et arguebat vitia pharisaeorum, non obstante illorum
scandalo.
Nota pro praedicatoribus, qui sunt proni ad reprehendenda
vitia majorum et praelatorum. Errant imprudenter vel aviditate
placendi populum, vel causa vindicandi suas injurias. Pro qua re
videte consilium domini Cajetani super istum art.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum Christus omnia publice docere debuerit
Conclusio est affirmativa.
Hic habetur optima explicatio illius Joannis 18 (v. 20 > : Ego
palam locutus sum mundo, ...et in occulto locutus sum nihil. Et
tamen aliqua legimus Christum Dominum dixisse discipulis suis,
quod intelligendum est secundum explicationem divi Thomae.

QVAF.ST. XL1I, ART. 4

373

ARTICULUS QUARTUS
Ut ni in Christus doctrinam suam debuerit scripto tradere

Conclusio est negativa.
De istis omnibus quaestionibus et mysteriis vide rationes
quas divus Thomas affert pro istis mysteriis; nihil enim est di­
gnum annotatione, praeter ea quae divus Thomas dicit. Et etiam
in sequentibus quaestionibus lege divum Thomam attente et ea
quae dominus Cajetanus dicit, sunt enim valde necessaria ad prae­
dicandum de istis mysteriis.

CURSUS ANNORUM ACADEMICORUM 1589 1591

IN UNIVERSITATE SALMANTINA
(QQ. 1-19)

IN PROLOGUM DIVI THOMAE

1. — Quia Salvator noster Dominus Jesus Christus... Prolo­
gus hic duo continet. Nam primo divus Thomas rationem reddit
ordinis et convenientiae tractatus hujus tertiae Partis cum se­
cunda parte, videlicet cum prima secundae et secunda secundae,
ponitque unicam conclusionem: “Necesse est ad consummationem
totius theologici negotii, post considerationem ultimi finis hu­
manae vitae et virtutum ac vitiorum, de ipso Salvatore ac benefi­
ciis ejus... nostra consideratio subsequatur.” Ratio hujus conclu­
si mis assignatur, quia Salvator noster etc.
Pro hujus majori intelligentia recolendum est quod legimus
Isaiae 55 (v. 4). Sermonem faciens de Christo Domino, inquit
Pater aeternus: Ecce testem populis dedi eum. ducem ae praece­
ptorem gentibus. Item quod ipse Salvator dicit Joan. 14 (v. 6) : Ego
su-m via, veritas et vita. Nemo venit ad Patrem nisi per me. Ex
quibus testimoniis dignissima Salvatoris officia et epitheta colli­
gimus. Est enim primo testis oculatus non solum inquantum Deus,
sed etiam inquantum homo, ipsius finis ultimi et vitae aeternae,
venitque ut testimonium perhiberet veritati. Est etiam dux ut
ejus exemplum sequamur; est et praeceptor cui obedire tenemur.
Verum haec omnia frustra offerrentur miseris et mortuis peccato,
nisi esset virtus in illo salutifera et vivificativa mortuorum per
gratiam et effectiva perfectae salutis. Hoc enim Salvatoris nostri
potissimum officium est, ut salvum faciat populum suum a pec­
catis eorum. Et propterea ipse dicitur esse vitam non solum ad
quam perveniemus, sed etiam quia nos vivificat in hoc saeculo.
Nam ipse dicit: Qui manducat me ipse vivet propter me (Joan.
6, 57).

37x

DOMINICUS BANEZ

Habemus igitur intentum cum divus Thomas | dicit j necessa­
rium esse ad consummationem totius theologici negotii de ipso
Salvatore et beneficiis considerare. Cum enim sacra theologia ex
principiis fidei revelatae oriatur in hac vita, oportet ut ea consi­
deret quae ad finem fidei nostrae necessarium est. Est autem finis
fidei nostrae salus animarum nostrarum, juxta illud I Petri 1
(v. 9) : Reportantes finem fidei vestrae, salutem animarum vestra­
rum. Haud dubium, inquam, quin etiam et corporum, quando
reformabit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori clari­
tatis suae (Phil. 3, 21); tunc enim perfecta erit salus animae in­
quantum anima est, quando animabit corpus gloriosum. Haec de
priori parte prologi.
2.— In altera vero parte dividit divus Thomas omnia quae in
hac Tertia parte cxcrutari intendebat, dividitque in tria membra.
Primo quidem agendum est de ipso Salvatore; secundo de sacra­
mentis, quae sunt medicinae quibus salutem consequimur; lertio
de fine immortalis vitae, qualis futurus est. Sed horum trium,
primum dumtaxat perfecit divus Thomas quaestionibus 59; se­
cundum vero magna ex parte absolvit a q. 60 usque in finem, ubi
tractatum de poenitentia imperfectum morte praeventus reliquit.
Jam denique prima consideratio de Salvatore in duas partes divi­
ditur: altera est de ipso incarnationis mysterio, secundum quod
Deus pro nostra salute factus est homo; altera erit de his quae
Salvator egit et passus est.
Pro majori vero intclligentia praedictae divisionis videantur
quae nos diximus in nostris Commentariis Primae partis super
prologum de divisione totius sacrae theologiae. Habemus itaque
subjectum praesentis considerationis esse mysterium Verbi in­
carnati.
3. - Dubitatur ergo primo circa prologum; an hoc mysterium
incarnationis sit maximum omnium quae sub theologica disputa­
tione continentur et considerantur.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Illud est maximum
mysterium quod maxime excedit naturalem cognitionem intelle­
ctus creati. Sed tale f»st mysterium incarnationis. Ergo. Major
patet ex etymologia et diffinitione mysterii, est enim sacrum obs-

1\ PCOMKH'M DIVI ί IIOMAE

379

mndilum. Minor vérû probatur inductive comparando singula sub­
jects aliarum partiurn theologiae cum present! subjecto, except >
Trinitatis mysterio, de quo statim fiet comparatio. Quod enim η
Prima parte de Deo et unitate ejus ct attributis ejus agitur, to­
tum hoc naturali ratione demonstratur, v. gr. quod sit Deus, quod
sil unus, quod purus sit actus, quod immutabilis et aeternus etc.
Quod autem creaturae processerint ab ipso Deo etiam ratio natura­
lis convincit. Quod autem in tempore vel ab aeterno, quamvis ratio
naturalis non determinet, tamen quod sit possibile mundum incoepissc optime demonstrat, cum Deus sit agens liberum respectu alio­
rum n se. ut late divus Thomas demonstrat lib. 1 Confia gentes.
cap. SI. At vero Deum fieri hominem non potest naturali ratione
demonstrari possibile esse. Ergo magis occultum est. Et denique re­
liqua quae in tota Secunda parte considerantur de fine humanae
vitae et virtutibus, manifestum est quod omnia naturali ratione co­
gnoscibilia sunt, praeter gratiam et virtutes theologicas et visio­
num Dei, quae omnia, quamvis ita humanus discursus non attingat,
tamen facilius convincitur intellectus quod possit Deus haec fa­
cere quam quod ipse possit fieri homo.
4. — Arguitur secundo comparando mysterium incarnationis
cum mysterio Trinitatis. Mysterium incarnationis includit Verbum
divinum. quod est tantae dignitatis quanta tota est. Trinitas. Ergo
·.·:■; dignitate Verbi consideratio de Trinitate non excedit conside­
rationem incarnationis.
fi.— Arguitur tertio. Imago Trinitatis quamvis imperfecte est
naturaliter in homine, juxta illud Genesis 1 (v. 261 : Faciamus homiriem ad imaginem et similitudinem nostram. Vestigium etiam
Trinitatis est in aliis creaturis, ut dicit divus Thomas ex doctrina
Augustini Prima parte, q. 93. a. 5 et 6. At vero quod duae na­
turae tam distantes sint in una persona divina, neque habet ima­
ginem neque vestigium in creaturis. Ergo hoc mysterium magis
excedit capacitatem nostram ct angelorum quam Trinitatis my­
sterium
6. — Arguitur quarto. Supposita fide catholica utriusque my­
sterii, facilius explicant et suadent theologi quomodo Deus sit
unus in essentia et trinus in personis, quam quomodo sit verus
homo. Ergo hoc excedit magis nostram capacitatem. Probatur

380

DOMINICUS BASIEZ

antecedens ex his quae docent theologi in materia de Trinitate
de processione Verbi per intellectum nostrum, quo exemplo sua­
deri potest processio Verbi divini in Deo absque aliqua imper·
fectione. Et omnia quae in mysterio Trinitatis dicuntur sunt digna
Deo. At. vero quod Deus exinanierit semetipsum formam servi
accipiens, statim prima fronte horror est humano intellectu. Unde
praedicatio evangel ii quod Deus erat homo stult itia dicebatur a
gentibus.
Et confirmatur. Quoniam Trinitatis mysterium ex proprietate
intellectus et voluntatis suadetur a theologis. At vero mysterium
incarnationis rationibus sumptis ab extrinseco suadetur, scilicit
ex antiquissimis historiis et prophetiis, ex miraculis et portentis
quae Deus patravit ut hoc mysterium suaviter crederetur. Ergo
semper manet difficilius hoc mysterium ad intelligendum ex na­
tura sua quam mysterium Trinitatis.
7. — Denique arguitur, impossibile est et contradictionem im­
plicat, secundum communem opinionem, quod intellectus illustra­
tus lumine gloriae videat divinam essentiam et non distinctionem
personarum. At vero non est intrinsece necessarium quod qui
videt Trinitatem videat unionem quae de facto est humanae na­
turae ad Verbum divinum. Ergo haec unio occultior est cx natura
sua quam trium personarum in unitate essentiae.
3. — Pro decissione hujus difficultatis notandum quod, cum
mysterium idem sit quod secretum divinum vel sacrum, magnitudo
mysteriorum fidei nostrae ex duplici capite considerari potest. Uno
modo ex profunditate rei occultae: altero modo ex parte ipsius
occultationis.
Sit prima conclusio: Si priori modo loquamur de mysteriis fidei,
nullum est tam magnum sicut Trinitatis mysterium, nisi forte
quatenus ipsum includat. Probatur, quia hoc mysterium est divina
essentia prout occultatur omni naturali cognitioni, videlicet prout
naturaliter est tres personae aequales, Pater et Filius et Spiritus
Sanctus.
Et confirmatur. Quia in visione hujus mysterii consistit nostra
beatitudo. immo et beatitude ipsius Dei. Item mysterium Trini­
tatis non est factum, sed est aeternum; alia vero facta sunt in
tempore, quamvis fuerint in mente divina ab aeterno. Denique

IN PROLOGUM DIVI ΤΗΟΜΛΕ

381

••mnia alia mysteria facta sunt propter illud, ut perveniamus ad
visionem illius. Ergo illud est omnium excellentissimum; siquidem
est finis omnium mysteriorum.
Secunda conclusio: Si mysterium Verbi incarnati consideretur
cj parti dignitatis personae Verbi ««sumentis carnem, aequale es!
b· dignitate cum mysterio Trinitatis. Hanc probat secundum argu­
mentum quod feci. Confirmatur. Quia mysterium incarnationis
includit personam realiter distinctam ab aliis, sed aequalem cum
•Ilis, ad quam trahitur unio humanitatis. Ergo in hoc mysterio
latet Trinitatis mysterium, immo in mysterio incarnationis intelligimus quanta sit realis personarum distinctio, cum una sola
persona assumat humanitatem et fiat homo, cum tamen sit idem
Deus cum aliis personis.
Tertia conclusio: Si de mysteriis fidei loquamur prout inclu­
dunt occultationem et excessum supra captum intellectus creati,
najus mysterium videtur nobis quam mysterium Trinitatis, ac
proinde quam omnia alia quae credimus. Hanc judicio nostro pro­
bant argumenta facta a principio. Confirmatur ex eo quod inquit
Apostolus I ad Tim. 3 cap. (v. 16) : Manifeste magnum est pietatis
sacramentum, id est mysterium, quod manifestatum est in carne,
ius< ificatum est in spiritu, apparuit angelis, praedicatum est gen­
tibus, creditum est mundo, assumptum est in gloria. De cujus
expositione vide divum Thomam super illum locum ibidem et Glos­
sam ordinariam et interlinearem. Confirmatur ex illo ad Hebr.
2 cap. (v. 4), ubi agens Apostolus de hoc mysterio inquit: Con­
testante Deo signis et portentis el variis virtutibus et Spiritus
Sancti distributionibus: ubi narrat Apostolus quanta visibiliter
mirabilia fecit Deus ut Salvator noster crederetur Deus homo,
quod est mysterium occultissimum et difficillimum ad credendum.
Super quem locum divus Thomas lectione tertia prope finem ex­
plicat quid sit portentum, et dicit quod est quasi procul tensum,
hoc est elongatum a nostra cognitione; et dicit quod maximum
portentum est quod Deus fieret homo et cor humanum hoc cre­
deret. Et sic explicat illud Isaiae 8 (v. 18) ; Ecce ego ct pueri mei
quos dedit mihi Deus in signum et portentum. Quod quidem de
Christo et fidelibus maxime et viris apostolicis ad litteram verifi.'-utur. Fuit enim maximum portentum quod isti facerent ut cre­
derent alii et ipsi crederent Verbum divinum incarnatum. Denique

3H2

DOMINICUS BASEZ

omnia quae ab initio mundi mirabiliter facta sunt et patrati,
horsum destinata sunt a Deo, ut hoc mysterium cum suavitate
crederetur in mundo. Ergo secundum se maxime alienum est ab
humano intellectu.
9. — Dubitatur secundo circa prologum, qualis sit considerat: ·
theologica circa hoc mysterium.
Et ratio dubitandi est primo, quia hoc mysterium est aliquid
singulare, scilicet Christus; et dc singularibus non est scientia:
ergo non procedimus scient ifice.
10.
Secundo, in Christo Domino sunt duae naturae valde
distinctae, scilicet divina et humana. Ergo de illo non potest esse
scientia, quia scientia debet esse unius objecti.
Confirmatur. Quia de Christo Domino inquantum est homo
non possunt fieri aliae demonstrationes quam de Petro qui est uni­
voce homo cum Christo. Si autem Christus consideretur ut Deus
et Filius Dei. jam in Prima parte theologia scientifice processit
in consideratione hujus objecti. Ergo in hac materia de incarna­
tione non possumus specialem et scientificam considerationem exer­
cere, sed sufficiet nobis credere hoc mysterium et gratias agere.
11. — Arguitur tertio et confirmatur ex divo Basilio in sermone
De humana Christi (jcnerationc, ubi ait: “O absurdam et pravam
ingratitudinem. Magi adoratum veniunt, et christiani curiosius
quaerunt quomodo in carne Deus sit, et quali carne, et an assum
ptus homo perfectus sit an imperfectus. Taceant curiosi et in E< clesia Dei supervacanea vestigare desistant. Laudentur quae ne­
bis concredita sunt, ac de quibus ratio non redditur, neque vesti­
gentur” (1). Ergo tantum abest ut sit pium officium theologi prae­
dictas quaestiones discutere, quod potius divus Basilius sic dispu­
tantes vehementer reprehendat.
12. — Ad hoc dubium respondetur breviter. Dicimus primo quod
in hac materia incarnationis pertractanda piissimum officium
theologi est. praesupposita fide hujus mysterii, explicare illud et
docere quomodo dc illo digne loquendum sit juxta doctrinam san­
ctorum Patrum et Conciliorum, ad hunc finem ut mysterium effiO.

lour noinlll»
*

s

Basilio fui«i .-uiscrlptas MG. 31. 1474

J N' PROLOGUM DIVI ΤΗΟΜΛΙ.

383

r.atur suavius credibile. Deinde respondere intendit theologus
■ •«.ereticorum et aliorum infidelium calumniis quibus hoc myste­
rium impugnare intendunt. Ac denique ex ipsomet mysterio per
fldem credito, demonstrat theologus aliquas proprietates quae conquuntur unionem hypostaticam humanae naturae cum divina. Et
ista consideratio scienti fica est et vere theologica, ut late osten­
dimus in principio Primae partis. Totum autem praedictum offi­
cium non est contra illud Ecclesiastici 3 cap. (v. 22) : Altiora te ne
tpu/‘sieris, et Proverbiorum 25 (v. 28) : Qui scrutator esi ma·
indatis opprimetur a gloria. Non enim hoc intendimus supra prae^•riptum Dei, nostris quaestionibus transcendere, sed potius
ut per Spiritum ejus qui datus est nobis, sciamus quae a Deo
donata sunt nobis; elucidamus Udem et contraria repellimus et
parvulos Ecclesiae nutrimus in fide.
18. — Ad primum argumentum respondetur primo quod de sin­
gularibus dicitur non esse scientia quatenus materialia sunt. Ni­
hilominus de Deo maxime potest esse scientia, cum tamen sit
unicus et singularissimus Deus; sic etiam de Christo poterit esse
scientia quatenus Verbum divinum caro factum est. Respondetur
vecwulo et melius, quod demonstrationes quae fiunt in hac materia
incarnationis procedunt secundum quamdam rationem communem
ct ostendunt proprietates quae consequuntur communem rationem
incarnationis, sive Verbum assumeret istam humanitatem sive
altani, sive Pater assumeret humanitatem sive Spiritus Sanctus;
et quemadmodum etiam de Petro est scientia secundum rationem
•ommunem hominis et eadem scientia quae est de Paulo ct de
Joanne.
11. — Ad secundum argumentum respondetur quod, quamvis
naturae sint valde distinctae in Christo Domino, tamen ipse non
«st unum per accidens, eo quod ille habet unum esse personale
communicatum humanae naturae. De qua re in sequentibus plura
•licenda erunt.
Ad confirmationem respondetur quod quae demonstrantur de
Christo Domino, considerantur non praecise ut dicuntur de puro
homine neque de puro Deo, sed ut conveniunt homini Deo. Et ex
hac parte efficiuntur demonstrationes theologicae de illis proprie­
tatibus. Quae cum demonstrantur de aliis hominibus, pertinere
poterunt ad physicam vel metaphysieam ; cum autem demonstrati-

384

DOMINICUS BASEZ

tur de Christo vel de Filio Dei, sunt theologicae demonstrationes.
De qua re diximus Prima parte q. 1.
15. — Ad tertium argumentum respondetur quod divus Basi·
lius invehitur in illos qui proprio ingenio freti curiosius inquirunt
proprietates hujus mysterii, imino etiam ea quae non oportebant
disputari. Ceterum theologi scholastici imittantur pie sanctos Pa­
tres, qui de hoc mysterio et proprietatibus ejus speciales et longos
tractatus ediderunt, ut in discursu nostrae considerationis patebit.

QUAESTIO PRIMA
De convenientia incarnationis

ARTICULUS PRIMUS
Utrum fuerit conveniens Deum incarnari

1. — Conclusio est affirmativa. Ratio in summa est quia quid­
quid pertinet ad rationem boni conveniens est Deo; sed ad ratio­
nem boni pertinet ut se aliis communicet: ergo ad rationem sum­
mi boni pertinet quod summo modo se communicet, quod fit per
hoc quod naturam creatam sic sibi conjunxit, ut una persona ex
tribus fiat, scilicet Verbo, anima, carne.
2. — Ante omnia de nomine incarnationis notandum est quod,
quamvis non reperiatur apud Ciceronem et latinae linguae scri­
ptores. tamen juxta ipsius Ciceronis documentum libro 1 Academi­
carum quaestionum (cap. 7) et lib. 3 De finibus, “novarum rerum
nova facienda sunt nomina” (1). Unde viri eloquentissimi Christia­
ni et doctissimi praedictis dictionibus usi sunt, scilicet incarnari
et incarnatio, ad explicandam hujus mysterii proprietatem. Ita
divus Hieronymus in illud 1 cap. Marci, Non sum dignus corrigiam
calceamenti ejus solvere; divus Ambrosius lib. 3 De Spiritu Sancto.
cap. 11, et in opusculo De incarnationis dominicae sacramento.
Divus Augustinus lib. 10 De civitate Dei, cap. 24 inquit: “Porphyrius noluit investigare Dominum Jesum Christum esse principium
cujus incarnatione purgamur" (2). Ciprianus lib. 2 Adversus
judaeos, cap. 2. Lactantius Firmianus lib. 4 Divinarum insti(1)
<2·

Cicr.RO. Secund. Academ. VIT. Didot. 9. 130.
S. AWUT.. De civitate Det, lib. 10. cap 24. ML. 41, 301.

St·’ TnniAs - 1

,W

DOMINICUS ΒΛΝΕΖ

tutionum, cap. 11 ostendit quae fuerit causa incarnationis domi­
nicae. Et ipsa Ecclesia in Symbolo inquit, “et incarnatus est dc
Spiritu Sancto’*. “Non igitur timeamus ferulas grammaticorum, ut
inquit Augustinus Tractatu 2 super illud Joannis t, Qui non ex
sanguinibus, dummodo ad veritatem solidam noscendam pervenia­
mus.” Et lib. 3 De doctrina Christiana, cap. 3 ait: “Mallem dici
cum barbarismo, non est absconditum ossum meum a te, quam
os meum, ut sit minus apertum, quia magis latinum’ (1).
Quod si quis objiciat, quod incarnatio diminute significat unio­
nem naturae humanae ad Verbum divinum, eo quod humanitas no
solum carnem, sed etiam animam includit: ergo proprius dicere­
tur inhumanatio, sicut quidam graeci appellaverunt, et Damasce­
nus lib. 3, cap. 2, et concilium Ephesinum in epistola ad Nestorium. Respondetur quod Ecclesia jam olim usa est illa voce incar­
nationis, saltim a tempore concilii Nicaeni, propterea quod divus
Joannes dixerat, Verbum caro factum est, ubi nomine carnis totam
humanitatem significare voluit, attribuendo supposito nomen par­
tis, sicut Genes, cap. 6 (v. 3) dicitur: Non permanebit spiritus
meus in homine in aeternum, quia caro est. Ratio autem quare in
hoc mysterio fiat carnis expressa mentio ea est. ut indicaretur
nobis in quod videbatur difficilius et magis a Deo alienum. Ex
quo fit etiam ut divinus amor magis declararetur, qui non est
dedignatus corrumptibilem carnem assumere. Et visus est divus
Joannes contraponere “Verbum caro factum est” contra illam
maledictionem, “Non permanebit spiritus meus in homine in aeter­
num, quia caro est”; ita ut jam possimus dicere quod permanebit
spiritus Domini in homine in aeternum, quia Verbum caro fa­
ctum est.
Verum est tamen quod Ecclesia in Symbolo nicaeno, postquam
dixit, et incarnatus est, replicat postea, et homo factus est, ut
occasionem errandi auferat ignorantibus, dum explicat modum
incarnationis per hoc quod homo factus est.
Advertendum est secundo quibus in locis doctores de hoc my­
sterio disputant. Et quidem scholastici a principio tertii libri
Sententiarum disputant de hoc mysterio; sancti patres in tracta­
tibus quorum tituli De incarnatione sunt vel similes. In conciliis
<11 S August.. Tract. in Juu». «v., iiw, 2. MI„ 35. 1395 Id.. Pc 'ολΧγ. efcriif., L 3.
<· 3 ML. 34. 68.

ÇfAE.ST. 1, ART. I

?.X7

-litem anliquis plurima sunt diffinita de hoc mysterio, ut in con­
cilia Ephesino primo et in Chalcedonensi et in Carthaginensi quarto
nt Toletano primo et. quarto et sexto et undecimo.

3. — Dubitatur jam primo loco: an disputatio de possibilitate
Incarnationis debuit praecedere disputationem de convenientia.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Quia omnes scholastici
et ipse divus Thomas in principio libri tertii Sententiarum statim
inquirit, utrum Deum incarnari sit possibile.
1. — Secundo quia in illis quae omnino superant captum hu­
manae mentis, statim ante omnia sese offert an sint possibilia.
Unde et Nicodemus, Joannis 3 (v. 4) respondit: Quomodo potest
homo nasci dûnuo, cum senex sit? Et iterum: Quomodo possunt
haec fieri? Et etiam beata Virgo: Quomodo potest fieri istud
quoniam etc. (Luc. 1, 34).
5.
Tertio arguitur quia quaestio an sit conveniens Deum in­
carnari praesupponit esse possibile; esse autem possibile non est
per se notum, sed maxime difficile, ut diximus: ergo oportebat
prius inquirere et explica re possibilitatem quam convenientiam
Incarnationis,
0. — Cajetanus hoc loco respondet quod duplici ratione prae­
termisit divus Thomas quaestionem de possibilitate. Prima est
quia scientia praesupponit suum objectum, ut patet 1 Posteriorum.
Et quia subjectum hujus libri est Deus incarnatus, praesupponit
Deum incarnatum, quod fide tenemus, et quaerit dc convenientia.
Alt' ία ratio est quia divus Thomas tractando de convenientia in­
carnationis ex ipsis naturis extremorum, scilicet Dei et humanae
naturae, non omnino praetermittit quaestionem de possibilitate.
Et profecto utraque responsio sufficiens est; sed tamen qui
omnia impugnant, ajunt neutram rationem aliquid valere. Nam
prior ratio verum habet quando objectum est per se notum vel
alias demonstratum. Nunc autem hoc mysterium non est per se
notum neque alias demonstratum, quamvis sit per se creditum.
Ergo oportebat prius explicare quomodo sit possibile.
Rursus altera ratio falsum assumit, quia cum divus Thomas
probat hoc mysterium esse conveniens ex parte bonitatis Dei, non
concludit esse possibile, quin potius supponit ita esse.

3SS

tXJMIMCCS C.vSfZ

Nihilominus dicimus neutram impugnationem qtiidquam > 'd' ­
re. Prior quidem, quia pari ratione probaret quod in materia de
mysterio Trinitatis oportebat primo inquirere utrum Deum esse
trinum et unum sit possibile. Quod si objicias: contra, quia in
principio Primae partis statim inquirit divus Thomas an Deus
sit, quia non erat per se notum. Respondetur quod mens divi Tho­
mae in illo loco non fuit inquirere de Deo ut est objectum formale
theologiae an sit. Hic enim consideratur ut auctor gratiae et glo­
riae, et hoc pacto non est cognoscibilis naturali lumine. Constat
autem quod divus Thomas eo loco tantum attulit rationes natura­
les quibus a posteriori demonstratur quod Deus est; quod quidem
officium potius fuit theologiae imperantis, quam seipsam formaliter exercentis. Oportebat enim quod sicut gratia praesupponit naturam et eam perficit, ita cognitio Dei prout est supernatu­
ral objectum praesupponeret illud ad quod ratio naturalis potest
se extendere in cognitione Dei. Ceterum in praesenti mysterio om­
nis naturalis ratio deficit in probatione possibilitatis ejus.
Unde ponimus conclusionem: quod superflue quaerit theologus
ut theologus est utrum Deum incarnari sit possibile. Cujus ratio
esi quia, si processus est theologicus, praesupponitur articulus
fidei quod Verbum Caro factum est. Si autem sit processus philo­
sophicus. ab imperante theologia nulla invenitur ratio possibilita­
tis; sed ut plurimum theologus solvit argumenta quae fiunt con­
tra possibilitatem hujus mysterii, id quod divus Thomas praestat,
per totum discursum totius materiae hujus. Et quamvis v. rum
sit quod principia scientiae sint primo proponenda et explicanda
quando opus fuerit, tamen jam divus Thomas id praestitit in Se­
cunda secundae, ubi de fide et articulis ejus disseruit.
Ceterum secunda Cajetam impugnatio calumniosa est. cp·· niam
Cajetanus non inquit quod dubitatio de possibilitate hujus myste­
rii omnino dissolvitur in hoc articulo, sed inquit quod non omnino
indiscussa relinquitur. Idque patet in solutionibus argumentorum
divi Thomae, ubi ostendit quomodo non repugnat unio humani­
tatis ad Verbum ex propriis ipsius naturae divinae et humanae,
7. - Ad argumenta vero in oppositum respondetur. Ad pri­
mum, quod divus Thomas in tertio Sententiarum agebat offieium
commentatoris, et idcirco sequutus fuit communem commentaioruni ordinem. At vero in hac Summa theologica ipse est auctor or-

<Jl’A&5T, I. AHT. 1

3811

dinis doctrinae, et ideo supponit ut articulum fidei Deum esse
incarnatum, et inquirit de convenientia incarnationis.
8. - Ad secundum respondetur quod in hac scientia theolo­
giae. per Idem infusam, quieta tur maxime intellectus circa illas
quaestiones quae superant intellectum nostrum de possibilitate
eorum. Nihilominus ipse Deus, qui omnia suaviter disponit, fecit
testimonia sua credibilia nimis per miracula et alias rationes, de
quibus late diximus in Secunda secundae, q. 1. a. 4, dubio 4: immo
et ipse Deus colitur in eo quod theologi diligenter explicent arliciilos fidei et contraria argumenta dissolvant.
9. — Ad tertium argumentum respondetur quod quaestio de
•mvementia incarnationis verum est quod praesupponit Deum
esse incarnatum, ac multo magis esse possibile. Utrumque autem
fide tenetur. Rationes autem quae possunt adduci ut aliquo modo
fiat persuasibile mysterium incarnationis, fere omnes sunt articuli
fidei. Si quae autem ratio particularis mysterii incarnationis est.
- A est quam divus Thomas ponit in hoc articulo.

10. - Dubitatur secundo: an ile facto ratione naturali osten­
datur incarnationis mysterium esse possibile, et hoc ut demus tem­
pori locum.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Constat ratione naturali
Deum esse omnipotentem: ergo eodem lumina constat quod potest
facere quidquid non implicat contradictionem. Sed ratione naturali
non ostenditur implicare contradictionem hoc mysterium. Ergo
naturaliter potest cognosci hoc mysterium esse possibile.
Confirmatur ex illo Lucae 1 (v. 37 i : *Vou er?7 impossibile apud
Deum omne verbum; quod omnes theologi explicant de eo quod
non implicat contradictionem.
11. — Arguitur secundo. Constat naturali ratione quod sub­
stantia communicat suum esse accidenti. Ergo consequenter eodem
lumine cognoscetur possibile quod summa et infinita substantia
qualis est Deus poterit communicare suum esse creaturae.
12. —Arguitur tertio. Anima rationalis communicat suam
existentiam materiae: ergo Deus, qui est purissimus spiritus,
poterit communicare suam existentiam essentiae creatae alicui.
13. —Arguitur quarto. Quia quamvis sit articulus fidei quod
mundus sit creatus initio temporis, tamen ratione naturali de-

noMiNKüs βλνεζ

monstrari potest esse possibile mundum incoepisse cum temper;
Ergo a simili possumus dicere quod quamvis sit articulus fidei quod
Deus sit incarnatus, tamen quod hoc sit possibile non repugnabit
demonstrari naturali ratione.
14. — Arguitur quinto ratione divi Thomae in hoc articulo,
quae videtur procedere naturali ratione ex conditione cujuslibet
boni. Unicuique enim rei conveniens est illud quod competit sibi
secundum rationem propriae naturae. Sed ad rationem boni per­
tinet ut se aliis communicet. Ergo ad rationem summi boni per­
tinet quod summo modo se creaturae communicet. Hoc autem ntn
fit nisi per hoc quod Deus communicet suum proprium esse alicui
substantiae creatae. Ergo ista unio incarnationis ex propriis na­
turae divinae ostenditur esse possibilis.
15. — Pro decisione hujus difficultatis sit prima conclusio: Non
potest ex lumine naturali absque ulla prorsus *
revelation dirimi
demonstrari Deum fieri hominem esse possibile. Probatur, quia
lumen naturale non amplius sese extendit quam ad ea quae ex
naturis rerum cognitis reputantur et cognoscuntur esse possibilia.
Sed haec unio ineffabilis non potest colligi per bonam consequen­
tiam esse possibilis cognita natura humana vel etiam angelica.
Ergo non ostenditur ejus possibilitas. Probo minorem. Quia ex
parte naturae humanae aut etiam angelicae constat nullam esse
potentiam naturalem ad hanc unionem; at vero ex parte naturae
divinae, quamvis revera habeat potestatem naturalem sibi ut pos­
sit facere illam unionem, tamen talis potestas non potest colligi
esse in Deo per naturalem hominis discursum vel cognitionem an­
gelicam. Probatur secundo minor. Quia cognitio naturalis hominis
et angelorum non se extendit ad cognitionem Dei nisi ex cogni­
tione creaturarum. Sed in creaturis nullum est vestigium, nulla
perfectio intelligitur unde efficaciter possit colligi quod sit j>ossibilis talis unio, sicut possumus colligere quod Deus sit sapiens ex
cognitione sapientiae creaturarum. Ergo.
Confirmatur ex illo ad Rom. 1 (v. 20). Invisibilia ipsius a crea­
tura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur., s< n>piterna quoque virtus ejus ei divinitas. Sed nullus effectus natu­
raliter cognitus potest nos ducere ad cognoscendum quod Deus
possit fieri homo vel angelus; immo vero prima fronte videtur im­
possibile quod Deus immortalis sit mortalis homo, quod sit crea-

QVABST. i. ART. 1

391

tura cum sit creator, quod accipiat naturam aliquam creatam ex
quo videtur consequi quod Deus sit mutabilis. Ergo conclusio
vera.
Huic doctrinae consonant dicta sanctorum. Divus Augustinus
epistola 2, quae est ad Volusianum, ait: “Hic si ratio quaeritur
non est admirabile, si exemplum quaeritur non est singulare? Fa­
teamur ergo Deum aliquid facere quod nos investigare non possu­
mus" (11 Id ipsum docet Chrysostomus homilia 4 in Matthaeum.
Et divus Hieronymus super illud ad Ephes. 3, Mihi autem sancto­
rem minimo, ait: “quae natura sua erant abscondita homini, re­
velante Deo sunt manifesta". Et super Isaiam cap. 45 in illud,
Fw» tu est Deus absconditus, ait ita vocari “propter assumpti
hominis sacramentum” (2). Quam etiam intelligentiam insinuat
Eusebius libro 5 De demonstratione euangelica, cap. 4. Hoc ipsum
docet. Ambrosius I ad Cor. 2 ubi ait: "Abscondita est ergo Dei
sapientia dum non in verbis, sed in virtute est; non humana ratione
possibilis, sed Spiritus efficacia credibilis" (3),
Item de incarnationis mysterio aliqui sancti explicant illud
Isaiae 53. Generationem ejus quis enarrabit ? ; ac si diceret, neque
homo neque angelus. Ita sentit Leo sanctissimus in epistola 10
et 11 et passim in sermonibus Dc nativitate Christi. Praeterea
etiam divus Chrysostomus in homilia de De Joanne Baptista, quae
habetur tomo 3. inquit omnem creaturam hoc mysterium ignorare
nisi reveletur illi. Hoc sentit Cyrillus lib. 3 in Joannem, cap. 6;
et divus Dionysius De divinis nominibus, cap 2 f§ 9| ait myste­
rium hoc esse incognitum etiam primo angelorum. Damascenus
lib. 3, cap. 1 ait hoc mysterium "solum novum esse sub sole",
quod maxime infinitam Dei potestatem declarat. Omnes itaque
sancti patres senserunt nulla ratione naturali posse demonstrari
vel sufficienter persuaderi hoc mysterium esse possibile.
16. — Secunda conclusio: Non potest ostendi ratione naturali
hoc mysterium esse imposibile. Probatur primo, quia ratio natu­
ralis non ostendit aliquid esse impossibile nisi reducendo discur­
sum ad contradictionem, scilicet ad hoc quod darentur duae contra­
il' S. Αυαυκτ.. Epiit. 137. cap 2 MI.. 33. 519
<2) S HirKONYMt'a. Comment. iH crut. nd Bpln t , Ub. 2. car
1'1 Co»nw»c»it. in 7
<ιίοκι,
*
lib. 13. ML. 2-1. 463.
fil Pu. ANHJCOSll’fl, H eplat I id Cor., cap. 2 .ML 17 3<M.

3. ML. 36. 61! —

■J92

DOMINICUS BANK/.

dictoriae verae. Sed hoc non potest ratio naturalis. Ergo non po­
test ostendere esse impossibile hoc mysterium. Minor non aliter
probatur nisi quia theologi sufficienter solvunt argumenta quibus
humana ratio posset contendere hoc mysterium esse impossibile,
quorum optima argumenta referuntur a divo Thoma in 3 Sen­
tent., d. 1, q. 1. a. 1. Fundamentum autem ad solvenda omnia Ula
argumenta potissimum est, quod ipse Deus sine mutatione sui
potest suam existentiam sive personalitatem communicare essen­
tiae creatae, in qua intrinsece vel essentialiter includitur esse
proprium vel personalitas propria. Et idcirco non implicat con­
tradictionem, hoc est. non ostenditur implicare quod natura hu­
mana subsistat per alienam personalitatem, praesertim si illa per­
sonalitas est infinite perfecta in ratione personalitatis.
Probatur secundo. Quia quod falsum est, non potest ostendi
lumine naturali ; alias auctor naturae nos falleret. Sed falsum est
hoc mysterium esse impossibile, siquidem auctor fidei nos docet
quod Deus est homo. Ergo nulla demonstratio naturalis ostendit
hoc osse impossibile. Haec ratio vere theologica est. et procedit
respectu hominis Christiani, qui credit eurndem esse auctorem na­
turae et gratiae.
Hinc sequitur corollarium: quod licet Christianus etiam theo­
logus nesciat solvere argumenta quae fiunt contra hoc mysterium,
debet nihilominus esse certus quod solubilia sunt. Alias amittet
fidem. Ceterum docti theologi sufficientissime solvunt haec ar­
gumenta, ut in processu hujus tractatus palam fiet. Esset enim
infinitum hoc in loco talia argumenta referre et dissolvere.
17. — Ad argumenta vero facta in principio dubii respondetur.
Ad primum, concedo antecedens et primam consequentiam et nego
secundam consequentiam; quia quamvis ratione naturali non os­
tendatur hoc mysterium implicare contradictionem, tamen neque
ostenditur quod non implicat contradictionem. Unde non osten­
ditur quod sit possibile neque quod sit impossibile, sed utraque
contradictoria manet supra totam rationem naturalem. Sed hujus
rei judicium certum est divinum, et communicatur fidelibus per
fidem.
Ad confirmationem patet. Theologi enim optime explicant illud
Lucae 1, Non erit impossibile apud Deum omne verbum, hoc est,
quod non implicat contradictionem. Etenim verbum et idea nou

Ql'AKST. 1, ART. I

tst bi Deo rei impossibilis. Multa vero cognoscit Deus esse pos­
sibilia, quae intellectum creatum omnino excedunt. El hinc orinnιυ: variae theologorum opiniones circa potentiam divinam, utrum
possit hoc vel illud facere; et multi sententiam praecipitant judi••antes aliquid fieri posse vel non posse potentia Dei absoluta, quia
non penetrant an illud contradictionem implicet vel non implicet.
18. — Ad secundum argumentum negatur consequentia, quia
.iimine naturae non cognoscimus quod sit eadem ratio ut natura
substantialis possit esse in alieno supposito, sicut natura acciden­
talis ex propria ratione est in subjecto.
19. Ad tertium, respondetur quod, quamvis anima rationalis
habeat per se suam existentiam etiam separata a materia, tamen
ex natura sua est forma materiae et pars quae venit in composi­
tionem totius hominis. Deus autem non potest esse forma recepta
in subjecto neque venire in compositionem alicujus totius. Quod
s: illa argumenta quidquam concluderent, probarent etiam angelum
posse incarnari per divinam potentiam, quod quidem etiam sup­
posita fide incarnati Verbi incertissimum est ct creditur esse fal•■tim communiter, ut in sequentibus videndum erit. Nihilominus
dia argumenta sunt exempla ad explicandum mysterium incarna­
tionis, quamvis multum deficiant ab eo quod intenditur per illa
exempla.
20. — Ad quartum argumentum jam diximus quanta sit excel­
lentia hujus articuli super alios quantum ad obscuritatem, maxi­
me supra articulum creationis. Quamvis enim non possimus osten­
dere mundum incoepisse, tamen ostendimus esse possibile quod
mundus incoeperit cum initio temporis, contra Aristotelem, qui
non potuit hoc intelligere absque eo quod Deus esset mutabilis. Et
quidem nos fatemur rem esse difficilem intelligere, quonam pacto
causa totali eodem omnino modo se habente, possit inveniri diffe­
rentia in effectu ipsius esse mundi vel non esse mundi. Et tamen
haec difficultas aliquo modo a nobis dissolvitur ex diffinitione li­
beri arbitrii, quod quidem in Deo perfectissime et fjrmaliter in­
venitur. absque aliqua non solum mutatione, sed neque umbra
mutabilitatis. De qua re diximus 1 p., q. 19. a. 10.
Ad quintum respondendum erit dubio quarto, ubi ratio divi
ITiomae examinabitur.

394

DOMINICUS HAflEZ

21. — Dubitatur tertio: an supposita fuie hujus mysterii, possit
ostendi vel sufficienter persuaderi saltem quod jam Verbum caro
factum est.
Ad hanc quaestionem resolutorie oportet respondere, et sit
prima conclusio: Supposita fide hujus mysterii, theologus potest
naturali ratione utens et notitia historiarum, hoc mysterium esse
probabile et evidenter esse credibile ostendere. Hoc officium prae­
stiterunt sancti patres, praesertim divus Augustinus lib. 22 De
civitate Dei, cap. 8, ubi probat et persuadet fidei Christi veritatem
ex praedicatione evangelli per duodecim viros pauperes, ignobiles,
absque humana eloquentia, qui nihilominus sapientes et potentes
mundi ad fidem Christi converterunt. Et arguit Augustinus: isti
homines faciebant miracula vel non. Si faciebant miracula, ex Deo
erat quod praedicabant. Et si non faciebant, hoc erat majus mira
culum quod potentes mundi et sapientes converterent. Hoc argu­
mentum desumitur ex eo quod Apostolus dixit I ad Cor. 1 (v. 261 :
Videte fratres vocationem vestram, quia non mutti sapientes etc.
Plura hujusmodi argumenta vide apud divum Thomam lib. 1 Con­
tra. gt ntes, cap. 6 et 7 et quae nos diximus Secunda secundae, q. 1,
a. 4, dubio 4.
22. — Secunda conclusio: Aon possumus uti eisdem argumentis
ut probemus hoc mysterium impletum esse erga omnes fideles.
Probatur. Quoniam ad paganos naturalibus rationibus et historiis
communibus utimur ut ostendamus hoc mysterium dignum esse
creditu, sicut omnia alia nostrae fidei mysteria.
Ad judaeos vero ex veteri testamento, quod ipsi admittunt,
arguimus et probamus Christum jam venisse. Quae testimonia
fere infinita sunt.
Ut exempli gratia quaedam afferamus offert se in primis illud
Genes. 49 (v. 10), Non auferetur sceptrum de tribu Juda et dur de
femore ejus donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspecta­
tio gentium. Sed jam cessavit omnino sceptrum de Juda et dux
de femore ejus. Ergo jam venit Messias. Quod autem testimonium
illud loquatur de Messia, patet ex eo quod dicitur, Et <psc erit
exspectatio gentium, quod quidem unanimiter intelligebant hebraei
de Messia venturo, propterea quod Abrahae dictum fuerat: /n
semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. 22, 18): item ex eo
quod dicitur. Doner veniat qui mittendus est, qua voce per anto·

qCAEsr. i. art. 1

l’!>5

nomasiam intelligebalur de Messia. Quapropter interpres chal•laicus et ipsa chaldaica translatio habet, "Donec veniat. Messias,
cujus est regnum"..
Quod si aliquis judaeus infidelis objiciat, quod multo ante ad­
ventum Christi cessaverat regnum de tribu Juda, ergo ex eo te­
stimonio non colligitur quod Christus quem nos praedicamus erat
verus Messias: respondetur quod ex hoc argumento saltim colli­
gitur contra illos quod jam advenit Messias, vel quod illa prophetia
non intelligitur de Messia, aut est falsa, quae omnia sunt contra
ipsosmet Judaeos. Respondetur secundo, quod illud dictum, Non
auferetur sceptrum de Juda. intelligitur de populo judaeorum per
figuram metonymiac, accipiendo partem pro toto, immo et propte
rea totus populus dicebatur judaeorum propter nobilitatem illius
tribus Judae. Atque ita verificalur quod non est ablatum sceptrum
de Juda, quoniam populus ille judaeorum semper habuit rempliblicam suis judicibus gubernatam. etiamsi interdum irent in cap­
tivitatem et opprimerentur a tyrannis. Nunc autem post adven­
tum Christi quem praedicamus, dispersus est populus ille omnino
per omnes nationes, nullam habens unitatem reipublicae. Hanc
intelligent iam habet Eusebius lib. 3 De demonstratione evangeliea,
cap. 2. Ita sentit Irenaeus lib. 4. cap. 23, ita divus Augustinus
lib. 18 De civitate Dei, cap. 45.
Nihilominus quia illa prophetia frequentius explicatur de spe­
ciali tribu Judae, de illa verificandum est quod r.on defecit scep­
trum donec venit Messias. Ita sentit divus Cyri Ilus libro |VHI’
Contra Julianum; divus etiam Augustinus lib. 22 Contra Faustum.
cap. 85. Et probatur, quia prophetia patriarchae Jacob dirige­
batur ad Judam filium suum et posteritatem ejus, sicut et multa
alia quae in illa benedictione praedicebat, quae non velificantur
nisi de tribu Juda. Confirmatur. Quia in aliis benedictionibus alio­
rum liliorum praedicuntur ea quae pertinebant ad singulos et eo­
rum posteritatem, ut patebit legenti sacram historiam. Ergo etiam
in benedictione Judae necesse est quod de ipso filio et. semine
ejus velificentur quae patriarcha Jacob praedixerat.
Nunc autem, secundum hanc intelligentiam, explicandum est
breviter quomodo usque ad adventum Christi perseveravit scep­
trum de tribu Juda. Et quidem usque ad captivitatem Babyloni­
cam constat ex sacris litteris perseverasse sceptrum in tribu

ntiMîNk-CS ΒΛ.ΧΕ7.

Juda usque ad Jechoniam, ut patet lib. IV Regum, cap. ultim··,
Deinceps etiam Jechonias genuit Salatiel et iste Zorobabel qui
fuit dux in reaedificatione templi, ut patet ex primn Esdrae. Item
perseveraverunt postea duces de Juda usque ad tempora Machabaeorum, ut colligitur ex primo et secundo Esdrae. De tempori­
bus autem Machabaeorum major est difficultas, quia non inveni­
mus in sacris litteris quinam fuerint duces isti de tribu Juda
usque ad adventum Christi, quem nos praedicamus contra judaeçs.
Njhiïominus. quia prophetia debet esse certa, necesse est juxta seCtmdurn modum dicendi verificari illam in tribu Juda usque ad
adventum Christi Domini. Quocirca dicendum est primo quod ipsi
Machabaei descendunt a David per lineam maternam, ut intendit
Petrus Galatinus lib. 4. cap. 4 (1). Vel secundo dicendum est ipsos
Machabaeos non habuisse proprie potestatem regiam et guberni tivam reipublicae, sed ex pietate gentis suae assumpsisse officium
bellatorum pro tuenda republics, ut patet I Machab. 1. Ceterum
judices quibus ipse populus politice regebatur et qui dicebant jus
populo erant de tribu Juda: atque ita gens judaeorum conservavit
suam dignitatem et excellentiam populi Dei, etiamsi affligerentur
a tyrannis et tributis opprimerentur. Nunc autem jam popular
judaeorum unitatem amisit et pei omnes nationes dispersi et con­
fusi sunt usque adeo, ut si modo venturus esset Messias. non
poterat nasci ex Bethlehem Judae. sicut erat prophetatum, quia
jam destructa est. neque poterat cognosci an ex tribu Juda des­
cenderet. quoniam jam ipsae tribus omnino confusae sunt.
Alterum testimonium Bolemne est ex Daniele cap. 9. de septua­
ginta hebdomadibus. Qui locus manifeste loquitur de Messia in <o
quod dicit, ut ungatur sanctus sanctorum, et ex eo quod dicit, < ·'
occidetur Christ us, cl non erit ejus populus qui eum negaturus est,
hoc est, desinet esse ejus populus. Deinde observandum est quod
in illo testimonio, hebdomadae illae sic interpretandae sunt, ut
singulae constant septem annis, ita ut septuaginta hebdomadae
sint 490 anni. Non enim possunt accipi hebdomadae illae pri­
maeva significatione ut constent ex septem diebus. Neque etiam
possunt accipi pro hebdomadibus septeni mensium, quoniam tem­
pus illud brevissimum est. nec in illo quidquam impletum est quod
rnr

ili P Γμιηλί?
15ÎS

J E M

Ltr

i.ot

< · ■··«
*,♦

iw.irterh·».

i Ttx-

Ql’AE-Sl', I. Λΐ:|·. 1

397

in prophetia continetur. Neque etiam accipiendae sunt pro hebdo­
madibus septuaginta annorum vel 700. Et in hoc ipsi hebraei no·
biscum conveniunt. Et probare possumus, quia hebdomades sep­
tem annorum fundamentum habent in sacris litteris. Quidam
afferunt illud Genes. 29 (v. 27) : Adimpte numerum dierum istius
hebdoiïiadae, et postea illam tibi dabo. Sed tamen in illo loco de
comimini hebdomada est sermo, ut patet ex ipso contextu. Trans­
uetis enim septem diebus, tradidit Laban filiam Rachel ipsi Ja­
cob. quamvis postea servivit pro illa alios septem annos. Sed
potissimus locus est Levitiei 25 (v. 8): Numerabis libi septem
hr-bdumadas annorum etc. Item Ez.echiel. 4 cap. (v. 61, cum pro­
phetae revelaretur aliquid futurum post certum numerum dierum,
dictum est postea: Diem pro anno dedi tibi. Itaque nomine septua­
ginta dierum in quibus completur communis hebdomada signifi­
catur apud Daniel numerus septem annorum simplicium. Cum
igitur a tempore, quo Daniel i revelatum est Messiam esse venturum
el occidetur etc. jam transactae sint hebdomades illae, convincitur
perfidus judaeus ex illo testimonio quod Messias jam venit et oc­
cisus est, quem nos praedicamus Christum crucifixum.
Qui plura voluerit videre de hac re legat Augustinum in episinla 60 et in Oratione contra judaeos et paganos, et Driedonem
lib. 3 De ecclesiasticis dogmatibus, cap. 5, tit. 3. et Glossam. ordi­
nariam, cap. 9 Danielis. ubi ostendit quod illi anni debent esse
solares et lunares. Sed profecto parum refert ad convincendum
Judaeos, post tantum temporis transacti, quod anni fuerint solares
vel lunares. Habet enim annus lunaris undecim dies minus quam
solaris.
Tertium testimonium egregium, et propter quod ego cognovi
rabbinum fuisse conversum ad fidem, est Aggaei 2. ubi dum aedi­
ficaretur secundum templum, dixit propheta ut exhortaretur aedi­
ficantes et consolaretur seniores memores prioris temporis, ut col­
ligitur Esdrae 3 et 4. Dixit inquam propheta: Veniet desideratus
cunctis gentibus, scilicet Messias. ct implebo domum istam gloria,
11 magna erit gloria domus c.*»/ii<e narissimae plusquam primae, cl
in loco isto dabo pacem. Nunc est argumentum. Primum templum
multo pretiosius erat et gloriosius quam posterius in auro et
divitiis: ergo oportuit quod secundum istud templum esset pretio
sins et gloriosius in aliquo alio. Sed nisi Messias inlrassct in illud.

393

DOMINICUS IMITEZ

non potest assignari in quo fuit gloriosius neque qualis fuerit pax
data in illo templo. Ergo vel impleta est prophetia in illo templo,
vel non est impleta. Si impleta est, ergo jam venit Messias. Si nou
est impleta, jam non poterit impleri, quia illud templum omnino
destructum est. Ergo aliud tertium templum oportebat aedificari
quod est contra prophetiam quae ait: Magna erit gloria domus
istius novissima'. plus quam primae. Ergo impleta eat prophetia:
primo quidem, quando puer Salvator oblatus est in templo et sene?:
ille Simeon accepit illum in ulnas suas et cecinit. A’wnc dimittis
servum tuum etc. Deinde saepissime intravit Dominus in templum
praedicans et miracula faciens. Et denique jam morti proximum
glorificabant pueri in templo existentes cantantes. Bon dictus qui
venit etc. Vide Josephum lib. 18 De antiquit at Unis, cap. -1, et divum
Augustinum lib. 18 Da civitate Dei, cap. 45.
Quartum testimonium sit quod desumitur ex illo Isaiae 35
(v. 5) : Tunc aperientur oculi caecorum etc. Sed Christus Dominus
quem nos praedicamus verum Messiam haec miracula fecit fre­
quentissime, ut constat ex historiis. Ergo ipse est Messias,
Ratione tandem est argumentum contra judaeos. Olim enim
propter idololatriam et alia crimina severissime puniebantur et
ducebantur in captivitatem, sed tamen reducebantur ab ipso Deo
in Jerusalem et alia loca terrae sanctae, ita ut prolixior captivitas
fuerit babylonien, et tamen completa est numero septuaginta an­
norum. Nunc autem post 1500 et multo plures annos, postquam
Titus et Vespasianus destruxerunt Jerusalem et templum, omnino
derelictus est populus iste. Ergo signum est certissimum quod Deus
illos punit propter maximum delictum et crimen, quia scilicet Do­
minum gloriae crucifixerunt.
23. — Verum quia perfidi judaei errant etiam circa divinitatem
Messiae, negantes illum esse Filium Dei naturalem, necesse est
contra illos ex veteri testamento aliqua testimonia habere in prom­
ptu quibus aperte convincitur divinitas Christi. Primo se offert
illud Isaiae 35 (v. 4-5), Deus ipse veniet ct salvabit nos. Tunc ape­
rientur oculi caecorum etc. Quo in loco evidenter fit sermo de Mes­
sia qui talia signa facturus erat. Et de illo dicitur: Deus ipse
veniet et salvabit nos; ubi profecto ex modo loquendi, Deus ipse.
non potest aliter verificari prophetia nisi Messias futurus esset
Deus ipse. Vide Athanasium in libro De humanitate (i. e. incarna-

Qi AES»'. I.

5HT, J

399

:w/<u J Verbi; Cyprianum lib. 2 Contra judaeos; Eusebium lib. 6
De demonstratione evangclica, cap. 2; divum Irenaeum lib. 3,
cap 19; Cyrilium lib. 1 In Joannem; divum Augustinum lib. De
haeresibus, cap. 6 et 7.
Est aliud testimonium Isaiae 52 (v. 6) ubi mquit Dominus:
/?/ scict pppulus meus nomen meum tn die ilia, quia ego ipse qui
loquebar, ecce adsum. Et paulo post multipliciter fit mentio de
Ipso Messia, et concludit scriptura (v. 10) : Paravit Dominus bra­
chium sanctum suum in oculis omnium gentium, et videbunt om­
nes fines terrae salutare Dei nostri, id est missus a Deo Salvator.
Quo in loco ipse Deus loquitur et affirmat se venturum, et qui antea
loquebatur per prophetas, promittit addesse praesentia liter aliquo
modo et visibiliter. Non enim potest verbum illud, Ecce adsum.
metaphorice exponi de favoribus et beneficiis impendendis tem­
pore Messiae. Cum enim dicat: ego ipse qui loquebar adero et
videbor tamquam brachium sanctum Dei in oculis omnium gen­
tium, profecto nisi velamen esset positum ante faciem Judaeorum,
non potest contextus prophetiae de sola praesentia beneficiorum
interpretari.
Sunt alia plurima Isaiae testimonia, v. g. cap. 9, 45, 48, super
quibus videatur divus Hieronymus et divus Cyrillus lib. 4 In Joaniifmi. cap. 28, et Augustinus lib. 20 De civitate Dei, cap. 30. et
Eusebius lib. De demonstratione euangelica, et Ambrosius lib. 1
De fide, cap. 2 et lib. 2, cap. 3 et 4, et Chrysostomus in Oratione
quod Christus sit Deus, et Basilius lib. 4 Contra Eunomium.
Deinde est testimonium Zachariae cap. 2 (v. 9) : Ecce ego Iero
manum meam super eos, et erunt praedae his qui serviebant sibi,
ct cognoscetis quia Dominus exercituum misit me. Quo in loco
ipse Dominus qui loquitur et levat manum suam super eos dicitur
missus a Domino; ubi aperte significatur missio Verbi divini in
carne humana. Divus Hieronymus in illo loco arbitratur hoc testi­
monium esse evidens ad probandam divinitatem Messiae, ct divus
Augustinus lib. 20 De civitate Dei. cap. ultimo, Eusebius et Am­
brosius ubi supra.
Praeterea sunt testimonia apud Jeremiam cap. 33 ct 36 quae
expendit divus Augustinus lib. 18 De civitate Dei, cap. 23. Apo­
stolus etiam ad Hcbr. 1 adducit testimonia ex Psalmis ex quibus
nititur convincere hebraeos de divinitate Christi. Praesertim illud

DOMINICUS ΒΛΝΚΖ

Sit ergo conclusio: Ratio divi Thomae conclud'd quod Denin in­
carnari fuit absolute conveniens, id est valde consonans cum na­
tura et perfectione Dei, quamvis illi nullam commoditatem vel
perfectionem afferat, sed solum attestetur Deum esse sum mu m
bonum. Probatur autem conclusio divi Thomae ct explicatur ejus
ratio. Quoniam convenientissimum fuit hoc mysterium ad finem
communem et ultimum divinorum operum, qui est manifestatio
Dei. Et ita intelligitur illud Proverb. 16 (v. 4): l n i versa propter
st metipsuui operatus est Dominus. At vero in opere incarnationis
maxime manifestatur omnipotentia, quia in illo operatus est Deus
super totum naturae ordinem. Item ostenditur ejus sapientia, quo­
niam in unico opere conjunxit omnia opera naturae et gratiae cum
copulavit naturam humanam, quae est veluti epilogus ct summa
totius mundi, cum ipso Verbo divino, quod est principium et fons,
totius esse et gratificationis, de cujus plenitudine omnes accepi­
mus. Videatur divus Thomas lib. 4 Contra gentes, cap. 51, et Ca­
jetanus hic, ubi egregie explicat quo pacto Deus summo modo se
communicaverit creaturae per hoc quod “naturam creatam ita aibi
conjunxit, ut una persona resultet ex tribus, scilicet Verbo, anima
et carne”, ut ait Augustinus lib. 13 De Trinitate, cap. 17. Advertit
itaque Cajetanus quod cum ipse Deus tribus modis se communicet,
scilicet primo conferendo naturale esse, secundo conferendo su­
pernatural esse gratiae et gloriae, tertio communicando suum pro­
prium esse creaturae, hic tertius modus infinitum excedit duos
alios ex parte dati. Etenim in aliis modis dicitur Deus se commu­
nicare quia dat bona creata et absolute finita, videlicet esse rerum
et gratiam habitualem ct lumen gloriae et visionem sui, quae om­
nia finita sunt absolute; at vero in hoc tertio modo communica­
tionis suam ipsius personam et existentiam communicat creaturae,
ita ut natura humana subsistat non per aliam personalitatem nisi
per divinam, quod est datum infinitum quo majus excogitari non
potest.
Notat etiam Cajetanus quomodo divus Thomas non dixit quoti
Deus summo modo se communicavit huic vel illi creaturae, sed
loquitur in communi et absolute dum inquit, quod “ad rationem
summi boni pertinet quod summo modo se creaturae communicet ”,
Quod quidem verificatur per hoc quod naturam humanam assum­
psit, “quae cum omnibus creaturis aliquid commune habet’ ut

yVAEST. I. ART- 1

dicit divus Gregorius in homilia Ascensionis Domini, explicans
.iluu. Praedicate euangelium omni creaturae etc. (1). Sic etiam
explicat Cajetanus illud Joannis 3 (v. 16) : Sic Deus diletàt mundum
.,· Filium suum unigenitum duret; quia non solum mansit dignincata humana creatura per hoc quod Verbum caro factum est.
sed etiam totus mundus. Id quod eleganter docet divus Thomas in
prologo libi i tertii Sententiarum explicans illud Ecclesiastes 1
tv. T| ; Ad lucum unde exeunt flumina revertuntur ut iterum fluant.
Intelligit divus Thomas per flumina perfectiones omnium creatuFtrtun quae exierunt ab ipso Verbo divino, per quem omnia facta
eunt et iterum revertuntur ad Verbum divinum, per hoc quod
Vi.rhum caro factum est. Non autem ita revertuntur ad illum ut
in ipso tantum maneant, sed ut iterum fluant; ita ut non solum
humanum genus reparetur et glorificetur, sed etiam natura ange­
lica dignificaretur et illuminaretur, et insuper totus ipse mundus
<lignitlc-aretur et glorificaretur illustratus ab ipsomet Christo, quod
quidem cosummabitur die judicii, quando non solum corpora no­
stra. sed etiam caeli ct laminaria ipsius et elementa illustrabuntur
I»er Christum.
Huic doctrinae consonat illud Apostoli ad Rom. 8 (w. 19-221:
Exspectatio creaturarum revelationem filiorum Dei exspectat, quia
et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem
gloriae filiorum Dei. Scimus enim quod omnis creatura ingemiscit
et parturit, revelationem filiorum Dei exspectans.
31.—Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum.
quod illa major scilicet "quidquid pertinet ad rationem boni con­
veniens est Deo”, non est intel ligenda de ratione boni limitati ut
limitatum est, sed intelligitur de bono simpliciter et de perfectio­
ne quae dicitur ' simpliciter 1 simplex et pura. At vero volare et
ratiocinare non pertinent ad rationem boni absolute ct simplicit- sed ad rationem cujusdam boni limitati. Quaenam autem sint
perfectiones simpliciter simplices, quae vero secundum quid, in
’ p.. q. 4, a. 2 disseritur, ubi dicit divus Thomas quod perfectio­
nes simpliciter dicuntur illae quae non auferunt majores perfe­
rt ioneSi sed cum illis stare possunt, sicut v. g. velle, sapere, potest
• -sse cum maxima perfectione. At vero perfectiones secundum quid
sunt illae quae non permittunt sccum alias majores et puriores;
I·

5 «IMuoHics Magni·.-. ZA-il/MC In F ·.·->. Jlomll. 3» MI. 70 1214

•101

DOMINICIS ΗΛΝΕΖ

quemadmodum ratiocinari importat modum Intelligendi cum dis
cursu et phantasmate, et idcirco excludit aliam majorem perfe­
ctionem. scilicet modum intelligendi angelicum. Illae igitur qua.·
sunt simpliciter perfectiones reperiuntur in Deo proprie et firma·
liter, aliae vero nonnisi eminenter.
Dicimus ergo in proposito quod esse communicativum sui est
perfectio simpliciter et convenit Deo ab aeterno. Sed communicare
se actu creaturis non est alia perfectio in Deo neque major quam
esse communicativum, sed dumtaxat addit, relationem rationis,
ut statim explicabimus. At vero in ipsa creatura ponit perfectio­
nem de novo. Et quoniam haec communicatio oritur ab essentia
bonitatis, quae est ipse Deus, idcirco dicit divus Thomas quod com­
municare se est conveniens ad rationem boni; sed non ait esse
perfectionem supervenientem bono quod actu se communicet.
Quamvis enim in creaturis verum sit quod quando creatura agit,
etiam extra se, v. g., quando ignis calefacit perficiatur de novo,
non calore a se producto, qui recipitur in passo, sed quia dum agit
recipit influentiam actualem aliorum superiorum agentium ad
actualiter agendum, et ingreditur ordinem agentium, et movetur
etiam ab ipso Deo. et consequitur suum finem qui est operatio;
et inde provenit quod realiter referatur ignis ad passum, quia dum
agit perficitur et est ejusdem ordinis cum ipso passo; Deus autem
nullo modo potest referri relatione ncali ad creaturas, etiam dum
actualiter operatur, quia ipsa operatio Dei actualis nihil ponit in
Deo do novo, quia ipse est purissimus actus, et. in Deo eadem
omnino perfectio est esse operativum et operari. Neque enim dum
operatur movetur ab alio vel reducitur in actum operandi.
32.
Ad secundum non desunt quidam modernissimi theologi
qui dicant quod communicare se creaturis non importat perfectio­
nem formaliter in Deo. quia putant quod formaliter tantum signi­
ficat relationem rationis. Sed tamen nobis multo verius videtur
dicendum quod communicare se creaturis significat formaliter
perfectionem in Deo. non quidem distinctam ab illa quae est esse
communicativum, sed cum nova relatione secundum dici annexa
respectu creaturae, cui realiter advenit perfectio et quae ri aliter
refertur ad ipsum Deum de novo. Unde statim consequitur, quod
ipse Deus terminans illam relationem realem, de novo referatur
relatione rationis ad creaturam. Et quod hoc ita sesc habeat oro-

QUAESI'. 1, A H T. 1

405

batur: quia esse communicativum creaturis etiam dicit relationem
rationis in Deo, non minus quam communicare se. illis. Ergo si
propterea communicare se non diceret formalitcr perfectionem in
Deo quia importat relationem rationis, sequitur quod neque esse
communicativum dicat formaliter perfectionem in Deo, quod nemo
concedit. Reliquum est ergo quod esse communicativum et com­
municare se dicit perfectionem formaliter in Deo. Sed differentia
est in relatione rationis annexa, quia relatio rationis communi­
candi se creaturis requirit et praesupponit relationem nealem in
creatura quae actualiter perficitur de novo. Relatio vero rationis
quae est annexa communicativo refert Deum ipsum ad creaturas
possibiles. Et ita utraque relatio in utroque extremo est. rationis.
Ad secundum igitur argumentum in forma negamus sequelam,
quia perfectionem quam importat communicare se ad extra non
opus est esse de novo advenientem ipsi Deo, sed sufficit quod
relatio illa rationis annexa de novo competat Deo propterea quod
creatura de novo refertur realiter ad ipsum, a quo de novo reaiiter perficitur.
33. — Ad tertium argumentum notandum est quod dictum Dio­
nysii. "pertinet ad rationem boni quod se communicet" (1), si
intelhgatur ut se communicet actu, sic est accipiendum quod ori­
tur ex ratione boni quod se communicet quotiescumque se com­
municat. Hoc enim est ipsi bono consentaneum, sicut oritur ex
virtute agentis sive activi quod agat. Sed quia activum est du­
plex: alterum naturale, quod positis requisitis ad agendum non
l-Heet non agere, v. g. ignis applicatio combusti bili ad sphaeram
suae activitatis; alterum est liberum, quod potest agere ct non
iger· ; ita dupliciter oritur ex bono ut se communicet. Quoddam
onim bonum ex necessitate se communicat, sicut sol illuminat et
fovet haec inferiora; aliud vero ex libero arbitrio se communicat,
sicut angeli multa operantur circa nos per custodiam libere. Et
quia Deus respectu creaturarum est agens liberum, ut 1 p., q. 19
diffinitur, non sequitur quod necessario se communicet, sed solum
sequitur quod, cum voluerit se communicare, non faciat aliquid alie­
num sed convenientissimum juxta naturam suam; quemadmodum
si artifex voluerit aliquid fabricare, id faciet secundum rationem
artificis.
PB - DtOsnreiL'B Ζλ·

·*.

n. 1

MG, 3. 694.

4(16

DOMJNItl'S BANEZ

Ad argumentum itaque tertium negamus antecedens. Est enin
intelligendum dictum Dionysii de omni bono, sive agente libere
sive ex necessitate naturae. Neque mens divi Thomae est docere
quod Deus se actu communicaverit, sed quod cum taliter se com­
municare voluit, id convenienter fecerit secundum ratior,, m swa­
mi boni. Spectat enim ad liberalem velle donare quando id obtulerit
opportunitas, immo. ut ait divus Thomas lib. 1 Contra Qentct.
cap. 93 [ratione 6], solus Deus est perfecte liberalis, quoniam
alii ita donant, quod eis aliquod inde commodum sibi contingat.
Deus autem nullum prorsus commodum accipit ex his quae nobis
donat, sed sola sua bonitas est tota ratio donandi.
Ad confinMitwnem negatur sequela. Nam quamvis conclu i..·
tur naturali discursu quod Deus possit summo modo se communi­
care. tamen non concluditur quod summus illê modus sit iste infi­
nitus qui de facto est dum X’erbum univit sibi humanam naturam.
Sed quemadmodum summus calor est igni proprius, et non est
infinitus, ita non concluditur naturali discursu nisi quod Deus
summo quodam modo possibili se communicet, vel possit com­
municari.
34. — Ad quartum respondeo, nego sequelam. Nam etsi omnes
tres personae assumerent naturum humanam, non esset major
communicatio, major inquam intensive, ut ita loquamur. Etenim
non communicaretur majus bonum quam modo de facto commu­
nicatur, quia una personalitas tam bona est sicut otnr.es tres, licet
plurimis modis aequalibus individualibusque, sed ejusdem ratio­
nis, se communicaret Deus. Quemadmodum etiam potuisset Ver­
bum divinum plures naturas assumere sive humanas sive angelicus
tamen hoc non pertinebat per se ad complementum operum Dei.
Immo ut magis aestimaretur hoc summum bonum, oportuit esse
singulare mysterium: quemadmodum etiam potuisset Deus com­
municare gratiam et gloriam omnibus hominibus, et tamen non
communicat, ut magis eluceret et aestimaretur misericordia Dei in
justificatis. Item in hoc mysterio incarnationis est specialis ratio
ut una tantum persona fieret homo, quia per hoc melius intelligimus quanta sit distinctio personarum in Deo. quam si tics ?»?r
sonae omnes assumerent humanitatem.
Ceterum quod in eodem argumento objicitur quo.l divus Tho­
mas ait. quod “uniri Deo in unitate personae non fuit conveniens

yl'AEST. 1. ART. 2

407

carni humanae secundum conditionem suae naturae”, non ita inUlligendum est quod illa unio non fuerit commoda et magnam di­
gnitatem attulerit naturae humanae; sed intelligendum est quod
non colligitur ex propriis humanae naturae quod talis unio sit
conveniens, sed tota ratio convenientiae oritur ex ratione summi
boni. Et per hoc intelligemus quod divus Thomas dicit infra,
q. 4, a. 1, quod natura humana secundum dignitatem suam, quia
rationalis est, et secundum suam necessitatem, quia in peccato
erat, fuit magis assumptibilis a Verbo divino et habuit majorem
congruentiam ut assumeretur a Verbo divino quam alia natura.
Et in hoc articulo praesenti ad secundum negat convenientiam
secundum conditionem naturae humanae, intelligens quod non ha­
bet in se potentiam naturalem activam vel passivam ut recipiat
hunc dignissimum effectum, qui est uniri Verbo Dei. Et sic lo­
quitur divus Thomas in hoc articulo de convenientia secundum
naturam extremorum, ut patet in exemplis positis in ipso articulo.
At vero in quaestione illa quarta, articulo primo, cum expresse
dixisset quod aptitudo naturae humanae ut assumeretur a persona
divina “non potest intelligi secundum potentiam passivam natu­
ralem”, sed secundum congruentiam quamdam, postea explicat
istam congruentiam consistere in dignitate et necessitate naturae
rationalis existentia in peccato. Est nihilominus in ipsa natura hu­
mana aptitudo potentiae obedientialis ad hanc unionem, cujus
potentiae tota ratio desumitur ex potestate facientis et sapientia
supremi artificis. Quemadmodum potentia ligni ad cathedram non
est naturalis, sed dicitur a philosophis obedientialis respectu artifi­
cis, ita etiam tota potentia humanae naturae ut assumatur est obeclientialis respectu omnipotentiae Dei. Et hactenus de hoc articulo.

Λ RTICULUS SECUNDUS

Utrum fuerit necessarium ad reparationem humani generis
Verbum Dei incarnari
1.
Prima conclusio: Deum incarnari non fuit necessarium
simpliciter ad reparationem humanae naturae.
Secunda conclusio: Deum incarnari fuit necessarium secundum
quid, id est tamquam medium per quod melius et convenientius
pervenitur ad finem salutis humanae naturae.

•Ii A

DOMINIC* S UA&EZ

Tertia conclusio, in solutione ad secundum: Supposito quod
Deus voluit sibi satisfactionem fieri condignam ad recompensatio­
nem culpae commissae, non [)otuit ullus homo satisfacere
Quarta conclusio: Necessarium fuit ad condignam satisfactio
*
nem ut Deus fieret homo.
Quinta conclusio: Satisfactio puri hominis est sufficiens ad re­
compensationem offensae secundum acceptationem Dei, non autiui
ex condigno.

2,— Hic articulus gravissimus est, do cujus inateria agunt
scholastici in 3 Sent., d. 20 cum Magistro, quia eamdem quaestio­
nem movet de passione Christi quam hic divus Thomas de incar­
natione. Sed commodius movetur quaestio de incarnatione quam
ue passione, quoniam ad satisfactionem de condigno luit simplici­
ter necessaria incarnatio, non autem passio aut mors Christi, quo­
niam per quodlibet bonum opus potuit Christus de condigno satistacere pro peccatis totius humani generis. De hac materia
videndus est divus Augustinus lib. 13 De Trinitate, a capite 9 us­
que in finem, ubi sunt testimonia quae divus Thomas affert in
articulo.
Circa primam rationem secundae conclusionis videatur dims
Augustinus lib. 11 Ζλ civitate, cap. 2 et 3, et divus Thomas lio. 4
Contra gentes, cap. 54.
Circa tertiam rationem vide Augustinum in libro De oattvhizandis rudibus, cap. 4, et divum Ambrosium in lib. D< inear natio­
nis dominicae suci annuto, cap. 6; divum Anselmum Dc \jidc
Trinitatis et dej incantatione \ < rbi et in duobus libris C ur Deus
homo; Richardum de Sancto \ ictore De Verbo incarnato, cap. 8.
Deinde supponendum est id quod hic articulus praesupponit, sci­
licet humanum genus corruisse pro peccato protoparentis et vere
inimicum Deo factum esse. De qua re in Prima secundae in ma­
terni ae peccato originali agitur. Et omnes sancti patres, cum
agunt de necessitate incarnationis, hoc ipsum praesupponunt. Esset
enim perversus ordo hoc in loco disputare de ruina humani ge­
neris.
3. — Est. ergo primum dubium breviter circa primam conclu­
sionem: an simpliciter fuerit necessarium ad repu rationem hununl
generis Deum fieri hominem.

QUAEST. I. ART. 2

10*1

Est argumentum pro parte affirmativa. Injustus est qui non
reddit Deo quod debet; sed purus homo non poterat reddere Deo
quod debebat genus humanum pro peccato: ergo humanum genus
non poterat justificari nisi per Deum hominem satisfacientem Deo.
Hoc argumentum est Anselmi libro primo Cur Deus homo, cap. 24
et 25, ubi videtur sentire quod homo nullatenus potuit reparari sine
satisfactione hominis Dei. Idem videtur sentire lib. 2. cap. 3 et 15
et 16, cujus verba latissime refert Scotus in 3 Sent., d. 20, q. uni­
on, a. 1.
4.— Nihilominus sit nobis certissima conclusio divi Thomae;
Absolute loquendo, aliter poterat Deus genus humanum reparari
quam per incarnationem Christi; et oppositum hujus conclusionis
temerarium reputatur communiter a theologis, ego vero existimo
esse erroneum. Qui error est similis alteri quem quidam philoso­
phorum tenuerunt, Deum non posse res facere aliter quam facit
neque meliora facere quam ea quae facit. De qua re agit divus
Thomas 1 p„ q. 25. a. 5 et 6. et Magister lib. 1. d. 43.
Probatur autem conclusio. Temerarium est absolute negare
Deum posse aliquid, nisi ratione constet illud esse impossibile. Sed
nulla ratio est quae ostendat esse impossibile. quin potius viceversa sunt rationes multae quae ostendunt illud esse possibile Deo.
Ergo temerarium est id negare. Probo minorem, quia sunt rationes
desumptae ex natura summae bonitatis, quae, potest remittere of­
fensam et omne debitum sibi absque satisfactione, quemadmodum
etiam homo potest sibi debitum vel offensam factam remittere
absque aliqua satisfactione. Item ipse Deus est dominus absolutus
rerum omnium: ergo potest facere de suo quod vult, atque proinde
remittere offensam absque satisfactione. Ubi observa quod, quam­
vis sit articulus fidei Deum esae justificatorem impii, tamen quod
possit justificare impium ratione naturali convincitur. Praeterea
Deus est supremus judex: ergo potest remittere offensam sibi
factam et totam poenam debitam absque satisfactione sibi factam.
Deinceps fides docet quod etiam modo de facto post redemptionem
Christi Domini justificatur homo gratis quantum est ex parte sua,
quia Deus misericorditer voluit applicare illi redemptionem Chri­
sti. Ergo idem Deus potuisset justificare hominem sine Chi isto.
Confirmatur. Nam quod potest Deus facere per instrumentum
vel per causam efficientem secundam, poterit se solo efficere. Sed

nOAÜNlCFX n.tSK2

410

culpam remittit per Christi humanitatem tamquam per instru­
mentum. Ergo solus ipse poterat remittere culpam: ergo ipse sine
Christo potuisset remittere offensam.
Ita tenet divus Augustinus lib. 13 Dc Trinitate. cap. 10: Ma­
gister in 3. d. 20, et illic universi doctores. Sed notat divus Tho­
mas ibidem q. 1, a. 4, qla. 1 quod tunc esset quidem liberatio et
reparatio humani generis, sed non proprie redemptio, quia nullum
pretium offerebatur Deo pro remissione peccati.
5. — Ad Anselmum autem respondetur quod loquitur in sensu
composito et supposita ordinatione divina. Ad eumdem modum
interpretandi sunt alii sancti, si quando dixerint necessariam
Christi incarnationem aut mortem ad reparationem humani gene­
ris. Sic intelligatur Leo primus sanctissimus in sermone Dc nati,
vitate cum inquit: “Si non esset Deus verus non afferret reme­
dium” (1).
Et ad argumentum quod fecimus pro parte affirmativa, re­
spondetur quod illa major intelligenda est si alias Deus non vellet
facere absque aliqua satisfactione.
6. — Dubitatur secundo circa secundam conclusionem: utrum
convenientius reparasset Deus hominem per purum misericordiam,
quam recipiendo satisfactionem justitiae.
Arguitur primo et probatur quod convenientius per solam misoricordiain. Illud opus convenientius est Deo quod est majoris
virtutis. Sed misericordia est maxima virtus in Deo. id est. quae
maxime ostendit magnitudinem Dei, juxta illud quod dicit Ecclesio
in quadam collecta: “Deus qui omnipotentiam tuam miserando
maxime et parcendo manifestas" (2); et in Psalmo 114 (v. 9·:
Miserationes ejus super omnia opera ejus, et divus Thomas osten­
dit in 2. 2. q. 30, a. 4. Ergo convenientius ipse Deus per solam
misericordiam reparasset hominem.
7.Arguitur secunda. Apud homines majoris est libcralitatis
opus cum quis remittit sibi debitum nulla petita satisfactione:
ergo etiam apud Deum fuisset opus majoris liberalitatis et be­
nignitatis si omnino gratis condonaret offensam per gratiam
suam.
• 1«
<2·

S I-K·· F*r.
F‘'>nilnlen

.*>

çrrnv· 21 ME 54
)>o«t C’entev'-UvHi

QT AE5T. I. ART. 2

411

7. — Arguitur tertio. Ex pura Dei misericordia sumus prae­
destinati: ergo per solam misericordiam oportebat ut essemu^
reparandi. Probatur consequentia. quia causa et effectus deben.
proportioned.
8. — Pro decisione hujus dubii sit prima conclusio: Filius Dc’
factus est homo uf esset redemptor; et fides catholica docet hoc
/tfim valde conveniens. Prior pars probatur Mat. 20 (v. 28) : Fi/iio,
hominis venit in hunc mundum ut daret animum suam redem­
ptionem pro multis; et I ad Cor. cap. 1 (v. 30) : Qui factus est
nobis sapientia et justitia ct sanctificatio et redemptio. De qua
re in q. 16 latius agitur a divo Thoma. Secunda vero pars probatur
Luc. 1 (v. 78) : Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus
visitavit nos oriens ex alio; et ad Rom. 5 (v. 20) : Cbi abundavit
delictum superabundant et gratia.
Secunda conclusio: Nullo alio modo convenientius potuit Deus
ostendere misericordiam suam et dilectionem erga homines. quam
dando nobis Christum redemptorem ut pro nobis satisfaceret.
Haec conclusio, quamvis non sit expressa fides catholica, tamen
oppositum est temerarium et errori proximum. Et probatur. Primo
quia est contra communem sanctorum sententiam, qui frequenter
docent hoc opus tale fuisse, ut Deus in illo se communicaverit
maximo modo quo potuit. Et expresse ita docet divus Augustinus
lib. 13 De Trinitate, cap. 10 (1). Et rationes divi Thomae in hoc
articulo id demonstrant. Videatur etiam lib. 4 Contra gentes, cu­
pite 55.
Quod autem oppositum sit errori proximum probatur, quoniam
auctoritates sacrae scripturae non commode explicabuntur nisi
asseramus hoc opus fuisse maximae misericordiae Dei. Probatur,
quia Joan. 3 (v. 16) dicitur: Sic Deus dilexit mundum, ut Filium
sturni unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed
habeat vitam aeternam. Ergo nullo modo potest dici quod Deus
magis dilexisset mundum si non daret Filium suum, sed gratiam
et vitam aeternam gratis conferret. Item cum dicitur ad Ephes. 2
fvy, 4-5): Deus qui dives est in misericordia, propter nimiam ca­
ritatem suam qua dilexit nos, cum essemus mortui peccatis con­
vivificavit m>s in Christo. Asserere autem quod Deus ditiorem si
4P

s

.7 ,

*
D

III·

13. ••ΛΓ

1,1 ML

13. b>?4.

•112

nOMlNk'IJ.S BAS’KZ

ostenderet in misericordia si absque Christo nos vivificaret, non
solum ingrati animi et plus quam blasphemi esset, sed etiam te­
merarii et erronei. Simile est illud ad Rom. 5 (w. 8-91 : Commen­
dat autem caritatem, suam Deus in nobis. quia cum inimici (asse­
mus secundum tempus, Christus pro nobis mortuus est; et illud
Joannis 15 (v. 13): Majorem dilectionem nemo habet, ut animam
ponat quis pro amicis suis; et Joan. 10 (v. 10) : Ego reni ut vitam
habeant, et ut abundantius habeant. Sunt et alia plurima testimo­
nia horum similia cum quibus stare non potest, quod esset ablindantioris gratiae et misericordiae atque dilectionis, si Christus
non venisset et Deus mere gratis nos reparasset.
9. — Ad primum argumentum in oppositum respondetur quod
potius illud probat nostram secundam conclusionem. Est enim
major misericordia quae non solum a peccatis nos liberat, sed
etiam tribuit nobis unde possimus per Christum jusliliae Dei
satisfacere, quam si absque Christi satisfactione, mere gratis, ipse
Deus nobis peccatorum veniam concederet; immo ex hoc ostendit
Deus quam sit ipse dives in misericordiae thesauris, cum suae
justitiae satisfecerit, et nihilominus gratis nos absque nostris
meritis justificat. Dicit Apostolus: Justificati gratis jur gratiam
ipsius, per redemptionem quae est in Christo Jesu, Rom. 3 (v. 24. i.
10. — Ad secundum argumentum, concedo apud homines ita
usu venire, quoniam petentes satisfactionem sibi fieri, auferunt
aliquid boni ab eo qui fecit injuriam vel furatus est. Deus autem,
si voluit sibi condignam fieri satisfactionem ab humano genere,
ipsemet dedit nobis caput Christum Filium suum, qui pro hu­
mano genere responderet et divinae justitiae satisfaceret. De quo
scriptum est Psalmo 68 (v. 5): Quae non rapui tunc exohebam;
et Isaiac 53 (v. 8) : Propter scelus populi moi percussi eum. Unde
est illud divi Gregorii in benedictione cerei parchalis: “O mira
dignatio caritatis, ut servum redimeres, Filium tradidisti.”
Sed objiciet aliquis, quod etiam a nobis exigit Deus poeniten­
tiam et legis observantiam. Ergo majoris misericordiae fuisset
si haec a nobis non exigeret. Respondetur negando consequentiam.
Primo quidem quia quae Deus postulat ordinantur ad perfectio­
nem nostrae naturae; deinde quia hoc ipsum quod petit ipsemet
donat per Christum, et denique quia maximam nobis dignitatem
affert quod nos cooperemur eum Deo ad nostram salutem, juxta

QUAESI*. T, ART. 2

413

illud Donyaii, cap. 3 Caelestis hierarch iae quod "omnibus aliis
praestantius ac divinius est Dei cooperatorem fieri" U ». Huic con­
sonat illud ad Phil. 2 lw. 12-13): Cum metu ct Ire-more saltdem
vestram operamini, Deu& enim est qui operatur in robis ft velle
ct perficere pro bona voluntate. Unde Apostolus nos docet ne glorieinur in nobis de nostra cooperatione cum Deo, quia ipsa coope­
ratio donum Dei est quod cum humilitate conservatur.
11. — Ad tertium respondetur primo, transeat antecedens, et
nego consequentiam. Ratio est quia causa, praesertim dum est
universalis, simplicior esse potest quam effectus. Proportio autem
est in hoc, et in hoc consistit, quod effectus non excedat virtutem
causae. Secundo respondetur distinguo antecedens. Nam si prae­
destinatio comparetur ad totum corpus praedestinatorum simul
eum capite qui est Christus, concedo, quia totus iste effectus est
opus purae misericordiae. Si autem comparetur praedestinatio ad
membra Christi praedestinata, nego antecedens, quia iste effectus
lotus habet pro causa merita Christi capitis. Et idcirco non est
effectus solius misericordiae, sed praedestinati sumus propter me­
rita Christi, qui nobis meruit omnia quae ad nostram justificatio­
nem et salutem conferuntur a Deo. ut probatur ex illo ad Ephes. 1
lw. 3-1): Kenedietus Deus ct Pater Domini nostri Jt.su Chi isti,
qui benedicit nos in omni benedictione spirituali in caelestibus in
Christo, sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem ut
essemus sancti et immaculati. De qua re infra q. 21. a. 4 dicemus
latius.

12. - Dubitatur tertio principaliter circa tertiam conclusionem:
an purus homo potuerit satisfacere Deo ad aequalitatem sive de
condigno pro peccato humani generis, aut proprio peccato mortali.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Homo purus potest red­
dere Deo tantum bonum quantum abstulit per peccatum. Ergo
potuit satisfacere de condigno. Probo antecedens. Si enim purus
homo dum peccat, inhonorat Deum et aufert honorem debitum,
poterit postea per actum caritatis vel a caritate informatus red­
dere honorem Deo. Ergo tantum bonum reddidit quantum abstulit.
13. - Arguitur secundo et confirmatur. Quoniam per peccatum
nihil realiter ablatum est ab ipso Deo. juxta illud Job 35 (v. 6) :
<1»

Ph

Djqsv.

Dv Γ·ι·'.ν
'Ι
*

1'■·

’■!, CAD. 3 MG 3. IÇ5

41'

ttàMjWii·|·«

Si peccaveris, quid ei nocebis, et si multiplicatae fuerint iniqui­
tates tuae, quid facies contra cum!; sed tota ratio offensae con­
sistit in hoc quod peccatum tollit bonum quod deberet inesse actui
humano per con formitatem ad legem Dei. qui est ultimus finis
humanorum actuum. At vero totum hoc bonum reparatur per
actum caritatis vel caritate informatum. Ergo homo purus potest
satisfacere Deo ad aequalitatem.
Confirmatur. Quia sicut peccatum habet infinitatem quamdam
ex parte objecti offensi, scilicet Dei, ita etiam actus bonus cari
tate informatus habet infinitatem quamdam ex parte objecti et
finis propter quem fit.
11. — Arguitur tertio. Deus de potentia absoluta poterat dare
peccatori attrito et merenti de congruo gratiam per quam actus
ille fieret contritio. Ergo tunc per satisfactionem aequi va lentem
justificaretur, siquidem per illum actum redditur Deo aequivalens
illi bono quod abstulit peccatum.
Confirmatur. Sit homo peccator qui habeat attritionem quand ·
non tenetur illam habere ex praecepto; quae quidem attritio est
meritoria de congruo primae gratiae. Tunc est argumentum illa
attritio satisfacit Deo, reddens perfecte quantum abstulit dum
efficiatur contritio per gratiam; et est ex alias indebita, ut pate
ex hypothesi, dolet enim quando non tenebatur: ergo est per­
fecta satisfactio.
Praedicta argumenta sunt Scoti in 4 Sent., d. 15. q. 1. qui
tenet partem affirmativam, quod purus homo potest pro peccat-s
satisfacere Deo ad aequalitatem. De qua opinione quidam mi
rantur quomodo quadret cum alia opinione Scoti negantis Chri­
stum satisfecisse pro peccato de rigore justitiae, ut ait in 3 Sent.,
d. 20. q. 1, sicut dicemus dubio quarto. Sed si bene consideretur
mens Scoti, non est sibi contrarius. Non enim negat Christo Do­
mino quod concedit puro homini, sed intendit quod Christus Do­
minus non dedit aliquod bonum infinitum pro satisfactione, neque
ita ex propriis quod non praesupponerctur gratia et divina accep­
tatio ut opera Christi essent meritoria et satisfactoria. id quod
dubio quarto latius explicandum erit. Cum Scoto sentit Gabriel
in 4. d. 14, q. 1 et Almain d. 15, q. 1.
15.
Quarti, et ultimo. Si ad satisfactionem de condigno pro
peccatis requiritur quod non fundetur in gratia ejus cui fit satis-

QUAEdT. I. ART. 2

115

I actio, sequitur quod nullus homo purus dum constituitur in gratia
possit mereri de condigno vitam aeternam, neque postea augmenium gratiae et gloriae, neque remissionem poenae purgatori.
Consequens est contra communem sententiam et contra veritatem.
Sequela vero probatur. Quia eadem est ratio de merito et satis­
factione puri hominis quantum ad rationem condign itatis et re­
compensationis aequalis.
16. — Pro decisione notandum esi primo, quod per purum ho­
minem debemus intelligere hominem qui non sit Deus, sive ille
sit in gratia, sive in peccato, sive in puris naturalibus. Cajetanus
tamen dicit quod purus homo in hoc loco excludit non solum sup­
positum divinum, sed etiam divinam acceptionem gratificantem
opus hominis. Sed in hac parte omnes relinquunt Cajetanum. quo­
niam ejus intelligentia non stat cum eo quod dicit divus Thomas,
quod purus homo potest satisfacere imperfecte secundum accep­
tationem Dei, et quod “omnis puri hominis satisfactio efficaciam
habet a satisfactione Christi". Constat autem, maxime in doctrina
divi Thomae, quod homo sine gratia Dei non potest haec praestare.
Item intelligentia Cajetani est contraria doctoribus in 3 Sent.,
d. 20.
Notandum secwido quod satisfactio pro peccatis non accipitur
hic prout est tertia pars integral!» sacramenti poenitentiae, quae
per se ordinatur ad recompensationem poenae temporalis quae
frequenter relinquitur post absolutionem culpae solvenda in pur­
gatorio; sed loquimur de satisfactione prout est recompensatio
pro culpa quatenus est offensa Dei. Et hoc est valde observandum
pro his quae dicenda sunt de satisfactione puri hominis per con­
tritionem.
Notandum tertio quod tres conditiones solent assignari ut ali­
qua satisfactio sit perfecta secundum aequalitatem justitiae conmutativae. Prima conditio constituitur, quod qui satisfacit, satis­
faciat ex propriis. Nam qui alienum bovem daret ei cui debet
bovem, non satisfaceret. Haec conditio non satis aperte consti­
tuitur, nam fur satisfacit perfecte reddens alienum equum proprio
domino. Non ergo ex propriis necesse est satisfacere per se lo­
quendo ut sit perfecta satisfactio. Videtur ergo dicendum quod
haec conditio non est universalis nisi in compensandis injuriis et

■116

DOMINIC Γ$ RASEZ

offensis; hoc enim semper fit propriis actionibus aut rebus pro­
priis satisfacientis.
Secunda conditio solet statui, quod quamvis aliquis satisfaciat
ex propriis, non tamen perfecte satisfacit ad aequalitatem, si quod
reddit dono accipit ab eo cui satisfacere nititur. V. gr.. si Petrus
debebat Paulo quinque, et Paulus donaverat alias Petro alia quin­
que vel decem, dicunt quod Petrus non satisfaciet perfecte Paulo
reddendo quinque de bonis quae acceperat. Haec conditio tamen
sic intellecta non est necessaria ad perfectam satisfactionem,
etiam de rigore justitiae. Probatur, quia sequeretur ex illa quod
si quis ab amico semel accepit dono vineam, et postea accepit ab
eodem mutuo mille aureos, quod non poterit hic mntuatarius
restituere de rigore justitiae mille aureos ex pretio vineae, quod
videtur absurdum et contra communem usum rcipublicae. Confir­
matur. Quia beneficium vel donum alias receptum non minuit ra­
tionem debiti quod contrahitur virtute alterius contractus cum
eodem donatore, quin potius amplius obligatur donatarius ratione
gratitudinis ad solvendum debitum ex justitia ei qui prius bene­
ficus fuerat. Dicendum ergo est satis esse ut ille qui restituit vel
satisfacit homini, faciat ita ex propriis, quod quando reddit non
sint bona actualia ejus cui restituere vult.
Tertia conditio solet constitui, ut quod redditur non sit alias
debitum. In hac conditione multum insistit Sentus et sequaces.
Veru miam n examinanda est conditio. Nam si sit sensus quod id
quod redditur non sit alias debitum secundum rationem alterius
virtutis praeter justitiam, falsum est hoc esse necessarium. Et
probatur evidenter: quia si pauperi existent! in extrema necessi­
tate. cui ego debebam alias panem de justitia mutuatum, dederim
panem, certum est quod satisfactio de rigore justitiae, etiamsi
panem illum alias tenebam dare de rigore praecepti caritatis et
misericordiae. Itaque in tali casu non teneo dare duos panes,
unum cx misericordiae praecepto, alterum ex obligatione justitiae.
Tertia itaque conditio intelligenda est ut fiat restitutio ve! satis­
factio de alias non debito ex justitia. Ratio est evidens, quia tunc
non redderetur aequale pro toto debito. Nam si quis debet decem
boves, et deinde accipit alios decem commodatos a creditore, jam
debet viginti. Ergo non satisfaceret perfecte reddendo decem com­
modatus. Quapropter videtur nobis dicendum, quod sufficit ad

y i a est. ι, art. 2

-117

perfectam satisfactionem quod aliquis reddat ex propriis aequale,
dummodo per propria intelligamus sicut jam explicatum est.
Notandum est quarto quod iri satisfactione quae est restitutio
rerum temporalium, multo manifestior est aequalitas necessaria
ad restitutionem perfectam, eo quod illa nullo modo pendet ex
acceptatione ejus cui facienda est restitutio. At vero in satisfactio­
ne pro injuria vel offensa facta aliquo modo pendet, licet per acci­
dens, ex voluntate ejus cui facienda est satisfactio; quoniam aeatimatio proprii honoris non consistit ita in indivisibili, ut aliquando
non oporteat requirere voluntatem offensi, an reputet aequalem
(vise satisfactionem quae offertur, an velit majorem fieri. Verum
est tamen quod in hoc potest esse irrationabilis excessus vel de­
fectus in aestimat ione honoris. Sed nos intendimus docere quod
intra limites prudentiae possit aliquis honorem suum aestimare
plus minusve. Saepe autem apertissimum est satisfactionem esse
aequalem aut. majorem injuria. V. g., si vir illustris vilem homi­
nem percusserit alapa et reddat illi quinquaginta vel centum
anreos, reputabitur ab omnibus abundans satisfactio.
Ex quo sequitur quod aequalitas satisfactionis non pendet per
se ex acceptatione ejus cui fit; sed sive acceptet, sive non acceptet,
erit sufficiens satisfactio secundum ee, si fuerit aequalis. Et ac­
ceptatio alterius poterit esso consequens, et non causa sufficientiae
aequalitatis. Notate ergo quod nullus tenetur ex justitia acceptare
satisfactionem aliquam, nisi fiat secundum leges justas. V. g., si
lex jubeat abscindere manum ejus qui nobilem civem aut mini­
strum justitiae alapa percusserit, tunc jærcussus non tenetur ex
justitia aliam satisfactionem admittere, sed poterit exigere quod
offensor patiatur poenam legis.
17. — His ita constitutis sit nobis prima conclusio: Nullus pu­
rus homo, sed neque angelus potest cr viribus naturae sine gra­
tia et auailio Dei satisfaire perfecte vel imperfecte pro peccato
proprio vel alieno. Haec conclusio diffinitur in materia de gratia,
1. 2, q. 109 et deinceps contra pelagianos. et est nobis certa se­
cundum fidem catholicam; neque de illa dubium debet esse inter
catholicos theologos, quin potius illam confirmant testimoniis sa­
crae scripturae et conciliorum. Et ratio divi Thomae in solutione
ad secundum argumentum eam sufficienter probat. Nihilominus
probatur breviter a nobis tali ratione. Articulus fidei est Deum

41K

DOMINICUS BANKZ

esse justificatorem impii: ergo viribus naturae non potest fieri
justificatio apud Deum. Probatur consequentia, quoniam alias lu­
mine naturali cognosceretur articulus fidei, et ipse Deus ut auctor
naturae esset justificator peccatoris.
Quod s» quis argumentdur cum divo Thoma argumento secun­
do hujus articuli, videlicet quod Deus non debet exigere ab ho­
mine peccatore plus quam homo possit reddere: ergo quando homo
peccator facit viribus naturae totum quod in se est ut reparetur
a peccato, debet Deus saltem ex quadam aequitate acceptare talem
satisfactionem. Respondetur quod Deus ut auctor naturae non
fecit legem veniae peccatorum neque petit satisfactionem a pec­
catoribus sibi fieri. Hinc ratio naturalis non potest concludere quod
detur venia poenitentibus, sed potius concludet quod peccator qui
per peccatum avertitur ab ultimo fine, meretur pati aeternas poe­
nas a Deo supremo ac justo judice. Si autem consideretur Deus ut
auctor gratiae et finis supernaturalis et ut ordinavit humanum
genus ad vitam aeternam quae est visio Dei, nulla potest consi­
derari satisfactio ex viribus naturae quae habeat non solum
perfectam proportionalitatem, sed neque imperfectam ut reconci
lietur peccator in amicitia Dei. Et nisi supernatural i ter fuerit dis­
positus. punietur secundum legem justam, prout dictum est protoparenti Genes. 2 (v. 17) : Quocumque. die comederis ex eo, morte
morieris; ita quod omnis venia respectu peccatoris ex pura Dei
misericordia proficiscitur.
Ad illud autem quod objiciebatur, quod Deus non debet exigere
a peccatore plus quam illi possit reddere, distinguo. Plus quam
illo possit reddere viribus naturae, nego; plus quam possit adjutus
divina misericordia, concedo, quoniam ipse Deus qui petit aliquid
supra vires nostras, nos praevenit et paratus est prosequi nisi per
nos steterit.
Quod si aliqua satisfactio apud Deum fuerit imperfecta pro
offensa commissa, oportet quod etiam illa fundetur in gratia et
auxilio supernatural i; alioquin nullam prorsus proportionem ne­
que rationem satisfactionis habebit pro recom|>ensatione offensae
divinae.
Quod si iterum aliquis arg amentetur, quod saltim de potentia
Dei absoluta potuisset Deus legem facere, ut omnis qui naturae
viribus doleret de peccato, justificaretur per gratiam supervenien-

fl'AEST. 1, ART. Z

4W

tem: ergo tunc ex viribus naturae dolor ille acceptaretur a Deo
pro satisfactione offensae: Respondetur quod quamvis Deus de
potentia absoluta potuisset talem legem facere, tamen ille dolor
nullam intrinsecam rationem satisfactionis haberet, sed solum
*
modi) per quamdam consequentiam fundatam in lege reciperet
gratiam homo ille. At vero quando nostra contritio de peccato
reputatur esse quaedam recompensatio pro offensa contra Deum,
ut paulo post dicetur, jam talis contritio est ejusdem ordinis cum
remissione et venia peccatorum, quoniam fundatur in gratia Dei
qui illa satisfactione contentus est.
Ut autem haec melius intelligantur. sciendum est esse dtw
opiniones circa remissionem peccatorum. Quamvis enim omnes
conveniant in hoc quod Deus, etiam ut auctor naturae, possit de
potentia absoiiita remittere peccatum quantum ad poenam absque
infusione gratiae, tamen differunt in hoc quod scotistae et quidam
alii affirmant quod Deus de potentia absoluta potest rectificare
hominem peccatorem, maxime qui peccavit contra legem naturae
solam, ad rectitudinem naturalem absque infusione gratiae, ita
ut detur medius postquam homo peccavit, inter peccatum et gra­
tiam. Et sicut Deus potuit creare hominem in puris naturalibus,
ita post peccatum poterat restituere illum ad rectitudinem nainraJcm. Altera opinio est. quae videtur esse divi Thomae 1. 2.
q. 113. a. 2. qui ait et nititur ostendere quod non potest intelligi
remissio peccati sine infusione gratiae.
Nunc igitur, ut consequenter loquamur in praesenti materia,
dicendum videtur quod qui priorem opinionem sequuntur, possunt
dicere consequenter quod Deus de potentia absoluta poterat accep­
tare dolorem pro peccato in satisfactionem imperfectam, si vellet
rectifipare hominem rectitudine naturali dumtaxat; quia tunc do­
lor ille esset ejusdem ordinis cum illa justificatione sive rectitu­
dine naturali. At vero gui sequimur alteram opinionem, conse­
quenter negamus quod dolor ex viribus naturae sive quaelibet
alia operatio nunquam poterit, etiam de potentia absoluta, habere
intrinsecam rationem satisfactionis, etiam imperfectam; quia illa
operatio non est ejusdem ordinis cum tali justificatione quam nos
ponimus, scilicet per infusionem gratiae post peccatum.
Praedictam conclusionem confirmant, aliqua testimonia sacrae
scripturae. V. g.. II ad Cor. 3 (v. 5) : Non quod simus sufficientes

42Π

rOMIMCVS BASEZ

cogitare aliquid a nobis quasi e.c nobis, sed su/ficicntia nostra t. ·
Deo est. At vero si viribus naturae possemus aliquo modo sntisfa
cere pro offensa Dei, profecto sufficientes essemus cogitare a no­
bis quasi ex nobis. Item ad Rom. 3 fw. 23-24) : Omnes enim pec­
caverunt et egent gratia Dei; hoc est, gratia ner quam Deus glo­
riosus ostenditur. Justificati gratis, hoc est, absque omni prorsus
merito, immo et absque omni satisfactione pro sua offensa quae
non fundetur in sua gratia.
18. — Secunda conclusio: Purus homo, etiam cum auxilio Dei
swpcrnaturali, faciens quantum in se est, etiamsi acceperit gra­
tiam gratum facientem. satisfacere non potuit pro peccato suo ut’
aliorum ad aequalitatem justitiae. Loquimur autem de peccat·
originali vel mortali, in quibus ratio offensae ex parte objecti in
finita est, propterea quod includit aversionem ab ipso Deo. et quia
sic offendentes quantum est ex parte perversae actionis, intendunt
non esse Deum. Et talis offensa fuit actualis in protoparente, in
quo omnes corruimus et a quo originale peccatum contrahimus.
Probatur conclusio. Primo, quia omnis valor ejus quod talis
homo redderet Deo, proveniret ex gratia et auxilio gratuito Dei ct
actualiter volentis acceptare illud opus in aliquam recompensa
tionem pro peccato. Ergo non satisfaceret ad aequalitatem justi­
tiae. Probatur consequentia, quia Deus offensus juste poterat
pro dignitate sui honoris exigere majorem satisfactionem: et nulle
sufficeret ad aequalitatem recompensare offensam commissam
contra Deum, quia est infinitae bonitatis.
Probatur secundo et confirmatur. Quia talis homo ner reddit
ex propriis, id est quae non sint actualia dona Dei etiam tunc
quando fiunt. Ergo non poterat satisfacere ad aequalitatijusti­
tiae. Explicatur antecedens. Et supponamus quod non solum pos­
se bene operari in potentia proxima, sed etiam bene operari est
donum Dei, quod ab eo pendet in fieri et conservari, juxta Illud
ad Phil. 2 (v. 131 : Ipse enim est qui operatur in robis ct velle ct
perficere pro bona voluntate, id est pro sua. benigna et liberali
voluntate. Colligitur ergo quod talis rnodus satisfaciendi non est
secundum eondignitatem justitiae. Confirmatur: quia tota dignitas
illius satisfactionis consurgit ex gratia finita ex parte operantis:
at vero offensa ex parte offensi habet infinitatem : ergo satisfactio
non adaequatur cum offensa.

QUAEST.

\f.T. 2

121

Haec conclusio confirmatur ex illo ad Rom. 11 (v. 35): Quis
prior dedit Uli ct retribuetur ci? Ergo omnis nostra satisfactio
fundatur in anticipatione gratiae Dei. Item ex illo Job. 9 (vv. 2,
3. 15) : Vere scio quod it a- sit, ct quod non justificetur homo comprutitus Deo, id est comparatus cum Deo. Si voluerit contendere
cum co, non respondebit fi unum pro mille... Qui si habuero quidpium justi, non respondebo ei, sed meum judicem re precabor. Item
facit illud Isaiae 43 (v. 26) : Reduc me in memoriam et judicemur
simul; narra si quid habes ut justificeris; quasi diceret: nihil ha­
bes ut secundum justitiam possis postulare tuam justificationem.
Hanc sententiam sequuntur omnes theologi. Durandus in 3 .Sen­
tent., d. 20, q. 3 et in 4, d. 15; Alexander Halensis 3 p., q. 1.
memb. 6. a. 2; Altissiodorensis lib. 3, trac. 1, cap. 8; Albertus
Magnus in 3 Sent., d. 20, a. 3; divus Bonaventura eadem dist.,
q. 3; Palude ibid.; Driedo in lib. De captivitate ct redemptione
humani generis, tract. 2. cap. 2, p. 4. et multi alii ex modernis,
quamvis in ratione conclusionis differant. Omnes etiam sancti patres asserentes necessariam esse Christi satisfactionem, supposito
quod Deus voluit ad aequalitatem sibi fieri satisfactionem, tenent
hanc conclusionem, quos omnes citaturi sumus dubio sequenti.
19. — Nunc autem, ut praedicta melius penetrentur, veniamus
ad solutionem argumentorum. Ad primum nego consequentiam.
Et ratio est quia, quamvis homo purus constitutus in gratia reddat
Deo tantum honorem quantum per peccatum abstulit, non tamen
reddit ex propriis ad sensum jam explicatum, sed ex actuali dono
Déi. quod tamen requirebatur ut satisfactio pro offensa esset de
condigno secundum aequalitatem justitiae. Et profecto argumen­
tum bene probat quod id quod redditur et offertur non est minus
bimum ex parte objecti quam malum offensae fuerat iniquum ex
parte ejusdem objecti. Sed tamen ad satisfactionem condignam
exigitur etiam apud homines quod satisfaciens reddat ex propriis
quod indebite abstulit. At vero quando requiritur prius gratia of­
fensi ut offendens sit potens satisfacere, manifestum est quod
non satisfacit ex propriis de condigno ad aequalitatem, sed ex
gratia offensi, qui illa satisfactione contentus est. Hanc doctrinam
confirmat Aristoteles lib. 5 Ethic., cap. 5, ubi ait quod justum
est contrapassum quoddam (11. Quod explicat divus Thomas 2. 2,
Allttr ' . EtMc . lib Λ cap

DIdOt. 2

DOMINICUS R.tSttZ

q. 61, a. 4 et inquit quod illud dictum propriissime verificatur in
actionibus ct passionibus injuriosis, juxta illud Exo. 21 (vv. 2324) : Animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente.
Ln quo datur intelligi, quod satisfaciens pro injuria facta, debet
in propriis pati ut recompcnset et satisfaciat, tollit enim rationem
justitiae. Item quod oporteat iterum aliquid ab offenso petere et
gratis accipere ad satisfaciendum illi et recompensandam offen­
sam. Neque Scotus suis argumentis intendit revera aliquid con­
trarium nostrae conclusioni, sed vocat satisfactionem de condigno,
non quia sit secundum aequalitatem justitiae, quae non fundatur
in gratia, sed quia offertur Deo tantum bonum quantum malum
fuerat offensa.
20. — Ad secundum argumentum respondetur negando conse­
quentiam, quia difformitas peccati quatenus est offensa contra
Deum non attenditur ex damno dato ipso Deo. sed ex peccantis
intentione expressa vel interpretativa. Omnis enim qui mortaliter
peccat, attentat quantum in se est ex parte suae actionis occidere
Deum, ct vult non esse Deum dum facit contra legem ejus, et
avertitur ab ilio et convertitur ad se ipsum ut ad ultimum finem.
Quod autem solus peccans damnificetur per hoc quod manet mor­
tuus in peccato et reus aeternae poenae, non destruit rationem
offensae et injuriae intentatae. Deinde etiam possumus conside­
rare quod peccator laedit revera honorem Dei, qui consurgit vel
consurgere debuit ex recta operatione creaturae, eo quod honor
est in honorante. Et quamvis Deo non acrescat gaudium ex ho­
nore quem illi deferunt creaturae, tamen revera honoi illi debitus
minuitur et laeditur per peccatum. Nunc igitur, ut satisfaciens
récompense! pro offensa facta Deo. qui est infinitae dignitatis,
necesse est ut ipse sit infinitae dignitatis ex natura sua. ut revera
possit esso contrapassum et justum ad aequalitatem.
Ad confirmationem respondetur quod dignitas quuin habet bo­
na operatio ex parte divini objecti non est. ratio satisfaciendi d«’
condigno ex opere operantis, qui debet ex propriis satisfacere ;
quin potius illa infinitas provenit ab ipso Deo offenso: ergo per
illam non récompensât peccator offensam illius objecti infinitae
dignitatis. Quemadmodum si quis injuriose abstulit et conculcavit
vestem regiam, si postea reverenter idem pallium accipiens impo­
nat regi, non satisfacit de condigno, quamvis faciat opus quod

qCAKST. l. ΑΗΤ. 2

423

secundum se tam bonum habeat objectum quam fuerat objectum
offensae. Et in hoc falsus est Scotus, qui arbitratui' condignitatem satisfactionis pensandam esse ex bonitate operis ex parte
objecti offensi. Tamen iste valor non se tenet ex parte satisfacien­
tis. propterea non facit, condignitatem satisfactionis.
21.— Ad tertium argumentum respondetur quod neque ipse
Scotus per illud intendit quod satisfactio puri hominis sit suffi­
ciens secundum aequalitatem justitiae. Hoc enim nec ipsi Christo
concedit, ut videbimus dubio quarto, cujus opera dicit fuisse satisfact.oria quia fuerunt acceptata. Sed intendit Scotus probare
quod purus homo possit habere actionem tam bonam quam mala
fuerat offensa; ct hanc vocat ille satisfactionem de condigno.
Quod autem adjecit de homine attrito quando non tenebatur ha­
bere attritionem, intendebat quod ex propriis et alias non debitis
p:«terat satisfacere ex acceptione gratiae quae cum illa attritione
infundebatur. Putat enim Scotus quod attritio ex viribus naturae
est meritoria de congruo infusionis gratiae, maxime si accedat
sacramentum poenitentiae; de qua re non est praesentis loci dis­
putare quantum habeat falsitatis.
Ex dictis sequitur quod est impertinens quod purus homo attri­
tus vel contritus recipiat gratiam per quam gratificetur opus illud
quod facit, ut recompenset ad aequalitatem justitiae offensam com­
missam contra Deum. Neutro enim modo illa satisfactio est ex
propriis, et neutro modo habet infinitatem ex parte satisfacientis.
Item est impertinens quod ille homo habeat attritionem vel con­
tritionem quando non tenetur habere illam. Quoniam ratio im­
possibilitatis satisfaciendi ex parte puri hominis ea
* duobus co­
lligitur a divo Thoma in solutione ad secundum. Primo quidem
ex quadam infinitate peccatorum, scilicet ex parte subjecti totius
humani generis, in quo sunt infiniti homines in potentia, et omnes
infecti oriuntur peccato originali. Ex quo colligit quod nullus
eorum poterit satisfacere ad aequalitatem, tam ex eo quod ipse
homo erat in peccato et indigebat gratia Dei, quam etiam quia illi
pro quibus erat satisfacturus non sunt finiti, gratia autem sibi
data esset finita. Nihilominus secunda ratio est potissima, quae
fundatur in infinitate dignitatis offensae Dei. Quanto enim per­
sona in quam peccatur est majoris dignitatis, tanto major est
peccatum sive offensa, et tanto major satisfactio requiritur ad

424

DOMINICUS BASEZ

rccompensandam offensam secundum aequalitatem justitiae. Cum
ergo Deus offensus sit infinitae dignitatis, et purus homo quan­
tumlibet habeat gratiam habitualem est finitae dignitatis, nemo
poterit satisfacere ad aequalitatem justitiae, quia nulla persona
est infinitae dignitatis praeter divinam. EL haec ratio procedit
etiamsi homo haberet gratiam infinitam ex propriis naturalibus,
quoniam adhuc illa gratia esset finita, et non faceret personam
infinitae dignitatis, quod requiritur ad satisfactionem de condigno
secundum aequalitatem justitiae.
22. - Ad quartum argumentum respondetur negando conse­
quentiam. Qua in re paralogizantur quidam ex modérais theologis,
existimantes eamdem esse rationem de satisfactione pro offensa
quam de merito. Nos autem falsum omnino reputamus eamdem
esse rationem respectu nostri. Primo quidem quia in instanti justi­
ficationis, secundum communem et verissimam sententiam, me­
retur homo de condigno vitam aeternam et gloriam majorem vel
minorem secundum dispositionem actus contritionis caritate ma­
jore vel minore informatus. Nemo autem audebit dicere quod
tunc per illum dolorem satisfacit et récompensât de condigno ad
aequalitatem justitiae offensam commissam. Alias contrariaretui’
Apostolo dicenti ad Rom. 3 '.v. 24) : Justificati gratis per gratiam
ipsium. Deinde, postquam homo jam justificatus est. fides catholica
docet quod meretur augmentum gratiae ct gloriae; nunquam ta­
men verilicabitur quod simpliciter meretur vel récompensât pro
offensa peccati mortalis proprii vel alieni. Ergo distincta ratio
est de merito et satisfactione, ut latius explicatum est a nobis in
1 p., q. 21. a. 4, dubio unico.
Nunc autem satis est advertere quod ratio meriti, etiam de
condigno, non postulat quod homo mereatur ex propriis naturali­
bus, neque cx his quae non sint dona Dei. Immo vero ipsa gratia
habitualis, quae est radix merendi, et auxilium Dt:i quo adju­
vamur ad bene operandum sunt semper dona Dei in fieri et con­
servari; quin etiam ipsa met merita sunt dona Dei, qui operatur
m-nobis et velle et perficere pro bona voluntate. Unde Caelestinus
pontifex in epistola ad omnes Gallicanos episcopos ait: O bonita­
tem Dei, “qui nostra vis esse merita quae tua sunt dona, et pro
his quae largitus est. praemia aeterna sis collaturus” (l). Con­
ii·

S. Chus, , AI

·| ·■» C'iiUmk·»>ι ML SO, 53t’

QVAb.ST. 1, ART. 2

>123

sistit itaque ratio meriti in hoc quod opus sit bonum moraliter.
scilicet procedens a libero arbitrio, undecumque habeat rationem
virtutis. Et sic est proprietas actus virtutis quod sit laudabilis et
dignus praemio tali vel tali pro qualitate actionis. Si enim actus
bonus liberi arbitrii habuerit bonitatem dumtaxat secundum men­
suram naturalis rationis, non respondet ei praemium supernatiirale, sed tantum praemium naturale apud ipsum Deum ut aucto­
rem naturae. De hac re vide divum Thomam 1. 2, q. 21, a. 3 et 4
praesertim, et q. 114, a. 1. Non itaque repugnat quod per ipsa
merita, quae sunt dona Dei, mereamur de condigno coronam ju­
stitiae, quae consistit in aequalitatem praemii cum merito, non
in eo quod ipse Deus sit debitor secundum justitiam; hoc enim
est impossibile, ut docet divus Thomas 1 p„ q. 21, a. 4.
Ratio hujus aequalitatis est quia divina providentia, quae sta­
tuit talia bona opera fieri a libero arbitrio creaturae sive secundum
vires naturales, sive supernaturales. ordinavit illa bona opera ad
tale vel tale praemium secundum naturam ipsius operis fundati
in gratia vel in ipsa natura vel in utraque. Itaque ipse Deus dum
reddit premium ipsi merito, efficit justitiam et aequalitatem in
ipsis rebus. Non tamen ipse operatur ex justitia commutativa
quae sit in illo, quia haec includit Imperfectionem quamdam, sci­
licet quod Deus ordinetur ad alterum cum obligatione ad illum.
Nihilominus est in Deo aliquid altius quam justitia commutativa.
scilicet voracitas atque fidelitas ipsius, juxta quod impossible est
mentiri Deum et ejus providentiam falli.
Ceterum ratio satisfactionis pro offensa commissa contra
Deum ut fiat ad aequalitatem respicit dignitatem offensi, quae in
Deo infinita est; et idcirco requirit ex parte offensoris infinitam
dignitatem ut possit facere aequalitatem secundum rationem ju­
stitiae per contrapassum. Et quia hoc inqiossibile est quod in puro
homine inveniatur, nulla est alia ratio satisfaciendi Deo in puro
homine nisi ex acceptatione et gratia Dei. vel per hoc quod pecca­
tor puniatur in aeternum. Et nunquam finietur illa aequalitatis
ratio, quia Deus semper punit citra condignum, quia non potest
inveniri condignitas et aequalitas simpliciter in ipso supplicio et
contra passione peccatoris. Patet igitur quomodo consequent ia ul­
timi argumenti nihil valet.
Ceterum de satisfactione pro poena purgatorii, quae finiin est.

DOMINICUS BASKz

426

non dubium est. quin justus per bona opera possit ad aequalitatem
satisfacere et mereri remissionem illius poenae de condigno, sicut
meretur augmentum gratiae et gloriae de condigno.
De peccato etiam veniali quo ipse justus non simpliciter offen­
dit Deum neque simpliciter facit contra legem, sed praeter legem
Dei, non dubitamus quin possit justus de condigno satisfacere pro
illo, immo de condigno mereri remissionem illius per actum cari­
tatis. praesertim per actus ferventiores caritatis, ut est communis
opinio omnium theologorum. Hactenus de dubio hoc.

23. — Dubitatur quarto principaliter: utrum Chrtatus Dominus
satisfecerit pro peccatis humani generis ad aequalitatem justitiae,
sive de rigore justitiae vel de condigno.
Arguitur primo pro parte negativa. Christus Dominus non sa­
tisfecit secundum justitiae rationem: ergo neque de rigore justi­
tiae. Probatur antecedens. Quia justitia proprie dicta debet esse
ad alterum, ut dicit Aristoteles 5 Ethic., cap. ultimo. Sed opera
quae Christus faciebat non erant ad alterum. Ergo non erant pro­
prie justitiae. Probo minorem, quia persona Christi erat ipse Deus
cui facienda erat satisfactio, juxta illud 11 ad Cor. cap. 5 (v. 19) :
Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi. Ergo opera Christi
non erant ad alterum.
Confirmatur. Quia in humanis non invenitur justum simpli­
citer inter filium et patrem quia filius est aliquid patris, ut ait
Aristoteles lib. 5 Ethic., cap. 6 (1). Sed Christus Filius Dei est
aliquid Patris, immo tota essentia Patris. Ergo inter illum et Pa­
trem non potest esse justum simpliciter
Confirmatur secundo. Peccatum humani generis et omne pec­
catum non est magis contra Patrem quam contra. Filium quam
contra Spiritum Sanctum, sed immediate est contra Deum et le­
gem ipsius. Ergo ipsa, satisfactio facienda est immediate ipsi Deo
offenso, ac proinde Christus Dominus non satisfaciebat speciali
ratione Patri potius quam sibi, sed immediate satisfaciebat Deo.
qui erat ipsemet. Ergo ipsa satisfactio Christi non erat opus justi­
tiae proprie dicta.
24.
Arguitur secundo. In Christo non potuit esse justitia
commutativa respectu Dei. Ergo non satisfecit Deo per actum
(1'

ARIBTOi

K/fciiorui-s, Ub. B. cap. C

n

7. DldOt. 2. ΛΛ

Q» AKST. 1. \ΚΊ .

2

427

justitiae commutati vae, ac proinde neque satisfecit. Probatur an­
tecedens. quia commutativa justitia proprie est inter cos qui ad
invicem possunt obligari; sed Deus nemini potest obligari ex justi­
tia. ut docet divus Thomas 1 p.. q. 21. et idcirco negat justitiam
commutativam esse in Deo. Consequentia vero probatur, quia sa
tisfactio sicut et restitutio est proprius actus justitiae commuta­
ti vae, ut ait divus Thomas 2. 2, q. 62.
25. — Arguitur tertio. Id quod Christus obtulit fuit finitum,
siquidem erat, aliquid finitum, scilicet obedientiam usque ad mor­
tem ex dilectione caritatis Dei. quae erat subjective in voluntate
humana. Deus autem offensus est infinitae dignitatis. Ergo non
obtulit Christus aequale, ac proinde satisfactio Christi non fuit
sufficiens nisi ex acceptatione Dei.
Confirmatur. Nemo offensus tenetur acceptare satisfactionem
nisi fiat secundum rigorem legis, ut diximus dubio tertio, notabili
quinto. Sed lex justa erat jam lata a Deo ipso contra transgresso­
rem mandati Gen. 2 (v. 17): Quacumque die comederis, mortf
morieris, quod quidem intelligitur de utraque morte, scilicet tem­
porali et aeterna. Ergo Deus non tenebatur acceptare aliam satis­
factionem praeter justam vindictam.
26. - Arguitur quarto. Christus Dominus non reddebat ex pro­
priis quod offerebat Deo. Ergo non satisfaciebat secundum aequa­
litatem justitiae. Consequentia patet ex tertio notabili dubii prae­
cedentis. Antecedens probatur, quia quaecumque habebat anima
Christi, scilicet gratiam et virtutes, erant omnia Spiritus Sancti:
ergo per illa non satisfaciebat Christus ex propriis.
27. — Arguitur quinto. Christus non reddebat Deo in satisfa­
ctionem aliquid quod non deberet alias, saltem pro gratiarum
actione propter tantum beneficium quantum erat quod ejus anima
uniretur Verbo divino. Ergo non proprie satisfaciebat ad aequali­
tatem.
28. Arguitur se.rfo et ultimo. Opus quod Christus fecit ad
reparationem humani generis appellatur emptio, juxta illua I ad
Cor. 6 (v. 201 : Empti estis pretio magno; appellatur etiam redem­
ptio juxta illud Apoc. 5 (v. 9) : Redemisti nos Deo in sanguine itio.
Sed istae locutiones sunt metaphoricac. Ergo satisfactio Christi
non est opus justitiae proprie dictae, sed metaphorice. Probo mi­
norem Nam si proprie empti sumus, oportebat esse qui proprie

•IL'·*

DOMINICI

ΒλΛΕΖ

venderet nos: sunt enim correlative emptio et venditio. Si autem
proprie redempti sumus, oportebat dari pretium ei sub cujus po­
testate tenebamur captivi. Tenebamur autem captivi sub potestate
diaboli, ut dicit concilium Tridentinum sess. 5, in principio decreti
de peccato originali. Ergo diabolo solvendum erat pretium, quod
esset blasphemum asserere et erroneum. Non igitur illa reparatio
humani generis habet ex aliqua parte propriam ration.in justitiae
sed omnino metaphoricam.
29. — De hac gravissima difficultate sunt variae sententiae.
Durandus in 3 Sent., d. 20. q. 2 et in 4, d. 15, q. 1 absolute ait
quod Christus non satisfecit satisfactione condigna pro peccato,
sed dumtaxat ex divina acceptatione, sicut alii homines potuissent
satisfacere et mereri apud Deum. Ratio potissima ejus est quia
Christus inquantum homo non potuit reddere aequi valens, quia
quidquid habuit, totum debebat Deo pro beneficiis acceptis.
Eam dem sententiam tenet Scotus in 4, d. 15. q. 1 et in 3.
d. 20, q. 1, immo et d. 19, q. 1 ubi ait quod meritum Christi fuit
finitum formaliter quia est creatura, etiamsi consideretur cum
respectu ad personam divinam. Dicit secundo quod operationes
Christi sunt meritoriae ex divina acceptatione, hoc est, sunt, me­
ritoriae quia acceptantur, non econtrario quia meritoriae sunt
acceptantur. Dicit tertio quod de facto Deus acceptavit meritum
Christi pro infinitis hominibus si possent esse, et ita meritum
Christi fuit infinitum extensive, sicut et peccatum Adae erat in­
finitum extensive, quia sufficiens erat ad inficiendos infinitos ho­
mines si essent ab stirpe Adae. Dicit quarto quod ratione suppo­
siti. quia erat Deus, potest Pater acceptare de congruo meritum
Christi pro infinitis hominibus, quae quidem congru itas non potest
reperiri in pura creatura.
Habemus igitur, secundum praedictos doctores. quod Christus
pro peccatis hominum non est meritus apud Deum magis de con­
digno quam potuisset purus homo mereri qui multam gratiam n
Deo accepisset, per quam acceptarentur ejus merita et satisfactio
ad reparationem humani generis.
Sententia vero divi Thomae in hoc articulo et infra q. 48, a. 2.
est quod meritum et satisfactio Christi fuerunt, infinita in ratione
meriti et satisfactionis, et de condigno ad aequalitatem justitiae
satisfecit Christus Deo pro peccatis nostris, et meruit nobis gra-

qI’AEST.

I. ART. 2

429

darn et remissionem peccatorum et omnia quae ad nostram sab tejn ordinata sunt.
Hanc sententiam amplectuntur non solum thomistae, sed etiam
alii gravissimi doctores: Cajetanus hic et infra, q. 4S; Capreolus
in 4, d. 15 et in 3. d. 20; ct Palude ibidem; divus Conaventura
ibidem: Alexander Halensis 3 p„ q. 17, memb. 3 et 4 et 5; Driedo
tomo 2 De captivitate et redemptione humani generis, tractatu 2,
cap. 2. a. 2; Hosius in Con ft ssione fidei catholicae: Magister Soto
lib. 3 Dc natura el gratia, cap. 6 et in 1 Sent., d. 19. cj. 1, a. 9.
Videatur ipse divus Thomas lib. 1 Contra gentes, cap. 54 et 55.
30.— Ante decisionem hujus difficultatis nccesse est ut prius
conveniamus in terminis et significatione vocum. Oportet enim
explicare quid sit satisfacere de rigore justitiae, et quid de con­
digno, et quid ad at qualitatem justitiae. Et similis consideratio
potest fieri de merito ex rigore justitiae et de condigno et ad
aequalitatem justitiae. Sunt enim aliqui ex modernioribus oui in
Christo Domino volunt distinguere in hujusmodi loquutionibus.
Ajunt enim Christum satisfecisse de condigno et meruisse de con­
digno, non tamen de rigore justitiae. Putant enim quod rigor
justitiae excludat omnino omnem anticipationem divinae miseri­
cordiae. et quod includat acceptationem cum obligatione de justi­
tia ex parte ejus cui fit satisfactio, ita ut teneatur de justitia
acceptare satisfactionem sibi factam et remittere offensam, et te­
neatur etiam reddere praemium merenti de rigore justitiae: atque
consequenter negant Christum satisfecisse ve] meruisse de rigore
justitiae. Ratio eorum est quia divina misericordia anticipavit non
solum genus humanum conferens nobis Christum, sed etiam anti­
cipavit ipsum Christum ratione humanitatis, cui facta est
suprema misericordia uniendo illam Verbo divino et replendo
gratia et veritate tanta quantam decebat habere illum qui erat
unigenitus Patris. Ex quo sequitur quod, si ligor justitiae servandUB esset erga genus humanum, nullum aliud medium erat ut di­
vinae justitiae fieret satis nisi quod omnes perirent in aeternum
Praeterea est alia ratio quare Christus non potuit satisfacere dc
rigore justitiae, quia videlicet Ipse Deus non potest obligari ex
justitia commutativa ad acceptandam satisfactionem neque ad
reddendam mercedem pro meritis.

430

dominii rs raSkz

Ceterum satisfactio de condigno et meritum de condigno ajunt
idem esse atque ad aequalitatem justitiae eo modo quo justitia
inveniri potesL inter Deum et homines. Non enim est justum sim­
pliciter, sed secundum quid. Isto modo nos, ajunt, satisfacimus
de condigno pro poenis purgatorii et meremur de condigno vitam
aeternam, non tamen de rigore justitiae, quia nostra satisfactio
et nostrum meritum fundatur in gratia et misericordia Dei. Pro­
pterea dicitur in Psalmo 102 (v. 4) : Qui coronat te in misericordia
et miserationibus. At vero quod satisfactio et meritum sit de con­
digno consistit in hoc, quod id quod redditur sit aequale cum e
quod debebatur vel cum eo quod datur ut praemium. Et quia
operationes Christi habebant infinitam dignitatem ex circumstan­
tia personae operantis, sicut offensa habebat infinitam malitiam
ex infinitate offensi, idcirco illa satisfactio Christi fuit de con­
digno et ad aequalitatem justitiae. Similiter fuit aequalis respectu
praemii quod Christo promissum est propter suam humilitatem.
Immo vero quantum ad hoc excellentius fuit meritum Christi seeundum se, ut postea explicaturi sumus, quam praemium datum
ipsi quantum ad substantiam praemii, licet quantum ad modum
conferendi habeat infinitatem sicut et meritum. Crescit enim ratio
praemii in ratione praemii quantum crescit ratio meriti in ratione
meriti. Atque ideo unus tantum impius justificatus ex meritis
Christi est infinitum praemium quantum ad modum conferendi,
scilicet de justitia et de aequalitate.
31.
Hic modus loquendi de rigore justitiae non per omnia
displicet, sed neque per omnia placet. Displicet enim in eo quod
ait satis esse ad satisfactionem de condigno ut id quod redditur
sit aequale. Sic enim purus homo existens in gratia dum justifi­
catur satisfaceret de condigno pro offensa, quia reddit tantum
bonum quantum abstulit, ut dicebat Sentus. Item etiam displicet
in eo quod non distinguit rationem satisfaciendi pro offensa et
rationem merendi aliquid ut praemium. Quamvis enim in Christo
Domino haec duo aequalia sint in ratione justitiae de condigno,
tamen in nobis non se habent aequaliter. Dum enim justificamur,
licet concedamus quod satisfacimus aliquo modo et imperfecte
pro offensa per ipsam contritionem, tamen nullo modo meremur
remissionem offensae et meremur de condigno vitam aeternam,

WAKST. I, ART. 2

431

propter rationem assignatam a nobis dubio praecedenti ad quar­
tum argumentum.
Et est etiam alia ratio hujus differentiae ex proprietate meriti
et satisfactionis. Satisfacimus enim alteri, meremur autem nobis.
Quapropter in eo quod recompensamus offensam factam alteri,
non possumus dicere quod recompensamus mortem nostram per
peccatum; hoc enim ex pura misericordia Dei provenit quod iterum
vivificemur. Ceterum quoniam justificamur mediantibus bonis ac­
tibus liberi arbitrii provenientibus ex gratia Dei, necesse est quod
per illos mereamur praemium juxta qualitatem bonitatis ipsorum
actuum. Est enim dc ratione boni operis esse meritorium.
Hinc est quod satisfactio nostra, quantumlibet gratia infor­
metur, nunquam est de condigno respectu Dei offensi, eo quod
ipsa gratia finita est et a Deo donante, cui facienda erat recom­
pensatio. At vero nostrum meritum bene potest esse de condigno
respectu praemii, quia habet aequalitatem juxta bonitatem operis
procedentis a libero arbitrio cum ipso praemio finito. Verum est
tamen quod apud divum Thomam nusquam legitur satisfactionem
Christi, scilicet meritum ejus aut nostrum, esse de rigore justitiae,
sed solum dicitur esse de condigno, et satisfactionem esse condi­
gnam per quamdam adaequationem ad recompensationem culpae
commissae.
Nihilominus discipuli divi Thomae, ut explicarent illam adae­
quationem operum Christi, utuntur illo modo loquendi, de rigore
justitiae. Quo quidem modo loquendi non intendunt excludere an­
ticipationem divinae misericordiae respectu humanae naturae quae
est in Christo, neque intendunt ponere in Deo obligationem acce­
ptandi ex justitia proprie dicta, sed solum intendimus excludere
per illum modum loquendi aliquam gratiam vel misericordiam
factam fuisse personae Christi satisfacientis vel merentis ex qua
valorem acciperent vel dignitatem bonae operationes illius. Ha­
bebant enim infinitam dignitatem ex dignitate personae operantis.
32. — Pro decisione igitur quaestionis sit prima conclusio certa
secundum fidem catholicam: Christus Dominus satisfecit pro pec­
catis humani generis secundum, justitiam, non metaphorice, sed
proprie loquendo de justitia. Volumus dicere quod opera Christi
inquantum erant satisfactoria pro peccatis hominum, habebant
proprie rationem justitiae, sicut restitutio est opus justitiae.

•13·.;

POMIMCVS BASEZ

Probatur primo conclusio, Quia saepe in sacra scriptura opus
quod Christus fecit appellatur justitia et redemptio, v. g. f ad
Cor. 1 (v. 30) : Qui factus est nobis sapientia et justitia et sancti­
ficatio et redemptio. Sed sapientia et sanctificatio et redemptio
proprie accipiuntur. Ergo et justitia.
Deinde efficacius probatur ex illo ad Rom. cap. 3 (vv. 24-25) :
Justificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem quae est
in Christo Jcsu, quem proposuit propitiatorem per fidem in san­
guine ipsius; ubi explicat Apostolus quomodo applicatur nobis ista
Christi redemptio, scilicet per fidem vivam in Christum crucifixum.
Explicat etiam finem quem habuit divina majestas volens nos
sanctificare et redimere per talem medium in eo quod sequitur,
scilicet ad ostensionem justitiae suae propter remissionem praece­
dentium delictorum in sustentatione Dei, hoc est. in eo quod re­
misit. peccata hominum qui fuerunt ante Christum per fidem in
Christum venturum. Rursus, inquit, ad ostentationem justitiae
suae in hoc tempore, scilicet in tempore gratiae, ut sit justus ipse
f f justificans cum qui est ex fido Jesu Christi, id est ut ostendatur
justus dum justificat peccatorem per Christum, et non solum os­
tendatur misericors. At vero si Christus non satisfecisset et se­
cundum justitiam ipsi Deo justissimo, non ostenderetur Deus ju­
stus dum justificat peccatorem, sed solum misericors.
Ι.Ί praedicta conclusione omnes catholici convenire debent. Nam
et in concilio Tridentino. ses. 6, cap. 7 inter causas nostrae justi­
ficationis dicitur quod Dominus noster Jesus Christus est causa
erit oria et quod “meruit nobis justificationem et pro nobis Deo
Patri satisfecit". Constat autem etiam lumine naturali quod me­
ritum importat rationem justitiae respectu praemii, et similiter
satisfactio pro nobis, hoc est pro nostris peccatis rationem justi­
tiae proprie dictae importat. Ergo verissima est et catholica con­
clusio. Ceterum tota diversitas opinionum est circa modum hujus­
modi justitiae et satisfactionis et circa modum quo ad nos exten­
ditur.
33. — Sit secunda conclusio: Christus Dominus satisfecit pro
omnibus hominibus nullo accepto quantum ad sufficientiam sa­
tisfactionis et meriti. Haec conclusio est etiam de fide. Et probatur
ex illo IT ad Cor. 5 (v. 15) : Pro omnibus mortuus est Christus; et
I ad Tirn. 2 (v. 4) : Qui cult omnes homines salvos fieri, et J Joan. 2

QUAKST

433

1. A HT. 2

(W. 1-2) : Advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum, et
ipse est propitiatio pro peccatis nostris; non pro nostris autem
tantum, sed etiam totius mundi. Et ad Rom. 5 (V. 15): S'i enim
anilis delicto multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donum
in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit. Et paulo
post inquit : Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in
condemnationem, sic et per unius justitiam in omnes homines in
justificationem vitae. Hae auctoritates et similia testimonia necesse est quod explicentur quantum ad sufficientiam, nam inquan­
tum ad efficientiam non sunt universalia.
34. - - Unde sit tertia conclusio certa secundum fidem: Non sa­
tisfecit Christus pro omnibus quantum ad efficientiam., sive quan­
tum ad effectum actualem. Aliqui utuntur nomine efficaciae in
hac conclusione, sed nos proprius appellamus efficientiam, quo­
niam efficacia videtur significare habitualem virtutem efficientem,
efficientia vero ipsum actum cum effectu importat. Probatur con
dlùsio: quia secundum fidem, certum est quod non omnes sunt par­
ticipes redemptionis Christi; neque omnes salvabuntur et justifi­
cabuntur.
Ex his conclusionibus explicare debemus quomodo vcrificetur
illud Joan. 17 (v. 9) : Ego pro eis rogo, non pro mundo rogo, sed
pro his quos dedisti mihi, quia tui sunt. Hoc est, pro praedestinatis
oravit Christus absolute, ct cum effectu assecutus est quod pe­
tebat. Nam si pro omnibus orasset absolute, omnes salvarentur,
quia oratio Christi absoluta semper est exaudita, ut videbimus
infra q. 21, a. 4. Oravit itaque Christus conditionalitei pro repro­
bis. sicut oravit: Si possibile est. transeat a me iste calix (Hat.
26, 39). Nihilominus non transivit ab ipso calix passionis. Simi­
liter et illud 1 ad Tim. cap. 4 (v. 10) : Qui est Salvator omnium ho­
minum, maxime fidelium; omnium quidem quantum ad sufficien­
tiam, fidelium vero quantum ad aliquam efficaciam, «altem quan­
tum ad effectum fidei.
Hanc differentiam insinuat divus Bernardus sermone 2 super
Psalmum Qui habitat, ubi ait: “Possunt omnes homines dicere:
redemptor meus es tu: sed susceptor meus es fu. ii tantum qui
habitant in adjutorio altissimi" (1). Intellexit enim Bernardus
,ti

Sto

> n

Τοη·Λ<-ι

..<·:·■

Χ<·.·υ·.ΐΓ« i» Pirtln... Qui

scrniA '1 >(T.

I««> ItM

21

4.4

ΝΟΜΙΜΟ > IMXtZ

quod nomen Redemptoris sufficientiam redemptionis significat,
susceptor autem dicit efficientiam redemptionis.
35. — Quarta conclusio: Christus Dominus satisfecit pro pec­
catis totius humani generis de rigore justitiae et de condigno se­
cundum rigorem justitiae. Loquimur autem de rigore justitiae
prout a nobis supra explicatum est. Haec conclusio intelligatur,
sive consideretur satisfactio Christi quantum ad sufficientiam pro
omnibus, sive consideretur quantum «ad efficientiam pro quibus­
dam. Et est eadem ratio dc merito Christi. Meruit enim de con­
digno secundum rigorem justitiae salutem omnium hominum quan­
tum ad sufficientiam, et quorumdam quantum ad efficientiam. Haec
conclusio mirum mihi est quod non asseratur ab omnibus scho­
lasticis theologis ita certa, ut oppositum sit erroneum vel errori
proximum, vel saltim temerarium, juxta torrentem sanctorum pa­
trum et gravissimorum scholasticorum.
Quod autem praedicta conclusio sit verissima et tutissima om­
nium probatur. Quia magis consonat sacris litteris et dictis san­
ctorum patrum, et magis pia est pro dignitate et excellentia Chri­
sti Domini.
Probatur primo ea· sacra scriptura. Nam ad Rom. 5 videtui
Apostolus suscepisse causam Christi ut ostenderet ejus perfectis­
simam justitiam ut obtineret et efficeret nostram justificationem.
Sunt autem expendenda verba Apostoli ab eo loco: Sed non sic.it
delictum, ita et donum. Ubi secundum omnes considerationes prae­
fertur justitia et meritum et obedientia Christi peccato protoparentis quantum ad modum et efficaciam operandi. Possumus igitur
tale argumentum theologicum colligere: Peccatum Adae, qui fuit
caput humani generis, juste derivatum est ad posteros simul cum
poena justissima ipsius peccati: ergo meritum Christi secundum
aequalitatem justitiae efficax est salutis omnium hominum. Pro­
batur consequentia. Quoniam alias, demeritum Adae? efficacius
fuisset ad inficiendum et damnificandum posteros quam meritum
Christi ad vivificandum et reparandum damnum nocumentumque
quod ex peccato proveniebat. Quomodo ergo verificabitur quod
inquit illic (v. 17) Apostolus: Si enim unius delicto mors regnavit
per unum, multo magis abundat iam gratiae et donationis et justi­
tiae accipientes in vita regnabunt per unum Jesum Christum?
Sed peccatum secundum rigorem justitiae nos ad mortem traxit.

Çt'AEST, J, ART. 2

435

Ergo et meritum Christi secundum aequalitatem justitiae nos in
vitam intulit. Nam propterea dicit Apostolus, Abundantiam justi­
fia/’ accipientes, in vita regnabunt per unum Jesum Christum.
El. concludit statim: Igitur si per unius delictum in omnes homines
ni condemnationem, sic per unius justitiam in omnes homines in
justificationem vitae. Profecto qui attente legerit hunc locum
Apostoli, intelliget quod praedicta consequentia negari non potest
absque aliquo periculo contradicendi scripturae sacrae et dignitati
Christi.
Ne autem videamur sacram scripturam nostro arbitratu inter­
pretari. legatur divus Chrysostomus super illum locum ad Rom. 5
ubi sic ait: “Multo plura quam debebamus Christus pro nobis
solvit, tantoque plura quanto guttulam aequae pelagus excedit
immensum” (1). Et certum est quod divus Chrysostomus non po­
test intelligi quantum ad substantiam poenarum quas debebamus,
quoniam majores sunt poenae infernales quam poenae passionis
Christi; sed intellexit quantum ad dignitatem pretii, quae acci­
debat operibus ex dignitate personae operantis et patientis. Et
divus Ambrosius ibidem ait: “Si enim mors regnavit· ·, quanto
magis gratia regnare credenda est. quae confert vitam per Chri­
stum” (2). Ergo bene infertur quod, si gratia non regnat per justi­
tiae aequalitatem in satisfactione Christi, quod non magis regnat
quam mors quae titulo justitiae vindicativae infligebatur homi­
nibus. Et idem Ambrosius ibidem explicans illud, qui est forma
futuri (v. 14), ait quod Christus sufficiens et perfecta fuit hostia
quia non erat ipse debitor.
Praeterea probatur ex illo ad Gal. 3 (v. 13). Christus nos
redemit de maledicto legis factus pio nobis maledictum. Quod
quidem testimonium multo commodius explicatur si dicamus Chri­
stum per rigorem justit iae solvisse quae nos debebamus secundum
legem justam, per quam eramus destinati propter peccatum ad
mortem aeternam. Similiter et illud ad Gal. 4 (v. d), Misit Deus
Γilium suum... factum sub lege ut eos qui sub lege erant redime­
ret, videtur significare quod Christus solvit pro nobis totum illud
quod lex petebat a nobis.
»1
<2·

S J CjlMWrWiWi In ry. tui Nom.
X' num. 7 MG. ft
Ρ.«-Λμβ· . h> rpûL nU Ko».. ML. 17. 102.

477.

IO.MINICU9 ΕΛΝΕΖ

Praeterea ad Hebr. cap. 5 (vv. 7-91. extollens Apostolus digni
tatem sacerdotii Christi ex eo quod erat Filius Doi, ait; Cum lucrymis et clamore valido offerens, exauditus est pro sua reverentia:
hoc est propterea quod cum ipse esset Filius Dei, nihilominus re­
veritus est Patri offerens illi sacrificium in ara crucis ubi cla­
mans expiravit. Ac si diceret: exauditus est propter reverentiam
quam exhibuit Patri, eo quod illa reverentia et religio erat sua
hoc est, suppositi divini per humanitatem exhibita. Et iterun. ibi­
dem ait: Cum esset Filius Dei. didicit ex his quae passus est obe­
dient iam, et consummatus factus est omnibus obtemperantibus
sibi causa salutis aeternae; ac si diceret quod Filius Dei irouantum homo didicit scientia experimental! ex his quae passus est
obedientiam, id est exeeutionem obedientiae, in qua executions
consummatus in cruce, factus est omnibus obtemperantibus sibi
per fidem vivam credentibus causa salutis aeternae. Quae test’monia plenius explicantur pro dignitate Christi, pro gloria Dei. pro
erectione spei nostrae, si dicamus quod Christus Dominus secun­
dum aequalitatem justitiae rigurosae solvit et satisfecit pro nobis,
quam si dicamus quod dumtaxat ex acceptatione et gratia Dei
fuerit sufficiens ejus redemptio et satisfactio. Sic enim videtur
Christus gratis mortuus fuisse, siquidem per purum hominem po­
terat fieri satisfactio ex acceptatione Dei. qui illa esset contentus.
Confirmatur ex illo ad Hebr. 10 (v. -1): Impossibile est enim
sanguine taurorum et hircorum auferri peccata. Ubi videtur
loqui Apostolus de impossibilitate deletionis peccatorum pe» sa­
tisfactionem aequalem. Nam si de imperfecta solutione et satis­
factione ex acceptatione Dei loqueretur, possibile erat justorum
sacrificia offerentium tauros et hircos acceptari a Deo in satis­
factionem imperfectam.
Secundum praedictam doctrinam, possumus ad Christum re­
ferre. saltem typice, quod in Psalmo 88 (v. 44). Misericordias Do­
mini in aeternum cantabo, legimus: Avertisti adjutorium gladii
ejus, et non es auxiliatus ci in bello: videlicet quatenus Pater
voluit quod Christus non uteretur |x>testatc quam habebat ad mo­
riendum neque ad minus patiendum. Et hoc est quod dicit, AiWtisti adjutorium gladii ejus. Quod autem sequitur. Et non os auxi­
liatus ei in bello, videtur significare quod Christus propria virtute
et merito fecit victoriam, vicit bellum, satisfaciens divinae justi-

QUAEST. I, ART. 2

ùae, et no» ex acceptatione Dei. Cui etiam consonat illud Thren. 2
(v. 5): Factus est mihi Dominus valut inimicus; qUod de persona
Christi typice potest intelligi, quatenus Christus Dominus secun­
dum maximum rigorem divinae justitiae passus est et solvit pro
nobis quae nos debebamus.
Deinde probatur conclusio testimoniis sanctorum Patrum plu.imus quae longum esset recensere. Videatur in primis Leo I in
sermone 13 De passione Christi et in Epistola 81 et 95, quibus in
locis, postquam asseruisset nullam puram creaturam satisfacere
potuisse vel Christum satisfecisse, reddit causam inquiens: “Effu­
sio enim jiisti sanguinis Christi tam fuit... dives ad pretium, ul
si universitas captivorum in redemptorem suum crederet, nullum
diaboli vinculum retineret, quia, sicut inquit Apostolus, Ubi abundavit delictum, supcrabundaxnt el gratia (Rom. 5, 20). Et cum
sub peccati praejudicio nati potestatem acceperint ad justitiam
renascendi, validius factum est donum libertatis, quam debitum
servitutis” (1). Hactenus Leo. Quae verba verifieari non possu ■'
si propter solam acceptationem Dei, meritum Christi fuisset salisfactorium. Non enim fuisset dives ad satisfaciendum neque va­
lidius quam debitum servitutis.
Divus Athanasius in Oratione 42 expresse ait, quod Christus
parvum debitum magno pretio compensavit. Item Clemens VI in
extravagant i Unigenitus inquit, quod “una gutta sanguinis Christ’
propter unionem cum Verbo, sufficiebat ad nostram redemptio­
nem". Ergo non fuit sufficiens ex acceptatione Dei, sed ex ips i
unione divina. Divus Cyprianus in sermone De ratione circumci­
sionis (?) ; prope finem, idipsum docet; et divus Cyri Ilus in libris
De recta fide, Athanasius in sermone de passione et morte Christi
item Gregorius Naziancenus in oratione 42. Et Dionysius in epi­
stola 4 ad Cajum monachum, appellat passionem Christi theandr
*'■am, hoc est. operationem non solum humanam quatenus exerce­
bamur per humanitatem, sed simul divinam propter personam
operantem tamquam suppositum humanae naturae (2). Non enim
quia Deus effective concurrat ad aliquam actionem humanam dice1 ur illa theandrica. alias omnes nostrae actiones dicerentur theandricae; sed quia concurrit Ut intimum suppositum istius naturae.
1>

S ! IO p
.
*

5β>·>,α n'4< MT.. 54. 91-0

,yy.' î ·, - ; WG P,

43$

POMIN’ICVS BASEZ

Sic explicatur in concilio Lateranensi sub Martino I. consultatio­
ne 5 111. Divus Damascenus lib. 3 De fide, cap. 19, appellat opera­
tionem Christi deivirilem. quia quae humana erat non solurn
humane, sed etiam divine Christus operabatur. Et hinc docet Da­
mascenus Christi passionem fuisse nobis salutarem. Tota itaque
ratio infinitatis in satisfactione Christi refunditur in personam
quae operabatur per humanam naturam sibi conjunctam hyrostatice.
Hanc doctrinam sic intelligunt doctores scholastici graviores,
et divus Thomas hic et infra, q. 48. a. 2. Et quamvis ipse non
utatur illo modo loquendi, de rigore justitiae, tamen ita intelligit
et explicat satisfactionem condignam et perfectam, ut evidenter
colligatur fuisse de rigore justitiae. Ponit enim differentiam inter
satisfactionem Christi, et puri hominis, quod satisfactio puri ho­
minis semper pendet ex acceptatione Dei ut sit sufficiens: non
enim secundum se est condigna ad recompensandum peccata. Ergo
satisfactio Christi, quae non innititur tali acceptatione ut sit
sufficiens ct perfecta, merito dicitur esse de rigore justitiae.
Hanc sententiam tenent omnes thomistae, v. g. Capreolus in 3.
d. 20, q. unica, a. 1, conci. 2; Paludanus q. 2, a. 2; Fcrrariensis
lib. 4 Contra gent., cap. 55: Soto lib. 3 D? natura et gratia, c. fi.
Ttem divus Bona ventura in 3, d. 20, q. 3. a. 2; Altissiodorensis
lib. 3, tit. 1 cap. 8; Guillelmus Parisiensis in lib. Cur Deus Jiomo.
c. 7: Halensis 3 p.. q. 1. mebr. 7: Richardus de Mediavilla in 3,
d. 21. q. 4: Richardus de Sancto Victore lih. De incarnatione Verbi.
cap. 8 et multi alii quorum non est numerus.
Denique rationibus theologicis probatur conclusio. Christus
Dominus obtulit pro peccatis nostris infinitum valorem in ratione
meriti et satisfactionis. Ergo secundum rigorem justitiae meruit
nostram justificationem et omnia alia ad quorum assecutionem
ordinavit suum meritum. Probatur antecedens, quoniam valor boni
operis in obsequiis et satisfactionibus et meritis obedientiae atten­
ditur potius ex dignitate operantis quam ex substantia operis.
Pluris enim aestimamus si vir nobilis honorem nobis deferat quam
rusticus, et pluris si vir illustris hoc faciat, maxime autem si rex.
Ergo cum Christus Dominus sit jtfrsona infinitae dignitatis, se
O> .MU·]

10 1151

Ql.'AEST. J. ART. 2

439

quitur quod ejus satisfactio et meritum et obedientia sint infiniti
valoris, ex dignitate personae humanae, quae eadem erat atque
divina.
Neque obstat quod Christus Dominus non merebatur inquan­
tum Deus, sed inquantum homo, quia quamvis substantia operis
meritorii necessario deberet exerceri per humanitatem, tamen
dignitas meriti consurgebat maxime ex dignitate personae huma­
nae operantis. Itaque Filius Dei mereri non potest nisi in natura
humana. At vero tale meritum est infiniti valoris. quia Filius Dei
est ipsemet homo, quam dignitatem meriti infinitam nulla pura
creatura potuit habere, etiamsi reciperet gratiam habitualem
majorem quam habuit anima Christi. Cum igitur illam dignitatem
infinitam habeat Christus ex propriis, et illa sit quae valorem in­
finitum tribuit humanis operibus, consequens est quod satisfactio
et meritum Christi sint condigna secundum aequalitatem et ri­
gorem justitiae.
Et confirmatur. Quia Christus non solum offerebat actiones
prout erant ab humanitate gratia habituali et vit futibus ornata,
sed etiam in illis offerebat semetipsum. juxta illud ad Hcbr. 9
(v. 14) : Qui per Spiritum Sanctum s&neptipetim obtulit immacula­
tum Deo. Itaque sacerdos offerens, et hostia oblata, idem Christus
est eum omnia sua dignitate quae dignificabat humanas actiones
ipsius, et faciebat esse theandricas.
Habemus igitur quod satisfactio et meritum Christi habent
infinitam dignitatem et valorem ex parte operantis et ex parte ip­
sius rei oblatae, quae est ipsemet Christus; quae omnia magis
explicabuntur in solutionibus argumentorum.
36.
Ad primum argumentum respondetur distinguo ante­
cedens. Nam propria ratio justitiae dupliciter potest considerari.
Uno modo secundum rationem genericam. secundum quam justi­
tia convenit cum liberalitate. cum misericordia, cum magnificentia,
cum pietate et obedientia: quae omnes virtutes suo modo sunt ad
alterum, quamvis non tam exacte ad alterum sicut justitia commutativa, quae constituitur inter aequales cives quorum neuter
est aliquid alterius. Et secundum hanc considerationem facile con­
cedimus quod satisfactio Christi non habet tam perfectam et ple­
nam rationem justitiae sicut satisfactio quae est inter homines
concives, sed nihilominus habet sufficienter ut satisfactio Christi

440

DOMINICUS BANEZ

dicatur esse ad alterum; quemadmodum obedientia Christi pro­
prie est obedientia. quamvis sit ad Deum, qui est ipsemet Christus
cui ipsemet obediebat inquantum homo, et debemus illic salvare
rationem ad alterum, siquidem est proprie obedientia.
Pro cujus intelligent!» observandum est quod, sicut obedientia
Christi et oratio ejus et humilitas non solum erant humanae natu­
rae operatio, sed etiam humani suppositi, quod erat Verbum et
ipse Deus -actiones enim et passiones, ut ait Aristoteles, sunt
suppositorum ut quod operatur vel patitur, naturae autem sunt
ut quo vel ratione cujus suppositum operatui· vel patitur
nunc
igitur quemadmodum non obstat quominus obedientia Christi sit
ad alterum quod suppositum obediens sit idem cui obeditur, sic
etiam satisfactio Christi sufficienter erit ad alterum, quamvis
Christus ipse sit Deus cui fiebat satisfactio.
Hanc autem rationem ad alterum quidam explicant quatenus
natura humana satisfaciebat divinae naturae, quae maximi· altera
est. Sed isti non penetrant proprietatem locutionis. Sicut enim
humana Christi natura non ambulabat, sed Christus, ita neque
humana natura dicenda est satisfacere, sed suppositum humanum
in ipsa natura satisfaciebat per ipsam naturam humo nam.
Alii explicant rationem ad alterum propterea quod ipse Deus
cui fiebat satisfactio est in alia persona distincta a satisfaciente,
scilicet in Patre. Sed neque ista explicatio satisfacit nobis, quia
satisfactio facienda erat immediate ipsi Deo ratione deitatis, ra­
tione cujus peccatum dicitur esse contra Deum. Non igitur alia
ratione Christus satisfaciebat Patri quam sibimet inquantum erat
Deus offensus. Non enim satisfaciebat secundum aliquid relati­
vum. nam sic vera esset ista explicatio. Item sequeretur ex isto
modo explicandi quod, si ipse Deus immediate assumeret huma­
nitatem ad subsistentiam deitatis, quod tunc non posset satis­
facere neque mereri, quia ille homo non distingueretur persona­
liter ab aliqua divina persona. Immo vero existimamus quod,
etiamsi detur licentia fingendi quod Deus non sit trinus in personis,
et quod assumit humanam naturam, poterat nihilominus mereri
et satisfacere sicut modo meretur Christus et satisfacit.
Dicendum est ergo satis esse, ad hoc quod obedientia et satis­
factio sit ad alterum, quod qui obedit et satisfacit habeat aliam
naturam per quam mereatur et satisfaciat, et ille coi obeditur et

QUAEST. I, ART. 2

-141

fit satisfactio sit alia natura vel habeat aliam naturam ratione
cujus erat offensus, et ratione cujus debet fieri sibi satisfactio.
Hujus ratio et radix est quia, quamvis Christus sit unica persona,
tamen habet duplicem rationem personandi vel suppositandi duas
laturas distinctas. Itaque eadem persona quatenus erat homo sa­
tisfaciebat sibi quatenus erat altera natura, scilicet divina. Et
hoc sufficit ut satisfactio sit ad alterum quantum attinet ad com­
munem rationem justitiae. Et profecto si Aristoteles cognovisset
quod suppositum divinum potest neri humanum, nunquam negasset quod ille homo esset obediens Deo, quia obedientia quae erat
Ί1 humana natura subjective, non poterat non denominare sup­
positum. Cum igitur obedientia sit ad alterum, necesse erat ex­
plicare ad alterum, scilicet secundum alteram naturam, quamvis
non esset ad alterum suppositum; haberet enim time duplicem ra­
tionem suppositandi illud suppositum.
Ad prinunn confirmatwnem respondeo quod inter patrem et
filium in humanis non est justum simpliciter quia filius est aliquid
patris ita ut sit inferior ex nativitate moral iter, et ita nunquam
potest reddere aequale; non quia non sit alterum suppositum,
alias neque posset obedire patri. Quin etiam ipse Aristoteles ibi­
dem ait quod quandiu filius est sub cura patris, non potest esse
justum simpliciter inter illos. At vero quando jam est emancipatio,
potest esse justum politicum inter illos sicut inter alios cives in
his quae pertinent ad humanos contractus emptionis v. g. et ven­
ditionis. ut colligitur ex lege Si cidrogator ff. de adoptionibus.
Quod autem communiter dicimus quod parentibus non possumus
reddere aequale, intelligcndum est in honoribus deferendis ipsis
parentibus ratione originis in principio. Nam quandiu vixerit filius,
semper est debitor, et nunquam reddit quod debet tam integre quod
non maneat debitor.
Ceterum in divinis Filius est aequalis Patri, neque quidquam
debet ei ratione originis, quia ipsa met natura divina naturaliter
et aequaliter est in tribus personis. Cum ergo Filius assumpserit
laturam humanam per quam et in qua potest obedite et mereri,
et ex alia parte communicet suis actionibus dignitatem suppos?
*.
’.
( perantis. recte intelligitur quod Christus Filius Dei reddit aequale
simpliciter ipsi Patri pro recompensatione peccatorum contra
Deum. Et in hoe maxime consistit condignitas satisfactionis se-

412

DOMINICIS ΒΛΝΚΖ

eundum rigorem justitiae, videlicet quantum ad aequalitatem ejus
quod redditur ex parte satisfacientis cum eo quod debebatur ex
parte offensi. Et haec est altera consideratio justitiae secundum
rationem specificam objecti, quae consistit in aequalitate recom­
pensationis cum debito. Unde non est inconveniens quod, sicut
theologia dicitur perfectissima scientiarum quia ejus objectum
specificum est excellentissimum, et tamen ex parte generis scien­
tiae perfectiores sunt mathematicae, ita etiam satisfactio Christi
fuit perfectissima secundum rigorem justitiae ex parte rationis
specificae ipsius justitiae, et tamen secundum quamdam rationem
genericam deficiat aliquo modo in eo quod est esse ad alterum.
Sed non tantum deficit ut destruatur ratio justitiae.
Et ex hoc patet ad secundani confirmationem. Sufficit enim ad
propriam rationem justitiae quod sit vel ad alterum suppositum,
vel ad suppositum duplicem rationem suppositandi habens. Atque
ita existimo quod Christus pariter satisfaciebat sibi et Patri.
87. - - Ad secundum argumentum respondetur negando antece­
dens. Ad probationem nego iterum antecedens, si universaliter lo­
quamur, videlicet quod semper sit necessarium ad rationem justi­
tiae commutativae ex una parte quod altei erga quem exercetur
illa justitia obligetur ex justitia admittere hujusmodi conventio­
nem vel contractum. Immo vero etiam in humanis possumus ali­
quod exemplum proferre. V. g.. si quis accepit ab altero injuriam,
non tenetur ex justitia commutativa acceptare satisfactionem
quam alter offert ut reconcilietur in ejus amicitiam quam antea
amiserat per offensam, quamvis offensor satisfaciat obligationi
justitiae qua tenebatur recompensare injuriam. Sic etiam ipse
Deus non tenetur ex justitia acceptare satisfactionem quam Chri­
stus obtulit, quamvis ipse Christus offerebat, ex justitia commu­
tativa condignam satisfactionem pro peccato ut reconciliaremur
in Dei amicitiam. Nihilominus ipso Deus acceptans satisfactionem
et meritum Christi reddit praemium reconciliationis nostrae se­
cundum formam justitiae commutativae. Unde divus Thomas,
quamvis Prima parte, q. 21. merito negaverit esse in Deo justitia
commutativa. tamen in Secunda secundae, q. 61, a. A ad primum,
inquit quod “forma divini judicii attenditur secundum rationem
commutativae justitiae, prout scilicet récompensât praemia me­
riti et supplicia peccati”.

qiAWST. i, art. 2

443

Pro cujus majore explicatione nutandum est quod aliqui the logi ponunt specialem virtutem justitiae commutativae in Christ
Domino erga Deum ad satisfaciendum illi secundum aequalitatem
justitiae pro peccatis humani generis. Non enim putant justitiam
commutativam, etiam infusam, quae erat in Christo erga homines
sufficere ad faciendam aequalitatem erga Deum. Et quamvis pro­
babiliter loquantur tamen nobis probabilius videtur quod in Chri­
sto Domino non sit illa virtus infusa justitiae erga Deum distincta
a virtute justitiae quae erat erga homines infusa. Et ratio est quia
ille habitus virtutis infusae justitiae quem illi ponunt distinctum,
non poterat attingere ad aequalitatem faciendam erga Deum, nisi
tantum ratione suppositi satisfacientis. Quod patet, quia si alteri
homini infunderetur ille habitus, non posset ille homo satisfacere
ad aequalitatem. Ergo ipse habitus secundum propriam rationem
non est facultas ad satisfaciendum de condigno et ad aequalita­
tem. Sufficit ergo habitus ille communis justitiae commutativae
infusae ad satisfaciendum ad aequalitatem virtute suppositi ope­
rantis, ita tamen ut ad iliuin et lam magnum effectum quantum
est reconciliare nos Deo ile rigore justitiae, ille habitus se habet
ad modum instrumenti, quia secundum propriam formam exceditur
ab effectu.
Nota secundo quod quamvis Christus Dominus satisfecerit se­
cundum aequalitatem justitiae commutativae: tamen per se primo
non obligabat illum ratio justitiae commutativae ad satisfacien­
dum pro nostris peccatis. Probatur, quia ratio justitiae commuta
tivae solum obligat illum ad satisfaciendum qui fecit injuriam.
Christus autem quae non rapuit exsolvebat. Sed tenebatur Christus
ex caritate ct ex obedient ia nobis succurrere, et ex istis virtutibus
imperabatur justitia commutativa ut faceret aequalitatem inquari­
tum erat possibile illi homini. Erat autem possibile secundum vir­
tutem suppositi humani satisfacere ad aequalitatem simpliciter,
et ita fecit.
38.
Ad tertium respondetur distinguo majorem. Dupliciter
enim potest considerari id quod Christus obtulit. Uno modo se­
cundum materialem substantiam operis: v. g. si consideretur ipsa
voluntas moriendi, ipsa obedient ia ct passio ct actiones reliquae
humanae: et sic omnia finita erant in genere rei. Altero modo
actiones vel passiones Christi possunt considerari secundum digni-

•ΓΗ

DOMINICUS ΚΛ?~<Ζ

iatem quam habebant in ratione merendi et satisfaciendi cum
omnibus suis circumstantiis: et tsto modo erant infinitae bonitatis.
Ratio est quia dignitas meriti el satisfactionis illius non distin­
guebatur a persona satisfaciente. Cum igitur Christus sit persona
divina, et actiones et passiones sint suppositorum, necesse erat
ut infinita dignitas in genere meriti accederet ipsis actionibus et
passionibus moraliter. Quamvis enim ipsa actio non erat Deus,
siquidem exercebatur ab humana natura, tamen dignitas illius
actionis erat Deus, non solum quia efficienter dumtaxat concur­
rebat ad illas actiones, sed quia erat persona unita hypostatice
humanae naturae per quam operabatur. Quo pacto non erant actio­
nes Patris et Spiritus Sancti, sed Filii Dei. Et quemadmodum ipsi
humanae naturae communicabatur infinita dignitas ex unione Ver­
bi. quae tamen dignitas non erat subjective in ipsa humanitate,
et nihilominus intime erat in humanitate, non ut pars essentialis
ut sic, sed, ut amplius explicabitur q. 2, tamquam terminus per­
sonalis complens dependentiam humanitatis a supposito; ita etiam
considerandum est quod ipsis actionibus bonis quae sunt clicitivae
ab humanitate et in ipsa manent subjective, accedit infinita digni­
tas a supposito ipsius humanitatis, quod principaliter operatui
per ipsam humanitatem. Et hinc provenit quod illae actiones haI eant effectum moralem non proportionatum sibi secundum pro­
priam essentiam, sed proportionatum principali agenti. Et hic
effectus est satisfacere de rigore justitiae et mereri similiter.
Praeterea est alia ratio hujus infinitatis in valore actionis
Christi, quae provenit ex eadem mirabili unione, videlicet quod
ipsae actiones non solum habent infinitam dignitatem ex parti­
cipera ntis, sed etiam ex parte rei oblatae. Nam per illas actiones
quod proprie offertur est Christus. Ita dicitur ad H«:hr. 9 (v. 14) :
Qui per Spiritum Sanctum semet ipsum obtulit: et ad Gal. 2 (v. 20) :
Dilexit me et tradidit sem-etipsum pro me. Nam ipsa obedientia
Christi potius erat |>er quam offerebatur ipse ut moreretur, quam
res oblata. Unde quando dicimus quod Christus obtulit cbedientiam. intelligimus quod obtulit se obedientem. Non enim offerebat
obedientiam in abstracto, sed in subjecto et in supposito, quemad­
modum ipse dixerat: Beet- venio... ut faciam Deus voluntatem
tuam, Psalm. 39 (vv. 8-9). Quod si aliquando legimus in sacra
scriptura quod obtulit sanguinem suum et corpus suum, non ex-

I, ART. 2

H5

eluditur ibi suppositum oblatum cum sanguine et eum corpore,
sed potius includitur in illo relativo reciproco.
Ad confirmationem respondetur quod, si Deus decrevisset vin­
dictam sumere de peccatoribus, non dedisset nobis Christum. Et
quamvis hoc donum fuerit infinitae misericordiae respectu pecca­
torum, tamen supposito quod est Christus missus ut sit redemptor
hominum, non est inconveniens quod ejus satisfactio sit de rigore
justitiae, quoniam isti supposito satisfacienti et merenti nulla
facta est gratia, sed ex propriis offerebat infinitum pretium. Quar».
Deus non poterat exigere aliam majorem satisfactionem. Ubi notauter non dicimus quod tenebatur de justitia acceptare satisfa
ctionem Christi, quoniam ut dicit divus Thomas 1 p„ q. 21, in Deo
non potest esse obligatio justitiae commutativae. Sed nihilominus
erat in ipso Deo alia virtus superior, scilicet fidelitas et veracitas.
Unde impossibile erat quod non acceptaret satisfactionem et me­
ritum Christi, quia ipsemet promiserat daturum se nobis caput
Christum qui nos redimeret. Et rursus nos per fidem acceptamus
fideijussorein, qui pro nobis satisfaceret quod nobis erat impos­
sibile.
39. — Ad quartum argumentum respondetur negando antece­
dens. Ad probationem, concedo antecedens et nego consequentiam.
Ratio est quia, quamvis Christus habuit supematuralia quae re­
spectu animae ipsius non erant propria, tamen respectu suppositi
non erant dona, sed propria ipsius personae, cui nulla facta es'
gratia in hoc quod uniretur humanitati, neque in hoc quod illa
humanitas sibi imita ornaretur gratiis et virtutibus multis, quin
potius omnia illa derivabantur ab ipso supposito sicut ab Spiritu
Sancto. Itaque persona satisfaciens satisfaciebat per propria et
ex propriis quorum erat dominus.
•10.— Ad quintum argumentum respondeo primo negando con­
sequentiam. quia, ut jam diximus dubio secundo, non impedit quo­
minus satisfactio sit secundum aequalitatem justitiae quod fiat ex
aliis debitis titulo distincto a titulo justitiae. Respondeo secundo
quod, quemadmodum ipsi personae Christi nulla facta est gratia
secundum se, ita non debuit gratiarum actionem ratione personae.
Sed quando gratias agebat Patri, eas agebat propter beneficia col­
late sibi in humanitate et ratione humanitatis, secundum quam
inferior erat Patre. Sed rursus ipsa gratiarum actin habebat infl-

4·)υ

roMINh'IS baSKz

nitateni condignam cum beneficiis acceptis, propter infinitam di­
gnitatem personae gratias agentis. Semper enim humanae actiones
Christi erant theandricae, ita ut substantia illarum proficisceretur
a Christo inquantum erat homo plenus gratia: dignitas autem
consurgeret in ipsis actionibus inquantum homo ille erat Deus.
41. — Ad sextum respondetur quod opus nostrae reparationis
propriissime absque metaphora dicitur redemptio, sicut et Chri­
stus proprie est redemptor. Et ratio est quia, ut dicitur in concili ·
Tridenlino, ses. 5, can. 1, homo per peccatum originale incurrit
“captivitatem sub ejus potestate qui mortis deinde habuit impe­
rium, hoc est diaboli”. Ergo qui nos eripuit ab ista captivitate,
redemit nos ct redemptor est proprie, sicut canit Ecclesia: Quos
pretioso sanguine redemisti.
Nec tamen inde sequitur quod pretium redemptionis solvendum
erat diabolo, quia ille non detinebat nos juste quantum erat ex
parte sua. sed inquantum erat minister divinae justitiae, quod
quidem ministerium exercebat diabolus superbe et tyrannic? Deo
permittente. Quemadmodum etiam passio Christi prout erat ef­
fective a crucifixoribus mala erat, sed prout erat ab ipso Christo
moriente propter obedientiam bona erat, quoniam etiam erat ab
ipso Deo, qui propter nostra scelera percutiebat Filium. Ergo pre­
tium solvendum erat supremo judici, contra quem peccatum erat
commissum.
Ceterum emptio non ita proprie, sed potius metaphorice ex­
plicat liberationem humani generis per Christum factam. Signifi­
catur enim per illam metaphoram formam commutativae justitiae
secundum 8 equivalentiam satisfactionis redditae n Christo pro
nobis, quoniam hujusmodi aequivalentia commutativae justitiae
maxime manifestatur in contractu emptionis et venditionis. Sed
tamen quia nullus erat qui nos proprie venderet, nemo etiam pro­
prie nos emit, sed metaphorice. Possumus etiam respondere quod
quando sacra scriptura dicit, empti estis pretio magno, perinde
est ac si diceret, redempti estis, ut verbum simplex accipiatur pro
composito.
42. — Ex dictis sequuntur aliqua corollaria explicativa nostrae
doctrinae et contraria doctrinae Scoti. Primo sequitur quod ope­
rationes Christi ideo fuerunt acceptatae pro satisfactione quia ip­
sae dignae erant ut acceptarentur, nnn viceversa.

Ql'ARST. I, ART. 2

147

Secundo sequitur contra eumdem Scotum quod meritum Chri­
sti fuit infinitum, non solum extensive quantum ad sufficientiam
pro infinitis hominibus, si possent esse, sed etiam fuit infinitum
intensive. Non quidem ex parte actionis in esse qualitatis aut ac­
cidentis. sic enim nulla actio potest esse infinite intensa. Sed
meritum Christi dicitur a nobis infinitum quasi intensive vel instar
intensionis propter infinitum valorem quem habet in ratione talis
meriti. Dicimus ergo contra Scotum non solum quod hoc meritum
est infinitum intensive, sed etiam quod non poterat simplicité
esse infinitum extensive, nisi simul esset infinitum intensive. Ratio
est quia meritum et satisfactio pro multis peccatis non se habet
sicut virtus solis ad infinitas generationes. cum ipsa sit finita
intensive, sed habet se sicut pretium pro diversis debitis pro quo­
rum singulis aliquid reddendum est. Unde sicut si thesaurus essel
finitus, exhauriretur redemptionem plurium captivorum multipli­
cando, ita satisfactio Christi, si esset in se finiti valoris, consu­
meretur satisfaciendo pro multis hominibus. Ergô non potest, esse
infinita simpliciter extensive quin etiam intensive infinita sit.
Denique sequitur quod dictum illud Scoti de congruentia divi­
nae acceptationis respectu operum Christi, quia ille homo erat
Deus, multum derogat dignitati meritorum Christi juxia testi­
monia sacrae scripturae et sanctorum patrum quae citavimus.
43. — Consequenter hic disputari solet a quibusdam de merito
Christi, quomodo fuerit infinitum, et quomodo praemium corre­
spondons ilii fuerit infinitum, et utrum de facto acceperit prae­
mium infinitum simpliciter. Sed tamen de h"/' e specialis locus
disputandi est in q. 19, a. 3 et 4. Interim tamen adverte quod
ratio infinitatis meriti Christi Domini eadem est atque de satis­
factione; oritur enim ex dignitate personae humanae atque di­
vinae.
Ceterum praemium ipsum quod de facto accepit et accepturus
est Christus dupliciter potest considerari esse infiruLum. Primo
quantum ad modum reddendi praemium, scilicet quod quemadmo­
dum meritum fuit de omni rigore justitiae, ita reddatur et prae­
mium secundum rigorem justitiae. Et isto modo in justificatione
unius peccatoris per infusionem gratiae Dei accipit Christus prae­
mium infinitum quantum ad modum reddendi. Ratio est quia
quanto titulus meriti est excellentior, tanto magis crescit ratio

•US

OOMfNÏCL'S BANK/.

praemii, quamvis non crescat in ipsa substantia rei quae datur
in praemium. Et ita justificatio unius peccatoris quae fit per gra­
tiam finitam, habet rationem infiniti praemii propter titulum me­
riti infiniti. Unde quantum ad modum conferendi, infinitum prae­
mium est. Altero modo explicant aliqui theologi quo pacto Christus
acceperit de facto infinitum praemium, non solum quantum ad
titulum, sed etiam quantum ad substantiam praemii, videlicet, quia
accepit resurrectionem quam meruit de rigore justitiae. Et quia
resurrectio Christi includit quod humanitas iterum uniatur Verbi»
divino, quae unio est infinitae dignitatis simpliciter, idcirco Chri­
stus eum resurrexit accepit infinitum praemium inquantum h >
mo; quamvis Verbum divinum semper mansit unitum hypostatice
corpori in sepulcro et animae descendenti ad inferos, et sic veli­
ficatur commune theologorum proloquium, quod semel assumpsit
nunquam dimisit, scilicet quantum ad partes essentiales huma­
nitatis. Sed de hac re copiosior est sermo in Ineo citato. Nunc
autem sufficiat dicere quod, quia tunc iterum verificatur quod
humanitas de novo incipit esse in Verbo divino, quae desierat esse
in morte propter separationem animae a corpore, idcirco recepit
Christus infinitum praemium in sua humanitate per resurrectio­
nem, et non solum gloriam corporis sui.
44. — Dubitatur quinto circa quintam conclusionem: an su,p|M>sito quod Christus satisfecerit de rigore justitiae et quoti est caput
humani generis, satisfactio puri hominis sit sufficiens dumtaxat
ex acceptatione Dei qui illa contentus est; an vero secundum ju­
stitiae aequalitatem sit sufficiens tam pro culpa quam pro poena.
Arguitur primo et probatur quod etiam pro eulpa satisfacia­
mus secundum rigorem justitiae. Christus Dominus satisfecit pro
nobis secundum rigorem justitiae: ergo satisfactio nostra, per
quam offerimus Deo eamdem satisfactionem Christi per fidem in
sanguine ipsius, erit aequalis secundum rigorem justitiae. Pro­
batur consequentia, quia idipsum nos offerimus quod Christus
obtulit.
Confirmatur. Christus de rigore justitiae meruit remissionem
peccatorum nostrorum : ergo nostra peccata dc rigore justitiae
remittuntur nobis. Patet consequentia, quia ita remittuntur sicut
Christus meruit quod remitterentur. Confirmatur secundo. Si ego

449

MllÂEST. I, AllT. 2

debeo Petro decem, et alius amicus meus solvit illa decem pro me,
jam ego satisfeci creditori ad aequalitatem; nam quod per amicos
facimus per nos ipsos posse facere videmur. Est enim amicus alter
ego. Aristophane teste (1).

15, — Arguitur Secundo. Esto quod prima gratia gratis nobis
conferatur, tamen jam per illam ef(icimur membra viva Christi:
ergo nostra satisfactio sive recompensatio pro offensa quae est
ipsa contritio erit satisfactoria dc condigno. Probatur consequen­
tia, quia membri operatio attribuitur capiti tamquam principa­
liori agenti. Ergo cum Christus caput, meum satisfaciat pro me
et In me quando ego recompense offensam per poenitentiam, se­
quitur quod mea satisfactio habeat dignitatem satisfacientis
Christi in me, ac proinde erit satisfactio de condigno.
16.
Arguitur tertio. Homo constitutus in gratia meretur de
condigno augmentum gratiae et gloriae eo quod per gratiam est
membrum Christi: ergo simili ratione, in primo instanti justifi­
cationis, quatenus praesupponitur gratia prius natura quam re­
compensatio, erit ipsa recompensatio de condigno. Probatur con­
sequentia. quia per illam gratiam constituitur homo membrum
Christi. Cum igitur fundetur illa recompensatio in gratia membri
prout unitur capiti, erit, perfecta secundum aequalitatem justitiae
propter virtutem capitis.
•17.
Quarto arguitur. Ad probandum quod saltim pro poena
etiam aeterna satisfaciat homo contritus et constitutus in gratia
de condigno, est argumentum : In puncto justificationis, per infu­
sionem gratiae remittitur culpa per quam homo erat aversus a
Deo. Ergo contritio prout praesupponit infusionem gratiae poterit
esse satisfactoria pro poena aeterna quae consequebatur culpam.
Neqpe valet respondere quod aeterna poena remittitur eo ipso quod
per infusionem gratiae remittitur culpa, ac proinde contritio prout
sequitur gratiam non erit satisfactoria illius poenae. Non inquam
valet ista solutio, qüoniam contra hoc est replica. Etiam eo ipso
quo infunditur gratia, efficitur homo dignus vita aeterna et beatitudine tanta quanta est gratia. Et tamen nihilominus, secundum
communem opinionem theologorum, contritio prout sequitur gra­
tiam et in illo instanti quo informatur caritate eat meritoria de
■ ]i ARfFfrturV.'£-. apud ArlsUrt<
*>en»
S. rh«'tiiî»s I. 2. u 2S. a. 1 ad C

&<■

ToMAs-T

11 PofO. cap. 1. n. 16 iDIdal

I

'99. 30-34)
?a

■I? )

I'OMINiCVS BASEZ

condigno ejusdem beatitudinis, et non majoris quam quae respon­
debat dignitati gratiae. Ergo similiter non repugnat quod per in­
fusionem gratiae remittatur cuipa et reatus ad aeternam poenam,
et nihilominus contritio consequens in eodem instanti sit merito­
ria remissionis aeternae poenae vel satisfactio pro aeterna poena.
Confirmatur, quia per contritionem satisfacimus de condigno
pro poena purgatorii vel in totum vel in partem, secundum in­
tensionem doloris. Ergo etiam possumus satisfacere pro poena
aeterna.
48. — Pro decisione hujus difficultatis supponendum est se­
cundum fidem catholicam quod peccator gratis justificatur, et si­
mul per redemptionem quae est in Christo Jesu, ut dicitur ad
Rom. 3 (v. 24), et explicatur in concilio Tridentino ses. 6. cap. 6
et can. 1, et expressius cap. 8 gratis justificari. Ideo dicimus quia
nihil eorum quae justificationem praecedunt, sive fides, sive opera,
ipsam justificationis gratiam promeretur.
Verumtamcn haec misericordia et justitia quae conveniunt in
opere justificationis impii diversimode a theologis explicantur
Quidam enim ajunt quod gratis justificari nihil aliud est quam
justificari, et non ex operibus liberi arbitrii per vires naturales
exercitis, quae quidem opera excluduntur ab Apostolo. Non autem
opera gratiae distinguit Apostolus contra gratiam. Ita docent
Richardus et Roardus Tapper decanus Lovanicnsis in articulo
sexto De satisfactione, ad argumenta, fol. 257, ubi tenet proba­
bilem esse opinionem theologorum quod pro culpa mortali et
aeterna poena per eumdem Spiritum Dei inhabitantem satisfacere
possumus, cujus verba late retulimus in 1 p., q. 21. a. 4, dubio
unico, conclusione quarta (*
).
Alii vero ex modernis impatienter ferunt quod in instanti justi­
ficationis et. infusionis gratiae habeat homo aliquem actum qui
possit dici satisfactio, etiam imperfecta, vel recompensatio pro
ipso peccato. Opinantur enim quod gratis justificari excludit om­
nino aliquam recompensationem etiam imperfectam.
(·) Hoc dubium super ait. 4. q. 21 Primae partis invenitur tantum in secunda
editione CommfliMrforuffl magistri Bnncz facta ab ipsonint auctore SalmantlcoC 15^
Omnes editiones posteriores (Venenis 1587 Lugduni Ï588. Duan! 1G14) continent textum
prhnno editionis Salmnnttnse LW Edit·»· tamen partialis Vnlontlac 1034 csl rrpeo·
ductio Salmnntlcensls 1583.

Ql'AEbT. 1, ART. 2

451

49. — Nos autem, intelligentes dictum Apostoli sicut inlelliglt
concilium Tridentinum ubi supra, et sequentes per omnia doctri­
nam divi Thomae, statuimus sequentes conclusiones:
Prima conclusio: QikwZo peccator justificatur per contritio­
nem, ipsa contritio est quaedam satisfactio vel recompensatio im­
perfecta pro culpa quatenus fuit offensa Dei. Haec conclusio est
expresa doctrina divi Thomae 3 p.. q. 85, a. 3, quam late proba­
vimus prima parte ubi supra, conclusione 3 et 4. Et profecto
divus Thomas hic ad secundum expresse asserit quod satisfactio
puri hominis potest esse sufficiens imperfecta, scilicet secundum
acceptationem ejus qui illa contentus est. Constat autem quod
divus Thomas non loquitur de satisfactione pro poena purgatorii,
sed loquitur de peccato ad cujus satisfactionem de condigno asse­
ruerat necessarium esse Deum incarnari.
50, —Secunda conclusio: Nihilominus dum justificatur homo
non meretur neque imperfecte quidem remissionem culpae, sime
neque infusionem gratiae. Haec conclusio habetur ex doctrina divi
Thomae 1. 2, q. 114, a. 5 ubi latius disputatur de hac re, an sit
aliquod meritum de congruo quo homo mereatur antecedenter vel
concomitanter gratiam justificationis. De qua re vide Soto libro
secundo De natura et gratia, cap. I. ubi vehementer invehitur con­
tra Scotum asserentem in 4 Sent., d. 14, q. 2 quod ex puris natu­
ralibus cum communi influentia Dei potest osse attritio quae s’t
meritum de congruo ad deletionem peccati mortalis. Immo addit
Scottis quod si illa attritio est perfecte circumstantionata in ge­
nere moris, videtur omnino dispositio sufficiens ad justitiam in
termino illius attritionis adquirendam. De qua re non est praesen­
tis loci contendere, neque ostendere quantum in hac parte erra­
verit Scotus. Sed solum intendimus hic quod ipsa contritio, quam­
vis sit recompensatio quaedam imperfecta pro offensa, non tamen
habet aliquam rationem meriti etiam imperfecti respectu infu­
sionis gratiae vel remissionis peccati, sed est meritoria gloriae
do condigno et est dispositio ultima ad gratiam et est imperfecta
recompensatio pro offensa commissa contra Deum. Quo fit ut istae
locutiones inter se distinguantur, scilicet: meremur nobis vitam
aeternam per contritionem et satisfactionem imperfecte Deo, ct
disponimur ad gratiam, quae omnia in eodem instanti verificantur.
Itaque, satisfactio non habet pro termino gratiam, sed potius, judi-

•152

DOMINICUS haSez

cio meo, pro causa et radice, bide enim aliquid valet ad recoin
*
pensandum. Meritum vero habet etiam gratiam pro radice, sed
pro termino praemium gloriae; dispositio autem, ut est a Deo
disponente, habet pro termino infusionem gratiae. Non ergo vale
ista consequentia: quod si contritio est aliquo modo satisfactio
quae fit Deo pro offensa, sit etiam aliquo modo meritum respectu
infusionis gratiae. Et ratio est evidens, quia quemadmodum me
ritum morale intra limites luminis naturalis supponit naturam
rationalem in ipso merente quae dc se ordinatur ad finem natu­
ralem, ita meritum supernatural nccesse est quod praesupponat
supernaturalem naturam, scilicet gratiam, per quam efficimur di
vinae consortes naturae et quae nos ordinat in finem supernatu­
ralem. Quo fit ut bonae operationes liberi arbitrii hominis existen
tis in gratia possint esse meritoriae praemii supernaturalis. si
tamen referantur ab operante in illum finem supernaturalem.
51. — Tertia conclusio: Si gratia per quam justificamur ct om­
nia quae conferuntur nobis in momento justificationis conside­
rentur ut recipiuntur in nobis e.r una parte, et ex altera parte
considerentur Deus et Christus conferens nobis gratiam, mere
gratis applicantur nabis merita Christi ut in nobis habeant effe­
ctum illuni justificationis. Probatur, quia secundum hanc consi­
derationem. nihil est in nobis quod possit habere rationem meriti
vel satisfactionis, quin potius sumus alienati a Deo per peccatum
et digni morte aeterna, juxta illud Oseae 13 (v. 9) : Perditio tua c.·
te Israel, et tantummodo in me auxilium tuum. Ex quo auxilio per
infusionem gratiae diximus in prima conclusione quod nostra
contritio erat recompensatio imperfecta.
52.
Quarta conclusio: Si autem Christus consideretur ex
parte nostra tamquam caput ipsius Ecclesiae vel nostri, cujus su­
mus membra, et qui in nobis recipit praemium sui meriti ct effe­
tum reconciliationis, secundum quod nos recipimus omnia illa vice
Christi, tunc nostra justificatio ct omnia per quae justificamur
dantur nobis a Deo justo judice secundum perfectam rationem
justitiae, hoc est secundum aequalitatem meriti et satisfactionis
Christi capitis. Haec sententia est Cajetani in hoc articulo circa
finem, ubi considerat Christum caput et nos membra tamquam
unam personam mysticam. Quae sententia multis non placet, quia
videtur illis quod nimium tribuat justitiae hominum apud Deum.

QfAKST, 1, Λητ. 2

453

Sed profecto, si attente consideretur haec sententia, verissima est
et catholica, et rationi consentanea ct conformis doctrinae Apo­
stoli ad Rom. 3 (vv. 24, 26) : Justificati gratis per gratiam ipsius
pt r redemptionem quae est in Christo Jes'u; et post pauca: Ut sit
ipse justus et justificans peccatores. Non solum est opus mise­
ricordiae, sed etiam divinae justitiae facientis aequalitatem et
reddentis Christo quod meruit in nobis.
Deinde sunt optimae rationes propositae in argumento. Nam
et. Christus satisfecit perfecte ad aequalitatem et perfecte meruit
quod petivit, juxta illud Psal. 2 (v. 8) : Postula a me et dabo
libi etc. Vere colligitur quod cum in nobis recipitur quod ille
meruit et petivit, opus illud esse divinae justitiae, retribuentis
Christo quod meruit secundum rigorem justitiae. Non enim nostra
satisfactio consideratur nunc a nobis ut condistincta et seorsum
posita a satisfactione Christi, sed ut conjuncta cum illa, ut effectus
illius ordinatus ad nostram justificationem.
Praeterea divus Thomas infra, q. 49, a. 1 considerat Christum
cum suis membris tamquam unam personam mysticam, et inquit
quod Christus, qui est caput nostrum, “per passionem suam...
liberavit nos tamquam membra sua a peccatis, sicut homo per ali­
quod opus meritorium quod manu exercet redimit sc a peccato
quod pedibus commisit. Sicut enim naturale corpus est imum ex
diversitate membrorum consistens, ita tota Ecclesia, quae est
mysticum corpus Christi capitis, computatur quasi una jiersona
cum suo capite”. Item divus Thomas Dc veritate, q. 29, a. 7 ad 11
ait quod "Christus et membra ejus sunt una persona mystica; et
ideo opera capitis sunt aliquo modo membrorum". Et in praesenti
articulo ad 2 ait quod nostra satisfactio innititur et "efficaciam
habet a satisfactione Christi”. Unde Cajeta nus advertit quod di­
vus Thomas hoc loco melius expressit meritum et satisfactionem
nostram quam in 4 Sent., d. 15, q. 1, a. 2 ad primum, ubi dixerat
quod quantum ad hoc quod mea satisfactio sit sufficiens ex acce­
ptatione Dei, parum interest quod habeam gratiam et caritatem ex
merito Christi vel aliunde. Quod quidem nos hic non negamus,
si satisfactio nostra consideretur ut condistincta a satisfactione
Christi. At vero si consideretur ut est conjuncta et unita cum
satisfactione Christi capitis, plurimum interest, quod ex merito
Christi habeam gratiam et caritatem ad hoc quod nostra satisfy-

•15·}

uufiliMt I'S Htis·/

ctio sit perfecta ut unitur et efficitur una mystice cum satisfactio­
ne Christi.

Hinc etiam patet quomodo conveniant quod ait divus Thomas
in 1. 2, q. 114, a. 3, quod meritum nostrum de condigno respectu
gloriae refertur in motionem Spiritus Sancti, hic autem refert in
Christi meritum ct satisfactionem. Non enim illud excludit istud
secundum, sed hoc secundum habet majorem rationem justitiae,
quatenus nostrum meritum et satisfactio imperfecta fundatur in
merito infinito et satisfactione perfecta Christi.
53. — Ex dictis poterit theologus explicare aliqua testimonia
sacrae scripturae adjuncta regula divi Augustini libro 3 De doctri­
na Christiana, cap. 30. quae est secunda regula Tychonii haeretici
scilicet “de Domino et ejus corpore”. V. g. in Psalmo 21 (v. 11
ubi in persona Christi dicit propheta: Deus Deus meus... quart
me dereliquisti? Longe a salute mea verba delictorum meorum;
ubi Christus appellat sua peccata non quae ipse commiserat, s -d
quae susceperat delenda in membris suis. Idem illud IT ad Cor. 5
(v. 21) : Eum qui non novit peccatum, pro nobis peccatum fceU
ut nos efficeremur justitia Dei in illo. Inquit Augustinus in Fnehiridionc, cap. 41: “Ipse ergo peccatum ut nos justitia; nec nostra
sed Dei; neque in nobis, sed in illo; quemadmodum ipso peccatum,
non suum, sed nostrum: neque in illo, sed in nobis” (1).
Si objicias quod hac via aliquo modo favemus lutheranis
blasphemis. qui dicunt quod justitia nostra Christus est et ab
illa omnes denominamur justi: respondeo nego sequelam, immo
magnificamus justitiam Christi dum asserimus illam usque adeo
efficacem, quod mundat et justificat peccatores per justitiam
inhaerentem membris, dum consideramus illam conjunctam cum
justitia Christi capitis. De qua re vide divum Thomam De veritate,
q. 29. a. 7 ad 8, ubi considerat Christum tamquam causam uni­
versalem sufficientissimam. sed nihilominus oportet quod appli­
cemur illi per fidem et sacramenta.
54. — Ex dictis colligitur solutio ad argumenta. Et ad primum
dicitur quod, licet nos offeramus Deo satisfactionem et meritum
Christi, tamen nostra oblatio et satisfactio habent in nobis finitam
H

S. Al’flUW.. Knrhitltiloit, eap

U

ML.

μ». 253.

QUAEST. I, ACT. 2

455

gratiam in qua radicatur; et ideo non potest pertingere per seip­
sam ut sit satisfactio perfecta. Ceterum argumentum probat quar­
tam conclusionem, si consideretur nostra satisfactio tamquam
membri quod unitur cum capite satisfaciente.
Et idipsum probatur in prima et secunda confirmatione. Sed
in secunda confirmatione advertendum quod illa comparatio de
amico solvente pro me debitum non tenet quantum ad omnia: nam
Christus Dominus amicus noster datus est nobis gratis ab ipso
Deo offenso cui debebatur satisfactio. Unde non sufficit quod ipse
solverit debitum quantum est ex parte sua. sed necessarium est
quod illud applicetur nobis per aliquem determinatum effectum
in nobis a divina misericordia. Et sic applicatur parvulis in ba­
ptismo ista Christi satisfactio, et adultis applicatur etiam per
poenitentiam et fidem vivam in sanguine ipsius et per reliqua sa­
cramenta. quae efficiunt in nobis aliquem determinatum effectum.
55. Ad secundum respondetur quod si nostra satisfactio con­
sideretur ut una unitate personae mysticae, concedo consequen­
tiam. Si autem consideretur ut condistincta et ut alicujus alterius
personae a persona Christi, negatur consequentia; sed solum se­
quitur quod nostra satisfactio imperfecta fundatur in satisfactione
perfecta Christi, sicut dicit divus Thomas hic ad 2.
56. — Ad tertium argumentum negatur consequentia. Est enim
magna differentia inter meritum et satisfactionem, ut ostendimus
dubio praecedenti ad quartam conclusionem. Ratio meriti respectu
praemii consistit in bonitate humanae operationis procedentis a
libero arbitrio: habet enim talis operatio condignitatem cum prae­
mio. undecumque perficiatur liberum arbitrium, sive ex natura,
sive ex gratia. Ratio vero condignae satisfactionis respicit maxi­
me personam satisfacientem cum conditionibus supra positis.
57. — Ad quartum aliqui convicti illo argumento concedunt
quod, sicut contritio est. satisfactoria pro offensa, ita etiam pro
poena aeterna. Hanc sententiam approbat decanus Lovaniensia
ubi supra. Nobis autem melius videtur quod pro aeternitate poenae
non est satisfactio ex parte nostra aliquo modo, etiam dum sumus
contriti et in gratia constituti. Ratio est quia proprie loquendo
satisfactio non respicit nisi offensam Dei sive Deum offensum.
Sicut ergo recompensatio ut sic non respicit mortem animae per
peccatum, quae est malum proprium, ita neque respicit aeternam
■«r·
I

M»

An^ol «'uLLA4. I ·ι___

•I5G

l>U.Xn\'l<Td BASEZ

poenam. Non enim dicimur satisfacere pro nostra morte neque
pro malo nostro, sed pro offensa Dei. Ceterum meritum respicit
proprium commodum et praemium operantis. Meremur enim no­
bis, satisfacimus autem Deo. Neque rursus contritio potest ha­
bere rationem meriti respectu aeternae poenae, sicut neque habet
rationem meriti respectu remissionis culpae.
Ad confirmationem nego consequentiam, quia pro poenis pur­
gatorii satisfacimus per opera nostra per modum meriti. Sicut
enim meremur vitam aeternam, consequenter meremur eripi in
totum vel in partem a poenis purgatorii, quibus detinentur animae
justorum velu t i in carcero donec persolvant quod minus doluerunt
pro peccatis. Quapropter potest esse, adaequatio bonae operatio­
nis in hac vita cum poenis debitis in purgatorio. Verum est tamen
quod, ceteris paribus, opera magis poenalia sunt magis satisfactoria pro poena debita in purgatorio quam alia opera magis
meritoria respectu praemii essentialis, ut docet saepe divus Tho­
mas 1 p., q. 95. a. 4 ad 2. Et haec de hoc articulo.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum

m

homo non læceassct nihilominus l>eus incarnatus fuisset

1. — Prima conclusio: Convenientius dicitur quod peccato non
existante Christi incarnatio non fuisset.
Secunda conclusio, ad quartum: Incarnatio Christi praedesti­
nata est in redemptionem humani generis.
2. — Ante omnia in hoc articulo supponendum est tamquam
certum fide catholica quod Christus venit ut esset redemptor et
salvum faceret populum suum a peccatis eorum. Patet ad Gal. 4
(w. 4-5) : Misit Deus Filium suum factum ex muliere factum sub
lege, ut eos qui sub lege erant redimeret; ct I ad Tim. 1 (v. 15) :
Fidelis sermo et omni acceptione dignus. Venit Filius hominis m
hunc mundum peccatores salvos facere. Et. in Symbolo Nicaeno:
“Qui propter nos homines" etc.
Secundum fundamentum sit etiam certum de fide quod Chri­
stus venit, ut esset doctor veritatis et exemplar hominum et etiam
legislator cui obediendum est. Hoc patet ex dictis in prologo hujus

Ψ U.xT. I, ART. 3

457

partis et ex illo Joannis 18 (v. 37) : In hoc natus sum et in hoc
vent in mundum. ut testimonium perhibeam veritati. Et ad Tit. 2
(vv. 11-12) : Apparuit gratia Dei omnibus hominibus erudiens nos,
ut abnegantes impietatem et saecularia desideria, sobrie, ct justi
et pie vivamus in hoc saeculo. Et in concilio Tridentino, ses. 6,
can. 21 ubi dicitur: Si quis dixerit Christum solum esse “redem­
ptorem cui fidamus et non etiam legislatorem cui obediamus, ana­
thema sit”.
Differentia ergo est inter theologos, quod quidam dicunt quod
secundum consilium divinae voluntatis et propositum ejus circa
incarnationem, ita colligantur Verbi incarnatio et remedium pec­
cati, ut nullatenus esset carnis assumptio peccato Adae non existente. Alii dicunt quod ex vi divini propositi circa incarnatio­
nem Verbi, etiamsi homo in gratia perseverasset ct non esset
peccatum, Verbum nihilominus carnem assumeret.
In hac disputatione plurimum immorantur juniores theologi,
quaedam subtiliter, quaedam inutiliter dicentes. Supponendum est
neutram opinionum aliquid periculosum contra fidem continere. Et
opinio divi Thomae et thomistarum est aperta; opinio autem
aliorum doctorum vatia. Quoniam inter antiquos primus fuit Ale­
xander Halensis, qui 3 p., q. 2, membr. 13 absolute tenet quod
Christus assumeret carnem etiamsi nullum esset peccatum. Idem
tenet Albertus Magnus in 3, d. 21, a. *1, Scotus in 3. d. 7. q. 3
et in reportatis super 3, d. 7, q. 2. Divus Bonaventura in 3. d. 1.
q. 2 dicit quod pars affirmativa congruit humanae rationi, negativa
vero conformior est fidei catholicae. Unde tenet cum divo Thoma.
Marsilius in 3 q. 1, a. 3 utramque partem probabilem reputat;
cui subscribit Gabriel d. 2, q. unica, a. 3, dub. 3. Et a nobis utriusque fundamenta referenda sunt ad exercenda ingenia theologorum.
3. — Difficultas ergo est. quae istarum opinionum sit verior.
Pars affirmativa probatur. Primo, quia in sacra scriptura
saepe dicitur Christum venire propter alios fines, scilicet, ad ma­
nifestandam veritatem, ut patet Joan. 10 (v. 101 : Ego in hoc veni
ut vitam, habeant et ut abundantius habeant, Et manifestum est
in doctrina sanctorum, quod venit Christus ad dignificar.dam na­
turam humanam.

458

iMiMlNkUS BANEZ

Confirmatur ex illo Prov. 8 (v. 31), Deliciae meae esse cum
filiis hominum; ubi divina Sapientia, cum faceret sermonem de
creatione rerum et de mundi dispositione, concludit: Et deliciae
meae esse cum filis hominum; ac si dicat, quod magis gloriatur
divina Sapientia in opere incarnationis, quam in mundi fabrica.
Ergo etiamsi Adam non peccasset, Verbum propter talem gloriam
assumeret camcm humanam.
•1.
Secundo, quia Christus praedestinatus est, et ejus anima
etiam praedestinata dicitur; sed istae praedestinationes non sup­
ponunt praedestinationem Adae: ergo etsi Adam non peccasse!.,
futurus esset Christus. Minor patet, quia non est verisimile quod
Adam sit primo praedestinatus ad gloriam quam Christus et ani­
ma ejus. Consequentia patet, quia si Christus est praedestinatus
primo et propter gloriam Dei, etsi non peccasset Adam aut prae­
destinaretur, Christus fuisset.
Confirmatur quia finis prior est in intentione quam media et
omnes aliae causae. Sed gloria Dei et magnificentia Christi fue­
runt fines incarnationis. Ergo isti primo fuerunt intenti a divina
voluntate. Et ita omnibus aliis seclusis. Christi incarnatio pone­
retur in esse, quia intentio Dei non esset frustra.
5. — Tertio, quia majus bonum est gloria animae Christi quam
reparatio totius generis humani: ergo illud bonum non ordinatur
ad istud; et ita non stante peccato aut necessitate reparationis,
adhuc esset incarnatio. Consequentia patet, quia est contra ra­
tionem gubernantis sapienter quod ordinet illud quod est majus
ad consequendum quod minus est.
6. — Quarto, quia sequeretur ex doctrina divi Thomae quod
mysterium incarnationis esset bonum occasionatum et non inten­
tum per se, id est ex occasione peccati excogitatum a Deo in re­
medium hominum peccantium, quod videtur derogans majestati
hujus mysterii. Et simili argumento convincunt theologi contra
Origenistas, qui ponunt istum mundum creatum fuisse in carce­
rem creaturae rationalis, contra quos inferimus quod mundus esset
bonum occasionatum et non intentum per se. De quo vide divum
Thomam 1 p., q. 7, a. 2. Et haec sunt Scoti.
7. — Quinto pro ejus sententia: quia per incarnationem Christi
Deus maxime ostendit sua attributa, scilicet potentiam suam et

QVAEST. ί, ΛΚΤ. W

Λ»

ï

--■!)

caritatem, ut ostendit divus Thomas supra, art. 1, argumento Sed
contra. Ergo etiamsi Adam non peccasset. propter ostensionem
bonitatis et divinae perfectionis, nihilominus Verbum assumeret
carnem. Sic argumentantur quidam theologi, multiplicantes quas­
dam pias rationes facietenus, ut quod dedeceat divinam bonita­
tem non se communicare summo morio, et universum tanto bono
privare.
8. — Sexto, quia existent© peccato fuit incarnatio necessaria
ut homo satisfaceret de condigno : ergo etiamsi non esset peccatum
adhuc esset incarnatio ut homo mereretur ad aequalitatem justi­
tiae vitam aeternam. Probatur consequentia, quia non minus cedit
in honorem Dei et in bonum nostrum quod homo mereatur gloriam
condigne, quam quod satisfaciat de rigore.
9. — Septimo, quia sequeretur quod peccatum esset praevisum
autem incarnationem Christi. Consequens est falsum: ergo. Se­
quela probatur, quia, per te, solum venit Christus ut redemptor
et tanquam medicus sanans peccatum: ergo primo praevidetur
infirmitas quam praeparetur· medicina. Minor probatur, quia se­
quuntur multa inconvenientia.
Primo quia daretur causa reprobationis, quod communiter ab­
horrent theologi. Etenim si peccatum fuit praevisum ante Christum
et alios praedestinatos, fuit praevisa ratio sufficiens ut Deus
quosdam damnaret.
Et secundo sequeretur quod praedestinatio nostra esset prior
quam Christi praedestinatio. Nam praedestinatio Christi in hac
sententia supponit praevisionem peccati et est illa posterior.
Praedestinatio vero nostra est prior quam praevisio peccati, si­
quidem bonum gratiae et ordo praedestinatorum sunt finis praevisionis peccati. Ergo, de primo ad ultimum, praedesrmatio nostra
erit prior quam praedestinatio Christi.
Tertio sequeretur quod gratia collata angelis et primo paient!
ante peccatum non esset ex meritis Christi. Consequens est fal­
sum: ergo. Sequela patet, quia illa gratia non habebat ordinem
ad peccatum neque erat redemptoris formaliter. Minor patet, quia
per Christum illa gratia consummata est gloria. Non enim est da­
tum aliud nomen sub caelo in quo salvi facti sunt angeli et primi
parentes: ergo gratia illis collata etiam a principio consummata
est per Christum in gloria.

«JOMINH I'S BANEZ,

10. — Octavo, peccatum illud quod divus Thomas dicit fuisse
praevisum ante praedestinationem Christi, luit privatio justitiae
originalis per quam homo ordinabatur ad finem supernaturalem,
Ergo prius fuit praecognitus ordo gratiae quam peccata destruen­
tia, et ita primo fuit cognitus Christus tamquam caput totius
gratificationis. Confirmatur ex Bernardo sermone primo De a</ΊΗΉίη Domini, ubi dicit quod daemon, praevidens futurum esse
Deum hominem, ut hoc impediret, tentavit mulierem ad pecca»dum. Ergo ante peccatum fuit praevisa Verbi incarnatio.
11. — Auctores hujus sententiae mirabiles fingunt ordines i.··,
rebus cognitis et volitis secundum ordinem prioris et posteriori.·,
et secundum rationem causae et effectus. Et primus modus, qui
est Catherini libro Dc eximia Christi praedestinatione, ponit quod
Deus primo intelligitur cognoscere seipsum et omnia possibilia
quae necessaria sunt in divina potentia, volens se ad extra com
municare ; secundo ad hunc finem elegit incarnationem vel Chri­
stum plenum gratiae el veritatis; tertio in honorem Christi voluit
creare universum; quarto voluit in Adam originalem justitiam
hominibus conferre; quinto voluit permittere peccatum, et sexto
praevidit peccatum de facto futurum; septimo ordinavit Christum
assumere carnem passibilem ut redimeret hominem a peccato. El
ita tenent multi theologi hujus temporis, sequentes Catherinum.
Scotus parum differt ab hac positione, nam dicit quod in pri­
mo signo Deus voluit, creaturas et gratiam et gloriam Christi ct
omnium praedestinatorum; reliqua vero sicut dicit Catherinus.
Secundus modus dicendi: quod in primo signo Deus voluit
creaturas et universum perfectum gradibus naturae et gratiae,
atque etiam unione hypostatica Verbi, ita sane ut esset quidam
ordo inter omnes res. sic adeo ut inferiora subderentur superio­
ribus; ac proinde in illo signo voluit Christum tamquam caput
totius universi et ut finis est omnium rerum. Secundo ad exeeutionem hujus voluntatis intendit creare Adam ut in eo inciperetur
humanum genus; tertio permisit peccatum; quarto praevidit illud;
quinto praeordinavit ut Christus veniens in mundum assumeret
carnem passibilem in reparationem nostram.
Est tertia quaedam sententia, quae videtur media, et fingitur
a junioribus, qui ponunt in primo signo Christum fuisse praedesti­
natum ante praevisloncrn peccati. Nihilominus dicunt quod fuit

Vl'AKSr. 1. ΛΚΙ. .<

461

praedestinatus in remedium peccati, non quasi iste fuerit finis
totalis incarnationis, sed tanquam complens praestantiorem finem
scilicet ostensionem gloriae Dei. Et quidem ponitur ab istis Chri­
stus praedestinatus non in remedium peccati in particulari, sed
in generali, sic adeo ut veniens in carne passibili apta ad redi­
mendum homines, eos redimeret si forte peccata contingerent.
Et ponunt exemplum, si paler, ut visitet amicum absentem quem
nescit aegrotare, nihilominus praecipit filio ut secum deferat me­
dicamina quibus possit curare amicum, si forte aegrotaverit. Et
omnes isti juniores in hoc conveniunt, quod ponant Christum
praedestinatum ante praevisionem et permissionem peccati, immo
multi illorum ponunt esse praedestinatum ante omnes creaturas.
Et videntur sibi colligere Sap. 1. Eccli. 24 et ad Col. 1. ubi
Christus dicitur primogenitus omnis creaturae. Et quidem primo­
genitus est non tantum quia Deus, sed etiam secundum quod ho­
mo. Quod expressit concilium Sardicense in epistola ad omnes
episcopos (1). Et idem colligitur Prov. 8 (v. 221 ; Dominus possedit
me ab initio viarum suarum,, ubi Septuaginta transferunt, Domi­
nus crcamt me. Quam auctoritatem intelligunt sancti de Christo
homine. Ita Augustinus lib. 1 Dr Trinitate, cap. 12, Athanasius.
Sermone contra Anium, Basilius lib. 4 Contra Eunomium, Cyrillus lib. 5 Thesauri, cap. 4. Epiphanias, Contra omnes haeresce.
circa haeresim 79. Adducitur etiam divus Clemens lib. 5 Constitu­
tionum a postoticarum t cap. 20. ubi dicit eum esse sensum aposto­
lorum. Vide Catherinum ubi supra; Albertum Pighium. lib. De
libero arbitrio, a. 2 et 3 ct lib. 10. cap. 1. Vide Calepinum Csic).
lib. 3. cap. 1 et lib. 7, cap. 2.
12__ Cajet anus, ut solvat argumenta Scoti, ponit triplice ><
ordinem rerum. Primus est secundum esse naturale; secundus
autem rerum supernatural· um quae sunt intra ordinem gratiae,
et tertio considerat esse inc reatum quod resultat in natura hu­
mana ex unione hypostatica Verbi. Ex quo rursus in divina cogni­
tione et voluntate nostro modo cognoscendi distinguit triplex s;gntlm. Et primum est ex quo cognoscit creaturas et essentias rerum
secundum esse naturale tam essentiale quam accidentale, et non
solum secundum proprietates positivas, sed secundum sibi oppo<ii Μ·ιι
*Ι.

3. 63.

i>OMl

ΙΙΛ&ΚΖ

sita, et etiam in esse morali quod non transcendit ordinem natu­
rae. In secundo signo cognoscit ea quae spectant ad ordinem
gratiae secundum quod elevant et perliciunt naturam ad esse
supernatural. In tertio signo considerat gratiam unionis sccun
dum quod ea mediante perficitur ordo gratiae et naturae.
Quibus positis, ait Cajetanus quod cum divus Thomas dicit
praedestinationem Christi supponere praescientiam futurorum,
non intelligitur de omnibus futuris, sed solum de illis quae per­
tinent ad primum ordinem rerum naturalium, inter quas reputatur
peccatum, quatenus ex defectu naturae liberi arbitrii contingi;.
At vero praedestinatio fuit causa secundi et tertii ordinis, quoniam
illa praeordinatio mediorum est ad finem supera a turalem; unde
praesupponit praescientiam bonorum et malorum in rebus natu­
ralibus.
Differentia ergo inter Scotum et sanctum Thomam est, quod
Scotus ponit Christum primo praedestinatum ad tantam gloriam
animae in quo etiam alii praedestinati sunt sine respectu ad pec­
catum; et divus Thomas dicit Christum praedestinatum cum or­
dine ad peccatum.
13. — Pro explicatione hujus notandum est primo ut sacrai
theologiae fundamentum, quod Deus uno actu se et omnia alia
possibilia ab aeterno cognoscit, ita ut in ejus cognitione non sit
prius et posterius, sed omnimoda simultas. Quod etiam intellige
de actu divinae voluntatis quo voluit justitiam et etiam permis­
sionem peccati. Patet ex illo Jacobi 1 (v. 17) : Apud quem non est
transmutatio neque vicissitudinis obumbratio et Eccli. 39 (vv. 2125) : Opera omnis carnis coram illo, et non est quidquam abscon­
ditum ab oculis ejus. A sacculo usque in sacculum, respicit, et nihil
est mirabile in conspectu illius. De hoc latius in 1 p., q. 14. ubi
consideratur natura Dei et ejus cognitio, et q. 19 ubi dc divina
voluntate, et q. 22 ubi de ordine divinae providentiae. Et quam­
vis tenentes contra divum Thomam in praesenti non negent hanc
veritatem, eam tamen confundunt, multiplicantes signa quae dero­
gant simplicitatem divinae cognitionis et voluntatis.
Secundo notandum quod necessario in rebus cognitis et volitis
a Deo debemus ponere ordinem secundum prius et posterius, qua­
tenus habent rationem causae vel effectus. Quare philosophi juxta
ordinem causarum quae se invicem causant ponunt ordinem na-

wUAEST. I, art. 3

463

turae el rationis respectu intellectus et voluntatis. Ex quo sequi­
tur quod, cum Dens sit principium et finis naturae et totius na­
turae tam in esse naturae quam in esse gratiae, non potest extra
se habere aliquod motivum neque causam efficientem vel finalem
suae voluntatis; sed providentia divina omnia disponuntur, et
universa propter semeptisum Deus operatur.
Quare male loquuntur quidam juniores cum dicunt, quod in
rebus volitis Deus invenit motivum propter quod voluit hoc vel
illud facere. Divinae enim voluntati nullus est finis praeter ejus
bonitatem. Ita divus Thomas 1 p., q. 19, a. 5 docuit quod Deus
vult hoc propter illud, sed non propter hoc vult illud, quia in
prima propositione solum denotatur ordo ex parte rerum volitarum quatenus una ad aliam ordinatur tamquam in finem; in se­
cunda vero propositione denotatur quod res ipsa extra se sit. causa
et motivum divinae voluntatis, quod falsum est, cum divina volun­
tas solum a bonitate Dei procedat et in eamdem terminetur.
Tertio nota quod, supposito quod divina providentia fuerit
causa totius universi et ordinis omnium rerum, ita ut omnes in
divinam bonitatem ordinentur, ad duos ordines possumus cuncta
reducere, scilicet ad ordinem rerum naturalium, quo omnes ten­
dunt in auctorem ipsarum tamquam in ultimum finem hujus uni­
versi. in quo comprehenduntur universa corporalia et etiam angeli.
Secundus ordo est rerum supernatural i um, quae naturalia suppo­
nunt. Et Deus dirigit omnia quodammodo in finem supernatural?»)
juxta cujusvis creaturae, capacitatem. Creaturam enim rationa­
lem dirigit ut perfecte Deo conjungatur et ipsum videat; reliquam
vero mundi machinam subjicit homini tendenti in vitam aeternam,
et ita suo modo ordinantur in gloriam Dei. Quod magis patebit in
die judicii, quando omnia erunt subjecta homini Christo. Immn
et nunc actu deserviunt in ordine ad supernatural ia. quia sacra­
menta ex rebus corporalibus perficiuntur, et Christus habet corpus
quatuor elementis compactum. Ex quo patet, quomodo res non so­
lum inter sc ordinantur vehit ipsi ordines rerum inter se connectuntur. ita ut unum alteri subdatur et unum et aliud subjiciantur
Deo Christo. Et argumentum evidens quo probamus omnia hujus­
modi sic ordinata cadere sub divina providentia, est quia de facto
ita ordinantur et subjiciuntur Christo. Ergo hoc Deus providit et
summo consilio disposuit.

4C4

DOMINICUS ΒΛχ-t.Z

Quartum fundamentum, ex doctrina divi Augustini lib. 11 Dt
chuto/r Dei, cap. 17, quod Deus usque adeo bonus est. quod nullum
peccatum permitteret nisi propter majus bonum quod ipse suppo­
sito peccato facturus est (1 l. Ex quo sequitur quod permissio pec­
cati est effectus divinae providentiae, quamvis Deus nullo pacto
velit peccatum. De quo disseritur 1 p., q. 19, a. 1 et q. 49.
Scio quosdam juniores negantes permissionem peccati esse ef­
fectum divinae providentiae, sed dicunt nihil aliud esse permittere
Deum peccatum, quam esse positum in libero arbitrio pro hominis
posse peccare. Et ita dicunt quod Deus permittit me modo occi­
dere licet nunquam occidam. Contra quos, quia, non est praesentis
disputationis, solum objicimus quod orant Christiani in oratione
dominica. Et ne nos inducas in temptationem, quod communi con­
sensu fidelium est petere, no permitas que caiga en la tentaciôn.
Et ita qui de facto non cadit, obtinuit quod petebat, ac proinde
permissio non erit quod Deus derelinquit hominem in manu con­
silii sui, quia etiam qui non ceciderunt relinquuntur liberi et in
manu consilii sui et divina gratia non peccant. Ita Augustinus
lib. Quinquaginta Horn Hiarunt, homilia 23 dicit quod “non est
peccatum quod faciat unus homo quod alius homo non faceret
nisi ab illo detineretur per quem factus est homo" (2); et libro 2
Confessionum inquit: "Gratiae tuae deputo peccata quae non
facio" (3).
14. — Prima conclusio: Illae distinctiones Scoti et aliorum in­
utiles sunt, quae non colligunt intentum suae Opinionis, sed mayime derogant divinae proqidentiae. Prima pars patebit in solutio­
nibus argumentorum. Secunda vero patet ex primo fundamento.
Ponunt enim istae auctoritates Deum providentem in universali
et non in particulari, et quasi condit i on aliter et dependenter a fu­
turis. instar providentia hominum, quae hac ratione infirma et
incerta dicitur. Et similiter ponunt Deum non providere aliquod
futurum nec quod permiserit mala in particulari; quae probantur
falsa 1 p., q. 22 et 23. Ponunt etiam motivum extrinsccum divinae
voluntatis, quod patet falsum ex secundo fundamento.
fl)
(2>
(3'

S Avcv.o- De cMtate Del. lib. II. cap. 17. MI
S
>t.. ^errnt-iics, seravi ftb, ML. 38. S93.
S Αν·π.'«π. r<i.i/rt« . no. 2 ι··β 7 .ML Ύ3 Gbl

U. 33Û

Ql'AEST. I, ART. 3

465

15. — Secunda conclusio: Verbum de facto non assumeret car·
nam si homo non peccassel. Conclusio est divi Thomae et omnium
thomistarum, maximo Capreoli in 3, d. 1, ubi etiam Bonaventura.
Richardus, Marsilius et Aegidius. Vide Ferrariensem 4 Contra
gentes, cap. 55. Et supposito quod homo theologus non est divi­
nator, sed sacrae scripturae humilis pedisequa, probatur. Quia
sacra scriptura, ubique mentionem faciens de incarnatione Christi,
semper adjungit redemptionem et sanctificationem hominum. Ergo
et nostra sententia et modo loquendi ita connectuntur, ut unum
sine altero non esset futurum. Antecedens patet. Primo in Pro­
phetis. Isa. 1, postquam retulisset mala et infirmitates populi,
siatim cap. 2 redemptorem commemorat dicens (V. 21: Et erit in
novissimis diebus praeparatus mons, ...et fluent ad cum omnes
gentes; ubi de incarnatione loquitur, juxta omnes interpretes, et
de effectibus illius in redimendo homines. Et cap. 11 (v. 4), post­
quam dixit: Egredietur virga de radice Jesse ct flos etc. subdit:
E on secundum visionem oculorum judicabit, nec secundum audi­
tum aurium arguet, sed judicabit in justitia pro mansuetis terrae;
ubi loquitur de officio redemptoris. Et cap. 16 (v. 1) : Emitte agnum
Domine etc. et cap. 40 et cap. 52 et 64 et 66. Et idem habetur
in aliis prophetis quando praedicunt de adventu Christi.
Similiter in Nova lege. .Joan. 3 (v. 16) : Sic Deus ditexit mun­
dum. ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum
non pereat; et Luc. 19 (v. 10) : Venit Filius hominis... salvare quod
perierat; et Joan. 18 (v. 37) : Ego in hoc natus sum et in hoc
veni in mundum, ut dissolvam opera diaboli. Ad Rom. 1 (vv. 3-4) :
Qui factus est ei ex semine David secundum carnem, qui praede­
stinatus est etc. secundum spiritum sanctificationis et renovatio­
nis. Ad Gal. 4 (w. 4-5) : Misit Deus Filium suum factum ex mieHere, ut eos qui sub lege erant redimeret. I ad Tim. 1 (v. 15) :
Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Jesus
venit in mundum peccatores salvos facere. I Joan. 3 (v. 5) : Appa­
ruit ut peccata nostra deleret.
Et ex conciliis patet idem modus loquendi. In Nicaeno: Qui
propter nos homines et propter nostram salutem. Idem habetur
concilio Ephesino cap. ultimo et in Chalcedonensi, Constantiensi
et Tridentino, ubi fit fidei professio a patribus. Habetur in Tri­
dentino, ses. 3, et in Toletano sexto et undecimo.
Sio

Tom4. q

10

1W

I'UMlNICl'J- BASEZ

Patet etiam ex doctrina patrum. Augustinus. Psalmo 36 in illud
Apud Dominum gressus ejus dirigentur, inquit: "si tu, oh homo,
non derelinqueres Deum, non esset pro te Deus homo" (1). Lib. 1
De peccatorum meritis et remissione, cap. 26 et 27, et in Psalmo 68
super illud, Infixus in limo profundi idem habet. Ambrosius, lib. 1
Dc incarnationis dominicae sacramento, cap. 6, dicit quod "non
erat alia causa incarnationis nisi ut caro quae peccaverat per se
redimeretur" (2) ; et lib. 7 Super Ducam, cap. 10. Et Ansehnus
lib, 1 Our Deus homo, cap. 1, et lib. 2, cap. 4 et 5 idem dicit,
Athanasius lib. , oratio] De humanitate Verbi, "sic, ait, descensus
illius occasionem rationemque fuisse praevaricationem, quae Ver­
bi accersivit clementiam ut ad nos ascederet’* |n. 4] (3). Et lib. 3
Contra Arrianos |n. 391 clarius, ubi dicit quod sublata hac neces­
sitate, Deus carnem non admisisset. Gregorius Naziancenus. Ora­
tione 36 et 38, et lib. 4 suae Theologiae. Basii ius, homilia 19 Dc
nativitate Christi dicit: "Disce mysterium : propterea Deus in carne
est, ut in ea mortem occidat; propterea Deus in carne, quia ma­
ledictam hanc carnem oportebat sanctificare" (4). Cyrillus, lib. 5
Thesauri, cap. 18; Bernardus, sermone 2 De nativitate Domini; et
divus Leo, sermone primo ejusdem nativitatis; Chrysostonnis
sermone 6 De passione Domini; et in prosa quadam divae Virgi­
nis: "Peccatores non abhorres, sine quibus nunquam fores digna
tanto Filio" (5), Ergo convenientius loquitur theologus qui tenet
quod, non stante hominis lapsu, Verbum non assumeret carnem.
Et hoc solum intendit divus Thomas. Quod evidens est. Primo,
quia in rebus solum pendentibus a libera Dei voluntate, conve­
nientius loquitur qui magis adhaeret modo loquendi sacrarum
scripturarum, sanctorum et conciliorum.
Neque ratio divi Thomae, ut aliqui falso fingunt, ale se habet:
Non habetur in sacra scriptura quod si homo non peeçasset Fi­
lius Dei nihilominus carnem assumeret; ergo hoc non est dicen­
dum. Quoniam ratio ista infirma est, eum inulta dicamus theologi
quae non habentur in sacra scriptura. Sed ratio ejus est. quod
S. ACQt'MT . £no»fuho.<r< l>i Psabno». In ps. 3*. ML 36. 372
S Ambrosj’·». De ihcovhuîIOM»
<-··»«■», cnp. 6. ML. 16. S6S
<3j s Ατ·ηχΛ5ΐι·£. oratio dc incnrHanow" Verbi. num. ·>. MG. æ 104.
ili Pi - 13AS I IJ I'8.
»π Sn>v:t<i··) Ch' ieil
Himf Ινη>· ». n 3. MG 31. 1-163.
<5· Ct S. ANIQCIX. Ordt.o M «d $ V -fariam. Ml. 158 W3. cr. Hinn. t.z S Vim·,
In (StnUen, cap. 39 ML 1-90. 518.
<1)
<2)

V’ AhMi'. I. AHi. Λ

1ΙΠ

cum sacrae scripturae ubique assignent pro causa incarnationis
reparationem generis humani, convenientius est si dicamus quod,
non stante hac necessitate, non veniret Christus, vel saltem nesci­
mus quid ageret. Confirmatur. Quia quod tu doces, aut est purum
inventum, vel rationem talis adventus Christi impassibiliter. colli­
gis ex aliquo authentico testimonio sacrae scripturae vel sancto­
rum. Si primum dicas, est figmentum; et secundum, non est di­
cendum, quia sacra scripura neque sancti neque concilia aliquando
fecerunt mentionem de isto impassibili adventu, atque adeo nequ ·
rationem adhibuerunt illius. Ergo quam assignas rationem, tua
est; et quam divus Thomas assignat est sanctorum et sacrae scri­
pturae: ergo ista convenientior est.
Secundo, quod Christus venerit impassibiliter vel non redem­
ptor, non erat de facto positum in divina providentia: ergo illud
non fuisset secluso peccato. Antecedens patet, quia solum erat in
divina providentia et illius praescientia quod de facto futurum
erat in re et quomodo erat futurum.
Si dicae Deum praevidisse et providisse de substantia incar­
nationis, non autem de modo in particulari: contra sequitur quod
provisio et divina providentia imperfecta sit, non attingendo a fine
usque ad finem. Item, quia sequeretur quod Deus aliqua mode fa­
ceret quae non praevidit ncc providit ab aeterno, et ita gubernaret
et disponeret modo multa quae considerantur in incarnatione
Christi ex temporanea providentia et praescientia prae terita, quia
potentia exeeutiva Dei sequitur illius providentiam in opere. Ergo
nihil exequatur circa incarnationem quod non providit ab aeterno.
Consequentia patet, quia quod Deus modo praescit et providet in
exeeutione, ab aeterno providit.
Quidam ex adversariis dicunt providentiam Dei terminatam
fuisse, ad Christum etiam redemptorem; ceterum non specialiter
et determinate in peccatum Adae, sed in generali, si forte essent
futura peccata. Contra, quia ista providentia infirma est et mul­
tum deficiens ex modo suo, siquidem non determinate et in par­
ticulari providet de mediis in ordine ad talem finem. Et profecto
sic etiam sibi provident homines congregantes frumentum et ne­
cessaria ad victum, si forte fuerit in futuro sterilitas. Nihil ergo
peculiare tribuis divinae providentiae, maxime, circa rem tanti

468

DOMINICUS ΒΛ^ΚΖ

ponderis cujusmodi est incarnatio, redemptio, meritum et passio
Christi.
Alii respondent quod ista praeordinatio et praedestinatio Chi.·
sti, quae est actus divinae providentiae, terminatur ad illum se­
cundum omnes conditiones quibus est terminus formalis divinae
praedestinationis. Quia Limen non habet quod sit terminus secun­
dum quod passibilis, passurus vel impassibilis, ideo ista, quia accidentaliter se habent ad talem terminum, non opus est quod cadant
sub divina providentia incarnationis Christi quantuim.umquc per­
fecta sit.
Contra, quia Christus fuit terminus divinae praedestinationis,
non absolute, sed secundum terminum sanctificationis et renova­
tionis hominum, ut dicitur ad Rom. 1. Ergo praedestinatus est ut
per merita suae passionis sanctificaret et renovaret, populum el:
per consequens ut passibiliter veniret. Confirmatur, quia prae­
destinatio Christi fuit causa efficax eorum quae conveniebant
Christo ut redemptor in exercitio; sed Christo quatenus redemptor
convenit passibilitas : ergo sequela.
Praeterea, cum Christus praedestinatus est. etiam praevisus
est Jesus. Quare Paulus dicit de ipso Christo, Qui praedestinatum
est. Ergo in divina providentia et praedestinatione praeordinatum
est. non solum ut esset homo, sed formaliter et salvator per san­
guinem et mortem. Probatur consequentia, quia sicut eo ipso quod
concedamus quod praedestinatio tracta est ad Christum, conse­
quenter tracta est ad unctum gratia unionis, quia hoc importat
Christus; ita etiam, si praedestinatus est Jesus, praedestinatus
est ut salvator, et sic est praevisus, quia hoc importat formaliter
Jesus. Haec veritas insinuatur in illo. Et vocabitur tibi nomen
quod os Domini nominabit, ubi per os Domini intelligitur divina
praeconceptio et decretum aeternum quo statuit Christum appel­
lari hoc nomine importante salvatorem.
Confirmatur ex illo Pauli (Phil. 2. 10) : In nomine Jesu omne
genu flectatur: ergo salvatori Christo ut sic, id est quatenus Je­
sus, subduntur universa tamquam fini et universorum principio.
Et ita Christus non absolute ut homo, sed specialiter quatenus
hominum salvator habet subjicere sibi universa, quod dixit Paulu i
formaliter loquens, in nomine
Ultimum argumentum est ad probandum quod opposita opinio

♦ÜAEST. i, ART. 3

469

sit inventum. Quia quilibet defendentium excogitat suam viam in
ejus oppugnatione, et tenentes unam et eamdem sententiam ad­
mittunt pugnantia inter tales defensores, et nunc illa displicent
et ista placent, et e contra tenentes, etiam nova concedunt non
bene sonantia circa divinam providentiam. Quibus ego dicerem
illud Aristotelis, quod satis esset illa tolerare, quam ista con­
cedere (1).
16. — Tertia conclusio: Deus ipse non scit quid esset facturus
circa incarnationem, si Adam non peccasset. Probatur. Primo, quia
Deus non cognovit notitia intuitiva vel scientia visionis nisi quod
erat facturus in aliqua differentia temporis. Sed Christus non
redemptor hominum in particulari non erat de facto futurus in
aliqua differentia temporis, ut fides docet. Ergo hoc non erat prae­
visum aut cognitum a Deo, nisi saltim scientia simplicis intelligentiae, qua solum cognoscuntur quae sunt in potentia divina. Et
ita concedimus quod cognovit Deus se posse facere quod Verbum
veniret adhuc non stante peccato. Ceterum non cognovit deter­
minate quod illud faceret si non esset peccatum.
Secundo, quia si in tali casu sciebat quid esset facturus de
Verbo in ordine ad futuram incarnationem: ergo specialem actum
et intellectus et voluntatis habuit Deus circa Christum impassi­
bilem et non redemptorem, quem non habuit circa alia quae latent
in divina potentia et quae nusquam erunt. Hoc autem falsum est.
Patet, sequela, quia si non habet specialem actum: ergo nec spe­
cialiter dicetur quid esset futurum cx divina ordinatione magis
quam alius mundus aut creaturae quae nunquam producentur Mi­
nor vero patet. Quia vel actus ille est absolutus et efficax: et hoc
non potest dici, cum nullum de facto debeat habere in tempore
effectum adaequate sibi respondentem. Quod si ponas illum actum
conditionaliter, debes mihi dicere unde cognoscis talem conditionalem, et quas .conditionales cognoscis de divina voluntate nisi
quas legis in sacra scriptura. Item, quia Deus non providet con­
ditionaliter, sed absolute, circa ea quae in re futura sunt. Praete­
rea, quia eisdem argumentis teneris concedere quod, si v. gr.
auctor naturae non crearet istum universum, crearet de facto
aliud praestantius, quia Deus in creatione mundi communicavit
suam bonitatem et ostendit perfectionem et attributa naturalia.
(1)

ARirroT., Dr /·cU< rt

! . 3, ·■ 7, η. β. DJdot, 2. 421.

-17η

|ΛΙ· «S HA NEZ

Item, habuit, primo intentum voluntate absoluta, sicut de incar­
natione tu dicis. Similiter sequeretur propter consimiles rationes
quod si Deus non crearet mundum visibilem, adhuc produceret
creaturas speciales in quibus maxime splendet divina bonitas et
quae sunt tamquam fons corporalium. Similiter deberes dicere
quod, si Filius non veniret, Pater assumeret carnem, ne videlicet
homines privarentur tanto bono, et quia Deus deberet se summe
communicare. Haec autem tam falsa quam libera sunt, el qnn
facilitate dicis eadem neganda sunt.
Non negamus hac conclusione quod Deus non revelet aliqua
conditionalitcr. quia multa hujusmodi habentur in sacia scriptura,
ut illud: l'œ tibi Corozain, vae tibi Bethsaida, quia si in Tyro ct
Sidone etc. (Luc. 10. 13). Sed dicimus quod istae conditionales,
maxime quae pendent ex sola Dei voluntate, non sunt asserendae
nisi sacra scriptura vel authentico testimonio constent.
17.— Ad primum argumentum dicimus quod quaerit de fini­
bus incarnationis. In quo primo supponendum est quod nomine
incarnationis intelligimus effectum ipsum vel assumptionem n.
facto. Nam de divina voluntate certum est quod non habeat ali­
quem finem extra.
Secundo nota quod finis ultimus incarnationis isto modo est
unicus, scilicet ostensio divinae bonitatis et attributorum illius,
ut est auctor gratiae et naturae. De finibus autem aliis, qui et
quales sint, solet esse difficultas inter theologos.
Dico primo notando tertio, quod fines intermedii non simplici­
ter dicuntur fines, sed simpliciter sunt, media; at vero secundum
quid habent rationem finis, quatenus unum terminat alterum et
sic ordinate procedunt usque ad finem ultimum.
Respondeo ergo quod proximus et immediatus finis incarna­
tionis est hominum redemptio. Quod explicant concilia citata. Et
in hoc sensu Augustinus sermone 9, tomo 10 inquit quod “nulla
alia causa fuit veniendi Christum, nisi ut peccatores salvos fa­
ceret” (1); id est, nulla causa finalis proxima et immediata est
adventus Christi, praeter salutem nostram, sicut dicimus quod
potentia visiva solum est propter videre, quia proxime est propte
hoc, quamvis sint alii fines ultimi visus.
Post istum autem finem potest signari bonum universi tamquar:

Ql’AEST. I, ART. 3

471

finis, quia Verbum assumens naturam humanam nobilitavit omnes
creaturas. Unde Is. 65 (v. 17) dicitur quod incarnatione Deus re­
novaverit universa: Ecre ego creo caelos novos el terram novam.
Idem habetur Apoc. 21. Vide Cajetanum supra, a. I, et Clichtovaeum lib. 3 Super Damascenum. Deinde Christus dicitur finis
suae incarnationis, quatenus per illam et per opera facta in carne
sibi multa comparavit, ut potestatem judiciariam quae data est
illi, quia Filius hominis est, et. etiam sui nominis exaltationem,
quod meruit in morte, juxta illud ad Phil. 2 (v. 9), Propter quod
Deus exaltavit illum etc.
Hoc supposito, ad primum respondetur concedendo quod sint
plures fines incarnationis. Et si illi essent disparati ct totales,
argumentum haberet vim. Ceterum sunt coordinati ita ut omnes
alii includantur ex divina providentia inter proximum et ultimum,
id est inter salutem nostram et ostensionem divinae perfectionis.
Quare Deus volens illa ordinate, non vult unum sine alio.
Ad confirmationem respondetur quod aliqui juniorum vehemen­
ter insistunt in illo testimonio, ut inde colligant Verbum absolute
debere assumere carnem propter affectum et complacentiam quam
ostendit in assumendo naturam. Verumtamen, licet concedamus
quod ibi loquatur de sapientia Patris et de adventu illius in carne,
non tamen sequitur quod illud esset semoto peccato, quia Christus
praedestinatus est ut esset talis homo et pateretur. Ei in hoc ma­
xime gloriatur et sibi complacet.
18. — Ad secundum dicitur quod neque Christus neque animae
illius gloria praevisa est dependenter ab Adamo in aliquo genere
cnusae. sed potius e contra. Adam praedestinatus est dependenter
a Christo. Quare praedestinatio Christi dicitur causa praedesti­
nationis Adae. Verumtamen ct Christus et Adam praedestinati
sunt connexe, ita ut de facto neque voluntas Dei cum exeeutione
tenderet in Christum, nisi etiam tenderet in Adam. Et scotistae
in hoc falluntur, quod ponunt intentionem divinam actu absoluto
tendere in finem, sic adeo ut quocumque alio et praescindendo ab
omnibus mediis, vellet et consequeretur illum finem; cum tamen
actio divina, sive intellectus, sive voluntatis, simul sit in finem et
in media, et unicus atque simplicissimus actus sit in termino finis
et electio mediorum, maxime in actu praedestinationis, qui dc
mente Augustini et. Magistri respicit simul media et finem. Quam-

472

DOMINICUS BANES

via enim praedestinatio Christi differat a nostra, quia illa ter­
minatur ad hoc quod est hominem esse filium Dei, ista vero ad
hoc quod est hominem esse beatum, tamen utra que debet conve­
nire in hoc, quod utraque sit praedestinatio mediorum.
Ex quo sequitur quod, si nos consideramus divinum actum ut
praecise tendentem in finem, non erit praedestinatio, quia non erit
actus divinae providentiae. Similiter non erit actus efficax in executione, quia efficacia exeeutionis solum est quando per certa me­
dia finis ponitur in esse. Unde ex vi actus quo Deus intendit Ver­
bum fieri hominem absolute et in communi, nihil sequeretur in re,
nisi applicaret suam providentiam et directivam actionem ad ef­
fectum in particulari.
Ex hoc patet ad confirnuiticmcm, quia videlicet finis divini
actus solum praecedit nostro modo intelligendi, qui concipimus
unum praescindendo ab alio. Deus autem simul cognoscit omnia
quae terminant suum actum,
19. -Ad tertium respondetur quod esset imprudentia majus
bonum exponere maximo periculo propter consecutionem mino­
ris boni. Et in praesenti non fuit tale periculum, sed absque diminutione majoris boni salus hominum consecuta est. Respondeo
secundo quod Deus non ordinavit majus bonum ad redemptionem
nostram tamquam ad ultimum finem, sed in seipsum et in osten­
sionem suae bonitatis. Et ita nihil deordinatum ibi consideratur,
sicut neque quando homo laborat ad sustentandam vitam, quam­
vis ex labore attentatur et exponit se periculo.
20. — Ad quartum respondetur quod incarnatio non dicitur bo­
num occasionatum, id est causale nec per accidens intentum, qua­
liter ponebant origen istae mundum istum produci. Bene tamen
dicitur occasionatum, quasi occasione peccati Deus decreverit suam
incarnationem et manifestationem suae perfectionis in redimenda
carne per carnem passibilem. Ponunt exemplum theologi in me­
dico, qui permittit, infirmitatem et videt eam ingravescere non ap­
ponens remedium, ut postea suae medicinae ct artis experimentum
et peritiam ostendat.
Ad quintum respondetur quod eodem argumento probaretur
Deum necessario debere incarnari, quia cum sit summum bonum,
dicis tu, debet ostendere suam bonitatem in hoc quod summo mo­
do se communicet. Vel eodem argumento probares quod, si Deus

QL'ABST. Ï, ART. 3

473

uon assumeret carnem, deberet assumere naturam angelicam vel
aliam, ut videlicet se difunderet et in unione ostenderet suam per­
fectionem. Dicendum ergo quod omnia ista libere Deus operatur,
et sine injuria creaturae et diminuti one suae bonitatis posset non
assumere carnem.
21. — Ad segetum respondetur quod hominem satisfacere ad
aequalitatem non est necessarium, immo neque quod satisfaceret.
Supposita tamen ordinatione Dei, qui voluit sibi satisfieri de justi­
tia, necessaria erat incarnatio Christi Domini. Proportionabilitir
dico de merito gloriae. Supposito quod Deus decreverit nobi ’ dare
bcatitudinem tamquam praemium justum, tunc necessario ·.. 'ebat
nobis conferre justitiam.
22. — Ad septimum respondetur concedo sequelam, ut est ex­
pressa in divo Thoma hic ad quartum. Diversitas tamen est in xplicando qualiter peccatum sit praevisum. Ego dico quod praevi­
detur in genere causae materialis quatenus adversum est naturae
et gratiae, qua voluit Deus perficere rationalem creaturam. Et in
hoc non consentio cum Cajetano in hoc quod )M>nit solum praevi­
deri peccatum ut adversum naturae. Peccatu..; enim prinn ad
versatur gratiae et tamquam contrarium vel privationem *il· op­
ponitur; consequenter vero est malum naturae. Quare praevisum
est ut destruens gratiam et ut inficiens naturam. Et in hac consi­
deratione habet rationem causae materialis, quia est occasio hujus
effectus. Et ita quasi a peccato se tenente ex parte nostrae natu­
rae processit incarnatio, quia supponitur ut expellendum in natura
nostra per adventum Christi. Et ita habet rationem materiae circa
quam.
Ad primam impugnationem, Medina adhibet quinque solutiones,
•et ultima est quod, quamvis peccvtum sit praevisum a Deo, prae­
videtur ut futurum, et causa reprobationis debet esse praesens.
Sed haec solutio non placet, quia si peccatum et praevisio ejus
esset propter quod reprobat Deus v.
Petrum, necessario debet
praevideri ut. futurum, quia praevisio ilia est aeterna, peccatum
autem futurum in tempore. Respondetur ergo primo, quod prae­
visio peccati, sive praesentis sive futuri, non potest esse causa
reprobationis, quia, jieccatum praevisum non est primus effectus re­
probationis, sed permissio illius peccati, quae in solam voluntatem
Dei reducitur. Etenim, ut patet 1 p.? q. 23, a. 5, tunc daretur causa

471

IMMIN’iC

ΒΛΝΚΖ

reprobationis ex parte nostra, quando primus effectus reproba­
tionis reduceretur in voluntatem nostram. Respondetur secundo
quod peccatum illud Adae fuit praevisum in hae consideratione
solum ut redimendum et expellendum per Christum, qua ratione
non habet ordinem ad reprobationem.
Ad secundam impugnationem negatur sequela, quia peccatum
vel ejus praevisio non habet ordinem ad nostram praedestinatio­
nem, neque hominum praedestinatio oritur ex peccato tamquam
ex ocassione; bene tamen praedestinatio Christi. Et ita non ar­
gumentamur in illa consequentia de primo al ultimum, quia pri­
mum et ultimum non habent ordinem inter se. Vide Banes. 1 p.
ubi supra, dubitatione ultima.
Ad tertiani impugnationem dicitur illa gratia non est data ex
meritis Christi, de quo dicendum infra, q. 7, a. 11. Vide Medina,
q. 8. a. 4, et Soto, lib. 1 Dc natura et gratia, q. 7. Neque inconvenit quod gratia illa consummata sit per Christum, quoniam per
Christum redemptorem instaurata est et conservata usque ad
beatitudinem. Adam enim, amittens primam gratiam, eam recu­
peravit ex meritis redemptoris; et ita illa gratia quatenus revi­
viscens fuit a Christo. Quod si velis dicere cum aliis doctor! bus,
gratiam illam absolute collatam ex meritis Christi, respondetur
ad argumentum quod etiam supponebat in quodam genere prae­
visum esse peccatum quatenus ex peccato Christus, omnis vero
gratia ex Christo.
23.
Ad octavum respondetur quod illa prioritas non intelli­
gitur respectu divinae cognitionis, sed solum modo nostro cogno­
scendi. In quo concedimus gratiam in uno genere antecedere Chri­
stum. et e contra Christum in alio genere antecedere gratiam.
Sicut et in natura concedimus universum esse posterius suo aucto­
re in genere causae efficientis et finalis. Similiter esse posterius
Christo patet ad Hebr. 1 (v. 1): Çuem constituit Dominus here­
dem Universorum per quem fecit ct saecula etc. Etiam in genere
causae materialis natura praecedit Christum. Ergo ex nostro
modo intelligendi, colligere quod haec vel illa faceret vel ista
omitteret vel illa operaretur, sine fundamento fit. Sicut si ex hoc
quod natura in genere materiae praecedat Christum colligeris:
ergo esset natura si non esset Christus; et e contra, si ex hoc quod
Christus in genere finis sit prior universo, colligeres quod etiamsi

475

WAStfr. I. ΛΓ.Τ. ·Ι

non esset universum, esset nihilominus Christus. Et istae sunt
consequentiae quibus innititur Scotus. Et miror ingeniosum alioquin nostri temporis, qui opinionem gravem et ex doctrina sacrae
scripturae et sanctorum patrum collectam, his facilioribus ratio­
nibus rejiciat. Ad confirmationem respondetur quo i Bernardus
non loquitur ibi secundum rigorem theologiae, et habet singularem
sententiam.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Deus principalius incarnatus fuerit in remedium actualium
peccatorum qunin in reniedhim originalis peccati

1. — Prima conclusio: Christus venit ad delendum omne pec­
catam, quatenus exhibuit quod erat sufficiens ad omnium pecca­
torum deletionem.
Secunda conclusio: .Simpliciter loquendo principalius venit ad
tollendum originale peccatum.
2. — De prima conclusione non est hic disputandum. Suffi­
ciant quae dicta sunt art. 2, dubio 4, ubi explicatum est qualiter
satisfactio Christi fuerit sufficiens ad redemptionem omnium ho­
minum, et similiter meritum ejus.
Nota circa secundam conclusionem quomodo peccatum origi­
nale sit majus quantum ad extensionem. Quamvis enim peccatum
actuale extenderetur et esset in omnibus hominibus, nihilominus
de se non habet hoc quia personale est; peccatum autem originale,
cum sit vitium naturae, per se transit in omnia individua cum
natura. Et ita haec extensio convenit peccato originis per se: unde
aggravat simpliciter ejus malitiam.
Secundo nota cum eodem Cajeta no quod, licet divus Thomas
non videatur expresse respondere quaestioni, tamen ex doctrina
articuli, maxime ex solutione ad tertium colligitur quod Christus
venit principaliter ad delendum peccatum originale. Et clarius
hoc expressit in opusculo 11, art. 23 (1).
Tertio nota certissimum esse secundum fidem quod Christus
venit propter omnia peccata delenda, etiam venialia, et quod nulill

S ΓπΟΜΛ1’ /?··.·■·'"

ii,,.·'.

’’eufitu

, 33

pjnnn

t 33 fnl *?4·Φ

4ÏB

IrOMlNIfVS BAfÎEZ

Ium peccatum quantumeumque minimum expellatur nisi ex me­
ritis Christi. Patet I Joan. 1 (v. 7 > : Sanguis epts emundat nos ab
omni peccato. Et quod ibi loquatur de venialibus, colligitur ex illo
quod sequitur: Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi
nos seducimus ct veritas etc. Quo testimonio utitur concilium ?dilevitanum, cap. 6, 7 et 8 ut probet neminem peccato veniali caruisse. De
* qua regula semper excipimus Beatam Virginem.
Quarto nota quod illud testimonium Joannis 1, citatum a divo
Thoma in argumento Sed contra. Qui tollit peccatum mundi, in
singulari, sic habetur graecc et in biblia Complutensi, et ita legit
Irenaeus lib. 3, cap. 11, et Origenes homilia 10 Sup^r Numeros,
et Cyprianus in libro De duplici martyrio [n. 7], Augustinus lib. 1
et 2 Contra Faustum, cap. 3. Alii vero legunt in plurali, Qui tollit
peccata mundi. Ita Origenes homilia 14 ubi supra, et Augustinus,
tractatu 4 in Joannem, et Gregorius, Chrysostomus et Cyrillus.
Unde utraque lectio tanquam vulgata habetur. Ex quo sequitur
quod sit idem sensus utriusque litterae. Et quando in singulari
dicitur peccatum, absolvitur a numero vel sumitur peccatum oi iginale tamquam radix ex qua omnia actualia prodierunt.
3. — Dubium ergo est: utrum Christus veniret etiamsi tantum
esset peccatum originale, et similiter quaerimus utrum veniret
etiamsi solum essent futura jieccata actualia.
Quaestio haec similis est dubio praecedenti; unde ejus funda­
menta recolenda sunt quae magis hic explicabuntur. Et quidem de
originali non est specialis difficultas, sed explicata manet articulo
praecedenti, quia peccatum originale solum derivaretur ex pec­
cato Adae. Quare non esset peccatum originale Adamo non pec­
cante. Et sic, sicut Deus non veniret si Adam non peccasset, ita
etiam non veniret si non esset peccatum originale.
Difficultas autem nova quae proponitur ea est: utrum ex de­
creto Dei, incarnatio Verbi talem, habeat connexionem cum origi­
nalis et aliorum peccatorum remedio, quod si alterum extremorum
deficeret, nihilominus incarnatio esset futura in alterius solum
remedium. Et quidem si quaestio procedat de possibili, ut quidam
interpretantur, certum est quod fuit possibile Deo aliter suam
ordinare incarnationem. Unde alii theologi dicunt quod procedit

MUAëst. i, AHf. 4

477

de facto, quia putant quod Dens viderit scientia visûniiâ nulta
contingentia conditionalia quae de facto non erunt.
4. — Arguitur ergo primo pro iis et probatur quod, etiamsi
solum esset originale, vel sola actualia, incarnatio esset futura.
Quia Christus principaliter venit propter delendum originale pec­
catum. ut patet in articulo: ergo etiamsi non essent actualia
veniret. Probatur consequentia, quia prudentis est non deficere ab
operatione si finis principalis non desit, quantumvis alii fines in­
termedii non sint.
5. — Secundo, quia alias, eadem ratione possemus dicere quod,
si non essent futura omnia et singula peccata actualia quae revera
futura sunt, non esset futura incarnatio. Probatur consequentia,
quia Christus venit de facto propter omnia peccata delenda. Falsitas vero consequentis inde probatur, quia sequitur quod, si iste
homo hodie non committeret hoc peccatum, non veniret Christus,
quod videtur absurdum. Et ita teneris concedere, vel quod ve­
nisset Christus, vel quod venit de facto ex praevisione peccati
facti hodierna die.
6. — Tertio, quia sequitur quod sit concedendum quod, si Deu <
non faceret omnia quae operatu.- est et qualiter ea fecit, quod
nihil fecisset. Et ita teneris concedere quod Deus non produceret
mundum, si de facto non produceretur musca, v. g., hac die.
Probatur sequela, quia decretum divinum simul fuit de producendo
universo et de omnibus quae in universo de facto futura erant:
ergo si non sunt in Deo istae volitiones conditionatae, non possu­
mus intelligere qualiter unum sine alio produceret.
Confirmatur. quia theologi ponunt in Deo voluntatem univer­
salem quam dicunt antecedentem, quae ab aliquibus dicitur velJeitas. ab aliis autem conditionata voluntas. Ergo pari ratione
possumus nos ponere in intellectu divino notitiam visionis quo­
rumdam contingentium et voluntatem conditionatam eorum quae
nunquam erunt. Non enim videtur magis derogans divinae per­
fectionis haec voluntas quam illa.
Confirmatur secundo, quia perfecte providens non solum prae­
cognoscit ea quae de facto futui;? sunt de illis quae disponit, sed
etiam quid faceret si hoc vel illud contingat. Unde non inepte
quaerunt theologi in divina providentia, quid futurum esset fti
homines perseverassent in statu innocentiae, ct. qualiter propaga-

17'

l'OMINI'.lS BANEZ

retur genus humanum et hujusmodi similia. Ergo non est Deo
d negandum quod sciat quid esset facturus si solum esset origi­
nale, vel sola actualia.
7. — In hoc dubio respondeo quod ex ignorantia vocis procedit
dicere Deum videre quaedam contingentia quae nunquam erunt.
Quae enim non erunt in alia differentia temporis, solum cogno­
scuntur in potentia suae causae. Quae vero cognoscuntur dumtaxi t
in potentia causae, non sunt futura neque cognoscuntur ut aliquo
modo futura, sed solum ut possilia. Quare non terminant secundum
istam rationem notitiam visionis. Quod confirmatur. Quia ista
contingentia non videntur in determinatione causarum ad extra,
supposito quod non erunt, neque etiam causae partiales erunt de­
terminatae. Similiter non videntur in determinatione divinae vo­
luntatis, quia Dei voluntas non est determinata ad operandum al:quid circa ista contingentia. Ergo nullibi videntur.
Si dicas quod videntur in determinatione voluntatis divinae
conditionatae: contra, quia ex vi hujus determinationis, etiamsi
detur, non potest sequi illud contingens in aliquo casu, quando­
quidem ut ponatur in re requiritur voluntas absoluta et efficax
Dei. Ergo Deus non potest scire intuitive quid operaretur si hoc
esset sine illo, et circa contingentia quae nullo modo erunt futura.
Ex quo patet ad dubium propositum, quod videlicet Deus non videt
aliquid circa incarnationem neque circa ejus fines nisi quod de
facto contingit.
8. — Ad primum respondetur quod in Deo finis praecipuus et
intermedii simul sunt cogniti et connexi in divina praeordinatione
et voluntate. Quarc de facto non vellet unum sine alio. De possi­
bili autem transeat, quod indifferenter potuit hoc vel illud velle.
9, Ad secundum respondetur quod incarnatio quae de facto
fuit volita, ordinata est etiam de facto ad omnia peccata delenda,
etiam minima, et ita in re occasione omnium peccatorum venit.
Quid autem faceret, si non peccaret hodie Petrus, poterit homo,
qui imperfectae providentiae est, dicere pie quod veniret, quia
conjecturaliter discurrit, maxime circa supernatural^. Deus au­
tem. qui providet de his dumtaxat quae futura sunt, non scit in­
tuitive quid operaretur si aliter res eveniret.
10, — Ad tertium respondetur quod Deus de facto non produ­
ceret mundum istum absque aliquo individuo quod in re futurum

QVAF.ST. 1, ART. -1

•179

erat. quia de facto decrevit de universo et de singuli;·» partibus et
modis essendi qui in ipso sunt.
Ad primam confirmationem respondent communiter theologi
1 p., q. 19, a. G, quod velleitas non est formaliter in Deo propter
suam imperfectionem. Et dato quod sit. non sequitur quod sit
ponenda voluntas conditionalium contingentium, propter rationem
modo factam et etiam articulo praecedenti.
Ad secundam confirmationem respondetur quod perfectio di­
vinae providentiae consistit in hoc quod certo et infaliibiliter po­
nat omnia et sola illa quae conducunt ad finem quem ipse intendit.
Et haec de hoc articulo et do tota quaestione, quia alii duo
articuli, qui disputant de tempore adventus Christi, perspicui sunt
in divo Thoma. Vide interpretes super illud ad Gal. 4 (v. 1) : Cum
venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum etv. Vide scho­
lasticos. dist. 1.

QUAESTIO SECUNDA
De modo imionis

ARTICULUS PRIMUS

Utrum unio Verbi incarnati sit facta in natura
1. — Nomine naturae intelligit divus Thomas essentiam, et
ita est quaerere, utrum ex conjunctione naturae divitiae et huma­
nae resultet tertia essentia in qua uniantur.
Conclusio articuli est negativa. Et quod hoc sit impossibile, est
in articulo virtualiter.
Refert divus Thomas aliquos errores qui olim fuerunt circa
modum imionis, et rationibus naturalibus illos convincit, quia
non solum procedebant contra veritatem sacrae scripturae et con­
ciliorum, sed contra bonam philosophiam. Quod clarius patet in
divo Thoma 4 Contra gentes, cap. 28. Vide de his erroribus Cas­
tro, De haresibus, lib. 4, verbo Christus, Prateolun, lib. 5 De
sectis haereticorum, cap. 24.
Et notandum quod potissimus error in hac parte fuit Eutychetis. qui posuit duas Christi naturas misceri in tertia quadam
essentia, in qua manebant confusae et permixtae. Ex hoc ortum
habuit error Apollinaris dicentis, quod natura divina ex hac unio­
ne in humanam transivit, quare passibilis et corruptibilis facta
est. amittens proprium esse. Vide Nicephorum, lib. 8 Historiae.
cap. 45 et 46.

2. — Dubitatur de conclusione divi Thomae,
Probatur primo illam esse, falsam ex illo Symboli: Sicut anima
rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Chri-

QÜAKST. Π, ART. 1

4SI

st us. Ergo sicut ex anima rationali et carne resultat natura, ita
etiam ex unione divinae et humanae naturae.
3. — Secundo, quia ex ista unione praedicata sunt communia,
ita quod est Dei conveniat homini et quod est hominis Deo tri­
buatur. Ergo mixtio vel conversio facta est. impossibile est enim
quod praedicata unius naturae de novo alteri conveniant quin una
natura in aliam transeat, vel duae naturae in tertia misceantur.
4.
Tertio, quia ex vi hujus unionis multae operationes sunt
permixtae: ergo naturae ipsae in tertia essentia conjunguntur aut
miscentur inter se communia. Patet, quia operationes sequuntur
naturam, et qualis natura, tales operationes. Antecedens patet,
quia v. g., patrare miracula in Christo non fuit actio rolum huma­
na. neque fuit solum actio divina, cum media operatione naturae
creatae illa existeret. Ergo erat operatio mixta. Unde Dionysius 2
IDe divinis nominibus, appellat operationes Christi theandricas. id
est non divinas solum vel humanas, sed deiviriles (1).
5. — Quarto. ex ista unione resultat totum substantiale: ergo
resultat tertia substantia in qua uniuntur duae naturae. Ante­
cedens patet, quia ex unione aliquid resultat. Non accidentale:
ergo substantiale. Si dicas resultare aliquid substantiale persona­
le: contra, quia impossibile est quod ex conjunctione duorum re­
sultet substantiale personale quin prius naturae illae conjungan­
tur in una tertia essentia.
6. — Quinto, cx ista unione Verbum essentialiter ?st homo,
quod antea non habebat: ergo resultat tertia essentia Antecedens
patet quia, ut videbitur infra q. 17, haec praedicatio. Deus est
homo, supposita incarnatione, est essentialis. Consequentia patet,
quia est impossibile quod cx unione aliquid essentiale Deus adquirat quin illud sit per adventum novae essentiae.
Si dicas quod fit per adventum naturae humanae: contra, quia
natura humana ab extrinseco venit et extrinseca est deitati. Ergo
inter ipsam et Verbum mediat aliquid ratione cujus est verum
dicere quod Deus de novo essentialiter est talis.
•
7. — Sexto, quia, dato quod de facto non sit unio in natura,
non videtur implicare de possibile quod natura divina et humana

Î

(Il

Cf Pf-DHMYS.. Epiat. 4. MG. 3. WÎ4.

Sto. Tomi» -1

21

•182

DOMINICUS «AXEZ

conjungantur accidenta liter el sint unum in ordine et etiam sub­
stantialiter, quia non derogat naturae divinae quod partialiter con­
currat ad compositionem et operationem et effectum, quo rnodo
multi theologi dicunt divinam essentiam partialiter uniri intel­
lectui beato ad videndum Deum, et quod partialiter concurrat in
justificatione hominis nobiscum operans. Ergo ita ) otest concur­
rere in compositione substantiali.
8. — Conclusio divi Thomae est de fide. Patet ex concilio Ephesino, can. 1, 6, et Chalcedonense quarto generali, specialiter con­
gregatum contra Eutychem, et in quinta synodo generali, actio­
ne 4 et 11, in sexta synodo, act. 13 et 18, concilio Toletano 1,
cap. 1. Hispalensi secundo, cap. 13, Lateranensi sub Martino primo
fanno 649], cap. 7; item Lateranensi sub Innocentio tertio, et
refertur cap. Firmiter, de summa Trinitate etc. Habetur etiam in
epistola 28 divi Leonis, quae numeratur inter canonicas [1, e. dog­
maticas] et tamquam de fide. Patet in can. Sancta Romana, d. 15.
Et in hanc conclusionem possunt adduci multa dicta sacrarum
scripturarum et sanctorum, de quibus vide Leonem, epistola 15,
ubi congerit multa dicta ex graecis et latinis. Vide divum Da­
mascenum lib. 3 De fide orthodoxa, cap. 5; Theodoretum, Dialo­
go 2; Boethium, lib. De [persona rf] duabus naturis. Ex quibus
sequitur tamquam de fide tenendum quod Christus post unionem
mansit perfectus, impermixtus et immutatus. Quod patet ex Sym­
bolo Athanasii, Perfectus Deus, perfectus homo, ex anima ratio­
nali et humana came subsistons. Vide Medinam q. 3 introductionis
ad Tertiam partem, et in hoc art.
9. — Ad primum respondet divus Thomas hic ad secundum
quod similitudo non tenet in hoc quod resultet tertia natura ex
divina et humana, sicut ex anima et corpore resultat tertia essen­
tia, sed in hoc quod, sicut anima et corpus uniuntur in uno sup­
posito. ita natura divina et humana. Cajetanus dicit quod etiam
comparatio tenet in hoc quod, sicut ex anima et corpore fit unum
suppositum humanum, ita ex unione naturae divinae et humanae
fit suppositum. Aliquibus videtur illud verbum fit pati calumniam,
quia vere non fit novum suppositum. Quare Medina licit quod fit.
id est. resultat de novo quod suppositum aeternum terminet noviter naturam humanam ipsamque suppositet. Sunt ergo tres conVenientiae et tres differentiae notandae inter exemphtm animae et

d

Qt'U‘-ST. Π, Λ KT. 1

4,

4S3

corporis et unionem naturae divinae et humanae. Conveniunt pnmo quod utrobique est unum substantialiter; secundo quod utrobique aliquid formaliter ex unione resultat; tertio quod nullibi
resultat tertia persona distincta. Differunt vero primo quia in Chri­
sto neutra natura alteri subjicitur tamquam materia et forma;
secundo quia natura divina et humana non terminantur per per­
sonalitatem quae ex earum conjunctione realiter et noviter resultat; tertio quia terminus unionis non est essentia aut forma
totalis sicut in unione animae et corporis.
10. — Ad secundum respondeo quod illae enuntiationes sunt
verae propter communicationem idiomatum. quae non communi­
cant quia conjungantur in ima forma vel in unitate formali, sed
quia uniuntur in una persona et distincta manent. Unde si modo
Christus manens homo assumeret naturam angelicam, angelus et
homo convenirent in praedicatis, quamvis illae duae naturae ne­
que miscerentur inter se neque subjicerentur tertiae essentiae
Immo vero si natura divina et humana miscerentur inter se ex
unione, non essent praedicata communia, sicut in mixtione ele­
mentorum videmus, ubi non denominatur compositum resultans
ab elementis. Non enim dicitur quod homo sit aqua vel terra. Et
haec est ratio quam divus Thomas ponit in secunda parte articuli.
11. — Ad tertium dicitur quod, si formaliter loquamur, nulla
operatio libera procedens ab humanitate Christi est quae habeat
secundam rationem, scilicet in esse naturae et in esse mens. Quod
Christus] habet naturae, substantialiter procedit i natura crea­
ta; quod vero habet valoris et dignitatis, saltim i i quantitate,
consideratm ex dignitate et infinitate personae. Hoc. multo amplius
explicatur in operationibus miraculosis, in quibus humanitas Chriti sqlum habebat rationem instrumenti in ordine ad effectum
principalem, qui producebatur ab ipso Verbo tamquam a cause
principali. Ex his vero non sequitur confusio vel permixtio opera­
tionum, sed summa discretio et j>erfectio. Sicut enim in nobis gratia
non destruit naturam, sed perficit, et operationes hominis grati
non confusae vel permixtae dicuntur eo quod substantialiter sint
a natura inferiori, formaliter vero dignificentur a gratia, ita etiam
dico proportionabiliter de operationibus Christi in quibus istae
duae rationes ordinatae sunt. Et ideo theandricae vocantur quasi
ordinatae, et virtus Dei et natura creata concurrant.

4X4

ÜO.MIX'K '. S ΒΛΝΕΖ

Γί. — Ad quartani respondetur quod est compositio substan­
tialis. quia substantialiter conjunguntur in supposito subsistent
et secundum idem esse personale: non autem uniuntur substantia­
liter ut substantia nominat essentiam.
Pro cujus intelligentia notandum quod licet natura divina et
humana copulatae sint inter se, non tamen per se primo, sed e conjunctione in supposito dicuntur inter se uniri. Quare forma­
lissime loquens divus Thomas articulo sequenti dicit quod, si
natura humana non uniretur Verbo in persona, nullo modo ei.
scilicet divinae uniretur, quasi ex unione ad personam censeatut
resultare quaelibet conjunctio quae inter ipsas naturas considera­
tur. Et art. 7 infra dicit quod unio istarum naturarum nihil aliud
est quam quaedam relatio quae consideratur inter illas secundum
quod conveniunt in una persona Filii. Hinc est quod unitas quam
habent naturae istae in supposito est substantialis quia est in esse
personali Verbi; unitas vero quae illis convenit ex unione sup­
positi resultans est secundum quia, scilicet relationis accidenta Hae
et habitudinis temporaneae.
Si quaeras rationes quare, cum uniuntur in supposito sub­
stantiali non dicantur etiam unitae inter se essentialiter ac per
consequens in natura, respondetur quia sunt substantiae completae.
Si enim incompletae essent, unirentur etiam inter se unitate
naturae, immo prius substantialiter inter se copularentur quam in
supposito, ita ut ex unione in natura conserentur properaro ad
unitatem suppositi. Quo fit ut in Christi resurrectione anima et
corpus prius considerantur ut unita in natura humana Christi, quae
est forma completa, quam quod substantiali forma censeantur
esse in eodem supposito humane. Et hoc est quod notat divus
Thomas ad secundum cum dicit, inter animam ct coipus esse du­
plicem unitatem, naturae scilicet et suppositi, quae ordinata sunt,
et concedit quod in natura non fit unio.
18. — Ad quintum respondeo quo 1. si dicas ex unione naturae
humanae aliquid intra se de novo adquirere intrinsecum et essen­
tiale, convinceret argumentum quod unio debeat fieri in essentia.
Quia tamen sic copulatae sunt natura divina et humana, quod
neutra alteram includit intra se, neque in tertia essentia, sed in
supposito, solum requiritur, ut illa praedicatio censeatur essen­
tialis. quod consideretur Deus ut assumens naturam. Licet enim

!
Ui AUST. Η. ΛΙ(Τ.

<1

I

4S5-

quando dico. Deus est homo, non apponatur ex pàite subjecti
aliqua conditio, subintelligitur tamen: nec sumitur Deus absolute,
sed ut incarnatus. Quare illa propositio solum dicitur necessaria
aut essentialis ex suppositione. Unde non requiritur quod unio
sit in essentia, ut suppositum divinum essentialiter sit homo, sed
satis est quod sit suppositum humanum quod habet ex incarna­
tione. ut infra explicabimus.
14. — Se. (uni argumentum quaerit difficultatem, utrum de po­
tentia absoluta possint natura divina et humana uniri in essentia,
vel una in aliam transire, vel commisceri alteri.
Et quidem, qui facile negant principia philosophiae ct in suas
opinionis retorquent, facile etiam poterunt defendeic quod ista
unio sit possibilis. Et explicari potest quibusdam e.iemplis. Pri­
mum est arboris insertae, ubi conjunguntur duae species comple­
tae, non solum in tertio supposito, sed in tertia essentia, quae vi­
detur resultare ex tali unione, cujus indicium est quod fructus
mixti procedunt. Ergo etiam natura divina et humana, quamvis
completae sint, poterunt intelligi uniri in tertia essentia.
Secundum exemplum est in conversione panis in corpus Christi,
quod etiam videtur possibile de conversione in ipsum Deum. Non
enim videtur quare una substantia creata convertatur in Christum,
et non possit converti in Verbum.
Tertium exemplum est in unione intellectus creati cum essen­
tia divina cx quibus resultat (tertia essentia]. Non enim est intelligibile qualiter efficiatur unum principium actionis, et quod non
sit unum in essentia aliqua, quia ratio principii operationis de­
terminatae supponit essent iam et esse. Et si principium est unum
formaliter, essentia illius debet esse formaliter una. Ita ergo na
tura divina ct humana de potentia absoluta poterunt conjungi,
non solum in supposito, sed etiam in tertia ratione et essentia.
15. — Respondetur tamen tamquam certo tenendum hoc im­
plicare. Unde per nullam potentiam est factibile quod natura di­
vina intret in compositionem tertiae essentiae, vel cum alia mi­
sceatur, vel sic illi conjungatur ut sit unum in accidente reali. Et
hoc satis demonstrant rationes divi Thomae in articulo.
Dico breviter quod esset imperfectio in natura divina quod
componeret tertiam essentiam, quia ordinaretur ad illam tamquam

DOMINICKS EAXBŸ

48G

ad finem in quo compleretur et perficeretur, quod derogat naturae
divinae. Nam natura componens ordinatur ad compositum tam­
quam ad finem. Quod si finis est, terminat et perficit componentia.
Qua ratione in doctrina Aristotelis non possunt componere essen­
tiam tertiam nisi componentia sint imperfecta. Et multo magis
repugnat quod natura divina misceatur creatae; quia vel amitte­
ret. vel mutaretur ex tali mixtione. Repugnat etiam quod uniatur
in aliquo accidente rcali, quia nullum accidens reale potest adve­
nire subjecto sine aliquali mutatione illius.
16. — Ad primum rrcmpluni respondeo quod est multum de­
ficiens, sicut et reliqua quae adducuntur a theologis. Undo Augu­
stinus in epistola ad VoJusianum generaliter dixit: “Si ratio quae­
ritur, non est mirabile; si exemplum, non est singulare” 11). Et
si omnia exempla non sufficiunt ad explicandam incarnationem
quae de facto est, multo minus sufficiunt ad explicandam possibili­
tatem naturae divinae in tertia essentia. Et inserta non uniuntur
in tertia specie, sed eam dem quam antea sibi retinent; ramorum
vero fructus sapit utramque naturam, quia virtute palmitis se­
cundum quod attrahit humorem a trunco procedit. Ita in natura
divina et humana philosophandum est. ubi semper erit earum dis­
tinctio, quantumcumque uniantur. Quod si fructus, id est opera­
tiones sapiunt divinitatem, illud est quia a Verbo et a virtute di­
vina sustentatur natura creata. Quod dico de natura divina et
humana, existimo dicendum de quibusvis naturis crestis quae, si
fuerint completae non possunt etiam divina potentia constituere
tertiam essentiam, aut inter se copulari tamquam partes unius
per se.
Ad secundum cyenpplum de conversione, Cajetanus dicit quod
rationes divi Thomae procedunt de conversione per tiansmutationem substantialem, non vero de conversione per transubstantiationem. Medina vero tenet, quod haec interpretatio non satisfa­
cit, quia non plene impugnat sententiam haeretici qui diceret quod,
quamvis duae naturae non sint commixtae per transmutationem,
unirentur per transubstantiationem mirabilem. Quare ipse adhi­
bet alias explicationes. Ego vero dico quod divus Thomas loquitur
de conversione per transmutabilitatem vel mixtionem. Quod patet
ill

S

cZuMU 111

Qp. 137. ML. 33 *-t9.

QbAESÏ. li, ART. 1

•J8T

quia impugnat haeresim Eutychetis et Apollinaris ponentium istam
conversionem fieri allero praedictorum modorum. Ceterum ratio­
nes divi Thomae convincunt etiam de qualibet conversione, quia
quotiescumque una substantia in aliam transit, intervenit mutatio
in utroque extremo. Et de substantia quae convertitur patet, quia
vel desinit esse, vel adquirit aliud esse. De substantia vero in quam
convellitur etiam patet, quia illa debet habere ex tali conversione
novum modum essendi, vel substantialem, vel accidentalem. Nam
conversio illa habet aliquem terminum formaliter qui ut sic antea
non erat. Et hac ratione Ihomistae cum divo Thoma infra, q. 75.
tenent quod nulla substantia creata potest converti in Deum, qui
immutabilis est.
Ad tertium exemplum de essentia divina unita intellectui crea­
to. Joannes de Ripa, ut refert Capreolus in 3, d. 5, q. 2, concedit
quod Deus potest habere rationem formae, immo de facto habet,
salva ejus perfectione. Sufficienter tamen haec opinio impugnatur
ibi. Vide etiam 1 p.. q. 3, a. 8, ubi solet de hoc disputari, et 1 Con­
tra gentes, cap. 28. Igitur exemplum in multis deficit. Primo, quia
in bona philosophia, species non habet secundum propiiam ratio­
nem quod sit pars. Quod patet in essentia angeli, quae unitur suo
intellectui in ratione speciei in ordine ad cognitionem sui, et tamen
certissimum est quod non habet rationem pari is in conjunctione
illa. Quare si species habet rationem partis, illud erit per acci­
dens. Similiter, quia Deus non potest concurrere partialiter, cum
partialis concursus sit imperfectus, et in ordine ad effectum dicat
mutuam dependentiam partium. Falsum etiam dicit in hoc quod
ex Deo et intellectu beato resultet tertium. Nulla enim unitas re­
sultat ,cx tali conjunctione, praeter unitatem ordinis in ratione
principii, quod non dicit tertiam essentiam. Et hoc non solum
habet verum in conjunctione Dei et intellectus, sed in qualibet
unione speciei cum fiotentia. Vide Cajctanum, 1 p., q. 12, a. 2.
Manet ergo probatum quod neque de facto, neque de possibili,
natura divina et humana uniuntur in tertia essentia, aut com­
miscentur inter se.

DOMINICUS BANK»

4gK

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum unio facta sit in persona

Conclusio est affirmativa.
- -Circa terminos dubii nota quod uniri in persona est sic
I,
copulari personae, ut subsistat per esse illius et per eamdem sus­
tentetur. Ita colligitur ex divo Thoma 4 Contra gentes, cap. 41, et
q. unica Dc unione Verbi incarnati, a. 1 et 4. Formalius etiam
quaerere utrum unio facta sit in persona, est quaerere utrum cx
tali unione natura assumpta terminetur ad esse personale Verbi.
Et in hoc articulo divus Thomas disputat contra Nestorium qui.
sicut ponebat duplicem naturam in Christo, ponebat etiam dupli­
cem personam adeo distinctam ac si omnino essent separatae, nec
una terminabat actionem alterius, neque communicabant in pro­
prietatibus et praedicatis. Unde concedebat quod pereona humana
nasceretur ex Virgine, negabat tamen quod Virgo esset mater Dei.
Similiter negabat quod persona humana esset propiie Deus, sed
dicebatur Deus quia erat maxime unitus Deo per gratiam. Vide
de hoc errore Damascenum, lib. 3. cap. 10: Nicephoruin Hist,
cedes.], lib. 14, cap. 31, et lib. 15, cap. 28.
Contra hunc errorem processit concilium Ephesi num, ut re­
fertur in Historia tripartita, lib. 12, cap. 4 (1); et quidam ex lutheranis suscitarunt hunc errorem, de quibus vide Hosium, lib. 1
Contra Brentium; Prateolum. lib. 2 De vitiis et sectis haereticorum, cap. 4. Et isti adducunt multa loca ad refellendum hunc
errorem. Inter catholicos Durandus in 3. d. 5, q. 2 dicit quod pro­
prie unio non est facta in persona, quia per talem unionem non
est facta persona. Fallitur tamen quia uniri in persona non est
facere personam, immo ex modo isto loquendi persona supponitur
quasi prior, saltim ratione. Quarc non minus proprie natura hu­
mana unitur personae divinae, quam meae proprietates uniuntur
meae personae.
Fundamentum hujus articuli est quod in creaturis |>ersona ct
natura realiter distinguuntur. Cujus veritatis inlelligcntia multum
juvat ad cognoscendum mysterium incarnationis: quare in prae­
senti examinandum est. Et nolo inculcare ea quae communiter
H'

C»K«j<.oowvi.

fifwrN., 1

12 c 4 ML, 69. 1204

QVAKST. Il, AKT. 2

tvj

tradunt auctores circa rem istam versantes, nam sunt fere sexdecim opiniones quas enumeravi, in modo vel in substantia diver­
sas, apud recentiores et antiquos. Unde solum constituimus ex­
ponere quae specialem gerunt difficultatem. Reliquas veto vide in
quibusdam in Tertio, d. 1; et Scotus ibi, q. 1; Durandus in 1.
q. 44, qla. 2; Henricus Gandavensis quolib. 4, q. 3; Cajeta nus et
interpretes divi Thomae super 1 p„ q. 3, a. 3 et fusius in hac
3 p., q. 4, a. 3, et Capreolus in 3, d. 5, q. 3: aliqui ex philosophis
super 1 Physicorum: alii 1 Dc generatione et 7 Mete, physicorum.
2. — Argumenta quae mihi videntur difficilia pro parte nega­
tiva sunt ista:
3.
Primo. quia Aristoteles 7 Metaphysicorum, ca. 6, dicit
quod in his quae sunt per se. idem est quod quid est, et cujus est
rei (1): ergo in substantiis non distinguitur natura, quae est
quodquid est. a supposito, quod habet rationem cujus est rei Et
maximum argumentum solet fieri specialiter in substantiis sepa­
ratis. de quibus divus Thomas 1 p. ubi supra, videtur quod in
illis non est distinctio naturae et suppositi. Et ratio est quia illae
substantiae sunt formae separatae completae subsistentes: ergo
seipsis sunt tales in essentia et in individuo: ct ita non erit aliquid
distinctum a quo dicantur singulariter subsistentes.
4. — Secundo, quia thomistae in hoc modo dicendi multipli­
cant entitates sine causa in substantiali creatura, quia ponunt
quod una entitate sit haec, et alia sit subsistens, alia vero existens.
et praeterea accidentia quae singularitatem conferunt.
5. Tertio. Contra rationem divi Thomae in articulo, ubi dicit
quod quia natura includit aliquid praeter essentiam, scilicet acci­
dentia. oportet ponere distintionem suppositi ab ipsa. Contra se­
quitur quod suppositaJitas numeranda sit inter accidentia, si
quidem ratione accidentium constituitur ut distincta a natura;
quod est falsum, quia suppositalitas est actus naturae in genere
substantiae. Et etiam sequitur quod accidentia primo terminent
naturam quam suppositalitas. quia si ratione accidentium con­
venit, primo accidentia insunt.
6. — Quarto. Homo v, g., non importat accidentia neque aliquid
praeter naturam; et tamen dicit suppositum: ergo suppositum et.
• |i

ΑΊί’ίΛί..

Uh ·.· <·.ΐ|· G. Olrtot. 2 563

IM ·

DOMINI·'!'i DA&RZ

natura non distinguuntur in homine. Minor patet, quia homo si­
gnificat naturam terminatam concretive. Major probatur, quia si
homo importat substantiam et accidentia, ergo in suo conceptu
importat res diversorum generum, et ita essc-t per accidens, saltim
in modo significandi. Confirmatur, quia si definiatur homo, in dif­
finitione non clauduntur accidentia neque aliquid distinctum: ergo
suppositalitas quae in diffinitione includitur, sicut in diffinito, non
distinguitur ab essentia.
7. - - Quinto, quia ens seipso est unum; et imitas in illo impor­
tat indivisionem in se et quod non sit aliud: ergo similiter hoc ens
erit unum in singular i seipso, et constituitur in ratione subsisten­
tis individuo per indivisionem in se et distinctionem a quolibet
alio. Et. ita per solam negationem aut privationem erit subsistens
individuum.
8. — Sexto. quia ad explicandum mysterium incarnationis im­
perti nens est ista distinctio. Quia divus Thomas ad primum ex­
plicat optime quare haec concedatur: unio facta est in persona;
haec vero negatur: unio facta est in natura, licet in Deo natura
et persona sint idem omnino. Ita proportionabiliter facile possu­
mus explicare mysterium incarnationis et qualiter natura sit as­
sumpta. non vero pci’s on a, propter diversum modum significandi
horum terminorum. Et hoc argumentum tendit contra theologos
communiter qui potissimum convincuntur ad constituendam dis­
tinctionem realem inter naturam et suppositum, quia alias non
potest commode mysterium hoc intelligi.
9.
Septimo. Si personalitas est proprietas realis et superad­
dita naturae humanae, in Christo deesset aliqua perfectio substan­
tialis naturaliter sibi debita. Consequens est falsum. Ergo. Se­
quela patet, quia suppositalitas naturalis est perfectio debita
naturae: et quidem illam non habet Christus. Minor patet propter
multa inconvenientia. Primo, quia natura humana Christi esset
diminuta: secundo, quia naturaliter appeteret propriam persona­
litatem qua caret, et ita esset violenta aliqualiter: tertio, quia non
possemus contra haereticos probare Christum habuisse naturam
creatam perfectam cum proprietatibus sibi debitis. Si enim in­
tendas probare Christum habuisse voluntatem creatam, quia est
perfectio naturae debita, et quia alias, natura humana Christi non
esset ita perfecta sicut in nobis, occurreret haereticus dicendo quod

Qi'AEST. II, Λ HT

iyi

suppositalitas est perfectio naturae existent i debita, et tamen hu
manitas Christi est sine illa. Neque satisfacis dicendo quod sub­
sistentia Verbi supplet suppo vitalitatem propriam, quia ita dicit
haereticus quod voluntas Verbi sufficit et supplet voluntatem
creatam.
10. — In oppositum est sententia divi Thomae in art., et 1 p.
ubi supra, et 4 Contra gentes, cap. 55. et De potentia, q. 2 a. 1,
et q. unica De unione Verbi, art. 1, et etiam omnium thomistarum
et. ut bene probat Medina q. 4 infra, a. 2, multum conformis do­
ctrinae sanctorum Augustini et Bernardi, qui solum in Deo ponunt
et naturam et suppositum esse idem. Hoc etiam patet ex Aristotele,
qui in Praedicamentis rcap. 3] dicit primam substantiam esse
proprie et maxime substantiam. Ergo aliquid habet reale ratione
eu jus maxime sit talis, quod non dicit natura. Et idem colligitur
ex 6 Mctaphpsicorum fc. 4]. ubi contradistinguit substantiam ut
nominat essentiam et primam substantiam, et dicit quod substan­
tia primo modo est cui debetur talis modus essendi. Ergo prima
substantia et suppositum quae important istum modum essendi,
important aliquid reale diversum ab essentia. Item patet ex modo
loquendi. Natura enim est in primis substantiis, in ipsisque ter­
minatur et subsistit: ergo subsistens, aut suppositum, quod idem
est. superaddit aliquid ad naturam. Quod si respondeas naturam
divinam esse in personis, et tamen personalitas neque addit neque
distinguitur a natura: contra, quia hoc convenit Deo propter sum­
mam unitatem et propter infinitatem essentiae. Ergo in rebus crea­
tis, ubi est imperfecta essentia et unitas, modus iste loquendi in­
fert distinctionem naturae a supposito plus quam rationis.
Confirmatur, quia quod natura divina vere sil in personis, infen
distinctionem substantialem personarum: ergo multo magis natu
râ creata infert aliquam diclinctionem realem. quae non est assi·
gnabilis. nisi ponas diversitatem inter naturam et terminum com­
pletivum illius, quod est suppositalitas. Praeterea, quia natura ut
sic non dicit existentiam, sed tantum formam existentis: ergo nec
includit suppositalitatem. Hanc autem includit suppositum. Ergo
aliquid reale dicit quod non importat natura. Qualiter autem sup­
positalitas non sit negatio aut privatio, facile patet, quia est ter­
minus completivus naturae realis: ergo formaliter nec est negatio
nec privatio. Patet consequentia, quia res realis maxime substan-

• υ.ΜΙΝΙΓ' S n\NEZ

tialis non potest compleri per non ens. Confirmatur, quia subsisten­
tia dicit perfectionem subsistentis illudque constituit: ergo suppo­
sita litas, quae idem est cum subsistentia, erit etiam perfectio, et
non negatio vel privatio. Alias rationes vide in interpretibus.
11.
Quod in hac re magis facescit negotium est intelligentia
omnium eorum quae superveniunt naturae substantiali, qualiter
videlicet comparentur ad illam, quid importet ct quo ordine se ha­
beant. Et hujus notitia pendet ex cognitione terminorum quibus
metaphj’sici et theologi solent explicare modos substantiales na­
turae. Kt hujusmodi, ut colligo ex divo Thoma, maxime q. citai »
De unione Verbi, et 1 p., q. 29, sunt in duplici differentia. Na:
quidam important peculiarem modum essendi. abstrahendo a sub­
stantia et accidenti, a natura completa et incompleta. Et hujusmodi
sunt tres, scilicet singulare, particulare, et individuum. Singulare
dicitur quidquid non est commune pluribus vel. ut inquit divu
Thomas, est quod distinguitur ab aliis. Particulare autem, ut dicit
Aristoteles 2 Topicorum, et Bpc thins lib. Dc persona cf| duabus
naturis (cap. 2], est quod partim sumitur a natura universali (1 ).
Individuum autem definitur etiam a divo Thoma quod non sit
divisibile in partes subjectivias.
Ex quibus colligitur quare in Christo Domino, salva unitate
personae, concedimus naturas individuas et singulares atque par­
ticulares, quia isti termini, ut dixi, non necccssario dicuntur de
divisibile in partes subjectivas.
Alia nomina sunt quae tantum verificantur de singulari com­
pleto et substantiali, v. g.. prima substantia, res naturae, suppo­
situm, et hypostasis, et persona. Prima substantia, secundum
Aristotelem, est quae non dicitur de alia (2); res naturae, secun­
dum Hilarium, qui fait inventor hujus nominis (3). est res habens
in se essentiam et naturam; et suppositum est quod supponitur
omnibus aliis, et loquor primo intcntionaliter; hypostasis vero
idem est quod res subsistens; ct persona, ut dicit divus Thomas
hic, superaddit ad hypostasim et suppositum quod sint rationalis
naturae.
12. Secundo notandum quod in naturis substantialibus triplex
modus et actus determinans naturam consideratur. Primus est
<J>
/2«
Π.

ARIST , Top.·'! 2, r I Dfrtol I 1«K
Awiw., PnrHrw , c 3. n. I. Uldoi. 1
S. Ull.vt;r> Or Vrhtlhtfr. i s. n <£

1. r 2
t<i 252

Vl*AK?r. ii, ACT. 2

193

individualitas; secundus subsistentia aut suppositalitas, et tertius
existent ia individua. Individualitas quidem a multis ponitur, ir.
schola divi Thomae, modus accidentalis qui competit naturae, vel
quia dicit ordinem ad accidentia, vel quia importat designationem
accidentium. Sed mihi hoc non probatur, quia individualitas sub­
stantiae debet esse modus essendi proportionatus substantiae. qui
non extrahit substantiam a tali praedicamento. Quare substantia­
le. debet esse individuum, siquidem substantia formaliter aliquid
substantiale debet esse. Quare dico quod constituitur ex ordine
totius ad partes componentes, loquendo de rebus corporeis, aut
ex ordine essentiae ad existentiam determinatam, loquendo dc individuatione angelorum. In rebus enim corporeis, materia formaliter est haec ab ista forma, ct forma est haec ab ista materia:
individuum vero est hoc ab ista materia. Bene concedo quod ib:
interveniant accidentia; ceterum non tamquam determinantia sub­
stantiam in esse individual!, sed tamquam manifestantia et desi­
gnantia singularitatem partium et totius.
Suppositalitas vero dicitur singularis subsistentia, quae nihil
aliud est quam terminus complens naturam in genere substantiae.
Quod Cajetanus, q. 4 infra, explicuit exemplo puncti in linea, quae
terminatur et completur per ipsum. Et si quaeras an subsistentia
ista sit accidentalis, quidam respondent affirmative, persistentes
in exemplo puncti, quod extrinsecum est et accidcntaliter compa­
ratur ad lineam. Mihi videtur oppositum, quia, ut dixi, constituit
suppositum in genere substantiae tamipiam actus existons in na­
tura et determinans illam. Ex quo sequitur, primo, quod sit aliqua
real itas, quod sit perfectio, quod sit informans, quod terminet, el
quod sit substantialis.
Existentia autem est ultima actual itas uniuscujusque rei, ut
saepe dicit divus Thomas, quia est proprius actus entis quo omnia
complentur. Est enim existentia actus cujuscurnque actus et for­
ma. Et ideo divus Thomas 2 Contra gentes, cap. 54, dicit, quod
forma comparatur ad esse sicut lux ad lucere: quasi dicat, quod
quemadmodum formalitas lucis completur et ultimo terminatur
in actum lucendi. :ta etiam forma ultimo actuatur per esse, Et
etiam saepe divus Thomas consuevit dicere quod esse participatur
ab omnibus, ipsum autem nihil participat.
Et quod ista tria sic multiplicanda sint et coordinanda sicut

lîKi· ί uaSez

a nobis numerata sunt, explicatur quia habent diversas rationed
et diversis definitionibus exprimuntur, quarum nulla alteram in­
cludit. Etenim individualitas est proprietas in qua conveniunt na­
tura substantialis et accidentia singularia; subsistentia est consti­
tutiva suppositi ut sic, et existentia est actus entis. Ergo diversas
habent rationes. Et hoc mihi est evidens argumentum quod saltem
distinguantur ex natura rei et formaliter, quia secluso actu in­
tellectus. istae diffinitiones, quae non se habent sicut includens
et inclusum, verifieantur formalissime de talibus modis substan­
tiae. Quod vero hunc habeant ordinem etiam patet, quia indivi­
dualitas est primum quod competit naturae inter modos particu­
lariter existendi. Natura enim immediate est haec et consideratu'
ut haec, ut perficiatur ulterioribus gradibus essendi. Existentia
vero, ut probavi, est ultimus actus. Ergo inter ipsum et individualitateni, quae primus est. mediat suppositalitas. Nisi velis dicere
quod non est ordo prioris et posterioris inter istos modos, quod
est absurdum, quia natura ordinate perficitur, non solum gradibus
essentialibus, sed etiam in modo essendi et in gradibus individuis.
Et iste ordo colligitur ex divo Thoma, infra, q. 17, a. 2, ubi
dicit quod esse consequitur ad naturam, non tamquam habentem
esse, sed qua aliquid est. Ad suppositum autem consequitur tam­
quam id quod est. Ubi primo considerat naturam. Et non debetis
intelligere quod loquatur de illa in communi, quia ad illam naturam
in communi nullum sequitur esse, sed loquitur de natura deter­
minata. Secundo considerat suppositum, ct tertio existent iam tam­
quam actum suppositi et naturae; eo ordine ut primo actuet na­
turam tamquam formam et ut quo, deinde et immediatius ipsum
suppositum ut quod.
13. — Quaeris autem quis sit effectus hujus subsistentiae et
suppositalitatis vel quorsum ponatur; nam existentia videtur suf­
ficiens ad actuandam et complendam naturam determinatam. Re­
spondeo quod cogimur subsistentiam ponere quia in sana theolo­
gia non possumus intelligere ordinem divinarum personarum, nisi
ponamus subsistentias personales quibus compleatur natura ut sub­
sistens et incommunicabilis. Et ita theologus arguit quod natura
creata substantialis debet terminari per subsistentiam qua effi­
ciatur plene incommunicabilis et ultimo subsistens. Metaphysicus
vero, sistens in fundamento supra posito quod esse vel existentia

Qi AEsr. n, \ht. 2

195

est ultimum rei, tenetur dicere quod advenit naturae jam termi­
natae, quia debet advenire naturae subsistenti completae. Et non
subsistit completa per individualitatem. Unde oportet quod con­
stituatur per alium modum essendi in esse completo incomrn unica
bili. Et hoc dicimus subsistentiam, supposita!itatem, vel persona­
litatem. Ex quo sequitur quod effectus proprius subsistentiae est
complere aut terminare naturam incompletam ut tandem existai.
Quod Cajetanus explicuit per hoc quod est rediere naturam ca­
pacem proxime existendi.
Ex iis colliges aliqualiter veritatem hujus mysterii incarnati—
nia, et qualiter natura humana praeintelligitur ut haec individuata
per propria principia et connaturalla sibi antequam intelligatur
ut assumpta et subsistens, quia individualitas est primus modus
qui convenit naturae primitus omnibus aliis. Intelligitur etiam
quomodo natura humana sit assumptibilis ab alieno supposito, quia
videlicet suppositalitas concurrit ut terminus et completivum ci­
turae singularis, quod potest intclligi sive talis terminus sit in­
trinsecus naturae et a natura procedat, sive ab extrinseco commu­
nicetur. Quod enim existentia vel subsistentia sit ab extrinsc-o
vel ab intrinseco, in quo est varietas opinionum, nihil refert t
intelligamus qualiter compleant et actuent naturam.
11. -Ad primum Cajetanus et alii respondent quod Aristote­
les loquitur de substantiis in concreto, quae non distinguuntur ab
individuis. Idem enim est homo et iste homo. In quo sensu resol­
vunt metaphysial quod universalia non distinguuntur a singulari­
bus. Ad divum Thomam quidam respondent quod ibi non compa­
rat naturam ad suppositum, loquendo de supposito formaliter et
in rigore ut importat subsistentiam, sed comparat ad individuum,
maxime rerum corporearum, ut colliges ex hoc articulo. Cajetanus
et alii quibus placet ejus explicatio tenent quod divus Thomas lo­
quitur de supposito in rigore. Ceterum solum procedit ejus ratio
de supposito materiali, in quo suppositalitas et ratio individua
intrinseca censetur, quia habent esse receptum in materia. De
angelis vero non loquitur, quia in illis existentia et suppositalitas
est intrinseca. Haec explicantur magis prima parte ubi supra.
Et ego in praesenti dico quod in sententia divi Thomae, etiam
in substantiis separatis distinguitur natura et suppositum: quod
expressit quodlibeto secundo, a. 4, et 1 p., q. 50, a. 2, ubi exprn-

19G

DOMINUM HANEZ

fesso singularitatem angelorum explicat. At vero prima parto
solum intendebat explicare unitatem divini esse cum natura, ad
quod processit ex manifestioribus, scilicet ex distinctione suppositi
et naturae in rebus materialibus, et subticuit de angelis, quia hoc
difficile erat. Idipsum fecit in hoc articulo, ubi intendit solum ex­
plicare qualiter natura solum unita est personae. Et ideo in naturis
corporeis, cujusmodi est rationalis, oportuit explicare istam di­
stinctionem.
15. — Ad secundum respondetur: primo, quod non cogimur po­
nere diversas entitates, sed sufficit diversos modos diversis defi­
nitionibus constituere. In quo nihil peculiare habet schola divi
Thomae; nam scotistae cum suo magistro ponunt ecceitatem an­
nexam materiae et existentiam vel subsistentiam extrinsecus ad­
venientem tamquam aliquid diversum. Secundo respondeo, quod
vere isti modi distinguuntur entitative; et indicium esi quod se­
parantur in re. Siquidem Verbum assumpsit naturam individuam
absque propria personalitate. Ergo personalitas diversa est enti­
tative. De existentia vero, utrum a person alitate et subsistentia
differat entitative, multi ex thomistis respondent quod non. et
quidam dicunt quod sola ratione differunt; alii autem quod solum
formaliter, Et videtur colligi ex divo Thoma hic ad secundum, ubi
tenet quod personalitas ponitur ad hoc ut per se existât natura:
ergo personalitas et existentia sunt idem terminus realiter. Ego
tamen dico cum Cajetano infra, q. 17, a. 2. quod etiam distinguun­
tur entitative. Et. praeter alias rationes quas videte in illo, haec
sufficiat, quod accidentia quae modificant substantiam non solum
diversa sunt ratione aut forma liter, sed entitative. Ergo multo
magis modi substantiales qui a natura ordinantur ad complendam
substantiam diversimode. Et ex divo Thoma potius colligitur op­
positum. Nam dicere quod personalitas ordinatur ad hoc ut natura
per se existât, est dicere quod personalitas supponitur ad existen­
tiam.
16. — Ad tertium respondetur quod, si divus Thomas hic et in
prima parte loquitur dc distinctione naturae ab individuo, facile
explicabitur quomodo individualités sequatur ad accidentia, quia
videlicet, ut quidam ponunt, collectio accidentium et designa! io
quantitatis est ratio constitutiva individui, vel ut ego dixi, acci­
dentia sunt completiva et manifestantia modum illum substantia-

QUABST Η Λ KT. 2

4ûi

lem qui individualitas dicitur. Verumtamen. quia existimo quod
divus Thomas loquatur de supposito in rigore, ut patet ex ejus
verbis et etiam ex fine articuli, ubi intendit probare quod licet
natura individua unita sit personae, non tamen naturae, ideo re­
spondetur quod procedit a posteriori in ista ratione. Et bene colligit
quod ubi sunt accidentia, maxime materialia, ibi etiam debet esse
subsistentia et existentia diversa a natura. Non vero ponit acci­
dentia tamquam rationem et causam hujus diversitatis; nec un­
quam ille aut Aristoteles hoc dixit. Et quando accidentia appellan­
tur conditiones individuae, ex ipso termino intelligimus quod non
sunt rationes individui, sed sine quibus non; el ideo conditiones
dicuntur.
17. — Ad quartum respondetur quod concretum substantiale
speciei includit accidentia et modos peculiares implicite, quia v, g.
homo importat habentem humanitatem; in habente autem huma­
nitatem necessario includitur accidentia, et non ideo importat
formaliter res diversorum generum, quia non importat accidentia
per se, sed consecutive. Vide divum Thomam 1. p. ubi supra.
18. —-Ad quintum respondetur quod unitas transcendental is
etiam importat formaliter aliquid positivum. In quo multi decipiun­
tur, quia formaliter est perfectio et proprietas entis; verumtamen
nihil positivum addit, quia in suo conceptu includit ens. Quare
bene explicatur ejus ratio per negationem. Unitas autem numcrica
et multo magis unitas suppositi superaddit novum modum et de­
terminationem ad naturam creatam, quam non includit in suo
conceptu nec includitur ab illa. Et ita dicit positivum reale di­
versum.
19. — Ad sextum respondetur quod quanto major fuerit di­
versitas in istis modis, tanto commodius explicatur mysterium in­
carnationis. Et hoc solum intendunt theologi cum ista ratione in­
ferunt distinctionem entitativam suppositi a natura. Quare etiamsi
teneas ista identificari. immo esse sola ratione diversa, poteris
explicare mysterium hoc et a calumniis haereticorum defendere,
quamvis non ita perspicue.
20. — Ad septimum multi multa dicunt, et late Medina ubi su­
pra. Ego vero non possum negare quod natura humana Christi
habeat radicalem habitudinem ad propriam subsistentiam, quia
haec intrinseca est et naturalis, non minus quam habitudo corporis
sto. Tomâs-i

jï

108

DOMINI< l’S 8A5ÎKZ

ad quantitatem, quare non separabitur ab illa. Quod si istam ha­
bitudinem inclinationem appelles, concedo libenter quod natura
Christi inclinata est radical! pondere ad suam subsistentiam. Si­
militer non possum concedere quod natura humana Christi satiata
est omni modo; bene vero quantum ad omnem modum quo ter­
minabilis est. Nam primo, non est satiata modo sibi connatural];
et etiam quia potentia naturalis humanitatis ad subsistendum non
est solum ad existentiam. sed modo sibi connatural! in illam ten­
dit, quae respondet ipsi per naturam. Item, potentia obedientialis
humanitatis Christi non solum est terminabilis per personam Filii,
sed etiam per alias personas Trinitatis: ergo non est completa se­
cundum omnem modum possibilem terminationis. Concedo tamen
quod natura humana Christi non patitur aliquam violentiam, quia
praevenitur a meliori subsistentia quae perficit ipsam plenissime.
Et hoc provenit ex infinita perfectione personalitatis divinae, quae
habet eminentiam omnium personalitatum creabilium: et ita potest
perficere naturam creatam meliori modo quam personalitas pro­
pina.
Nec valet dicere quod intellectus beati cui unitur divina essentia
non solum intelligit ipsum Deum, sed etiam inclinatur ut intelligat
alia extra Deum et modo sibi connatural·. a quo si detineretur,
pateretur violentiam. Quia hoc provenit ex latitudine potentiae
intellectivae quae tendit in multa intelligibilia et suapte natura
plures habet actus. Natura vero creata non habet potentiam, non
solum naturalem, sed nec obedientialem ad plures subsistentias
quae terminent simul, sicut linea non est terminabilis per duo
puncta simul. Igitur cum terminatur humanitas Christi per divi­
nam personalitatem, non potest alia terminari; et cum personali­
tas ista perfectissime actuet, natura manet satiata.
Bene video quosdam appellare naturam sâtiatam quia nulla
manet potentialitas ad subsistendum non plene perfecta. Sed ego
reputo falsum, quia potentialitas obedientialis naturae Christi po­
test terminari aliis personalitatibus. Similiter potentia naturalis
potest terminari aliis modis. Sed satietas consistit in hoc quod ex
divina personalitate natura illa ita manet subsistens incommuni­
cabilis plene et perfecte, ac si propria personalitate terminaretur;
eo maxime quod divina personalitas, secundum quod eminenti r
continet personalitatem creatam, perficit ipsam humanitatem;

U>

11

U, ΛΚ

iyj

quemadmodum si poneremus lapidem in alio habente eminentiam
centri naturalis, diceretur satiatus et quiescens. Cave autem ne
concedas quod natura humana Christi tendit et inclinatur actu
in propriam personalitatem, quia hoc arguit carentiam et imperfectionem in illa, cum nihil tendat naturaliter nisi ad id quo pri­
vatur. Quare divus Thomas infra, q. 4, a. 2 ad secundum, non
concedit quod humanitati Christi desit propria personalitas, sed
quod non habeat illam propter adventum alicujus melioris.
Habemus ergo quod suppositalitas. quae idem est quod subsi­
stentia et personalitas, difert real iter a natura in rebus creatis,
quia non includitur in essentia illius, sed est aliquid superadditum
tamquam completivum in genere substantiae. Distinguitur etiam
realiter ab individualitate et existentia, quia diversa definitione
non includens alia diffinitur, secluso omni actu intellectus: et me­
dia est. quia individuatio et existentia se habent sicut primus et
ultimus actus substantiae.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum unio Verbi incarnati sit facia in supposito sive in hypostasi
Conclusio est affirmativa.
Articulus iste procedit contra quosdam haereticos qui in Chri­
sto ponebant unicam personam et duplicem hypostasim. Quem
errorem aliqui tribuunt Nestorio: alii vero Paulino episcopo, alii
cuidam archiepiscopo Sidoniensi. Sed de hoc nihil certum. Et
explicant istum errorem supponentes quod nomen personae sit no­
men dignitatis. Et quia Verbum solum communicavit personam
suam naturae creatae, id est suam dignitatem, ideo dicunt est unica
persona. Et cum e contra hypostasis sit nomen naturae, et duplex
natura reperiatur in Christo, ponunt duas hypostasis. Explicant
exemplo regis et vestimentorum illius, ubi licet persona commu­
nicet suam dignitatem aliqualiter vestimento, non tamen persona
multiplicatur. Vestimenta autem et rex sunt duo supposita, quia
habent duplicem naturam. Et inducunt illud ad Philippenses 2
(v, 7): In similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut

ούύ

HOMINI·.I ? BAVKZ

homo. Damnatur tamen haeresis ista concilio Ephesino primo, et
in quinta Synodo generali, quae est Constantinopolitana, actione 1.
Vide divum Thomam 4 Contra gentes, cap. 3*1 et 38.

ARTICULUS QUARTUS

Utram persona Christi sit comjmsita

Conclusio est affirmativa.
1. — Divus Thomas in articulo distinguit de persona Verbi quod
accipiatur vel secundum se, quo modo non potest esse composita,
vel in ratione personae, qualiter composita dicitur. Et Cajetanus
per personam secundum se intelligit pc-ι sonam secundum quod illi
conveniunt ad intra sua praedicata; per personam vero in ratione
personae intelligit illam prout abstrahit a ratione termini ad intra
vel ad extra. Et inquit quod pariter possumus distinguere de sa­
pientia divina quod consideretur secundum se. vel in ratione sa­
pientiae, et idem de aliis attributis. Ego tamen censeo quod aliquid
peculiare considerat divus Thomas in persona divina, ratione cujus
possit induere compositionem. Et ita ejus distinctio dc persona
non est eadem quam potest fieri de attributis consideratis vel in
Deo, vel absolute et abstracte. Et ideo dico quod distinctio divi
Thomae sic est accipienda, quod persona Verbi consideratur vel
secundum se. id est. secundum sibi essentialia et constituentia
illam, vel in ratione personae, id est. ut personat et terminat na­
turam. Personare enim proprium officium est personae, et tunc
proprie et formaliter meretur nomen personae quando considera­
tur ut personans. Clarius est distinguere de persona secundum
suam essentiam et secundum suum officium. Et haec est mens divi
Thomae.
2. - Est dubium: Utrum vere et proprie personn Verbi sit com­
posita.
Pro parte negativa probatur. Primo, quia non habet partes
etiam post unionem: ergo non est composita. Antecedens patet de
natura quidem humana, quia illa, cum sit forma totalis, non potes
habere rationem partis. Ideo enim humanitas in Petro non proprie
dicitur pars illius. De divinitate vero clarius patet, quia dicit im­

QfAEST. JI, Λ HF. 1

501

perfectionem hue quod eat esse partem. Quare non poterit convenire naturae divinae. Vide primam partem, q. 3. a. S.
Et confirmatur, quia componentia ordinantur ad totum tam­
quam ad finem: ergo perficiuntur in illo. Et ita imperfecta cen­
sentur componentia in se.
3. — Secundo. Quia si persona Verbi est composita in tempore,
ergo est facta, quod est haereticum. Sequela patet, quia quod com­
ponitur in tempore, iit etiam in tempore; compositum enim non
antea nec aliter fit quam cum componitur.
Confirmatur, quia si componitur propter unionem persona
Verbi: ergo aliquid resultat et unum quod antea non erat; illud
enim compositum unum est formaliter. Quod si hoc concedas, statim arguitur quod illud unum non est accidens, quia nullum acci
dens potest esse commune naturae divinae et humanae: nec sub­
stantia. quia alias resultaret tertia substantia.
4. — Tertio. Si persona Christi est composita: ergo accipit ali­
quod esse a componentibus. Illud autem debet esse rea le personale.
Et ita reperirentur in Christo esse personale aeternum et esse
personale in tempore, et consequenter essent duae personae.
5. — Quarto. Quia sequitur quod Christus sit magis compositus
quam Petrus. Probatur sequela, quia primo in Christo est com­
positio ex diversis naturis, quae non reperitur in Petro: est etiam
compositio materiae et formae; et tertio est compositio persona
et naturae. Ergo est quid magis compositum quam Petrus.
6. — Quinto. Per hoc quod Verbum terminat naturam creatam
nihil in se adquirit, sed dumtaxat, ut est communis sententia theo­
logorum, habet novum respectum rationis. Ergo Verbum non ma­
net compositum ex tali unione. Impossibile est enim quod fiat
compositum ex non composito absque aliquo esse aut modo essendi
novo.
Et confirmatur. Primo quia sequeretur quod quando Deus uni­
tur nobis per gratiam aut in beatitudine, diceretur compositus,
quod est falsum. Probatur sequela, quia ibi vere unitur et termi­
nat real iter potentiam sive animae sive intellectus: ergo dicetur
compositus, saltim accidcntaliter; sicut Verbum dicitur composi­
tum substantialiter, quia terminat naturam substantialem. Et con­
firmatur secundo. Nam divus Thomas hic ad secundum dicit quod
ista compositio non est partium sed numeri, quae reperitur quo-

OOMINICUF ItvS’KZ

tiescunique aliquid convenit duobus quae conjunguntur. Ergo
quotiescumque Deus aut divina persona conjungitur creaturae, et
illis aliquid convenit ex illa conjunctione, resultabit compositio
in Deo.
7. — Sexto. Esse compositum non minus importat imperfectio­
nem quam esse partem. Sed esse partem repugnat naturae divinae
Ergo esse compositum repugnat personae divinae. Antecedens pa­
tet, quia esse compositum opponitur simplicitati, quae est per­
fectio simpliciter. Ergo esse compositum dicit imperfectionem. Nec
satis est dicere quod esse compositum ex partibus importat im­
perfectionem. quia ratio compositi non diversificatur )>er perfe­
ctum ct imperfectum ex imperfectione componentium, sed ex sua
ratione perfectionem vel imperfectionem importat.
8. Dubium istud potius procedit de modo loquendi quam de
re ipsa. Et sunt tres opiniones. Prima quod haec propositio: Chri­
stus est persona composita, simpliciter neganda est. Et si objicias
concilia et sanctos, qui videntur oppositum asserere: explicant
quod loquantur large et improprie. Ita auctores quos refert Me­
dina hic. et Richardus in 3, d. 6. q. 3; Alexander Halensis, 3 p..
q. 6, membro 2. a. 5: Carthusianus similiter d. 6, q. 8; Michael
de Palacios ibi, q. 4 (1).
Secunda opinio per opositum docet quod Christus proprie et
in rigore est persona composita. Ita tenuit Victoria et multi ex
thomistis sequuntur.
Tertia opinio media est quam tenet Cajetanus hic, quod per­
sona Christi non dicatur improprie composita. Nihilominus tamen
non ita proprie et simpliciter dicenda est composita sine, addito;
est enim compositio quaedam ineffabilis. Et divus Thomas in hac
parte nihil certum videtur nobis reliquisse. Nam in 3. d. 17. q. 1.
a. 1, quaestiuncula 2 ad primum, dicit quod in Christo sunt duae
naturae quarum una non est pars alterius, ex quibus tamen im­
mediate persona componitur: et d. 6, q. 2. a. 3 dicit quod non est
in usu theologorum personam Christi appellare compositam, quia
duo sunt de ratione compositi: alterum quod per esse compositi
partes existant; secundum quod ad esse compositi ex partibus
resultet persona. Et licet Christus habeat primum, non tamen se­
at DlONYfiiVB C-AXTHVîIaKUS. CWM··
·!
*
ί·ι
.<ih.or lib S>„f , Coloniae. 1534.—V
PAtAdlok Piipufn/IriH·· thnnln.-jtc^n <■· qnaftfor Z»t». Sent , Salmontlcae. 1574-1579

QVAEST. Π. ART 4

5υ3

eundum, hi hoc autem articulo dubius etiam loquitur. Nani ex
toto contextu colligitur quod intendat ponere absolute personam
Christi compositam: in solutione autem ad secundum dicit quod
non est compositio tamquam ex partibus, sed solum compositio
secundum numerum, quae videtur cum addito et diminutu. Et
etiam dicit quod est composita persona secundum quod duo con­
veniunt in aliquo uno. Et hoc profecto verificatur etiamsi com­
positio sit secundum quid. Item opusculo 3. tractatu 2, cap. 27,
videtur dicere quod simpliciter est compositus Christus et quod
constat ex tribus substantiis: corpore, deitate et anima.
1).
Pro hujus solutione nota quod, licet divus Thomas in ar­
ticulo unicam compositionem personae Christi videatur exprimere,
scilicet, in ratione personae, triplex tamen considerari potest, prae­
ter illam quae est ex corpore et anima. Prima consideratur ex
natura creata ct persona Verbi tamquam ex duobus extremis ex
quibus compositum sequitur. Secunda, ex divinitate et humanitate
quatenus conjunguntur ordinate ad subsistendum in una hypostasi.
Tertia, ipsius personae comparatio ad duas naturas, quatenus vi­
delicet duplicem habet rationem subsistendi in duplici natura.
Secundo notu quod, quamvis multae conditiones soleant a metaphysicis assignari de compositionibus, quatuor tamen explicat
Cajetanus prima parte, q. 3, a. 8. de compositione reali. Prima,
quod componentia realiter sint distincta. Quod non intelligas de
distinctione tamquam res a re: sed sufficit distinctio ex natura
rei. Secunda est quod componentia vere et realiter uniantur vel
inter se. vel in aliquo tertio. Tertia conditio, quod illud in quo
uniuntur sit aliquod esse reale. Quarta, quod ipsa componentia sic
ordinentur, ut unum se habeat tamquam actus, alterum vero ut
potentia.
10. — Prima conclusio: Non est error asserere personwn Christi
esse improprie compositam et secundum quid. Probatur. Quia non
audemus citatos auctores tamquam haereticos damnare, praeser­
tim quod multi eorum et etiam qui modo commentantur divum
Thomam bene legerunt concilia quae de hac re loquuntur, et non
est credibile quod pii alinquin auctores contradicant definitioni
Ecclesiae. Praeterea, quia adhuc non constat inter meta physicos
quae conditiones requirantur ad propriam et rigurosam composi­
tionem. Ergo non est negotium fidei si istam vel illam physicorum

5u4

DOMLXiCl S BANEZ

sententiam teneas et ponas compositionem propriam vel impro­
priam.
Quod si objicias concilia quae in praesenti adducuntur, quae
vide apud Medina, in quibus definitur quod Christus sit persona
composita simpliciter et sine addito; maxime concilio Lateranensi
primo [sc. sub Martino I anno 649 celebrato], can. 8. ubi dicitur
quod persona Christi proprie et vere est composita: ergo oppositum
dicere est error. Maxime quia, si theologi admittunt modum istum
explicandi conciliorum, quod videlicet loquantur large, pereunt
fundamenta omnium definitionum fidei, nam quilibet poterit expli­
care. verba scripturae et conciliorum quod loquuntur large. Respon­
deo tamen quod concilia quae loquuntur de compositione personae
Christi procedunt directe contra haereticos, qui negabant subsi­
stentiam realem personae divinae in duplici natura, vel contra eos
qui negabant naturam divinam et humanam vere et realiter inter se
copulari. Et quia fundamentum istorum haereticorum erat quod
persona Verbi est simplicissima et immutabilis in quocumque casu,
ideo concilia definiunt et contra illorum haeresim et explicant qua­
liter, salva simplicitate personae, vere compositionem induat. Hoc
enim intendunt, nihil curantes de metaphysicis opinionibus, aut
de modo loquendi theologorum.
Secunda conclusio: Persona Christi non habet secundum omnem
rigorem eas conditiones quae soient apponi ad veram compositio­
nem. Probatur, quia persona Verbi solum dicitur actus naturae
creatae secundum quid, quatenus videlicet terminat extrinsece na­
turam ipsam. Unde non dicimus quod Verbum informat naturam
humanam, quod profecto concedendum esset simpliciter, si esset
actus secundum omnem rigorem componens. Praeterea, quia inter
alia quae solent requiri ad compositionem, maxime substantialem,
unum est quod componentia ordinentur inter se mutua habitudine,
et consequenter pendeant inter se. Et tamen certum est quod na­
tura divina et humana, et similiter Verbum, non habent mutuam
dependentiam et habitudinem, cum natura divina a nullo pendeat,
nec alicui extrinseco comparetur.
Tertia conclusio: Nihilominus persona divina absolute et sim­
pliciter debet dici composita. Probatur, quia theologi tenentur ac­
ceptare modum loquendi sanctorum et conciliorum, quae absolute
dicunt personam Christi compositam. Divus Hilarius, 10 De Trini-

QU.UCST. it, Mtr 4

505

tale, circa medium, et lib. 12. cap. 1, inquit quod homini adquirebatur ut esset Deus. Nunquid deitate illius, nunquid humani­
tate? Neutrum, sed homini constanti ex utroque (11. Divus Da­
mascenus, lib. Sententiarum, cap. 49. °Copulantur, inquit in Christo
ambae naturae unam componentes hypostasim" (2). Et divus Au­
gustinus, 13 De Trinitate, cap. 19. “Intelligo, inquit ··, utrumque
simul, Deum scilicet et hominem, in unam personam... conjun­
ctum” (3). Divus Hieronymus in illum. Ipsius enim factura sumus,
expresse hoc habet, ita ut etiam dicat Christum esse creaturam <4 ·.
Vide concilia quae adducit divus Thomas articulo praecedenti, et
Medina hic.
Sed contra quia, ut dictum est, persona Christi non habet sim
pliciter omnes compositionis conditiones: ergo non dicetur abso­
lute composita. Respondeo: primo. quod ille conditiones non sunt
simpliciter necessariae, sed quaedam illarum ad majorem perfe­
ctionem ponuntur. Respondeo secundo quod in naturali composi­
tione, quae regulis naturae subjacet, istae conditiones ad unguem
verificabuntur. ut absolute totum dicatur compositum. Γη compo­
sitione vero ineffabili cujusmodi est ista Christi Domini, no:,
requiritur exacta et omnimoda verificatio omnium conditionum
ut absolute persona Verbi composita dicatur. Simile est in sancta
Virgine, quae absolute dicitur mater Dei et genuisse Verbum, licet
non habeat omnes conditiones quae a philosopho naturali solent
adhiberi pro generatione viventium. Similiter in conversione inef­
fabili panis in corpus Christi non salvantur conditiones quae alias
requirerentur in transmutatione naturali, et tamen absolute et sim­
pliciter dicitur conversio, eo quod Christus ibi sit. Eo maxime quod
possemus dicere istam compositionem propter sui celsitudinem ha
bere eminenter eas conditiones quae formaliter reperiuntur in
composito naturali. Et hoc sufficit ut persona Christi absolute
dicatur composita, quemadmodum sol absolute dicitur calidus,
etiamsi non habeat calorem formaliter, aut conditiones inferioris
calidi.
(D
ij»
(4i

S. Hiusivs. £λ· Toni^Ue. lib. lu. Cftp. 12. MI.. IO 357.
S. J.
s··»·. Oe /irfe orthodoxa, i A. c 5. MG. SM. 999.
S. AVQVST., £’e Trinttat··. Ilh 13 cap IP. ML 42. VW
S Hiehoxym' - /h fj of. «■( ki hf t., llt>, I
cnp 2. ML 2fi 501

5f.fi

OÜMINICUS BASEZ

Quarta conclusio: Persona Christi est multipliciter composita.
Et primo absolute dicitur composita, quia terminat duplicem na­
turam secundum diversum modum subsistendi. Haec est divi Tho­
mae in articulo. Et probatur, quia ista duplex ratio subsistendi
competit personae formaliter; et ita convenit quod ordinate con­
jungantur inter se: ergo ibi est compositio formaliter in persona.
Probo consequentiam, quia impossibile est quod duo modi ter­
minandi substantialiter conjungantur inter se et quod non inferant
compositionem in illo cui conveniunt. Et divus Thomas hanc com­
positionem explicuit in articulo, non faciens mentionem aliarum,
quia contra haereticos hoc negantes procedebat, et quia haec com­
positio est radix reliquarum quae in Christo considerantur. In hoc
sensu intellige modum loquendi in sexta synodo generali, actio­
ne 11, epistola Sophronii, et actione 13, epistola Cyri episcopi, ubi
dicitur subsistentiam Christi esse compositam, id est quatenus
subsistit et terminat naturas, diversimode compositionem habet.
Secundo mod/) persona Christi dicitur composita, quia ex dua­
bus naturis constituta esi. Et hoc tamquam de fide patet quinta
synodo generali, actione 4, can. T, ubi dicitur quod Christus habet
duas naturas ex quibus componitur. Idem dicitur concilio sexto
generali, actione 3. Et nota tamen quod, quia ista compositio est
manifestior, de illa loquuntur saepius concilia et sancti quando
intelligunt explicare personam Christi esse compositam. Etenim
eo ipso quod duae naturae substantialiter uniuntur inter se et in
una persona, necessario copulantur in aliquo uno esse; cx quo
evidenter sequitur compositio. Aliqui theologi formidant conce­
dere quod Christus componitur ex duabus naturis, quia ly ex de­
notat causalitatcm in illis naturis respectu personae, et consequen­
ter infertur dependentia personae a duplici natura, quod utrumque
est falsum. Concedunt tamen quod Christus componitur in duplici
natura. Sed tamen non est formidandum loqui ut citata concilia
et sancti loquuntur, et illa particula ex solum dicit habitudinem
componentium ad compositum. Componentia enim et inter se et
in ordine ad totum comparantur in genere causae vel formalis vel
materialis; et in ordine quidem ad totum potius habent rationem
materiae.
Tertio modo in Christo est compositio per hoc quod persona
Verbi sustentat naturam creatam. Licet enim praecise consideren­

507

tur ista duo extrema secluso omni alio, vera compositio ibi est.
Probatur, quia sunt duo extrema realiter diversa, inter se tamer,
substantialiter conjuncta: ergo resultat aliqua compositio, et nul­
lam aliam assignare poteris nisi personalem. Quod confirmatur
quia eo ipso quod persona creata terminat creatam naturam, intelllglmus compositionem personalem. Ergo eo ipso quod Verbum
terminat humanitatem, erit etiam compositio personalis. Ex quo
sequitur quod, si persona Verbi propter ista quae diximus est com­
posita, multo magis et manifestius Christus dicetur compositos.
Ei ita sancti loquuntur; et superaddunt quod ex tali compositione
resultat Christus. Vide quos adducit Medina.
11. — Ad primum, theologi communiter respondent quod sicut
unio ista et compositio quantum ad substantiam supernatural is
est, ita quantum ad modum non sequitur regulas naturae. Quare
bene stat quod sit compositio simpliciter sine partibus. Verumtamen non censeo necessarium recurrere ad miracula ut solvamus
argumentum, et ex physicis aliqualiter explicemus quomodo com­
positio est sine partibus. Etenim in persona creata est subsistentia
et natura terminata per ipsam, et ex subsistentia et natura fit com­
positum. Non tamen subsistentia et natura partes sunt, quia sub­
sistentia solum est terminus ct modus naturae. Modus autem rei
non habet rationem partis, nisi velis appellare figuram quantitate
et punctum lineae partes illius. Similiter natura, quia forma com­
pleta est in genere substantiae, non potest habere rationem partis
Quod si hoc in vera philosophia contingit in supposito creato, non
est mirum si in increato, concedentes veram compositionem, nege­
mus nihilominus partes. Compositio enim multiplex est et reperitur, ut colligitur ex divo Thoma ad secundum, ubicumque plura
conjungantur ordinate, sive ibi sint partes, sive non. Patet in composito substantiali, ubi est compositio ex genere et differentia, ex
esse et essentia, ct ex natura et termino, ex substantia ct modo,
ex subjecto et accidentibus; et etiam in ipsis accidentibus sub­
jecti est compositio. Et tamen certum est quod non omnia ista
habent rigurosam rationem partium. Non ergo ad propriam et
rigurosam compositionem requiruntur partes proprie. Quare divus
Thomas quasi hoc supponens, absolute dixit quod in Christo non
eet compositio partium, sed numeri.
Ad confirmatio™ tn respondetur negando quod in universum

508

rx>.MiNicr.s raxkz

componentia ordinentur ad totum compositum. Respiciunt quidem
irxsum totum ut extremum compositionis, non tamen pendet ab
illo necessario. Et hoc importatur in hoc quod est componentia
ordinari ad compositum. Et in proposito, natura divina habet re­
spectum ad totum Christum. Similiter Verbum respicit naturam
quam sustentat; non quidem ut perficiatur ab ipsa aut in aliquo
compleatur ex tali conjunctione, sed potius ut compleat et perfi­
ciat naturam quam sibi unit. Explicatur in actionibus Dei ad extra
et in existentia communicata humanitate. Deus enim producens
creaturas non ordinatur ad illas, quia nullam dependentiam habet
ab ipsis. Habet tamen respectum rationis ad producta, non a qui­
bus perficitur, sed quae perficit. Similiter existentia Verbi quae
habet relationem rationis ad humanitatem, non pendet ab illa, nec
tendit in illam, sed potius eam sibi copulat, ut perficiat.
12. — Ad secundum respondetur negando sequelam. Nam com
poni aliquid dicitur quia in ipso conjunguntur aliqua ordinate, sive
coordinentur in esse substantiali, sive accidentali, aut secundum
numerum. Fieri autem res dicitur quando recipit esse de novo.
Quare non sequitur quod si aliquid componitur, eo ipso absolute
fiat. Verum est tamen quod omnis compositio infert aliqualem fa­
ctionem. Et ita in praesenti, ex hoc quod persona Christi sit com­
posita infertur quod fiat novum; quod verifteatur in illo dc quo
dicitur Jeremiae 31 (v, 22): Novum creavit Dominus super h i­
ram: femina circundabit virum.
Ad confirmationem respondetur concedendo quod ex qualibet
compositione resultet aliquid vel secundum esse, vel secundum de­
nominationem. Et ita ex hoc quod Verbum subsistit in natura
humana. Verbum dominatur humana persona, non quia esse hu­
manum ponat aliquid intra Verbum, sed quia ex reali terminatione
humanitatis Verbum denominatur humana persona. Similiter ex
unione duarum naturarum in uno supposito resultat unicus Chri­
stus, qui formaliter includit esse personale et naturas terminatas.
13. — Ad tertium respondetur quod persona dicitur composita
vel quia recipit esse a componentibus, vel quia praestat esse com
ponentibus. Et ita in proposito, persona Verbi tribuit suum esse
utrique naturae, et hac ratione compositum dicitur secundum quid
persona. Ex quo patet quantum differant, persona creata et per­
sona Verbi quatenus composita sunt. Tlla enim ex compositione

II, All)

U

recipit esse, et forma componens dat esse formale secundum om­
nem sententiam, existentiam autem secundum aliquos: persona
vero divina dat esse, nihil recipiens a componentibus.
14. — Ad quartum respondetur concedendo quod Christus ex­
tensive est magis compositus quam Petrus, quia pluribus modis
et plura claudens in suo esse personali.
15, — Ad quintam fateor esse difficile intelligere qualiter per­
sona Christi sit composita de facto et in esse personae, et tamen
nihil habeat in se. Ceterum iste est nodus hujus mysterii ineffa­
bilis. Quemadmodum quod Deus modo substantialiter sit homo,
licet nihil habeat in se novum. Possumus tamen utcumque hoc
explicare supponentes quod compositio personae Verbi est solum
ex parte Verbi respectus rationis, ac per consequens denominatio
extrinseca. Quod insinuat divus Thomas quando in solutione ad
secundum asserit quod Verbum in se non est compositum, sed in
terminando. Et in quinta synodo generali, cap. 7, dicitur quod
persona Christi sola consideratione multiplicatur.
Suppone Secundo quod quemadmodum actio existons in parso
realiter denominat agens, non quia sit aut ponat aliquid in illo,
sed quia realiter est ab ipso tamquam a principio, ita terminare,
suppositare aut subsistere vere et realiter convenit naturae vel
personae divinae in tempore, non quia aliquid adquirat in se, sed
quia ab ipsa realiter procedit effectus in humana natura. Et eodem
modo possumus intelligere quomodo realiter dicatur composita,
licet non habeat in se aliquid novum. Satis enim fuerit quod noviter personet.
Ex quibus sequitur primo, quod bene potest esse compositio
rcalis. etiamsi habitudo componentium non sit realis ex utroque
extremo. Satis enim est quod fundamentum relationis alterius ex­
tremi sit aliquid inferens et ponens in esse quoddam reale. copu­
lando illud sibi. Et ita est quod Verbum habens in ratione com­
ponentis relationem rationis dumtaxat ad naturam creatam, habet
tamen realiter sustentare et terminare illam, in quo fundatur re­
latio personantis et terminantis.
Secundo sequitur quod compositum istud absolute et forma li­
ter debet dici reale. liret, de formali solum importet relationem
rationis. Nam ad istam denominationem formalem et absolutam
satis est quod fundamentum proximum sit reale habens effectum

!jJij

IXKMINJI'.VS llAftt.V.

sibi real iter respondentem; quemadmodum absolute et simplicité1
.,
immo in veriori sententia etiam formaliter. Deus est creator se­
cluso actu intellectus, licet formalitas creatoris sit aliquid rationi .
Sufficit enim quod potentia et exeeutio, quae est fundamentum
proximum, sint reales et habeant sibi cor respondentem effectum
in re.
Tertio sequitur qualiter non perficiatur persona divina, etiamsi
realiter sit modo composita, quod antea non habebat, quia videli­
cet nihil adquirit in se, praeter denominationem exi rinsecam. Que
re Verbum et componit et componitur immutabile manens.
Ad primam confirmationem respondetur quod essentia divin
et intellectus beati non conjunguntur in aliquo, et ita non est
compositio. Licet daremus quod in uno saltim per rationem copu­
lantur, tantum sequitur quod intrat divina essentia compositionem
intentionalem, quod non censeo durum et improbabile. Non autem
sequitur ex tali conjunctione quod Deus maneat in se compositus,
nec etiam in ordino ad intellectum, quia non terminat substantia­
liter illum. Et non poteris invenire aliam rationem qua dicatur
compositus ex tali unione.
Ad secundam confirmationem respondetur quod compositio nu­
meri requerit: primo, quod plura conjungantur in uno; secunde,
quod numerentur illa plura ordinate et diversis rationibus compo­
nendi. et tunc erit vera compositio. Quare divus Thomas, dicens
quod in Verbo est compositio secundum numerum, non tantum
intendit quod ibi numerentur vel duae naturae vel duae rationes
subsistendi, sed quod illae duae, naturae vel rationes substantiali
ter copulentur. Ex quo sequitur quod compositio secundum nu
merum non est diminuta aut secundum quid, sed simpliciter ei
absoluta, maxime si est substantialis.
16.
Ad sc.rtum respondetur’ negando quod esse compositum
importet imperfectionem. Et ad probationem dico quod simplici­
tas non est perfectio simpliciter, quia non in omnibus melior est
ipsa quam non ipsa, quae est definitio perfectionis simplicter. De­
bes ergo considerare simplicitatem ut rum sit perfectio vel non ex
ratione propter quam competit rei. Si quidem ratio fuerit perfectio
et actus, simplicitas conveniens propter talem artum erit perfectio,
et tanto major quanto crescit perfectio actus. Si autem conveniat
ratione potentialitatis. simplicitas eri! imperfectio, et tanto major

QCARST. Π, ART. 4

ΛΙΙ

quanto major potentialitas. Exemplum est in Deo, et in materia
prima. In Deo quidem simplicitas est summa perfectio, quia con­
venit ratione puritatis actus. In materia autem prima est maxima
imperfectio simplicitas, quia convenit ratione maximae potentialitatis. Et ita philosophare .debemus in rebus intornudns inter
materiam primam et summum actum. In proposito ergo dico quod
compositio quae opponitui simplicitati convenienti ratione actus.·
erit imperfectio major aut minor secundum quod privat magis aut
minus simplicitatem actus. Compositio autem quae oponilur sim­
plicitati convenienti ratione potentiae, potius dicit perfectionem.
Et in Verbo compositio ista quam ponimus a nullo privat réalité r.
17. — Resolutorie tene personam Christi tripliciter esse com­
positam. Primo, ut personat duplicem naturam. Qua ratione nihil
acquirit nec perficitur realiter, tamen et fit. et perficitur alterum,
ex quo potest habere denominationem lealein, scilicet compositi,
quamvis hoc solum importet de formali respectum rationis. Secun­
da compositio est duarum natural urn in Christo, non tamquam
parles, quia sunt formae completae, sed ut componentia secundum
numerum, quae est compositio plurium ordinatim in uno. Tertia
est compositio personae divinae cum natura creata, quae facta est
in tempore, et infert compositum resultans in ratione compositi.
Non quia ordinetur ad ipsum divina natura aut Verbum, quia
neutrum potest tendere in aliud nec pendere ab aliquo extrinseco,
licet induant relationem rationis et temporalem ad ipc ;m.
18. — Secundo dubitatur: Virum haec sit cone, dem’Christus
est humanitas et divinitas.
Magister Medina in hoc articulo adducit, sententiam Ariminen­
sis, qui concedit illam simpliciter. El probat ex Augustino, 13 Dg
Trinitate, cap. 17 et in Inchiridione, cap. 38. ubi ita loquitur.
Similiter divus Leo. Damascenus et Bernardus. Et potest probari,
quia Christus, praeter divinitatem et humanitatem, nihil reale
includit: ergo verum est dicere quod Christus est divinitas et hu­
manitas.
Quod confirmatur, quia, et maxime in doctrina divi Thomae,
totum non distinguitur a suis partibus aut a componentibus.
19.
Sed nihilominus oppositum firmiter est tenendum, quia
Christus supponit pro supposito Verbi. Et de supposito Verbi hae­
reticum est dicere quod sit divinitas et humanitas, cum fides doceat

Μ2

l'OMINIUS BASEZ

qu<Ml Verbum non est humanitas nec aliquid humanitatis, et e
contra humanitas nec est Verbum nec aliquid Verbi. Et conse­
quentia quae communiter fit in hac parte: Christus est divinitas;
sed Christus est humanitas et divinitas: ergo divinitas est huma­
nitas et humanitas est divinitas, bona est, cujus consequens est
haereticum.
Quod si velis infirmare consequentiam in hac simili: Verbum
est essentia divina; essentia divina est Pater; ergo Verbum est
Pater: respondeo quod instantia concludit eam non esse bonam
consequentiam in sensu formali, ubi est appellatio. Verumtamen
in sensu reali et identico haec est bona: Verbum est res quae est
essentia; essentia est res quae est Pater: ergo Verbum realiter
est id quod identificatur cum Patre. Ita ergo haec consequentia
valebit: Christus est realiter divinitas; sed Christus est realiter
divinitas et humanitas per te: ergo divinitas est realiter aliquid
quod identificatur cum humanitate. Similiter etiam illa proposi­
tio: Humanitas et divinitas est unus Christus, divissim est falsa,
ut habetur in concilio Constanticnsi contra quartum articulum
Joannis Hus; et in concilio Basileensi, sess. 2. damnatur qui dixerit
quod humanitas Christi est Christus vel est persona Christi. Et
quamvis ista duo concilia non sint quantum ad omnia canonica,
nihilominus tamen quantum ad ea quae determinant contra doctri­
nam haereticorum approbata sunt a Martino quinto in quadam
bulla quam edidit super hoc.
Ex hoc sequitur quod haec est vera: Humanitas Christi non
est Christus nec Verbum, quia humanitas vere et absolute facta
est et creatura: non autem Christus aut Verbum absolute fiunt nec
creantur. Item quia, ut colligitur ex doctrina conciliorum, ideo
propositiones importantes in Christo duas hypostases sunt dam­
natae, quia sequeretur quod Verbum non esset natum, aut Filius
Dei non pateretur. Idem autem videtur sequi ex hoc quod humani­
tas Christi sit Christus; nam virtualiter est ponere duo supposita.
20.
Ad argumentum respondetur primo quod sancti non lo­
quuntur rigurose de humanitate prout dicit formam abstractam,
sed aliquando per humanitatem intelligunt hominem, aliquando |>er
hominem humanitatem, ut quando dicunt quod Deus assumpsit
hominem. Et tunc verum est dicere quod Christus est divinitas
et homo, sicut est verum quod est. Deus et. homo. Ad argumentum

uL’ABST. π. λχτ. I

513

ergo respondetur concedendo antecedens. Verumtamen propter
modum includendi deitatem non dicitur quod sit divinitas et huma­
nitas. Christus enim includit deitatem ut idem sibi realiter et formaliter; humanitatem vero includit tamquam adjunctam sibi ct
distinctam realiter etiam entitative. Quemadmodum si dicas quod
Petrus non includit realiter aliquid praeter suppositum, naturam
et accidentia, verum dicis; non tamen inde licet inferre quod Pe­
trus sit suppositum, natura et accidentia, quia nunquam nec in
aliquo sensu conceditur quod Petrus sit accidentia. Similiter in albo
nihil est praeter corpus et albedinem; non tarnen est verum dicere
quod album est corpus et albedo, quia licet componatur ex corpore
et albedine tamquam cx subjecto et forma, nihilominus supponit
pro ipso corpore, de quo nunquam nec in aliquo sensu est verum
dicere quod sit albedo. Ita hic. quia Christus supponit pro persona
Verbi, quamvis ut. habens humanitatem, et omnino persona Verbi
distinguitur ab illa, nunquam erit verum dicere quod Christus est
humanitas. Erit tamen verum propter omnimodam identitatem na­
turae divinae et suppositi quod Christus est divinitas.
Ad confirmationem respondetur quod in composito ex partibus
proprie verum est dicere quod non distinguitur totum a compo­
nentibus, quia et partes debent distingui inter se, et singulae a
supposito. Verumtamen quando compositum non est ex partibus,
non necessario totum identificatur cum omnibus componentibus
simul sumptis, quia potest ease idem etiam formaliter cum altero
componentium.
Sed contra, quia adhuc in iis compositis ct similiter in Christo
Lotum nihil diversum includit a componentibus simul sumptis et
e contra, ut manifestum est: ergo non distinguitur ab illis. Et ita
componentia complexim sumpta yerificabuntur de composito, sal­
tem sécundum identitatem. Respondetur, si sumas compositum pro
coacerbatione rerum quae ibi reperiuntur, verum est quod nihil
includit, compositum quod non claudatur in illa congerie rerum.
Si vero loquaris de composito ut pro ipso in termini enuntiatione
ponuntur, falsum est quod sit idem cum omnibus illis rebus, quia
cum terminus supponat pro ipso toto, non est necessarium quod
verificetur de illo tota congeries rerum, sicut non est necessarium
quod totum identificetur cum partibus, ?t quod partes sint aliquid
totius.
St·- Tnw3«-·

M

514

MlMTNICUS

üa5»BZ

ARTICULUS QUINTUS
Utram in Christo fuerit unio animae et corporis
Conclusio est affirmativa. Ratio est quia, ut habetur in concilio
Toletano II, ca. 5], sequeretur quod non esset de specie hominis,
quod est falsum.
Fundamentum quod hic ponit divus Thomas, nempe quod Chri­
stus dicatur univoce homo nobiscum, est fidei si loquamur de uni­
voco ut importat propriam rationem repertam simpliciter in sin­
gularibus. Fides enim est quod Christus simpliciter est homo, ut
patet ex utroque Symbolo: "Et homo factus est”; ‘'Perfectus homo
ex anima rationali et humana carne subsistens”. Ceterum, qui di­
ceret quod analogice dicatur homo de Christo et de nobis, ita ut
poneret Christum tamquam membrum principalius per ordinem
ad quod alii dicuntur homines, sive tamquam ad exemplar, sive
tamquam ad finem, nihil poneret contra fidem, quamvis sine fun­
damento in physica loqueretur. Et similiter, si quis diceret quod
homo non est univocus ad sua inferiora, negans definitionem Ari­
stotelis, non esset haereticus, censemus, sed malus philosophus,
et tamquam suspectus requirendus esset.
Circa secundum fundamentum quod supponit divus Thomas,
videlicet quod ad speciem humanam requiritur ut anima uniatur
corpori, nota quod tempore Magistri Sententiarum, ut colligitur
ex tertio, d. 6, fuerunt quidam theologi qui dixerunt animam in
Christo non esse corpori unitam nec informasse materiam. Contra
quos disputat divus Thomas in hoc articulo, et probat hoc esse
falsum, quia forma constituit speciem ut informat materiam et
unitur materiae. Ergo vel in Christo non fuit species humana, vel
forma unita est materiae. Antecedens probatur. Primo quia gene­
ratio hominis tendit ad productionem speciei, quamvis in indivi­
duo; tendit enim formaliter ad simile in natura. Natura vero spe­
cifica hominis non est. nisi conjungantur partes physicae. Et haec
ratio insinuatur in corpore. Secundo idem antecedens probatur,
quia forma totalis quae constat ex anima et corpore, nempe huma­
nitas, est quae constituit hominem. Ergo cum Christus sit homo,
habet animam corpori unitam. Et haec ratio colligitur ex solutione

fl’AEST. Π, AfIT

515

ad primum. Tertio patet idem antecedens, quia Christus est per­
fectus homo: ergo in illo conjunguntur partes constituentes per­
fectum hominem. Et hoc insinuatur solutione ad tertium in fine.
Et tam conclusio quam rationes colliguntur ex conciliis quae ad­
ducit Medina hic, et praeterea concilio Toletano primo, et in epi­
stola Felicis papae quae habetur concilio quinto Constantinopolitano.
Ex quibus sequitur primo quod ante unionem animae Christi
ad corpus non intelligebatur nec dicebatur homo, quod est contra
errorem Wiclef, qui in secundo Trialogi, cap. 7 dicit quod ex cor­
pore et anima non resultavit imus homo, sed utraque natura,
scilicet corpus et anima, seorsum erat per se homo. Hanc senten­
tiam etiam describit Hervaeus et tenuit Plato. Et ad hoc haereti­
cus inducit illud II ad Cor. 4 (v. 16) : Licet is qui fartis est noster
homo corrumpatur, tamen is qui intus est renovatur de dic in diem.
Ceterum et philosophi et haeretici turpiter errant in hac parte,
quod concluditur ratione divi Thomae a nobis explicata. Vide Au­
gustinum De civitate Dei, lib. 5, cap. Ί4. et Damascenum in sua
Logica [Dialectica], cap. 16 ubi approbat definitionem communem,
quod homo constat ex corpore et anima. Vide etiam eumdem Augu­
stinum, sermone 25 in Joannem et 12 De civitate Dei, cap. 21,
ubi dicit quod homo non est solum corpus aut anima, et lib. 21.
cap. 13 ibi refert placita antiquorum et redarguit eorum funda­
menta.
Sequitur secundo quod, si aliquando anima hominis dicatur ho­
mo, illud est improprie et per synecdochem, quo modo explican­
tur omnia loca scripturae in quibus spiritus aut anima homo dici­
tur. Et adverte quod fuit error Arii et Manichaei dicentium quod
caro non pertinet ad integritatem naturae humanae. De quo vide
Augustinum lib. De hacresibus, cap. 46 et in epist. ad Orosium,
cap. 8; Reda in Lucam, cap. 1. Et contra errorem istum est defi­
nitio Felicis papae ubi supra, et concilium Tridentinum sess. 5.
can. 1 in illis verbis: “totumque in Adam per illam praevaricatio­
nis offensam secundum corpus et animam in deterius mutatum
est”; ubi de substantia totius hominis ponit animam et corpus.
Sed nunquid est damnandus Magister Sententiarum, qui ubi
eupra retulit tamquam opinionem quae asserebat animam Christi
non esse corpori unitam? Scotus in 3 ubi supra, q. 1 dicit quod

51Λ

DÔXllKICI 'S ga5?-;z

ante tempora Magistri non fuerat damnatus error iste, et ita non
est mirum quod Magister eam appellaverit opinionem. Idem tene
Gabriel. Falluntur tamen, quia ante illud tempus fuit concilium
Ephesinum et Constanti nopolitanum. ubi haec veritas definita est
Quare nec consentio modo explicandi Cajetani, articulo sequenti,
qui dicit tunc illam veritatem esse fidei, non tamen catholicam.
Respondeo ergo quod Magister communiter hanc opinionem quan­
doque appellat haereticorum sententiam, quemadmodum referens
quod in Christo sunt duae hypostases opinionem dixit. Reliqua vi
de in Medina.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum humana natura fuerit unita Verbo Del accidentalitcr
1. — Conclusio est quod non unitur accidentalitcr, sed substan­
tialiter. Conclusio divi Thomae est de fide. Habetur concilio Ephesino, c. 2 et 3 et 15. Habetur etiam in capite Cum Christus, extra,
de haereticis, ubi dicitur quod coerceatur qui dixerit quod homo
praedicatur in quale de Christo.
Intelligentia hujus articuli pendet ex notitia terminorum, ma­
xime in his quae tradit Metaphysics de habitudine accidentali et
substantiali. Et suppone quod unio est triplex: essentialis, acci­
dentalis et substantialis. Essentialis est qua plura conjunguntur
ad unam essentiam constituendam, sive hoc contingat in acciden­
tibus, sive in substantia. Verum est tamen quod in accidentibus
sola est unio essentialis metaphysica. Physice enim nec inter se
nec in supposito uniri possunt essentialiter, cum non constituant
tertiam essentiam. Quo fit ut Verbum et natura humana non unian­
tur aliquo modo essentialiter. Nam licet concedamus istam ex
suppositione: Verbum est homo, esse per se, non tamen divin?
et humana natura aut Verbum et humanitas aliquo modo consti­
tuunt tertiam essentiam.
Uniri vero accident at iter large loquendo convenit omnibus illis
quae non habent connexionem essentialem, sive accidentia sive
substantiae sint. Qua acceptione communiter dicitur quod forma
unitur supposito creato accident aliter, et quod accidit materia

QUAEST. 11, ΛΚΤ. G

517

Quare apud physicum haec propositio, foi ma unitur corpori, acci­
dentalis dicitur. Similiter essentia substantialis accidentaliter ad­
venit supposito, quia conjunguntur in exercitio in tempore et con­
tingenter. In quo sensu esse substantiale dicitur accidens a divo
Thoma in primo, d. 3, q. 1, a. 2 ad secundum, et in quaestionibus
De potentia·, q. 5, a. 4 ad tertium. Secundo modo uniri accidentaliter proprie dicitur quando conjunguntur aliqua in unitate acci­
dentali et sub quodam esse inhaerendae. Quod quadrupliciter con­
tingit. Primo, quando plura accidentia considerantur unita inter
se et in eadem persona. Quia quando non resultat aliquod esse
substantiale nec personale ex illa conjunctione, dicitur unio acci­
dentalis. Secundo modo, quando accidentia conjunguntur inter se.
Tertio, quando considerantur ut adjacentia subjecto; et quarto,
quando adveniunt enti completo. Ex omnibus istis causis colligitur
unionem esse accidentalem.
Et ex hoc etiam sequitur quod uniri substantialiter contingat
dupliciter. Primo large, quando aliqua conjunguntur essentiali­
ter. sive sint substantia, sive accidentia, quo modo a metaphysicis
essentia cujusvis rei, quamvis accidentaria, solet dici substantia
rei. Propria vero unio substantialis ea dicitur quando aliqua con­
junguntur substantialiter. Ex quibus divus Thomas in 2. d. 26.
a. 2, et in 3, d. 6, q. 3, a. 2 dicit quod aliquid convenit acciden­
ts liter quod de se est substantia, et aliquid dicitur convenire sub­
stantialiter quod de se est accidens.
Et ut intelligas unionem substantialem propriam, nota quod
tres conditiones requiruntur ad illam. Prima, ut ea quae uniuntur
substantiae sint; secunda, quod uniantur secundum esse substan­
tiale aut vero, ut inquit divus Thomas, quod trahantur ad esse
substantiae illius cui conjunguntur; et tertia, quae sequitur ad
praedictam, quod substantialiter verificentur et praedicentur de illo
eu: conjunguntur.
Ex prima conditione sequitur quod accidentia non possint uniri
substantialiter Verbo divino. Licet enim concedamus quod Verbum
potuit immediate unire sibi accidentia, nihilominus tamen adhuc
non existèrent substantialiter, ner per consequens unio substan­
tialis diceretur. Ex secunda conditione sequitur quod, licet acci­
dentia in composito naturali existant per esse substantiae, ut quae­
dam opinio metaphysicorum dicit, non tamen unio est substantia-

518

lAfMIXIi ' S BANEZ

lis, quia noti trahuntur ad esse substantiale suppositi. Quare nude
quidam interpretes divi Thomae dicunt quod trahi ad esse sub­
stantiale nihil aliud est quam uniri in esse substantiali. Sic enim
omnia quae uniuntur in persona dicerentur trahi ad esse personale,
quod est falsum. Dico ergo quod trahitur ad esse substantiale illud
quod existit per esse substantiale substantialiter, id est, modo
substantiali. Ex tertia conditione sequitur quod humanitas Christi
non est unita accidcntaliter, quia nullo modo praedicatur aut verificatur de Verbo accidentaliter. Immo unioni humanitatis ad
Verbum simpliciter et rigurose conveniunt omnes conditiones unio­
nis substantialis. Unde merito ab omnibus rejicitur Durandus,
qui in tertio, d. 6, q. 4, concedit quod unio ista potest dici acci­
dentalis. Nam licet logice loquendo natura humana possit adesse
et abesse praeter Verbi corruptionem, tamen loquendo de re, ut
loquuntur theologi, nullo pacto accidentalis dicitur, eo maxime·
quod modus iste loquendi est haereticorum, qui fere omnes eo
adducti sunt ut ponerent unionem accidentalem.
2. - Argumenta quae solent fieri facile solvuntur ex his quae
dicit divus Thomas ad secundum, cujus doctrina explicatur per
ea quae modo dicebamus. Duo tamen sunt argumenta difficilia
contra istam veritatem. Primo. quia omnia exempla quibus seri
ptura explicat istam unionem denotant esse acci dentarium. Patet
ex illo Joannis 2 (v. 19) : Solvite templum hoc, ct in triduo reaedi
ficabo ilhul, et statim subdit quod loquebatur de templo cor|>oris
sui. Ergo sicut templum continens se habet corpus Christi respectu
deitatis et Verbi. Et ita unio non erit substantialis. Γη Ecclesia
etiam saepe canitur, Verbum carne indutum, quia censet quod
tamquam indumentum se habet humanitas respectu Verbi, quod
non concedimus respectu aliorum individuorum speciei humanae.
Signum ergo est quod non unitur humanitas supposito increato
substantialiter sicut supposito creato. Alias etiam diceretur hu­
manitas indumentum Petri.
3. - Secundo, licet humanitas recipiat esse substantiale a Ver­
bo, Verbum tamen non recipit esse substantiale ab humanitate.
Ergo unio Verbi et humanitatis non dicitur substantialis c.x utra·
que parte. Etenim natura specifica, cujusmodi est humanitas, nulli
unitur substantialiter, nisi dando aliquod esse formale quod sub

QI'ARST. IJ. ART. G

319

stantiale est. Unde si Verbum non recipit esse substantiale a na­
tura humana, non dicetur unitum substantialiter.
•1.
Ad primum respondetur quod omnes locutiones hujusmodi
eunt metaphorical. Quare sano modo [sunt.] interpretandae et in
eum sensum in quem ex contextu aut ex doctrina sanctorum con­
stat procedere. Et ita est quod Christus in prima similitudine seipsum. explicuit, quod voluisset videlicet suam mortalitatem osten­
dere et qualiter separanda esset anima a corpore in triduo. In
secunda autem similitudine intenditur explicari apparentia veri­
tatis humanae naturae.
De his exemplis vide divum Cyri Ilum in epistola ad Nestorium;
et explicantur etiam in concilio Ephesino primo et Toletano quarto.
5.
Ad secundum respondetur concedendo quod humanitas dat
Verbo esse hominis prius quam intelligatur recipiens esse sub­
stantiae ab illo. Nam vere et secundum fidem humanitas in Christo
facit hominem. Ergo ab humanitate Verbum habet esse hominis.
Quod vero prius intelligatur habens esse istud formale a natura
creata quam quod intelligatur praestans esse subsistentiae tali
naturae, patet quia prius ratione intelligitur aliquis secundum esse
hominis, quod formale est et specificum, quam intelligatur ut sub­
sistens. Subsistentia enim, ut patet ex supra dictis, et similiter
existentia sunt actus completivi ipsius naturae et essentiae. Et
ita supponunt esse essentiale et formale.
Sed contra nam Verbum ex unione humanitatis nihil recipit
praeter naturain ipsam: ergo non recipit esse formale, quod est
effectus primarius. Et confirmatur quia ex illa unione solum com­
paratur Verbum ad naturam assumptam relative. Ergo ex illa
non habet esse substantiale, sed ad aliquid, ut dicebat sententia
quam impugnat Alexander tertius in cap. Cum Christus jam ci­
tato. Respondetur tamen non esse inconveniens concedere quod
Verbum recipit aliquod esse in se, si solum notetur quod natura
advenit illi et est in eo vere et substantialiter terminata. Similiter
non est inconveniens concedere quod recipit aliquod esse a natura,
quia ab illa habet esse hominis, quod est aliquod et perfectum osse.
Unde et consequenter non est formidandum concedere quod habet
effectum formalem naturae. Fateor tamen nihil mihi difficilius in
materia incarnationis quam intelligere istum effectum formalem
ex parte Verbi, et qualiter proveniat ab humanitate, quae nihil

62ô

tfi.MlMCl'S BASEZ

ponit in Verbo, et etiam quomodo fit hoc quod est esse hominem
ex parte Verbi et in Verbo, cum tamen in ipso aut intra ipsum
nihil substantiale sit novum. Explico tamen archanum istud ali­
qualiter supponendo quod effectus formalis totalis formae non dis­
tinguitur realiter ab illa. Esse enim hominis formaliter nihil est
aliud quam esse humanitatis prout in supposito, sicut album for­
maliter nihil aliud est quam esse albedinis prout in subjecto.
6. — Ex quo patet discrimen quod versatur inter effectum formalem totalis formae ct effectum principii activi. Nam effectus
formalis totalis formae est esse formaliter hujus naturae, ut esse
hominis aut esse equi etc., effectus autem principii activi intelligitur ut profluens tamquam diversum ab ipso principio. Et vere ita
est. Sic ergo in Christo Verbum dicitur habere esse hominis forma­
liter. Ad quod non requiritur quod mediet aliquid inter humanita­
tem et Verbum distinctum ab illis, quod substantialiter recipiatur
in Verbo; sed satis est quod humanitas substantialiter sit unita per
hoc quod Verbum terminet et suppositet illam ita vere ac si illam
reciperet tamquam subjectum informationis.
Hoc magis intelliges si consideres discrimen inter formam to­
talem et partialem, v. gr., inter animam et humanitatem. Anima
enim informando dat esse homini et constituit esse humanum, re­
cepta in subjecto, com ponit que humanitatem colligatam materiae
tanquam recipienti et determinatae ab ipsa. Unde esse humanum
aut humanitas distinguuntur realiter ab ipsa anima. Humanitas ve­
ro quae est forma totalis facit hominem, non per se informando
suppositum, cum suppositum non comparetur ad humanitatem tam­
quam ad subjectum recipiens, sed potius tamquam ad terminans
et complens in ratione subsistentis. Quo fit ut inteUigatur Verbum
habere esse hominis ab humanitate, licet non sit subjectum in­
formationis aut alicujus actualitatis profluentis ab humanitate
tamquam a diverso principio a se. Satis enim est quod terminet
substantialiter humanitatem, et quod humanitas substantialiter
habeat esse in supposito. Et ideo patet etiam quomodo, licet in
Verbo respectu naturae humanae nihil intelligamus subjective
praeter relationem rationis, tamen hoc quod est Verbum esse ho­
minem non est ad aliquid, sed quid, ut dicebat Alexander, quia est
esse quod formaliter praestat humanitas substantialiter terminata.

ν<·ΛΕ<τ. If. Alb’. Ii

Ftl

7. Ex hoc sequitur qualiter dicatur Verbum recipere huma­
num esse. Non enim conceditur quasi aliquod esse subjectetur in
Verbo, quia sicut forma totalis non comparatur ad illud tamquam
ad subjectum, ita nec effectus formalis formae totalis recipitur in
1110 tamquam in subjecto, sed tamquam in sustentante.
Secundo sequitur quod quidquid per se convenit humanitati in
ordine ad suppositum, creatur; et quidquid competit supposito
creato, non qua ratione creatum est sed qua ratione suppositum,
reperitur in Verbo ut suppos i tat naturam creatam, et in humanitate
ut terminatur a Verbo. Ratio hujus est quia Verbum ut suppositum
humanum et quatenus habens esse hominis ab humanitate, non
minus debet habere quam alia supposita naturae humanae, cum
ita sit homo simpliciter perfectus, et. suppositum humanum sicut
alii homines. Quod enim suppositalitas sit effectus naturae, et ab
Ipsa profluat iliique proportionetur adaequate, non est de ratione
suppositalitatis per se. Similiter, quod natura terminetur ab ente
completo prius tempore existente. per accidens illi convenit ut for­
ma totalis est dans esse humanum.
Tertio sequitur qualiter homo in Christo dicat quid, tam ex
parte Verbi quam ex parte naturae assumptae. Ex parte Verbi,
quia substantialiter complet potentiam humanitatis ad subsisten­
dum et existendum: ex parte naturae humanae, quia ipsa simpli­
citer et ex modo quo unitur Verbo dat esse homini formale et
substantiale, et ita fit ut utrinque vere sit unio substantialis.
Quarto sequitur quomodo si Verbum immediate assumeret ani­
mam rationalem sine corpore, non diceretur animatum aut ratio­
nale, cum tamen eo ipso quod assumit humanitatem dicitur homo
et suppositum humanum. Provenit enim discrimen istud ex hoc
quod anima est forma partialis, non tribuens esse nec suum effe­
ctum formalem nisi uniatur per informationem et tamquam actus
subjecti, quod non potest habere respectu Verbi, quantumcumque
1111 substantialiter copuletur. Humanitas autem, quia est forma
totalis, ut tribuat suum effectum, nec unitur per informationem
nec supponit formaliter subjectum a quo recipiatur, sed supposi­
tum a quo terminetur.
8. - Circa solutionem ad secundum solent considerari aliquae
similitudines quibus mysterium hoc et unio explicatur. Et doctoree
diversa adducunt exempla, aliaque rejiciunt, et secundum veri-

522

eOMINiCt S BANEZ.

tatem. Et ut adducit divus Thomas ex divo Augustino, omnia
exempla diminutissima sunt. Et ut inquit divus Leo |1. Augusti­
nus] : “si ratio quaeritur, non est mirabile; si exemplum, non est
singulare” (1). Tamen, sicut, hic utimur rationibus, non quasi per
rationem naturalem velimus mysterium exhauriri, sed quasi ali­
qualiter explicantes quod est ineffabile, ita et exemplis utimur
ut aliquantulum durus iste sermo leniatur. Et fateor quod singula
exempla diminutissima sunt in multisque deficiunt; ex omnibus
tamen collectim ea quae difficultatem ingerunt explicantur.
Primum ergo exemplum solet adduci de veste et vestitu, quod
a quibusdam maxime probatur, quia eo utitur divus Paulus et
divus Augustinus lib. Octoginta trium quaestionum, q. 73. Et qui­
dem accommodatum est exemplum ad explicandum ea quae divus
Thomas explicat ad primum. Deficit tamen, quia indumentum et
homo sunt, duo supposita; item uniuntur omnino extrinsece et
accidental iter. Ex quo quibusdam videtur quod non sit utendum
eo exemplo, ne videamur convenire cum haereticis. Sed hoc incon­
veniens cessat, cum haereses citatae a divo Thoma jam cessarunt.
Scotus et Gabriel in 3, d. 1, q. 1 dicunt quod mirabiliter expli­
cat mysterium exemplum de unione albedinis cum subjecto, quia
illic est duplex natura et. unicum suppositum, et etiam albedo ad­
venit enti jam completo, sustentaturque per idem esse. Tamen
exemplum rejicitur communiter, quia albedo est accidens et quia
non facit unum per se.
Alexander Halensis, 3 p.. q. 7. a. 1, et Durandus in 3, d. 1.
q. 1, a. 3, Mamilius etiam ibidem, dicunt, exemplum positum esse
de inserto. Et probant Apocalypsis 5 et. 12. ubi Christus di­
citur radix David, quasi insitus generationi illi, et assimilatur in homine quod in insito servantur duae naturae, et unum
eorum quae ibi existant est tamquam suppositum et unica radix
substentans duplicem naturam; duplex est etiam fructus, sicut
duplex est operatio Christi. Displicet exemplum istud Cajetano,
quia est theologia symbolica parum conducens firmitati schola­
sticae, et etiam quia deficit quod ramus est alterius naturae a sti­
pite. et consequenter differt supposito. Quae enim in rebus creatis
differunt natura, differunt supposito, ut patet ex Aristotele 5
ifetap/iysicor., tex. 49. Mihi tamen placet exemplum, et nullum
<11

$ Al···.··

Aj/>«'

1’7, ■··»(! J ML. M 51·

«I AEST. Π, ART. 6

523

potest adduci quod non sit symbolicum. nec aliquid explicat ope­
rationes Christi Domini ita accommodate sicut exemplum istud,
de quo supra jam diximus.
Aliud exemplum est quo utitur divus Cyrillus lib. De Incarna­
tione, et etiam est divi Damasceni, de ferro candenti, ubi ferrum
ignitur et conjunguntur illae duae naturae, salva Utriusque sub
stantia, quin potius ex tali unione ferrum melioratur et ignis ha­
bet majorem vim. Verum est quod multi philosophi probabiliter
ponunt ibi duas substantias subsistentes complete, in quo deficit
ab hoc mysterio. Divus Thomas 4 Contra gentes, cap. 41 adducit
exemplum ad hoc explicandum. Si v. g., homini jam integro et
perfecto conjungeretur alia manus et aliud brachium, unirentur
illa duo substantialiter et in unitate suppositi, insuper etiam tam­
quam instrumentum conjunctum, quae omnia conveniunt huma­
nitati Christi.
Postremum exemplum quo utuntur sancti et similiter schola­
stici est de unione animae rationalis ad corpus in resurrectione,
quae substantialis est. Et non debes considerare in hoc exempla
animam prout dat esse formale, sed quatenus causât esse existentiae. Conveniunt enim in multis haec unio et unio incarnationis.
Primo quia, sicut anima dat esse substantiale corpori, ita etiam
Verbum dat substantialiter esse humanitati. Secundo, quia anima
rationalis jam erat, et esse suum communicavit quando de novo
unita est; ita etiam Verbum quod modo communicat suum esse
antea existebat. Tertio quia, licet anima sit subsistens ex corpore,
tamen et illa iit imum per se, ita etiam Deus et homo unus est
Christus et unica substantia per se. Quarto quia, quemadmodum
operationes sunt communes animae et corpori jam unitis, ita etiam
in Christo propter communicationem idiomatum et proprietates et
operationes, communes etiam dicentur. Quinto quia, sicut corpus,
licet sil aliquid substantiale et pars praecipua hominis, anima ta­
men utitur corpore tamquam instrumento in multis operationibus,
et sic etiam quamvis humanitas formaliter et per se non sit unita
Verbo tamquam instrumento, sed ut forma totalis dans esse hu­
manum, tamen aliquando assumitur ut instrumentum ad opera­
tiones, maxime quae excedunt proportionem ipsius naturae. Sexto
quia, sicut anima unita corpori nobilitat ipsum, sic etiam Verbum

524

hOMl.’iXl rs ΗΛΧΚΖ

perficit humanitatem t-t in ipsa universum genus rerum nobilita­
vit, ut dictum est q. 1.
Circa solutionem ad tertium vide Cajeta num, qui constituit
discrimen in hoc quod est uniri in persona et secundum personam,
quamvis divus Thomas in sua doctrina videatur promiscue uti
istis vocibus. Sed in rigore isti quatuor termini distinguuntur:
uniri in persona, et secundum personam, et uniri personaliter, et
modo personali, sicut et isti: uniri in substantia, et secundum sub­
stantiam. et substantialiter, et modo substantiali. Sic enim se
habent ut unus magis explicet unionem substantialem quam alius.
Uniri in persona ct in substantia in doctrina divi Thomae est exi­
ster© in persona et in substantia, qualitercumque illud fuerit; uniri
autem substantialiter et personaliter est trahi ad esse personale;
quod magis explicat si dicas, uniri modo substantiali. Vide alia
in Medina.

ARTICULUS SEPTIMUS
Utrum unio divinae et humanae naturae sit aliquid creatum

1. —Conclusio est quod unio accipitur jmt relationem naturae
divinae et humanae in uno supposito, ct ita est aliquid creatum.
Circa terminos nota quod unio dicitur ab unitate, ct dicitur dc
omni illo quod consistit in habitudine ad istam unitatem. Primo
nominat actionem qua aliqua conjunguntur, quae potius dicetur
unitio quam unio. Dicitur etiam de habitudine ipsorum quae uniun­
tur quatenus inter se considerantur sub unitate: et haec proprius
et formalius [dicitur] unificatio. Tertio dicitur de termino hujus
unitionis aut unification^. scilicet de ipsa unitate in qua unit',
conjunguntur; ct haec etiam proprius unitas quam unio appella­
tur. Quarto dicitur de relatione insurgente ex omnibus istis, quae
usu theologorum appellatur unio.
Haec melius intclliges si consideres quod in qualibet unione
est via ct terminus ct habitudo duorum vel plurium. Unitio est
via: terminus autem per se intentus est esse unum; relatio vero
quae inde consequitur unionis relatio dicitur, quamvis ista tria
uno nomine significentur, maxime in doctrina divi Thomae, ex
quo forte oritur confusio.
2. — Est ergo primum dubium: l>c qua istarum unionum lo­
quatur divus Thomas.

yc.ïh·'.. 11.

Et ratio dubii prima est. Nam imio non dicitur proprie de
relatione, sed de conjunctione componentium sub unitate relativa.
Divus Thomas autem loquitur de unione in propria acceptione.
Ergo non accipit ipsam pro relatione.
8. — Secundo. Nam hic est sermo de unione propter quam Deus
vere est homo. Sed hoc non convenit Deo propter relationem;
manifestum est enim quod Deus non est homo propter relationem.
Ergo. Major patet, quia ita loquuntur theologi, maxime divus
Thomas supra, a. 3, et in hoc a. ad tertium, ubi dicit quod homo
est et dicitur Deus propter unionem.
4. — Praeterea tertio. Nam relatio est quid consequens ad unio­
nem et posterior illa. Ergo non proprie ipsa dicetur unio. Ante­
cedens patet, quia eo ipso quo componentia considerantur unita,
sequitur relatio et habitudo. Et his argumentis convincuntur qui­
dam ex interpretibus divi Thomae ut teneant unionem hanc accipi
pro unitione, et non pro relatione.
Nihilominus communis sententia est quod unio sumatur pro
relatione. Et est expressa divi Thomae in primis verbis articuli,
et ex solutione ad secundum et in articulo sequenti, ubi dicit quod
assumptio designat unionem aut actionem assumentis, unio vero
importat relationem.
5. — Ad primum ergo respondeo quod, licet apud metaphysiccs
nor. esset in usu nomine unionis relationem appellare, sufficeret
ad proprietatem sermonis quod theologi in explicando mysterio
isto utantur hac voce ad explicandam relationem: praeterquam
quod etiam apud philosophos reputatur propria locutio, cum unio
non dicatur proprie de unitione nec de unitate, et ita non requi­
ritur quod proprie significet praeter habitudinem unitorum.
6. — Ad secundum, magister Medina, circa solutionem ad ter­
tium divi Thomae, dicit quod quando auctor ponit unionem esse
propter quam homo est Deus et e contra, illud non est quia esse
hominis adveniat Deo propter relationem, sed quia illi convenit
esse hominem ex tali unione sine mutatione sui, quae est proprie­
tas relativorum. Haec tamen explicatio dura videtur, non quadrans
cum textu; nam divus Thomas non intendit explicare in hoc utrum
Deus mutetur vel non. Et quando hoc intenderet, non explicaret
per unionem ut relationem importat, quia haec nihil conducit ad
intelligendum qualiter Deus sit homo sine mutatione sui.

52β

DOMINICUS BASEZ

Dominus Cajctanus explicans divum Thomam dicit quod ho­
mo est Deus propter unionem, hoc est, propter relationem unionis,
non simpliciter, sed inquantum in illa unione invenitur unitas se­
cundum rem divinae personae cum humana natura. Itaque divus
Thomas non asserit quod Deus sit homo propter unionem ut form&liter ly propter importet causalitatem relationis; sed illam re­
ducit ad fundamentum illius, quod est unitas subsistentiae per­
sonalis.
Haec doctrina rejicitur a multis quia obscura. Verissima to­
men est in hoc quod non reducat ad causalitatem respectus, sed ad
fundamentum illius quod est in Verbo esse hominem. Est enim
considerandum quod unio duarum naturarum in divina persona
importat relationem et fundamentum, sive talis unio consideretur
in fieri, sive in facto, quia non possumus unum ab alio praescin­
dere. Sicut in generatione naturali non possumus considerare fun­
damentum quin ibi etiam includatur relatio, quod maxime probant
theologi loquentes de generatione Verbi, immo de potentia generativa, quae in suo conceptu includit in recto aliquid absolutum,
relationem tamen in oblicuo; ita etiam unio humanitatis ad Ver­
bum importat fundamentum et relationem, illud quidem in recto,
istud autem in oblicuo. Quare quemadmodum concedimus quod
Filius procedit propter generationem Patris, ubi ly propter non
reducit causalitatem ad velationem, sed ad fundamentum ut inclu­
dens relationem, ita etiam dicitur quod Deus est homo, et e contra,
propter fundamentum ut includens relationem; quod explicatur
a divo Thoma in solutione ad tertium.
Quod ai arguds: nam divus Thomas in articulo loquitur de
unione ut importat relationem in recto, quia dicit ct tamquam
fundamentum supponit quod unio est relatio. Loquitur ergo de
relatione importata in recto; nam alias non praedicaret eam de
unione. Ergo etiam in solutione ad tertium loquitur de unione ut
importat relationem in recto, vel acquivocat in eodem articulo.
Respondetur: nego consequentiam, quia in isto articulo intendit
divus Thomas exacte explicare relationem istam, quae unio proprie
dicitur. Et quia illa habet duplicem statum et considerationem:
primo, quod sit forma constitutiva formaliter; secundo, quod sit
quasi in via et fundamentum, explicuit utramque relationem, pri­
mam quidem in corpore articuli, alteram in solutione ad tertium.

Wl'AEïT. H, ArtT.

527

Et quando loquebatur de unione secundum priorem statum, nun­
quam dixit quod Deus est homo propter illam, sed quod convenit
Deo ex habitudine quam humanitas dicit ad ipsum. Quando vero
(considerat eamdem relationem ut in fundamento, vel potius funda­
mentum ut includens relationem in oblicuo, dicit quod homo est
Deus propter unionem, quia vere unio illa ut includens absolutum
et relationem est medium ut Deus sit homo.
Tertio possumus respondere ad secundum argumentum, quod
divus Thomas loquitur in solutione ad tertium de unione ut dicit
relationem in necto. Et sensus illius est quod Deus est homo
propter unionem, quia unitur naturae humanae. Et haec unio
nihil aliud est ex parte Verbi nisi relatio formaliter loquendo, sic­
ut cum dicimus quod Deus est dominus propter dominium, nolu­
mus dicere quod est dominus propter relationem rationis quam
formaliter importat dominium, sed volumus dicere quod est do­
minus a forma, quae ex parte Dei nihil aliud ponit praeter rela­
tionem rationis. Similiter Deus dicitur creator propter actionem
creandi, licet creatio importet formaliter respectum rationis ex
parte Dei.
Et ex his etiam patet ad tertium argumentum.
7. — De unione autem ut importat unitionem possemus dispu­
tare an ponat aliquid in Deo, et utrum sit aliquid creatum. Sed
de hoc in prima parte, q. 25 et 46. Breviter dicimus quod actio
ista potest dupliciter accipi. Primo, ut nominat actum divinae po­
tentiae. et ita est quid reale increatum et inseparabile a divina
substantia. Licet enim actio illa quatenus libera est poterat non
esse, non tamen secundum illud quod actualitatis includit. Secun­
do modo accipitur formaliter pro habitudine ipsius agentis ad ef­
fectum.
8. Dubitatur ulterius: an ex conjunctione divinitatis et hu­
manitatis conveniat illis aliquis modus et habitudo antecedens re­
lationem totalem unionis. Quidam juniores dicunt quod eo ipso
quod intelligantur partes aut componentia inter se copulari, ha­
bent quemdam modum unionis. Explicant exemplo materiae et
formae, quae prius considerantur inter se et a seipsis determina­
tae. quam induant unitatem totalem. Ergo a simili in natura divina
et humana proportionabiliter judicandum est. Quod confirmant,
quia iste modus se habendi utriusque naturae ad invicem non est

actio, cum ista transeat, modus autem perseveret. Qua etiam ru
tione patet quod non sit passio. Similiter non est relatio totalis
quae appellatur unio. Ergo c-st habitudo aliqualls componentium.
Et fateor quod in componentibus creatis aut partibus id neces­
sario concedendum est, quia primo partialiter comparantur inter
se quam in unitate totali. Et illa comparatio habitudo quaedam
est realis. Quia tamen imperfecta est et quasi via ad unitatem
totalem quam induunt componentia, ideo non ponunt in numero
ista habitudo partium et unio totalis, sed absolute et simpliciter
dicitur in composito unica unio. Proportionabiliter possumus lo­
qui in unione naturae humanae et Verbi, quae primaria est, aut
in unione naturae divinae et humanae, quae consideratur secun­
dario, quod videlicet primo quasi partialiter censeantur inter
comparari sicut censentur copulari, quam considerentur sub uni
tate totali. Nam considerari ut comparantur inter se intclligitur
quasi via ad unitatem totalem.
9.
Ulterius dubitabis, quid sit terminus unionis istius, an sit
aliquid creatum.
Ad quod dico primo, quod est substantialis, quia unio sub­
stantialis est, ut patet ex supra dictis. Terminus enim hujus actio­
nis debet proportionari viae. Et quemadmodum unitio substantia­
lis actio est. sicut generatio substantiae, ita et terminus debet
esse substantialis.
Secundo dico quod illud quod respondet huic actioni existent!
in Deo vel quae consideratur ut profluens ab illo est aliquid crea
tum, quia est quid respondens ex parte naturae humanae, sicut
effectus agenti aut sicut passio respondet actioni.
Tertio dico quod terminus totalis qui intelligitur formaliter
resultans cx unitione includit aliquid creatum et increatum. Pro­
batur, quia terminus est Christus formal i ter; Christus vero in­
cludit suppositum divinum ct humanitatem: ergo creatum et in­
creatum claudit.
Quarto dico absolute loquendo Christus est aliquid increatum.
Probatur, quia Christus supponit pro persona Verbi; et de illa
verifies tur praedicatum: ergo cum persona Verbi sit increata.
etiam Christus dicetur incrcatus. Advertendum tamen quod Chri­
stus accipitur a theologis quasi nomen connota tivum quia, licet
importet individuum substantiae, quia tamen humanitas advenit.

QUAEST. II, ART. 7

529

Verbo in tempore et ad modiim accidentis, quantum ad aliqua
censetur terminus in modo supponendi connotativus. Et ita verificatur positus in propositione tamquam terminus connotativus;
et debemus dicere: hoc est Christus, signato Verbo, et hoc est
aliquid increatum.
Quinto dico quod cum addito bene conceditur quod terminus hu­
jus unionis est aliquid creatum. Probatur, quia in modo enuntiandi
cum addito conceditur quod sit factum: ergo et concedetur quod
sit creatum. Antecedens patet; nam ista conceditur tamquam de
fide: Factum est in tempore ut Christus habeat duplicem naturam.
Ista etiam: Factum est quod Verbum uniatur naturae humanae
et subsistat in illa; sicut conceditur ista: Verbum caro factum est.

Ex quibus sequitur quod, si Christus acciperetur tamquam
terminus absolutus quod ex merito suo habebat, nec dicetur abso­
lute quid creatum nec increatum. quia verificatio deberet fieri
ratione totalis significationis termini, in qua includitur aliquid
creatum et increatum, ut dixi. Quod confirmatur, quia ens creatum
aut ens increatum quando verificantur de aliquo absolute ex merito
rei et termini significantis rem, verificantur etiam cum reduplica­
tione. V. g., si ista conceditur: Homo est ens creatum, ex merito ex­
tremorum etiam conceditur ista: Homo inquanto homo est ens
creatum. Sic ergo, si Christus sumatur tamquam terminus absolu­
tus. si ista conceditur: Christus est quid increatum, etiam ista con­
cedetur: Christus inquantum Christus est ens increatum. quae fal­
sa est. Nam sequeretur quod etiam ista esset concedenda: Christus
ut subsistens in natura divina et humana est. quid increatum, quod
patet esse falsum, quia Christus ut subsistens in natura divina
et humana est quid in tempore formali!er resultans.
10. — rithno dubitatur quod sit fundamentum relationis quae
dicitur unio.
Dico primo: relatio unitionis quatenus unitio importat actionem
fundatur in illa ut est in Deo. Tamen non fundatur absolute in illa,
sed ut habet sibi respondentem passionem in natura creata. Itaque
actio Dei et passio naturae sibi respondent tamquam fundamenta.
Relatio autem conveniens Deo et. fundata in actione illius respon­
det relationi convenienti naturae humanae quae fundatur in pas­
sione. Ex quo patet quod terminus relationis in Deo formaliter
Sto- TamûSïI

n

630

ItOMINK-TS BASEZ

erit relatio ex parte humanitatis, tenendo quod relativum termi­
natur ad relativum formaliter.
Secundo dico quod habitudo quam importat Verbum ad natu­
ram humanam fundatur in Illa unione formali quam ponebamus
dubio secundo. Volo dicere quod Verbum et natura humana formailler uniuntur inter se ad modum quo materia et forma. Primo
considerantur inter se copulatae, et in hac habitudine fundatur re­
latio unionis totalis. Utrum vero unio ista formalis quam ponimus
quasi via sit relatio, respondeo quod proprie est modus absoluto­
rum, quamvis ex parte Dei nihil reale sit.
Tertio dico quod relatio respondens in totali termino, quae
dicitur relatio unionis a divo Thoma, conveniens Christo, absolute
est aliquid creatum. Probatur, quia resultat in tempore. Quod si
arguas: Nam fundamentum, scilicet unitas divinae personae est
aliquid increatum: ergo et ipsa relatio. Respondeo quod propter
hoc probabilissime dicitur quod relatio differt a fundamento. Sed
in communi opinione respondeo quod unitas personae divinae ab­
solute non fundat istam relationem, sed quatenus communicatur
naturae creatae. Et quia in hac ratione factum est in tempore
quod communicetur, etiam positum est sufficiens fundamentum
relationis creatae, quae ex parte naturae humanae est realis.

ARTICULUS OCTAVUS
Utrum idem sit imi» quod assumptio
1. — Prima conclusio principalis: Different» inter assumptio­
ns» et unionem eet quod unio importat relationem, assumptio au­
tem actionem vel passionem.
Secunda conclusio: Ex ista -differentia sequitur alia, nam as­
sumptio dicitur sicut in fieri, unio autem sicut in facto esse; et ideo
uniens dicitur esse unitum, assumens autem non dicitur esse as­
sumptum.
Tertia conclusio: Ex secunda differentia siequitur tertia, vide­
licet quod indiferenter dicitur quod humana natura est unita di­
vinae, et c converso; non autem dicitur quod divina natura est
assumpta ab humana, i>ene tamen e converso.
Quarta conclusio, ad tertium : Assumptio differt ratione ab
unione et ab incarnatione seu humanatione.

çl AEST. It. ART. 8

-531

2. — Hic articulus difficilis est. Et pro intelligentia litterae no­
tandum est primo quod, quia circa mysterium incarnationis non so­
lum iOcte sentiendum est. sed etiam proprie loquendum quod senti­
mus. idcirco divus Thomas tam exacte in hoc articulo rationem
reddit diversarum locutionum circa fieri et factum esse hujus my­
sterii. praesertim per istas dictiones, unio et assumptio, uniens et
assumens. unitum ct assumptum, unire et assumere.
Nota secundo quod varietas locutionis multiplex est: quod
quaelibet persona divina fuit uniens naturam humanam et divi­
nam, et utraque natura est unita alteri, sed non quaelibet persona
fuit unita. Item, solus Filius fuit simul uniens et unitus. Item, sola
natura humana dicitur assumpta, sicut solus Filius dicitur assu­
mens.
3. —Jam vero consequenter arguitur primo contra primam
differentiam. Unio etiam importat actionem vel passionem: ergo
in hoc non differt ab assumptione. Probo antecedens, nam persona
Filii univit active sibi humanitatem sicut et ipse Pater univit
illam Filio: et rursus ipsa humanitas est unita passive: ergo unio
etiam importat actionem vel passionem.
Arguitur secundo et confirmatur, quia assumptio etiam im­
portat relationem et respectum ad illud quod assumitur vel ab
assumente. Ergo nulla est differentia inter unionem et assumptio­
nem quantum ad hoc.
4. — Respondeo quod sicut motus non est ad relationem, ut di­
citur 5 Physicorum, textu 10. ita nec actio vel passio terminatur
directe ad relationem, sed ad aliquid ex quo consequitur relatio.
Ac proinde, quamvis sint aliqua verba activa vel passiva quae
principalius et formalius important relationem, nihilominus si­
gnificant illam, non prout est in fieri, sed significant aliquid unde
relatio sequitur in facto esse. V. g.. assimilari, proportionari. adae­
quari significant quidem relationes formaliter, et materialiter ac­
tiones physicas, quae per se terminantur ad aliquid absolutum,
scilicet ad esse album vel calidum unde sequitur similitudo.
Ad argumenta ergo respondetur quod unio ut est nomen ver­
bale, sive ipsum verbum unio, unis formaliter et principaliter im­
portat relationem, at vero actionem vel passionem materialiter:
assumptio vero e contrario formaliter dicit actionem vel passio­
nem assumentis vel assumpti, relationem vero non importat for-

532

DOMJXir I S BA.X'EZ

maliter, sed tantum includit illam secundum ordinem transcentalem. sicut scientia includit ordinem ad scibile et agens ad passum.
Atque ita constat quod prima illa differentia recte assignatur a
divo Thoma, quod unio importat relationem, assumptio vero actio­
nem vel passionem. Loquitur formaliter.
5. — Circa secundam differentiam advertendum est quad nor.
omne uniens est unitum; nam Pater et Spiritus Sanctus est. uniens,
et neuter eat unitus. Unde cum sanctus Thomas inquit quod
“uniens dicitur esse unitum”, loquitur permissive, intendens quod
non repugnat rationi unientis quod sit unitum; at vero repugnat
rationi assumentis quod sit assumptum. Et in hoc consistit illa
differentia, ut patet, ex divo Thoma ad secundum argumentum.
Et circa rationem illius differentiae, videlicet: “natura enim hu­
mana significatur ut in termino assumptionis ad hypostasi m di­
vinam per hoc quod dicitur homo", observandum inquam est. quod
natura humana ut significatur in concreto, scilicet homo, terminus
est per se assumptionis, ita ut illa actio assumendi terminetur
ad esse hominem, non ad esse humanitatis nec ad Verbum; et inde
statim consurgit relatio unionis ex jam facto homine. At vero
natura humana ut in abstracto significatur, consideratur in isto
mysterio ut assumpta, sive ut assumptibilis dum assumptio est in
fieri: ipsa enim est quae assumitur. Et idcirco in facto esse non
praedicatur de assumente, quia humanitas nullo modo importat
unionem ad suppositum: sicut homo includit naturam unitam sup­
posito jam in facto esse, et idcirco praedicatur de assumente.
6. — Circa tertiam differentiam notandum est quod relatio
aequiparantiae apud logicos et metaphysicos addit supra mutuam
relationem quod sit ejusdem denominationis ir utroque extremo.
Etenim pater et filius mutua relativa sunt, sed non aequiparantiae.
sicut frater ct frater, sicut simile et simile; quae quidem relatio
aequiparantiae in rigore loquendo praesupponit quod sit mutua et
realis relatio. Quapropter imago imperatoris similis est impera­
tori, sed non relatione aequiparantiae. quia imperator non refertur
mutua et reali relatione ad imaginem; non enim imperator est
similis imagini. Nihilominus ratio divi Thomae quam ponit in ter­
tia differentia, videlicet “quod relatio, praecipue aequiparantiae,
non magis se habet ad unum extremum quam ad aliud"; ct ex
hoc infert quod “indifferenter dicitur quod humana natura est

Ui'AUsr. η, art. %

533

unita divinae et e converso”: haec inquam ratio non est iutelligenda cum tanto rigore logico aut metaphysico. Constat enim quod
unio naturae divinae ad humanam est relatio rationis tantum ex
parte divinae naturae. Sed consideravit divus Thomas id quod erat
proprium formaliter in relatione aequiparantiae, videlicet quod
eodem modo denominat utrumque extremum. Et idcirco, quamvis
unio divinae naturae ad humanam non sit relatio realis, nihilomi­
nus dicitur relatio aequiparantiae. Et hoc de explicatione litterae.

7. — Dubium primum in hoc articulo est circa quidditatem as­
sumptionis, quam insinuat divus Thomas dum inquit circa tertiani
differentiam, quod “assumptio dicitur quasi ab alio ad se sum­
ptio”. et quod “determinat terminum a quo et terminum ad quem”.
Quaerimus ergo principaliter de termino ad quem ipsius as­
sumptionis, an sit illiquid absolutum. Inde enim colligemus quid­
ditatem assnptionis.
Arguitur primo pro parte negativa. Terminus cujusvis actionis
aut motus est id quod primo consideratur in facto esse. Sed unio,
ut inquit divus Thomas in secunda conclusione, dicitur ut in facto
esse. Ergo unio est terminus assumptionis, ac proinde est relatio.
Confirmatur. Nam cum ipse divus Thomas explicat secundam dif­
ferentiam, pro eodem videtur aestimare quod unio consideretur
ut in facto esse, et quod natura humana significetur ut in termino
assumptionis ad hypostasim per hoc quod dicitur homo. Ergo cum
homo sit terminus illius assumptionis, et ut sic importet unionem
humanitatis ad Verbum, sequitur quod terminus assumptionis sit
aliquid relativum, scilicet unio humanitatis ad Verbum.
8. — Secundo arguitur. Terminus assumptionis non est huma­
nitas, non enim fit humanitas per assumptionem; nec est Verbum
ipsum: ergo est unio humanitatis ad personam Verbi. Patet con­
sequentia, quia non potest imaginari quid aliud fiat de novo p< r
assumptionem praeter ipsam unionem.
9. — Quod si aliquis dicat quod nec fit Verbum, ner fit huma­
nitas per assumptionem, sed fit hic homo, arguitur tertio et re­
plicatur. Hic homo consurgit ex unione humanitatis ad Verbum.
Ergo prius intelligitur in facto esse talis unio quam quod existai
hic homo; ac per consequens talis unio est immediatus terminus
ad quem terminatur assumptio.
10. — Arguitur quuilo. Generatio entis naturalis terminatur

53-1

DOMiMi’1 S BASEZ

immediate ad unionem formae cum materia, unde consurgit totum
compositum. Ergo similiter assumptio habet pro termino unionem
ejus quod assumitur ad assumentem, unde consurgit denominatio
assumentis ex ipsa re assumpta et in concreto significata. V. g.
Filius Dei dicitur et est homo per unionem humanitatis ad seipsum, sicut Petrus dicitur vestitus per unionem vestis ad seipsum.
11. — Arguitur quinto, In mysterio incarnationis possumus
considerare rationem generationis illius hominis et rationem as­
sumptionis. Non enim illa generatio fuit assumptio, quamvis iu
eodem instanti fuerunt; nam principium illius generationis fuit
etiam beata Virgo suo modo, nam fuit vera generatrix. Sed gene­
ratio illa terminata est ad hunc hominem. Ergo non est idem ter
minus assumptionis, ac proinde est aliquid relativum, scilicet unio
humanitatis ad Verbum.
12. — Arguitur serto. Si aliqua nova entitas praeter unionem,
quae vera relatio est, fieret per assumptionem, aut illa entitas
absoluta esset substantialis, aut accidentalis. Non potest dici accidentialis, quia alias humanitas uniretur Verbo accidentaliter et
non per seipsam, nec terminus assumptionis esset substantialis.
Rursus, si illa entitas est quid substantiale: ergo pertinet intrinsece
ad rationem naturae assumptae et illius hominis qui est Christus,
quod est magnum inconveniens, quia isto modo inquantum homo
haberet aliquam entitatem substantialem quae non est in aliis ho­
minibus, ac proinde non videretur esse homo univoce et ejusdem
speciei nobiscum. Necesse est igitur quod per assumptionem nihil
aliud de novo consurgat praeter res ipsas unitas Verbo ct praeter
relationem quae est unio humanitatis ad Verbum.
13.
Denique arguitur ex doctrina divi Thomae infra, q. 16.
a. 1 ad quartum, ubi ait quod "hoc nomen homo praedicatur de
Deo ratione unionis in persona, quae quidem unio relationem im­
portat; et ideo non sequitur regulam eorum nominum quae abso­
lute praedicantur de Deo ab aeterno". Item in 3 Sent.,, d. 2. q. 2,
a. 2 ait quod terminus assumptionis est ipsa persona Verbi, quia
ad illam assumitur humanitas. Sed persona Verbi est relativa fmma liter. Ergo terminus assumptionis non est aliquid absolutum
14.
Ad hoc dubium Scotus in 3. d. 1, q. 1 negat terminum
assumptionis esse aliquid absolutum, sed ait esse relationem unio­
nis extrinsecus advenientem. Distinguit enim ille relationes ex-

Q>.Ar:sr. H. ART. 8

535

trinsecae advenientes et intrinsecae consurgentes. Istae sunt quae
statim consequuntur posito fundamento et termino, ut est aequa­
litas, similitudo; et ad hujusmodi relationes non est per se motus
vel actio. Aliae vero sunt quae non necessario consequuntur posito
fundamento et termino. Hujusmodi sunt relationes unionis inter
animam et corpus, inter subjectum et accidens. Potest enim esse
anima et esse corpus, et non relatio unionis inter illa. Et ad
hujusmodi relationem potest esse motus et aci io tamquam ad ter­
minum immediatum. Et talis est relatio unionis humanitatis ad
Verbum, et ad illam terminatur assumptio.
Durandus etiam d. 5, q. 2 fere idem sentit. Ait enim terminum
assumptionis esse respectivum extrinsecus adveniens, et esse quem­
dam modum essendi realem qui de novo advenit humanitati. Quam­
vis non sit relatio praedicamentalis praedicamenti ad aliquid, est
tamen respectivum, sicut ubi. qui est terminus motus localis.
Haec tamen sententia falso innititur fundamento. Nulla enim
est relatio realis extrinsecus adveniens, ut docet magister Soto
super praedicamentum aci aliquid. Et probatur breviter. Quia om­
nis vera relatio statim consequitur et oritur in subjecto ipso, posito
fundamento proximo et termino; alias erit entitas absoluta. V, g.,
posita anima et corpore, non ponitur fundamentum proximum re­
lationis unionis; at vero si ponitur anima informans corpus vel
corpus informatum anima, ponitur fundamentum proximum illius
relationis quae est unio, quae statim sequitur ex tali fundamento
et termino.
15.
Pro decisione hujus difficultatis sit nobis certissima con­
clusio: Terminum per se primo assumptionis est aliquid absolutum
de genere substantiae. Probatur primo, quia illa assumptio sive
unio dicitur esse substantialis secundum fidem catholicam, ut di­
ctum est in articulo sexto: ergo terminus assumptionis est aliquid
absolutum ct substantiale. Confirmatur. Id quod resultat per illam
actionem quae est assumptio non est ad aliquid per sc primo; se 1
est aliquid, ut patet ex capitulo Cum Christus, de haereticis: ergo
est aliquid absolutum. Probat ut secundo. Quia per illam assum­
ptionem Filius Dei factus est homo univoce nobiscum. Sed esse ho­
minem respectu aliorum hominum est aliquid absolutum de prae­
dicamento substantiae. Ergo Filium Dei esse hominem est aliquid
absolutum de praedicamento substantiae, ac per consequens non

531»

DOMINI· I S UA$F.Z

erit relativum aut respectivum formaliter illud quod terminat per
se primo assumptionem; alias enim non esset univoce nobisoum.
Haec conclusio tam certa est. ut oppositum videatur erroneum in
fide. Sed tota difficultas est in explicando quid sit illud absolutum
quod terminat assumptionem et quod fit de novo per illam actionem
assumendi. Sed hoc in solutionibus ad argumenta explicandum erit.
16. —Ad primum argumentum respondetur quod unio dicitur a
divo Thoma considerari in facto esse, non quia sit immediatus
terminus illius actionis assumendi, sed quia conjuncta est ipsi
termino in facto esse. Et inde est quod explicat unionem in facto
esse per hoc quod “natura humana significatur ut in termino as­
sumptionis ad hypostasim per hoc quod dicitur homo”. Intendit
enim divus Thomas quod conjungitur illa relatio cum ipso ter­
mino per se assumptionis qui est homo; et dicitur unio, non quia
ipsa unio sit terminus per se assumptionis. Et per hoc patet ad
confirmationem.
17. — Ad secundum respondetur quod nec Verbum nec huma­
nitas secundum se terminant assumptionem, sed Verbum esse ho­
minem vel hominem esse Verbum. Qui quidem terminus explicari
potest per hoc quod ipsa humanitas personatur a Verbo vel Ver­
bum suppositat humanitatem. Et per hunc modum potest etiam
dici quod terminus assumptionis est humanitas ut adquirens esse
personale Verbi, vel est Verbum ut substat humanitati suppositando illam. Sed tamen terminus assumptionis ut quod terminat
assumptionem proprius dicitur quod sit hic homo Christus; ter­
minus vero ut quo est ipsa humanitas cum illo modo substantiali
et ineffabili essendi in Verbo, propter quem etiam modum dicitur
Deus est homo. Et ille modus essendi est proximum fundamentum
cum ratione fundandi, in quo fundatur nelatio unionis inter huma­
nitatem et Verbum, et consequenter inter humanitatem et divi­
nitatem: quemadmodum modus essendi secundum quem anima
est in corpore et corpus informatur anima, fundat proxime rela­
tionem unionis inter animam et corpus. Unde [sicut 1 in rexurrectione futura prius intclligimus actionem illam conjunctivam ani­
mae et corporis, deinde terminum immediatum illius actionis ut
quo, qui est animam informa re corpus ve] corpus informari ab
anima, et inde sequitur relatio unionis utri usque partis ad invi­
cem; ita etiam in proposito prius intelligimus actionem assumptio-

yi AhST. υ,

u:r.

μ

Ô37

nis. deinde communicationem personalitatis ad humanitatem. ex
quo fit Deus homo, qui est terminus ut quod ipsius assumptionis,
ct denique stati m ex eo conscquitui' et intelligitur relatio unionis.
Et idcirco terminus per se primus ipsius assumptionis est aliquid
absolutum, scilicet Deus homo.
18. — Ad tertium, quod erat replica, negatur antecedens si unio
accipiatur formaliter pro relatione, immo vero prius est hic homo
quam illa relatio unionis humanitatis ad Verbum. Si autem unio
accipiatur pro actione conjungendi et attrahendi humanam natu­
ram ad personalitatem Verbi, tunc concedimus quod sic homo esi.
terminus illius unitionis. Sed in rigore loquendo theologorum, ma­
xime thomistarum. unio accipitur formaliter pro relatione.
19. — Ad quartum et quintum argumentum, ut respondeamus,
nota curn Durando 3 Sent., d. 5. q. 2 quod, quamvis in eodem in­
stanti fuerit natura humana formata et Verbo unita, tamen alia
actione fuit formata et alia Verbo conjuncta; possunt enim istae
actiones ad invicem separari. Poterat enim per Spiritum Sanctum
prius tempore formari humana natura ct postea conjungi Verbi .
amissa propria personalitate.
Ex quo sequitur quod diversa ratione hic homo Christus est
terminus generationis et est terminus assumptionis. Nam ter­
minus generationis est quatenus est. id quod generatur per hoc
quod corpus dispositum est ab Spiritu Sancto et Virgine ut ei
convenienter uniretur illa anima singularissima tamquam forma,
quae incoepit esse per creationem, sicut aliae animae aliorum ho­
minum. At vero hic homo est terminus assumptionis, non ut quod
assumitur, sed quatenus tota humanitas formata suppositata est
in Verbo divino, quo factum est ut Deus esset homo. Et sic dieimpB quod hic homo est terminus per se ut quod, qui resultat ex
tali suppositatione humanitatis assumptae.
Pro cujus majori intelligentia nota quod in omni generatione
entis naturalis consideramus tamquam terminum ut quo conjun­
ctionem formae cum materia, et tamquam terminum ut quod vel
ut qui totum compositum ut subsistens sub illa materia et formo
conjunctis. Ceterum unio ut relatio est aliquid consequens ad illam
informationem et subsistentiam. At vero in generatione Christi
nccesse est ut sit aliqua specialis actio praeter generationem per
quam incipiat esse hic homo, videlicet ipsa assumptio humanitatis

53S

oOMl.MVf - BANEZ

ad personam divinam. Alias non fuisset hic homo, sed alius cum
eadem humanitate et propria personalitate ipsius naturae huma­
nae; ad quam personam non requirebatur alia actio praeter ge­
nerationem ut subsisteret in natura humana.
Ex hoc constat quomodo hic homo Christus diversis rationibus
terminat generationem et assumptionem. Nam generationem ter­
minat ut quod generatur, quatenus anima unitur corpori dispo­
sito a Spiritu Sancto et Virgine. Et in illo momento verificatur
generatio humana de Filio Dei. non quia Filius Dei incipiat esse
per illam generationem, sicut cum generatur Petrus, sed quia
FilillS Dei invenitur suppositare illam naturam humanam. Unde
consequenter accipit veram denominationem humanae generatio­
nis. ita ut Virgo dicatur de fide Filii Dei generatix. sicut et ipse
Filius dicitur mortuus, non quia desineret esse, sed quia supposi
tabat naturam humanam in qua exercebatur passio et mors. Nam
secundum Philosophum, actiones et passiones sunt suppositorum.
Ceterum, terminus assumptionis dicitur esse hic homo Christus
quatenus consideramus quod Verbum divinum suppositat huma­
nam naturam, vel ipsa natura humana elevatur ut suppositetur in
Verbo divino per illam actionem assumendi, unde resultat hic
homo.
20.
Ad sextum argumentum aliqui concedunt quod praeter
ipsam personam divinam et humanitatem, resultat in ipsa huma­
nitate quaedam nova entitas absoluta per quam humanitas dicitur
assumpta. Sed nos fatemur quod non possumus intelligere quae­
nam sit illa nova entitas distincta omnino a personalitate et hu­
manitate. nisi sit relatio rcalis quae consurgit in humanitate per
hoc quod assumpta est sive attracta ad Verbum Dei. Quemad­
modum non resultat nova entitas absoluta ex informatione ani­
mae informantis corpus praeter ipsam animam vel corpus vel to­
tum compositum; ita etiam dicimus in proposito, quod ipsamet
personalitas divina quae immediate communicatur humanae na­
turae, et est in illa, non sicut forma in subjecto, sed tamquam ter­
minus intime complens dependentiam humanitatis quantum ad hoc
quod personetur sive suppositetur. et non per propriam et natu­
ralem personalitatem. Immo etiam secundum communem senten­
tiam theologorum, maxime thomistarum. Verbum supplet existen­
tiam creatam per existentiam suam infinitam, ita ut in Christo

9VAKST. ·’ \r.x·- s

MO

non sint duae existentiae. sicut tenet Scotus, altera creata ipsius
humanitatis, altera increala ipsius Verbi divini, sed tantum est
unica existentia infinita quae communicatur humanitati, sicut coi. inimicatur subsistentia unica personalitatis Verbi. Et in hac paite
verificatur quod Cajetanus dicit in fine articuli ex Augustino. “Si
hoc mysterium rationem haberet, non esset mirabile, si exemplum,
non esse singulare” (1).
21. Ad ultimum respondetur quod non est intentio divi Tho­
mae in illo loco asserere quod nomen homo ut praedicatur de
Verbo importet formaliter relationem unionis, sed intendit quod
non praedicatur de Deo ab aeterno, quia importat *concomitante!
rationem unionis in persona quae assumpsit humanitatem. Ad hoc
autem intentum sufficit quod illa relatio rationis consequatur ex
tali assumptione, quemadmodum etiam creator non dicitur de Dei
ab aeterno quia habet annexam relationem rationis ad creatura ■
existentes.
Ad aliud testimonium ex 3 Sent, respondetur quod persona
Verbi non est terminus productus per assumptionem. Sed si ali­
quando divus Thomas dicat esse terminum assumptionis, dupli­
citer potest intelligi: vel quia est terminus relationis quae conse­
quitur assumptionem, vel quia considerat personam Verbi cum
hoc addito, scilicet prout suppositat humanitatem. Sic enim est
terminus assumptionis per se immediate resultans ex actione as­
sumendi.
22. Dubitatur secundo quisn nn sil terminus a quo assum­
ptionis. Etenim divus Thomas ait quod assumptio denotat terni ·.num a quo et ad quem.
Cajetanus in hoc loco asserit terminum a quo esse ipsam
humanitatem. Sed hic modus dicendi aliquibus non placet, quia ter­
minus a quo proprie loquendo est ille qui relinquitur. Sed huma­
nitas potius adquiritur ad ipso Verbo cum assumitur ad hyposta­
sim. Ergo non habet rationem termini a quo.
Unde alii dupliciter dicunt. Primo quod terminus a quo quem
habet assumptio, est personalitas quae fuisset futura propria ip­
sius illius humanae naturae et sibi connaturalis. Quamvis enim
nunquam fuerit illa personalitas in rerum natura, tamen hoc non
repugnat quominus fuerit terminus a quo. Quemadmodum dicimu1
It·

S. Αΐ·ου
*τ

.

i.17. MP

ΜΓ.. 31

bOMi.Mccs ua.su

quod Deus eduxit res ex nihilo tamquam a termino a quo, multo
magis humana natura dicetur assumpta ab alio, quia illa natu­
raliter erat apta ut suppositaretur in propria persona nisi antici­
paretur et assumeretur ab ipso Verbo; quemadmodum etiam mulli
dicunt quod beata Virgo fuit redempta a peccato originali, non
quod habuerit, sed quod habitura fuisset nisi per talem sanctifi­
cationem praeservaretur. Et hic modus dicendi non est impro­
babilis.
Alii dicunt quod terminus a quo assumptionis est ipsa huma­
nitas ut. consideratur cum carentia personalitatis ad quam assum­
pta est. Non quia aliquando fuerit cum illa carentia, sed quia prius
natura intelligitur a nobis ut non personata Verbo Dei dum as­
sumitur et in termino assumptionis ad quem intelligimus illam
suppositatam. Et fortasse hoc est quod voluit dicere Cajetanus as­
serens humanitatem esse terminum a quo. scilicet ut prius consi­
deratur non suppositata quam suppositata a Verbo. Hic etiam mo­
dus dicendi probabilis est et sufficiens ad explicandam rationem
assumptionis prout dicitur in fieri.
23. — Dubitatur tertio circa ultimam conci usionem : Utrum
assumptio et unio et incarnatio seu humanatio differant realiter,
an vero tantum distinctione rationis.
Arguitur primo ct probatur quod differant realiter. Nam unio
consequitur assumptionem et terminum assumptionis. Sed idem
non potest sequi ex semetipso. Ergo unio et assumptio differunt
realiter. Idem argumentum potest fieri ad hoc quod unio differat
realiter ab incarnatione seu humanatione.
21. — Arguitur secundo. Unionis ut relatio est. totum suum
esse est ad aliud. At vero assumptio sive incarnatio importat for­
maliter Deum fieri hominem, sive actionem vel passionem assu­
mendi; hoc autem non est ad aliud se habere, siquidem habet ter­
minum absolutum. Ergo realiter differunt.
25. - Arguitur tertio. Unio si accipiatur etiam ut nomen ver­
bale pro actione uniendi, differt realiter ab assumptione. Ergo
multo magis differt realiter unio prout est pura relatio. Conse­
quentia probatur quia, si qua ratione non differrent realiter, ea
esset quia important eamdem actionem materialem diversis ratio­
nibus formalibus. Sed probatur antecedens, quia unire et assu­
mere differunt ex parte principii, vel ex parte materiae quae assu-

mittir vel unitur. Nam ex parte principii tota Trinitas est union ;
at vero solum Verbum est assumens, quod realiter differt a Patre
et Spiritu Sancto. Item, ex parte materiae sive rei assumptae et
unitae patet differentia, quia sola natura humana assumitur, non
autem sola unitur, quia Verbum et divina natura etiam uniuntur.
26. Haec difficultas aliquid habet commune cum alia diffi­
cultate metaphysica, videlicet quomodo distinguatur relatio a suo
fundamento et quomodo distinguatur terminus motus actionis vel
passionis ab ipsa actione vel passione. Cajetanus hic. ct Capi eo­
ius in 3, d. 5, q. 1 tenent quod unio distinguitur realiter ab assum­
ptione propter argumenta facta. Alii vero, qui universaliter tenent
quod relatio non distinguitur realiter a suo fundamento, dicunt
consequenter quod assumptio non distinguitur realiter nec a ter­
mino assumptionis nec a relatione unionis quae fundatur in ter­
mino assumptionis; ac proinde assumptio, incarnatio et unio non
distinguuntur realiter. Huic sententiae videtur favere divus Tho­
mas in solutione ad tertium, ubi ait quod “assumptio differt ra­
tione ab unione et ab incarnatione seu humanatione”.
27. — Pro decisione veritatis sit prima conclusio: Istae propo­
sitiones sunt falsae absolute loquendo: unio est assumptio; unio
est incarnatio. Probatur, quia unio formaliter importat relationem
de praedicamento ad aliquid; assumptio vero, sive ut actio, sive
ut passio, est alterius praedicamenti, sicut et incarnatio et humanatio: ergo haec est immediate falsa: assumptio est unio, sicut
ista etiam: in humanis generatio est paternitas. Probatur conse­
quentia, quia praedicamenta sunt primo diversa; unde et etiam
haec est falsa- quantitas est figura.
Secunda conclusio: Probabile videtur quod unio et assumptio
seu incarnatio et hwnanatio nw differunt rediit rr tamquam res a
re, sed realiter formaliter tamquam artio e.t passio, (tuae nuite·
rialiter identificantur cum eodem motu: idem enim motus est actio
et passio, et ipseraet motus identificari dicitur materialiter cum
suo termino. Haec conclusio non aliter probatur nisi quia per istam
distinctionem sufficienter verificantur variae locutiones de unio­
ne. assumptione et incarnatione. Quamvis enim materialiter sit
una res, tamen propter distinctionem formalem negantur de se
invicem, sicut et quaedam praedicamenta, scilicet actio non est
passio, quantitas non est figura.

i s liAKkZ
Tertia conclusio: Si aliquis teneat quod sola distinctione ratio­
nis distinguuntur unio ct assumptio, ii(M tamen tenetur conse­
quenter concedere quod haec sit vera: unio est assumptio. Ratio
hujus est quia, quamvis sola distinctio rationis inter praedicatum
et subjectum non sufficiat falsificare propos itionem affirmativam,
alias haec esset falsa, homo est animal, quia homo et animal dis­
tinguuntur ratione, tamen saepe propter modum significandi utri ils
que vel alterius extremi, v. g.. in abstracto vel in concreto,
efficiuntur falsae propositiones affirmativae, in quibus de se in­
vicem praedicantur quae non differunt nisi sola ratione. Et ratio
est quia ex tali modo significandi consequitur in compositione q si us orationis aliqua proprietas logica lis proptei quam oratio effi­
citur falsa. V. g., in materia de Trinitate generatio active sumpta
non distinguitur realiter ab spiratione activa Patris, et tamen
haec est falsa: generatio est. spiratio, quia fit sensus formalis <_t
datur intelligi quod idem sit terminus generationis et spirationis,
quod est haereticum. Et similiter negatur ista: Deitas vel essentia
divina, generat, quia datur intelligi quod terminus est aliud in
essentia a generante.
Quarta conclusio: Unio ut formaliter importat relationem· hu­
manitatis ad Verbum distinguitur realiter tamquam res a r< a
termino assumptionis per se. ar proinde <d> assumptione. Ratio
prima hujus conclusionis est communis, quia probabile est quod
relatio distinguitur realiter omnino a suo fundamento. Secunda
ratio est specialis. Quia unio ut est relatio humanitatis subjectatur
in illa tamquam accidens existons in ipsa, et vere est de praedi­
camento ad aliquid. At vero terminus assumptionis est humari
tatem suppositari in Verbo vel Verbum suppositare humanitatem
aut esse hominem, quod est aliquid substantiale. Immo videtur
identificari materialiter cum personalitate divina, quae est infinita
dignitas communicata ipsi humanitati, ac proinde omnino distin­
guitur ab unione quae est relatio humanitatis.
Quod si quis objiciat quod terminus assumptionis nullo modo
potest identificari cum aliquo increato, alias cum illud esset Deus,
non posset fieri pêr assumptionem: ergo non repugnat quod unio
ut relatio est materialiter identificetur cum termino assumptionis.
RSspondetu/r quod terminus assumptionis quatenus includit per­
sonalitatem Verbi, includit aliquid increatum. Sed quia etiam in-

ς· \h>T. II. ART. S

543

eludit quod communicetur in tempore humanae naturae, non re­
pugnat quod terminus assumptionis sit materialiter aliquid increatum, non quidem absolute secundum se, sed prout communicatur
in tempore humanae naturae. Ratio enim potissima assumptionis
non consistit in hoc quod humanitas incipiat esse; nam etsi fuisset
ab aeterno, poterat assumi in tempore. Sed consistit in eo quod hu­
manitas coepit suppositari in persona divioa. Et idcirco dicimus
quod si aliqua relatio est in humanitate realis per quam natura
incipit referri ad personam realem, non potest identificari cum
personalitate Verbi; sed vel est aliquid consequens assumptam hu­
manitatem. vel si identificalur materialiter cum aliquo absoluto,
identificabitur cum ipsamet humanitate praesupposita ratione fun­
dandi. scilicet assumptione passiva humanitatis. Quemadmodum
existent© Petro qui genuit Paulum, et simul existent© Paulo, sem­
per manebit relatio paternitatis et filiationis inter illos, etiamsi
Deus de potentia absoluta auferat ab illis omnia accidentia abso­
luta, dummodo maneant ipsae personae cum suis substantiis. Non
ergo repugnat quod relatio vera et praedicamentalis identificetur
materialiter cum aliqua substantia creata, non autem cum inert ata. Et idcirco diximus quod illa relatio vera humanitatis ad Ver­
bum non potest identificari cum personalitate, quamvis non re­
pugnet quod materialiter identificetur eum ipsa hurm nitate.
28. — Ad argumenta in principio posita respondetur. Ad pri­
num et secundum, quod probant dumtaxat quod est differentia rea­
lis saltim formalis, non autem necessarium est quod sit distinctio
realis tamquam res a re. Quocirca falsum existimamus quod sit
tantum distinctio rationis inter omnia illa. Et quando divus Tho­
mas dixit in solutione ad tertium quod illa differunt ratione, intelligit quod illa differunt suis rationibus formalibus seu diffini­
tionibus, quemadmodum si dicamus quod actio et passio sunt idem
motus, sed differunt suis rationibus propriis.
29. Ad tertium, nego antecedens si intelligatur de distinctio­
ne reali, non solum formaliter, sed etiam materialiter. Etenim
Verbum unire sibi humanitatem, eamdem actionem importat ma­
terialiter quam importat Verbum assumere humanitatem; ad
quam quidem actionem quantum ad substantiam illius aequaliter
concurrunt tres personae Trinitatis, quia unicum est principium
efficiendi, scilicet divina essentia. At vero illa actio ut est assum-

544

DOMINIONS BANEZ

pt lo dicit respectum determinatum ad personam assumentem et
suppositantem humanam naturam. Propterea ut sic non praedi­
catur nisi de Verbo assumente. Quemadmodum etiamsi Deus con­
currat efficiendo et magis principalius quam ego ad meam am­
bulationem, et ego etiam concurro efficienter ad illam, nihilominus
ego solus dicor ambulari, quia ambulatio non solum importat
principium et causam effectivam in ipso ambulante, sed etiam
denotat immanentiam actionis in causa efficienti. Ita Filius Dei
non aliter concurrit efficienter ad uniendum sibi humanitatem
quam Pateret Spiritus Sanctus; et nihilominus per illam actionem
solus Filius dicitur assumere, quia verbum assumere importat,
non solum actionem uniendi, sed etiam suppositandi naturam hu­
manam. Et hactenus dc hoc articulo.

ARTICULUS NONUS

Utrum unio duarum naturarum sil maxima unionum
1. — Prima conclusio: Si unio consideretur ex parte reium uni­
tarum, non est maxima unio duarum naturarum.
Secunda conclusio: Ex parte ejus in quo conjunguntur duae
naturae esi maxima unio.
Tertia, quae habetur in solutione ad argumentum Sed contra:
I nio divinarum personarum in essentia est major quam unio dua­
rum naturarum in persona Christi.
2. - Tn hoc articulo et sequentibus summarie nobis proceden­
dum est, ut ad graviores quaestiones perveniamus. Notandum ergo
primo in hoc articulo quod ejus titulus intclligendus est. non de
unione ut pure relatio est, sic etenim non recipit magis aut minus
nec dicitur major aut minor, quamvis una relatio possit dici et
esse dignior quam altera, tum propter dignitatem fundamenti,
tum etiam propter dignitatem termini. Sed accipiendus est titulus
pro fundamento unionis relationis, videlicet pro unitate quae con­
surgit ex conjunctione duarum naturarum in Christo.
Nota secundo quod cum in prima conclusione diximus, "ex
parte rerum unitarum", intelligendum est quantum est ex parte
convenientiae quam immediate habent inter se illae duae naturae.

QLAEST. II, ART. 9

545

Sic enim non est maxima unio, quia illae duae naturae tam distin­
ctae manent et inconfusae sicut si humana natura non fuisset
assumpta. Dixi quod manent tam distinctae quantum ad essentialia
humanitatis et divinitatis. Nihilominus in unitate personae con­
junguntur et adunantur, et ex hac parte est maxima unio, ut dicit
secunda conclusio.
3. — Durandus in tertio Sent., d. 5, q. 3 tenet contra divum
Thomam, quod unio incarnationis est maxima tantum secundum
dignitatem, sed non secundum propriam rationem unionis. Ratio
potissima ejus est quia illa dicitur et est maxima unio quantum
ad rationem unionis, cujus extrema maxime intime efficiunt vel
efficiuntur magis unum. Sed unio animae ad corpus est hujusmodi.
Ergo haec est major unio. Probatur minor, quia ex unione animae
ad corpus fit et resultat una essentia, ita una ex ipsis partibus
intime unitis, ut non possit alterum ab altero separari salva con­
sistentia ipsius essentiae. At vero in Christo ita uniuntur duae
naturae in una persona, ut ab invicem possint separari manente
unitate personae.
•1. — Argumentamur nos secundo. Nam si propterea quod
uniuntur duae naturae in una persona, illa esset maxima unio,
sequeretur quod unio albedinis et dulcedinis in uno supposito
esset major quam unio formae cum materia, vel saltim non esset
minor. Probatur sequela, quia unitas suppositi in quo conjun­
guntur illae qualitates non est minor quam unitas quae resultat
ex conjunctione formae cum materia.
Nihilominus sententia divi Thomae verissima est. Sic enim lo­
quitur divus Bernardus, libro 5 De consideratione, ultra medium
leap. 9], ubi ait quod post unionem divinarum personarum in
una pssentia, haec unio humanae naturae et divinae in una perso­
na est maxima (1). Nec valet intelligentia Durandi, quod divus
Bernardus loquitur secundum dignitatem unionis. Fallitur enim in
hoc primo quia, si secundum dignitatem loqueretur Bernardus,
non esset minor unio incarnationis in persona Verbi quam unio
trium personarum in una essentia, etenim tam digna est una per­
sona divina quam tota Trinitas in unitate. Deinde quia divus
Bernardus loquitur de unione Trinitatis secundum propriam ra(li

S BtRHAB&vs, Pe

Sta. Tomie -1

Hb. 5 cap. 9. ML, 182. ftK

516

DOMINICKS BANEZ

tionem unionis, et post illam ponit unionem duarum naturarum
divinae et humanae in Christo. Ergo etiam loquitur secundum
propriam rationem unionis.
5. — Ad argumentum Durandi respondet Cajetanus in hoc loco,
quod illa major non est absolute concedenda absque distinctione
cum dicitur magis unum, videlicet quod aliqua possunt esse magis
unum vel inter se. vel in ordine ad unum tertium. Et dicendum
gis unum inter se, sed efficiuntur magis unum respectu unius
est quod in unione incarnationis duae naturae non efficiuntur ma·
tertii, scilicet personalitatis, quae esi maxime ima, cum habeat
infinitam dignitatem.
Nos tamen absolute concedimus quod illa maxime uniuntur
quae efficiuntur magis unum, non quae intimius adinvicem adu­
nantur. Quapropter consequenter dicimus quod in Christo duae
naturae sic uniuntur ut constituant vel efficiant unam personam
quae est maxime una. Argumentum vero Durandi tantum probat
quod unum resultans ex unione materiae et formae magis depen­
det ex utraque parte quam unio personae Christi dependeat ex
natura humana; sed non probat quod unum resultans ex unione
materiae et formae sit magis unum. Et profecto, si argumentum
Durandi aliquid concluderet, probaret etiam quod partes domus
magis unirentur in una domo quam duae naturae in Christo, et­
enim non manet una domus nisi composita ex lapidibus et lignis
et clavibus simul existent i bus ; et similiter probaret quod unio
accidentis cum subjecto esset major, quia non potest manere illud
unum quod efficiunt, v. g. album sine albedine, ac proinde unio
substantialis in Christo esset minor unio quam accidentalis.
Ad argumentum igitur Durandi neganda est minor, vel distin­
guenda quando dicit quod intimius uniuntur materia et forma. Si
enim intelligatur intimius, hoc est. magis naturaliter adaptantur
partes ex quibus pendet unitas essentiae, concedo minorem. Si
autem intimius intelligatur. hoc est. formalius et perfectius uniun­
tur, nego minorem. Denique absolute neganda est minor. Etenim
si nunc distinguitur, magis fit claritatis quam necessitatis gratia.
Siquidem in Christo unitas personae in qua intime uniuntur na­
tura divina et humana simplicissima est; imitas autem quae con­
surgit ex materia et forma dejiendet ex compositione partium sicut
ex potentia et actu.

Ql'ASST. Π. ART. 1'1

517

6. — Ad secundum argumentum respondeo quod unio illorum
accidentium est accidentalis, non substantialis in supposito, et
ideo non est eadem ratio. Et argumentum magis procedit contra
ipsum Durandum quam in favorem illius. Nam si perfectio unionis
duarum naturarum in Christo tantum consideraretur secundum
dignitatem suppositi, concluditur quod unio accidentium in sub­
jecto esset tam magna sicut unio naturae cum supposito, quod
est absurdum.

ARTICULUS DECIMUS

Utrum unio incarnationis sit per gratiam
Prima conclusio: Si gratia accipiatur pro gratuita Dei volun­
tate, unio incarnationis facta est per gratiam.
Secunda conclusio: Si gratia accipiatur pro gratuito dono Dei,
isto pacto ipsum quod est humanam nat uram esso unitam personne
divinae potest dici quaedam gratia.
Tertia conclusio: Hoc quod est humanam naturam esse unitam
personae divinae, non esi taliter gratia quod sit aliqua gratia ha­
bitualis. Ratio hujus conclusionis tertiae habetur in solutione ad
primum argumentum.
Circa istum articulum primo est notandum conclusionem pri­
mam divi Thomae esse certam secundum fidem. Nam incarnatio
Filii Dei processit ex pura misericordia et caritate Dei erga homi­
nes, non ex aliquo debito justitiae, ut constat ex illo testimonio
Lucae 1 (v. 78): Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus
visitavit nos oriens c.r alto: et ad Titum 3 (vv. 4-5): Apparuit
benignitas et humanitas Salvatoris nostri Dei, non ex operibus
justitiae quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam
salvos nos fecit. Et in articulo sequenti ostendit divus Thomas in­
carnationem Verbi nulla merita de justitia praecessisse.
Secundo notandum est circa secundam conclusionem non esse
inconveniens quod aliquid increatum dicatur gratia secundum quod
datur, nam et Spiritus Sanctus dicitur donum Dei altissimi. Vo­
catur autem donum quatenus nomine doni intelligimus aliquid
quod ex natura sua procedit ut donabile ex inclinatione voluntatis

548

DOMINICI'S ΒΛ8ΚΖ

ex qua gratuita dona procedunt. Et hoc modo esse donum ab aeter­
no convenit Spiritui Sancto, et sumitur personaliter per attribu­
tionem, ut egregie explicat divus Thomas 1 p., q. 38, a. 1 et 2.
Cujus ratio breviter assignatur, quia amor est ratio gratuitae
donationis, immo habet rationem primi doni per quod omnia gra­
tuita donantur. Et quia in divinis Spiritus Sanctus procedit ut
amor, procedit in ratione primi doni. Nihilominus Verbum divinum
communicatum humanae naturae dicitur donum seu gratis do­
natum, quia processit ex gratuita Dei voluntate ut daretur hu­
manae naturae tamquam verbum suppositum illius. Et idcirco quia
ex amore Dei factum est ut Verbum carnem assumeret, speciali­
ter attribuitur Spiritui Sancto quod Filius Dei sit conceptus et
factus homo.
Tertio notandum est circa tertiam conclusionem etiam esse cer­
tam secundum fidem, quoniam alias unio duarum naturarum in
Verbo non esset substantialis, sed tantum accidentalis, ad eum
modum quo dicimus alios sanctos esse unitos Deo per gratiam,
juxta illud divi Pauli primae ad Cor. 6 (v. 171 : Qui adhaeret Deo,
unus spiritus est. Venuntamen, si aliquis diceret unionem Verbi
esse hypostaticam, sed quod humana natura disposita fuit me­
diante gratia habituali ut uniretur Verbo in persona, non videre­
tur errare contra fidem, immo in aliquo sensu potest esse verum,
ut explicabitur infra, q. 6, a. 6, cujus articuli expressus titulus
eat; Utrum humana natura assumpta sit mediante gratia.
Denique notandum est circa solutionem argumentorum, maxi­
me primi argumenti, quod omnia hacc possunt veriiicari, quod
scilicet Verbum divinum est. communicatum humanae naturae per
gratiam Dei, id est per gratuitam Dei voluntatem. Item etiam quod
Verbum divinum est gratia Dei, id est donum gratuitum datura
humanae naturae; et sic ipsum Verbum potest dici gratia unionis,
id est donum quod per unionem hypostaticam communicatur hu­
manae naturae. Et hoc est quod ait divus Thomas ad primum,
quod “per incarnationem humana natura non dicitur participasse
similitudinem divinae naturae in persona Filii", sed ipsummet ess<divinum personale per unionem accepisse. Ceterum, etsi gratia
unionis sit ipsum esse personale Verbi, nihilominus verificatur
quod docet divus Thomas articulo 12 ad tertium, totam Trinitatem
esse principium activum gratiae unionis, quia sensus est quod

Ql'ASST. II. AST, Π

549

tota Trinitas est principium activum ut Verbum uniretur humani­
tati. Unde non sequitur quod Trinitas sit principium activum ipsius
Verbi, quamvis Verbum sit gratia unionis, id est donum gratuitum
unitum humanitati; sed sufficit quod sit principium activum unien­
di humanitatem cum Verbo.
Habemus igitur quod res ipsa, scilicet Verbum est gratia unio­
nis quatenus est datum humanitati. Et quia hoc factum est in tem­
pore, verificatur quod dicit divus Thomas, unionem factam esse
per gratuitam Dei voluntatem; accipitur enim unio pro ratione
fundandi relationem, scilicet quia natura humana tracta est ad
Verbum. Item verificatur quod tota Trinitas est principium acti­
vum gratiae unionis.

ARTICULUS UNDECIMUS

Utrum unio incarnationis fuerit aliqua meritu subsecuta
1. —Prima conclusio: Nulla merita ipsius Christi potuerunt
praecedere unionem Verbi.
Secunda conclusio: Nullius hominis puri opera poUrerunt esse
meritoria ex condigno hujus unionis.
Tertia conclusio: Sancti patres antiqui meruerunt de condigno
incarnationem Verbi desiderando et petendo illam.
Notandum est quod secundum fidem nulla merita Christi prae­
cesserunt unionem hypostaticam. Quia, ut divus Thomas ait, non
ponimus catholici quod ponebat Photinus. quod in aliqua duca­
tione praecesserat purus homo, et postea per meritum obtinuit
esse Filius Dei; sed ponimus quod a principio suae conceptionis
ille homo fuit vere Filius Dei, nunquam habens aliam hy posta sim
nisi Filii Dei. juxta illud Lucae 1 (v. 351, Quod enim nascetur cu­
te· sanctum vocabitur Filius Dei.
2. — Dubium est utrum ipsemet Christus per seipsum meruerit
unionem hyjMistaticam suae humanitatis.
Pro parte affirmativa arguitur primo. Homini Christo tribuere
debemus omnem dignitatem possibilem. Sed possibile erat quod
ipse in incarnationis momento mereretur unionem hypostaticam,

Û50

iU>MlN(cV5 ba£i;z

vel etiam per operationes subséquentes. Ergo de facto meruit diam.
Probatur minor quia, si aliqua ratio repugnaret huic possibilitati,
maxime quia meritum debet praecedere praemium. Sed haec ratio
non est universalis, ut patet, etenim justus per proprios actus po­
tes mereri augmentum gratiae et simul accipere illud. Ergo haec
ratio non est in universum efficax. Confirmatur, quia Christus de
facto meruit gratiam quae olim data fuerat antiquis patribus ante
incarnationem. Ergo non requiritur quod meritum antecedat prae­
mium, immo possibile est quod meritum sequatur postquam prae­
mium est datum; v. g. cum datur denarium mercenario et stipen­
dium militibus anticipata solutione, et postea ipsi merentur quod
acceperant tamquam futuri laboris mercedem. Ergo eodem modo
potuit Christus mereri sequentem unionem Verbi per humilitatem.
3. — Secundo arguitur sic. Nam ratio divi Thomae fundatur
in hoc quod actiones sunt suppositorum. At vero si quis dicat
actiones meritorias esse principalius ipsius naturae humanae, et
quod natura humana merebatur unionem hypostaticam quam ac­
ceperat, non videtur errare circa fidem, sed forte errabit contra
rationem Aristotelis. Ergo non videtur contra fidem asserere quod
Chistus meruerit unionem hypostaticam eum humanitate.
4. — Denique arguitur ex illo testimonio Apocalypsis 5 (v. 12) ;
Dignus est agnus qui occisus est accipere... divinitatem, etc. Ergo
Christus per mortem suam meruit esse Deum. Item in psalmo di,
qui intelligitur de Christo Domino, secundum expositionem divi
Pauli ad Hebraeos 1 (w. 7-8) : Thronus tuus, Deus, in saeculum
saeculi, ubi habetur: Dilexisti justitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus tuus, etc. Quae quidem unctio non fuit alia
nisi per gratiam unionis. Ergo quia dilexit justitiam et odivit ini­
quitatem meruit unionem illam hypostaticam.
5. — Prima conclusio sit: Christus Dominus de facto non me­
ruit unionem humanitatis ad Verbum, nec per opera concomitan­
tia unionem, nec sequentia illam. Haec conclusio tam certa est
nobis, ut oppositum sit plus quam temerarium vel saltim erro­
neum. Probatur primo, quia ut articulo praecedenti dictum est.
incarnatio est opus purae gratiae vel misericordiae Dei. Ergo non
fuit effectus alicujus meriti. Probatur secundo, quia Ista conclusio
est communis sententia theologorum in 3, d. -1, quam acceperunt
ex Augustino in libro De prae *
destination sanctorum, cap. 15.

QL'ARST It, ART. 11

551

et lib. De done pereveraiiliae, cap, ultimo et in Enchiridionc,
cap. 40. Nam et propterea clivus Augustinus appellat Christum
praeclarissimum jubar praedestinationis, quia quod ipse esset Chri­
stus et praedestinatus, non ratione alicujus meriti factum est.
Nos autem, quamvis simus praedestinati ex gratia Dei, tamen
non sine respectu ad merita Christi, propter quem assequimur
omnes effectus praedestinationis, scilicet omnia media et finem.
Secunda conclusio: Christus non potuit mereri unionem hypo­
staticam suae humanitatis ad Verbum. Et intelligitur conclusio de
potentia Dei absoluta. Probatur. Quia si per aliqua opera mereri
potuisset talem unionem, maxime per operam humanitatis unitae
hypostatice personae divinae. Alias non esset Christus qui me­
reretur. Sed per haec impossibile est quod mereatur talem unio­
nem. Probatur minor, quia talia opera humanitatis sic unitae, sunt
suppositi tamquam principaliter agentis et operantis. Ergo non
poterat mereri illam unionem hypostaticam. Probatur consequen­
tia, quia quod praesupponitur ad meritum tamquam ratio et prin­
cipium merendi non cadit sub merito: ergo implicat quod Christus
mereatur unionem hypostaticam suam, quae praesupponitur tam­
quam ratio et principium merendi. Haec conclusio videtur demon­
strari apud sapientes apud quos necesse est quod omnis actus
humanus proficiscatur a persona subsistente tamquam a princi­
pali operante. Item, quod dignitas personae dignificantis actus
humanum non sit praemium meriti, sed potius radix, hoc videtur
esse per se notum in philosophia morali. Cum igitur ex alia parte
nos dicat fides quod Verbum operatur per humanitatem tamquam
suppositum illius, videtur profecto demonstratio theologica quod
Christus non potest mereri unionem hypostaticam.
6. — Ad primum respondetur negando minorem. Ad cujus pro­
bationem dicimus quod, quamvis id quod futurum est praemium
posset materialiter antecedere meritum vel concomitantcr se ha­
bere, ut probat argumentum et ejus confirmatio, nihilominus quod
aliquid habeat rationem praemii semper est post meritum, saltem
natura. Unde concedimus quod augmentum gratiae et caritatis,
quamvis sit simul tempore cum merito quando meritum est suffi­
ciens dispositio, tamen in latione praemii posterius est quam me­
ritum causa! itate naturae. Sic etiam gratia quae data est justis
ante adventum Christi nunquam tamen habuit lationem praemii

552

ÜOMÏNICUS BASEZ

meritorum Christi quousque natus vel conceptus esset Christus
et mereretur quod omnium dominaretur tamquam caput totius
justificationis hominum, de cujus capitis influentia postea dice­
mus. Gratiam vero unionis vel unionem hypostaticam neque ma­
terialiter neque .formaliter potuit praecedere meritum etiam ipsius
Christi Domini, quoniam gratia unionis vel unio hypostatica an­
tecedit gratiam habitualem, quae est principium totius meriti in
humanitate.
7. — Ad secundum argumentum respondeo quod ille qui ita
sentiret erraret in philosophia valde, et consequenter non careret
temeritate assere quod humanitas potuit mereri unionem hypo­
staticam. Qui enim hoc assereret, videretur sentire humanitatem
Verbi per seipsam esse aliam personam quae mereretur ut per­
sona divina esset sibi imita.
8. —Ad testimonium Apocalypsis respondeo sensus ejus le­
gitimum esse quod Christus, qui est agnus Dei occisus, meruit ut
ab hominibus honorificaretur tamquam verus Deus. Est enim mos
consuetus in sacra scriptura asserere quod aliquid fiat quando
manifestatur, juxta illud Joann is 17 (v. 5): Clarifica me Pater
apud te met ipsum claritate quam habui priusquam mundus fieret
apud te.
Ad aliud testimonium Psalmi 44 respondeo quod illa dictio
propte-rca, juxta proprietatem sermonis hebraici, non importat ibi
causalitatem efficientem neque meritoriam, sed tantum causalitatem finalem, ac si diceret: ad eum finem te unxit Deus ut dili­
geres justitiam et odires iniquitatem.

9. —Secundo dubitatur: an unio hypostatica de potentia Dei
absoluta possit esse praemium a lictijus meriti vel puri hominis vel
etiam ipsius Christi. V. g., si posset Deus proponere Christo ut
praemium suae humilitatis quod Pater vel Spiritus Sanctus fleret
homo.
Pro parte affirmativa arguitur primo. Sicut Deus promisit
justis vitam aeternam propter merita, potuit etiam promittere
quod Spiritus Sanctus fieret homo. Ergo sicut nunc datur de con­
digno vita aeterna bene operantibus, daretur etiam in tali casu
in honorem naturae humanae quod Deus fieret homo.
10. — Secundo arguitur quoniam de facto videtur Christum
meruisse unionem hypostaticam Verbi ad humanitatem, non qui-

qVAKSI·. H, ABT. 11

553

dem quando conceptus est. de Spiritu Sancto, sed quando resur­
rexit a mortuis. Tunc enim ex merito humanitatis et passionis
videtur quod iterum factus sit homo. Etenim in triduo mortis
desivit esse homo: ergo non habebat humanitatem unitam suppo­
sito divino. Post resurrectionem autem habuit illam unitam sup­
posito divino: ergo meruit hujusmodi reunionern.
11. - Arguitur tertio et confirmatur. Christi meritum et tale
praemium quale esset quod Spiritus Sanctus fieret homo esset
proportio condignitatis. Ergo de potentia Dei absoluta illa unio
hypostatica poterat cadere sub merito Christi de condigno. Patet
antecedens, quia meritum Christi habet infinitatem ex parte per­
sonae operantis.
12, — Ad hoc dubium sit prima conclusio: Nullus purus homo,
quant umlibet in gratia constitutus, potuit mereri (le condigno unio­
nem hypostaticam, etiam de potentia Dei absoluta. Probatur, quia
nullus purus homo etiam de potentia Dei absoluta potuit satis­
facere de condigno pro peccatis hominum neque mereri remissio­
nem peccatorum: ergo multo minus potuit mereri incarnationem
Christi. Probatur consequentia, quia hoc mysterium multo majus
est et excellentius quam remissio omnium peccatorum per infu­
sionem gratiae: ergo si hoc non potuit mereri, multo minus illud.
Confirmatur. Quia pari ratione posset ille purus homo mereri de
condigno quod Verbum incarnatum satisfaceret pro peccatis ho­
minum sicut de facto satisfecit, ac proinde in tali casu purus
homo ille meruisset de condigno remissionem omnium peccatorum.
Probatur secundo, quia in merito de condigno debet inveniri
connaturalis proportio cum praemio ipso. Sed in operibus bonis,
quaptumlibet procedant ex magna gratia habituali, tantum inve­
nitur connaturalis proportio cum fide vitae aeternae vi cum aliis
quae sunt ejusdem ordinis. At vero unio hypostatica est omnino
superioris ordinis, quia per illam communicatur res infinita se­
cundum seipsam. Per gratiam autem habitualem habet homo con­
sortium divinae naturae per similitudinem accidentalem et dicitur
filius Dei adoptivus, at vero per gratiam unionis est homo vere
Filius Dei naturalis. Ergo hoc praemium non potest habere condignitatem cum merito quod procedit ex gratia habituali. Et haec
ratio est quae a divo Thoma ponitur in articulo, et convincit quod

554

DOMiNICl.S BASEZ

neque dc potentia Dei absoluta potent esse meritum puri hominis
de condigno respectu talis praemii quale est unio hypostatica.
13. — Sit secunila conclusio: Si condignitas meriti accipiatur
non cum tanto rigore ut dicat connuturalitatem cum praemio, sed
ut importat aequalitatem secundum aestimationem valoris meriti
cum praemio, potuit Christus mereri de condigno quod alia per­
sona Trinitatis fieret homo. Probatur. Quia valor meriti Christi
non solum aestimatur ex eo quod actiones bonae ipsius procede­
bant ex maxima gratia habituali et ex magna intensione caritatis,
sed ex eo quod erant personae infinitae dignitatis. Sed iste valor
est aequalis cum valore illius praemii, si proponeretur a Deo red­
dendum pro tali merito. Ergo secundum istam considerationem
vera est conclusio. Diximus autem in conclusione, si consideretur
condignitas meriti non cum tanto rigore connaturalitatis. Obser­
vandum est enim quod, quemadmodum condignitas illa quae acci­
dit merito Christi ex gratia unionis est extrinseca ipsi actioni
virtutis, si consideretur actio secundum propriam speciem et om­
nem perfectionem quam habet ex principio elicitivo et ex objecto
proprio, ita etiam praemium illud si esset constitutum a Deo esset
extrinsecum. Hoc est enim connaturale ipsi actioni meritoriae con­
sideratae secundum propriam essentiam et perfectionem praedi­
ctam. Sed solum haberet ordinem respectu talis praemii secundum
aequalitatem justitiae ab extrinseca ordinatione Dei. Secus *autem
contingit in actibus meritoriis consideratis quatenus procedunt ex
gratia habituali respectu bcatitudinis. In istis enim est intrinsecus
ordo et naturalis gratiae ad finem visionem beatificae, et idcirco
id quod datur ut praemium, scilicet vil a aeterna, est connaturaliter
proportionatum cum ipso merito.
1 L— Quod Λ» quis objiciat quod ex hac doctrina sequitur quod
de facto meritum Christi non habuit connaturalem proportionem
cum praemio quod accipit, videlicet cum justificatione et glorifi­
catione hominum. Probatur sequela, quia justificatio peccatorum
conceditur Christo tamquam praemium dc rigore justitiae, qua­
tenus etiam diximus quod meritum ejus fuit de rigore justitiae.
At vero ista condignitas ct rigor justitiae consurgit non ex specie
actionis meritoriae, nec ex principio elicitivo vel objecto. Ergo
tam ab extrinser.o habet rationem praemii illud quod de facto

Qî’AFSr. 11, ART 11

redditur Christo, sicut haberet unio hypostatica, v. g. Spiritus
Sancti, si daretur in praemio.
Respondeo primo quod fortasse non magnum inconveniens es­
set concedere sequelam, et aliqui moderni concedunt.
Sed respondetur secundo, et melius, negando -simpliciter se­
quelam, quia non est eadem ratio, sed distinguere oportet. In
praemio enim quod de facto datur Christo in justificatione et glo­
rificatione hominum possunt duo considerari: alterum est sub­
stantia et qualitas ipsius praemii; alterum est modus et ratio dandi
praemium, quao quidem ratio et titulus, uL diximus in superiori­
bus, refunditur ex conditione meriti in ipsum praemium.
Dico ergo primo quod, si praemium quod datur Christo con­
sideretur quantum ad substantiam ct qualitatem intrinsecam ip­
sius praemii, connatura lit atom habet cum substantia et essentia
intrinseca meriti. Sunt enim ejusdem ordinis gratiae habitualis
per quam homines justificantur et habent principium connatu rale
ad vitam aeternam promerendam. Itaque habemus quod Christi
merita sunt ejusdem ordinis cum gratia quae nos justificat et gloria
quae beatificat, si considerentur secundum specifica et essentialia
intrinseca. Si autem considerentur merita Christi pro dignitate
quam habent a gratia unionis, isto modo non sunt ejusdem ordi­
nis, sicut nec ipsa gratia unionis hypostaticae est ejusdem ordinis
cum gratia habituali, quia per illam communicatur res ipsa divina,
per istam vero similitudo quaedam accidentalis divinae naturae,
sicut dicit divus Thomas in hoc articulo. Haec est igitur diffe­
rentia quae dissolvit objectionem factam. Si enim unio hypostatica
proponeretur ut praemium meritorum Christi, tunc praemium
quantum ad substantiam suam excederet substantiam meritorum
Christi. Si autem consideraretur meritum Christi quantum ad
conditionem et dignitatem quae accedit ab extrinseco ex ipsa gra­
tia unionis, tunc isto modo ratio reddendi praemium illud aequalis
erat secundum aequalitatem justitiae, quamvis praemium ipsum
secundum substantiam non erat coimaturale cum ipso merito quan­
tum ad substantiam meriti.
15. — Ad primum argumentum respondetur, concedo antece­
dens, quod potuisset Deus facere illam promissionem; sed nego
consequentiam. Non enim tunc illud praemium promissum ha­
beret proportionem cum merito qualem habent nunc nostra merita

.-•(i

INIMINICVS DA&bZ

cum vita aeterna quae promittitur in praemio. In his enim reperitur condignitas connaturalis el ejusdem ordinis; in illo autem
casu praemium excederet in infinitum omne meritum, quia erat
res superioris ordinis.
16. — Ad secundum, aliqui pie concedunt quod Christus meruit
de facto praemium infinitum, et accepit illud quando resurrexit,
quia time iterum factus est homo, sicut argumentum intendit *pro
bare; de qua re infra in q. 19 iterum redibit sermo. Sed nunc
satis est nobis dicere, probabilius esse quod unio hypostatica non
est data Christo in praemium quando resurrexit a mortuis, sed
dumtaxat accepit in praemium quod resurgeret per hoc quod anima
ejus uniretur corpori communicando illi gloriam et immortalitatem
in aeternum. Ratio hujus est quia in resurrectione Christi non
fuit necessaria nova actio ad hoc quod humanitas suppositaretui
in Verbo Dei, sed divina potestas dumtaxat fecit quod anima ite
nun informaret corpus. Ceterum, quod ipsa humanitas sic repa­
rata per resurrectionem uniretur hypostatice Verbo divino, non
fuit effectus alicujus novae actionis, sed necessario fuit consequens
ex eo quod partes essentiales humanitatis semper fuerunt unitae
Verbo divino, nunquam separatae, ita quod Filius Dei vere fuerit
sepultus, ct vere descenderet ad inferos, et ipseinet propria virtute
fecit suam resurrectionem per hoc quod conjunxit animam cimi
corpore. Et idcirco videtur nobis probabilitei quod unio hy­
postatica humanitatis ad Verbum nunquam habuerit rationem
praemii.
Et explicatur hoc ipsum amplius. Nam in conceptione Christi
triplex actio invenitur: prima creatio animae; altera conceptio
sive generatio Christi virtute Spiritus Sancti, per hoc quod cor­
pus dispositum est a Spiritu Sancto ct Virgine ut informarctui
tali anima; tertia operatio fuit conjunctio humanitatis illius ad
suppositum. Quae 1res operationes fuerunt in unico instanti. E::
hac igitur tertia actione, quia ut ajunt theologi, Verbum quod se­
mel assumpsit nunquam dimisit, provenit ut postea in resurrectio­
ne humanitas suppositaretui’ cum Verbo divino per hoc solum quod
anima uniretur corpori. Quia partes essentiales humanitatis sem­
per fuerunt unitae hypostatice Verbo divino, quamvis por mortem
fuerint ab invicem separatae. Et quemadmodum ipsa mors fuit
sola privatio vitae humanae per hoc solum quod separavit animam

QUAEST. Π, ART. 11

557

a corpore mortali, ita resurrectio per hoc solum facta est quo :
anima iterum conjuncta est corpori, communicando ei immortali­
tatem et gloriam. Et hoc fuit vere et proprie praemium resur­
rectionis.
17. — Ad tertium argumentum respondetur quod illa proportio
non est inter meritum illud et praemium tale quantum ad essen­
tiam specificam utriusque. Nam ex parte meriti est infinitas in
circumstantia personae operantis, non in essentia, at vero ex parte
praemii est infinitas in ipsa essentia praemii. Et idcirco non per
omnia est proportio inter meritum. Hactenus de hac dubitatione.
18, — Dubitatur tertio: au patres antiqui vel etiam beata Virgo
meruerint saltem de congruo incarnationem Christi ve! etiam ac­
celerationem adventus Christi.
Pro intelligentia hujus nota quod distinctio meriti de condigno
et de congruo habetur apud divum Thomam 1. 2, q. 11 1. Et quidem
de merito de condigno jam diximus quod patres antiqui nec me­
ruerunt adventum Christi, nec mereri potuerunt. Meritum autem
dc congruo dicitur illud quod, quamvis non habeat proportionem
vequalitatis justitiae, habet tamen quoddam debitum decentiae et
convenientiae ad praemium. Et certe divus Thomas ubi supra,
a. 6 asserit quod nostra bona opera quatenus procedunt, a libere
arbitrio tantum habent rationem meriti de congruo. Verumtamen
discipuli divi Thomae dicunt non sufficere, ad hoc quod opus
bonum dicatur meritorium de congruo vitae aeternae, quod pro­
cidat pure ex libero arbitrio et viribus naturae, nam talis actu,
facile invenitur in hoc peccatore, v. g. cum facit eleemosynam ubi
ct quando et quomodo homo potest et nec ponit malam circum­
stantiam. Intclligunt ergo divum Thomam ubi supra ita quod
eadem bona operatio quatenus procedit ex gratia est meritoria
de condigno, quatenus vero simul procedit a libero arbitrio est
meritoria de congruo vitae aeternae.
Sed non desunt aliqui qui dicant quod meritum de congruo est
n peccatore respectu justificationis |ier gratiam dum facit ex
viribus naturae quod in se est; contra quos non est praesentis loci
disputare. Videatur Soto. lib. 2 De natura et gratia, cap. 3 et 4.
Nunc autem satis est nobis definire meritum de congruo quatenus
invenitur in amicis Dei. quando v. g. exercent aliquas bonas ope

DOMINICUS HANDZ

55S

ratior.es qifibus solent impetrare aliquid a Deo, respectu cujus ipsa
opera non habent habitudinem justitiae, sed decentiam quamdam
et convenientiam. Et hoc modo inultum valet deprecatio justi
assidua pro peccatoribus ut convertantur. Et ita dicimus quod
beata Monica meruit conversionem Augustini; et ipsemet Au­
gustinus fait] quod, si Stephaniis non orasset. Ecclesia Paulum
non haberet HI.
19. — Quo supposito, sit prima conclusio: Patres antiqui, ma­
xime beata Virgo, quamvis non meruerint de condigno incarna­
tionem, meruerunt tamen illam dc congruo. Prima pars hujus con. clusionis patet ex dictis. Secunda pars est communis sententia,
quam tenet divus Thomas in solutione ad tertium, et divus Bonaventura in tertio Sent., d. 4, q. 1, a. 2. Et ratio conclusionis non
est alia nisi quia decet divinam bonitatem ut impleat desideria
ct orationes sanctorum. At vero quia Deus non promiserat Christi
adventum propter merita vel orationes hominum justorum, secun­
dum illud Psalmi 88 (vv. 31, 35) : Si autem dereliquerint filii ejus
legem meam etc., quae procedunt dc labiis meis non faciam irrita.
Et idcirco adventus Christi non est meritum simpliciter, sed tan­
tum de congruo respectu bonorum desideriorum antiquorum pa­
trum.
Sed in hac parte refutanda est quaedam sententia Gabrielis in
3. d. 4, q. 1, a. 3 ad tertium ubi ait quod, quamvis beata Virgo
non meruerit de condigno, sed tantum dc congruo incarnationem,
sed tamen meruit de condigno esse matrem Dei. Ratio ejus est
quia meruit gloriam, quod est aliquid majus quam esso matrem
Dei. Sed haec sententia est pura imaginatio, nam etiam aliae
sanctae mulieres meruerunt gloriam, et non meruerunt esse ma­
tres Dei. Deinde implicat contradictionem in eo quod dicit, quod
non meruit de condigno incarnationem, et quod meruit de condigno
esse genitricem Dei. Nam si meruit de condigno generare Deum
tanquam verum filium suum : ergo meruit de condigno quod Filius
Dei generaretur ab illa, quod est incarnari in illa.
20. — Secunda conclusio: Nullus justus nec beata Virgo simpli­
citer et proprie loquendo meruit, etiam de congruo, acceleretationem incarnationis Filii Dei. Probatur conclusio ex Paulo ad Gala­
tas, 4 (v. 4) : Ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium
Hi

S AUDL-ST..

scnr.o 316. cap. 4. ML, 3y. 1VM.

QUAEST. fl. ART. 12

559

suum natum ex muliere, factum sub lege; ubi sancti patres et
interpretes plenitudinem temporis eam fuisse affirmant quae divi­
na providentia definita est. Confirmatur: quia alias, pari ratione
dici posset quod modo justi merentur accelerationem divini judicii
eum petunt: adveniat regnum tuum. Ergo sicut dies judicii non
adveniet citius propter merita de congruo et orationes sanctorum,
ita nec prior adventus Christi Domini in carnis humilitate venit
citius quam prius erat determinatum.
Diximus, simpliciter loquendo; nam quodammodo non est in­
conveniens illud concedere, v. g. si dicamus quod Deus ordinavit
tot justos petentes adventum Christi ad hoc ut tali tempore ve­
niret. Sed profecto non est propria, sed abusiva comparatio dicere
quod citius venit Filius Dei quam venturus esset si non praeces­
sissent talia merita, quia revera non erat venturus antea nec
postea, sed in tempore praefixo a divina providentia.

ARTICULUS DUODECIMUS

Utrum gratia unionis fuerit Christo homini naturalis
1—Prima conclusio: Gratia sive unionis sive habitualis non
fuit homini Christo naturalis quasi proveniens ex principes na­
turae humanae.
Secunda conclusio: Utraque gratia potest dici Christo natu­
ralis quatenus provenit a divina in hiunanam naturam ipsius
Christi.
Tertia conclusio: Utroque gratia dicitur naturalis in Christo
inquantum eam a nativitate habuit.
2. — Prima conclusio hujus articuli certissima est et per se
nota, cujus oppositum est error contra fidem.
Circa secundam conclusionem notandum est cum Cajetano, quod
dupliciter potest aliquid dici naturale. Uno modo, ex parte prin­
cipii quatenus procedit a natura. Alio modo, quia procedit natu­
raliter cum necessitate et determinatione ad unum taliter quod
non possit non procedere. Conclusio igitur divi Thomae intelligen­
da est priori modo, eo quod gratia procedit ex natura Christi,
scilicet divina in humanam naturam; sed non est naturalis gra-

660

DOMINICUS BASEZ

tia secundo modo quia procedit libere a divina in humanam na­
turam.
Nos autem pro majori dignitate Ciiristi dicimus duo. Primum
est quod absque distinctione et sine addito potest dici gratia na­
turalis Christo, sicut dicimus quod homini est naturale discurrere
et ambulare, quamvis libere discurrat et ambulet. Secundo dici­
mus quod haec propositio est per se et necessaria: Iste homo est
gratus Deo ex propria natura ita ut non possit esse iste homo
quin sit gratus Deo, etiam inquantum homo, si particula inquan­
tum accipiatur specificative, non reduplicative. Probatur, quia de
intrinseca definitione hujus hominis est gratia unionis, ac proinde
non potest esse iste homo quin sit gratus Deo. Hoc enim non
pendet ex libero arbitrio Dei, quamvis quod fieret Deus homo
processit a libera voluntate Dei. Ceterum de gratia habituali non
possumus dicere quod sit tam intrinseca huic homini. Poterat
enim esse iste homo sine illa. Nihilominus dicitur naturalis Christo
quia original ur ex natura divina Christi, et propter aliam rationem
quam divus Thomas ponit in tertia conclusione et in solutione ad
primum.
8. — Denique nota circa tertiam conclusionem, quod naturale,
hoc est, ab initio nativitatis, dupliciter potest accipi. Uno modo,
concomitante!· solum; alio modo, ex vi nativitatis. Et hoc adhuc
dupliciter: uno modo, ex vi nativitatis supposita lege; altero vero,
ex virtute principii efficientis nativitatem. Dicimus ergo quod
Christo Domino est naturalis gratia habitualis, non solum a na­
tivitate concomitanter, sed etiam ex vi nativitatis. Secundo illo
modo, scilicet ex virtute principii nativitatis nativitatem operan­
tis, juxta illud Lucae. 1 (v. 35) : Spiritus Sanctus superveniet in
te, etc., ideoque quod nascetur ex te sanctum vocabitur Filius Dei.
At vero gratia et justitia originalis primi parentis fuit ei natu­
ralis tantum concomitanter, secundum quod principium creationis
ut sic non necessario faciebat Adam gratum. Principium autem
generationis Christi importat influentiam sanctitatis perfectae, et
idcirco attribuitur Spiritui Sancto conceptio Christi. Ceterum, gra­
tia et justitia originalis Adae fuisset quidem nobis naturalis, si
ille non peccasset. ex vi nativitatis nostrae, supposita lege, sicut
modo dicitur peccatum originale naturale nobis, non solum conco-

Ql AtST. II, ART. 12

561

mitanter, sed ex vi nativitatis nostrae, supposita lege quam Deus
statuerat cum Adam.
Hinc sequitur quod qui opinantur beatam Virginem fuisse sanctificatam in primo instanti suae conceptionis, consequenter tenen­
tur affirmare quod gratia illa solum se habuit concomitanter in
conceptione Virginis. Non enim fuit concepta dc Spiritu Sancto,
sed ex virili semine, sicut aliae mulieres. Unde ex natura et vi
conceptionis suae, posita lege, concepta fuisset in peccato origi­
nali, nisi praeservaretur propter merita Christi futura, sicut dicit
illa opinio.

Sto. Ton-.âs -1

QUAESTIO TERTIA
De unione ex parte personae assumentis

ARTICULUS PRIMUS

Utrum personae divinae conveniat assumere naturam creatam

1. — Prima conclusio: Propriissime convenit personae divinae
assumere naturam creatam.
Secunda conclusio, ad secundum: Hoc est proprium divinae per­
sonae, ut fiat in ea concursus naturarum secundum sul>sistentiam.
2. — Circa primam conclusionem, quod attinet ad fidem catho­
licam. nihil amplius advertendum est quam ca quae dicta sunt
quaestione praecedenti, a. 1 et 2. Nunc autem quaedam theologice
observanda sunt. Primum est quod divus Thomas notanter dixit
quod propriissime convenit personae assumere, propterea quod
articulo sequenti docet quod etiam divinae naturae convenit assu­
mere. sed secundario, ratione personae, ad quam immediate ter­
minatur assumptio.
Nota secundo quod persona divina accipitur hic. non determi­
nate prout relative distinguitur ab aliis personis. Nam si fingamus
quod in Deo esset tantum una persona, tunc nihilominus verificaremus conclusionem divi Thomae, quia natura humana assume­
retur immediate ad subsistentiam vel hypostasim divinam ita ut
unio non fieret in natura divina, sed in persona. Ttem, quod inquit
divus Thomas quod “personae proprie competit agere", manifestum
est quod hoc non competit personae divinae inquantum est relatio,
sed inquantum est subsistens in divina natura, quod est immedia­
tum principium operandi ad extra. A erum est tamen quod id quod
inquit divus Thomas, personam esse hujus assumptionis termi-

QÜA&ST. Ill, ART. T

563

num, non verificatur in particulari de facto nisi de persona Verbi,
quatenus relatione constituitur et distinguitur ab aliis personis.
Ergo merito diximus quod in hoc articulo non debemus restrin­
gere personam divinam ut dicit relationem, nec debemus excludere
relationem, sed abstrahere ab utroque; et sic verificantur quae
dicit divus Thomas.
3. — Circa solutionem ad primum observandus est modus lo­
quendi. Nunquam enim debemus concedere quod per hoc quod
Verbum assumpsit naturam humanam, additum est illi aliquid,
licet concedatis quod acquisivit aliquid, et quod habet aliquid
quod antea non habebat. Et ratio est quia haec verba adquirerc
et habere habent universaliorem significationem, et possunt de no­
vo verificari per solam relationem rationis quae advenit alicui ex
eo quod aliquid aliud mutatur et realiter refertur ad ipsum. Et
ita Deus acquirit amicos per hoc quod homines justificantur reali­
ter et ad ipsum referuntur. Ita Deus acquisivit dominium rerum
omnium per creationem. Sic igitur Verbum divinum acquisivit
humanitatem quam antea non habebat, et nihil ei esi additum»
quia illud cui fit additio imperfectum est.
4. — Circa secundam conclusionem Cajetanus invenit myste­
rium in hoc quod divus Thomas ait, quod “persona dicitur in­
communicabilis inquantum non potest de pluribus suppositis prae­
dicari", et non dixit inquantum non potest de pluribus praedicari.
Et ratio est quia non posse praedicari de pluribus, convenit etiam
singulari accidentis, et naturae singulari substantiae. V. g. haec
albedo, haec humanitas non possunt praedicari de pluribus sin­
gularibus. At vero non repugnat quod de potentia Dei haec al­
bedo, haec humanitas de pluribus suppositis verificctur in concreto,
ut si v. g., eadem albedo esset in pluribus subjectis simul vel suc­
cessive, et haec humanitas quae est in Petro assumeretur a Verbo,
et etiam a Spiritu Sancto. Ceterum haec persona per nullam po­
tentiam potest verificari nec in abstracto nec in concreto de plu­
ribus suppositis. Et est bona consideratio Cajetani. Sed profecto,
etiamsi divus Thomas dixisset quod est proprium personae non
posse praedicari de pluribus, solveret sufficientissime argumen­
tum; nam ipse non diffinit in hoc loco quod sit proprium quarto
modo ipsius personae esse incommunicabile, sed quod conveniat
ei esse incommunicabile.

504

DOMINICIS BANKZ

5. — Dubitatur primo circa eamdcm solutionem ad secundum:
an suppositum creatum possit naturaliter assumere naturam
substantialem alterius, v. g. angelus naturaliter possit assumere
naturam humanam.
Ratio dubitandi esse potest primo, quia personalitas angeli
est superioris ordinis quam personalitas hominis, cum angelus
sit pure spiritualis; homo vero sit corporeus: ergo sua persona­
litate poterit suppositare alienam naturam.
6. — Secundo, quia unicum suppositum substantiae sustinet
naturaliter plures naturas accidentales; et anima rationalis com­
municat naturaliter suam existcntiam corpori; ergo angelus po­
terit naturaliter communicare suam subsistentiam naturae cor­
poreae.
7. — Respondeo quod nullo modo angelus poterit naturaliter
assumere alienam naturam ad hypostasim. Haec est communis
opinio. Probatur: primo, quia alias, non esset magnum miracu­
lum quod Deus assumpsisset naturam humanam si angelus natu­
raliter potuisset hoc facere. Secundo, quia divus Thomas propter
infinitatem personae divinae concludit quod |x>tuit terminare alie­
nam naturam. Tertio, quia omnis natura substantialis naturaliter
est limitata ad unam hypostasim ita ut naturaliter in alia esse
non possit: ergo nec personalitas creata potest subsistere in dua­
bus naturis. Probatur quarto, quia homo etiamsi vellet, non potest
assumere naturam aliquam substantialem inferiorem sibi: ergo
nec angelus poterit assumere inferiorem. Quinto, omnis forma vel
actus terminatur ad certam materiam et subjectum. Sed perso­
nalitas creata est quasi actus ct complementum ipsius naturae.
Ergo ad unam naturam determinata est. Denique, angeli non pos­
sunt naturaliter mutare naturas rerum nisi applicando activa pas­
sivis, ut late ostendimus prima parte, q. 110. a. 2 et 3. Ergo an­
gelus non potest assumere naturam humanam. Probatur conse­
quentia. quia natura humana naturaliter per solam generationem
constituitur in supposito. Ergo angelus non potest fieri homo nisi
sit genitus ab homine, quod est impossibile. Et profecto, si hoc
esset possibile naturaliter, jam angeli boni vel mali assumpsissent
humanam naturam.
8.Ad primum argumentum in oppositum respondetur nego
consequentiam, quia cum superioritas unius naturae contineatur

565

QtABST. til, AST. 1

sub eodem genere, non potest immutare ordmem naturalem infe­
rioris naturae, nisi forte applicando activa passivis juxta ordinem
universi.
9. — Ad secundum. negatur etiam consequentia, quia anima
rationalis ex natura sua est pars hominis et forma corporis huma­
ni; similiter accidentia ex natura sua habent existere in substan­
tia et ab illa individuari; unde non repugnat quod plura acciden­
tia distincta specie sint in eodem subjecto.

10. — Dubitatur secundo: an saltem de potentia Dei absoluta
possit angelus fieri homo per unionem hypostaticam humanae na­
turae ad suppositum angelicum.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Quidquid non implicat
contradictionem. Deus potest faoere. Sed talis unio non implicat,
contradictionem. Ergo.
11.
Arguitur .secundo, quia per fidem credimus quod acciden­
tia existunt sine subjecto in sacramento altaris, quod quidem si
fides non doceret, diceret philosophus quod implicat contradictio­
nem. quia accidentis esse est inesse. Ergo pari ratione theologus
non debet negare quod per potentiam Dei absolutam possit fieri
illa unio hypostatica duarum naturarum in supposito angelico.
12. — Arguitur tertio ex communi assertione multorum contio­
natorum, qui ajuut quod potuisset Deus mittere angelum ad redi­
mendum genus humanum; immo et divus Augustinus in sermone
de Epiphania idipsum videtur asserere. Et multi ex antiquis di­
xerunt quod dc facto angeli assumpserunt humana corpora sibi
hypostatice unita. Ita dixit Tertullianus in libro De came Christi
4 cap, 6], et divus Hieronymus super primum capitulum Aggaei
refert sententiam Origenis et aliorum asserentium Joannem Ba­
ptistam et Aggaeum et Malachiam fuisse vere angelos et ex divina
dispensatione assumpsisse naturam humanam; et ipsemet Hiero­
nymus subdit in eodem loco “non esse mirum hoc de angelis credi,
cum pro salute nostra Dei Filius humanum corpus assumeret (11.
Hoc ipsum dicit in prologo super Malachiam. Ergo videtur divum
Hieronymum praesupponere unionem illam esse possibilem. Quin
etiam Paludatius in 3, d. 1, q. 1 affirmat quod secundum aliquos
I. v. M .ML,

1599

566

boMINICI'S BAflRg

sanctos, antechristus erit diabolus et homo per hoc quod Lucifer
assumet naturam humanam.
IS. — Pro decisione hujus difficultatis sit prima conclusio:
Absque injuria fidei vel sanae doctrinae potest substvncri pars
affirmativa. Probatur, quia non habemus argumentum contra illam
quod convincat esse malam doctrinam et periculosam; ct argu
menta facta videntur habere aliquam probabilitatem.
Secunda conclusio: Pars negativa videtur nobis multo verior
ct tutior et magis extollens mysterii incarnationis dignitatem, dun
negat simile quid fieri posse in angelis. Haec sententia videtur
expressa divi Thomae in articulo ad secundum, ubi ait ideo esse
proprium personae divinae posse subsistere in duabus naturis, quia
est infinita. Et ista ratio concludit quod per nullam potentiam
posset persona creata subsistere in duabus naturis, quia nulla
persona creata potest esse infinita. Confirmatur. Nam alias, pari
ratione esset possibile quod unus angelus posset assumere natu
ram angelicam alterius angeli, immo plures naturas in infinitum
syncategorematice, quod quidem arguit infinitam perfectionem.
Hanc sententiam tenet Cajetanus in hoc loco, et Durandus in 3.
d. 1, q. 5. Scotus autem, q. 4, relinquit dubiam quaestionem,
quamvis magis declinet in partem affirmativam.
14.
Ad argumenta in oppositum respondetur quod propter
illa aliqui tenent partem affirmativam. At vero in favorem partis
negativae respondeo ad primum nego minorem, immo implicat
contradictionem quod persona creata uniatur hypostatice alteri
naturae quam propriae. Probatur, quia subsistere in propria na­
tura tamquam complementum illius, perfectio est: ergo posse subsistere sub duabus naturis tamquam complementum illarum major
perfectio est. Ac proinde si persona creata posset subsistere non
in tot quin in pluribus naturis, esset infinite perfecta personalitas.
Est autem eadem ratio quod possit subsistere in duabus per di­
vinam potentiam, et non in tot naturis quin in pluribus, sicut
arguit Aristoteles, quod si duo corpora possent esse simul in eodem
Joco, possent etiam plura corpora in infinitum. Nec valet objicere
quod personalitas creata non ex se ipsa et propria virtute, sed
virtute divina haberet illum effectum, quemadmodum utitur Deus
creatura ut instrumento etiam ad miracula facienda. Non. inquam.
valet ista objectio, quia assignavimus diversam rationem. quo-

«

-

QUAEST. ΙΠ, ART. 1

567

niam personalitas non potest se habere ut instrumentum Dei ad
illum effectum qui est subsistere in aliena natura. Si enim esset
instrumentum Dei, time ipse Deus principalius subsisteret in illa
natura. Omnis enim actio et omnis effectus instrumentaliter pro­
cedens ab aliquo instrumento principalius tribuitur agenti princi­
pali. Quemadmodum si aqua baptismalis dicitur causare gratiam
virtute Dei, multo magis ipse Deus; quemadmodum si peni cillus
depingit imaginem instrumentaliter, multo magis ipse artifex. Ergo
ille effectus qui est suppositure aliam naturam non potest tribui
personae creatae tamquam instrumento Dei; alias ipse Deus prin­
cipalius subsisteret in illa natura.
15. — Ad secundum respondetur quod non est eadem ratio de
accidentibus existentibus extra subjectum, quia subjectum non
constituitur intrinsece ex illis; at vero suppositum substantiale
constituitur intrinsece per naturam, sive simplicem, sive compo­
sitam. Ceterum ipsa accidentia habent distinctam essentiam a sub­
jecto: unde non implicat contradictionem quod per potentiam Dei
absolutam, qui est causa totius existentiae in fieri et conservari,
possint accidentia existere sine subjecto.
16. — Ad tertium argumentum respondeo quod, quamvis Deus
potuisset mittere angelum qui redimeret genus humanum eo modo
quo pura creatura potest satisfacere pro peccato, tamen ille an­
gelus non poterat fieri verus homo per unionem hypostaticam, sed
forte in corpore phantasmatico vel in aliquo vero corpore sibi
adjuncto, sicut homo utitur equo ad pugnandum. Tamen poterat
exercere aliquas operationes in honorem Dei. Ceterum error esset:
contra fidem asserere quod Joannes Baptista aut alius propheta
fuerit substantialiter angelus. Hoc est enim contra communem
modum loquendi sacrae scripturae et communem sententiam theo­
logorum, quia sequeretur quod illi non fuissent vere filii Adae.
nec contraxissent peccatum originale. Videto Sixtum Senensem,
lib. 5 Bibliothecae fianeiae, annotatione 162, ct libro 6, annotatio­
ne 17. At vero divus Augustinus non intelligit quod ille angelus
esset verus homo. Nec constat ubi legerit Petrus Paludanus quod
est sententia communis apud sanctos: nam illi dumtaxat asserunt
quod Lucifer assistet antechristo tamquam instigator et guberna­
tor illius. Quaedam alia advertit Cajeta nus quae partim pertinent
ad materiam Trinitatis, partim explicabuntur in sequenti articulo.

558

DOMINICI'S BANEZ

17.
Nunc nota quod persona divina, non solum est infinita
in perfectione naturae divinae, quia Deus est, et consequenter est
infinita in agendo, sed etiam est infinita secundum propriam ra­
tionem personae relativam, ita ut filiatio sit infinita perfectio qua­
tenus terminat divinam naturam ct subsistit incommunicabiliter
in ipsa natura; et inde provenit quod non sit limitata, et quod
possit subsistere in pluribus naturis creatis substantialibus. Ha­
bemus itaque quod infinitas Dei quatenus est infinitas naturae
importat perfectionem in essendo et in causando. T’t autem est
infinitas personae, importat perfectionem in terminando, quod qui­
dem non est causare.
Quod ai quis objiciat, si filiatio ut est talis personalitas est.
infinita perfectio, sequitur quod aliqua perfectio sit in Filio quae
non est in Patre. Consequens est haereticum. Ergo et antecedens.
Aliqui respondent distinguentes de perfectione. Nam si sit ser­
mo de perfectione relativa, concedunt sequelam, quod aliqua per­
fectio relativa est in Filio quae non est in Patre. At vero de
perfectione absoluta, negant sequelam.
Nos autem absolute negamus sequelam. Et ratio est quia per­
fectio et bonitas sicut perfectum et bonum sunt de genere abso­
lutorum. Quapropter nunquam concedendum est quod aliqua per­
fectio est in Filio quae non est in Patre. Unde quemadmodum
ista consequentia non valet: filiatio intrinsece et essentialiter est
ipsa essentia divina; sed filiatio non est in Patre: ergo aliqua
essentia divina non est in Patre, quia argumentamur a formali
ad identicam negative, ita etiam altera consequentia non valet
cum sit similis formae.

ARTICULES SECUNDUS
Utrum naturae <livinae conveniat assumere
1. — Prima conclusio: Esse assumptionis principium convenit
naturae divinae secundum scipsam.
Secunda conclusio: Esse terminum assumptionis non convenit
naturae divinae secundum seipsani, sed ratione personae in qua
consideratur.

ST H»

□ÔM

Tertia conclusio: Bene potest dici quod secundaria natura di­
vina assumpsit naturam humanam ad sui personam, et per hunc
modum dicitur etiam natura divina incarnata.
2. -De prima conclusione nulla est difficultas, est enim evi­
dens ex suppositione. Suppositu enim quod Verbum caro factum
est, liquido constat quod principium hujus effectus fuit essentia
divina secundum scipsam. quia in Deo sicut non differt quod est
a quo est, ita non differt quod et quo agit, ut dicit divus Thomas
in solutione ad tertium, ubi explicat primam conclusionem et ra­
tionem ejus.
3. — Circa secundam conclusionem est primum dubium: aa
Verbum divinum naturam humanam terminet primo et per se. ]Mr
aliquid essentiale et absolutum, an vero per aliquid personale ct
respectivum.
Notandum est quod non quaerimus de termino assumptionis
qui factus est et resultavit ex illa actione, de quo diximus in
quaest. 2 esse aliquid absolutum, scilicet Verbum esse hominem.
Sed modo quaerimus de termino humanitatis assumptae, per quem
primo completur dependentia humanitatis quam habebat in ordi­
ne ad propriam personalitatem; et ita quaerimus an id quod imme­
diate supplet illam subsistentiam terminando ipsam humanitatem
sit aliquid absolutum Dei, an vero aliquid respectivum personale.
4. — De qua re tres sunt opiniones apud catholicos. Prima est
Durandi in 3. d. 1. q. 2, ubi dicit duo. Primum est quod Verbum
terminat humanitatem primo et per se per aliquid essentiale com­
mune tribus personis. Secundo dicit quod quamvis haec unio imme­
diata naturae humanae cum divina pracrequiritur ad unionem
personalem, non tamen sufficit, sed ulterius requiritur unio cum
his quae sunt propria personae inquantum persona est.
Pro cujus intelligentia supponit hoc fundamentum: quod sub­
sistentia in divinis est aliquid essentiale et non personale. Quod
nititur Durandus probare ex differentia quae versatur inter sup­
positum creatum et increatum suppositum. Etenim in creaturis
per idipsum Petrus est subsistens per quod est ista persona sin­
gularis et incommunicabilis; sed in divinis idem Deus subsistens
ct singularis est in tribus suppositis differentibus per proprieta­
tes personales. Hinc colligit, quod Pater est subsistens per aliquid

570

nOMINICI'S ΒΛΝΕΖ

essentiale inquantum est hic Deus; sed haec persona est incommu­
nicabilis per rationem personalitatis vel paternitatis.
Confirmat Durandus idem fundamentum, quia subsistentia est
perfectissimus modus essendi. Ergo quod subsistit ad se subsistit,
et non ad alium. Confirmatur cx divo Augustino, lib. 7 De Tri­
nitate, cap. 4, ubi ait: 'Omnis res ad se ipsam subsistit; quanto
magis Deus?” (1). Ergo subsistere est aliquid absolutum. l'une
arguit Durandus et probat primum dictum isto modo: Personae
divinae per illud competit uniri naturae assumptae per quod com­
petit ei dependentiam naturae assumptae terminare. Sed personae
divinae competit terminare dependentiam naturae assumptae per
illud per quod ipsa persona subsistit. Ergo per essentiam divinam
terminat immediate. Probatur consequentia, quia persona divina
subsistit per essentiam. Illud autem quod in secundo dicto asse­
ritur a Durando ex necessitate dicitur, quoniam alias haereticum
esset primum dictum, nisi ostenderet quare potius Filius est homo
quam Pater, scilicet quia humanitas ulterius unitur proprietati
personali ipsius Filii.
5. —Haec sententia Durandi quantum ad primum dictum, cat
plus quam falsa, et ut ait Capreolus in 3, d. I, q. 1 ad argumen­
tum contra quartam conclusionem, est periculosus Durandus in
hac parte. Et ante omnia Durando objicimus novitatem et singu­
laritatem suae sententiae in eo quod ponit duplicem unionem hu­
manitatis: alteram ad subsistentiam essentialem tamquam praerrequisitam, alteram ad personalitatem relativam Filii. Quod si qwis
objiciat quod divus Thomas videtur etiam duplicem unionem asse­
rere, scilicet et ad essentiam divinam et ad personam: respondetur
quod haec unio eadem est omnino et una. Sed divus Thomas dicit
quod per se et immediate terminatur ad personam, secundario
vero et mediate ad ipsam divinam naturam. Durandus autem duas
uniones ponit, unam praerrequisitam ad alteram naturam. Si tan­
tum assereret unionem humanitatis ad subsistentiam divinam com­
munica bilem, ct ex consequenti diceret Filio competere, non posset
ostendere differentiam quare Pater et Spiritus Sanctus non essent
homo, siquidem illa subsistentia commiinicabilis aequaliter conve­
nit singulis personis. Ponit ergo aliam unionem distinctam huma­
nitatis ad filiationem.
<x»

S. aw «..

ai· r.

4». 4

Mi. « ap,

Ql'AEST. HI, ART. 2

571

Arguitur secundo contra Durandum. Si humana natura unire­
tur tantum priori illa unione, tunc hic Deus esset homo et ex
consequenti quaelibet persona esset homo. Sed |»er hoc quod ulte­
rius uniatur humana natura Filio Dei non tollitur prior unio. Ergo
adhuc Pater est homo ct Spiritus Sanctus est homo. Probatur
major ex ipso Durando ubi supra, quaest, 4. Et nos art. sequenti
respondebimus illi.
G. — Secunda opinio est Marsilii in 3. q. 2. a. 1 ad 8 ubi dicit
tria. Primum est quod ista unio immediate facta est personae et
secundario essentiae. Secundum est quod ratio formalis per quam
persona divina terminat unionem est essentia divina. Tertium est
quod ipsa essentia divina, quamvis sit id quo persona terminat
unionem, tamen non est consideranda ipsa essentia ut sic abso­
lute, sed prout est in Filio. Quemadmodum concedimus in materia
de Trinitate quod solus Pater generat et quod ratio generandi est
deitas et essentia, non paternitas, ut docet divus Thomas 1. p..
q. 41, a. 5, deitas autem dicitur ratio sive potentia generandi prout
est in Patre, sic etiam dicit Marsilius quod solus Filius immediate
terminat naturam assumptam per essentiam divinam prout est
in Filio.
Haec sententia habet etiam illud fundamentum Durandi, quod
subsistentia in divinis est essentiale et absolutum. Et aliqui volunt
confirmare hoc fundamentum ex divo Thoma infra q. 17. a. 2 ad 3.
ubi ait quod “tres personae non habent nisi unicum esæ”. Ve
*
rumtamen falluntur in consequentia inferentes quod si tres per­
sonae non habent nisi unum esse, consequenter non habeant nisi
unum subsistere. Etenim esse semper accipitur pro esse existentiae, quod est omnino essentiale.
Item etiam divus Thomas q. 9 De potentia, a. 5 ad 13 ait quod
essentia divina non habet subsistere a proprietatibus personali
*
bus, sed e contra “proprietates personales habent quod subsistant
ab essentia divina”.
Item arguit Marsilius: si persona in divinis subsisteret per
relationem et in humanis per absolutum, sequitur quod persona
non univoce sed aequi voce diceretur de persona divina et creata.
7. — Haec sententia Marsilii majorem habet probabilitatem
quam sententia Durandi. Nihilominus non placet, quia si illa ratio
sufficit ut dicamus quod Verbum terminat humanitatem per ali­

DOMlKIUl/S n.\SEZ

quid essentiale absolutum, videlicet quia essentia esi quo termi­
nat quatenus essentia est in Filio, sequitur quod pari ratione pos­
semus dicere quod persona divina, v. gr. Filius, constituitur per
essentialia, quoniam essentia prout est in Filio cum relatione
constituit Filium.
Tertia sententia et verissima est quae dicit tria. Primum est
quod nunc de facto Verbum divinum terminat naturam assumptam
per se ut quod. Secundum est quod ratio terminandi ut quo est
proprietas personalis qua Filius r<aliter distinguitur a Patre, sci­
licet filiatio. Tertium est quod ipsamet essentia divina secundario
terminat ipsam unionem. Et ratio est quia ipsa essentia divina
intrinsece est ipsummet suppositum Filii.
Fundamentum hujus sententiae est quod subsistentia in divi­
nis non solum cst iqutfl essentiale, sed etiam personale: abstrahit
enim ab essentiali atque personali. Quemadmodum hoc nomen res
in divinis abstrahit ab essentiali et personali, et dicimus quod in
divinis tres res sunt una res. ita possumus dicere quod in divinis
sunt tres subsistentiae, scilicet personales et incommunicabiles,
et est una subsistentia essentialis et communicabilis. Et sicut non
ponimus quatuor res etiamsi dicamus quod tres res sunt una res.
ita r.on ponimus quatuor subsistentias, quamvis asseramus quod
tres subsistentiae realiter distinctae sunt una subsistentia essen­
tialis.
Haec sententia est communis. Est Scoti in 3 Sent., d. 1. q. 5
et d. 5. q. 1. et Capreoli d. 1, q. 1 in 1. conci, ad argumenta. Caje­
tanus etiam in hoc loco tenet eam, et est communis thomistarum:
et procul dubio sententia est divi Thomae ut statim videbimus.
8. — Ut autem non videatur fundamentum esse voluntarium.
notandum est quod subsistens in natura et habens naturam idem
est. Hinc ergo est ut quot modis aliquid habet naturam tot sub­
sistit in natura, tot etiam modis dicetur subsistentia, quia ex
differenti modo subsistendi vel subsistentiae dicitur aliquid di­
versimode subsistere.
Nota secundo quod in Deo “subsistens in natura” dupliciter
intelligitur. Uno modo hic Deus subsistens sed communicabilis
tribus personis secundum talem subsistentiam. Alio modo intelli­
gitur haec persona subsistens in natura divina incommunieabiliter secundum talem modum subsistendi quia scilicet per relatio­

y' AESi·, III. 1ST. 2

573

nem oppositam subsistit in natura divina. Sic igitur isto secundo
modo subsistentia est personale, priori vero modo est essentiale.
Secundo etiam probatur fundamentum et explicatur. In divinis
sunt tres personae: ergo tres subsistentiae. Probatur consequen­
tia, quia persona diffinitur in communi: est rationalis naturae
individua substantia, sive intellectualis naturae. Ubi proculdubio
substantia ratione adjuncti sumitur pro prima substantia quae
maxime substat, ubi necessario includitur subsistentia secundum
quod prima substantia subsistit omnino et ei nihil subsistit.
Tertio item probatur et explicatur quod subsistentia sit magis
personale quam essentiale, quia personae maxime competit sub­
sistere omnibus et ipsi personae nihil subsistit: ergo subsistentia
magis sapit personale quam substantiale. Probo antecedens, quo­
niam hic Deus vel haec essentia non dicitur subsistere relationi­
bus personarum, sed potius viceversa: ergo person?. maxime sub­
sistit.
Quod autem haec sententia sit divi Thomae patet ex 1 p.. q. 4.0,
u. 3 ubi ait sic: “proprietates personales non sic intelliguntnr ad­
venire hypostasibus divinis sicut forma subjecto praeexistenti, sed
ferunt secum sua supposita inquantum formali significatione signi­
ficat distinctum subsistens in natura. Et 1 p.. q. 29. a. 4 ait per­
sona divina significat relationem ut subsistentem.
Confirmatur ex concilio Constantinopolitano quinio, actione 4.
can. 1 ubi dicitur: “si quis non confitetur Patris et Filii et Spiri­
tus Sancti... unam deitatem in tribus subsistentiis.... anathema
sit” (1). Et concilio sexto, aci. 11. in confessione Sophronii archiepiscopi Hierosolimitani, quae approbatur a concilio, sic habetur:
“In unitate Trinitatem glorificamus. Trinitatem quidem pro tribus
subsistentiis... Sabcllianorum ista est pravitas, in unam subsisten­
tiam tres confundere subsistentias, et in unam personam eas tres
personas” (2).
Sed quia hoc videtur etiam ex parte contrariari nostrae sent:ntiae, quia ponimus unam subsistentiam communicabilcm. re­
spondendum est quod illic condemnatur error asserentium unicam
tantum subsistentiam in divinis. Nos autem ponimus tres subsi­
stentias realiter distinctas, quarum quaelibet non distinguitur reall I .MAtUi ‘j 375.
«2< Mnnsl 11- WW4G7.

DOMTNICCS RASEZ

liter a subsistentia communicabili, sicut non distinguitur ab essen­
tia. Quapropter non ponimus neque unicam tantum subsistentiam,
neque quatuor subsistentias, sed tres tantum realiter distinctas.
Et profecto in praedicto concilio subsistentia mere personaliter
accipitur, nam haec erat sabelliana haeresis, quod Pater et Fi­
lius et Spiritus Sanctus sunt una subsistentia personalis. Ceterum
dicere quod sunt una subsistentia essentialis sicut sunt unum Deum
subsistens catholicum est.
9. His suppositis probatur sententia a nobis proposita. Et
quidem quod sit divi Thomae patet quia in articulo praecedenti
et in isto dicit quod terminare convenit .naturae divinae ratione
personae: ergo persona importat aliquid incommunicabile per quod
terminat naturam; alias non per se primo terminaret.
Secundum dictum probatur ex concilio Toletano sexto in prin­
cipio confessionis catholicae ubi dicitur: "tota Trinitas operata
est formationem suscepti hominis quia opera Trinitatis indivisa
sunt: solus tamen Filius suscepit humanitatem in singularitate
personae non in unitate divinae naturae, id est, in eo quod pro­
prium est Filii, non in eo quod commune est Trinitati” (1). Hacte­
nus concilium. Idipsum habetur in concilio Toletano undecimo in
confessione fidei. Vide Magistrum in 3, dist. 5.
10. — Denique contra Durandum est argumentum: unio quae
fit ad personalitatem Verbi est ratio quare ipse Filius sit homo
et incommunicabiliter naturam humanam susceperit. Ergo alia
prior unio superflua est. Praeterquam quod, illa posita, vix potest
intclligi quomodo Pater et Spiritus Sanctus non sint homo, si­
quidem hic Deus immediate assumpsit naturam humanam ad sub­
sistentiam essentialem.
11.
Praeterea contra Marsllium est argumentum ex eodem
exemplo quod ipse adducit fcf. num. 6]. Pater generando Filium
deitate et non paternitate, communicat Filio deitatem et non pa­
ternitatem. Ergo si Verbum terminat humanitatem essentia di­
vina ut quo, et non terminat filiationem, sequitur quod non com­
municat Verbum ipsi humanitati suam personalitatem, sed tantum
aliquid essentiale. Ergo exemplum illud Marsilii potius est pro
nobis, quia sicut in Trinitate sunt tres personae in una essentia,
et ipsa essentia est principium quo producuntur Filius quidem a
■I

Mnnsti 10 6G2.

Ql'AbST. HI, Akl’. 2

575

Patre et Spiritus Sanctus ab utroque, ita in hoc mysterio incar­
nationis inveniuntur tres substantiae, scilicet caro et anima et
divinitas quae conveniunt in una persona, et ipsa personalitas est
prlcipium seu ratio terminandi divinitatem et animam et carnem
simul.
1JJ.
Ad argumentum Durandi quo vult probare suum fun­
damentum [cf. num. ‘1], videlicet quia subsistentia est perfectis­
simus modus essendi, ergo est ad se, distinguo consequens. Ad
se, id est non ad aliud essentia, concedo consequentiam; ad se,
id est non ad alium in persona, nego consequentiam. Non enim
destruit rationem perfectissimam essendi quod relatio subsistens,
qualis est divina, sit ad alium tantum in persona.
Aliqui respondent quod proprietas personalis quae est subsi­
stentia considerari potest uno modo ut constituit personam, et sic
concedunt quod non est ad aliud hac sola consideratione quatenus
constituit; altero modo quatenus distinguit, et sic est ad aliud in
persona. Et utrumque includitur in proprietate personali.
Sed tamen iste modus dicendi nobis non placet, quia semper
est concedendum absolute loquendo quod proprietas personalis est
ad alium in persona, et quod personae constituuntur relationibus.
Quod autem nostra consideratio quando intelligimus proprietatem
personalem constituentem non se extendat ut intelligat quomodo
distinguatur realiter ab alio, non tollit quominus persona consti­
tuatur relatione. EL ratio est quia, ut dicit divus Thomas art. se­
quenti, intellectus noster intelligit Deum in hac vita sicuti est.
sed suo modo, scilicet per conceptus imperfectos pèr quos saepe
distinguit quae non distingueret si videret Deum sicuti est.
Ad confirmationem ex divo Augustino eodem modo respon­
detur.
Ad argumentum Durandi pro principali conclusione [cf.
num. 4], respondetur quod per illud terminat Verbum dependen­
tiam humanitatis per quod Verbum subsistit incommunicabiliter
in divina natura.
13. — Ad argumenta secundae opinionis respondeo. Et quidem
quantum attinet ad fundamentum illius, jam satis diximus.
Ad auctoritatem divi Thomae [of. num. 6] respondetur esse
differentiam inter esse quod est existere, et inter subsistere. Nam
illud est proprium naturae divinae, et per illud existant personae

576

DOMINICI Λ BASEZ

Trinitatis, et est tantum unum simplex existera; at. vero subsi­
stere per se primo convenit personae.
Ad alterum locum De potentia, q. 9 dicimus quod relationes
divinae seu proprietates personales radicaliter habent subsistere
ab essentia divina. Non enim subsistunt quatenus sunt relationes
oppositae, sed quatenus sunt relationes divinae. Ceterum formaliter ipsae sunt subsistentes.
Ad tertium argumentum, quod est Marsilii, respondetur ex
doctrina divi Thomae in 1 p., q. 29, a. 4 ad 4 quod si aequivoce
sumatur pro eo quod est diversis conceptibus, negatur consequen­
tia, quia v. gr. ens unico conceptu significat substantiam et rela­
tionem accidentalem, quamvis non importet illa univoce. Si vero
aequivoce sumatur pro eo quod est analogice, concedo consequen­
tiam. Nihil enim dicitur de Deo et creaturis pure univoce.
14. — Circa tertiam conclusionem notandum quod .Magister in
3. d. 5 affert testimonia quaedam ex conciliis Toletanis, ex Augu­
stino, Hieronymo. Damasceno in utramque partem quaestionis, an
natura divina, assumpserit humanam, et utrum sit incarnata, et
denique respondet affirmative, sicut fecit divus Thomas in hoc
articulo. Locus autem Damasceni habetur lib. 8 Orthodoxae fidei.
cap. G; locus vero Augustini L’*. Fulgent» | habetur lib. De fide ad
Petrum, cap. 2. Sed divus Damascenus cap. 11 videtur illam con­
clusionem negare; accipit tamen illam in alio sensu, id est, quod
secundum se et immediate non fuit divinitas incantata.
Dubitatur tamen an istae propositiones sint xxyae. Prima: na­
tura divina est facta caro; secunda: natura divina est facta homo;
tertia: natura divina est homo; quarta: divina natura est vx
Virgine; quinta: divina natura est mortua.
15.
Magister Sententiarum in loco citato negat primam pro­
positionem, natura divina est facta caro, quia videtur facere sen­
sum quod conversa est in carnem. Secundam vera et tertiam non
negat absolute, quamvis potius videatur in partem negativam de­
clinare. Divus Thomas vero in explicatione litterae Magistri dicil
tertiam esse veram in sensu identico. quia licet natura non sup­
ponat pro supposito, est tamen suppositum Verbi et verificatur
de illo. Neque ipse existimat illam negasse Magistrum. Unde nos
colligimus argumentum ad probandum quod secunda sit rara. Nam
bene sequitur: natura divina est homo; et non est homo ab aeter-

QfAKST. HI. ART. 2

577

no: ergo facta est homo in tempore. Neque valet solutio quod
facta applicatur essentiae secundum se, quia haec etiam csset
falsa, Verbum factum est homo, si factum applicatur ad significa­
tum substantivi. Ergo sicut haec est vera: Verbum factum est
homo, ita haec est vera: divinitas facta est homo, nam utrobique
fit appelatio ad humanitatem in supposito et in sustentante.
Propter hoc argumentum dicimus quod secunda propositio po­
test habere sanum sensum. Nihilominus posset quis negare illam,
quia videtur facere sensum quod divinitas immediate assumpsit
humanitatem et dependentiam illius.
Quarta vero et quinta falsae sunt, de quibus infra q. 16, a. 5
ad 1 disputat divus Thomas. Ratio autem falsitatis earum est quia
illa adjectiva applicantur ad significatum substantivi immediate
sive significatum formale, et est. sensus quod ipsa natura divina
immediate assumpsit originem ex Virgine. Ceterum istae propo­
sitiones. Deus est natus ex Virgine, Deus est mortuus, sunt verae,
quia nomen Deus propter modum significandi in concreto suppo­
nit pro persona Filii. Et quia verum est quod Filius Dei est natus
ex Virgine tamquam persona humanitatis ratione cujus nasceba­
tur, ita etiam verificatur quod Deus natus est ex Virgine. Et eadem
est ratio quod Deus dicitur vere esse mortuus.
16.
Circa solutionem ad primum nota quod divus Thomas
in 3 Sent., d. 5, q. 2, a. 2 dicit quod Verbum assumere potest
tripliciter accipi. Uno modo communiter pro eo quod est sumere.
Et ita quaelibet persona Trinitatis sumpsit humanitatem, quamvis
non ad se. Alio modo dicitur proprie quidem, sed non denotat
quod immediate assumatur aliquid et uniatur assumenti. Et isto
modo natura divina assumpsit humanam quia assumpsit illam
ad suppositum suum reale. et Filius est tale suppositum. Tertio
modo accipitur propriissime quando assumptum immediate unitur
assumenti. Et ita de solo Filio verificatur quod assumpsit naturam
humanam. Sed tamen prior ille modus inusitatus est apud theolo­
gos. et ideo loquendum ut divus Thomas loquitur in hoc articulo.

Sto. 'ron».i* -1

57S

DOMINICUS BASEZ

ARTICULUS TERTIUS

Utrum abstracta personalitatem per intellectum natura possit
assumere
Conclusio est: Abstracta personalitate per intellectum possu­
mus adhuc intelligere naturam assumentem.
I· — De hac difficultate disputant theologi d. 1 et d. 5 tertii
Sent. Cajetanus multa dicit in hoc articulo de abstractione intel­
lectus. Nobis tamen satis est advertere quod duplex est abstraction
Quaedam dicitur simplicis intelligentiae per quam intellectus intelligit unum non intelligendo vel non distinguendo alterum quod
conjunctum est illi. V. gr., quando intelligimus Petrum esse dia­
lecticum non considerando esse theologum, et quando intelligimus
animal non considerantes quod, vel quando etiam intelligimus albedinem non considerantes quod sit in subjecto. De hujusmodi
abstraction!bus dixit Aritoteles 2 Physic, texto 18 quod abstra­
hentium non est mendatium. Altera abstractio dicitur praecisiva
quando intellectus negat unum de altero quod sibi re vera con­
junctum est, ut si intellectus dicat albedo non est in subjecto,
animal non est rationale vel irrationale. Et in hujusmodi abstTactionibus mendatium est. Dicimus ergo quod divus Thomas hic
loquitur de abstractione priori modo.
2. — Notandum est secundo quod ad abstractionem priori modo
impertinens est quod id quod abstrahitur differat ab alio a quo
abstrahitur realiter vel formaliter vel tantum secundum rationem.
Abstrahimus enim albedinem a subjecto dum illam intelligimus
per hanc vocem, albedo; et tamen constat quod albedo realiter
distinguitur a subjecto, non quia realiter sit separata ab illo, sed
quia albedo non est subjectum. Abstrahimus etiam animal ab
speciebus, ab homine scilicet et equo, et tamen animal non differt
realiter a suis speciebus, sed tantum ratione. Ita etiam abstrahi­
mus in divinis sapientiam ab aliis attributis a quibus non differt
nisi solum ratione. Provenit enim ex magna perfectione deitatis
ut non unico conceptu a nobis intelligatur sapientia, misericordia
et justitia etc., quae tamen in ipso Deo sunt unica simplicissima
perfectio sicut sunt unica essentia. Et idcirco dixit divus Thomas

ψ AKsr. πι. Abt. 3

579

quod qui cognoscit Deum sicuti est, non potest circumscribere per
intellectum aliquid ab ipso Deo et quod aliud remaneat, quia to­
tum quod est in Deo est unum, salva distinctione personarum;
quarum tamen una tollitur sublata alia, quia distinguuntur rela­
tionibus, quas oportet esse simul. Nihilominus non propterea cen­
senda est fictitia abstractio ex parte nostri intellectus quandiu in
hac vita non cognoscimus Deum sicuti est. Et ratio est quia,
quamvis nostra abstractio non habeat in ipso Deo distinctionem
sibi correspondentem, habet tamen fundamentum eminentius qua­
si revera esset realis compositio, vel distinctio realis vel formalis.
Et haec eminentia consistit in infinita perfectione deitatis eo quod
est suum esse, quae eminenter continet distinctionem earum per­
fectionum quae inveniuntur in creaturis realiter distinctae, v. gr.
intellectus, voluntas, sapientia et justitia. In ipsis enim creaturis
istae perfectiones realiter distinguuntur, sed in Deo distinguuntur
ratione, non solum ratiocinante, sed etiam ut ajunt ratiocinata,
quatenus distinctio nostri intellectus habet fundamentum excel­
lentius, quamvis non tam formale sicut in creaturis invenitur.
3. - Notu denique circa solutionem ad tertium, quod non est
possibile abstrahere per modum resolutionis nisi in re ipsa sit
compositio, saltim metaphysica. Et quoniam in Deo nulla est pror­
sus compositio, non est abstrahere aliquid per modum resolutio­
nis. Verum est tamen quod secundum nostrum modum intclligendi, comparat aliquando divus Thomas abstractionem divinae essen­
tiae a personalitate, abstraction! universalis a particulari. Sed
haec comparatio imperfectissima est, quoniam universale venit
in compositionem eum aliqua designatione inferioris et particula­
ris; ct idcirco est abstractio per modum resolutionis.
4. — Ex dictis sequitur intelligentia conclusionis articuli. In­
tendit enim divus Thomas docere quod, etiam supposita fide in­
carnationis, possibile est nobis theologis intelligere quod natura
divina terminat naturam humanam per subsistentiam, etiamsi non
consideremus quod terminat per proprietatem personalem. Ubi
Observant aliqui quod modo non loquimur de natura divina ut
abstractive concipitur et significatur a nobis ut quo aliquid est.
sed prout significatur et concipitur per modum subsistentis tam­
quam quod est. Si enim priori modo consideremus, non concipitur
quo pacto possit terminare humanitatem assumptam. Et ita vi-

3Rn

PO-MINOTS RA&EZ

detur advertere Cajetanus hic et Durandus d. 14 quarti. Etenim
illo primo modo non concipitur natura ut aliquid subsistens: ergo
neque ut aliquid quod est ratio subsistendi ipsi humanitati. Ajunt
etiam quod prout consideratur ut subsistens non significatur in
abstracto, sed significatur hoc nomine. Deus. vel hic Deus in con­
creto. Et sic bene potest intelligl ut quod assumit naturam huma­
nam et terminat, illam ratione subsistentiae, etiamsi non intelligamus in Deo proprietatem personalem realiter distinguentem inter
personas.
5. — Sed profecto divus Thomas non insistit in hoc quod signi­
ficetur in concreto vel abstracto, immo in solutione ad primum
argumentum inquit quod, “quia in divinis idem est quo est et
quod est. quidquid eorum quae attribuuntur Deo in abstracto se­
cundum se consideretur, aliis circumscriptis, erit aliquid subsi­
stens". Item in solutione ad tertium inquit, "quidquid consideratur
in Deo consideratur ut subsistens". Et ratio est quia quamvis ex
modo significandi filiatio vel sapientia non dicat suppositum, ta­
men in eo quod dicimus et intelligimus sapientiam divinam et
filiationem divinam, necesse est ut consideremus ut subsistentem
filiationem et sapientiam. Et hoc est quod dicit divus Thomas,
“quidquid consideratur in Deo", scilicet prout est in Deo. Hacte­
nus de intelligentia tituli articuli.
Ad vero Cajetanus in hoc articulo invenit alium sensum in
sinuatum a divo Thoma magis abditum et difficilem, videlicet
quod natura divina potest de potentia absoluta terminare imme­
diate naturam humanam, etiamsi non terminaret immediate ra­
tione alicujus proprietatis personalis, sed dumtaxat ratione suae
subsistentiae absolutae, quae communis est omnibus divinis attri­
butis et per quam intclligitur Deus, vel hic Deus subsistens, quam­
vis secundum fidem nostram hic Deus communicabilis sit tribus
personis differentibus realiter proprietatibus relativis.
Haec sententia non omnibus placet et propterea a nobis discu­
tienda est.

(>.— Dubitatur ergo principaliter: an hic Deus (nituit assu­
mere naturam humanam ita ut non immediate terminaretur ad
aliquam personam Trinitatis, sed immediate terminaretur ad hunc
Deam singularem secundum aliquid commune tribus personis, v. gr.

Q1 ΛΚΧ>. Ill, Λ»! I 3

hKl

secundum existentiam vel subsistentiam divinae naturae. Quae
quaestio in utramque partem disputanda est.
Arguitur primo pro parte negativa. Non potest intelligi quod
natura humana terminetur ad subsistentiam nisi personalem : ergo
si nulla persona secundum subsistentiam personalem terminaret
humanitatem, non poterat humanitas terminari ad subsistentiam
divinam. Antecedens probatur, quia illa subsistentia essentialis
divinae naturae quae fingitur a Cajetano non potest esse comple­
mentum ut humana natura per se existât in supposito singulari:
ergo illa sola non potest terminare naturam humanam.
7. Arguitur secando. Per talem assumptionem immediate ad
hunc Deum non fieret unio neque in natura neque in persona: ergo
non fieret unio aliqua. Probatur antecedens. Quia unio in natura
non est possibilis, ut probatum est q. 2, a. 1. Unio autem in per­
sona non potest intelligi nisi ipsa personalitas sit ratio terminandi
unionem vel assumptionem humanae naturae. Cum igitur natura
divina non habeat aliam rationem personalitatis nisi trinam in
tribus personis incommunicabiliter subsistentes, non poterit ter­
minare naturam humanam nisi per aliquam personalitatem illarum
vel per aliquas.
8. — Arguitur tertio. Si aliqua ratione posset sustineri pars
affirmativa, maxime propter considerationem Cajetani. qui ima­
ginatur subsistentiam per quam per se primo hic Deus est sub­
sistens ct habet rationem hypostasis seu personae, incomplete ta­
men. Sed haec assertio non videtur satis tuta, quia ponit aliquo
modo quaternitatem personalem, scilicet tres personas completas
et incommunicabiliter subsistentes, et unam personam incomple­
tam incommunicabiliter subsistentem, scilicet hic Deus.
9.
Arguitur quarto. Quia id quod debet terminare humani­
tatem assumptam, necesse est quod suppleat naturalem dejMîndentiam quam habet humanitas ad propriam personalitatem. Sed pro­
pria personalitas habet terminare humanitatem uniuscujusque
hominis completissime et incommunicabiliter. Ergo per subsisten­
tiam illam communicabilcm non terminabitur et complebitur de­
pendentia humanitatis a proprio supposito.
10. Arguitur quinto ct probatur quod neque ratione existentiae, quae communis est tribus personis et essentialis huic Deo,
possit compleri et terminari immediate per se primo natura hu-

582

DOM I'ill I S BASEZ

mana. Est argumentum. Tlla existentia non est per se et immediate
ratio terminandi naturam divinam: ergo multo minus poterit esse
immediata ratio per se primo terminandi humanitatem. Probatur
antecedens, quia essentia divina nostro modo intelligendi termi­
natur per se primo per tres subsistentias relativas; sed existentia
ipsa intelligitur advenire essentiae ut jam suppositatae et com­
pletae in ratione personae: ergo etc.
Confirmatur. Quia si per impossibile fingamus quod natura di­
vina non haberet nisi unicam personalitatem, non posset ipsa
immediate et per se primo neque ratione existentiae terminare
naturam humanam, sed necessario deberet terminare per se pri­
mo ratione illius personalitatis. Ergo etiam modo, etiamsi ha­
beat tres personalitates, necesse est quod terminet per se primo
ratione alicujus personalitatis. Probatur consequentia. Nam per
hoc quod sint tres personalitates, natura divina non habet ali­
quam subsistentiam distinctam per quam possit terminare alie­
nam naturam.
11. - Propter haec argumenta aliqui tenent partem negativam.
Alexander Halensis 3 p., q. 2; Capreolus in 3. d. 1, q. 1 ad argu­
menta contra quartam conclusionem; Marsilius in 3, d. 2, a. 4.
dub. 2. Hanc sequuntur aliqui doctissimi nostri temporis. Et pu­
tant esse divi Thomae ex co quod ad primum dicit quod, “seclusis
per intellectum proprietatibus personalibus, remanebit in consi­
deratione nostra natura divina ut subsistens et ut persona”. Ergo
semper fiet unio secundum divum Thomam in subsistente et per­
sona. Ac proinde intelligit quod non potest fieri in aliquo essen­
tiali et communi realiter tribus personis, qualis est subsistentia
quam imaginatur Cajetanus.
12. — Oppositam Sententiam tenet Durandus in 3, d. I. q. 2
et 4, et Gabriel q. 1, dubio 4, et Scotus q. 2 et d. 5. q. 1. Cajetanus
hic probat ex professo quod natura humana poterat immediate
uniri ad hunc Deum, quia hic Deus significat suppositum divini­
tatis quatenus hic Deus est singularis et subsistens; et conse­
quenter dicit quod tunc secundario terminaretur ad personas
singulas Trinitatis humanitas. Et existimat esse sententiam divi
Thomae, quia in hoc articulo bis disjunctive dicit subsistentiam vel
personalitatem, subsistens vel persona reliqui in ipsa natura di­
vina. seclusis por intellectum proprietatibus. Ergo intellexit quod

QVABST. HI. ART. 3

583

ipsa natura divina secundum se et essentialiter habet sufficien­
tem rationem subsistentiae vel personalitatis ut possit terminare
naturam humanam, quamvis revera incomplete sit suppositum et
persona, quia adhuc est communicabilis ad intra.
Item divus Thomas supra q. 2 utitur nominibus hypostasis et
suppositi et personae communiter ad [significandam] personam
completam vel incompletam. 'Fotum fundamentum Cajetani est
quod tres personae sunt unus Deus et sunt hic Deus subsistens
communicabiliter tribus personis; id quod q. 3. a. 3 latius explicat
Cajetanus. Itaque invenitur haec differentia inter Deum et
creaturas, quod in creaturis non inveniemus unum hominem sin­
gularem communem Petro et Paulo; sed in divinis confitemur
secundum fidem catholicam quod hic Deus singularissimus est
communicabilis et praedicabilis communiter de tribus personis
real iter distinctis suis proprietatibus.
13. — Arguitur ergo primo pro sententia Cajetani. Hic Deus
est Immediatum principium quod agit ad extra, non inquantum
Pater neque inquantum Filius neque inquantum Spiritus Sanctus,
sed inquantum hic Deus subsistens. Ergo inquantum hic Deus
subsistens poterit terminare immediate naturam humanam. An­
tecedens ab omnibus conceditur, non enim proprietates persona­
les sunt ratio agendi ad extra. Sed consequentia probatur. Quo­
niam ad terminandam naturam humanam sufficiet communicare
illi subsistentiam per quam ipsum agens ut. principium quod est
subsistens.
Et haeç est vis hujus argumenti, quam non intelligentes aliqui,
parvipendunt illud. Existimant enim argumentum procedere tan­
tum a simili, videlicet quod sicut hic Deus immediate agit ad
extra, ita possit immediate terminare naturam alienam. Haec enim
consequentia nulla est, quoniam non est necessaria connexio inter
immediate agere et immediate terminare, sive inter rationem imme­
diatam agendi et rationem immediatam terminandi naturam, modo
de facto Filius immediate terminet proprietate personali naturam
humanam. Et tamen non immediate agit proprietate personali.
Ceterum tota vis argumenti sila est in hoc quod, sicut sufficit,
ad hoc quod hic Deus sit causa et principium agendi ut quod agit,
illa subsistentia quae intelligitui in hoc Deo singulariter subsi­
stenti, et eat necessaria ad hoc quod agens intelligatur ut princi­

584

DOMINI Ct'S RANF.Z

pium quod agit, ita eadem subsistentia sufficiet ut hic Deus agens
assumat et terminet naturam humanam, uniendo illa immediate
illi subsistentiae quae requiritur et intelligitur in ipso agente.
14. —Arguitur .secundo ratione divi Thomae in argumento Sed
contra, quae ratio desumitur ex omnipotentia Dei secundum doc­
trinam Augustini in epistola ad Volusianum [cap. 2], ubi ait
quod “tota ratio hujus facti est potentia facientis” (.1). Sed hic
Deus ut est communis tribus personis est omnipotens. Ergo ut
sic poterit terminare sicut et agere unionem humanae naturae.
Haec tamen ratio non est multum valida, quia terminare
assumptionem humanae naturae non importat actionem omnipo­
tentiae Dei, quamvis arguat infinitatem subsistentis et potentis
terminare alienam naturam. Nihilominus cum etiam hic Deus in­
telligatur ut subsistens infinite possibile, videtur quod ad hunc
Deum terminari possit humana natura immediate. Unde confir­
matur. Quia quod non implicat contradictionem non est denegan­
dum divinae potentiae; sed quod hic Deus singularissimus imme­
diate assumat naturam humanam non implicat contradictionem:
ergo.
15. — Arguitur tertio. Secundum communem opinionem thomistarum, humanitas nunc de facto in Christo non habet propriam
et naturalem existentiam, sed existit extra nihil per existentiam
divinam. Ergo etiamsi non uniretur proprietati personali, susten­
taretur ab hoc Deo ac proinde esset assumpta ad existendum per
se in existentia Dei, quae quidem communis est tribus personis.
16. — Denique arguitur et probatur quod haec sententia vi­
deatur esse divi Thomae. Primo quidem quia in ipsa conclusione
ait quod “abstracta personalitate per intellectum, possumus adhuc
intelligere naturam assumentem”. Certum est autem quod loqui­
tur de proprietate personali. Nam si loqueretur de omni ratione
personalitatis etiam quantum ad subsistentiam, non vocificaretur
quod dicit in solutione ad primum: "quidquid eorum quae attri­
buuntur Deo in abstracto, si consideretur secundum se. aliis cir­
cumscriptis, erit aliquid subsistens et per consequens persona,
cum sit in natura intellectuali”. Ergo secundum divum Thomam.
ipsame.t natura divina, seclusis proprietatibus, remanet in consi­
deratione ut subsistens et ut persona, sicut remanet ut sapiens
• I·

S.

ITT, C3|', ? Ml. 31 819.

QVAEST. HI, ART. 3

et omnipotens. Et per hunc modum possumus intelligere quod na­
tura divina assumat humanam uniendo illam immediate suae sub­
sistentiae vel personalitati, quae consideratur in Deo singulari
quantum ad rationem subsistendi incommunicabilité!· ad extra. Et
hanc vocat Cajetanus personalitatem incompletam, quia est communicabilis ad intra.
Praeterea divus Thomas ad tertium dicit, "quidquid conside­
ratur in Deo, consideratur ut suppositum subsistens’*. Ergo ne­
cessarium est quod subsistere sit essentiale in Deo. Siquidem
ratione naturali potest demonstrari quod Deus subsistit; proprie­
tates autem personales non demonstrantur competere Deo: ergo
ad illam subsistentiam essentialem poterit assumi humana natura,
quae, quamvis sit incompleta et communicabitis ad intra, tamen
multo melius poterit supplere dependentiam humanitatis in sub­
sistendo quam propria ejus personalitas completa.
17. — Notandum est tamen quod, supposita hac sententia Cajetani, tunc homo cerificaretur de singulis personis divinis, sicut
verificatur hic Deus cui immediate uniretur humanitas. Ita affir­
mant doctores qui sequuntur hanc sententiam, excepto Durando,
qui negat quod in illo casu absolute loquendo istae propositiones
essent vere: Pater est homo, Filius est homo; sed cum isto addito,
inquantum hic Deus Pater est homo.
Sed fallitur Durandus. Primo quidem quia modo de facto ve­
rum est. hic Deus est homo, immo et quod haec essentia divina
est homo, quamvis unio non sit facta immediate ad hunc Deum,
sed ad Verbum. Ergo etiam viceversa in illo casu haec esset vera
sine addito, Filius est homo, quamvis unio immediate fieret ad
hunc Deum.
Deinde haec absolute est vera, Pater creat, Filius creat, quam­
vis Pater non creat inquantum Pater, neque Filius inquantum Fi­
lius. sed inquantum hic Deus, Ergo etiam absolute in illo casu
esset vera, Pater est homo, quamvis ratio quare esset homo erat
quia hic Deus est homo immediate. Verumtamen Durandus con­
sequenter loquitur, quia cum non dixerat quod de facto modo
unio facta est ad hunc Deum subsistentem, unde videbatur sequi
quod Pater esset homo, idcirco negat quod illa unio sufficiat ut
quaelibet persona absolute loquendo sit humo. Nihilominus non
evadit vim argumenti, quoniam saltim sequitur quod modo de

58b

UOMlNirrS ΒΛΝΕΖ

facto Pater est homo inquantum hic Deus, quia ipse affirmat quod
unio modo facta est immediate ad hunc Deum, quamvis etiam
fateatur alteram unionem ad proprietatem Filii. Ergo ratione prio­
ris unionis verificabitur quod Pater inquantum hic Deus est homo.
18. — In decisione hujus difficultatis ego anceps sum, quia
utraque pars mihi valde probabilis videtur, et insuper argumenta
utriusque partis possunt dissolvi absque periculo fidei vel sanae
doctrinae. Verumtamen ut quisquam possit quamlibet opinionem
sustentare, aperiam fundamenta utriusque.
Opinio negativa fundatur primo, in eo quod subsistentia in
divinis nulla ratione est nomen essentiale magis quam hoc nomen,
persona vel personalitas. Significat enim persona vel personalitas
in divinis proprietatem personalem in communi, et ita est nomen
quod verificatur de Patre et Filio et Spiritu Sancto. Nunquam
tamen concedimus quod tres personae sint una persona communis
tribus. Ita etiam non vidétur concedendum quod tres subsistentes
sint unus subsistens, vel una subsistentia sit tres subsistentiae.
Secundo fundatur in eo quod, quamvis admitteretur una sub­
sistentia essentialis et communis tribus personis, non arbitrantur
esse possibile quod dependentia quam habet humanitas a propria
personalitate, quae est omnino incommunicabilis, suppleatur suf­
ficienter per illam subsistentiam communicabilem; et ita conse­
quenter quod hic Deus subsistens non subsistat unica subsisten­
tia sicut est Deus una deitate, sed subsistit tribus subsistentiis
et proprietatibus incommunicabilibus. Unde inferunt quod hic Deus
non potest communicari humanitati terminando ejus dependentiam
a proprio supposito nisi per unionem hypostaticam alicujus per­
sonae vel aliquarum personarum Trinitatis, quoniam alias esset
unio in natura divina immediate.
1!>, — Fundamentum sententiae affirmativae est quod ratio
subsistendi huic Deo vel deitati huic non intelligitur esse per se
primo proprietas personalis unius vel trium personarum, sed po­
tius viceversa. ipsae proprietates j>ersonales quae sunt relationes
ad alterum subsistunt quia sunt ipse Deus vel deitas, dc qua per
ee primo demonstratur quod est subsistens et quod Deus est unus
et singularis et subsistens. Non autem demonstratur ratione na­
turali quod Deus sit unica persona, quamvis demonstretur quod
sit persona, abstrahende» ab omni relativo, scilicet quatenus de-

Ql’AEST. in, ART. 3

587

monstratui· quod est subsistens et incommunicabilis ad extra, id
est, quod non potest esse nisi unicus Deus singularis. Nam si
demonstraretur ratione naturali quod Deus est unica persona in­
communicabilis ad intra, jam lumine naturali demonstraretur con­
trarium fidei, quod est erroneum.
Differentia igitur est inter significationem personae et sub­
sistentis. Audemus enim dicere quod Deus est unus subsistens,
et non audemus dicere quod Deus est una persona. Ergo nomen
jiersonae in divinis supponit pro incommunicabili; nomen autem
subsistens vel subsistentia supponit etiam pro deitate communicabili ad intra, licet sit incommunicabilis ad extra. Et taliter
subsistens appellat Cajetanus personam incompletam vel suppo­
situm incompletum. Qui quidem modus loquendi nobis non placet,
quamvis in aliis sententia Cajetani non displiceat. Verum est ta­
men quod Cajetanus, per hoc quod dicit personam incompletam,
non intellign aliquam imperfectionem in divina subsistentia, sed
ita loquitur quia nos non intelligimus completam rationem |>ersonae et suppositi in divinis nisi intelligamus incommun icabilitatem ad intra; nos inquam qui sumus theologi, et credimus quod
Deus, qui alias demonstratur unus subsistens, est trinus in per­
sonis. Sed existimat Cajetanus subsistentiam essentialem unius
Dei sufficienter posse terminare alienam naturam, eo vel maxime
quod in illo casu tres personae Trinitatis et singulae earum se­
cundario etiam terminarent naturam humanam, et ita suppleretur
perfecte humanae naturae assumptae propria personalitas qua ca­
reret. Cum hac igitur moderatione et intelligentia valde probabi­
lis est sententia Cajetani, sicut et altera sententia. Quapropter ad
argumenta utriusque partis in favorem alterius respondendum erit
post Pascha.
20.
Ad argumenta parfis wjativae [cf. num. 6J responde­
tur. Ad pnniuni nego antecedens, si intelligatur de subsistentia
personali cum proprietate relativa constituente personam omnino
incommunicabilem etiam ad intra. Si autem intelligatur de sub­
sistentia per modum personalitatis incommunicabilis ad extra,
sicut intelligitur hic Deus singularis, nego antecedens. Immo po­
test intelligi a theologis quod hic Deus ratione subsistentiae quam
habet inquantum hic Deus, et quam vere demonstrant naturales
philosophi, potest assumere et terminare humanitatem, sicut modo

DOM INI t IS BASEZ

de facto assumitur ad proprietatem Filii. Ad probationem autem
nego iterum antecedens, immo vero tunc humana natura, per s.·
existeret in supposito singulari pro quo immediate supponit hic
Deus. Et tunc esset unus homo singularis incommunicabilis ad
extra, quamvis singulae personae essent imus homo, sicut modo
sunt unus Deus,
21. — Ad .secundum argumentum respondetur quod tunc illi:
unio esset in subsistente per modum personae, et secundario fieret
in tribus personis, a quibus hic Deus subsistens non distinguitur
nisi ratione, sicut modo viceversa, humana natura dicitur unii i
divinae quatenus immediate unitur filiationi quae non distingui­
tur a. divina natura nisi tantum ratione.
22. — Ad tertium argumentum respondetur quod cum Cajetanus dicit quod illa subsistentia essentialis constituit personam
incompletam, nullo modo intendit ponere quaternitatem persona­
rum vel suppositorum, sed vocat personam incompletam per ordi­
nem ad nostrum intellectum informatum fide catholica, quae docet
nos trinitatem personarum realiter distinctarum. Unde quando
consideramus Deum subsistentem incomplete, nondum intelligirnus incommunicabilem ad intra, quod requiritur ad rationem per­
fectae personae; sed nihilominus intelligitur sufficienter ratio pei ·
sonae quantum ad hoc quod est perfecte subsistere incommunica­
biliter ad extra, id est quod non possit communicari aliis a se.
Etenim quando hic Deus communicatur ad intra, non communi­
catur aliis a se, quamvis communicetur personis inter se dis­
tinctis. Et hoc sufficit ut hic Deus intelligatur quasi persona ad
assumendum et terminandum humanam naturam. Et profecto do­
cti philosophi vere existimabant sc cognoscere Deum subsisten­
tem incommunicabiliter ad extra secundum duplicem naturam. Ce­
lerum quod ad intra eadem deitas singularis communis esset tribus
personis realiter distinctis, sola fides nos docuit. Nihil ergo }>e
riculi est in sententia Cajetani si recte intelligatur.
23. - Ad quartum argumentum jam dictum est quod perfectis­
sime compleretur dependentia humanitatis a proprio supposito
per subsistentiam hujus Dei quae non distinguitur realiter a pro­
prietatibus personalibus, immo etiam ipsae proprietates persona­
les terminaient secundario illam humanitatem, ut acute adnotai
hic Cajetanus.

φ·\Κ5Τ. ιπ. \κτ. Λ

5S0

24. — Ad qiibitum respondetur quod fortasis potest sustineri
quod existentia per se. vel existera per se, respectu divinae essen­
tiae. nihil aliud est quam illa subsistentia et illud subsistere quod
Cajetanus dicit essentialiter convenire huic Deo. Etenim existen­
tia in creaturis est aliquid receptum in essentia et personalitate,
et inde consurgit hypostasis existons; at vero existentia in Deo
et ipsum esse non est aliquid receptum, sed per se existit. Et hoc
est idem quod per se subsistens. Et idcirco negari potest quod
Deus ratione existentiae quam habet et ut est per se existons
non possit terminare naturam humanam. Neque enim tunc unio
fieret in natura ex eo quod existentia communicaretur humanita­
ti. Sicut nec modo de facto, secundum opinionem communem, ma­
xime thomistarum, etiamsi communicetur humanitati Christi
existentia divina, ita ut non habeat propriam existentiam, nihil­
ominus non fit unio in natura; ita etiam tunc, si communicaretur
esse Dei animae Christi et ejus humanitati quantum ad hoc quod
humanitas existeret, non sequeretur quod unio fierai, in natura,
quamvis non fieret in jjersona secundum proprietatem persona­
lem. Ratio est quia fieri unionem in natura significat quod ex
illa unione resultet una natura. Tunc autem in illo casu talis unio
diceretur fieri in persona quantum ad hoc quod fiebat in per se
existent!, non tamen quantum ad rationem subsistentiae incommu­
nicabilis ad intra.
Ceterum ad argumentum in forma respondetur quod conse­
quentia nulla est. quoniam existentia divina intrinsece est ipsamet
essentia, neque realiter terminat essentiam, quamvis secundum
quod nos concipimus rationem essentiae in communi, videatur
quod ipsum esse actuet essentiam constituatque illam extra nihil.
Tamen descendentes in particulari ad considerationem divinorum,
negamus essentiam divinam actitari per ipsum osse, sed est ipsum
esse continens infinitam perfectionem essendi. At vero respectu
humanitatis, bene potest se habere divina essentia prout est exi­
stons tamquam terminans dependentiam humanitatis a propria
existentia, quae distinguitur realiter ab ipsa humanitate. Quod
autem assumitur in argumento ad probationem antecedentis, quod
existentia intelligitur advenire essentiae ut jam suppositatae et
completae in ratione personae, falsissimum est. Immo vero ipsa­
met divina essentia prius intelligitur secundum se absolute exi-

590

|Κ>.ΜΙΝ1'ΊΤ.< BANEZ

stere; immo primum quod de illa concipitur est quod sit ipsum
esse, deinde vero theologus intelligit quod illud esse communica­
tur tribus personis relative differentibus.
Ad confirmationem respondetur nego consequentiam, quia in
illo impossibili quod fingitur non invenitur personalitas relative
constituta, sed solummodo ipsum existera per se divinae naturae
esset illa personalitas. Neque philosophi aliam personalitatem in­
tellexerunt in Deo. Sed quia fides nos docet quod illud divinum
esse quod est unum communicatur tribus personis realiter dis­
tinctis, idcirco sancti patres et concilia et universi theologi ex
relationibus oppositis, licet subsistentibus, necessario collegerunt
trinitatem personarum esse distinguendam. Et quia fides rursus
nos docet quod solus Filius est homo, necessario colligitur a theo­
logis quod unio humanitatis facta est per se primo in proprietate
Filii, et non in aliquo communi immediate. Ceterum quod Deus
aliter potuerit terminare dependentiam humanitatis a propria per­
sonalitate per aliquid commune tribus personis quantum ad hunc
effectum quod humanitas subsisteret, positum est in disputatione
theologorum. Unde salva fide unusquisque in suo sensu abundare
poterit.
25.
Ad argumenta vero in favorem partis affirmativae |cf.
num. 131 etiam respondendum est, siquidem probabilis nobis vi­
detur. Ad prim uni negatur consequentia. Ad probationem respon­
detur quod principium quo est deitas communis tribus personis;
at vero principium quod, quamvis oporteat quod sit subsistens et
hypostasis, tamen non requiritur quod sit una hypostasis, neque
in Deo invenitur unica hypostasis communis, sed invenitur bina.
Et idcirco Deus agens non solum est hypostasis, sed est tres.
Ttaque tenentes partem negativam, semper debent negare unam
subsistentiam communem tribus personis, nisi forte eo modo quo
dicimus hoc nomen persona esse commune, tribus personis; quae
quidem communitas est conceptus ipsius, non autem unius rei
singularis qualis est communitas hujus deitatis, quae cum sit una
res singularis, est etiam tres res realiter distinctae suis proprie­
tatibus relativis.
26. - Ad secundum jam diximus quod non est multum vali­
dum. Ad confirmationem negatur major, immo implicat contra­
dictionem quod in Deo sit unica subsistentia singularis communis

VUAKST. Hl, AHT.

iWl

tribus personis, eo quod subsistentia dicit ultimum complemen­
tum existentis incommunicabilité!’ omnino etiam ad intra. Et quia
hic Deus singularis non potest assumere naturam humanam nisi
ad subsistentiam, ideo necesse est quod assumat ad subsistentiam
incommunicabilem Patris vel Filii vel Spiritus Sancti, vel ad ali­
quas illarum.
27. — Ad tertium respondetur quod, quia existentia divina est
absolutum aliquid et essentiale, non potest magis fieri unio in
existentia quam in essentia, sicut neque in sapientia neque in
justitia. Ceterum quod modo de facto humanitas Christi existât
non per propriam existentiam sed per existentiam divinam, po­
situm est in opinione. Unde qui senserit cum Scoto quod humanitas
Christi habet propriam existentiam per quam existit extra nihil,
sed habet etiam personalitatem Verbi divini, consequenter poterit
negare quod unio humanitatis ad existentiam divinam sit possi­
bilis. Qui vero tenuerit cum divo Thoma quod humanitas in Christo
non existit per propriam existentiam, et voluerit, sequi partem
negativam hujus quaestionis, tenetur consequenter dicere quod
humanitas in Christo per se primo terminatur ad proprietatem
personalem Filii, et quod idcirco non indiget existentia propria
et creata, sed existit per illam proprietatem quae secundum se
non solum est subsistens sed etiam existons.
Quod si aliquis metaphysicus replicet quod primum quod intelligitur convenire alicui rei est ipsum esse, quoniam ens est
objectum intellectus: ergo humanitas Christi prius intelligitur
unita existentiae Dei quam proprietati personali, vel certe existit
per propriam existentiam per quam fit extra nihil et j>ostea in­
telligitur unita proprietati Filii. Et. confirmatur quia prius intel­
ligitur humanitas esse extra nihil quam suppositari: ergo prius
intelligitur habere existentiam quam non suppositari. Responde­
tur quod primum quod intelligitur de unaquaque re non est ipsum
existere actualiter, sed omnis res intelligitur per ordinem ad ipsum
esse existentiae. Et ita intelliguntur omnes creaturae existentes
vel possibiles. Etenim quamvis ipsum esse non sit de essentia
creaturae, neque propria passio neque accidens proprium, nihil­
ominus est actualitas prima respectu omnium essentiarum crea­
tarum vel possibilium, per ordinem ad quam dicuntur ens ct sunt
objectum intellectus nostri. Quae quidem actualitas dimanat a

lOMiNlCKS BASK'/.

solo primo ente, quod est per essentiam ipsummet esse. Quemad­
modum lux dimanans a sole, qui est per se lucidus, recipitur in
diaphano, quod quidem est capax lucis, ita essentia humanitatis
intelligitur antequam actualiter existât, licet, intelligatur per or­
dinem ad esse. Ceterum quotiescumque incipit esse, necesse est
quod incipiat esse in supposito. Et tunc si incipit esse in proprio
supposito, ipsa existentia immediate recipitur in supposito. Est
enim ipsa suppositalitas terminus naturae quo immediate recipit
esse, sicut quantitas est terminus substantiae ad recipiendum co­
lorem. Ceterum quando incipit esse in alieno supposito, scilicet
divino, sicut incoepit esse in Verbo Dei. prius intelligitur quod
personalitas Verbi existât per se quam quod humanitas existât.
Et idcirco quando communicatur illi personalitas Verbi, commu­
nicatur etiam existentia Verbi. Neque aliter concedit ista opinio
quod possit communicari divina existentia humanitati quam per
hoc quod communicatui· personalitas existons. Itaque prius in­
telligitur humanitas ut personata, quam sit capax illius existentiae in aetu. Et hoc suo modo universale est etiam in creaturis,
quod prius natura intelligitur ut personata, quam ut intelligatur
capax existentiae, prius inquam in genere causae materialis.
Etenim existentia in quocumque alio genere causae est prior quam
sit essentia rerum.
28. — Ad ultimum argumentum respondetur quod divus Tho­
mas indifferens est ad utramque opinionem. Ipse enim solum dif­
finit quod abstracta personalitate per intellectum adhuc possumus
intelligere naturam assumentem, quoniam ipsa natura divina in­
telligitur ut subsistens. Utrum autem subsistentia naturae divi­
nae sit una substantialis et tres personales, sicut ipsa essentia
est una res et tres res. non diffinit neque distinguit divus Thomas;
sed solum ostendit quod non repugnat nobis intelligere, supposito
quod credimus Filium Dei incarnatum, quod etiam intelligamus
naturam divinam assumentem inquantum intelligimus illam sub­
sistentem. abstrahendo per intellectum a proprietatibus |>ersonalibus. Aliqui tamen dicunt quod divus Thomas loquitur per im­
possibile. videlicet quod si per impossibile non esset nisi una
personalitas in Deo. ut judaei intelligunt. nihilominus ad illam
poterat terminari assumptio, sicut nunc dicimus terminari ad per­
sonam Verbi ut subsistentem. Et profecto in solutione ad sccun-

QUAEST. ΙΠ, ART, 4

593

dum ita videtur divus Thomas sentire. At vero conclusio princi­
palis articuli loquitur de facto, vel de eo quod possibile est secun­
dum divinam omnipotentiam, non obstante quod in solutione ad
secundum apponat exemplum impossibile, ut magis explicet id
quod possibile est.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum una persona possit assumere naturam creatam, alia non
assumente

Prima conclusio: Id quod est actionis in assumptione, commu­
ne eet tribus personis.
Secunda conclusio: Id quod est ex parte termini, convenit uni
personae sine alia.
Ex his colligitur tertia conclusio respondens titulo articuli
affirmative.
Istae conclusiones sunt certae secundum fidem. Prima patet
ex concilio Toletano sexto et undecimo, ubi opera Trinitatis in­
divisa esse diffinitur, ut articulo secundo dictum est. Item Joamiis
cap. 5 (v, 19) : Quaecumque Puter facit, et Filius similiter facit.
Et ratione similiter patet. Sunt enim tres personae aequalis po­
testatis. Cum igitur operari ad extra pertineat ad potestatem,
sequitur quod una persona sine alia non possit operari.
Secunda vero conclusio patet ex eisdem conciliis et Joannis
primo (v. 14) : Verbum caro factum est. Et in sacris litteris solus
Filius asseritur homo, nunquam Pater vel Spiritus Sanctus.
Sed est quoddam argumentum contra hanc conclusionem cujusdam haeretici, contra quem congregatum est concilium Rhemense, qui sic argumentabatur : Si solus Filius est homo, sequitur
quod tres personae sunt ita distinctae omnino sicut tres angeli
qui non sunt una essentia. Probatur sequela. Nam si ponantur
tres personae quae sunt hic Deus singularis: ergo si persona
Verbi est homo, sequitur quod hic Deus est homo. Sed Pater est
hic Deus ipse. Ergo etiam est homo. Sed respondetur quod in hac
consequentia medium non singularizatur perfecte pro forma syllo­
gistica; quemadmodum non valet: Pater est hic Deus; Filius est
hic Deus: ergo Filius est Pater. Aliqui solent assignare defectum
Sto. Tomas « I

89

591

nOMINICVS BANEZ

huic consequentiae quod fiat argumentatio quasi ab identica ad
formalem.
Tertia conclusio manifeste sequitur ex secunda, nam si una
persona assumpsit naturam humanam sine alia, ergo alia potest
assumere.

ARTICULUS QUINTUS

Utram alia persona divina potuerit humanam naturam assumere,
praeter personam Filii

Conclusio est affirmativa, et oppositum est error in fide. Pro­
batur quia Filius potest assumere naturam humanam terminando
immediate unionem ad propriam personalitatem: ergo quaelibet
persona idipsum potuit. Probatur consequentia quia ratio perso­
nae in qualibet persona est perfectissima. Consequens est de fide
et consequentia evidens.
Adverte in solutione ad tertium quod si Pater fieret homo non
diceretur mitti in mundum. Ratio est quia mitti in mundum signi­
ficat non solum apparere in mundo in carne humana, sed importat
etiam processionem ab alio a quo mittitur. Et quia Pater non
procedit ab aliquo, non potest aliqua ratione mitti, quamvis dica­
tur venire, juxta illud (Joan. 14, 23), Ad eum veniemus et man­
sionem apud cum faciemus.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum duae. personae divinae possint assumere unam et eamdem
numero naturam
1. — Conclusio prima est affirmativo.
Secunda conclusio: Eamdem personam humanam non possunt
assumere.
Tertia conclusio, ad primum argumentum : In illo casu primae
conclusionis tres personae essent unus homo propter unam na­
turam humanam.

Ql'ARST. Ill, ART. 6

595

2. — De materia hujus articuli disputant doctores in 3, d. 1 et
fere omnes conveniunt cum divo Thoma in prima conclusione,
Durandus q. 3, Capreolus q. 1. At Scotus q. 2 opinatur illam
conclusionem esse impossibilem in eo sensu ut immediate ad plures personas terminetur humanitas, sicut modo terminatur ad
ipsum Verbum.
Et arguit primo Scotus. Natura divina potest quidem esse in
tribus suppositis quia est infinitae perfectionis; sed natura hu­
mana est finitae perfectionis: ergo non est eadem ratio ut plures
personae subsistant in una natura humana.
Ad hoc argumentum respondetur quod major illa vera est in
hoc sensu: quia natura divina est infinita, potest, immo vero est
naturaliter in tribus personis. At vero natura humana non ex se,
sed ex potentia Dei potest terminari ad tres personas, sicut modo
terminatur ad unam. Unde ratio divi Thomae non infirmatur
propter hoc argumentum Scoti, nam judicium hujus possibilis
non desumitur ex parte naturae humanae, sed ex potentia Dei.
Constat autem secundum fidem quod jam una persona assumpsit
humanam naturam ad proprietatem personalem. Constat etiam
secundum fidem quod tres personae non se excludunt in subsi­
stentia unius naturae divinae. Ergo possibile est quod subsistant
in una humana natura in qua subsistit Filius.
3. — Arguit secundo Scotus. Unum accidens non potest esse
in duobus subjectis: ergo neque una humanitas in duobus per­
sonis.
Respondetur primo nego antecedens. Non enim implicat con­
tradictionem quod per divinam potentiam hoc accidens, quod ha­
bet esse hoc per ordinem ad hoc subjectum, sit etiam in alio
subjecto, quemadmodum conservat Deus hoc accidens extra omne,
subjectum in eucharistia, et posset postea idem accidens munero
collocare in alio subjecto. Respondetur secundo nego consequens,
quoniam accidens individuatur a suo subjecto; at vero natura
humana non individuatur a propria personalitate. Patet in Christo
Domino, cujus humanitas sine propria personalitate et eadem nu­
mero existeret si relinqueretur a Verbo.
4. — Arguit tertio Scotus. Impossibile est quod unus effectus
pendeat a pluribus causis totalibus secundum eamdem speciem
dependentiae, ut v. gr. quod iste calor producatur totaliter ab

59«)

DOMINICKS BANEZ

isto igne et totaliter ab alio in genere causae efficientis. Sed
postquam una persona divina terminat dependentiam humanitatis
a propria personalitate, totaliter eam terminat. Ergo humanitas
tunc non potest terminari ad aliam personam.
Ad majorem hujus argumenti respondetur quod, si totaliter
accipiatur exclusive, in hoc sensu quod effectus ita dependeat ab
una causa ut alia non concurrat, illa major est necessaria, quo­
niam alias esset contradictio. Si autem totaliter accipiatur ex
parte effectus, et sit sensus quod totus effectus oritur totus a
singulis causis, nego majorem, immo totus effectus aliquis, v. gr.
iste ignis qui generatur pendet ab igne generante et totus a sole.
Quod 9i dicas non esse hanc convenientem instantiam, quoniam
istae causae sunt subordinatae: respondeo quod multo melius quam
causae subordinatae poterunt duae personae divinae concurrere
totaliter ad terminandam unam naturam humanam.
Deinde instatur illa major Scoti; possunt enim duo homines
simul concurrere ad trahendam navim, quilibet eorum tanta vir­
tute quod solus possit trahere. Sed si dicas quod non trahit qui­
libet eorum tanta velocitate navim quanta ambo trahunt; respon­
deo quod jam saltem quantum ad substantiam effectus locum
habet instantia. Sed insuper urgemus. Si uterque eorum haberet
infinitam virtutem, etiam effectus ipse quantum ad velocitatem
totus proficisceretur ab utroque. Et quia quaelibet divina persona
est infinitae perfectionis in terminando, a qualibet suppleretur
totaliter dependentia humanitatis a proprio supposito.
Respondetur secundo et notandum quod terminare in pro­
posito non est proprie efficere vel creare. Quapropter propria
locutio est quod divina |>ersona efficit illam terminationem et
supplet dependentiam, quoniam proprie loquendo dependentia festi
inter effectum et causam. Et quia personalitas divina in termi­
nando naturam humanam non exercet officium causae, non dicitur
proprie. Idcirco proprie loquendo non invenitur illic proprie et
in rigore dependentia. Nihilominus aliquando dependentia sumi­
tur magis communiter a metaphysicis, et ajunt quod relatio pen­
det a suo termino, quamvis constat quod pendet ab illo tamquam
anima, eo quod correlativa sunt simul natura. Et isto modo non
est inconveniens dicere quod humanitatis dej>endentia terminatur
quantum ad suam unionem ad Verbum solum divinum, a quo

QUAEST. ΠΙ. ART G

597

de facto .solummodo pendet. Et ita loquuntur Scotus et Durandus
cum dicunt quod Verbum terminat dependentiam humanitatis.
Respondeo ergo ad argumentum quod isto modo loquendo hu­
manitas totaliter dependeret a singulis personis, quemadmodum in
humanis unica relatio paternitatis pendet ex multis filiationibus
ita ut tota terminetur ad singulos.
5. - Arguit quarto Scotus. Verbum non potest assumere na­
turam quae terminaretur simul ad personam Petri. Sed Pater non
minus complete terminat humanitatem quam Petrus. Ergo Ver­
bum non potuit assumere naturam quam Pater terminat. Major
est secunda conclusio divi Thomae. Minor et consequentia viden­
tur nota.
Respondetur nihilominus negando consequentiam. Et ratio dif­
ferentiae est quia persona creata terminans naturam constituitur
per eamdem naturam in esse personae. Unde non posset assumi
talis natura terminata a Petro quin etiam assumeretur Petrus,
quod est impossibile. Sed persona divina terminans naturam crea­
tam non constituitur in esse personae per illam naturam. Unde
natura manet adhuc assumptibilis ab alia persona divina.
Ceterum de illa secunda conclusione dicemus expresse in q. 1.
a. 2.
G. — Circa tertiam conclusionem dubitatur an sit vera. Argui­
tur primo pro parte negativa. Tunc essent in illo casu tria su po­
sita humana : ergo essent tres homines, sicut etiam essent tres
habentes humanitatem.
7. — Arguitur secundo. Sequitur quod si in illo casu tres per­
sonae essent unus homo, quod essent iste homo vel iste homo,
demonstrato Patre vel Filio vel Spiritu Sancto. Consequens est
falsum, quia sequeretur quod tunc tres personae essent Pater vel
Filius vel Spiritus Sanctus. Confirmatur. Sequitur quod haec est
vera: modo de facto iste homo, demonstrato Christo, possibiliter
est Pater. Probatur sequela. Pater possibiliter assumit, hanc hu­
manitatem quam habet Filius. Tunc rogo, an Pater esset iste
homo. Si esset, habeo intentum, qfiod ista est possibilis, iste homo
est Pater. Si autem Pater non esset iste homo, ergo [esset 1 alius
homo ab isto homine, ac proinde [sunt] duo homines.
8. - Arguitur tertio. Si eadem albedo esset in tribus subjectis,
illa tria subjecta non essent unum album substantive: ergo neque

«98

dominicus basez

in nostro casu tres personae essent unus homo. Probatur conse­
quentia, quia ratio ct fundamentum divi Thomae est, ut habetur
in 1 p., q. 39, a. 3, quod quando terminus numeralis additur ter­
mino substantivo, numerat naturas seu formas et etiam supposita,
ut cum dicimus tres homines, dicimus tria supposita cum tribus
humanitatibus. Et propterea etiam haec est falsa: tres personae
sunt tres dii, quia quamvis sint tria supposita, non sunt tres dei­
tates. At vero hoc fundamentum non est firmum, ut patet in
exemplo posito de tribus subjectis habentibus eamdem albedinem.
Et confirmatur ex art. 7 | hujus q.] ad 2 argumentum, ubi dicit
divus Thomas, “si persona divina assumeret duas naturas huma­
nas, diceretur unus homo propter unitatem suppositi”. Ergo unus
non dicit unitatem naturae cum additur substantivo.
9. — Ad hanc difficultatem aliqui respondent quod in illo casu
essent tres homines simpliciter loquendo, quia essent tria suppo­
sita humana. Alii vero ajunt quod essent unus homo simpliciter
loquendo, sicut simpliciter haberent unam humanitatem, et quem­
admodum sunt unus Deus simpliciter loquendo propter unam
deitatem. Alii denique, de quorum numero videtur esse Cajetanus,
ajunt quod essent unus homo, non simpliciter loquendo, sed cum
addito, scilicet propter unam humanitatem. Dicunt etiam quod
non essent unus homo numero, scilicet iste homo vel iste homo.
Et quidem divus Thomas in hoc articulo nunquam dicit quod
essent hic homo, cum tamen argumentum primum et tertium pe­
terent an essent hic homo vel hic homo. Et divus Thomas respon­
det ad primum quod essent imus homo propter unam humanita­
tem, et ad tertium dicit quod homo in illo casu supponeret pro
Patre,
Ego certe non credo quod in illo casu essent plures homines
simpliciter loquendo, quia plures appellat pluralitatem, non solum
ad supposita, sed etiam ad formam significatam per nomen
substantiam, maxime de praedicamento substantiae. Sed tunc
essent plura supposita humana, quia humana est adjectivum. Ne­
que tamen essent dicendi imus homo simpliciter, sed cum addito,
secundum unam humanitatem.
10. — Ad argumenta in oppositum. Ad primum negatur con­
sequentia, variatur enim appellatio. Nam in antecedente termi­
nus numeralis appellat pluralitatem tantum ad suppositum, in con­

VU A EST. IU, ART. 7

599

sequentia autem etiam ad naturam. Quemadmodum non sequitur,
sunt tres habentes deitatem vel sunt tria supposita divina; ergo
sunt tres dii.
11. — Ad secundum cum sua confirmatione respondetur quod
probat quod in illo casu non essent absolute et. simpliciter lo­
quendo unus homo; non autem probat quod essent simpliciter
plures homines. Et ad argumentum, Filius esset unus homo, et
Pater etiam esset alius homo, ergo essent simpliciter duo homi­
nes: respondetur quod tunc absolute loquendo negandum est, sed
solum esset aliud suppositum humanum, non autem alius homo,
quia alius dicit etiam alietatem humanitatis quando jungitur ter­
mino substantivo significanti substantiam; quemadmodum Pater
est aliud suppositum divinum, et non dicitur alius deus quam
Filius.
12. — Ad tertium, negatur consequentia quoniam album, etiam­
si substantive sumatur, significat accidens. Regula autem divi
Thomae intelligitur de substantivis significantibus substantiam.
Ad confirmationem dicemus articulo sequenti. Vide magistrum
Soto in Summulis in cap. De appellationibus.

ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum una persona divina j>ossit assumere duas naturas humanas
Prima conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio, in solutione ad secundum: Tunc illa perso­
na diceretur unus homo habens duas naturas humanas.
Scotus in 3 Sent., d. 1, q. 10 arguit contra regulam divi Tho­
mae ad secundum, scilicet quod “nunquam nomen impositum ab
aliqua forma dicitur pluraliter nisi propter pluralitatem suppo­
sitorum”. Est argumentum: sequitur quod in divinis possumus
asserere tres deos, siquidem assignamus tria supposita divina.
Respondeo cum Cajctano quod divus Thomas non asserit suf­
ficere pluralitatem suppositorum, sed ait necessarium esse ut tale
nomen dicatur pluraliter. Ceterum quando fuerit nomen substan­

600

DOMINICOS BANEZ

tivum significans substantiam, requirit etiam pluralitatem formae
a qua imponitur.
Sed observandum est quod divus Thomas ad secundum non
asserit simpliciter quod in illo casu esset unus homo, sed cum
addito, scilicet “habens duas naturas humanas”. Nam sicut plures
simpliciter et necessario applicat pluralitatem ad supposita, ita
unus applicat unitatem ad naturam ipsam, et non solum ad sup­
posita, nisi forte adjiciatur aliquid explicans de qua unitate lo­
quamur. Et ita dicimus quod in illo casu esset unus homo habens
duas naturas humanas, volentes intelligere unitatem in supposito
tantum.
Et hoc confirmatur. Quia ratio quare in art. sexto divus Tho­
mas dixit 1res personas esse unum hominem eo modo quo expli­
cavimus, ea est quia unus dicit unitatem naturae humanae. Sed
in casu hujus articuli septimi non est una humanitas. Ergo non
est simpliciter unus homo, sed cum illo addito tollentem aequivocationem, “habens duas naturas humanas’’. Sentio igitur, secun­
dum doctrinam divi Thomae, quod in casu articuli sexti essent
potius tres homines quam unus, et in casu articuli septimi esset
potius unus homo quam tres. Sed in neutro casu absolute loquen­
do esset unus homo, sed semper cum aliquo addito.
Sed contra, tres personae sunt unus Deus simpliciter, propter
unitatem deitatis: ergo in casu articuli sexti plures personae
essent imus homo simpliciter propter unitatem humanitatis. Re­
spondetur, nego consequentiam, quia in divinis idem est quod est
et quo est. Et ipse Deus est deitas, et tres personae sunt una
deitas sicut sunt unus Deus; at vero humanitas non verificatur
de supposito creato vel increato. Unde non sequitur quod in casu
articuli sexti plures personae essent simpliciter unus homo, quia
non sunt una humanitas sicut sunt una deitas.
Denique nota quod divus Thomas in 3, d. 1, q. 2, a. 5 ad 2
dixit quod in casu hujus articuli septimi illa persona essent plures
homines. At vero in hoc loco meliori ratione ductus ait quod est
unus homo habens plures naturas humanas.

QUAEST. Ill, ART. 8

601

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum fuerit magis conveniens Filium Dei incarnari quam Patrem
vel Spiritum Sanctum
Conclusio est affirmativa-.
Praeter rationes divi Thomae est alia, ne nomen Filii confun­
deretur, si Pater esset filius hominis. Item ex solutione ad 3 po­
test colligi alia ratio, scilicet ut qui futurus erat homo mitteretur
a Deo, quod non potest competere Patri, quia non procedit ab
aliqua persona. Vide Augustinum |r. Fulgentium] lib. 4 De fide
ad Petrum, cap. 2; divum Bernardum Sermone primo Adventus;
Damascenum lib. 3 Fidei orthodoxae cap. 4; Anselmum lib. ]De
fide Trinitatis et] de incarnatione (Verbi], cap. 4, et lib. 2 Cur
Deus homo, cap. 9.

QUAESTIO QUARTA

1

De unione ex parte assumpti

ARTICULUS PRIMUS

<

(Itruni humana natura fuerit magis assumptibilis a Filio Dei
quam quaelibet alia natura

1. — Conclusio: Sola natura humana fuit assumpti bilis. — Ratio
est quia solae naturae humanae convenit congruentia ut assuma­
tur, quae consistit in necessitate, tt dignitate.
De materia hujus quaestionis usque ad sextam disputat Ma­
gister Sententiarum in 3, d. 2.
Nota pro intelligentia litterae divi Thomae quod cum assumpti
*
bile denominet naturam creatam, significat ex parte creaturae
aptitudinem et congruentiam ut assumatur. Et non accipitur hoc
nomen ut significat quod possibiliter assumitur, quia isto modo
multae aliae naturae possunt assumi secundum potentiam Dei et
obedientiam naturae creatae. Quapropter divus Thomas ponit
conclusionem exclusivam: accepit enim assumptionem hoc speciali
modo, inquantum dicit congruentiam ut assumatur natura.
Nota secundo pro illa famosa quaestione, utrum sit in homine
appetitus naturalis ad visionem beatificam, quod ait divus Thomas
hoc loco quod aptitude creaturae inquantum est potentia natu­
ralis etiam passiva “non se extendit ad id quod transcendit ordi­
nem naturalem, quem etiam transcendit unio personalis ad Deum’’.
Ex quo potest desumi argumentum ex parte negativa illius quae­
stionis, videlicet visio Dei sive unio ad Deum per visionem transcendit omnino ordinem naturalem: ergo non est in aliqua creatura
potentia naturalis ad illam, sed solum est aptitudo quaedam et

·

QCAEST. tv. ai:t 1

603

potentia obedientialis ut Deus sua potentia possit elevare creatu­
ram ad illam visionem et unionem.
2. — Dubitatur primo in hoc articulo, supposito quod non omnis
•creatura est assumpti bilis secundum congruentiam, an saltim Deus
de potentia absoluta possit assumere quamlibet naturam.
Cajetanus noluit disputare de hac quaestione, sed divus Tho­
mas in 3, d. 2 et ibi doctores disputant illam.
De qua re sunt tres sententiae. Prima Alberti Magni supra,
art. 2, quod natura angelica non est assumptibilis. Cujus ratio
est quia in angelo non distinguitur natura a supposito, <t ideo
non potest assumi natura quin assumatur suppositum, quod est
impossibile. Sed divus Thomas in hoc articulo tenet conclusionem
oppositam. Neque ratio Alberti Magni valida est, quoniam in ange­
lis distinguitur realiter esse ab essentia, ut dictum est. Et quia
suppositum constituitur ex esse et essentia, poterat Deus essen­
tiam angelicam sine propio illius esse assumere communicando
illi existentiain, sicut modo communicat humanitati per divinam
personalitatem. Quapropter non assumeret tunc suppositum.
3. — Est secunda opinio Ilenrici Gandavi. quod sola natura ra­
tionalis potest assumi. Ratio ejus est quia creatura irrationalis
non potest habere operationem supematuralem erga Deum: ergo
neque poterit habere esse supematurale ipsius Dei. Probat conse­
quentiam quia operatio sequitur ipsum esse.
Et confirmatur, quia quod non potest elevari ad aliquid quod
est minus, scilicet ad visionem Dei. non poterit elevari ad id quod
est majus, scilicet ad unionem hypostaticam.
Sed neque ista sententia est vera neque ratio valida. Nam illa
maxima quod operari sequitur esse, potest intdligi vel de esse
essentiae vel de esse existentiae. Si intelligitur de esse essentiae,
sensus est quod operatio sequitur esse quantum ad qualitatem ope­
rationis. V. g., si sequitur essentiam hominis, erit humana; si ab
equo, erit equina; si ab ipso Deo, erit divina. Si autem intelligatur
de esse existentiae vel subsistentiae, sensus est quod omnis opera­
tio sequitur esse, id est praesupponit esse existentiae operantis et
subsistentis. Et ut communiter dicitur quod actiones sunt suppo­
sitorum, tunc est quod, quamvis Christus Dominus sit unum
subsistens et unum esse existentiae, nihilominus inde non sequitur
quod sit tantum in Christo una operatio et unus modus operandi,
quin potius secundum fidem ponimus in Christo duplicem opera­

60-1

IXhMlKlûUS BASEZ

tionem, scilicet humanam et divinam, quia in illo est duplex na­
tura, scilicet humana et divina. Quapropter non sequitur ex illa
maxima quod, si creatura rationalis non pobst habere operatio­
nem superna turalem erga Deum, non possit ei communicari esse
subsistentiae divinae.
Ad confirmation ni negatur consequentia. Sicut non sequitur,
homo non potest generare Iconem, quod est minus [ergo non potest
generare hominem I; nam illa maxima, qui potest majus potest et
minus, intelligitur intra eamdem speciem effectus ejus quod fit,
v. gr. si ignis potest cak facere, ut octo, poterit ut quatuor cale­
facere. Ceterum in casu argumenti intelligere Deum et habere
subsistentiam Dei non sunt, ejusdem speck i, et idcirco non se­
quitur quod si lapis non potest habere cognitionem Dei, non
possit habere subsistentiam Dti. El ratio os quia cognoscere Deum
est actio vitalis, quae debet procedere a natura vivente et intel­
ligente. Unde implicat contradictionem quod natura lapidis vd
irrationalis habeat talem operationem erga Deum, non autem im­
plicat quod communicetur ei divina subsistentia vel personalitas.
1. — Tertia sententia est communis, quod potest Deus de po­
tentia absoluta. Ita docet divus Thomas in 3, d. 2, q. 1, et Duran­
dus ibidem. Et probatur. Primo quia ex parte Dei est potentia
infinita; et fx parte creaturae non est repugnantia: ergo est pos­
sibilis. Probatur minor, quia fides nos docet quod Deus assumpsit
humanitatem communicando illi subsistentiam Verbi; sed haec
communicatio non pendet ex intellectione animae rationalis: ergo
Dtus poterit communicare suam subsistentiam naturae substan­
tiali non habenti intellectum.
Probatur secundo. Quia in triduo mortis Christi Verbum divi­
num mansit unitum hypostatice cadaveri, quod non habebat ani­
mam: ergo similiter de potentia absoluta poterit Verbum uniri
cuilibet naturae corporeae, quoniam est omnino eadem ratio. Hoc
argumentum convincit quod haec sententia est tenenda.
5.—Sunt et alia dubia minutiora. An Deus possit assumere
materiam primam sine forma. Solutio hujus pendet ex alia quae­
stione metaphysics, scilicet an materia prima possit esse sine for­
ma. Si enim non potest esse sine forma, sicut divus Thomas semper
docet, non poterit assumi hypostatice a Verbo divino. Ratio est
quia Verbum divinum non potest supplere viceni causae formalis.

QUAEST. IV. Λ HT. 1

J

i-

605

Item quia ipsa materia secundum se non est limitata. Subsistentia
etiam ipsius Verbi est infinita per alterum extremum, scilicet
quantum ad aclualitatem. Ergo si immediate uniretur potentia
*
litati naturae, consurgeret inde aliqua natura ex summo actu et
summa potentlalitate, quod est impossibile. Et hoc argumentum
vel simile probat etiam quod materia non possit esse sine forma.
Ratio est quia esse secundum se non est limitatum nisi quatenus
recipitur in aliquo limitato per formam. Ergo cum materia se­
cundum se sit potentialitas illimitata, non poterit limitare <sse
receptum in ilia nisi et ipsa limitetur per formam.
6. — Nihilominus si aliquis teneat quod materia prima potest
existere sine forma substantiali, poterit consequenter affirmare
quod Verbum divinum potest assumere materiam primam commu­
nicando illi suam hypostasim, etiamsi ipsa materia existeret pe>
existentiam creatam; sicut modo dicit Scotus quod humanitas
existit per existentiam propriam, et nihilominus suppositatur in
ipso Verbo divino. Nunc vero etiamsi dicatur quod ipsa materia
prima non existeret per existentiam creatam, sed consequenter
per hypostasim Verbi, non sequeretur quod Verbum supplet vicem
causae formalis, sicut neque modo supplet, cura humanitas existât
non per propriam existentiam. secundum opinionem communem
sancti Thomae.

7. — Dubitatur tertio, an accidens, v. gr. albedo, possit assumi
nd hypostasim in divinis.
Aliqui sequuntur partem affirmativam, ut est Gabriel in 3, d. 1,
q. 2, a. 2, et quidam alii, ut est AJmain et Major et Marsilius illa
dist. Et ratio illorum est quoniam albedo est natura quaedam
quae per divinam potentiam potest existera sine subjecto. Ergo
poterit etiam Deus dc potentia absoluta illam existentiam quam
habet extra subjectum destruere et suam illi communicare, sicut
modo de facto existit humanitas per existentiam Verbi.
Alii vero negant hoc esse possibile, ut est Bassolis in 3, d. 2.
q. 1. a. 2. Ratio hujus sententiae est. quoniam vel assumeretur,
albedo v. gr., ad existentiam divinam, vel ad subsistentiam perso­
nalem. Sed non potest assumi ad existentiam quoniam existentia
est essentialis, et ita fieret unio in ipsa natura divina; neque ad
subsistentiam quoniam subsistentia ex natura sua et intrinsece

006

PO.MINICCS BASEZ

est complementum substantiae. Unde accidens impossibile est quod
subsistat in aliquo supposito. Quod si aliquis dicat quod de facto
accidentia uniuntur personae: respondetur quod non immediate
terminantur personalitati, sed dicuntur uniri in ipsa persona quia
sunt in ipsa substantia tamquam in subjecto, quoniam accidentis
esse est i nesse.
8.— Decisio hujus difficultatis pendet tx alia metaphysics,
scilicet an accidentia dum existant in substantia existant secun­
dario per eamdem existentiam substantiae propter quam dicuntur
inexistere, an potius ipsa accidentia habeant suam existentiam
realiter distinctam sed dependentem naturaliter de existentia sub­
stantiae. Et haec opinio communior est. et est divi Thomae, ut
ostendimus prima parte q. 4. Nunc ergo dicimus quod si prior
opinio vera <st, videtur pars affirmativa probabilior. Quia sicut
modo de facto accidentia humanitatis Christi existèrent, secun­
dum illam opinionem, per eamdem existentiam per quam huma­
nitas existit, et humanitas existit. secundum opinionem thomistarum, per existentiam Verbi, ita etiam possemus dicere quod Deus
de potentia absoluta poterat relinquere illam humanitatem non
relictis accidentibus. Et tunc accidentia Unirentur, sicut modo
uniuntur, ad existentiam Verbi non media substantia. Quemadmo­
dum si fingamus quod Deus assumat naturam panis, et aliquis
sacerdos consecraret illum panem, manerent accidentia panis cum
eadem existentia quam antea habebant, ac proinde manerent unita
hypostatice Verbo divino.
Si autem altera opinio sit vera, dicendum est consequenter
quod accidentia non possunt uniri ad existentiam Dei vel hyposta­
tice. Et ratio est quoniam accidentia non possunt uniri substan­
tiae nisi sint in illa tamquam in subjecto cui inhaerent mediante
illa propria inexistentia.
Et confirmatur pars negativa secundum omnem opinionem,
quoniam accidens non potest uniri substantiae nisi illi accidat. At
vero videtur implicare contradictionem quod divinae substantiae
vel subsistentiae aliquid immediate accidat, quoniam time esset
subjectum illius accidentis et afficeretur illo accidenti, atque adeo
Deus esset albus vel albedo, quorum utrumque est impossibile.
Et quidem quod non possit esse albedo est manifestum. Quod
ant em non possit esse albus probatur, quoniam albedo impossibile

QL'ARST. IV, ART. 1

607

est quod denominet album nisi subjectum cui inhaeret. Nunc autem
de facto Filius Dei est albus quatenus est homo subjt ctum albe­
dinis.
Nihilominus neutra opinio demonstrat suum intentum. Nam
sententia affirmativa poterit respondere quod lime Verbum divi­
num non esset album, quoniam album importat corpus subjectum
albedinis. Neque esset albedo, quia albedo significatur ut natura
in abstracto. Et sicut modo non est humanitas, quamvis assumpse­
rit humanitatem, ita neque tunc esset albedo, quamvis assumeret
albedinem, quemadmodum etiam (noni esset materia prima, quam­
vis assumeret materiam primam; et sicut in triduo mortis anima
erat unita hypostatice Verbo divino, et tamen Verbum divinum
non erat anima neque animatum, quoniam animatum importat
corpus quod vivit ]>er animam. Et si roges quam ergo denomina­
tionem haberet Deus ex illa unione albedinis, dicam proportionabiliter quod, sicut Verbum non habuit denominationem simplicem
ab anima, ita neque haberet denominationem ab albedine, sed solum
diceretur unitum aibedini hypostatice sicut dicitur unitum animae
hypostatice.

9. — Dubitatur quarto circa secundum argumentum, an sit ma­
jor perfectio unio ad Deum secundum esse personale quam secun­
dum operationem, v. gr. visionem Dei.
Scotus in 3, d. 2, q. 1 ait quod absolute loquendo de gratia
unionis et gratia gratum faciente neutra est major altera, sed
distinguendum est. Nam si gratia gratum faciens sumatur pro
habitu gratiae, multo minor est quam gratia unionis. At vero
si gratia gratum faciens accipitur pro gratia consummata, dicit
quod major ei. perfectior est quam gratia unionis.
10. —- Arguitur primo ex Augustino lib. De sancta virginitate,
ubi ait quod “beata Maria percipiendo fidem Christi beatior fuit
quam concipiendo carnem Christi (1). Ergo a simili beatior et
perfectior est anima quae conjungitur Deo per fidem vivam vel
per visionem beatificam quam quae conjungitur Deo per conjunctio­
nem hypostaticam.
11. — Secundo arguitur et confirmatur. Gratia gratum faciens
sive visio beatifica non potest communicari nisi creaturae ratioil)

S ΛΓ<Η··.
*τ..

Of

MHCtu tSrpfitiMte. > >ip. 3. ML. ·», 3£Λ.

608

DOMINICUS BANKZ

nali; at vero unio hypostatica ad ipsum Deum potest communicari
etiam lapidi: ergo minor perfectio est. siquidem creatura tam
imperfecta capax est.
12. — Arguitur tertio. Si daretur optio cuilibet homini utrum
velit magis uniri Verbo hypostatice absque visione Dei, an potius
videre Deum sine illa unione, omnis homo eligeret hoc secundum.
Ergo hoc est melius. Probo antecedens, quia per hoc secundum
esset beatus homo; per illud prius non esset beatus: ergo. Probo
iterum antecedens, quia beatitude consistit essentialiter in optima
operatione; sed unio ad hypostasim non est operatio: ergo non
erit beatitudo.
13.
Ad hoc dubium sit prima conchislo: Simpliciter ct abso­
lute loquendo melius ct perfectius bonum est unio creaturae per
hypostasim ad Deum quam unio per gratiam gratum facientem
vel per visionem Dei. Probatur, quia majus bonum communicatur
per illam unionem, scilicet ipsum subsistere Dei, quod est bonum
increatum. quam per unionem gratiae gratum facientis vel visio­
nem. Ergo. Confirmatur, quoniam alias unio hypostatica non esset
maxima unio secundum dignitatem, quod est contra supra dicta.
Probatur secundo ex Augustino super illud Joannis, Verbum
caro factum· est, ubi ait quod hoc majus est quam illud quod pr ae­
cesserat, Dedit eis potestatem f ilios Dei fieri, et ideo postea dictum
est, Verbum caro factum est, ne homines formidarent tantam
dignitatem recipere, siquidem Deus majus quid fecerat propter
homines, scilicet Verbum caro factum est (1).
Probatur tertio. Gratia unionis et gratia habitualis utraque
est gratia facta naturae humanae; sed magniudo gratiae ex magni­
tudine doni pensatur: ergo major est gratia unionis, siquidem
est majus donum.
Confirmatur·, quia ideo maxime exaggeratur caritas Dei erga
nos, quia dedit nobis Filium factum hominem: ergo hoc est ma­
ximum donum.
Secunda conclusio: St gratia unionis consideretur respectu hu­
ius vel alterius creaturae, vel eum ista vel illa conditione, non esi
inconvf niens dicere quod est minus bonum huic vel illi quam gratia
habitualis vel visio beatifica. V. gr., est exemplum: absolute lo­
in

S. AVGUST,,

l»l <70AMIlU Κϊ·ιη·ι., trnet 3. nnp. 1. n 5. MI.. 35. 1399.

QUAEST. IV. A KT. 1

I

609

quendo melius est aurum lana, sed huic homini rigenti frigore
melior est lana. Unde, sequitur quod si Deus uniretur hypostatice
lapidi, non diceretur majus bonum lapidi quam bonum est homini
gratia habitualis vel visio beatifica, quin potius proprie loquendo
illa unio hypostatica naturae lapidis non diceretur gratia unionis,
sed solum diceretur unio, quia lapis non est capax gratiae nec
creatura carens intellectu. Item si Deus uniretur hypostatice ani­
mae Petri, et illa anima non videret hanc unionem, anima vero
Pauli videret Deum sicuti est, ista esset beatior quam illa, immo
esset simpliciter beata, quia haberet optimam operationem circa
summum bonum, in qua consistit beatitudo.
Tertia conclusio: Si gratia unionis consideretur inquantum est
gratia facta creaturae rationali vel intellectuali, includit in se
tamquam in radice, visionem beatificam. Probatur, quia ut illa na­
tura operitur secundum gratiam sibi factam et secundum sub­
sistentiam quam habet, necesse est ut cognoscat illam subsisten­
tiam quae est ipse Deus. Immo vero videtur· certum quod, quem­
admodum ex bfatitudine animae oriatur gloria corporis et omnium
potentiarum corporis, ita etiam et multo magis ex ipsa unione
hypostatica oritur in natura intellectuali assumpta ipsa visio bea­
tifica. Et esset praeter legem ordinariam quod natura rationalis
sumeretur et non esset beata per visionem beatificam, quemadmo­
dum fuit specialis dispensatio Dei et miraculum quod corpus Chri­
sti non glorificaretur statim ex beatitudine animae. Huic doctrinae
favet illud Joannis 1 (v. 14), Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi
unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis, ac si diceret quod
omnis gloria Christi ct plenitudo veritatis et gratiae ortum habuit
ex co quod ipse homo erat unigenitus Patris, hoc est ex ipsa unione
hypostatica,
14. — Ad primum argumentum negatur illud simile, quoniam
propinquitas sanguinis non facit peiTenire ad filiationem adopti­
vam Dei; at vero unio hypostatica radix est totius beatitudinis
naturae assumptae.
15. — Ad secundum argumentum negatur consequentia. Et est
manifesta instantia, quoniam etiam lapis ridere non potest, quia
ridere non potest convenire nisi homini; et subsistere competit
etiam lapidi: et tamen inde non sequitur quod ridere sit major
perfectio quam subsistere. Etenim non colligitur, ex eo quod sit

Sto. TomAs -1

30

610

noMixicrs

basez

communior aliqua perfectio, quod sit illa minus perfecta. Nam,
ut docet divus Thomas 1 p., q. 4, a. 1 ad 3, “ipsum esse est omnium
perfectissimum", quoniam est aclualitas omnium essentiarum et
omnium formarum, cujus comparatione nihil habet rationem actus.
Et hinc sumitur prima ratio pro prima conclusione. Nam si esse
creatum, cum sit communissimum, est tamen perfectissimum, nam
singulas essentias perficit, multo magis esse increatum divinae
subsistentiae perficiet naturam assumptam cui communicatur.
1G.— Ad tertium argumentum nego consequentiam quando in­
fertur, ergo est perfectius simpliciter; sed solum sequitur, ergo
huic cum tali conditione melius isset videre Deum. Ceterum argu­
mentum probat quod sola unio hypostatica non faceret beatam
animam sine cognitione summi boni. Et tamen cognitio summi
boni continetur in unione hypostatica tamquam in radice. Idcirco
simpliciter loquendo melius est erraturae rationali uniri hyposta­
tice quam videre Deum.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Filius Dei assumpserit personam
1. — Conclusio est negativa.
Ista conclusio est de fide. Et quidem quod in Christo sit tantum
una hypostasis, jam supra q. 2, a. 2 usque ad 6 probatum est. Quod
autem natura humana quae est in Christo non fuerit prius in pro­
pria persona et deinde assumpta, ut dicebat haereticus Photinus.
etiam est do fide, de qua art. 3 dicemus.
2. — In hoc articulo disputanda est quaestio celebris et metaphysica pro intc-lligentia hujus materiae: utrum suppositum et
natura distinguantur realiter vel ratione, ct quacnam sit differen­
tia inter suppositum et naturam.
De qua re sunt plurimae opiniones inter philosophos ct metaphysicos. Prima est Henrici. quotlib. 4, q. 3, quod suppositum et
haee natura singularis distinguuntur solum ratione in omnibus
substantiis tam spiritualibus quam corporalibus, scilicet secun­
dum distinctum nostrum modum intelligendi eamdem rem ut quae
et ut quod. Et secundum istam opinionem, non esset major diffc-

Ql'AEST. IV, ART. 2

I

611

rentia inter suppositam et naturam in creaturis quam in ipso
Deo. Nam in divinis hic Deus ratione nostra distinguitur ab hac
deitato.
Secunda opinio est Hervaci quoti. 3, q. 6, quod suppositum et
natura sunt idem quantum ad intrinseca, differant tamen quan­
tum ad extrinsece connotate.; quoniam suppositum dicit acciden­
tia. sine quibus natura existero non potest, quae quidem acci­
dentia non significantur nomine naturae, v. gr. humanitas.
Tertia opinio refertur ab eodem Hervaco et reprobatur, quod
suppositum et natura habent realem distinctionem in hoc quod
suppositum addit intrinsece supra naturam affectionem qua na­
tura afficitur accidentibus, et non solum differt extrinsece per
accidentia connotata.
Quarta opinio etiam refertur ab eodem, (et dicitJ quod suppo­
situm et natura differunt sicut totum et pars, quatenus supposi­
tum est compositum ex esse ct natura.
Quinta opinio est Capreoli in 3, d. 5, q. 3, quod suppositum
differt a natura per aliquid extrinsece connotât um, scilicet per
actum essendi, quia ipsum suppositum non includit intrinsece ipsum
esse ai ve actum essendi vel existentiam, sicut ajebat quarta opi­
nio. Alias haec esset perpetuae veritatis, Petrus existit, sicut ista,
Petrus est animatus, quia est nominatio a parte intrinseca ipsi.
Sexta opinio est Scoti in 3, d. 1, q. 1, quod suppositum addit
supra naturam hanc aliquod quidem intrinsecum, sed negativum
constitutivum personae, videlicet addit negationem aptitudinis ut
terminetur per divinam personam.
Septima opinio est fere eadem cum sexta, quod suppositum
addit supra naturam negationem extranei suppositi et negationem
intrinsecae unionis ad illud. Haec opinio est Joannis de Napoli in
quodl., q. 9.
Octava opinio refertur ab Scoto, quod suppositum addit supra
naturam singularem, v. gr. Petrus supra hanc humanitatem, ali­
quid positivum reale constitutivum intrinsece ipsius suppositi. Sed
improbatur haec opinio ab Scoto. Nihilominus hanc opinionem
amplectitur Cajetanus. Cujus sententia explicatin’ per hoc quod
ponit sex requisita ad explicandum id quod addit suppositum supra
naturam. Primum est quod suppositum addit supra naturam ali­
quam realitatem: secundum est quod illa rcalitas est distincta

612

DOMINICUS RASKZ

realiter ab essentia singulari; tertium quod est constitutiva in­
trinsece personae; quartum quod realitas haec est in genere sub­
stantiae reductive; quintum quod illa realitas est ultimus terminus
et complementum naturae substantialis; sextum quod ita est ter­
minus quod non est causa, sed est pure terminus.
3.
Et quidem quod haec sententia sit divi Thomae quantum
ad tria priora probatur. Nam infra q. 17, a. 2 et in solutione ad
primum docet quod primum quod recipit esse est suppositum, non
natura; et inquit quod ipsum *'esse sequitur naturam, non sicut
habentem esso, sed ut qua aliquid est; at vero esse hypostasim
sequitur sicut, habentem esse”. Item q. 35, a. 5 ad primum dicit
quod “nativitas temporalia causaret in Christo filiationem tem­
poralem realem, si esset ibi subjectum capax hujusmodi filia­
tionis”.
Ex his manifeste colligitur: primo, quod personalitas est reali­
tas positiva, quia negativum non est capax actus essendi neque
filiationis. Item secundo, quod realiter distinguitur ab ipsa natura.
Et probatur. Quia si hic homo non aliquid reale adderet supra
istam naturam, haec natura acciperet per se primo actum essendi
et filiationem temporalem et realem Christi et in Christo Domino.
Ergo cum haec humanitas non possit recipere in se filiationem
realem; personalitas autem posset recipere: sequitur quod per­
sonalitas realiter distinguitur a natura singulari secundum sen­
tentiam divi Thomae.
Item divus Thomas art. 1 hujus quaest. ad 3 arg. ait quod
si Deus assumeret naturam angelicam praeexistentem, destruere­
tur personalitas haec; si autem novam naturam produceret et
simul assumeret, nihil corrumperetur. Et in hoc art. 2 ait quod
corrumperetur persona si prius fuisset in humana natura assumpta
a Verbo. Hinc ergo colligitur quod personalitas est aliquid reale
et distinctum; etenim corrumpi potest illa personalitas non corπι pta natura singulari.
Tertio vero quod illa realitas intrinsece constituat personam
probatur. Quia secundum divum Thomam ad secundum, propria
personalitas deest naturae assumptae. Si autem in aliis hominibus
nihil est reale intrinsecum ipsa personalitas praeter naturam sin­
gularem. ergo nihil reale deest humanitati Christi quod sit in
aliis hominibus intrinsecum personae.

Ql'AEST. IV, ART 2

613

Et confirmatur. Quia hic homo semper est hic homo, si nihil
intrinsecum desit per quod constituatur hic homo: ergo haec hu­
manitas in Christo erit hic homo. Probatur consequents, quia
nihil deest huic humanitati de intrinsecis hujus hominis: ergo
necesse est dicere quod hic homo includit intrinsece personal ita»
tem; quae quidem deest humanitati Christi et terminatur per
alienam personalitatem.
Confirmatur haec doctrina gx· Aristotele 5 Mctaphysicorwn,
textu 8. ubi dividit substantiam pro essentia, vel pro persona sive
prima substantia. Item ipse dicit est in praedicamento substantiae,
quod est maxime substantia. Hinc sumitur argumentum. Substan­
tia pro essentia constituitur per aliquid positivum intrinsecum:
sive in communi et in specie, v. gr., humanitas constituitur per
rationalitatem; sive etiam in genere generalissimo, v. gr., substan­
tia constituitur per modum intrinsecum positivum, quemadmodum
explicamus per circumloquium, quatenus est ens jkt se non in
subjecto. Ergo pari ratione convenit primae substantiae quod con­
stituatur per aliquid positivum intrinsecum, siquidem est maxime
substantia; quod quidem positivum est perfectius et majus comple­
mentum essentiae. Quod explicatur per hoc quod dicimus, quod
prima substantia neque in subjecto est, neque de subjecto dicitur,
neque se habet ut id quo aliquid est, sed ut id quod est, quoniam
habet in se intrinsece ultimum complementum naturae substan­
tialis. Et denique ipsa pronomina primae substantiae, v. gr., ego,
tu, non potest negari quin significent formaliter aliquid positivum
intrinsecum, et non solum puram negationem vel aliquod accidens
extrinsecum.
Praeterea persona divina constituitur per aliquid reale intrin­
secum personae: ergo etiam persona humana. Probatur consequen­
tia, quia unico conceptu mentali significatur persona humana et
divina, scilicet quatenus utraque <st persona significata illo con­
ceptu formali et communi: ergo utrobique est aliquid reale intrin­
secum. Probo consequentiam, quia non potest dari unus conceptus
formalis communis etiam analogice negativo et positivo.
Praeterea theologi dicunt quod persona divina supplet in Chri­
sto Domino id quod praestaret humana |>ersona propria si illic
adesset; sed negativum non suppletur: ergo humana personalitas
positivum est et distinctum a natura singulari. Et confirmatur.

61?

DOM I.MOT'S BASEZ

Si Christus Dominus relinqueret hanc humanitatem, statim resul­
taret alia personalitas terminans complete hanc humanitatem : ergo
resultaret alia prima substantia. Et denique natura humana quae
est in Christo si non terminaretur ad personalitatem Verbi, statim
inclinaretur ad propriam personalitatem; sed in negatione non est
naturalis inclinatio: ergo personalitas aliquid positivum est.
Alia tria dicta Cajetani magis indigent explicatione quam pro­
batione. I Quartum enim dictum sic explicatur]. Nam si persona­
litas est realitas intrinseca et non est accidens, necesse est quod
reducatur ad substantiam. Neque propterea intelligendum est quod
persona reductive ponatur in praedicam: nto substantiae. Ponitur
enim directe tamquam prima et maxime substantia. Sed dicimus
quod personalitas qua intrinsece constituitur persona ponitur re­
ductive in praedicamento quasi ad latus primae substantiae, sicut
rationale sive rationalitas ponitur non directe in praedicamento
substantiae.
Quintum vero explicatur. Nam quantumcumque humanitas sit
perfecta in specie sua et in singularitate. nisi sit in persona, adhuc
est terminabilis. V. gr., humanitas in Christo in se singularis est
et perfectissima in specie, et tamen adhuc intclligitur terminabilis
per personalitatem Verbi vel propriam; et ita terminatur perso­
nalitate Verbi, ut non possit simul quantum est ex parte humanae
naturae amplius terminari, nisi forte propter infinitam potentiam
et perfectionem alterius divinae personae assumentis.
Sextum requisitum, scilicet non est ut causa sed ut pure ter­
minus, ponitur ad ostendendum quod personalitas non solum non
est efficiens respectu naturae, sed neque causa formalis, sed solum
terminus et complementum ipsius. Nam si esset causa efficiens,
non posset una persona divina sine alia terminare humanitatem.
Si autem esset forma, nulla persona divina posset terminare na­
turam humanam. Dicendum est ergo quod, sicut punctus lineae
non est efficiens causa neque formalis ipsius lineae, sed solum
dicitur terminus terminans lineam, ita etiam personalitas se habet
respectu naturae quam terminat. Vide Ferraricnsem lib. 4 Contra
qentiti, cap. 43, ubi bene explicat quid sit terminare naturam.
4. — Sed ut magis explicetur sententia Cajetani arguitur contra
illam. Primo ex Damasceno lib. 3 Fidei orthodoxae, cap. 6, ubi
ait: "quidquid est. inassumplibile est incurabile"; std personalitas

QUAEST. IV, ART. 2

615

est inassumptibilis: ergo est incurabilis. Quod si curabilis est, non
debet distingui realiter ab ipsa natura vel ab aliquo intrinseco
ipsius naturae. Alias personalitates hominum manerent incuratae.
Et confirmatur ex eo quod ibidem dicit Damascenus: “Verbum
assumpsit quidquid in nostra natura plantavit." At vero si perso­
nalitas est aliquid distinctum reale, et non est assumptum, sequi­
tur quod non <st plantatum a Deo.
Respondetur quod Damascenus intelligit de intrinsecis naturae,
scilicet de corpore et anima et eorum potentiis, sicut ibidem ait;
at vero personalitas non constituit hanc naturam intrinsece, sed
hoc suppositum. Quod non alia ratione infirmum est nisi quia
natura <t ejus potentiae sunt infirmae; et ideo sanata natura sa­
natur suppositum.
5. — Arguitur secundo. Si Verbum dimitteret nunc humanita­
tem, statim consequeretur alius homo subsistens in illa natura
absque nova productione entitatis quae sit personalitas: ergo per­
sonalitas non distinguitur realiter ab ipsa natura singulari vel ab
aliquo intrinseco illius.
Et confirmatur. Nam propterea aliqui etiam tliomistae ajunt
similitudinem non distingui π aliter tamquam rem novam ab albedine, quia ex eo quod alius fiat albus incipit iste homo qui antea
erat albus esse similis illi absque aliqua mutatione sui. Ergo pari
ratione in casu posito, si illa humanitas quae dimitteretur a Verbo
absque alia nova actione inciperet esse personata propria perso­
nalitate, sequitur quod illa personalitas identificatur cum aliquo
praeexistente et intrinseco ipsi naturae.
Respondetur quod in illo casu neccsse erat quod aliqua nova
enti tus produceretur quae esset personalitas; sed fortassis non
per aliquam novam action, m, quia non videtur quaenam esset illa
actio. Non enim esset creatio, neque generatio, sed solummodo
per simplicem emanationem consequeretur illa nova entitas distin­
cta a natura a qua dimanat. Quemadmodum remoto impedimento
descendit lapis in centrum absque aliqua nova actione generantis,
ct quemadmodum ex divisione continui absque aliqua actione nova
consequuntur duae superficies actu terminantes quantitates par­
tium; ita etiam si Verbum separaret se ab humanitate, statim in
ipsa humanitate consequeretur personalitas propria actualiter ter­
minans ipsam.

61Ü

DOMINICUS BANEZ

Ad confirmationem respondetur quod, quamvis sit vera illa opi­
nio de identitate similitudinis eum albedine, negatur tamen conse­
quentia, quia similitudo formaliter est ad aliud; at vero persona­
litas non est formaliter relatio, sed est complenuntum rcale natu­
rae absolute.
Sed rogat aliquis an posset Deus conservare illam humanita­
tem in vera existentia impediendo ne consequeretur illa persona­
litas. Respondetur quod probabilior est pars affirmativa, quam alia
opinio quae asserit fieri posse per divinam potentiam quod materia
conservetur in esse sine forma. Nihilominus, sicut aliqui thomistae ajunt proprias passiones realiter distingui a subjecto, tamen
non esse separabiles a subjecto, ita etiam potest dici de humani­
tate singulari quod, quamvis realiter distinguatur a personalitate,
tamen non potest conservari in rerum natura sine personalitate;
quemadmodum linea realiter distinguitur a puncto terminativo,
et tamen non potest conservari sine puncto terminativo.
6. - - Denique est argumentum. Petrus est haec materia et haec
forma; et haec humanitas est haec materia et haec forma: ergo
haec humanitas est Petrus vel est eadem res cum ipso Petro.
Patet consequentia quia est syllogismus expositorius in secunda
figura. Confirmatur, quia si Petrus addit aliquid intrinsece ultra
hanc materiam et hanc formam, sequitur quod haec sit falsa,
Petrus est haec materia et haec forma, ubi partes simul sumptae
praedicantur de toto.
Respondetur quod illa propositio, Petrus est haec materia et
haec forma, in isto modo procedendi Cajetam non est concedenda
absolute, sed in hoc sensu, quod Petrus constat cx hac materia
et ex hac forma sicut ex partibus essentialibus hujus humani­
tatis, vel in hoc sensu, quod subsistit Petrus in hac materia ct
in hac forma. Alioquin, si sensus esset quod Petrus non includit
intrinsece aliam entitatem quam istam materiam et hanc formam,
falsa esset propositio, et vix posset intelligi quomodo Verbum
non assumpsit naturam singularem cum personalitate.
7. — Dubitatur secundo consequenter: an personalitas sit idem
cum actu essendi, id est cum existentia. per quam substantia dici­
tur esse extra nihil.
Cajetanus in hoc loco plane videtur sentire quod distinguuntur
sicut duae entitates in rebus creatis, nam in divinis tantum ra-

QVAEST IV, ART. 2

617

tione distinguuntur. Et potest hoc proban quia personalitas est
intrinseca Petro. At vero existentia non est intrinseca, alias po­
neretur in ejus diffinitione, sicut ponitur ista personalitas. Sed
solum est primus actus receptus in persona ab extrinseco; nam
ipsa existentia nulli creaturae est intrinseca.
Item probatur ex divo Thoma q. 17. a. 2 ad 1 ubi ait quod
'‘esse sequitur personam sicut habentem esse”. Itaque personali­
tas est id quo persona recipit actum essendi ut quod est.
At vero Capreolus in 3, d. 5, q. 3 existimat personalitatem
eamdem rem esse cum actu essendi. Quam sententiam sequuntur
aliqui thomistae, etiam ex illis qui sentiunt personalitatem esse
intrinsecam Petro.
8. — Nobis tamen consequenter loquendo videtur dicendum esse
personalitatem in creaturis distingui realiter ab actu essendi sicut
distinguitur ab ipsa natura cujus subsistentia est. Est enim per­
sonalitas actus utri usque: primo quidem personae quam constituit
intrinsece; deinde vero ipsius naturae terminus et complf mentum
ultimum.
Haec sententia videtur etiam sequi ex opinione Scoti asseren­
tis in 3, d. 6, q. 1 quod in humanitate Christi est esse existentiae
proprium et humanum, non autem personalitas creata, ut docet
fides. Nihilominus dicunt aliqui esso satis probabile actum essendi
non distingui realiter a personalitate tanta distinctione quanta
distinguitur personalitas ab essentia. Std sufficit dicere quod dis­
tinguuntur sicut quantitas et figura quae est terminus quantitatis,
quae quidem sunt eadem res materialiter, differunt tamen realiter
formaliter. Ita etiam personalitas dicitur recipere existentiam sic­
ut quantitas recipit figuram ct ad.ua.tur figura, quamvis sint eadem
res materialiter.
Sed profecto isto modo procedendi etiam possemus dicere quod
personalitas est eadem res materialiter cum ipsa natura quae ter­
minatur personalitate; differt tamen realiter formaliter. El ita
senserunt magister Soto et Victoria.
9. Sed est unum argumentum contra sententiam Cajetani,
qui dicit personalitatem primo recipere actum essendi. Anima ra­
tionalis recipit actum essendi, siquidem existit per se; et non habet
p: rsonalitatem: ergo existentia non per sc primo recipitur in per­
sona.

Git

DOMINIC·'S BA$KZ

Hoc argumentum etiam militat contra praedictos magistros
Soto ct Victoria, quia ex illo sequitur etiam quod distinguuntur
magis quam formaliter personalitas ct existentia. Sed quia militat
etiam contra nostram sententiam, respondetur quod anima ratio­
nalis non est perfecta natura in aliqua specie, sed est pars essen­
tialis hominis. Et ita existentia quae recipitur in anima rationali
non recipitur in natura perfecta [i. e. perfecte subsistens). Et
ideo non opus est quod recipiatur immediate in personalitate, quae
est ultimus terminus naturae perfectae, sed sufficit quod recipia­
tur in personalitate imperfecta ipsius animae.

10. — Dubitatur tertio: an Christus secundum qiiod homo sit
persona ejusdem rationis cum aliis personis humanis.
Et arguitur pro parte negativa. Persona in nobis est aliquid
creatum; sed in Christo est increatum: ergo Christus non est
persona humana univoce nobiscum.
Secundo arguitur: personalitas Petri causatur ex propriis prin­
cipiis naturae humanae; sed in Christo non causatur ex materia
et forma: ergo non est ejusdem rationis. Major est divi Thomae
infra q. 16, a. ultimo et ad 1. Item major simul cum minori colli­
gitur ex divo Thoma q. 3, a. 7 ad 1. Consequentia vero patet quia
quae sunt ejusdem rationis habent eadem principia.
11. — Ad hoc dubium respondetur breviter et dicimus: primo,
quod persona Christi in ratione personae absolute et simpliciter
loquendo non est ejusdem rationis cum persona alterius hominis;
et hoc probant argumenta facta.
Secundo dicimus quod in ratione personae humanae ejusdem
rationis est, sicuti est homo univoce. Ratio est quia natura hu­
mana est ejusdem rationis in Christo et in nobis. Est exemplum
ad hoc explicandum. Triangulus aureus et triangulus aeneus sunt
ejusdem rationis et specie in ratione trianguli; est enim impertinens quod sit aureus vel aenius. Ita etiam persona humana dicit
subsistentem in humana natura, sive ille subsistens alias sit increatus sive creatus. Ita videtur sentire divus Thomas q. 2, a. 3
et Cajetanus hoc loco ad 2 Scoti.
Notandum vero quod personalitas dicitur causari ex principiis
naturae, non quidem intrinsece ita ut ex illis componatur perso­
nalitas. sed eo modo loquendi quo dicimus propriam passionem

Q» Af-.ST IV, Λ RT 3

K19

causari ex principiis essentialibus, quamvis ipsa sit distincta ab
ipsis principiis. Itaque per quamdam simplicem emanationem con­
sequitur ipsa personalitas a natura substantiali sicut terminus et
complementum ipsius, nisi supernatural i 1er impediatur emanare,
sicut factum est in incarnatione Verbi,
Et s; quis objiciat: si personalitas dimanat a natura, ergo prius
est vel intelligitur esse ipsa natura substantialis quam personali­
tas: respondetur distinguo consequens, nam ut quo prius est na­
tura; at vero ut quod prius est persona constituta personalitate.
Neque personalitas esset nisi terminando naturam; neque natura
esset nisi terminata |>ersonalitate, naturaliter loquendo.
Et per hoc patet ad argumenta in oppositum.
12.
Hinc sequitur quod, quamvis personalitas ut sic non im­
portet rationem causae formalis, tamen talis personalitas, scilicet
enata limitata, quodammodo est causa formalis respectu naturae
quam terminat. Et natura ipsa non solum se habet quodammodo
ut causa materialis recipiens personalitatem, sed etiam quodam­
modo ut causa efficiens personalitatem per simplicem emanatio­
nem, absque alia actione et mutatione praeter illam quae tribuitur
causae efficienti naturam. Unde Petrus generans hominem com­
municat illi humanitatem etiam personatam et terminatam, quem­
admodum generans ignem communicat illi, non solum naturam
ignis, sed etiam proprietates ignis, levitatem etc. Nam qui dat
formam dicitur dare consequentia ad formam. Ceterum Verbum
divinum respectu humanitatis assumptae solum habet primam
illam et propriam rationem personalitatis, scilicet terminare hu­
manitatem, nullo autem modo convenit ei quod sit causa formalis
naturae assumptae.
ARTICULUS TERTIUS

Utrum |>ersona divina assumpserit hominem
1. — Conclusio: Non est proprie dictum quod persona divina
assumpsit hominem, et simpliciter loquendo neganda est illa pro­
positio.
Dubitatur circa istum articulum et praecedentes : utrum huma­
nitas cum propria subsistentia sit assumpta a Verbo.

62U

DOMINICUS B.tReZ

Arguitur primo pro parte affirmativa. Filius Dei assumpsit
hominem: ergo assumpsit humanitatem cum propria subsistentia.
Patet quia homo importat subsistentem in humana natura. Ante­
cedens probatur, quia est communis modus loquendi sanctorum,
immo it conciliorum, quod Filius Dei assumpsit hominem, et quod
operabatur mirabilia in homine assumpto, et passus est in homine
assumpto. Ergo non videtur credibile quod hic modus loquendi
sit improprius. Antecedens patet apud Augustinum lib. 9 De civi­
tate Dei, cap. 17 et 21, et lib. 10, cap. 22, ct epistola 66, et super
Psalm. 4 et 29. Damascenus lib. 3. cap. 6, et Boetius, De duabus
naturis, et Anselmus De incarnatione Verbi, cap. 5 eo modo lo­
quuntur; et in concilio Ephesino primo, can. 8, et in ipistola ad
Nestorium, et in concilio Toletano sexto in principio dicitur “tota
Trinitas operata est suscepti hominis formationem” (1), et in
hymno Ecclesiae, “Tu ad liberandum suscepturus hominem” etc.
Ergo hujusmodi locutiones non sunt repellendae a theologis.
2. — Seen mb'), Verbum assumpsit quidquid est substantiale in
homine; sed subsistentia in homine est aliquid substantiale: ergo
illam assumpsit. Probatur minor, quia subsistentia non est acci­
dens, ut jam dictum est; alias enim Petrus non poneretur directe
in praedicamento neque indirecte tamquam prima et maxima sub­
stantia, propter personalitatem et subsistentiam incommunicabi­
lem quam habet
Confirmatur cx Damasceno, immo ex sexto synodo generali,
act. 18. ubi dicitur: quod non est assumptum, neque curatiun
neque salvatum est; sed quidquid est in homine est curatiun: ergo
et assumptum.
S. — Arguitur tertio. Si Filius Dei, ut paulo ante dicebamus,
relinqueret naturam humanam, statim absque additione alicujus
ent itatis illa humanitas subsisteret in supposito: ergo modo de
facto humanitas illa haberet subsistentiam creatam.
•1. — Arguitur quarto. Generatio hominis terminatur |>er se pri­
mo ad suppositum; patet ex communi doctrina Aristotelis lib. 1
Physio. Sed generatio Christi humana non potest terminari ad
suppositum divinum. Ergo terminata est ad suppositum distinctum
ab illo divino, ac proinde humanitas Christi habet propriam sub­
sistentiam.
ii

Manii 10. 663

QVAKST. iv, ART. 3

621

5. — Arguitur quÀnto et confirmatur. Generatio humana non
jXJtuit terminari ad unionem humanitatis cum Verbo: ergo termi­
nata fuit ad unionem humanitatis cum alio supposito. Probo an­
tecedens. Ad generationem humanam Christi concurrit beata Vir­
go; et non ad unionem humanitatis cum Verbo: ergo generatio
illa humana non fui! terminata ad unionem cum Verbo. Major
est de fide, quia fuit vera mater Christi. Probo minorem. Quia
si Deus de potantia absoluta voluisset assumere naturam huma­
nam concurrente ad illam generatione virili semine, tunc vir non
concurreret virtute seminali ad unionem humanitatis ad Verbum.
Ergo neque modo beata Virgo. Consequentia patet, quia vir magis
et perfectius concurrit ad generationem humanam quam ipsa fe­
mina. Sod probo minorem, quia virtus seminalis non attingit nisi
ad unionem animae rationalis cum corpore, unde consurgit suppo­
situm in creaturis. At Verbum divinum non est humanatum ex
sola illa unione animae cum corpore. Ergo ilia humana generatio
non potest attingere ad unionem mirabilem humanitatis cum Verbo.
Confirmatur. Quia in casu posito, illa generatio per sc termi­
naretur ad aliud suppositum humanum, nisi Deus miraculose anticipasset unire sibi humanitatem : ergo impossibile est quod eadem
numero generatio terminetur per se ad alium hominem, quoniam
haec generatio individuatur et est haec individua, non solum quia
est hic et nunc ab isto viro et hac femina, sed etiam ex termino
per se et singulari ipsiu.s generationis.
G. — Denique arguitur. Prius natura anima rationalis subsistit
quam uniatur corpori; et prius natura fuit imita corpori quam
uniretur Verbo; ergo assumpta fuit cum propria subsistentia, quam
intelligitur habere ut terminus creationis prius quam uniatur
Verbo.
7. — Pro decisione difficultatis hujus sit prima conclusio: Filius
Dei non assumpsit humanitatem quae ante assumptionem sub­
sisteret ve/ exist eret. Haec conclusio est catholica et diffinita in
concilio Ephesino primo, can. 13. et in sexto synodo generali,
act. 11. in epistola Sophronii ibidem approbata a Leone primo,
epist. 10 ad Flavianum et epist. 12, quae ambae approbantur a
concilio Chalcedonensi. Ds qua re infra q. 33. de ordine conceptio­
nis Christi, plura dicenda sunt. Vide divum Thomam lib. -1 Contra

622

DOMINICI S ΒΛΝΕΖ

ytntis, cap. 28, et Castro, De haercsibus, in verbo C/iristu-s, haeresi 1 et 3.
Secunda conclusio: Fi lites Dei non assumpsit humanitatem ha­
bentem propriam subsistentiam. sive personalitatem. Haec conclu­
sio etiam habetur de fide. Et quidem quod in Christo sit tantum
una hypostasis, jam dictum est art. 2. Quod autem in humanitate
non sit propria personalitas (posset enim aliquis fingere quod ibi
esse non constituit personam), colligitur necessario ex propositio­
ne de fide. Nam si personalitas vere est in ipsa humanitate Christi,
necesse est quod constituat personam, sicut necesse est quod albedo
in corpore subjectata faciat album; ac proinde in Christo essent
duae pereonae sive supposita duo, quod est expresse contra fidem.
8. — Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum ar­
gumentum dicimus quod illae locution».s explicandae sunt sicut
ab Anselmo in lib. De incarnatione Verbi, cap. 5, ita ut homo pro
natura hominis accipiatur. Et divus Thomas ad primum dicit quod
illae locutiones non sunt extendendae tamquam propriae, sed inter­
pretandae, ' quia natura hominis est assumpta, et quia assumptio
terminata est ad hoc quod Filius Dei esse homo". Soto solebat
interpretari eas locutiones eo modo loquendi quod solemus dicero
quod praetor assumit personam regis, et dives assumit perso­
nam pauperis, quia ille se gerit ut rex, iste vero ut pauper. Ita
Filius Dei dicitur assumpsisse hominem ad significandum quod
non solum factus est verus homo, sed etiam quod se gessit ut
homo mortalis passibilis, juxta illus Philip. 2 (v. 7): In similitu­
dinem hominum Jactus, et habitu inventus ut homo, id est con­
versatione et convictu. Sed profecto melior est. prior explicatio.
Sed utraque explicat illum modum loquendi ut improprium.
9. — Ad secundum argumentum respondetur quod dictum illud
debet intelligi de his quae pertinent ad essentiam et proprietates
naturae humanae. Ceterum ipsa personalitas est modus quidam
conveniens singulis individuis per quem singula supposita consti­
tuuntur et distinguuntur omnino incommunicabiliter ab invicem.
Et iste modus tst inassumptibilis. Neque propterea ipsa persona
est incurabilis, quia sicut est infirma propter infirmitatem natu­
rae et potentiarum, non propter personalitatem, ita etiam curatur
et sanatur ipsa persona dum natura ipsa ct potentiae per gratiam
et virtutes sanantur.

QUAEST. IV. ART. .3

623

10. — Ad tertium argumentum jam diximus in articulo prae­
cedenti quod in illo casu vel Deus de novo daret illi humanitati
personalitatem novam, vel ipsa personalitas statim dimanaret ab
ipsa natura humana; non quia illic praeexstiterit expresse, sed
quia in ipsa natura radicaliter continebatur, ita ut si natura hu­
mana non fuisset praeoccupata personalitate Verbi, habuisset abs­
que nova actione generantis propriam personalitatem.
11. --Ad quartum argumentum respondetur quod generatio
terminatur ad suppositum quatenus natura ipsa producitur in illo,
quod per se subsistit et per se primo incipit esse in illa natura;
non quia generatio terminetur ad ipsam personalitatem quae sit
terminus quo vel qui, sed terminatur ad naturam per se primo
ut ad terminum quo, quatenus attingit ad unionem formae cum
materia. Et ad hanc unionem attingit producendo dispositiones
necessarias uterque parens in viventibus suo modo, videlicet fe­
mina ministrando et effective disponendo propria virtute sangui­
nem transmutandum a virtute seminis virilis usque ad ultimam
dispositionem ad introductionem animae necessariam. Et idcirco
fuit vera generatio Christi cx matre, quamvis non terminaretur
ad ipsam personam secundum se, sed prout erat humana, quatenus
persona divina quae antea erat, facta est humana, tam propter
unionem humanitatis ad Verbum, quam propter generationem ge­
nitricis, cujus generationis terminus ut quo erat ipsa humanitas,
et terminus qui erat iste homo.
12. - Ad quintum argumentum quidam putant necessarium
esse dicere quod generatio Christi ex parte genitricis terminata
fuerit per se etiam ad unionem humanitatis ad Verbum, quia
beata Virgo vere est genitrix Christi et etiam genitrix Dei se­
cundum fidem. Hoc autem verificari non pokst nisi generatio
Christi ex parte matris terminata fuerit et attigerit ipsam unio­
nem humanitatis ad Verbum. Nos autem non existimamus esse
necessarium ad hoc ut beata Virgo dicatur vere et proprie mater
Christi ct etiam Dei genitrix, quod ipsa attigerit generatione sua
materna et officio genitricis ad uniendum humanitatem.
Notandum est pro hujus intelligent!» quod inter philosophos
est diversa opinio circa officium feminae in generatione prolis.
Quidam enim ajunt quod femina quodammodo active concurrat
ad producendum sanguinem qui futurus est materia in generatio­

!

624

DOMINICUS ΠΛ$ΕΖ

ne, quam ipse vir virtute seminis debet disponere usque «ad gene­
rationem prolis, quae quidem fit per unionem formae cum materia
disposita. Alii vero ajunt quod femina non solum concurrit active
ad producendum illum sanguinem materiam dispositam ut trans­
mutetur a semine. sed etiam ipsa producit semen quoddam im­
perfectum, quod tamen permistum eum virili semine efficitur unum
principium seminale ad transmutandum et disponendum sanguinem
usque ad ultimam dispositionem necessariam ad introductionem
formae substantialis,
istis opinionibus prior habetur probabilior a physicis.
A theologis autem universaliter tenetur illa opinio. Verumtamen
sive haec sive illa opinio vera sit, dicendum est in proposite quod
beatissima Virgo praestitit perfectissime officium matris et ge­
nitricis, et quod Spiritus Sanctus supplevit perfectissime officium
virilis seminis, formando ex purissimo sanguine virgineo corpus
Christi, quod statim recepit in eodem momento animam rationa­
lem, et in eodem momento supra totum ordinem naturae humani­
tas illa conjuncta est personalitati divinae.
Ex quo sequitur quod etiamsi illic generaretur purus homo,
fuisset tamen miraculosa generatio virtute Spiritus Sancti sup­
plente vicem seminis virilis, el. ipsa beata Virgo non magis neque
minus exerceret officium maternum genit ricisque quam modo. Ex
quo rursus sequitur quod nunc de facto beata Virgo est naturalis
mater, et Christus est naturalis filius Virginis, quia ipsa Virgo
naturaliter concurrit et exercebat officium matris et genitricis
propria virtute naturali.
Ad argumentum igitur propositum lOspondetur transeat ante­
cedens. sed nego consequentiam dum infertur, ergo illa generatio
terminata fuit ad unionem humanitatis ad aliud suppositum crea­
tum. Et ratio est quia, quamvis beata Virgo exercendo officium
matris non attigerit ad conjunctionem et unionem illam huma­
nitatis ad personam divinam, tamen nihilominus dicitur generare
Filium Dei et esse genitricis Dei, quia suppositum divinum fuit
quod substitit illi humanitati quae generata est. a Virgine ut ter­
minus quo ipsius generationis maternae, sive mater concurrat
active priore illo modo, sive secundo modo. Ceterum quod ipsa
beata Virgo concurreret active ut humanitas illa suppositaretur
in Verbo divino, non erat officium matris. Quapropter non potuit

(JUAEST. IV, ART. 3

625

concurrere ad illam unionem tamquam causa, sed fortassis potuit
concurrere instrumental iter. Sed hoc difficilem etiam habet intel­
ligent! am, quoniam beata Virgo neque aliqua creatura potuit ha­
bere. concursum instrumentalem ad hoc ut humanitas illa termi­
naretur ad Verbum Dei. Et ratio est quia, quamvis aqua baptismi
instrumental iter concurrat ad regenerandum hominem per gra­
tiam baptismalem et faciendum filios Dei adoptivos, tamen ad
hoc quod inslrumcntaliter concurrat ad faciendum filium Dei na­
turalem per communicationem personalitatis divinae, non videtur
possibile quod aliqua creatura concurrat.
Svd contra praedictam doctrinam adhuc est duplex objectio.
Prima est quod in creaturis matres attingunt ad unionem huma­
nae naturae ad personam generatione sua: ergo etiam beata Virgo
*
quae vere et proprie mater fuit, attigit ad unionem humanitatis
ad personam Verbi.
Secunda objectio est: si sufficit ut beata Virgo sit vere et
proprie mater Dei quod officium matris vel materna generatio
terminata fuerit ad humanitatem tamquam ad terminum quo ali­
quis est homo, sequitur quod si modo Verbum divinum assumeret
humanitatem meam destructa mea personalitate, quod diceretur
et esset filius matris meae genitus a genitrice mea. Probatur
sequela, quoniam subsistit in humanitate ad quam terminata est
generatio matris meae tamquam ad terminum quo.
Ad jtrhnam objectionem respondetur nego antecedens, immo
neque ipse pater in humanis attingit ad unionem naturae ad sup­
positum. Ratio est evidens, quia in humanis improprie dicitur
quod Petrus unitur humanitati suae, quoniam Petrus essentialiter
constituitur natura humana et illam includit. Et idcirco non re­
quiritur, ut beata Virgo sit mater et genitrix vere et proprie,
quod attingat generatione sua ad unionem hypostaticam active,
neque ut causa neque ut instrumentum.
Ad secundam objectionem negatur sequela, quoniam non suf­
ficit ad hoc ut aliquis dicatur genitus ab aliqua femina, quod
habeat humanitatem formatam in utero feminae; sed requiritur
quod in instanti generationis exerceat officium personae subsisten­
tis in illa humana natura, et talis persona dicetur generari.
18. — Ad sextum ct ultimum argumentum respondetur quod
simpliciter loquendo anima non fuit prius natura subsistens quam
sto. Tonus-l

4u

626

DOM I Ni CCH ΠΑβΕΖ

assumeretur a Verbo, immo per hoc ipsum quod unita est perso­
nalitate Verbi et non aliter habuit subsistentiam, non propriam,
sed divinam. Et ut dicemus q. 6, prius intelligitur anima unita
Verbo ct assumpta quam caro, quamvis in eodem instanti utrum­
que fuerit unitum.

14. — Dubitatur secundo: an de potentia Dei absohita fuerit
possibile quod humanitas cum propria subsistentia assumeretur
a Verlx).
Arguitur primo pro parte affirmativa. Personalitas est quae­
dam entitas perfectior quam omne accidens; sed jam diximus
probabilitér sustineri posse quod Deus de potentia absoluta possit
assumere naturam accidentis: ergo multo magis poterit assumere
illam entitatem quae est personalitas de praedicamento substan­
tiae, ac proinde poterit assumere humanitatem cum propria sub­
sistentia.
15. — Arguitur secundo. Non minus repugnat accidenti existere per se per propriam inexistentiam quam habebat in substantia,
quam repugnat substantiae esse in alio per propriam subsisten­
tiam. Sed jam factum est per divinam potentiam quod accidentia
existant per se manente illa inexistentia propria. Ergo fieri poterit
per tamdem potentiam quod substantia per propriam subsisten­
tiam sit in alio supposito, scilicet divino.
16. — Arguitur tertio. Probabile est quod Verbum assumpsit
humanitatem cum propria existentia ipsius: ergo etiam potuit
assumere cum propria subsistentia et personalitate. Consequentia
probatur, quia pariter distinguuntur ab ipsa humanitate existen­
tia et personalitas et utra que terminat humanitatem; existentia
quidem tamquam ratio propter quam natura tst extra nihil, perso­
nalitas vero sive subsistentia tamquam ratio completa subsistendi
per se. Ergo si existentia vel natura cum existentia est assumptibilis, etiam erit assumptibilis personalitas vel ipsa natura cum
personalitate.
17. — Quarto: non implicat contradictionem quod Verbum assu­
mat personalitatem, vel saltim naturam quae simul terminetur
propria personalitate: ergo poterit Deus hoc facere. Antecedens
probatur, quia inde non sequeretur quod Verbum esset illa per-

QVABST. IV. AWT. 8

627

sonalitas, sicut modo non sequitur quod natura assumpta sit Deus;
neque etiam sequeretur quod Deus esset personatus personalitate
creata, sicut non sequitur quod sit animatus anima quam assum­
psit. Ergo nulla est implicatio.
18. — Arguitur quinto. Poterit Deus constituere hanc humani­
tatem in duobus locis, et facere quod in uno loco terminetur
propria persona litate et in alio loco terminetur personalitate di­
vina, sicut potest facere quod in uno loco sedeat et in alio stet
vel currat.
19. — His non obstantibus sit nobis conclusio certa et commu­
nis theologorum: Implicat contradictionem quod Deus assumat
personalitatem vel subsistentiam alicujus naturae, aut etiam na­
turam ipsam terminatam, cum propria subsistentia. Prior pars
hujus conclusionis universalior est quam secunda; extendit enim
se etiam ad divinam personalitatem, quae est omnino inassumptibilis, etiam ab aliqua persona divina. Sed utraque pars probatur.
Quia de ratione subsistentis ut sic est ut ultimo terminetur: ergo
implicat amplius terminari vel quod ulterius compleatur id quod
est ultimum complementum. Sed assumi est trahi ad subsistentiam
assumentis tamquam ad complementum substantiale ejus quod
assumitur. Ergo implicat contradictionem quod assumatur natura
cum propria subsistentia.
Confirmatur exemplo optimo. Nam materiae primae repugnat
recipi in aliquo subjecto, quia ipsa est primum subjectum: ergo
similiter, quia subsistentia est ultimus terminus naturae substan­
tialis. non poterit terminari alio ultimo termino, neque natura
terminata propria subsistentia poterit aliena terminari.
Probatur secundo. Natura per propriam subsistentiam subsistit
per se; sed quando assumitur non subsistit per se, s<d per aliud
a quo assumitur: ergo implicat quod subsistat per se et non
subsistat per se sed per aliud.
Denique duae p<rsonae distinctae, naturae non possunt uniri
ad invicem unione substantiali: ergo persona humana non potest
assumi a persona divina. Patet consequentia, quoniam assumptio
de qua loquimur importat unionem substantialem, non acciden­
talem.
20. — Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum
nego consequentiam, quia personalitas intrinsece includit omni­

62«

DOMINICUS BASEZ

modam incommunicabilitatem ad aliam hypostasim, quam non in­
cludit natura accidentis, quamvis sit imperfectior.
21. — Ad secundum argumentum nego majorem, immo magis
repugnat et simpliciter repugnat quod personalitas sit in alio
tamquam in ultimo complemento naturae, quia ipsamet persona­
litas est ultimum complementum, sicut etiam implicat quod pun­
ctus terminetur puncto, cum ipse sit ultimus terminus lineae.
22. — Ad tertium argumentum nego consequentiam, quoniam
existentia non est complementum intrinsecum naturae subsisten­
tis in aliquo, sed ipsa subsistentia est complementum ultimum
et. intrinsecum personae. Unde non repugnat quod humanitas cum
propria existentia terminetur ad personalitatem Verbi; repugnat
autem quod cum propria personalitate terminata terminetur ad
personalitatem Verbi. Verum est tamen quod, secundum Scotutn,
existentia humanitatis Christi non recipitur in persona ipsius hu­
manitatis, sed recipitur immediate in ipsa humanitate. Quod qui­
dem in nobis contrario contingit, scilicet quod existentia imme­
diate incipitur in persona ratione personalitatis cujus ratione ipsa
natura existit.
23. — Ad quartum argumentum jam dictum est. quomodo implicet contradictionem ex parte personalitatis assumendae. Et
quamvis inde non sequeretur quod Deus esset illa personalitas
vel persona assumpta, tamen sequeretur quod personalitas vel
persona assumpta terminaret aliquam naturam et non terminaret
illam, et quoti persona esset ultimo terminata et non esset ultimo
terminata.
24. — Ad quintum argumentum respondetur quod terminare Im­
manitatem non importat respectum aliquem in ordine ad locum.
Unde impertinens est quod humanitas sit in multis locis ad hoc
quod in uno loco possit terminari una personalitate et in alio
loco alia personalitate; quemadmodum, quamvis materia prima
poneretur in duobus locis, et teneremus opinionem quod materia
potest sine forma conservari, tamen nunquam concederemus quod
in uno loco esset cum forma et in alio esset sine alia forma.
Etenim si haec materia informata est hac forma substantiali,
ubicumque fuerit informabitur illa, quia informatio non respicit
locum. Quemadmodum etiam corpus Christi Domini quod est in
sacramento afficitur eisdem accidentibus et qualitatibus intrinse-

QVAEST. IV, ART. 3

629

cis quibus in caelo afficitur. At vero non dicitur quod stat in
Sacramento aut sedet vel ambulat, quia hujusmodi praedicata
dicunt respectum ad locum ubi exercetur res significata. Esse
autem album et incorruptibile non dicitur ad locum vel ad aliquid
extrinsecum.
25. — Dubitatur ultimo: an humanitas in Christo propriam
appetat personalitatem.
Pro parte affirmativa arguitur: primo, appetitus naturalis nihil
aliud est quam ipsamet rei natura inclinata et propensa ad suum
connaturale bonum, ad suam perfectionem et terminum. Sed in
Christo manet, ipsa natura humana singularis. Ergo manet illa
inclinatio et appetitus naturalis ad propriam personalitatem.
26. — Arguitur secundo. Intellectus animae Christi habet na­
turalem inclinationem ad propriam et connaturalcm scientiam,
immo ponitur in Christo cognitio discursiva, etiamsi alias ipse
intellectus sit perfectissimus scientia infusa atque beata, quae
sunt multo perfectiores quam naturales scientiae. Ergo similiter
humanitas Christi, quamvis sit perfectiori modo terminata perso­
nalitate divina, nihilominus habebit naturalem inclinationem et
appetitum ad propriam personalitatem.
Quod si quis respondeat negando consequentiam ct assignando
rationem discriminis, quia propria subsistentia humanitatis non
est composibilis cum divina; at vero scientia naturalis composibilis est cum scientia infusa et beata: contra hanc solutionem est
quod non tollitur naturalis inclinatio ad id quod est naturale ex
eo quod habeatur aliquid aliud excellentius, incomposibile tamen
cum eo quod est naturale. Nam lapis in loco superiori di tento habet
digniorem locum et incomposi bilem cum loco naturali; et nihil­
ominus non desinit inclinari et appetere locum naturalem, etiamsi
deserat locum alias digniorem. Ergo pari ratione humanitas Christi
conservat naturalem inclinationem ct appetitum ad propriam sub­
sistentiam.
27. Scotus in Quodlib. 19 tenet partem affirmativam. Pro
cujus probabilitate aliqui advertunt quod in humanitate Christi
possunt considerari tres inclinationes vel appetitus. Prima est in­
clinatio particularis ipsius naturae ad id quod est sibi connatu-

630

IXlMINhfS ΒΛ52ΚΖ

rale. Et dicunt quod secundum istum appetitum inclinatur illa
humanitas ad propriam personal i tatem, et consequenter appetit
separationem a persona divina. Quemadmodum si homo quantum
ad corpus maneret in puris naturalibus nunquam glorificandus, et
ejus anima assequeretur visionem beatificam, cum qua visione sup­
ponamus non esse composibilem unionem ad corpus corruptibile,
dicunt, nihilominus quod tunc anima b:ata appeteret particulari
appetitu unionem ad corpus, et consequenter separari a beatitudinc.
Secundus appetitus est universalior quo omnis natura appetit
bonum universale inquantum est pars ipsius universi. Et hic appe­
titus est etiam naturalis et necessarius, immo et efficaeior quam
primus, sicut lapis naturaliter inclinatur ad motum sursum versus
ad supplendum vacuum. Et isto modo humanitas Christi, dicunt,
appetit naturaliter unionem cum Verbo propter bonum universi,
quod maxime dignificatur ex illa unione.
Tertius appetitus est elicitus, sive sit liber, sive non. Et hoc
appetitu libere desiderabat Paulus dissolvi et esse cum Christo,
licet hoc esset contra naturalem appetitum ipsius naturae, etiam
elicitum, quo nolumus expoliari sed supervestiri II ad Cor 5 (v. 4).
Et secundum istum appetitum humanitas Christi maxime appetit
unionem cum Verbo gaiidetque cum illo.
28. — Nobis autem probabilior est pars negativa. Unde poni­
mus conclusionem: Nullo modo humanitas Christi inclinatur vel
appetit terminari propria personalitate. Haec conclusio evidenter
probatur quantum ad appetitum elicitura. Nam si anima Christi
haberet talem appetitum, non esset plene et omnibus modis beata,
quia non haberet quidquid vellet et appeteret. Item si libere1, appe­
teret propriam personalitatem, esset imprudens: primo quidem
quoniam appeteret quod nunquam erit futurum; deinde quoniam
appeteret quod ita est minus bonum quod non esset composibile
cum maximo bono quod habet, scilicet cum personalitate divina,
et denique eo maxime quod in Verbo divino est impeccabilis prout
est in illo, non autem prout est in propria personalitate.
Praeterea probatur conclusio, quod humanitas Christi non
appetat appetitu illo particulari naturae propriam personalitatem.
Primo quidem quia talis appetitus suppletur eminentius per divi­
nam personalitatem ; neque potest impleri propria personalitate

yi'Aksr

IV,

λπτ. 3

B31

nisi absente personalitate divina: ergo natura non appetit pro­
priam personalitatem.
Confirmatur. Si talis appetitus adquirendi propriam persona­
litatem amissa divina esset elicitus vel rationalis, profecto esset
inordinatus. Cum igitur opus naturae sit opus intelligent! ae, non
est credibile quod in ipsa humanitate Christi sit ille appetitus
particularis, quoniam sset inordinatus.
Confirmatur exemplo. Si Deus collocaret lapidem in loco ubi
suppleretur bonitas proprii centri multo melius quam si lapis esset
in centro naturali, ipse lapis tunc non appeteret proprium cen­
trum. quoniam extra illud habet quietem multo perfectiorem. Er­
go etc. Quemadmodum etiam materia prima in corj>ore glorioso
non dicitur appetere aliam formam magis quam materiam caeli,
et sicut corpus Christi non habet naturalem appetitum ad locum
inferiorem, alias sibi connaturalem. quia perfectio illa loci natu­
ralis conservativi locati multo melius suppletur dum corpus glo­
riosum est in caelo. Et una cx rationibus quare Christus ascendit
in caelum est ut locatum proportionaretur cum loco, ut docet
divus Thomas infra, q. 57. Sic igitur humanitas Christi perfectis­
sime suppositata non appetit propriam personalitatem. Hanc sen­
tentiam tenet Cajetanus ct est communis thomistarum.
29. Pro solutione argumentorum nota quod nomine appeti­
tus vel propensionis aut inclinationis non intelligimus solum po­
tentiam naturalem vel aptitudinem ad aliquid; sed insuper intel­
ligimus privationem illius perfectionis ad quam dicitur esse po­
tentia vel aptitudo. Et idcirco si illa perfectio habetur alias magis
complete et perfecte, et cum illo non est composibilis alia per­
fectio naturalis, non dicemus proprie quod manet appetitus ad
illam perfectionem naturalem.
Ceterum dupliciter ille appetitus qui dicebatur universalis
ipsius naturae quo appetit bonum universi non potest dici natu­
rale, nisi quando illud bonum est naturale. Et quia bonum hyposta­
ticae unionis est maxime supernaturale, non £st dicendum quod
in humanitate Christi est ille appetitus naturalis ad illam unio­
nem propter bonum universi.
30. — Ad primum nego majorem, quoniam appetitus importat
non solum naturam cum suis potentiis, sed etiam non esse com­
pletam per aliquid quod formaliter vel eminenter suppleat per-

632

DOMINICUS BANEZ

feetionem illam naturalem cum quo non est composibile ipsa per­
fectio naturalis.
31. — Ad secundum argumentum bene responsum est illic. Ad
rcplicam autem concedo antecedens quando illud quod est dignius
non supplet formaliter vel eminenter id quod est naturale. Et ita,
quamvis locus superior sit dignior secundum se, tamen lapidi non
est convenientior, neque suppletur quies et conservatio lapidis
in loco superiori. Sed quando suppletur, ut jam diximus, perfectio
ipsa naturalis, non relinquitur ultra appetitus ad id quod alias
erat naturale.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Filius Dei debuerit assumere naturam humanam
abstractam ab omnibus individuis

Conclusio est negativa; et de facto est catholica, ut patet ex
communi consensu Ecclesiae, quae intelligit et docet unicam ani­
mam et unicum corpus in Christo esse. Et rationes divi Thomae
demonstrationes sunt ostendentes non solum oppositum repugnare
fidei catholicae, sed etiam esse impossibile.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum Filius Dei humanam naturam assumere debuerit
in omnibus individuis
Conclusio est negativa, ct loqu; ndo de facto est fides catholica.
Et patet, quia omnes peccavimus in Adam. Humanitas vero Chri­
sti non poterat contrahere peccatum originale. Item multae ani­
mae condemnabuntur: ergo non sunt assumptae a Verbo Dei. Et
beatus Joannes Baptista confessus est quia 31011 esset ipse Chri­
stus. Vide Damascenum lib. 3 Orthodoxae fidei [cap. 11J.

Qt'AEST. IV, ART. 6

633

ARTICULUS SEXTUS

Utrum fuerit convenions ut Filius Dei humanam naturam
assumeret ex stirpe Adae

Conclusio est affirmativa, et certa secundum fidem, Lucae 3
(v. 38) : Qui fuit Adam; ubi reducitur genealogia Christi usque ad
Adam. Sed dicet aliquis quod ibidem dicitur, ut putabatur filius
Joseph. Respondetur quod secundum morem hebraeorum, genealo­
giae virorum narrabantur, et idcirco evangelistae servaverunt mo­
rem illum, quia beata Virgo erat ex eadem tribu, ut patet Luc. 2
(v. 4) : Eo quod esset de familia ct cognatione David. Et quia se­
cundum fidem, Christus est filius naturalis matris suae, et illa
erat ex stirpe Adae, necessario sequitur quod Christus assumpsit
humanitatem ex stirpe Adae. Ceterum dc concordantia genealo­
giae Christi ut narratur a Matthaeo et Luca dicendum erit infra
q. 31, a. 3.

QUAESTIO QUINTA
De assumptione partium humanae naturae

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Filius Dei assumpserit verum corpus
Conclusio est affirmativa. Et est definita in cap. Firmiter, de
summa Trinitate et fide catholica, et in concilio Nicaeno et Ephesino primo, cap. ultimo, et in epistola ad Nestorium.
Circa quam conclusionem fuerunt olim haereses, de quibus vide
Irena eum, lib. 3, cap. 4, et divum Augustinum, lib. De haeresibus,
cap. 46, et divum Thomam. lib. 4 Centra gentes, cap. 49, Castro,
De haeresibus, Verbo Christus, haeresi prima.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Christus habuerit corpus carnale sive terrestre

l.
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem catho
licam.
Circa quam etiam fuerunt olim haereses. Nam priscillianistae
dixerunt Verbum divinum habuisse corpus phantasticum, quem
errorem etiam habuerunt manichaei. Vide divum Leonem in epi­
stola 91 [al. 28), cap. 5. Valentinus etiam haereticus erravit, ut
inquit Augustinus ubi supra, cap. 11, qui ajebat Christum spiri­
tuale vel caeleste corpus secum attulisse de caelo, nihilque de beata
Virgine sumpsisse, sed per illam tamquam per rimulam transisse.
Hisce temporibus illae haereses sunt mortuae. Quamobrem non

Qt’ABST. V. ART. 2

635

opus est eas cx professo refutare, sed solum advertere quod in
conciliis supra citatis damnantur hujusmodi haereses.
2. — Dubitatur autem in hoc articulo: an sit d? fide quod Ver­
bum univerit sibi hypostatice sanguinem.
Arguitur primo pro parle negativa. Sanguis non informatur
anima rationali : ergo non est assumptus a \zerbo. Antecedens est
sententia probabilis quam tenent aliqui philosophi, et Durandus
in 4, d. 10, q. 1. Capreolus q. 2 ad 4 contra primam conci. Sed
consequentia probatur, quia Filius Dei non assumpsit nisi tantum
ea quae sunt de essentia humanae naturae vel intrinsece perte­
nentia ad integritatem illius.
3. - Arguitur secundo ex communi theologorum proloquio:
“quod semel assumpsit nunquam dimisit”; sed sanguis qui effusus
est in circumcisione ita est dimissus quod nunquam fuit reas·
sumptus: ergo nunquam fuit unitus hypostatice Verbo divino.
Confirmatur. Quia sanguis effusus in passione Christi non vi­
detur reassumptus, saltim totaliter, in resurrectione, nam mansit
in ipsa terra humectata et rubricata sanguine Christi, ita ut usque
in hodiernum diem asseratur esse aliquas i reliquias 1 illius terrae
rubricatae sanguine Christi.
4. —Arguitur tertio. Verbum divinum non assumpsit alios hu­
mores, videlicet phlegmam, bilim et melancholiam: ergo neque
sanguinem.
5. — Durandus ubi supra asserit quod sanguis non fuit unitus
hypostatice Verbo divino propter primum argumentum. Capreolus
vero in 4, d. 11. q. 1 tenet quod sanguis fuit unitus hypostatice,
quamvis non sit unitus animae rationali, neque sit pars actu
corporis humani. Idem docet Soto in 4 Sent. d. 44, q. 1, a. 3. Caje­
tanus autem hoc in loco ait sanguinem esse actu partem animatam
et Verbo unitam.
Et si quis objiciat quod sanguis est ultimum alimentum, sicut
dicit Aristoteles lib. 2 I)c partibus animalium, et alias saepe, immo
divus Thomas infra, q. 31. a. 5 ad 1 argumentum ait. quod caro
et ossa sunt actu partes corporis, sanguis vero non est actu para,
sed potentia tantum: respondet Cajetanus cx eodem divo Thema
in 4. d. 44. q. 1 |a. 2, ?!a. 31 quod partes humani corporis sunt
in duplici differentia. Quaedam ita sunt actu partes, ut in alias

636

DOMINICUS DaS'EZ

non sint transmutabiles, quales sunt caro et ossa et nervi et pes
et manus; quaedam vero ita sunt actu partes, quod sunt in po­
tentia ad alias partes, quales sunt quatuor humores humani cor­
poris. Et de hujusmodi partibus diversa verificantur respectu di­
versorum, quatenus secundum unam rationem sunt in actu ct se­
cundum aliam sunt in potentia.
6. - Pro decisione hujus difficultatis sit prima conclusio: San­
guis corporis Christi unitus fuit divinitati sicut et caro hyposta­
tice. ct oppositum est error in fide. Probatur ex Clemente sexto
in extravagant! Unigenitus, de poenitentiis et remissionibus, ubi
ait quod una “gutta sanguinis circumcisionis sufficiebat ad re­
demptionem humani generis propter unionem ad Verbum". Et idem
Clemens sextus, consultus de hac quaestione, propterea quod qui­
dam concionator Barchinonae publice asseruerat sanguinem non
esse unitum Verbo, definivit, esse unitum Verbo. Hoc habetur in
Directorio inquisitorum, tit. 58, q. 10. Item Silvester in Rosa aurea,
q. 30, tit. 3 ait a duobus pontificibus fuisse hanc veritatem defi­
nitam.
Et potest probari ex sacra scriptura, ubi redemptio humani
generis attribuitur effusioni sanguinis propter pretiositatem san­
guinis. V. gr., I Petri 1 (v. 18-19) : Hoc scientes quod non corrupti­
bilibus auro vel argento etc., sed pretioso sanguine quasi agni
immaculati. Et Apoc. 1 dicitur Redemisti nos Domine in sanguine
tuo. Et Ecclesia quotidie canit, Tuis famulis subveni quos pretioso
sanguine redemisti. Si autem pretiositas sanguinis solum consi­
steret in hoc quod persona Verbi offerebat illum sanguinem, pro­
fecto pariter poterat nos redimere si offerret sanguinem ali cujus
agni. At vero tunc non diceremus quod pretioso sanguine, quam­
vis possemus dicere, quos redemisti per pretiosam actionem tuam.
Igitur propter unionem hypostaticam sanguinis ad Verbum divi­
num, pretiosum sanguinem appellamus.
Praeterea non est minoris venerationis calix consecratus quam
hostia consecrata, in qua continetur ex vi sacramenti corpus Chri­
sti. Nam aequaliter dicit Paulus I ad Cor. 11 (vv. 28-29) : Probet
autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bibat.
Qui enim manducat et bibit indigne judicium sibi manducat et
bibit. Ergo tantam dignitatem habet sanguis quantam habet caro
respectu unionis ad divinitatem.

Ql'ARST. V, ART. 2

637

Secunda conclusa,: Non est haereticum asserere quod sanguis
non informatur anima rationali in Christo. Probatur, quia versa­
tur in opinione inter physicos an sanguis humanus uniatur ani­
mae. Sed secundum fidem catholicam satis est asserere Christum
esse perfectum hominem in natura humana, sicut ct alii homines.
.Ergo quod in aliis hominibus non informatur ipsa anima, non
erit etiam de fide quod in Christo Domino informetur. Item viri
catholici ita opinantur. Neque sequitur ex hac opinione quod Ver­
bum duas naturas substantiales assumpserit, eo quod sanguis non
est natura perfecta, sed est in via ad naturam perfectam. Quem­
admodum etiam cum homo generat hominem non dicitur generare
duo animata, quamvis generatio hominis requirat generationem
embrionis, eo quod embrio est in via ad generationem hominis;
■et idcirco non dicitur homo generare duo animalia eo quod embrio
non est in specie intenta ab ipsa natura, sed reducitur ad speciem
hominis.
Item non sequitur ex illa opinione quod totus sanguis qui erat
in Christo uniretur hypostatice Verbo divino, etiam ille sanguis
qui nondum pervenit ad venas, sed generatur in decoctione hepa­
tis. Etenim ille sanguis non est necessarius per se ad eonsistentiam et corpulentiam humani corporis, sed est praeparatum ut
recipiatur paulatim in ipsis venis.
Tertia conclusio: Non dissonat a doctrina Aristotelis et magis
consonat cum mysterio incarnationis opinio quae asserit sangui­
nem hominis esse animatum. Et quidem quod attinet ad Aristo­
telem probatur ex libro 3 Historiae animalium, cap. 19, ubi ait
quod sanguis qui est in venis movetur et quandiu vivit animal,
animatur (1). Ubi videtur Aristoteles insinuare quod sanguis par­
tira est in potentia in eo quod dicit, movetur, et est etiam in actu
in eo quod dicit, animatur. Ceterum quod attinet ad mysterium
incarnationis, probatur conclusio. Non videtur necessarium ut uni­
retur sanguis Verbo hypostatice, si non erat pars humanae na­
turae. Similiter non apparet ratio quare sanguis reassumeretur
in resurrectione ad corpus humanum, si tantum est pars in po­
tentia. Nam profecto in ipsa resurrectione non solum Christi, sed
nostrum non erit nutrienda caro sanguine. Non igitur reassume(1)

Aristot., De animalibus hUforw. Ilb 3. cap. 10. DidOt. 3. 51

G38

IKhMlNICVS BANEZ

fui, si tantum esset pars in potentia. Do qua re iterum redibit
sermo infra, q. 54, a. 2.
Observandum est autem quod haec nostra opinio intelligenda
est de sanguine, qui jam consistit in venis et arteriis et etiam
intra ipsam carnem, qualis est succus ille sanguineus. Etenim
sanguis ille qui adhuc est in coctione hepatis et in via ut purifi­
cetur et per venas dii fundatur, non est animatus neque opus est
in resurrectione illo sanguine.
7. — Ad argumenta in oppositum. Ad primum respondetur pri­
mo secundum nostram opinionem negando antecedens. Responde­
tur secundo nego consequentiam, nam quamvis non animetur san­
guis anima rationali, tamen pertinet ad consistendam et corpu­
lentiam humani corporis. Et fallitur Durandus vehementer in hoc
quod concedit antecedens et consequentiam, sicut et Abulensrs,
Paradosa 2, cap. 43, qui tenet quod neque sanguis est pars huma­
ni corporis, neque fuit unitus Verbo Dei.
8. — Ad secundum respondetur quod illud theologicum prover­
bium. quod semel assumpsit nunquam dimisit, intelligendum est
primo quidem de corpore et anima et de partibus necessariis ad
integritatem humani corporis. Unde sanguis etiam necessarius ad
consistent iam humani corporis, sive animatus sive inanimatus sit,
unitus divino Verbo, nunquam separatus est ab unione hyposta­
tica. Cum hoc tamen stat in veritate quod sanguis Christi, sicut
et reliquae partes humani corporis, erat in motu et alteratione,
et quodammodo consumebatur et nutriebatur calido agente in
humidum radicale quandiu erat in vita mortali; quemadmodum
etiam ungues Christi crescebant et fortassis abscindebantur, sic­
ut aliis hominibus, et dentes ejus fortassis etiam mutati sunt,
sicut et aliorum infantium, immo vero ad veritatem mortalis cor­
poris pertinebat quod corpus Christi nutriretur sicut ct alia hu­
mana corpora, in quibus aliquid irsensibiliter deperditur dum aliud
ex alimento reparatur, atque ita nutriuntur et alimentantur hu­
mana corpora.
Ad argumentum in forma respondetur ad minorem: primo,
quod sanguis qui effusus est in circumcisione fortassis reassumptus est etiam in resurrectione, sicut et praeputium. Respondetur
secundo, quod non est inconveniens concedere quod parum sangui­
nis qui effusus est in circumcisione permisit Deus corrumpi, sicut

QUABST. V, ART. 2

639

et corrumpebatur sanguis aliorum puerorum, quemadmodum etiam
aliquos capillos forte dimisit Christus et partes unguium quos
scindebat, quoniam hujusmodi capilli non erant opus ad veritatem
et rectitudinem resurgentis. At vero sanguinem quem effudit in
passione totum reassumpsit, neque fuit separatus a Verbo divino.
Et oppositum ejus est error in tide, quoniam consecramus in calice
sanguinem Christi qui pro nobis effusus est, in quo per concomiÎtantiam fides docet quod est corpus Christi. Ita docet divus Tho­
mas infra q. 54, a. 2, et Quodlib. 5, a. 5, et Turrecremata in ca.
vitat, de consecratione, d, 2, et Innocentius tertius, lib. 4 Dc sa­
cramento altaris leap. 17]; immo vero in septimo synodo generali
recitatur, act. 4, sermo Athanasii dicentis, non est catholicis exi­
stimandum quod ex carne et sanguine Christi possit aliquid in
mundo inveniri, nisi illud quod in ara altaris per manus sacer­
dotum quotidie offertur. Unde infert quod si aliquis sanguis con­
servatur in aliquibus ecclesiis, non est effusus a Christo, sed mi­
raculose profluxit vel ab imagine crucifixi vel ab aliqua hostia.
Item in sexta synodo, actione 16, damnatur quidam presbyter eo
Iquod dixisset, Verbum in passione exuisse sanguinem, hoc est
reliquisse sanguinem (1). Et denique Christus Dominus reassum­
psit totum sanguinem convenientem ad integritatem sui corporis.
Ergo absolute totum reassumpsit. Probatur consequentia, quia
Christus erat in aetate perfectissima habens perfectissimum tem­
peramentum totius complexionis: ergo non habebat sanguinem
(superfluum. Igitur totum quem effudit reassumpsit. quia totus erat
conveniens perfectioni corporis humani.
■
9. — Ad tertium respondetur quod non ita expressus est de
aliis humoribus quod sint uniti divinitati sicut de sanguine, et
ideo non est ita expresse de fide. Sed nihilominus tam illi qui
tenent quod sanguis non informatur anima, quam illi qui affir­
mant esse animatum, dicere tenentur quod etiam alii humores
sunt uniti divinitati in persona VerbL Ratio est quia omr.es qua­
tuor humores pertinent vel ad consistentiam. vel ad veritatem
humanae naturae. Sed fortassis non est facta mentio praeter san­
guinem, quia alii humores non sunt seorsum separati a substantia
sanguinis vel carnis, nisi forte in illis locis ubi gignuntur vel ha<n

Mansi, 11, 619.

■——

640

DOMINICUS BASEZ

bent radicem suam, ut v. gr. bilis generatur in felle vel juxta
fellem, et melancholia in liene, et phlegma in capite et in pulmo­
nibus, in quibus locis non est existimandum humores esse anima­
tos quandiu sunt distincti a corpulentia et substantia membrorum
aut sanguinis vel camis.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum Filius Dei animam assumpserit
Conclusio est affirmativa, et oppositum fuit haeresis Arrii et
postea Apollinaris, ut Augustinus docet lib. De haeresibus, cap. 49
et 55, et in lib. Octoginta trium quaestionum, q. 80, et in lib. Con­
tra Felicianum, cap. 33, et super Psalm. 29. Videatur divus Tho­
mas lib. 4 Contra gentes, cap. 32. Haec haeresis fuit damnata locis
supra citatis art. 1; et in Symbolo Athanasii dicitur: "Perfectus
homo, ex anima rationali ct humana carne subsistens.’’

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Filius Dei assumpserit mentem humanam sive intellectum
Conclusio est affirmativa, ct de fide. Videatur Augustinus ubi
supra, ct divus Thomas ubi supra, cap. 33.

QUAESTIO SEXTA
De online assumptionis

ARTICULUS PRIMUS
Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante anima
Prima conclusio: Filius Dei non assumpsit carnem mediante
anima secundum ordinem temporis.
Secunda conclusio: Filius Dei assumpsit carnem humanam me­
diante anima secundum ordinem dignitatis et causalitatis.
Prima conclusio certa est secundum fidem, de qua infra q. 33,
a. 3.
Nunc autem de secunda parte secundae conclusionis dicendum
est. Arguit enim Durandus contra illam in 3, d. 2, q. 2: si in
assumptione esset ordo prioritatis naturae, aut esset ex parte
assumptionis, aut ex parte rerum assumptarum. Sed non ex parte
assumptionis, quia illa est unica, et unius ad seipsum non potest
esse ordo; neque etiam ex parte rerum assumptarum, quia uniun­
tur quatenus sunt unum, scilicet una humanitas. Ergo nullus est
ordo prioritatis naturae in assumptione.
Pro solutione notandum est quod conclusio non sic est intelligenda ut caro uniatur Verbo mediante anima, ita ut Verbum non
manserit immediate unitum carni sicut et anima, et sine depen­
dentia simpliciter ab unione ad animae naturam. Revera utraque
pars mansit unita immediate ad Verbum. Alias sequeretur quod
in morte Christi non maneret corpus unitum Verbo, nisi de novo
uniretur. Sensus igitur conclusionis est qui in solutione ad tertium
explicatur a divo Thoma, videlicet quod Verbum assumpsit carSto. Tombs’

1

4j

642

DOMINICUS BASEZ

nem mediante anima, secundum ordinem causalitatis, quantum ad
fieri ex parte congruitatis, quatenus caro est assumptibilis, quia
est caro animata anima rationali. Loquimur autem de assumptibili
sicut divus Thomas supra locutus est, a. 1 quaest. 4.
Ad argumentum Durandi respondetur quod ex parte assumpto­
rum est ordo. Nam quamvis utraque pars uniatur Verbo et se­
cundum se et ut faciunt unam naturam humanam, tamen altera
pendet ab altera secundum rationem dignitatis et congruitatis ut
assumantur a Verbo. Caro enim est pars humanitatis quatenus
informatur anima rationali. Et hinc est ordo in assumptione inter
partes, non quidem dependentiae simpliciter in facto esse, sed
congruentiae quantum ad fieri, scilicet ut caro propter animam
assumatur. Et hunc ordinem observat et advertit Magister in 3
Sent., d. 2, et divus Augustinus in epistola 3 ad Volusianum [al.
epist. 137, cap. 2] et Damascenus lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 6,
et omnes theologi ponunt aliquem ordinem in assumpto ex parte
rerum assumptarum.

ARTICULUS SECUNDUS
Utrum Filius Dei assumpserit animam mediante spiritu
Conclusio: Illius Dei dicitur assumpsisse animam mediante in­
tellectu, tam propter ordinem dignitatis, quam propter ordinem
can salitatis, scilicet secundum congruentiam.
Pro intelligentia articuli nota quod in homine est tantum unica
anima secundum substantiam et essentiam, ut in 1 p., q. 76, a. 3
definitur esse certum secundum fidem. Sed eadem anima informat
corpus et vivificat, et est principium omnium operationum vita­
lium quae exercentur éorporo, scilicet est principium vegetandi
et sentiendi et appetendi secundum concupiscibilem et irascibilem. Similiter etiam eadem anima est principium intelligendi; sed
tamen ratione hujus dicitur mens, sive spiritus, sive intellectus,
maxime quando elevatur ad intelligentiam aeternorum et inclina­
tur ad illa. Respectu vero aliarum operationum dicitur anima ab
animando. Et haec divisio insinuatur nobis in illo ad Hebr. 4

9VABST. VI, ART. 2

643

(v. 12) : Vivas est enim sermo Dei etc. 'pertingens usque ad divi­
sionem animae ac spiritus.
Dicimus ergo quod sensus conclusionis divi Thomas duplex
potest esse. Alter ut eadem anima secundum substantiam sit me­
dium ratione dignitatis et congruentiae, quatenus est spiritus et
mens, ad hoc ut assumatur quatenus est sensitiva et vegetativa.
Alter sensus est ut ipsae potentiae, quae sunt qualitates propriae
ipsius animae, habeant talem ordinem respectu assumptionis, ut
quaedam ex ipsis sint medium congruitatis assumendi alias po­
tentias, v. g. intellectus et voluntas sint medium assumendi sen­
sus et appetitus sensitivos, scilicet concupiscibilem et irascibilem.
Sed prior intelligentia magis nobis placet. Non assumuntur ut
id quod assumitur, sicut assumitur corpus et anima et humanitas,
sed dicuntur assumi quatenus sunt in subjecto quod assumitur
per se et immediate. Volumus dicere quod, si Verbum divinum
dimitteret animam, non maneret unitum intellectui, sicut maneret
unitum corpori si solam animam dimitteret. Et hoc absque nova
unione ad corpus.
Quod si quis objiciat: primo quidem quod divus Thomas in
solutione ad primum dicit, “etsi intellectus non sit aliud ab ani­
ma”: respondetur quod non concedit antecedens, sed negat con­
sequentiam. Nam in prima parte q. 77, a. 1 docuit distingui po­
tentias animae ab anima. Item fortassis accepit ibi intellectum
pro anima intellectiva. Deinde si objiciatur quod dicit ad 3, “anima
inter quam et Verbum Dei ponitur medium intellectus, non acci­
pitur pro essentia animae”: respondetur quod non dicit divus
Thomas simpliciter quod non accipitur pro essentia animae, sed
adjicit “quae est omnibus potentiis communis”, id est quatenus
est communis omnibus potentiis. Sed inquit accipitur “pro po­
tentiis inferioribus”, id est pro anima secundum potentias infe­
riores, ut nos explicamus. Verum est tamen quod eo modo quo
uniuntur accidentia et potentiae animae et corpus Verbo divino,
quia scilicet sunt in subjecto quod unitur secundum se, videlicet
in anima aut in carne, ita est suus pecualiaris ordo dignitatis et
congruitatis inter ipsa accidentia. Et ideo uterque sensus colligi­
tur ex doctrina divi Thomae, sed prior est magis germanus.

644

DOMINICVS 8A.NEZ

ARTICULUS TERTIUS

Ut rum anima Christi fuerit prius assumpta a Verbo quam caro
1. — Conclusio est negativa ct do fide. Et intelligitur de prioritate temporis, nam secundum prioritatem naturae diffinita est
contraria sententia rationibus divi Thomae art. 1.
Circa istum articulum multa dicit Cajetanus quae falsissima
apparent, praesertim duo. Alterum est quod anima in statu re­
surrectionis subsistit ut quod, nunc autem in statu vitae mortalis
est id quo totus homo subsistit, quoniam in ilio statu mutabitur
animae conditio et efficietur id quod subsistit. Alterum esi quod
anima in statu resurrectionis non individuabitur a corpore, sed
potius ipsa individuabit. corpus. Ex quo infert Cajetanus quod
continget in resurrectione ut aliquis homo nullam réassumât par­
tem materiae quam habuerat in praesenti statu, et nihilominus
erit idem corpus cum illo quod fuit in statu praesenti propter
identitatem animae in di viduantis corpus.
Alterum horum, nempe primum dictum, falsum est, et secun­
dum plus quam falsum et periculosum et forsitan errori proxi­
mum, ut ostendi solet in materia resurrectionis, et Medina super
hunc articulum. Quod autem primum assertum falsum sit pro­
batur. Primo, quia adversatur toti philosophiae docenti formam
constituentem formaliter aliquod totum non esse id quod, sed id
quo. Deinde probatur, nam ex illo primo dicto Cajetani videtur
sequi contra fidem catholicam quod anima in statu resurrectio­
nis non sit vere et proprie forma corporis humani. Probatur se­
quela, nam forma est id quo totum subsistit. Sed anima secun­
dum Cajetanum non est id quo totus homo subsistit in illo statu.
Ergo non est forma corporis humani. Praeterea sequitur quod
Petrus in statu resurrectionis sit alterius rationis specifice vel
numerice a semetipso secundum quod fuit in statu vitae mortalis.
Consequens non est admittendum. Ergo neque antecedens. Pro­
batur sequela. Nam forma Petri in statu resurrectionis, secundum
Cajetanum, erit id quod subsistit; nunc autem in statu vitae mor­
talis est id quo Petrus subsistit: ergo est variatio in forma sub­
stantiali.

QVAEST. Vi, ART. 3

645

Sed est. advertendum Cajetanum non negare majorem, post
resurrectionem esse id quo homo subsistit, et fatetur non esse
formam totius hominis, et ex consequenti fatetur illam esse prin­
cipium formale quo; sed dicit animam in illo statu non solum esse
id quo subsistit et existit homo, sed etiam esse simul id quod
subsistit et existit. Ceterum in statu vitae mortalis, inquit Caje­
tanus, anima est id quo existit homo tantum, et non est id quod
subsistit et existit. Cum autem anima a corpore separatur, effi­
citur id quod subsistit et existit quasi quaedam semipersona. Ita­
que illud esse subsistentiae et existentiae quod in statu vitae, mor­
talis competit toti homini tamquam immediato subjecto, tamen
in statu separationis convenit ipsi animae, et est ipsa subjectum
subsistentiae et existentiae. Cum vero corpori reunitur, manet
in eadem conditione in qua manebat quando erat a corpore sepa­
rata. Itaque ipsa retinet subsistentiam et existentiam tamquam
id quod, et postea communicat illam toti homini tamquam causa
ejus formalis. Et ita simul est id quod et id quo.
2. — In hac doctrina Cajetanus non recte philosophatus est.
Circa cujus doctrinae censuram duo sunt certa apud omnes. Al­
terum est quod anima separata a corpore est id quod subsistit et
existit; alterum est quod postea corpori reunite simul est id quod
et id quo. Itaque est ratio formalis toti homini ut subsistat et
existât, et est etiam subjectum quod subsistit et existit. Illud
autem est valde dubium quod dicit Cajetanus, animam in statu
vitae hujus mortalis esse tantum id quo homo subsistit, et non
esse id quod subsistit ct existit, immo esse subjectum quod imme­
diate recipit esse existentiae. Nam oppositum hujus docet idem
Cajetanus in 1 p.. q. 76, a. 1, et colligit illud ex divo Thoma
ibidem ad 5 arg.. ubi utique Thomas docet animam rationalem
in hoc differre a formis corruptibilibus, quod forma substantia­
lis corruptibilis tantum est id quo totum compositum subsistit
et existit, forma vero rationalis non solum est id quo, sed etiam
id quod subsistit et existit, immo immediatius est anima id quod
existit quam homo. Haec enim causalis est vera: quia anima ra­
tionalis existit, ideo homo existit. Istam sententiam amplectun­
tur multi ex modernis, inter quos est magister Soto primo Physi­
corum, q. 7.

646

MMINTCt.'S R.VNEZ

Ceterum non desunt aliqui viri docti ex junioribus hujus tem­
poris quibus placet sententia Cajetani, quam ipse in articulo pri­
mo hujus quaest. expressius docet. Et fuit etiam sententia Scoti
in 3, d. 2, q. 2. Existimo tamen sententiam istam esse falsissimam.
3. — Contra quam arguitur primo. Forma substantialis ratio­
nalis incipit esse per creationem independenter a toto composito:
ergo fit per se et non producitur ad productionem totius homi­
nis. Ergo habet esse existentiae per se independenter a toto ho­
mine. Consequens negari non potest sine injuria fidei et philo­
sophiae. Prima consequentia manifesta est. Nam totus homo non
producitur per creationem, sed per generationem; anima autem
non producitur per generationem sed per creationem: ergo non
comproducitur ad productionem totius hominis, sed fit per se. Se­
cunda conclusio probatur. Nam fieri est esse adquircre: ergo si
anima per se fit independenter a toto, per se etiam et independen­
tcr a toto habet esse existentiae.
Secundo probatur. Quia ex opposita sententia sequitur quod
anima rationalis secundum naturam sit corruptibilis et solum per
miraculum habeat immortalitatem. Consequens est contra fidem.
Ergo et antecedens. Probatur sequela, quia secundum illam sen­
tentiam, anima in suo esse dependet a toto, quia non habet esse
per se sed existit ad esse totius: ergo secundum naturae ordinem,
destructo esse totius, destruitur esse ipsius animae. Confirmatur.
Nam per hanc rationem efficaciter probamus ceteras formas sub­
stantiales esse corruptibiles, quia non habent esse per se, sed
dependenter a suis totis et a suis suppositis.
•I. — Ad haec argumenta respondent auctores oppositae sen­
tentiae, animam rationalem in eo differre a ceteris formis sub­
stantialibus corruptibilibus, quod aliae formae neque habent esse
per se. neque habere possunt; ct ita neque possunt esse terminus
creationis, neque possunt existcre per se per naturam a corpori­
bus separatae. Anima vero rationalis, quamvis dum est in corpore
corruptibili non per se existât, est tamen talis naturae quod per
se potest existere.
Haec tamen solutio debilis est et frivola. Primo quia, si anima
non existit per se, non potest esse ullo modo terminus creationis.
Ex eo enim quod per se potest existcre et cx eo quod ex nihilo
potest fieri, colligitur quod possit esse creationis terminus. Et.

QI.'AEST. VI, ART, 3

647

ideo ut actu sit terminus creationis, requiritur quod actu produ­
catur ex nihilo et quod actu per se existât.
Praeterea aegerrime explicari potest qua ratione anima ra­
tionalis possit per se existere a corpore separata, si dum est in
corpore ex natura sua ita pendet ab esse totius sicut formae co­
rruptibiles pendet a suis totis substantialibus.
Igitur sententia ista Cajetani non est satis consentanea ad
explicandum animae immortalitatem, et ideo est omnino rejicien­
da. Et resolutorie dicendum est quod anima in corpore corrupti­
bili et in statu resurrectionis simul est id quod existit et id quo
totus homo existit et subsistit. Et in re hac nulla est differentia
inter unum et alterum statum. At vero anima separata a corpore
tantum est id quod existit et subsistit tamquam totale subjectum
subsistentiae et existentiae. Verum est tamen quod sicut anima
separata non est natura integra et totalis, sed pars naturae hu­
manae, ita etiam subsistentia qua subsistit non est subsistentia
integra et perfecta.
5. — Obiter tamen in hac re duo sunt notanda. Primum est
quod, ut in superioribus dictum est, sicut in natura totali perso­
nalitas seu subsistentia realiter distinguitur ab existentia, ita in
anima separata semipersonalitas seu subsistentia incompleta dis­
tinguitur realiter ab existentia; et anima per hanc semipersonalitatem efficitur proximum existentiae suscepti vum, sicut natura
integra per subsistentiam completam et personalitatem perfectam
est subjectum proximum et totale existentiae. EL in re hac nihil
dicimus novitatis, ut existimat Medina.
Secundo notandum est quod inter subsistentiam seu persona­
litatem animae separatae et ejus existentiam. inter alia, versatur
haec differentia: quod existentia simpliciter loquendo in sua ra­
tione est completa, et tantum est incompleta secundum quid, sci­
licet ratione subjecti in quo est, quia talis existentia terminat
naturam incompletam partialem, nempe animam. Et ideo quando
postea in statu resurrectionis existentia illa communicatur toti
humanae naturae, adquirit suum complementum totale absque in­
trinseca aliqua perfectione existentiae; sed eo solum quia est ter­
minus naturae totalis et integrae. Ipsa autem existentia est pror­
sus eadem in anima separata et in anima conjuncta corpori. Nam
totus homo existit per eamdem omnino existentiam per quam

648

DOMINICUS ΒΛΝΚΖ

existit anima. Etenim anima per mortem hominis non incipit existere: ergo non habet novam existentiam, sed incipit cxistere
separata, id est quantum ad illum modum separationis quem an­
tea non habebat. Unde in hac consequentia, anima incipit existere
separata: ergo incipit existere, arguitur a dicto secundum quid
ad dictum simpliciter, sicut in ista, Petrus incipit esse albus:
ergo Petrus incipit esse. Et ideo quando moritur homo, non cor­
rumpitur existentia hominis quantum ad substantiam ipsius
existentiae, sed tantum corrumpitur existentia, scilicet existentia
animae quae antea communicatur homini; sicut in generatione
hominis non producitur existentia hominis per generationem quan­
tum ad substantiam ipsius existentiae, sed tantum quantum ad
modum, quia mediantibus dispositionibus productis a generante
incipit existentia animae communicari homini genito quae ante
generationem non communicabatur. At vero subsistentia animae
separatae simpliciter est incompleta, sicut et natura animae, cujus
est intrinsecus et connaturalis terminus. Unde postquam anima
corpori reunitur, sicut constituitur integra natura humana, ita
etiam subsistentia integratur et completur et adquirit novum et
reale complementum. Itaque natura humana ex corpore et anima
constituta non terminatur per invariatam subsistentiam animae
separatae, sed cum novo additamento substantiali. Et dicimus quod
sicut natura integratur ex partibus duabus substantialibus, ita
et ejus subsistentia integratur ex subsistentia partiali animae et
ex subsistentia partiali corporis. Ex quo sequitur quod subsisten­
tia animae separatae appellatur proprie semipersonalitas, et ipsa
anima semipersona.
6.
Circa ea quae dicit divus Thomas in corpore articuli, est
notandum quod Origenes circa materiam hujusmodi dupliciter
erravit. Primo quia dixit omnes animas ab initio fuisse creatas,
lib. I Peri archon, cap. 7, ct lib. 2, cap. 2 et 3 et 8. Erravit etiam
secundo in particulari de anima Christi Domini lib. 2, cap. 6,
ubi ait: “illa anima de qua Christus dixit, Nemo aufert a me ani­
mam meam, ab initio creata, Verbo fuit inseparabiliter et indissolubiliter unita" (1). Primus error condemnatus est in concilio
Bracarensi primo et in epistola divi Leonis 91, cap. 10 (2), dc quo
O»
(21

OBtGENF.s, Peri archou.. IttJ. 2. eay, 6. n. 3. MG. II. 211.
S. Lro P
r.
*
in, c 10. MI. 54. 6S4

qUAEST. VI, ART. 4-5

649

videntus est divus Thomas lib. 2 Contra gentes, cap. 83 et 84, et
in 1 p., q. 118, a. 1. Secundus error condemnatur in allegata episto­
la divi Leonis.
ARTICULUS QUARTUS

Utrum caro Christi fuerit prius a Verbo assumpta quam animae
unita
Conclusio est negativa et certa secundum fidem catholicam,
ut patet ex concilio sexto Constantinopolitano, act. 11, in confes­
sione Sophronii, quae acceptatur ab ipso concilio, act. 13, ubi di­
citur: “simul quippe caro, simul Verbi Dei caro, simul animata
anima rationali” (1). Et divus Ambrosius libro De incantatione,
cap. 6 ait fuisse quorundam errorem asserentium corpus Christi
etiam ab aeterno unitum ipsi Verbo. Vide divum Damascenum
lib. 3 Fidei orthodoxae, cap. 2. De ordine vero conceptionis Christi
disputat divus Thomas infra q. 33.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum Filius Dei assumpserit totam naturam humanam
mediantibus partibus
Prima conclusio: Ex parte intentionis agentis, Filius Dei assum­
psit partes hiunanuc naturae mediante toto, ita ut prius natura
assumpserit totum ct propterea assiunpserit partes.
Secunda conclusio: Ex parte exeeutionis, scilicet ex parte ma­
teriae, Filius Dei assumpsit totam humanitatem mediantibus par­
tibus.
Circa istum articulum notandum est quod simpliciter loquen­
do melius et proprius dicemus quod Verbum Dei assumpsit paries
humanae naturae mediante humanitate quam ccontrario. quem­
admodum simpliciter loquendo dicimus quod Verbum Dei assum­
psit carnem mediante anima, ut art. 1 explicatum est. Quia caro
non erat assumptibilis secundum congruitatem quantum ad fieri
<11

Mansi. 11. 474.

650

DOMINICUS ΗΛ&'ΕΖ

nisi mediante anima cui unitur, ita etiam partes humanae naturae
non sunt assumptibiles secundum congruitatem nisi prout faciunt
unam humanitatem. Et quemadmodum non dicimus sine addito
quod Verbum assumpsit animam mediante carne, nisi addamus
via executionis et in genere causae materialis, ita divus Thomas
videtur non concedere absolute quod Verbum assumpsit humani­
tatem mediantibus partibus, sed cum addito, scilicet via executio­
nis et operationis. Et haec doctrina colligitur ex solutione ad
primum arg.
Ex dictis solvitur argumentum Scoti quod ipse facit in 3, d. 2,
q. 2, qui tenet contra secundam conclusionem quod via executio­
nis prius assumitur tota humanitas quam partes. Et est ejus ar­
gumentum: si humanitas Christi relinqueretur suae naturae ut
subsisteret in propria personalitate, tunc prius existeret tota hu­
manitas per personalitatem suppositi quam partes humanitatis.
Ergo etiam nunc in ipso Verbo divino prius existit humanitas
personalitate Verbi quam partes. Probatur consequentia, quia Ver­
bum communicat suam personalitatem ipsi naturae et partibus
ejus eo modo quo communicaret suppositum creatum quantum ad
ordinem.
Ad quod respondetur concedendo totum quod infert. Sed nos
non loquimur nisi de prioritate causae materialis. Totum vero
respectu partium habet se ut forma vel ut causa formalis. Sic
igitur via executionis asserimus partes humanitatis prius natura
assumi quam tota humanitas, non autem simpliciter prius. Scotus
autem non probat nisi quod simpliciter loquendo non assumuntur
prius partes quam tota humanitas, quod nos concedimus.
Durandus vero, d. 2, q. 2 negat hujusmodi ordinem assumptio­
nis. Sed ille singularis est in hac opinione, ut diximus art. 1.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum Filius Dei assumpserit humanam naturam mediante gratia
1. — Prima conclusio: Sive gratia accipiatur pro gratia unio­
nis, sive pro gratia habituali, humana natura non est assumpta
per gratiam.

qVAEST. VI. ART. 6

651

Secunda conclusio: Si gratia sumatur pro gratuita voluntate
Dei, facta est unio sive assumptio per gratiam, non sicut per me­
dium, sed sicut per causam efficientem el principalem.
Nota pro his quae dicta sunt supra q. 2, a. 9, quomodo dicit
divus Thomas hic quod "gratia unionis est ipsum esse personale”.
(Inde sequitur quod est aliquid increatum, quamvis etiam aliquan­
do dicatur gratia facta, ratione relationis quae in tempore coepit
esse, vel etiam ratione mutationis humanae naturae, quemadmo­
dum dicimus quod Deus factus est nobis refugium.
2. — Dubitatur circa secundam conclusionem, id quod in ar­
ticulo decimo quaest. 2 in hunc locum rejecimus: an haec assum­
ptio humanitatis ad Verbum, sive haec unio facta sit mediante gra­
tia habituali.
Gabriel in 3 Sent., d. 1, q. 1 tenet partem affirmativam, et
citat pro sua sententia Occam et Aureolum. Et inquit quod ille
habitus est veluti glutinum quo duae tabulae copulantur, et quod
iste habitus appellatur gratia unionis. Fundamentum ejus est
quia ille et consortes negant in creaturis esse relationes reales,
sed opinantur quidquid est reale in creaturis esse absolutum. Et
quia consequenter non ponit unionem quae sit relatio realis in
humanitate, constituit habitum absolutum quo humanitas uniatur
Verbo divino. Item etiam, quia sancti etiam dicunt quod haec unio
facta est per gratiam; v. gr. Augustinus lib. 13 De Trinitate,
cap. 19 dicit, inter alia quae Deus fecit, ista fuit summa gratia,
ut ad se sumeret humanam naturam (1).
3. — At vero haec opinio plus quam falsa est et erronea judicio
nostro. Quia, secundum fidem, haec unio est substantialis: ergo
medium hujus unionis non potest esse accidens; alias humanitas
per accidens uniretur Verbo divino. Probatur secundo. Accidens
non potest immediate uniri Verbo divino: ergo non potest se ha­
bere sicut glutinum quo duae tabulae copulantur, quod quidem
utrique parti immediate unitur. Antecedens probatur, quia acci­
dens non potest uniri Verbo divino tamquam subjecto; neque uni­
tur hypostatice, quia isto modo Verbum divinum terminaret per
se primo dependentiam habitus quantum ad existentiam, ac proin­
de jam ille habitus non penderet a subjecto humanitatis. Item
/1 )

S Αυαν-τ . Ζλ· T’initate. lib

13 cup. I» ML

12. 1033

652

DOMINICUS BANEZ.

sequeretur quod unio humanitatis ad Verbum non posset esse ma­
jor quam unio illa accidentis ad Verbum. Patet sequela propter
illam maximam Aristotelis necessariam, propter quod unumquod­
que tale etc. Sed in illo casu unitur Verbo accidens illud, et quia
unitur illud accidens, unitur humanitas: ergo.
Confirmatur. In unione formae substantialis ad materiam, for­
maliter loquendo, inquantum forma substantialis est, non mediat
aliquod accidens, sed immediate unitur forma substantialis ma­
teriae, quae secundum se est immediata potentia ad actum sub­
stantialem, et propterea ipsa materia prima est. substantia. Sed
unio hypostatica humanitatis ad Verbum substantialis est, non
accidentalis. Ergo immediate substantia unitur substantiae scili­
cet humanitas personae divinae.
Praeterea sequeretur quod etiam anima justi uniretur hypo­
statice Deo. Probatur sequela, quia medium unionis hypostaticae
secundum illos doctores est gratia habitualis: ergo habebit eumdem effectum ubicumque fuerit. Vel certe oportet ponere in Verbo
aliud medium praeter gratiam habitualem per quod humanitas
uniretur hypostatice.
Et. denique fundamentum primum illius sententiae aperte fal­
sissimum est et contra communem sententiam philosophorum. Al­
terum vero nihil probat, quia illa gratia maxima quae dicitur
facta humanae naturae fuit causatio ipsiusmet personae Verbi
divini, non alicujus habitus.
4. — Altera opinio est Alexandri 3 p., q. 7, membro 2, a. 1 et
in q. 12, m. 1, ubi ait quod haec unio facta est per gratiam habi­
tualem dispositive. Quae quidem gratia, quatenus facit animam
in qua est subjective gratam, apellatur gratia gratum faciens;
sed quatenus est dispositio ad illam unionem, apellatur gratia
unionis; quatenus vero inde dimanat gratia ad nos dicitur gratia
capitis.
5. — Arguitur primo pro hac sententia. Humanitas de se non
est sufficienter disposita ut assumatur et uniatur ad Verbum: ergo
necessaria est dispositio.
6. -Secundo, quoniam alias sequeretur quod non posset assi­
gnari ratio quare magis Verbum divinum assumeret hanc huma­
nitatem quam aliam. Probatur sequela, quia una humanitas se­
cundum se non est magis apta ut assumatur quam alia. Ergo

QVAEST, VI, A HT. 6

653

necesse est quod ponatur in illa humanitate aliqua singularis dispo­
sitio ut illa potius assumeretur quam alia.
7. — Tertio arguitur. Ad hoc ut homo uniatur Deo tamquam
filius adoptivus necesse est ut disponatur habitu gratiae; et simi­
liter ut essentia divina uniatur intellectui beati opus est infusione
luminis gloriae quo intellectus disponatur, non solum ut uniatur
sibi divina essentia in ratione speciei, sed etiam ut videat Deum.
Ergo ut uniatur divina hypostasis humanae naturae, quae est
major dignitas, necessaria est dispositio ex parte humanitatis.
8. - Denique arguitur ex divo Augustino libro De praedesti­
natione sanctorum, cap. 15, ubi ait “ea gratia factus est unus­
quisque nostrum ab initio fidei suae Christianus et justus, qua gra­
tia ille homo factus est Christus” (1) ; sed nos efficimur justi per
gratiam habitualem: ergo ille homo etiam factus est Christus per
gratiam habitualem.
9. — Haec opinio Alexandri parum differt a prima opinione, et
ita eisdem fere argumentis convinci potest falsitatis, et etiam ex
his quae dicemus quaestione sequenti art. 13, ubi docet divus
Thomas quod gratia habitualis se habet ad gratiam unionis sicut
propria passio respectu subjeci i ; at vero propria passio, v. gr. risibilitas, non est dispositio ad unionem animae cum corpore: ergo
neque gratia habitualis est dispositio ad unionem Verbi cum hu­
manitate.
Quod si quis contradicat quod, quemadmodum calor est propria
passio ignis quae consequitur formam ignis, et nihilominus est
dispositio materiae ut forma ignis uniatur illi et conservetur in
illa, ita etiam gratia habitualis poterit esse dispositio humanita­
tis ut Verbum uniatur illi, quamvis illa dispositio consequatur
unionem ct causetur ex illa: respondetur quod non omnia quae
consequuntur formam sunt dispositiones materiae ad formam
uniendam vel retinendam, sed solum qualitates passibiles habent
hoc officium. Nam v. gr.. visus et auditus consequuntur ut pro­
priae passiones introductionem animae in corpus, et tamen non
sunt dispositiones ad unionem. Ita ergo gratia habitualis et virtu­
tes consequuntur unionem Verbi ad humanitatem, ct tamen non
sunt dispositiones ad illam unionem. Si quis autem velit dicere
(1)

s. Avovsr.

De praedni

sanctorum, cap. 15, ML. ·1·4. 9S2.

654

DOMINICUS BASEZ

quod saltim gratia et virtutes quae sunt in humanitate Christi,
sunt dispositiones quae decent talem animam unitam Verbo Dei
hypostatice, dummodo non asserat esse dispositiones ad unionem
ipsam efficiendam et quibus mediantibus fiat unio, optime dicitur,
de quo infra q. 7, a. 13.
10. — Ad primum argumentum Alexandri negatur consequen­
tia. Tota enim hujus facti ratio est potentia facientis. Unde ad
hanc unionem non requiritur dispositio quo fiat unio, sed sola
capacitas et aptitudo naturae secundum congruitatem, eo vel ma­
xime quod ista unio est substantialis.
11. — Ad secundum argumentum concedo totum; nam praeter
divinam voluntatem non invenitur causa quare illam animam ma­
gis assumpserit quam aliam.
12. — Ad tertium nego consequentiam, quia Filius adoptivus
elevatur ad operationem. Similiter visio beatifica est operatio.
Unde requiritur dispositio proportionata potentiae. Sed assumptio
humanitatis est ad ipsum esse hypostaticum. Quare non requi­
ritur dispositio.
Ad divum Augustinum respondeo quod ibi docet quod, quem­
admodum nulla merita Christi praecesserunt ut esset Christus, ita
nulla merita nostra praecesserunt ut essemus Christiani.

QUAESTIO SEPTIMA
De gratia Christ i secundum quad est singularis homo

ARTICULUS PRIMUS

Utrum in anima assumpta a Verbo fuerit gratia habitualis
Conclusio est affirmativa.
De materia hujus articuli disputant doctores in 3, d. 13.
Dubitatur ergo in hoc articulo an conclusio sit certa secundum
fidem.
Ad hoc breviter respondetur quod negare in anima Christi
fuisse et esse gratiam habitualem, est temerarium valde et errori
proximum, si non error in fide. Probatur. Quia negare quod in
nobis gratia sit qualitas et habitus infusus inhaerens animae, me­
retur illam cesuram, secundum communem sententiam theologo­
rum. Ergo multo magis negare in Christo fuisse hujusmodi habitus
gratiae ct virtutum, praeter fidem et spem, quae non sunt composibilcs cum visione beatifica. Antecedens supponendum est ex his
quae deffiniuntur a theologis 1. 2, q. 55 ct 56 et 65, a. 3, et q. 110,
a. 1 et 2. Consequentia vero probatur, quia Christus est caput, de
cujus plenitudine omnes accepimus.
Neque valet objicere quod ad hunc effectum sufficiebat gratia
unionis hypostaticae, quia profecto tunc Christus inquantum homo
non haberet rationem capitis influentis in membra, sed dumtaxat
ejus humanitas haberet rationem puri instrumenti, non exempla­
ris cui assimilaremur, quod videtur esse contra illud ad Rom. 8
(v. 29), conformes fieri imaginis Filii sui ut sit ipse primogenitus
in multis fratribus. Ubi loquitur Apostolus de Christo non solum
inquantum est Filius Dei, sed etiam inquantum est homo, de cujus
plenitudine nos omnes accepimus.

656

DOMINICUS BANEZ

Probatur secundo. Quoniam anima Christi fuit semper beata
ab initio suae creationis beatitudine creata, quae consistit in vi­
sione Dei, ad quam requiritur lumen gloriae infusum, de quo 1 p.,
q. 12, a. 5, dubio 1, conci. 2. Ergo etiam requiritur gratia habi­
tualis infusa ipsi animae. Probatur consequentia, quia ipsa gratia
est radix vitae aeternae.
Confirmatur. Quoniam ad plenitudinem gratiae Christi perti­
net quod ejus anima exornetur omnibus gratiis et donis quae non
repugnant plenitudini veritatis. Sed gratia habitualis et caritas
non solum non repugnant, sed etiam consonant cum gloria et bea­
titudine animae Christi. Ergo certissimum est fuisse in illo gra­
tiam habitualem et caritatem, ita ut oppositum dignum sit cen­
sura non minus gravi quam si negaret aliquis in nobis gratiam
et caritatem esse habitum infusum. Ceterum quomodo gratia ha­
bitualis sit necessaria in Christo ad merendum, dicemus infra
art. 13.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo fuerint virtutes

1. — Conclusio est: Christus habuit omnes virtutes.
Conclusio intelligenda est dc virtutibus quae non repugnant
statui animae beatae et dignitati personae Christi, qualis est
fides, spes et poenitentia. Potest etiam intelligi universaliter con­
clusio de omnibus virtutibus quantum ad meritum; sic enim omnes
virtutes fuerunt in Christo Domino, ut explicabimus art. sequenti.
2. — Notandum etiam est quod si Intelligatur quantum ad ha­
bitus virtutum sive infusos sive adquisitos, similem habet certi­
tudinem sicut conclusio art. praecedentis quantum ad habitum
caritatis. Nam de aliis virtutibus moralibus non est ita constitu­
tum inter theologos esse habitus infusos distinctos, sicut certum
est de habitibus virtutum theologicarum esse infusos, quamvis sit
communis opinio, praesertim thomistarum, quod in nobis sunt vir­
tutes morales infusae, quae doctrina magis consonat cum ratione
et fide. Ceterum si conclusio intelligatur quantum ad actus virtu­
tum, certa est secundum fidem catholicam. Nam Christus exerce-

QCAEST. Vil. ART. 2

657

bat actus maximae humilitatis et obedientiae et temperantiae et
religionis atque fortitudinis et justitiae et misericordiae, ut patet
ex discursu vitae Christi prout narratur in sacris litteris.
Confirmatur ex illo Isaiae 11 (v. 2) : Requiescet super eum Spi­
ritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus etc. Quod testimo­
nium, licet intelligatur dc donis Spiritus Sancti, tamen ex eo colli­
gitur fuisse in Christo non solum virtutes excellentes, sed etiam
actus virtutum excellentissimos, propterea quod ipsa dona sunt
quidam impetus Spiritus Sancti ad exercendum egregia et extra­
ordinaria opera virtutum.
3. — Dubitatur in hoc articulo: an in Christo Domuio fuerint
virtutes adqufeitae ex genere suo et ejusdem specie cum *illi
»
vir­
tutibus quas nos propriis actibus solemus acquirere, sive in Chri­
sto fuerint infusae per accidens sicut in protoparenti, sive pro­
priis actibus eas adquisierit.
Arguitur primo pro parte negativa. Hujusmodi virtutes fuis­
sent supervacaneae in Christo: ergo. Antecedens probatur, quia
in illo non poterant proprios actus exercere; quod probatur quia
omnis actio Christi, cum sit perfectissima omnibus circumstantiis,
exercebatur propter finem supernaturalem : ergo procedebat a vir­
tutibus infusis; atque proinde aliae virtutes superfluae erant quae
erant adquisitae ex genere suo.
4. — Arguitur secundo. Si Christus Dominus exerceret opera­
tiones elicitas ab illis virtutibus, sequitur quod per eas operatio­
nes augerentur tales virtutes. Consequens videtur falsum, quia
Christus Dominus, sicut fuit perfectus in gratia ita ut non possit
augeri in illa, ita videtur fuisse perfectus in virtute.
5. — Ad hoc dubium sit prima conclusio: Probabilior est sen­
tentia quod in Christo fuerunt hujusmodi virtutes morales ejus­
dem speciei cum illis quas nos propinis actibus adquirimus. Pro­
batur. Primo quia, ut videbimus q. 12, in Christo Domino jionitur
a theologis scientia adquisita ut ejus intellectus perficeretur modo
sibi connatural! et proportionate : ergo etiam in appetitu et intel­
lectu practico debet poni virtus connaturalis et proportionate se­
cundum rationem naturalem, praeter virtutes morales infusas per
se de objecte supernatural!.
Probatur secundo et confirmatur, quia in nobis composibiles
sunt virtutes infusae cum virtutibus adquisitis, v. gr. fortitudo
Sto Torrnis -1

658

DOMINÎCUS BASIEZ

infusa cum fortitudine adquisita: ergo etiam in Christo Domino.
Probatur consequentia, quia gratia quanto majus est minus tollit
l>erfectiones naturae, immo magis perficit. Confirmatur, quia in
Christo Domino ratio et synderesis naturalis perfectissimae fue­
runt: ergo et ipse Christus debuit habere et exercere naturales
virtutes perficientes appetitum et intellectum practicum.
Secunda conclusio: Multo probabilior sententia est quod Chri­
stus habuit hujusmodi virtutes infusas per accidens in tanta per­
fectione quod nunquam augerentur actibus elicitis, quamvis absque
periculo possit affirmari quod Christus propriis actibus adquisiverit cas, ac yroinde eisdem actibus auxerit. Ratio prioris partis
hujus conclusionis est quia perfectiones simpliciter quae pertinent
ad bonitatem hominis non debuerunt in Christo deesse vel diminu­
tae esse. Sed virtutes istae morales de quibus loquimur ex natura
sua bonum faciunt habentem et opus ejus bonum reddunt. Ergo non
decebat quod in Christo Domino unquam defuerint vel imperfectae
fuerint ita ut in illis profecerit Christus, quoniam alias veri fi caretur quod Christus Dominus nunc esset magis bonus quam antea.
Secunda vero pars conclusionis habet pro se argumentum quod
factum est per comparationem ad scientiam adquisitam, quae re­
vera adquiritur operatione intellectus agentis et propriis actibus
adquiritur. Ergo si hoc non repugnat plenitudini veritatis in Chri­
sto, non etiam repugnabit plenitudini gratiae quod hujusmodi vir­
tutes natura sua adquisibiles adquisierit.
Verumtamen haec ratio facile a nobis dissolvitur propter aliam
rationem factam in priori parte conclusionis. Est enim maxima
differentia quae sumitur ex diffinitione virtutis moralis etiam
adquisitae, quae bonum facit habentem; at. vero scientiae specu­
lativae, sive etiam artes adquisitae, non faciunt bonum habentem.
Et propterea non fuit indecens quod Christus Dominus eas adquisiverit et auxerit, immo hoc pertinebat ad perfectionem intellectus
agentis, quod ejus opera abstraherentur species a phantasmatibus
rerum sensibilium et perficeretur intellectus possibilis modo sibi
connatural i, ut docet divus Thomas infra, q. 12 a. 2.
G. — Ad primum argumentum nego antecedens. Ad probatio­
nem transeat antecedens, quamvis aliqui negent, sed ajunt quod
aliquando Christus Dominus fecit opera virtutum secundum ra­
tionem naturalem propter finem naturalem, non referendo in su-

Ql’AEST. VU, .MIT. 3

659

pernaturalem finem. Nos autem negamus consequentiam, non enim
repugnat quod actus virtutis moralis naturalis referatur a cari­
tate in finem supernaturalcm. Neque enim differentia inter virtu­
tes morales infusas per se et adquisitae vel adquisibiles posita est
in hoc, quod virtutes infusae referantur in finem superna tu ralem,
adquisitae vero non possint referri. Sed differentia est quod infu­
sae ab intrinseco et ex propria ratione habent proportionem ut
referantur in finem supernaturalem caritatis; adquisitae vero,
quamvis ex propria ratione habeant dumtaxat proportionem ut re­
ferantur in finem naturalem hominis, tamen non repugnat eis quod
ab extrinseco referantur in finem supernaturalem caritatis, immo
est maxima perfectio quae accedit actibus illarum virtutum ex
illa circumstantia finis supernaturalis, quemadmodum ordo univer­
si et totius naturae perficitur per hoc quod ordinatur ad finem
supernaturalem per gratiam. Ceterum infusae virtutes differunt
ab adquisitis ex parte medii, cujus proportio excedit naturalem
prudentiam respectu finis supernaturalis.
7. — Ad secundum jam patet ex dictis in secunda conclusione.
Negatur enim sequela, quia Christus Dominus, cum haberet illas
virtutes in summo gradu secundum legem ordinariam, nunquam
augebat eas producendo actus intensiores quibus solent augeri
virtutes. Semper enim operabatur intense secundum proportionem
ipsorum habituum, non plus vel minus intense.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum in Christo fuerit fides
1. — Conclusio es negativa et certa secundum fidem catholicam
quantum attinet ad actum; sed quantum attinet ad habitum non
est ita certa.
Dubitatur an de facto in Christo fuerit habitus fidei et potuerit
esse actus fidei.
Arguitur primo pro parte affirmativa. In Christo fuit meritum
fidei : ergo in illo fuit non solum habitus, sed etiam actus virtutis
fidei. Patet consequentia, quia meritum fidei est speciale meritum
quod invenitur in actu fidei distinctus ab actibus aliarum virtu-

660

DOMINICUS BASEZ

tum. Ergo haec specialitas meriti invenitur in actu fidei provenienti ab speciali virtute fidei.
Confirmatur. Quia Christus Dominus in praeparatione, animi
paratus erat credere quod Deus erat trinus et unus, si non videret
sicut videt. Sed hoc propositum videtur esse ab habitu fidei. Ergo
habuit illum. Probo minorem, quoniam ad unamquamque virtutem
pertinet, non solum exercere actum proprium, sed etiam ad illam
pertinet propositum exercendi actum si opus fuerit, sicut ad tem­
perantiam pertinet propositum jejunandi.
2. — Arguitur secundo. In Christo fuit magnificentia, quamvis
non habuerit materiam exercendi hanc virtutem: ergo quamvis
defuerit illi materia fidei, poterat nihilominus habere fidem.
Confirmatur. Quia in Christo et in beatis est habitus tempe­
rantiae et sobrietatis, quamvis in patria non possint exercere actus
istarum virtutum circa delectationes tactus et gustus: ergo etiam
potcrit esse habitus fidei ad ornatum animae.
Arguitur tertio. Christus Dominus inquantum homo non videt,
omnia quae sunt in Verbo, alias comprehenderet divinam essen­
tiam: ergo illa quae non videt poterat credere, quia poterant
sibi revelari obscure; et tunc anima Christi poterat simul habere
actum fidei circa obscure revelata, et actum visionis circa Deum
clare visum. Ergo ratio divi Thomae non concludit necessario.
S. — Ad hoc respondetur, et sit prima conclusio: De potentia
Dei absoluta bene potest esse habitus fidei cum visione clara Dei.
Probatur, quoniam nulla est repugnantia inter habitum obscurum
et actum evidentem ejusdem objecti; sed tota repugnantia est
inter actum oscurum et actum evidentem ejusdem objecti: ergo
possibile est.
Confirmatur. Quia valde probabile est quod Paulus vidit divi­
nam essentiam in extasi, et tamen certum est quod non amisit
habitum fidei, quoniam adhuc erat viator: ergo non repugnat ha­
bere habitum fidei et actum videndi Deum. Unde divus Thomas
1.2, q. 67, a. 3, ubi explicat qua ratione fides non manet in patria,
nihilominus non demonstrat quod substantia habitus fidei non
possit simul esse cum visione, de potentia Dei absoluta.
Secunda conclusio: Secundum legem Dei ordinariam non decet,
quod in beatis aut in Christo maneat habitus fidei. Probatur, quo-

QVAEST. VII, Λ η T. 3

661

niam habitus fidei non deservit ad aliquam decentiam vel ornatum
animae beatae: ergo non manet. Probo antecedens, quia ratio
formalis ipsius fidei repugnat cum ratione formali visionis ejus­
dem objecti: ergo ipse habitus non habet ornatum.
Confirmatur ex Apostolo qui I Cor. 13 (v. 10) ait: Cum venerit
quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est; qui locus in­
telligitur de visione beatifica, quae cum venerit evacuabit fidem,
id est excludet fidem. Cum igitur Apostolus dicat evacuabitur.
plane videtur significari quod non solum actus fidei, sed etiam
habitus fidei auferetur ab intellectu beati. Unde nihil probabilita­
tis videtur nobis habere opinio Durandi et. Palude et aliorum asse­
rentium quod habitus fidei maneat in patria; non enim fundatur
nisi in eo quod non fit demostratio quod non maneat, neque con­
vincitur ex sacris litteris.
4. — Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum ali­
qui dicunt quod Christus habuit meritum fidei quatenus in prae­
paratione animi paratus erat credere. Haec tamen solutio aliis
non placet, quia in beatis non dicemus esse fides in praeparatione
animi, eo quod non pertinet ad illorum statum credere. Sed Chri­
stus etiam erat perfecte beatus. Ergo non pertinebat ad illum
habere talem animi praeparationem. Melius ergo dicit Cajetanus
in hoc articulo circa solutionem ad secundum, quod Christus non
habuit formale et specificum meritum fidei, quamvis habuit illud
eminenter, quatenus ejus voluntas erat obedientissima; quae ta­
men regulabatur per visionem Dei, quae eminenter complectitur
perfectionem omnem fidei.
Ad confirmationem respondetur quod Christus Dominus nun­
quam habuit illud propositum speciale credendi, si opus esset; sed
illud continebatur eminenter in proposito placendi et obediendi Deo
in omnibus.
5. — Ad .secwndum argumentum respondet Cajetanus quod,
quamvis in Christo defecerit materia liberalitatis et magnificen­
tiae, non tamen defecit formalis ratio harum virtutum, quia per
prudentiam judicabat quando et quomodo deberent pecuniae liberaliter ct magnifice donari. At vero circa fidem econtrario se res
habebat in Christo, quoniam deficiebat Christo ratio formalis fidei,
scilicet obscura revelatio, quamvis non deficerent mysteria fidei
quae sunt materia circa quam versatur fides.

662

DOMINICUS BASEZ

Contra quam solutionem aliqui argumentantur sic: Ratio for­
malis specifica objecti cujuscumque virtutis non potest inveniri
nisi determinata ad propriam materiam talis virtutis: ergo non
potuit inveniri in Christo ratio formalis illarum virtutum, defi­
ciente propria materia liberalitatis et magnificentiae.
Nihilominus haec objectio non probat quod habitualiter non
potuerit esse in Christo ratio formalis liberalitatis et magnificen­
tiae, immo neque probat quod actualiter non fuerit in Christo
actus voluntatis, quemadmodum in nobis potest esse actualis vo­
luntas cum ratione formali eleemosynae, etiamsi nihil demus pau­
peri quia non habemus. Item si quis dives magnifice agens deve­
niat in paupertatem, nihilominus erit formaliter magnificus, non
solum secundum habitum quem adquisivit, sed etiam secundum
actuale desiderium, quamvis non possit exercere actum exteriorem
circa materiam magnificentiae. Multo igitur magis Christus Do­
minus habuit magnificentiam, non solum per se infusam, sed etiam
alteram infusam per accidens, qualem homines solent adquircre
propriis actibus. Immo etiam ipse Christus secundum actum simul
fuit magnificentissimus, relinquens omnia ut nos illius inopia di­
vites essemus. Bene igitur potest inveniri ratio formalis virtutis
deficiente ipsa materia.
Aliter potest solvi argumentum si dicamus quod materia libe­
ralitatis et magnificentiae simul cum sua ratione formali composibilis est cum statu animae beatae, non autem erat composibile
objectum formale fidei et actus illius cum beatitudine.
Et per hoc patet ad confirmationem. Dicimus enim quod actus
illarum virtutum non repugnant intrinsece cum actu bcatitudinis
sicut repugnat actus fidei.
G. - Ad tertium respondent aliqui quod probat secundum ab­
solutam Dei potentiam possibile esse in Christo Domino ct in quo­
libet beato reperiri actualem fidem earum rerum quas non intuen­
tur In Verbo; sed tamen secundum legem ordinariam ajunt quod
non est admittendum, quia dedecet statum beatificum obscura re­
velatio et cognitio inevidens.
Sed nobis haec sententia non placet. Primo quidem quia fides
et actus fidei habet ipsum Deum pro objecto primario et imme­
diato: ergo ratio formalis fidei debet exerceri principaliter circa
ipsum Deum. At vero in illo casu non versaretur fides circa ipsum

QUAEST. VII, ART. 3

663

Deum, sed circa aliquid creatum et obscure revelatum. Ergo actus
ille credendi quem fingunt non esset ejusdem speciei cum actu fidei
nostrae virtutis theologicae. Confirmatur. Deficiente objecto for­
mali primario alicujus actus vel habitus non potest exerceri ipse
actus circa secundarium objectum: ergo si Deus ipse clare videre­
tur, deficeret objectum formale et primarium fidei. Ergo fides non
poterit versari circa secundarium objectum, scilicet creaturam
obscure revelatam.
D( Me sequeretur ex praedicta opinione quod nunc de facto
ipsi beati et anima Christi crederent aliqua quae non viderent in
Verbo. Probatur sequela, quia certi sunt quod multa continentur
in Verbo et potentia divina quae ipsi non vident: ergo ille assen­
sus sive cognitio esset fidei.
Tertio convincitur ejus intellectus qui videt Deum sicuti est ex
proprio objecto assentiri revelatis a Deo quoniodolibet revelentur :
ergo fides de qua loquimur non potest illic habere locum. Patet
consequentia, quoniam ad hanc fidem requiritur motum voluntatis
ad determinandum intellectum ad assensum. Confirmatur. Quia
quando Deus revelat alicui beato aliquod futurum contingens quod
quidem non videt lumine gloriae, sed speciali revelatione, ille bea­
tus non habet proprie loquendo fidem futuri eventus. Et hoc nulla
alia ratione nisi quia videt Deum revelantem. Ergo impossibile
est quod videns Deum habeat fidem de qua loquimur.
Et denique ostenditur quod dicimus. Nam etiamsi vera sit opi­
nio illa quae tenet quod evidentia in attestante divino fit composibilis cum actu fidei, et ita consequenter ajunt qui tenent illam
opinionem quod angeli creati fuerunt cum fide et evidentia in
attestante, tamen quod ipse Deus attesta ns videatur clare, non
inde colligitur esse composibile cum actu fidei, immo vero statim
angeli beatitudinem consecuti caruerunt fide, non solum ipsius
Dei secundum se, sed etiam eorum quae non videbant in Verbo.
Ergo nulla ratione actus fidei virtutis theologicae potest esse si­
mul cum visione Dei, sed omnino omnis alia cognitio, praesupposita visione Dei revelantis, pertinebit vel ad scientiam infusam,
vel ad lumen prophetiae.
Et idcirco ad argumentum illud tertium respondetur quod, sic­
ut anima Christi habet evidentiam imeomprehensibilitatis Dei,
ita etiam habet evidentiam quod infinita continentur in omnipo­

66-1

DOMINICUS BASEZ

tentia Dei quae ipsa non cognoscit distincte. Ceterum negamus
esse possibile quod aliqua ex illis revelentur animae beatae reve­
latione obscura, quale opus est ad assensum fidei nostrae de qua
loquimur.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum in Christo fuerit spes
1. — Prinia conclusio: Spes virtus theologica non fuit in
Christo.
Secunda conclusio: Christus habuit spem respectu aliquorum
quae nondum erat adeptus.
Circa primam conclusionem nota quod illa est certa secundum
fidem catholicam quantum ad hoc quod non expectabat Christus
Dominus gloriam animae, quia de fide est quod a principio suae
conceptionis habuit plene fruitionem divinam: ergo non sperabat
illam, juxta illud ad Rom. 8 (v. 24), Quod enim videt quis, quid
sperat?
2. — Dubitatur circa secundam conclusionem: utrum actus quo
Christus expectabat gloriam sui corporis et exaltationem sui no­
minis et sa lutem praedestinatorum esset actus spei simpliciter, id
est ejusdem speciei cum actu spei virtutis theologicae.
3. — Arguitur primo pro parte affirmativa. Nam divus Tho­
mas expresse dicit quod Christus habuit spem respectu aliquorum
quae nondum erat adeptus, v. gr. respectu gloriae corporis non­
dum habitae.
Confirmatur ex ratione Aristotelis quam facit divus Thomas
ex comparatione ad fidem: quod sicut ille qui habet virtutem fidei,
non solum credit Deo de rebus divinis, sed de quibuscumque aliis
divinitus sibi revelatis, ita etiam “spes inquantum est virtus theo­
logica habet pro objecto ipsum Deum, cujus fruitionem homo prin­
cipaliter expectat... Sed ex consequenti ille qui habet virtutem
spei potest etiam in aliis divinum auxilium expectarc”. Ergo
Christus ex virtute theologica spei potuit expectarc et sui corpo­
ris resurrectionem et nostram salutem.

WI AE.ST. V!l, ART. 4

665

4. — Arguitur secundo ex eodem divo Thoma 2. 2, q. 17, a. 3,
ubi docet quod potest aliquis sperare alteri vitam aeternam praesupposita unione amoris ad illum: ergo Christus Dominus, qui ex
multa caritate diligebat nos, potuit sperare nobis vitam aeternam.
5. — Arguitur tertio. Salus praedestinatorum et gloria corporis
Christi erat bonum supernatural futurum et arduum , ergo erat
objectum spei virtutis theologicae. Antecedens probatur, quia
oportebat Christum, pati et ita intrare in gloriam suam et praedi­
cari in •no-mhie ejus poenitentiam in 'remissionem· peccatorum in
omnes gentes, ut habetur Lucae ultimo capitulo (w. 46-47). Ergo
salus nostra et gloria corporis ejus bonum erat arduum et difficile
apud Christum, ac proinde objectum erat spei.
6. — Ob haec argumenta aliqui theologi asseruerunt, actum
illum expectandi gloriam corporis et salutem nostram fuisse in
Christo ejusdem speciei cum actu spei nostrae quo speramus
immortalitatem corporis et salutem animarum. Negant tamen in
Christo fuisse habitum spei propter defectum primarii objecti,
quod est assecutio vitae aeternae futurae. Haec sententia habet
fundamentum aliquod in divo Thoma 2. 2, q. 18. a. 2 ad 1, ubi ait
quod Christus erat simul comprehensor et viator, “et ideo gloriam
impassibiiitatis et immortalitatis sperare poterat; non tamen ita
quod haberet virtutem spei, quae non respicit gloriam corporis
sicut principale objectum, sed potius fruitionem divinam”. Nihil­
ominus Cajetanus in hoc loco ait quod actus ille sperandi in Chri­
sto non fuit actus proprie spei, sed fuit quidam actus desiderandi,
sicut beati sperant gloriam corporis futuram quam certissimi sunt
quod assequentur. Et profecto haec sententia videtur expressa divi
Thomae ubi supra ad 3 argumentum. Et ad quartum inquit quod
“principale objectum spei est gloria animae''; non autem gloria
corporis, quae quidem, “etsi habeat rationem ardui per compara­
tionem ad naturam humanam, non tamen habet rationem ardui
habenti gloriam animae..., quoniam habet sufficientem causam
gloriae”. Ergo multo magis vcrificabitur in Christo Domino quod
non habuit actus spei virtutis theologicae, neque ejusdem spei cum
illo, siquidem ejus anima erat beatissima, et ipse Christus Domi­
nus habebat in semetipso causam sufficientissimam et efficacissimam omnium bonorum quae ipse expectabat fore aliquando. Pro-

666

DOMINICUS UASEZ

prie vero ille actus dicetur expectatio futurorum, non autem actus
spei virtutis theologicae.
7. — Ad primum argumentum respondetur quod divus Thomas
sufficienter se explicuit in articulo et in solutione argumenti. Intelligit enim de actu expectandi id quod non habebat, non autem
de actu ejusdem spei cum actu virtutis theologicae. Nam si talis
actus fuisset in Christo, non esset ratio quare non poneremus in
illo habitus virtutis spei, siquidem non est minus dc fortitudine
objecti respectu actus quam respectu habitus. Ceterum aliqua
differentia est inter actus fidei et spei respectu Christi, quia Chri­
stus Dominus nullo modo habuit actum fidei, eo quod talis actus
imperfectionem in cognitione importat, at vero actus expectandi
aliquod bonum in futurum non includit aliquam imperfectionem
repugnantem plenitudini veritatis et gratiae, sed includit cogni­
tionem aliquam quae est quaedam imperfectio, vel respectu Chri­
sti viatoris secundum immortalitatem, corporis, vel respectu mem­
brorum ipsius, quae nondum erunt perfecta usque ad diem judicii.
Et haec imperfectio consistit in hoc quod expectatur bonum quod
non habetur. Et per hoc patet ad confii'motionem.
8. — Ad secundum respondetur quod divus Thomas praesupponit illic quod ille qui sperat alteri beatitudinem, sperat etiam
primo sibi eamdem beatitudinem. At vero quando respectu sui
jam non habet spem vitae aeternae, sed possessionem, jam caret
primario objecto et ratione formali ipsius, neque potest habere
actus spei virtutis theologicae respectu aliorum, sed habebit de­
siderium ex caritate cum cxpectatione futuri eventus.
9. — Ad tertium argumentum respondetur quod, quia Christus
Dominus habebat in se ipso necessariam causam et efficacissimam
omnium bonorum quae expectabat, tum quia erat suppositum di­
vinum, tum etiam quia jam habebat merita efficacissima ipsius
totius praemii quod ipsi dandum erat, ideo respectu illius non
erat arduitas, quamvis eligere voluerit media quaedam laborio­
sissima ad assecutionem praemii futuri.

Ql’AEST. VU, ART. 5-6

667

ARTICULUS QUINTUS

Utrum in Christo fuerint dona
Conclusio est affirmativa et. certa secundum fidem, ut patet
Tsaiae 11. Sed an ista dona sint habitus vel sint etiam distincta
a virtutibus, disputatio theologica est. Neque tam certum est esse
habitus distinctos quam certum est virtutes theologicas et gra­
tiam esse habitus, de qua re in 1. 2, q. 68. a. 1 et 4.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum in Christo fuerit donum timoris
1. — Prima conclusio: In Christo Domino non fuit timor se­
cundum quod timor est de malo culpae vel poenae propter culpam.
Secunda conclusio: In Christo fuit timor Dei secundum quod
timor respicit eminentiam in illo qui potest inferre malum, et hic
timor est reverentiae.
Tertia conclusio sui primum: Donum timoris proprie et per se
respicit bonum, malum autem ex consequentia halwtur.
Notandum in hoc articulo quod, secundum fidem, certissimum
est fuisse in Christo Domino donum timoris, ut patet Is. 11 (v. 3) :
Replebit evmi spiritus timoris Domini; quem locum universi pa­
tres intelligunt de dono timoris quod nomine spiritus significatur.
Ln quo erravit Abaelardus haereticus, ut refert Bernardus episto­
la 190, et Castro De havresibus, verbo Christus, haeresi 9. Difficile
est autem theologis explicare quomodo hic timor fuerit in Christo
Domino, et quale fuerit ejus objectum formale, scilicet an sit
tantum divina excellentia ct supereminentia Dei, an vero aliquo
modo malum possibile.
2. — Dubitatur igitur an sit proprie timor in Christo rcspvctu
alicujus mali.
Arguitur pro parte negativa. Timor est quaedam fuga a malo
possibili; sed nullum malum culpae vel poenae propter culpam
repraesentabatur Christo tamquam possibile sibi provenire a Deo:

668

DOMINICIS BASK/.

ergo non proprie timebat Deum dono timoris. Minor probatur, quia
Christus sciebat se non posse peccare etiam ut homo, quoniam
alias tribueretur supposito peccatum. Ergo.
Arguitur secundo. Deus quatenus est eminens non habet ra­
tionem objecti timoris, quamvis habeat rationem objecti religio­
nis. Sed erit objectum doni timoris quatenus est potens infligere
poenam propter culpam. Cum igitur Christus esset beatus, non
poterat timere poenam propter culpam.
3. - Pio intelligentia hujus difficultatis notandum est primo
quod timor prout est passio quaedam, de qua 1. 2, q. 42, et donum
timoris, de quo 2. 2, q. 19, qui timor et donum dicitur, conveniunt
et differunt. Conveniunt in eo quod objectum utriusque aliquo
modo habet respectum ad malum. Differunt autem in eo quod
potissimum timoris objectum, qui est passio, est formaliter ma­
lum. Sed potissimum quod reperitur in objecto doni timoris non
est malum, sed bonum, ut docet divus Thomas in hoc articulo ad
primum argumentum. Nihilominus ut inde colligitur, includit ex.
consequenti respectum aliquem ad malum. Et ita Deus ipse non
latest timeri ut malum secundum se, ut docet divus Thomas su­
pra 2. 2, q. 19, a. 1. Neque timetur tantum ut est eminens po­
testas; sic enim colitur per virtutem religionis. Sed omnino neces­
se est quod consideretur ut eminens potestas ad infligendum
malum poenae propter culpam, quam etiam ipse Deus potest per­
mittere.
Notandum secundo quod quando timor principaliter respicit
poenam dicitur timor servilis; quando vero respicit principaliter
culpam dicitur timor filialis.
Notandum est tertio quod ut aliquod malum timeatur quomo­
do libet. requiritur cognitio magnitudinis mali et jiossibilitatis et
difficultatis ad evitandum. Unde quanto magis cognoscitur per­
fectio boni cui opponitur illud malum, magis timetur illud malum,
non solum cum eadem, sed etiam cum minori possibilitate.
4.
Sit prima conclusio: In Christo nullo modo fuit, timor ser­
vilis. Probatur evidenter, quia in illo fuit perfectissima caritas
quae, ut ait Joannes 1 canonica (cap. 4, v. 18), foras mittit timo­
rem. Quem locum universi patres interpretantur de timore servili.
Secunda conclusio: In Christo Domino fuit timor filialis se­
cundum actum excellentissimum. Probatur. Quia ipsa anima per-

QI'AEST. VII, ART, 6

669

foetissime cognoscebat quantum malum esset peccatum contra
summum bonum; cognoscebat etiam supereminentiam divinae ma­
jestatis potentis poenas infligere propter culpam, et tandem co­
gnoscebat quod quantum erat ex parte naturae humanae et ex
viribus ejus possibile erat peccatum ipsimet naturae, quamvis jam
non esset possibile propter plenitudinem gratiae, praesertim pro­
pter gratiam unionis. Facta enim erat anima Christi impeccabilia
prout erat suppositata in Verbo Dei. Ergo ex tali cognitione con­
sequenter oriebatur in anima Christi maxima reverentia et timor
quidam filialis, absque aliqua afflictione, quia tutissimus erat quod
peccare non poterat. Et ita intelligitur divus Thomas dum inquit
in articulo, quod non timebat malum culpae, quia non erat illi
possibilis. Quamvis enim timor culpae possibilis sit affectui filio­
rum Dei, et sit filialis; tamen in sua specie est imperfectus, quia
est peregrin antium et potentium peccare.
Ceterum in beatis jam timor filialis est in sua perfectione. Non
enim timent malum culpae sibi possibile, sed solum timent Dei
supereminentiam, potentis culpam permittere et punire illam. Ta­
lis timor erat in beata Virgine in hac vita, quia certissima erat
quod ex confirmatione gratiae Dei non poterat peccare nec venialiter quidem. Hujusmodi timorem reverentialem, ait Dionysius
De caelesti hier., cap. 13, significari in illo Isaiae cap. 6 (w. 2-3),
ubi describuntur duo seraphim, quorum uterque duabus alis vela­
bat faciem et duabus pedes ct duabus volabant clamabantque alter
ad alterum, sanctus, sanctus etc. (1). Haec figura significat vim
illorum spirituum multa penetrantes et prospicientes, sed simul
etiam venerationem plenam honoris exhorrentem qui divinorum
mysteriorum indaginem timent. Idipsum significat quod dicitur
Job 26 (v. 11) : Columnae caeli contremiscunt et pavent ad nictum
ejus. Super quem locum videatur divus Gregorius lib. 17 Moralium,
cap. 14.
Ad hunc igitur modum in anima Christi Domini fuit timor
excellentissimus, et propterea dixit Is. 11 (v. 3) : Replebit eum
spiritus timoris Domini. Ubi observandum est quod de aliis sex
donis dixerat. Requiescet super eum Spiritus; de dono vero timo­
ris dicit, Et replebit eum spiritus timoris Domini, nam hoc septi­
mum donum videtur esse complementum omnium aliorum. Nam
ill

Ps - Di-nYSUM

Cüvlo'i hKwrcMa. CAp. 13. n 4 MG. 3, 3Û0

670

DOMINICUS HA.NEZ

per illud continetur creatura in cognitione sui nihili, et rursus ex
maxima cognitione majestatis Dei omnes vires impendit in divina
veneratione et reverentia, qui est finis omnium rerum creatarum.
Huic etiam consonat quod dicitur in Psalm. (85, 11) : Lactetur cor
meum ut timeat nonum tuum.
5.— Ex dictis sequitur quam falsus fuerit Durandus in 3,
d. 32 cum dixit, donum timoris inveniri in beatis quoad habitum,
cum tamen hujusmodi actus doni timoris magis pertineat et ad
perfectionem beatorum cognoscentium et venerantium superemi­
nentiam divinae majestatis, et ad gloriam maximam incompre­
hensibilis Dei. Immo vero puto multo certius est reperiri in beatis
quantum ad actum quam quoad habitum. Etenim sancti patres,
cum loquuntur de dono timoris, parum solliciti sunt de habitu,
sed loquuntur de actu reverendi Deum timore filiali et reverentiali.
Secundo sequitur ex dictis quod non recte philosophantur qui­
dam theologi asserentes in Christo quidem secundum fidem catho­
licam fuisse donum timoris, saltim quantum ad actum, non autem
esse certum secundum fidem quod maneat in beatis, neque quan­
tum ad habitum neque quantum ad actum. Sed profecto si in dicto
capite est donum timoris etiam quantum ad actum, neque re­
pugnat ejus beatitudini hujusmodi timor reverentia lis, quod etiam
convenit membris ejus quantumlibet beatis, immo quo quisque
beatior esset, abundantius habebit hunc timorem reverentialem,
eo vel maxime quod dc angelis canit Ecclesia, tremunt potestates.
Verum est tamen quod illud Ps. (18, 10). Timor Domini sanctus
permanet in sacculum saeculi, explicat divus Augustinus lib. 14
De civitate Dc i, cap. 9 de permanentia quantum ad effectum, hoc
est. quia permanere facit in saeculum sacculi. Sed certe non negat
divus Augustinus quod timor filialis maneat in patria eo modo
quo explicatum est. sed insinuat quod non manet quantum ad
quamdam afflictionem quae consurgit ex timore culpae possibilis
viatoribus.
0. — Ad primum argumentum in oppositum respondetur quod
sufficit ad hoc quod timor sit fuga quaedam a malo possibili quod
illud malum repraesentetur ut possibile naturae humanae conside­
ratae secundum se. Non autem opus est ut sit possibile in sensu
composito, hoc est supposito dono gratiae, praesertim unionis
hypostaticae.

Ql A EST. Vil, ART. 7-8

671

7. — Ad secundum nego consequentiam, si consequens intelli­
gatur de dono timoris quod nullam afflictionem includit, sed ex
maximo gaudio et laetitia.

ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum in Christo fuerint gratiae gratis datae
Conclusio est affirmativa et communis sententia sanctorum pa­
trum. Vide Augustinum epistola 57 I al. 187|, quae est ad Dar­
danum.
Et quidem quantum ad aliquos actus manifestum est in sacris
litteris quod Christus Dominus habuit gratias gratis datas. Fecit
enim plurima miracula, interpretatus est prophetias, prophetavit
etiam ipse plurima futura.
Sed est argumentum ex illo I ad Cor. 12 ubi fides annumeratur
inter istas gratias gratis datas: ergo non omnes fuerunt in Christo.
Respondetur quod fides ut annumeratur inter gratias gratis
datas non accipitur pro ipsa virtute theologica, sed significat
quamdam supereminentem certitudinem ad persuadendas res fidei
et ad faciendum quod Christiani exerceantur in fide. Ceterum
utrum istac gratiae gratis datae sint habitus existentes subjective
in anima, an solummodo sint actus, non est praesentis loci dispu­
tatio. Dc quibusdam enim certum est quod non sunt habitus,
v. gr. potestas faciendi miracula, neque lumen propheticum. Verumtamen sermo sapientiae, sermo scientiae et donum linguarum
bene possunt esse habitus.

ARTICULUS OCTAVUS

Utrum in Christo luerit prophetia
Conclusio est affirmativa ct certa secundum fidem. — Patet
Dcut. 18 (v. 15): Prophetam... suscitabit vobis Dominus de fra­
tribus vestris tamquam meipsum; quod testimonium universi pa­
tres intelligunt dc Messia.

672

DOMINICUS BASEZ

De quidditate prophetiae agitur in 2. 2, q. 171. Et observandum est quod ad rationem prophetiae impertinens est quod ipsi
prophetae revelentur dicenda lumine obscuro vel claro, dummodo
ipse propheta annuntiet eis cum quibus conversatur ea quae pro­
cul sunt a sensibus, sive secundum locum, sive secundum tempus.
Et ita Christus Dominus potuit vere esse propheta, etiamsi lumine
gloriae omnia cognosceret dum cum hominibus conversabatur.
Nihilominus placet etiam divo Thomae in solutione ad primum
dicere quod Christus habuit in imaginativa quasdam similitudines,
v. gr. rerum quas prophetabat, in quibus etiam poterat speculari
divina in quantum erat viator. Nihilominus omnis Christi notitia
semper fuit clara propter conjunctionem ad lumen gloriae.

ARTICULUS NONUS

Utrum fuerit in Christo gratiae plenitudo
Prima conclusio: Christus habuit plenitudinem gratiae quan­
tum ml intensionem gratiae.
Secunda conclusio: Habuit etiam Christus Dominus gratiae ple­
nitudinem quantum ad omnes operationes et effectus gratiae.
Nota in hoc articulo certum esso secundum fidem quod Christo
Domino convenit gratia et plenitudo specialiori modo quam aliis
sanctis. Probatur primo ex illo Joan. 1 (v. 14): Vidimus gloriam
ejus quasi unigeniti a Patre, plenam gratiae et veritatis. Et de
plenitudine ejus nos omnes accepimus. Item Joan. 3 (v. 31) : Qui
de caelo venit super omnes est. Et ibidem: Non enim ad mensuram
dat Deus spiritum, hoc est homini Christo. Ita explicat Augusti­
nus et universi sancti patres. Et explicatur ex illo ad Ephes. 4
(v. 7): Unicuique nostrum data est glatia secundum mensuram
dona lion is Ch rist i.
Ceterum illa quaestio, utrum gratia habitualis Christi sit ma­
xima producibilis de potentia absoluta Dei, in sequentibus articu­
lis disputanda est.

QL'AEST. VU, ART. 10

673

ARTICULUS DECIMUS

Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi

1. — Conclusio prima: Si plenitudo gratiae consideretur ex par­
te ipsius gratiae, sive quantum ad essentiam, sive quantum ad
virtutem ipsius gratiae, est propria Christi.
Secunda conclusio: Si autem consideretur ex parte subjecti,
hoc est secundum conditionem subjecti, non est propria Christi,
sed convenit etiam uliis sanetis.
2. — Circa articulum nonum et decimum quaerimus breviter
an ex illo testimonio Joan. 1, Et vidimus gloriam ejus, gloriam
quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae ct veritatis, sufficienter
probatur plenitudinem gratiae esse in Christo et esse propriam
illius.
Videtur quod non, quia divus Thomas multo aliter citat testi­
monium ac habetur in textu. Dicit enim divus Thomas in articulo
argumento Sed contra: Vidimus eum quasi unigeniti a Patre,
plenum gratiae ct veritatis. Deinde Erasmus in An notatumi bus
super istum locum videtur probare quod illa clausula. Vidimus
gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, illic terminetur et
habeat periodum, propterea quod graeco masculini generis sit
quod sequitur, Plenus gratiae et veritatis Joannes perhibet testi­
monium·, ac proinde plenus sit adjectivum Joannis. Et Cajetanus,
quamvis communem lectionem interpretetur super Joannem, ta­
men magis sibi aliam lectionem placere inquit, scilicet, Plenus
gratiae et veritatis Joannis testimonium perhibet. Et ratio Caje­
tani est quod non potest esse parentesis, ct vidimus gloriam ejus
etc., quia incipit per conjunctionem, et quapropter plenum non
est adjectivum Verbi.
Nihilominus lectio haec Erasmi non videtur nobis carere teme­
ritate, quia est contra communem lectionem sanctorum patrum
graecorum et latinorum. Neque obstat quod graece sit masculini
generis πλήρης, id est plenus, quoniam etiam logos est masculi­
num, quod significat verbum. Unde dicimus vere esse parenthesim
quod dicitur, Et indimus gloriam ejus gloriam quasi unigeniti a
Patre; quod quidem interposuit cvangelista denotans quanta esset
Sto. Tomà·:·-!

674

DOMINICI>S RASEZ

plenitudo gratiae et veritatis, scilicet tanta quanta decebat homi­
nem unigenitum a Patre. Quod autem dicit Cajetanus non esse parenthesim illam, quia incipit per conjunctionem, nullum habet fun­
damentum. quia in Psalmo 73 est expressa parenthesis per con­
junctionem ibi: Posuerunt signa Sua signa (ei non cognoverunt),
sicut in exitu super summum. Et si divus Thomas videtur citare
testimonium aliter ac est in textu, non obstat, quia ipse magis
quasi interpres intendit sensum evangelistae explicare, quam re­
ferre testimonium de verbo ad verbum. Optime ergo probatur illo
testimonio plenitudo gratiae et veritatis in Christo, et quod illi
propria sit propter quod est quasi unigeniti a Patre.
3. — Dubitatur primo in hoc articulo pro his quae dicenda sunt
in articulis sequentibus: utrum gratia habitualis animae Christi
sit ejusdem speciei cum gratia habituali aliorum.
Arguitur primo pro parte affirmativa. Gloria animae Christi
est ejusdem speciei ct rationis cum gloria nostra: ergo et ipsa
gratia habitualis erit ejusdem speciei. Antecedens probatur, quia
visio beatifica, quae est ipsa gloria, est ejusdem objecti respectu
nostri et respectu Christi. Probatur consequentia, quia gratia ha­
bitualis est radix vitae aeternae ad Rom. 6 (v. 23) : Gratia Dei
vita aeterna. Confirmatur, quia potissimus effectus gratiae dici­
tur esse acceptatio ad gloriam. Ergo si gloria est ejusdem speciei,
et gratia erit.
4. -Arguitur secundo. Caritas virtus theologica est ejusdem
speciei in Christo el. in nobis, cum sit omnino ejusdem objecti:
ergo et ipsa gratia habitualis. Probatur consequentia, nam caritas
est propria passio quae consequitur gratiam, sicut gravitas conse­
quitur substantiam lapidis; est enim caritas inchoatio filiorum Dei
ad summum bonum.
5. — Arguitur tertio et confirmantur praedicta. In anima Chri­
sti propterea ponitur gratia habitualis ut per proprias operatio­
nes attingat beatitudinem, ut articulo primo hujus questionis ait
divus Thomas. Sed operationes sunt ejusdem rationis. Ergo et ipsa
gratia et radix operationis.
6. — Sed in oppositum est quod plenitudo gratiae tribuitur
Christo quasi unigenito a Patre: ergo hujusmodi plenitudo ost
alterius rationis. Probatur consequentia, quia nemini potest com­
petere quasi unigenito a Patre. Deinde Christo tribuitur gratia

qVAEST. VII, ART. 10

675

habitualis tamquam universali principio totius gratificationis,
quemadmodum sol est universale principium omnium generabi­
lium, ut dicit divus Dionysius De divinis nominibus, cap. 4
4).
Unde Christus dicitur sol justitiae.
7. Pro solutione hujus difficultatis notandum quod gratia
habitualis Christi dupliciter potest considerari. Uno modo secun­
dum suam essentiam praecise et absolute; alio modo secundum
modum essendi in aliquo subjecto. Hoc supposito sit prima con­
clusio: Si gratia habitualis quae est in anima Christi et gratia
aliorum., v. gr. beati Petri, consuleretur praecise et absolute se..
eundum suam essentiam, sunt ejusdem rationis. Hanc conclusio­
nem sufficienter probant argumenta facta pro parte affirmativa.
Et praeterea probatur. Nam si eadem gratia habitualis quae est
in anima Christi transferretur in animam alterius hominis, esset
ejusdem rationis cum alia gratia: habebit enim eumdem effectum
formalem, scilicet facere consortium divinae naturae, essetque
acceptatio ad gloriam.
Secunda conclusio: Si gratia Christi consideretur secundum
specialem modum essendi, est alterius rationis et alterius speciei
quam gratia aliorum sanctorum.
8. — Cajetanus in hoc articulo et in art. 11 explicat et probat
istum modum essendi specialem convenientemque gratiae habiΛ
tuali animae Christi exemplo caloris. Nam calor ignis et calor
aëris, si absolute considerentur, sunt ejusdem rationis et speciei ;
secundum vero modum essendi, non sunt ejusdem speciei. Ratio
est quia calor ignis adaequat totam perfectionem caloris possibi­
lem, non tamen calor aëris sive cujuslibet alterius corporis in quo
participatur calor diminute et limitate. Nihil enim potest habere
talem perfectionem caloris manens in sua substantia nisi solus
Îignis. Et idcirco potest dici quod calor ignis consideratus re­
spectu ignis est alterius speciei, tamquam propria passio ipsius
ignis secundum talem plenitudinem. Hoc ergo modo gratia habi­
tualis Christi secundum illam plenitudinem specialem respectu
»unigeniti a Patre est alterius rationis quam gratia habitualis alio­
rum sanctorum, in quibus invenitur secundum participationem
illius plenitudinis.
Hic modus dicendi Cajetani aliqua ex parte explicat differen­
tiam plenitudinis gratiae Christi habitualis ab alia gratia habi-

67β

DOMINIC^ ΒΛ&*Ε7.

tu al i sanctorum. Sed tamen nobis non videtur explicare omnino
dignitatem gratiae habitualis Christi. Ratio hujus est quia seque­
retur, secundum Cajetanum, quod si illa gratia animae Christi
poneretur in alia anima secundum totam suam intensionem, adhuc
esset ejusdem rationis et ejusdem speciei, quia esset in summo
gradu possibili. Et quaelibet anima capax est illius gratiae, si­
quidem capacitas animae ad gratiam nihil aliud est quam quod
ex natura sua facta est ad imaginem Dei, et habet potentiam
obedientialcm ut elevetur ad consortium divinae naturae per gra­
tiam. Et in hoc omnes animae sunt aequales.
Deinde differentia quam ponit Cajetanus tota versatur secun­
dum majorem vel minorem intensionem: ergo non est specifica,
alias etiam in suo exemplo quando ignis calefacit aerem vel aquam
esset causa aequivoca illius calidi. Patet consequentia, quia nun­
quam aër manens aer potest participare tantam intensionem ca­
loris quanta est in calore ignis.
Et rursus gratia animae Genitricis Dei esset alterius rationis
quam gratia animae beati Petri, Probatur sequela, quia talis gra­
dus gratiae Virginis secundum potentiam ordinariam non potest
communicari alteri sanctorum, quia datus est ipsi Virgini ut esset
decens dispositio Genitricis Dei.
Multo melius ergo explicatur gratia habitualis Christi in or­
dine ad gratiam habitualem aliorum, videlicet secundum quem­
dam modum essendi ipsius gratiae qui provenit ex tali subjecto
in quo est ipsa gratia, scilicet quia est in anima quae subsistit ct
existit per hypostasim Verbi divini. Hoc autem tali exemplo expli­
camus. Calor stomachi, si consideretur absolute ut calor est, eam­
dem habet speciem cum calore cujuslibet corporis. Sed si conside­
retur ut est in stomacho animato anima rationali, est alterius
speciei quam alius calor, quia ut sic pertingit ad effectum alterius
speciei, scilicet ad convertendum cibum in carnem humanam. Ita
prorsus gratia habitualis animae Christi, si consideretur absolute
in ratione gratiae habitualis, ejusdem rationis est cum gratia
angelorum et hominum. Si autem consideretur secundum perfe­
ctionem quae illi accidit etiam in esse gratiae ex subjecto in quo
est, videlicet quia est in anima quae existit et subsistit per hypo­
stasim Verbi divini, isto modo est alterius rationis et est causa
totius gratificationis humani generis, etiamsi non esset tam in­

Qt’AEST. VI!, ART. JO

677

tensa sicut est. Quemadmodum etiamsi color superimponatur de­
aurato corpori, time ipse color accipit specialem splendorem, etiam
intra propriam speciem, quam non habebat idem color in altero
corpore; sic etiam gratia habitualis Christi accipit in esse gratiae
quamdam excellentiam ab ipsa anima Christi existent! per Ver­
bum divinum. Et proportionabiliter videtur dicendum de habitu
caritatis et aliarum virtutum infusarum in anima Christi, Nam
quemadmodum ipsi actus virtutum excellentiores sunt in Christo
excellentia quadam alterius rationis secundum quod ex ipso ope­
rante proficiscuntur, ita etiam et ipsimet habitus virtutum sunt
virtuosiores in tali subjecto unito Verbo Dei.
Et possumus confirmare hanc doctrinam ex illo communi prin­
cipio metaphysico: unumquodque sicut se habet ad esse ita se
habet ad operationem. Cum igitur in Christo Domino sit tantum
unum esse divinum quod communicatur humanae naturae, ut in­
fra q. 17, art. 2 docet divus Thomas, necesse est ut operationes
quae ab illo esse pendent tamquam a supposito, habeant perfectio­
nem aliquam et dignitatem secundum quod ipsa operatio vel prin­
cipium operationis fuerit capax.
9. -Quod si quii· objiciat quod pari ratione sequeretur quod
omnia accidentia in Christo Domino haberent istam dignitatem
et excellentiam, siquidem omnia inexistunt in humanitate, quae
existit per Verbum Dei; et ita albedo in Christo esset perfectior
quam albedo nivis, et sic etiam operationes naturales haberent
eamdem dignitatem et excellentiam: respondetut quod propterea
diximus “secundum quod ipsae operationes vel principium opera­
tionis fuerit capax”. Cum igitur omnis operatio Christi Domini et
principium operationis et omnia accidentia quae sunt in illo sint
in duplici differentia: quaedam enim ita considerantur in esse,
physico vel metaphysico quod nullam habent considerationem mo­
ralem, v. gr. color vel quantitas; alia vero sunt in Christo Domino
quae habent considerationem physicam et metaphysicam ct etiam
moralem, et hujusmodi sunt operationes liberae in Christo Domino
et principia proxima harum operationum. Dicimus ergo de omni­
bus accidentibus in Christo universaliter loquendo quod habent
quamdam dignitatem physice vel metaphysico quam non possunt
habere in alio subjecto, propterea quod in ipso inexistant in sub­
stantia quae existit per Verbum Dei, atque adeo uniuntur in per-

G78

DOM I Ν'I Cl’-S

RaSKZ

sona Verbi. Ceterum aliae qualitates quae habent moralem consi­
derationem, qualis est gratia habitualis et virtutes infusae et ope­
rationes liberae quae ab illis proficiscuntur, accipiunt quamdam
excellentiam et dignitatem quam in alio subjecto habere non pos­
sunt. non solum in esse metaphysico, sed etiam in esse morali;
id quod articulis sequentibus magis explicabitur.
10. -Ex dictis sequitur quod si eadem gratia animae Christi
cum tota sua intensione poneretur in anima Petri, et gratia Petri
transferretur in animam Christi, adhuc illa gratia minus intensa
in Christo esset perfectior in esse gratiae ad gratificanda opera
quae proficiscerentur ex illa quam gratia Petri magis intensa.
Nunc autem de facto utramque dignitatem habet gratia habitua­
lis Christi, quia est magis intensa, vel secundum legem ordinatam,
vel secundum potentiam Dei absolutam, et etiam quia habet aliam
dignitatem maximam ex eo quod sibi accidit ex anima existenti
per Verbum Dei.
Et per hoc patet ad utraque argumenta. Priora enim probant
primam conclusionem; posteriora vero secundam conclusionem.
11. — Denique in hoc articulo est quaedam objectio pro expli­
catione litterae divi Thomae. Nam in solutione ad tertium in
articulo 9 dixerat divus Thomas, “plenitudo gratiae attribuitur
animae Christi secundum capacitatem creaturae”. Quae quidem
consideratio ipsius plenitudinis gratiae videtur esse ex parte sub­
jecti. At vero in hoc articulo in secunda conclusione dicit quod
plenitudo gratiae ex parte subjecti competit etiam aliis sanctis,
cum dixisset in priori articulo quod plenitudo gratiae secundum
se est propria Christi. Ergo videtur divus Thomas sibi contrarius.
Respondetur quod sensus divi Thomae in art. 9 ad 3 est quod
plenitudo gratiae animae Christi non comparatur cum causa effi­
ciente, scilicet divina bonitate, a qua descendit omne donum per­
fectum. Etenim respectu illius nihil est plenum, siquidem omne
aliud bonum est minus. Nihilominus secundum capacitatem crea­
turae, hoc est, quantum in creatura potest recipi, non in ista
creatura vel in illa, ordinat ad aliquod minus particulare. Quae
consideratio est ex parte subjecti, id est secundum conditionem
particularem subjecti. Sed absolute loquendo quantum creatura
potest capere gratiae, hoc totum est in anima Christi, vel secun­
dum legem ordinariam, vel secundum potentiam Dei absolutam.

QUAEST. VH. ART 11

G79

At vero in secunda conclusione consideratur gratia respectu sub­
jecti secundum conditionem limitatam. Ceterum consideratio prio­
ris conclusionis est consideratio gratiae secundum se, quae eadem
est cum consideratione gratiae secundum capacitatem creaturae
in communi absolute loquendo.
Cajetanus, qui existimat dari summam gratiam de potentia
Dei absoluta, advertit in art. 9 et 10 quod divus Thomas loquitur
de gratia secundum se, et quod distinguit gratiam Christi et ejus
plenitudinem a plenitudine gratiae aliorum, quia gratia Christi
habet plenitudinem secundum se, ita ut major esse non possit;
plenitudo vero aliorum est tantum respectu subjecti. Sed de hac
difficultate art, 12 dicemus.

ARTICULUS UNDECIMUS
Utrum gratia Christi sit infinita

1. — Prima conclusio: Gratia unionis simpliciter est infinita se­
cundum quod persona Verbi est infinita.
Secunda conclusio: Gratia liabitualis secundum quod est quod­
dam ens est aliquid finitum, siquidem non est Deus.
Tertia conclusio: (initia habitualis secundum propriam ratio­
nem gratiae potest dici infinita eo quod non limitatur, sed habet
quidquid potest pertinere ad rationem gratiae, scilicet liabit uniis.
2. — Hic articulus magis indiget observatione quam longa
disputatione. Advertendum est in primis circa primam conclusio­
nem quod gratia unionis potest dupliciter considerari. Uno modo
ex parte relationis quae consequitur in ipsa humanitate assumpta.
Et ex hac parte non est infinita, sicut ipsum Verbum vel hyposta­
sis est infinita, sed habet quamdam dignitatem infinitam cx parte
termini relationis, quoniam humanitas Christi refertur ad ipsam
hypostasim divinam tamquam ad terminum qui suppositat illam.
Altero modo potest considerari ex parte ipsius hypostasis, quae
quidem dicitur gratia, id est. donum infinitum datum humanae
naturae liberaliter ct gratis. Et isto pacto verificatur prima con­
clusio. Est enim donum hoc infinitum pariter atque persona Verbi.
Neque obstat quod haec gratia humanae naturae non fuerit ab

680

DO.M1NICVS BASIEZ

aeterno inquantum gratia est, sed facta est in tempore; quoniam
haec gratia addit supra hypostasim relationem quamdam rationis
in persona divina, quae consecuta est in tempore ex mutatione
humanitatis assumptae, quemadmodum Deus factus est Dominus
quando coeperunt esse creaturae.
In secunda vero conclusione evidenter demonstratur a divo
Thoma quod gratia habitualis Christi secundum quod est quod­
dam ens necesse est quod sit ens finitum simpliciter. Et ratio
desumitur ex parte subjecti, quia est in anima Christi sicut in
subjecto. Anima vero Christi est creatura habens capacitatem
finitam in actu. Ergo.
3. — Circa tertiam vero conclusionem advertendum est quod
divus Thomas duabus limitationibus ponit quamdam infinitatem
in gratia habituali animae Christi. Una est in eo quod dicit, se­
cundum propriam rationem giatiae, "eo quod non limitatur, sed
habet quidquid potest pertinere ad rationem gratiae; et non datur
ei secundum certam mensuram”, quia datur illi tamquam princi­
pio universali. Altera vero limitatio seu potius ratio hujus infini­
tatis est quam insinuat in solutione ad secundum argumentum”,
propter unitatem divinae personae cui anima Christi unita est”.
Et fortassis mendosa est littera divi Thomae, et legendum est,
"propter infinitatem divinae personae cui anima Christi unita est”;
ubi divus Thomas gratiae habituali tribuit infinitatem ad effectus,
per ordinem ad effectum proprium, propterea quod divina perso­
na est hypostasis animae quae perficitur illa gratia habituali, ut
per illam operetur divina persona.
4. — Circa solutionem ad primum adverte quod prior illa ex­
plicatio minus propria est. quoniam Pater in divinis proprie non
donat Filio naturam divinam. Donare enim proprie est liberaliter
aliquid dare, et donum proprie est datum liberaliter. Et ita Spiri­
tus Sanctus procedit ut donum, quia procedit per voluntatem tam­
quam amor productus et donabilis creaturis.
5. —Circa solutionem ad ultimum argumentum poterat dispu­
tari quaestio gravissima: an Christus inquantum homo et inquan­
tum habens gratiam habitualem et virtutes sit. causa principalis
et efficiens gratiae habitualis et virtutum quae sunt in nobis. Et
ratio dubitandi est quia divus Thomas in articulo dicit quod "gra­
tia tribuitur animae Christi sicut cuidam universali principio gra-

Ql'AEST. VU, ART. 11

681

tificationis in humana natura”. Constat autem quod principia uni­
versalia in universum sunt verae causae, non solum instrumenta
inferiorum effectuum; sicut sol est vera causa omnium generabi­
lium. Similiter in solutione ad tertium dicit, "quod minus per
augmentum potest pervenire ad quantitatem majoris in his quae
habent quantitatem imius rationis. Sed gratia alterius hominis
comparatur ad gratiam Christi sicut quaedam virtus particularis
ad universalem. Et sicut virtus ignis quantumcumquc crescat non
potest adaequare virtutem solis, ita gratia alterius hominis quantumcumque crescat non potest adaequare gratiam Christi”. Haec
divus Thomas. Unde colligi videtur quod Christus inquantum homo
habens illam gratiam habitualem non solum sit causa principalis,
sicut quando ignis generat ignem, qui est causa univoca illius
effectus, sed etiam sit causa aequi voca nostrae gratiae, sicut quan­
do sol generat ignem, qui est principalior causa ipsius ignis.
6. — His non obstantibus, asseritur a nobis certa conclusio in
recta philosophia et metaphysica: Solus Deus potest esse causa
principalis gratias efficiens, et nulla creatura potest concurrere
ad productionem gratiae, nisi instrument aliter, nec etiam ipsa ani­
ma Christi cum omnibus suis gratiis et ornamentis, etiamsi con­
sideretur ut suppositata in Verbo divino.
Hanc conclusionem expresse demonstrat divus Thomas 1. 2,
q. 112, a. 1. Ratio ejus potissima est. quia gratia habitualis de
qua loquimur formaliter constituit hominem consortem divinae
naturae: ergo solus ipse Denis poterit esse causa efficiens hujus
consortii et deificationis. Probat consequentiam, quia nullum agens
potest agere ultra suam speciem et formam. Cum igitur solus
ipse Deus habeat deitatem intrinsece, solus ipse potest deificare
tamquam causa principalis. Ceterum sicut causa instrumcntalis
et ministerialis bene potest, ut patet in sacramentis. Humanitas
vero Christi habet excellentiam propterea quod est instrumentum
conjunctum, ex eo quod suppositatur in Verbo divino, quod est
•ausa principalis gratiae mediante humanitate, praedita et ornata
multis gratiis. Et sic cum istis ornamentis habet rationem instru­
menti. Itaque non solum ipsa natura humana eat instrumentum
nostrae justificationis ct gratiae, sed etiam ipsa gratia habitualis
Christi et dona Spiritus Sancti sunt instrumenta quatenus infor­
mant animam Christi. Et quamvis ipsa gratia habitualis quae

682

DOMINICUS BASEZ

est in Christo sit, ut jam diximus, ejusdem speciei cum nostra
gratia habituali absolute loquendo, tamen non est principium for­
male efficiendi gratiam habitualem in nobis. Et ratio est quia ipsa
gratia habitualis, ut dictum est a divo Thoma supra, assimilât nos
immediate divinae naturae, et consequenter resultamus similes
inter nos tamquam filii adoptivi per gratiam adoptionis. Princi­
paliter autem assimilamur Christo inquantum est homo, quoniam
de plenit udine ejus nos omnes accepimus, et ipse est primogenitus
in multis fratribus. Cui etiam consonat id quod Apostolus dicit
epistola ad Hebraeos (2,11) : Propter quod non confunditur fratres
eos vocare, quia qui sanctificat, scilicet ipse Christus, et qui sancti­
ficantur, scilicet Christiani, ex uno omnes, scilicet Deo, nati sunt.
Ubi datur intelligi quod immediate per gratiam habitualem sumus
participes divinae naturae et consortes illius.
Ceterum si consideretur Christus Dominus inquantum homo,
in ratione causae moralis et meritoriae, causa principalis est. sic­
ut etiam et nos meremur gloriam et praemium per bona opera.
Quod si consideretur praemium quantum ad rigorem justitiae, jam
tunc excedit proportionem gratiae habitualis et bonorum operum
Christi quantum ad suam intrinsecam speciem, et oportet recurre­
re ad hypostasim operantem per humanitatem et considerare actio­
nes Christi ut theandricas, sicut dictum est in superioribus.
7. — Ad ea voro quae in oppositum objicimus, unico verbo re­
spondetur quod bene potest esse principium universale, sed tamen
instrumentum ratione operandi; quemadmodum sol est principium
universale respectu generabilium, tamen respectu quorumdam, sci­
licet viventium, habet se ut instrumentum excellentissimum tan­
tum. Et ratio est quoniam gradus illae vitae quae est in effectu
excedit proportionem virtutis solaris intrinsece, et ille effectus
refundendus est in angelum motorem solis. Ad hunc modum Chri­
stus inquantum homo et inquantum ornatus gratia ct virtutibus
habitualibus non est adhuc causa principalis gratiae habitualis
hominis, causa inquam principalis efficiens, sed solum est instrumentalis eminentissime propter unionem hypostaticam humanita­
tis ad Verbum. Id quod videtur colligi Joan. 1 (w. 12, 14) : Dedit
eis potestatem filios Dei fieri etc., et Verbum caro factum est, et
quia Verbum caro factum est. Et. ut explicat divus Augustinus,
ibi insinuatur quod ratio principalis quare caro Christi sive hu-

683

QVAEST. VH, ART. 12

manitas pertingit ad generationem filiorum Dei, ut ex ipso nati
sumus, ea est quia caro unitur Verbo divino hyi>ostatice. in cujus
virtute generat filios Dei (1).

ARTICULUS DUODECIMUS
Utrum gratia Christi potuerit augeri

1. — Conclusio prima: Gratia Christi non potest augeri ex jxartc ipsius gratiae.
Conclusio secunda: Neque potest augeri cx parte subjecti.
Conclusio tertia: Gratia aliorum hominum potest augeri ex
utroque capite.
2. — Dubitatur primo circa rationem Conclusionis primae. In­
quit enim divus Thomas quod quia gratia Christi ordinatur ad
esse personale sicut ad finem, ideo gratia ista pertingit ad sum­
mam gratiae, neque potest augeri. Et idem dicit ad secundum.
Arguitur ergo contra istam rationem ex q. 6. a. 6, ubi ait quod
gratia habitualis non est medium ad gratiam unionis. Est igitur
argumentum: gratia habitualis ordinatur ad unionem hypostati­
cam naturae humanae ad Verbum : ergo est medium ad illam. An­
tecedens est divi Thomae. Consequentia probatur, quia medium
est illud quod ad suum finem ordinatur.
Ad hoc argumentum respondetur quod aliud est. ordinari ad
finem praeexistentem veluti medium ad operationem, et aliud est
ordinari veluti medium quo fiat ipse finis. V. gr., intellectus est
propter animam et dicitur ordinari ad animam tamquam ad finem,
non ut medium quo fiat ipsa anima, sed ut medium quo operetur
juxta speciem suam. Instrumenta etiam ordinantur ad artem et
artificem, non ut quo fiat artifex, sed quibus faciat domum. Ciealura etiam ordinatur ad Deum ut in finem tamquam medium quo
Deus manifestet suam sapientiam, potentiam etc. Ita gratia habi­
tualis ordinatur ad esse personale animae Christi in Verbo Dei
non ut medium quo fiat illa unio, sed sicut medium per quod talis
anima sic unita operetur convenienter juxta dignitatem quam ha­
bet in eo quod suppositatur in Verbo Dei. Juxta praedictam doctri<1'

S. Λν·ΐ-XÏ

Tractatui· i" !<.....

tbiu.z

unci. j. n

15. MI

33 13M.

684

DOMINI Cl’S ΗΑΪίΚΖ

nam intellige divum Thomam q. sequenti, art. 5 ad tertium, cum
ait quod gratia habitualis “potest dici quodammodo gratia unio­
nis prout facit congruitatem”, videlicet quia disponit humanita­
tem ad debitas operationes secundum dignitatem hypostasis cui
unitur.
3. — Dubitatur secundo circa primam conclusionem: an de po­
tentia Dei alisoluta gratia Christi possit augeri. Et notandum quod
gratia Christi tripliciter potest considerari: primo in ratione entis;
secundo in ratione qualitatis; tertio secundum propriam rationem
grat iac.
Sit igitur prima conclusio certissima: Gratia Christi non est in­
finita in ratione entis.
Secunda conclusio: Gnatia Christi in ordine qualitatis est ma­
xima qualitas et perfectissima quam fieri potest. Probatur, quia
per illam iit creatura rationalis immediate particeps divinae na­
turae, quae quidem perficitur et consummatur in visione beatifica
medio lumine gloriae. Non enim excludimus in conclusione lumen
gloriae, quod est veluti in ratione et principio quod continetur in
ipsa gratia. Intendimus itaque asserere quod nulla qualitas alte­
rius speciei aut ordinis est factibilis a Deo quam ipsa gratia habi­
tualis perfectior; quemadmodum neque homo neque angelus potest
habere majorem dignitatem quam quod sit filius adoptivus Dei
per gratiam et consummationem gratiae.
Tertia conclusio: Nihilominus, si gratia habitualis consideretur
in ratione qualitatis intra eamdem speciem intensionis et remis­
sionis, quamvis gratia Christi sit maxima omnium gratiarum quae
sunt in creatione, tamen potest Deus de potentia absolutu aliam
producere intensiorem intra eamdem speciem; et idem dicimus de
habitibus virtutum qui sunt in Christo. Probatur prima pars con­
clusionis, quia data est illi tamquam capiti ct veluti principio to­
tius gratificationis. Secunda vero pars probatur. Quia caritas Chri­
sti de potentia Dei absoluta potest esse intensior secundum actum
quam modo est: ergo etiam gratia habitualis quae est radix cari­
tatis et illi proportionatin’. Antecedens patet, quia visio beata
animae Christi potuit esse major, non enim comprehendit Deum:
ergo et dilectio ipsa Dei quae consequitur ipsam, ut divus Thomas
fatetur in solutione ad secundum, quod virtus divina “possit fa­
cere aliquid majus et melius quam sit gratia habitualis Christi”.

QVAEST. VU, ART, 12

685

Verum est tamen quod divus Thomas non loquitur absolute, sed
conditional i ter, “licet possit facere”. Et quidem si loquamur de
meliore secundum speciem, jam diximus quod non est factibilc.
Si autem loquamur de meliore secundum intensionem, tunc verificatur doctrina divi Thomae, quod illud non potest ordinari ad
aliquid majus quam sit unio personalis. Et apertius divus Tho­
mas q. 10, a. 4 ad tertium, referens doctrinam hujus art. 12, ait:
"Sicut supra dictum est dc gratia, quod non potest esse major
gratia quam gratia Christi per respectum ad unionem Verbi, idem
etiam dicendum est de perfectione divinae visionis. Licet absolute
considerando possit esse aliquis gradus altior sublimiorque secun­
dum infinitatem divinae potentiae.” Unde colligitur quod, sicut de
potentia Dei absoluta anima Christi potest perfectius videre Deum
quam videt, ita et diligere et perfectiorem et intensiorem habitum
gratiae habere, quia omnia ista proportionantur adinvicem. Haec
conclusio est contra Cajetanum hic art. 10 et 11 et 12, et 2. 2,
q. 29, a. 7. Arbitratur enim ille quod potest dari summa intensio
albedinis et aliarum qualitatum, etiam de potentia Dei absoluta;
ita etiam summa gratia creabilis, et illa est in Christo.
Sed Capreolus 3 Sent. d. 13. q. unica ad argumentum contra
tertiam conclusionem tend nobiscum, et putat esse sententiam
divi Thomae De veritate, q. 29, a. 3 ad 3. ubi ait quod, quamvis
potentia naturalis creata sit terminata, tamen secundum obedientialem potentiam non est terminus. Et hic ad primum ait. quod
gratia Christi est terminata sicut quantitas caeli. Constat autem
quod caelum naturaliter est terminatum ad istam mensuram quan­
titatis: sed dc potentia Dei absoluta poterat esse majus: ergo
etiam gratia Christi. Item haec sententia est Scoti q. 4 super pri­
mo Physicorum. Immo et existimo quod etiamsi aliae naturales
qualitates ex propria differentia specifica essent limitatae ad cer­
tam intensionem, quantum ad summum tamen habitum gratiae et
caritatis non limitarentur, quia secundum propriam rationem sunt
participationes divinae naturae prout in se est infinite amabilis et
infinite cognoscibilis. Et idcirco semper potest crescere visio et
dilectio Dei, ac proinde etiam habitus gratiae poterit esse inten­
sior, cui proportionatur lumen gloriae et caritatis habitus.
Ceterum circa tertiam considerationem gratiae, scilicet secun­
dum propriam rationem gratiae, notandum est quod adhuc illa

bSti

DOMINICUS BASEZ

consideratio potest esse duplex. Uno modo secundum propriam ra­
tionem gratiae. absolute, prout est ejusdem rationis cum gratia
habituali aliorum hominum; altero modo secundum particularem
modum essendi, ut explicavimus in art. 10, hoc est, quatenus existit
in anima Christi quae existit per Verbum Dei.
Sit quarta conclusio: Gratia Christi secundum priorem cotisé
derations m est forma finita. Probatur. Quoniam habet effectum
formalem finitum, scilicet quia per illam anima Christi particeps
est divinae naturae non infinito modo, semper enim manet essentia
animae distincta ab essentia Dei, sed solum est particeps per illam
divinae naturae ad videndum Deum finito modo. Secundo proba­
tur. Quia gloria animae Christi, scilicet ipsa visio non est infinita,
non enim comprehendit Deum, et potuisset perfectius videre. Ergo
gratia etiam est finita. Probatur consequentia, quia alter effectus
gratiae est ipsa gloria sive acceptatio ad gloriam. Haec sententia
est Durandi d. 13, q. 1, et est communis sententia quantum ad
intensionem ipsius habitus gratiae.
Quinta conclusio: Gratia Christi adhuc secundum eamdem con­
siderationem potest esse major de potentia Dei- absoluta. Probatur
eisdem argumentis quibus tertia conclusio probata est; et prae­
terea ratione divi Thomae in 2. 2, q. 24, a. 7, ubi docet quod cari­
tas potest crescere in infinitum tali ratione: non repugnat ex parte
causae efficientis, est enim Deus; neque ex parte subjecti, quod
est anima, in qua est potentia obedicntialis ad recipiendum majo­
rem perfectionem secundum omnem potentiam Dei; neque ex par­
te ipsius formae, quia caritas est participatio divini amoris et
habet Deum pro objecto, qui est infinite amabilis. Simile ita argu­
mentum facimus de gratia habituali, quae est participatio divinae
naturae.
Haec conclusio est contra Cajetanum ubi supra. Nihilominus
est communis sententia theologorum nostri temporis et magis pro­
babilis. Est idem contra Scotum in 3. d. 13, qui opinatur summam
gratiam creabilem fuisse in Christi anima, ita ut nulla possit
creari major. Convinciturque Scotus hoc argumento: Accipiamus
consideratione gratiam quamdam inferiorem. Tunc quaero an pos­
sit dari major alia gratia, et ita ascendendo. Idem quaero an
possit dari alia major. Et tunc vel pervenitur ad summam gra­
tiam finitam, vel absque termino. Si primum, ergo est possibilis

ÇCAKST. VU. ART. 12

687

summa gratia creabilis. Si secundum, ergo illa quae in infinitum
excedit erit omnium maxima. Sed illa cognoscitur ab intellectu
divino. Ergo hujusmodi data est animae Christi.
Sed nihilominus hoc argumentum sophisma est. Non enim da­
tur aliquis terminus ascendendo ita ut perveniamus ad summam
gratiam creabilem, finitam vel infinitam, neque Deus cognoscit
illam, quia nulla talis est possibilis, sicut Deus non cognoscit su­
premum numerum, quia non est possibilis. Neque tamen Scotus
intendit concludere quod gratia Christi sit infinita, sed solum in­
tendit concludere quod gratia Christi sit summa creabilis. Argu­
mentatur autem a sufficienti divisione, quamvis sophistice pro­
cedat.
Durandus item tenet cum Scott» ubi supra, quod in Christo
intensio gratiae est maxima quae potest esse in esse gratiae. Probatque hoc argumento Durandus, quia oritur ex maxima causa,
scilicet ex gratia unionis. Sed respondetur negando consequentiam,
quia causa est aequivoca et libera. Sed solum sequitur quod sit
maxima secundum ordinem divinae sapientiae quem voluit consti­
tuere in rebus spiritualibus.
Sexta conclusio: Habitualis gratia animae Christi adh-ue se·
eundum eamdem considerationem, id est, sine respectu ad gratiam
unionis, etiamsi esset in puro homine, potuit habere infinitatem
quamdam; quam divus Thomas art. 11 ponit cum inquit quod
potest dici infinita quia “confertur Christo sicut cuidam univer­
sali principio gratificationis humanae naturae”. Probatur, quia
potuit Deus creare purum hominem, et conferre illi eamdem habi­
tualem gratiam, et acceptare illum et meritum ejus ad reconcilia­
tionem humani generis. Et tunc eadem ratio divi Thomae proce­
deret, esset enim sicut lux solis, quae quodammodo dicitur infini­
ta, quoniam habet quidquid ad rationem lucis potest pertinere
secundum ordinem hujus universi. Ita etiam illa gratia haberet
secundum dispositionem divinae sapientiae quidquid ad rationem
gratiae potest pertinere, essetque aequaliter intensa sicut modo,
et ad eosdem effectus acceptaretur, excepto illo qui convenit ei
ex conjunctione ad gratiam unionis. Tunc enim habet esse prin­
cipium meriti infiniti valoris et satisfaciendi de rigore justitiae,
quem effectum in puro homine nullatenus habere potuit, quamvis
fuisset magis intensa.

688

DOMINICUS ΒΑΛΚΖ

Sit septima conclusio: Si gratia Christi consideretur cicut est
de facto secundum modum cssendi, id est, prout est gratia animae
unitae Verbo divina personaliter et prout ordinatur ad unionem
personalem, ut jam explicatum est. videlicet ad operationem talis
personae operantis per humanitatem, isto modo potest dici infi­
nita secundum rationem gratiae. Probatur. Quia secundum hanc
rationem et considerationem habet effectum infinitae dignitatis
in ratione meriti et in ratione satisfaciendi : ergo ipsa gratia est
infinita quae datur ad istos effectus in tali persona. A'erum est
tamen quod hujusmodi effectus infiniti non est principium formale
principale ipsa gratia habitualis, sed gratia unionis, quae est per­
sona Verbi operantis per humanam naturam gratam. Et idcirco
ipsa gratia habitualis habet unitatem instrumentalem respectu
tantae dignitatis effectus; quam virtutem in nullo puro homine
potuit habere.
•1.— Hinc .sequitur quod, si aliquis quaerat an gratia habitua­
lis Christi secundum propriam rationem gratiae simpliciter lo­
quendo sit dicenda finita vel infinita, respondendum est quod sim­
pliciter loquendo est finita. Probatur, quia propria ratio illius gra­
tiae habitualis simpliciter loquendo est specifica et competit ei
ubicumque sit illa gratia. Ceterum quod secundum communem ra­
tionem gratiae, ex eo quod accedit ei ex gratia unionis, possit
dici infinita, competit ei ab extrinseco, propterea quod est orna­
tus animae Christi, quae est instrumentum conjunctum hypostasi
divinae. Unde quemadmodum ipsa anima concurrit instrumentaliter ad quosdam effectus qui excedunt propriam formam animae,
ita et ipsa gratia simul cum anima concurrit instrumental iter ad
quosdam effectus qui excedunt propriam rationem seu proportio­
nem gratiae habitualis.
ARTICULUS DECBfUSTERTIUS

Utrum gratia habitualis in Christo subsequatur unionem

1. — Conclusio est: Gratia unionis praecedit gratiam *
habitua
leni non temporis, sed naturae online.
Vide quae Cajetanus dicit super istum art. Circa quem duae
difficultates se offerunt.

QUAEST. VII, ART. 13

689

Altera est circa rationem conclusionis, ubi divus Thomas ait
quod “principium unionis est persona Filii·.., principium vero gra­
tiae habitualis est Spiritus Sanctus
*
’. Arguitur enim contra hoc:
aut loquitur divus Thomas de principio effectivo, vel de principio
formali. Si de primo, Spiritus Sanctus est etiam principium effi­
ciens unionis incarnationis aequaliter cum Patre et Filio, immo
per quamdam attributionem appro priât ur Spiritui Sancto cum
dicimus, "et conceptus est de Spiritu Sancto". Si vero detur se­
cundum, in contrarium est quod Spiritus Sanctus non est princi­
pium formale, sed efficiens habitum vel actum.
Deinde Verbum divinum ut distinguitur ab Spiritu Sancto so­
lum habet rationem termini in mysterio incarnationis, ut dictum
est supra. Ergo non est principium hujus unionis ut distinguitur
ab Spiritu Sancto.
Ad hanc difficultatem respondetur primo, quod divus Thomas
videtur loqui de principio communissimo, non coarctando ad effi­
ciens vel formale; sed appellat principium id quod primo intelligimus datum vel missum ut fiat unio. Et ita ipse divus Thomas
videtur se explicare cum ait, “principium unionis esse personam
Filii assumentem naturam, quoniam secundum hoc dicitur missa".
Item dicit, Spiritus Sanctus est principium gratiae habitualis,
quia secundum hoc mittitur. Respondeo secundo quod divus Tho­
mas loquitur de principio efficienti ad seipsum. Et ita Filius est
principium assumptionis, et solus ipse assumpsit naturam huma­
nam. Ceterum Spiritus Sanctus per quamdam appropriationem est
principium gratiae et dilectionis ad seipsum, quia nos facit aman­
tes, sicut ipse est amor productus a Patre et Filio.
2. — Altera difficultas est circa tertiam rationem conclusionis,
ubi ait divus Thomas quod "gratia habitualis ordinatur ad bene
agendum” in ipso Christo. Poterat esse quaestio an fuerit neces­
saria Christo Domino ad merendum nobis quod meruit.
In qua difficultate duo certissima sunt. Primum est quod illa
gratia non fuit necessaria ad merendum per bona opera moralia
secundum lumen naturalem. Probatur. Quia alii homines possunt
multos bonos actus moi ales facere sine gratia habituali: ergo
multo magis anima Christi, immo poterat ex viribus naturae, sup­
posita unione ad Verbum, operari totum bonum morale absque
alia gratia habituali. Probatur. Supposita unione, non poterat pecSto Tomâs-J
44
Λ /1 Λ M r>

690

DOMINICUS RASEZ

care; ct poterat operari bonum moraliter: ergo totum bonum mo­
rale poterat exequi semper et ubique. Alias peccaret.
Item est certum quod gratia habitualis non fuit necessaria
Christo ad promerendum gloriam animae suae. Probatur, quia
illam non meruit, ut dicemus q. 19, a. 3.
3. — Ceterum tota difficultas est inter theologos an gratia
habitualis ita fuerit necessaria in anima Christi ad merendum
nobis quod meruit, ut sine illa etiam de potentia Dei absoluta non
potuisset mereri quod meruit.
Quidam enim ajunt quod dc potentia Dei absoluta potuit me­
reri quod meruit absque gratia habituali, immo et absque habitu
caritatis et actu. Ratio istorum est quoniam ad meritum satis est
actus bonus moraliter relatus in finem supernaturalem ex auxilio
speciale Dei. Sed hunc actum potuit habere Christus. Ergo. Hanc
sententiam tenet magister Soto lib. 3 De natura et gratia, cap. 6,
et in 4 Sent., d. 19, q. 1, a. 2.
Alii vero putant esse sententiam divi Thomae quod gratia
habitualis est simpliciter necessaria, etiam dc potentia Dei abso­
luta, ad merendum beatitudinem, immo et ad fruitionem Dei. Ita
Capreolus in 3, d. 19 et 30. Et fundatur in doctrina divi Thomae
art. 1 hujus quaest. ubi ait: “necesse est elevari naturam ratio­
nalem per gratiam ad cognitionem et amorem Dei”. Et in solutio­
ne ad secundum ait quod actus fruitionis non est nisi per gratiam.
Idem dicit q. 14, a. 1 ad primum. Et Dc veritate, q. 29, a. 1 et
a. 5 ad quartum expresse ait: “quamvis meritum Christi quam­
dam infinitatem habuit ex dignitate personae, tamen rationem me­
riti habet ex gratia habituali, sine qua meritum esse non potuit”.
Utraque sententia sustentatur in schola et probabilis est. Nihil­
ominus de hac re satis dictum est a nobis supra q. 1, a. 2, quod ut
merita sint proportionata cum tali praemio, necessaria est, etiam
de potentia Dei absoluta, gratia habitualis. De qua re iterum reddibit sermo q. 19. de merito Christi.

QUAESTIO OCTAVA
De gratia Christi secundum quod est caput Ecclesiae

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Christo secundum quod est homo competat
esse caput Ecclesiae

1. — Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, ut con­
stat ex multis locis adductis a divo Thoma in articulo, et De veri­
tate, q. 29, a. 4, et a magistro Medina super istum articulum, qui
citat divum Augustinum in multis locis. Videte Altissiodorensem
lib. 3, tit. 1, cap. 4 et sequentibus.
Pro majori hujus conclusionis explicatione est advertendum
quod, quamvis Christo Domino per metaphoram plura nomina
conveniant in ordine ad Ecclesiam, dicitur enim pater Ecclesiae,
sponsus et pastor illius et multa alia hujus generis... (vacuum
unius paginae et dimidiae).
2. —Ad primum argumentum respondetur quod haec *
proposi
tio, Christus inquantum Deus est caput Ecclesiae, verissima est,
etiamsi illa dictio inquantum accipiatur reduplicative, quia divini­
tas est causa praecipua quare Christus influit in Ecclesiam vitam
et motum spiritualem. Et secundum istum modum toti Trinitati
competit esse caput Ecclesiae, et dicitur Christus in hac conside­
ratione caput quasi aequivocum. . (vacuum dimidiae paginae).
Sed meritum Christi non habet infinitatem ab humanitate; et
satisfactio Christi non habet quod sit rigurosa ex justitia ab hu­
manitate: ergo humanitas non est ratio et causa sufficiens ut
Christus dicatur caput Ecclesiae. Secundo modo potest illa dictio
inquantum accipi specificati ve. Et ideo vera est ista propositio:

DOMINICIS ΠΛ$ίΚΖ

692

Christus inquantum homo est caput Ecclesiae, quia significat quod
Christus per humanitatem excreet ministerialiler officium capitis,
et per humanitatem per quam apparuit visibilis habet apparen­
tem et manifestam eminentiam super universos homines, sicut
in naturalibus caput visibiliter eminet omnibus aliis membris qui­
bus est unitum.
Ex dictis sequitur quod haec propositio, Christus inquantum
Deus ct homo est caput Ecclesiae, est catholica et secundum
omnem rigorem logicum et metaphysicum. Etiamsi illa dictio in­
quantum sumatur reduplicative, est concedenda, quia facit sen­
sum quod ratio adaequata et causa sufficiens capitis in Christo
provenit simul collective ab humanitate et divinitate. Nam ut sit
caput Christus redimens et fovens Ecclesiam atque illam guber­
nans, requiritur substantia meriti et satisfactionis et infinitus
valor illius. Substantiam meriti et satisfactionis habet Christus
ab humanitate, infinitum autem valorem habet a divinitate. Item
influentiam principalem vitalem in Ecclesia habet Christus a di­
vinitate; homogeneam autem et pariformem rationem capitis cum
membris habet ab humanitate, per quam Christus e-st homo uni­
voce nobiscum. Sicut concedimus quod Christus secundum quod
Deus et humo est redemptor noster, quia a divinitate et ab huma­
nitate simul collective sumptis habet omnia quae requiruntur ad
rationem redemptoris. “Nisi enim esset verus Deus, ut ait divus
Leo papa, non afferret remedium; nisi esset verus homo non prae­
beret exemplum” (1).
3. — Ad aecundum respondetur quod, quamvis in naturalibus
caput non sit causa efficiens membrorum quantum ad fieri, nihil­
ominus tamen est causa veluti exemplaris membrorum, cujus per­
fectionem imitatantur quantum possunt reliqua membra. Et ideo
translata metaphora capitis et membrorum ad Christum ct ad
Ecclesiam, potest jure optimo Christus inquantum caput est vo­
cari causa membrorum, non solum efficiens quantum ad conser­
vari, sed etiam exemplaris causa illorum quantum ad fieri et for­
mationem illorum. Cum enim homines de novo inseruntur et uniun­
tur Ecclesiae et fiunt membra corporis Christi, conformes fiunt
Ii

S. 1-Ert

.Sf<niûfii<«. sornu» 21. ΜΊ-. M 193-

Ql'AEST. VIH, ART. Ί

693

imagini Filii Dei imitantes illum, sicut proprium exemplar imi­
tantur causae quae sunt exemplata.
Secundo respondetur quod Christus duo exercet officia in or­
dine ad Ecclesiam. Alterum est efficere ipsa membra spiritualia
et constituere illa in ratione membrorum per copulationem et unio­
nem spiritualem cum illo. Secundum officium est in membra sibi
jam unita influere, vitam et spiritualem motum, conservando et
fovendo illa et dirigendo in actionibus spiritualibus. Primum offi­
cium potius pertinet ad rationem generantis quam ad rationem
capitis. Et ita Christus Is. cap. 9 appellatur pater faturi saeculi,
et cap. 53 dicitur (v, 10) : Si posuerit pro impio a-u'mam suam,
videbit semen longaevum, Secundum autem officium solum perti­
net ad rationem capitis. Et licet in naturalibus nulla res possit
esse simul pater generans et caput fovens et conservans, quia
tamen causae quae in inferioribus sunt dispersae, in superioribus
sunt adunatae, bene possumus percipere et intelligcre quomodo
unus Christus fuit pater generans homines in esse spirituali, et
caput fovens et dirigens illos in operationibus supernaturalibus.
Verum est tamen quod frequentius in sacris litteris Christus
appellatur caput quam pater, quia caput est nomen universalius,
quod in translatitia et metaphorica significatione comprehendit
omnem primatum et causal i tatem et superioritatem, etiam pater­
nam, quia pater principium est filiorum.
4. — Ad tertium argumentum, Altissiodorensis in loco citato
negat antecedens, affirmans Christum bene posse appellari mem­
brum Ecclesiae. Cui sententiae favere videtur divus Thomas I ad
Corinthios cap. 12, lect. 3. Et potest probari ex verbis divi Pauli,
Vos estis corpus Christi et membra de membro, id est de Christo,
qui est potissimum Ecclesiae membrum.
His tamen non obstantibus, veritas quam docet divus Thomas
in 3, d. 13, q. 2, a. 1 ad quartum est quod Christus neque est mem­
brum neque pars Ecclesiae, quoniam ratio membri importat depen­
dentiam a ceteris membris ejusdem corporis, ut constat in mem­
bris corporis physici, ex quo desumitur ista metaphora, et simili­
ter pars a reliquis compartibus dependet.
Respondetur igitur ad argumentum quod in metaphoricis non
est inconveniens quod de aliquo negetur superius de quo affirma­

694

DOMINICUS BANE7.

tur inferius. Unde non valet consequentia: vir non dicitur mem­
brum uxoris, ergo non dicitur caput uxoris; neque valet: Christus
non dicitur brutum, ergo Christus non dicitur agnus. Rursus non
valet, Christus non dicitur inanimatus, ergo Christus non dicitur
lapis angularis. Quamvis omnes istae consequentiae videantur te­
nere a negatione superioris ad negationem inferioris. Ita similiter
non valet, Christus non dicitur pars neque membrum Ecclesiae,
ergo Christus non dicitur caput Ecclesiae. Ratio hujus est quia
in ratione inferiori explicatur aliquid pertinens ad metaphoram
quod non explicatur in ratione superiori. Immo aliquando con­
tingit in appellationibus metaphoricis quod in ratione superiori
explicatur aliquid repugnans et impediens appellationem metaphoricam. V. gr., Christus appellatur per metaphoram vitulus, et
tamen non appellatur bestia, quamvis vitulus sit quidditative in­
ferior ad bestiam.
Ad testimonium divi Pauli in contrarium adductum responde­
tur quod ille sensus assignatus non est verus. Sed legitimus sen­
sus est quem Cajetanus prosequitur super illum locum, Vos estis
membra de membro, id est de parte. Nam illa dictio, de membro,
ut patet ex contextu graeco, idem denotat quod pars membrorum.
Et fit sensus: vos ostis aliqua pars membrorum corporis Christi.
Aliam expositionem adhibet divus Thomas in 3, d. 13, q. 2. a. 1
ad ultimum.

5.—Circa solutionem ad tertium, ubi divus Thomas ponit
differentiam inter influentiam capitis et influentiam cordis, est
notanda alia ratio differentiae quam ponit Altissiodorensis loco
citato, cap. 6, dicens quod influentia cordis in membra iit magis
determinate et per modum naturae. Influit enim cor vitam et
motum vegetativum naturalem magis determinatum. Influentia
autem capitis fit per modum cujusdam adumbratae et similitudinariae libertatis et minus determinatae. Caput enim influit motum
vitae sensitivae, quae est vicinior gradili intellectivo, in quo appa­
ret quidam modus libertatis et discursus.

QÜAEST. VIII, ART. 2

695

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum Christus sit caput hominum quantum ad corpora vel solum
quantum ad animas
(Vacuum unfys folii.)
..Probatur consequentia, quia congruum est quod, sicut anima
et corpus in redemptore sunt instrumenta redemptionis activae,
ita corpus et anima in hominibus redemptis sint instrumenta et
vasa passive recipientia fructum redemptionis. Et sicut in redem­
ptore anima principaliter fuit unita divinitati, el corpus secunda­
rio ratione animae, et anima principaliter fuit instrumentum re­
demptionis et corpus secundario ratione animae, ita in hominibus
redemptis anima principaliter recepit influentiam redemptionis et
corpus secundario ratione animae.
Rursus tertio ex doctrina divi Thomae colligitur haec conse­
quentia: Christus inquantum redemptor non solum est justifica
tor animarum per justitiam et gratiam inchoatam, sed etiam suo
modo non solum est justificator corporum eo modo quo possunt
Corpora per justitiam sanctificari, sed etiam est glorificator eorum
eo modo quo possunt corpora glorificari. Probatur consequentia,
quia Christus non solum dicitur salvator animarum, sed etiam
appellatur salvator corporis, dicente Apostolo ad Phil. 3 (w. 2021) : Salvatorem cxpectamus..., qui reformabit corpus humilitatis
nostrae, configuratum corpori claritatis suae. Quasi dicat divus
Paulus, quod ad salvatorem totius hominis inquantum salvator est
totius hominis pertinet etiam ruinam et defectus corporis repa­
rare. Dicuntur autem corpora nostra justificari quatenus membra
eorum ministerialiter, juxta exhortationem divi Pauli ad Rom. 6
(v. 19) : Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae et
iniquitati ad iniquitatem, ita modo exhibete membra vestra ser­
vire justitiae vn sanctificationem. Tunc, dicuntur corpora nostra
glorificari quando in resurrectione per reunionem animae revi­
viscunt, et ex participatione gloriae animae redundat in eis immor­
talitas et refulgentia claritatis ot reliquae dotes perficientes cor-

696

DOMINICUS BASEZ

pus glorificatum, juxta illud Pauli ad Rom. 8 (v. 11) : Qui susci­
tavit Christum Jeswm a mortuis, vivificabit et mortalia corpora
vestra propter inhabitantem Spiritum ejus in vobis.
Tertio notandum est quod, sicut anima et corpus Christi consti­
tuunt unam humanitatem, ita utrumque simul collective consti­
tuunt unum instrumentum conjunctum divinitati. Neque sunt
appellanda duo instrumenta, quamvis quaedam actiones vel pas­
siones ex his quae conveniunt Christo secundum humanitatem
dicantur corporales pertinentes ad corpus, et quaedam aliae dican­
tur spirituales pertinentes ad animam. In triduo vero mortis Chri­
sti, quando corpus et anima erant separatae, et quodlibet eorum
seorsum erat unitum divinitati, tunc poterant dici duo instrumen­
ta divinitatis, quoniam actualiter non constituebant tertiam na­
turam. Et Verbum divinum in triduo non operabatur eamdem
operationem numero mediante anima et corpore, sed diversas,
tamquam per instrumenta ab invicem distincta. Non est autem
necessarium quod semper per actionem et passionem corporis
sui influat Christus in corpora nostra, et per actionem vel passio­
nem animae suae influat in animas nostras. Nam etiam per actio­
nes corporis potest influere in animas nostras, sicut videmus quod
mediantibus sacramentis corporalibus et sensibilibus producit
effectum spiritualem in animabus hominum, et multo magis potest
per actionem animae suae influere in corpora nostra. Etenim sic­
ut per actionem corporis sanctificat animas hominum, ita per
tristitiam animae et per actum contemplationis et alias operatio­
nes animae meruit gloriam corporibus nostris.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum Christus sit caput omnium hominum
Prima conclusio: Christus generali quadam ratione est caput
omnium hominum.
Secunda conclusio: lineo differentia versatur inter corpus ho­
minis naturale et coipus Ecclesiae mysticum, quod membra cor­
poris naturalis sunt omnia simul, membra vero corpus mystici et

QUAEST. VIII. ART. 2

697

metaphoric! Ecclesiae non sunt omnia simul, neque quantum ad
esse gratiae.
Tertia conclusio: Exceptis hominibus qui sunt in termino dam­
nationis, Christus est caput omnium hominum. Diversimode tamen,
secundum quinque gradus diversos hominum (·).

Hic desinit codex de Monteano. Sequentia usque ad quaestionem declmamnonani inclusive sumuntur ex codice Palentlno.

QUAESTIO DECIiM/X
De scientia beata animae Christi

ARTICULUS TERTIUS
1'triini anima Cliristi possit cognoscere infinita in Verbo

...1, — Unde bene Cajetanus art. 2 praecedenti circa tertiam
conclusionem dicit quod ratio divi Thomae rationabiliter conclu­
dit, supposito quod animae Christi tribuendum est quidquid per­
fectionis tribui potest. Et ita causalis illa divi Thomae, quia
anima Christi comprehendit potentiam creaturae, comprehendit
omnia quae in tali potentia continentur, solum est vera in mate­
ria, et supposito quod comprehensio Christi fuit praestantissima.
Ex his sequAtur quod, sicut in visione quam Deus habet de
seipso per quam etiam videt creaturas distinguimus duplicem
scientiam, aliam visionis, aliam simplicis intelligcntiae; ita et in
visione animae Christi qua tendit in creaturas debet distingui
duplex scientia aut duplex ratio ejusdem scientiae, altera qua
videt effectue qui vere producti sunt vel producentur, et ista
apiiellabitur scientia visionis, altera vero qua comprehendit po­
tentiam creaturae et omnes effectus illius possibiles, qui tamen
nunquam erunt, et haec dicetur simplicis intelligentiae, quod notat
divus Thomas in calce corporis.
Sequitur etiam quod per scientiam istam quam habet anima
Christi in Verbo plura cognoscit quam Deus scientia visionis, cum
cognoscat et omnia quae sunt, fuerunt et erunt, et insuper innu­

QUAEST. X. ART. 3

699

mera possibilia quae non cognoscuntur per scientiam visionis di­
vinae.
2.— Per haec patet ad primum aryumcnium quod impingebat
rationem divi Thomae. Solum oportet explicare aliam rationem
quam divus Thomas in probatione ejusdem conclusionis adjicit
argumento Sed contra, quia videlicet “anima Christi cognoscit to­
tam suam potentiam”, et ita etiam cognoscit omnia ad quae se
potest extendere. Videtur enim hoc esse contra id quod dictum
est articulo praecedenti, quod Christus per scientiam beatam non
cognoverit omnia ad quae se extendit ejus meritum et incarnatio.
Respondeo tamen quod divus Thomas hic non loquitur de tota
extensione possibili incarnationis et meritorum Christi, sed de
extensione ad emundanda peccata, quam forte plene Christus co­
gnovit. Et hoc videtur probare divus Thomas ex illo I Joannis 2
(v. 2): Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non autem pro
nostris tantum, sed et pro totius mundi. Verius tamen mihi vide­
tur dicendum quod nec divus Thomas ponit Christum cognovisse
totam extensionem suae passionis et sufficientiam quam habebat
ad expianda peccata. Alias cog.iosceret infinitos mundos quibas
ipsa passio poterat prodesse; cognosceret etiam infinitas creatu­
ras rationales et intellectuales quae poterant infinitis modis pec­
care et a virtute Christi mundari. Loquitur ergo de peccatis hujus
mundi et de creaturis praesentibus, et intendit quod Christus co­
gnoverit quae possunt homines perpetrari ct quae ille potest in
eorum munditiam.
3. — Ad secundum respondetur, quod bene potest intellectus
limitatus adjutus lumine superiori cognoscere infinitas specie®
ejusdem generis, si possibiles sunt, quia licet sint infinitae secun­
dum quid, sunt tajnen simpliciter sub determinato genere. Dubio
vero praecedenti locuti sumus de omnibus creaturis possibilibus
et in omni genere.
•1. -Ad tertium respondetur quod ex virtute caelorum et solis
cognoscit Christus quidquid generabile est et corruptibile in hoc
universo, non autem quidquid absolute generabile et corruptibile
esse potest, quia potest Deus alium mundum ct alias creaturas
meliores producere non dependentes ab influentiis quae modo sunt.
Hinc est quod Christus Dominus non comprehendat omnia quae
potest Deus ut auctor naturae, quia ista non respondent alicui

700

Al.fONSlS DE LINA

essentiae aut potentiae creatae, sed infinita sunt simpliciter et
infinitis modis producibilia, non minus quam ea quae potest Deus
ut auctor gratiae. Et ita sicut qui cognosceret in Deo omnes
effectus quos potest producere ut auctor gratiae, comprehenderet
potentiam Dei supernaturalem, ita qui cognosceret omnes effectus
possibiles ab auctore naturae comprehenderet potentiam natura­
lem illius. Et ita manet explicata conclusio divi Thomae. Solum
adverte quod nomine potentiae creaturae intelligit potentiam na­
turalem activam vel passivam, non autem potentiam obedientialenti, quia effectus respondentes potentiae obedientiali non conti­
nentur in illa tamquam in habente virtutem, sed in superiori
agente. Et ita non requiritur ut comprehendens essentiam et po­
tentias creatas cognoscat etiam obedientialem, nec requiritur ut
quis cognoscat obediontialem quod cognoscat omnes effectus quos
supremum agens potest in illa producere.

5. — Utrum anima Christi videat infinita actu.
Pro parle negativa arguitur. Primo, quia intellectus illius limi­
tatus est: ergo non potest comprehendere infinita actu. Probatur
consequentia, quia infinitum non potest a finito comprehendi, quod
videtur fundamentum divi Thomae.
Et confirmatur. Nam sequeretur quod cognitio Christi esset
infinita. Nam si illa cognitio distincte comprehendit infinita ob­
jecta actu: ergo aoquivalet infinitis conditionibus quae essent de
infinitis objectis.
0. — Secundo, quia communiter tenent theologi [quod beati]
tanto perfectius vident quanto plura eis manifestantur in Verbo.
Ergo qui videt [infinita] habet infinitam perfectionem. Et confir­
matur, quia lumen in beatis |>st major] quanto magis multipli­
cantur visa in Deo. Ergo si infinita actu videant, erit infinitum
lumen et infinita perfectio.
7. — Tertio, quia sequeretur quod Christus posset videre in­
tuitive et actu infinitas essentias substantiales in Verbo. Conse­
quens est falsum. Ergo sequela. Patet, quia potuisset Deus sta­
tuere quod generationes et corruptiones rerum durarent in per­
petuum, ct quod singulis diebus produceret novam essentiam. Ergo
cum Christus debeat habere notitiam omnium quae sunt intra
ordinem universi quod esset tune, deberet cognoscere, infinitas

QtAEST. X, ART. 3

701

illas essentias quae erant producendae. Et confirmatur, quia Chri­
stus cognoscit intuitive omnia quae Deus videt scientia visionis.
Sed tunc Deus nderet infinitas essentias per scientiam visionis.
Ergo et Christus.
8. — Quarto, quia non minus implicat quod cognoscantur infi­
nita in actu quam quod sint infinita in actu. Sed hoc secundum
absolute implicat contradictionem, ut communiter omnes cum
Aristotele negant (1). Ergo et primum. Major patet, quia [impos­
sibile est] ut cognoscantur infinita actu extra potentiam. Ergo
idem est in re quod detur infinitum actu, ct quod cognoscantur
infinita actu.
Et confirmatur. Quia potissimum implicat dari infinita actu,
quia esset aliquod sive in substantia, sive in multitudine quod
nullius esset speciei; numerus enim infinitus nullam habet spe­
ciem. Sed idem inconveniens sequitur ex hoc quod dicamus Chri­
stum cognoscere infinita objecta actu. Ergo, etc. Minor patet,
quia illa infinita objecta non sunt determinatae speciei: ergo non
possunt comprehendi ab intellectu Christi. Quod enim comprehen­
ditur ab intellectu limitato, limitatae speciei debet esse.
9. — Tandem, quia Christus non videt infinita categorematice,
alias esset infinitum categorematice. Quod voro videat infinita syncategorematice, non sufficit ut dicatur videre infinita in actu. Ergo
hoc non est dicendum, quia quae videntur syncategorematice vi­
dentur in potentia: ergo non actu et simpliciter, sicut dicit divus
Thomas in articulo,
Alia argumenta ponunt magister Medina et Cajetanus quae non
libet repetere.
10. — Pro solutione sit prima conclusio: Christus
videt in­
finitas essentias substantiales actu. Probatur, quia non pertinent
ad statum Christi Domini, cum illae non sint de ordine universi
quod modo est. et in quo generationes et corruptiones incipiunt et
desinunt. Item, quia si semel dicimus Christum videre infinitas
essentias substantiales actu, non possemus convincere eos qui
tenent Christum videre omnes creaturas possibiles in Deo. Nam
si potest habere lumen ct virtutem ad cognoscendas infinitas essen­
tias, poterit etiam habere lumen ad cognoscendas omnes substan­
di ΑοίΡΤπτ Phvuir | b. ·.’ & n

OUUil 2

702

At.FONSt'S DE l.l'NA

tias possibiles. Etenim infinitae substantiae essentialiter idem in­
cludunt atque omnes substantias possibiles. Quamvis forte in sub­
stantiis possibilibus plura materialiter contineantur, in ratione
tamen infiniti et formaliter acquivalet.
Secunda conclusio: Anima Christi per scientiam beatam co­
gnoscit infinita individua substantialia et etiam infinitas essen­
tias accidentiam ex infinitis individuis substantialibus. Probatur,
quia comprehendit potentiam generati vam animalium existent: um.
in isto universo: ergo cognoscit omnia individua quae possunt ge­
nerari, quae absque dubio infinita sunt. Et loquimur in doctrina
divi Thomae, supponendo quae dixi articulo praecedenti, quod ita
Christus comprehendit potentiam creaturae ut cognoscat clare et
distincte omnia quae in ipsa continentur. Adverte tamen quod
ista cognoscit Christus simplici intelligentia. Et haec est mens
divi Thomae, quia in fine corporis hujus articuli non solum in­
tendit dicere quod Christus cognoscat accidentia quae sunt in
potentia creaturae, sed potissimum quod cognoscat individua
substantialia: j>otentia enim ad producenda individua substantia­
lia praestantior est quam ad producenda accidentalia. Ergo si
Christus cognoscit perfectissime et comprehendit potentiam crea­
turae ad accidentalia, etiam comprehendit potentiam illius ad
substantialia. De accidentibus vero et de essentiis ejusdem patet,
quia sunt infinitae volitiones et cognitiones quae differunt specie.
Nam intellectus hominum ct angelorum, qui perpetuo durabunt,
infinitas cognitiones ct volitiones producent, diversas quidem spe­
cie, ct omnes istas videt Christus intuitive.
Tertia conclusio: Christus per hanc scientiam videt infinities
infinita accidentia. Probatur, quia videt omnia individua naturae
humanae possibilia, quae infinita sunt. Cumque comprehendat sin­
gulorum individuorum voluntatem et intellectum modo explicato,
consequenter cognoscit omnes cogitationes et volitiones quae po­
terunt produci a singulis hominibus. Et ita cum quilibet illorum
in particulari possit infinitas [producere], Christus cognoscit in­
finities infinita accidentia.
Et ex his sequitur solutio dubii, quod anima Christi videt in­
finita in actu, non quidem in substantiis.
Sed arguitur. Nam infinita in actu nec in substantiis nec in
accidentibus aliquando erunt: ergo non videt infinita actu. Ante­

QVAEST. X, ART. 3

703

cedens patet, quia nunquam erit verum dicere, nunc sunt infinitae
cognitiones et volitiones.
Respondetur quod ea quae producenda sunt in tempore et sine
fine erunt infinita, in ordine ad nostrum tempus, non quia detur
aliquis instans illius in quo omnia sint simul, sed quia singula
quae infinito cogitationum et volitionum continentur aliquando
erunt, quod sufficit ut Christus dicatur cognoscere infinita intui­
tive, quia cognoscit omnia et singula secundum propriam existentiam quam habebunt. Et quia omnia ista erunt in actu, dicitur
cognoscere infinita actu. Secundo et melius respondeo quod ista
quae in tempore producentur succesive, sunt simul et actu in
aeternitate, quae ambit omne tempus. Et quia visio Christi memsuratur aeternitate, dicitur videre infinita actu, cum in ordine ad
propriam mensuram et sint infinita et omnia actu existant.
II. — Ad primum principale respondetur, convincere quod in­
tellectus limitatus non potest comprehendere nec infinitum simpli­
citer nec infinita secundum essentiam. Bene tamen potest compre­
hendere infinitum secundum quid, quod est infinitum secundum
numerum, quia stat quod infinita secundum numerum sint deter­
minatae essentiae, et objectum intellectus nostri est quod quid
est rei. Et hoc intendit divus Thomas ad primum.
Respondetur secundo, quod quemadmodum illa quae Christus
actu videt sunt limitata secundum essentiam, illimitata vero se­
cundum extensionem et materiam, ita etiam intellectus animae
Christi limitatus est secundum essentiam, infinitus autem secun­
dum extensionem; quare sibi in omnibus respondent intellectus
Christi et ea quae videt in genere accidentium.
Ad confhmotionem, Cajetanus respondet negando sequelam;
et ad probationem dicit quod, sicut unum individuum naturae hu­
manae dicitur aequivalere infinitis individuis inferioris ordinis, et
tamen non ideo tale individuum est infinite perfectum, ita etiam
non sequitur quod, licet cognitio animae Christi tendat in infinita
individua et aequivaleat infinitis cognitionibus inferioribus, illa
sit perfectionis infinitae. Ut hoc intelligas, adverte quod indivi­
duum naturae humanae dicitur continere omnia individua infe­
riora sibi et aequivalere infinitis, non quasi formaliter aut emi­
nenter habeat omnium perfectiones reliquorum individuorum, cum
contingat multa individua inferiora, excedere individuum naturae

7D1

Atroxsus ηκ luna

humanae in suis proprietatibus singularibus, ut caelum excedit
quantitatem et perfectionem materiae, equus et leo excedunt for­
titudine et virtute motiva. Sed sensus est quod excedat infinite,
quia quantumcumque crescant et perficiantur in propriis specie­
bus, nunquam adaequabunt perfectionem individui naturae huma­
nae. Ita proportionabiliter debes intelligere (quod] aequivaleat
infinitis intellectionibus inferioribus. Nec sequitur quod, si intel­
ligere decem objecta dicit majorem perfectionem quam intelligere
duo, intelligere infinita objecta dicit infinitam perfectionem quia
excedit cognitionem decem objectorum; sicut ex parte ipsorum
objectorum non valet: decem homines, v. g. perfectiores sunt quam
duo: ergo infiniti homines erunt infinite perfecti. Arguitur in iis
calculationibus a dicto secundum quid ad dictum simpliciter, quia
in antecedenti loquimur de perfectione secundum quid, in conse­
quenti vero inferimus perfectionem infinitam simpliciter, et ideo
consequentia est nulla. Quod si adhuc instes interrogando, quare
ex decem individuis arguatur major perfectio quam in duobus, et
ex infinitis non arguatur infinita perfectio: respondeo hoc esse
quia perfectio individuorum crescit intra latitudinem suae speciei,
quae limitata est et non potest excedere.
12. — Ad secwndum respondetur concedendo quod in beatis est
praestantior visio quanto plura videntur in Verbo, si cetera sunt
paria. Quia tamen visio beata limitata est, quantumcumque vi­
deant, etiam erit limitatae perfectionis. Et per hoc patet similiter
ad confirmationem. Ex quo mihi videtur falsa sententia quorum­
dam theologorum dicentium quod videre plura individua in Verbo
solum habet majorem extensionem, non vero majorem perfectio­
nem intensivam; quod falsum dico, quia quanto plura videntur in
Verbo, magis manifestatur divina essentia. Et ita etiam cognitio
magis perficitur intensive, intra limites tamen cognitionis creatae
et finitae.
13. — Ad tertium respondetur concedendo totum, et est ad men­
tem divi Thomae, articulo praecedenti, et praesenti et De veritate,
q. 20, a. 4 ad primum, et Cajetani, art, praecedenti. Itaque solum
repugnat animam et intellectum creatum comprehendere infini­
tam essentiam aut omnes creaturas possibiles in Deo, quia ad hc;c
requiritur virtus infinita simpliciter.

QUAtiST. X, ART. 3

705

14. — Ad quartum respondetur quod si loquamur formaliter,
sicut implicat esse infinita in actu in propria mensura, ita impli­
cat quod cognoscantur infinita in actu in ordine ad talem mensu­
ram. Ceterum sicut non implicat quod infinitum in actu existât
in aliena mensura, scilicet aeternitate, ita etiam potest idem infi­
nitum comprehendi in tali mensura. Adverte tamen quod dicitur
comprehendi infinitum ab intellectu limitato, non quia talis intel­
lectus attingat aut praescribat finis talis infiniti, sed quia singula
quae in illo infinito continentur penetrat et comprehendit.
Ad secundam probationem ibi subjunctam .respondetur] quod
videlicet intellectus limitatus non attingit illum numerum infini­
tum ponendo terminum aut signando speciem, quia vere in ratione
numeri illam non habet. Non autem requiritur, ut aliqua multitudo
cognoscatur quidditative et comprehensive, quod cognoscatur spe­
cies quam habet in genere numeri, sed quod cognoscantur ejus
quidditas et ejus proprietates et perfectiones. Et ita satis est si
comprehendatur, ultra ejus naturam, quod habet infinitatem in
aliena mensura.
15. — Ad nl('\mwm, aliqui juniores terent quod Christus nec
Deus videt infinitas creaturas categorematice: et hoc tenuit auctor
Tabidae aureae, dubio 1215. Et convincitur, quia creaturae, sive
substantia sive accidentia sint, successive producentur. Et solent
ad hoc probandum adducere fere easdem rationes quas adducunt
philosophi ad probandum quod non detur infinitum.
Possumus juvare sententiam istam, quia sequeretur quod Deus
et Christus possent videre lumen infinitum in intellectu beati. Pro­
batur sequela, quia si Deus statueret singulis diebus in perpetuum
augere lumen Christi Domini, cum deberet augeri in infinitum, et
Deus atque Christus vident omnia quae futura sunt, in hac sen­
tentia videret consequenter lumen infinitum categorematice.
Respondeo tamen, et tamquam certum tenendum est, Deum vi­
dere actu quae futura sunt, quantumcumque illa sint infinita, ita
ut non solum cognoscat ipsa in potentia facientis, sed in seipsis
secundum proprias existentia» quas habebunt. Si enim cognosce­
ret omnia ista quae futura sunt solum syncategorematice et qua­
tenus in potentia, cognitio Dei respectu illorum non esset perfecta,
quia non tenderet distincte in res secundum quod erunt in se. Et
Sto. Tomùs - I

■i 5

706

ALFÛNSVS DE M'NA

etiam sequeretur quod quando res ipsae ponuntur in esse succes­
sive, etiam successive perficeretur divina scientia, siquidem antea
quam essent istae creaturae, solum cognoscebat eas in esse quod
habent in potentia causae et syncategorematice; quando vero pro­
ducuntur, cognoscit illas in seipsis et secundum esse formale. Et
isti falluntur, vel quia negant existentiam futurorum in aeterni­
tate, de quo prima parte, q. 14, vel quia existimant ita implicare
quod dentur infinita in aeternitate, sicut quod dentur simul in
tempore, cum tamen oppositum sit verum. Nam si darentur infi­
nita in tempore, darentur simul, et in propria mensura, ct etiam
simul coexistèrent sibi pro eodem instanti, quod implicat. Quando
vero considerantur in aeternitate, considerantur in aliena et inadaequata mensura, quae licet [siti simul tota, habet tamen virtualiter latissimum ambitum, id est ita continet plura et omnes
differentias nostri temporis, ea item quae in tempore fiunt, ac si
esset divisibilis et successive durationis. Quare, licet repugnet esse
simul in tempore nostro omnia quae futura sunt, non tamen re­
pugnat esse in aeternitate. Nec valet: sunt infinita actu in aeter­
nitate: ergo sunt infinita actu simpliciter. Argumentatur a secun­
dum quid ad simpliciter; esse enim creaturarum in aeternitate est
esse secundum quid. Similiter infinita in aeternitate sunt infinita
secundum quid, quia sunt in aliena mensura. Esse autem rem in
tempore et infinitum existere in instanti nostro, est infinitum sim­
pliciter, et hoc repugnat. Potest explicari exemplo de duabus
contradictoriis, quae pro eodem instanti non possunt verificari,
poterunt tamen esse verae in mensura inadacquata, scilicet in
tota die, includente singulas horas et instantia in quibus verificantur.
16. — Alia multa possemus explicare circa propositiones quas
assumit divus Thomas in principio articuli; sed ista ad metaphysicam pertinent, quae explicat qualiter ens terminet et qualiter
unumquodque sit cognoscibile et qualiter etiam de ente in actu sit
scientia. Solum adverte quod quando divus Thomas dicit quod
scientia simpliciter solum est scientia in actu, non loquitur de
scientia rigurose, nam ista abstrahit ab hic et nunc et ab existen­
tia actuali; sed nomine scientiae intelligit notitiam aut judicium
quod habetur dc re, quod quidem non est perfectum nec simplici-

QVAEST. X, ART. 3

707

ter tale quousque intell igamus rem ut existens actu. Quando enim
judicamus de re ut solum est in potentia suae causae, solum judi­
camus de re secundum esse alienum. Et ita dicitur a divo Thoma
scientia secundum quid. Potest etiam explicari quod nomine actus
intelligat formam ut distinguitur contra potentiam; et ita rigorese
potest interpretari dc scientia quae tendit in objectum secundum
illud quod habet actualitatis.
Quartum articulum videte in divo Thoma.

QUAESTIO UNDECIMA
De scientia inditu vel infusa animae Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrum secundum scientiam inditam vel infusam Christus
cognoverit omnia
1. — Prima conclusio: Per scientiam hanc anima Christi co­
gnovit quaecumque ab homine cognosci possunt per virtutem lu­
minis intellectus agentis.
Secunda conclusio: .Anima Christi per eamdem scientiam co­
gnovit omnia quae per divinam revelationem hominibus innote­
scunt.
Teri ia conclusio: Ipsam tamen divinam essentiam per hanc
scientiam non cognovit.
Quarta conclusio, ad tertium: Per hanc scientiam cognovit
omnia singularia praeterita, praesentia et futura.
2. — Dubitatur primo circa primam conclusionem: an illa sit
vera et ratio illius bona.
Arguitur primo pro parte negativa. Et probatur quod ratio non
sit bona, quoniam perfectio intellectus possibilis per quam per­
ficitur naturaliter, debet esse in ordine ad agens naturale. Sed
scientia indita haec non fuit recepta ab agente naturali. Ergo
prior illa potentialitas intellectus possibilis animae Christi non
fuit perfecta per scientiam inditam.
3. — Arguitur eecwuto. Christus habuit scientiam acquisitam
virtute luminis intellectus agentis, ut dictum est q. 9, a. 4. Sed per
hanc sufficienter perficiebatur potentia animae Christi respectu
cognitionis rerum naturalium, quatenus ab homine cognosci pos­

QUAEST. XI, ART. 1

709

sunt virtute luminis intellectus agentis. Ergo ad hunc finem non
fuit necessaria nec conveniens scientia indita, aut certe acquisita
fuisset superflua.
4. — Arguitur tertio. Illa scientia indita vel infusa est superio­
ris ordinis quam cognitio rerum naturalium. Falsa enim est sen­
tentia Scoti et Durandi asserentium in 3, d. 14, q. 3, quod illa
est ejusdem rationis cum acquisita. Ergo illa scientia infusa ex
superiori non se extendit per se nisi ad res superiores ordinis.
5. — Arguitur quarto. Metaphysics et physica et mathematica
et dialectica sunt scientiae diversarum rationum. Ergo illarum
objecta non possunt habere unam rationem formalem scibilis
respectu illius scientiae infusae animae Christi.
6. — Arguitur qumto. Illa scientia infusa vel habet rationem
formalem omnino supernaturalem, vel omnino naturalem et in­
ferioris ordinis. Si primum, non se extendit nisi forte per accidens,
sicut nostra theologia, ad cognitionem rerum naturalium, ac pro­
inde per illam scientiam non cognoscit Christus res naturales,
sicut nec nos cognoscimus per theologiam objecta aliarum scien­
tiarum. Quod si detur secundum, sequitur contra secundam con­
clusionem quod per illam scientiam non cognosceret Christus res
naturales quae hominibus per divinam revelationem innotescunt.
7. — Arguitur sexto. Prudentia et partes ejus sunt virtutes
intellectuales practicae circa agibilia. Ergo per illam scientiam in­
fusam non perficiebatur anima Christi ad cognitionem practicam
agibilium. Patet consequentia, quia ratio speculativa et practica
non habent unam rationem formalem objecti respectu intellectus.
S. — Denique arguitur. Cognitio rerum naturalium etiam se
extendit ad singularia, quae cognoscuntur per conversionem ad
phantasmata. Sed Christus Dominus non habuit tot phantasmata
quot necessaria erant ad cognitionem rerum singularium; immo a
principio nulla habuit phantasmata. Ergo anima Christi non fuit
ita perfecta quod omnis ejus potentialitas per comparationem ad
agens naturale reduceretur in actu, ac proinde non cognovit per
illam scientiam quaecumque ab homine cognosci possunt virtute
luminis intellectus agentis.
9. — Pro decisione hujus difficultatis observandum est primo,
quod divus Thomas non intendit in hoc articulo asserere unicam
rationem formalem unius scientiae infusae in anima Christi, sed

710

alfonsi’s ηε luxa

tantum intendit numerare objecta varia ad quorum cognitionem
se extendit intellectus animae Christi per scientiam inditam, nihil
definiens de unitate illius scientiae; etenim art. 6 definit quod
scientia indita distinguitur per diversos habitus.
Nota secundo quod ratio quare divus Thomas asserit in Chri­
sto fuisse hanc scientiam infusam ea fuit [quae) in quaest. nona,
a. 3 [exprimitur], ut natura humana assumpta a Verbo non esset
imperfecta in cognitione, quin potius tunc statim cum assumpta
fuit cognosceret multo perfectius quam angelum, non solum per
visionem beatificam, sed etiam cognosceret res per proprias spe­
cies. Et quia ad hanc cognitionem non se poterat extendere uni­
versaliter scientia acquisita virtute luminis intellectus agentis,
quae non attingit cognitionem rerum spiritualium quales sunt
angeli, idcirco necessarium fuit quod simul atque Verbum caro
factum est, perficeretur illa anima scientia indita ad res omnes
in propria specie cognoscendas.
10. — Ad primwnt argumentum respondetur quod divus Tho­
mas non intendit quod potentialitas quam habet animae Christi
intellectus per comparationem ad intellectum agentem perficere­
tur et reduceretur in actu sub eadem ratione formali objecti; sed
tantum intendit quod cognitio scientiae infusae attingit cognitio­
nem rerum omnium cognoscibilium virtute luminis naturalis,
quamvis hoc fiat sub alia ratione formali superiori.
11. — Ad secundum nego consequentiam, quia illa scientia ac­
quisita nec perficit ab initio intellectum animae Christi, nec uni­
versaliter poterat perficere ad cognitionem omnium rerum natu­
ralium quas angeli in propria specie cognoscunt. In hoc autem
articulo intendit divus Thomas ostendere quod per illam scientiam
inditam cognoscebat anima Christi omnes res naturales cognosci­
biles virtute luminis intellectus agentis, non tamen ita quod prae­
cise ad illarum cognitionem attingeret sub ratione formali limi­
tata ad res illas.
12. — Ad tertium dicimus quod Scotus et Durandus falsi sunt
ponentes scientiam inditam ejusdem rationis cum acquisita in
Christo Domino. Sic enim Christus nullam scientiam acquisivit.
nec virtute luminis intellectus agentis abstraxisset species intelligibiles a phantasmatibus quas antea jam habuisset; non enim
in eodem subjecto poterant esse duo accidentia ejusdem speciei.

Qf.'AEST. XI. ART, 1

711

Ceterum ad argumentum in forma respondetur quod illa scien­
tia est ordinis supernaturalis. Sed negatur consequentia dum in­
fertur: ergo per illam cognoscuntur tantum res ordinis superna­
turalis. Ratio est quia non est inconveniens, immo saepe contingit
ut id quod est superioris ordinis attingat id quod est inferioris
ordinis, quemadmodum visio beatifica attingit ad cognitionem per­
fectissimam rerum naturalium. Sed solum sequitur quod non co­
gnoscantur naturalia per scientiam illam inditam sub eadem ra­
tione formali limitata ad res naturales.
13. — Ad quartum respondetur quod divus Thomas non definit
in hoc articulo quod est unicus habitus scientiae infusae, sed quod
per scientiam inditam, sive illa sit unicus habitus, sive plures
perficiebatur anima Christi ad cognitionem speculativam et ad
cognitionem practicam, ut art. 6 explicandum est.
14. Ad quintwm jam patet solutio ex solutione ad tertium,
non enim est inconveniens [quod] aliqua cognitio ordinis super­
naturalis attingat perfecte et distincte propria ratione formali ad
penetrandum res inferioris ordinis. Non tamen dicimus quod omnis
cognitio superioris ordinis habeat hanc facultatem, ut patet dc
fide nostra et dc nostra theologia, quae cum sint superioris ordi­
nis, non attingunt ad cognitionem rerum.
15.
Ad sartum respondetur primo quod [cum] illa scientia
indita sit superioris ordinis, poterat esse speculativa et practica
simul, qualis est fides nostra, immo etiam nostra theologia, ut
ostendimus prima parte q. 1, a. 4. Respondeo secundo quod alius
habitus scientificus est in Christo scientia indita, et alius habitus
scientificus est, immo fortasse sunt multiplex, ad speculationem
creaturarum.
16. — Ad ultimum respondetur cum divo Thoma ad tertium
Lquod|. quamvis cognitio singularium non pertineat ad perfectio­
nem cognitionis speculativeae, pertinet tamen ad perfectionem in­
tellectus secundum cognit ionem practicam. Nec inde sequitur quod
Christus haberet infinita phantasmata ad exercitandam scientiam
inditam. Ratio est quia actus illius scientiae non exercebatur per
conversionem ad phantasmata, sed cognoscebat singularia quem­
admodum angeli cognoscunt et anima separata nos ipsos cognoscit.
Ceterum, quomodo anima Christi cognosceret per hanc scientiam
singularia praeterita ct futura contingentia, dicemus dubio ultimo.

712

AI.FONSrS PE LUNA

17. -Dubitatur secundo: utrum res omnes supernaturales co­
gnoscantur per istam scientiam inditam animae Christi cognitione
evidenti.
Arguitur primo pro parte negativa. Quia gratia est res supernaturalis per quam homo aut angelus est particeps divinae natu­
rae. Haec autem non potest evidenter cognosci sine cognitione
evidenti divinae naturae. Ergo cum anima Christi per scientiam
inditam non cognoverit evidenter divinam essentiam, nec cogno­
scit? evidenter gratiam.
Et confirmatur. Nam visio Dei est res supematuralis; et ta­
men non potest videri nisi videatur Deus qui est auctor illius:
ergo cum per scientiam inditam Deus non videatur, nec videbitur
visio divina.
18. - Praeterea. Nam si conclusio secunda divi Thomae vera
est propter rationem ibi assignatam, sequitur quod etiam anima
Christi cognoverit per suam scientiam inditam omnes les super­
naturales possibiles. Patet sequela, quia inquit divus Thomas quod
"anima Christi omnino fuit perfecta per hoc quod omnis ejus
potentialitas redacta sit ad actum”: ergo cognovit omnia supematuralia possibilia ad quorum cognitionem erat in potentia.
19. — Tertio. Per divinam revelationem innotescunt nobis my­
steria Trinitatis et incarnationis. Sed ista non cognovit Christus
per scientiam inditam. Ergo conclusio divi Thomae falsa est. Mi­
nor patet, nam si cognovit hujusmodi mysteria per scientiam in­
fusam. ve) cognovit illa obscure, vel clare. Primum non est dicen­
dum, nam alias Christus haberet fidem istorum mysteriorum; nec
secundum potest dici quia, si una persona Trinitatis non potest
videri sine visione totius essentiae, inulto minus videri poterit
trinitas personarum non cognita evidenter divina essentia. Cum
ergo divus Thomas in articulo dicat Christum non vidisse divinam
essentiam per scientiam infusam, nec evidenter cognovit Trinita­
tem personarum.
Et similiter probatur de mysterio incantationis, ubi videtur
eadem ratio. Non enim potest cognosci evidenter illa unio hypo­
statica non visa divina persona. Haec autem non potest videri
nisi videatur divina essentia.
Et confirmatur. Nam divus Thomas, 1 p., q. 32, a. 1 negat esse
possibile quod per species creatas cognoscatur evidenter myste-

Ql’ARST. XI, ART. 1

713-

rium Trinitatis. Et ratio est manifesta, quia species creata re­
praesentat per se creaturam. Sed in creatura non potest relucere
Trinitas personarum, sed solum unitas creatoris, cum Deus ope­
retur ad extra inquantum unus, et non inquantum trinus. Cum
tergo] per scientiam infusam non possit cognosci divina essentia
quantum ad quid est, non poterit etiam cognosci trinitas perso­
narum.
Confirmatur secundo ex divo Thoma, q. 20 De veritate, a. 2,
ubi docet quod per scientiam inditam non cognovit Christus ipsum
Verbum, sed solum creaturas, et articulo sexto tenet quod anima
Christi per scientiam inditam non cognovit cordium cogitationes.
Constat autem quod quibusdam hominibus revelatae sint cogita­
tiones cordium aliorum hominum. Ergo Christus non cognovit per
hanc scientiam omnia illa quae hominibus per revelationem inno­
tescunt.
20. — Dominus Cajetanus super istum articulum tenet quod
anima Christi per hanc scientiam cognovit articulos fidei, v. g.
quod sit Deus, trinus et unus. Dicit tamen quod illa cognitio non
est fides, tum quia potentia animae Christi ubi subjectabatur vi­
debat Deum clare et distincte, tum etiam quia cognitio scientifica
maxime indita debet esse clara. Et ita tenent multi ex junioribus
thomistis. Et Capreolus tenet idem, quaestione unica prologi, et
arbitratur esse possibile quod homo etiam viator possit habere
evidentem cognitionem abstractivam divinae | essentiae] et Trini­
tatis, et adducit in suam sententiam Scotum. Durandus vero ibidem
q. 3, negat esse possibilem istam notitiam abstractivam de Deo.
Alii vero thomisturum distinguunt de notitia abslractiva. et di­
cunt quod potest haberi notitia abstracti va Dei et Trinitatis quan­
tum ad an est, non tamen quantum ad quid est.
21. — Pro decisione hujus difficultatis sit pruna conclusio: /nipossibile est quod aliqua creatura habeat notitiam claram myste­
rii Trinitatis nec obstructivam qiuottu.ni ad quid csl ipsius Trini­
tatis aut divina·.- essentiae. Convincimur in hac parte tertio argu­
mento facto. Quod confirmatur; nam qui haberet talem notif.am
videret Deum sicut est: ergo esset beatus. Nec valet respondere
quod illa notitia esset abstracti va. quoniam impossibile est quod
aliquis habeat evidentiam ipsius quidditatis divinae quin etiam
cognoscat evidenter divinam essentiam. Existcntia enim Dei est

711

ALFONSl'S UK 1.1 N\

dc essentia illius. nee potest cognosci divina essentia quidditative
quin in conceptu illius claudatur existentia; de quo prima par­
te. q. 3.
Secunda conclusio: Probabilis est sententia quae asserit quod
anima Christi per scientiam infusam cognovit mysterium Trini­
tatis quantum ai quaestionem an est. Suadetur ista veritas quia,
si lumen naturale potentiae intellectivae pervenit ad claram noti­
tiam et demonstrativam Dei quantum ad an est, mullo magis per
lumen infusum supernaturale poterit Christus cognoscera Trini­
tatem quantum ad quaestionem an est.
Et confirmatur. Quoniam Christus Dominus per scientiam in­
ditam poterat comprehendere fidem nostram et illam esse. Ideo
ergo evidenter judicaret vera esse quae fidts docet. At vero fides
docet et inclinat ad assensum mysterii Trinitatis. Ergo evidenter
judicabat Deum esse trinum et unum; non tamen videbat quidditatem Trinitatis.
Aliqui dicunt quod illa evidentia cognitionis scientiae infusae
est evidentia in attestante, quae poterat esse in homine puro via­
tore simul cum fide ejusdem mysterii. Ceterum in Christo Domino
hon habuit locum aliqua obscuritas, quia in ejus intellectu erat
lumen gloriae quo etiam illustrabatur ipsa cognitio scientiae in­
fusae. At vero si illa scientia infusa esset in homine habente
fidem, existimo quod non faceret evidentiam, nec quantum ad quid
est, nec quantum ad an est mysterium Trinitatis.
Tertia conclusio: Probabilior videtur sententia quod scientia
infusa animae Christi non causabat evidentiam ipsius mysterii
Trinitatis, sed prae&tpponebat cognitum lumine beatifico, quod
est quasi lumen primorum ffripcipiorwm; propter cujus consortium
scientia indita habet proprie rationem scientiae respectu conclu­
sionum quae ex illis principiis possunt inferri. Et illa erat vera
ct perfecta theologia in Christo, quemadmodum in nobis est theo­
logica scientia respectu conclusionum Icum] per bonam conse­
quentiam deducuntur. Probatur ante omnia quod haec conclusio
non sit contra secundam conclusionem divi Thomae, immo quod
sit conformis illi. Etenim divus Thomas expresse excipit ab illa
conclusione divinam essentiam, assertas quod illam dumtaxat co­
gnosce: et scientia beata, ubi divus Thomas non distinguit de co­
gnitione quantum ad quid est. nec quantum ad an est. Unde statim

QVAEST. XI, AUT. I

sequitur quod nec trinitatem personarum cognoverit anima Chri­
sti per illam scientiam. Nam ut argumento tertio pro parte nega­
tiva probatum est, trinitas personarum non potest cognosci evi­
denter nisi cognita evidenter divina essentia; quae etiam, ut supra
insinuatum est. nec quantum ad an est ipsius Trinitatis potest
anima Christi per illam scientiam inditam cognitionem habere
evidenter, quia quantumlibet aliquis effectus sit supernaturalis.
nunquam tamen in illo repraesentabitur aliqua ratio repraesentativa Trinitatis, sed ut plurimum repraesentabitur divina essentia
ut agens supernatural©.
22. Ad argumenta in principio facta | respondetur |. Ad pri­
mum respondeo quod scientia infusa quatenus subordinata scien­
tiae beatae attingit, sua cognitione et actu proprio ad evidenter
cognoscendam gratiam, sicut et scientia subalternata conjuncta
scientiae subalternanti efficit evidentiam suarum conclusionum.
Si autem sola esset absque subalternante, non efficeret evidentiam
circa suas conclusiones. Cum igitur in ipsa gratia non reluceat
nisi operatio divinae naturae, consequens est quod ipsa scientia
infusa, etiam conjuncta beatificae, non cognoscat Trinitatis my­
sterium.
Ad confirmationem libenter concedo quod ipsam visionem Dei
non cognoscit evidenter anima Christi per scientiam infusam; sed
ipsamet visio Dei absque aliqua refectione est sufficiens ut beatus
per illam judicet se videre Deum. Nec unquam per divinam revs la­
tionem extra scientiam beatam innotuit hominibus vel angelis
visio beatifica alicujus beati per aliquam notitiam evidentem. Cum
enim intellectus videns Deum non habeat aliam speciem intclligibilem praeter divinam essentiam, non poterit cognosci distincte
visio nisi cognita divina essentia.
23. — Ad secundum respondetur... (vacuum aliquarum Unca­
rum) fuit tamen completa de lege ordinaria ad actum proportionatum et consentaneum animae Christi secundum ejus statum.
Respondeo secundo quod etiam dc potentia Dei absoluta fuit per­
fecta illa potentialitas quantum ad speciem donorum quae collata
sunt animae Christi, quamvis in individuo potuisset esse major
cognitio, id est intensior et quae ad plures creaturas possibiles
cognoscendas attingeret.

«16

ALFONSt’S DE LVNA

24. — Ad tertiwm respondetur quod probat tertiam conclusionem. Sed quatenus militat contra secundam, responderi potest:
primo, quod quantum ad an est, clare cognovit mysterium Trini­
tatis per scientiam infusam evidentia in attestante, maxime ex
conjunctione scientiae infusae cum beatifica; et propterea illa evi­
dentia in attestante non potest dici fides. Alioquin, secundum sen­
tentiam Cajetani et aliorum, bene poterat esse cum fide. Secundo
respondeo juxta eamdem secundam conclusionem, quod cognosci­
tur evidentei mysterium Trinitatis quantum ad an est in effecti­
bus supernaturalibus. Etenim in gratia ex sua natura est partici­
patio Dei unius et trini; et caritas disponit ad amandum Deum
unum et trinum; et denique omnes effectus spectantes ad ordi­
nem gratiae sua natura habent habitudinem ad Deum unum et
trinum, quia sunt ejusdem ordinis cum ipso Deo. Atque ita per
species quidditative repraesentantes hujusmodi supernaturales
effectus evidenter cognoscitur Deum esse trinum et unum, quo­
niam omnia bona gratuita ordinantur ad visionem Dei ut est tri­
nus et unus tamquam ad finem sibi proportionatum, sicut gravitas
ordinatur ad centrum. Unde in his effectibus evidenter potest
cognosci personarum trinitas, sicut per speciem quidditative re­
praesentantem gravitatem terrae evidenter potest cognosci cen­
trum esse.
Sed nota quod per species horum effectuum non cognoscitur
Trinitas in ratione principii effectivi, quia nullus effectus proce­
dit a Deo ut est. trinus, sed ut unus est: sed cognoscitur in ratione
termini et finis proportionate his effectibus.
Ad illud vero de unione hypostatica, quantum ad an est, simi­
liter respondetur in favorem secundae conclusionis. Verumtamen
magis placet quod unio hypostatica non possit aliquo modo evi­
denter cognosci nisi cognita evidenter hypostasi. Nam quamvis
anima Christi possit habere evidentiam per illam scientiam quod
sua humanitas non habet propriam personalitatem nec aliam crea­
tam, non sufficit ut. dicatur videre unionem, nisi videat ipsa unita.
Adccw/frwwiiOncm primam ex testimoniis divi Thomae respon­
detur pro secunda conclusione, quod divus Thomas intelligitur
quantum ad quid est.

QUA8ST. XI. ART. 1

717

Ad secundam confirmationem quantum ad primum testimonium
pariter respondetur. Quantum ad secundum, dicitur quod divus
Thomas mutavit sententiam; consideravit enim quod cogitationes
cordium possent videri in propria specie, maxime revelante Deo.
25.— Ultimo in hac difficultate, circa probabilitatem illius
sententiae quae asserit Christum per scientiam infusam cognosce­
re evidenter mysterium Trinitatis et alia mysteria supernaturalia
evidentia in attestante, sunt advertenda duo argumenta difficilia
quae militant contra istam sententiam. Primum argumentum est:
animae Christi non potuit esse evidens extra Verbum quod Deus
illi loqueretur et revelabat supernaturalia mysteria. Ergo non ha­
bet evidentiam in attestante. Ad hanc enim evidentiam habendam
oportet ut evidenter cognoscatur Deus loquens. Sed per nullam
speciem creatam potuit revelari animae Christi Deus loquens.
Ergo.
Secundum argumentum est: evidentia in attestante, ut habet
probabilis opinio Cajetani Secunda secundae, q. 5, a. 1, non est
scientia, sed fides. Ergo non pertinet ad scientiam infusam ani­
mae Christi evidentia in attestante. Ergo non potest reperiri in
intellectu Christi, quoniam fides repugnat intellectui beato.
Ad primum respondetur quod intellectus Christi potest eviden­
ter cognoscere Deum sibi loqui per evidentiam a posteriori; potuit
enim evidens esse illi quod nulla creatura ei loquebatur. Nam sic­
ut per species creatas potest evidenter cognosci creatura loquens
quando loquitur, ita quando non loquitur creatura aliqua, per si­
miles species potest fieri evidens creaturam non loqui. Et hoc
etiam habet verum de creaturis possibilibus de quibus intellectus
animae Christi nullam habet speciem, quoniam per supernaturale lumen potest fieri evidens animae Christi quod illa locutio non
procedit ab aliqua causa creata. Vel secundo respondetur, et forsam melius, quod intellectus potest evidenter cognoscere Deum
sibi loqui quatenus per species infusas cognoscit quidditative lo­
cutionem; quae locutio habet habitudinem ad Deum loquentem a
quo procedit, et cognita hujusmodi habitudine, evidenter cognosci­
tur Deum esse qui loquitur.
Ad secundum respondetur primo cum magistro Medina in prae­
senti, quod evidentia in attestante sola non excludit fidem, ut

"IS

AtÎOJiSI S ÜE ΙΛ'ΝΑ

docet Cajetanus in loco allegato. Nam si ego assentior tantum
propter auctoritatem dicentis, licet sit evidens assensus, fides est.
Verumtamen si evidentia in attestante est simul cum visione rei,
excludet fidem. V. g., si aliquis videat eclipsim, licet hoc etiam
cognoscat auctoritate astrologi, non habet fidem, sed videt. Ita
similiter, quoniam evidentia in attestante in Christo erat simul
cum visione beatifica, excludebat fidem.
Secundo respondetur cognitionem evidentem in attestante esse
mediam cognitionem inter scientiam et fidem; sed magis reducitur
ad scientiam, eo quod fundatur in cognitione evidenti et scientifica divinae revelationis. Nam, ut diximus in solutione praeceden­
tis argumenti, revelatio facta a Deo evidenter et scientific^ co­
gnoscitur, et ita cognitio rerum revelatarum fundatur in cogni­
tione scientifica et ad ipsam reducitur. Et hoc est satis ut possit
pertinere ad scientiam infusam, saltim secundario et minus prin­
cipaliter.

26. — Utrum Christus per scientiam infusam cognoscat fui uni
contingentia.
Pars affirmativa probatur. Primo, auctoritate divi Thomae in
hoc articulo, ubi inquit quod Christus cognovit omnia quae homi­
nibus per divinam revelationem innotescunt, sive pertineant ad
donum sapientiae, sive ad donum prophetiae. Sed Deus dedit pro­
phetis certam et infallibilem cognitionem de futuris contingen­
tibus per divinam revelationem. Ergo Christus per scientiam in­
fusam cognovit futura contingentia.
27. — Secando arguitur. Futura contingentia coexistunt aeter­
nitate et sunt praesentia divinae visioni. Ergo poterit Deus infun­
dere animae Christi species supernaturalis ordinis quae reprae­
sentent futura contingentia determinate secundum modum quo
aeternitate coexistunt et prout sunt praesentia divinae visioni,
atque ita scientia infusa animae Christi, cui debentur species
supernaturales ordinis, cognoscet futura contingentia.
28. In hac difficultate simt diversae sententiae.. Cajetanus
docet prophetas evidenter cognoscere futura contingentia. Dicit
enim quod prophetae, non solum habuerunt evidentiam revelatio­
nis sibi factae a Deo, sed etiam eorum quae sibi revelabantur.
At multa futura contingentia fuerunt illis revelata. Ergo.

(jUA&fT. Λ1. Λ HT,

I

719

Hanc sententiam Cajetani sequuntur aliqui moderni, inter quos
est magister Medina hic. Sed in modo explicandi hanc sententiam
non convenit cum Cajctano et cum aliis thomistis. Etenim Caje­
tanus et alii existimant animam Christi per scientian infusam
cognoscere evidenter futura contingentia in semetipsis, ad eum
modum quo cognoscuntur a Deo per scientiam visionis. Ceterum,
magister Medina dicit futura contingentia cognosci ab anima
Christi, non in seipsis, sed in suis causis.
Secunda sententia wt alio extremo docet Christum per scien­
tiam infusam non cognoscere evidenter futura contingentia. Ita
docet Scotus in 3, d. 14, q. 3; et Gabriel in fine quaestionis primae
refert et solvit argumentum Scoti, Cajetani et Medinae hic.
Tertia sententia media est quae duo dicit. Primum, animam
Christi per scientiam infusam cognoscere evidenter futura contin­
gentia testificationis divinae, id est, evidenter cognoscere, Deum
sibi revelare ca quae futura sunt in toto tempore futuro. Secun­
dum est Christum per scientiam infusam non cognoscere eviden­
ter futura contingentia in seipsis, scilicet per species repraesen­
tantes evidenter futura contingentia pro illa differentia temporis
in quo habebunt esse. Hanc sententiam, inter alios thomistas,
docet magister Bannes |1 p.], q. 57, a. 2, dubii 3, et Cajetanus
ibidem inclinat in eamdem sententiam dum inquit, non esse communicabilem alicui creaturae speciem quae repraesentet determintate futura contingentia pro illa durationc in qua habebunt esse.
29. — Sit prima conclusio: Christus per scientiam infusam non
cognoscit evidenter futura contingentia in seipsis. Probatur con­
clusio. Et primo suppono quod cognitio quae habetur per scien­
tiam infusam, cum sit scientifica, non potest esse conjecturalis,
sol debet esse certa et determinata. Probatur ergo conclusio. Fu­
tura contingentia non possunt, etiam ex potentia Dei absoluta,
repraesentari per speciem creatam certo et determinato tempore,
nec in seipsis. nec in suis causis. Ergo cum scientia infusa innita­
tur repraesentationi creatatum specierum, non possunt futura
contingentia per scientiam infusam cognosci. Probatur antecedens.
Futura contingentia nullam habent determinationem nec in se
nec in suis causis: ob id enim dicuntur contingentia. Ergo. Quod
si aliquis recurrat ad primam causam, vel ad divinas ideas deter­
minatas per Dei voluntatem ad producenda futura contingentia

720

ALFON’Sl S DE L.UNA

in certo tempore, tunc sic argumentor: Futura contingentia non
possunt cognosci in hac prima causa nisi ipsa prima causa evi­
denter cognoscatur. Sed per nullam creatam speciem potest co­
gnosci evidenter divina idea aut divina voluntas. Ergo. Quod si
aliquis iterum dicat quod futura contingentia in semetipsis sunt
determinata prout existant aeternitati: contra, haec determinatio
futurorum contingentium non est repraesentabilis per aliquam
speciem cujus repraesentatio non mensuratur immediate mensura
aeternitatis. Sed nulla repraesentatio specie creatae mensuratur
aeternitate. Ergo. Major patet quia futura contingentia nullam
determinationem habent nisi per ordinem ad mensuram aeterni­
tatis. Ergo species cujus repraesentatio non mensuratur hac men­
sura non potest determinate repraesentare futura, contingentia.
Minor probatur. Aeternitas est mensura divini esse: ergo species
quae non potest repraesentare divinum esse non potest aeternitate
mensurari. Sed nulla species creata repraesentare potest divinum
esse. Ergo.
Ex dictis constat falsam esse, illam sententiam quae asserit
quod species infusae animae Christi repraesentant futura continge.nl ia, non in scipsis, sed in suis causis determinandis in tem­
pore futuro; nam etiam ipsae causae sunt futura contingentia.
Ergo vel cognoscuntur in seipsis, vel in suis causis determinandis
in tcmixjre futuro. Si in seipsis, eadem ratio est de omni futuro
contingenti ut cognoscatur in seipso. Si vero in aliis, tunc erit
processus in infinitum, quia de illis erit eadem dificultas. Ergo
impossibile est quod aliqua species creata repraesentet futurum
contingens in suis causis, sicut est impossibile quod repraesentet
illud in seipso.
Secunda conclusio; Αηΰηα Christi per scientiam infusam cognovit evidenter fui ara contingentia secundum evidentiam testi'
ficationis divinae, id est, evidenter cognoscit sibi revelare ea qnae
fui ara sunt in tempore futuro. Probatur conclusio. Quoniam Chri­
stus cognovit omnia illa quae per divinam revelationem hominibus
innotescunt, ut dicit divus Thomas hic. Ergo futura contingentia
quae innotescunt hominibus, per divinam revelationem cognovit.
Sed non cognovit cognitione obscura, alias non esset cognitio
scientifica, sed fidei. Ergo clare et evidenter cognovit. Cum igitur
non cognoverit ea evidenter in seipsis. nec in suis causis, ut pro-

QUAKST. XI. ART. I

721

batum est in conclusione, necessario colligitur quod cognoverit
per divinam testificationem evidenter per lumen hujus scientiae
manifestatam. Nullum enim aliud est medium, ut ex dictis constat.
Ut autem hoc possibile sit, facile persuaderi potest, quia nullam
dicit repugnantiam et quia lumine prophetico saepe hoc modo
manifestantur futura.
Sed dices, quomodo fieri potest ut intellectus habeat supernaturalem evidentiam testificationis divinae por cognitionem qua
non videtur Deus ipse testilicans? Respondeo primo, ex his quae
diximus in praecedente difficultate. Secundo respondetur quod
cum Deus loquitur potest dare vim et lumen supernaturale ad
cognoscendum evidenter quae ct qualis sit illa locutio, ex quo
clare intelligatur illam esse talis naturae ut non possit esse nisi
a Deo ipso inspirante intellectum. In humanis possumus afferre
aliquale exemplum. Si quis jam satis cognitam habeat vocem
alicujus, illa semel audita, evidenter agnoscit illum esse qui loqui­
tur, quamvis personam non videat. Quid ergo mirum si proprium
modum loquendi ipsius Dei evidenter possimus agnoscere per spe­
cies elevatissimas infusas ab ipso Deo, quamvis ipse Deus [peri
talem cognitionem in seipso non videatur? Et ita de facto anima
Christi per supernaturale lumen scientiae infusae cognovit evi­
denter Deum sibi loqui ct revelare futura contingentia, licet per
talem lumen Deum ipsum non videret.
SeU contra. hoc est objectio. Anima Christi per visionem bea­
tificam videbat in Verbo futura contingentia et prout in se futura
sunt. Ergo superflue ponitur hujusmodi cognitio scientiae infusao
qua lier testimonium evidenter cognoscitur aliquid esso futurum,
praesertim quod haec cognitio imperfecta videtur, siquidem non
attingit futurum contingens evidenter in seipso.
Respondetur quod quamvis ista cognitio possit dici imperfecta
respectu visionis beatificae, tamen nullam aliam perfectionem ex­
cludit. et in suo genere continet magnam perfectionem. Dimanat
enim velut quaedam resultantia ex visione beatifica sicut splendor
a sole, et ita claudit in se. distinctam cognitionem singularium
rerum quae futura sunt, et continet etiam aliquam evidentiam
illius veritatis, scilicet quod tales res futurae sunt. Et cum beatitudo contineat eminenter omnem perfectionem, intellectus bea­
tus qualis erat Christi perficitur in beatitudine. non solum divino
Stu. TumAs r I

«Λ

Ï32

ALFÛNSt'S DE LUNA

quodam modo proportionabili perfectione ipsius divini intellectus,
scilicet per lumen gloriae, per visionem beatam, sed etiam modo
quodam proportionate perfectioni intellectus angelici. Et haec per­
fectio fit per lumen istud per se infusum, quod absque omni dis­
cursu praestat evidentiam mysteriorum gratiae, saltem evidentia
testificationis divinae atque etiam futurorum contingentium, ut
dictum est.
30. — Ex his patet ad argumenta in contrarium. Ad primum,
ex doctrina divi Thomae in hoc articulo, respondetur per secun­
dam conclusionem, quod Christus cognovit futura contingentia
perscientium infusam evidentia in attestante, ut dictum est; quae
quidem scientia evidenter continet rationem luminis prophetici,
et ita eminentiori modo se extendit ad futura contingentia quam
se extendat lumen propheticum. Et quamvis lumen propheticum
proprie loquendo non habeat rationem habitus, ut eleganter ex­
plicat divus Thomas 2. 2, q. 171, a. 2. tamen lumen propheticum
quod eminenter continetur in scientia indita animae Christi, prout
in illa continetur, habet rationem perfecti habitus.
31. — Ad secundum respondetur juxta primam conclusionem
negando consequentiam. Quamvis enim futura contingentia prout
coexistunt divinae visioni habeant determinationem, tamen hanc
determinationem species infusae animae Christi non possunt re­
praesentare: etenim talis repraesentatio non potest mensurari
aeternitate, ut dictum est.
Sed c&ntra istam solutionem est argumentum. Cognitio et re­
praesentatio futurorum contingentium quae habetur per scientiam
infusam animae Christi mensuratur aliqua mensura. Non aevo,
nec tempore discreto angelico, nec tempore nostro: ergo mensu­
ratur aeternitate. Consequentia videtur bona a sufficienti divi­
sione. Et major de se est manifesta. Et probatur minor. Aevum
est mensura rei incorruptibilis et invariabilis secundum suum
esse, admittentis tamen variationem secundum operationem; et
isto modo mensuratur esse angelicum et ejus operatio naturalis;
tempus vero discretum mensurat operationem ipsam libaram an­
geli, et tempus nostrum mensurat res inferiores et corruptibiles.
Sed cognitio scientiae infusae est ordinis supernaturalis ot simul
est cognitio libera pertinens ad statum patriae. Ergo non potest
mensurari aliqua mensura istarum. Mensuratur ergo aeternitate.

QUAEST. XI, A KT. 1

723

fte&pondetua' ad hoc quod cognitio scientiae infusae animae
Christi mensuratur tempore alti oris ordinis et rationis quam sit
tempus nostrum, et similiter tempus discretum angelorum; men­
sura enim et mensuratum debent proportionari. Cum igitur cogni­
tio scientiae inditae animae Christi maxime excedat cognitionem
angelorum, et scientia infusa a qua procedit illa cognitio derive­
tur per se ex lumine beatifico, manifeste sequitur quod debet
mensurari mensura elevation quam sit mensura cognitionis libe­
rae angeli. Illa tamen mensura habet aliqualem rationem temporis
discreti angelorum, quatenus cognitio scientiae infusae animae
Christi perficit ejus intellectum modo quodam angelico, ut supra
dictum est
Ex dictis constare etiam potest quomodo anima Christi per
hanc scientiam cognoscat res praeteritas tali tempore et modo
tali fuisse. Dico enim eamdem esse rationem in cognoscendis
praeteritis effectibus liberis seu contingentibus ex vi luminis, et
specierum infusarum quae versantur in cognoscendis futuris, quo­
niam postquam ros praeteriit jam non magis habet esse quam ree
futura. Unde res ipsa praeterita in se non potest magis evidenter
cognosci per scientiam inditam quam res futura. Cognovit itaque
illa anima Christi evidentia in attestante; quod sane videtur ne­
cessario dicendum, saltem in illis effectibus qui ex mora Dei
voluntate provenerunt. Isti enim non possunt in se intuiti va per
solam scientiam infusam videri, cum per ipsam non possit videri
ipsa voluntas Dei.
3'Z, — Potest esse difficultas utrum omnes effectus possibiles
Christus cognoverit per hanc scientiam.
Breviter respondeo quod de facto non est communicata talis
cognitio per scientiam inditam animae Christi. Non enim erat
necessaria talis cognitio ad statum propartionatum animae Chri­
sti, maxime cum scientia inferior non debeat se extendere ad
aequalia vel ad [dura quam superior. An vero de potentia Dei
absoluta possit communicari talis scientia creaturae per lumen
superioris ordinis et per species perfectas ct valde universales,
res dubia est. Sed respondeo quod omnia quae sunt in potentia
creaturae scit anima Christi in Verbo; comprehendit enim in Ver­
bo omnis creaturae essentiam et per consequens potentiam et

Ή24

ALFONSOS DK Lt NA

virtutem et omnia quae sunt in potentia creaturae. Ita videtur
dicendum, nullam esse efficacem aut valde probabilem rationem
quae convincat hujusmodi scientiam non posse communicari crea­
turae per lumen aliquod superioris ordinis et per species perfectas
et valde universales. Nec enim ad videndas istas creaturas pos­
sibiles requiritur infinitum lumen, ut patet in lumine beatifico
per quod hujusmodi creaturae possibiles videntur; et tamen illud
lumen finitum est. Ac denique nec infinita multitudo specierum
intelligibilium est ad hoc necessaria, quia potest una species intelligibilis esse principium cognoscendi res infinitas, non vero
specie differentes, sub aliquo cwto genere, ut in speciebus ange­
licis docent theologi. Igitur quamquam genera et gradum rerum
sint infinita, poterunt per species finitas repraesentari.
83. — Sed major difficultas est de effectibus possibilibus qui
sunt in potentia divina, utrum possint cognosci ab intellectu crea­
to, etiam de potentia Dei absoluta.
Pro cujus intelligontia suppone quod qui videret omnes effectus
possibiles in divina essentia, ex necessitate videret ipsam divinam
essentiam quantum visibilis est, et ex consequenti compreh; nderet ipsam Dei essentiam. Haec est mens divi Thomae supra q. 10.
a. 2 in corpore articuli, et 1 p., q. 12, a. 8, ct illam tenent omnes
discipuli divi Thomae. Et ratio illius est, nam intellectus qui co­
gnosceret omnes effectus possibiles in ipsa divina essentia, ex­
hauriret totam potentiam divinae essentiae in seipsa, sicut qui
cognosceret in aliquo principio omnes conclusiones quae in illo
continentur. comprehenderet illud; res enim creatae continentur
in divina essentia tamquam in causa ct principio. Ergo qui co­
gnosceret omnes creaturas i>ossibiles in divina essentia compre­
henderet illam.
Et confirmatur. Qui cognoscit Deum quantum est cognoscibi­
lis, cognoscit omnia quae sunt formal iter in Deo, ct cognoscit
etiam omnia quae sunt eminenter. Ergo comprehendit Deum. Et
ita talis cognitio non est commuuicabilis creaturae. Et de hac
conclusione non est difficultas aliqua in schola φνί Thomae.
84. — Tota igitur difficultas est de effectibus possibilibus in
proprio genere, an possint cognosci de potentia Dei absoluta, et an
intellectus qui cognosceret, omnes effectus producible» a Deo in

Ql'AEST. XI. ART. 1

725

proprio genere et in seipsis et per proprias species, comprehende­
ret ipsum Deum.
In hac difficultate sunt duae oppositae sententiae. Prima est
Cajet ani, 1 p., q. 12, a. 8, qui tenet quod intellectus qui cogno­
sceret omnes effectus creabiles in proprio genere, comprehenderet
totam virtutem divinae potentiae. Haec sententia est satis probabilis. Debet tamen intolligi quod intellectus comprehenderet divi­
nam virtutem, non quidem a priori nec cognitione intuitiva, sed
a posteriori cognitione quadam argumentativa. Et ratio est nam
ex hoc quod intellectus cognosceret omnes illos infinitos effectus
producibiks a Deo a posteriori, cognosceret evidenter quod ipsa
potentia divina est infinita et quod non se potest ultra extendere.
Secunda etiam sententia est probabilis, quod cx cognitione
omnium effectuum divinae omnipotentiae in proprio genero non
sequitur comprehensio divinae virtutis. Nam divina virtus sim­
pliciter et omnibus modis est infinita, illi vero effectus non adae­
quant istam divinam virtutem, nam sunt finiti simpliciter, quam­
vis habeant quamdam infinitatem in ratione entis creabilis.
Pro hujus intelligentia dico primo, quod qui cognosceret omr.es
effectus possibiles in proprio genere non comprehenderet divinam
virtutem secundum eum modum quem habent in ipso Deo. Hoc
probatur argumento facto pro secunda sententia. Quod confirma­
tur; nam omnes effectus producibiles a Deo sunt inférions ordi­
nis quam virtus divina secundum eum modum quem habet in Deo:
ergo non exacte et perfecte explicant divinam virtutem secundum
quod est in ipso Deo.
Secundo dico, omnes isti effectus simul sumpti explicant to­
tam virtutena divinae potentiae secundum illum modum quem po­
test habere in suo effectu adaequato. Et ita qui perfecte cogno­
sceret omnes istos effectus, comprehenderet divinam virtutem se­
cundum illum modum quem habet in seipsa. Ratio est nam divina
virtus non potest se explicare in alium effectum praeter istos:
ergo omnes illi simul sumpti explicant divinam virtutem secun­
dum quod explicabilis est in effectu.
Ex his colligitur quod implicat contradictionem quod omnes
effectus possibiles cognoscantur ab intellectu creato, etiam in pro­
prio genere. Itaque sicut implicat contradictionem quod omnes
effectus productibiles a Deo producantur ad extra in esse entita-

72Ô

.W.HONSVS DE LUNA

tivo, ita implicat contradictionem quod producantur in esse intelligibili creato. Ratio est nam sicut implicat contradictionem
quod divina virtus sit exhausta et terminata; ita etiam implicat
quod comprehendatur divina virtus secundum quod est explicabi­
lis in effectu adaequato.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum anima Christi potuerit intelligere secundum scientiam
inditam vel infusam non convertendo se ad phantasmata

Conclusio est affirmativa.
L.— Pro explicatione hujus articuli breviter advertendum est
quod, cum noster intellectus obtineat infimum gradum in genere
intelligibilium. quod bene explicat Ferrariensis 2 Contra gentes,
cap. 98 circa principium, et ex natura sua sit alligatus corpori et
immersus materiae, hinc est quod secundum praesentem statum
non possit actu cognoscere nisi convertendo se ad particularia
phantasmata. Quamvis enim intellectus feratur primo et per se
in universale, tamen determinat se ad cognitionem tam particula­
ris quam universalis recipiendo phantasmata. Cognoscit enim uni­
versale per hoc quod abstrahit ab isto vel illo phantasmate; co­
gnoscit vero singulare per quamdam reflexionem, eo quod deter­
minatur ab hoc vel ab illo phantasmate. Intellectus enim cogno­
scit directe naturam universalem repraesentatam per speciem quam
in sc habet, qui reflectitur supra suum actum, et cognoscit illam
Speciem quae est principium illius actus et phantasma a quo acci­
pit illam, et ita cognoscit singulare a quo phantasma causatum
est. Ferrariensis. 1 Contra gentes, cap. 65. Intellectum λόγο intelli­
gere per conversionem ad phantasmata, nihil aliud est quam quod
anima per intellectum cognoscat ipsam naturam universalem; per
potentiam vero sensitivam cognoscat singularem naturam. Intel­
lectus noster non cognoscit primo et per se ipsum singulare, ut
dictum est. Et isto modo intelligitur Aristoteles 3 De anima, cap. 8,
tcx. 3 cum dicit: oportet intelligcntem phantasmata etc. (1). Vi­
dete magistrum Banes 11 jt], q. 84. a. 7.
<1> ATtiSTOT.. De w™, 1. 3. r. 7
leet. 12. text. 30.

n. 3. Didor 3. 159, In Comment. S. Thomae,

QUAKST. XI, ART. 2

727

Secundo nota quod, quamvis hic modus intelligendi conveniat
intellectui nostro secundum praesentem statum, tamen anima se­
parata aut unita corpori impassibili, vol si unita corpori passibili
videns tamen Deum, sicut erat anima Christi, habet altiorcm mo­
dum intelligendi, et qui non dependet cx conversione ad phan­
tasmata. Anima enim propter statum tam sublimem perficitur in
modo intelligendi ita ut non possit in illo statu intelligere singu­
laria directe. Elevatur enim tunc anima Christi ad modum intelli­
gendi angelorum.
Ex his sequitur quod scientia infusa Christi independens erat
a phantasmatibus ex primo statu et perfectione animae Christi.
Nam licet anima informaret corpus corruptibile, tamen videbat
divinam essentiam, et ita praedominabatur corpori ut ad suas
actiones naturales corpus non posset illi esse impedimentum; haec
enim potestas et perfectio pertinet ad statum beatitudinis animae.
Et licet non habuerit anima Christi illas perfectiones status bea­
tifici quae ad corpus non pertinent seu repugant cum conditione
corporis passibilis, eas tamen quae pertinent ad animam ct ejus
beatitudinem, qualis est. ista de qua agimus, semper habuit.
Secundo, haec dependentia a phantasmatibus constat etiam ex
ratione ipsius scientiae per se infusae, quae est superioris ordinis
et ita separata et abstracta a sensibilibus ut per se ab illis nullo
modo pendeat. Species enim infusae quae sunt propriae, hujus
scientiae non sunt acceptae a phantasmatibus, nec illis proportionantur; et ita potuit Christus uti hac scientia sine conversione
ad phantasmata.
2. — Sed arguit Durandus in contrarium in 3, d. 14., q. 10 et
d 18, q. 2, quia viator ut sic dependet in intellectione ex conver­
sione ad phantasmata. Haec autem scientia data est Christo tam­
quam viatori. Ergo in usu illius pendet a phantasmatibus.
Secundo, quando Deus infundit alicui habitus su pera a tu rales
in intellectu, tides habitus dependent a phantasmatibus, ut constat
de fide, de prudentia infusa primo parenti. Ergo scientia infusa
similiter dependet a phantasmatibus.
Durandus, quoniam existimat scientiam infusam animae Chri­
sti esse ejusdem speciei cum scientiis nostris, negat animam Chri­
sti potuisse intelligere sine conversione ad phantasmata. Sed jam
dictum est. de hoc q. 9, a. 4, falsam scilicet esse sententiam Du-

728

ALFÙNSI'S DE LUNA

randi. Sed tamen, quamvis concedatur quod scientia animae Chri­
sti erat ejusdem rationis cum acquisita, inde tamen non sequitur
quod Christus non potuerit uti illa scientia sine conversione ad
phantasmata; nam anima separata potest uti illa scientia sine
conversione ad phantasmata. Ergo anima Christi, saltem supernaturaliter potuit uti illa scientia dum erat in corpore. Et ratio
divi Thomae in articulo probat etiam ibi de scientia acquisita.
Rejecta igitur sententia Durandi, qui consequents ad suam
opinionem concedit Christum non habuisse usum scientiae infusae
nisi loco et tempore post illius conceptionem, quando jam phan­
tasmata acceperat, quae sane sententia falssissima est, dicendum
est animam Christi potuisse semper et ab initio suae productio­
nis esse in actuali usu et consideratione hujus scientiae, ita quod
suum corpus passibile vel potentiae sensitivae nullum ei posset
esse impedimentum, quod sane constat ex divo Thoma hic. Unde
anima Christi a principio suae creationis habuit usum rationis,
non tantum in visione beatifica, sed etiam extra Verbum; habuit
enim statim actum neritorium qui praesupponebat cognitionem
scientiae infusae. Quandoquidem meritum per scientiam creatam
regulari non potest. Et si vera esset sententia Durandi, nihil
nobis meruit Christus, nisi post longum tempus suae conceptionis.
Ad prrwum Durandi respondetur primo, quod major argumenti
vera est; secus autem in eo qui simul est viator et comprehonsor,
qualis erat Christus. Respondeo secundo quod licet haec scientia
dicatur collata Christo ut viatori, utpote quae erat cognitio extra
Verbum et magis proportionata ad merendum, tamen etiam spectat
ad cognitionem animae beatae. Consequitur enim ad cognitionem
scientiae beatae, et ideo ratione hujus scientiae habuit modum
operandi consonum animae beatae et per se non repugnantem ra­
tione meriti et satisfactionis, quae sunt actiones viatoris.
Ad secundum respondetur quod alia ratio est in nobis qui su­
mus viatores et non comprehenso res, ut inquit Divus Thomas in
articulo.
3. — Circa solutionem ad tertium divi Thomae eat brevis diffi­
cultas, utrum potuerit Christus uti hac scientia cum conversione
ad phantasmata. Quae quidem difficultas solum potest habere lo­
cum in his objectis quorum Christus habebat phantasmata, non
vero in rebus spiritualibus prout in se sunt, ut per se constat Et

QUAEST. XI. ART. 3

729

ratio dubitandi est quia species intelligibiles illius scientiae inditae
non sunt ex natura sua acceptae a phantasmatibus nec proportionatac illis. Ergo.
Pro expdieatione nota quod usus alicujus scientiae dupliciter
considerari potest. Uno modo, secundum rationem propriam scien­
tiae; secundo modo, ex conditione subjecti. Item, anima Christi
duplicem conditionem habebat; nam erat actus corporis physici,
et erat anima beata.
Respondetur ergo ad dubium quod ad perfectionem illius scien­
tiae infusae non opus erat converti ad phantasmata secundum ra­
tionem scientiae. Sed tamen propter conditionem subjecti poterat
Christus uti illa scientia convertendo se ad phantasmata, sicut
contrario modo poterat non se convertere ad phantasmata cum
utebatur scientia acquisita, cujus usus proportionem habet natura­
lem cum phantasmatibus, ita ut sine conversione non possit esse
talis usus istius scientiae pro isto statu, sed totum hoc supplet
conditio beatitudinis animae Christi. Quapropter dicendum est
quod anima Christi, quando pe»· scientiam inditam cognoscebat,
res sensibiles quarum habebat phantasmata, poterat movere et
applicare phantasmata ad cogitandum de iisdem rebus modo sibi
proportionate. Nec hoc redundat in imperfectionem scientiae se­
cundum se. sed imperfectio tenet se ex parte subjecti inferioris
naturae in quo est.

ARTICULUS TERTIUS
Utrum anima Christi habuerit scientiam inditam seu infusam per
modum collationis

1. — Prima conclusio: Non fuit tiaec scientia discursive quan­
tum ad acquisitionem illius.
Secunda conclusio: Haec scientia quantum ad usum poterat
esse collativa sive discursiva.
2. In hoc articulo circa secundam conclusionem divi Thomae
est difficultas, utrum sit vera.
Pro parte negativa est argumentum. Proprius et connaturalia
modus cognoscendi per hanc scientiam est per simplicem cogni­

l'V)

ALFONSL'S DK LUNA

tionem. Sed iste modus cognoscendi opponitur discursui et compo­
sitioni. Ergo ex natura sua repugnat huic scientiae operari alio
modo. Minor palet. Et probatur major, quoniam scientia indita
animae Cliristi longe perfectior est quam scientia indita angelo­
rum. Sed ista ex natura sua habet modum cognoscendi per sim­
plicem intuitum et cognitionem sine aliquo discursu. Ergo a for­
tiori scientia infusa animae Christi. Confirmatur. Fieri non potest
ut per habitum principiorum cognoscantur principia per discur­
sum, quia ille habitus intuetur veritatem principiorum simplici
cognitione prout in se est. Ergo scientia indita Christi quae ex
natura sua cognoscit veritates simplici cognitione et sine discursu,
non poterit illas cognoscere per compositionem et discursum.
3. — Secundo sic arguitur. Quamvis possit anima Christi uti
aliqua specie per se infusa ad cognitionem alicujus rei, et postea
per illam speciem perficere illum actum rem aliam cognoscendo,
non tamen propterea erit ille discursus, sed solum erit cognitio
unius rei post aliam, sicut contigit etiam in angelo. Ergo non
potest intelligi quomodo per hanc scientiam fiat discursus.
4. — Tertio sic arguitur. Discursus dicit intrinsecam imper­
fectionem et limitationem in actibus per quos fit discursus. Sed
actus scientiae infusae animae Christi ex natura sua erant perfecti
et superioris ordinis. Ergo illis actibus omnino repugnabat dis­
cursus, qui intrinsecam includit imperfectionem.
5. — Quarto. Quod convenit alicui per se. ejus oppositum nec
per se nec per accidens potest illi convenire. Sed scientiae infusae
animae Christi convenit per se modus cognoscendi sine discursu.
Ergo ejus oppositum, scilicet cognoscere per discursum nulla ra­
tione nec per se nec per accidens potest illi competere.
G. — His tamen non obstantibus, sententia divi Thomae vera
est. Et pro ejus explicatione sit prima conclusio: Scientia infusa
animae Christi natura sua ex se non est discursiva, sed simplici
inteUigentia omnia cognoscit. Probatur. Lumen hujus scientiae in
se maxime perfectum est, superexcedens lumen scientiae angelicae,
ut etiam docet divus Thomas infra, art. 4. Sed actus scientiae
angelicae est per modum simplicis intelligentiac. Ergo. Secundo
probatur. Quoniam species hujus scientiae sunt valde perfectae;
sunt etiam universales. Ergo ex natura sua habent vim ad cogno-

QUAHHT, XI, ART. 3

731

scendum perfecte res ipsas repraesentatas, cognoscendo proprie­
tates ct effectus in suis principiis et causis.
Quod s» objicias, nam per hanc scientiam cognoscitur Deus,
non prout in se est, sed per effectus suos: ergo alio diverso actu
cognoscitur Deus et alio effectus ejus, et unus actus ex alio pro­
cedit: ergo talis cognitio necessario est discursiva. Nam cum co­
gnitio effectus sit intuitiva, et cognitio Dei sit abstractiva, et
una sit cognitio propria et a priori, scilicet cognitio offectus, et
alia sit a posteriori, nimirum cognitio Dei, non videntur posse esse
unus atque idem actus.
Respondetur quod eodem actu quo cognoscitur effectus per­
fecte cognoscitur etiam causa in ipso effectu. Talis enim cognitio
causae consequenter se habet ad illum actum; et non per se primo
cognoscitur secundum se et in scipsa, sed secundum quod con­
juncta est cum effectu et secundum quod in ipso resplendet. Et
ita non dat novam speciem actui, nec distincto actu cognoscitur,
maxime cum actus hujus scientiae sit altioris ordinis. Quae sane
scientia simplici intuitu pertingit ad principia et conclusiones,
atque ita simplici etiam cognitione et actu attingit causam et
effectum. Inimo vero per unum actum hujus scientiae possunt
interdum cognosci res diversae etiamsi inter se aliam connexio­
nem non habeant nisi quod repraesentantur per eamdem speciem,
propter ipsius scientiae et specierum ejus excellentiam. Ergo a
fortiori cognoscentur unico actu simplici ea quae inter se habent
connexionem, videlicet causa ct effectus, proprietas et principium,
aut alio simili modo.
Secunda conclusio: Haec scientia ex parte subjecti est discur­
siva, ita quod Christus potuit uti ista scientia per discursum.
Probatur ista conclusio ex doctrina divi Thomae in articulo prae­
cedenti. Nam haec scientia ex natura sua non dependet a phan­
tasmatibus nec habet species phantasmatibus proportionatas. Et
nihilominus anima Christi poterat uti ista scientia per conversio­
nem ad phantasmata ratione subjecti in quo erat talis scientia.
Ergo a paritate rationis, quamvis haec scientia ex natura sua et
per se non sit discursiva, tamen ratione subjecti in quo est, sci­
licet in anima rationali, quae discursiva est, poterit admittere dis­
cursum ct ferri in res ipsas medio discursu; ita quod anima Cliri­
sti, quia rationalis est, si velit» possit hanc scientiam applicare

732

ALEONSVS DE LVNA

ad cognitionem alicujus rei, ex cujus cognitione per discursum
deveniat in cognitionem alterius. Ncc mirum est quod alicui rei
conveniat aliquid ratione subjecti in quo est, et per aceidens, quod
tamen illi secundum naturam suam et secundum se non conveniat.
Nam theologia nostra ex natura sua ct secundum sc innititur lu­
mini claro et evidenti, tamen ratione subjecti in quo est pro hoc
statu innititur lumini obscuro, et habet obscuritatem: et similiter
habitus ex natura sua est difficile mobilis, tamen aliquando ra­
tione subjecti est facile mobilis. Ergo a simili scientia indita ani­
mae Christi, quamvis ex natura sua non sit discursiva, tamen
ratione subjecti poterit esse discursiva.
Ex his infertur intelligentia earum quae dicit divus Thomas
in solutione ad tertium, quod "uti collat ione et discursu connaturaleest animabus beatorum, non autem angelis"; intelligendus est
de potestate utendi illa scientia. Et similiter intelligitur illud divi
Thomae in 3, d. 31, q. 2, a. 4, scilicet quod animae beatae non
discurrunt nec ratiocinantur; intelligitur enim de necessitate, non
autem de libera voluntate.
7. — Ad argumenta in contrarium respondetur. Ad primum,
facile respondetur ex dictis juxta primam et secundani conclusio­
nem, quod scientia infusa Christi ex natura sua et per se habet
modum cognitionis sine discursu; ex parte tamen subjecti per
accidens admittit illum. Ad confirmationem respondetur non esse
eamdem rationem de habitu primorum principiorum; etenim ha­
bitus principiorum solum fertur ad ipsa principia secundum se, et
non ad ea quae in ipsis principiis continentur. Scientia vero infusa
animae Christi fertur ad principia et ad conclusiones et ad multa
quae inter se habent connexionem et ad alia etiam quae inter se
non connectuntur, et ita potest illi non repugnare discursus, saltim
ratione subjecti.,
8. — Ad secundum argumentum respondetur quod cum anima
Christi per hanc scientiam libere cognoscat ca quae per istam
scientiam repraesentari possunt, nec simul omnia cognoscit, po­
test ex uno cognito eamdem scientiam applicare ad aliud cogno­
scendum per propriam animae operationem, quae est discurrere ct
unum cum alio conferre.
9. — Ad tertium respondetur argumentum convincere quod
actus scientiae infusae ex natura sua et per se non sit discursivus;

QVAEST. XI, ART. -I

non tamen convincit de actu velut ab cxtrinseco et ex parte sub­
jecti.
10. — Ad quartum respondetur quod major argumenti sic est
mtclligenda, quod illud quod convenit alicui per se, secundum
eamdem rationem secundum quam convenit per se, ejus opposi­
tum nec per se nec per accidens potest convenire; at secundum
aliam rationem distinctam bene potest, illi oppositum convenire,
ut in exemplis allatis constat de theologia nostra et de habitu.
Unde scientia infusa animae Christi habet modum cognoscendi
simplici intelligentia et sine discursu, si secundum se consideretur
sine ordine ad hoc vel illud subjectum; et secundum hanc ratio­
nem ejus oppositum, scilicet cognoscere per discursum, nullo modo
potest ei convenire. At secundum aliam rationem, scilicet prout
contracta et determinata ad tale subjectum, scilicet animam ra­
tionalem et discursivam, potest illi convenire oppositum.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum in Christo scientia indita seu infusa fuerit minor quam in
angelis
Prima conclusio: Quantum ad id quod habet illa scientia ex
causa influente, major est secundum multitudinem scibilium et se­
cundum certitudinem scientiae.
Secunda conclusio: Quantum ad modum scientiae ex parte sub­
jecti fuit inferior sidentia animae Christi quam angelorum.
Nota in hoc articulo quod ex istis duabus conclusionibus pos­
sumus colligere tertiam, scilicet quod animae Christi scientia fuii
major quam angrt&rum simpliciter. Probatur. Perfectio scientiae
sumitur ex certitudine et dignitate objecti et numero scibilium.
Sed in his omnibus excedit scientia animae Christi. Ergo.
Ex hoc sequitur falsam esse sententiam Scoti in 3, d. 14, q. 4,
ubi ait quod scientia Christi quantum ad actum notitiae intuitivae
est imperfectior quam scientia angelorum. Et probat: quia ob­
jectum hujusmodi notitiae est idem respectu animae Christi et
angelorum. At intellectus angeli est perfectior. Ergo notitia intuitiva angeli erit perfectior. Probat, quia ab objecto et potentia

734

Al.FONSUS DE Lt*NA

paritur notitia. Dicit vero quod abstractiva notitia fuit perfectior
in anima Christi, quia illa fit per speciem intelligibilem concur­
rentem in absentia objecti, et species fuit perfectior in anima
Christi quam in angelis. Sed dicimus tamen falsum esse funda­
mentum Scoti; nam sola potentia nuda non potest producere no­
titiam nisi prius constituatur in actu per formam intelligibilem.
Sed objectum ipsum non potest uniri in ratione formae intelligi­
bilis. Ergo necessario debet poni species. Deinde, dato quod non
requirantur species intelligibiles ad notitiam intuitivam, tamen illa
consequentia nulla est, quia saltim requiritur lumen intelligibile
ad videndum ipsum objectum. Ergo ex parte luminis poterit esse
perfectior notitia intuitiva animae Christi.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum scientia indita seu infusa in Christo fuerit habitualis
scientia
Conclusio est affirmativa.
I. -In hoc articulo primo notandum e$t quod in argumento
sed contra, cum dicit divus Thomas quod '‘scientia de qua loqui­
mur univoca fuit scientiae nostrae", non accipitur univoca ita ut
scientia infusa sit ejusdem speciei cum nostra scientia, sed sumi­
tur univocatio in ratione habitus, hoc est quod in ratione generica
habitus univoca ntur.
Secundo, circa rationem quam assignat divus Thomas in cor­
pore articuli et circa solutionem ad primum, ubi inquit quod ha· c
scientia infusa data est juxta proportionem animae humanae, et
quod haec scientia est perfectissima, non simpliciter, sed in gene­
re humanae cognitionis, notandum c$t scientiam rerum creatarum
in proprio genere appellasse divum Thomam scientiam accommo­
datam modo cognoscendi humanae naturae. Etenim proprium est
ipsius Dei cognoscere per suam essentiam creaturas illas tamquam
propria omnium causa. Unde modus cognoscendi res in Verbo et
in ipsa divina essentia superat conditionem humanae naturae. At
scientia infusa, quamvis sit supernaturalis, dicitur dari modo pro­
portionate animae humanae quia collata est per species infusas

QL'AKST. XI, ART. 5

735

repraesentantes res in proprio genere, qui est modus intelligendi
naturae humanae, scilicet cognoscere res per species. Supernatu­
ralia autem infunduntur modo accommodato naturae humanae,
et cognitio per species intelligibiles libera est quantum ad usum
earum. Et propterea inquit divus Thomas hanc scientiam hoc modo
esse infusam animae Christi, et subinde esse habitualem. Et cum
divus Thomas inquit hanc scientiam esse perfectissimam in ge­
nere cognitionis humanae, non solum loquitur de cognitione na­
turali, sed .ntelligendus est de omni cognitione quae per species
inditas potest fieri, saltem de potentia ordinaria; atque ita sub
hac humana cognitione intclligit cognitionem omnium quae extra
Verbum esse potest in anima humana. Et hac ratione scientia
indita animae Christi superaddit scientiam hominum et angelo­
rum. Non fuit igitur simpliciter, id est omnibus modis sicut fuit
scientia beata, sed in ratione cognitionis extra Verbum absolute
loquendo fuit perfectissima.
2. Circa solutionem ad secundum, praeter solutionem assi­
gnatam a divo Thoma, aliter potest solvi argumentum, ut colligi­
mus ex doctrina Cajetani, in praesenti; nempe quod per finitum
numerum actuum possit anima Christi cognoscere actualiter uni­
versa quae continentur in hac scientia, etiamsi infinita sint, quo­
niam omnia ista per numerum finitum specierum repraesentantur.
Et ita potest exire in actum cognitionis simul actualiter cogno­
scendo quaecumque per unam speciem repraesentantur, ita quod
per hanc scientiam poterat cognoscere infinita sub aliquo genere
vel specie, et sic poterat omnia pertransire secundum numerum
finitum intelligibilium specierum. Et hoc nullum esi inconveniens
ut talis modus cognoscendi etiam angelis possit convenire.
3. — Est brevis difficultas: utrum anima Christi semper luerit
in aliquo actu secundo hujus scientiae.
Est ratio dubitandi, nam divus Thomas partem negativam vi­
detur assignare in hoc articulo, scilicet hanc scientiam fuisse in­
terdum tantum in actu primo; inquit enim hanc scientiam fuisse
habitualem. Idem autem videtur osse in actu primo et esse habi­
tualem.
Respondetur satis probabile esse animam Christi semper fuis­
se in aliquo actu secundo hujus scientiae, quoniam hoc erat illi
in sua potestate, ot est major perfectio. Praestantius enim est

7j36

alfûnsus de luxa

in actu secundo quam tantum in actu primo. Sed illo actus secun­
dus non repugnabat visioni beatae. Ergo satis probabile est Chri­
stum habuisse hanc perfectionem.
4. — Ad rationem autem dubitandi respondetur non repugnare
scientiam esse habitualem et etiam esse in actu secundo; nam co­
gnitio habitualis cx eo talis dicitur quia secundum se consideratur
veluti in actu primo, etiamsi semper sit simul cum artu secundo.
Nec in hoc apparet aliqua repugnantia, immo est perfectior ha­
bitus.
Secundo dico quod divus Thomas intendit docere in hoc articu­
lo non esse intrinsecum et connatural? huic scientiae esse in actu
secundo, sicut est scientiae beatae, sed usum ejus esse omnino
liberum animae Christi, cum sit cognitio extra Verbum. Et subin­
de actus hujusmodi scientiae non est immutabilis ex natura sua,
nec est aliquid ratione ipsius scientiae quod necessitatem inducat
animae Christi quod sit semper in actuali exercitio et usu hujus
scientiae. Et hoc sufficit ut dicatur haec scientia habitualis. Unde,
quamvis non sit certum animam Christi semper fuisse in actuali
exercitio hujus scientiae, probabilius tamen videtur, siquidem hoc
videtur illi possibile, vel immo est illi liberum ut ex alia parte
tribuat perfectionem. Et ita est intelligendus divus Thomas in
solutione ad primum.
5. — Sed quaeret aliquis quomodo haec scientia potuerit esse
semper in actu secundo: an in eodem actu adaequato toti scien­
tiae, an vero in diversis actibus adaequatis per transitum ab uno
ad alium.
(
Respondetur secundum doctrinam divi Thomae diversos esse
actus hujus scientiae. Nam tanta rerum multitudo diversorum
generum et ordo quae continentur in objecto hujus scientiae, et
per proprias species cognoscuntur, non videtur posse cognosci uni-,
co actu, considerata natura hujus scientiae, maxime propter alium
modum cognoscendi huic scientiae connaturalem. Nam quaedam
cognoscuntur a priori per hanc scientiam, quaedam a posteriori;
quaedam intuitive, quaedam vero abstractive; quaedam denique
per evidentiam ipsarum rerum, quaedam vero per solam eviden­
tiam in attestante. Quae sane diversitas videtur certe non posse
comprehendi sub unico actu.

QL'AKST. XI, ART

73T

Pro majori intelligentia nota quod, secundum modum cogno­
scendi connaturalem huic scientiae non poterat anima Christi per
hanc scientiam habere nisi unum actum adaequatum uni speciei
intelligibili; nam istae species semper infunduntur modo conna­
tural! et proportionate potentiae intellectivae, quae limitata est.
Isto modo fuerunt infusae animae Christi, ut dictum est, ct anima
Christi fuit semper in actu secundo per succesionem seu transi­
tum ab uno actu ad alium ad modum angelorum. Et sicut de ange­
lis dici solet quod cognoscunt simul unico actu multas res, quae
scilicet per unam speciem sunt repraesentabiles, ita dicendum est
dc anima Christi, quod multa unico actu simul perfecte cognosce­
bat, quia virtus luminis est quasi commensurata speciei intelli­
gibili. Et ideo universa quae per unam speciem repraesentantur,
dicuntur cognosci per modum unius.

6. — Ultimo dubitatur: an praeter species intclligibilis requira­
tur habitus infusus.
Arguitur primo pro parte negativa. Species intelligibilis consti­
tuit intellectum in actu primo tamquam illius sufficiens principium
ad eliciendum actum intelligendi secundum omnem rationem ejus.
Ergo superflue ponitur habitus infusus. Antecedens probatur, nam
angelus, quia per scientiam inditam recipit species perfectas re­
rum, ad actus talis scientiae non indiget habitu distincto ab spe­
ci cbus.
7. — Secundo sic arguitur. In actu intelligendi duo consideran­
tur, scilicet ratio intellectionis, et species talis intellectionis. Sed
intellectus dc se habet vim sufficientem ad eliciendam intellectio­
nem ut intellectus est praecise; per speciem vero intclligibilem
sufficienter determinatur ad talem intellectionem talis speciei. Er­
go non est necessarius habitus distinctus ab speciebus.
8. — Prima conclusio: In hac scientia indita animae Christi,
praeter species instelligibilis, debet dari habitus per se infusus
elevans intellectum ad illius actum. Et patet ex divo Thoma, art.
sequenti ad tertium, ubi distinguit lumen divinitus infusum ab
speciebus, et illud dicit esse unum, species vero plures; et art. quar­
to praecedenti dicit hanc scientiam esse perfectiorem angelica
quantum ad lumen, et idem tenet in 3, d. 14, q. 1, a. 3. Probatur
conclusio. Virtus activa intellectus de se est sufficiens ad actum
StO. Tomâ» -1

47

73S

ALFrWSVS ΠΕ Ll^NA

hujus scientiae; et non elevatur per solas species: ergo requiritur
aliquid aliud, nempe habitus infusus, quia ut elevetur modo con­
natural! debet elevari per inhaerentem et permanentem virtutem,
quae habitus dicitur. Probatur major. Quia nulla potentia natu­
ralis habet ex se et ex sua natura virtutem activam in suo ordine
seu ex parte potentiae sufficientem ad actus supernaturales seu
superioris ordinis, quia potentia naturalis per se tantum ordina­
tur ad actus naturales. Sed actus hujus scientiae sunt supematurales et superioris ordinis. Ergo virtus activa intellectus de
se est insufficiens ad actus hujus scientiae. Probatur minor, nempe
quod per solas species non elevetur. Nam species ad hoc ponitur
in intellectu ut uniat objectum cum potentia; est enim veluti
semen objecti ut illius efficientiam suppleat. Sed si objectum ipsum
uniretur potentiae ad intelligendum, tantum tribueret ad actum
efficaciam ex parte objecti necessariam. Ergo species solum potest
istam conferre. Igitur si deest potentiae vis agendi ex parte sua
necessaria, aliunde debet suppleri, scilicet per lumen vel habitum
infusum. Et confirmatur. Quia in scientiis naturalibus praeter spe­
cies requiritur habitus; et similiter in fide: ergo et in hac scientia.
Quod si aliquis respondeat in his omnibus requiri habitum, quia
species sunt imperfectae: contra hoc est primo, nam in visione
beata essentia divina unitur potentiae in ratione speciei intelligibilis, et tribuit perfecte totam vim quam objectum conferre potest,
et nihilominus ex parte potentiae lumen ad illam visionem est ne­
cessarium. Secundo, quia si in aliis est necessarius habitus pro­
pter imperfectionem specierum, multo magis hic necessarius erit
propter imperfectionem ipsius potentiae.
9. — His suppositis, ad primum argumentum, quidquid sit de
scientia angelorum, utrum habitus sit distinctus ab speciebus, de
quo in 1 p., q. 58, a, 1, respondetur non esse eamdem rationem
in scientia angelorum, quia in illa, non solum species perfectae
sunt, sed etiam ipsa virtus potentiae in suo ordine sufficiens est
et proportionals ad actus talis scientiae ad quos habet naturalem
inclinationem et maximam connaturalitatem absque aliquo impe­
dimento; et ideo non est necessarius habitus. Aliter vero est in
intellectu animae Christi in ordine ad actus superioris scientiae,
ut explicatum est.

QVAEST. XI, ART. 6

739

10. — Ad secundum argumentum respondetur quod in ordine
ad naturales actus intelligendi intellectus de se habet totam vim
activam ex parte potentiae necessariam ad efficiendum actum intolligendi, solumque deficit illi concursus objecti, qui mediante spe­
cie illi tribuitur. Unde ex intellectu et specie resultat quasi unum
totale principium intellectionis. Et tam species quam intellectus
secundum se concurrunt suo modo ad ipsam intellectionem, non
solum secundum rationem communem intellectionis, sed etiam se­
cundum particularem. At vero in ordine ad actus supematurales,
non solum deficit intellectui humano concursus objecti, sed etiam
deest illamet activitas partialis seu incompleta quae ex parte
potentiae necessaria est. Et ita species infusae animae Christi,
quamvis suppleant concursum objecti, non tamen supplent de­
fectum ipsius potentiae. Quare necessarius est habitus scientiae
infusae ut elevet potentiam ad actus supematurales et ad judi­
candum de objecto. Quod judicium praestari non potest per solas
species, maxime quia coordinatio specicrum per se requiritur ad
scientiam, quae sane fieri non potest nisi ab ipso lumine scientifico. Ergo praeter species illas, requiritur lumen scientificum ut
sint debite coordinatae ad eliciendos actus scientificos.

ARTICULUS SEXTUS
Utrum scientia indita animae Christi fuerit distincta secundum
diversos habitus

Conclusio est affirmativa.
1. — In hoc articulo est primo notandum quod ad scientiam duo
requiruntur, scilicet collectio specierum, et lumen seu habitus vel
facultas quae facilem reddat potentiam ad exercendum actum et
ad judicandum de rebus. Divus Thomas hic, ut colligitur ex cor­
pore articuli et in solutione ad tertium, videtur loqui de habitu
hujus scientiae ratione sjjecierum intelligibilium, et hoc modo di­
cit hanc scientiam distingui per diversos habitus.
Secundo nota esse satis probabile quod scientia infusa Christi,
non solum multiplicatur quantum ad species, verum etiam quoad
habitus judicativos, ita quod componitur ex habitibus, ut docet
Cajetanus 1. 2, q. 54, a. 4, et divus Thomas in 3, d. 14, q. 1, a. 3. Sed

7d0

ALFÜNSUS DE Ll'MA

in hac quaestione est duplex modus dicendi. Primus est tot multi­
plicari habitus vel lumina quot multiplicantur species intelligibiles. Sed haec sententia nullum habet efficax fundamentum, quo­
niam fere omnibus habitibus scientiarum commune est ut unus
habitus scientiae habeat diversas species intelligibiles. Unde non
est. verosimile tot multiplicari habitus vel lumina quot sunt spe­
cies intelligibiles. Et hujus ratio communis etiam aliis habitibus
scientificis esse potest, quia cum habitus vel lumen teneat se ex
parte potentiae, ex sua ratione universalius principium est quam
species intelligibilis quae supplet vicem objecti et determinat po­
tentiam ad talem actum.
Secundus modus dicendi est, duos esse habitus hujus scientiae:
unus circa res naturales, alius vero circa res supernaturales. Nam
haec objecta sunt omnino diversorum ordinum, et per hanc scien­
tiam cognoscuntur in proprio genere et in proprias species. Ergo
requiruntur diversi habitus, nempe habitus supernatural is et di­
vini ordinis ad res supernaturales cognoscendas, et habitus alius
inferior et quasi ordinis angelici ad cognoscendas res naturales
etiam modo elevatiori quam humano. Et isti duo habitus solum
videntur sufficere. Nam cum res naturales ab angelo cognoscan­
tur eodem lumine infuso, quamvis per diversas species: ergo in
hac scientia poterunt cognosci eodem lumine infuso, siquidem est
perfectius quam angelicum. Et similiter sufficiens erit illud lumen
ad cognoscendas res supernaturales. quoniam res supernaturales
inter ee habent convenientiam, sunt enim ejusdem ordinis. Et ita
per unicum lumen altius et eminentius quam sit illud quo cogno­
scuntur res naturales, poterunt cognosci. Et haec sententia est
probabilis.
Nihilominus tamen probabilior sententia est quod, licet species
multiplicentur, unicus tamen sit habitus simplicissimus: atque
unicum scicntificum lumen quod sub unica ratione formali sub
qua scibilis, nempe sub unica manifestatione divini luminis, exten­
dit se ad principia et conclusiones et ad omnia naturalia et supernaturalia quae manifestari possunt divino lumine. Et ita sentit
divus Thomas hic, a. 6, et in 3, d. 14, a. 3, et communiter no­
viores theologi. Et probatur. Quia non est sufficiens fundamen­
tum ad constituendos diversos habitus. Nam ex sola distinctione
materiali objectorum non potest colligi distinctio habituum, ma-

QVAK3T. XI. ART. G

741

xime cum modus cognoscendi res naturales per hanc scientiam
non solum excedat humanam cognitionem, sed etiam angelicam.
Ergo complectitur sub objecto suo ca omnia quae lumen angeli­
cum attingere potest. Praeterea, illa etiam quae sunt supra an­
gelicum ordinem et spectant ad supernatnralem, sicut lumen in­
tellectuale quod est superioris ordinis quam sensus, complectitur
sub se omnia quae sensus attingit, et praeterea res etiam sui
ordinis.
2. — Ultimo dubitatur, quare cum sit unicus habitus scienti/iCK.S, multiplicentur spectos.
Dicunt aliqui quod habitus c.s-f per se infusus ct ordinis divini,
atque ita. unicus et simplicissimus, potest se extendere ad quam
plurima objecta materialia; nam quae sunt diversa in inferioribus
adunantur in superioribus. Sed dicunt quod species non sunt divi­
ni et supernaturalis ordinis, sed connaturales intellectui. Hanc
sententiam mihi videtur tenere magister Medina hic, et quidam
alii. Ponuntque exemptum pro hac sententia: nam fuies habitus
est per se infusus; sed species quibus apprehenditur ordinis sunt
naturalis, immo sunt acquisitae: ergo bene intelligitur quod habi­
tus scientiae infusae animae Christi sit simpliciter supernaturalis.
tamen species quibus utitur sint ordinis naturalis.
3. Oppositam tamen sententiam, species sçiiiçet infusas ani­
mae Christi esse simpliciter supernaturalis ordinis, docet Cajeta­
nus hic; quae sententia proculdubio vera est. Probatur manifeste,
quia coordinatio per se pertinet ad scientiam, ut bene Cajetanus
advertit 1. 2. ubi supra. Sed lumen scientificum Christi est ordi­
nis supernaturalis. Ergo.
Secundo. Species quae pertinent ad scientiam infusam, non so­
lum repraesentant spectantes ad ordinem naturae, sed etiam
effectus ordinis supernaturalis. Ergo non pertinent ad ordinem
naturae.
Tertio. Species naturales animae separatae, auctorç divo Tho­
ma, 1 p., q. 89, a. 1, sunt imperfectiores quam species angelicales,
repraesentem tque res in communi et in confuso. At species infu­
sae animae Christi, ut universi theologi fatentur cum divo Thoma
in hac quaestione, simpliciter sunt perfectiores speciebus ange­
licis ut repraesentant distincte et in particulari sua objecta. Ergo
non sunt connaturales animae, sed ordinis supernaturalis.

742

ALFONSUS DE LUNA

4. — Ad illud simile do fide respondetur non esse eamdem ra­
tionem de fide et de scientia infusa, quoniam per iidem non co­
gnoscimus res in seipsis aut suis propriis effectibus, sed ministe­
rio dicentis; atque ita fidei cognitio non requirit species proportionatas lumini supernatural! perfecte repraesentans res ipsas cre­
dibiles, sed sufficiunt quaecumque species. Sed per scientiam in­
fusam cognoscuntur res perfecte in seipsis aut in propriis suis
effectibus. Unde haec cognitio de se exposcit species perfectas
proportionates ipsi lumini scientific©.
Ad dubitationem respondetur, aliis omissis, quod cum sit ne­
cessarius habitus infusus ad judicandum, tenet se ex parte intel­
lectus ipsumque confortat et elevat; atque ita non est necesse ut
accommodetur et proportionetur in omnibus intellectui, immo vero
aufert imperfectionem intellectus ct elevat per virtutem superio­
rem ct universaliorem, atque adeo retinet suam unitatem et sim­
plicitatem. Tamen species potius se tenent ex parte objecti seu
ex parte intellectus; deserviunt enim ad hoc ut objectus sit intime
unitum intellectui, atque adeo non confortant nec elevant virtutem
intellectus, sed potius accomodantur ipsi intellectui et ejus imper­
fectioni. Et sic participant divisionem et multiplicitatem et sunt
minus universales quam species angelicae, quoniam intellectus hu­
manus imperfectior est et limitatior quam angelicus.

QUAESTIO DUODECIMA
De scientia animae Christi acquisita vel experimental!

ARTICULUS PRIMUS
Utrum secundum scientiam acquisitam vel experimentalem
Christus omnia cognoverit

Prima conclusio: Omnia quae lumine intellectus agentis possunt
acquiri cognovit Christus j»er scientiam acquisitam.
Stxmnda conclusio, in solutione ad tertium: Secundum scien­
tiam acquisitam non scivit omnia simpliciter, non enim cognovit
substantias separatas nec singularia praeterita, praesentia et fu­
tura.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum secundum scientiam acquisitam vel experimentalem
Christus profecerit
1. — Conclusio est: Christus in hac scientia, non tantum profe­
cit secundum effectum, et etiam secundum experientiam, verum
etiam secundum essentiam ipsius scientiae.
In his articulis est difficultas: an anima Christi habuerit hanc
scientiam naturalem infusam a Deo a primo instanti creationis
sua#, an vero successu temporis illam acquisierit.
Et in primis suppone dico. Primum, si sermo fiat de cognitione
experimental!, animam Christi non habuisse ab initio creationis

744

ALFONSOS DE LVNA

suae hanc cognitionem quae dicitur scientia experimentalis, sed
illam successu temporis acquisisse. Et de hoc non est difficultas;
constat enim discursu temporis Christum multa sensibus perce­
pisse quae antea per sensus non cognoverat. Ideo intelligitur illud
ad Hebraeos 3 (v. 8), Didicit αν his quae pussies est obedient iam,
non quia de novo virtutem obedientiae didicerit, sed quia illam
novo modo exercuit et effectum illius experimento cognovit. Unde
Christus mediis sensibus acquisivit experimentalem cognitionem
etiam in intellectu et species intelligibiles ad illam necessarias
quas a principio non habebat; quae sane experientia est repetita
memoria earum rerum quae per sensum perceptae sunt et prout
sunt perceptae. Et ad hanc experientiam habendam necessarium
est ut species repraesentent res illas quatenus aliquando sub sen­
sibus perceptae sunt, vel ut sint principium cognoscendi ipsas
esse sensu perceptas. Tota ergo difficultas est, non de hac expe­
rimental! cognitione quae proprie non est scientia, sed de ipsa
scientia quae est habitus acquisitus per demonstrationem.
Secundo supponendum est quod scientia dicitur dupliciter in­
fusa. Uno modo, per se, id est secundum propriam rationem. Et
haec est quae non potest haberi per acquisitionem, de qua actum
est quaestione praecedenti. Alio modo dicitur infusa per accidens,
quae secundum propriam rationem potest acquiri, sed per accidens
est quod miraculose habeatur per infusionem. Et de hac inquiri­
mus utrum animae. Christi fuerit a principio suae creationis scien­
tia naturalis, quae secundum propriam rationem acquisibilis est,
infusa per accidens, an vero postea illam sibi Christus compara­
verit.
2. — In hac difficultate sunt tres sententiae satis probabiles,
duae extremae ct altera media.
Prima sententia est animam Christi a principio suae creation s
habuisse perfectos omnes habitus scientiarum et virtutum intel­
lectualium ad usum necessarios. Haec est communis sententia,
quam etiam tenuit divus Thomas q. 20 De veritate, a. 2 et in 3,
d. 14, a. 3, quaestiuncula 5, et Paludanus, q. 2, Richardus, q. 2,
a. 3, Scotus, Durandus et Halensis, 3 p., q. 13, et multi alii qui in
Christi anima ponunt scientiam per accidens infusam similem illi
quam Adam habuit.

Qt’AEST. XU, ART. 2

745

Quae sententia probatur. Primo, quia anima Christi a prin­
cipio suae creationis fuit maxime perfecta. Ergo non est denegan­
da perfectio scientiae naturalis a principio in animam Christi, si­
quidem scientiae naturales perficiunt humanum intellectum.
Secundo probatur. Christo ex gratia Dei fuerunt infusae a prin­
cipio virtutes morales quae per exercitium boni operis solent acqui­
ri, et ideo vocantur acquisitae. Ergo similiter idem erit dicendum
de virtutibus intellectualibus, quod a principio fuerunt infusae per
accidens, praesertim cum virtutes intellectuales digniores sint
quam morales, ut docet divus Thomas 1. 2, q. 66, a. 3.
Tertio probatur, quoniam protoparenti fuerunt a principio
omnes scientiae naturales per accidens infusae ex gratia Dei. Ergo
a fortiori Christo. Patet consequentia, quia sicut primus parens
datus fuit in doctorem humani generis, sic et multo melius Chri­
stus,
Ultima probatur. Quia alias non potuisset Christus habere has
scientias omni ex parte perfectas, siquidem discursus humanus
in hujusmodi scientiis quodammodo in infinitum procedit, et non
videtur quomodo Christus brevi tempore vitae potuerit proprio
discursu invenire omnia quae sub humana scientia includi pos­
sunt. Non enim poterat omnia experimento cognoscere a quibus
haec scientia realiter accipi potest.
His et aliis argumentis haec sententia efficitur satis probabilis.
Juxta quam dicendum est animam Christi cognovisse in statu viae
omnia quorum naturaliter capax est anima humana in quocumque
statu constituta. Et ita cognovit per species illi a principio infu­
sas et per scientiam naturalem illi infusam omnes res naturales,
tam materiales quam immateriales, tam substantias quam acci­
dentia, ea perfectione qua ab anima tam conjuncta quam separata
naturaliter cognosci possunt. Anima enim Christi a principio ha­
buit omnem perfectionem sibi debitam ratione unionis vel beatitudinis; et haec perfectio scientiae videtur debita ratione hujus­
modi unionis et beatitudinis. Et quamvis anima Christi erat in
corpore corruptibili, tamen, ut inquit divus Thomas quaest. prae­
cedenti, a. 1 ad secundum et a. 2, non fuit subdita suo corpore
ita ut ab eo dejienderet, sed illi omnino praedominabatur. Unde
dum erat in corpore fuit capax omnis praedictae perfectionis hujus
scientiae; atque ita hac ratione non dependebat ex speciebus a

74H

ALFÛNSUS DS Ll-NA

rebus, nec ex phantasmatibus necessario dependebat in hac scien­
tia naturali, cum ejus anima, quamvis informaret corpus corrupti­
bile, non tamen fuit illi alligata nec subjecta. Et ideo in eo etiam
statu retinuit vim operandi actus intellectus et voluntatis etiam
naturalis sine corporis dependentia.
3. — Secunda sententia in alio extremo docet Christum propriis
actibus acquisisse scientiam spectantem ad ordinem naturae. Haec
videtur esse sententia expressa divi Thomae supra, q. 9, a. 4. Et
hic Cajetanus et alii thomistae tenent hanc sententiam; Capreolus
in 3, d. 14, et ibi eam sequuntur Major in q. 5, Marsilius q. 10,
a. 2, Thomas de Argentina in 3, d. 14, a. 5.
Cujus sententiae potissima et prima ratio est haec: Officium
intellectus agentis saltim praecipuum est colligere species intolligibiles ab ipsis rebus illustrando phantasmata. At si hujusmodi
scientiae infusae fuerunt animae Christi, intellectus agens in ani­
ma ejus caruit isto officio, et ex consequenti frustra et otiose po­
neretur hic intellectus in anima Christi. Ergo.
Secundo probatur ex illo Lucae. 2: Jesus proficiebat sapientia
et aetate. Cum ergo non potuerit hoc vere affirmari ratione scien­
tiae beatae vel infusae, necessario videtur intelligendum secun­
dum hanc scientiam per se acquisitam. Et in hoc sensu explicant
sancti patres istud testimonium; divus Ambrosius lib. Dc incar­
nationis Domini sacramento, cap. 7, et lib. 5 De fide, cap. 7; et
Cyrillus lib. 2 De fide, cap. 3; Laurentius Justinianus lib. De sacro
[Z. oaslo] connubio Verbi ct animae, cap. 10, et multi alii.
Tertio probatur. Praestantius est scientias suapte natura acquisl biles proprio marte atque industria comparare quam ab alio illas
recipere. Cum ergo Christus habuerit praesta ntissimum intelle­
ctum, decebat profecto ut hac excellentia et perfectione non care­
ret, sed suo ingenio sibi adinveniret hujusmodi scientias naturales.
Et confirmatur. Nam intellectus animae Christi debebat perfici, non
solum divino modo per scientiam beatam, et modo angelico per
scientiam per se infusam, sed etiam modo humano per scientiam
hanc per se acquisitam. Et propterea ponimus hanc triplicem scien­
tiam et connaturalem. Sed modus humanus et connaturalis homi­
nis est ut ab ipsis robus acceptis comparemus scientias in ipsisque
perficiamus. Ergo hic modus non est denegandus animae Christi
respectu scientiae per se acquisitae quae perficit humano modo.

qi'ACSr

ku. ART.

747

Haec sententia, quae videtur divi Thomae in praesenti articulo,
est valde probabilis, juxta quam dicendum est cognovisse Chri­
stum per hanc scientiam universa quae lumine intellectus agentis
sciri possunt. Unde non cognovit essentias substantiarum separa­
tarum prout in se sunt; sed omnia objecta materialia cognovit.
Hoc autem fieri potuit ratione qua divus Thomas docet in solu­
tione ad primum et secundum articuli primi, scilicet, propter ex­
cellentiam Christi Domini et propter excellentiam ingenii; ex pau­
cis enim singularibus potuit colligere alia multa. Vel fortassis
etiam, ut inquit Cajetanus solutione ad secundum, quod angeli
attulerunt ei singularia quaedam sufficientia ad cognitionem om­
nium rerum. Item tertio, quia virtus luminis naturalis animae
Christi perficiebatur ex lumine infuso etiam circa proprium ob­
jectum sibi proportionatum, sicut fides in nobis naturam perficit
et sicut metaphysics perficit scientias inferiores. Quod si interro­
ges quando coepit Christus hanc scientiam acquirere, ct quo tem­
pore pervenerit ad ejus perfectionem: respondetur, secundum doc­
trinam divi Thomae articulo secundo in solutione ad primum et
secundum, quod paulatim post aliquod tempus comparavit hanc
scientiam, scilicet in aetate perfecta. Unde cum primum pervenit
ad usum rationis, statim coepit hanc scientiam sibi comparari;
post modum vero intra breve tempus, propter eminentiam ingenii
et intellectus, adeptus est hujus scientiae perfectionem. Et sic
intelligitur divus Thomas cum dicit in aetate perfecta habuisse
consummationem hujus scientiae.
4. - Est tertia sententia media satis probabilis. Ad quam sup­
pone quod in quacumque scientia duo reperiuntur. Alterum est
collectio ordinata specierum intelligibilium; alterum, habilitas per
quam intellectus bene disponitur ad recte judicandum de rebus
scibilibus. Et haec habilitas est essentialiter scientia. Quo suppo­
sito dicit haec sententia quod animae Christi in primo incarnatio­
nis instanti fuerunt infusae omnes scientiae naturales quantum
ad habilitatem, ita ut ex tunc intellectus Christi esset optime
dispositus ad bene judicandum de rebus naturalibus. Tamen spe­
cies requisitae ad hujusmodi naturales scientias non fuerunt in­
fusae animae Christi, sed officio intellectus agentis atque etiam
ministerio sensuum illus sibi acquisivit Christus successu temporis.
Et probatur ista sententia. Primo, quoniam juxta illam sal-

74 S

ALFONSOS DE I.VNA

vantur duo quae in hac parte maxime sunt consideranda: primo,
quod intellectus Christi ab instanti incarnationis habuerit magnam
perfectionem, etiam circa naturalia; secundo, quod intellectus
agens in anima Christi exercuerit se in praecipuum suum officium,
quod est abstrahere species per illustrationem phantasmatum. Se­
cundo probatur, quoniam supposito quod Christi animae fuerint
infusae omnes virtutes morales, ut erudite docet magister Medina
q. 9, a. 4, idem asserendum est de prudentia, quae est veluti auriga
virtutum. Tenemur enim dicere quod actus prudentiae infusus
fuit intellectui practice Christi. Sed tamen species intelligibiles
necessariae ad usum hujus habitus non fuerunt infusae, sed suc­
cessu temporis illas Christus comparavit. Ergo probabiliter idipsum dicemus de habitibus speculativis.
Confirmatur. Primo, quoniam secundum probabilem senten­
tiam, habitus principiorum inditus fuit cuicumque hominum ab
auctore naturae; et tamen species requisitae ad usum hujus habi­
tus non sunt acquisitae, sed abstrahuntur ministerio intellectus
agentis. Et propterva divus Thomas 1. 2, q. 51, a. 1 dicit quod
habitus principiorum partira est a natura et partim ab acquisi­
tione. Similiter pueris infunditur per baptismum habitus fidei. Et
tamen species necessariae ad cognitionem fidei non infunduntur
illis, sed per acquisitionem comparantur. Ergo non est mirum
asserere quod intellectui Christi infusum fuerit per accidens lu­
men scientificum ordinis naturalis, et quod ipse postea acquisierit
species necessarias virtute luminis intellectus agentis.
Confirmatur secundo. Nam juxta hanc sententiam, optime intelligitur quod, secluso omni miraculo, Christus brevissimo tem­
pore et absque alicujus magisterio acquisierit universas scientias
naturales maxima cum perfectione, quoniam lumen scientificum
infusum facile poterat disponere, et ordinare species rerum natu­
ralium de novo acquisitas in intellectu sub ratione formali objecti
scibilis. Quae coordinatio est maxime necessaria ad assensum
scientificum. Et quidem per lumen supernaturale quod per se in­
fusum erat animae Christi non poterat ita facile fieri haec spccicrum dispositio et coordinatio, eo quod est lumen improportionatum ipsis speciebus et rationi formali objecti scibilis.
Et haec sententia non videtur adversari doctrinae divi Thomae
hic. et supra, q. 9, a. 4; nam ut patebit legenti, divus Thomas

QVARSr. xn. ART. 2

749

nihil aliud in his articulis concludit quam quod shit ponendae
species in intellectu Christi acquisitae per officium intellectus
agentis.
5. — His suppositis, respondetur ad argumenta primae sentontiac quatenus militant contra secundam. Et ad primum responde­
tur quod perfectius est. acquirere per se illud quod est per se
acquisibile, et propria industria obtinere scientiam acquisitam
quam illam habere per infusionem. In hac enim acquisitione homo
reducit se de potentia ad actum et movet seipsum, quod praestantior est quam moveri ab alio per infusionem scientiae per se acquieibilis.
Ad seen iulum respondetur quod, licet cx parte objecti virtutes
intellectuales sint perfectiores quam morales, in ratione tamen
virtutis, morales praestant intellectualibus, siquidem faciunt bo­
num habentem simpliciter; intellectuales vero secundum quid.
Oportebat autem ut virtutes quae bonum simpliciter reddunt ha­
bentem haberet Christus ab instanti incarnationis, praesertim cum
virtutes morales per se acquisitae habeant moderari appetitum;
quae rationes non militant de virtutibus intellectualibus.
Ad tertium respondetur non esse eamdem rationem de scientiis
naturalibus per accidens infusis primo parenti. Nam primus pa­
rens datus fuit a Deo doctor generis humani in naturalibus, atque
ita oportebat quod a principio illi essent infusae species et scien­
tiae rerum omnium naturalium, sicut etiam creatus fuit in aetate
virili et quantitate. Christus vero fuit institutus doctor mysterio­
rum gratiae, et ideo oportuit ut a principio haberet scientiam
mysteriorum gratiae et supcrnaturalium; scientias vero per se
acquisibiles modo humano sibi compararet.
Ad ultimum respondetur juxta dicta in explicatione secundae
sententiae.
6. — Ad argumenta vero secundae sententiae quatenus proce­
dunt contra primam, respondetur. Ad primum, omissa sententia
Cajetani in praesenti, qui existimat intellectum agentem habere
aliam operationem praeter abstractionem specierum a phantasma­
tibus, nempe illustrare principia per se nota — quod falsum existi­
mo, etenim hoc non pertinet ad intellectum agentem nisi quatenus
efficit species repraesentantes terminos seu res ipsas; reliqua enim
cognitio fit ex virtute cognoscitiva intellectus possibilis: — respon­

750

ALFONSUS DE LUNA

detur ergo primo, juxta doctrinam divi Thomae in quaestione De
anima, a, 15, quod intellectus agens praebet etiam virtutem intelligendi intellectui possibili per modum cujusdam illustrationis. Et
hunc actum habet intellectus agens in anima separata adeo sic
ut virtus animae separatae ad intelligendum proveniat tam ex
parte intellectus agentis quam ex parte intellectus possibilis; et
propterea intellectus agens non erit otiosus si non habeat in anima
operationem abstraendi species. Et hanc operationem habuit in
anima Christi. Hacc doctrina est Ferrariensis 3 Contra gentes,
cap. 45, circa finem, et Aegidii, Quodlibeto secundo praecipue et
Quodlibeto sexto, q. 24 in fine.
Secundo respondetur quod ut potentia aliqua dicatur non esse
frustra, satis est quod ex natura sua sit connaturalis alicui for­
mae et ad statum perfectum et ad integritatem naturae requisitae,
licet per accidens contingat ut nunquam exerceat suam operatio­
nem, quia aliunde providenda est; maxime quando talis operatio
non spectat ad perfectionem simpliciter, et ejus effectus aliunde
melius suppletur. Quod etiam patet in Adam, cui a principio spe­
cies intelligibiles fuerunt infusae, et intellectus agens in ipso caruit operatione colligendi species ab ipsis rebus.
Ad secundum respondetur primo, testimonium illud Lucae 2
varie exponi. A multis enim patribus exponitur eodem modo de
scientia sicut de gratia, scilicet dc augmento quoad ostensionem
et operationem. Et hic est profectus secundum effectum, ut dicit
divus Thomas a. 2 hic. Ita explicat Gregorius Nyssenus et Cajetanus super Lucam; Reda etiam homilia 11 super Lucam et multi
alii. Secundo respondetur quod istud testimonium intelligitur de
experimental i cognitione in qua proficiebat, quae tamen non est
scientia acquisita, ut dictum est. Ita exponit divus Thomas Dc ve­
ritate, q. 20. a. 6 ad tertium, et in 3, d. 14, q. 1, a. 3, quaestiuncu­
la 5.
Ad tertium respondetur negando antecedens. Praestantius enim
videtur nunquam carere aliqua perfectione, etiamsi ab ipso Deo
solo sit recipienda, quam carere illa aliquo tempore, Maxime quod
Christus a se hanc scientiam habere dicendum est, tamquam pro­
prietatem connaturalem debitam ratione unionis, sicut de gratia
et de aliis donis dicitur. Nam si Christus assumpsisset naturam
humanam in statu per se debito unioni, sine illis defectibus quos

QUARST XII, ART. 3

751

propter nostram salutem assumpsit, certe assumpsisset illam exor­
natam hac scientia sicut reliquis perfectionibus. Cum igitur caren­
tia hujus scientiae a principio incarnationis non sit necessario
conjuncta cum corpore passibili, nec necessaria sit ad finem re­
demptionis, quare de facto Christus non assumpserit naturam hu­
manam cum hac perfectione a principio suae creationis?
Ad confirmationem respondetur quod haec scientia per se ac­
quisita perficiebat intellectum Christi humano modo ct connatu­
ral illi, demptis tamen imperfectionibus quas in nobis habent
scientiae acquisitae. Istae enim non decebant animae Christi, quae
unita erat hypostatice Verbo divino; atque ita non acquisivit scien­
tiam nec species, sed a principio eas habuit ut ejus anima omni
modo a principio esset plene perfecta.

ARTICULUS TORTIUS

Utrum Christus aliquid ab hominibus didicerit
Conclusio est: Non fuit conveniens ut Christus aliquid ab ho­
mine didiceret.
Contra istam conclusionem est argumentum. Nam Christus da­
tus fuit hominibus ut eos doceret et illuminaret doctrina et veri­
tatibus fidei ad salutem animae spectantibus, non vero in aliis
scientiis naturalibus; nunquam enim homines docuit physicam et
mathematicam. Ergo nullum erat inconveniens quod Christus, qui
in mysteriis Supematuralibus erat doctor hominum, ab illis in
inferioribus doceretur.
Secundo. Quia non fuit inconveniens quod Christus ex sensibi­
libus acciperet scientiam et in illa proficeret, ut inquit divus Tho­
mas in solutione ad secundum. Ergo non erat indignior anima
Christi ut etiam ab hominibus acciperet scientiam.
Nihilominus tamen conclusio divi Thomae vera est, quia non
decuit supremum doctorem a discipulis doceri. Unde respondetur
ad primum quod, quamvis non repugnaret ut Christus ab aliis in
scientiis naturalibus doceretur, non tamen decuit propter dignita­
tem personae Christi, quae cum sit infinita sapientia Patris, non
debuit ab hominibus aliquid adiscere.

752

ALFON'SUS DE LUNA

Ad secundum respondetur quod res sensibiles creatae habent
in docendo tantum rationem instrumenti, et sunt veluti signa sa­
pientiae Dei; et ideo illis rebus docetur [a DcoJ tamquam a ma­
gistro et doctore. Homo vero quando docet, habet rationem causae
principalis. Quare fuit inconveniens ut Christus ab homine didiceret, non autem ut a sensibilibus creaturis scientiam acciperet.

QUAESTIO DECIMATERTIA
Do potentia animae Christi

ARTICULUS PRIMUS

Utrurii anima Christi habuerit omnipotentiam
Conclusio est negativa.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum anima Christi habeat omnipotentiam respectu immutationis
creaturarum
1. — Prima conclusio: Anima Christi propria virtute sive na­
turali sive gratuita solum habuit potentiam ad illos effectus fa­
ciendos qui sunt animae convenientes, puta ad gubernandum cor­
pus, et ad disponendum actus humanos, et etiam ad illuminandum
per gratiae et scientiae plenitudinem omnes creaturas rationales.
Secunda conclusio: Anima Christi ut instrumentum Verbi vir­
tutem habuit ad omnes transmutationes miraeulosas in ordine axi
incarnationis finem, non tamen habuit virtutem axi annihilandum
aliquam creaturam sicut nec ad creandum.
2. - De hac quaestione disputant doctores in 3, d. 14, et divus
Thomas, de omnipotentia, 1 p., q. 25. quae recte ab ipso definitur
quod sit potentia factiva omnium factibilium.
In articulo secundo nota, secundum fidem catholicam esse te­
nendum quod Christus mediante sua anima et humanitate causât
in nobis gratiam et gloriam et reliqua dona supernaturalia, juxta
Sto. Tomis - 1

4«

75*1

ALFONSUS DE LUNA

illud Joannis 1 (vv. 16-17) : De plenitudine ejus nos omnes accepi·
nues; et illud: Gratia ct veritas per Christum facta sunt. Item, fides
catholica docet quod Christus per suam humanitatem innumera
effecit circa omnium genera creaturarum, caelum, terram, mare et
cetera ut constat ex contextu evangel ico. de quo divus Thomas
infra, q. 44 et 45.
Tota ergo disputatio prima in hoc loco est an Verbum per hu­
manitatem fecerit haec omnia in genere physico et ut physicum
Verbi Instrumentum» an vero in genere dumtaxat causae moralis,
sive per orationem impetrans a Deo hujusmodi effectum, sive per
meritum, sive per satisfactionem; et similiter inquirimus utrum
haec potestas sit physice effectiva gratiae et supernatnraKum ope­
rum, an solum moraliter.
3. Et probatur Christi humanitatem non concurrere ad hos
effect us gratuitos et miraculosos in. genere causae physicae et ut
physicum instrumentum. Pruno sic argumentor: Ad rationem in­
strumenti praerrequiritur actio propria, quae est secundum for­
mam naturalem ipsius instrumenti et quae se habet dispositive
ad effectum principalis agentis, ut docet divus Thomas 1 p., q. 45,
a. 1. Sed humanitas Christi non habuit hujusmodi operationem
ad opera miraculosa et ad gratiam et justificationem animarum.
Ergo. Probatur minor. Operatio propria humanitatis Christi vel
est Spiritualis, vel corporalis. Spiritualis, cum sit immanens, non
poterat disponere subjectum circa quod operabatur agens princi­
pale in miraculis ct in justificatione animarum. Operatio vero cor­
porea non poterat contingere animas justificandas, quia corpus
est improportionatum spiritui; item etiam, non poterat contingere
animas eorum quos Christus suscitavit. Ergo.
Quod si quispiam concedat sufficere ad rationem instrumenti
quod attingat subjectum, et concurrat ad effectum principalis
agentis per solam actionem sibi communicatam ab agenti princi­
pali, tunc sic argumentor. Et probatur quod Christi humanitas
secundum partem corpoream, etiam per actionem communicatam
a Deo agenti principali, non possit attingere ad ipsam animam
justificatam vel ad reducendam ipsam ad corpus. Operatio commu­
nicata Christi humanitati secundum partem corpoream erat ope­
ratio corporalis. Ergo per hanc operationem non poterat attingere
animam. Probatur antecedens. Operatio spiritualis erat omnino

QUAEST. XIII, ART. 2

ta

„.

755

improportionata subjecto corporeo. Ergo non potuit communicari
Christi humanitati secundum partem corpoream. Et confirmatur
ex illo axiomate communi: Omne quod recipitur ad modum reci­
pientis recipitur. Ergo operatio recepta a subjecto corporeo non
potest esse spiritualis, sed corporea.
•1.
Secundo sic arguitur circa idem. Nam si vora est sententia divi Thomae in loco proxime allegato, quod actio praevia et
propria requiritur ex parte instrumenti ad actionem communica­
tam illi ab agente principali, non videtur certe qua ratione corpus
Christi possit concurrere ut physicum instrumentum ad hujus­
modi supernaturales effectus. Probatur. Quia non potest assignari
aliqua operatio ex parte corporis Christi praesupposita ad actio­
nem communicatam illi ab agente principali, quod esset necessa­
rium ex parte instrumenti ad rationem instrumenti. Ergo.
5. Tertio sic arguitur. Nulla creatura potest esse instrumen­
tum physicum divinae virtutis ad creandum, ut docet divus Tho­
mas 1 p., q. 45, a. 5, et hic. Sed gratia per solam creationem potest
produci. Ergo humanitas Christi non potest concurrere ut physi­
cum instrumentum ad ejus productionem. Probatur minor. Gratia
non magis educitur de aliqua potentia naturali quam anima ratio­
nalis. Ergo sicut anima rationalis per solam creationem potest
produci, ita et gratia.
6. — Quarto sic arguitur. Ut humanitas Christi vere ac physice
efficiat, est necessarium ut in se suscipiat aliquam virtutem agen­
tis. Haec vero nulla esse potest, quia nec potest esso qualitas
aliqua, nec motus, nec aliquid hujusmodi. Ergo. Major probatur,
quia actus secundus essentialiter supponit primum. Ergo nihil po­
test agere sine virtute agentis, maxime quia humanitas de se non
habet virtutem ad haec operandum. Ergo oportet ut. illam réci­
piat Ρ°Γ aliquam sui mutationem et alicujus rei receptionem, sci­
licet virtutis superadditae. .Non enim potest intelligi quod fiat
potentior si maneat sicut antea.
7. — Quinto sic arguitur. Si Christi humanitas concurrit instrumentaliter effective ad miracula et ad justificationem animarum, sequitur quod Christus non operabatur hos effectus pro
sua libera voluntate et quando illi placebat secundum humanam
voluntatem, sed quando ejus humanitas a Deo movebatur ad hu­
jusmodi effectus. Consequens non consonat historiae evangelicae,

75G

ALFONSVS L’E LVNA

ex qua constat Christum fecisse miracula et [justificasse] pecca­
tores quando illi placitum erat. Sequela probatur. Instrumentum
non operatur effectum pro sua libera voluntate, sed quatenus mo­
vetur a principali agente, quoniam non habet, virtutem in seipso,
sed receptam ex motione principalis agentis.
8. — Ultimo sic arguo; et suppono quod auctores qui tenent
humanitatem Christi concurrere ut instrumentum physicum, do­
cent cum Cajetano hic, humanitatem Christi ex co concurrere
physice ad hujusmodi effectus quatenus defert imperium divinum
practicum ad creaturas circa quas Deus, ut causa principalis, ope­
ratur hos effectus. Contra hoc sic arguo: Christi humanitas per
suam operationem non defert ad creaturas ipsum imperium divini
intellectus quatenus est operatio immanens in ipso intellectu di­
vino, ut patet, quia imperium sic acceptum est ipsemet Deus. Nec
defert ad creaturas aliquam actionem Dei transeuntem proceden­
tem a divino imperio; nam ut satis probatur 1 p., q. 45, a. 3, nulla
reperitur operatio divina transiens. Ergo non est explicabile quo
pacto divinum imperium deferatur ad creaturas per operationem
humanitatis physice concurrentis.
9. — In hac difficultate sunt duae sententiae. Prima docet Chri­
sti humanitatem nullam physicam efficientiam habere aut in mi­
raculis aut in justificatione animarum, sed solam moralem effi­
cientiam. Sic docet Durandus in 3, d. 14, q. 5 et in 4, d. 2; Scotus
ibidem, q. 2 et in 2, d. 27; Palatios [Michaël de], d. 14, q. ultima,
et multi doctores extra scholam divi Thomae; et ex discipulis divi
Thomae magister Cano in Relectvone de sacramentis in genere,
in quarta parte, circa finem, et Cajetanus 2. 2. q. 158. a. 1, circa
solutionem ad primum, et ipsummet sentit quod attinet ad mi­
racula.
10. — Secunda sententia docet Christi humanitatem concurrere
ad omnia miracula et justificationem, non solum per modum causae
moralis, sed etiam ut instrumentum physicum Verbi divini.
Haec est seni entia divi Thomae hic, art. 1 et 2. Ita enim con­
cedit Christi animam potuisse efficere miracula sicut negat potuis­
se assumi ad creandum vel annihilandum. Manifestum est autem
quod, si sermo esset solum de causalitatc morali, potuisse animam
Christi concurrere ad annihilationcm et creationem. Loquitur ergo
divus Thomas de vera et physica causalitate. Idem tenet infra,

Ql'AEST. XIII. ART 2

757

q. 48, a. 6 et q. 62, a. 6, et q. 6 De potentia, a. 4, licet olim in 3,
d. 14, q. 1, a. 4 consenserit primae opinioni. Cajetanus, licet in
2. 2, ubi supra, tenuerit primam sententiam, in hoc articulo illam
retractat, secutus divum Thomam hic, ct in 1. 2, q. 112, a. 1.
Denique, haec sententia communis est inter thomistas, quae
certe, verosimilior est quam opposita, et sacrae scripturae magis
consonat et sanctorum patrum diffinitionibus.
Magister Medina congerit quamplurima testimonia pro hac
conclusione. Potissime notanda sunt testimonia ex quibus constat
fecisse miracula, Matth. 8, imperavit ventis; et infra: Volo, mun­
dare; et 1 Lucae, 8 dixit puellae mortuae: Surge; et Joan. 11: La­
zare, veut foras. Imperium istud manifeste declarat virtutem effe­
ctivam operantis miraculum; non enim efficiebat per orationem aut
per meritum, sed auctoritati ve. Item, plurimis in locis Christus
dicitur brachium Domini, quia per ipsum mirifica opera effecit,
ut exponunt sancti. Item, ponderanda sunt illa miracula quae
Christus operatus est per contactum corporis, sicut quando sana­
vit caecum a nativitate liniens oculos ejus, Joan. 10. Nam, ut
adnotavit Cyri Ilus libro quarto super Joannem, cap. 2, Christus
quandoque, non solum verbo et imperio miracula fecit, sed per
contactum carnis suae, ut sic ostenderet efficaciam et virtutem
quae inerat carni ejus (1). Divus Chrysostomus. homilia 26 in
Matthaeum, idipsum insinuat, ponderans verbum illud: Domine,
si vis potes me mundare (2).
Quod attinet ad gratiae causalitatem, plura etiam sunt testi­
monia sacrae scripturae, potissimum illud Joannis 1: Gratia et
veritas per Jesutm Christum facta est. Illud verbum, facta est,
clare denotat physicam efficientiam. Propterca in concilio Ephe­
si no, can. 11 diffinitur, “carnem Christi esse vivi float ricem",
propter unionem ad Verbum, quod vitam habet divinam (3). Quao
verba non possunt recte intelligi nisi caro Christi sit vivificatrix
physice.
Ratione probatur haec sententia. Non est asserendum nihil
posse Deum per creaturam efficere quod creatura per vires suae
naturae efficere non possit. Ergo non repugnat creaturam devari
(1) S Cyiullus, CniotiK Ht. IhJwh. fivanp.,11b. ·!. c. 2, MG 73. 578.
<2i S. J. CnnvtovTAJHVs, Hotnil iu MatthaturA. hoiftll. 26. Mg. 57. 334.
(X» Mansi 4. 1Û83,

75S

ALFlINSr S DE EUNA

«ad efficiendum illiquid supra naturam suam: ergo nec repugnabit
humanitatem Christi elevari ad supernaturalia opera, nam est
eadem ratio. Antecedens probatur. Primo, de actione ignis inferni;
secundo de sacramentis novae legis et. de sacerdotibus, et in gonece causae physicae et instrumentalis concurrunt ad effectus
supernatural.es, ut late ostenditur infra, q. 62. Ergo a fortiori
instrumentum conjunctum, quale est humanitas Christi, quod effi­
cacius et multo praestantius participat virtutem principalis agen­
tis, ut docet divus Damascenus lib. 3, cap. 7 De fide orthodoxa.
Denique probatur. Causa litas gratiae et effectum supernaturalem per modum causae physicae pertinet ad excellentiam huma­
nitatis Christi. Sed nulla est repugnantia ut ista.n causalitatem
tribuamus illi. Ergo de facto tribuenda esi. Consequentia proba­
tur. Nam hoc tribuendum est humanitati Christi quod maxime
extollit ejus dignitatem, praesertim si id consentiat divinae scri­
pturae et modo loquendi conciliorum et sanctorum patrum, ut re­
vera consentit haec sententia. Ergo. Minor patet in exemplis supra
positis, et infra etiam ostendemus.
11. Ad primum argumentum respondetur quod ejus difficul­
tas late disputari solet 1 p., q. 45. a. 5. Videte magistrum Banes.
Respondeo nunc breviter quod in instrumento illa secunda opera­
tio necessaria est. Sed tamen operatio quae, convenit instrumento
ex propria forma non est necesse quod attingat subjectum circa
quod operatur agens principale, sed satis est quod instrumentum
per illam operationem habeat aliqualem proportionem ad sub­
jectum ita quod saltim conveniat in ratione entis creati. Nam hac
proportione supposita, quae se habet voluti dispositio ad effectum
principalis agentis, per operationem sibi communicatam a princi­
pali agenti poterit attingere subjectum et effectum. Igitur ad ar­
gumentum, concedo quod Christi humanitas per operationem sibi
proportionatam ct propriam, non simpliciter attingit subjectum
circa quod fit miraculum nec potest attingere animam justifican­
dam, sed totus contactus fit per actionem sibi communicatam
a Deo.
Ad replicam factam inter arguendum respondetur quod opera­
tio communicata a Deo corpori Christi entitative et formaliter
materialis est; et secundum hanc rationem certe non attingit ani­
mam justificandam. Virtualiter tamen est spiritualis, et ita con­

QUAEST. ΧΠΙ, ART. 2

7.;0

tactu virtual! animam contingit, non per inhaerendam, sed per
immediatam virtutis activae proportionem; quemadmodum Deus
contactu virtutis attingit subjectum circa quod operatur, et tamen
non habet realem inhaesionem aut informationem cum ipso sub­
jecto. In naturalibus est exemplum in ultima dispositione ad unio­
nem animae rationalis cum corpore, quae quidem formaliter ma­
terialis est et corporea dispositio, habet tamen specialem quam­
dam virtutem quatenus procedit ab homine, ratione cujus attingit
unionem animae rationalis ad corpus. Cum igitur haec operatio
recepta in humanitate Christi secundum partem corpoream sit.
virtualiter spiritualis, eo quod est ab ipso Deo, qui est summe
spiritualis, hoc satis est ut attingat ratione istius virtutis physi­
cae productionem gratiae spiritualis; sicut etiam docet divus Tho­
mas 1 p., q. 70, a. 3 ad tertium, quod motus caeli, quamvis for­
maliter non sit motus vitalis, potest tamen producere formalem
vitam in his inferioribus quatenus procedit ab intelligentia viven­
te quae caelum movet, nam ut sic est virtualiter motus vitalis.
Unde non est inconveniens quod res corporalis quatenus instru­
mentum agentis principalis spiritualis contingat virtualiter sub­
jectum speciale et producat in illo specialem effectum; sicut etiam
probabiliter dicitur quod phantasma corporeum attingit intelle­
ctum possibilem contactu virtuali, et producit in eo speciem intel­
ligibilem virtute intellectus agentis cujus est instrumentum; quem­
admodum e contra agens pure immateriale contingit virtuali con­
tactu passum pure materiale. Angelus enim movens caelum con­
tactu virtuali contingit ipsum corpus caeleste.
Sed est advertendum quod quando dicimus reperiri duplicem
rationem in instrumento, alteram sibi connaturalem et alteram
participatam ab agenti principali, non esse necesse ut sit duplex
actio realiter tamquam res a re una distincta ab alia, sed satis
fuerit formalis distinctio. Videte magistrum Banes.
12. — Ad secundum respondetur operationem corpoream huma­
nitatis Christi praeviam esse operationi cogitativae aut phanta­
siae. Nam divus Thomas in quaestionibus praecedentibus 11 et 12
asserit Christum posse uti scientia infusa per conversionem ad
phantasmata, et quod scientia acquisita cognoscebat per ordinem
ad phantasmata. Dicitur ergo quod cum Christus volebat operare
aliquod miraculum, aut concurrere ad justificandam animam, utc-

760

ALF'ONSUS DE LUNA

batur sua scientia convertendo sc ad phantasmata; et ita simul
operabatur operationem spiritualem et corpoream, et sic concur­
rebat instrumentaliter humanitas Christi secundum utramque
partem. Et ita etiam modo concurrit humanitas Christi existons
in caelo, ut infra dicemus.
Secundo respondetur per qiuimcumque actionem vel passionem
suam, eo tempore quo illam patiebatur seu actio illa existebat,
potuisse vel gratiam vel alios effectus supematurales efficere,
vel per contactum carnis suae cum actu fiebat, vel per vocem ali­
quam quando illam emi teba t.
13. — Ad tertium varie respondent theologi. Quidam dicunt
gratiam vere et proprie creari a Deo, inter quos est magister
Soto. Et Cajetanus infra, in q. 62, a. 1 aliquantulum favet huic,
sententiae, quamvis hic et 1. 2, q. 110, a. 1 oppositum doceat. Alii
theologi ajunt gratiam non creari, sed concreari. Quae sane sen­
tentiae falsae sunt. Et probatur breviter gratiam non creari.
Gratia dependet in fieri et in conservari ab essentia animao:
ergo educitur dc potentia animae, saltem obedientiali. Secundo
probatur ratione divi Thomae q. 110, 1. 2. Id quod non est per se
existons, non creatur. Sed gratia non est per se existens, sed
existit in anima. Ergo. Item, nam id quod creatur fit ex nullo
praesupposito. Sed ad productionem gratiae praesupponitur sub­
jectum et potentia obedientialis cx qua educitur. Gratia ergo non
creatur. Probatur etiam gratiam non concreari, Concreari enim
solum id dici potest quod oomproducitur ad productionem alte­
rius, sicut voluntas et intellectus animae rationalis dicuntur con­
creari ad creationem animae. Sed non est aliquid quod per sc
creetur ad cujus creationem comproducatur gratia. Ergo. Igitur
dicendum est gratiam produci quadam mutatione supernatural!
quae reducitur ad generationem secundum quid, id est ad genera­
tionem accidentalem. Haec sententia videtur expressa divi Tho­
mae 1. 2, q. 110, a. 2 ad ultimum, et q, 3 De potentia, a. 8 ad
tertium, et q. 27 Dc veritate, a. 3,
Notandum tamen est quandoque a viris gravissimis dici gra­
tiam creari aut concreari ex eo quod gratia absque ullis nostris
meritis nobis a Deo confertur; et ita in genere moris non praesupponit aliquid ex parte suscipientis, sed censetur fieri ex nihilo.
Et merito quidem, quia anima prius quam gratia et caritate per-

Ql'AKSr. XIU. ART, »2

751

ficiatur nihil est apud Deum, ut ait Paulus primae ad Cor. 13.
Videte divum Thomam in loco supra allegato.
14. — Ad quartum et quintum argumentum respondetur simul.
Petunt enim illam difficultatem, utrum virtus o-perativa miracu­
lorum sil qualitas aliqua superaddita humanitati Christi, ita quod
reperiatur in Christo per modum formae permanentis, an potius
per modum formae transeuntis, sicut divus Thomas 2. 2, q. 178,
a. 1 ad primum dicit reperiri in ceteris sanctis, cx divo Gregorio
in secundo Dialogorum, cap. 32; et in 2. 2, q. 171, a. 2 inquit “pro­
phetiae lumen inesse prophetis per modum cujusdam impressionis
transeuntis”, et non esse habitum.
In qua re sunt tres sententiae. Prima quae, ut refertur, a ma­
gistro Victoria traditur, dicit hanc virtutem inesse humanitati
Christi, non permanentor, sed per modum transeuntis, sicut in­
erat ceteris sanctis. Unde Christus non operabatur miracula quo­
ties illi placebat, sed quando Verbum utebatur humanitate Christi.
Fundamentum hujus sententiae potissimum est quintum nostrum
argumentum.
Secunda sententia inquit virtutem operatricem miraculorum
esse qualitatem supernaturalem permanentem in Christi huma­
nitate. Haec solet attribui Paludano in 4, d. 1.
Tertia sententia est media, quae verior est, quam docet Vega
super sess. 6 Tridentini, c. 14. scilicet virtutem miraculorum Chri­
sti pertinere ad ejus humanitatem per modum, permanentis, non
tamen esse aliquam qualitatem superadditam illi. Sed ex eo quod
humanitas est conjuncta Verbo, habet divinitatem sibi inefablliter existentem ad operandum miracula quotiescunque Christus vo­
luerit miracula facere.
Haec sententia probatur. Primo diffinitione citata concilii Ephesini dicentis carnem Christi esse viviftcatricem, existentem in
Verbo (1). Quibus verbis duo insinuantur. Primum, quod virtus
vivifleativa Christi carni inest permanenter; hoc enim videtur
designare dictio vivifieatricem. .Secundum est quod illa virtus non
est superaddita qualitas, sed convenit humanitati cx unione hypo­
statica ad Verbum.
Sccwido probatur. Proprium est instrumenti conjuncti quod
absque aliqua superaddita qualitate habeat vim instrumentalem
111

Art<lOir«i'>ri«’»H S Oil/.'/

r

II. MaiMi 5. R7.

762

ALFONSUS DE l.t’NA

per modum permanentis, ut brachium respectu totius suppositi,
calor naturalis respectu formae viventis. Sed Christi humanitas
est instrumentum conjunctum. Ergo. Haec sententia est media.
Ex hoc sequitur quod Christus potuit efficere miracula quando
volebat, quod non est concedendum ceteris sanctis. Et ratio diffe­
rentiae inter Christum et sanctos est manifesta. Nam volitio qua
Christus voluit facere miracula est operatio elicita non a sola
humanitate, sed etiam a Verbo; et ita decebat quod asisteret illi
permanentor virtus operat i va miraculorum, quae ratio non proce­
dit in ceteris sanctis. Unde sequitur quod, si humanitas Christi
relinqueretur a Verbo cum omnibus donis supernaturalibus quae
modo habet unita Verbo, non haberet, sed solum per modum trans­
euntis. quoniam ratio propter quam haec virtus inest permanenter humanitati Christi est unio ad Verbum, et non aliud donum
supernatural. Ergo sublata hac unione, non permanebit haec
virtue sicut antea.
Ex his manet solutio ad quartum et quintum argumentum.
Sed circa solutionem quinti argumenti, quod est difficile, ul­
timo nota quod humanitas Christi habet aliquam rationem causae
principalis quatenus potest seipsam applicare per suam liberam
voluntatem ad opera miraculosa; tamen in ipsa operatione est
purum instrumentum Dei, nec quidquam operatur nisi quatenus
a Deo movetur. Decebat tamen ad dignitatem et excellentiam
humanitatis Christi propter inefabilem unionem ad Verbum, ut
Deus uteretur humanitate Christi illamque moveret ad causan­
dum effectum quoties ipsa sua libera voluntate applicaret se ad
effectum supernaturalem, sicut etiam perlinet ad regularem Eccle­
siae providentiam et gubernationem ut Deus uteretur ministro
iliumque moveret ad causandum effectum sacra mentalem quoties
ipse sua voluntate applicaret se ad ministrandum aliquod sacra­
mentum. Et in hoc est. maxima differentia inter humanitatem
Christi et actum prophetiae et miracula quae faciebant sancti.
15. — Ad ultimum argumentum, pro ejus solutione prwn/> notandum est quod cum Deus omnia operetur divino imperio, juxta
illud psalmi 148, Ipse dixit et facta sunt, etc. creatura concurrens
instrumentaliter ad effectum divinae virtutis non ex eo dicitur
deferre divinum imperium quia sua libera voluntate illud deferat,
sicut unus servus potest imperium domini sui ad alium servum

QVAEST. XU I ART 2

763

deferre per quamdam moralem intimationem, sed quatenus ipse
Deus utitur creatura ad applicandam virtutem sui divini imperii
ad effectum, ita quod virtus imperii divini non attingat effectum
nisi prout modificatur instrumento. Et hac ratione creaturae di­
cuntur deferre imperium divinum, quae delatio physica est.
Secundo nota quod, cum Deus operatur per aliquod instrumen­
tum, necessario debemus constituere aliquam operationem trans­
euntem ipsius Dei. Quae, licet respectu ipsius Dei potius sit cen­
senda effectus quam operatio, eo quod non est actualitas aut com­
plementum divinae virtutis operatricis, quod est de ratione ope­
rationis transeuntis, tamen respectu illius instrumenti quod Deus
assumit est vera operatio, quia, ut bene advertit hic Cajetanus,
per illam operationem constituitur instrumentum in ratione effe­
ctivi et exeeutivi.
Tertio nota quod imperium divinum practicum. quamvis for­
maliter sit actio immanens, tamen virtualiter est actio transiens,
ut explicatur 1 p. ubi supra.
His suppositis, respondetur ad argumentum quod Christi hu­
manitas quatenus attingit subjectum per operationem sibi com­
municatam a divino imperio defert ipsum divinum imperium ad
subjectum, non inquantum est quoddam infinitum, sed prout
est imperium effectivum et continet eminenter virtutem actionis
transeuntis. Etenim ipsum Dei imperium sub hac ratione conside­
ratum accommodat se operationi instrumentariae humanitatis
Christi, et non operatur aliquid circa subjectum nisi juxta propor­
tionem virtutis instrumentariae quae inest illi operationi. Quare
proprius dicitur quod imperium divinum defert semetipsum quan­
tum ad exeeutionem sui ad subjectum mediante operatione instru­
menti, quam quod instrumentum deferat illud ad subjectum, quia
imperium Dei utitur instrumento ad sui exeeutionem. Hoc quod
dixi de humanitate Christi proportionabiliter dicitur de quocum
que instrumento divinae virtutis.

16. — Secundo dubitatur in hoc articulo: utrum humanitas
Christi concurrat effective physice ad effectus loco distantes.
Pro parte negativa est argumentum. Nam contactus physicus
est necessaria conditio in omni agente physico ad agendum, adeo
ut Deus ipse illam requirat ad agendum per divinitatem suam.

764

ALFONSOS ÜE UNA

Operari enim non potest nisi ubi est, ut docet divus Thomas i p.,
q. 8. Ergo propinquitas localis ad rem ipsam est omnino intrinseca
et necessaria conditio omni causae efficienti physice.
Secundo. Actio quae fit per instrumentum proxime ab illo de­
pendet. Ergo si contactus necessarius est, maxime in instrumen­
to; et non sufficit contactus causae principalis secundum se. Sed
ad contactum actionis instrumenti necessaria est propinquitas
localis ad rem ipsam. Ergo.
17. —In hac difficultate sunt variae sententiae. Prima docot
Christi humanitatem esse quidem per se loquendo effectivum in­
strumentum Verbi ad omnia miracula et ad justificationem anima­
rum, et ita de facto concurrebat effective ad omnia miracula quae
Christus fecit in hac vita mortali et ad justificationem illorum
quos dum erat in hac vita mundavit a peccatis. At modo ejus hu­
manitas non concurrit effective ad animarum justificationem eo
quod est magna distantia inter humanitatem Christi et animas
justificandas. Et quamvis instrumentum divinae virtutis, dicit
haec sententia, ad quamcumque distantiam posset operari, sed
tamen non est credibile quod Verbum sua humanitate utatur ad
operandum physice in materiam distantem; quoniam Deus absque
magna necessitate non solvit legem communem, secundum quam
causa effectiva physica etiam instrumentalis non potest operari
nisi circa subjectum sibi proximum. Hanc sententiam docet Vega
super sessionem sextam concilii Tridentini, c. 14.
A lia sententia dicit quod Christi humanitas existens in caelo
non causât physice immediate gratiam in animabus nostris
propter nimiam distantiam: causât tamen mediate mittens impe­
rio suo angelos qui instrumental iter in nobis efficiant gratiam et
justitiam. Hanc sententiam docent quidam doctissimi moderni.
Alii denique existimant Christum per humanitatem suam tan­
tum potuisse efficere miracula per physicum contactum, vel intra
illam sphaeram per quam diffundi poterat vox ejus vel alia simi­
lis actio. Unde dicunt quod si aliquando ultra, hanc distantiam
fiebat effectus, negant per veram efficientiam humanitatis fuisse
factum, sed solum per moralem concursum
18. — Contraria tamen sententia verior est, scilicet humanita­
tem Christi jiosse operari miraculose ubi non est localiter prae­
sens, etiamsi illud non attingat per se, sed solum per actionem

qr.UÎST. SIU. ART. 2

765

-qua ibi effectus fit dependenter ab humanitate alibi existent’·, et
similiter quod de facto humanitas Christi existons in caelo effi­
cienter physice concurrit ad hujusmodi effectus su pernaturales.
Quae sententia colligitur ex divo Thoma infra, q. 56. a. 1 ad ter­
tium, ubi inquit contactum virtualem sufficere ad hanc efficien­
tiam propter infinitam virtutem divinitatis.
Et probatur haec sententia. Quia Christus eodem modo opera­
batur haec miracula in locis distantibus sicut in propinquis, ut
patet de \roce Christi quando per illam animam Lazari revocavit
ab inferis dicendo: Lazare, veni foras, aut cum dixit, Joan. *1:
Vade, filius tuus vivit. Non enim fuit necessarium ut vox illa per­
veniret usque ad locum in quo erat filius reguli ut per illam sani­
tas ejus filio praestari possit.
Secundo probatur. Quoniam hoc ita asserere cedit in maximam
dignitatem humanitatis Christi, et ex alia parte nullum habet
inconveniens. Nam licet secundum communes leges instrumenta
causarum naturalium non operentur nisi circa subjectum sibi
proximum, tamen instrumenta divinae virtutis non alligantur ali­
cui distantiae determinatae, sed ad quamcumque possunt operari.
Etiam illa conditio, quod agens et passum sint simul, non est per
se nec intrinsece requisita in ipso principio agendi nec in actione,
et ita saltim per divinam potentiam poterit optime suppleri. Pro·
pterea illa sententia a nobis citata, quod humanitas Christi con­
currit effective mediate ad nostram justificationem mediante mi­
nisterio angelorum, parum habet probabilitatis: tum quia modus»
ille justificandi non excedit limites causae moralis, nam quod
Christus suo imperio moveat angelum ad justificandam animam
spectat ad moralem qualitatem; tum etiam quia hactenus non est
receptum in theologorum schola ut effective angelus moveat ani­
mam causetque effective gratiam et justitiam in illa, Quare haec
sententia est propter suam novitatem relinquenda.
19.— Argumentum hi contrarium ruit cum sua confirmatione.
Patet, ex dictis. Dico enim quod instrumentum divinae virtutis
non alligatur determinate distantia locali, sed ad quamcumque
operari potest. Et potest contingere subjectum circa quod opera­
tur por operationem sibi communicatam a divina virtute, quamvis
non contingat illud per praeviam dispositionem quam habet se­
cundum formam propriam. Unde sicut divina virtute fieri potest

766

ALKONSUS DE LUNA

ut sacramenta mediante actione praevia suscepta in subjecto extrinseco, v. g. in aere qui verborum sacramentalium prolatione
verberatur virtualiter animam contingant et in ea producant gra­
tiam; ita etiam fieri potest divina virtute ut ignis existons Romae
calefaciat corpus existons Salmanticae, atque adeo per humanita­
tem Christi in caelo existentem divina virtus operatur effectus
supernaturales.
Ad illud vero quod divina virtus non operatur nisi ubi est, re­
spondetur quod, cum Deus sit ubique et in omnibus rebus per
essentiam, praesentiam et potentiam, ut dicitur 1 p., q. 8, inde
est quod non potest operari nisi ubi est.
20. — Tertio dubitatur: utrum |x>tentia animae Christi se ex­
tendat ad efficiendum physice |»er instrumentum actu non existons,
hoc est utrum humanitas Christi operetur efficienter physice per
passionem, resurrectionem, ascensionem etc., quae jam fuere.
Sunt enim aliqui theologi qui existimant non solum humani­
tatem Christi secundum se habere virtutem ad efficiendas in nobis
gratiam, resurrectionem vel similes effectus, sed etiam posse uti
actionibus vel passionibus suis jam praeteritis tamquam physicis
instrumentis ad eosdem effectus. Quam sententiam tenet Capreo­
lus in 3, d. 14, q. 1, et Sotus in 4, d. 1, q. 5, a. 4; et divus Thomas
videtur favere huic sententiae pluribus in locis agens de passione
et aliis Christi mysteriis infra in q. 48, a. 6. ct q. 50, a. 6. et in
q. 56, a. 1, et q. 57, a. 6 et aliis in locis, ubi inquit passionem
Christi ct resurrectionem efficienter causare nostram justificatio­
nem, resurrectionem, etc.
Probatur haec sententia. Primo, ex illo ad Rom. 4 (v. 25) :
Resurrexit propter justificationem nostram: et ad Ephesios 2
(v. 6) : Conresiiscitavit nos, et consedere ferit. Ergo resurrectio
Christi fuit causa efficiens nostrae justificationis et resurrectionis.
21. Secundo probatur ratione. Virtus divina non est deter­
minata ad operandum per aliquod instrumentum ad certam distan­
tiam loci, ut dictum est in praecedentibus. Ergo nec est determi­
nata ad certam temporis differentiam. Atque adeo rem quae olim
extitit, quamvis modo non existât, potest assumere ut physicum
instrumentum ad producendum modo aliquem effectum, sicuti ob
eamdem rationem posset lectionem hanc meam assumere crastina

QUAKST ΧΠ1, ART. 2

die ut instrumentum physicum ad suscitandum mortuum. Confir­
matur hoc. Existentia non est ratio formalis operandi, sed tan­
tum conditio requisita. Poterit ergo suppleri a Deo, praesertim
in causa instrumental!. Ergo res quae modo non existil potest
assumi a Deo ut instrumentum physicum.
22. — Tertio. Humanitas per unionem ad Verbum habuit vim
efficiendi haec divina opera: ergo communicavit suis actionibus
ct passionibus hanc virtutem propter eamdem unionem. Magister
Medina infra, in q. 48 et 49 docet quod instrumentum divinae
virtutis potest operari, etiamsi non existât; quoniam—inquit—cum
causa principalis intime attingat effectum per se. ipsam, non est
necesse ut instrumentum quo utitur illa causa contingat passum
aut effectum. xXffert exemplum de eogitativa, quae effectum ope­
ratur circa pedem ut instrumentum totius suppositi, cum tamen
non contingat ipsum pedem. Sed hic modus dicendi non placet,
quia non est intelligibile quod instrumentum operetur effectum
quem non attingit ut propria operatione vel participata ab agente
principali, quia ipsum agere est quidam contactus. Illud autem
exemplum de eogitativa nihil convincit; nam eogitativa cum realem habeat connexionem cum ceteris partibus suppositi, sine dubio
contingit, saltem contactu virtuaJi, quemcumque suppositi partom.
23. — Secundus modws dicendi est quod passiones ct operatio­
nes Christi realiter attingunt animam mediante fide vel susceptio­
ne sacramentorum, quia passio Christi manet virtualiter in sacra­
mentis et in fidei confessione, et ita per fidem et sacramenta vir­
tualiter passum contingit. Hic modus dicendi aliquale fundamen­
tum habet in divo Thoma infra, q. 48, a. 6. Sed similiter non placet,
quoniam passio Christi in sacramentis et fide, permanet quidem
virtualiter in esse moris quatenus fuit meritoria, applicatur enim
nobis meritum et satisfactio Christi {>er fidem et sacramenta; sed
non potest intelligi quomodo in esse physico virtualiter maneat
in fide et in sacramentis. Ergo ex illa virtual! permanentia pas­
sionis Christi non licet inferre physicam operationem circa gra­
tiam et justitiam animae.
2-1. — Pro solutione, sit prima conclusio: Actio Christi vel pas­
sio quae praeteriit, ut revera fuit quaedam mutatio vel quoddam
fieri quod pertransiit. non potest none esse instrumentum vel actio

768

ALR.'WSVS DK 1.Ι-.ΝΛ

■physica vcre ac proprie efficiens supernaturalem effectuai φύ
mine fit. Hanc sententiam docuit Vega lib. 7 in Tridentinum,
cap. 18, et divus Bonaventura in 3, d. 19, a. 1.
Probatur ista conclusio. Nam causa efficiens requirit realem
existentiam ut efficere possit; quod patet ex illo communi axio­
mate: Unumquodque agit inquantum est in actu. Nam cum effi­
cere sit dare esse rea le per veram actionem et realem influxum,
non potest intelligi quomodo talis actio maneat et pendeat ab eo
quod non est. Efficere enim includit realem dependentiam effe­
ctus a causa.
Secundo probatur. Causa vel instrumentum agere non potest
sine virtute agendi. At res quae non existit nullam virtutem agen­
di habet, quia nihil est, unde nec potentiam naturalem habet nec
obedientialem, quia haec fundari debet in ipsa reali entitate Dei.
Ergo nec elevari potest nec moveri a primo agente nec aliquem
concursum recipere, siquidem nihil est.
Respondent aliqui, hoc verum esse de re quae nunquam extitit,
non vero de re quae jam semel fuit quae, cum jam habuerit entitateni, per illam potest esse instrumentum. Sed haec solutio nihil
valet, quoniam si res quae fuit, omnino jam non est, non magis
est apta ad agendum quam si nunquam fuisset, cum nihil prorsus
enti tatis habeat. Unde militat eadem ratio, quia non est capax
virtutis vel potentiae ad agendum. Deinde quia illam rem fuisse
solum est relatio rationis, quae subinde nihil potest conducere ad
efficientiam realem; sicut etiam rem esse futuram est relatio ra­
tionis. quae non satis est ut res futura agat antequam existât.
Alii vero dicunt quod quando agens principale adhuc existit, non
necessario requiritur ut instrumentum etiam actu existât, sicut
dicebamus Deum ubique existentem posse uti instrumento ad agen­
dum ubi ipsum instrumentum non existit. Sed hujus evasionis
computatio in solutione argumentorum patebit.
Nihilominus sit secunda conclusio: Passiones et operationes
Christi, licet non ut praeteritae sunt, modo tamen effectwe οοήaiurwit ad justificationem ct gratiam et ad certos ct determinatos
effectus supcrnatu rates, quatenus humanitas quae nunc existit
nullo modo operatur effective hos effectus nisi prout determinata
fuit et affecta per passiones et operationes Christi. Ista conclusio
colligitur ex divo Thoma in locis supra allegatis, praesertim q. 56,

QUABST, XIΠ, ART. 2

769

a. 1 ad tertium, et ex Cajetano ibi, qui optime explicat istam
conclusionem. Itaque humanitas Christi quatenus fuit realitcr
immutata et affecta passione et moite, operatur destructionem
|>eccati et justificationem in animabus nostris; quatenus vero fuit
realiter per resurrectionem immutata, operabitur in ultimo die
corporum glorificationem. Et i la proportionabiliter procedendum
est in ceteris operationibus et passionibus humanitatis Christi»
quae dicuntur modo virtualiter perseverare in esse physico qua­
tenus perseverat Christi humanitas quae fuit realiter immutata
per ipsas, et assumi a Verbo ut instrumentum justificationis
nostrae quatenus ita fuit immutata realiter.
23.
Ad argumenta in contrarium respondetur quatenus mi­
litant contra primam conclusionem. Ad primum ex illis locis sa­
crae scripturae, respondetur quod resurrectio Christi est causa
nostrae resurrectionis et in genere causae exemplaris, et ratione
sui termini in genero etiam causae efficientis, quia Christus resuscitatus est causa efficiens nostram resurrectionem, et quia
nostra resurrectio ita pendet a resurrectione illius, quod si ille
non resurgeret nec nos resurgeremus.
26. — Ad secundum respondetur quod non csl eadem ratio dc
praesentia locali et de actuali existentia, quoniam existentia cau­
sae pertinet ad formalem rationem agendi. Unumquodque enim
agit inquantum est actu; prima vero actualitas rei est esse. Unde
effectus pendet intrinsece et essentialiter a sua causa prout habet
existentiam per quam agit. Et ita si tollitur existentia, tollitur
omnino virtus et ratio agendi. At vero praesentia localis est acci­
dentaria conditio rei, a qua non pendet essentialiter ratio agendi;
et ideo non est eadem ratio. Et per hoc f>atet ad confirmationem,
quia eadem ratione probaretur quod Deus non posset assumere
ut instrumentum physicum rem quae nec modo existit nec ali­
quando exstitit, immo nec unquam est futura. Consequentia a
nullo theologorum admittitur. Sequela vero probatur, quia exi­
stentia est tantum conditio agendi, quae proinde suppleri potest
a Deo; omnis existentia instrumenti tam praeterita quam futura
posset suppleri a Deo. quod ita non est (sic).
Secundo respondetur, juxta secundam conclusionem ex doctri­
na Cajetani in loco allegato, quod humanitas prout fuit modificata
et affecta per passionem ct mortem et resurrectionem, concurrit
Sto. Tomâs -1

40

770

AI.FONSl'S DE LUNA

effective. Quae modificatio remanet in facto esse, quod sufficit uL
ipsa passio, mors et resurrectio vere dicantur permanere virtuaiiter. Et secundum hanc rationem physice concurrit modo ad
effectus supematurales.
27. - Ex his infertur falsam esse illam sententiam quae asse­
rit Christi humanitatem in esse physico justificare effective pa­
tres veteris legis, quatenus ab ipsis per fidem apprehendebatur.
Plane sententiam tenet Capreolus in d. 13, q. unica, a. 3, Scotus
etiam in 4, d. 1, q. 2, a. .3. Magister Soto in 4, d. 1, q. 2, a. 4, et
Medina videntur favere huic sententiae expresse. Sed contraria
videtur expressa divi Thomae infra, q. 62, a. 5 et 6, ubi negat
passionem Christi antequam facta esset potuisse efficienter ope­
rari sacramenta veteris legis, quia causa efficiens non potest esse
duratione posterior quam effectus. Et fere omnes discipuli sancti
Thomae in hoc conveniunt. Immo multo minus intelligitur quod
humanitas Christi ante incarnationem effective attingeret pro­
ductionem gratiae, quam quod modo attingat illam passio Christi,
quia passio, licet modo non existât, extitit tamen aliquando. At
humanitas ante incarnationem nullum prorsus habuit esse, ita
multo minus potuit esse instrumentum divinae virtutis. Et haec
sententia satis convincitur eisdem argumentis factis pro prima
conclusione.
Sed respondent aliqui humanitatem Christi non effecisse gra­
tiam antiquorum patrum secundum suum esse rcale, quia illud
nondum erat; tamen illam effecisse secundum esse apprehensum
quod habebat in fide credentium, sicut aliqui dicunt objectum
apprehensum movere efficienter voluntatem.
Sed iste modus dicendi in primis non est ad propositum, quia
non salvat Christi humanitatem concurrere effective secundum
suum esse reale, sed tantum ipsam fidem antiquorum patrum.
Deinde, quia hoc tantum contendunt asserere, Deum scilicet usum
fuisse fide antiquorum credentium tamquam instrumento physico
ad causandam gratiam in anima. Certe hoc non est impossibile.
Tamen haec sententia non est vera, quia nullum habet fundamen­
tum, sed est mere figmentum. Quoniam nunc etiam quando homo
justificatur per propriam dispositionem absque sacramento, gra­
tia non causatur effective ab actu fidei vel caritatis, ut constat

4UABST. XIII, AMT. 2

771

ex materia gratiae et ex materia caritatis; et nihilominus nunc
etiam justificatur homo per fidem Christi, et perfectius certe quam
in illo tempore.

28. — Utrum Christus secundum humanitatem sit causa prin­
cipalis nostrae gratiae; secundaria, inquam, nam quod non sit pri­
maria manifestum est, an potius sit instrumentons.
Hanc difficultatem copiose disputat in hoc articulo magister
Medina, et existimat esse causam principalem secundariam. Cujus
sententia probatur aliquibus argumentis. Primo, nam in sacra scri­
ptura Christus dicitur fons ct auctor gratiae, juxta illud Joannis 1 (v. 17) : Gratia et veritas per Josum Christum facta est; et
ad Ephesios 1 (v. 6) : Gratificavit nos in dilecto Filio suo. Ergo
est principalis causa gratiae.
29. — Secundo arguitur et probatur quod haec sententia sit
divi Thomae. Nam divus Thomas in hoc articulo expresse docet
quod secundum propriam virtutem habuit Christus potentiam “ad
illuminandum secundum gratiae et scientiae plenitudinem omnes
creaturas rationales”; et hanc causalitatem animae Christi distin­
guit divus Thomas a ratione instrumental! quae erat in illa re­
spectu aliorum effectuum. Item, in quarto Sententiarum, d. 5,
q. 2, a. 2 inquit: “Agens principale in baptizando est ipse Deus
per auctoritatem, et ipse Christus secundum quod homo, cujus
meritum operatur in baptismo, ct ex plenitudine divinae bonita­
tis et gratiae Christi pervenit gratia ad baptizatum; sed baptizans
est tantum agens instrumentale.” Hactenus divus Thomas. Ergo
aperte sentit quod Christus inquantum homo est causa principa­
lis nostrae gratiae.
30. — Deinde probatur ratione. Causa instrumcntalis non ope­
ratur per intellectum et voluntatem, sed est organum et motivum,
sicut pennicillus. At vero Christus operatur per intellectum suum
et voluntatem propriamque virtutem. Ergo est. causa principalis.
31. — Quarto. Nam si Christus secundum quod homo est causa
tantum instrumen talis gratiae, sequitur non esse necessarium ut
gratos homines efficeret quod ipse sit gratus. Probatur sequela.
Nam ad causam instrumentalem non est necesse quod effectus
praeexistat formaliter in causa. Et ita sacerdos, qui est causa
instrumentaria gratiae, non est necesse ut ipse sit in gratia ut

772

AIJONSUS DE LlfNA

alteri gratiam efficiat. Et confirmatur. Quia si humanitas Christi
tantum esset instrumentum gratiae, haberet modo minus perfecte
gratiam quam sit in effectu, quia instrumentum nec formaliter
nec eminenter continet formam quam effectui communicat, sed
inferiori modo.
32. — Ultimo probatur. Quia Christus est gratus per essentiam,
alii per participationem; ipse habet a se gratiam, alii vero ab
ipso. Sed istae sunt proprietates causae principalis. Ergo.
Confirmatur. Homines justificantur cum assimilantur ipsi in
gratia habituali quam ipse habet; est enim plenus gratiae et irri­
tatis, de cujus plenitudine nos omnes accepimus. Ergo non est
tantum causa instrumentalis. Antecedens probatur ex illo ad
Rom. 8 (v. 28) : Quos praescivit et praedestinabit conformes fieri
imagini Filii sui. Consequentia vero probatur, quia hoc est pro­
prium causae principalis, quod ei assimiletur effectus.
33. — Pro solutione, sit prima conclusio: hi genere causae mo­
ralis Christus inquantum homo est causa principalis nostrae gra­
tiae ct gloriae et omniwm quae nobis conferuntur in. ordine ad
finem superndturalcm. Observandum est tamen quod illa I par­
ticula] inquantum non accipitur reduplicative; alias esset falsa
propositio, quoniam Christo inquantum homine, nihil amplius con­
venit quam ceteris hominibus, si particula inquantum reduplica­
tive accipiatur. Debet ergo accipi particula inquantum specificative. ita quod determinet naturam in qua invenitur ratio causalitatis
moralis respectu nostrae gratiae.
Probatur ista conclusio. Quia Christus inquantum homo me­
ruit nobis gratiam et reliqua: ergo est causa moralis principalis.
Probatur consequentia, quoniam inter causas morales principalis
numeratur consilians et exhortans. Ergo multo magis quae mere­
tur aliquid fieri a Deo, et etiam interpellat pro nobis.
Sed advertendum est quod in hac conclusione loquimur de me­
rito quantum ad substantiam meriti absolute loquendo, non vero
quantum ad modum infmiti valoris de rigore justitiae. Hoc enim
competit Christo inquantum Deus homo. Et quantum ad istum
modum de rigore justitiae non est causa principalis inquantum
homo, nec ad modum causae physicae, nec ad modum causae mo­
ralis, sed solum est causa instrumentalis. Et ratio est evidens,
quoniam illi effectus, videlicet quod de rigore justitiae confera<
1

QUAEST XIII, ΛΚΤ. 2

773

tur gratia, excedit omnem proportionem gratiae habitualia se­
cundum se consideratae. Quod sane constat, quia si eadem gratia
habitualis collocaretur in puro homine, non haberet talem effe­
ctum. Ergo non competit sibi secundum se dum est in Christo,
sed ratione suppositi cujus instrumentum est, sicul ipsa huma­
nitas.
Secunda conclusio: Quamvis non sit improbabilis sentent ia ma­
gistri Medinae hic asserentis quod Christus inquantum homo est
causa principalis physica secundaria nostrae gratiae, tamen oppo­
sita sententia, nempe esse solum instrumentalem physicam, longe
probabilior est. Haec conclusio continet duas partes. Prima pars
probatur argumentis a principio factis pro parte affirmativa, quae
aliquam videntur prae se ferre probabilitatem. Quod dico propter
aliquos modernos, qui sine aliqua ulla prorsus ratione asserunt
hanc sententiam esse temerariam.
Sed hujus sententiae aliqualis probabilitas ad hunc modum
melius defendi potest leo) quod Christus secundum humanitatem
nec simpliciter est causa principalis gratiae, nec simpliciter instru­
mentalis, sed modo qui reducitur ad causam principalem, Sicut
aër illuminatus illuminat, nec ut causa puro instrumentalis, eo
quod illuminat per formam sibi inhaerentem, scilicet lumen; causa
autem instrumentalis non operatur per propriam formam, sed
prout movetur ab agente principali. Nec etiam illuminat ut causa
principalis simpliciter loquendo, co quod lux non convenit per se
acri, sed participative ex luce solis. Illuminat ergo medio quodam­
modo, quatenus illuminat per lumen sibi inhaerens participato a
sole, quod reduci potest ad operationem causae principalis, Ita
similiter Christus ut homo operatur medio quodam modo nostram
gratiam et justitiam quatenus operatur per gratiam inhaerentem
suae humanitati, quae tamen non est illi propria et connaturalisr
sed participata a natura divina.
Secunda vero pars conclusionis, quae absolute docet humanita­
tem Christi instrumentaliter efficere in nobis gratiam et justitiam,
probatur. In primis, quoniam est communis sententia omnium
theologorum in 4, d. 1, et est expressa divi Thomae, 1. 2, q. 112.
a. 1. Docuit etiam illam Driedo, De captivitate ct redemptione ge­
neris humani, tit. 2. c. 1, p. 2, verbo 2. Et probatur. Nam sacra
scriptura dicit multis in locis esse proprium Dei remittere peccata,

771

AI.FONSftS DE I.UHA

gratiam et gloriam conferre, quod intelligendum est de quacum­
que causa principali. Nam si solum intel lige retur de prima causa,
hoc modo etiam erit proprium Dei quemcumque alium effectum
producere. Item probatur ex concilio Tridefitino, see. 6, c. 7, ubi
solum ponit Deum causam efficientem gratiae, et loquitur do pro­
pria et principali; nam inferius de instrumental! loquitur, eam
causal itatem tribuens baptismo.
Deinde probatur ratione. Gratia habitualis Christi non est for­
ma oparativa, nec qualitas activa sui similis; alias unus angelus
vel anima in gratia constituta posset producere gratiam in alio.
Ergo si aliqua via concurrit active ad sanctificandum aliud sub­
jectum. habebit hoc tamquam instrumentum divinae virtutis, quo­
niam ille effectus excedit virtutem formae, quemadmodum si al­
bedo concurreret ad dealbandum aliud subjectum. Et confirmatur.
Virtutes infusae animae Christi, etsi sint operativae, non tamen
operantur ojjerationes transeuntes, sed tantum operantur imma­
nentes. Nam caritas tantum habet efficere dilectionem, lumen glo­
riae, visionem beatificam. Ergo Christi humanitas per has virtu­
tes non efficitur causa principalis nostrae justificationis.
Ex his rationibus potest confutari illud exemplum de aere,
quoniam lux est forma illuminativa, gratia vero et virtutes infu­
sae animae Christi non sunt formae effectrices in externam ma­
teriam. Unde si operantur nostram justitiam, necessarium est quod
assumantur ut instrumentum divinae virtutis. Deinde probatur.
Gratia est immediata participatio muneris divinae naturae. Sed
participare immediate divinam naturam et esse illi immediate si­
milem excedit causalitatem naturae creatae, etiam prout est orna­
ta gratia. Ergo. Probo minorem, quia creatura qualis est humani­
tas Christi, etiam prout ornata gratia habituali, si est causa vere
principalis, debet assimilare immediate sibi effectum. Ergo assi­
milate immediate divinae naturae excedit proportionem ejus, quia
ipsa non est divina natura. Ergo non potest principaliter causare
gratiam.
Denique probatur. Si humanitas Christi realinqueretur a Ver­
bo ornata omnibus virtutibus quibus nunc est ornata, non causaret in nobis gratiam et justitiam effective ut causa principalis.
Ergo manifestum signum est quod modo non causât illam nisi ut
assumitur a Verbo ut instrumentum divinae virtutis. Probatur

Ql.'AESl’· XIIΓ, ART. 2

773

consequentia, quia praeter hoc quod est assumi a Verbo ut ejus
instrumentum, nihil tunc deest humanitati relictae, ut supponi­
mus, ex his omnibus perfectionibus quas modo habet. Ergo.
34. — Ad prwttzm argumentum contrariorum respondetur Chri­
stum in genere causae meritoriae esse fontem et auctorem gratiae;
et ita debent intelligi testimonia illa sacrae scripturae. Item etiam,
in genere causae efficientis physicae quodammodo potest dici fons
et auctor gratiae, si comparemus Christi humanitatem ad alia
instrumenta gratiae, nempe ad sacramenta ct ad sacramentorum
ministros, quatenus omnium aliorum virtus ab ipso manat et
pendet; et ad humanitatem Christi reliqua comparantur tamquam
instrumenta separata aut conjuncta.
35. — Ad secundum argumentum ex auctoritatibus divi Tho­
mae, respondetur. Ad primam auctoritatem ex hoc articulo, quod
divus Thomas tantum voluit docere Christum secundum propriam
virtutem gratuitam habere potentiam ad illuminandum secundum
gratiae et scientiae plenitudinem, id est secundum virtutem quae
sit qualitas distincta superaddita ipsi humanitati; at vero ad alios
effectus miraculosos non habere virtutem merentem quae sit qua­
litas superaddita humanitati, sed solum operari illos effectus se­
cundum quod humanitas est instrumentum conjunctum divinitatis,
ut dictum est a nobis dubio primo hujus articuli. Ex hoc autem
non licet inferre esse causam principalem gratiae.
Secunda explicatio est quod divus Thomas non loquitur de pro­
ductione gratiae, sed tantum de illuminatione, per quam quodam­
modo disponitur homo ad gratiam recipiendam, ad illuminandum
secundum gratiae et scientiae plenitudinem; qua quidem illumina­
tione proponitur veritas circa quam fit illuminatio per modum
objecti. Et ita fit haec illuminatio per modum cujusdam instru­
ctionis, ut inquit divus Thomas q. 112, a. 1, in solutione ad ulti­
mum, quod angeli superiores illuminant inferiores.
Sit tertia explicatio, quod Christus inquantum homo aliqualem habet rationem causae principalis physicae gratiae respective
ad alia instrumenta quatenus operatur per gratiam habitualem
sibi inhaerentem, quae secundum se proportionem habet cum gra­
tia producta in alio. Alia vero instrumenta non operantur per
propriam virtutem inhaerentem quae secundum se habeat propor-

776

ALFONSl-S DE LUNA

tionem cum effectu. Hoc tamen non tollit rationem instrumenti
simpliciter loquendo, ut dictum est.
Ad aliud testimonium respondetur quod divus Thomas loqui­
tur de causa meritoria, ut colligitur ex verbis ejus ibi; quoniam
propria virtute et dignitate perfectissime meruit, et meritum ejus
plus valuit quam omnis gratia creata. Vel secundo respondetur
quod potest explicari de causa principali physica secundum quod
et respective, scilicet in ordine ad alia instrumenta separata, ut
dictum est.
36. — Ad tertium respondeo negando majorem; nam sacerdos
vere est causa instrumentalis gratiae, et tamen operatur per in­
tellectum et voluntatem. Verum est quod quantum ad applicatio­
nem ad ipsum opus habet aliquam rationem causae principalis,
quoniam libera voluntate se applicat. Tamen simpliciter est in­
strumentum, quia non operatur nisi secundum quod movetur a
divina virtute, ut dictum est dubio primo in hoc articulo.
37. — Ad quartum cum sua confirmatione respondetur quod,
quamvis ad causalitatem instrumentalem non sit requisitum quod
effectus praehabeatur in causa formaliter aut eminenter, tamen
ad rationem talis instrumenti potest hoc esse requisitum propter
illius eminentiam. Quoniam Christus inquantum homo erat instru­
mentum physicum divinitatis conjunctum hypostatice Verbo, et
simul erat causa meritoria principalis nostrae gratiae et gloriae,
ct proplcrea debebat in se habere gratiam quam aliis communi­
cabat et praestantiori modo.
38. Ad ultimum argumentum respondetur quod Christus est
per se gratus per gratiam unionis; non tamen est gratus per
essentiam gratia habituali, sed gratia habitualis resultat in Chri­
sto ex gratia unionis ad modum propriae passionis, ratione cujus
etiam ipsam gratiam accidentalem a se habere dicitur. Nihilomi­
nus tamen non est propria et connaturalis animae Christi, sed
ex Verbi unione illi provenit. Unde non sequitur quod sit causa
principalis physica gratiae, sed tantum meritoria, id est instru­
mentalis physica praestantissime.
Ad oonfinnationem respondetur quod gratia immediate nos
facit formaliter consortes divinae naturae et similes Deo, ut patet
ex eodem testimonio ad Rom. 8: Conformas fieri imagini Filii
sui, ut sif ipse primogenitus in multis fratribus. At vero Cliristus

■

I

QIAKST. XIII, ART. 3

777

non est primogenitus per gratiam habitualem, nec est filius adopti­
vus, sed est et dicitur primogenitus Patris, eo quod per genera­
tionem aeternam recipit ab illo divinam naturam, cui nos per gra­
tiam habitualem assimilamur. Atque ita assimilamur Christo in­
quantum est Filius Dei; non autem assimilamur immediate per
gratiam habitualem ipsi Christo inquantum homo est. Bene tamen
consequitur: sumus Christo consimiles ratione gratiae habitualis
quam ipse habet. Quapropter gratia nostra physice loquendo non
est propria participatio gratiae Christi, sed divinitatis, quae sola
est principale principium ejus et subinde primarium ejus exem­
plar ex parte causae efficientis. Cum hoc tamen stat quod in genere causae meritoriae nostra gratia potest dici participatio gra­
tiae Christi, quatenus illa fuit principium merendi nobis gratiam
et gloriam. Et eadem ratione gratia Christi potest dici exemplar
nostrae gratiae ex parte nostra, quia debemus nos illi in gratia
conformari.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respectu proprii
corporis

I

1. — Prima conclusio: Anima Christi secundum propriam vir­
tutem non habuit omnipotentiam respectu proprii corporis.
Secunda conclusio: Anima Christi secundum quod est instru­
mentum Verbi habuit omnipotentlaJii resectu proprii corporis.
2. — In hoc articulo, in quo docet divus Thomas animam Chri­
sti non habere omnipotentiam ad immutandum proprium corpus,
est dubium: utrum anima Christi ea ratione qua erat beata qiiandiu Christus agebat vitam mortalem, haberet illam potentiam quam
habent animae beatorum circa propria corpora.
Pro parte negativa sunt argumenta. Primani ex divo Thoma
hic, qui ait Christi animam secundum propriam virtutem non ha­
bere potentiam ad immutandum proprium corpus, sed tantum ut
est instrumentum Verbi.
3. Deinde probatur ratione. Corpus Christi in illo statu erat
mortale. Ergo anima beata Christi non habebat virtutem immu-

77rt

Al.MJNSCS DU bVNA

tandi corpus proprium quam habent animae beatorum ad propria
corpora. Probatur consequentia, quia corpora beatorum erunt
immortalia et impassibilia, et sic bene intelligitur quod subjician­
tur propriis animabus quoad suam mutationem. At quod corpus
mori ale similiter haberet subjectionem animae Christi gloriosae,
nulla ratione potest ostendi. Ergo.
Et confirmatur. Nam ex sola visione divinae essentiae, si alias
corpus maneat, mortale et passibile, non infertur quod habeat
anima virtutem ad immutandum proprium corpus a sua naturali
dispositione, ut patet in divo Paulo et Moyse, qui in corpore mor­
tali viderunt divinam essentiam. Ergo ex hoc quod anima Christi
videret divinam essentiam et esset beata existent in corpore pas­
sibili, ut revera extitit in illo statu, non recte colligitur quod ha­
buerit potentiam ad immutandum proprium corpus a sua naturali
dispositione; quam virtutem habebunt animae beatorum ad pro­
pria corpora.
4. — Ultimo arguitur. Quando Christus utebatur agilitate am­
bulando super aquas, erat miraculum, ad quod anima Christi con­
currebat tantum instrumentaliter; item, quando natus est ex Vir­
gine sine corruptione, clauso matris utero; atque etiam claritas
corporis Christi in transfiguratione fuit miraculosa, quoniam ha­
bebat corpus corruptibile et passibile, ut docet divus Thomas in­
fra, q. 45. Ergo anima Christi non habebat virtutem ad immu­
tandum proprium corpus a sua naturali dispositione.
5. — Propter haec argumenta magister Medina in hoc articulo
tenet quod anima Christi non habuit virtutem et potentiam ad
immutandum proprium corpus quam habent animae beatorum.
Sed contraria sententia vera est, quam tenet Cajctanus infra, q. 45,
a. 2 ad primum, et Durandus in 3, d. 14, q. ultima ct Dionysius
Carthusiensis ibidem. Et videtur expressa sententia divi Thomae
in loco pracallegato, ubi inquit quod ex quadam dispensatione
divina factum est ut a principio conceptionis Christi gloria animae
non redundaret ad corpus; non tamen inquit quod per hoc dempta
est Christo potestas derivandi gloriam animae ad corpus. Et pro­
batur ratione. Anima glorificata ex se habet virtutem sibi conna­
turalem ut corpus, quod ex propriis principiis mortale est ct cor­
ruptibile. reddat immortale et impassibile per dotes gloriosas
quas illi communicat. Ergo anima Christi ex natura suae beati-

Qf.ViâT. XIII. ART 3

779

ludînis virtutem habebat ut proprium corpus immortale efficeret.
Ergo quamvis per divinam dispensationem factum sit ut haec
potentia et virtus animae Christi beatae non reduceretur ad actum
pro Hio tempore quo vixit in hac vita mortali, non tamen fuit
illi sublata haec virtus et potentia quam ratione beatitudinis ha­
bent animae beatorum.
6. — His suppositis, ad argumenta in contrarium respondetur.
Ad primum ex auctoritate divi Thomae, respondeo quod divus Tho­
mas loquitur dc omnipotentia respectu cujuscumque immutationis
•Corporis, etiam quantum ad formam ct figuram, et haec dicit non
habuisse Christi animam secundum propriam virtutem, sed Eolum
prout erat instrumentum Verbi. Secundo respondetur quod loqui­
tur divus Thomas de anima Christi secundum propriam virtutem
naturalem et secundum propriam naturam, juxta quam dicit ani­
mam habere determinationem et proportionem ad proprium cor­
pus, et sic non posse illud immutare; non vero loquitur de anima
Christi ea ratione qua erat beata. Hujusmodi explicationes satis
colliguntur ex corpore articuli ct ex solutionibus argumentorum.
7. — Ad secundum. argumentum respondetur concedendo ante­
cedens et negando consequentiam. Et ad probationem responde­
tur animam Christi ea ratione qua erat beata habere virtutem ad
reddendum proprium corpus immortale; miraculose tamen effe­
ctum est ut illa virtus non se explicaret in proprium effectum
propter nostram salutem.
Ad confirmai ionem respondetur quod ex sola visione divinae
essentiae in raptu et per modum passionis transeuntis non sequi­
tur virtus et potentia in anima ad immutandum proprium corpus
et ad reddendum illud impassibile. Et isto modo fuit visio divinae
essentiae in divo .Paulo et in Moyse. At vero ex visione divinae
essentiae per modum permanentis ct ratione status beatifici natu­
raliter sequitur virtus immutandi proprixun corpus. Et isto modo
fuit visio divinae essentiae in Christo et est in animabus beatis.
8. - Ad ullimum respondetur concedendo antecedens et ne­
gando consequentiam, quoniam, ut constat ex doctrina divi Tho­
mae in loco pracallcgato. Christus vivens in hac vita mortali non
assumpsit quatuor dotes, claritatis in transfiguratione, agilitatis
ambulando super mare, subtilitatis egrediendo de clauso utero
virginis et impassibilitatis in cena, quando dedit corpus suum ad

780

ALFONSUS 0E I.UNA

edendum sine hoc quod divideretur, quia dos nominat quamdam
qualitatem immanentem corpore miraculoso. Sed miraculose ha­
buit ea quae pertinent ad dotes; et ita illa claritas in transfigura­
tione miraculosa fuit, quia corpus Christi etiam tunc erat passi­
bile. Quod enim corpus passibile fulgeat sicut sol miraculosum
eet. Nam per modum cujusdam passionis transeuntis illa claritas
a divinitate et ab anima Christi beata in proprium corpus descen­
dit. Et sic corpus non reddidit gloriosum simpliciter, et ideo mi­
raculosum fuit ut corpus non gloriosum fulgeret. Et ad hunc
effectum et ad alios agilitatis et subtilitatis anima Christi tan­
tum concurrebat ut instrumentum Verbi, quoniam effectus isti
erant miraculosi. Verum si derivata esset totaliter gloria animae
Christi in corpus sicut qualitas quaedam permanens corpus affi­
ciens, non fuisset gloria miraculosa, sed naturalis, reddidisset
siquidem corpus totaliter gloriosum, sicut modo est post resur­
rectionem. Et secundum hanc rationem anima Christi virtutem
habebat connaturalem ratione beatitudinis ad immutandum pro­
prium corpus, et non concurreret tunc ut instrumentum, sed ut
causa principalis. Haec doctrina colligitur ex divo Thoma et ex
Cajetano infra, q. allegata.

Legite articulum sequentem ct quaestionem 14 quae non indi­
get expositione, omnia enim sunt aperta in divo Thoma. Videte
magistrum Medina.

QUAESTIO DECIMAQU1NTA
De defectibus pertinentibus ad animam quos Christus in humana
natura assumpsit

De qua quaestione disputant scholastici in 3, d. 12.

ARTICULUS PRIMUS

Utrum in Christo fuerit peccatum

Conclusa» est negativa.
1. — Notandum est quod haec conclusio de omni peccato sim­
pliciter intclligenda est, tam de originali quam de actuali, sive
mortali sive veniali, ct procedit dc facto, in quo sensu conclusio
est certa secundum fidem. Et de originali, probatur ex illo Lucae 1
(v. 35) : Quod ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei. Est
enim ibi sermo de nativitate in utero; fuit enim ab ipsa conceptio­
ne sanctus. In cujus confirmatione adduci poterant omnia quibus
supra probatum est Christum ab instanti suae conceptionis gra­
tiae plenum extitisse. Et ratio est quoniam non solum ab illo
instanti ille homo fuit verus Deus, sed etiam quia fuit conceptus
de Spiritu Sancto; nec a primo parente per seminalem rationem
descendit, ut recte infert hic divus Thomas ad secundum. De
actuali vero peccato, quod non fuerit in Christo, sunt innumera
testimonia sacrae scripturae. Joan. 8 (v. 46) : Quis ex vobis arquet
nie de peccato?; et ad Hebrcos 4 (v. 15) : Non habemus pontificem
qui non possit compati infirmitatibus nostris, tcntatwm autem
par omnia pro similitudine absque peccato; et denique primae Potri 2 (v. 22) : Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore

782

UFONSCS DE ΙΑ ΝΑ

ejibs. Hacc veritas definita est in Concilio Ephesi no, c. 10 et in
concilio Lateranensi sub Martino primo, can. 5.
2. — Dubitatur principaliter in hoc articulo: utrum Christus
inquantum homo potuerit peccare, aut ex eo solum quod humani­
tas sit unita Verbo in persona ille homo esset impeccabilis per
quaninunque potentiam. Nam quod Christus quatenus Deus non
|X)ssit peccare est certum secundum fidem, et etiam est certum
quod Christus inquantum homo in sensu composito quatenus bea­
tus non possit peccare, nam peccatum repugnat beatitudini.
Probatur ergo Christum inquantum hominem per potentiam Dei
potuisse peccare, non cbstante unione hypostatica. Et aunt diffi­
cilia argumenta. Primo, sic argumentor. Sicut Deus est summa
bonitas per essentiam, sic est vita per essentiam invariabilis et
aeterna. Sed Deo non repugnat mori in natura assumpta. Ergo
nec peccare in natura assumpta. Et confirmatur, quia non minus
repugnat Deo mori quam peccare. Sed non repugnat ei mori in
natura assumpta. Ergo nec peccare.
3.
Secundo sic arguitur. Nam si propter aliquam rationem
non posset peccare Christus inquantum homo, maxime quia cum
actiones sint suppositorum, si actio peccati admitteretur naturae
humanae Christi, esset tribuenda Verbo divino tamquam suppo­
sito operanti et elicienti ipsam operationem, ut docet divus Tho­
mas in 3. d. citata. Sed haec ratio est nulla. Ergo. Probatur minor.
Verbum divinum prout est suppositum naturae humanae non ope­
ratur proportionabiliter ad divinam virtutem, sed juxta propor­
tionem naturae humanae et potentiarum ejus. Ergo defectus qui
contingeret in operatione Christi non esset deferendus ad defectum
divinae virtutis, sed ad defectum potentiarum humanitatis, cui
se accommodat divinum Verbum, quatenus Operatur ut supposi­
tum humanum. Atque ita ex hoc quod Christus peccaret ut homo,
nulla imperfectio resultaret, in Verbo divino.
1. — Tertio. Si angelus per possibile vel impossibile assumeret
naturam humanam, et peccaret per illam naturam ut suppositum
humanum, non inde, sequeretur quod peccabat angelus. Ergo licet
Verbum peccaret ut suppositum naturae humanae, non inde colli­
gitur esse concedendum quod Verbum peccat, nisi cum reduplica­
tione ut homo.

Q'/AEST. XV, ART. 1

783

5. — Quarto. Gratia unionis non est virtus formaliter operativa, nec est formaliter contraria culpae vel privative opposita,
quoniam peccatum formaliter non consistit in privatione gratiae
unionis, sed consistit in morali quadam deordinatione seu macula.
Gratia vero unionis est res suo modo physica et substantialis.
Ergo non potest per se solam immutare naturalem modum ope­
randi humanarum virium, nec per se reddere naturam humanam
impeccabilem. Ergo similiter non videtur contradictionem impli­
care quod gratia unionis et culpa possint simul se compati et
habeant diversos effectus, non tamen repugnantes. Nam licet in
illo casu ille homo ratione unionis esset dignus gloria, tamen
ratione peccati posset esse indignus, sicut videmus inter homines
filium ratione filiationis esse dignum hereditate paterna, et tamen
ratione culpae commissae fieri indignum. Et confirmatur. Nam
saltim sequitur quod non repugnet naturae assumptae culpa ve­
nialis, nam peccatum veniale non reddit hominem inimicum Deoj
Ergo quamvis gratia unionis efficiat subjectum gratum et dilfr»
Ctum a Deo, poterit in tali subjecto reperiri culpa venialis.
6. — Quinto. Humanitas potest assumi a Deo sine ullo dono
superaddito praeter unionem. Ergo tunc ille homo esset non mi­
nus fragilis ad operandum ex inconsideratione aut ex passione
per liberam voluntatem humanam. Ergo posset peccare. Probatur
consequentia, nam tota radix seu potentia peccandi posita est in
illis imperfectionibus.
7. - Ultimo arguitur. Non est impossibile Deum assumere na­
turam quae toto tempore praecedenti fuerit in toto supposito pec­
cato subjecta. Ergo non repugnat Deum assumere naturam quae
simul maneat in peccato. Probatur consequentia, nam ita repugnat
Deo peccavisse, sicut repugnat actualiter peccare. Sed facta illa
hypothesi posita in antecedenti haec propositio esset vera: Deus
peccavit. Ergo. Probatur minor. Si Deus assumeret naturam quae
nunc peccaret, haec esset vera : Deus peccat, quia haec est vera :
Hic homo peccat ratione naturae assumptae. Ergo si Deus aesu->
mat vaturam quae aliquando peccavit, haec erit vera: Deus pec­
cavit, quia haec erit vera: Hic homo peccavit ratione naturae
assumptae, propter communicationem idiomatum, sicut haec est
vera: Modo hic homo Christus creavit mundum.

7Μ

ALEONSUS DE LUNA

8. — lu hac difficultate aliqui theologi existimant non repu­
gnare Deum peccare per naturam assumptam. Ita tenet Durandus
in 3, d. 12, q. 2, et Scotus ibidem et d. 2, q. 1. et Gabriel, d. 2
et 12, q. 1.
Sit conclusio: Deus sive Christus per naturam assumptam hypo­
statice vnitam non potuit peccare, etiam da potentia Dei absoluta.
Hanc tenent communiter graviores t heologi in distinctione citata,
et multi ex patribus qui de hac re loquuntur. Et praeter citatos
a magistro Medina, docet hanc sententiam divus Augustinus libro
De praedestinatione sanctorum, cap. 15, et libro De correptione et
gratia, cap. 11; et divus Ambrosius, Dc mysterio incarnationis,
cap. 6, et alii quamplurimi sancti. Quare opposita sententia in­
digna est ut a theologis censeatur probabilis. Sed tota difficultas
est in assignanda ratione a priori propter quam repugnet Chri­
stum inquantum hominem posse peccare.
EL omissis aliis rationibus quae probant istam conclusionem,
probatur primo ratione insinuata in secundo argumento. Nam cum
actiones sint suppositorum, si actio peccati esset in natura hu­
mana, esset necessario tribuenda Verbo divino, siquidem Verbum
divinum est quod operatur. Haec ratio non placet Palatios [Michaëli de] in distinctione citata, quamvis conveniat in conclusione,
quoniam existimat cum Durando ubi supra q. 2, posse responderi
quod actio naturae non pertinet ad suppositum nisi quadam de­
nominatione extrinseca, quatenus sustentat naturam operantem.
Sed haec ratio est divi Thomae in 3, d. citata, et recipitur commu­
niter ibidem a gravissimis theologis, immo insinuatur in sexta
synodo generali, actione 8 et 11, ubi definitur quod ex unione ad
Verbum, non solum natura humana Christi lest] deificata, verum
etiam ct ejus voluntas, ita ut operationes voluntatis humanae
Christi sint ipsius Dei (1), id est, quod omnis operatio voluntatis
Christi non solum est humana, sed vere operatio divini suppositi.
Hoc ipsum docet Damascenus libro 3 De fide, cap. 19 et 20.
Praeterea confutatur solutio Durandi et simul explicatur ratio
nostrae conclusionis. Suppositum non est causa extrinseca ope­
rationum quas exercet natura, sed est comprincipium illarum si­
mul cum ipsa natura, ita quod ex natura et supposito consurgit
,ΜππβΙ 11. IS7.

QUAEST. XV, ART. 1

785

unum principium integrum substantiale, in quo natura se habet
ut quo, suppositum vero ut quod. Quapropter in operationibus hu->
manis Christi suppositum divinum est vere principium eliciens
ipsas operationes, ct ipsae operationes elicitae non solum habent
ordinem intrinsecum ad naturam humanam, sed etiam ad suppo­
situm divinum prout est suppositum naturae humanae. El ideo
implicat Christum in natura assumpta posse peccare.
Secunda ratio conclusionis principalis talis est: Verbum non
potuit elicere operationes humanae naturae, nisi interveniente
actu divinae voluntatis per quem determinaret voluntatem huma­
nam et ceteras potentias humanae naturae ad operandum. Sed
impossibile est quod divina Verbi voluntas determinet humanam
voluntatem ad aliquod peccatum, nam alias ipsa divina voluntas
peccaret. Ergo. Major probatur. Verbum divinum non potuit ne··
cessitari ad operandum ex aliqua dispositione humanae naturae
aut potentiarum ejus quin talis necessitas imperfectionem indu­
ceret Verbo divino. Ergo dicendum est quod Verbum divinum a
sua voluntate propria se determinat ad operandum cum humani­
tate et determinat voluntatem et potentias ejus humanas.
Quod si quis dicat quod, si divinum Verbum operatur per pro­
priam voluntatem, sequitur quod illa operatio non sit tribuenda
specialiter Verbo, sed toti Trinitati; consequens tamen est fal­
sum, quoniam operationes humanitatis Christi non eliciuntur a
tota Trinitate, sed a sola Verbi persona: ergo. Probatur conse­
quentia, quoniam voluntas divini Verbi est voluntas totius Tri­
nitatis.
Respondetur negando sequelam. Ad probationem dico quod illa
voluntas, quamvis sit communis toti Trinitati, non tamen concur­
rit ad eliciendas operationes humanitatis ut communis est, sed
solum ut est voluntas Verbi, quod est suppositum humanitatis·,
sicut Pater et Filius spirant Spiritum Sanctum per voluntatem
divinam, quae revera est communis tribus personis, sed prout est
voluntas Patris et Filii. Unde sicut Filius solus per proprietatem
relativam terminat naturam humanam et dat illi suam personali­
tatem, sic solus Filius operatur ut suppositum et hypostasis hu­
manae naturae. Et in hoc operationes humanitatis Christi assimilantur actionibus notionalibus ad intra. Itaque, quamvis tota
Trinitas concurrat lad| actiones humanitatis Christi, sed tamen
Sio TomAs - 1

50

780

ALFON’SUS DE t.LTNA

solus Christus producit illas ut principium elicitivum proximum
et ut suppositum humanae naturae.
Teri ia ratio principalis est quod Verbum dirigit operationes
humanitatis, et ad ipsum pertinet disponere de omnibus his quae
spectant ad Immanitatem; et propterea defectus humanitatis, si
quis contingent, refunderetur in ipsum Verbum quatenus i non]
impediebat effectum quem impedire tenebatur. Nam cum natura
divina et humana unam personam cum Christo componunt, ad
divinam voluntatem, quae suprema est et potest inferiorem, nem­
pe humanam, ita dirigere ut semper sine aliquo defectu recte ope­
retur, pertine! hoc efficere et ad rectitudinem ejus spectat. Nam
cum duae voluntates ad eamdem personam pertinent, ad officium
superioris spectat inferiorem dirigere, si potest. Et ideo si aliquis
defectus in hoc committeretur, in superiorem voluntatem redun­
daret. Haec ratio colligitur ex divo Leone, epistola IL (1), et. ex
divo Damasceno lib. 3, cap. 25. Et insinuatur a divo Thoma in 3,
d. 12, q. 2, a. 1, ubi habet Christum peccare non potuisse quia
anima et corpus ejus fuerunt quasi organum deitatis, et deitas
regebat animam et anima corpus. Et eamdem rationem habet ibi
Capreolus ad secundum, et Paludanus q. 2. Quae quidem ratio
intelligenda est juxta ea quae dicebamus circa rationem praece­
dentem, scilicet quod providentia divina per quam Verbum dispo­
nebat ea quae sunt humanitatis, non est consideranda ut provi­
dentia communis toti Trinitati, ita ut secundum hanc rationem
ut communis Trinitati concurreret saltim per se primo ad dispo­
nendas operationem ipsius humanitatis. In quo deceptus fuit Du­
randus in loco citato, quoniam sic considerata absque aliquo de­
fectu suo possit permittere defectus aliquos in natura humana,
sicul in toto universo absque imperfectione sua quamplures de­
fectus et imperfectiones permittit. Sed est consideranda provi­
dentia inquantum providentia est Verbi, cui specialiter incumbit
cura humanitatis. Et ideo haec cura regendae humanitatis assum­
ptae per se primo pertinet ad Verbum, cujus humana natura suo
modo facta est propria per unionem. Pater vero et Spiritus San­
ctus non possunt discordare a Filii voluntate, in qua etiam con­
senserunt quando voluerunt unire humanam naturam personae
l^erbi, maxime cum sit eadem voluntas.
<1J

S !.·□ Paca

Bpiet M. MI. S4, «09.

,

QL’AEST. XV, Λ HT. 1

787

Sed contra istam rationem est objectio. Divina voluntas non
potest obligari, cum non sit capax alicujus praecepti vel legis.
Ergo non tenetur ad regendam voluntatem humanam Christi,
etiamsi unitam sibi hypostatice, ita sane, ut quamvis praetermit­
teret hujusmodi curam, defectus humanae voluntatis non tribue­
retur divinae, maxime quia non se haberet ut cooperans, sed tan­
tum ut permittens.
Respondetur quod in divina voluntate non intelligimus legis
aut praecepti obligationem, sed dumtaxat naturam ipsius volun­
tatis, quae per se recta est et suprema regula rectitudinis, quae
implicat recedere ab eo quod bonum est; sicut Deus, qui est prima
veritas per essentiam, mentiri non potest, non quia lege aut prae­
cepto obligetur. Unde voluntas quae est capax praecepti tenetur
ad recte operandum. Divina vero voluntas suapte natura ad hoc
determinata est. Quare permittere peccatum in alienis voluntati­
bus, quamvis sit de se bonum vel indifferens, tamen defectum
culpae permittere in voluntate naturae assumptae, quae jam cen­
setur voluntas ipsius Dei per unionem, est ex suo objecto intrin­
sece malum. Unde nulla ratione potest cohonestari, sicut menda­
cium. Et quamquam ad alias voluntates se habeat Deus sicut
causa universalis per generalem providentiam, ad quam spectat
permissio peccati, tamen respectu voluntatis humanae Christi ha­
bet specialem habitudinem proprii suppositi; atque ita peculiari
ratione ad illud spectat dirigere illam et gubernare. Et propter
hanc rationem etiam ad defectum humanae operationis Christi,
si contingeret, non solum sc haberet Verbum et divina voluntas
ut permittens, sed ut principaliter operans.
Aliam rationem solent assignare communiter theologi, nempe
quod humanitas in suis operationibus se habet ut instrumentum
Verbi; et ita si in ipsa esset peccatum, tribuendum esset Verbo
ut causae principali. Quae ratio videtur colligi ex Damasceno, loco
citato, dicente humanitatem esse instrumentum Verbi conjunctum.
Et ita dicunt quidam theologi, quos refert Durandus ubi supra,
quod quando suppositum est intrinsecum naturae et constituitur
ab ipsa natura, tunc humana natura non habet rationem instru­
menti respectu suppositi in suis operationibus, sed est foi ma prin­
cipalis et principium formale quo operandi. Tamen quando suppo­
situm est extrinsccum naturae, sicut divinum respectu naturae

VRR

AI.FONSUS DE LUNA

humanae, tunc dicunt suppositum esse causam principalem ope­
rationum, naturam vero ejus instrumentum; et ita asserunt natu­
ram humanam Christi in omnibus suis operationibus esse instru­
mentum. Sed haec ratio et hic modus explicandi absolute loquendo
non placet. Nam, ut bene docet Durandus ubi supra, et a nobis
supra dictum est, q. 13, humanitas est quidem instrumentum Ver­
bi in iliis operationibus quae superant naturalem virtutem ipsius
humanitatis, quales sunt operationes miraculosae et supernaturales. Et respectu harum operationum intelligenda est sententia
Damasceni. At in illis operationibus quae habent proportionem
cum virtute et facultate naturali humanitatis Christi, humanitas
ipsa non est instrumentum Verbi, sed forma principalis per quam
operatur. Etenim Verbum divinum in his operationibus ita se
accommodat humanitati et ita per illam operatur, ac si ipsa esset
ejus proprium suppositum. Possunt tamen isti theologi explicari
quod humanitas est instrumentum Verbi ad omnes operationes, si
loquamur de operationibus quatenus participant dignitatem mo­
ralem et quemdam modum infinitatis qui excedit totam naturalem
vim et facultatem humanae naturae, secundum quam rationem
humanitas habet modum instrumenti. Et sic haec ratio quae com­
muniter assignatur a theologis isto modo intellecta, probat etiam
conclusionem. Ex quibus sufficienter colligitur implicare contra­
dictionem quod humana Christi natura potuerit admittere peccatum, etiamsi assumpta fuisset a Verbo in puris naturalibus.
9. — His suppositis, ad argumenta in contrarium respondetur.
Ad primum cum sua confirmatione respondetur primo, quod ma­
lum poenae sicut et mois non tantum repugnat Deo sicut, malum
culpae, nam illius per divinam naturam est causa, istius vero non
est causa. Secundo respondetur quod ut haec sit vera, Deus mo­
ritur, sufficit quod in natura assumpta Deus deficiat a quadam
vita naturali. Sed tamen, quia Deus non potest velle naturam
assumptam recedere a regula divinae legis, et hoc requiritur ad
|>eccandum, ideo Deus nec in se nec in natura assumpta potest
peccare. Quoniam, ut dixit divus Thomas supra, q. 1, a. 1 ad ter­
tium, malum culpae ideo repugnat Deo quia “committitur per
recessum ab arte divinae sapientiae et. ab ordine divinae bonita­
tis”·, malum autem poenae non recedit ab ordine sapientiae et
bonitatis divinae, quin potius ordinatur ad Dei gloriam. Et pro-

quAEST. xv, art. 1

789

pterea haec mala poenae commissa in natura defectibili nullam
imperfectionem inducunt in ipso Verbo divino.
10. — Ad secundum respondetur concedendo sequelam et ne­
gando minorem. Et ad probationem respondeo quod si loquamur
physice, verum est antecedens; si vero loquamur moraliter, nega­
tur antecedens. Dico enim quod cx eo quod suppositum divinum
est infinite gratum, natura illi personaliter unita non potest esse
ingrata et invisa Deo, immo grata infinita quadam gratitndine,
quatenus est accepta Deo ut communicatur illi ipsum esse perso­
nale divinum. Et simpliciter loquendo est multo magis grata ex
hac ratione unionis hypostaticae quam sit grata per gratiam ha­
bitualem. Unde sequitur quod ex hoc ipso quod natura persona­
liter unitur Verbo, repugnat illi omnis prava dispositio per quam
natura sit Deo ingrata et invisa, sive dispositio sit actualis, sive
sit habitualis. Quare in genere moris natura humana Christi po­
tius proportionatur divino supposito in suis dispositionibus et ope­
rationibus quam Verbum proportioned r ipsi naturae.
11.
Ad tertium respondetur primo, quod potest negari ante­
cedens, et consequenter dicendum est quod, si angelus ille esset
beatus, non posset peccare in natura humana eo quod beatitude
reddit illum impeccabilem. Secundo respondetur negando conse­
quentiam. Et ratio discriminis inter angelum etiam beatum et
Verbum haec est, quod Verbum est omnibus modis gratum Deo,
et ita omnis ejus operatio, per quamcumque naturam exerceatur,
non potest esse Deo ingrata quin potius esset grata Deo persona­
liter. Ceterum angelus beatus non est omnibus modis gratus Deo,
et Ideo posset admittere peccatum in aliena natura, et diceretur
peccare, non simpliciter quia simpliciter est gratus, sed secundum
quid, id est ut suppositum naturae humanae. Itaque inter ange­
lum ct Verbum divinum, quod attinet ad praesens, hoc discrimen
versatur, quod Verbum propter rationem assignatam nec peccare
potest absolute et secundum se nec etiam ut suppositum humanae
naturae; angelus vero beatus, licet absolute non peccaret, pecca­
ret autem ut suppositum humanae naturae.
Est etiam alia differentia quae colligitur ex secunda ratione
principali ot etiam ex tertia, quod ut suppositum angelicum ope­
raretur num natura humana non erat necesse quod simul operare­
tur per propriam voluntatem angelicam, sed posse determinari et

790

ALFONSCS DE LUNA

necessitari ad operandum ex dispositione voluntatis humanae cui
ex hypothesi esset unitum; et propterea, quamvis angelus pecca­
ret ut suppositum naturae humanae, non esset simpliciter conce­
dendum angelum peccare. Tamen, juxta ea quae diximus, si Ver­
bum peccaret ut suppositum humanae naturae, ex consequenti pec­
caret Verbum divinum, quia concurrebat ad peccatum naturae
humanae per propriam ipsius Verbi voluntatem. Nam cum ange­
lica voluntas non habeat eam vim et efficaciam super humanam
voluntatem quam habet divina voluntas, ut suo arbitr io pos- t in
omnibus dirigere voluntatem humanam et eam mover e quo velit,
ideo posset interdum illud suppositum angeli peccare per volun­
tatem humanam sine defectu angelicae voluntatis. Et in hoc est
discrimen. Verum est quod facta illa hypothesi. teneretur tunc
angelus facere quod posset per voluntatem angelicam ut dirige­
ret ad bonum voluntatem humanam, quae sua esset jam ratione
unionis hypostaticae. Unde si hoc non faceret, defectus humanae
voluntatis in ipsum refunderetur, quoniam angelica voluntas su­
perior est, et ad superiorem spectat inferiorem voluntatem quae
in eadem persona substantialiter est imita quantum in se est ad
bonum dirigere, ut dictum est.
12. — Ad quartum cum confirmatione, patet ex dictis in solu­
tione secundi argumenti. Quia licet inter gratiam unionis et pec­
catum non sit propria et formalis oppositio immediata ct physica
qualis reperitur inter duo contraria vel inter privative opposita,
ut argumentum probat, nihilominus gratia unionis talis est ac
tanta, ut habeat omnimodam repugnantiam cum ipsa deformitate
peccati: habet enim quasi deificare natura et quidquid in ea est.
Unde non potest admittere maculam; alias malitia peccati per
unionem ad Verbum quasi deificaretur, quod est implicatio. Habet
etiam haec gratia unionis reddere naturam creatam summe di­
lectam a Deo, et ex consequenti dignam omni bono et omni recti­
tudine. Huic autem repugnat naturam propter culpam simul esse
dignam odio et inimicam Deo. Ac denique ad infinitam sanctita­
tem divinae personae spectat omnem culpam, quantumvis mini­
mam, naturae quam assumit penitus auferre, etiamsi in illa antea
exstitisset. Et hujusmodi rationes probant non solum de mortali,
sed etiam de veniali, ut patet. Ex his etiam infertur quod pecca­
tum originale non potuit in Christo habere locum, etiamsi per

QUAEST. XV, ART. 1

791

seminalem propagationem conciperetur, si supponamus factam esse
unionem a primo instanti conceptionis ejus, propter rationes di­
ctas; dc quo eleganter agit Ansel mus libro secundo Cur DcuS
homo, cap. 16, ct lib. Dc conceptu virginali, cap. 18 et 19.
Ad quintum patet ex dictis.
13. — Ad ultimum respondetur concedendo antecedens. Et quod
in illo instanti unionis necessario sanctificaretur illa humanitas,
sicut luce excluduntur tenebrae; et sicut non potest esse gratia
cum culpa, ita multo minus potest esse cum culpa gratia unionis.
Videte Origenem, lib. 2 Peri archon, cap. 6 [nn. 5 et 6J. Negatur
tamen consequentia argumenti. Et ad probationem respondetur
non sequi hanc propositionem esse veram. Deus peccavit. Nec
valet simile, quia Christus est idem suppositum quod mundum
creavit; at vero in illo casu suppositum quod peccavit in illa natura
fuit diversum ab illo quod postea per assumptionem in illa sub­
sistit. Unde primo possemus dicere non esse eumdem hominem,
quia non est idem suppositum. Secundo dico inter supposita ejus­
dem naturae non est communicatio idiomatum, maxime quoad
operationem quae postulat talis suppositi proprietatem: sicut nec
dicitur generare Spiritus Sanctus aut Filius, etiamsi subsistant
in eadem natura cum Patre et sit idem Deus. Sed communicatio
idiomatum propria est respectu ejusdem suppositi subsistentis in
diversis naturis.
14. — Ex doctrina hujus difficultatis infertur non posse in na­
tura assumpta a Verbo divino esse peccatum taliter quod per pec­
catum dissolveretur ipsa unio, et primum esse peccati intelligatur
esse principium non esse unionis; sicut contingit in gratia habi­
tuali, quae in eodem instanti desinit esse in quo quis peccat, quam­
vis simul cum ipsa esse non possit peccatum. Hoc enim modo
asserunt aliqui in humanitate assumpta posse esse peccatum. Si
enim hoc esset verum, natura humana ex vi unionis hypostaticae
non redderetur impeccabilis. Hoc sano probatur. Primo, quia gra­
tia unionis non potest acquiri nostris operibus nec augeri, et ideo
nec eisdem potest corrumpi; gratia autem habitualis potest cor­
rumpi per opera, quoniam potest acquiri per opera, saltim dispo­
sitive, et meritorie augeri. Secundo probatur, quia haec est diffe­
rentia inter gratiam habitualem et gratiam unionis, et ex conse­
quenti non omnis operatio procedens a supposito habente gratiam

792

ALFON’SVS DE ΙΛΓΝΛ

procedit ab ipsa gratia. Et ideo tale suppositum efficere potest
operationem quae excludat ipsam gratiam habitualem, sicut vide­
mus in aliis formis vel habitibus. Ceterum gratia unionis consti­
tuit ipsum suppositum operans; et propterea omnis operatio pro­
cedens a natura habente hanc gratiam unionis necessario debet
procedere ab ipso supposito quod est illi unitum. Et sic implicatio
est. quod per operationem procedentem a natura quae prius habet
hanc gratiam unionis, dissolvatur ipsa unio. Time enim intelligeretur prius illud peccatum esse quam desineret esse unio hyposta­
tica, et ideo peccatum tribueretur Verbo divino, ut dictum est.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo fuerit fomes peccati
Conclusio est negativa.
1. — Dubitatur primo de veritate conclusionis. Et arguitur con­
tra illam. Fomes nihil aliud est quam naturalis inclinatio ipsius
appetitus sensitivi ad objecta sensibilia. Sed in Christo non potuit
esse hic appetitus sine inclinatione, cum sit illi intrinseca et. essen­
tialis. Ergo non potuit esse appetitus sensitivus sine fomite. Major
probatur. Quoniam hic fomes non est aliquis habitus, ut constat,
nec actus, nam infans quando concipitur antea quam habeat ullum
actum, habet fomitem, et homo natui aliter quando dormit habet
fomitem cum nihil operatur. Ergo nihil aliud est quam ipsa incli­
natio appetitus, quae indifferenter fertur ad sensibilia, sive illa
sint contra rationem, sive non.
2. — Secundo. Christus fuit hominibus exemplum totius vir­
tutis: ergo o|>ortuit esse tentatum omnibus modis, secundum illud
ad Hebraeos 4 (v. 15) : Tentatum per omnia pro similitudine abs­
que peccato. Sed unus modus tentationis est maximus per hujus­
modi motus concupiscentiae et fomitis. Ergo in Christo fuit fomes
peccati.
3. — I Tertio. Ratio divi Thomae fundatur in illo, quod in Chri­
sto] reperiuntur virtutes morales in gradu perfectissimo. Sed haec
ratio est nulla. Ergo. Probatur minor. Quia in homine, existente in
natura lapsa possunt esse hujusmodi virtutes omni ex parte per-

QI'AEST. XV, ART. 2

793

fectae, et tamen ibi non esset sublatus fomes peccati, ut patet in
Apostolis, et in Joanne Baptista, cui a principio fuerunt infusae
virtutes haeroicae et perfectissimae, ct tamen non fuit illi subla­
tus fomes peccati. Ergo.
•1. — Quarto. Christus per appetitum sensitivum appetebat non
bonum, quod erat contra rationem et praeceptum Dei. Ergo per
suum appetitum inclinabatur et tendebat in malum, et ex conse­
quenti detinebatur a bono exsequendo, quod ac actum fomitis
spectat. Ergo.
5. - Ultimo arguitur. Christus, praeter visibiles tentationes
daemonis, passus est alias invisibiles, ut dicit Beda, Marci 1 II. 1,
e. 11, et divus Thomas infra, q. 41, a. 3 ad secundum. Sed invisi­
biles tentationes sunt internae per motum ipsius fomitis. Ergo.
6. — His tamen non obstantibus, conclusio divi Thomae est
certa secundum fidem. Probatur ex quinta Synodo generali, c. 12,
ubi damnatur qui dixerit Christum fuisse tentatuni concupiscen­
tiis et illecebris carnis. Hanc conclusionem docent gravissimi theo­
logi, Divus Leo papa, epistola 11 dicit: “Corporum sensus viget in
Christo sine lege peccati, et veritas affectionum sub moderamine
deitatis et mentis; ncc tenebatur [tentabatur] illecebris, nec ce­
debat injuriis” (1). Divus Augustinus, lib. 1 Contra duas epistolas
Pelagianwum, et lib. 14 De civitate Dei, cap. 9, et insinuat idipsum
libro secundo De peccatorum meritis, cap. 29 (2) ; Damascenus,
lib. 3 De fide, cap. 20 et 23. Et divus Thomas infra, q. 41 a. 1 ad
tertium dicit Christum non fuisse tentatum ex carnis concupiscen­
tia, quia hujusmodi tentatio fieri non potest absque peccato; quod
confirmatur ex divo Augustino. Ubi advertendum est quod, licet
in puris hominibus tentatio quae provenit ex concupiscentia pos­
sit fieri absque peccato, tamen regulariter semper interveniat ali­
quod peccatum, quia ut in plurimum hujusmodi tentatio potest
impediri a ratione et moderari. Et ita sunt intelligendi divus Au­
gustinus et divus Thomas cum docent tentationem hujusmodi non
fieri absque culpa. Ceterum in Christo sensualis tentatio non po­
terat esse absque peccato, quoniam semper praeveniretur ab ipsa
ratione et a Verbo, ct ita esset voluntaria et culpabilis. Etenim in
Ht S. U» F
r»,
*
FpM. K. MÎ. 54. «10.
2t S. Auuvstîkuf. Cotifni
>p ■·. Ft-'.tr/.j I I, r !2, MT, 44, 502.
If, /Je
CU’I’. Del, I. 14. r. 9. MT· 4! 415.—Io. De pecrai. meritu et re»nM.. 1. 2. c. 29.
Ml. ·.; 179

794

ALFONSUS DE LUNA

nobis non semper est facultas ad coercendam tentationem carnis.
Christus vero semper potuit compescere vel coercere; et ideo si
non coerceret insurgente tenta tione, imputaretur ei ad peccatum.
Ex his infertur quod si conclusio articuli intelligatur de po­
tentia absoluta Dei, quamvis non pertineat ad fidem, est tamen
certa, tanta fere certitudine qua certa est veritas definita in ar­
ticulo praecedenti, scilicet Christum secundum humanitatem non
posse peccare etiam de potentia Dei absoluta. Etenim fomes pec­
cati, ut colligitur ex divo Thoma q. 27, a. 3. duplicem respectum
importat ad peccatum, scilicet respectum ad causam et ad effe­
ctum. Est enim effectus peccati originalis, et inducit ad peccan­
dum actualitcr quatenus excitat motus a ratione exorbitantes. Qua­
re sicut, peccatum excluditur omnino a Christi humanitate, ita et
fomes peccati penitus relegandus est ab ipsa, ita ut nec per po­
tentiam Dei absolutam possit esse in Christo. Quod sane potest
confirmari iisdem rationibus quibus probatum est in articulo prae­
cedenti Christum inquantum hominem non potuisse peccare.
7. — Ad argumenta in contrarium respondetur. Ad primum^ ex
doctrina divi Thomae, et infra, q. 27, a. 3, quod fomes nihil est
aliud quam deordinata concupiscentia sensibilis appetitus, habi­
tualis tamen, quia actualis concupiscentia est modus peccati. Di­
citur autem concupiscentia sensualitatis esse inordinata inquantum
repugnat rationi, quod fit secundum quod inclinat ad malum vel
difficultatem facit in bono. Et non est qualitas habitualis distincta
a potentiis, sed ipsemet appetitus sensitivus destitutus gratia ori­
ginali. ex quo provenit quod inclinet ad malum et a bono rationis
deflectet. Ex his sequitur primo, quod fomes non est dc ratione
appetitus sensitivi, ut patet, quoniam appetitus sensitivus homi­
nis de se non inclinat ad malum, et fuit in Christo; fomes autem
ex intrinseca ratione inclinat ad malum. Secundo sequitur quod
appetitus sensitivus in homine qui crearetur a Deo in puris natu­
ralibus non diceretur fomes peccati proprie, quia non esset origi­
nalis peccati poena et effectue peccati, quamvis haberet concu­
piscentiae motus deordinatus. Videte divum Thomam, 1. 2, q. 82,
a. 2 et magistrum Sotum, lib. 1 De natura et gratia, cap. 13.
8. — Ad secundum respondetur, juxta doctrinam divi Thomae
infra, q. 41, a. 1 ad tertium, quod hoc genus tentationis est cum
peccato, saltim veniali, et ideo non potuisset esse in Christo. Quae

QL'AKST

XV,

λ Ιι'ι

2

795

responsio intelligenda est juxta dicta in conclusionis explicatione.
Non enim semper hi motus tentationum sunt venialia peccata;
nam interdum possunt esse involuntarii et tantum motus qui vo­
rantur primo primi, in quibus nulla malitia moralis est. In Christo
autem, qui poterat omnes istos motus praevenire et coërcere, essent
voluntarii, ct ideo aliqualis culpa esset illos in se permittere. Se­
cundo respondeo non oportere ad nostrum exemplum hoc genere
Lentationis Christum tentari, quia erat indecens et cum peccato
conjunctum, et fomes ex se tendit in malum. Tum etiam quia cum
sit per internam motionem, non potuit per illius victoriam conve­
nienter dari nobis exemplum superandi has tentationes.
9. - Ad Zcr/hon respondetur quod ratio divi Thomae procedit
de perfectione virtutum et simul de plenitudine summa gratiae de
lege quae derivatur cx gratia unionis; et hujusmodi status omnino
excludit non solum peccatum, sed ct fomitem peccati.
10. — Ad qitarfum pro nunc breviter respondetur, de hoc enim
latius infra, q. 13, quod appetitus sensitivus Christi refugiebat
mortem quatenus erat malum naturae per fugam et displicentiam
naturalem. Et hoc non est malum, quia illud objectum ut sic for­
midabile est secundum rectam rationem, et ille actus est confor­
mis inclinatione naturali, quae bona est. Qui quidem actus non
tendit in objectum absolute et simpliciter consideratum ut hic et
nunc exequendum vel fugiendum attentis circumstantiis, sed tan­
tum consideratum secundum aliquam rationem boni vel mali praecisse sumpta, quatenus scilicet mors est malum naturae. Et isto
modo appetitus sensitivus Christi refugiebat mortem.
11. — Ad ultimum argumentum respondetur quod Beda ct divus
Thomas in locis praeallegatis non loquuntur dc invisibilibus tentationibus, quae solum interius excitantur in imaginatione vel appe­
titu. Non enim hoc modo permissum est daemoni potentias Chri­
sti attingere. Apjjellant ergo tentationes invisibiles illas in quibus
tentator non apparuit vnsibiliter, quamvis per aliqua externa signa
perturbare tentaverit; quas divus Thomas inquit in loeo praeallegato, forsan habuit Christus illis quadraginta diebus et noctibus
jejunii antequam esset completum totum illud tempus jejunii. Et
ita explicant praedicti patres illud Marci 1 (v. 13) : Erat in deserto
quadraginta- diebus et quadraginta noctibus. et lentabatur a Sa·
tana.

796

ALFON’SCS DE LINA

12. — Dubitatur secundo breviter: utrum si Verbum assumeret
humanitatem ui puris naturalibus, reperiretur in Christo fomes
p< Teati.
Et ratio dubitandi est. Nam divus Thomas in hoc articulo ex
eo probat sublatum esse fomitem a Christi humanitate, quia in
illa reperiuntur virtutes morales in gradu perfectissimo. Ergo in
illo casu, cum nulla virtus supernatural is infusa reperiretur in
humanitate Christi, non esset sublatus fomes.
13.
Aliqui theologi existimant esse probabile quod in prae­
dicto casu reperiretur in Christo fomes peccati, non proprie et
simpliciter, quia non esset effectus peccati originalis, sed secun­
dum quamdam rationem naturalem prout est conditio humanae
naturae, quae seipsa apta nata est pati motus concupiscentiae a
ratione exorbitantes.
Sed nihilominus haec sententia merito displicet aliis gravio­
ribus theologis, quoniam fomes peccati, etiam sub hac ratione
consideratus, tendit ex se et inclinat ad actualem culpam; et ideo
omnino repugnat Christo propter rationes supra commemoratas.
14. — Ad rationem dubitandi respondetur primo, quod posset
quis non improbabiliter respondere quod in illo casu fomes non
esset ablatus et extinctus in Christi humanitate. Esset tamen liga­
tus. sicut de beata Virgine inquit divus Thomas infra, q. 27, a. 3,
quod antequam conciperet Dei Eilium non erat in illa extinctus
peccati fomes, erat tamen quasi ab extrinseco ligatus per divinam
providentiam, quae non permittebat appetitum sensitivum excitari
in aliquem inordinatum modum. Secundo respondetur quod in illo
casu simpliciter esset ablatus fomes peccati a Christi humanitate
per gratiam unionis, ratione cujus humanitas non poterat exire
in aliquem actum qui non esset praeventus a Verbo et a ratione,
atque ita non posset esse inordinatus. Dico ergo ad argumentum
quod virtutes infusae animae Christi non sunt simpliciter neces­
sariae ad extinguendum peccati fomitem, quoniam sola gratia
unionis sufficiebat; pertinet tamen ad congruitatem et decentiam
ut natura humana sit ita disposita proj>ortionabiliter ad gratiam
unionis. Et notandum est quod insinuat Cajetanus hic, virtutes
infusae quantumcumque crescant in intensione, non sufficiunt per
seipsae extinguere fomitem peccati; sed hoc habent prout sunt
in tali subjecto quatenus conjunguntur cum gratia unionis. Et.

ψ ΛΚ-SI

XV. ART 3

797

hinc est quod, quamvis in viris sanctissimis virtutes infusae ha­
buerint magnam intensionem ct perfectionem, ut in Apostolis ct
in Joanne Baptista, non fuerunt sufficientes extinguere fomitem
in illis, nam ut dicit divus Augustinus lib. 1 Contra duas epistolas
Pélagianorum, cap. 11, hoc quod est habere fomitem sublatum,
Christo est tribuendum (1).
Et secundum communem Ecclesiae sensum, hoc privilegium
nos debemus extendere ad beatam Virginem, non quidem propter
magnam intensionem virtutum infusarum, sed propter specialem
virtutem gratiae quae vigebat in beata Virgine ex maxima approximatione ad Verbum. “In ipsa enim conceptione carnis Christi,
in qua primo debuit refulgere immunitas peccati.. , ex ipsa prole
redundavit in matre, totaliter fomite subtracto", ut eleganter ex­
plicat divus Thomas ubi supra.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum in Christo fuerit ignorantia
Conclusio est negativa.
1. — In hoc articulo nota quod ignorantia est triplex, scilicet
pravae dispositionis, quae est error; alia est privationis, quando
aliquis nescit quod secundum proprium statum tenetur scire; alia
est negationis absolute loquendo, quae tantum dicit negationem
scientiae, sive in subjecto non apto ad illam, ut lapis dicitur
non sciens, sive in subjecto apto nato, et est ignorantia negativa
eorum quae quisque scire non tenetur vel non pertinent ad ejus
statum. In Christo non fuit ignorantia duobus prioribus modis,
ut supra dictum est. Fuit autem ignorantia tertio modo in anima
Christi quia, ut dictum est, non sciebat omnia quae Deus scit
scientia simplicis intelligentiae. At vero quia ignorantia proprie
sumitur primo et secundo modo, absolute ait divus Thomas et
omnes doctores cum ilio in Christo non fuisse ignorantiam sim­
pliciter loquendo. Illa enim quae ignorabat non spectabant ad ejus
statum scire. Et ideo non fuit ignorans, sicut non dicitur ignorans
homo qui non cognoscit quod scit angelus. El. haec conclusio divi
.'Ii

(s

Aiwkt . Î'OHfrv»

<; >0

Π«·."<«Ή/|ΐι ,

ib

1

■ · 11 ML H

562.

79«

ΛΙΛΟΝ-S'-.S DK LONA

Thomae sic intellecta est certa secundum fidem. Fuit enim simpli­
citer plenus gratiae et veritatis, ut patet ex sacra scriptura, et ita
non habuit ignorantiam eorum quae pertinebant ad suum statum.
Et etiam est certum secundum fidem quod in Christo non fuit
error positivus alicujus scientiae, quia alias falsus fuisset et po­
tuisset fallere.
12.— Sed contra istam conclusionem est argumentum ex his
quae diximus supra, q. 12. a. 2. Nam Christus non habuit a prin­
cipio scientiam acquisitam, et in illa profecit et successu temporis
illam comparavit, ut dicit ibi divus Thomas. Ergo saltem habuit
ignorantiam scientiae acquisitae.
Respondeo primo quod illa quae ignorabat tunc per scientiam
acquisitam quando nondum erat perfecta, sciebat Christus per
scientiam beatam et infusam, et ita non erat ignorans. Secundo
respondeo ex doctrina divi Thomae in loco piaeallegato, quod
scientia acquisita in Christo semper fuit perfecta proportionabiliter ad tempus et aetatem ipsius Christi. Ignorantia vero proprio
loquendo importat privationem scientiae debitae inesse suo tem­
pore, sicut catulus ante nonum diem non dicitur caecus. Et ita
Christus antequam haberet sufficientem aetatem ad acquirendas
species a rebus non dicebatur ignorans, licet multa nesciret quan­
tum ad scientiam acquisitam, quoniam non tenebatur illa scire in
illa aetate.
3. — Dubitatur breviter: utrum Christus de potentia Dei abso­
luta potuerit habere ignorantiam aut. judicium aliquod erroneum,
saltim inculpatum propter ignoranliam invincibilem.
Et pro parte affirmativa est argumentum. Error vel defectus
hujusmodi judicii non pertinet ad malum culpae, sed ad malum
poenae. Mala autem poenae reperiri possunt in humanitate Christi,
ut de facto mors et aliae calamitates repertae sunt in humanitate
Christi. Ergo.
4. — Secundo. Deus est universalis causa rerum omnium et
actionum. Ergo erit causa etiam assensus falsi, saltim inculpati
in humanitate Christi. Hoc enim non videtur implicare contra­
dictionem, sicut est causa falsi assensus in aliis hominibus.
5. — Ultimo arguitur ex illo Job 12 (w. 2-1-25), ubi dicitur de
Deo qui immutat cor principum. et decipit eos..., et errare eos
facit quasi (brios, et ex illo Isaiae 63 (v. 17) : Quare errare nos

QÜAB3T. XV, ART. 3

799

fecisti, Domine, de viis tuis; et Ezechielis 14 (v. 9) : Propheta, eum
erraverit et locutus fucrit verbum, ego Dominus decepi prophetam
illuni. Tunc est argumentum: Ex istis lucis colligitur quod Deus
per alium possit falsum asserere et decipere homines: ergo ipsum
poterit per humanitatem Christi. Probo consequentiam, nam ratio
quare non posset intellectus humanus Christi esse falsus et habere
errorem positivum ea videtur esse quia refunderetur in ipsum
Deum. Sed hoc inconveniens sequitur si per alios asserat et deci­
piat homines. Ergo.
6. — Pro hoc dico primo : de potentia Dei absoluta potuit Chri­
stus habere ignorantiam negativam multarum rerum quas scivit
secundum humanitatem. Potuisset enim assumere naturam huma­
nam in puris naturalibus ut est in parvulo in utero matris.
Secundo dico: non potest fieri, etiam per absolutam Dei po­
tentiam, ut intellectus Christi humanus habeat judicium aliquod
erroneum, etiam inculpatum propter ignorantiam invincibilem. Et
quamvis opposita sententia non sit improbabilis, haec tamen longe
probabilior est, quam tenent multi viri doctissimi, inter quos est
Medina in hoc loco, quam sufficienter ipse probat.
7. — Unde ad primum argumentum respondetur quod error ju­
dicii etiam speculativi, si reperiretur in Christi intellectu humano,
necessario permissus esset speciali permissione, immo vero volitus
et approbatus a Verbo, ut constat ex rationibus tribus supra in
articulo primo, praesertim ex secunda et tertia. At cum Verbum
divinum sit prima ct summa veritas, repugnat illi quod approbet
et causet errorem in humana natura, quoniam de ratione primae
veritatis est quod nec ipsa in seipsa decipiatur nec alium decipiat,
quod aliis verbis dici solet: prima veritas nec falli nec fallere
potest. Ceterum mors et alia mala hujusmodi poenae quae repu­
gnant Verbo et ejus divinae naturae, jam dictum est quomodo haec
mala causata in humana natura nullam imperfectionem inducunt
in ipsum Verbum divinum.
X.
Ad secundum respondetur quod Deus in aliis hominibus
est causa assensus falsi quantum ad substantiam actus dum quis
assentitur falso, quia sine ipso factum est nihil quod habeat ratio­
nem entis. Ceterum illa difformitas actus in causam particularem
refundetur, sicut claudicatio tibiae quantum ad substantiam mo­
tus effectus est cordis seu potentiae motivae; at quantum ad dc-

«00

Al.rONSlS DE ΜΓΝΛ

formitatem claudicandi reducitur ad proximum instrumentum am­
bulandi. Tamen si in humano intellectu Christi posset esse assen­
sus falsus, concurreret Verbum divinum, non solum ad substan­
tiam actus, sed etiam quoad deformitatem, quoniam Verbum non
se haberet ut causa universalis, sed specialiter ut suppositum eli­
ciens illum actum.
9.
Ad ultimum respondetur quod illa testimonia intelligenda sunt de permissione divina secundum quam dicitur Deus deci­
pere, facere errare, excaecare, indurare, juxta doctrinam divi Da­
masceni lib. 4 suae Theologiae, cap. 14 (1), et divi Gregorii lib. 13
Moralium, cap. 16(2), et divi Thomae lib. 2 Contra gentes, cap. 162.
Sed observandum est quod cum Deus assumit personam decipien­
tis, excaecantis etc., non solum intelligitur simplex permissio, sed
etiam ordinatio Dei ordinantis permissionem in poenam aliorum
peccatorum praecedentium. At in humanitate Christi non poterat
esse etiam simplex permissio erroris propter rationes dictas.

ARTICULUS QUARTUS

Utrum anima Christi fuerit passibilis

1. — Prima conclusio: Anima Christi fuit passibilis passione
corporali.
Secunda conclusio: Anima Christi fuit passibilis passione ani­
mali, id est affectionibus appetitus sensitivi.
Tertia conclusio: Tripliciter differunt istae affectiones quae fue­
runt in Christo ab aliis quae sunt in nobis: scilicet, ex objecto, quia
in nobis plerumque feruntur ad illicita, in Christo vero minime;
secundo, ex principio, nam istae passiones in nobis frequenter
praeveniunt usum rationis; tertio, ex effectu, quia in nobis tales
motus interdum trahunt rationem, in Christo vero ratio ex his
nullo modo impediebatur.
2. -Circa istum articulum et reliquos hujus quaestionis, in
quibus divus Thomas agit de affectionibus appetitus sensitivi in
<1
12)

S. J.
MtM. Dr
nrtf atte .
4, C. 19. MG 9·). 1101
S Gi.i«>okjvs PjfA. ' »b. .lîc-tiiJ, I Cj. e 9.
76. 3
6
*

Ql’AEST. XV, ART. -1

801

particulari, est difficultas: au in Christo fuerint affectiones seu
passiones appetitus sensitivi.
Et pro perte negativa est primum argumentum. Passiones ani­
males derogant plenitudini gratiae quae est in Christo. Sed hujus­
modi affectiones sunt animales. Ergo non fuerunt in Christo. Pro­
bo majorem ex illo divi Pauli primae ad Cor. 2 (v. 14) : Animalis
homo non percipit ca quae sunt Spiritus Dei. Ergo animale secun­
dum phrasim scripturae importat imperfectionem gratiae et ra­
tionis.
3. — Secundum. Divus Thomas in 1. 2. agens de his passionibus
a q. 22 usque ad 48, ad undecim capita eas reducit, quae sunt
amor, concupiscentia, delectatio, odium, fuga, tristitia, spes, auda­
cia, desperatio, timor, ira. Sed non videtur quonam pacto hujus­
modi passiones fuerint in Christo, videlicet amor sensibilis, de­
lectatio et voluptas sensibilis, audacia et desperatio, quae omnia
videntur imperfectionem et indecentiam importare. Ergo non fue­
runt in Christo.
4. — Tertio arguitur sic de aliis passionibus in particulari. Spes
connumeratur a divo Thoma inter passiones. Sed hanc non habuit
Christus. Ergo. Probatur minor, quia spes versatur circa bonum
arduum consequendum. Sed Christo nullius boni sibi convenientis
consecutio videtur ardua fuisse propter eximiam ejus potentiam.
Ergo spes quae ponitur passio appetitus sensitivi non fuit in illo.
5. — Quarto arguitur. Summum gaudium non potest esse con­
junctum cum summa tristitia, ut constat. Sed anima Christi fi ne­
batur summo gaudio ex divina visione, nam primo instanti suae
creationis fuit beata. Ergo non habuit passionem tristitiae.
6. — Ultimo arguitur specialiter de timore. Nam ad rationem
timoris pertinet incertitude futuri mali in spe evadendi, ut inquit
Aristoteles, 2 Rhetoricorum (1); quando enim non est spes eva­
dendi, non est timor, sed tristitia. Sed Christus non habuit, incertitudinem futuri mali. Ergo nec timorem.
7. — His tamen non obstantibus conclusio est certa secundum
fidem, Christum humanos habuisse affectus; esurivit enim et siti­
vit, etc., coepit pavere et taedere, et turbatus est, ut constat ex
divinis litteris. Et hujus rei demonstratio videnda est apud divum
<l>

Aristot., Hhetor., ). 2. e. 1. Dldot 1. 353.

Sio. TomAs - I

51

RÛ2

ÂLFONSUS be LUNA

Ambrosium, tractatu De fide ad Gratianum ct lib. De incarnatione
Domini, cap. 7, et Commentariis super Lucam, lib. 10, qui exponit
illud, Si possibile- est, transeat a me calix iste, et lib. 2 De fide adGratianum, cap. 5. Et divus Augustinus lib. 14 De civitate Dei,
cap. 9 inquit: “nec enim in quo erat verum hominis corpus et
verus hominis animus, falsus erat humanus affectus” (1).
8. - Ad argumenta in contrarium respondetur. Ad primum,
quod hoc nomen, animale aliquando sonat in malum, sed interdum
significat id quod sensitivum est, ut patet ex illo primae ad Cor. 15
(v. 46) : Prius quod animale est, deinde quod spiritale. Et in hoc
sensu optime possumus concedere quod in Christo fuerunt passio­
nes animales.
9. — Ad secundum respondetur quod omnes illae passiones de
quibus fit mentio in argumento fuerunt in Christo. Habuit enim
amorem sensibilem. Est enim hic actus maxime connaturalis appe­
titui et fundamentum aliorum actuum, et ita Claris tus tum vivens
in terra, tum etiam in caelo dilexit summo affectu sensibiliter
matrem suam. Item actus odii fuit in appetitu Christi qui versa­
tur circa malum naturae aut bono amato contrarium. Habuit etiam
actum desiderii ct concupiscentiae, saltim quatenus ille actus ver­
satur circa bonum amatum quod est absens. Et hinc est quod
potuit habere fugam mali contrarii bono amato et desiderato.
Habuit etiam delectationem sensibilem in appetitu sensitivo; haec
enim naturaliter sequitur ex aliquibus objectis, et honesta est,
v. g. quando necessaria est ad corporis conservationem et ex acti­
bus honestis resultat. Item desperatio fuit in appetitu Christi
circa aliquod bonum sensibile, vel circa malum vitandum inquan­
tum apprehenditur ut inevitabile per vires naturae, ut constat de
ipsa morte, vitanda. Item in Christo fuit actus audaciae. Hoc enim
actu aggredimur pericula propter conservationem boni vel ad ma­
lum vitandum; et hoc actu audaciae a Christo prudenter elicito
multa pericula honoris aggressus est.
10. — Ad tertium argumentum respondetur etiam actum spei
habuisse locum in Christo. Licet enim spes virtus theologica non
fuerit in Christo, ut inquit divus Thomas supra q. 7, a. 4, immo
proprie loquendo non habuit spem respectu gloriae sui corporis
H»

S

Λ'-ΐ'.υτ. De cMt. Dei. 1. 14. c. Û. ML 41. 415.

QI AEST. XV, ART. 4

803

dum erat in vita mortali, ut optime explicat Cajetanus in loco
allegato, tamen spes sensibilis de qua loquimur, quae est passio
appetitus sensitivi, vere fuit in Christo. Nam cum naturalis sit,
tendit in bonum et consecutionem ejus prout commensuratam et
proportionatam naturalibus viribus. Et respectu naturalium vi­
rium ipsius Christi saepe potuit illi esse ardua et difficilis conse­
cutio talis boni.
11. — Ad quartum respondetur tristit iam sensibilem vere fuis­
se in Christo, quod optime explicat divus Thomas art. 6. In Chri­
sto enim potuit esse objectum hujus tristitiae sicut est objectum
doloris. Objectum enim tristitiae est malum aliquod sensibile quod,
licet realiter corpus non laedat nec sentiatur exteriori sensu, hoc
enim pertinet ad dolorem, sensu tamen interno seu imaginatione
apprehenditur ut praesens. Et quia potuit anima Christi appre­
hendere aliquid ut nocivum et malum naturae, sicut fuit passio
ejus et mors, et etiam quantum ad alios, sicut peccatum discipu­
lorum aut etiam judaeorum occidentium ipsum, propterea sicut
potuit esse verus dolor, ita potuit esse vera in eo tristitia. Et
quamquam ex divina visione quae erat in anima Christi derivari
posset delectatio summa in appetitu sensitivo, tamen ex divina
virtute detenta est ne impediret dolorem vel tristitiam sensibilem,
ut eleganter explicat divus Thomas art. 5 hujus quaestionis in
solutione ad tertium. Et quoniam appetitus sensitivus simpliciter
fuit in statu passibili, et caruit statu beatifico, ideo potuit ha­
bere tristitiam quae omnium prorsus excluderet delectationem.
Habuit enim tristitiam simpliciter et absolute. Tamen in voluntate
aliter dicendum est. Nam voluntas Christi secundum superiorem
rationem semper fruebatur contemplatione divinitatis, et in ea ut
sic tristitia locum habere non potuit. Et considerata suprema di­
vinaque regula simpliciter volebat mori et de morte summopere
gaudebat, quamvis eadem voluntas ut natura refugiebat mortem
ut malum naturae et dolebat de passione. Et secundum rationem
inferiorem qua considerabat indignum esse tali morte, observata
propria innocentia, formidabat mortem et. tristitia afficiebatur.
Et ita intelligitur etiam quomodo in voluntate Christi secundum
diversas rationes fuerit summum gaudium et tristitia summa. Vi­
dete divum Thomam infra, q. 46, a. 6 et 8.

804

AI.FONSUS DE LUNA

12. — Ad ultionum argumentum nota quod donum timoris de
quo disputat divus Thomas supra, q. 7, a. 6, et 2. 2, q. 19, a. 9, et
timor qui est passio appetitus sensitivi de quo agit hic a. 7, et
in 1. 2, q. 42, et conveniunt et differunt. Conveniunt quidem in
eo quod objectum utriusque timoris intrinsece et formaliter respi­
cit malum; differunt tamen in eo quod potissimum quod reperitur in objecto doni timoris non est malum, sed potius bonum,
scilicet excellentia potentiae divinae, cum aliquo tamen respectu
ad malum, scilicet prout est causativa mali, ut optime explicat
divus Thomas supra loco allegato. Potissimum vero objectum ti­
moris qui est passio appetitus est malum formaliter.
Ad argumentum ergo dico primo, quod ad rationem timoris
satis est ut apprehensio unde sequitur talis passio non sit cum
certitudine repraesentat i va mali futuri. Et quia cogitativa sive
imaginativa Christi poterat repraesentare mortem et passionem
futuram, non ut inevitabilem, sed solum ut erat malum futurum,
ideo causabat timorem. Poterat etiam repraesentare mortem ali­
quando sine spe evadendi, et ita efficiebat tristitiam. Unde Chri­
stus in orto timuit et tristatus est.
Et .si quw dicat, quomodo cogitativa potest repraesentare ma­
lum futurum cum certitudine, cum tamen esset futurum contin­
gens: respondeo quod hoc poterat repraesentari ex motione intel­
lectus, qui certus erat mali futuri. Unde cum divus Thomas in
art. 7 dicit, quod in Christo non fuit timor cum incertitudine
eventus, verissimum est, quia erat certus Christus de futuro malo
per scientiam beatam et infusam; cum hoc tamen stat quod cogi­
tativa interdum repraesentaret mortem abstrahendo a certitudine,
et tunc vere in appetitu Christi erat timor.
Secundo respondetur quod timor dupliciter haberi potest. Uno
modo, per modum actus absoluti et efficacis. Secundo, per modum
cujusdam actus imperfecti scu simplicis displicentiae, qui nolleitas
dici solet. Priori modo timor respicit malum evitabile et incer­
tum; talis enim actus tendit in objectum quod hic ct nunc secun­
dum omnes circumstantias omnibus pensatis simpliciter existima­
tur possibile. Et de hoc timore locutus est Aristoteles in loco
allegato in argumento. Et istum timorem inquit divus Thomas
non fuisse in Christo, et appellat timorem secundum incertitudinem adventus futuri. Timor vero secundo modo potest esse circa

Ql’AEST. XV. A KT. 1

805

malum certum ct inevitabile. Sicut enim potest desiderare vitam
actu quodam imperfecto, etiamsi alias certo sciat non posse evadire mortem, ita etiam potest timere mortem, etiamsi judicet illam
hic et nunc esse inevitabilem. Et hic timor fuit in Christo, quem
Damascenus, lib. tertio |cap. 23) dicit esse naturalem, quatenus
respicit malum ut est incommodum naturale et est imperfectus et
Conditional!». Denique ex his infertur in Christo fuisse etiam affe­
ctionem irae, tamen secundum ordinem justitiae, quao vocatur
zelus. Est enim appetitus vindictae secundum ordinem rationis.
Et est effectus tristitiae, quoniam ex tristitia injuriae illatae con­
sequitur in appetitu sensitivo appetitus vindictae qui dicitur ira.

Ex his patet intelligentia ad reliquos articulos hujus quaestio­
nis. Legite ipsos.

QUAESTIO DECIMASEXTA
Dc liis quae conveniunt Christo secundum esse et fieri

ARTICULUS PRIMUS

Utrum haec sit veni: Deus est homo

1. — Prima conclusio: Ista praedicatio, Deus est homo, est vera
et propria.
Secunda conclusio, in primo argumento : Haec propositio, Deus
est homo, est in materia naturali, et est propositio per se ratione
suppositi pro quo accipitur ipsum subjectum, Deus.
2. — Nota pro intelligentia hujus quaestionis quod divus Tho­
mas hic agit de modo loquendi vere et proprie ac sine aliquo pe­
riculo erroris in hac materia dc incarnatione; et ita disputat de
variis propositionibus et locutionibus. Quia enim in hoc mysterio
divina et humana natura in ima conveniunt hypostasi, inde fit ut
divina dc ipso homine et humana de ipso Deo praedicari possint
per idiomatum communicationem. Quae quidem vox desumitur a
graecis patribus. Et latine idem est communicatio idiomatum quod
proprietatum seu attributorum divinorum et humanorum inter
Deum et hominem mutua praedicatio.
Secundo nota quod circa istam materiam Durandus in 3, d. 4,
q. 2 inquit quod ista propositio, Deus est homo, non est ita propria
sicut ista, Petrus est homo, immo quod habet aliquid improprie­
tatis.
Et probatur haec sententia. Primo, cum dicimus, Petrus est
homo, suppositum Petri non constituitur per aliam naturam quam
per illam quae importatur per praedicatum. Sed cum dicitur, Deus
est homo, suppositum divinum constituitur per aliam naturam ab

QUAEST. XVI, ART. 1

807

illa quae importatur per praedicatum. Ergo virtute locutionis ma­
jor proprietas est in illa quam in ista.
Et confirmatur. Nam de Petro dicitur homo per se et essen­
tialiter; de Deo autem quasi denominative: ergo non tam proprie.
3. — Secundo. Proprietas denominativae praedicationis non
stat cum proprietate praedicationis in quid, sicut v. g. non dici­
mus, Petrus est humanatus, quia Petrus est homo quidditative.
Sed Deus est humanatus. Ergo non omnino est propria praedica­
tio, Deus est homo.
Et confirmatur, quia in terminis substantialibus significanti­
bus diversas naturas non potest fieri propria praedicatio unius de
alio, praesertim si sint termini absoluti et significent naturas
perfectas, ut sunt Deus et homo. Ergo.
4. — Tertio. Sequitur quod haec praedicatio. Deus non est ho­
mo, sit vera et propria, sicut est affirmativa praedicatio. Conse­
quens est falsum et contra communem modum concipiendi ct sen­
tiendi, non solum theologorum, sed etiam omnium fidelium. Ergo.
Sequela probatur. Nam affirmativa, Deus est homo, est vere et
proprie subjecto indefinite supponente pro hoc Deo et quolibet ejus
supposito. Quia ad veritatem propositionis indefinitae satis est ut
praedicatum vere conveniat uni supposito subjecti, quamvis sub­
jectum pro aliis multis supponat, ut in hac propositione, homo
est albus, homo est Deus. Sed in hac propositione, Deus non est
homo, pari ratione subjectum indefinite supponit, quia sola nega­
tio adjuncta verbo non variat suppositionem extremorum. Ergo
illa negativa est vera ct propria, quia praedicatum vere et pro­
prie negatur dc aliquo supposito pro quo subjectum supponit, sci­
licet de Patre, quod satis est ad veritatem indefinitae propositio­
nis. Quod autem subjectum in affirmatione supponatur indefinite,
probatur. Quoniam ex se Deus habet illam suppositionem indefi­
nitam: ergo non est cur dicamus in ca propositione mutari, ma­
xime cum ad veritatem illius propositionis hoc non sit necessa­
rium.
5. — Ultimo est argumentum. Homo non dicitur univoce de
Deo et de nobis. Ergo non est ista propria praedicatio, Deus est
homo. Consequentia est nota. Et probatur antecedens, quia homo
non tantum significat naturam, sed etiam suppositum. At vero
Deus et alii homines non conveniunt univoce in ratione suppositi

8<»8

ALFÛNSUF DE Ll’NA

et personae. Ergo. Et confirmatur argumentum. Per sona humana
non dicitur univoce de Deo et de nobis. Ergo nee homo. Probatur
consequentia, quia persona humana el homo idem sunt. Et proba­
tur antecedens. Quia persona humana non solum dicit naturam,
sed rationem personae. Sed ratio personae et ratio terminandi na­
turam humanam in Deo est aliquid increatum et infinitum, in
nobis vero est aliquid creatum ct finitum.
6. — Sit conclusio certa contra Durandum : Ista propositio, Deus
ost homo, est fera ct propriissima praedicatio. Patet, nam sacra
scriptura aperte docet, et sacra concilia definiunt, et sancti patres
tradunt Deum esse hominem cum omni veritate et proprietate,
et beatam Virginem verissime et propriissime esse matrem Dei
et hominis. Nam cum veritas propositionis pendeat ex illius signi­
ficatione, sicut illa propositio est omnino vera, ita etiam in signifi­
catione omnino propria terminorum continet veritatem.
Deinde probatur. Nam cum dicimus Petrum esse hominem, si­
gnificamus Petrum esse suppositum naturae humanae. Sed hoc
idem significatur in illa, Deus est homo, nempe Deum esse suppo­
situm naturae humanae. Ergo aeque est vera et propria.
Item haec propositio, album est dulce, nihil improprietatis ha­
bet, etiamsi illae formae significatae per extrema insint per acci­
dens; satis enim est quod subjectum et praedicatum supponant
pro eodem supposito proprie. Sed in ista, Deus est homo, extrema
proprie supponunt pro eodem supposito, et etiam formae signifi­
catae per extrema et naturae non insunt per accidens. Ergo est
omnino propria. Deinde in modo praedicationis nulla est impro­
prietas quia, postquam Deus assumpsit naturam humanam, illud
praedicatum formaliter significat id quod est veluti forma sub­
jecti. Ergo omnino proprie de illo praedicatur.
7. — Ad argumenta in contrarium respondetur. At primum,
quod non requiritur identitas inter formam praedicati ct subjecti
ad hoc quod propositio sit maxime propria, ut patet in proposi­
tionibus accidentariis, quae sunt maxime propriae. Secundo re­
spondetur quod non est necesse ad majorem veritatem proposi­
tionis major identitas formarum quae significantur per extrema,
sed sufficit major identitas suppositi pro quo accipitur subjectum
et praedicatum. Et quia in ista. Deus est homo, subjectum et
praedicatum propriissime accipiuntur pro Filio Dei, qui maxime

QL'AES'i'. KVi, ART. 1

809

sibi idem est, propterea est major veritas in ista, Deus est homo,
quam in ilia, Petrus est homo. Et quamvis sint plures rationes
identitatis in ista, Petrus est homo, tamen est. major identitas et
unitas in ista, Deus est homo, ratione suppositi pro quo supponunt
subjectum et praedicatum.
Ad confirmationem. quidquid sit de antecedenti, dc quo statim
dicetur, nego consequentiam, quia praedicatio denominativa est
vera et propria praedicatio. Nam tam propria est ista in materia
contingenti, homo est albus, sicut ista, homo est animal in mate­
ria naturali.
8.
Ad secundum respondetur quod, suppositis naturis rerum
secundum ordinem naturalem solum, ita res se habet. At vero quia
per divinam potentiam duae naturae sunt in uno supposito, una
ab aeterno, altera ex tempore, hinc est quod utraque praedicatio
est propriissima, Deus est homo, et humanatus. Et ratio est quia,
quamvis natura et unio sint substantiales, modus tamen praedi­
cationis et denominationis est tamquam a forma extranea. Unde
sicut aqua non solum dicitur calida, sed etiam calefacta, ita Ver­
bum divinum non tantum dicitur homo, sed etiam humanatum.
Praeterea dico hanc denominationem non proprie sumi ab ipsa
humanitate ut sic, sed ab ipsa unione, a qua optime denominatur
suppositum cui humanitas unitur. Et ideo Petrus non dicitur hu­
manatus; ab ipsa vero humanitate utrumque suppositum proprie
denominatur homo. Proprium vero denominativum sumptum ab
humanitate esset hurn-anum, quod interdum significat idem quod
benignus; interdum significat essentialem differentiam, ut cum
dicitur, natura humana: interdum significat substantialem deno­
minationem personae terminantis naturam, sive constitutae |>er
ipsam naturam, sive solum per naturam subsistentem in natura
humana. Et hoc modo appellatur Christus persona humana.
Ad confirmat iemem respondetur quod, si attendamus ad pro­
priam significationem, etiam haec propositio affirmativa, homo
est equus, proprie significat idem esse suppositum naturae huma­
nae et equiniac, quamvis hoc sit falsum. Atque ita supposito in­
carnationis mysterio, absque ulla mutatione facta in significatio­
nibus terminorum, illa propositio, Deus est homo, est vera et
omnino propria. Tn ea enim significatur idem esse suppositum
utriusque naturae, quod verissimum est.

810

ALEONSUS DE I.VNA

9. — Ad tertium respondetur, juxta doctrinam divi Thomae hic
et in articulo sequenti ad secundum, et 1 p., q. 39, a. 4 ad tertium,
ubi constituit differentiam inter hoc nomen, Deus et nomen homo
in creaturis, quod homo, cum significet naturam quam, seclusa
operatione intellectus non est una in pluribus suppositis, sed di­
versa. fit ut ex modo suae significationis supponat immediate pro
supposito, ut homo disputat, nisi ratione praedicati abstrahatur
ab hoc et ab illo, ut homo est species. Sed Deus, quia significat
naturam quae realiter est in pluribus suppositis una simplicissima,
fit e converso, ut ratione suae significationis supponat pro habente
deitatem in communi, id est pro Deo ut abstrahit ab hac et ab
illa persona. Nisi ratione praedicati trahatur ad supponendum pro
singulari supposito; sicut dicimus in hac propositione, Deus gene­
rat, Deum supponere pro patre, quia ille actus notionalia deter­
minat subjectum ut accipiatur pro Patre. Et ratio est quia, cum
Deus sit unicus singularissimus realiter communis tribus personis,
semper supponit pro determinato supposito juxta exigentiam prae­
dicati, et nunquam habet indefinitam suppositionem, sed deter­
minatam, sive illa sit pro una tantum persona, sive pro pluribus,
quatenus in eadem singulari forma per praedicatum formaliter
significata conveniunt, ut in hac, Deus est sapiens, et similibus.
Et idem prorsus dicendum est de ista, Deus est homo, quod sub­
jectum non supponit indefinite, sed ratione praedicati accipitur
pro singulari persona, ad modum praedicati notionalis quod de­
terminat subjectum; sicut in ista. Deus est genitus, stat subje­
ctum pro Filio, ita et in ista, Deus est homo, similiter. Et idem
dicendum est de negativa, Deus non est homo, quod subjectum
non supponit indefinite, sed accipitur pro persona Filii juxta exi­
gentiam contradictionis, sicut in affirmativa stat solum pro eadem
persona Filii. XJnde illa propositio falsa est. Quemadmodum etiam
haec negativa est falsa, Deus non generat, in qua subjectum solum
accipitur pro Patre, sicut in sua contradictoria affirmativa, quid­
quid dicant Cajetanus in prima parte loco allegato, et magister
Soto lib. 5 Summularum, tractatu de terminis divinis, lect. 4, no­
tabili 3, nempe quod in hac, Deus non generat, non limitatur sub­
jectum a praedicato, quia non generare non est aliquid notionale,
et ideo supponit pro Den in concreto communi tribus personis.
Haec sane sententia falsa est. quoniam negatio fertur supra actum

qUAKST. XVI, ART. 1

Mil

notionalem. Unde si in affirmativa est restrictio subjecti ratione
actus notionidis pro ipso Patre, in negativa debet se habere eadem
restrictio. Aut debemus concedere quod haec affirmativa, Deus
generat, non habet contradictoriam, quod est absurdum. Nec di­
vus Thomas in prima parte loco allegato solutione ad tertium
sentit oppositum. Solum enim negat istam consequentiam, Filius
non generat: ergo Deus non generat. Et reddit rationem, quia in
hac, Deus non generat, non est aliquid ratione cujus subjectum
determinatur ad supponendum pro persona Filii; ubi non negat
quin accipiatur pro persona Patris.
10. — Ad ultimum cum confirmatione respondetur quod, quam­
vis persona ut sic sit diversae rationis in Christo et in nobis,
tamen homo et etiam persona humana univoce dicitur de Deo et de
nobis et est ejusdem rationis. Quoniam natura humana secundum
se est a qua sumitur ratio specifica hominis et personae humanae;
personalitas autem sive subsistentia est terminus et complemen­
tum ipsius naturae. Et prius intelligitur esse specificum hominis
essentialiter quam intelligatur subsistentia. Immo vero subsisten­
tia advenit naturae jam individuae et singulari; prius enim intelli­
gitur natura haec et individua quam intelligatur subsistens et
personata, per quam subsistentiam redditur natura omnino incom­
municabilis. Et quamvis sit modus intrinsecus personae, tamen
persona humana in esse specifico per ipsam naturam essentialiter
constituitur: subsistentia vero constituit primam substantiam, ct
ita est sicut terminus materialis et non formalis naturae. Cum
igitur ratio un i vocationis debeat sumi penes esse specificum na­
turae. et hoc esse specificum sit ejusdem rationis in Christo ct in
nobis ratione naturae humanae, hinc est quod homo et similiter
persona humana univoce conveniat Filio Dei et nobis. Haec so­
lutio colligitur ex doctrina divi Thomae supra, q. 2. a. 3. ad ter­
tium.
Advertendum est circa solutionem quod, cum materia propo­
sitionis sit ipsa habitudo extremorum, haec propositio, Deus est
homo, si secundum se consideretur, nulla, facta suppositione, est
in materia remota. At supposito jam mysterio incarnationis, est
in materia naturali, quoniam ut sic facta est unio substantialis
et per sc naturae humanae ad divinam hypostasim; quemadmo­
dum modo haec, Deus est angelus, est in materia remota, ct si

812

AUFONSVS 1>H LUNA

Deus naturam angelicam assumeret, esset in materia naturali.
Item haec, angelus est, sive anima rationalis, ante creationem,
est falsa, et post creationem est in materia naturali. Esse enim
convenit per se angelo sive animae rationali per seitatem physi­
cam, Illud enim convenit per se physice quod convenit ex aliquo
principio intrinseco et essentiali, sive activo, sed praesupposito
aliquo extrinseeo, scilicet actione agentis. Videté elegantem doctri­
nam Cajetani 1 p., q. 50, a. 5. Ita similiter haec, Deus est homo,
est in materia naturali, et est per se, quia ejus veritas fundatur
in praesupposita unione ex natura sua indissolubili et immuta­
bili.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum haec sit vera: Homo est Deus
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem, ut patet in
hoc articulo. Et poterat probari eisdem rationibus quibus pro­
bata est conclusio articuli primi, Deus est homo.
Notandum est circa solutionem ad secundum argumentum quod
Cajetanus advertit quod divus Thomas loquitur in hoc articulo
de praedicatione per se, ct ipsum argumentum secundum ita pro­
cedit. Sed observandum est cum Cajetano quod haec propositio,
Deus est Pater, potest dupliciter accipi: uno modo, ut sit praedi­
catio per se; alio modo, per accidens. Logice loquendo accipitur
quidem praedicatio per se quatenus ly Deus consideratur secun­
dum suam absolutam significationem pro habente deitatem; alte­
ro modo, ut praedicatur et trahitur a praedicato ad supponendum
tantum pro Patre, sicut et in ista, Deus generat. Et tunc dicit
Cajetanus quod per se competit subjecto sic limitato illud prae­
dicatum Paler. Et quia in argumento secundo Deus non accipitur
eodem modo in utraque praemissa, nam in illa, homo est Deus,
accipitur ut aliquid communius quam subjectum, quod supponit
solum pro Filio, ideo consequentia non valet.
Haec doctrina Cajetani consonat cum doctrina divi Thomae,
excepto illo quod dicit, hanc locutionem. Deus est Pater, esse
praedicationem per accidens. Etenim nec priori illo modo nec se­
cundo competit Deo per accidens esse Patrem, quia Deus quan-

QUAEST. XVI. ART. 3-4-5

813

tunilibet habeatur absolute pro habente deitatem, necessario est
Pater, et idem Deus unicus necessario est Filius, et idem Deus
necessario est Spiritus Sanctus. Item, si accipiatur secundo modo
pro Deo ut trahitur ad supponendum pro Patre, non est illa prae­
dicatio per accidens, sicut nec ista. Deus Pater est Pater. Dicen­
dum igitur est unico verbo ad propositum sophisma in secundo
argumento, quod idem defectus committitur in ista consequentia:
homo est Deus; Deus est Pater: ergo homo est Pater, atque in
ista: Filius est Deus; sed Deus est Pater: ergo Filius est Pater.
Ratio est quia in illa propositione, homo est Deus, subjectum homo
accipitur pro hypostasi Filii habentis humanitatem. Et ita illa
propositio est vera et propria et per se necessaria, non ratione
naturae significatae per subjectum, sed ratione hypostasis. Et
idcirco defectus illius consequentiae est idem ac si loco subjecti
hominis poneretur Filius. Qui quidem defectus dicitur a logicis
fallacia accidentis, a modernioribus vero reducitur ad variationem
appellationis vel ad effectum qui dicitur ab identic» ad formalem,
quemadmodum si dicamus: haec albedo est similitudo; ct haec
albedo est dissimilitudo: ergo similitudo est dissimilitudo. Simi­
liter: hic motus est actio; et hic motus est passio: ergo actio est
passio.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum Christus possit dici “homo Dominicus”
Conclusio divi Thoma© est negativa; et fundatur in eo quod
divus Augustinus retractavit sententiam quam tenet libro Octogin­
ta trium QQ., q. 36 et Psal. 1, ubi vocat Christum hominem domi­
nicum; retractavit inquam in libro quinto Retractationum, cap. 19.
IN ARTICULIS QUARTO ET QUINTO

Quaerit divus Thomas utrum quae conveniunt Filio hominis
possint praedicari de Filio Dei et e converso.
Prima conclusio: De homine possunt dici ea qua® sunt divinae
naturae tamquam de hypostasi divinae naturae.

814

ALFONaCS IW LL'NA

Secunda conclusio: De Deo possunt (lici ea quae sunt humanae
naturae tamquam de hypostasi humanae naturae.
Tertia conclusio: Ea quae sunt unius naturae non possunt prae­
dicari de alia natura in abstracto, liene tamen in concreto.
Conclusiones horum articulorum certae sunt secundum fidem
catholicam. Probatur, quia secundum fidem certum est in Christo
Domino esse unicam hypostasim et duas naturas. Unde per bonam
consequentiam colligitur ut idem sit homo mortalis, Deus autem
immortalis. Ergo tam verum est dicere quod Deus est mortalis
sicut verum est dicere quod est homo; et consequenter verum
erit dicere quod est natus in tempore et quod est passus; simi­
liter vice versa verum erit dicere quod iste homo est genitus a
Patre. Ceterum quod hujusmodi consequentiae videntur esse con­
trariae, ct opposita praedicentur de eodem supposito non est in­
conveniens, quia non praedicantur secundum idem, sed secundum
distinctas naturas.
Et idcirco ex distinctione naturarum colligitur tertia conclu­
sio: Ut quemadmodum haec est falsa. Humanitas est divinitas,
ita haec erit falsa: Humanitas est sapientia aeterna, et haec:
Divinitas est mortalis, est etiam falsa. Item probatur ex Symbolo,
in quo confitemur Filium Dei unicum Dominum nostrum, qui con­
ceptus et passus est, etc. Itaque de eodem dicimus etiam Deum
de Deo et consubstantialem Patri; confitemur etiam quod natus
est ex Virgine.
Item probantur conclusiones ipsis testimoniis quibus divus
Thomas affert in articulo; et vide quae diximus supra in art. 2
et 3.
Advertendum est primo quod in hujusmodi locutionibus ca­
vendum est ne aliquo modo significetur confusio naturarum vel
distinctio personarum in Christo, vel quod est proprium unius
naturae tribuatur alteri naturae secundum se. Hinc sequitur quod
haec propositio sit falsa: Christus est humanitas, vel haec: Homo
Christus est humanitas, quamvis secundum opinionem nomina­
lium, Petrus est humanitas. Et ratio est quia in illa propositione,
Christus est humanitas, includitur haec. Filius Dei sive Deus est
humanitas, ubi significatur confusio utri usque naturae. Ceterum,
haec vera est. Christus vel iste homo est divinitas, quia subjectum
illud supponit pro Filio Dei, qui quidem est divinitas.

yi AEST

XVI. ART. 6

815

Item etiam cavendum est ne actiones sive passiones hominis
Christi praedicentur de natura divina; v. g. ne dicamus, Divinitas
nata est ex Virgine, passa est, crucifixa et mortua, quoniam fit
sensus, propter modum significandi in abstracto, quod ipsi divi­
nae naturae secundum se competunt illae imperfectiones, quod est
blasphemum et erroneum. Unde si aliquando inveniantur istae lo­
cutiones apud sanctos, interpretandae sunt pie. quemadmodum et
illud quod canit Ecclesia quod. Vita in ligno moritur, hoc est Chri­
stus, qui est vita, mortuus est in cruce.
Denique observandum est quod divus Thomas in solutione ad
secundum in art. 5 docet quod haec propositio est vera, Divina
natura est incarnata. Et ratio est quia, quamvis incarnare im­
portet ipsam carnem, tamen non est actio aut passio carnis, sed
magis importat unionem ad carnem, et propterea divinitas veli­
ficatur quod incantata est, hoc est unita carni in hypostasi Verbi.
Unde et consequenter concedit quod humanitas est deificata, id
est unita deitati in persona Verbi. Ceterum non concedit quod
deitas sive divinitas nata est ex Virgine. Et ratio est quia nasci
sive concipi competit supposito ratione naturae humanae.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum haec sit vera: "Deus factus est homo”
Conclusio est affirmativa et certa secundum fidem catholicam.
Et patet ex illo ad Gal. 4 (v. 4) : Misit Deus Filium suum factum
ex muliere, factum sub lege.
Contra solutionem ad secundum arguitur. Videtur enim quod
divus Thomas supra, q. 2, a. 8 definivit esse, et nos definivimus
contra Scotum et Durandum, quod terminus actionis qui est assum­
ptio est aliquid absolutum. Hic vero docet sanctus Thomas quod
Deum esse hominem annumeratur inter relativa. Ergo sibi contra­
rius est.
Respondeo quod divus Thomas non ait in ista solutione esse
hominem convenire Deo relative, sed quod "convenit Deo ratione
unionis, quae est relatio quaedam”; ubi nomine unionis non intelligatur relatio formaliter, sed fundamentaliter. Et idcirco dicit
divus Thomas, est relatio quaedam, id est importat quamdam

$16

ALEONSrS l»K LL'XA

relationem, sicut art:. 1 ad quartum dixerat. Et quia hacc relatio
unionis in ipso Deo est relatio rationis, absque aliqua mutatione
vel additione facta Deo adveniens, ideo quantum ad praedicatio­
nem de Deo annumerat divus Thomas esse hominem inter relativa
quae ex tempore possunt dici de ipso Deo.
Contra eamdem solutionem ad secundum, ubi divus Thomas
nititur reddere rationem quare ista sit falsa: Deus mutatur dum
fit homo, arguitur. Videtur enim non esse inconveniens, immo
esse necessarium quod haec sit vera: Deus mutatur dum fit homo.
Probatur. Quia haec est vera: Deus concipitur et generatur homo:
ergo haec erit vera: Deus mutatur. Probatur consequentia, quia
conceptio et generatio hominis mutatio est hominis. Procedit enim,
v. g,t Petrus de non esse hominis ad esse hominis dum concipitur
et generatur. Ergo similiter dum Christus generatur mutatur de
non esse hominis ad esse hominis. El confirmatur. Quoniam, ut
dictum est. propter communicationem idiomatum, quae dicuntur
de Filio hominis, dicuntur de Filio Dei propter unitatem hyposta­
sis; dicimus enim Deum mori quando Filius hominis moritur.
Ergo non est inconveniens dicere quod Deus mutatur quando verificatur quod Filius hominis mutatur. Sed quando generatur ille
Filius hominis mutatur Filius hominis. Ergo tunc verificabitur
quod Deus mutabitur, sicut verificabitur quod Deus generat. Con­
firmatur secundo. Cum Deus factus est homo, factus est mutabilis:
ergo non est inconveniens dicere quod Deus mutatur, sicut non
est inconveniens dicere quod Deus ambulat, quod Deus friget.
Ad hanc difficultatem quibusdam non videtur inconveniens re­
spondere. si consideremus communicationem idiomatum natura­
lium propter unitatem hypostasis, asserere quod Filius Dei mu­
tatur dum generatur homo, et quod divus Thomas dumtaxat loqui­
tur de Deo secundum divinam naturam, ostendendo quod mutatio
quae se tenet ex parte humanitatis, dum assumitur, non attingit
ipsum Deum secundum se vel secundum divinam naturam. Nihil­
ominus multo verius et proprius negatur Illa propositio, Deus
mutatur quando factus est homo. Et ratio est quia hacc est diffe­
rentia inter generationem aliorum hominum et illius hominis, quia
quando alii homines generantur, v. g. Petrus, non solum ipsa
natura mutatur de non esse ad esse, verum etiam ipsa hypostasis
Petri mutatur de non esse ad esse; incipit enim esse absolute

QUA8ST. XVI, ART. 7

fil 7

loquendo. At vero quando ille homo Christus genitus est, tota
mutatio concludit in ipsam humanam naturam. Hypostasis autem
non incipit esse, quamvis incipiat esse homo propter unionem
humanitatis ad Verbum. Et idcirco quousque praesupponatur unio
facta, non oportet quod quae verificantur de Filio hominis inquantum Filio hominis veriflcentur de Filio Dei. Tota enim ratio
communicationis idiomatum naturalium fundatur in unione hypo­
statica humanitatis ad Verbum, ct eatenus verificatur quod Deus
generatur in utero Virginis quatenus praeintelligitur quod hypo­
stasis Filii unitur humanitati hypostatice. Quo fit ut illa genera­
tio quae competit humanitati ut quo, competat hypostasi ut quod.
Ceterum quando loquimur per Verbum fieri, quamvis concedamus
quod Filius Dei factus est homo, nulla ratione possumus dicere
quod Filius Dei mutatur, quia fieri hominem non praesupponit
unionem, sed formaliter importat fieri unionem.
Et per hoc patet ad argumentum propositum cum suis con­
firmationibus. Probant enim quod potest verificari quod Deus mu­
tatur illis mutationibus quae postea consequuntur unionem hypo­
staticam. non autem mutatione humanitatis quae competit ei qua­
tenus unitur hypostatice. Tunc, enim ipsa hypostasis nulla ratione
potest dici mutari, quia non praesupponit communicatio hyposta­
tica facta ipsi humanitati.

ARTICULUS SEPTIMUS

Utrum haec sit vera: “Homo factus est Deus”
Prima conclusio: Si illud participium “factus” determinet abso­
lute subjectum vel praedicatum, est falsa propositio.
Secunda conclusio: Si illud ‘Tactus” determinet compositionem
subjecti cum praedicato, vera est propositio, et sic explicandum:
factum est ut homo sit Deus.
Tertia conclusio: Illa propositio proprie loquendo est falsa,
quia participium “factus” comparatur ad ipsum Deum tamquam
ad terminum factionis.
Nihilominus Scotus in 3, d. 7. q. 2 ait illam propositionem esse
veram absolute, Homo factus est Deus. Probat primo, quia per
sto. Tonsis-1

818

ALFONSVS DE LUNA

aliquam actionem factum est ut homo esset Deus; secundo, quia
haec est conversio simplex: Deus factus est homo: ergo homo
factus est Deus.
Sed respondetur quod prima ratio probat secundam conclusio­
nem divi Thomae; sed tamen illa propositio in rigore loquendo non
facit talem sensum. Secundum argumentum peccat, quia variatur
appellatio, sicut in ista consequentia: Lignum factum est album:
ergo album factum est lignum. Hunc modum loquendi servat Cyrillus in libro De incarnatione, cap. 11, et habetur titulo 1 Concilio­
rum post concilium Ephesinum ubi ait: Igitur non hominem Deum
factum dicimus, sed Deum factum hominem (1).

ARTICULUS OCTAVUS
Utrum haec sit veni: “Christus est creatura”
Conclusio: Non est absolute dicendum quod Christus est crea­
tura vel minor Patre, sed cum addito, secundum humanam na­
turam.
Notandum est cum Cajetano in hoc loco quod non in omni modo
loquendi debemus fugere locutionem haereticorum, sed eas voces
fugiamus aut non sine explicatione proferamus quibus ipsi pecu­
liariter suos errores protestantur. Sicut v. gr.. nostra tempestate
lutherani hacresim suam, scilicet quod non requirantur opera ad
justificationem, explicant dicentes, fides justificat. Quapropter ca­
tholici in publicis disputationibus non absolute proferunt illam
propositionem, sed ajunt. fides viva justificat.
Sed si quis objiciat: sequeretur quod etiam modum loquendi
necessarium fugere debeamus, quia saepe haeretici utuntur hujus­
modi locutionibus ad explicandas suas haereses, v. g. ad Rom. 5
(v. 1): Justificati ergo er fide; et alias saepe justificatio apud
Paulum tribuitur fidei.
Respondeo quod aliud est ferre testimonium sacrae scripturae,
et aliud uti eisdem verbis in contextu nostri sermonis. Priori
• il
1383.

S Cyp.ilu-s ÀwxAWMif/re Schoha de incirnatitme Unigcnili, rap. 11. MG 75.

QI'AEST. XVI, Λh I' 8

819

quidem modo debemus referre testimonia sacrae scripturae ut
jacent absque addito, et postea explicare vel e contextu sacrae
scripturae ex aliis locis, vel ex doctrina sanctorum. At vero se­
cundo modo non est inconveniens fugere tales locutiones ne con­
veniamus cum haereticis. V. g., dicit Christus Joan. 14 (v. 28) :
Pater major me est. Haec verba habent verum sensum ex prae­
cedentibus, scilicet, Si diligeretis me, gauderetis utique, quia, vado
ad Patrem, quia Pater major me est. Ubi manifestum est quod
Christus loquitur secundum humanitatem. At vero extra illum
contextum non bene sonat, Pater est major Christo, Christus est
minor Patre, sed statim adjiciunt catholici, secundum humanita­
tem, ne conveniant in verbis cum arrianis.
Dubitatur breviter in hoc articulo an haec, Christus est crea­
tura, sit falsa in rigore sermonis, an vero negetur loquendo abso­
lute, solum ne conveniamus cum haereticis.
Divus Thomas in 3, d, 11, q. 1, a. 2 ait esse falsam in rigore
sermonis et proprietate locutionis; et Dc veritate, q. 29, a. 1 ad
primum. Ita sentit Magister Sententiarum d. 11, et affert aliqua
sanctorum testimonia ad id confirmandum. Durandus etiam et
Marsilius, q. 9 in illa dist. tenent cum divo Thoma. Scotus vero
utroque modo dicit, et divus Bonaventura q. 3 in illa dist., quam­
vis in solutionibus ad argumenta videtur sentire quod illa propo­
sitio negetur solum ne conveniamus cum haereticis. At vero, si
rationibus agendum est, videtur quod illa propositio in rigore locu­
tionis sit falsa. Christus est creatura, quia statim sequitur quod
Verbum est creatura. Item, sequeretur quod haec esset vera: Chri­
stus non semper fuit, quia omnis creatura aliquando non fuit et
incipit aliquando esse.
Nobis videtur distinguendum de nomine creaturae et creatio­
nis. Nam uno modo accipitur in rigore loquendo mctaphysico, ut
creare idem sit quod adquirere esse, id est ex nihilo fieri. Altero
modo accipitur creare sive creatura pro hoc quod est fieri in aliqua
natura aut dignitate. Si quidem priori modo loquamur, ut loquun­
tur scholastici, illa propositio in rigore locutionis falsa est, quia
Christus non est factus ex nihilo; non quia ejus humanitas non
sit facta ex nihilo, sicut et alii homines, sed quia ejus persona
pro qua supponit Christus non est facta ex nihilo, sed genita dc
substantia Patris. Ceterum, si secundo modo loquamur, ut. viden-

820

ALFONSOS DE LUNA

tur locuti fuisse multi sanctorum, illa propositio non absolute
conceditur, solum ne conveniamus cum haereticis.
Quod si quis objiciat: Christus est univoce vere et proprie
homo nobiscum, ac proinde est in praedicamento substantiae crea­
tae, quod est genus generalissimum illius praedicamenti: ergo
est proprie substantia creata et creatura. Respondeo quod ad hoc
quod ponatur vere et proprie in praedicamento, sufficit quod sit
creatura secundum illam naturam secundum quam ponitur in prae­
dicamento et secundum quam est homo univoce nobiscum. Cete­
rum hypostasis Christi non ponitur absolute in praedicamento,
sed secundum quod est humana, ratione hujus humanae naturae.
Petrus autem ponitur in praedicamento secundum suam hyposta­
sim absolute loquendo, quia illa constituitur ex principiis humanae
naturae.

ARTICULUS NONUS

Utrum “ille homo”, demonstrato Christo, “incoeperit esse”
Conclusio: Illa propositio absolute loquendo falsa est.
Scotus in 3, d. 11, q. 3 ait quod potest concedi illa propositio,
non autem ista: Filius Dei incoepit esse. Idem tenet Durandus
d. 12, q. 1. Et ratio illorum est quia subjectum hujus, iste homo
incoepit esse, potest accipi formaliter, id est, inquantum homo
incoepit esse. At vero divus Thomas proprius loquitur, ct secun­
dum modum communem loquendi. Non enim dicimus quod haec:
infirmus incipit esse, si antea erat Petrus, et nunc incipit infirmari.
Item haec est vera: Iste homo, demonstrato Christo, est ab aeter­
no, et genitus a Patre. Ergo subjectum illud non stat formaliter,
sed pro ipso supposito absolute. Item, qua ratione illi dicunt hanc
esse falsam: Christus est creatura, quia creatura importat nega­
tionem aeternitatis, ita etiam incipere esse importat negationem
perpetuitatis. Cum divo Thoma sentiunt fere omnes scholastici,
et Cajetanus asserit illam propositionem fuisse condemnatam ab
Allexandro tertio, quamvis nobis non constat dc illa damnatione.

QUAEST. XVI. ART. 10-11-12

821

ARTICULUS DECIMUS

Utrum haec sit vera: “Christus secundum quod homo, est creatura
vel incoepit esse”
Prima conclusio: Illa propositio potest distingui.
Secunda conclusio: Illa propositio magis est concedenda quam
neganda.
Tertia conclusio: Ista propositio: Christus secundum quod est
hic homo est creatura, magis est neganda quam concedenda. Ratio
est quia reduplicat supra suppositum et personam Christi, quod
est falsum dicere de ea.

ARTICULUS UNDECIMUS

Utrum Christus, secundum quod homo, sit Deus

Prima conclusio: Illa propositio potest distingui.
Secunda conclusio: Magie est neganda quam concedenda.
Tertia conclusio, ad tertium: Ista propositio: Christus secun­
dum quod hic homo wst. Deu», magis est concedenda quam neganda.

ARTICULUS DUODECIMUS

Utrum Christus, secundum quod homo, sit hypostasis vel persona
Prima conclusio: Illa propositio distinguenda est. Nihilominus
divus Thomas videtur eam magis negare quam concedere, eo quod
in rigore loquendo illa reduplicatio “secundum quod" efficit quod
homo accipiatur formaliter secundum humanitatem. Constat autem
secundum fidem quod hypostasis Christi secundum se absolute
habet quod sit Deus, non ex ipsa humanitate. Ergo illa propositio
magis est neganda quam concedenda. Ceterum ista propositio:

822

ALFONSUS DE LUNA

Christus secundum quod hic homo est hypostasis, quamvis videa­
tur distinguenda, tamen magis est concedenda quam neganda,
propter pronomen demonstrativum quod demonstrat hypostasis.
Habeamus igitur hoc documentum universale, quod quoties­
cumque fuerit aliqua obscuritas de modo loquendi dc isto myste­
rio, tutius est distinguere quam absolute asserere hujusmodi pro­
positiones.

QUAESTIO DECIMASEPTIMA
De unitate Christi quantum ad esse

ARTICULUS PRIMUS

Utrum Cliristus sit unum vel duo

Conclusio est: Christus est unus et unum.

ARTICULUS SECUNDUS

Utrum in Christo sit tantum unum esse

Conclusio est affirmativa.
1. — De materia hujus quaestionis doctores scholastici dispu­
tant in 3, d. 6. Et circa primum articulum videnda sunt ea quae
dicuntur supra, q. 2, a. 3 ct 4, ubi probat Magister Medina hanc
propositionem: Cliristus est humanitas et divinitas, esse falsam,
contra Grcgorium in 1, d. 28, q. 2, etiamsi dictio et sumatur com­
plexive. Et potissima probatio hujus rei est, quoniam in concilio
Constantiensi, sessione 15, condemnatur haec propositio: “Duae
naturae, humanitas et divinitas, sunt unus Christus” (1) ; ubi
dictio et, secundum regulas dialecticas, necessario debet sumi com­
plexive, quia copulatum a parte subjecti respectu copulae pluralis
numeri petit complexionem, et nullo modo divisionem, ut in hac
propositione: materia et forma sunt Petrus, ly et complexive su­
mitur.
<1)

Mansi 27. 754.

824

ALFONSUS DE LITS'A

2. - Circa secundum articulum est dubitatio gravis: utrum ita
sit in rei veritate quod in Christo non sit alia existentia substan­
tialis nisi divina et increata.
3. — Et pro parte ‘negativa est prini-um argumentum. Anima
Christi fuit creata. Sed creatio terminatur ad esse. Ergo habuit
esse creatum. Et confirmatur. Anima Christi prius natura fuit
creata quam assumpta ad personalitatem Verbi : ergo prius habuit
actum existendi quam assumeretur a Verbo. Sed non habuit in
illo priori actum existendi increatum. Ergo habuit existentiam
creatam. Primum antecedens patet. Anima Christi fuit creata et
assumpta; sed non prius assumpta quam creata: ergo cum sit
ordo inter creationem animae et ejus assumptionem, prius fuit
creata quam assumpta. Prima vero consequentia probatur, Actus
existendi est proprius terminus seu essentia rei sub actu existen­
di. Ergo si anima prius natura intelligitur creata, prius natura
intelligitur sub actu existendi. Quod autem in illo priori non ha­
buerit actum existendi increatum probatur. Nam existentia in­
creata est aliquid absolutum et essentiale commune toti Trinitati.
Ergo si in aliquo priori intelligitur anima Christi existere per
illam existentiam antequam sit assumpta ad personalitatem Ver­
bi, sequeretur quod existeret per existentiam ut commune toti
Trinitati, quod nulla ratione est admittendum, ut etiam explicabi­
mus in solutione argumenti.
4. — Secundo arguitur. Si Verbum divinum dimitteret huma­
nitatem, humanitas haberet proprium esse; et non novum esse:
ergo illud quod antea habebat quando erat Verbo unita. Major
communiter recipitur a discipulis divi Thomae. Sed probatur mi­
nor. Omnis effectus qui de novo fit in rerum natura habet produci
per aliquam actionem. Sed humanitas a Verbo relicta non posset
habere aliquam actionem productivam existentiae. Non ergo re­
sultaret de novo existentia creata in ipsa natura. Minor probatur;
nam ad efficientiam ct operationem requiritur existentia ipsius
Causae efficientis. Ergo humanitas prius natura, quam existât non
potest habere efficientiam productivam existentiae. Et confirma­
tur. Effectus de novo productus expostulat novam actionem quae
simul sit cum ipsa productione effectus. Ergo ut producatur exi­
stentia creata de novo, necessarium est quod interveniat nova

«jl'Ab'ST. XVtl, A HT. 2

•I

actio, ct non satis fuerit recurrere ad humanae naturae antiquam
productionem.
5. — Tertio arguitur. Nam si humanitas Christi existit per
increatam existentiam, sequitur unionem incarnationis factam
esse in aliquo essentiali, quod est omnino falsum, ut supra q. 3,
a. 2 contra Durandum ex sententia divi Thomae et lotius ejus
scholae definitum est. Sequela probatur, quia esse existentiae in
Deo est absolutum et essentiale, ut hic expresse ad tertium docet
divus Thomas. Ex quo ulterius sequitur hanc unionem factam
esse in natura, quia compositio in esse et essentia est compositio
unius naturae existentis, vel saltim sequitur hic esse duas uniones
saltem ratione distinctas: alteram essentiae humanitatis ad exi­
stentiam Dei, alteram humanitatis existentis ad suppositum, et
illam terminari ad absolutum, hanc ad relativum; atque adeo illam
per hanc determinari ad unam tantum personam, quae omnia nulla
ratione sunl. admittenda, ut contra Durandum satis ostenditur loco
supra allegato.
6. — Quarto. Esse est effectus formalis formae vel naturae,
quod satis insinuat divus Thomas dum inquit hic, quod natura
est id quo aliquid habet esse; et est sententia magis communiter
recepta inter thomistas, ut explicabitur in solutione argumenti.
Sed effectus formalis non potest separari a sua causa formali
etiam per Dei omnipotentiam, ut constat; nam album non potest
separari ab albedine quoniam est effectus formalis illius, ct idem
est de aliis effectibus formalibus. Ergo proprium esse, quod est
effectus formalis naturae humanae sive formae hominis, non po­
test ab illa separari, et ex consequenti humanitas in Christo ha­
buit propriam existentiam.
7. — Quinto. Existentia creata in sua ratione includit quod sit,
non solum terminus respectu essentiae et naturae, sed etiam quod
sit propria actualitas illius. Ergo Deus, etiam de potentia abso­
luta. non poterit supplere rationem existentiae creatae. Ergo in
mysterio incarnationis non supplet Deus vicem existentiae crea­
tae. Antecedens probatur, nam expresse divus Thomas in 1 p.,
q. 13, a. 4, et pluribus aliis locis docet, et ibi communiter discipuli
divi Thomae, quod esse est actualitas omnis formae vel naturae.
Secunda consequentia probatur, quia Deus non potest esse actua­
litas creaturae; hac enim ratione non potest supplere rationem

826

ALFONSUS DE LUNA

formae. Ergo si existentia proprie est actualitas essentiae ct na­
turae, Deus non potest supplere vicem illius.
Et confirmatur. Natura humana habet naturalem inclinatio­
nem ad propriam existentiam tamquam ad propriam ejus actuatitatem. Sed haec inclinatio et desiderium non satiatur per existen­
tiam divinam, quoniam natura humana non desiderat naturaliter
existentiam divinam, sed propriam. Ergo natura assumpta mansit
frustrata in perpetuum suo naturali desiderio et appetitu.
8. — Sexto. Esse non distinguitur realiter ab essentia in crea­
turis. sed sola ratione. Ergo essentia humanitatis non potest esse
sine propria existentia qua est nata; nam ea quae sola ratione
distinguuntur, realiter non possunt separari, nisi solum per con­
siderationem intellectus. Sed probatur antecedens. Nam si esse
distinguitur realiter in creaturis, sequitur quod esse in creaturis
sit actus purus. Consequens tamen est falsum, nam alias esset
Deus. Ergo. Sequela vero probatur. Nain esse, si realiter distin­
guitur ab essentia, est actus simplex qui nihil includit potentialitatis. Alias ipsemet actus essendi constaret ex actu et potentia,
et rursus ille actus qui includitur deberet etiam constare ex alio
actu et potentia, et sic esset processus in infinitum,
9. - Soptimo arguitur. Angelus sive bonus sive malus virtute
naturali intuitive ct clare videbat humanitatem Christi et totam
actualitalem ejus, illamque existere in rerum natura. Ergo vide­
bat id quo illa humanitas intrinsece formaliter constituitur in esse
talis en litatis actualis et existentis. Fieri enim non potest ut ali­
quis intuitive videat album ut album, ct non videat ipsam albe­
dinem. Sed angelus virtute naturali non poterat intueri Verbum
vel divinitatem unitam humanitati aut existentiam divinam. Ergn
humanitas Christi constituebatur in esse actualis entitatis et exi­
stentis non per increatam existentiam, sed per existentiam pro­
priam et creatam, quam angelus intueri potest.
10. — Ultimo arguitur auctoritate divi Thomae in quaest. De
unione Verbi incarnati, a. 4, ubi expresse docet quod in Christo est
duplex esse: unum aeternum et alterum temporale. Et in hoc
art. 2 solum inquit quod “secundum humanitatem Christo non
adveniat aliud esse personale”, ubi solum videtur loqui de esse
personali, quod non est existentia, sed subsistentia; et in solu­
tione ad primum dicit: esse “magis retinet unitatem secundum

QIAKST. XVII, ART. 2

S27

unitatem hypostasis, quam habeat dualftatem secundum du ali la
*
torn naturae”. Ergo videtur aperte insinuari quod dualitas in esse
possit defendi, quamvis unitas in esse magis debeat retineri.
Alia argumenta Scoti, Durandi ct aliorum videte in Cajetano
hic, et in magistro Medina.
Ll. -Propter haec argumenta et alia similia est opinio ali­
quorum dicentium humanitatem Christi existere per propriam ct
creatam existentiam. Hanc tenet Scotus in .3, d. 6, q. 2, et Duran­
dus et Gabriel ibidem, Bonaventura, d. 5, a. 2. q. 1. et ex thomistls
Hervaeus, d. 9, q. 1, a. 3, et Paludanus, q. 3, et aliqui theologi
moderni.
Conclusio est: Humanitas Christi nullo modo existit per e.ustentiam creatam, sed solum per existentiam inorcatam, atque
adeo in Christo est tantum unicum esse existentiae divinae. Haec
est expressa sententia divi Thomae in hoc articulo et in tertio
Sent., d. 6, q. 2, et in quolibeto 9, q. 2; Cajetani hio; Capreoli in 3,
d. 6; Ferrariensis, 4 Contra (jentes, cap. 35 ct 4L, et Henrici
Quolib. 3, q. 2, et est sententia communis thomistarum.
Et fundamentum hujus sententiae est quod existentia est pro­
prietas personalis sicut ct subsistentia. Et ita inquit divus Thomas
hic quod primum quod recipit esse est suppositum, non ipsa na­
tura; et in solutione ad primum dicit, quod "esse sequitur natu­
ram, non sicut habentem esse, sed ut qua aliquid est”. Sed hypostasini consequitur sicut habentem esse; ac proinde sicut est una
subsistentia quia et unica persona, ita est una existentia. Et sicut
supra., q. 4, a. 2, dictum est quod Verbum assumpsit quidquid
pertinet ad naturam humanam, non autem quidquid pertinet ad
personam, et ideo non assumpsit subsistentiam, hoc est persona­
litatem. ita nunc dicimus quod non assumpsit existentiam crea­
tam, sed suam existentiam communicavit humanitati quam assum­
psit; existentia enim immediate recipitur in persona, ut probatum
est supra, q. 3, a. 3, et q. 4, a. 2. Ergo si est aliena persona huma­
nitatis, debet esse aliena existentia. Et quamvis hoc non sit de
fide, est tamen opinio magis consonans fidei ct sanctorum dictis
et dignitati hujus unionis, ut patet ratione divi Thomae in hoc
articulo, quae elegantissima est.
Probatur haec sententia. Si humanitas in Christo haberet suum
proprium existere creatum, non potest intelligi quomodo uniatur

«as

ALFONSI S DE LVNA

substantialiter Verbo Dei, quia si existit ex se et non a Verbo,
ergo ex se jam est in actu completo; unde sequitur quod accidentaliter uniatur. Item sequeretur quod Verbum divinum existeret
per illam existentiam creatam, sicut est homo per humanitatem,
et sicut vult per humanam voluntatem, quia assumpsit humanam
naturam cum humana voluntate. Ergo si assumpsit humanam na­
turam cum existentia creata, sequitur quod existât per eamdem
existentiam. Alias rationes hujus conclusionis potestis videre in
Cajetano et in magistro Medina hic. Denique divus Damascenus
lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 22 inquit, quod humanitas existit per
existentiam Verbi; et in concilio Constantinopolitano, action. 11,
in confessione fidei catholicae dicitur, “in illo, id est in Christo,
et non in semetipsa humanitas habet existentiam unam” (Ij.
12. — Ad argumenta in contrarium respondetur. Et nota pro
solutione primi argumenti, quod sine dubio fatendum est quod
anima Christi prius nostro modo intelligendi fuit assumpta ad
personalitatem Verbi quam illi communicaretur actus existentiae
divinae, quidquid dicat Magister Medina supra, q. 6, a. 5. Nam
alias, ut optime probat argumentum, si prius intelligitur commu­
nicatus actus existendi divinus, anima Christi assumpta fuit a
tota Trinitate quantum ad actum existendi, nam actus existentiae
divinae communis est toti Trinitati. Personae etenim divinae non
distinguuntur per actum existendi, sed per proprietates persona­
les. Ergo quatenus animae in illo priori [momento] communicatus
fuit actus existendi, non fuit assumpta anima, ad aliquam parti­
cularem personam, sed a tota Trinitate. Item, anima modo existit
ex vi prioris assumptionis. Ergo si fuit assumpta ad existentiam
communem toti Trinitati, modo anima Christi existit per existentiam divinam prout est communis toti Trinitati.
Ubi est advertendum quod, si dicamus personalitatem Verbi
fuisse prius communicatam animae, et mediante personal itate
communicatum fuisse actus existendi, non sequitur illud inconve­
niens illatum, quoniam terminus secundarius debet proportionari
termino primario. Et ita si primarius terminus fuit personalitas
Verbi, actus existendi quod fuit terminus secundarius proportio­
natin' illi. Et ideo, quamvis actus isto sit communis toti Trinitati.
.ii Maiui n. »7.i

QUAEST. XVII. ΛΚΤ. 2

829

non tamen fuit communicatus animae Christi prout communis,
sed quatenus pertinebat ad solam personam Verbi ; sicut quamvfs
essentia divina sit communis, non tamen est principium formale
generationis Verbi ut sic, sed prout est in Patre, quae est psrsona
generans.
Igitur ad argumentum respondeo quod creatio animae Christi
praesupponitur ad assumptionem in fieri, non autem in facto esse,
nec. in termino, immo econtra, assumptio in suo termino praei ntelligitur animae creationi in termino. Itaque haec propositio est
vera: Prius creatur quam assumitur; haec autem est falsa: Cliristi anima prius est creata quam assumpta, immo econtra est
dicendum, quod prius est assumpta quam creata. Ad verificandiun
autem illam propositionem : anima prius creatur quam assumitur,
non est necesse quod anima prius natura habuerit actum existen­
di, sed satis fuerat quod quantum erat ex vi creationis tenderet
ad actum propriae existentiae, qui tamen fuit impeditus per exi­
stentiam Verbi communicatam animae per assumptionem. Nec
est mirum quod duae actiones ita se habeant quoti una sit prior
altera in fieri et in via, et non in termino, sed potius econtra.
Cujus rei est exemplum: in intellectu est duplex actio formaliter
loquendo: dictio vel productio verbi, et intellectio, inter quas talis
reperitur ordo, quod intellectio prout est in via e1 quasi in fieri
praesupponitur ad dictionem. Nam, ut inquit divus Thomas q. 34
primae partis, a. 1 ad tertium, ex eo intellectus producit verbum
lapidis quia cognoscit lapidem. Unde productio verbi dependet ex
cognitione. At ex parte termini econtra, intellectio praesupponit
dictionem, quia intellectio Iit in verbo producto tamquam in ob­
jecto et termino intrinseco. Et hujus doctrinae ea est ratio, quo­
niam esse prius natura non est aliud quam esse prius causalitate.
At. non est mirum quod aliqua actio prout est in via et in fieri
sit causa alterius, et prout est completa in suo termino sit effectus
ejus, praesertim in diverso genere causae. Et ita contingit hic,
quod creatio animae est quodammodo causa assumptionis in ge­
nere causae materialis prout est in fieri et in via, eo quod assum­
ptio est ab alio ad se sumptio. Et ita res assumenda debet pracsupponi saltim in fieri, ad assumptionem. At vero ex parte ter­
mini assumptio est prior creatione animae in genere causae for­
malis, eo quod creatio non potest consequi ibi suum terminum,

830

ALFONSOS DE M.WA

scilicet esse, nisi dependenter ab assumptione. Terminus autem
pertinet ad rationem causa finalis. Et per haec patet, ad primum
argumentum et ejus confirmationem.
13. Ad secundum argumentum potest primo responderi quod
ad hoc quod sequatur existentia de novo in illo casu sine nova
actione, non est necessarium quod in ipsa humanitate Christi sit
principium effectivum respectu propriae existentiae, sed satis est
quod ipsa natura humana per seipsam sit inclinata naturaliter in
propriam existentiam. Et potest esse simile. Nam secundum sen­
tentiam magistri Soti et aliorum secundo libro Physicorum, gravia
et levia non habent principium effectivum sui motus; tamen abla­
to impedimento, statim ascendunt vel descendunt propter aptitudinem quam habent et inclinationem naturalem.
Se l adhuc replica facta in confirmatione habet difficultatem.
Vix enim potest intelligi quomodo sit aliquis effectus de novo, et
quomodo non sit aliqua virtus effectiva respectu illius effectus.
Et idem dico dc gravibus et levibus. Quare secundo respondetur.
Et notandum est pro solutione quod, quamvis esse non sit effe­
ctus formalis formae, ita est illi intimus et intrinsecus, ut illud
effectum faciat seipsa sola ct non mediante aliquo alio actu, ut
optime docet Ferrariensis 1 Contra gentes, cap. 22. Quoniam for­
ma non facit per se rem existentem sine ipsa existentia super­
addita, qui est actus distinctus ab ipsa forma. Etenim ab anima
non denominatur aliquid existons formaliter, sed ab existentia.
Nihilominus tamen esse est effectus formalis formae non omnino
extrinsecus, sed quodammodo conjunctus primario ct intimo effe­
ctui formali formae; et est effectus imbibitus in effectu formali
formae. Et ita dicitur effectus secundarius formae tamquam com­
pletivus primarii. Unde non debet computari ut distinctus, sed ut
terminus substantialis ct complementum primum. Nam esse non
dat novum gradum essendi distinctum ab eo quem praestat forma
substantial's, sed illum gradum substantialem terminat et com­
plet. In quo quidem distinguitur a propria passione, quae dat no­
vum gradum essendi accidentalem ct praesupponit essentiam jam
constitutam in rerum natura. Unde esse substantiale et actus
essendi completivus ejusdem esse substantialis computantur pro
eodem. EL respectu rausae efficientis, et respectu causa formalis
reputantur tamquam unus completus effectus et perfectus, v. g..

QCAKST. XVH. ΑΛΤ. 2

831

homo existons. Haec est doctrina divi Thomae 1 p., q. 4, a. 2,
ubi expresse docet quod esse est complementum omnis formae
et perfectionis, et quod omnis forma et perfectio facit suum effe­
ctum foi malem inquantum est. Sapientia enim non constituit suum
effectum formalem, scilicet hominem sapientem, nisi inquantum
ibi esse ponitur tamquam effectus imbibitus in effectu formali
formae. Et secundo Contra gentm, cap. 54 inquit quod “forma se
habet ad esse sicut albedo ad album esse". Ubi advertendum quam
eleganter divus Thomas declaraverit hoc. Albedo enim pro effectu
formali habet album, ct non solum album, sed album completum
et terminatum per esse, ubi declaravit quod esse est effectus for­
malis formae imbibitus in primario.
Hoc ergo supposito, respondetur ad argumentum quod esse
est effectus formalis formae secundarius ad modum explicatum,
contentus in primario effectu veluti virtualiter et implicite. Et
ita ad hoc quod sequatur iste effectus secundarius, non est neces­
saria nova actio nec nova virtus effectiva, sed satis est antiqua,
et quod modo tollatur impedimentum. Nam ille effectus jam erat,
quodammodo productus in primario; unde non debet exerceri no­
vus effectus. Et ita ipsa actio antiqua mediante causal itate for­
mae explicantis se in suum effectum secundarium sufficit ad hunc
effectum. Et ita contingit in personalitate et existentia quae sunt
termini completivi ipsius naturae.
Alia solutio potest esse, quod ad illam existentiam producen­
dam in illo casu concurrunt effective causae universales; deter­
minatae tamen in genere causae materialis per actionem agentis
particularis quod produxit humanitatem cum inclinatione ad pro­
priam existentiam. Sicut quidam dicunt quod gravia et levia non
habent principium effectivum ad motum sursum et deorsum, nihil­
ominus tamen, deficiente generante, descendunt vel ascendunt ]>er
virtutem effectivam causarum universalium; quae quidem virtus
determinata est a generante quod pioduxit grave vel leve cum in­
clinatione ad talem motum. Hanc sententiam tenet magister Banes
in primo libro De generatione et corruptione, pag. 128.
14. --Ad ferfiiwn, circa dicta in solutione primi argumenti,
respondetur quod assumptio naturae humanae immediate termi­
nata est ad personam Verbi, quod est Christus, quatenus commu­
nicat illi suam personalitatem ipsamque constituit in esse perso-

Λ32

ALFANSCS I>K l.VNA

nae; natura vero terminata fuit ad naturam divinam quatenus illi
communicavit propriam existentiam. Ita quod Verbum ratione
propriae personalitatis terminat naturam ipsam personando; ra­
tione vero divinae essentiae sustentat eamdem naturam humanam
communicando ei existentiam divinam, eo quod existentia est per­
fectio essentialis. Et ita communicare existentiam non pertinet
ad personam Verbi ratione personalitatis, sed ratione divinae
essentiae. Unde personalitas Verbi in hac divina assumptione fuit
ratio formalis immediate terminandi et personandi. Et ita non
sequitur quod fuerit facta unio immediate in aliquo essentiali.
15.—Ad quartum respondetur concedendo majorem, scilicet
quod esse est effectus formalis formae, non quia forma actuet
aut informet existentiam. sed quia existentia eat ultimum comple­
mentum et aetualitas omnis effectus formalis formae, ut dictum
est in solutione secundi argumenti. Unde esse effectum isto modo
non est participare aliquid nec recipere aliquid a forma, sed potius
quod ipsa forma participet ipsum actum essendi. Quare ipsa for­
ma est causa materialis ipsius respectu actus essendi, et etiam est
causa formalis secundum diversas rationes. Sicut non est incon­
veniens quod anima sit causa suarum potentiarum in genere causae
efficientis per simplicem emanationem, inquantum producit isto
modo istas potentias, et sit etiam causa materialis inquantum est
suscepti va ipsarum potentiarum, ut dicunt bene divus Thomas et
Cajetanus 1 p,, q. 77, a. 6. Igitur essentia est causa materialis
actus essendi inquantum constituit subjectivum actus essendi et
actuatur per ipsum actum essendi. Est vero causa formalis in­
quantum esse est complementum ultimum et ultima aetualitas sui
effectus formalis, ut explicatum est.
Ad argumentum dico primo, quod effectus formalis primarius
et maxime intimus non potest separari a forma. Et ita Deus non
potest facere album sine albedine nec hominem sine forma ho­
minis. Ceterum effectum secundarium potest separari, ut patet
in sacramento altaris, ubi extensio quantitatis in ordine ad locum
separatur n quantitate. Esse vero est effectus secundarius formae,
el ita potest separari a forma. Et sic fit in mysterio incarnationis.
Secunda solutio est quod non est inconveniens quod forma
reperiatur separata a suo effectu formali, hoc est, quod forma
sit in rerum natura ct ejus effectus formalis non sit. Nam in

QUAEST. XVII, ART. 2

833

communi sententia anima reperitur in rerum natura mortuo ho­
mine, et tamen non facit suum effectum formalem, scilicet homi­
nem; et Deus de potentia absoluta posset conservare albedinem
sine subjecto vel saltem quantitatem, et tamen tunc reperiretur
forma et non ejus effectus formalis. Igitur in mysterio incarna­
tionis reperitur forma sine ejus effectus, scilicet exist entia hu­
mana. Et hoc nullum est inconveniens. Quod autem est maximum
inconveniens est quod effectus formalis reperiatur sine forma.
Tunc enim Deus suppleret vicem causae formalis.
16. — Ad quintum pro nunc respondetur, nam de hoc agitur
prima parte latius quod Deus potest supplere vicem existentiae,
quamvis existentia dicat actualitatem. Nam species intelligibilis
in esse intelligibili actualitatem dicit, et nihilominus Deus potest
supplere vicem speciei intelligibilis, ut patet in visione beatifica.
Supplet tamen ablatis imperfectionibus, et informatione; quod
quidem habet propter eminentiam suae existentiae. Existentia
enim creata habet causare essentiam informando essentiam. Deus
vero supplet rationem illius actualitatis eminentissimo modo actuando ct complendo essentiam sine aliqua informatione. Nam
Deus non potest habere rationem formae informantis, ut dicit
divus Thomas primo Contra. gentes, cap. 27.
Ad confirmationem respondetur quod cum existentia divina
contineat eminentissime totam perfectionem quae i operitur in
existentia creata, optime intelligitur quod per semetipeam com­
pleat et satiet illud desiderium naturale quo humana natura desi­
derat propriam existentiam. Nam hoc ipso quod natura humana
existit per divinam existentiam, accipit simul camdemmet per­
fectionem quam illi conferre poterat existentia creata, licet illam
accipiat sub altiori ct eminentiori termino.
Ex hoc sequitur quod si admitteremus per miraculum naturam
humanam sustentari in persona angelica et per existentiam an­
gelicam, consequenter admittendum est non satiari ibi naturalem
appetitum quem habet natura humana ad propriam existentiam,
eo quod licet sit perfectior quam existentia humana, non tamen
illam continet eminenter; et ita in illo casu humana natura esset
violentata, quod non est admittendum in mysterio incarnationis.
Sed advertendum est quod unio hypostatica in Christo satiat obedientialcm potentiam naturae humanae; secundario vero et consesio. TomAs -1

63

834

ALFONSUS l)E LUNA

cutive etiam potentiam naturalem. Non enim repugnat quod actus
superoaturalis satiet secundario naturalem potentiam, quatenus
continet eminenter omnem perfectionem quae reperitur in actu
naturali ad quem inclinatur potentia naturalis.
17. — Ad sextum respondetur quod sine dubio non est proba­
bile quod existentia sola ratione distinguatur ab essentia in rebus
creatis. Haec est communis sententia inter theologos, et praeci­
pue in schola divi Thomae in prima parte, q. 3, a. 4. Illam docet
sanctus Thomas in opusculo De ente et essentia, cap. 5, ct 2 Con­
tra gentes, cap. 52 et 53. Et idem docet Cajetanus in illo opusculo
citato, q. 10; Soncinas 4 Metaph., q. 12, et Capreolus in 1, d. 8,
q. 1, ubi adducit multos philosophos et graves auctores pro ista
sententia. Et probatur manifeste, quoniam in Deo existentia sola
ratione distinguitur ab essentia, et ideo dicimus quod esse est de
intrinseca quidditate Dei. Ergo si esse sola ratione distinguitur
ab essentia creaturarum, esset de intrinseca ratione et quidditate
illarum.
Ad argumentum ergo dicendum est quod esse, quamvis distin­
guatur realiter ab essentia, non sequitur quod sit actus purus,
sed tantum sequitur quod sit actualissimum quod reperiri potet in
creaturis. Non enim potest, determinari et actuari per aliquid quod
sit formalius et actualius ipso actu essendi. Nihilominus tamen
aliquid potcntialitatis includit, inquantum ipse actus essendi crea­
tus determinatur materialiter per ipsas essentias; et ita includit
aliquid potcntialitatis per respectum et ordinem ad essentiam
creatam.
18. ·—Ad septimum argumentum respondetur, aliis solutioni­
bus omissis quae non satisfaciunt, quod angelus cognoscebat evi­
denter naturali lumine naturam humanam Christi existere in re­
rum natura, et cognoscebat praeterea ibi intervenire aliquod mi­
raculum, sed tamen non poterat distincte cognoscere cujus natu­
rae esset illud miraculum. Etenim tribus modis potest intelligi
quod natura humana ibi existit. Prhno, per solam entitatem ipsius
naturae, nulla superaddita externa interveniente peculiari manutenentia ct conservatione extrinseca. Qui modus existendi, licet
magnam habeat difficultatem ut intelligatur. tamen in praesentia
supponatur possibilis, ut supponunt aliqui theologi. Secundo potest
intelligi humana natura existere per suam propriam naturalem

ql'AEST. XVII, AHI. 2

835

existentiam. quam tamen Deus occultabat angelo propter causas
ipsi angelo ignotas. Quae occultatio esset vere miraculum, eo quod
angelus naturali lumine evidenter poterat cognoscere naturam
humanam et omnem ejus modum et actualitatem naturalem. Unde
talis occultatio contingeret praeter leges naturales. Denique tertio
posset intelligi naturam humanam existere in divino supposito
sustentatam; et per divinam existentiam, existentibus miraculis,
non poterat angelus distincte et evidenter scire quodnam eorum
ibi interveniret. Unde non cognoscebat incarnationis mysterium.
Et ita, quamvis angelus evidenter intuebatur naturam humanam
Christi existere, non tamen cognoscebat quae, et qualis esset illa
existentia in particulari propter rationes dictas; sicut si aliquis
videat a remotis aliquod ens, cognoscit evidenter illud esse ens.
non tamen evidenter in particulari quae et qualis sit illa entitas,
an sit equi, an hominis, etc.
19. Ad ultint-u-m argumentum respondetur, secundum doctri­
nam Cajetani hic, quod mens divi Thomae et ejus ultima senten­
tia continetur in hoc articulo. Et propterea haec debet censeri
sententia divi Thomae, maxime quod non est certum an illa quae­
stio Dc unioHx? Verbi iiwtanudi fuerit divi Thomae. Mens igitur
divi Thomae expressa in hoc articulo est. in Christo non inveniri
aliquod esse actualis existentiae substantiale nisi esse existentiae.
divinum, ut patet ex toto contextu. Unde divus Thomas esse per­
sonale accipit ut distinguitur contra esse accidentale. Idem enim
est hic esse personale et esse substantiale existentiae. Quod ideo
vocatur personale a divo Thoma quia immediate recipitur in per­
sonam. Et hoc, inquit divus Thomas, "impossibile est multiplicari
in una hypostasi vel persona”; esse vero accidentale multiplicatur
in una persona.
20. — Ad illud vero quod adducitur in contrarium in solutione
ad primum, respondeo quod adverbium m/q/w comparat causas et
non effectus. Inquit ergo divus Thomas quod, quia esse ad natu­
ram se habet ut ad principium quo, ad personam vero se habet
ut ad proprium subjectum quod, ideo magis urget unitas personae
ad unitatem actus essendi quam dualitas naturae ad ponendam
dualitatem in esse. Et ideo propter cflicaciorem rationem quae
se tenet ex parte unitatis personae, absolute debet ponit tantum
unicum esse.

836

Al.FONSUS DK l.UNA

Ultimo nota in hoc articulo, circa solutionem ad tertium, quod
magister Medina absque fundamento ait quod, secundum doctri­
nam divi Thomae, tres divinae personae existunt per unicum esse
absolutum, ac tres habent relativas existentias. Quae doctrina in
divo Thoma non habet fundamentum, quoniam in hac solutione
docet absolute tres divinas personas tantum existere unico esse,
ct in 1. d. 33, q. 1 dicit quod existentia non pertinet ad proprie­
tates relativas, sed absolutas. Unde colligit in Deo esse unicam
tantum existentiam, quod docet Cajetanus hic et in 1 p., q. 28,
a. 2. Unde quamvis in Deo sint tres subsistentiae personales,
quoniam subsistentia personalis pertinet ad relationem, non tamen
sunt tres existentiae, quoniam existentia in Deo non est perfectio
relativa.
Quod si quispiam arguat existentiam, ut docet divus Thomas
in hoc articulo, non pertinere ad naturam immediate, sed ad sup­
positum: ergo existentia divina non est perfectio essentialis imme­
diate pertinens ad naturam, sed potius est perfectio relativa imme­
diate pertinens ad personam, atque adeo sicut sunt tres personae
in Deo, sunt etiam tres existentiae relativae. Respondeo quod de
existentia aliter est loquendum in Deo et aliter in creaturis. Quo­
niam existere est de essentia Dei, immo est ipsamet Dei essentia,
juxta illud: Ego sum qui sum. Exodi, 3; creaturis autem existere
convenit per participationem. Unde existentia in Deo immediate
pertinet ad ejus naturam, et personae existunt per eamdem exi­
stentiam divinae naturae; nam cum sit infinita simpliciter, sufficit
ut per illam existât natura et persona. In creaturis autem natura
cum suo termino proprio, qui est suppositalitas seu subsistentia,
praesupponittur tamquam proprium et immediatum susceptivum
existentiae, quae est ultima actualitas naturae et suppositi par­
ticipata ab ipsa actualitate divini esse. Igitur divus Thomas hic
loquitur tantum de existentia prout convenit creaturis.

QUAESTIO DECIMAOCTAVA
De unitate Cliristi quantum ad voluntatem
Legite quatuor primos articulos, et Cajetanum et magistrum
Medinam, circa illos et quae diximus supra, q. 15; et q. sequenti
aliquid dicemus de illorum materia.

ARTICULUS QUINTUS

Utrum voluntas humana in Christo voluerit aliud quam quod
Deus vult
Prima conclusio: Christus secundum voluntatem |>er modum
naturae et secundum voluntatem sensualitatis poterat aliud velle
quam Deus.
Secunda conclusio: Christus secundum voluntatem per modum
rationis, id est eligendo, semper voluit idem quod Deus.

ARTICULUS SEXTUS

Utrum in Christo fuerit contrarietas voluntatum
Conclusio est negativa.
1.
Circa istos duos articulos aliqua sunt advertenda. Primo
notanda est illa distinctio celebris, voluntatis ut natura est et
voluntatis ut ratio est; quam optime explicat divus Thomas hic
in articulo tertio et quarto. Quae sane distinctio sumitur ex parte
actuum, ipsius voluntatis. Actus enim voluntatis ut natura fertur
in aliquid quod est secundum se bonum et pro|)ortionatum ipsi
naturali inclinationi; actus vero voluntatis ut ratio est fertur in

B3S

ALFONSL’S DE IJ'NA

aliquid quod est volitum solum ex ordine ad alterum; et voluntas
ut ratio dicitur voluntas ut libera. Videte divum Thomam 1 p.,
q. 41, a. 2, et q. 79, a. 9, et 1. 2, q. 10, a. 1, et Cajetanum in eisdem
locis.
Pro nunc nota quod omnis libertas et omnis indifferentia vo­
luntatis fundatur in natura ipsius voluntatis. Et ita voluntas qua­
tenus est potentia indifferens et libera, praesupponit semetipsam
ut natura quaedam est. habens determinationem omnimodam. Ex
quo sequitur quod omnis operatio libera voluntatis procedens a
voluntate ut potentia libera praesupponit aliquam operationem
ipsius voluntatis naturalem et necessariam, saltem quoad specifi­
cationem, quae procedit ab ipsa voluntate ut natura est. Unde,
licet voluntas consideretur et ut natura et ut potentia, libera, haec
tamen consideratio non constituit duplicem rationem potentiae,
quia ratio naturae non importat gradum distinctum in ipsa volun­
tate, licet ratio sit connaturalis et quasi fundamentum libertatis,
et ita non constituit distinctam rationem potentiae proprie lo­
quendo. Videte Cajetanum 1 p., q. 60, a. 1. Quare quando diversi
modi operandi ita se habent, quod alter est fundamentum alterius,
nihil incon venit quod una et eadem potentia habeat diversos mo­
dos operandi. Quia cum unus ordinetur ad alium sicut fundamen­
tum ejus, non censentur simpliciter diversi modi, juxta regulam
topi cam: "ubi est unum propter aliud, ibi est unum tantum” (1),
ut patet in potentia intellectiva nostra, cui competit duplex modus
intelligendi : et sine discursu circa prima principia, et cum discur­
su circa conclusiones; sed prior modus operandi est fundamentum
posterioris.
Secundo nota quod voluntatem necessitari ad appetitum alicujus boni potest contingere dupliciter. Primo inquantum ad spe­
cificationem illius boni, licet non quantum ad exercitium, ita quod
licet voluntas posset velle et non velle illud bonum, tamen, suppo­
sito quod habeat actum, necessario debet velle illud bonum, ita
quod non possit velle oppositum. Qua ratione voluntas nostra in
ordine ad bcatitudinem in communi necessitatur ad specificatio­
nem. Secundo, non solum quoad specificationem, sed etiam quoad
exercitium, ita quod semper neccssitetur ad actualem prosecutioΛ)ι<ΜΚ

Τ«ψ»<· , llh. 3 cap. 2, Il

2. Dlflul ■

199.

QUAEST. xvni, A KT. 6

839

nem illius boni; sicut actus caritatis in patria est necessarius,
etiam quoad exercitium, ut satis colligitur ex divo Thoma, 1. 2,
q. 5, a. 4 et 1 p.. q. 82, a. 2.
Tertio nota quod actus voluntatis dividi potest in actum effica­
cem et actum inefficacem, quos alii absolutos et conditionatos
appellant. Quia actus efficax quantum est cx se absolutus est in
ordine ad exeeutionem. Est enim talis actus principium operandi,
et solet explicari hac voce, volo. Actus inefficax est complacentia
quaedam seu displicentia, ut recte explicuit Scotus in 2 d. 6, q. I,
et sidet explicari hac voce, vellem. Et dicitur actus conditionatus
quia ex parte objecti conditionem quamdam includit: vel impli­
cite, quatenus fertur in objectum consideratum sub una ratione
atque si esset separata ab aliis conditionibus et circumstantiis
quae impediunt illius exeeutionem; vel etiam aliquando explicite
per intellectum considerata et apposita conditione ipsi objecto,
ut in 1. 2 solet explicari.
Quarto nota voluntatem aliquam esse conformem altero dupli­
citer posse contingere, quod attinet ad propositum. Uno modo,
quando aliquis vult id quod alius vult secundum conformitatem
materialem seu in objecto ct in volito materiali; quod contingit
quando duae voluntates eamdem rem volunt. Alio modo, secun­
dum conformitatem formalem seu in volito formali, ut quando
volunt eamdem rem propter eamdem rationem seu causam.
Ultimo nota quod dupliciter potest intelligi operationem Chri­
sti esse conformem rationi et ad illam deliberatam. Primo extrinsece et quasi per accidens, quantum ad exercitium ct al applica­
tionem ad opus, non quantum ad specificationem actus. Et hoc
modo visus et quielimque motus sensuum exteriorum latest esse
operatio deliberata, quatenus istae potentiae per voluntatem deli­
beratam applicantur ad suas operationes. Secundo potest esse de­
liberata per se et essentialiter, non solum quoad exercitium, sed
etiam quoad specificationem ipsius operis. Et hoc modo ipse actus
elicitus a voluntate potest dici operatio deliberata, quia ex propria
sui ratione habet quod possit procedere a voluntate deliberata.
Quo supposito, in utroque sensu potest disputari utrum omnis
operatio voluntatis et appetitus sensitivi Christi sit operatio deli­
berata. Sed in primo sensu ista quaestio non habet difficultatem.
Nam omnes tenentur fateri universas operationes voluntatis et

«40

ALFÜNSDS DE LUNA

appetitus sensitivi Christi, immo et omnium potentiarum ejus,
v. g. vegetativae. fuisse deliberatas, non solum per voluntatem
et rationem divinam, sed etiam per voluntatem et rationem hu­
manam, quae ex deliberatione permittebat unamquamque poten­
tiam operari sibi proprie et convenienter ad propriam naturam.
Probatur hoc. Nam alias sequeretur quod in Christo potuerit
reperiri aliqua operatio exorbitans a ratione et lege Dei. Conse­
quens est falsum. Ergo. Sequela patet, quoniam si operationes
appetitus sensitivi in Christo non essent a ratione praeveniente,
aliquando appetitus sensitivus posset ferri in objectum sensibile
immoderate et non secundum debitum ordinem et rationem. Ubi
nota quod motus appetitus sensitivi non solum fuerunt deliberati
et praevisi antecedenter, quatenus hoc ipso quod Verbum assu­
mere voluit naturam sensitivam, praevenit in confuso et in com­
muni operationes futuras sensibiles appetitus, ut aliqui existi­
mant; sed etiam fateri oportet quod omnes fuerunt deliberati et
praevissi in particulari ct distincte et immediate. Quod facile
potest ostendi ex eo quod anima Christi per visionem beatam et
per scientiam infusam cognovit distincte et in particulari omnes
operationes cujuscumque creaturae, praesertim rationalis, quae
futura sunt in tota aeternitate, ut dictum est supra, q. 9, 10 et 11.
Ergo a fortiori cognovit distincte omnes operationes suae huma­
nitatis, atque adeo distincte et in particulari do illis omnibus deli­
beravit.
Confirmatur. Quoniam si tantum fuerunt in communi deliberati
et quasi in confuso, vix potest assignari ratio propter quam appe­
titus sensitivus non exierit in aliquem inordinatum motum. Ergo.
2. — Ex hoc sequitur quod, quamvis operationes voluntatis ut
natura quaedam est et operationes appetitus sensitivi et aliarum
potentiarum naturalium Christi semper essent naturales, eo quod
procedebant a proximis principiis naturalibus, extrinseca tamen
ordinatione fuerunt deliberatae et rationales. Ubi adverte in vo­
luntate Christi, ut natura est, fuisse [actus], inefficaces tamen et
conditionatos, ut patet ex illo Matthaei, 26 (v. 29) : Pator, si pos­
sibile est, transeat a mx
* calix iste. Et istum actum non fuisse
efficacem et absolutum ostendunt verba sequentia: Non tamen
sicut ego volo, sed sicut tu. Cum autem affectus non solum in
appetitu sensitivo fuisset, sed etiam in voluntate, lut] constat ex

QUAKST. XVI11, Λ HT. fi

84i

sexta synodo, actione 4 et 11, ubi ex hoc loco probatur humana
Christi voluntas, aliqui existimant hos actus non fuisse vere elici­
tos, sed tantum esse ipsum naturale pondus voluntatis ad bonum
suae naturae. Sed ex illo loco evangelii aperte colligitur hunc
actum fuisse elicitum in Christo; quoniam non dicitur aliquis velle
nisi id quod per actum elicitum aliquo modo vult. Et in nobis
manifestum est hujusmodi actus inefficaces esse elicitos, siquidem
sunt actus vitales. Dicuntur autem tunc isti actus eliciti a volun­
tate ut natura, quando procedunt ex sola inclinatione naturali
quam voluntas habet ad commodum suum vel suae naturae. Et
tunc habet per se loquendo necessitatem, saltem quantum ad spe­
cificationem, quoniam cum natura inclinata sit et propensa in
suum commodum, si actus derivantur ab hac naturali propensio­
ne, necesse est ut sint illi conformes. Quia ergo Christus habuit
veram humanam naturam, ad illius veritatem ostendendam per­
misit interdum voluntati suae operari ex inclinatione naturae,
quae recta ct honesta est, et ideo habuit hujusmodi operationes
procedentes ab ipsa voluntate ut natura est. Quae doctrina satis
colligitur ex divo Thoma et Cajetano hic et supra, q. 14, a. 2.
Ex hoc sequitur quod voluntas ut natura est. et similiter appe­
titus sensitivus per has operationes, licet non semper conforma­
rentur divinae voluntati in volito materiali, semper tamen ibi
conformabantur in volito formali, quoniam propter deliberationem
rationis a qua disponebantur nunquam exorbitabant a ratione et
lege Dei. De operationibus autem secundi generis gravior est diffi­
cultas. Nam quidam theologi moderni dicunt quod voluntas ut
ratio potuit habere operationes absolutas per quas uon se con­
formaret divinae voluntati in volito materiali. Itaque dicunt quod
Christi voluntas ut ratio potuit absoluto actu velle non mori,
cujus oppositum voluit divina voluntas. Tamen haec sententia
nulla ratione potest sustineri, quoniam talis operatio absoluta
esset simpliciter peccatum. At peccatum repugnat Christo, ut
dictum est supra, q. 15. Ergo.
ft. — Difficultas vero in utramque partem probabilis in eo con­
sistit, utrum Christi voluntas ut est ratio potuerit habere aliquam
volitionem conditionatam et imperfectam, quam appellamus vo­
luntatem repugnantem voluntati Dei in volito materiali.

8-12

ALF0N3US DE LUNA

Et quidam modérai probabiliorem reputant parte negativam.
Et probant. Primo, ejusmodi velleitates sunt ociosae et imperti­
nentes et procedunt ex imperfectione operantis. Ergo non sunt
constituendae in Christo.
4. — Secundo, voluntas ut ratio illa dicitur quae operatur con­
sultis lationibus et circumstantiis ipsius operantis. Sed Christus
quoties applicuit intellectum ad considerandas rationes et circum­
stantias alicujus operis considerabat universas circumstantias
et lationes, tam superiores quam inferiores. At impossibile fuit
quod consideratis omnibus rationibus et circumstantiis voluntas
Christi humana non se conformaret divinae voluntati in volito
materiali. Ergo non fuit possibile quod haberet velleitatem re­
pugnantem divinae voluntati in volito materiali.
5. - Tertio, hujusmodi velleitates repugnantes divinae volun­
tati in volito materiali non possunt reperiri in beatis propter
magnam perfectionem voluntatis ipsorum. Sed humana Christi
voluntas fuit multo perfectior voluntati cujuscumque beati. Ergo.
6. — Oppositam tamen. sent ont iam docet dwics Thomas in 3,
d. 17, q. 1, a. 2, et Gabriel ibidem, et colligitur etiam ex divo
Thoma infra, q. 21, a. 2, ubi dicit rationem fuisse in oratione
Christi sensualitatis advocatam. Hanc etiam tenet Scotus in 3,
d. 15, et inter modernos Palatins eadem dist., ct magister Medina
hic. Quae sententia apparet probabilior. Et probatur. Quoniam
Christus habuit velleitatem non moriendi, ut constat ex contextu
evangelico. Et tamen, juxta sanctorum patrum sententiam, hujus­
modi velleitates eliciebantur ex consideratione rationis, quatenus
judicabat indignum esse quod innocens moreretur pro nocentibus,
Deus pro peccatoribus, et quod ejus mors fuerat a multis contem­
nenda, et multis futura in scandalum, praesertim populo juda eo­
rum. Ergo voluntas Christi ut ratio habuit actum conditionatum
per quem non se conformaret divinae voluntati in volito mate­
riali. Et Mat. 9 Christus voluit latere, non quidem cx impetu na­
turae. sed ex humilitate, ut nobis esset exemplum. Unde Hila­
rius (1) ct Hieronymus (2) exponunt desideravisse Christum fu­
gam mortis, non solum ex naturae inclinatione, sed etiam propter
h
.'·

R llnar.IVS, (’fnmnvnl, »n Wm" ri &’
, u. 31
R Hlifcufi.mi:
*
·■ ,·'·
.."·ΜΛ d I

.ML· ·, 1068.
I, ç. -JG MI

-Λ Sr

Qt.'ARST. XVIfl, ART. 6

843

vitandam ruinam judaeorum; quae etiam fuit expositio Origenis,
lib. 2 Contra Celsum (1), Item potuit habere Christus hujusmodi
actus inefficaces et conditionatos circa objecta quae non perti­
nebant ad proprium commodum, scilicet vel ad amorem amicitiae
vel ad alias honestas rationes. Sic enim potuit desiderare omnium
salutem ex caritate, quamvis sciret non omnes esse salvandos.
Ex hoc sequitur potuisse voluntatem Christi elicere hujusmodi
actus, non solum ut rationem inferiorem, sed etiam ut rationem
superiorem, quamvis Cajetanus infra, q. -16. a. 7 oppositum teneat.
Et ratio est quia salus proximorum et omnium hominum et gloria
Dei in illis, res superiores sunt et suo modo aeternae, circa quas
poterant versari hujusmodi actus, ut explicatum est. Sed ratio
superior illa dicitur quae per superiores et aeternas regulas mo­
vetur ad operandum. Ergo.
7. — Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum ne­
gatur antecedens, nam hujusmodi velleitates conferebant quam
plurimum ad ostendendam veritatem humanae naturae in Christo,
et etiam ad ostendendum caritatis affectum erga homines. Vole­
bat enim quantum ex se erat ut consequerentur fructus suae pas­
sionis et vitam aeternam.
8. — Ad secundum respondetur quod, quamvis Christi anima
per beatam cognitionem semper actu consideret omnes rationes et
circumstantias cujuscumque operationis, at per scientiam infusam
aliquando poterat considerare rationes quasdam peculiares quas
vocamus inferiores, non consideratis aliis rationibus inferioribus.
Et tunc poterat habere actum voluntatis conditionatum proportionatum inferioribus, quasi corrigendo per rationes inferiores.
Nec in hoc roperiebatur aliquis defectus prudentiae, sed erat mo­
dus operandi proportionatus humanae natura. Item poterat con­
siderare per hanc scientiam rationes aliquas superiores, non con­
sideratis omnibus circumstantiis. Et sic etiam voluntas Christi ut
ratio superior poterat habere hujusmodi actus, ut dictum est.
9. — Ad tertium argumentum non desunt viri docti qui putent
in beatis reperiri actus conditionatos. Sed pars negativa verior
est. quia béatitude consummata ct perfecta transformat volun­
tatem beati in divinam voluntatem, ita ut nullum patiatur motum
• 1·

rowùo < .«/r».···

I.

Μ·.Ί 11.

844

ALfr'ONSL'S DE LUNA

qui non procedat, ex inclinatione gratiae et consummatae carita­
tis, Et ex hoc obiter possumus colligere rationem quare voluntas
beati neccssitetur etiam quoad exercitium ad amandum Deum.
Quia cum caritas sit quaedam expressio ct participatio illius di­
vini amoris quo Deus semetipsum diligit, sicut divinus ille amor
naturaliter et necessario inclinat voluntatem in amorem Dei, ita
caritas participata inclinat necessario voluntatem hominis et an­
geli in Dei amorem. Et haec inclinatio necessario per se convenit
caritati.
Quod si in hoc statu viae non se explicat caritas in hunc neces­
sarium amorem, hoc non provenit ex defectu inclinationis carita­
tis, sed ex imperfecta participatione qua participatur caritas in
via et ex imperfectione cognitionis. Quia taliter judicamus in via
Deum esse summum bonum, et quod amare Deum super omnia
est maximum nostrum bonum, quod propter obscuritatem hujus
judicii quam saepius intellectus admittit judicium quo judicat esso
conveniens cessare ab amore divino, propter varias circumstantias
quae in isto statu contingunt. Fatigamur enim in perseverantia
divini amoris, et divertimur ab aliis negotiis, quae pro isto statu
judicamus esse necessaria vel convenientia. In patria vero non
potest reperiri judicium quo judicetur esse conveniens cessare ab
amore divino; et propterea caritas in illo statu explicat se in
omnem suam inclinationem et propensionem, et nécessitât volun­
tatem ad exercitium divini amoris. Unde voluntas beata quatenus
elevata per caritatem concurrit ad amorem divinum ut natura est.
Degite de hac re magistrum Soto in 4, d. 19. q. 3, a. 4, et Ferrariensem lib. 3 Contra gentes, c. 62.
Igitur ad argumentum, negatur esse eamdem rationem in Chri­
sto et in aliis beat is quantum ad hujusmodi actus inefficaces et
conditionatos. Et ratio differentiae est quia Christus simul erat
beatus et viator, et etiam Christi caro passibilis erat et mortalis,
atque adeo multa poterant Christo praesentari ut nociva et mala
propter carnis passi bilitatem quae respectu beatorum nullam pos­
sunt inducere rationem mali, quia non sunt subjecti passionibus
ct transmutationibus carnis passibilis.
111. — Ex his infertur quod, quia humana Christi voluntas erat
conformis in volito formali divinae voluntati tamquam principio
et regulae, ideo istae- voluntates nunquam fuerunt contrariae. Nam

QUAE3T. XVIII, ART. 6

845

-COntrarietas voluntatum esse non potest ubi in ratione volendi est
conformitas voluntatum, et ubi una voluntas nihil vult nisi quod
alia vult ipsam velle. Et quoniam isti actus inefficaces erant ex
suo genere recti et honesti, propterea divina Christi voluntas vo­
lebat ut humana voluntas illos elicere, et ipsa humana voluntas
ex perfecta deliberatione et ratione illos in se admittebat, ut in
hoc etiam divinae voluntati obtemperaret. Et ita non solum in hoc
erat consensio inter divinam et humanam voluntatem, sed etiam
inter inferiorem et superiorem pattern ejusdem humanae volunta­
tis. Item, quia dc ratione contrariorum est oppositio circa idem
sub eadem ratione, nempe ut quod una voluntas vult sub aliqua
ratione sub eadem altera nolit; quia si non adsit haec repugnantia,
voluntates non se impediunt Ostensum est autem in Christo non
fuisse actus hoc modo repugnantes. Quae ratio etiam militat in
actibus voluntatis humanae Christi operantis per modum naturae,
vel rationis conditionatae ex una parte, et ejusdem operantis per
modum rationis absolutae ex alia, quia etiam in illis non fuil contrarietas propter eam dem rationem. Christus enim simpliciter vo­
lebat mortem, omnibus pensatis, ut in ratione ipsa, exequendam.
Fugiebat autem illam, non absolute ut exequendam attentis cir­
cumstantiis, sed solum praecisse considerata ut damnum naturae
et secundum alias peculiares rationes, ut dictum est. Qui actus
erat inefficax et conditionalns, et sic non erat contrarius alteri.
II. — Ultimo nota quod in voluntate humana Christi fuit sum­
mum gaudium ei summa tristitia simul, etiam secundum rationem
et portionem superiorem-. Quod satis probabile existimo. Nam do­
lor de peccato quatenus est offensa Dei spectat ad portionem
superiorem : ergo similiter tristitia Christi quam habuit ex consi­
deratione peccatorum hominum et ruinae judaeorum, ut a nobis
explicatum est. Nec sanctus Thomas infra, q, 46, a. 7 oppositum
docuit, sed solum dicit portionem superiorem voluntatis Christi
non esse passam tristitiam ab objecto suo, quod est Deus, quia illo
potius perfecte fruebatur. Nihilominus tamen non est dicendum
fuisse duos actus contrarii simul in Christo absolute et proprie
loquendo, quia actus vitales, si proprie contrarii sint, specialem
videntur involvere repugnantiam, quia ex parte objectorum inclu­
dunt immediatam contradictionem, sicut assent.iri et dissentiri
eidem propositioni simul. Cum igitur vera contrarietas actuum

846

ALFONSOS RE LI’NA

requirat quod sit circa idem secundum camdem rationem, ideo
gaudium et tristitia in Christo non crant actus vere contrarii,
quia versabantur circa diversa objecta. Gaudebat enim de boni­
tate divina et sua beatitudine, ct tristabatur de peccatis homi­
num et morte sua. Quam solutionem insinuat divus Thomas in
quaestione disputata De ptissionibus animae, art. 10 ad septimum.
Fuit tamen hoc miraculum speciali dispensatione in Christo factum
propter nostram redemptionem, quoniam alias visio beata, quae
constituit animam in summo perfectionis statu, suapte natura
excludebat omnem causam tristitiae cujuscumque objecti.

QUAESTIO DECIMANONA
De unitate operationis Christi
De qua materia disputant doctores scholastici in 3, d. 18 et 19;
Alexander Halensis 3 p.. q. 16; Altissiodorensis in 3, cap. 7 et 8;
Joannes Driedo latissime De captivitate ct redemptione generis
humani, tractatu 2, cap. 2, parte 3, art. 3 et 4.
Legite primum et secundum articulum divi Thomae.

ARTICULUS TERTIUS

Utrum actio humana Christi potuerit ei esse meritoria
Prima conclusio est affirmativa.
Secunda conclusio: Christus non meruit sibi gratiam, nec scien­
tiam, nec beatitudinem, nec divinitatem.
Tertia conclusio: Christus meruit gloriam corporis et ca quae
pertinent ad ejus exteriorem excellentiam.
Quarta conclusio, in solutione ad secundum: Christus non me­
ruit per caritatem quatenus erat comprehcnsoris, sed ut viatoris.

ARTICULUS QUARTUS
Utrum Christus aliis mereri jjotucrit

Conclusio est affirmativa.
1. — Circa istos duos articulos prima difficultas gravis est:
utrum Christus meruerit, et per quos actus meruerit.
Et pro parte negativa est primum argumentum. Christus non
poterat peccare: ergo non poterat mereri. Antecedens supponitur

«48

ALFONSUS DE LUNA

ex dictis supra, q. 15. Consequentia probatur. Nam libertas ad
meritum in observantia mandatorum in hoc consistit, quod homo
possit facere et non facere id quod sibi est in praecepto.
2. — Secundo arguitur. Voluntas Christi necessario diligebat
Deum: ergo actu necessario volebat quidquid erat necessarium ad
hanc dilectionem. Ergo in nullo actu habuit libertatem. Prima con­
sequentia patet ex doctrina divi Thomae 1. 2, q. 13, et 1 p., q. 82,
ubi ostenditur voluntatem efficacem finis necessario inferre vo­
luntatem medii necessarii ad finem. Unde si talis intentio finis est
simpliciter necessaria, erit etiam electio mediorum in ordine ad
finem. Ergo si amor Dei est efficax et perfectissimus, includit
formalem vel virtualem voluntatem faciendi quidquid ad conser­
vandam Dei amicitiam fuerit necessarium, et voluntatem placendi
Deo in omnibus et per omnia.
Et inde probatur secunda consequentia. Nam ille amor divinus
qui necessario erat in tali voluntate erat perfectissimus, et sic
includebat voluntatem volendi quidquid esset magis gratum Deo;
hoc est enim de intrinseca ratione ]>erfectissimi amoris. Sed in
singulis actibus et objectis cognoscebat Christus quid esset gra­
tius Deo. Ergo tan necessario illud volebat quam necessario dili­
gebat Deum.
Et confirmatur argumentum. Nam Christi anima in Verbo, non
solum videbat quid singulis momentis erat operatura, sed etiam
videbat hoc esse a Deo praedefinitum; et simili ratione posset huic
divino decreto repugnare aut non consentire. Et cum illa scientia
animae Christi esset intrinseca dispositio ipsius operantis; et dis­
positio vel judicium existons in intellectu habeat vim movendi et
applicandi voluntatem: videtur sequi necessario quod cum volun­
tas Christi non poterat repugnare illi judicio et dispositione, quod
esset omnino determinata ad unum, et ex consequenti non erat
in ipsa ratio libertatis ad merendum.
.8. - Tertio arguitur. Si quod meritum habuit Christus, aperte
colligitur fuisse ex virtute obedientiae, juxta illud ad Philippen­
ses, 2 (v. 8): Jlicrniliavit semrtipsum,, factus obediens usque ad
mortem, propter quod, eto. Sed non meruit per virtutem obedien­
tiae. Ergo. Probatur minor. Praeceptum impositum animae Chri­
sti auferebat ab illo libertatem respectu actus praecepti, ita quod
si praeceptum mortis fuit impositum Christo, non potuit Christus

QUAEST. XIX, ART. 4

R49

non mori. Ergo Christi anima in actu obedientiae nullam habuit
libertatem, atque adeo nec meruit. Probatur antecedens. Christus
non poterat non implere praeceptum sibi impositum, quia non
poterat peccare, etiam per absolutam Dei potentiam. Peccaret
autem si non adimpleret praeceptum. Ergo non poterat non obedire praecepto imposito; et ex consequenti actus obedientiae non
fuit liber, et praeceptum auferebat libertatem.
Et confirmatur argumentum. Christus ex vi unionis et visionis
beatae erat omnino impeccabilis. Ergo non erat capax praecepti
proprie loquendo, et per consequens non meruit per virtutem obe­
dientiae. Probatur consequentia. Nam praeceptum videtur suppo­
nere subjectum capax culpae, et praeceptum includit in se commi­
nationem: si hoc. non feceris, eris mihi inimicus. Sed hoc non
potuit habere locum in Christo. Ergo.
4. Ultimo arguitur. Christus non tneruit per actum carita­
tis. Ergo non meruit. Consequentia probatur quia, ut docet divus
Thomas 1, 2, q. 114, radix meriti est caritas. Et probatur ante­
cedens. Actus caritatis Christi fuit semper necessarius. Supponi­
mus enim id quod quaestione praecedenti dictum est, quod beati
necessario diligunt Deum; inter beatos autem connumerandus est
Christus ab instanti suae conceptionis. Sed meritum non potest
constare nisi per liberam operationem. Ergo.
5. — Nota pro explicatione, in Christo fuisse perfectissimam
libertatem; quod ostendit divus Thomas quaest. pra cedent i, art. 4.
ex illo Isaiae 7 (v. 15): Butyrum C nul comedet, ut sciat repro­
bare malum et eligere bonum. Electio autem est actus liberae vo­
luntatis. Et ita divus Basiliuset divus Cyrillus ibi. ex illo loro colli­
gunt in Christo fuisse libertatem, quam ipsi probant habuisse
Christum perfectiorem quam alii homines, et quam Adam in statu
innocentiae. Isaiae etiam 53 (v. 7) : Oblatus est qwa ipse, voluii.
Quod idem asserit Christus de se. Joannis 10 (v. 17) : Ego poun
animum meam. De quo legatur divus Hieronymus super illum
locum Isaiae. et divus Chrysostomus. homilia 59 in Joannem (1 ),
et divus Cyrillus. lib. 6 in Joannem. cap. 6 et 7 (2). divus? Augusti­
nus. lib. Dc praedcsl inatione sanctorum, cap. 15, et divus Gre(ll S. J. CjiRVfiOBTOMVS, tlomll in
hornU 60 <al. 55». MU >.♦ XV'
fl S. ΓΗΐιΐν» *
·«.·.
Ctni ’■.e», t. >i, /<j. i.
f c JIJlCG. M J. 7. MG 71.
10’3 et 74 9

Sto. Torr.A» - Γ

a,

R50

Al.EONSrS Γ1Ε LUNA

gorius, libro 24 Moralium, cap. 2. Et certe definitiones concilio­
rum. ex quibus ostenditur secundum fidem in Christo esse duas
naturas cum suis proprietatibus et duas operationes secundum
proportionem utri usque naturae, etiam probant manifeste istam
veritatem. Libertas enim esi proprietas naturae humanae et ma­
gna perfectio illius, secundum quam attenditur modus operandi
hominis ut homo est. Si ergo in Christo secundum fidem asse­
renda est natura humana eum propriis perfectionibus et modo
operandi sibi proprio, etiam secundum fidem asserenda erit liber­
tas in operationibus illius. Maxime quia etiam alii beati, licet sint
impeccabiles et omnino in termino, habent veram libertatem: ergo
multo magis habebit illam Christus Dominus.
Haec autem libertas Christi non tantum est libertas opposita
coactioni, sed etiam libertas opposita necessitati cum indifferentia
ad unamquamque partem. Aliqui enim voluerunt explicare istam
libertatem Christi consistere praecisse in hoc quod Christus non
operabatur ex coactione, sed voluntarie, licet necessario; in qua
ratione voluntarii dicebant consistere praecise libertatem Christi.
Quo etiam modo potest dici quod Pater divinus libere generat
Filium, quia non ex coactione sed voluntarie generat Filium. Haec
tamen explicatio nimis violenta est et indigna Christo Domino;
et ita Waldensis lib. 2 Doctrinalis [antiquitatum] fidei, cap. 25,
rejicit illam tamquam erroneam. Et manifeste impugnatur haec
explicatio ex definitionibus conciliorum et explicationibus sancto­
rum quae in hac materia loquuntur. Ex illis enim colligitur evi­
denter in Christo fuisse verum liberum arbitrium, dc cujus ratio­
ne esi vera indifferentia ad utramque partem, ut docet manifeste
divus Thomas 1 p., q. 19, a. 10, et q. 83. art. 1.
Secundo suppone quod Christus inquantum homo vere fuit ca­
pax praecepti divini. Quod probatur manifeste. Quia voluntas hu­
mana Christi erat libera, ut modo explicuimus. Et non erat su­
prema regula suarum operationum, ut constat, quia erat creatura.
Ergo habebat aliam regulam superiorem quae erat voluntas di­
vina et lex illius. Item etiam, quia Christus secundum quod homo
est inferior Deo et subditus illi. Ergo est capax praecepti, sicut
etiam est capax religionis, fortitudinis et aliarum virtutum. Et
ita. licet Christus Dominus non fuerit obligatus lege veteri, ut
ostendit divus Thomas infra, q. 37, a. 3 et 4, nec etiam aliis legi-

Ql’AEST. XIX. ART. 4

851

bus positivis Communibus, ut solet probari ex illo Matthaei 17:
Ergo liberi wil filii; lamen vere Christus fuit obligatus inquan­
tum homo lege aeterna et naturali, ut ostendit divus Thomas 2. 2,
q. 93, a. 4 ad secundum. Et ita etiam Christus habuit specialem
praeceptum moriendi et redimendi genus humanum, ut ostendit
divus Thomas infra, q. 47, a. 2. Et probatur clare ex illo Joannis 10 (v. 18): Hoc mandatum accepi, a Paire etc.; et .loan, 14
(v. 31 ) : Sicut mandaiwm dedit -mihi Pator, sic facio; et Psal. 39
(v. 9): Ut faciam voluntatem tuam, Dius menis volui, ct legem
tuam in medio cord's mei Quem locum divus Paulus ad Hebr. 10
l intelligit] de voluntate qua Christus subjecit se voluntati Patris,
in online ad mortem suam et sanctificationem nostram. De qua
legatur epistola Agathonis pontificis quae habetur in sexta syno­
do generali, actione 4 (1). Et ita asserunt communiter sancti
fuisse hoc praeceptum impositum Christo: divus Damascenus
lib. 3 Orthodoxae fidei, cap. 24, divus Augustinus tractatu 79 in
Joanncm |cap. 14 1, et libro 13 De Trinitate, cap. 14, et divus Anselmus libro 1 Cur Deus homo, cap. 8 et 9, Gregorius Nyssenus in
libro de De boatitudinibus circa illud, Beati qui esuriunt et sitiiuni
justitiam, et multi alii sancti. Et certe, supposito quod Christus
inquantum homo est capax praecepti divini, ut ostendimus, est
multo major perfectio asserere quod fuerit mortuus et redemerit
nos, non tantum ex virtute caritatis, sed etiam ex virtute obedientiae. Quod designat Apostolus ad Rom. 5 et ad Philipp. 2. Obedientia autem non salvatur, nisi supposita lege et praecepto. Et
ita asserendum est tale praeceptum in Christo, sive illud fuerit
impositum per specialem intimationem factam Christo, sive tan­
tum per revelationem et manifestationem voluntatis divinae effi­
cacis ct absolutae circa mortem illius et redemptionem nostram.
Haec enim sola manifestatio habebat sufficientem rationem prae­
cepti.
6. — Et .si quis objiciat quod praeceptum impositum est signum
minoris promptitudinis in inferiori ad exequendum superioris man­
datum. Tanto enim est promptior voluntas ct perfectior obedientia quanto magis praevenit praeceptum superioris, ut docet divus
Thomas 2. 2, q. 101. a. 2. Ergo asserere fuisse impositum prae­
ii·

Mansi 11, 2S5

852

AU’ONSVS DE l.l'NA

ceptum Christo derogat perfectioni ipsius Christi ct. promptitudini voluntatis illius inquantum homo ad excquendam voluntatem
divinam, quam jam cognoscebat, Respondeo quod praeceptum in
Christo non ponitur ad determinandam voluntatem illius ita quod
eausetur major promptitudo in illo ex vi praecepti, sed tantum
ad collocandas operationes illius in genere virtutis obedientiae,
qua ratione acrescit illis operationibus aliqua perfectio.
Quod autem docet divus Thomas, intelligendum est de prae­
cepto explicit©. non autem de praecepto implicito, ut constat ma­
nifeste. Nam divus Thomas loquitui de perfectione obedientiae.
quae non habet locum nisi ubi est aliquod praeceptum. Praece­
ptum vero, ut ibi explicat divus Thomas, duplex est. Alterum im­
plicitum. quando scilicet cognoscitur voluntas absoluta et efficax
shperioris circa illud quod exequendum est ab inferiori, etiam
antequam intimetur subdito talis voluntas superioris per expres­
sum mandatum sub istis verbis, fac hoc, vel praecipio tibi ut fa­
cias hoc. Aliud vero est praeceptum explicitum. quando jam inti­
matur voluntas superioris per imperium. Et ille perfectior est et
promptior in obedientia qui primo modo est obediens, non expeetata intimatione praecepti. Et ita diximus quod hoc praeceptum mo­
riendi non est necessarium quod fuerit intimatum Christo sub
explicita forma praecepti et mandati, sed tantum per manifesta­
tionem absolutam voluntatis Dei; quo modo est intelligenda doctri­
na Chrysostom i homilia 59 in Joanncm. et Theophilacti super
15 caput Joannis, qui videtur negare Christo domino fuisse impo­
situm praeceptum moriendi.
7.— Prima conclusio: Christus inquantum homo potuit mereri
et meruit (te facto. Haec conclusio certa est secundum fidem, et
colligitur aperte ex variis locis sacrae scripturae adductis hic a
divo Thoma et a magistro Medina, dubio primer, conci. 1. Et est
expresse definita haec veritas in concilio Tridentino. sess. 6. c. 7,
ubi asseritur Christum fuisse causam meritoriam nostrae justi­
ficationis. Et in extra vaganti Unigenitus. dc poenitentiis et remis­
sionibus. asseritur eadem veritas et explicatur quomodo meritum
Christi fuerit infinitum.
Ratione etiam probatur enumerando omnes conditiones quae
solent requiri ut opus sit meritorium: quod sit liberum, honestum,
proportionatum praemio hominis viatoris Deo grati. Sed omnea

WUAKST. XIX. ARI. 4

853

istae conditiones conveniunt merito Christi excellentissimo modo,
ut facile potest probari ex supra dictis. Ergo. Minor probatur.
Ostendimus enim in Christo fuisse libertatem. Et licet aliqui no­
minales asserant in nobis esse necessariam libertatem ad meren­
dum, in Christo tamen ex speciali dispensatione Dei non fuisse
necessariam libertatem, sed meruisse per actus necessarios beati­
ficos; tamen istac dispensationes sine fundamento asseruntur et
repugnant merito, quod ex propria ratione requirit libertatem, ut
ostenditur 1. 2. q. 114, a. 1. Fuit etiam Christus Deo infinite gra­
tus, et viator, etc. Igitur vere meruit.
Secunda conclusio: Christus meruit per actum caritatis elici­
tum.. Haec conclusio est contra aliquos theologos; est tamen ex­
pressa divi Thomae hic ad primum, et infra, q. 34, a. 4. Eam tenet
Alexander Halensis 3. p., q. 1G, membro 3; Ferrari ensis 3 Contra
gentes, cap. 62; magister Soto 3 De natura et gratia, cap. 7, et
Medina hic, dubio 2, conci. 2, et est communis thomlstarum. Et
probatur ex illo Joan. 14 (v. 31) : Ut cognoscat mundus quia diligo
Patrem, et sicut mandatum· dedit mihi Pater, sic facio; et cx illo:
Majorem carit atom nemo habet etc. (15,13) et ex aliis.
Secundo probatur, quia meritum principal itet fundatur in ca­
ritate et actu elicito illius. Ergo perfectissimum meritum, quale
fuit meritum Christi, etiam debet fundari in ea caritate et actu
elicito illius.
Et confirmatur. Quia alias, meritum nostrum esset multo per­
fectius quam meritum Christi; actus enim caritatis eliciti sunt
perfectiori modo meritorii quam actus imperati. Ergo si Christus
meruit tantum per actus imperatos, non ita perfectum erit meri­
tum illius ex hac parte sicut nostrum.
Ultima conclusio: Christus meruit por actus aliarum virtutum,
qui semper imperabantur a caritate in ipso. EL probatur mani­
feste ex rationibus secundae conclusionis, ex quibus colligitur
Christum non meruisse ex privilegio, sed ex lege ordinaria Dei,
supposito quod a principio incarnationis fuit etiam vere viator,
ut optime ostendit contra Scotum Medina hic. dubio primo, con­
clusione secunda.
8. — Ad primum respondetur quod ad meritum non est neces­
saria potentia peccandi in eo qui meretur, sed tantum docet divus
Thomas quod requiritur libertas, sive ad merendum sive ad de­

854

AI.I-ONSVS l'K LCNA

merendum per peccatum. Voluntas autem Christi habuit veram
existentiam. quia licet esset determinata, non tamen erat deter­
minata ad bonum omne in particulari. Et si contra Instet aliquis,
quia hinc jam non meretur Christus per actum sibi imperatum,
quia per praeceptum determinatur ad istud bonum in particulari:
respondeo hanc difficultatem solvendam esse in solutione, ad ter­
tium.
Ad primum ergo respondetur negando consequentiam.
9. - Ad xecuwlum aliqui respondent quod actus viatoris bea­
tifici in Christo, propter supernaturalem potestatem faciendi mi­
racula, poterat esse liber, et sic per illam supernaturalem po­
tentiam miraculorum quam habebat poterat facere quod actus
ille, alias necessarius, non sequeretur necessario, sed libare; sicut
etiam potuit facere per eamdem virtutem miraculorum quod cor­
pus. alias passibile, non pateretur nec doleret. Haec tamen solutio
est omnino voluntaria, nec tale miraculum fuit necessarium, derogatque dignitati et perfectioni beatitudinis Christi. Perfectio
enim beatitudinis est quod necessario diligatur Deus in ipsa.
Secundo respondetur quod amor beatificus determinat volun­
tatem necessario circa ea objecta quae intrinsece et ex natura rei
pertinent ad ipsum objectum beatitudinis. non tamen determinat
voluntatem beati in particulari circa quodeumque bonum. Et ita
quando beato praecipitur aliquis actus in particulari ab ipso Deo,
libere exercet talem actum. V. g., angelus custodiens me libere
exercet custodiam sibi imperatam a Deo, quia talis custodia non
habet intrinsecum ordinem nec connexionem necessariam cum
ipso objecto beatitudinis. Ita ergo licet Christus cognosceret in
particulari per scientiam beatam omnes actus exercendos ab ipso
secundum voluntatem efficacem et absolutam Dei, haec tamen
visio non accessitabat voluntatem ipsius, sed potius videbat quod
libere erant exercendi tales actus ab ipso Christo; sicut etiam
quando alteri beato innotescit voluntas Dei efficax per imperium
circa aliquem actum exercendum ab ipso beato, libere implet tale
praeceptum et exercet talem actum. Solum itaque rej>eritur neces­
sitas in ipso objecto beatitudinis secundum quod est tale objectum
et in his quae necessario connectuntur cum ipso statu beatitudi­
nis. Determinatio itaque infallibilis et necessaria voluntati beatae,
sine qua non consistit amor beatificus, fertur circa ipsam volun-

QVARST. XIX. Λ KT. 4

855

tatem Dei in communi, ita scilicet quod quando Deus praeceperit
aliquem particularem actum, infallibil iter beatus implebit talc
praeceptum, licet libere impleat.
Sed si contra objiciat aliquis quod etiamsi medium ex natura
rei non dicat intrinsecum ordinem cum fine, si tamen semel deter­
minatur aliquod medium, etiam per extrinsecum praeceptum ad
consecutionem linis, jam tale medium in particulari determina­
tum dicit necessarium ordinem ad finem; et eodem modo quo de­
terminatur voluntas ad talem finem, determinatur etiam ad tale
medium. V. g., baptismus non dicit ex natura rei intrinsecum or­
dinem ad justificationem, ut constat manifeste, sed tantum ex
determinatione praecepti divini positivi determinantis istum me­
dium necessarium ad primam justificationem in isto statu gratiae.
Semel tamen facta ista determinatione per divinum praeceptum,
non potest intelligi quod aliquis cognoscens talem determinatio­
nem divini praecepti velit efficaciter justificari quin etiam velit
determinate et efficaciter ipsum baptismum. Ergo a simili, licet
actus quos praecepit Deus beatis non habeant ex sc necessariam
connexionem cum beatitudine, si tamen semel determinantur per
praeceptum divinum tales actus in particulari, eadem determina­
tione necessaria qua voluntas beati subjicitur Deo determinabitur
etiam ad hoc objectum particulare sibi jam praeceptum.
Respondeo tamen pro nunc negando consequentiam. De hoc
enim copiosius in solutione tertii argumenti. Et est manifesta ratio
discriminis, nam ea dc quibus [agiturj in antecedenti habent ve­
ram rationem medii in ordine ad exeeutionem finis, et ita vere
influunt in ipsum finem secundum hanc rationem, et finis dependet
ab illis in exeeutione. Nec respectu talis finis datur alia determi­
natio mediorum quam ea quae fit per divinum praeceptum. Cete­
rum beatitudo jam praesupponitur respectu talium actuum qui de
novo imperantur beatis, nec dependet ab illis in fieri vel conser­
vari. sed habent se isti actus tantum ut aliquid consequens ipsam
bcatitudinem et statum illius.
Et per haec patet ad confirmationem.
10. — /Id tertium, quod est difficile, varie respondet theologi.
Prinw-3 ergo modus dicendi est quod, licet Christo fuerit imposi­
tum praeceptum redemptionis nostrae, tamen fuit illi impositum
dependenter ab ejus libera voluntate, atque prius signo ratio-

856

ALFÛNSVS DE LlfNA

nis praevidit Deus voluntatem Christi de subeunda morte pro
redemptione generis humani, et praevidit Christum velle sibi im­
poni praeceptum moriendi, quam imposuerit illud praeceptum
Christo. Ex quo inferunt quod, quamvis praeceptum impositum
auferat libertatem a voluntate Christi ad impletionem praecepti,
nihilominus impletio exercetur libere quatenus participat liber­
tatem ipsius voluntatis qua Christus voluit ut sibi imponeretur
praeceptum a Deo. Hoc explicant quodam exemplo. Nam in reli­
gionibus solet contingere, cum quis vult facere aliquod bonum
opus, petit a praelato ut illud sibi sub praecepto injungat ob ma­
joris obedient iae meritum. Ita similiter dicunt de Christo, quod
petivit a Patre ut injungeret sibi mortem sub praecepto ut more­
retur ex obedientia.
Sed hic modus dicendi, praeter quam quod est omnino volunta­
rius, non est bonus, quoniam praeceptum quod Christus habuit a
Patre non fuit inventum ipsius Christi ut homo est, sed dicendum
dispositum fuisse a divina providentia non expectata nec praevisa
voluntate Christi aut alicujus creaturae. Et oppositum non vide­
tur satis tutum in fide. Et confirmatur ex eo quod divus Paulus
ad Hebraeos 10 (v. 9) dicit, quod cum primum Christus ingressus
fuit in mundum, scilicet in primo instanti suae conceptionis: Ecce
veni ut fa&lam Deus voluntatem tuam. Ubi ad litteram loquebatur
de voluntate qua Christus ingrediens in mundum acceptavit prae­
ceptum Patris aeterni de subeunda morte. Et hoc praeceptum
appellat Dei voluntatem, cui Christus conformavit voluntatem
suam humanam. Ergo non prius voluit mori quam esset sibi po­
situm praeceptum volendi.
Secundo, quia ex isto modo dicendi sequitur quod actus mo­
riendi vel redimendi nos non fuerit liber formaliter et meritorius
in se ipso, sed tantum anteccdenter et in radice, sicut peccata
ebrii praevisa. Consequens tamen est indignum Christo. Nisi forte
diceret aliquis esse discrimen, quia ebrius, postquam semel est
jam ebrius, non habet in sua ebrietate libertatem, et ita ea quae
operatur durante ebrietate non possunt esse libera formaliter, sed
tantum anteccdenter. Ceterum praeceptum impositum Christo
semper erat impositum dependenter a voluntate illius, ita quod
quotiescumque vellet Christus auferri sibi praeceptum, auferen­
dum esset ab illo. Sed haec diversitas, praeter quam quod est

QVAFAT. XIX. ART. 4

85T

omnino ridicula et voluntaria, derogat maximae perfectioni obedientiae Christi. Praeceptum enim ita dependens a voluntate sub­
diti nullum est. Item etiam sequitur quod ante omnem actum obedientiae Christi esset jam redemptum genus humanum et satisfa­
ctum rigurose pro peccatis illius. Consequens est contra totam
Ecclesiam et sacram scripturam. Probatur sequela. Nam actus
ille Christi antecedens praeceptum, quo libere voluit mortem et
redemptionem nostram, fuit actus bonus et infinite meritorius.
Ergo per illum unicum actum meruit Christus ex omni rigore
totam nostram redemptionem.
11. — Secunda solutio est aliorum asserentium Christo taliter
fuisse impositum praeceptum, quod ipse in praeparatione animi
erat, dispositus mori pro redemptione hominum, etiamsi nunquam
imponeretur sibi praeceptum. Atque ita, licet actus quo Christus
obedivit praecepto sibi imposito a Deo esset simpliciter nccessariuset ex consequenti non meritorius, tamen habuit animum prae­
paratum ad obediendum eisdem praeceptis, etiamsi non esset ejus
voluntas necessitata ad obediendum. Et haec animi praeparatio
fuit Christo libera, atque adeo fuit meritoria. Ita videtur docere
Scotus in 3, d. 16, q. 2.
Haec tamen solutio fere eisdem rationibus impugnatur atque
praecedens. Et arguitur breviter contra illam. Vel illa animi prae­
paratio ad obediendum fuit necessaria Christo necessitate prae­
cepti, vel fuit tantum posita in consilio. Si primum dicatur, tunc
eadem difficultas est de hujusmodi animi praeparatione quam est
de ipsa praecepti observantia. Si autem fuerit in consilio, tunc
reddit argumentum principale, scilicet quod Christus non meruit
per obedientiam, quod est contra fidem. Patet sequela, quia ope­
ratio quae pertinet ad consilium non est obedientia; nam obzdientia, si proprie loquamur, est adimpletio alicujus praecepti.
12. - Tertia solutio est aliquorum asserentium quod Christo
fuit impositum praeceptum circa ipsam substantiam redemptio­
nis nostrae et propriae mortis, non tamen fuerunt per tale prae­
ceptum determinatae circumstantiae loci et temporis intensionis
et alia hujusmodi. Et si contra liat argumentum, quia juxta istam
Solutionem tantum maneret libertas in Christo erga circumstan­
tias loci et temporis, intensionis et alia hujusmodi. Et si centra fiat
argumentum, quia juxta istam solutionem tantum maneret liber-

«58

ALRWSfS DE I.UNA

tas in Christo erga circumstantias actus, non tamen erga substan­
tiam illius; et ita ipsa substantia actus non esset libera nec meri­
toria, quod tamen est absurdum: respondent negando consequen­
tiam. Dicunt enim quod libertas circa circumstantias refunditur
in ipsam substantiam actus, taliter quod ex libertate circa cir­
cumstantias tota substantia actus erat libera. Sicut licet voluntas
nostra non sit libera quantum ad specificationem erga bonum in
communi, quia tamen est libera quantum ad exercitium actus,
quicumque in particulari circa bonum in communi est liber, est
etiam quantum ad substantiam. Similiter etiam confirmati in gra­
tia, etiamsi determinentur quantum ad substantiam rei praeceptae,
quia tamen manent liberi quantum ad circumstantias, sunt omni­
no liberi et merentur in actibus alias praeceptis. Quem modum
videtur insinuare magister Soto lib. 3 De natura et (jrafia, cap. 7.
Sed tamen, licet haec solutio posset habere apparentiam, si
non essent in Christo determinatae circumstantiae loci et tempo­
ris, tamen revera, supposito quod istae circumstantiae fuerunt
illi determinatae ex vi praecepti, facile impugnatur. Quod autem
fuerunt illi determinatae, constat. Nam praeceptum affirmativum,
licet obliget semper, non tamen obligat pro semper, sed tantum
secundum determinationem circumstantiae loci et temporis. Quae
determinatio fuit ex vi ipsius praecepti divini. Locus enim mortis
Christi, tempus et aliae circumstantiae fuerunt praedelinitae a
Deo et praemonstratae prophetis, ut constat cx sacris litteris; et
ita fuit impositum praeceptum Christo sub illis circumstantiis.
Et certe cum illae circumstantiae maxime conferrent ad opus
nostrae redemptionis, indignum est quod determinatio illarum re­
ducatur ad deliberationem et voluntatem humanam Christi,
Item, quia sequeretur quod non esset libera substantia actus
obedientiae in Christo. Sicut enim in exemplo adducto, actus circa
beatitudinem in communi, etiam in particulari exercitio talis
actus, non est liber quantum ad specificationem, nec potest liber­
tas exercitii refundi aliquo modo in libertatem specificationis, quia
actus determinatus est quantum ad siæcificationem ipsamet deter­
minatione potentiae: ergo a simili, si voluntas Christi cx vi prae­
cepti necessario determinatur quantum ad substantiam actus, licet
maneat libertas erga aliquas circumstantias, ipsa tamen substan-

yi'AESv XIX, art 4

859

tia actus nullo modo erit libera nec participabit libertatem circa
circumstantias, nisi solum extrinsece.
Denique, quia sequeretur quod, si Christo fuisset impositum
praeceptum determinando omnes circumstantias, non maneret
liber nec posset mereri. Nec valet solutio asserentium esse impos­
sibile quod praceptum imponatur tali modo, manente libertate in
ipsa potentia. Hoc enim voluntarie asseritur, quia Deus praedeterminat omnes circumstantias circa talem actum bonum. Nec est
aliqua implicatio quod manifestet omnem illam determinationem
suae voluntatis. Immo de facto Christus per scientiam beatam
cognovit evidenter determinationem efficacem divinae voluntatis,
non tantum erga substantiam actus, sed etiam circa omnes illas,
quia, ut supra explicuimus, promptitudo voluntatis Christi ad obediendum non expectavit praeceptum explicitum secundum intima­
tionem, sed simul atque cognovit efficacem voluntatem Dei, sub­
jecit se omnino voluntati divinae.
Ex quo etiam impugnatur solutio asserentium quod saltim
circumstantia intensionis actus obedientiae in Christo non fuit
determinata per praeceptum; sed potuit Christus obedire cum
lanta vel majori intensione secundum suam libertam. Et ista liber­
tas circa majorem vel minorem intensionem sufficiens erat ut
totus actus esset liber.
I-Iaec tamen solutio jam est impugnata, quia licet regulariter
praecepta non determinent intensionem actus, nec etiam in Chri­
sto esset per se necessaria talis determinatio, si perse attendamus
vim praecepti, quia priveceptum per se loquendo non obligat ut
actus fiat cum determinata intensione; tamen supposita clara no­
titia quam habuit Christus determinationis divinae voluntatis er­
ga talem gradum intensionis ct non circa majorem, de facto fuit
obediens in tali gradu et non in majori.
13.—Pro decissione hujus nota quod, quamvis [libertasl sit
formaliter in voluntate, est radicaliter in intellectu, id est, sicut
voluntas sequitur existentiam intellectus naturaliter, ita operatio
voluntatis est necessaria vel libera ex operatione intellectus ne­
cessaria vel indifferenter circa aliquod objectum quod voluntati
proponitur ut bonum; ut patet in bono beatitudinis proposito in
communi voluntati, quod quantum ad specificationem proponitur
ut necessarium, non tamen quantum ad exercitium. Item, etiam

860

Al.füNSrS PE ί.Γ.ΚΑ

proponit intellectus aliquod bonum in particulari quod non habet
necessariam connexionem cum fine ultimo; vel si habet secundum
se. tamen potest proponi voluntati sub aliqua ratione disconve­
nienti. scilicet quia difficile est. Tunc operatio voluntatis circa
tale bonum libera esset, quia non proponitur objectum ab intel­
lectu ut necessarium bonum. Itaque ex indifferentia intellectus
in modo proponendi bonum voluntati sequitur quod voluntatis ope­
ratio libera sit circa aliquod objectum. Hinc sequitur quod quid­
quid non tollit intellectus indifferentiam in modo proponendi obje­
ctum voluntati sicut bonum, non tollit libertatem voluntatis,
etiamsi juvet ad determinandam voluntatem ut velit; v. g., divina
providentia de aliquo eventu futuro, praeceptum Dei de tali
operatione, gratia inclinans voluntatem ad servanda praecepta,
auxilium Dei. Quo supposito non stat quod voluntas non velit.
Omnia haec non tollunt libertatem nec destruunt circa talem ope­
rationem indifferentiam intellectus in modo proponendi. At vero
si quid est quod intellectum necessitet circa objectum quod pro­
ponitur ut conveniens, tunc voluntatis motus non est liber. V. g.,
lumen naturale directe ct intime determinat intellectum ad unum
respectum bcatitudinis in communi, et ex consequenti nécessitât
voluntatem. Similiter ligatur intellectus circa aliquod judicium
lex aliqua laesione aestimativae). sicut in amentibus aut in dor­
mientibus. aut etiam in primis motibus, qui dicuntur non esse
positi in libero arbitrio. Ita etiam lumen gloriae, determinat in­
time intellectum ad judicium necessarium circa summum bonum
omnibus modis convenientissimum voluntati. Unde voluntas necessitatur etiam quantum ad exercitium (ad dilectionem Dei];
nihilominus manet libera ad volendum alia quae Deus libere amat
propter se. Et in hoc voluntas creaturae est conformis voluntati
Dei, quod necessario amat [quae Deus necessario amat.], et dili­
git libere quae Deus etiam libere amat. Hoc supposito, vera est
communis solutio, quod humana Christi voluntas fuit simpliciter
et in sensu diviso libera ad obediendum vel non obediendum prae­
cepto sibi imposito. At in sensu composito et necessitate conse­
quentiae, non potuit non adimplere omnia praecepta sibi imposita,
ita quod non potuit stare quod Christ·.» imponeretur praeceptum
moriendi, et quod ejus voluntas non acceptaret illud praeceptum
in suo tempore adimplere.

WÜAK$T. XIX. ART. J

861

Sed adverte quod haec necessitas ex supposil ione non sic est
accipienda, quod voluntas Christi antequam imponeretur prae­
ceptum moriendi libertatem haberet qua posset moi i et non mori,
ceterum post impositum praeceptum auferretur ab illa hujusmodi
libertas, et maneret necessitata et determinata a i acceptandum
praeceptum. Haec enim necessitas sine dubio tollit rationem me­
riti, ut patet in beatis, qui prius quam viderint divinam essentiam
liberi erant ad amandum vel non amandum Deum.; supposita vero
visione necessitatur voluntas ad divinum amorem, et nulla ration©
mereri possunt per hujusmodi amorem propter hanc ntcissitatem,
Quare necessitas ista, quamvis proveniat |ex] aliqua suppositione
facta, non tamen appellatur a theologis necessitas ex suppositio­
ne, sed necessitas absoluta, eo quod facta supposition » provenit
ab intrinseca voluntatis inclinatione. Unde necessitas ex suppo­
sitione in nostro casu est intelligence. quod posito praecepto, vo­
luntas Christi non potuit non obedire. Non quidem propter neces­
sitatem provenientem ex intrinseca voluntatis inclinatione et de­
terminatione, nam etiam stante praecepto voluntas liberrime
acceptabat mortem; sed tota necessitas proveniebat ex infallibili
et efficaci directione et manutenentia divina quae dirigebat volun­
tatem humanam Christi erga illius praecepti observantiam. Sicut
solent dicere theologi in confirmatis in gratia quod, quamvis liber­
tatem habeant, ad peccandum, non tamen peccare possunt in sen­
su composito, propter efficacem rectilicationem et manutenentiam Dei.
II.— Sed arguitur contra hanc solutionem, ct probatur quod
illa necessitas qua Christi voluntas neoessilabatur ad observan­
tiam praecepti proveniat ab intrinseco, et non ab extrinseca di­
rectione divina, atque adeo quod auferebat meritum. Necessitas
ad non peccandum in voluntate Christi proveniebat ab intrinseco:
tum ratione suppositi divini cui omnino repugnat peccatum, tum
etiam ratione caritatis beatificae qua? ab intrinseco nécessitât.
Christi voluntatem ad Dei amorem. Ergo necessitas ad observan­
tiam praecepti impositi ab intrinseco proveniebat. Consequentia
patet, quia tanta necessitas inerat Christi voluntati ad observan­
da praeceptu quanta fuit necessitas non peccandi. Etenim si non
impleret praeceptum, peccaret. Confirmatur. Eadem necessitate,
qua voluntas necessitatur ad volendum fidem, necessitatur ad vo-

862

ΛI FONSI. S DE ΙΛΧ’λ

leη da media quae sunt necessaria vel ad consequendum finem vel
ad conservandum jam assecutum. Sed humana Christi voluntas
ab intrinseco necessitabatur ad amorem finis ultimi, qui consistit
in actu visionis. Ergo ab intrinseco necessitabatur ad volendum
media quae sunt necessaria ad conservationem hujus finis. Sed
observantia cujuscumque praecepti impositi est medium necessa­
rium ad conservandam caritatem et ad visionem beatificam. Ergo.
Respondeo et dico primo, quod humana Christi voluntas abso­
lute et simpliciter necessitatur et ab intrinseco ad non peccandum,
et similiter ad non violandum praeceptum, quia haec necessitas
provenit immediate ex inclinatione caritatis beatificae et ex infi­
nita divini suppositi rectitudine, cui formaliter opponitur pecca­
tum et violatio praecepti. Ceterum ad observanda praecepta non
necessitabatur ab intrinseco, eo quod materia praeceptorum, v. g.,
mors aut jejunium non habent intrinsecam et connaturalem con­
nexionem cum fine caritatis beatificae et cum ejus inclinatione
naturali. Praeceptum autem superadveniens. ut. non mutet incli­
nationem caritatis nec naturam materiae ipsius praecepti, non
potest facere ut caritas beatifica ab intrinseco inclinetur neces­
sario in materiam ipsius praecepti, ad quod caritas ex sua natura
non propendit.
Undo adverte ad solvendum argumentum in forma quod, sicut
solet dici in prima parte, q. II, et q. 19 et 23 quod in bona con­
sequentia potest esse antecedens absolute necessarium et conse­
quens simpliciter contingens, dum tamen sit necessarium ex sup­
positione, ut in hac consequentia: Christus dixit Petro, ter me
negabis: ergo Petrus ter negaturus erat Christum, antecedens
erat simpliciter necessarium, consequens tamen erat necessarium
ex suppositione; ita in nostro proposito potest contingere quod
volitio finis sit absolute necessaria, volitio autem mediorum sit
simpliciter libera, et ex sola suppositione sit necessaria, eo quod
media non habent ex sna natura intrinsecam connexionem cum
fine, sed ex sola suppositione possibili praecepti.
Quod si quis dicat hanc doctrinam optime procedere de Christo
ut erat beatus, non tamen procedere habita ratione ad divinum
suppositum, nam suppositum divinum ab intrinseco necessitatur
ad non peccandum, et etiam videtur inducere necessitatem in na­
tura humana ad observantiam cujuscumque praecepti: respondeo

Ql AEST. XIX, ART, I

»63

quod in ratione divini suppositi sumitur necessitas ad non pec­
candum simpliciter, propter repugnantiam quam peccatum invol­
vit ad rectitudinem divini suppositi. Ceterum ex divino supposito
nulla sumitur necessitas ad aliquam operationem exercendam per
humanam naturam, sed tota necessitas, si qua fuerit, desumenda
est ex parte ipsius naturae humanae cui se accommodat, divinum
suppositum in humanis operationibus. Quare, cum ex parte natu­
rae humanae non sumatur in Christo necessitas absoluta adim­
plendi aliquod praeceptum positivum, nec etiam ex parte divini
suppositi report r i potest in Christo talis necessitas, sed tota est
necessitas suppositionis.
15. — Ad (xmfivmatwnrJm· principalis argumenti | n. 3] respon­
detur negando quod praeceptum supponat subjectum capax culpae
secundum omnem statum, sed sufficit ut possit imponi praeceptum
quod natura ipsa secundum se sit capax culpae, licet per supe­
riorem potentiam et directionem infallibiliter custodiatur ne defi­
ciat a bono, ut constat etiam in aliis beatis qui jam sunt in statu
impeccabilitatis, ct tamen illis imponuntur praecepta. Licet ergo
esset impeccabilis ex vi unionis hypostaticae et beatitudinis, quia
non ea erat inferioris naturae ut peccabilis secundum se, fuit ca­
pax praecepti. Nec ad vim et efficaciam praecepti necessaria est
illa explicatio comminationis de qua in argumento: si huc nen fe­
ceris eris mihi inimicus. Haec enim non pertinet per se ad prae­
ceptum, nisi tantum per accidens respectu subjecti quod secundum
talem statum est defectibile. Sufficit ergo ad rationem praecepti
quod efficaciter moveatur et dirigat voluntatem inferioris circa
rem sibi imperatam secundum capacitatem ipsius et statum in
quo est.
1G.— Ultivnwn argumentum varie dissolvitur λ theolûgis. Qui­
dam dicunt quod actus caritatis beatificae comparatus ad divinam
bonitatem est simpliciter necessarius, et in Christo et in quolibet
beato, at respectu bonitatis creatae est simpliciter liber; et quod
beatus necessario amat divinam bonitatem, libere tamen diligit
quamcumque creaturam simpliciter loquendo. Et quod hoc sit ve­
rum, probatur efficaciter. Caritas cujuscumque beati est quaedam
participatio caritatis divinae. Sed divina caritas tantum diligit
necessario ipsam divinam bonitatem; omnia autem bona creata
et creabilia libere diligit. Ergo idem dicendum est de caritate

8ό·1

AI.IOXSVS PE l.l'NA

creata beatifica. Probatur consequentia; nam quidquid convenit
per essentiam divinae caritati, convenit etiam per participationem
caritati creatae, beatificae. Confirmatur. In nulla creatura reperitur totalis et perfecta ratio bonitatis: ergo caritas non nécessitatur ad dilectionem creaturae.
Hoc supposito respondetur ad argumentum quoi! Christi ani­
ma rihil potuit mereri per actum beatificae caritatis quatenus
respiciebat bonitatem divinam; merebatur autem per eumdem
actum quatenus respiciebat creaturas, et quatenus anima Christi
semetipsam et ceteros homines diligebat propter Deum.
Sed nota quod hic actus animae Christi, scilicet caritatis,
quamvis e.sset unus et idem numero respectu creaturarum et re­
spectu Dei, non tamen censebatur simpliciter beatificus nisi prout
Deum respiciebat. Nam prout erga creaturas ille actus versabatur
potius censendus erat actus viatoris quam comprehensoris. Et ita
intelligendus est divus Thomas in solutione ad primum articuli
tertii, ubi inquit quod Christus merebatur per actus caritatis, non
prout erat actus fruitionis et comprehensoris. sed prout erat actus
viatoris. Ubi divus Thomas quam plurimum favet huic solutioni;
nam aperte insinuat quod Christus per eumdem actus caritatis
qui erat actus beatificus merebatur, quatenus idem actus erat via­
toris, vel quatenus versabatur erga creaturas. Nam sicut cognitio
creaturarum non est simpliciter necessaria ad essentiam beatitudinis ex parte intellectus, ita amor creaturarum non est simpli­
citer necessarius ex parte voluntatis. Sed beatitude atque adeo
actus caritatis animae Christi prout versabatur erga creaturas,
poterat censeri actus viatoris et non comprehensoris.
17. - Sed quamvis iste modus explicandi sit multorum ex disci­
pulis divi Thomae, et absque dubio probabilissimus et mihi verus,
tamen ab ai jis theologis vehementer impugnatur.
Primo. Radix meriti est caritas quatenus diligit bonitatem
divinam. Sed juxta hanc solutionem, caritas Christi non est di­
cenda principium meriti prout diligit bonitatem divinam, sed prout
est amor creaturarum. Ergo. Probatur minor, quia caritas Christi
beatifica necessario diligit divinam bonitatem, creaturas vero libe­
re, ut docet praedicta solutio.
Secundo. quia modus operandi libere et necessario sunt diversi
et quodammodo repugnantes. Ergo non possunt convenire eidem

ÇliAEST. XIX, A KT. 4

805

actui, nisi talis actus sit infinitus qualis est actus dilectionis divi­
nae, qui propter suam infinitatem potest comprehendere simul
istos diversos modos operandi.
Tertio, quia actus ille caritatis beatificae mensuratur aeterni­
tate participata, ct consequenter debet esse omnino invariabilis
et necessarius. Nec in hoc est eadem ratio de actu dilectionis
divinae. Ille enim actus est ipsemet Deus, nec suscipit in se ali­
quam variationem, sed tota variatio tenet se ex parte cibaturarum
quas diligit Deus. Ceterum actus dilectionis beatificae, si aliquo
modo est liber, in seipso suscipit variationem, et ita non poterit
mensurari aeternitate participata.
Nihilominus respondetur ad primum quod caritas beatifica ne­
cessario diligit divinam bonitatem absolute consideratam. Diligit
tamen illam libere prout consideratur ut formalis ratio diligen­
di creaturas, sicut Deus necessario diligit suam bonitatem abso­
lute consideratam. Ceterum prout consideratur in ratione formal·
amandi creaturas et ut exerceat rationem finis propter quem
amantur creaturae a Deo. libere diligitur ab ipso Deo divina bc
nitas.
Ad argumentum ergo in forma respondetur quod caritas bea­
tifica est tota radix meriti Christi quatenus diligit divinam boni­
tatem, secundum posteriorem rationem. Ubi nota quod qui diligi',
medium propter finem, magis diligit ipsum finem, etiam in dile­
ctione medii. Caritas autem diligit proximum propter Deum, et
ita etiam in dilectione proximi magis diligit ipsum Deum. Solum
ergo convincit argumentum quod non meruerit Christus per actum
dilectionis beatificae secundum quod necessario ex vi beatitudinis
fertur in ipsum Deum, non tamen secundum quod libere diligit
eumdem Deum in suis creaturis. Quod nullo modo derogat per­
fectioni meriti ipsius Christi, immo est maxime conforme dicto
Christi Joan. 14 (v. 31) : Ut cognoscat mundus quia diligo Pa t reni.
in hominum scilicet redemptione et adimpletione mandati accepti
ab ipso. Praeter quam quod secundum istam solutionem non ex­
cludimus quod Christus habuerit alium actum dilectionis Dei se­
cundum se regulatum per scientiam infusam, aut per aliud lumen,
ut postea explicabimus.
Ad secundum respondetur non esse inconveniens quod idem
actus numero, etiamsi finitus sit, habeat diversos modos, etiam
StiJ. TomAs - I

55

866

ALEONSL'S DE LUNA

specificos. Nam quando eodem actu volo finem et media in ordine
ad illum, unicus actus secundum substantiam est intentio respectu
finis et electio respectu mediorum. Et potest contingere quod
intentio finis sit necessaria quantum ad specificationem, ut si
intendat beatitudinem in communi, et tamen talis actus secundum
quod est electio determinati medii in particulari sit libera, etiam
quantum ad specificationem et quantum ad exercitium. Praeterea,
idem actus numero virtutis fidei simul est speculativus et praelieus, etiam formaliter, secundum probabiliorem sententiam; de quo
3. 2, q. 4. Ergo a simili idem actus caritatis potest participare
perfectionem caritatis divinae, ita quod secundum diversa objecta
sit necessarius et liber; respectu quidem objecti primarii, neces­
sarius; respectu vero secundarii, liber. Nec haec argumenta con­
tra istum modum dicendi videntur habere tantam vim sicut illud
quod adduximus in ejus favorem, scilicet quod nulla creatura ha­
bet necessariam connexionem cum ipso Deo; et ita repugnat quod
Deus necessario habeat aliquam creaturam. Et cum caritas nostra
sit participatio caritatis divinae, non habet unde necessitetur ad
amorem alicujus creaturae, nisi forte ex aliqua suppositione di­
vina. scilicet voluntatis moventis voluntatem beati ut semper amet
aliquam creaturam.
Ad tertium argumentum respondetur quod actus ille tantum
mensuratur aeternitate secundum quod indefectibilis est ct neces­
sarius; secundum vero quod est liber non mensuratur nisi tantum
aevo vel tempore discreto.
18.—Secunda solutio quae communiter accommodari solet
ultimo aryumento principali |n. 4J dicit quod in beatis est duplex
caritatis amor: alter qui regulatur per beatam visionem, et hic
amor est simpliciter necessarius, atque adeo non est meritorius;
alter vero qui regulatur per scientiam infusam, per illam scilicet
cognitionem supern attiraient quam habent beati extra Verbum per
species infusas, et tunc amor est liber quoad exercitium. Nam
sicut beatus potest cessare ab hujusmodi actuali cognitione Dei,
ita similiter cessare poterit ab actuali amore qui regulatur per
hanc cognitionem, ct ex consequenti hic caritatis actus potest esse
meritorius in Christo ct in ceteris beatis. Quod si de facto non
est meritorius in aliis beatis, idcirco est quia sunt totaliter comprehensores et in termino, atque adeo extra statum merendi.

8S7

QVAEST. XIX, ART. 4

Christus autem dum fuit in vita mortali simul erat comprehensor
et viator, et ita meruit per hunc caritatis actum.
Hanc solutionem adhibet et constituit magister Soto libro ter­
tio De natura et gratia, cap. 7. et colligitur ex Ferrariensi 3 Con­
tra gentes, cap. 62, et continet magister Medina hic, dubio 2, circa
finem, et multi alii. Et est solutio satis verisimilis. Nam sicut
in angelis constituunt theologi duplicem dilectionem qua se ipsos
diligunt: alteram pure naturalem et necessariam quae sequitur
judicium insitum, alteram vero electivam quae sequitur judicium
deliberatum, de qua re 1 p., q. 60. a. 3: ita similiter in beatis
constituitur gemina dilectio Dei supernaturalis, et altera libera
pro diversitate cognitionis beatificae et cognitionis infusae extra
Verbum.
Sed contra hanc solutionem est argumentum, secundum com­
munem doctrinam sancti Thomae et Aristotelis: duo accidentia
quae solo numero differunt, non possunt esse in eodem subje­
cto (1). Sed illi duo actus caritatis solo numero differunt, nam
cum procedant ab eodem caritatis habitu, non possunt specie
différé. Ergo nequeunt esse simul in eadem voluntate beati.
I_a|.— Huic argumento respondent quidam theologi quod,
quamvis habitus caritatis viae et patriae sint ejusdem speciei,
immo sit unus et idem numero, quia caritas nunquam excidit,
ut dicitur prima Cor. 13, at istemet habitus caritatis potest ha­
bere actus diversarum specierum. Et ita dicunt quod dilectio Dei
quae habetur in via est alterius speciei a dilectione Dei quae
habetur in patria, quia illa est omnino libera, haec vero necessa­
ria: similiter dilectio quae habetur a beatis regulata per scien­
tiam infusam est alterius speciei a dilectione quae regulatur per
beatam visionem. Haec solutio insinuatur a Cajetano 1 p., q. 82,
a. 2 in fine, ct refert ibi Capreolum pro eadem sententia. Haec
solutio est probabilis, de qua in 2. 2, in materia de caritate.
[b].— Secunda solutio est aliquorum dicentium maximam
illam, scilicet quod duo accidentia solo numero differentia non
|K>ssimt esse in eodem subjecto, habere verum in accidentibus
<1· S. Thomas, Z’I JV S
* hI. d. 12 α. I
lib 3. c 1. π M. Dldot 2 500.

a. '

qln 3 0. — AbiAtot.,

««M .

868

Al.FûNSVS DE M.TS'A

absolutis quae, cum habeant totam suam cntitatem et rationem
ex ordine ad subjectum cui inhaerent, si ex illo non diversificantur, non manet unde possint diversificari numero; et ita repugnat
quod simul sint duo solo numero differentia. In accidentibus vero
aliquo modo respectivis non habet verum illa maxima, quia cum
respiciant etiam extrinseca objecta, licet simul conveniant in sub­
jecto, adhuc possunt diversificari numero ex diverso ordine ad
diversa objecta materialia quae respiciunt. Quae doctrina videtur
esse conformis divo Thoma 1 p.. q. 76. a. 2. ubi docet quod duo
phantasmata ejusdem speciei simul sunt in eodem subjecto. Actus
autem caritatis etiam respicit extrinsecum objectum; et ita non
inconvenit quod multiplicentur simul in eodem subjecto.
Sed quamvis haec solutio non sit improbabilis et eam teneant
multi theologi et magister Medina hic, sed tamen videtur esse
contra mentem divi Thomae infra, q. 35, a. 5. ubi docet expresse
quod in eodem subjecto non possunt reperiri pluies relationes solo
numero distinctae ad diversos terminos materiales; et ita quod
unus pater non refertur diversis relationibus numero ad plures
filios.
Et ratione probatur. Quia secundum doctrinam Aristotelis 5
Mctaphys., textu 12 in 7 Mctapliys., textu 28, omnis distinctio
numerica sumitur a materia vel a subjecto (1). Ergo quaecumque
accidentia sunt in eodem subjecto non differunt numero, etiamsi
dicant ordinem ad aliquod extrinsecum. Videte Soncinam 7 .Vctaphys., q. 1, et quod docet divus Thomas 1 p.. q. 76, a 2. Optime
explicatur a Cajetano ibidem et in 3 p., q. 35, ubi supra. Videte
Ferrariensem 2 Contra gente-s, cap. 73 et 4 Contra gentes, cap. 26,
et magistrum Banes 1 p., q. 76 ubi supra, qui dicunt quod phantasmaxa, v. g. diversorum lapidum, quamvis sint ejusdem speciei
in quantum repraesentant individua quae conveniunt in eadem
specie, tamen loquendo formaliter differunt omnino secundum
speciem, quia si accipiatur id quod formaliter repraesentat unum
phantasma, claudit in se aliquam proprietatem quae per aliud
phantasma nullo modo potest repraesentari.
Et quidquid sit de hac doctrina in communi, tamen secundum
quod applicatur in particulari ad nostrum propositum non potest
il>

Aristo?.. Vr/.q.hR»

17 c 4. n. !

Dldot 2. 564.

QUAKST. XIX, ART. 4

RÔ9

habere verum. Isti enim duo actus caritatis non diversificantur
aliquo modo ex objecto, etiam materiali, quia uterque versatur
erga Deum et proximum. Et ita nec ex subjecto nec ex objecto
secundum se sumi potest diversitas aliqua inter istos actus. Nec
etiam sufficienter’ sumitur haec diversitas ex parte principii regulativi quod tenet se ex parte intellectus. Eodem enim amore
diligimus eumdem hominem cognitum ex fide et cognitum intuiti­
ve, si in ipsa continuatione amoris fiat mihi praesens. Aliter ergo
respondetur ad hoc argumentum, quod illi actus caritatis, licet
in esse naturae et ex objecto sint ejusdem speciei, tamen in esse
moris et in ratione actus humani non pertinent ad eamdem spe­
ciem. quia alter .necessario fertur circa proprium objectum, alter
vero libere. Et ita potest optime intelligi Cajetanus 1 p.. ubi supra,
quando inquit, quod ab eodem habitu caritatis unico secundum
speciem et entitatem procedunt actus diversi specie propter di­
versum modum attingendi objectum. Et illi duo actus dilectionis
angelicae de quibus dicebamus modo, licet sint ab eadem potentia
et circa idem objectum, tamen diversificantur specie, quia in primo
operatur voluntas ut natura, in secundo vero ut libera. Sic ergo
in actu caritatis beatifico caritas operatur ad modum naturae sine
aliqua libertate, in alio vero actu operatur libere. Nec est formi­
dandum concedere istos duos actus diversos in. caritate beati.
Beatus enim non semper cognoscit omnes homines singulares ex
vi beatitudinis. ut certum est. Et tamen quando postea per reve­
lationem vel alia via de novo cognoscit aliquem hominem singu­
larem, de novo etiam diligit ipsum ex caritate, et non dilectione
beatifica, quae est invariabilis ot non suscipit augmentum, etiam
ex parte objecti.
fc]. — Tertia solutio hujus argumenti est quod unus atque
idem actus caritatis est in Christo et ex visione Dei beatifica et
ex cognitione habita per scientiam infusam; et secundum quod
procedit a visione beatifica fuit simpliciter necessarius et incapax
meriti, quatenus vero procedebat a scientia infusa fuit liber et
meritorius.
Nec in hoc apparet aliqua repugnantia. Nihil enim repugnat
quod actus caritatis, qui est simpliciter necessarius, induat quem­
dam modum libertatis, ex complacentia libera qua Christi volun-

870

U.KONSVS DE I.VNA

tas prout regulatur per scientiam infusam complacebat sibi in
eodem caritatis actu sicut in naturalibus. Unus atque idem actus
qui est simpliciter naturalis potest induere quemdam modum vio­
lentiae, ut patet cum quis projicit lapidem: motus ille ut est ab
inclinatione lapidis est simpliciter naturalis, et ut est ab impulsu
projicientis est aliquo modo violentus.
Pro intelligentia nota quod cognitio seu apprehensio scientiae
infusae, et cognitio beata, et etiam cognitio fidei in ratione obje­
ctiva voluntatis non differunt essentialiter, quia in ordine ad vo­
luntatem et amorem Dei istae apprehensiones non considerantur
ut sunt speculativae, sed ut practicae. Et quamvis bonum ut co­
gnitum vel apprehensum specificet actus voluntatis, tamen illa
apprehensio vel cognitio, quae se tenet ex parte objecti voluntatis
tamquam ratio formalis sub qua vel conditio per se requisita, non
est apprehensio speculativa, sed practica. Visio autem beata, et
cognitio Dei per scientiam infusam, et cognitio per fidem non
distinguuntur practica ratione, sed speculativa tantum. Solum
vero differunt quod una est omnino evidens, alia multo minus
evidens, alia vero obscura et aenigmatica. Clarum autem et obscu­
rum non sunt proprietates pertinentes ad praxiin, sed tantum ad
speculationem. Unde diversitas apprehensionis beatae, visionis, et
scientiae infusae, et fidei non variant rationem formalem objecti
caritatis, ac subinde nec mutant ejus speciem; et ita non possunt
di versificare operationes caritatis specifica differentia.
Quod si objicias: clarum, et minus clarum, et obscurum quae
reperiuntur in istis actibus intellectus variant proprietates et
conditiones actus caritatis. Nam actus caritatis qui sequitur cla­
ram Dei visionem est omnino necessarius, actus vero caritatis qui
sequitur cognitionem scientiae infusae et cognitionem fidei liber
est. Ergo clarum et minus clarum et obscurum pertinent ad co­
gnitionem practicam. Patet consequentia. quia conditiones ct pro­
prietates intellectus pure speculativi non immutant conditiones et
proprietates operationis voluntatis.
Respondetur quod clarum et obscurum per se primo non per­
tinent ad intellectum practicum, sed ad speculativum; at secun­
dario aliquam variationem accidentariam causant in intellectu
practico. Etenim judicium practicum fortius movet voluntatem

QfAEST. XIX. ACT. 4

871

si fuerit omnino evidens quam si fuerit minus evidens aul ob­
scurum.
Ex hoc sequitur primo, quod claritas et obscuritas possunt
distinguere essentialiter operationes intellectus speculativi, non
autem operationes intellectus practici. sed tantum accidentali ter.
secundum magis et minus perfectum. Secundo sequitur quod visio
beata, et cognitio scientiae infusae, et fidei cognitio, quatenus
sunt operationes speculativae, essentialiter distinguuntur in eo
quod visio beata attingit Deum secundum se et est omnino clara,
cognitio vero scientiae infusae non attingit Deum in se, sed in
effectu, cognitio vero fidei est inevidens et obscura. At quatenus
sunt operationes eminenter practicae non distinguuntur essentia­
liter per claritatem et obscuritatem, sed tantum differunt secun­
dum magis et minus perfectum. Simpliciter tamen concedendum
est has operationes essentialiter differre, quia magis sunt speculutivae quam practicae, immo ratio practica in illis consequenter
se habet ad rationem speculativam. Ex quibus tandem intelligitur
veritas hujus tertiae solutionis, scilicet quod unus atque idem
actus amoris est in Christo secundum substantiam el entitatem
ex visione beatifica et ex cognitione scientiae infusae, quamvis
habeat in se illos duos modos diversos acci dentarios libertatis
et necessitatis.
19. — Secunda difficultas esi de infinitate Christi: utrum meri­
tum Christi fuerit infinitum.
Arguitur pri-nuo pro parte negativa: quia meritum et praemium
debent proportionari. cum sint correlativa. Sed praemium quod
respondet meritis Christi est finitum. Ergo et ipsum meritum.
Probatur minor, quia gloria corporis Christi ct exaltatio sui no­
minis et redemptio etiam nostra sunt aliquid finitum. Et nec valet
dicere praemium Christi esse infinitum syncategorematice. i la
scilicet quod dato quocumque praemio, adhuc Deus pot est dare
majus et majus praemium, ad quod omne se extendit meritum
Christi. Haec tamen solutio non satisfacit argumento, nam inte:
meritum et praemium non est habitudo potentialis, sed actualis.
Itaque tantum debet esse praemium quantum fuerit meritum,
quia inter meritum et praemium est aequalis justitia. Ergo si
praemium non est infinitum actu nec categorematice, nec etiam

872

Λ I. FONSUS DE LUNA

meritum. Ergo debet dari aliquid determinatum correspondons
huic justitiae meriti Christi. Illud autem semper erit finitum.
Ergo. Confirmatur. Nam justitia et aequalitas exposcit ut ei qui
meretur infinitum detur eo modo quo meruit. Ergo si Christus
meruit infinitum praemium, reddendum est illi praemium infini­
tum eo modo quo meruit.
20. — Seouado. Meritum Christi non est infinitum quantum ad
efficientiam, nec quantum ad sufficientiam: ergo nullo modo est
infinitum. Antecedens quantum ad primam partem certum vide­
tur. Quantum ad secundam vero probatur. Ad rationem meriti
pertinet quod operans meritorie applicet suum opus ad determi­
natum praemium. Sed quatenus Christus meruit quoad sufficien­
tiam tantum, non applicuit opus suum meritorium pro aliquo
praemio recipiendo; nam si applicuisset, revera cum effectu reci­
peret a Patre. Ergo Christi meritum quoad sufficientiam non est
meritum simpliciter, et ex consequenti non erit simpliciter infi­
nitum.
21. —Teriio. Si meritum Christi fuit infinitum: ergo plus me­
ruit quam Deus posset illi tribuere in praemium. Consequens est
falsum: ergo sequela. Probatur. Primo, quia Deus non potest
producere infinitum praemium. Secundo, quia tunc posset dari,
quando meritum Christi esset adaequatum praemio, ita ut non
posset ultra se extendere. Sed hoc non potest esse, quia quocum­
que praemio dato, posset Christus suam operationem applicare ct
dirigere in aliud praemium. Ergo.
22. — Qiuirto. Gratia habitualis Christi fuit principium meriti
et satisfactionis Christi. Sed illa fuit finita, ut dictum est supra,
q. 7. Ergo et meritum fuit finitum. Patet consequentia, quia effe­
ctus non debet excedere suam causam, siquidem in illa praehabetur in virtute.
23. — Ultimo. Deus non potest facere infinitum, ut docent
omnes philosophi; alias potentia Dei esset exhausta. Ergo non
potuit facere infinitum.
24. —Circa istam quaestionem revocanda sunt in memoriam
quae supra, q. 1, a. 2 dicta sunt de infinitate satisfactionis Christi,
et q. 7 de infinitate gratiae Christi. Licet enim sit aliqua diver­
sitas inter satisfactionem et meritum, quod scilicet satisfactio
per se respicit bonum ejus oui fit, meritum autem respicit bonum

QUAEST. XIX. ΑΠΤ. 4

873

ejus qui meretur, juxta illud commune dictum: Mereor mihi, sa­
tisfacio alteri, tamen quantum ad rationem infinitatis eadem vi­
detur esse ratio dc satisfactione ct merito Christi quantum ad
multa.
Pro cujus explicatione nota quod infinitas meriti potest attendi
vel ex modo merendi, vel ex ipso objecto et praemio meriti.
Et prima infinitas in operatione potest optime intelligi meri­
toria et salvari sine secunda. Haec enim infinitas in hoc consistit
quod Christus mereatur praemium ex omni rigore justitiae, ita
quod non possit dari aliquid dignius et excellentius. Et ita intelli­
gitur optime infinitas hujus meriti, etiamsi praemium sit finitum
absolute. Si enim daremus quod Christus tantum meruisset glo­
riam unius hominis, meritum ipsius esset ejusdem perfectionis
quam modo est. ratione modi merendi, et tamen praemium esset
infinitum.
Secunda infinitas meriti attenditur ex objecto, ita scilicet quod
in ipso merito reperiatur vera infinitas respondens merito.
Secundo nota quod aliud est aliquod opus esse dignum aliqua
retributione, scilicet praemio large dicto; aliud vero quod tale
opus sit meritorium illius praemii. Primum enim tantum dicit
quod opus aliquod sit studiosum et ex sc et ex sua perfectione
acceptabile ad tale praemium et proportional um illi. In quo sensu
dicimus hominem religiosum et doctum dignum esse aliqua prae­
benda, ct militem qui strenue militavit dignum esse quod rex illi
concedat commendaturam; immo solemus dicere quod meretur
illam, accipiendo nomen meriti in larga ot propria significatione
vel acceptione. Sicut etiam tunc illud quod conceditur militi appel­
latur praemium, non tamen proprie dictum, meritum enim in ri­
gore dicit opus bonum, cui non tantum ex gratitudine. sed se­
cundum aliquam rationem dibiti justitiae respondet praemium.
Et ita meritum dictum requirit legem ex parte praemiantis, quod
facienti tale opus dabitur praemium tale. Qua lege supposita, qui
exercet tale' opus, habet jam jus ex justitia ut detur sibi tale prae­
mium; et quanto fuerit magis perfectum tale opus ad exeeutionem talis praemii, eo perfectius erit meritum.
Et haec lex potest esse duplex, quod attinet ad supernatural©
praemium. Altera intrinseca ipsi gratiae et quasi connaturalis

871

ALFÛNSU3 ηκ LUNA

ipsi, ita quod non requiritur alia nova lex sive permissio praeter
illam quae clauditur in ipsa gratia. Et tale praemium est beati­
tudinis respectu operum procedentium a gratia hominis particu­
laris. Ad hoc enim quod talia opera sint meritoria beatitudinis,
non requiritur ex parte Dei alia promissio et lex ei qui operatus
fuerit ex gratia, sed talis promissio clauditur in ipsamet colla­
tione gratiae. Talis enim gratia ex seipsa facit hominem consor­
tem divinae naturae et filium Dei, et consequenter heredem regni
gloriae. Unde ipsamet gratia appellatur fons aquae salientis in
vitam aeternam, et pondus gloriae atque semen illius, ut explicat
divus Thomas 1. 2, q. 114, a. 3 ad tertium. Alia vero est promissio
sive lex extrinseca gratiae, taliter quod licet habeat aliquam pro­
portionem cum illa, tamen non est illi intrinseca, sed requirit
promissionem ct legem Dei respectu talis praemii, ita quod si non
sit haec lex ot promissio, opera procedentia ex gratia non erunt
meritoria talis praemii. V. g.. justificatio mea vel gloria non
habet intrinsecum ordinem cum gratia Christi, nec cum operatio­
nibus illius, etiam secundum quod procedit a gratia unionis, ct
ita requiritur quod ex Dei parte proponatur tale praemium sub
conditione et lege operis meritorii. Et hinc es quod Christus,
cum non meruerit gloriam animae, ut infra explicabimus, ut pos­
set mereri alia praemia merito proprie dicto fuit necessarium
quod esset lex circa talia praemia, v. g. promissio exaltationis
sui nominis, gloriae corporis, redemptionis nostrae. Qua promis­
sione et lege supposita. Christus operatus est in ordine ad tale
praemium, et de facto meruit illud, et non amplius.
25. — Prima conclusio: Meritum Christi fuit infin.il uni cx modo
mOrendi·. Probatur conclusio omnibus rationibus quibus supra,
q. 1. a. 2 probatum est satisfactionem Christi esse, infinitam. Sic
enim etiam meritum ipsius fuit ex omni rigore justitiae, propter
infinitum valorem operum per quae merebatur Christus; quae
infinita» praecipue attenditur ex infinita dignitate suppositi ope­
rantis. Est ista conclusio communis inter theologos recte sen­
tientes.
Secunda conclusio: Operatives Christi ex vak/re quem parti­
cipant a subjecto operante, et etiam er gratia habituali, valorem
habent ut possint esse meritoriae rigorose cujuscumque praemii

QVABST. .ΚΙΧ. ART. 1

875

possibilis, si tale praemium promitteretur sibi a Deo. Probatur
ista conclusio ex praecedenti. Operationes enim Christi habent in­
finitum valorem propter infinitatem suppositi operantis. Ergo pro­
portionem habent cum omni praemio possibili. Et ita. si Deus
proponeret tamquam praemium incarnationem Patris vel Spiritus
Sancti, operationes Christi quae modo sunt possent esse merito­
riae talis incarnationis ex omni rigore justitiae, sine alia per­
fectione majori quam sit illa quam habet de facto.
Tertia conclusio: Christus de facto non meruit merito proprie
et vere dicto incarnationem Patris, vel salutem daemonum, aut
gloriam infinitorum hominum, Μΰ etiam quantum ad sufficien­
tiam. Probatur conclusio. Meritum vere et proprie dictum tantum
dicit ordinem ad praemium propositum sub lege et promissione
sive implicita sive explicita. Sed hujusmodi objecta nullo modo
fuerunt proposita sub aliqua lege. Ergo nullo modo meruit illa.
Majorem enim explicuimus notabili ultimo, estque certissima et
communis omnium theologorum. Minor autem est adeo certa,
quod oppositum, praeter quam quod esset omnino voluntarium,
non esset omnino tutum in fide. Nec enim est aliquis locus sacrae
scripturae cx quo possit vel apparenter colligi talis lex sive pro­
missio.
Ex quo infertur falsam esse doctrinam aliquorum asserentium
Christum meruisse de facto plus quam Deus posset praemiare.
Cujus dicti falsitas satis convincitur ex ratione facta. Christus
enim nihil meruit de facto, nisi illud quod propositum est sibi
tamquam praemium. Sed nunquam Deus proposuit tamquam prae­
mium quod ipse non possit praestare. Ergo Christus de facto non
meruit illud. Secundo, nullus vere meretur nisi tantum illud prae­
mium ad quod ex propria intentione ordinat et dirigit suam ope­
rationem. Sed Christus nunquam intendit per suas operationes id
quod Deus non posset sibi praestare. Ergo. Major est communis
sententia theologorum recte sentientium. Et probatur, quia me­
ritum confert jus ex justitia ipsi operanti, ita quod de novo adquirit jus circa ipsum praemium, et ita debet esse voluntarius in tali
adquisitione. Minor vero probatur clarissime, quia esset summa
imprudentia dirigere intentionem circa aliquod impossibile. Unde
modus iste dicendi nullam habet probabilitatem. Quamquam enim
pertineat ad excellentiam meriti Christi taliter fuisse infinitum

876

ALFONSUS DE LINA

quod potuit ex omni rigore justitiae mereri quidquid potuit ha­
bere rationem praemii, tamen quod meruerit impossibilia nullo
modo pertinet ad ejus excellentiam (·).
(·) Hic desinit tractatus de Verbo incarnato in codice Palcntino.
In eadem Bibliotheca Capituli Palentlr.i exstat aliud mss continens plures lecturos
ineditas theologorum Salmantinorum ftf. La Cicncia Tomlsta, 42 <1930>. p. 346). quas
Inter invenitur lectura Auctoris nostri Luna Dc inerito et gratia Christi <(ol. 397-4671,
anno 15S7 conscripta. Eam tamen hoc in loco non addimus, ne moles voluminis augea­
tur: eo vel magis quod hujusmodi lectura Indolem Commentarii In Summam presse
dicti non saplt. Melius ergo, una cum aliis lecturis ejus, colligemus atque edemus
volumine speciali ipsis destinato.

INDICES
AUCTORUM
THOMISTICUS
ÀLPHABETICUS RERUM

QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

INDEX

A U C T O R UM

Abaelardus, 171.
Abulensis, 156, 323, 358. 638.
Aegidius Romanus. 465. 750.
Agatho Papa. 89. 851.
Albertus Magnus (S.). 51, 67. 138. 421. 457. 603.
Aldama. J. A., 29.
Alexander Papa tertius. 93. 95. 104. 519.
Almain, 414, 605.
Altissiodorensis, 51, 121. 438, 651. 693. 694. 847.
Ambrosius (S), 34, 43. 56, 69, 161, 206, 263, 285, 324, 385. 391, 399,

408, 435. 619, 746, 784, 802.
Anselmus (S.), 43, 44. 55, 69, 131, 136. 151, 232. 312, 314, 408. 409,

466. 601. 620, 622, 791, 851.
Arawricanum Concilium, 290.

Antoninus Florent. (S.), 358.
Argentina, Thomas de, 746.
Aristoteles, 37. 51. 59. 73. 77. 86. 97-99.

102. 126. 141, 145. 151, 155,
222, 257, 337, 387, 421. 426. 440, 441, 449, 469, 486. 489, 491, 492.
495. 514, 531, 578, 613, 621. 635, 637. 652. 701. 726. 801, 838, 868.
Athanasius (S.). 437. 461, 466, 639.
Augustinus (S.). 31-36. 38. 41, 13. 45. 50, 55. 64. 65, 69, 72. 74. 89-91,
96. 110, 119. 125. 128. 136. 140, 141, 151. 159,163. 170. 173, 188,
189. 198. 223, 235. 247. 251. 252, 263. 267, 275, 279, 281, 287, 288,
291, 293, 297-299, 301. 312, 314. 317, 323, 324. 326, 330. 332. 338.
360, 366.371. 379. 385. 386. 391. 394. 395.397-399.
402, 408, 410,
411. 454. 161. 464, 466, 470, 471, 476, 486. 489, 491, 505, 511, 515,
521, 522.539. 550, 558, 565. 570. 575, 576, 584, 601, 607, 608. 620,
631, 640.642. 651. 653, 670, 671. 682, 683, 691, 784, 793, 802, 813,
849, 851.
Aureolus, P., 163. 651.

880

INDEX AUCTORUM

Bandelli, V„ 313.
Banes, 174, 719, 726, 758, 759. 831, 868.
Barrio, J. de, 17.
BaftUiensc Concilium, 231, 312, 315, 512.

Basilius (Sj, 285, 382, 399, 461, 466.
Bassoi.is, J. DE. 605.
Beda (Sj, 515, 750, 793, 795.
Bernardus (Sj, 106, 136, 171. 191, 291, 313. 433, 460. 466, 475. 491,

511, 545, 667.
Biblia Complutcns'm, 476.

Boetius, 482, 492, 620.
Bonaventuka (S. i, 51, 67, 113. 232, 251, 293. 313, 327, 421. 429, 438.

457, 465, 768, 819, 827.
Caelestinus Papa (S.), 291, 424.
Cajetanus. 28. 34, 40, 48. 53. 63, 76, 79. 80, 83, 85. 91. 99. 102, 105. 106.

109,
180,
312,
403,
503,
588,
685,
746,
832,

117, 121, 126.128, 129, 131,135, 146-150. 154, 157, 176, 177.
191, 193. 205-207, 210, 218. 245, 251. 279, 281. 285. 302, 311,
334, 336, 352, 355-357, 359, 360. 366, 367. 373, 387. 388, 402.
415, 449. 452. 471. 475, 482, 486, 487, 493. 495, 496. 500, 502.
516, 523, 525, 539, 511. 546, 563, 566, 572, 578. 5S0-584. 587.
599. 611,614-616, 619. 631, 635, 644-647. 661. 665. 673-676.
686, 688, 694. 698, 701, 703, 704, 713. 717-719. 725. 739. 741.
747. 749, 750, 75-, 757, 760, 769. 778, 780. 796. 812. 827. 828.
834-837. 841. 843. 867-869.
Calepinus A., 461.
Cano M.» 344, 756,
Capreolus, 26, 27. 53, 120, 121, 128, 129, 131, 143, 148, 153. 154, 180,
186, 197, 208, 232, 288, 429. 438. 487, 489. 541, 570. 572. 582 . 595.
611, 617, 635, 685, 690. 713. 746, 766, 770, 827, 834, 867.
Carthofjinensc Concilium, IV, 387.
Carthusian us, Dionysius. 88, 274, 358. 502. 778.
Cassiodokus, 488.
Castillo. G. del, 8.
Castro, A. de. 143, 153, 171, 480. 622. 634, 667.
Catuerinus, A., 461.
Chalcedonense Concilium, 37. 77. 78, 258, 387, 465, 482, 622.
Charlostadius, 303.
Chrysostomus (S. J,). 38, 56, 73, 285. 358, 391, 399. 435, 466, 476, 757,
849, 852.
Cicero. 34, 385.

INDEX AUCTORUM

881

Clemens Alex., 461.
Clemens Papa VI, 55, 154, 437, 636, 761.
Constant iense Concilium, 88, 275, 465, 512, 823.
Constant inopolitanum Concilium 11, 78, 89, 95, 122. 197, 258, 482, 500,

506. 509, 516, 573, 793.
Constantinopolitanum Concilium III, 123. 161. 206, 256, 259, 261, 506,

573, 639, 649, 828, 851.
Cyprianus (S.). 34, 36, 385, 399. 437, 476.
Cyrillus Alex., (S.), 77, 78, 250. 391, 395. 399. 437. 466, 476, 511, 523.

746, 757, 818, 849.
Cyrus Alex., 506.

Damascenus (S. J.), 76, 89. 94, 125, 136. 147. 159, 161, 230, 232, 237,

238, 256, 301, 303, 305, 386, 391, 438, 482, 488, 505, 511, 515, 523,
576, 601, 615, 620, 633, 642. 649, 758, 784 , 786-788, 793, 800, 805,
828, 851.
Decanus Lovaniensis (R. Tapper), 288.
Deza, Didacus de, 26.
Ps-Dionysius, 40, 47, 391, 405, 413, 437, 481, 669, 675.
Driedo, J., 50, 53, 288, 289, 397, 421. 429, 773, 847.
Durandus de S. P., 38, 50, 52, 61, 79, 95, 104, 106, 107, 119, 120, 121,
124, 128, 129. 131,133,139, 156, 159, 162, 169, 181, 205, 210, 213,
232, 242, 243, 245, 249, 251, 252, 254, 255, 275, 278, 281. 283, 284,
293, 304, 305. 316. 317, 323, 350, 421, 428, 488, 489, 522, 535, 537,
545. 546, 566. 569, 570, 571, 574, 575, 580, 582, 595. 597, 604, 635.
638, 641, 650, 661. 686, 687, 709, 710, 713, 727, 744. 756, 778, 784.
786-788, 806, 815. 819. 820. 825, 827.
Eckius, 303.
Ephcainum Concilium 1. 37, 78. 95. 151, 153, 231. 244. 349, 386. 387,

465, 482, 488. 500. 511. 516. 620. 634. 761. 782. 818.
Epiphanius (S.), 461.
Erasmus, 175.
Eusebius Caesar., 303. 395, 399.
EYMERICUS, N., 154. 206, 636.
Felix Papa, 515.
Fernândcz, A., 16.

Ferrariensis, 79. 147. 438, 465, 614, 726, 750, 827, 830. 844, 853, 867,

868.
Firmianus, L·., 34.
Fulgentius (S.), 125, 136. 576.
Sto. TomAs - r

5'1

INDEX AUCTORUM

882

Gabriel B., 67, 103, 128, 163, 164, 190, 233, 245, 274, 275, 278, 301, 304,

336, 414, 457, 516, 558, 582, 605, 651, 719, 784, 827, 842.
Galatinus, P., 396.
Gandavensis, Henricus, 138, 143, 489, 603, 610, 827.
Glossa, 358, 397.

Gregorius Arim., 90, 823.
Gregorius Magnus (S.), 41, 46. 76, 172, 223, 263, 304 , 305, 338, 339,

390, 403, 476, 669, 761.
Gregorius Naz. (S.), 437, 466.
Gregorius Nyss., 750, 851.
Gudeus, 86.
Guevara, J., 8.
Guillelmus Parisiensis, 438.
Halensis, Alexander, 51, 53, 66, 164, 165, 312, 421, 429, 438, 457, 502,

522, 582, 652-654, 744, 847, 853.
Hervaeus, 143, 515, 611, 827.
Hieronymus (S.), 34, 36, 38, 207, 238, 251, 252. 308, 323, 325, 358, 385,

391, 399, 505, 565, 576, 842, 849.
Hilarius (S.), 492, 504, 842.
Hispalcnse Concilium Π, 482.
HosiUS, Stan., 53, 429, 488.
Hugo de S. C., 358.

Ignatius Martyr (S.), 325.
Ignotus Doctor, 358.
Innocentius Papa III, 639.
Irenaeus (S.), 395, 399, 476.

Ioannes de Neapoli, 144, 611.
Iosephus JUDAEUS, 398.

Lactantius Firmian us, 385.
Lateranense Concilium IV, 482.
Lateranense Concilium sub Martino I, 322. 324, 438, 482, 504, 782.

Laurentius Iustinianus (S.), 746.
Leo Papa (S.), 55, 76, 88, 89, 161, 306. 391, 410, 437, 482, 511, 634, 648,

649, 692, 786. 793.
Luna, A. de, 15, 17, 18, 19. 21, 25, 29. 698.
Lyra, N. de, 322.

INDEX AUCTORUM

883

Magister Sent., 44, 93, 123, 125, 137, 158, 159, 167, 196, 251, 313, 339,

344, 408, 409, 471, 514-516, 574, 576, 602, 642, 819.
Majoris, 605, 746.
Marsilius de !.. 67, 89, 120, 121, 124, 125, 131, 251, 301. 307, 336, 457,

465, 522, 571, 574, 576, 582, 605, 746.
Medina, B., 13, 28, 473, 474, 482, 491, 497, 502, 505, 507, 511, 516, 525,

647, 691, 701, 717, 719, 748, 757, 767, 770, 823, 827, 828, 836. 842,
852, 867, 868.
Mendoza, Λ. de, 9.
Milcoitanum Concilium. 290.
Nestorius, 386.
Nicaenum Concilium I, 36, 37, 153, 302, 308, 456, 465.

NlCEPHORUS, 480, 488.
Occam, 163, 651.
Origenes, 34, 160, 233. 285, 476, 648, 791, 843.
Orosius, 515.

Palacios, Michael de, 502, 746, 784, 842.
Paludamus, P., 51, 169, 202, 421, 429, 438, 565, 661, 744, 761, 786, 827.

PiGHius, Alb., 461.
Photinus, 549.
Plato, 515.
Prateolus, Gab., 480. 488.
Remigius, 358.
Richardus de Mediavilla. 438, 465, 502.
Richardvs de S. V., 43. 70, 327. 408. 438. 744.
Ripa, J. de. 197, 487.
Sardicense Concilium, 461.

Scotus, 47, 51, 52, 61. 67, 69, 89, 104, 116, 121, 128, 131, 135, 140, 143,

149,150,162, 181, 201, 205, 215, 232, 245, 249, 251, 255, 256, 278,
284, 312,327, 336, 350, 409, 414, 423, 428, 430, 447, 451, 457, 572,
582, 591,595, 596, 597, 599, 617, 619, 630,650, 685-687, 709, 710,
713, 719,733, 734, 744, 756, 770, 784, 815, 819, 820, 827, 839, 842,
857, 867.
Senensis, Sixtus, 319, 567.
Silvester, 154. 636.
Soncinas, 834. 868.

INDEX AUCTORUM

881

Sophronius (S.), 506, 573, 622.
Soto, D., 53, 79, 105, 149, 154, 180, 185, 196, 207, 235, 292, 293, 316,

319, 328, 367, 429, 438, 451, 474, 522, 535, 557, 566. 607, 611, 617,
635, 645, 690, 766, 770, 794, 830, 844, 853, 858.
Symbolum Athanasianum, 37, 78, 482, 640.
Tabula aurea, 81, 208, 705.

Tertullianus, 358, 565.
Theodoretus, 482.
ThEOPHILactus, 852.
Thomas Aquinas (S.), passim.
Toletanum Concilium I, 76, 387, 482, 514, 515, 519.
Toletanum Concilium II, 348.
Toletanum Concilium IV, 387.
Toletanum Concilium VI, 123, 130, 151, 387, 465, 574, 620, 622.
Toletanum Concilium XI, 123, 130, 387, 465. 574.
Tridentinum Concilium, 66, 289, 290, 292, 295, 302, 319, 432, 446, 450,

465, 515, 774, 852.
Turrecremata, J. de, 188, 189, 639.
Tychonius, 454.

Vega, A. de, 293, 761, 764, 768.
Victoria, F. de, 29, 79, 149, 502, 617, 761.
Waldensis, Th., 297, 308, 850.

WiCLEF, 515.

INDEX

THOM1ST1CUS

Comment. In Epist. divl Pauli
I ad Tim. 3 381.
Ad Hebraeos 2. lect. 3 381.

4 d. 5. q. 2. a. 2 771.
4 d. 15. q. 1. a. 2 ad 1 64 . 453.
4 d. 44. q. 1. a. 2, qla. 3 635.

Summa c. Gentes
Comment. Im Sent.

1 d. 1. q. 1. a. 1 393.
1 d. 3. q. 4. a. 2 nd 2 517.
1 d. 33. q. 1 836.
2 d. 9. q. unica, a. 8 ad 2 192.
3 d. 1. q. 1. a. i 33, 139.
3 d. 1. q. 2. a. 5 nd 2 135. 600.
3 d. 2. q. 2, a. 2 534.
3 d. 3. q. 1, a. 1 313
3 d. 4. q. 1. a. 2 558.
3 d. 5. q. 2. a. 2 126. 577.
3 d. 6, q. 1 92.
3 d. 6. q. 2. a. 3 92, 502.
3 (I. 6. q. 3. a. 2 94.
3 d. 6. q. 3. a. 2 517.
3 d. 9. q. 1. a. 2, qla. 1 304.
3 d. 9. q. 1. a. 2, qla. 4 307.
3 d. 11. q. 1. a. 2 251. 819.
3 d. 12, q. 2. a. 1 786.
3 <1. 12. q. 2. a. 1-2 232.
3 d. 13. q. 2. a. 1 ad 4 693.
3 d. 13. q. 2. a. 1 nd 6 694.
3 d. 14. q. J. a. 3 737. 739. 740.
3 d. 14. q. i, a. 3. qla. 1 212.
3 d. 14. q. 1, a. 3. qla. 5 202. 744.
3 d. 14. q. i, a. 4 757.
3 d. 17. q. 1, Λ. 1. qla. 2 ad 1 502
3 d. 17. q. 1, a. 2 842.
3 d. 19. q. 1, a. 1 290.
3 d. 20. q. 1. a. 1. qla. 1 4-1.
3 d. 20, q. 1. a. 4. qla. 1 410.
3 d. 31. q. 2. a. 4 215. 732.

1. 1, c. 4 219.
1. 1. c. 6-7 394.
I. 1. C. 28 487.
1. 1. C. 37 833.
>. 1. c. 81 379.
I. 1. c. 93 466.
1. 2. C. 52-53 834.
1. 2. c. 5-1 493. 831.
I. 2. c. 81 161.
1. 2. c. S3 649.
1. 2. c. 84 619.
1. 3, c. 119 298.
1. 3. C. 162 SOO.
1. 4. C. 4 82.
I. 4. c. 8 36.
J. 4. C. 27-49 35.
I. I. c. 28 142. 480. 622.
1. 4. c. 29 153.
i. 4. C. 32 640.
1. 4, C. 34 78, 500.
I. 4. c. 35 76.
1. 4. c. 38 500.
1. 4. c. 41 488.
I. 4. c. 51 402.
1. 4. <5. 54 43. 53. 408. 429.
1. 4. C. 55 45. 53, 411, 429, 491.
QQ. DD.

De Veritate q. 20. a. 4 ad 1 704.
q. 20. a. 2 712. 744.
q. 20. a. 6 212.

886

INDEX THOMISTICUS

q. 20, a. 6 ad 3 720.
q. 21. a. 1 ad 1 251.
q. 27, a. 3 760.
q. 29, a. 1 690.
q. 29. a. 1 ad 1 819.
q. 29. a. 1 ad 4 186.
q. 29. a. 3 ad 3 ISO. 685.
q. 29. a. 4 691.
q. 29. a. 5 ad 4 186. 69Û.
q. 29. a. 7 289.
q. 29. a. 7 ad 5 192.
Q. 29. a. 7 ad 8 65. 454.
q. 29, a. 7 ad 11 64, 453.
De Potentia q. 2. a. 1 491.
q. 3. a. 8 ad 3 760.
q. 5. a. 4 ad 3 517.
q. 6. a. 4 223. 756.
q. 9, a. 4 122.
q. 9. a. 5 ad 13 571. 576.
Do unione Verbi incarnati a. 1 491.
a. 1 ad 6 92.
a. 1 et 6 81. 488.
a. 4 826.
QQ. Quodlib.

Quodllb.
"
“
-

2.
5,
6.
9.

a.
a.
a.
a.

4
5
7
2

145. 495.
639.
313.
256. 827.

Summa Thwl.

1,
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1,
1,
1.
1.
1.
1.
1.
1,
1.
1.
1.
1.
1.

q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.
q.

3. a. 3 79. 489.
3. a. 4 834.
3. a. 8 487, 501.
4. a. 1 ad 3 142. 610.
4. a. 2 39. 403. 831.
7. a. 2 458.
12, a. 6 210.
12. a. 8 724.
13. a. 4 825.
13. a. 7 98.
14. a. 12 204. 206.
19. a. 1 464.
19. a. 5 462.
19, a. 10 393. 850.
21, a. 4 425, 450.
23. a. 5 473.
25. a. 5-6 44. 409.
29. a. 4 122. 573, 576.
29, a. 4 ad 4 125.
32. a. 1 712.
34. a. 1 ad 3 829.
38. a. 1-2 548.
39, a. 3 133. 598.

1,
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1,
1.
1.
1.
1.
1.
1,
1,
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
.1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
I.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
2.
2.
2.

q. 39. a. 4 ad 3 810.
q. 40. a. 3 122, 127, 573.
q. 41. a. 2 838.
q. 41. a. 5 120, 571.
q. 45. a. 1 754.
q. 45. a. 3 756.
q. 45. a 5 226. 755.
q. 50. a. 2 495.
q. 58. a. 1 738.
q. 60. a. 3 867.
q. 62. a. 4 266.
q. 70. a. 3 ad 3 759.
q. 76. a. 1 645.
q. 76. a. 2 868.
q. 76, a. 3 159. 642.
q. 77. a. 1 160. 643.
q. 79. a. 9 838.
q. 81. a. 3 313.
q. 82. a. 2 267. 839.
q. 83. a. 1 850.
q. 89. a. 1 741.
q. 93. a. 5-6 379.
q. 95. a. 4 ad 2 456.
q. 98. a. 2 ad 1 324.
q, 106. a. 1 ad 3 191.
q. 110. a. 1-2 564.
q. 118. a. 1 649.
q. US. a. 3 161.
2. q. 5. a. 4 839.
2. q. 10. a. 1 838.
2. q. 10. a. 2 267.
2. q. 21. a. 3-4 425.
2.q. 51. a. 1 748.
2.q. 66, a. 3 745.
2,q. 68. a. 1 171.
2.q. 68. a. 1 ct 4 667.
2. q. 81. a. 3 310.
2. q. 103. a. 1 299.
2.q. 109. a. 2 293.
2.q. 110. a. 1 et 2 760.
2.q. 110, a. 2 ad 3 226.
2,q. Ill, a. 4 173.
2.q. 112, a. 1
681, 757. 773.
2, q. 112, a. 1 ad 3 775.
2,q. 113, a. 2 419.
2.q. 113. a. 8 291.
2. q. 113. a. 10 222.
2.q. 114. a. 1 425. 853.
2.q. 114, a. 3 64. 454.
2. q. 114. a. 3 ad 3 874.
2. q. 114, a. 4 270.
2.q. 114, a. 5 62. 451
2. q. 114. a. 6 289.
2. q. 1. a. 4 35. 394.
2. q. 2, a. 10 354.
2. q. 19. a. 1 172 668.

INDEX TH0MIST1CUS

2. 2. q. 19. a. 9 804.
2. 2. q. 19. a. 11 173.
2. 2.q. 2-1. a. 7 189.
2. 2. q. 29. a. 7 685.
2. 2. q. 30, a. 4 45. 410.
2. 2. q. 61. a. 4 ad 1 442.
2. 2. q. 93. a. 4 ad 2 851.
2. 2. q. 101, a. 2 851.
2. 2, q. 171, a. 2 722. 761.
2. 2. q. 178, a. 1 ad 1 223. 761
3. q. 1. a. 1 353.
3. q. 1. a. 1 ad 3 23-1, 788
3. q. 1. a. 2 194. 872. 874.
3. q. 2. a. 2 142.
3. q. 2. a. 3 619.
3. q. 2. a. 3 ad 3 150. 811.
3. q. 2. a. 3-1 248.
3. q. 2. a. 9 815.
3. q. 2. a. 12 232.
3. q. 2. a. 12 ad 3 109
3. q. 3. a. 1 ad 1 109.
3. q. 3. a. 2 232.
3. q. 3. a. 3 82. 827.
3, q. 3. a. 7 ad 1 149.
3. q. 3. a. 7 ad 2 13-1. 598.
3. q. 4. a. 1 ad 3 42. 159. 407.
3 q. 4. a. 2 827.
3. q. 4. a. 2 ad 2 499.
3. q. 4. a. 3 489.
3. q. 6. a. 6 179. 683.
3. q. 7, a- 4 802.
3 q. 7. a. 6 804.
3. q. 7. a. 7 34J.
3. q. 7. a. 9 ad 3 678.
3. q. 7. a. 11 165. 192.
3. q. 7. a. 12 191. 209.
3. «i. 7. a. 12-13 2S4.
3. q. 7. a. 13 99.
3. q. X. a. 3 ad 1 292.
3. q. 8. a. 4 199.
3. q. 8. a. 5 ad 3 180. 684.
3. q. 9. a. 3 710.
3. q. 9, a. 4 213. 219. 746. 748.
3. q. 10. a. 2 724.
3. q. 10. a. 4 ad 3 ISO. 685.
3. q. 12. a. 2 658.
3. q. 14. a. 1 ad 1 186. 310.
3. q. 14. a. 2 238. 841.
3. q. 14. a. 3 ad 2 239.
3. q. 15. a. 2 319
3 q. 15. a. 7 171.
3. q. 15. a. 10 199.
3 q. 16. a. 1 ad 1 534.
3. q. 16. a. 5 ad 1 126.
3. q. 17. a. 1 79.
3. q. 17. a. 2 144, 494. G77.

887

3. q. 17. a. 2 ad 1 148. 612. 617.
3. q. 17. a. 2 ad 3 121. 571.
3. q. 19. a. 3 ad 1 185.
3. q. 19. a. 4 289.
3. q. 21. a. 2 842.
3. q. 27. a. 3 791. 796. 797.
3. q. 27. a. 5 ad 3 330.
3. q. 31. a. 5 ad 1 154 , 635.
3. q. 34. a. 2 853.
3. q. 34. a. 4 199.
3. q. 35. a. 1 ad 1 144.
3. q. 35. a. 5 ad 1 612
3. q. 37. a. 3-4 850.
3. q. 41. a. 1 ad 3 793. 794.
3. q. 41. a. 2 r.d 2 793.
3. q. 41. a. 3 ad 2 793.
3. q. 46. a. 6 803.
3. q. 46. a. 7 845.
2 q. 47. a. 6 757.
3. q. 48. a. 2 428. 438.
3. q. 48. a. 6 226 766 7G7.
3. q. 49. a. 1 453.
3. q. 49 a- 1 ad 3 289.
3. q. 50. a. 6 766.
3. q. 52. a. 2 639.
3, q. 56. a. 1 766.
3. q. 56. a. 1 ad 3 765
3. q. 57. a 6 766,
3. q. 59. a. 6 192. 271.
3. q. 60. a. 5 299.
3. q. 61. a. 3 299.
3. q. 62. a. 5 770.
3 q. 62, a. 6 757, 770.
3. q. 73. a- 3
3. <1. 85. a. 3 451.
Supplem.. q. 97. a. 5 226.
Opuscula

Dc ente et essentia, c. G 145. 834.
Contra errores graecorum. pro!. SO.
Responsio ad lectorem Venetum, art. 23
475.
De regimine princlpum lib. 3. cap. 13-14
368.
Opuscula pscudothoniistica

De praedicamento ad allquid. cap. 2 80,
De humanitate Christi (opusc 60>. art. 5
et 8 361.
Allegationes Corporis >urls canonici

Cap. firmiter
Cn. Sicut 76.

76. 78. 92. 482.

888

pppp

Ca. Sancta Romana 76.
Clem, unica de summa Trinitate
Clem. Ad nostrum 178.
Perlatum 302. 301. 305.
Venerabiles 302, 304.
Sufficiat 323.
Beata 323.

INDEX THOMISTICUS

94.

Ca. Voventibus 326. 328.
Cap. Cum Christus 519.
Extravag. Unigenitus 636.

Aride allegationem juris civilis
Lex. Si adrogator 441.

I

INDEX

RERUM

ALPHABETIC US

(Indicantur pagina et numerus marginalis)

Abitractio duplex: simplicis Intelllgentlae
sive per primam operationem
mentis et judicii negativi sive
per secundam operationem ment's
127-128 : 578. 1.
Abstrahentium non est menda­
cium : quomodo sit IntelUgendum
127-128. 1: 578, 1.
Adoptio: quid 274.
An Christus sit Filius Dei adopti­
vus 275-276.
Adoratio latriae convenit Christo 297-30S.
Amor beatificus quomodo determinat vo­
luntatem 854, 9.
Animae humanae quomodo conveniat sub­
sistentia et existentia $45-1548:
anima separata est semlper<ora
647-648.
Analogiae unionis hypostaticae $6. 2; 522523.
·:
*
Antichrist
erit homo singularis 196.
— quanta erit ejus malitia 196.
Appetitus, propensio et inclinatio, quid
nominet proprie loquendo 631.
29.
— duplex : innatus et elicitus 85, 16.
— humanae naturae Christi ad per­
sonalitatem humanam, an sil ad­
mittendus 84, 15; 85, 16 : 630. 28.
A«<iumptibile duplex: ut possibile assumi
el ut aptum assumi 602. 1.
Assumptio et unio quomodo differant 102105: 530-544: quomodo sil Intelilgendum quod Filius Del assum­
psit hominem 151: 621-622 : 62Γ.
19.

— active accepta est communis tri­
bus personis, terminatlve autem
est propria secundae personae
tantum 593.
Beata Virgo Maria: ejus immaculata con­
ceptio 311-315: 561. 3.
— est Mater Del 349 : 623-625.
— an et quomodo maternitatem
suam divinam et Incarnationem
mereri potuit 113. 6; 231. 2.
Bonum est diffuslvum vel communicati­
vum sui, quomodo intclligcndum
40 : 405-406. 33.
Esse communicativum sui,.quo­
modo Deo conveniat 39-10. 9.
triplex Del communicatio 41; 68,
7 : 402. 30.
St omnes 1res personae divinae
assumerent naturam humanam,
non esset major communicatio
intensive, sed solum pluribus mo­
dis 406, 34.

Caput proprie et metaphorice dictum 189,
4.
— esse caput Ecclesiae alia ratione
dicitur dc Christo ct de Romano
Pontifice 189, 4: 194-19$.
— quomodo Christo conveniat esse
caput et pater Ecclesiae. 691-693.
— an et quomodo Christus dicatur
caput angelorum 199-193.
caput et cor quomodo se habeant
In influendo vitam ct motum
694. 5.

890

INDEX RERUM ALPHARCTICVS

Character sacramcntalts activus et passi­
vus 224.
Christas sibl non meruit suam Incarna­
tionem 293. 6: neque gloriam
animae; bene vero gloriam sui
corporis et sui nominis exaltatlcnom 264, 4.
— nobis autem meruit omnes gra­
tias. et quidem per actus carita­
tis sive elicitos sive Imperatos
269. 8 ; 847-875.
—■ fuit perfectus comprehensor in
primo inslantl suae conception!»
341-346.
— peccare non potuit 231-234: non
habuit fomitem peccati 231-236:
neque ignorantiam 238.
— in Christo est unum tantum esse
existentiae 254-257.
— Christi persona, an et quomodo
dici possit composita 87-93 : 5'0513.
— est univoco homo nobiscum 618.
11.
— Christus habuit scientiam bea­
tam, Infusam, acquisitam 701-731.
— an ct quomodo scientia Infusa
animae Christi dici possit discur­
sive 730-731.
— utrum per scientiam infusam co­
gnoverit futura contingentia 719720.
— scientia creata Christi an sit In­
finita 700-707.
Communicatio Idiomatum convenit Christo
ratione unionis hypostaticae 242253.
Conceptio «Uffert a nativitate 347.
Conversio duplex : per transsubstantlatlonem ct per transmutationem 76
3.
— effectum conversionis In Deum
tutissimum est semper referre in
gratiam Del efficaciter moventem
tamquam in suam causam effi­
cientem; defectum vero conver­
sionis referre Jn libertatem arbi­
trii Infirmi et miseri 74.
Definitio hominis duplex: physica el metaphysica 92.

Effectus formalis primarius et maxime in­
timus non potest separari a for­
ma 832. 15; quomodo intelllgendum effatum: Impossibile est

unum numero effectum pendere
a pluribus causis totalibus ejus­
dem generis ejusdemque ordinis
596: efficere et terminare quo
differant 596-597; Verbum divi­
num non potest vices gerere
causae formalis 604.
*
Eas
tripliciter sumi potest, scilicet pro
esse essentiae formaliter, pro esse
subsistentiae et pro esse existen­
tiae actualis 254-255. 1.
Existentia unica in Christo 627. 11: non
est probabile quoti existentia so­
la ratione distinguatur ab essen­
tia in creaturis 834, 17; an exi­
stentia accidentis differat ab exi­
stentia substantiae cui Inhaeret
608. 8.

Fidei motlvum: partes voluntatis In ejus
actu 200-201.
— an possit dari cum evidentia In
attestante G63; et cum visione
divinae essentiae 660-661.
— objectum fidei primarium et se­
cundarium 662. 6: deficiente ob­
jecto primario, an manere possit
Idem habitus specie fidei 663.
Forma duplex: totalis et partialis 520, 8:
discrimen Inter effectum formarnalem formae totalis et effectum
principii activi 520. 6.
Gratia habitualis bifarie considerari po­
test: secundum se et secundum
effectum ejus formale 167.
— an creetur 750: solus Deus esi
causa ejus principalis 681. 6; hu­
manitas Christi est causa ejus
instrumentons conjuncta 696;
Christus tamen ut homo est cau­
sa principalis meritoria et mora­
lis 682 : 772. 22
— Gratiae, non naturae respondet
gloria 210.
Plenitudo gratiae habitualis Chri­
sti maxima tam intensive quam
extensive 171-175.
— quo in sensu gratia Christi ha­
bitualis dici possit Infinita 182184: 6S2-68S.
■ scientia animae Christi non po­
test simpliciter loquendo dici In
finita quemadmodum dicitur gra­
tia infinita 209. 4.

INDEX RERUM ALPHABETICUS
— duplex eminentia potest conside­
rari in gratia animae Christi:
alia secundum essentiam suam,
et sic est maxima omnium gra­
tiarum; altera ex conjunctione
ad gratiam unionis 193.
— an sit ejusdem speciei cum gra­
tia habituali aliorum hominum
657. 7: 67S. 7-10.
— prcifia unionis : quid 10&-109: 547549: est maxima gratia 140-142;
608. 13; et inllnlta 176, 1: an po­
terit cadere sub merito 109-113:
549-559; bifarie considerari po­
test: ex parte relationis quae
consequitur in Ipsa humanitate
assumpta et ex parte Ipsius hy­
postasis Verbi Del 679, 2.

Habitus scientiae in nob'.s non est colle­
ctio speclerum formalker, sed
facultas quaedam intellectus adqutsita ex actibus ad judicandum
de conclusionibus 216 : 739. 1: 740;
747, 4.
Ignorantia triplex : pravae dispositionis,
privationis ct negationis 797. 1.
Illuminatio duplex exterior et Interior
221-222. 3.
Incarnatio: nomen 34. 2: 385. 2; Inhuma­
natio 386.
— probabile videtur quod unio e'
assumptio seu Incarnatio non dif­
ferunt realiter tamquam res a
re. sed realiter formali ter tam­
quam actio et passio, quae ma­
terialiter identlficantur cum eo­
dem motu 541. 27.
— duplex modus loquendi de Incar­
natione sanus ct catholicus 41.
10.
— ejus possibilitas, an sola ratione
apodictice probari vel improbrari valeat 37-39 : 387-392.
— ejus convenientia 34. 1; 39-43:
400-407.
— ejus tactum sive existentia 34.
1: 73-74; 385, 1.
— ejus crédibilités adversus genti­
les. Judaeos et haereticos 35-36:
394-400.
— ejus necessitas, supposita repa­
ratione humant generis per mo­
dum condignae satisfactionis 4366: 407-156.

891

— ejus motivutn est redemptio ho­
minis ab omnibus peccatis 6672; 456-175; et quidem principa­
liter a peccato originali 72-73:
475479.
— est opus maximae misericordiae
et caritatis Del ergu homines 4547: 455. 54.
Instrumenti duplex operatio: alia propria,
alia ex motione principalis agen­
tis 225. 8.
— Humanitas Christi efficienter phy­
sice gratiam per modum instru­
menti conjuncti Divinitati 225, 8:
ut Instrumentum tamen morale
potest concurrere ad creandum
vel ad annihilandum 227.

Libertas vera in quo consistat 267. 7: li­
bertas et necessitas quid et quotuplcx 838-839
— formaliter est in voluntate, sed
radicaliter In intellectu 268; 859.
13.
— tn Christo fuit perfectissima li­
bertas. 849.
Membra Christi quaenam sint iss-lx9
Missio: si Pater Iteret homo, non dicere­
tur mitti In mundum 594.
Mysterium: idem es: quod secretum divi­
num vel sacrum 380. 8.
— ejus magnitudo ex duplici capite
considerari potest, scilicet ex pro­
funditate rei occultae et ex par­
te Ipsius occultationis 38). 8.
Priori modo, mysterium Trinita­
tis est omnium maximum; secun­
do modo, maximum est myste­
rium Verbi incarnati 380. 8; 383.
12.
an de eo possit dari scientia 383.
13, et vera demonstratio 3x3-384
14-15.
Mysticorum visiones et auditiones quomo­
do sunt inte'llgendac 365
.Mysticum Corpus Christi et Christus Ips»·
quomodo se habeant quoad me
ritum ct praemium 63-65.

Nativitas: differt a conceptione 317.
— duplex; in utero et ex urero 347.
Natura ct suppositum quomodo differant
In creaturis 113-148; tn compoti­
tis cx materia et forma 78. 2;
79. 2; 81. 10; 488-489. 1; 491.

892

INDEX KERI M ALPHARETICVS

— naturae divinae convenit secun­
dum sclpsam esse principium
assumptionis humanae naturae,
non autem esse terminum eJus
nisi ratione personae, quatenus
naturam humanam assumpsit ad
sui personam 118-126: 568-577.
— natura melior non facit meliorem
visionem.
Naturale dicitur a natura vel a nativitate
113. 2; 559. 1.
— multipliciter accipitur, scilicet si­
mul cum natura vel nativitate,
ex principiis naturae sive ex vi
nativitatis, quandoque quidem
supposita lego Dei. quandoque
vero virtute principii efficientis
ipsam nativitatem 113-114, 2-3:
559-561, 2-3.
Perfectio duplex: simpliciter et secundum
quid sive pura et mixta 39. 9:
404. 31.
Persona divina bifarie sumitur, scilicet
pro persona ut abstrahit a sub
sistentia absoluta vel relativa, et
pro supposito divino quatenus
relativo distinguitur ab aliis per­
sonis 115.2 : 562-563. 2.
— soli personae divinae utroque mo­
do sumptae convenit naturam
creatam assumere, minime vero
personae creatae vel creabili 115118: 135: 568.
— Verbum sive secunda persona
Trinitatis terminat naturam
assumptam 121, 6; 572. 7.
Personalitas et existentia realiter diffe­
runt 148-149; 617, 8; 647. 5: quo­
modo dicatur causari ex princi­
piis naturae 618 619; an importet
rationem causae formalis respe­
ctu naturae 619, 12.
Praedestinatio quomodo et respectu cujus
conveniat Christo 277-285.
— praedestinatio Christi est causa
et exemplar nostrae praedestina­
tionis 289-296.

Redemptio et reparatio humanae naturae
lapsae per Verbum Del Incarna­
tum 43-45 : 408-411.

Salvatoris officia et epitheta dignissima:
testis Ocularis vitae aeternae, dux
omnium In vitam aeternam.

exemplar ct praeceptor cui obedire tenemur, salvator et vivifi­
cator omnium hominum 377, 1.
Sanguis Christi unitus fuit divinitati In
persona Verbi 154. 7; 636. 6.
— an fuerit animatus 637-638.
Satisfactio pro peccato ex condigno et ex
toto rigore justitiae 51-61: 426448.
Spes theologica non fuit In Christo 665666.
Subjectum duplex: inhaeslonls et denomi­
nationis 347-348.
Suppositum et natura quomodo differunt
610-611.
Subsistentia Ct ratio subsistendi 87. 3;
482-483: in Deo non solum est
nomen essentiale, sed etiam per­
sonale 121. 6 : 572. 7.
— subsistentia et singularitas, 80. 7.
Theologia, qua ratione est perfectissima
scientiarum 57, 25.
— processus theologicus elicitus et
imperatus 388. 6.
— quomodo se gerere debet theolo­
gus in mysterio Verbi Incarnati
pertractando 382-384.
— ordo et conspectus Summae fheologicae Sancti Thomae Aquinatis
33 : 377-378. 1-2.
- subjectum pecu Hare III Partis :
Deus incarnatus sive Deus homo,
vel etiam mysterium Verbi in­
carnati 33 : 378, 2.
Timur servilis non fuit In Christo neque
est In beatis, bene vero timor
filialis secundum quemdam actum
excellentissimum 172. 5: 668-670:
insuper ct timor sensibilis ut pro­
passio 240.
Vnio: quid 98.
— triplex ejus acceptio 98, 1; 524,
1.
— triplex ; essentialis, accidentalis
ct substantialis 516. 1.
— in natura 75, 1: 480, 1.
— in persona 81-88, 11; 488, 1.
— secundum personam vel hyposta­
tica 96-97. 3 : 98. 1; 524. «.
— divinae et humanae naturae in
Christo non est facta In natura
75-78 : 480-487; sed In persona et
secundum personam 79-88; 95<7-.
4S8-5U0: 516-524.

INDEX RERUM ALPHABBTICUS
— an sit aliquid creatum 98-102;
534-530.
- ejus comparatio cum a'iis unio­
nibus 105-107: 544.
— non est facta mediante gratia
habituali 651-654.

Verbum Dei quod semel assumpsit nun­
quam dimisit 638. 8.
Virtutes morales infusae an dentur 656.
2; quomodo differant ab acquisi­
tis vel naturalibus 658-659: in
Christo fuerunt ambae 656-659.

893

Visio increata divinae essentiae non potest
communicari intellectui creato
198 199. 3-1.
Voluntas efficax ct Inefficax S39.
— voluntatum eorformltas materialis
et formalis 839.
— Christi voluntas quotuplex et quo­
modo voluntati divinae conforme­
tur 839-8-15.
— in voluntate Christi fuit sum­
mum gaudium et summa tristitia,
etiam secundum rationem et por­
tionem superiorem S15. 11.

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

INTRODUCCION
Pag.

1 — Los manuscrites ...........................................................................

5

2 — Nuestra edioiôn .............................................................................

13

3 — Parte que es de Bânez y parte que corresponde al sustituto
en el comentario del segundo ciclo .....................................

15

CURSUS ANNI ACADEMICI 1571-1572
QUAESTIO PRIMA

De convenientia incarnationis
I. — Utrum fuerit conveniens Deum incarnari ...............
Π. — Utrum fuerit necessarium ad reparationem humani
generis Verbum Dei incarnari....
43
”
IU. — Utrum si homo non peccasset nihilominus Deus in­
carnatus fuisset.............................
66
”
IV. — Utrum Deus principalius incarnatus fuerit in reme­
dium actualium peccatorum quam in remedium
originalis peccatis .......................
72
” V-VI.
Utrum conveniens fuisset Deum incarnari a principio
humani generis .............................
73
Utrum incarnationis opus differri debuerit usque in
finem mundi..............................................................

Art.

34

”

73

896

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

QUAESTIO SECUNDA

De modo unionis Verbi incarnati quantum ad ipsam unionem
Pag.

I.
Utrum unio Verbi incarnati sit facta in una natura.
75
II. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in persona ... 78
III. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in supposito
sive in hypostasi....................................
85
D’. — Utrum persona Christi sit composita ......................
87
V. — Utrum in Christo fuerit unio animae et corporis ...
93
VI.
Utrum humana natura fuerit unita Verbo Dei accidentaliter.............................
95
VII. — Utrum unio divinae et humanae naturae sit aliquid
creatum .....................................................................
98
VIII. — Utrum idem sit unio quod assumptio.............
102
IX. — Utrum unio duarum naturarum sit maxima unionum. 105
X.—Utrum unio incarnationis sit per gratiam...............
108
XI. — Utrum unio incarnationis fuerit aliqua merita subse­
cuta .
109
ΧΠ. - Utrum gratia unionis fuerit Christo homini naturalis.
113

Art.

”
”

”

”
"
"

”
”

QUAESTIO TERTIA
De unione ex parte personae assumentis

I. - - Utrum personae divinae conveniat assumere naturam
creatam ........................................
Π. - Utrum naturae divinae conveniat assumere.............
III. — Utrum, abstracta personalitate per intellectum, natu­
ra possit assumere........................
126
IV.
Utrum una persona possit assumere naturam crea­
tam alia non assumente ............
130
V. - Utrum alia persona divina potuerit humanam natu­
ram assumere praeter personam Filii . 130
VI.
Utrum duae persona divinae possint assumere unam
et eamdem numero naturam......
131
VII. — Utrum una persona divina possit assumere duas na­
turas humanas .............................
135
VIII.
Utrum fuerit magis conveniens Filium Dei incarnari
quam Patrem vel Spiritum Sanctum . 136

Art.

”
”

“
"

”
”
”

115
118

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

897

QUAESTIO QUARTA

De unione ex parte assumpti

Pag.
Art.

”

”

— Utrum humana natura fuerit magis assumptibilis a
Filio Dei quam quaelibet alia natura ..............
II. — Utrum Filius Dei assumpserit personam ...............
III. — Utrum persona divina assumpserit hominem..........
IV. - Utrum Filius Dei debuerit assumere naturam huma­
nam abstractam ab omnibus individuis . 152
V. — Utrum Filius Dei humanam naturam assumere de­
buerit in omnibus individuis................
VI.
Utrum fuerit conveniens ut Filius Dei humanam na­
turam assumeret ex stirpe Adae . 152
i.

137
142
151

152

QUAESTIO QUINTA
De assumptione partium humanae naturae
Art.

”

”
”

I. — Utrum Filius Dei assumpserit verum corpus ..........
II.
Utrum Christus habuerit corpus carnale sive ter­
restre .........................................................................
III. — Utrum Filius Dei animam assumpserit.....................
IV. · Utrum Filius Dei assumpserit mentem humanam sive
intellectum ....................................
157

153
153
157

QUAESTIO SEXTA
De ordine assumptionis
Art.

”
”
”

I. — Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante
anima............................................
158
II. — Utrum Filius Dei assumpserit animam mediante spi­
ritu ..................................................
159
III. — Utrum anima Christi fuerit prius a Verbo assumpta
quam animae unita .....................
160
IV. — Utrum caro Christi fuerit prius a Verbo assumpta
quam animae unita .....................
161

Sto. TomAs -1

57

898

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM
Pag.

Art.

V. — Utrum Filius Dei assumpserit totam naturam hu­
manam mediantibus partibus.
VI. — Utrum Filius Dei assumpserit humanam naturam me­
diante gratia .........................................
163

162

QUAESTIO SEPTIMA
De gratia Christi secundum quod est singularis homo
Art.

”
”
”
”
’’
”
”
”

I. - Utrum in anima assumpta a Verbo fuerit gratia ha­
bitualis ..........................................
Π. — Utrum in Christo fuerint virtutes...............................
III. — Utrum in Christo fuerit fides ..................................
IV. — Utrum in Christo fuerit spes ..................................
V. — Utrum in Christo fuerint dona ...............................
VI. — Utrum in Christo fuerit donum timoris ..............
VII. — Utrum in Christo fuerint gratiae gratis datae ......
VIII.
Utrum in Christo fuerit prophetia .........................
IX. — Utrum fuerit in Christo gratiae plenitudo ............
X. — Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi ........
XI. — Utrum gratia Christi sit infinita .............................
ΧΠ. — Utrum gratia Christi potuerit augeri ....................
ΧΠΙ. — Utrum gratia habitualis in Christo subsequatur unio­
nem ..................................................

167
168
169
169
170
171
173
174
174
175
176
178
184

QUAESTIO OCTAVA
De gratia Christi secundum quod est caput Ecclesiae
Art.

”
”

I. — Utrum Christo secundum quod est homo competat
esse caput Ecclesiae ...............
187
II. — Utrum Christus sit caput hominum quantum ad cor­
pora ................................................
187
III. — Utrum Christus sit caput omnium hominum ........
187
IV. — Utrum Christus secundum quod homo sit caput an­
gelorum ...................................................
190
V. — Utrum sit eadem gratia qua Christus est caput Eccle­
siae cum gratia singularis illius hominis . 193

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

899
Pag.

Art. VI. — Utrum esse caput Ecclesiae sit proprium Christi ..

” VII. — Utrum diabolus sit caput malorum ...........................
" VIH. — Utrum Antichristus sit caput malorum ...................

194
195
195

QUAESTIO NONA
De scientia Christi bi communi
Art.

”

”
"

I. - Utrum in Christo fuerit aliqua scientia praeter di­
vinam ...........................................
Π. — Utrum in Christo fuerit scientia beatorum vel com­
prehensorum ...................................
199
III. — Utrum in Christo sit alia scientia indita praeter
scientiam beatam...........................
199
IV. — Utrum in Christo fuerit aliqua scientia experimentalis adquisita ...................................
201

197

QUAESTIO DECIMA

Do scientia beata animae Christi
Art.

”
”
”

I. — Utrum anima Christi comprehenderit et comprehen­
dat Verbum sive divinam essentiam. 204
II. — Utrum anima Christi in Verbo cognoverit omnia ...
III. — Utrum anima Christi possit cognoscere infinita in
Verbo ..............................................
207
IV. — Utrum anima Christi perfectius videat Verbum quam
quaelibet alia creatura ................
210

QUAESTIO UNDECIMA
De scientia indita vel infusa animae Christi
Art.

’’

I. — Utrum secundum scientiam inditam vel infusam Chri­
stus cognoverit omnia .............
211
II.— Utrum anima Christi potuerit intelligere secundum
scientiam inditam vel infusam non convertendo
se ad phantasmata.......................
213

204

900

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM
Pag.

Art. IIΓ. — Utrum anima Christi habuerit scientiam inditam seu

”

”

infusam per modum collationis. 214
IV. — Utrum in Christo scientia indita seu infusa fuerit
minor quam in angelis ................
215
V. — Utrum scientia indita seu infusa in Christo fuerit
habitualis scientia .................................
216
VI. — Utrum scientia indita animae Christi fuerit distincta
secundum diversos habitus ........
217
QUAESTIO DUODECIMA

De scientia animae Christi acquisita vel experimental!
Art.

”
"
”

I. — Utrum secundum scientiam adquisitam vel experimentalem Christus omnia cognoverit . 218
II. — Utrum secundum scientiam acquisitam vel experimentalem Christus profecerit....
219
IU. — Utrum Christus aliquid ab hominibus didicerit ...
IV. — Utrum Christus ab angelis scientiam acceperit.........

219
219

QUAESTIO DECIMATERTIA
De potentia animae Christi
Art.

”

"
”

I. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam..........
Π. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respe­
ctu immutationis creaturarum....
220
III. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respe­
ctu proprii corporis .....................
227
IV. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam respe­
ctu exeeutionis propriae voluntatis . 227

220

QUAESTIO DECIMAQUARTA
De defectibus corporis quos Christus in humana natura assumpsit
Art.

”

I. — Utrum Filius Dei debuerit assumere naturam huma­
nam cum corporis defectibus...
229
II. — Utrum Christus ex necessitate defectibus corporis
subjacuerit .....................................
229

INDEX QUAESTIONI M ET ARTICULORUM

901
Peg.

Art. III. — Utrum Christus defectus corporales contraxerit ...

230

IV. — Utrum Christus omnes defectus corpoiales hominum
assumere debuerit ................................

230

”
J

QUAESTIO DECIMAQUINTA

Do defectibus pertinentibus ad animam quos Christus in humana
natura assumpsit
I. — Utrum in Christo fuerit peccatum .........................
II. — Utrum in Christo fuerit fomes peccati....... .............
III. — Utrum in Christo fuerit ignorantia .........................
IV. — Utrum anima Christi fuerit passibilis .....................
V. — Utrum in Christo fuerit verus dolor sensibilis........
”
VI. — Utrum in Christo fuerit tristitia ..............................
” VU. — Utrum in Christo fuerit timor .................................
”VIII. — Utrum in Christo fuerit admiratio ...........................
”
IX. — Utrum in Christo fuerit ira ........................................
”
X. — Utrum Christus fuerit simul viator et comprehensor.

Art.

’’
”
”

231
234
236
238
239
239
240
240
241
241

QUAESTIO DECIMASEXTA
De his quae conveniunt Christo secundum esse et fleri
Art.

’’
”
”
”

”
”
"
”

I. — Utrum haec sit vera: Deus est homo..........................
II. — Utrum haec sit vera : Homo est Deus.........................
ΤΠ. — Utrum Christus possit dici homo dominicus.............
IV. — Utrum ea quae sunt humanae naturaede Deo dici
possint .......................................................................
V. — Utrum ea quae sunt humanae natura possint dici de
natura divina.................................
VI. — Utrumhaec sit vera : Deus factus est homo ...........
VII.—Utrumhaec sit vera: Homo factus est Deus...........
VITI. — Utrum haec sit vera: Christus est creatura.............
IX. — Utrumille homo, demonstrato Christo, incoeperit
esse.............................................................................

242
247
247

247
247
248
249
250
252

902

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM
Pag.

Ακτ.

"
”

X. — Utrum haec sit vera: Christus secundum quod homo
est creatura, vel incocpit esse. 252
XI. — Utrum Christus secundum quod homo sit Deus ....
ΧΠ. — Utrum Christus secundum quod homo sit hypostasis
vel persona ...................................
253

253

QUAESTIO DECIMASEPTIMA
De unitate Christi quantum ad esse
Art.

”

L — Utrum Christus sit unum vel duo ...........................
Π. — Utrum in Christo sit tantum unum esse ................

254
254

QUAESTIO DECIMAOCTAVA

De unitate Christi quantum ad voluntatem
Art.

”

’’
”
”
”

I. — Utrum in Christo sint duae voluntates ...................
Π. — Utrum in Christo fuerit aliqua voluntas sensualitatis
praeter rationis voluntatem ......
258
ΙΠ. — Utrum in Christo fuerint duae voluntates quantum
ad rationem ...................................
258
IV. — Utrum in Christo fuerit liberum arbitrium.............
V. — Utrum voluntas humana in Christo voluerit aliud
quam quod Deus vult ................
259
VI. — Utrum in Christo fuerit contrarietas voluntatum ...

258

259

259

QUAESTIO DECIMANONA
De unitate operationis in Christo
Art.

”
”

”

I. — Utrum in Christo sit tantum una operatio ..............
261
Π. — Utrum in Christo sint plures humanae operationes. 262
ΙΠ. — Utrum actio humana Christi potuerit ei osse meri­
toria ................................................
262
IV. — Utrum Christus aliis mereri potuerit.........................
263

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

903
Pag.

— De subjectione Christi ad Patrem.............

272

Quaestio vigesimapkima. — De oratione Christi ...........................

272

Quaestio vigesimasecunda.— De sacerdotio Christi.....................

272

Quaestio

vigesima.

QUAESTIO VIGESLMATERTIA
De adoptione, an Christo conveniat
Art.

”
”
”

I. — Utrum Deo conveniat filios adoptare...............
273
Π. — Utrum adoptare conveniat toti Trinitati
ΙΠ. — Utrum adoptari sit proprium rationalis creaturae ..
IV. — Utrum Christus secundum quod homo sit filiusDei
adoptivus...................................................................

273
273
275

QUAESTIO VIGESIMAQUARTA

De praedestinatione Christi
Art.

”
’’

”

I. — Utrum Christo conveniat praedestinatum esse........
Π. — Utrum haec sit falsa : Christus secundum quod homo
est praedestinatus esse Filius Dei.......................
IIL — Utrum Christi praedestinatio sit exemplar nostrae
praedestinationis.....................................................
IV. — Utrum praedestinatio Christi sit causa nostrae prae­
destinationis ...................................
287

277
277
285

QUAESTIO VIGESIMAQUINTA
De adoratione Christi
Art.

”
”

I. — Utrum eadem adoratione adoranda sit humanitas
. Christi et ejus divinitas ......................................
II. — Utrum humanitas Christi sit adoranda adoratione
latriae ............................................
HI. — Utrum imago Christi sit adoranda adoratione latriae.

297

300
302

90-1

INDEX QUAESTIONUM KT ARTICULORUM
Pag.

Art. IV. — Utrum crux Christi sit adoranda adoratione latriae.

”

V. — Utrum mater Dei sit adoranda adoratione latriae.
VI. — Utrum sanctorum reliquiae aliquo modo sint ado­
randae .......................................................................

307
308

308

QUAESTIO VIGESLMASEXTA
De hoc quod Christus dicitur mediator Dei et hominum
Art.

"

I. — Utrum esse mediatorem Dei et hominum sit proprium
Christo.......................................................................
Π. — Utrum Christus sit mediator Dei et hominum secun­
dum quod homo .........................
309

309

QUAESTIO VIGESIMASEPTIMA
De sanctificatione Beatae Virginis
Art.

”

"
"

”
”

I. — Utrum Beata Virgo fuerit sanctificata ante nativi­
tatem ex utero ..........................
310
II. — Utrum Beata Virgo sanctificata fuerit ante anima­
tionem .............................................
310
III. — -Utrum Beata Virgo fuerit emundata ab infectione
fomitis .............................................
315
IV. — Utrum per sanctificationem in utero fuerit Beata
Virgo praeservata ab omni peccato actuali........
V. — Utrum Beata Virgo per sanctificationem in utero
obtinuerit gratiae plenitudinem .
320
VI. — Utrum sanctificari in utero post Christum proprium
fuerit Beatae Virginis..................
320

319

QUAESTIO VIGESIMAOCTAVA

Dc virginitate Matris Dei

I. — Utrum Mater Dei fuerit virgo in concipiendo Chri­
stum ...........................................................................
”
Π. - Utrum mater Christi fuerit virgo in partu ..............
”
ΓΠ. — Utrum mater Christi permanserit virgo poet partum.
”IV. — Utrum Mater Dei virginitatem voverit...........................

Art.

321
321
321
321

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

905

QUAESTIO VIGESIMANONA
De desponsatione Matris Dei
Pag.
Art.

”

I. — Utrum Christus debuerit de virgine desponsata nasci.
II. — Utrum inter Mariam et Joseph fuerit verum matri­
monium ..........................................
325

325

QUAESTIO TRIGESIMA
De annuntiatione Beatae Virginis

ART.

”
”

»

I. — Utrum fuerit necessarium Beatae Virgini annuntiari
quod in ea flendum erat ...........
Π. — Utrum Beatae Virgini debuerit annuntiatio fieri per
angelum...........................................
III. — Utrum angelus annuntians debuerit Virgini apparere
visione corporali ...........................
IV. — Utrum annuntiatio fuerit convenienti ordine perfecta.

329
329
329
329

QUAESTIO TRIGESLMAPRIMA
Dc materia de qua corpus Salvatoris conceptum est
Art.

”
"
”
”
”

”

"

I. — Utrum caro Christi fuerit sumpta ex Adam ...........
II. — Utrum Christus sumpserit carnem de semine David.
ΠΙ. — Utrum genealogia Christi convenienter ab Evangelistis texatur ...........................................................
IV. — Utrum materia corporis Christi debuerit esse assum­
pta de femina .............................
332
V. — Utrum caro Christi fuerit concepta ex purissima san­
guinibus Virginis .........................
333
VI. — Utrum corpus Christi fuerit secundum aliquid signa­
tum in Adam et in aliis patribus.
333
VII. — Utrum caro Christi ab antiquis patribus peccato in­
fecta fuerit.....................................
333
VITI. — Utrum Christus fuerit in lumbis Abrahae decimatus.

331
331
331

334

906

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

QUAESTIO TRIGESIMASECUNDA
De principio activo in conceptione Christi
Pag.
Art.

”
”
”

I. — Utrum efficere conceptionem Christi debeat attribui
Spiritui Sancto ..........................
Π. — Utrum Christus debeat dici conceptus de Spiritu
Sancto ............................................
335
ΠΙ. — Utrum Spiritus Sanctus debeat dici pater Christi se­
cundum humanitatem ..................
335
IV. — Utrum Beata Virgo aliquid active egerit in conce­
ptione corporis Christi ................
335

335

QUAESTIO TRIGESIMATERTIA
De modo et ordine conceptionis Christi
Art.

”
”

’’

I. — Utrum corpus Christi fuerit formatum in primo in­
stanti conceptionis....................
Π. — Utrum corpus Christi fuerit animatum in primo in­
stanti conceptionis ........................
339
1Π. — Utrum caro Christi prius fuerit concepta et post mo­
dum assumpta...............................
339
IV. — Utrum conceptio Christi fuerit naturalis.................

338

340

QUAESTIO TRIGESIMAQUARTA
De perfectione prolis conceptae
Art.

"

”

”

I. — Utrum Christus fuerit sanctificatus in primo instanti
suae conceptionis ......................
341
Π. — Utrum Christus secundum hominem habuerit usum
liberi arbitrii in primo instanti suao conceptionis.
HI. — Utrum Christus in primo instanti suae conceptionis
mereri potuerit .............................
341
IV. — Utrum Christus fuerit perfectus comprehensor in pri­
mo instanti suae conceptionis....
343

341

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

907

QUAESTIO TRIGESIMAQUINTA
De nativitate Christi
Pas.
Art.

”
"
”
”

I. — Utrum nativitas naturae conveniat magis quam per­
sonae ...........................................
Π. — Utrum Christo sit attribuenda aliqua nativitas tem­
poralis .....................................................
ΙΓΙ. — Utrum secundum temporalem nativitatem Christi
Beata Virgo possit dici mater ejus ...................
IV. — Utrum Beata Virgo debeat dici mater Dei...............
V. — Utrum in Christo sint duae filiationes .....................
VI. — Utrum Christus fuerit natus sine dolore matris ...
VII. —· Utrum Christus debuerit in Bethlehem nasci ..........
VUI. — Utrum Christus fuerit congruo tempore natus ...

347
348

348
349
349
352
352
353

QUAESTIO TRJGESIMASEXTA
De manifestatione Christi nati
Art.

"
”
”
”
”
”
”

I. — Utrum Christi nativitas debuerit omnibus esse mani­
festa .............................................
Π. — Utrum nativitas Christi aliquibus debuerit manife­
stari ................................................
HI. — Utrum sint convenienter electi illi quibus est Christi
nativitas manifestata...................
IV. — Utrum per seipsum suam nativitatem manifestare
debuerit..........................................
V. — Utrum nativitas Christi debuerit per angelos et stel­
lam manifestari ...........................
VI. — Utrum convenienti ordine Christi nativitas fuerit ma­
nifestata .........................................
VII. — Utrum stella quae Magis apparuit fuerit una de cae­
lestibus stellis ...............................
VIH. — Utrum Magis convenienter venerint ad Christum ado­
randum et venerandum .............
357

354

356

356
356
356
357
357

908

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

QUAESTIO TRIGESIMA SEPTIMA
De circumcisione Christi et de aliis legalibus circa puerum Christum
observatis
Pag.

Art.

”
”
”

I. — Utrum Christus debuerit circumcidi .
Π. — Utrum convenienter fuerit Christo nomen impositum.
III. — Utrum convenienter fuerit Christus in templo oblatus.
IV. - Utrum convenienter Mater Dei purganda ad templum
accesserit...................................................................

359
360
360
361

QUAESTIO TRIGESIMAOCTAVA

De baptismo Joannis
Art.

”
”
”

”

L — Utrum fuerit conveniens Joannem baptizare ..........
Π. — Utrum baptismus Joannis fuerit a Deo ...............
ΙΠ. — Utrum in baptismo Joannis gratia daretur...............
IV. — Utrum baptismo Joannis solus Christus debuerit ba­
ptizari .............................................
362
V. — Utrum baptismus Joannis cessare debuerit postquam
Christus est baptizatus.........................
362
VI. — Utrum baptizati baptismo Joannis fuerint baptizandi
baptismo Christi .........................
363

362
362
362

QUAESTIO TRIGESLMANONA

De baptismo Christi
Art.

”
”
”
”
”

I. — Utrum fuerit conveniens Christum baptizari ............
Π. — Utrum Christum decuerit baptizari baptismo Joannis.
IU. — Utrum convenienti tempore Christus fuerit bapti­
zatus ...........................................................................
IV.— Utrum Christus debuerit baptizari in Jordane.........
V. — Utrum Christo baptizato debuerint caeli aperiri ...
VI. — Utrum convenienter Spiritus Sanctus super Christum
baptizatum dicatur in specie columbae descen­
disse ................................................
365

364
364
364
364
364

909

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM
1

ΙΆΚ.

Art. VII. — Utrum illa columba in qua Spiritus Sanctus appa­

ruit fuerit verum animal ........
” VIII. — Utrum convenienter Christo baptizato fuerit vox Pa­
tris audita Filium protestantis .

365

366

QUAESTIO QUADRAGESIMA

De modo conversationis Christi
Art.

”

”
’·

Utrum Christus debuerit inter homines conversari,
an solitariam agere vitam .......
367
Π. — Utrum Christum debuerit austeram vitam ducere in
hoc mundo ....................................
367
III. — Utrum Christus in hoc mundo debuerit pauperem
vitam agere ...................................
IV. — Utrum Christus fuerit conversatus secundum legem.
I.

367
368

QUAESTIO QUADRAGESIMAPR1MA
De tentatione Christi

Utrum Christo tentari conveniens fuerit...............
369
"Π. — Utrum Christus debuerit tentari in deserto.......................
”m. — Utrum tentatio Christi debuerit, esse post jejunium.
”IV. — Utrum fuerit conveniens tentationis modus
et ordo.

Art.I.

370
371
371

QUAESTIO QUADRAGESIMASECUNDA

De doctrina Christi
Art.

’’
”
”

I. — Utrum Christus non solum judaeis sed etiam genti­
bus debuerit praedicare ...........
372
Π. — Utrum Christus debuerit judaeis sine eorum offen­
sione praedicare ...........................
ΙΠ. — Utrum Christus omnia publice docere debuerit........
IV. — Utrum Christus doctrinam suam debuerit scripto tra­
dere ..................................................
373

372
372

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

910

CURSUS ANNORUM ACADEMICORUM 1589-1591
IN UNIVERSITATE SALMANTINA

(QQ. 1-19)

Pag.
In Prologum divi Thomae...................................................................

377

QUAESTIO PRIMA
De convenientia incarnationis
Art.

”
”
”

I. — Utrum fuerit conveniens Deum incarnari.................
H. — Utrum fuerit necessarium ad reparationem humani
generis Verbum Dei incarnari....
407
III. — Utrum si homo non peccasset, nihilominus Deus in­
carnatus fuisset ...........................
456
IV.
Utrum Deus principalius incarnatus fuerit in reme­
dium actualium peccatorum quam in remedium
originalis peccati .........................
475

385

QUAESTIO SECUNDA
De modo unionis Verbi incarnati quantum ad ipsam unionem
Art.

’’
”

”
”
”
”

'*
”
”

I.- Utrum unio Verbi incarnati sit facta in una natura.
Π. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in persona ...
ΓΠ. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in supposito
sive hypostasi .........................................................
IV. — Utrum persona Christi sit compcsita..........................
V. — Utrum in Christo fuerit, unio animae et corporis ...
VI. — Utrum humana natura fuerit unita Verbo Dei acci­
dental iter .........................................
516
VII. — Utrum unio divinae et humanae naturae sit aliquid
creatum ...........................................
524
VIII. — Utrum idem sit unio quod assumptio..............
IX. — Utrum unio duarum naturarum sit maxima unionum.
X. — Utrum unio incarnationis sit per gratiam..............

4S0
488

499
500
514

530
544
547

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

911
Pag.

Art. XI. — Utrum unio incarnationis fuerit aliqua merita sub­

secuta ...........................................
549
ΧΉ. — Utrum gratia unionis fuerit Christo homini natu­
ralis ................................................
550

”

QUAESTIO TERTIA
De unione ex parte personae assumentis
Art.

"
"
’’

”
’’

”
”

Utrum personae divinae conveniat assumere naturam
creatam .......................................
562
Π. — Utrum naturae divinae conveniat assumere ............
ΙΠ. — Utrum abstracta personalitatem per intellectum na­
tura possit assumere ...................
578
IV. — Utrum una persona possit assumere naturam crea­
tam, alia non assumente ....
593
V. — Utrum alia persona divina potuerit humanam natu­
ram assumere, praeter personam Filii...............
VI. — Utrum duae personae divinae possint assumere unam
et eamdem numero naturam......
594
VII.
Utrum una persona divina possit assumere duas na­
turas humanas .............................
599
VHI. — Utrum fuerit magis conveniens Filium Dei incarnari
quam Patrem vel Spiritum Sanctum . 601
I.

568

594

QUAESTIO QUARTA
Dc unione ex parte assumpti
Art.

”
”
"
"

”

Utrum humana natura fuerit magis assumptibilis a
Filio Dei quam quaelibet alia natura ................
Π. — Utrum Filius Dei assumpserit personam.................
ΙΠ. — Utrum persona divina assumpserit hominem ..........
IV. — Utrum Filius Dei debuerit assumere naturam huma­
nam abstractam ab omnibus individuis ............
V.
Utrum Filius Dei humanam naturam assumere de­
buerit in omnibus individuis......
632
VI. — Utrum fuerit conveniens ut Filius Dei humanam na­
turam assumeret ex stirpe Adae.........................

I.

602
610
61θ

632

633

912

INDEX QUAESTIONUM BT ARTICULORUM

QUAESTIO QUINTA
De assumptione partium humanae naturae
.
Art.

”

”
"

I. — Utrum Filius Dei assumpserit verum corpus............
Π. — Utrum Christus habuerit corpus carnale sive ter­
restre ...............................................
634
III. — Utrum Filius Dei animam assumpserit ...................
IV. — Utrum Filius Dei assumpserit mentem humanam sive
intellectum .....................................
640

Pag.

634

640

QUAESTIO SEXTA

De ordine assumptionis
Art.

”
”
”

”

I. — Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante anima
Π. - Utrum Filius Dei assumpserit animam mediante spi­
ritu ..................................................
642
ΙΠ. — Utrum anima Christi fuerit prius assumpta a Verbo
quam caro .....................................
6-14
TV. -· Utrum caro Christi fuerit prius a Verbo assumpta
quam animae unita ......................
649
V. — Utrum Filius Dei assumpserit totam naturam huma­
nam mediantibus partibus....................
VL — Utrum Filius Dei assumpserit humanam naturam me­
diante gratia .................................
650

641

649

QUAESTIO SEPTIMA
De gratia Christi secundum quod est singularis homo
Art.

”
”
’’
”
”

I.- Utrum in anima assumpta a Verbo fuerit gratia ha­
bitualis .........................................
Π. — Utrum in Christo fuerint virtutes..............................
UT. — Utrum in Christo fuerit fides .....................................
IV. — Utrum in Christo fuerit spes......................................
V. — Utrum in Christo fuerint dona....................................
VI. — Utrum in Christo fuerit donumtimoris.....................

655
656
659
664
667
667

913

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

PAg.
Art. VII. — Utrum in Christo fuerint gratiae gratis datae.......

”Vin. — Utrum in Christo fuerit prophetia ............................
"
IX. — Utrum fuerit in Christo gratiae plenitudo ..............
”
X. — Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi ...........
”
XI. — Utrum gratia Christi sit infinita.................................
’’ XII. — Utrum gratia Christi potuerit augeri.........................
” ΧΙΠ. — Utrum gratia habitualis in Christo subsequatur unio­
nem . ................................................
688

671
671
672
673
679
683

QUAESTIO OCTAVA
De gratia Christi secundum quod est caput Ecclesiae
Art.

”
”

I. — Utrum Christo secundum quod est homo competat
esse caput Ecclesiae ................
n. — Utrum Christus sit caput hominum quantum ad cor­
pora vel solum quantum ad animas. 695
ΙΠ. —- Utrum Christus sit caput omnium hominum...........

691

696

QUAESTIO DECIMA
De scientia beata animae Christi

(Alfonsus de buna)
Art. UT.— Utrum anima Christi possit cognoscere infinita in

Verbo...........................................

θ^8

QUAESTIO UNDECIMA
De scientia indita vel infusa animae Christi
Art.

”

I. — Utrum secundum scientiam inditam vel infusam Chri­
stus cognoverit omnia .............
708
Π. — Utrum anima Christi potuerit intelligere secundum
scientiam inditam vel infusam non convertendo
se ad phantasmata.......................
726

Sto. TomA» -1

68

914

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM
Pag.

Art. HI. — Utrum anima Christi habuerit scientiam inditam seu

”
”
”

infusam per modum collationis .
IV. — Utrum in Christo scientia indita seu infusa fuerit
minor quam in angelis..................
733
V. — Utrum scientia indita seu infusa in Christo fuerit
habitualis scientia .......................
734
VI. — Utrum scientia indita animae Christi fuerit distincta
secundum diversos habitus ......
739

729

QUAESTIO DUODECIMA
De scientia animae Christi acquisita vel experimental!
Art.

”
”

I. — Utrum secundum scientiam acquisitam vel expérimen­
taient Christus omnia cognoverit . 743
II. — Utrum secundum scientiam acquisitam vel expérimen­
taient Christus profecerit ..........
743
ΙΠ. — Utrum Christus aliquid ab hominibus didicerit ...

751

QUAESTIO DECIMATERTIA

De potentia animae Christi
Art.

”
”

I. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam..........
II. — Utrum anima Christi habeat omnipotentiam respectu
immutationis creaturarum ........
753
ΠΙ. — Utrum anima Christi habuerit omnijxjtentiam respe­
ctu proprii corporis.....................
777

753

QUAESTIO DECIMAQUINTA
Dc defectibus pertinentibus ad animam quos Christus in humana
natura assumpsit
Art.

”
”

I. — Utrum in Christo fuerit peccatum ...........................
Π. — Utrum in Christo fuerit fomes peccati .....................
ΙΠ. — Utrum in Christo fuerit ignorantia ..........................
IV. — Utrum anima Christi fuerit passibilis ......................

781
792
797
800

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

915

QUAESTIO DECIMASEXTA
De his quae conveniunt Christo secundum esse et fieri
Pag

Art.

”
"
”

"
”
”
"
”

”

”
"

I. —·Utrum haec sit vera: "Deus est homo” ...........
II. — Utrum haec sit vera: "Homo est Deus”....................
III. — Utrum Christus possit dici "homo Dominicus”.......
IV. — Utrum ea quae sunt humanae naturae deDeo dici
*
possint.......................................................................
V. — Utrum ea quae sunt humanae naturae possint dici
de natura divina ......................................................
VI. —’Utrum haec sit vera: "Deus factus est homo" .........
VH. —Utrum haec sit vera: "Homo factus est Deus”.........
VITI. — Utrum haec sit vera : "Christus est creatura” ..........
IX.—Utrum "ille homo” demonstrato Christo, "incoeperit
esse"...........................................................................
X. — Utrum haec sit vera : "Christus secundum quod homo,
est creatura vel incoepit esse” ..
821
XI. — Utrum "Christus, secundym quod homo, sit Deus”.
ΧΠ. — Utrum Christus secundum quod homo sit hypostasis
vel persona ..........................................».................

806
812
813
813
813
815
817
818
820

821

821

QUAESTIO DECBLASEPTIMA
De unitate Christi quantum ad esse
2Ïrt.

”

I. — Utrum Christus sit unum vel duo ...........................
Π. — Utrum in Christo sit tantum unum esse ...............

823
823

QUAESTIO DECIMAOCTAVA
De unitate Christi quantum ad voluntatem
Art.

"

V. — Utrum voluntas humana in Christo voluerit aliud
quam quod Deus vult ...............
VI. — Utrum in Christo fuerit contrarietas voluntatum ..

837
837

916

INDEX QUAESTIONUM ET ARTICULORUM

QUAESTIO DECIMANONA

De unitate operationis Christi
Pag.
Art. ΙΠ. — Utrum actio humana Christi potuerit ei esse meri-

”

ritoria...........................................
847
IV. — Utrum Christus aiiis mereri potuerit .....................

847

INDICES
Auctorum ...............................................................................................
Thomisticus ...................................... ;.................................................
Alphabcticus rerum ...........................................................................
Quaestionum ct articulorum............................................................

MANRESA HALL
LIBRARY

879
885
889
895

Errata

Pag.
»

1»
•I

»
>1
»
II

Jf
II
»
»

II
·>
»
•1
•1

33, lin.
34 >·
61 II
86 II
127 II
235 II
268 II
309 II
315 II
358 II
378 II
384 II
403 >1
Μ
•1

20
14
26
20
1
9
3
15
16
30
14
6
17
30

475 nota
478 lin,
9
569 II * 1

Secundo nota
Cecundo
od
frecucntissimum
mendatium
naturalis
exertitium
secundo quod
scismaticum
quo
excrutari
imittantur
consummabitur
ratiocinare
oratorem
possilia
secundaria

Corrige

Secundo nota:
Secundo
ad
frequentissimum
mendacium
naturalibus
exercitium
secundum quod
schismaticum
quod
scrutari
imitantur
consumabitur
ratiocinari
lectorem
possibilia
secundario