DU MÊME AUTEUR Compendium) i vol., in 8°, pp. 666, 1925, Roma, Fr. Ferrari. De Revelatione( Le Sens commun, la Philosopie de 1’ être et les formules dogmatiques. I vol., in-16’, 390 p., 3e éd., 1922, Desclée, de Brouwer, Paris, 76-bis, rue des Saints Pères. > , ' · > >. Dieu, son existence et sa nature (Solution thomiste des antinomies agnostiques). I vqL, g.d in-8’, 894 p.,. Paris, Beàuchèsrie (8e édition). extrait du précédent ouvrage, I vol., in-84, 340 p., 1920, Paris, Beauchesne. Les Perfections divines, 2 vol., in 12" 7" édit., Editions de la Vie Spirituelle (Desclée, Paris, rue Saint Sulpice). Perfection chrétienne et contemplation, L’Amour de Dieu et la Croix de Jésus (2 vol., in-124). Edi­ tions de la Vie Spirituelle. Le Réalisme du Principe de Finalité (Desclée de Brouwer). La Providence et la Confiance en Dieu (Desclée de Brouwer). La Prédestination des saints et la grâce (Desclée de Brouwer). Les Trois âges de la vie intérieure, 2 vol., Editions de La Vie Spirituelle. La Mère du Sauveur et la vie intérieure, Editions de La Vie Spirituelle. Le sens du mystère et le clair-obscur intellectuel de Brouwer). Ln synthèse thomiste (même éditeur). (Desclée THEOLOGIA FUNDAMENTALIS SECUNDUM S. THOMAE DOCTRINAM PARS APOLOGETICA DE REVELATIONE PER ECCLESIAM CATHOLICAM PROPOSITA VOLUMEN 1 AUCTORE P. Fr. REG. GARRIGOU-LAGRANGE 0. P. MAGISTRO IN S. THEOLOGIA PROFESSORE IN COLLEGIO ANGELICO DE URBE ET SOCIO ACADEMIAE ROMANAE S. THOMAE AQ. 5’ EDITIO EMENDATA OPERIS INTEGRI OPUS JUXTA S. P. BENEDICTI XV OPTATA SACRAE PRAESENTIM JUVENTUTI COMMENDATUM DESCLÉE ET SOCII S. SEDIS APOSTOLICAE ET S. RITUM CONGREGATIONIS TYPOGRAPHI ROMAE - TORNAC1 - PARISIIS 1950 0 η 3 G 3? . I j ■1 APPROBATIONES Opus R. P. Mag. Reginald! Garrigou-Lagrange De revelatione attente per­ legimus dignumque existimamus quod typis committatur et in pubblicam utili­ tatem rursus edatur. Romae, e Collegio Angelico, die r Decembris 1944. Fr. M. Michael Browne, O. P. S. Th. Mag. Fr. Ludovicus Gillon O. P. S. Th. Mag. IMPRIMATUR Fr. M. St. Gillet, O. P. Magister Gener. O. P. IMPRIMATUR: Luigi Traglia, Arch. Caesarlen., Vicesger. HtiiblhmnnlO 'l'ipogiafu.o · Pllni.in.i · Solui Umbro, 1950 VIRGINI DEIPARAE DOCTORUM ET COMPREHENSORUM REGINAE QUAE REVELATA MYSTERIA PARVULOS SUAVITER ET ALTISSIME DOCET AUCTOR IN SIGNUM GRATI ANIMI ET FILIALIS OBED1ENT1AE LIBENTISSIME DEDICAT 93006 t l'.t DILECTO FILIO REG IN ALDO GARR IGOU-LAG RANGE DOCTORI DECURIALI IN URBIS COLLEGIO ANGELICO SACRAE THEOLOGIAE TRADENDAE. BENEDICTUS P. P. XV. Dilecte fili, salutem et apostolicam benedictionem. Mirifice ad christianam sapientiam cum illustrandam tum defen-dendam valere Aquinatem, ex tuo quoque libro de Revelatione nuper edito elucet, cujus exemplar pie Nobis muneri obtulisti. In quo expli­ cans quae pertinent ad apologeticam fundamentalis, ut aiunt, theologiae partem, ita Sancti Thomae disciplina et ratione uteris, ut egregie non solum veteres sed recentiores etiam chnstianae fidei adversarios con­ vincas. Cum enim errores horum temporum ex hujusmodi principiis demum dimanent quae acceptae ab Ecclesiae et Patribus et Doctoribus philosophiae maxime contraria sunt, recte tu quidem hanc illis opponis ipsumque Scholae principem, Doctorem Angelicum, eos invicte refutan­ tem inducis. Plura autem ex variis theologiae locis desumpta, ad hanc tractationem adhibes, omniaque apte ingenioseque disponis ut plena defensio exsistat et valida traditae divinitus veritatis. Itaque confecisti opus de quo non mediocris est opinio peritorum ; quodque optamus sacrae praesertim juventuti sit usui, ut ea quae supra naturam sunt, sicut hodie oportet, tueri possit ac defendere. Caelestium auspicem munerum peculiarisque benevolentiae Nostrae testem, tibi, dilecte fili, apostolicam benedictionem amanter impertimus. Datum Romae apud S. Petrum die XV mensis februarii MCMXIX, Pontificatus Nostri quinto. BENEDICTUS P. P. XV P II A E F A T10 1. In hoc tractatu de Revelatione, per Ecclesiam catholicam propo­ sita, continetur tota Apologetica, scilicet defensio divinae originis Chri­ stianismi et divinae institutionis Ecclesiae catholicae ad revelationem conservandam et infallibiter proponendam. Haec duo per modum unius a Concilio Vaticano, sess. III, considerantur1. Sic pars apologetica tra­ ctatus de Ecclesia coniungitur cum tractatu de Revelatione (seu de Vera Religione). Non autem, hic agitur de Constitutione intima Ecclesiae, nec de Locis Theologicis, quae posterius tractanda sunt modo proprie theologico, argumentando scilicet ex ipsa Revelatione iam nobis infallibiliter proposita per Ecclesiam catholicam 2. (Imo de Constitutione intima Ecclesiae logice agendum esset solum post Tractatum de Verbo Incarnato et Redemptore, iuxta debitum ordinem Symboli Apostolici, quamvis utilitatis causa et ad repetitiones vitandas, huiusce Constititionis expositio fiat post apologeticam probationem divinae auctoritatis Ecclesiae). 2. Apologetica in hoc libro consideratur, non ut scientia specifice distincta a sacra Theologia, sed ut particulare eius munus, rationale ac defensivum ; nam argumentatur ex ratione quidem, sed sub directione fidei, ut fusius in Prolegomenis explicabimus. — Propterea hoc opus concipitur ut Theologia Fundamentalis, id est ut Theologia de funda­ mentis fidei, seu ut critica de valore supematuralis cognitionis fidei. Theologia tamen fundamentalis, ut sit integra, complecti debet non solum totam Apologeticam sed etiam tractatum de Locis seu fontibus theologicis, praesertim de S. Scriptura, de Traditione divina, de Magi­ sterio Ecclesiae3. Propterea sequentem titulum huic operi dedimus : * Cf. Concilium Vaticanum, Sess. III, Constitutio de fide Catholica c. 2 De Re­ velatione. — c. 3. De Fide. — c. 4 De Fide et Ratione. Vide H. Denzinger, Enchiriridion Symbolorum et Definitionum, 10.a ed. n. 1785... 1794. 2 Ita Concilium Vaticanum, post praedictam Constitutionem de Fide catholica instituit, Sess. IV, specialem Constitutionem de Ecclesia Christi, c. i. De Apostolici primatus ... institutione. — c. 2. De primatus perpetuitate — c. 3. De piimatu Ro­ mani Pontificis. — c. 4. De Romani Pontificis infallibili magisterio. — Cf. Denzin­ ger, Euchir. n. 1821, seqq. 3 Cuhi autem in nostris Prolegomenis pluries dicimus : « Theologia fundamen­ talis vel Apologetica», talis expressio non est ad restringendum ambitum Theolo­ giae fundamentalis, sed ad brevius loquendum de illa quoad suam partem apologe­ ticam considerata. Revera tamen ut dicemus, praeter demonstrationem apologeticam Praefatio Theologia fundamentalis —- pars apologetica. Addidimus «secundum S. Thomae doctrinam » nam, pro qualibet quaestione, textus S. Doctoris ad materiam pertinentes, attente eliguntur et explicantur ; sic habetur vera introdutio ad studium « Summae Theologicae » Aquinatis. 3. In hac nostra critica de valore supernaturalis cognitionis fidei, praesertim partem speculativam evolvemus contra rationalismum philosophicum ; etenim contra rationalismum biblicum longius agendum est in Introductione ad S. Scripturam et in eius Exegesi. — Ad nostrum igitur finem fusius tractabimus de notionibus revelationis, mysterii, dogmatis, supernaturalitatis fidei, credibilitatis, comparando notiones catholicas cum heterodoxis. Quibusdam lectoribus forsitan haec vide­ buntur longiora pro tyronibus ; attamen, docendo per octo annos hanc materiam, notavimus, fere omnes studentes, maxime ingenio meliores, his omnibus explicationibus indigere ad solutionem obiectionum natu­ ralistarum, quae nunc praecipue circa fidei fundamenta versantur, et ab omnibus citantur. Insuper utilitati studentium et etiam professorum consulere voluimus, manifestando connexionem diversorum Theologiae problematum cum fundamentis de quibus agimus. 4. Inter quaestiones in tractatu de Revelatione occurrentes, una est maximi monenti, scilicet : quomodo cognoscenda sit Revelatio, tanquam motivum formale fidei infusae. Hoc problema idem est ac quaestio de ultima resolutione certitudinis fidei supernaturalis, quae communiter exponitur in tractatu de Fide. Hunc autem plures auctores hodierni instituunt statim post praelectiones de Revelatione, de Ec­ clesia, de Locis theologicis, et ante praelectiones de Deo uno et trino, luxta traditionem scholasticorum e contra verus locus ipsius tractatus de Fide assignatus est a S. Thoma in initio Il.ae Summae Theolo­ gicae, post quaestiones de Gratia et ante articulos de Spe, Charitate, aliisque virtutibus. lam vero in ipso tractatu de Revelatione, agentes de eius cognoscibilitate et de credibilitate mysteriorum fidei, inquire­ mus quomodo cognoscatur Revelatio, non solum sub aspectu exteriori, prout certissime confirmatur miraculis naturaliter cognoscibilibus ,sed sub aspectu intimo et altissimo, prout est motivum formale fidei in­ fusae. Sic explicabimus, ut oportet in Theologia fundamentali, pri­ mum verbum Symboli Apostolici : Credo. Ad solutionem autem humsce gravis quaestionis, late exponemus sententias diversorum theologorum, praesertim S. Thomae eiusque discipulorum, circa gratiam necessariam ad initium fidei, et ad adhae­ rendum eius motive formali. luxta hos praeclaros auctores, fides super­ naturalis non est discursiva, non fundatur formaliter et intrinsece in certitudine naturali de facto revelationis ex miraculis cognito, sed in ipsa Revelatione supernatural!, quae, sub lumine infuso fidei, est simul id quo et quod creditur, seu id quod concreditur mysteriis. Dedivinae originis Christianismi ct divinae institutionis Ecclesiae, theologia fundamenta­ lis agit etiam de Locis theologicis. Hoc est prae oculis habendum ad confusiones vitan­ das. nt rursus indicabimus in duobus primis titulis Indicis rerum. Praefatio xi monstratio enim apologetica se habet solum ut subsidium seu inferio­ ris ordinis dispositionem ad actum supernaturalem fidei. Nonnulli theologi hanc nostram insistentiam super hoc doctrinae capite forsitan mirabuntur1. Attamen nobis videtur absolute neces­ sarium defendere supernaturalitatem essentialem fidei infusae, quae exigit motivum formale excedens illud fidei naturalis, qualis v.g. in daemone invenitur ; motivum, inquam, a fortiori superans illud opi­ nionis quam haereticus formalis de veritate mysterii Incarnationis conservare potest. Dicit enim S. Thomas : « species cuiuslibet habitus dependet ex formali rationi obiecti ; qua sublata, species habitus rema­ nere non potest. Formale autem obiectum (motivum) fidei est Veritas Prima secundum quod manifestatur in Scripturis sacris et doctrina Ecclesiae, quae procedit ex Veritate Prima ... Et ideo qui ab hoc medio decidit, totaliter fide caret 12 ». Pro studentibus sacrae Theologiae cursum incipientibus, hoc caput de modo cognoscendi Revelationem, ut est motivum formale fidei infusae, erit forte difficilius, sed, in maiorem ipsorum utilitatem, illud clarius resumemus in conclusione, quin indigeant ea, quae circa hoc typis minutioribus exponuntur, perlegere. Ipsi postea, in decursu stu­ diorum theologicorum, momentum huiusce conclusionis perspicient. 5. Generaliter loquendo, satis difficilis est Theologia ’ fundamen­ talis, si profunde et integraliter tractatur ; agitur enim de fundamentis remotis et proximis certitudinis supernaturalis fidei. Ideoque mirum non est, si haec omnia non penitus intelligantur, nisi post completum sacrae Theologiae studium, quamvis initio scitu necessaria smt elementari tamen modo. — Ita, iuxta Aristotelem et S. Thomam, » metaphysica (cuius pars critica est de valore cognitionis intellectualis) inter omnes Philosophiae partes est ultima addiscenda3 », quamvis initio necessaria sit cognitio naturalis et confusa eorum quae in metaphysica generali considerantur. Quapropter studium Theologiae fundamentalis fructuose renovari potest in fine cursus S. Theologiae, et ita fit reflexio critica post cogni­ tionem directam. Revera has lectiones de Revelatione, iuxta programma scholasticum, per plures annos dupliciter tradidimus, scilicet modo elementari pro iunioribus studentibus, profundius autem in cursu supe­ riori. Illud igitur notatum volumus, nos minutioribus characteribus scripsisse ea, quae non sunt incipientibus necessaria, diligentioribus tamen utilia. Totum tractatum in duos libros divisimus, quorum primus agit 1 P. Gardeil, O. P. noster magister, qui multa et profunde de hac re nos docuit, sic notat in suo libro La Crédibilité et Γ Apologétique, 2.e éd., Paris, 1902, p. xvii : • Nous sommes habitués à nous cantonner dans les théories matériellès et étroites de la foi positive oublieux des grandes et larges vues du Concile d’Orange, de St. Au­ gustin et de St. Thomas lui-même sur l'inilium fidei ». * S. Thomas, H.a, H.ae, q. 5, a. 3, c. et ad. 2. 3 S. Thomas, C. (lentes, 1. î, c. 4, et in libr. Boetii de Trinitate, q. 5, a. 1 et q. 6, a. i ad 3. xii Praefatio de Revelationis possibilitate, convenienta et cognoscibilitate, alter vero de Revelationis existentia historice considerata. In volumine primo continentur liber primus, excepta sectione eius ultima ; haec sectio, quae est de valore motivorum credibilitatis, prae­ sertim de valore miraculi, invenitur cum altero libro in volumine se­ cundo. Quoad linguam latinam saepe utimur scholasticis locutionibus, quae conceptionum theologicarum intelligentiae maxime deserviunt, quamvis orationis elegantiae non faveant. Gratias agimus Rev. Patri B. Lemeer, Ο. P. professori Apologeticae in Instituto Angelico, qui nobiscum hanc novam edictionem prae­ paravit, suggerendo plura additamenta. Romae, e Collegio Angelico, in solemnitate SS. Rosarii B. Μ. V., anno 1944 Fr. Reginaldüs Garrigou-Lagrange, O. P. * Anno 1925 facta est tertia editio hujusce operis per modum Compendii ad usum studentium ; cum autem plures professores ex diversis regionibus novam editionem integri operis postulaverint, illud rursus typis committitur sicut erat in prioribus edi­ tionibus, cum debitis emendationibus. 7 martii 1944 Fr. R. G. L. DIVISIO TOTIUS OPERIS VOLUMEN I Prolegomena de Theologia fundamentali , speciatim de eius parte apologetica. C. I. De Sacra Theologia. C. II. De Theologia fundamentali, speciatim de Apologetica. C. III. De Methodo Apologeticae. LIBER I DE REVELATIONIS NOTIONE, POSSIBILITATE, NECESSITATE, DISCERNIBILITATE ■Sectio I. — De notione Revelationis supernaluralis. C. IV. Definitio et divisio Revelationis. C. V. De notione Mysterii et Dogmatis. C. VI. De notione Supernaturalitatis. Sectio II. — De Possibilitate Revelationis. A. Defensio negativa: examen principiorum Rationalismi. C. VII. De Rationalismo seu Naturalismo in genere. C. VIII. Examen Evolutionism! pantheistic!. C. IX. Examen Agnosticismi. B. Defensio positiva possibilitatis Revelationis. C. X. Possibilitas Revelationis in genere, speciatim Revelationis veritatum naturalium religionis. C. XI. Possibilitas Revelationis supernaturalium mysteriorum, ex parte obiecti. C. XII. Possibilitas Revelationis supernaturalium mysteriorum, ex parte agen­ tis et subiecti. Sectio III. — De Convenientia et Necessitate Revelationis. C. XIII. Doctrina Ecclesiae de hac re exponitur et probatur. Divisio totius operis XIV Sectio IV. — De Credibililate mysteriorum fidei, seu de cognoscibilitate facti Reve­ lationis. C. XIV. De actu fidei relate ad credibilitatem. C. XV. De credibilitatis rationalis notione, ac de eius necessitate ad actum fidei. C. XVI. De demonstrabilitate credibilitatis ex motivis credibilitatis. VOLUMEN II Sectio V. — De Valore motivorum credibilitatis. i .-.C C. XVII. De valore motivorum nobis internorum. C. XVIII.. J>e valore motivorum externorum, religioni intrinsecorum. C. XIX De valore miraculi. C. XX. De valore prophetiae. LIBER II DE EXISTENT IA REVELATIONIS Introductio. C. I. De Metodo ac divisione huiusce partis Apologeticae. C. II. De Auctoritate historica quatuor Evangeliorum. Sectio I. — Testimonium lesu Christi. C. III. Testimonium lesu Christi de eius missione divina. C. IV. Testimonium Christi de mysteriis credendis et de praeceptis servandis. C. V. Testimonium Christi de institutione Ecclesiae ad Revelationem perpetuo et infallibiliter proponendam. C. VI. Testimonium Christi de seipso fide dignum est, spectatis eius sapien­ tia et sanctitate. Sectio II. — Confirmatur Christi testimonium motivis nobis internis, et motivis re­ ligioni intrinsecis C. VII. Confirmatur mirabili expletione humanarum aspirationum. C. VIII. Confirmatur sublimitate doctrinae Christianae. C. IX. Confirmatur insuper mirabili vita Ecclesiae. Sectio- III. — Confirmatur Christi testimonium miraculis et prophetiis. C. X. De Miraculis Christi. C. XI. De Prophetiis Christi. C. XII. De Prophetiis messianicis. ;>. ·<] , , · ■ Sectio IV. — Comparatio Christianismi cum religione mosaica et aliis religionibus. Conclusio : De officio suscipiendi divinam Revelationem ab Ecclesia catholica pro­ positam. PROLEGOMENA DE THEOLOGIA FUNDAMENTALI, SPEC1ATIM DE APOLOGETICA PROLEGOMENA DE THEOLOGIA FUNDAMENTALI, SPECIATIM DE APOLOGETICA Status quaestionis. ■C. ■C. I. De Sacra Theologia. Art. i. Definitio Sacrae Theologiae. Art. 2. Divisio Sacrae Theologiae. Art. 3. Methodus Sacrae Theologiae. II. De Theologia fundamentali, speciatim de Apologetica. Art. 1. Definitio et divisio Apologetlcae. Art. 2. Relationes eius ad Theologiam ipsam et ad scientias naturales praesuppositas. •C. III. De Methodo Apologeticae. Art. i. Quomodo determinanda est haec methodus. Art. 2. Quid docet Ecclesia de methodo Apologeticae. Art. 3. Conspectus historicus Apologeticae quoad methodum. Status quaestionis. — In hos tractatu de Revelatione divina, seu de divina origine religionis Christianae, ut omnes admittunt, agendum est de Revelationis possibilitate, convenientia, cognoscibilitate et existentia, quae a rationalistis seu naturalistis negantur. De quanam materia sit iste tractatus non est difficultas, sed disputatur de natura disciplinae, ad quam formaliter pertinet, quaeque diversimode vocatur : sive Theolo­ gia fundamentalis aut generalis, sive Apologetica, id est defensio fidei. Agendam est ergo, ad modum introductionis,de ipsa Theologia funda­ mentali, et speciatim de Apologetica, quae est, iuxta plerosque prima pars Theologiae Fundamentalis, iuxta quosdam vero, scientia distincta. Incipiendam est a significatione nominum. Theologia communiter significat scientiamde Deo, et dicitur naturalis vel supernaturalis. Theologia naturalis designat scientiam de Deo ex eius effectibus naturaliter cognoscibilibus ; theologia supernaturalis scientiam, de mysteriis divinis supcrnaturaliter revelatis ac per fidem acceptis. Ad hanc theologiam supernaturalem communiter reducitur theologia funda­ mentalis, quae sic nominatur prout tractat de ipsius fidei fundamentis et regulis, ut sunt Revelatio, infallibilitas Ecclesiae, auctoritas Sacrae Scripturae et Traditionis. Apologetica autem idem sonat ac defensio (απολογία) fidei christianae. I i. - GamhiuoU'I.aomahhi', Ih Htwlaliiw I). 2 De Theologia Fundamentali luxta multos auctores ‘, Apologetica est prima pars Theologiae fun­ damentalis ; haec enim tractare debet de fundamentis et regulis fidei christianae et catholicae, scilicet primo de Revelatione Christiana, deinde de Ecclesia Christi, de Sacra Scriptura, de divina Traditione, nec non de aliis fontibus theologicis, vg. de auctoritate Patrum Ecclesiae, theo­ logorum etc., antequam agatur in speciali de diversis mysteriis ac prae­ ceptis revelatis et per Ecclesiam propositis, scilicet de Deo uno et Trino, de Verbo Incarnato et Redemptore, etc. luxta quosdam recentiores e contra Apologetica est culmen philoso­ phiae christianae, veluti philosophia religionis, quae post demonstra­ tionem existentiae Dei, spiritualitatis et immortalitatis animae, mere rationaliter absque superiori directione probaret divinam originem Christianismi et Ecclesiae catholicae. Agitur ergo, non solum de possibilitate eligendi unam vel alteram con­ siderationem eiusdem materiae, sed de ipsa natura Apologeticae seu de­ fensionis fidei christianae. Supponitur enim Apologeticam, quae semper fuit in Ecclesia, naturam determinatam habere, sicut philosophia et theologia suam propriam naturam habent. Quaestio est igitur : utrum Apologetica pertineat, tanquam rationalis, ad Philosophiam, et sit ulti­ ma pars eius, post theologiam naturalem, an sit initium Theologiae supernaturalis, seu scientiae de veritatibus revelatis et per fidem acceptis. Ut difficultas huiusce quaestionis clarius appareat, exponendae sunt rationes duarum sententiarum oppositarum, antequam detur solutio. i* Recentiores supradicti1 2 dicunt : Apologetica est scientia speci­ fice distincta a theologia supernatural!, nam Apologetica antecedit fidem, ad quam ducit, et sub solo lumine rationis procedit : sic est quasi Philo­ sophia religionis, dum e contra Sacra Theologia praesupponit fidem et ex fidei veritatibus argumentatur ad deducendas conclusiones theologicas. Proinde secundum hanc opinionem, Apologetica non est sub direc­ tione Fidei, nisi extrinsece, sicut philosophia, cuius fides est modo ex­ terno rectrix infallibilis ac norma negativa, prout philosophia non debet doctrinae revelatae contradicere. Sic Apologetica non proprie uteretur philosophia, nam solus superior utitur inferiori, sed esset sub directione philosophiae eique subordinaretur. Item apologeta loqueretur ac si fidem non haberet, quasi cum homini­ bus nondum credentibus veram religionem inquireret, ab exteriori 1 Ita communiter auctores qui de Apologetica tractant sub titulo Theologia fun­ damentalis aut generalis : Ehrlich, Knoll, Reinegding, Schwetz, Hettinger, Jansen, Sprinzl, Stadler, Kuhn, Hagemann, Jungmann, Ottiger, Stummer, Didiot (Logi­ que surnaturelle objective, p. v-vi, et p. 4). Maisonneuve (Diet. Thiol, cathol. art. Apologétique, col. 1512). Inter hos auctores citandus est P. Gardeil, O. P. La Crédibilité et l'Apologétique, 2.e édit., Paris, 1912, p. xi, et 246-251, qui molius quam praecedentes notat theo­ logiam fundamentalem non esse fontem theologiae specialis, sed esse circa fidei et theologiae fundamentum, quod est ipsa Revelatio divina per Ecclesiam catholicam proposita. Fides enim supernaturalis et Sacra theologia, ut infra dicetur, non fundan­ tur formaliter super rationali demonstratione apologetica, quae est solum subsidium et manuductio ad fidem, cf. infra, t. I, cap. XIX, a. 3 2 Vg. P. de Pouli-iquet, O. P., L’Objet intégral de l’Apologétique, Paris, 1912, P- 199'534 ! P I·11 Bachelet, Did. Apologétique de la joi catholique, art. « Apolo­ gétique >. Prolegomena 3 tantum consideraret Christianismum et Catholicismum sicut Buddhismum vel Islamismum ; esset potius investigator quam doctor. 2’ Alii autem auctores dicunt : Praedictus quidem modus procedendi valet pro christiano philosopho vel historico, qui volunt opera philosophica et historica circa Christianismi et Ecclesiae originem ac valorem scribere. Haec opera eo magis utilia sunt, quo magis rigorose concipiuntur secundum methodum criticae rationalis et historiae. Ipse apologeta uti debet his operibus, et ea proponere potest, cum magno fructu, incredulis convertendis. Imo ex his operibus philosophicis et historicis iam habetur quaedam imperfecta apologetica, efficax quidem prout est historica et philosophica defensio ipsius traditionalis Apologeticae, propositae a Christo in Evangelio, ab Apostolis in suis epistolis, ab Ecclesia in temporis . * decursu Sed ipsa traditionalis et classica Apologetica, in se considerata ut apparet in praedicatione evangelica, et postea magis explicite, in operi­ bus magnorum Ecclesiae doctorum vg. S. lustini, S. Irenei, S. Augustini, S. Thomae, etc., est plus quam iuxtapositio seu collectio argumentorum philosophico-historicorum ad credibilitatem praedicationis Christi pro­ bandam. Habet enim suum ordinem, suam unitatem, altitudinem, pro­ funditatem ac integritatem ; et his perfectionibus sibi debitis non gaudet, nisi prout ad suum finem superiorem ex alto positive dirigitur ab ipsa fide et utitur philosophia et historia, tanquam inferioribus disciplinis, ad rationalem fidei defensionem. Ordo enim agentium seu dirigentium debet correspondere ordini finium, ut saepe dicit S. Thomas *, et ad superio­ rem finem regulariter consequendum requiritur alta directio proportionata. Finis superior pro apologeta est evidens credibilitas mysteriorum Christianismi, quae non solum exigentiis rationis respondeat, sed etiam exigentis certitudinis fidei. Ideo ad apologeticam constituendam ad minus requiritur exacta cognitio analysis actus fidei divinae, non tan­ quam probationis fundamentum, sed tanquam positiva directio. Unde Apologeta, secundum traditionalem conceptionem non sese * Sic P. Gardeil (La Crédibilité et l'Apologétique, 2.e èd., p. 231) concedit quod potest constitui quaedam scientia apologetica (philosophico-historica) specifice distincta a Sacra theologia, quamvis ipse ad Theologiam fundamentalem reducat Apologeti­ cam adaequate conceptam. Haec ultima est, iuxta eum, Epistemologia et Criteriologia theologica: « Elie m’apparait comme la notion la plus exacte et la plus adéquate à son objet que l’on puisse se faire de l'Apologétique, comme la conception de l’avenir », op. cit., p. XI. Cf. ibid., pag. 246-251 : « Cette notion de l’Apologétique est sans nul doute la notion la plus adéquate à laquelle on puisse s’arrêter. La crédibilité est formellement une propriété d’un objet surnaturel. Il est dans l'ordre que la science qui s’occupe de l’objet de la foi, s’occupe de sa propriété. C’est donc à la théologie que revient de plein droit, non seulement l’étude de la crédibilité, mais la question de l’existence réelle de la crédibilité, et la défense de cette existence, contre les adversaires du dehors ». (Item cf. in Jïevur thomiste juillet-septembre 1919, articulum nostrum «L’Apologétique dirigée par la foi»), * I.a Il.ae q. 109, a. 6. — Item frequenter dicit : sapientia dirigit alias virtutes intellectuales, cf. I.a Il.ae q. 57, a-2, q. 66, 5. Si vero huic directioni superiori non postulatur ordo, unitas, profunditas et inte­ gritas Apologeticae, hae perfectiones inquiruntur saepe in naturalibus aspirationibus hominis; tunc deest altitudo Apologeticae traditionalis, et frequenter minuitur supernaturalitas Christianismi. Cf. Dictionnaire Apologétique, art. Immanence (Méthode d'), col. 605, 611. De Theologia Fundamentali 4 praebet ac si fide careret, eamque inquireret, ut investigator, sed, ut nomen eius sonat, est defensor fidei (απολογία, defensio). Ideo, quidquid per accidens, relate ad talem vel talem incredulum diffidentem convincen­ dum, prudenter faciat, per se et normaliter sese praebet ut fecerunt Apo­ stoli et Patres, tanquam Ecclesiae catholicae membrum vel ministqqm, ut incredulis manifestet rationalem valorem ipsiusmet Apologeticae, quae ab ipso Ecclesiae magisterio proponitur. Potest quidem de hac superiori directione non loqui, sed tamen de facto eam positive sequitur, si recte et perfecte procedere velit. Non solum non sese avertit ab ipsa, sed ab ea inspiratur, quoad finem consequendum et media adhibenda, imo in ea invenit verum spiritum Apologeticae catholicae. Unde isti auctores tenent Apologeticam esse primam partem theo­ logiae fundamentalis, quae sub directione ipsius fidei, tractare debet de ipsa Revelatione, antequam sit sermo de Ecclesia C hristi, de Sacra Scriptura, de Traditione, de alis locis theologicis. Omnes autem catholici auctores admittunt tractatum de fontibus seu locis theologicis, prout circa Ecclesiam, Sacram Scripturam, Traditionem, etc., versatur, iam ad Sacram theologiam pertinere ; si vero ita est non videtur quare tractatus de Revelatione deberet, per se loquendo, ad inferiorem scientiam remitti. Haec sententia tripliciter defenditur ; a) ex auctoritate Doctorum Ecclesiae ; b) ex natura Sacrae Theologia ; c) ex natura Apologeticae. η· 7· Apud graecos, θεολόγοι voca­ bantur hi qui originem, historiamque deorum cantabant, sicut Orpheus, Hesiodus, Homerus. Secundum Aristotelem tres sunt speculativae phi/ 8 De Theologia Fundamentali losophiae : mathematica, physica, theologia (φιλοσοφία βιολογική) Me­ taph., IV, c. i, n. 7. — luxta Patres Ecclesiae, Theologia est scientia de Deo et praesertim de Trinitate divina. Aliquando, apud Patres, a Theologia, quae Trinitatem considerat, distinguitur οικονομία seu di­ spensatio, quae tractat de dispensatione salutis per Incarnationem et Redemptionem. Aristoteles, ut patet, loquebatur de theologia naturali, quae est de Deo ex rebus naturaliter cognoscibilibus ; Patres autem loquuntur de theologia supernaturali, quae nominaliter definitur : scientia de Deo ex revelatione procedens, vel scientia de mysteriis divinis revelatis ac per fidem acceptis. §11. Sacrae Theologiae necessitas. — Supposita revelatione, cuius convenientia et existentia postea defendentur, supposita etiam ac­ ceptatione revelationis per fidem, necessaria est aliqua scientia fidei, 1’ ad ipsam fidem defendendam contra adversarios, 2° ad aliquam intelligentiam mysteriorum fidei habendam, secundum eorum connexionem inter se eorumque harmoniam cum veritatibus naturalibus, 3’ ad infe­ rendas veritates, quae in mysteriis revelatis virtualiter continentur et oppositos errores reficiendos ‘. Unde S. Augustinus * dicit : «Huic scien­ tiae attribuitur illud tantummodo, quo fides saluberrima gignitur3 nutritur, defenditur, roboratur ». Ratio huiusce necessitatis in hoc invenitur quod homo, tanquam ens rationale, non potest revelationem per fidem accipere, quin aliquomodo de ea ratiocinetur. Sic necessario apparuit scientia fidei, seu scientia de mysteriis a Deo revelatis, quamvis non sit necessarium quemlibet fidelem esse theologum. Theologia sic necessaria est non unicuique, sed societati credentium, quae vocatur Ecclesia. § III. Definitio realis S. Theologiae. — Ex definitione nomi­ nali et ex fine ad quem necessaria est S.Theologia procedendum est ad eius definitionem realem, quae essentiam rei exprimit. Quaelibet autem cognitio considerari potest 1’ ex parte obiecti et 2’ ex parte subiecti, ut est habitus aut actus mentis. Essentia cognitionis determinatur ex obiecto cognito et praesertim ex principio formali sub quo cognoscitur obiectum, nam res non specificant cognitionem prout sunt in seipsis, sed prout sunt scibiles, scilicet sub ratione formali qua sunt scibiles, sic de eadem re sub diversis aspectibus possunt esse plures scientiae 4. Unde ad determinandam definitionem realem S. Theologiae, oportet illam considerare 1’ objective : A. quoad obiectum formale quod. B. quoad principium formale quo cognoscit. 2’ subjective : A. an sit proprie scien­ tia. B. an sit sapientia, et de eius extensione ut sapientia est. C. an sit habitus supernaturalis. 1 Cf. S. Thoman I.a, q. i, a. i, et Gonet, O. P.. Clypeus thomisticae theologicae, disp. prooem. a. io. 2 De Trinitate. 1. XIV, c. 1. 3 S. Thomas ait Il.a Il.ae, q. 6, a. i ad i : ' Per scientiam gignitur fides et nutritur per modum exterioris persuasionis, quae fit ab aliqua scientia ; sed principalis et propria causa fidei est id quod interius movet ad assentiendum ». Per scientiam sacram fides gignitur non in theologo sed in his qui ad fidem ab infidelitate accedunt. 4 Cf. Zigliara, Summa Philosophica. Critica, lib. Ill, c. II, a. I, n. VII. Quid sit S. Theologia 9 i’ Obiective. — Nominaliter, ut dictum est, haec doctrina defi­ nitur : scientia de his quae divinitus revelantur de Deo, et iam ex hoc manifestum est Deum esse obiectum materiale huiusce scientiae. Sed Deus est etiam obiectum theologiae naturalis. Unde oportet deter­ minare, in hoc obiecto materiali, id quod primo et per se attingitur a Sacra Theologia, id est obiectum eius formale quod et rationem sub qua consideratur, seu obiectum formale quo, vel motivum quo ‘. Notandum est ex Capreolo (quaest. 4, prolog. Sent., a. I, c. 1) quod in qualibet scientia aliquomodo differunt subiectum et obiectum. Obiectum enim scientiae est conclusio in illa demonstrata : subrectum vero est illud quod subiicitur in conclusio­ nibus, et de quo praedicata aliqua demonstrantur. Verumtamen secundum commu­ nem theologorum usum, subiectum et obiectum pro eodem accipiuntur; ita ut obiectum reducatur ad subiectum et non e converso ; subiectum enim extra mentem ïxistit, conclusio e contra formaliter est in mente, et scientiae, excepta logica, sunt de rebus extra animam existent ibus. S. Thomas determinat subiectum (seu obiectum) Sacrae Theolo­ giae in l.a q. 1, a 7 : Utrum sit subiectum sacrae doctrinae. Sententia autem S. Doctoris sic communiter proponitur * : Obiectum formale et specificativum Sacrae Theologiae est Deus, sub ratione Deitatis ; ut cadit sub revelatione virtuali. In hac propositione, ipsa Deitas est ratio for­ malis quae consideratur ; revelatio vero divina virtualis est ratio for­ malis sub qua, vel medium seu principium quo cognoscitur Deitas. Obiectum autem secundarium Sacrae Theologiae est creatura secun­ dum relationem ad Deum sub ratione Deitatis. Hoc explicandum est per partes : A. Deus sub ratione Deitatis est obiectum formale quod Sacrae Theologiae. — Est prima pars hiuiisce sententiae. Obiectum formale quod vel subiectum cuiuslibet scientiae est id quod per se primo haec scientia considerat et sub cuius ratione coetera omnia cognoscit. Atqui Deus sub ratione Deitatis est id quod per se primo Sacra Theologia considerat et sub cuius ratione coetera omnia cognoscit. Ergo Deus sub ratione Deitatis est obiectum formale quod seu subiectum Sacrae Theologiae. Maior constat ; est ipsamet definitio obecti formalis quod, scilicet 1 Cf. Thomam, i.a, q. 1, ad 2.a : ■< Diverta ratio cognoscibilis diversitatem scien­ tiarum inducit. Eamdem enim conclusionem demonstrat astrologus et naturalis (phy­ sicus), puta quod terra est rotunda : sed astrologus per medium mathematicum, id est a materia abstractum; naturalis autem per medium circa materiam consideratum. Unde nihil prohibet de eisdem, de quibus philosophiae disciplinae tractant, sîcundum quod sunt cognoscibilia lumine naturalis rationis, etiam aliam scientiam tractare, secundum quod cognoscuntur lumine divinae revelationis. Unde theologia, quae ad sacram doctrinam pertinet, differt secundum genus ab illa theologia, quae pars phi­ losophiae ponitur » cf. commentum Caietani. S. Thomas distinguit saepe subiectum et obiectum formale alicuius scientiae : tunc idem est ac distinguere id quod consideratur ab ista scientia et obiectum formale quo seu sub quo. s Ita v. g, Gonkt, Clypeus thomisticae theologiae. De Theologia Fundamentali ΙΟ id quod formaliter obiicitur et consideratur. Exempli gratia : coloratum dicitur obiectum formale quod visus, quia est id quod per se primo (id est necessario et immediate) attingitur a visu, et ratione cuius alia sunt visibilia, nempe magnitudo, figura, etc. Item in scientiis, ens in quantum ens, dicitur obiectum formale quod metaphysicae, quia est id quod per se primo metapyhysica considerat et sub cuius ratione omnia alia cognoscit, nempe Deum, animam, mundum. Item quan­ titas dicitur propter eamdem rationem obiectum mathematicae, aut sanitas obiectum medicinae. Minor vero sic probatur a A. S. Thoma I.a q. i, a. 7 : «omnia per­ tractantur in sacra doctrina sub ratione Dei ; vel quia sunt ipse Deus ; vel quia habent ordinem ad Deum, ut ad principium et finem ». Etenim quaecumque a theologia considerantur vel sunt ipsemet Deus (essentia, attributa, personae), vel aliquid ad illum pertinens, tanquam effectus ab ipso procedentes, ut creaturae, aut tanquam media ad ipsum conducentia et ordinata, sicut actus humani, leges, gratia, virtutes, Incarnatio, Re­ demptio et sacramenta. Sic omnes tractatus theologici sunt de Deo : de Deo in se uno et trino, de Deo creante et elevante, de Deo ultimo fine, de Deo legislatore, prima regula humanae vitae ; de Deo principio gra­ tiae et virtutum, de Deo incarnato et redemptore, de Deo remuneratore. Sed quare dicitur Deus, sub ratione Deitatis? Quia, ut notat S. Thomas, La q. 1 a. 6 : « Sacra doctrina propriissime determinat de Deo ..., quia non solum quantum ad illud quod est per creaturas cogno­ scibile (quod philosophi cognoverunt ...) sed etiam quantum ad id, quod notum est sibi soli de seipso, et aliis per revelationem communicatum ». Hoc est dicere : Theologia supematuralis non solum considerat Deum, sicut Metaphysica, sub ratione communi entis, ut est ens primum et perfectissimum, prima causa et ultimus finis omnium entium ordinis naturalis, sed sub altiori ratione. Unde in Metaphysica prior est consideratio creaturarum, et Deus cognoscitur solum ex creaturis secundum rationes analogice et evidenter communes sibi et rebus creatis, nempe sub ratione entis, unitatis, veritatis, bonitatis, intelligentiae, sapientiae, etc. E contra, in Theologia supernatural! prior est consideratio Dei quam creaturarum, et Deus consideratur secundum id quod est sibi propriissimum, scilicet secundum suam Deitatem, quae, in sua abscondita eminentia naturaliter incognoscibili, identificat omnes perfectiones analogice communes sibi et creaturis. Aliis verbis, Sacra Theologia considerat Deum secundum mysterium suae vitae intimae, et ut est auctor ordinis super­ naluralis *. Sic omnia attributa divina spectantur ut expressiones vitae intimae Dei * ; 1 Gonet, Clypeus, disputatio prooemialis, a. 3, n. 26. 2 Proinde S. Thomas in Summa theologica tractat v. g. de providentia superna­ tural! ad quam pertinet praedestinatio, et non solum de Providentia Dei auctoris naturae, quae iam consideratur a philosopho. Philosophia considerat Deum sub ratione communi entis, Sacra Theologia autem sub ratione propria et altissima Deitatis Deitas XV lum Imis Sapientia Voluntas lustitia Quid sit S. Theologia II quae nobis magis manifestatur in mysterio Senctae Trinitatis; item dum loquimur de Deo Incarnato, non est quaestio de Incarnatione primi entis ut ens est, sed de Incarnatione Verbi, secundae personae Trinitatis. Est autem maxima differentia inter cognoscere Deum ab exteriori et cognoscere etiam obscure vitam eius intimam, sicut inter videre hominem ab exteriori et penetrare cordis eius secreta. Theologia supernaturalis tractat quidem de creaturis, sed secun­ dario et prout habent ordinem ad Deum sub ratione Deitatis. Sicut enim psychologia, quae est scientia de anima, considerat etiam linguas huma­ nas, non secundum seipas, ut facit linguistica, sed prout ordinem habent ad animam, quae in illis exprimitur, prout sunt quodammodo quid ani­ mae, ita Theologia supernaturalis tractat de creaturis prout sunt quo­ dammodo « quid Dei » ‘, scilicet effectus Dei in quibus exprimitur Deus sicut in imagine vel vestigio, et prout referuntur ad Deum sub ratione Deitatis sicut ad finem, quatenus nempe possunt elevari et elevantur ad ordinem supernaturalem. Sic agitur de gratia, de justificatione, de merito supernaturali, de virtutibus supcrnaturalibus theologicis quae habent pro obiecto Deum sub ratione Deitatis, et de virtutibus supcrnaturalibus mo­ ralibus quae essentialiter subordinantur theologicis, sicut media ad finem. Confirmatur prima pars nostrae conclusionis, ut dicit S. Thomas *, «ex principiis huiusce scientiae, quae sunt articuli fidei, quae est de Deo. Idem autem est subiectum principiorum et totius scientiae, cum tota scientia virtute contineatur in principiis ». Unde sicut subiectum vel obiectum formale metaphysicae est ens in quantum ens, obiectum formale mathematicae quantitas, obiec­ tum medicinae sanitas, ita subiectum Sacrae Theologiae est Deus sub ratione Deitatis. B. Revelatio virtualis est principium formale quo seu motlvum, Sacrae Theologiae. — Est secunda pars nostrae senten­ tiae. Revelatio autem virtualis est revelatio tanquam virtualiter conti­ nens conclusiones quae ex ea per discursum rationis deduci possunt. Haec secunda pars conclusionis manifestatur ut prima, incipiendo a definitione nominali theologiae. Etenim secundum hanc definitionem Sacra Theologia distinguitur a fide divina et a metaphysica aliisque scien­ tiis naturalibus ; est nempe quasi media inter illas. Atqui non potest ab illis distingui, nec inter eas mediare, nisi habeat pro motivo formali reve­ lationem virtualem. Si enim eius motivuin formale esset revelatio forma­ lis conveniret cum fide, quae nititur immediate divina revelatione, cre­ dimus namque mysteria supernaturalia, quia sunt a Deo expresse et formaliter revelata. Si autem non dependeret a revelatione et procede­ ret ex principiis solo lumine naturali notis, non distingueretur a scien­ tiis naturalibus, praesertim a metaphysica, quae Deum respicit, ut co­ gnoscibilem ex creaturis sub lumine naturalis rationis ’ (cf. I.a q. i, a. 3). Unde dicendum est quod medium vel motivum formale Sacrae Theo­ * Caietanus, cf. S. Thomam, C. Gentes, 1. II.a c. 4. Quod aliter considerat de crea­ turis philosophus et aliter teologus. * I» q. 1, a. 7. 8 Cf. Ioannkm a S. Thoma, O. P., in lam. q. 1, disp. II, a. 7, n. 11 et 12. 12 De Theologia Fundamentali logiae est lumen revelationis simul cum lumine rationis, seu lumen rationis fide illustratum, quod vocatur revelatio virtualis, id est reve­ latio tanquam virtualiter continens conclusiones per discursum rationis deducendas. Sic v. g. ex mysterio Incarnationis formaliter revelato Theologia deducit infallibilitatem intelligentiae humanae Christi, et haec conclusio theologica dicitur virtualiter revelata. Unde ex utroque obiecto formali habetur definitio realis Theolo­ giae, scilicet ; scientia de Deo sub ratione Deitatis, ut cadit sub reve­ latione virtuali vel scientia de Deo sub ratione Deitatis ex revela­ tione procedens. Posset quidem distingui subiectum et obiectum ‘, sed hoc est mino­ ris momenti, nam pro eodem communiter accipiuntur. Quoad relationem conclusionis theologicae virtualiter revelatae cum fide, cf. infra, § V Corollaria. C. De obiecto per accidens Sacrae Theologiae. — S. Theolo­ gia sicut fides divina, praeter suum obiectum per se primarium (scilicet Deum sub ratione Deitatis) sive secundarium (scii, creaturam relative ad Deitatem), habet aliquod obiectum per accidens nempe conclusiones naturaliter cognoscibiles de Deo, quae per se peitinent ad theologiam naturalem. Unde D. Thomas dicit, 1“ q. 2, a. 2, ad im. : « Deum esse et alia huiusmodi, quae per rationem naturalem nota possunt esse de Deo, ut dicitur Rom., I, non sunt articuli fidei, sed praeambula ad articulos. Sic enim fides praesupponit cognitionem naturalem, sicut gratia naturam, et ut perfectio perfectibile : nihil tamen prohibet illud quod secundum se demonstrabile est et scibile, ab aliquo accipi ut credibile, qui demonstrationem non capit ». Vide etiam I.a q. i, a. i, et II.a II.ae q. 2, a. 5 et a. 6, ad i.m. Unde demonstrationes de Deo, quae fiunt in Sacra Theologia ex duabus praemissis naturalibus, vel ex praemissis per accidens revelatis, per se peitinent ad theologiam naturalem, per accidens ad Sacram Theologiam. Attamen hae veritates, non formaliter ut conclusiones sed ut veritates, per se considerantur a Sacra Theologia relative ad mysteria supernaturalia, impossibile est enim tractare de vita Dei intima, de Trinitate sine consideratione unitatis divinae, vel tractare d ■ gratia non considerando naturam. * Secundum hanc distinctionem dicendum est. 1· subtectum materiale Sacrae Theo­ logiae est Deus et opera Dei, scilicet creaturae non solum secundum suas perfectiones supernaturales sed secundum suam naturam. De his omnibus enim tractatur in Sacra Theologia, non solum est questio in ordine creato de gratia et de virtutibus infusis, sed etiam de natura humana vel angelica, quas est ad imaginem Dei et capax gratiae, de virtutibus naturalibus, quae supematuralibus subserviunt, sicut ratio fidei. — 2° su­ biectum formale est Deus solus sub ratione Deitatis prout cadit sub revelatione virtuali. Omnia enim tractantur in Sacra Theologia prout habent ordinem ad Deum sub ra­ tione Deitatis. — 30 Obiectum materiale, prout distinguitur a subiecto materiali nihil aliud est quam conclusiones, quae in Theologia de Deo ac eius operibus demonstran­ tur. — obiectum fermais quod est coordinatio obiectiva conclusionum theologicarum quae demonstrantur de Deo sub ratione Dettatis prout cadit sub revelatione virtuali ; conclusiones autem quae sunt iani formaliter revelatae sunt obiectum improprie dictum, - 5’ obiectum formale quo. seu modium quo vel motivum est revelatio virtualis, cf. Γ. R. Martin, l‘objet integral de lu Théologie, Revue Thomiste, Janv. 1912. Quid sit S. Theologia 13 2’ *S'. Theologia subiective considerata. — A. An sit proprie scientia. B. An sit sapientia. C. An sit habitus entitative supematuralis. A. An sit proprie scientia ? — Spectato utroque obiecto formali Sacrae Theologiae, ipsa consideranda est subiective, ut est habitus mentis ; quod semper pertinet ad definitionem eius realem. Primo aspectu autem vid dur S. Theologiam non esse proprie scientiam, prop­ ter defectum evidentiae, procedit enim ex inevidentibus principiis, scii, ex articulis fidei. Propterea nonnulli 1 dicunt : Theologia est qui­ dam habitus innominatus inter scientiam et fidem. Nominales vel empiristae, iuxta quos nequidem Metaphysica est scientia sed collectio hypothesium, a fortiori nolunt admittere Sacram Theologiam esse scientiam, sed solum collectionem sententiarum seu opinionum. Quidam semirationalistae e contra voluerunt mysteria fidei de­ monstrare et Sacram Theologiam ad scientias naturales, scilicet ad philosophiam et historiam reducere 2. Hoc est haeresis. Ad hanc quaestionem S. Thomas tria respondet : a) Sacra Theolo­ gia est scientia ; b) sed est scientia subalternata ; c) et est in nobis viatoribus in statu imperfecto. . «) Est scientia. Scientia enim est « cognitio per causam ob quam res est et non potest aliter se habere » ’, scilicet per causam necessa­ riam. Differt scientia a cognitione vulgari prout non solum cognoscit res sed rationes seu causas rerum, nec solum causas per accidens, sed causas per se et proprias. Atqui in Theologia ex principiis fidei dedu­ cuntur necessario et certo conclusiones theologicae et non solum contin­ genter et probabiliter opiniones ; v. g. ex hoc quod Christus est s;mul Deus et homo, deducitur necessario et certo eum habere libertatem hu­ manam et non solum libertatem divinam. Ad negandum Theologiam esse scientiam oporteret negare necessitatem et certitudinem omnium conclusionum theologicarum, et eas reducere ad meras opiniones. Sunt quidem opiniones theologicae plus minusve probabiles, sed supra eas est scientia theologica, immediate infra fidem divinam. b) Est scientia subalternata scientiae Dei. Dicit S. Thomas, I.a q. 1, a. 2 : « Sciendum est, quod duplex est scientiarum genus. Quaedam enim sunt quae procedunt ex principiis notis lumine naturali intellec­ tus, sicut arithmetica, geometria et huiusmodi ; quaedam vero sunt quae procedunt ex principiis notis lumine superioris scientiae, sicut perspectiva (id est optica) procedit ex principiis notificatis per geome­ triam, et musica (seu harmonia) ex principiis per arithmeticam notis. Et hoc modo sacra doctrina est scientia, quia procedit ex principiis notis lu­ mine superioris scientiae, quae scilicet est scientiae Dei et beatorum. Unde sicut musica credit principia tradita sibi ab arithmetico, ita doc­ trina sacra credit principia revelata sibi a Deo ». Unde Sacra Theologia est per se vera scientia, subalternata scientiae Dei, quia natura sua coniungitur cum scientiae Dei in qua habetur evidentia articulorum fidei. 1 Valentia, Vasquez, aliique moderni. * Ita Guenther, Hermes, Frohschammer, et quodammodo Rosmini (cf. Enchiridion, Dknzinghr, n. 1619. 1656, 1671, 1915). 8 Cf. Aristotklicm. Post. Anal.. 1. I (comm. S. Thom. 1. 4). 14 Dc Theologia Fundamentali c) Sed in nobis viatoribus theologia est in statu imperfecto, sicut perspectiva (i. e. optica) est in statu imperfecto in eo qui solum credit et non scit principia sibi tradita a geometra. Ita puer est per se sub­ stantialiter homo, sed in statu imperfecto, prout caret usu rationis et exercitio libertatis. Dum vero theologus ad visionem beatificam in coelo pervenit, tunc theologiam in statu perfecto possidet. B. S. Theologia sitne sapientia. De eius extensione ut sapientia est. (I.a q. i, a. 6). Sapientia differt a scientia prout est cognitio rerum non solum per causas inferiores sed per causas altissimas ‘. Atqui Sacra Theologia « con­ siderat simpliciter altissimam causam totius universi, quae est Deus » (I.a q. i, a. 6). Imo est sapientia maxime, scilicet multo magis quam theo­ logia naturalis ; etenim in hac parte suprema philosophiae, quidquid cognoscitur de Deo, se habet per modum conclusionis, et non per mo­ dum principii, eo quod non possumus naturali scientia assurgere ad Deum nisi ex creaturis. Theologia Christiana e contra ita agit de Deo quod eum cognoscit secundum suam Deitatem seu vitam intimam, et pro principiis assumit, non creaturas sed ipsum Deum. Sic est maxime sa­ pientia seu cognitio per altissimas causas et supremas rerum rationes. Notandum est, ad determinandum postea quid sit Theologia fun­ damentalis, aliquam proprietatem per se pertinere ad theologiam ut est non solum scientia sed sapientia : nam sapientia ut habitus per­ ficiens intellectum specifice distinguitur a simplici scientia *. Sapien­ tia specialem eminentiam habet,prout ordinat etiudicatde omnibus, etiam de ipsis suis principiis ; ea defendendo et explicando. Sic est quasi regula et mensura perficiens reliquas scientias. S. Thomas lucide exponit quaenam sit extensio Sacrae Theologiae ut sapientia est, I.a q. i. a. 8 : « Sicut aliae scientiae non argumentantur ad sua principia probanda, sed ex principiis argumentantur ad osten­ dendum alia in ipsis scientiis, ita haec (sacra) doctrina non argumenta­ tur ad sua principia probanda, quae sunt articuli fidei, sed ex eis proce­ dit ad aliquid ostendendum, sicut Apostolus I ad Cor. 15 ex resurrec­ tione Christi argumentatur ad resurrectionem communem probandam. Sed tamen considerandum est in scientiis philosophicis, quod inferiores scientiae nec probant sua principia, nec contra negantem principia disputant, sed hoc relinquunt superion scientiae. Suprema vero inter eas, scilicet Metaphysica, disputat contra negantem sua principia, si ad­ versarius aliquid concedit, si autem nihil concedit, non potest cum eo disputare, potest tamen solvere rationes ipsius. Unde sacra doctrina, cum non habeat superiorem disputat cum negante sua principia : argumentando quidem, si adversarius aliquid concedat eorum quae per divinam revelationem habentur, sicut per auctoritates sacrae doctrinae disputamus contra haereticos, et per unum articulum contra negantem alium. Si vero adversarius nihil credat eorum quae divinitus revelantur, non remanet amplius via ad probandum articulos fidei per rationes, sed ad 1 Cf. Aristotelem, Mttaph. I. I (comni. S. Thom. lect. 1) Ethic. 1. VI, c. 4. 2 Cf. S. Thomam I.a II.ae q. 57, a. 2, ad r, et Ioannem a S. Thoma in lara II.ae disp. XVI. a. 3, q. 1. Quid sit S. Theologia 15 solvendum rationes, si quas inducit, contra fidem. Cum enim fides infallibili veritati innitatur, impossibile autem sit de vero demonstrari contrarium, manifestum est probationes quae contra fidem inducun­ tur, non esse demonstrationes sed solubilia argumenta >> Hoc explicatione indiget. Sanctus Thomas comparat Sacram Theologiam et Meta­ physical! prout sunt scientiae supremae in diverso ordine. Metaphysica, inquit, quia in ordine naturali est non tantum scientia sed suprema scientia seu sapientia, non solum deducit conclusiones ex suis principiis sed « disputat contra negantes sua principia » ; sic defendit contra scepticos valorem ontologicum primorum principiorum rationis, et valorem realem supremi criteril seu motivi cognitionis naturali scilicet evidentiae obiectivae. Itaque Aristoteles in 1. IX Metaphysicorum praesertim defendit valorem realem supremi principii rationis, nempe principii contradictionis, solvendo obiectiones negantium, scilicet Heracliti et sophistarum. Proinde istud supremum principium apparut non solum ut lex logica nostrae rationis, sed ut lex ontologica ipsius entis extramentalis, quod est obiectum Metaphysicae. Haec pais defensiva Metaphysicae vocari potest Metaphysica critica, vel epistemologia (επιστήμη scientia, λόγος discursus) seu scientia de valore reali cognitionis nostrae scientificae. Haec critica, quae frequenter exponitur in fine logicae, est tran­ situs a logica'ad ontologiam, et cum iam tractet non solum de ente rationis quod est obiectum logicae, sed de ente extramentali ut cognoscibile est a nobis, iam per­ tinet per se ad Metaphysicam quae est scientia de ente, proinde de ea tractavit Ari­ stoteles non in logica sed in IV Methapyisicorum, Metaphisica critica utitur quidem logica ad defendendum valorem ontologicum nostrae cognitionis naturalis, sed iam relative ad ens extramentale. Proinde vocari potest philosophia fundamentalis, quia tractat de fundamento obiectivo certitudinis nostrae naturalis. Sic ad Metaphysicam ut est non solum scientia sed scientia suprema per se pertinet defensio primorum principiorum ; dico per se et non solum per accidens, scilicet etiamsi non essent negantes, netnpe sceptic i, oporteret scientifice determinare fundamentum obiectivum seu ultimam resolutionem nostrae certitudinis naturalis. Similiter, secundum S. Thomam, Sacra Theologia in ordine supernatural! est non solum scientia sed suprema scientia, et sub isto aspectu ad eam per se pertinet non quidem probare sed defendere principia fidei contra negantes. Sic solvit obiectiones naturalistarum contra mysterium Trininitatis, vel Incarnationis, earum inefficaciam ostendendo. Haec defensio per se pertinet ad Theologiam, nam etiamsi non essent adversarii, utilis esset ad quamdam intelligentiam mysteriorum habendam, ad mani­ festandam eorum convenientiam vel saltem non repugnantiam cum ratione. * Item in Commentario in librum de Trinitate Boetii, q. 2, a 3. S. Thomas quaerit utrum in scientia fidei, quae est de Deo, liceat rationibus philosophicis uti. Et con­ cludit : « In sacra doctrina philosophia possumus tripliciter uti. Primo ad demostrandum ea quae sunt praeambula fidei, quae necessaria sunt in fidei scientia, ut ea quae natu­ ralibus rationibus de Deo probantur ut Deum esse, et huiusmodi vel de Deo, vel de creaturis, in philosophia probata quae fides supponit. Secundo ad notificandum per aliquas similitudines ea quae sunt fidei, sicut Augustinus in lib. de Trinitate, utitur multis similitudinibus ex doctrinis philosophicis sumptis ad manifestandum Trinita­ tem. Tertio ad resistendum his quae contra fidem dicuntur sive ostendendo esse falsa, sive ostendendo non esse necessaria >. Et in Quodlibeto IX, q. 9, a. 3: «Si adversarii nullam auctoritatem (sacrae doctrinae) recipiunt, oportet ad eos convincendos, ad rationes naturales confugere».— Item C. Gentes, 1. 1, c. 2. 8 et 9. 1 ι6 De Theologia Fundamentali «Et si instetur, inquit Caietanus1, quia huiusmodi solutio non est theologi ut theologus est, quia non ex principiis theologiae, negeter assumptum, quoniam theologia non solum gaudet propriis, sed etiam jacit de extraneis propria, dum ad depensionem suam aliarum scientiarum propositionibus utitur propter nos, ut in articulo 5, ad 2, tactum est ». Unde haec defensio principiorum fidei non solum per accidens ad Sacram Theo­ logiam pertinet, sicut conclusiones naturales de Deo quae per se demonstrantur in theologia naturali. Haec enim Theologia naturalis nec per se nec etiam per accidens intendit detendere principia fidei catholicae, v. g. solvere obiectiones contra possibi­ litatem Trinitatis in Deo. Si autem, ut docet D. Thomas, Sacra Theologia tanquam suprema scientia d;bet principia fidii defendere, tractare d? ipsa fidi ac de obsequio fidei rationi consentaneo, quare non posset sese extendere ad defensionem fundimentorum fidei contra rationalistas vel naturalistas, solvendo scilicet obiectiones contra Revelationis possibilitatem, con­ venientiam, cognoscibilitatem, ac existentiam et contra infallibilitatem Ecclesiae catholicae quae revelata proponit ? Sic Theologia funda­ mentalis vel Apologetica esset difensivum munus Sacrae Theologiae, non autem scientia specifice distincta, et se haberet ad Theologiam proprie dictam sicut Metaphysica critica defendens valorem ontologicum nostrae cognitionis naturalis se habet ad ontologiam. Sic suprema scientia haberet proprie reflexionem ad sua propria principia et ad fundimentum suae certitudinis: et verificaretur lex generalis quod « ratiocinatio humana, secundum viam acquisitionis vel inventionis procedit a quibusdam simpliciter intellectis quae sunt prima principia. Et rursus in via indicii resolvenda redit ad prima principia ad quae inventa examinat»1. Sed natura propria Theologiae fundamentalis vel Apologeticae determinanda est in cap. II. C. An S. Theologia sit habitus supernata ralis.— Quidajn, ut Conteson, sustinent Sacram Theologiam esse habitum entitative supernaturalem, quia per se procedit ex fide supernaturali et specificatur ab obiecto supernaturali. — Quidam alii e contra dicunt : Sacra Theo­ logia remanere potest, etiam pereunte fide, dim theologus fit haere­ ticus formalis ; ergo est habitus mere naturalis. Communiter thomistae recedunt ab his oppositis extremis, et do­ cent : Sacram Theologiam esse habitum non entitative et intrinsece supernaturalem, sed radicaliter supernaturalem ita dependentem a fide ut amissa fide destruatur 3. «) Sacra Theologia non est habitus entitative seu intrinsece supernaturalis, nam « acquiritur studio humano », ut dicit S. Thomas II.a II.ae q. 45, a. 1, ad 2 et I.a q. 1, a. 6, ad 3, sic differt a dono Sapien­ tiae, quod datur a Spiritu Sancto per infusionem. Nullus autem habi­ tus entitative et intrinsece supernaturalis acquiritur studio humano, per exercitium rationis, sed per se petit causam supernaturalem. * In I.am q. 1, a. 8, η. IV. ’ l.a, q. 79, a. 8. 3 Ita Ioannks Λ S TilOMA, in l am q. 1, disp. II. a. II. An requiratur ad Theo­ logiam Aden sjpornituralia. Item Uonut, Hilluart, etc. Quid sit S. Theologia 17 b) Sacra Theologia tamen est habitus radicaliter et originative supernaturalis, quia versatur circa conclusiones deducendas ex princi­ piis fidei, et per se dependet ab habitu supernaturali fidei, in quo tan­ quam in radice continetur. Unde theologia haereticorum non est vera Theologia et specie distinguitur a Theologia catholica, quia non habet idem motivum formale, scilicet revelationem virtualem. Haereticus enim formalis non deducit conclusiones ex principiis fide divina cre­ ditis, nam dum reiicit pertinaciter auctoritatem Dei et Ecclesiae circa unum arti­ culum, non conservat fidem divinam de aliis articulis, sed solum fidem humanam seu opinionem ex proprio iudicio et propria voluntate (H.a Il.ae q. 5, a. 3). Proinde pereunte fide, Sacram Theologiam destrui necosse est ; remanent quidem in theo­ logo haeretico conceptus theologici materialiter coordinati sed sine lumine fidei ex quo procedit eorum formalis connexio, sicut recedente anima remanent certo tempore in cadavere partes corporis humani materialiter ordinatae, sed non est amplius corpus humanum, deest forma substantialis. Non potest igitur esse in haereticis for­ malibus nisi cadaver Sacrae Theologiae, seu melius dialectica sophistica rebus divi­ nis sese immiscens ; nam, reiecta externa auctoritate Dei et Ecclesiae, et amisso interno lumine fidei, haeretici carent regula et principio cognoscitivo ad recte judi­ candum de rebus fidei, ideoque saepe confundunt supernaturalia cum naturalibus, et frequenter errant111 . Nec proinde mirum est quod dicant theologiam non esse scien­ *V tiam, sed collectionem opinionum, nam revera nihil aliud est eorum theologia. § IV. Definitio integratis Sacrae Theologiae. — Definitio integralis differt a definitione rcali essentiali, sicut ab essentia distinguitur integritas quae aliquam perfectionem superaddit ; v.g. homo caecus con­ servat humanam essentiam, non vero integritatem. Definitio igitur inte­ gralis accipitur ex his omnibus quae facit Theologia scilicet : est scientia quae defendit principia fidei contra negantes, de his intelligentiam quam­ dam quaerit, ac ex eis conclusiones deducit1. Seu ut dicit S. Augustinus, textu iam citato de Trinitate 1. 14, c. 1 : « Huic scientiae attribuitur il­ lud tantummodo quo fides saluberrima gignitur, nutritur, defenditr ro­ boratur », gignitur scilicet in iis qui fidem non habent, sed in doctonbus et per se haec scientia praesupponit fidem quam defendit et exponit. Unde tria facit Theologia i° defendit principia fidei contra negantes et hoc dupliciter positive, et negative. Positive ostendendo adversariis, qui admittunt revelationem, mysteria fidei esse in revelationis depo­ sito, scilicet in Sacra Scriptura vel in Traditione ; et contra eos qui reiiciunt revelationem, manifestando revelationis signa. Negative, solvendo obiectiones negantium, ostendendo has obiectiones esse falsas vel sal­ tem non necessarias, ut dicitur in Ouodl. IV, q. 9, a. 3 ; 2’ Sacra Theolo1 Etsi haereticus formalis possit pervenire quandoque ad veras conclusiones theologicas, et de eis sine errore scribere ; attamen non cognoscit has conclusiones nisi materialiter, non eodem modo ac theologus catholicus. In conclusione enim theologica 11 "'. Ita etiam magister philosophiae ad explicandum principium metaphysi cum, v. g. principium causalitatis, utitur exemplis, non qui­ dem propter defectum principii per se evidentis, sed propter defectum intellectus discipulorum, ut scilicet in exemplis melius percipiant quid significant subiectum et praedicatum principii admittendi. Proinde antequam Sacra Theologia utatur aliqua propositione natu­ rali quam accipit ab aliqua scientia naturali, eam indicat sub lumine revelationis. Equidem, ut dicit S. Thomas, I.a q. x, a. 6, ad 2 «non pertinet ad eam probare pricipia aliarum scientiarum, sed solum indi­ care de eis. Quidquid enim in aliis scientiis invenitur veritati huiusce scientiae repugnans, totum condemnatur ut falsum Est enim privi­ legium sapientiae uti non solum principiis propriis sed etiam aliarum scientiarum, et indicare de illis (I.a I.ae q. 57, a. 2, ad 1). Ideo «de­ pendet ab illis ut subiectis luminis superioris, et ab eo correctis et appro­ batis, quod est formaliter dependere solum a lumine superiori et sapien­ tiali >», ut notat loannes a S. Thoma *. Proinde, quando Sacra Theologia assumit praemissam naturalem ad inferendum suas conclusiones, talis praemissa naturali non concurrit ut causa principalis assensus, et ut praebens rationem formalem, sed ministerialiter, ut elevata, et approbata a principio supernatural!3. Sic conclusio theologica certior est proposi­ tione naturali (nam instrumentum in virtute alterius producit effectum excedentem suam virtutem propriam), sed est minus certa quam prae­ missa de fide, sic intelligitur eam sequi, peiorem partem. Hae sunt principales relationes Sacrae Theologiae ad fidem, ad scietiam Dei, ad donum sapientiae, ad scientias naturales. § VI. Praedicta notio Sacrae Theologiae sitne saltem implicite in Concilie et in S. Scriptura. — Ad defensionem rationalem fidei non arguimus quidem ex Conciliis quae revelationem proponunt, sed doctrina Conciliorum exponitur, nam Apologetica defendere debet non fidem religiosam prout concipitur ab haereticis, sed fidem prout concipitur ab Ecclesia catholica. A. Ouoad Concilia et declarationes Ecclesiae. — Cf. Denzinger, Enchiridion definitionum, editio ioa (Index systematicus I et fet II h) : Mutua inter revelationem et rationem relatio. Patio relevatas veritates explicat, tuetur, detendit 1634 sq.. 1652 1799, Revelatio ■vero rationem ab erroribus liberat, illustrat, confirmat 1799, 1807, certitudinem et puri* Sed in hoc theologus caute, prudenter et humiliter procedere debet tanquam veri­ tatis divina eminister, et non suis praeiudicati erroneis tenaciter adhaerere. Dicit enim Concilium Vaticanum (Denz., 1797) « Inanis contradictionis species (inter fidem et rationem) inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiae in­ tellecta et exposita non fuerint, vel opinionum commenta pro rationis effatis habeantur ». * In I.am. q. 1, disp. II, a. 6, 11. 7. 3 Ita Ioannes λ S. Thoma ibid. Instrumentum enim non solum applicatur ad agen­ dum sed elevatur ei applicui ur simul Sic musicus movendo citharam eam elevat et animal. Quid sit S. Theologia 25 tatem cognitionis naturalis fovet 1786; est Philosophiae rectrix infallibilis 1656, 1681, et norma eius negativa 1714 ; nae tantum Philosophus sed Philosophia ipsa magiste­ rio fidei subest 1674, 1682, 1710 ; 2073, 2085 sq. ; et Theologiae ancillari debet 442 sq. 1656, 1710, 2087; hinc errores rationis recte et utiliter proscribuntur ab Ecclesia 1674 sqq. 1711, 1798, 1817, 2093, cuius iudicio acquiescendum est etiam quoad res non­ dum definitas 1684. Theologia aliter tractanda est atque scientia naturalis 442 sq. 1642, 1656, 1666 sq., 1670 sq., 1681, 1708, 1795, 1808, 2104 ; methodus et principia theologiae schola­ stica reiicienda non sunt 1680, 1713; omni speculatio de veritatibus revelatis inniti debet doctrinae Ecclesiae et Patrum 320, 1616, 1619, 1657, 2086; atque etiam in verbis sana [forma retinenda et terminologia communiter recepta servanda est 442 sq. 1658, 1800. Fons revelationis scriptus sunt libri canonici utriusque Testamenti 783. Hi libri integri cum omnibus suis partibus ut sacri et canonici suscipiendi Sunt tamquam a Deo, qui utriusque Testamenti auctor est, inspirati et ut tales Ecclesiae traditi 784, 1787 ... et ad unanimem consensum Patrum et sensum Ecclesiae, secundum sana principia exegetica interpretandi sunt 785 ... 1946 ... 2100 ... Fons revelationis alter est traditio ecclesiastica 125, 164, 212, 308, 783, 995, 1792. Patrum auctoritas in rebus fidei et morum summa est 270... 1788, 2083, theologorum etiam doctrinae communes tenendae 609, 1652, 1657, 1680, moderni auctores non temere praeferendi sunt 1122 ; Ecclesiae usus sunt norma credendi 140, 995; ut legem cre­ dendi lex statuat supplicandi» 139. Ad functiones iurisdictionis ecclesiasticae pertinet directio studii theologici 442, 1666... 1733, 1746, 1843 sq. Inter haec omnia testimonia sufficit afferre textum Concilii Vaticani (Denzinger 1796-1799) in quo habetur quasi definitio Sacrae Theologiae : « Ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam asse­ quitur, tum ex eorum quae naturaliter cognoscit analogia, tum e myste­ riorum ipsorum nexu inter se, et cum fine hominis ultimo ; nunquam tamen idonea redditur ad ea perspicienda instar veritatum, quae pro­ prium ipsius obiectum constituunt. Divina enim mysteria suapte natura intellectum creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide su­ scepta ipsius tamen fidei velamine contecta et quasi caligine obvoluta maneant, quamdiu in hac mortali vita « peregrinamur a Domino ; per lidem enim ambulamus et non per speciem» (2 Cor. 5.6)... Nec solum fides et ratio inter se dissidere nunquam possunt, sed opem quoque sibi mutuam ferunt, cum recta ratio fidei fundamenta demonstret, eiusque lumine illustrata rerum divinarum scientiam excolat, fides vero rationem ab erroribus liberet ac tueatur eamque multiplici cognitione instruat ... Nec sane ipsa (Ecclesia) vetat, ne huiusmodi (humanae) disciplinae in suo quaeque ambitu propriis utantur principiis et pro­ pria methodo ; sed iustam hanc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne divinae doctrinae repugnando errores in se suscipiant, aut fines pro­ prios trangressae ea, quae sunt fidei occupent et pertubent»1. • Cf. etiam Denzinger .142. ex Epistola» Tacti dolore» Gregorii IX ad Theolo go Purisienscs 7 lui 1248 I >e Tei tninologla et traditione theologica aer vandn. - D , scholastica ) l casuistica ( moralis sub qua · ascetica ( mystica Videbimus postea locum Theologiae fundamentalis et dicemus eam esse partem generalem et defensivam theologiae positivae et theologiae systematicac dogmaticae. Explicandum est nunc quid sint hae diversae partes Theologiae in speciali; ex hoc apparebit eas non esse scientias diversas, sed partes intégrales Sacrae Theologiae, in quantum ad eius perfectionem hae omnes requiruntur. Supposita enim revelatione ac eius infallibili propositione, oportet defendere principia fide, ostendendo ea esse in Revelationis deposito. Hoc est opus Theologiae positivae, quae singulas veritates credendas e fontibus revelationis eruit. Postea sacra doctrina de mysteriis fidei sic collectis quamdam intelligentiam quaerit, et ex eis theologicas conclu­ siones deducit. Hoc est opus Theologiae systematicae seu scholasticae. A. Theologia positiva supponit revelationem et fidem de infallibili magisterio Ecclesiae ac de inspiratione Sacrae Scripturae, et opus scientificum facit determinando quomodo talis vel talis propositio continetur in deposito Revelationis, seu quomodo subest infallibili tati Ecclesiae. Haec theologia positiva in tres partes subdividitur : 1. Theologia biblica, 2. Theologia patristica, 3. Theologia symbolica. Theologia biblica critice determinat quantum possibile est proposi­ Divisio i t Unitas S. Theologiae 29 tiones quae colligi possunt ex sensu litterali diversorum librorum Sa­ crae Scripturae ; est praesertim ordinata collectio textuum dogma­ ticorum, eorumque exegesis ac defensio, ut apparet in multis spicile­ giis et in operibus Theologiae biblicae utriusque Testamenti Theologia patristica exponit doctrinam Patrum, quorum aucto­ ritas in rebus fidei et morum summa est, et quorum unanimis consen­ sus praebet theologo argumentum certum. (Denz. 270, 1788). <■ Enchi­ ridion Patristicum » P. Roüet de Journel S. I. est compendium huiusce partis theologiae. Theologia symbolica instituit recensionem criticam symbolorum fidei definitionum et declarationum Ecclesiae de rebus fidei et morum, simulque propositionum damnatarum cum diversis notis : haeretica, erronea, temeraria scandalosa, etc. Ita « Enchiridion Symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum » auctore Denzinger, est quasi synopsis collectionum Sacrorum Conciliorum, inter quas citanda est nova et amplissima collectio a I. D. Mansi confecta. Patres praecipue hanc positivam theologiam contra nascentes hae­ reres coluerunt ; ita S. Irenaeus contra Gnosticos, S. Athanasius contra Arianos, S. Cyrillus Alexandrinus contra Nestorianos, etc. Contra pro­ testantes nonnulli moderni hanc theologiae partem longe exposuerunt inter quos eminent Petavius et Thomassinus. Notandum est quod Theologia biblica, sicut et patristica, quia est vere Theologia supponens fidem, non solum utitur hermeneutica vel heuristica rationali quae considerat Sacram Scripturam ut librum ab auctore humano conscriptum, sed etiam utitur heuristica Christiana et catholica quae Sacram Scripturam accipit ut librum inspiratum, Ecclesiae catholicae traditum ad custodiendum et exponendum!. Theologia positiva non est proprie historia, sed theologia ; utitur quidem historia sed non ei subordinatur, sicut Theologia scholastica uti­ tur metaphysica, psychologia, ethica, tanquam scientiis inferioribus, et eas iudicat, ut dictum est, sub lumine revelationis. Hoc est sapientiae privilegium, cf. I.a, q. 1 a. 6, ad 2. Proinde theologia positiva non debet uti historia modo rationalistarum conscripta (Denzinger, n. 2076) sed ea quae agnoscit historia signa revelationis et infallibilitatis Ecclesiae 123. 1 V. g. in opere P. F. Ceuppens, O. P. Theologia biblica, III vol. Roma, 1938-39. Secundo modo et legitime theologia biblica concipi potest, post constitutionem theologiae etiam systematicae, ut reflexio theologica ad sacrum fontem, id est ad verbum Dei in Sacra Scriptura contentum. Sic. S. Thomas in suis Comment, in loanem, in Epist. S. Pauli exponit quomodo haereses adulteraverunt sacram paginam, quid di­ xerunt Patres, quaenam sit denique plenitudo sensus dogmatici horum textuum Spi­ ritu Sancto inspirante conscriptorum. 2 Cfr. Hernieneuticam bibi icam P. V. Zapletal O. P., cuius heuristica subdividitur in heuristicam rationalem, Christianam et catholicam. — Attamen non datur vera heu­ ristica Christiana quin sit iam catholica, quia Christianismus verus non est nisi catholicismus, quidquid dicant protestantes. — Propterea in formula iurisiurandi contra moilcrnismum legitur : « Reprobo pariter eam Scripturae Sanctae diudicandae atque in­ terpretandae rationem, quae, Ecclesiae traditione, analogia Fidei, et Apostolicae Sedis normis posthabitis, rationalistarum commentis inhaeret, et criticen textus velut unicam mpremamque regulam, haud minus licenter quam temere amplectitur». 3 Unde in formula iurisiurandi contra m< dernismum habetur ; « Sententiam prae­ terea illorum reliclo qui tenent, doctori disciplinae historiae theologicae tradendae, aut 3° De Theologia Fundamentali B. Theologia systematica, seu scholastica ea est quae spe­ culative defendit principia fidei contra negantes, solvendo obiectiones contra possibilitatem mysteriorum, de his quandam intelligentiam quaerit ex analogia rerum naturalium et ex connexione mysteriorum inter se, denique ex his conclusiones theologicas deducit ; sic con­ struitur aedeficium doctrinale de rebus fidei et morum. Haec pars theologiae est omnino necessaria ; ea enim praeterita colligerentur quidem diversae propositiones fidei, sed non ordinarentur ; quasi ex aequo proponerentur ea quae pertinent ad intimam Dei natu­ ram, ad altissimum mysterium Trinitatis et ea quae sacramentum matrimonii aut poenitentiae spectant. Sapientis est ordinare, et Sacra Theologia, ut sit sapientia, omnia credenda et cum fide connexa ordinare debet sub his quae per se primo sunt de Deo sub ratione Dei­ tatis. Sic principium totius ordinationis (gallice : systématisation) theologiae est vera notio revelata ipsius Dei, quae se habet in sacra doctrina ut sol, cuius omnes notiones sunt radii. Proinde inter diversa systemata theologica, ut sunt Thomismus, Scotismus, Molonisinus, illud altius est quod assumit ut principium totius ordinationis doctrinalis su­ premam et verissimam notionem Dei, ut iuxta eam de omnibus aliis quaestionibus iudicet, non vero systema omnia considerans relative ad qucddam speciale problema, ut est v.g. problema de libertate humana. Denique inter altiora et universaliora systemata, illud magis accedit ad perfectionem scientiae theologicae, quod spectat per se primo Deum in se, seu intimum mysterium Entis supremi, ut facit D. Thomas, et non solum Deum relative ad nos, tanquam Bonum et finem ultimum no­ strum, ut faciunt Augustiniani, et Scotus *. (Cf. S. Thom. I.a q. 5, a. 2, ad I.m : ens secundum rationem est simpliciter prius quam bonum). Haec theologia systematica seu scholastica subdividitur in dogmati­ cam et moralem. Dogmatica est de rebus credendis circa Deum, divina attributa, Trinitatem, circa mysteria Creationis, Incarnationis, Re­ demptionis, Sacramentorum, quae directe ad praxim non tendunt, sed quibus contemplandis mens quiescit. (Ita S. Thomas in I.a et III.a P. Summae theol.). — Theologia autem moralis est de rebus ad mores pertinentibus, scilicet de actibus humanis, de legibus, de gratia, de virtutibus, de donis Spiritus· Sancti, de peccatis, de vita Christiana activa et contemplativa (ita S. Thom, in Il.a P. Summae theol.). Haec iis de rebus scribenti seponendam prius esse opinionem ante conceptam sive de super­ natural! origine catholicae traditionis, sive de promissa divinitus ope ad perennem conservationem uniuscuiusque revelati veri ; deinde scripta Patrum singulorum inter­ pretanda solis scientiae principiis, sacra qualibet auctoritate seclusa, eaque iudicii li­ bertate, qua profana quaevis monumenta solent investigari ». — Ex hoc habetur hi­ storiam Ecclesiae et historiam dogmatum per se et formaliter cognosci et scribi non posse nisi e catholico: qui vero fide infusa caret, cognoscit solum materialiter vitam supernaturalem Ecclesiae ac eius doctrinae, nempe quoad materialia signa, non quoad si­ gnificatum formale. Ita qui sensu musicali caret, audit solum materialiter symphoniam beethovianam, omnes quidem sonos percepit, non vero formam symphoniae. Cf. quae infra dicenda sunt de intelligibilitatc mysteriorum fidei et de effectu formali luminis fidei infusae * Cf. P. Gardkil, O. P., Le Donné révélé et la théologie, p. 246-279. La science théologique ; les systèmes théologiqucs. Divisio ct Unitas S. Theologiae ' 31 omnia tractantur in ordine ad Deum sub ratione Deitatis, et a theo­ logia morali proprie dicta considerantur secundum se, systematice. Theologia autem casuistica, sicut ascetica, et mystica sunt aplicationes theologiae moralis. Casuistica est applicatio ab solutionem ca­ suum conscientiae ‘. Ascetica docet viam perfectionis Christianae proincipientibus et proficientibus, scilicet proponit motiva et media practica purificationis activae a peccato, et progressus virtutum. Theologia my­ stica 123docet quomodo ad vitam unitivam et in illa progrediuntur animae praesertim per purificationem passivam et sub influxu donorum Spiritus Sancti ; tractat etiam secundario de gratiis extraordinaris quae frequen­ ter altissimam unionem contemplativam comitantur. Sic ad perfectio­ nem charitatis et contemplationis mysteriorum ducens, theologia moralis in suo fine attingit obiectum dogmaticae, et medullam Sacrae Scriptu­ rae et Traditionis, seu Verbi Dei, ex quo procedit tota theologia ; sic principium et finis coincidunt, et perficitur circulus sacrae doctrinae. § II. Unitas Sacrae Theologiae. — Non obstante praedicta divisione in positivam et systematica, dogmaticam et moralem, Sa­ cra Theologia remanet una scientia unitate specifica, secundum speciem infimam. A. Probatur a S. Thoma, I.a q. 1, a. 3, ex unitate obiecti formalis : « Est enim, inquit, unitas potentiae et habitus consideranda secundum obiectum ; non quidem materialiter, sed secundum rationem formalem obiecti ; puta homo, asinus et lapis conveniunt in una formali ratione colorati, quod est obiectum visus. Quia igitur sacra doctrina considerat aliqua secundum quod sunt divinitus revelata, secundum quod dictum est, omnia quaecumque sunt divinitus revelabilia, communicant in una ratione formali obiecti huius scientiae. Et ideo cmprehenduntur sub sacra doctrina sicut sub una scientia »’. Hoc est unitas obiecti formalis quo, seu revelationis virtualis. In responsione ad r.m eiusdem articuli D. Thomas notat etiam uni­ tatem scientiae ex parte obiecti quod formaliter consideratur : « sacra doctrina non determinat de Deo et de creaturis ex aequo, sed de Deo pricipaliter, et de creaturis secundum quod referuntur ad Deum, ut ad principium vel finem. Unde unitas scientiae non impeditur ». B. Confirmatio : Haec unitas non destruitur per distinctionem inter theologiam positivam et theologiam systematical», quia hae duae partes se habens ut materia scientifica et forma scientifica. Theologia enim positiva colligit quasi materialiter omnia revelata quae sunt obiectum materiale sacrae doctrinae ; Theologia autem systematica omnia revelata formaliter ordinat secundum eorum relationem ad Deum 1 Nonnulla moderna manualia theologiae moralis fere nihil aliud continent quam casuisticam, ct in illis theologia moralis videtur esse scientia de peccatis vitandis sub gravi aut sub levi, potius quam scientia de virtutibus perficiendis. Item plures mo­ derni tractatus theologiae asceticae et mysticae non satis procedunt ex debitis funda­ mentis theologiae moralis circa naturam et progressum virtutum infusarum et dono­ rum Spiritus Sancti, itaque nimis empirice conficiuntur, ac doctrinali valore carent. Ex his defectibus minuitur notio eminentis uninatis Sacrae Theologiae. * Haec theologia mystica quae acquiritur studio numano dicitur speculativa, per oppositionem ad sapientium expérimentaient quae est donum infusum Spiritus Santi. 3 Cf. Ioannhm λ S Tiioma, in I.ant q. 1, disp. II, a. 7. 32 De Theologia Fundamentali sub ratione Deitatis, qui est obiectum quod formaliter consideratur, et principium ordinationis totius aedificii doctrinalis theologici. C. Confirmatio altera : Nec destruitur unitas Theologiae per divisionem in dogma­ ticam et moralem, nam, ut dicit S. Thomas I.a q. i, a. 4 : «sacra doctrina una existens se extendit ad ea quas pertinent ad diversas scientias philosophicas, propter rationem formalem quam in diversis attendit, scilicet, prout sunt divino lumine cognoscibilia : unde licet in scientiis philosophicis alia sit speculativa et alia practica, sacra tamen doctrina comprehendit sub se utramque ; sicut et Deus eadem scientia se cognoscit et ea quae facit. Magis tamen est speculativa, quam practica : quia principalius agit de rebus divinis, quam de actibus humanis, de quibus agit, secundum quod per eos ordinatur homo ad perfectam Dei cognitionem, in qua aeterna beatitudo consistit ». Proinde communiter thomistae docent Theologiam esse eminenter formaliter speculativam et practicam, magis tamen esse speculativam *, contra plures ex recentioribus qui tenent theologiam esse partira speculativam, et partim practicam, secundum diversos habitus partiales, ex quibus putant illam esse compositam et coalitam. Haec recentiorum sententia non satis agnoscit eminentiam theologiae : quae sunt dispersa in inferioribus, uniuntur in superioribus, ut docet Dionysius. Unde, inquit S. Thomas I.a q. 1, a 3, ad 2, «nihil prohibet inferiores potentias vel habitus diversificari circa illas materias, quae communiter cadunt sub una potentia vel habitu superiori, quia superior potentia vel habitus respicit obiectum sub universaliori ratione formali ; sicut obiectum sensus communis (seu sensus interni) est sensibile, quod comprehendit sub se visibile et audibile. Unde sensus communis, cum sit una potentia, extendit se ad omnia obiecta quinque sensuum. Et similiter ea, quae in diversis scientiis philosophicis tractantur, potest sacra doctrina una existens ccnsidcrare sub una ratione, in quantum scilicet sunt divinitus revelabilia ; ut sic sacra doctrina sit velut quaedam impressio divinae scientiae, quae est una et simplex omnium ». Hoc etiam apparet ex obiecto quod formaliter consideratur in Sacra Theologia, scilicet Deus sub ratione Deitatis, nam Deitas in sua eminentia identifient rationem formalem entis quam metaphysica considerat in Deo, et rationem formalem boni quae consideratur ab ethica. Metaphysica enim non spectat Deum sub ratione Dei­ tatis sed ut primum ens abstrahens ab omni materia2. Amplius Sacra Theologia suam radicem habet in fide, quae est eminenter formaliter speculativa et practica II.a H.ae q. 9, a. 3, sicut dona sapientiae, intelligentlae et scientiae. Mirabiliter servatur unitas sacrae doctrinae, prout contemplatio mystica, ad quam ducit theologia moralis, redit ad altissima mysteria quae considerantur specu­ lative in dogmatica, et ad intima Sacrae Scripturae et Traditionis ex quibus procedit tota scientia fidei. Proinde aliquis non potest profunde cognoscere theologiam moralem, vel theo­ logiam mysticam quin profunde cognoscat dogmaticam, ut apparet in quaestionibus de praedestinatione et gratia. Cultura studii specialis (spécialisation) maxime utilis est in scientiis inferioribus, ut sunt mathematica, physica, biologia, minus vero in suprema scientia quae est maxime una. Partes theologiae se habent ad invicem sicut partes physicae (scii, mechanica, hydrostatica, hydrodynamica, acustica, optica, thermodynamica, etc.), ime multo magis uniuntur. Ex his omnibus apparet diversas partes Sacrae Theologiae non esse partes * Cf. Caietanum in T.am q. 1, a, 4 ; item Ioannem thomistas. 2 Gonet in l.am 1, 4. 4. a S. Thoma, Gonet, et alios Dc Methodo S. Theologiae 33 lubiectivas (sicut species sunt partes generis), sed partes integrates aut rami eiusdem scientiae *. Et iam ex hac altitudine et extensione Sacrae Theologiae quodammodo manifestatur apologeticam seu defensionem fidei non esse scientiam specifice distin­ ctam, sed partem initialem, generalem et defensivam theologiae positivae et theolo­ giae systematicae dogmaticae, ut infra patebit. , Art. III. De Methodo Sacrae Theologiae. I. Methodus S. Theologiae est principaliter methodus ex auctoritate. II. Ex auctoritatibus construitur corpus doctrinale methodo analytico-synthetica in tractatu de locis theologicis exposita. § I. Methodus S. Theologiae est principal iter methodus ex auctoritate, — Methodises! via recta ad cognitionem veritatis (μ6τά cum, οδός via). Breviter considjrandim est unde provenit diversitas method irum in diversis scientiis, ut appareat quaenam sit propria methodis Sacrae Theologiae et postea methodis Theologiae funda­ mentalis vel Apologeticae. Methodus in genere, ut sit via recta ad cognitionem veritatis, pro­ cedure debet a notioribus, gradatim, nec eadem certitudo exigenda est in omnibus scientiis. Methodis autem primo dividitur in analyticam et synteticam. Analytica seu indictiva ascendit a compositis ad simplicia, a particularibus ad universalia, usque ad universalissima et prima intelligibilia. Synthetica autem seu deductiva descendit a simplicibus ad composita, ab uni­ versalioribus ad minus universalia. Sic ascendimus ab obiecto experien1 S. Thomas II.a II.as q. 48, a. 1, dicit : « Triplex est pars, scilicet integratis, ut paries, tectum et fundamentum sunt partes domus ; subiectiva, sicut bos et leo sunt partes animalis ; et potentiates, sicut nutritivum et sensitivum sunt partes animae. Tiibus ergo modis possunt assignari partes alicui virtuti (idem dici potest de habitu scientifico). « Uno modo ad similitudinem partiuin integralium, ut scilicet illa dicantur esse partes integrates virtutis alicuius quae necesse est concurrere ad perfectum actum virtutis illius. Et sic ad prudentiam, pertinent memaria, ratio, intellectus, docilitas, et solertia, et sub alio aspectu providentia, circumspectio et cautio . . . « Partes autem subiectivae virtutis dicuntur species eius diversae ... Sic distinguuntur prudentia individualis et prudentia multitudinis regitiva, quae subdividitur in oeconomicam, militarem et politicam ... ». « Partes autem potentiates alicuius virtutis dicuntur virtutes adiunctae, quae ordi­ nantur ad aliquos secundarios actus, vel materias, quasi non habentes totam potentiam principalis virtutis. Et secundum hoc ponuntur partes prudentiae, eubulia, quae est circa consilium; synesis, quae est circa indicium eorum, quae secundum regulas communes hunt, et gnome quae est circa indicium eorum, in quibus oportet quandoque a corn­ ui mi lege recedere ; prudentia vero est circa principalem actum, qui est praecipere ». Propterea theologia positiva et theologia systematica videntur esse partes inte­ grates Sacrae Theologiae, quia necessario concurrunt ad eius perfectionem. Applica­ tiones vero theologiae moralis, scii, casuistica, ascetica, mystica videntur esse partes potentiales, prout sunt applicationes ad specialem materiam. — Sed non dantur in theologia partes specifice distinctae ut scientiae diversae. ,1 ΙίΛίικκιου I.AtiiiAMUh. t>, Urvrlxlt'inr (vol. I) 34 De Theologia Fundamentali tiae prius cognito quoad nos ad primas notiones et prima principia vel etiam ad primas causas prius notas quoad se ; et ex principiis et ex causis supremis, via deductiva, assignantur rationes et causae obiecti experientiae, quod fit nobis magis intelligibile ; sic construitur scientia seu cognitio rerum per causas 1. Methodus autem specialis alicuius scientia determinatur ex obiecta cognoscendo et ex ratione sub qua cognoscendum est, sicut motus specificatur a termino ad quem tendit. Sic methodus physicae est ma­ gis experimentalis seu inducti va quam methcdus mathematicae, quia obiectum physicae est minus abstractum a sensibilibus. Amplius quoad diversitatem methodorum distinguenda sunt, cum S. Thoma, duo genera scientiarum, scilicet scientiae subalternatae et scientiae subalternantes, ut supra dictum est. « Quaedam enim sunt quae pracedunt ex principiis notis lumine naturali intellectus, sicut Arithme­ tica et Geometria, et huiusmodi ; quaedam vero sunt, quae procedunt ex principiis notis lumine superioris scientiae, sicut Perspectiva (optica)procedit ex principiis notificatis per Geometriam, et Musica ex principiis per Arithmeticam notis» I.a q. i, a. 2.— Sacra Theologia astern est, ut dictum est, subalternata scientiae Dei, mediante fide divina, « sicut musica credit principia tradita sibi ab Arithmetico, ita doctrina sacra credit principia sibi revelata a Deo», I.a q. 1, a.2. Propterea dicitur methodum Sacrae Theologiae esse principaliter methodum ex auctori­ tate, arguit enim principaliter ex auctoritate Dei revelantis ; aliis autem argumentis S. Theologia utitur instrumentaliter, ut superior inferiori. Hoc exponitur a S. Thoma in I.a q. i. a. 8, a. 2.ae « Argumentari ex auctoritate est maxime proprium huius doctrinae, eo quod principia huius doctrinae per revela­ tionem habentur. Et sic oportet, quod credatur auctoritati eorum, quibus revelatio facta est. Nec hoc derogat dignitati huius doctrinae ; nam licet locus ab auctoritate,, quae fundatur super ratione humana, sit infirmissimus, locus tamen ab auctoritate, quae fundatur super revelation; divina, est efficacissimus. « Utitur tamen sacra doctrina etiam ratione humana ; non quidem ad probandam fidem (quia per hoc tolleretur meritum fidei) sed ad manifestandum aliqua alia, quae traduntur in hac doctrina. Cum igitur gratia non tollat naturam, sed perficiat, oportet quod naturalis ratio subserviat fidei, sicut et naturalis inclinatio voluntatis obsequitur charitati. Unde et Apostolus dicit, II Cor. io, 5: «in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi». « Et inde est, quod etiam auctoritatibus philosophorum sacra doctrina utitur, ubi per rationem naturalem cognoscere potuerunt, sicut Paulus (Act. 17, 28) inducit verbum Arati, dicens : « sicut et quidam poetarum vestrorum dixerunt : Genu? Dei sumus». Sed tamen sacra doctrina huiusmodi auctoritatibus utitur quasi extraneis argumentis et probabilibus. « Auctoritatibus autem canonicae Scripturae utitur proprie ex necessitate argumen­ tando. « Auctoritatibus autem aliorum doctorum Ecclesiae, quasi arguendo ex propriis sed 1 Ia q. 79, a. 9 : Secundum viam inventionis, per res temporales in cognitionem devenimus aeternorum ... In via vero indicii per aeterna iam cognita de temporalibus iudicamus ». De Methodo S. Theologiae 35 probabiliter. Innititur enim fides nostra revelationi Apostolis et Prophetis factae, qui canonicos libros scripserunt, non autem revelationi, si qua fuit aliis Doctosibus facta». — Cf. etiam Caietanus in I.a q. i, a. 8, η. VI. Brevius, ut hic explicat Caietanus, theologia argumentatur : i’ ex auctoritatis divinis S. Scripturae et Traditionis divinae, ut ex propriis et ne­ cessariis. 2° ex auctoritate Sanctorum Doctorum, ut ex propriis et probabilibus. ! ut ex extraneis, et probabilibus, si I considerantur simpliciter ut ex propras et quandoque neI cessariis, 1 si considerantur ut \ sunt ministrae theologiae. 2 4° ex auctoritatibus philosophorum, ut extraneis et probabilibus. 4° ex rationibus naturalibus aut metaphysicis Unde principaliter methodus Sacrae Theologiae est methodus ex auctoritate, sed Theologia utitur ratione ab auctoritate explicandas, defendendas, ordinandas et ad conclusiones ex ei deducendas. § II. Ex auctoritatibus construitur corpus doctrinale methodo analytico - synthetica, in tractatu de locis theologicis exposita. Sacra Theologia ad recte arguendum ex auctoritate divina, debet hanc auctoritatem defendere contra obiectiones adversariorum, expli­ care notiones revelatorum, ordinare diversas veritates revelatas et ex eis conclusiones deducere. Sic construitur corpus doctrinale theologicum, et in hoc labore theologia utitur methodo analytico-synthetica. Theo­ logia enim positiva utitur praesertim methodo inductiva vel analytica, quae procedit gradatim a compositis ad simplicia, a minus universalibus ad universaliora, dum e contra theologia systematica utitur praesertim methodo deductiva et synthetica. Theologia positiva enim, sive biblica, sive patristic.a, sive symbolica intendit singulas veritates credendas e fontibus revelationis eruere. 1 Id est ad conclusionem theologicam deducendam, non vero ad possibilitatem intrinsecam et existentiam mysteriorum supernaturalium demonstrandam. 2 Nam ratio naturalis ut ministra theologiae elevatur et illustratur a lumine su­ pernatural! fidei sub quo procedit theologia. Unde generaliter sic dividuntur loci theologici : Ili Sacra Scriptura I \ Traditiones divinae 1 apodictici . Auctoritas Ecclesiae catholicae proprii . . < I........... Conciliorum oecumenicorum j '....................Romani Ponteficis I probabiles 1................. Sanctorum Patrum 1 (................... Theologorum scholasticorum I apodictici : Ratio naturalis ; extranei . ■ < Auctoritas philosophorum ' ( probabiles ? Historia hu^ana Quoad historiam, si omnes probati ac graves historici in eamdem rem gestam concurrant, tum ex horum auctoritate certum argumentum promitur. Cf. Cano, De oc. theol. XI, 4. I. 36 De Theologia Fundamentali Proinde inductive vel analytice colligit ex diversis textibus Sacrae Scri­ pturae et documentis Traditionis dogmaticas propositiones ex quibus apparet, mysteria SS. Trinitatis, Incarnationis, Redemptionis, Eucha­ ristiae, etc..., revelata fuisse ab ipso Deo. — Leges autem particulares methodi theologiae positivae continentur in tractatu de Locis theolo­ gicis, seu de fontibus theologicis. Hic tractatus positive praesupponit revelationem et sub lumine fidei explicat : i’ regulas ad discernendum Sacrae Scripturae sensum litteralem « ex quo solo potest trahi argu­ mentum » I.a q. i, a. io, ad i m ; 2° regulas ad discernendum inter traditiones divinam traditionem, quae etiam revelata continet, et ad verum eius sensum determinandum ; 3" regulas ad discernendum quam­ nam auctoritatem habent doctrinae Patrum, vel theologorum, decisiones congregationum, conciliorum particularium, sicut ad determinandum exacte in quonam sensu sumi debent definitiones solemnes Ecclesiae aut propositiones damnatae cum diversis notis ; 40 Denique tractatus Locorum theologicorum exponit regulas secundum quas theologia positiva uti debet historia. Theologia autem systematica praesertim utitur methodo synthetica seu deductiva, quae procedit ex simplicibus et universalioribus ad composita et particularia, a principiis ad conclusiones. Unde primo defendit speculative auctoritatem divinae revelationis contra negantes, postea speculative explicat et tuetur veritates revelatas, ex eis con­ clusiones deducit, omniaque synthetice ordinat procedendo a simplicio­ ribus et altioribus, scilicet a Deo uno et trino ad creaturas in genere ac in speciali, denique ad actiones creaturarum in ordine ad Deum. Sic omnia considerat prout a Deo procedunt et ad Ipsum ordinantur. E contra Metaphysica considerat creaturas priusquam Deum, et ascendit paulatim a sensibilibus ad spiritualia et ultimo ad causam primam : propterea Physica Aristotelis est via ad metaphysicam con­ siderationem de Deo, quae invenitur in fine Metaphysicorum. Unde ad scribendrm philosophiam thomisticam oportet procedere non se­ cundum ordinem Summae theologicae sed secundum ordinem Com­ mentarii S. Thomae in opera philosophica Aristotelis . * Attamen Theologia systematica utitur etiam analyst, in explicatione et defensione notionum rerum revelatarum, ante deductionem conclu­ sionum, dum determinat v, g. quid sit persona in divinis, in Trinitate et Incarnatione, quid sit praesentia realis corporis Christi in Eucha­ ristia, etiam quid sit revelatio, inspiratio, fides, spes, charitas, etc. Haec autem analysis theologica procedit ipsa secundum specialem methodum, nempe methodum analogiae, quae Deo et donis supernaturalibus attri­ buit, sublatis imperfectionibus, perfectiones participatas a naturis crea­ tis, ut exponit S. Thomas, La q. 13 !. Sic Sapientia divina cognoscitur 1 Proinde ad scribendam psycologiam thomisticam, materia disponenda est non tam secundum ordinem tractatus theologici de Homine, qui invenitus in Summa Theo­ logica, sed potius secundum ordinem tractatus De Anima Aristotelis, paulatim ascen­ dendo a vita vegetativa et sensitiva ad intellectivam, antequam probetur spiritualitas et immortalitas animae. 2 S. Thomas hunc cognitionis modum exponit solum in quaestione XI11 et non initio I.ae Partis, quia synteticc procedit in sua Summa Theologica, proinde considerat Deum secundum scipsum «t postea quomodo n nobis cognoscatur. De Methodo S. Theologiae 37 ex analogia sapientiae creatae, Providentia ex similitudine nostrae prudentiae, Trinitas ex notione analogica relationis, item charitas infusa analogice concipitur ut amicitia inter Deum et animam. Itaque per analogiam Theologia systematica ad aliquam mysteriorum intelligentiam pervenit, priusquam theologicas conclusiones deducat. — Leges autem particulares ad rectum usum theologicum rationis naturalis et auctoritatis philosophorum exponuntur in tractatu de Locis theologicis, in loco 8“ et 9’ Melchioris Cano. Tractatus igitur de Locis theologicis continet methodum totius theologiae et positive praesupponit fidem divinam de missione divina Christi et de infallibilitate Ecclesiae revelationem proponentis. Hic tractatus ponitur inter institutiones propaedeuticas ad Sacram Thegiam, sed est pars ultima theologiae fundamentalis et iam sicut theolo­ gia proprie dicta ex revelatione arguit. Primae autem partes Theologiae fundamentalis, quae vocantur etiam Apologetica, defendunt existentiam ipsius Revelationis et infallibilitatem catholicae Ecclesiae. Non possunt igitur argumentari posi­ tive ex fide catholica. Considerandum est nunc quomodo se habent ad Sacram Theologiam proprie dictam. CAPUT II. QUID SIT THEOLOGIA FUNDAMENTALIS SPEC I AT IM APOLOGETICA Duo articuli : articulus primus : definitio et divisio Theologiae fun­ damentalis ; articulus secundus : relationes eius ad Theologiam pro­ prie dictam (an distinguatur ab ea), et ad scientias naturales. Art. I. DEFINITIO ET DIVISIO THEOLOGIAE FUNDAMENTALIS SPECIATIM APOLOGETICAE. I. II. III. IV. V. Definitio nominalis. Necessitas Apologeticae. Definitio eius realis ex eius obiecto et fine. Divisio eius. An sit proprie scientia, vel saltetn pars scientiae. § I. Definitio nominalis.—Theologia fundamentalis significat Theo­ logiam quae versatur circa fundamenta fidei divinae 1 ; scilicet ut infra dicetur, circa Revelationem quae est motivum formale fidei, et circa propositionem infallibilem huiusce revelationis ab Ecclesia a Deo insti­ tuta, quae propositio est conditio sine qua non nostrae fidei. Theolo­ gia fundamentalis versatur insuper circa diversos locos theologicos, ut dictum est in cap. praeced. Vocatur etiam Theologia generalis prout versatur circa revelatum in genere, ut revelatum, vel circa dogma in genere, et non circa dog­ mata revelata in speciali,’scilicet Trinitatis, Incarnationis, Redemptio­ nis. Sic distinguitur a Theologia speciali, est defensio generalis fidei. Apologetica secundum suam definitionem nominalem videtur coincidere cum prima parte Theologiae fundamentalis. Nomen enim Apolo­ geticae provenit a graeco απολογία cuius significatio est defensio ; unde 1 Sic Concilium Vaticanum dicit « fides et ratio opem sibi mutuam ferunt, cum recta ratio fidei fundamenta demonstret, ciusque lumine illustrata rerum divinarum scientiam e.xcolai », Dcnzinger, 1799. Quid sit Theologia iundamentalis speciatim Apologetica 39 Apologetica significat defensionem fidei. Et distinguenda est ab apolo­ gia Apologia enim est defensio particularis vel quoad obiectum defenden­ dum, vel saltem quoad modum defendendi, dum e contra Apologetica est fidei defensio universalis et quoad obiectum et quoad modum. Unde apologiae vocantur defensiones alicuius doctrinae particularis, v. g. Infallibilitatis Romani Pontificis, aut caelibatus ecclesiastici, vel defensio alicuius sancti, alicuius doctoris aut Papae. In antiquitate Plato scripsit Apologiam Socratis. — Sunt etiam quaedam apologiae totius Reli­ gionis christianae sed saltem in modo defendendi non perveniunt ad universale, quia earum argumentatio pendet a circumstantiis tempo­ ris et loci in quo concipiuntur ; frequenter earum argumenta non ha­ bent valorem absolutum, sed valorem relativum ad homines alicuius temporis. Et quia scientia non est de particularibus, istae Apologiae non constituunt aliquam scientiam vel partem scientiae ‘. Apologetica e contra significat fidei defensionem universalem et quoad obiectum et quoad modum defendendi. — Quoad obiectum quidem, quia est defensio non alicuius personae vel mysterii, nec omnium mysterio­ rum in speciali, sed totius religionis christianae in genere, intendit enim ostendere hanc religionem esse a Deo revelatam. — Quoad mo­ dum, Apologetica universalis est, quia eius defensiva argumentatio non pendet a circumstantiis alicuius temporis vel loci, sed valorem ab­ solutum habet prout fundatur et in principiis certissimis rationis natu­ ralis seu metaphysicae, et in certis historiae testimoniis. Unde tam ex obiecto quam ex modo Apologetica, si ita procedere potest, mere­ bitur nomen scientiae, vel partis scientiae. Ex hoc habetur quod Theologia fundamentalis et Apologetica idem sonant, saltem si considerantur partes defensivae Theologiae fundamen­ talis et non pars methodologica, scilicet tractatus de locis theologicis, qui positive ex fide argumentatur. — Utrum vero Apologetica sit revera pars prima Theologia fundamentalis mox determinandum est. Antea autem agendum est de eius necessitate quae pertinet ad quae­ stionem an sit, statuendam ante quaestionem quid sit. § II. De Necessitate Apologeticae. — Sacra Theologia, ut dictum est, in capite praecedenti, praesupponit fidem supernaturalem cuius motivum formale est divina Revelatio, quae nobis proprie manifestat veritates ordinis supernaturalis. Haec autem Sacra Theologia non po­ test, sine circulo vitioso, probare, ex sua propria ratione formali scili­ cet ex revelatione virtuali, existentiam sui obiecti nec existentiam revelationis, esset enim probare idem per idem. Et sic nulla scientia probat directe et per se, ex sua propria ratione formali, existentiam sui obiecti ; mathesis supponit existentiam quantitatis, illam non pro­ bat, sicut physica supponit existentiam mundi sensibilis, illam non defendit, haec defensio relinquitur Methaphysicae. Attamen, quia factum revelationis non est nobis immediate evidens sicut existentia mundi sensibilis, hoc factum probatione et defensione indiget. Et cum rationalistae negent non solum revelationis existen1 Cf. Maisonnicitvh. Dictionnaire de Théologie catholique, art. Apologétique. * Item apologiita dicitur qui scribit apologiam, et apologcla qui docet Apologe t icam. <|O De Theologia Fundamentali tiam sed eius possibilitatem, prout reiiciunt existentiam ordinis supernaturalis qui per revelationem manifestatur, nec.esse est praevium tractatum instituere ad defendendam revelationis existentiam et antea eius possibilitatem, convenientiam et cognoscibilitatem. Haec defensio fundamentorum fidei est finis proprius Apologe­ ticae : sic apparet necessitas huiusce disciplinae. § ΠΙ. Definitio realis Apologeticae. — Definitio realis alicuius scientiae accipienda est, ut supra dictum est c. I, ex utroque eius obiecto formali quod et quo. Obiectum autem Apologeticae facile determi­ natur ex eius definitione nominali et ex fine ad quem necessa’ria est. Videamus: A. obiectum formale quod /< lumen sub quo. A. Obiectum formale quod alicuius scientiae est id quod per se primo consideratur ab ista scientia et id sub cuius ratione caetera omnia in ea tractantur ; sicut v. g. obiectum Metaphysicae est ens in quantum ens, obiectum S. Theologiae est Deus sub ratione Deitatis. Quodnam est autem id quod per se primo consideratur ab Apolo­ getica et sub cuius ratione omnia in ea tractantur ? Plures, tractantes de his rebus sub titulo «de vera Religione» aut «de Reli­ gione revelata », dicunt : obiectum Apologeticae est Religio revelata in genere consi­ derata, antequam de mysteriis et praeceptis revelatis in speciali tractetur. Alii, magis formaliter considerantes hoc obiectum, dicunt : est credibilitas ratio­ nalis verae religionis * nam Apologetica fotmaliter intendit probare evidentem credibilitatem mysteriorum fidei in communi. Hae duae sententiae faciliter conciliari possunt, nam prima assignat subiectum Apologeticae et secunda assignat rationem foimalcm quam Apotogetica in hoc su­ btecto considerat, et quam intendit praesertim manifestare. Unde recte dicitur : obiectum formale quod vel subieettm Apologeticae est Re­ ligio revelata sub ratione evidentis credibilitalis, sicut dicitur quod subiectum Sacrae Theologiae est Deus sub ratione Deitatis. Quia autem religio revelata non est nobis rationaliter et evidenter credibilis, ut infra dicetur, nisi ex certis signis rationi nostrae appareat tanquam ab ipso Deo vere revelata, brevius et recte dicitur : obiecti.m Apologeticae est divina Revelatio, ut aiunt plures auctores sub hoc titulo tractantes de revelationis possibilitate, con­ venientia, cognoscibilitatc et existentia. Haec apparent ex ipsa doctrina S. Thomae : Rai Ionem formalem quam Apologetica considerat in religione revelata est eius rationalis credibilitas, nam ut dicit S. Thomas Il.a II.ac q. i, a. 4, ad 2 : « Ea quae subsunt fidei dupliciter considerari possunt : Uno modo in speciali : et sic non pos­ sunt esse simul visa et credita, sicut dictum est 2. Alio modo in generali, scilicet sub communi ratione credibilis ; et sic sunt visa ab eo qui credit. Non enim crederet, nisi videret ea esse credenda, vel propter evidentiam signorum, vel propter aliquid huiusmodi». — Quid est dicere: mysteria fidei catholicae sunt visa sub communi ratione credibilis ? Est dicere : omnia mysteria fidei possunt esse visa non in seipsis sed prout sunt evidenter credibilia, seu evidenter fide digna, imo credenda (credentitas significat obligationem credendi) 3. Ut sint autem evidenter digna, non solum 1 V. g. P. Gardeil O. P., La crédibilité et ΓApogétique, 2.e édit., p. 210. 5 Sic v. g. mysterium Trinitatis aut Incarnationis, in speciali consideratum, est creditum, non scitum. 3 Cf. infra, t. I, Cap. XV, a. 3, η. II. Quid sit Theologia fundamentalis speciatim Apologetica 4i quacumque fide humana et mutabili, sed fide divina et immutabili, oportet ea ex certis signis rationi nostrae apparere tanquam a Deo revelata. Probare igitur evi­ dentem credibilitatem omnium mysteriorum fidei est probare ea de facto revelata esse a Deo, qui nec falli nec fallere potest. Haec erit ultima conclusio ad quam tota Apologetica ordinatur. Sed ad recte et integralitcr defendendam hanc evidentiam credibilitatis oportet tractare non solum de revelationis existentia sed de eius possibilitate, convenientia, cognoscibilitate, quae a. rationalistis negantur. Haec omnia autem brevius exprimuntur sub uno ti­ tulo : dc Revelatione divina. Aliis verbis diversa mysteria revelata pertinent ad idem subiectum. ut diximus assignando subiectum Theologiae et fidei, scilicet ad Deum sub ratione abscondita Deitatis. Unde dicendum est : subiectum Apologeticae est Deitatis mysterium ut rationabiliter credibile ; quia vero hoc mysterium non est ita credibile nisi appareat a Deo revelatum, brevius dicendum est : subiectum Apologcticae est Deus a seipso revelatus, vel Deus semetipsum revelans. Propterea Apolo­ getica dicitur esse de divina Revelatione vel de Deo revelante. Sic sub titulo « de Re­ velatione », Concilium Vaticanum (Denzinger, 1885-1789) colligit definitiones ad hanc quaestionem pertinentes. Similiter Theologia positiva symbolica (ci. Enchiridion defi­ nitionum II. Demitiger, indicem istius libri) coniungit, non sub titulo : « credibilitas », sed sub nomine Revelatio, ea omnia quae ad nostrum tractatum pertinent (revelationis natura et indoles ; revelationis obiecta praecipua seu mysteria ; revelationis acceptatio : rationis vires, officia, limites ; mutua inter revelationem et rationem relatio ; reve­ lationis fontes). Item Enchiridion Patristicum M. S. R. de Journel incipit, in suo indice, a revelatione. In his omnibus credibilitas se habet ut conclusio ultima. Unde dicendum est quod subiectum Apologeticae est religio reve­ lata sub ratione evidentis credibilitatis, brevius est Revelatio. Pluries propositus est titulus « de Vera Religione », sed melius est dicere ■ de Revelatione divina », nam in hoc tractatu, religio non consideratur nisi relative ad revelationem seu ut est revelata : non enim agendum est de diversis officiis ad virtutem religionis pertinentibus, v. g. de oratione, de oblatione sacrificii. B. Quodnam sit obiectum formale quo, seu lumen Apolo­ geticae. - Ex definitione nominali et ex fine huiusce disciplinae ap­ paret hoc lumen esse lumen naturalis rationis, sub directione fidei, ad ipsam fidem rationabiliter defendendam. Quod explicatur per partes. a) Est lumen rationis : volumus enim manifestare rationabilem credibilitatem mysteriorum fidei. Ut autem obsequium nostrae fidei sit rationabile, oportet lumine ipsius rationis probare factum revela­ tionis et defendere infallibilitatem Ecclesiae revelationem proponen­ tis. Haec defensio non potest fieri lumine fidei arguendo ex fide, esset circulus vitiosus. Ita, in Metaphysica critica, esset circulus vitiosus probare valorem ontologicum primorum principiorum rationis ex sup­ positione istius valoris. b) Non est lumen rationis prout abstrahit totaliter a fide, sicut v. g. in Theologia naturali. Theologia enim naturalis non considerat revelationem nec fidem sed Deum ut est naturaliter cognoscibilis ex rebus naturalibus. Proinde non dirigitur a fide nisi modo externo tan­ quam a norma negativa, prout non debet fidei contradicere. Aliter accidit pro Apologetica quae intendit fidem ipsam defendere 42 De Theologia Fundamentali et manifestare credibilitatem, quae sit sufficiens conditio fidei divinae ; haec enim credibilitas commensuratur non solum secundum exigentias rationis, sed etiam secundum exigentias fidei divinae, quae debet esse non solum prudens sed firmissima et irrevocabilis. c) Est lumen rationis sub directione fidei. Est enim lumen ratio­ nis ut subservit fidei ad eam rationaliter defendendam. Atqui ratio subservit fidei sub eius directione. Dirigere namque est praestituere finem consequendum et indicare media apta ad finem. Fides autem praestituit Apologeticae finem consequendum, prout ipsa est defen­ denda. Et cum finis sit prior in intentione, haec defensio praesupponit rectam considerationem fidei defendendae, rectam notionem credibilitatis obtinendae, quae notio dependet a legitimis notionibus de fide divina, de revelatione, de ordine supernaturali. Hae autem subordinatae notiones traduntur non a ratione naturali, nec a philosophia, sed ab ipsa revelatione, et adulterantur a rationalistis. Insuper Deus revelans nos docuit media rationaliter cognoscibilia et efficacia ad defensionem fidei. Non reliquit Deus haec media investiga­ tione nostra reperienda, sed ipse libere dedit prophetis et Ecclesiae testi­ monium sensibile, praesertim miraculum, et revelavit prophetis conne­ xionem huiusce miraculi patrandi cum hac revelatione confirmanda, alioquin esset confusio. Non enim ex se sola ratio invenit hanc maiorem : religio revelata ut sit credibilis debet confirmari miraculis ; neque hanc minorem : haec revelatio confirmari debet hoc miraculo. Id declaratur a propheta sub directione ipsius revelationis et fidei, sed auditores possunt sola ratione cognoscere vim probativam miraculi sic propositi. Unde revelatio et fides dirigunt defensionem suiipsius prout indicant et finem obtinendum (credibilitatem) et media efficacia rationaliter cognoscibilia. Ideo haec media seu credibilitatis motiva sub duplici aspectu con­ siderari possunt : i° ex alto, prout libere proposita sunt a Deo, qui eorum vim probativam revelavit (sic Apologetica, proponendo, est sub directione fidei) ; 2’ ab imo, prout eorum vis probativa sola ratione cognoscibilis est ab auditoribus quibus proponuntur (sic Apologetica, probando, rationaliter defendit fidem) *. In hoc apparet differentia inter Apologeticam, Theologiam proprie dictam et Philosophiam. Sacra Theologia argumentatur ex fide, dedu­ cendo ex praemissa revelata conclusionem theologicam, philosophia argumentatur ex sola ratione non contradicendo fidei, prout ratio ex se sola invenit medium demonstrativum ad theses suas probandas, et diri­ gitur a fide tanquam a norma negativa. Apologetica arguit ex ratione sub directione positiva fidei, nam ratio non ex se sola invenit motiva credibilitatis debita, sed solum iudicat de valore eorum quae sibi pro­ ponuntur a Deo revelante et ab eius ministris. Adversariis quidem obiiciunt : tunc apologeta non scientifice pro­ cedit, quia iam sub directione fidei certus est de conclusione obti­ nenda. — Resp. : non scientifice procedit ad modum physici aut mc1 Ita verificatur de motivis credibilitatis id quod scmirationalistae dixerunt im­ merito de ipsis mysteriis supcrnaturalibus, scilicet a Deo revelante grofnmunlur, seri postea ration * dtmon.itriifihtr Quid sit Theologia fundamentalis speciatim Apologetica 43 taphysici, concedo ; sed rationaliter et sapienter procedit, ut prophe­ tae et apostoli qui fuerunt primi apologetae, et sese praebuerunt non ut investigatores sed defensores veritatis fidei. Nec directio fidei minuit rationalitatem defensionis, si vis probativa motivorum a Deo propo­ sitorum sola ratione defendi potest ‘. ia Confirmatio. — Si e contra fidei defensio instituitur non sub directione fidei, tunc non recte cognoscitur finis consequendus, scii, credibilitas probanda ; utrum sit credibilitas ut concipitur a doctoribus catholicis et ducit ad veram fidem divinam, an credibilitas ut concipitur a protestantibus liberalibus et ducit solum ad aliquam experientiam religiosam. Item quoad media defensionis, Apologetica quae non dirigitur a fide, non nisi per accidens assumit media ab ipso Deo proposita, sed saepe eligit media magis humana quae non sunt apta ad finem, ita arguit v. g. ex sola conformitate mysteriorum fidei cum nostra natura, ex hoc autem non probatur mysteria esse a Deo revelata, nec proinde firmissime et irrevocabiliter credibilia. Ideoque, ut dicemus, Ecclesia catholica plura definivit tanquam a Deo revelata circa Apologeticae methodum, et credibilitatis motiva. Aliis verbis: fides Christiana-defendenda ipsa ostendit media efficacia ad suam defensionem rationalem. Non solum a Deo revelantur mysteria obscura credenda, ut Trinitas et Incarnatio, sed revelatur etiam miracula esse signa certissima reve­ lationis ut obsequium nostrae fidei sit rationabile. Deus ipse suam revelationem defendit, et non reliquit illam sola philosophia defendendam. 2· Confirmatio. — Similiter, ut supra dictum est, in Metaphisica critica, de­ fensio valoris ontologici primarum notionum ac primorum principiorum rationis non fit solo lumine logico prout abstrahit ab ente extramentali : sed critica accipit a ratione naturali et a Metaphysica rectam notionem valoris ontologici, et eam postea defendit logice, reducendo adversârios ad absurdum. E contra‘si critica instituitur mere logice et subiective, ut faciunt subiectivistae, per se non pervenit ad ens extramentale. Obiectio : Quamvis ut in pluribus, ratio ex se sola prout abstrahit a directione fidei non perveniat ad veram credibilitatem, tamen per se ad eam pervenire potest, quia istud obiectum non est supernaturale. Resp. : Per se quidem ratio potest cognoscere credibilitatem, examinando credi­ bilitatis motiva ab ipso Deo et eius ministris proposita, concedo, sic faciunt audi­ tores praedicationis Apologeticae. Sed ad Apologeticam constituendam et incredulis 1 Apologcta debet dicere id quod dicit L. Ollè Laprune in suo libro Le prix de le vie, p. 345-347 : « La Loyauté intellectuelle nous oblige à déclarer tout ce qui est d’origine chrétienne dans nos préoccupations, dans nos questions mêmes, dans nos in­ vestigations. dans nos théories philosophiques ... Telle solution que nous avons pro­ posée. venait de la religion positive, en un sens cette solution était très philosophique, puisqu'elle était acceptée pat la raison et prouvée par des raisons ; mais la raison laissée à elle-même ne l’eût pas découverte . . Il y a plus. De telle question même, d faut dire que la raison seule ne l'eût pas posée, ne l'eut pas soupçonnée ... Oui, dans ces recherches, où j’ai le plus possible et le mieux possible usé demon esprit, ivec métode, selon les lois de la raison, j'ai eu souvent une lumière qui n’est point une lumière naturelle". Item in ordine historico P. Lemonnyhk, O. La Révélation primitive et les donactuelles de la science, d'après G. Schmidt, avant-propos, scribit: « Ce petit livre ■ a un ouvrage d'apologétique et il l’est ouveitcment ce qui est la façon la plus fran■ lu· et la meilleure d<’ l'être. C’est aussi, croit -on, un ouvrage de science solide et probe». ■It De Theologia Fundamentali proponendam oportet sub directione fidei praehabere veram credibilitatis notionem et eligere motiva credibilitatis ab ipso Deo revelante proposita tanquam revelationis signa certissima. Unde Apologeta ipse debet iam habere fidem, nullus enim defendit nisi id quod iam possidet ; sic efficaciter potest incredulos ad fidem adducere. Philo­ sophus incredulus non potest proprie Apologeticam religionis Christianae constituere. Hoc ad eum non pertinet, sed ad doctores fidei. Ex utroque igitur obiecto formali quod et quo, habetur definitio redlis Apologeticae- scilicet : Apologetica est defensio rationalis divinae Revelationis. Defensio απολογία rationalis, quia iit lumine rationis; reve­ lationis divinae, hoc est subicctum vel obiectum quod formaliter consi­ deratur. « Defensionis » autem nomen indicat Apologetam iam admit­ tere veritatem revelationis, nemo enim defendit nisi id quod sibi cer­ tum videtur. § IV. Divisio Apologeticae. — i’ Exponitur divisio a pluribus auctoribus hodiernis proposita ; 2’ divisio magis conformis traditioni et Concilio Vaticano. 1’ Multi auctores hodierni dividunt Theologiam fundamentalem seu Apologeticam in duas partes. 1° Contra rationalistas defendit ipsam revelationem christianani, et vocatur demonstratio Christiana. — II.a contra protestantes et schismaticos defendit infallibilitatem Ecclesiae catholicae prout historice instituta est a Christo ad divinam revelatio­ nem conservandam et infallibiliter proponendam. Haec defensio vocatur demonstratio catholica, et est pars apologetica tractatus de Ecclesia. ΖΛ pars, scilicet de Revelatione subdividitur in duas sectiones : theoreticam et historicam. Sectio theoretica, contra rationalistas, defendit revelationis possibilitatem, conve­ nientiam, cognoscibilitatem ex certis signis, et obligationem moralem suscipiendi di­ vinam revelationem sufficienter propositam. Sectio historica, contra rationalistas, defendit existentiam divinae revelationis a Christo nobis traditae ; et, via regressiva, existentiam revelationis mosaicae ac reve­ lationis primitivae. Quidam vero procedunt secundum viam progressivam a prioribus documentis Veteris Testamenti ad Novum ; sed melius est incipere a notioribus tem­ poribus scilicet a recentioribus. / Z“ pars, scilicet de Ecclesia apologetice considerata, defendit historice: a) Christum a Deo fegatum instituisse Ecclesiam ad modum societatis visibilis et cognoscibilis ex notis ipsi inhaerentibus, eique contulisse infallibilitatem ad reve­ lationem proponendam. b) Notas Ecclesiae a Christo institutae in sola Ecclesia Romano-catholica inveniri. Haec divisio admitti potest ; sic enim rationaliter defenduntur fundamenta fidei, 1’ quidem motivum formale, fidei catholicae, nempe divina revelatio, 2’ conditio sine qua non fidei catholicae, scilicet in­ fallibilis propositio revelationis per Ecclesiam catholicam. Et distin­ guuntur controversiae contra protestantes et contra rationalistas. 2" Atta tum secund a m viant niat/in traditioHaleni servatam in Concilio I aticano, defensio revelationis el defensio verae ( Inisti Ecde- Quid sit Theologia iundamentalis speciatim Apologetica 45 siae revelationem proponentis exponi possunt per modum unius. Con­ cilium enim Vaticanum, in Constitutione de fide catholica, capite III, de fide, colligit in confirmationem revelationis omnia credibilitatis motiva, inter quae ponitur mirabilis vita Ecclesiae cum suis notis (Den­ zinger, 1794). Postea autem in alia Constitutione scilicet de Ecclesia Christi (Denzinger 1821) exponuntur ea quae pertinent ad intimam constitutionem Ecclesiae, ad eius hierarchiam, ad primatum Romani Pontificis, quae omnia sunt obiectum tractatus proprie theologici de Ecclesia, in quo iam arguitur positive ex revelatione ab Ecclesia ca­ tholica infallibiliter proposita. Ecclesia enim, iam apologetice defensa, a se ipsa manifestatur, sine circulo vitioso sicut lux ; ad videndam lucem non oportet aliam lucem accendere. Proinde apologeta potest, secundum -viam Concilii Vaticani, in parte historica tractatus de Revelatione exponere ea quae pertinent ad defensionem rationalem seu historicam verae Ecclesiae Christi. Et sic maxime corroboratur defensio ipsius revelationis Christianae. !. t Ad probandam igitur existentiam divinae revelationis a Christo nobis traditae, apologeta incipere potest ab ipso historico testimonio Christi de sua missione divina et de institutione Ecclesiae ad reve­ lationem infallibiliter proponendam. Postea exponere potest quo modo hoc duplex Christi testimonium confirmatur omnibus motivis credi­ bilitatis simul sumptis, scilicet miraculis, prophetiis, mirabili exple­ tione omnium humanarum aspirationum, mirabili propagatione Ec­ clesiae, ac notis Ecclesiae catholicae, praesertim sua unitate, catholicitate, sanctitate ac in omnibus bonis fecunditate. Alioquin tractatus de Revelatione nimis exclusive arguit ex signis extrinsecis et praeteritis scii, miraculis et prophetiis, nec satis ex signis intrinsecis quae nostro tempore permanent et ab omnibus sunt faciliter cognoscibilia . * Sic magis apparet unitas Apologeticae, magis coadunantur motiva credibilitatis extrinseca ut miracula, et motiva intrinseca religioni ut mirabilis eius vita. Insuper demonstratio Christiana non nisi per acci­ dens et ad hominem distinguenda est a demonstratione catholica, nam distinctio inter christianismum et catholicismum venit a protestantibus, qui vocari volunt christiani et tamen veram Christi Ecclesiam impugnant. Iuxta traditionem e contra verus christianismus nihil aliud est quam catholicismus ; proinde vera et integra demonstratio Chri­ stiana iam continet demonstrationem catholicam !. Unde tractatus de divina Revelatione potest totam Apologeticam '■ontinere, et sic dividi in duas partes. I. Pars theoretica contra rationalismum philosophicum defendit : «) possibilitatem revelationis. li) convenientiam et necessitatem revelationis. c) cognoscibilitatem revelationis ex certis signis. * Cf. Revue Thomiste, Sept·., 190-1, 1’· Allo O. P. Extrinsecisme et Historicisme. — Poulpiquet. L'obiet integral de TApologélique, T.e Partie, c. V. * Ita process runt P. I.acordairi'. {Con/irences t. I), card .· DechampS (Œuvres t. I), Didiot {Logique surnaturelle, n. 317), ctiam Card. Zigi.iara in sua Propedeutica ad S. Theologiam, 1 IV, tractavit simul de religione Christiana et do Ecclesia catholica. 1’. de 46 De Theologia Fundamentali II. Pars positiva contra rationalismum biblicum defendit existentiam divinae revelationis a Christo traditae et ab Ecclesia catholica propositae : λ) exponitur testimonium historicum Christi de sua divina mis­ sione et de institutione Ecclesiae ad revelationem infallibiliter propo­ nendam ; b) confirmatur hoc testimonium mirabili expletione nostrarum aspirationum, sublimitate doctrinae ac vitae Ecclesiae ‘ ; c) confirmatur miraculis et prophetiis ; d) comparatur verus christianismus cum mosaica religione (cuius divina origo probatur) et cum aliis religionibus ; c) Conclusio : obligatio amplectendi religionem catholicam suf­ ficienter propositam. Postea venit tractatus proprie theologicus de Ecclesia (scilicet de intima consti­ tutione Ecclesiae, de suis proprietatibus, de sua duplici potestate, de valore suarum definitionum ac declarationum in speciali!) et tractatus de aliis locis theologicis, scii, de Sacra Scriptura, de Traditione, etc. in quo determinatur natura intima cuiuslibet loci, eius auctoritas, et usus in Sacra Theologia. Hi tractatus theolo­ gici iam positive ex fide arguunt, sicut tractatus de Trinitate aut de Incarnatione 1*3. Quoad partem theoreticam tractatus de Retælatione, notandum est quod frequenter haec pars in manualibus reducitur ad brevia pro­ legomena de possibilitate Revelationis et miraculorum quibus cognosci potest revelatio. Haec prolegomena vix sufficiunt ad defensionem revelationis contra rationalistas. Isti enim incipiunt a negatione ordinis supematuralis et constituunt naturalismum, ut principium fundamen­ tale, iuxta quod instituti debet vera methodus historia, quae in historia Christianismi sicut et aliarum religionum excludit omnia facta supernaturalia, quia a priori supernaturale est impossibile. Necessarium est igitur in principio tractatus de Revelatione defen­ dere eixstentiam ordinis supematuralis, quod faciemus tractando de possibilitate revelationis supematuralis ex parte obiecti, et agentis 4. 1 Prius exponi possunt motiva interna ex mirabili expletione aspirationem humarum, sic enim disponitur homo nondum credens ad considerationem aliorum signorum. Postea procedi potest a notioribus et praesentibus signis scii, a mirabili vita Eccle­ siae ad praeterita, scii, ad miracula et prophetias. * In hoc tractatu theologico de Ecclesia agitur etiam de notis Ecclesiae, sed tunc non solum considerantur ab exteriori, ut in Apologetica, sed ut procedunt ab intus nempe ab essentia Ecclesiae, tanquam eius proprietates. — Generaliter cognitio nostra procedit inductive a notis, exterioribus rerum ad rerum essentias, et postea dedu­ ctive ab essentia cognita deducuntur proprietates seu notae, quae sic fiunt intelligibiles, cf. I.a, q. 85, a. 5. 3 Ita iam ordinatur index Enchiridii symbolorum et definitionum Ecclesiae, H. Denzinger et Enchiridii patistici, P. Rouet de Journel. 4 Cardinalis Zigliara O. P. in sua Propaedeutica ad Sacram Theologiam instituit librum primum : de ordinis supematuralis natura et existent!», ante quaestionem de possibilitate revelationis quae est manifestatio istius ordinis Quoad rem ipsam me­ rito quidem procedit Card. Zigliara ad instituendam A|H>logctic»m intégraient quae sit efficax contra oblcctionos tam philosophicas quam historicas rationalistarum. At­ tamen quoad dispositionem materiae non satis loiio apparet unitus totius tractatus. Quid sit Theologia Fundamentalis speciatim Apologetica 47 Sic defensio rationalis divinae revelationis, sub aspectu theoretico, erit integra, et viam aperit defensioni historicae. Haec divisio Apologeticae sic explicata est recta ; sumitur enim secundum rationem formalem totius dividendi, scilicet defensionis rationalis fundamentorum fidei catholicae ; et adaequate continet quidquid necessario et immediate pertinet ad hanc defensionem. Corollaria. — Ex hoc sequitur quod Apologetica seu defensio generalis funda­ mentorum fidei, formaliter qua talis, non debet instituere tractatum nec de existentia Dei, nec de Religione, nec de divinitate Christi, nec de constitutione intima Ecclesiae Christi, nec de locis theologicis . * — Quod facile explicatur per partes. a) Existentia Dei ex professo probatur in Philosophia, scilicet in Theologia naturali ; v. g. in XII 1. Metaphysicorum Aristotelis. b) Apologetica non debet instituere tractatum de Religione considerata sive obiective (ut complexus veritatum et officiorum religiosorum) sive subjective (ut vir­ tus). De religione enim naturali, obiective agitur in Theologia naturali, subiective autem in Ethica naturali. De religione vero supernatural!, obiective agitur in tota Theologia dogmatica et morali, et subiective praesertim in tractatu theologico de virtute religionis erga Deum (cf. H.a Il.ae q. 81 ad i), in quo determinantur actus interiores et exteriores religionis, ut oratio, adoratio, oblatio, sacrificium. Apologetica tamen tractare debet de religione in ordine ad revelationem et credibilitatem mysterionum fidei. Sic vera notio religionis utilis est ad credibilitatem catholicismi manifestandam ex criteriis intrinsecis, prout catholicismus apparet per­ fectissima et superhumana religio 2. c) Similiter Apologetica non debet instituere tractatum de Divinitate Christi, sed credibilitatem huiusce mysterii sicut et aliorum mysteriorum defendit ; tractatus enim de Incarnatione Verbi pertinet ad Dogmaticam specialem. Apologetica per se et proprie agere debet non de Verbo incarnato, sed de Christo a Deo legato ad re­ velationem novissime tradendam. Simul tamen ostendit Christum se dixisse Filium Dei et verum Deum, quia si Christus est verus Deus et non solum a Deo legatus, a fortiori nobis infallibiliter transmisit locutionem divinam et ultimam, seu plenitu dinem revelationis. d) Item Apologetica formaliter qua talis non debet instituere tractatum de Constitutione intima Ecclesiae, quae constituito essentialiter supematuralis est, et est Et ad hoc inconveniens vitandum, facile est ponere sub titulo de possibilitate Revela­ tionis defensionem ordinis supematuralis ; hic enim supematuralis ordo in nostro tra­ ctatu non consideratur nisi relative ad revelationem, et non in se ut in tractatibus de Trinitate, de gratia, de gloria. 1 Cf. P. Gardeil O. P., La crédibilité et l’Apologétique, 2.e édit., p. 2ΐο. 2 Sub hoc praetextu non sequendi sunt auctores, qui sub titulo « Apologetica » tractant Iere de omnibus quaestionibus philosophicis et theologicis de existentia Dei, de immortalitate animae, de Incarnatione, de Redemptione, etc. Hi libri sunt potius Apologias principalium christianismi veritatum in speciali, quam Apologetica, quae determinatum obiectum considerat. Saepius in istis operibus non satis distinguuntur philosophia et theologia in detrimentum harum scientiarum. Propterea quidam rigi­ diores theologi traditionales de apologetica sic concepta dixerunt : est theologia eorum qui de sua fide erubescunt, et timent asserere dogmata tanquam credenda propter auctoritatem Dei revelantis, ac si quodlibet dogma indigeret speciali apologia ratio­ nali et propter eam rationaliter admittendum esset tanquam opinio philosophica. Revera convenientia mysteriorum in speciali exponitur ex professo in theologia proprie dicta et non in apologetica. 48 De Theologia Fundamentali obiectum fidei. Sed per se Apologetica debet ostendere historice Christum a Deo legatum instituisse Ecclesiam ad modum societatis visibilis, certis notis cognoscibilis, ei contulisse infallibilitatem ad revelationem proponendam, et notas huiusce Ecclesiae Chisti in sola Ecclesia romano-catholica inveniri. Sic notae considerantur solum ab exteriori, et de Ecclesia agitur solum relative ad revelationem, ut opertet in tractatu de Revelatione. Tractare autem non solum historice, sed proprie theologice de institutione Ecclesiae, sicut de institutione Eucharistiae, item agere de intima constitutione Ecclesiae, ds eius hierarchia, de suis notis ab intus cognitis tamquam proprietatibus ab essentia Ecclesiae provenientibus, de Romano Pontifice, de Congregationibus, etc., iam pertinet partim ad Theologiam proprie dictam, quae ex fide arguit, et partim ad Ius canonicum. Et sic precedendo, in Apologetica vitantur multae demonstrationes quae quidem valorem proprie theologicum et canonicum habent, non vero forte valorem apolo­ geticum, quia supponunt plura quae proprie certa sunt ex sola declaratione infalli­ bilis Ecclesiae. Neque debet esse confusio inter Apologeticam quae remanet generalis defensio et apologiam Ecclesiae. e) Denique Apologetica formaliter qua talis distingui debet a tractatu de Locis theologicis, qui iam supponit fidem de ipsa Revelatione, de inlallibilitate Ec­ clesiae, et ex fide arguit ad constituendam methodologiam intrinsecam ipsius Theolo­ giae proprie * . dictae Dum e contra Apologetica non arguit ex fide, sed ostendit rationaliter credibilitatem veritatum a Deo per Christum revelatarum et ab Ecclesia propositarum. Sic apparet, nostram divisionem Apologeticae esse necessariam et adaequatam. § λ . Apologetica sitne proprie scientia aut saltem pars scien­ tiae. — Scientiae est cognitio certa per causam ob quam res est et non potest aliter se habere, ut ostendit Aristoteles, Post. Anal. i. 1, comm. S. Thomae, lect. 4. Hoc est cognitio a priori per causam ; scientia probat etiam a posteriori existentiam causae per effectum eius pro­ prium, aut saltem per signum sed scientia ex signo est quid imperfec­ tum in genere scientiae. — Unde si Apologetica praebere potest cogni­ tionem certam per causam ob quam mysteria fidei sunt rationabiliter credibilia et non possunt aliter se habere, merebitur nomen scientiae. Ut videbimus autem in cursu huiusce tractatus, Apologetica assignat quidem hanc causam, probando factum revelationis et reducendo adversarios ad absurdum. Attamen hoc factum probat non ex eius causa, nec ex eius effectu proprio, sed ex signis, proinde Apologetica est imperfecte scientia, scilicet defensiva ex signis, aut pbtius, ut dicemus, defensiva pars alicuius scientiae supremae seu sapientiae, id est Sacrae Theologiae. Obiedio : scientia non est de singularibus ; atqui Apologetica est de aliquo facto singulari scilicet de facto revelationis per Christum. Ergo Apologetica non est scientia, nec pars scientiae. * Cf. P. Garoiul O. P.. La crifdibilitiL et ΓΛ fx>logetiK JourNki. (cf. indicem). 52 De Theologia Fundamentali ralium saltem ex parte hominis, tantum probabiliter suadetur, et so­ lutione obiectionum defenditur. Confirmatur : Hic tractatus de revelatione fere integraliter iam invenitur in Summa Theologica S. Thomae sed divisim, quia saeculo XIII rationalistarum nega­ tiones nondum generalem defensionem praeviam fidei exigebant. Sic agitur de pos­ sibilitate revelationis in tractatu de revelatione prophetica II.a II.ae q. 171-q. 175; de necessitate revelationis in I.a q. 1, a. 1 et in tractatu de fide II.a H.ae q. 2, a. 3, 4, 5 ; de credibilitate in genere et de credentitatc (seu de obligatione credendi) in tractatu de fide v. g. Il.a II.ae q. 1 a. 4 ; q. 2, a. 9, ad 3, a. 10, etc., et Com­ mentatores istius tractatus diversas quaestiones de credibilitate exponunt et solvunt cf. Ioann a. S. Thoma, Gonet, Salmanticenses, etc. S. Thomas tractavit etiam de moti vis credibili tat is in particulari, de miraculo quidem, quoad eius possibilitatem I. a q. 105, a 6 et 7, q. 110 ; de divisione miraculorum I.a q. 105. a. 8 ; de conve­ nientia miraculi ad revelationem confirmandam Il.a II.ae q. i-,8 (de gratia miracu­ lorum) et IH.a q. 43 (utrum Christus debuerit miracula facere). Item agitur de prophetia in Il.a II.ae q. 171 et sqq. De motivis autem credibilitatis quae sunt in­ trinseca doctrinae revelatae, scii, de harmonia seu convenientia mysteriorum cum veritatibus naturalibus et cum aspirationibus nostrae naturae, agitur in quaestione de convenientia cuiuslibet mysterii, v. g. convenientia elevationis nostrae ad finem supernaturalem I.a q. 12, I.a II.ae q. 2 et 3, convenientia Trinitatis, Incarnationis, Redemptionis, Eucharistiae, etc., quae omnia pertinent proprie ad Theologiam proprie dictam. De « interiori autem instinctu Dei invitantis» ad fidem aut fidem confirmantis, II. a II.ae q. 2, a. 9, ad 3, et in quaestionibus de donis Spiritus Sancti. Denique agitur de motivis credibilitatis prout de facto et historice existentiam revelationis confirmant III.a q. 43 et 44 (de miraculis Christi in generali et in speciali, an fue­ rint vera miracula, quaenam sit eorum vis probativa) et IH.a, q. 55 (de manife­ statione resurrectionis Christi, de sufficientia argumentorum quibus haec resurrectio probatur). Si autem hae omnes quaestiones ad Theologiam pertinent, earum collectio non est Theologiae extranea. Dicere : in Theologia quae est de revelatis non debet esse tractatus de Revelatione, est dicere : in vocabulario non debet esse vocabulum « vocabulum ». Obiectio : Sed in Summa Theologica sunt etiam mullae quaestiones philosophicae ct tamen philosophia specifice distinguitur a S. Theologia. Respondetur ·, hae quaestiones tractantur ad modum lecollectionis eorum quae probantur per se a philosophia, e contra S. Theologia per se tractat de Revelatione ac eius notis. Alia obiectio: Tunc opertet de Revelatione instituere tractatum theologicum et alium tractatum apologeticum, ad scientiam specifice distinctam pertinentem. Respondetur: potest esse quidem duplex reve'ationis consideratio, alia proprie theologica, alia apologetica *, sed ipsa consideratio theologica prout est non solum positiva sed speculativa iam debet speculative et rationaliter defendere revelationem, et ad hanc defensionem Theologia apologetice utitur’ philosophia ct historia, non 1 Objet * édit., Ita P. de Groot, O. P., Summa A pologeticu p i>i< Poni.piquet, O. P., integral de Γ Apologétique. Ita v. g. P. Gahdkii., la crédibilité et /'/I/·>/>,,'rf/K/u.· 1 o édit., p. 183 et ï.e 246. Relationes Apologeticae ad S. Theologiam et ad scientias naturales 53 vero utitur nova scientia naturali intermedia quae esset Apologetica. Secus pars spe­ culativa et defensiva tractatus theologici de revelatione esset simplex repetitio trac­ tatus apologetici. 2. Ex natura Theologiae.— S. Theologia ut est suprema scientia debet defendere principia fidei ac fidei motivum. Atqui haec defensio fidei motivi est opus proprium Apologeticae. Ergo Apologetica est mu­ nus seu functio defensiva Sacrae Theologiae. Ita loannes a S. Thoma l. Minor habetur ex definitione Apologeticae, cf. supra. Maior autem est S. Thomae- quoad defensionem principiorum fidei. Dicit enim in textu iam citato2, I.a q. i, a. 8. « Considerandum est in scientiis philosophicis, quod inferiores scientiae nec pro­ bant sua principia, nec contra negantes principia disputant sed hoc relinqunt supe­ riori scientiae : suprema vero inter eas, scilicet Metaphysica disputat contra negan­ tem sua principia, si adversarius aliquid concedit ; si autem nihil concedit, non po­ test cum eo disputare, potest tamen solvere rationes ipsius. Unde sacra doctrina, cum non habeat superiorem, disputat cum negante sua principia, argumentando qui­ dem si adversarius aliquid concedat eon m quae per divinam revelationem habentur, sicut per auctoritates sacrae Scripturae disputamus contra haereticos, et per unum articulum centra negantem alium. Si vero adversarius nihil credat eorum quae divi­ nitus revelantur, non remanet amplius via ad probandum articulos fidei per rationes, sed ad solvendum rationes, si quas inducit contra fidem". Proinde Sacra Theologia, antequam deducat conclusiones ex principiis fidei de Trinitate aut de Incarnatione, solvit argumenta contra possibilitatem horum myste­ riorum, «sive ostendendo (ea) esse falsa, sive ostendendo (ea) non esse necessaria», ut dicit D. Thomas in Boetium de Trinitate, q. 2, a. 3. Sic manifestum est quod S. Theologia debet defendere et de facto defendit sua principia contra negantes. An defendere debeat etiam preambula fidei, D. Thomas in Boetium de Trin., loc. cit., respondet : » In sacra doctrina philosophia possumus * Ioannes λ S. Thoma, Cursus Theologicus, q. 1 de Sacra Doctrina, disp. II, a XII, n. 4 dicit ; An possit a Theologia evidenter ostendi credibilitas fidei? Aliqui negant, ut Arrubal hic disp. 7 c. 3. Sed tamen una ex evidentiis credibilitatis fidei est solvere evidenter omnes rationes in contrarium ; est enim valde credibile quidquid nulla ratione potest ostendi repugnare veritati ; si ergo Theologia potest ostendere quod rationes evidenter solvantur, etiam potest ostendere evidenter esse credible quod proponit. « Et praeterea, quia licet Theologia non possit, quando primo acquiritur fides in subiecto, demonstrare sibi ipsi credibilitatem fidei, quia haec praecedit fidem in tali subiecto, et consequenter Theologiam, quae generatur ex fide, tamen non repugnat, quod Theologia alteri demonstret credibilitatem fidei, ut alter ad fidem convertatur, vel in eo confirmetur, sicut dicit Augustinus, cit. a S. Thoma, hic art. 2 «quod per Theologiam fides saluberrima gignitur, nutritur, defenditur » Et Theologi multas accu­ mulant rationes ad ostendendum evidenter istam credibilitatem fidei, ut disp. praeced. etiam adduximus. « Et hoc ideo est quia Theologia, cum sapientia, potest reflectere supra sua prinipia defendendo et explicando illa, sicut facit Metaphysica respectu suorum .principio­ rum. Unde etiam Theologus in seipso potet evidentiam hanc, credibilitatis ostendere, licet enim procedat ex praemissis de fide, et consequenter supponat credibilitatem de illa in subiecto, potest tamen amplius illam ostendere adiungendo praemissis de fide aliqua alia principia naturaliter nota, vel per experientiam, et sic probare credibilitatem». 1 Item in A/rt I III, lect. 5; I. IV, |. 1, Post Anal, II lect. 20 et 21. 54 De Theologia Fundamentali tripliciter uti. Primo ad demonstrandum ea quae sunt praeambula fidei, quae neces­ saria sunt in fidei scientia, ut ea quae naturalibus rationibus de Deo probantur. Secundo ad notificandum per aliquas similitudines ea quae sunt fidei ... Tertio ad resistendum his quae contra fidem dicuntur...». Si igitur adversarii non solum negant principia fidei, scilicet prima mysteria revelata, sed motivum fidei nempe factum revelationis, et conditionem fidei id est propositionem infallibilem ab Ecclesia, S. Theo­ logia, ut est sapientia et scientia fidei, debet fidem ipsam defendere, sic extensione fit Apologetica (cf. S. Thomam I, Sent. Prol. q. i, a. 5). Propterea inter locos theologicos communiter ponuntur ratio natu­ ralis et historia ex quibus Apologetica argumentatur1. Obiectio : Sed Theologia naturalis demoscrat praeambula fidei, v. g. existentiam Dei, et tamen specifice distinguitur a S. Theologia. Respondetur : Theologia naturalis demonstrat preambula fidei quae a lacto reve­ lationis non dependent, nec, ad illud proprie pertinent, concedo ; Apologetica e contra defendit praeambula fidei, quae sunt fidei fundamenta, scilicet factum revela­ tionis et revelationis propositionem. Proinde constitui posset Theologia naturalis ut invenifur in XII 1. Metaphysicorum Aristotelis, etiamsi non fuisset revelatio supernaturalis ; e contra Apologetica nihil aliud est quam revelationis defensio sub directione fidei. 3. Probatur ex natura Apologetieae. — Apologetica debet de­ fendere, per media ab ipso Deo revelante tradita, evidentem mysterio­ rum fidei credibilitatem, quae est conditio fidei seu dispositio ad fidem. Atqui eiusdem scientiae est considerare finem et ea quae sunt ad finem, quia ratio medii seu conditionis sumitur a fine. Ergo Apologetica non est scientia specifice distincta a scientia fidei, scilicet a Sacra Theologia. Maior habetur ex definitione Apologeticae * Principium huiusce probationis est igitur : ad s upremam scientiam pertinet de­ fendere sua principia ; non potest enim hanc defensionem reliquere inferiori scientiae, sed ad hoc utitur inferioribus scientiis. Hoc principium fundatur in principio causalitatis, vi cuius, id quod est inferius non potest aliquid positive agere circa id quod est supe­ rius, nisi ex influxu positivo ipsius superioris. Unde demonstratio apologetica fieri debet ex ratione sub directione fidei. Imo si aliquis infidelis propter meram curiosi­ tatem philosophicam probaret rationalem credibilitatem christianismi mere rationaliter et historice, etiam ipse staret sub directione doctrinae superioris, in quantum cogni­ tio fidei in qua deberet esse instructus, proponeret ei id cuius rationabilitatem osten­ deret. Sed in hoc casu influxus fidei praeconceptae esset mere materialis. Ad veram autem et perfectam Apologeticam requiritur directio formalis fidei. Haec vero non requiritur ad philosophiam, et historiam, quibus uti debet Apologetica, tanquam infe­ rioribus disciplinis. 2 Apologeta ait cum S. Paulo « Credidi, propter quod locutus sum» Il Cor., IV, 13. Cf. Lacordaire, Conférences année 1843, 14.0 conf. De la certitude rationnelle produite dans l’esprit par lo doctrine catholique. « Le premier voeu d'une doctrine c’est de conquérir les esprits ... La doctrine veut commander aux esprits, elle ne s’en cache pas, et mol, doctrine vivante, moi à qui a été dit dans mes ancêtres : va et enseigne toutes les nations» moi ... et pourquoi voudriez vous que je vous déguisasse mon ambition? Mon ambition n'a pas de limites, mon ambition c’est plus que l'Océan : mon désir de domination sui toute créature , .q,.d>le d'entendre la parole divine, c'est, comme l'a dit saint Paul, deiapllwi toute Intelligence, toute hanter Relationes Apologeticae ad S. Theologiam et ad scientias naturales 55 Minor est Aristotelis et S. Thomae, Physica, 1. II, c. 2, lect. 4. <: Eiusdem scientiae est considerare finem et quae sunt ad finem, et hoc ideo, quia ratio eorum quae sunt ad finem a fine sumitur..'». Applicatio ad credibilitatem manifesta est : quid debeat esse evidens credibilitas ut si vera et legitima conditio non cuiuscumque fidei sed fidei divinae et immutabilis ? Hoc determinandum est non solum secundum exigentias rationis quae evidentiam desiderat, sed etiam secundum exigentiam fir­ mitatis fidei non humanae et mutabilis sed divinae, quae nunquam in dubium revocari debet, ita ut oporteat subire martyrium potiusquam de veritate fidei deliberate dubitare. Et haec est ratio quare Deus ipse revelando prophetis, Christo et apostolis mysteria fidei, dedit eis signa seu motiva credibilitatis, ut revelatio rationabiliter proponeretur homi­ nibus et defenderetur, ut nempe « obsequium fidei nostrae sit rationi consentaneum » Rom. XII, 1, et mysteria sint evidenter credibilia. Item propterea Ecclesia declaravit ad evidentiam credibilitatis habendam non sufficere magnam probabilitatem de ipso facto revelationis, ut praesertim apparet ex litteris Pii IX contra doctrinam Hermesii (Denzinger, 1634 ...). Et tanquam edocta a Deo, Ecclesia definivit valerem motivonum credibilitatis (Denz. 1813). S. Theologia denique in analysi actus fidei determinat quomodo hic actus quoad suam substantiam supernatural is debet esse rationi con­ sentaneus, et quid sit praecise evidentia credibilitatis. Manifestum est enim quod vera notio credibilitatis pendet a notione revelata fidei di­ vinae ; haec autem a vera notione supernaturalis revelationis quae est motivum fidei ; notio autem revelationis pendet a priori notione ipsius ordinis veritatis supernaturalis. Ideo, si apologeta non habet veram et theologicam notionem de excessu ordinis veritatis supernaturalis, sed notionem plus minusye rationalisticam, ut semi-rationalistae Hermes, Guenther, tunc habebit falsas notiones et de revelatione, et de fide supernaturali, et de credibilitate, et consequenter de methodo efficaci ad credibilitatem probandam. Sic apparet quare ipse Deus docuit viam rectam ad revelationem rationaliter defendendam ; propterea diximus supra : Apologetica argumentatur ex ratione sed sub directione fidei. Insuper Apologetica debet tractare de obligatione credendi et proinde aliquid dicere de gratia necesaria ad fidem, imo ad initium fidei. Ergo Apologetica reductive pertinet ad scientiam fidei ‘. qui s’élève », par la force de la doctrine qui vient de Dieu. Ainsi nous avons une grande ambition, et, si vous avez une doctrine, cette ambition est aussi la vôtre. Ne dissimulons pas ; disons que nous sommes des hommes qui voulons tout conquérir, posséder les esprits, les gouverner. Pourquoi ? Est ce par un désir égoïste de préémi­ nence ? Non Messieurs, c’est que la vérité est aussi charité. . . Cette certitude si difficile pour tous. . . cette certitude qui n’a que des ennemis, nous l'avons. Je l’ai. . . mes frères et moi.. . nous voici, certains de nous et de notre doctrine». 1 Apologeta quidem, ut· supra diximus, in praxi relate ad talem incredulum diffidentem convincendum, potest prudenter de hac superiori directione fidei non loqui, praesertim initio. Imo Christianus philosophus vel historicus, sine hac positiva diretione scribere potest opera philosophica et historica valde pro Apologesi utilia, imo dicacia prout defendunt ipsam traditionalem Apologeticam a Christo, ab Apostolis et ab Ecclesia propositam. Sed non ita constituta est ipsa traditionalis Apologetica, inlegra, non minus alta quam profunda, ut apparet apud magnos apologctas, ut S. lustinum, S. Irenoum S Augustinum, S. Thomam, Bossuet, etc. Imo si aliquis 5« De Theologia Fundamentali * Confirmatu i°. Si Apostolica consideratur ut scientia mere rationalis ante Theo­ logiam constituenda, plura apparent inconvenientia. Quidam apologetae sic procedens intenderunt determinare ex sola ratione quaenam credibilitas praerequiriur ad credendum fide divina, et plures affirmaverunt sufficere magnam probabilitatem sine vera certitudine de facto revelationis. — Alii autem timide et sine securitate proponunt traditionalia credibilitatis motiva, quae firmiter ab Apostolis et Ecclesiae Doctoribus proponebantur, ac certissima judicantur ab Ecclesia. Alii fere nihil dicunt de concursu gratiae necessariae ad fidem, ac si actus fidei divinae esset conclusio syllogismi apologetici. — Quidam denique argue­ runt ex quodam naturali desiderio efficaci religionis supernaturalis ; hoc autem de­ siderium efficax aut exigentiae rejicitus a S. Theologia et a declarationibus ipsius Ecclesiae contra Baium et modernistes (Denz. 1021, 2103). Ideo apologeta debet esse theologus ad recte et integraliter tractandum de obiecto Apologeticae. Et ipsa Apologetica pendet quodammodo a Theologia proprie dicta in determinatione sui obiecti et consequenter suae methodi. Unde est pars praevia S. Theologiae, seu Theologia quae utitur philosophia et historia ad fondamenta fidei defendenda 1. Confirmatur 2·. Evidens credibilitas nen solum est fidei praerequisita conditio, et verae fidei nota, sed post infusionem fidei remanet ut obtectorum fidei proprietas11. Atqui Theologia seu scientia fidei per se tractare debet de proprietatibus fidei. Ergo. — Id enim quod apparet primo in ordine inductive, via inventionis, ut nota, apparet postea in ordine deductivo, via iudicii, ut proprietas ; sic fides evidentem credibilitatcm praesupponens, habet pro proprietate quod sit rationi consentanea. Ita etiam inductive discernitur ex suis notis vera ecclesia Christi, postea ex essentia :ntima verae Ecclesiae deducuntur proprietates, quae cum notis coincidunt, sed di­ cuntur notae ut exteriori consideratae, et proprietates ut ab intus procedentes, philosophus vel historicus crederet se efficacius posse convincere infideles, abstrahendo totaliter a directione fidei, nihilominus ipse dirigeretur ab ipsa Apologetica quae est in Evangelio et in traditione, et quam philosophice et historice defenderet. 1 Cf. Christus {Manuel d'Histoire des Religiones par 1. Huby, 1912, 5.e éd., p. 900 : « Si la brillante aurore (du xtx.e siècle) ne fut pas suivie d'un beau jour, la cause principale en fut, non seulement en France, mais partout, dans le caractère superficiel des études philosophiques et théologiques, On se laissa éblouir par les besoins immédiats, qui étaient pressants, pas l'actualité: en n’alla pas jusqu'à la source du mal. On ne songea pas à confronter la pensée moderne avec la théologie tradionnclle que les maîtres d’alors connaissaient peu ou connaissaient mal. Pour être efficace l'apologétique devrait fleurir, comme par surcroît d'une philosophie religieuse assurée, d'une théologie retrempée aux sources de la foi, d'une connaissance de 1’ histoire acquisé par un long et méthodique effort. Mais alors on cultiva ce genre dangereux pour luimême. On dut masquer tant bien que mal, par l’éloquence des mots, par la divina­ tion du génie, par le brillant incertain de théories improvisées, d’irréparables lacunes. Ees meilleurs apologistes furent des laïques, des prêtres insuffisamment initiés aux sciences ecclésiastiques ou lancés avant Γ heure dans des discussions pour lesquelles le zélé ne supplée pas à tout. Le talent peut suffire au novateur pour se faire un groupe de disciples et tracer, a travers les alluvions de la libre-pensée, des dériva­ tions originales : il ne suffit pas à qui doit rallier les esprits à une doctrine établie, défendre une religion d'autorité, déblayer ou élargir le lit du grand fleuve traditionnel < . Cf. in eodem opere quid dicitur de methodo historica, de methodo comparativa et evolutionistica in historia religionum, p. 2, 35, 165, 589, 591. 2 Ita est in ordine cognitionis, sicut in ordine naturae ; dispositio in via genera­ tionis praecedit formam, et naturaliter sequitur fonnam ut proprietas, sicut calor est dispositio ad formam ignis et postea proprietas Ignis, cf. Ill a q. 7, a. 13, ad 2. De veritate q. 28. a. 2 fine. Dispositio praecedit in ordine ( ausae materialis, sequitur in ordine causae formali.., sic causae sunt ad invicem causae I .1 II ae q. 113, a 8. R?litiônîs A^ologeticae ad S. Theologiam et ad scientias naturales 57 Ad eatndem autem scientiam secundum duplicem methodum inductivam et deducti­ vam, pertinet tractare de notis quibus discernitur aliqua essentia et de proprieta­ tibus huiusce essentiae; sunt duo opera scientifica, non duo habitus scientifici. Scien­ tia fidei igitur necessario tractare debet de proprietate obiectorum fidei, scilicet de credibilitate. Confirmatur 3". Nulla scientia est solum defensiva, sed est expositiva et dedu­ ctiva ; nec demostratio extrinseca ex signis sufiicit ad constituendam scientiam, sed solum partem scientiae. 40 /ijr- trationali consuetudine Doctorum Ecclesiae appa­ ret Apôlogeticam non esse, iuxta eos, scientiam a S. Theologia specifice distinctam. Communiter theologi, cum Sancto Thoma, I.a, q. 1, a.2, referunt praecitatam definitionem Sacrae Theologiae a S. Augustino traditam in de Trinitate, 1. XIV, c. 1. Huic scientiae attribuitur illud tantummodo quo fides saluberrima gignitur, nutritur, defenditur, robo­ ratur». Illud autem quo fides saluberrima gignitur * et defenditur per se pertinent ad Apologeticam quae fundamenta fidei defendit ; et id quo fides divina nutritur et roboratur, pertinet ad Theologiam specia­ lem seu proprie dictam, quae connexionem mysteriorum inter se et cum fine hominis ultimo ostendit, ac conclusiones articulorum fidei deducit. Unde haec omnia ad eamdem scientiam pertinent. De facto scholastici nunquam instituerunt de crcdibilitate myste­ riorum fidei scientiam specifice, distinctam a Sacra Theologia, sed gene­ raliter de ea egerunt in tractatu de fide, prout evidens credibilitas est conditio sine qua non fidei divinae ; de aliis autem partibus Apologeticae, nempe de revelatione, de prophetia, de miraculi possibilitate, cognoscibilitate, vi probativa, erat quaestio sive in tractatu de revela­ tione prophetica (Il.a II.ae q. 171 ad 1"'), sive in tractatu de gubernationedivina (I.a q. 105, de miraculo) sive in tractatu de Christo (III.a q. 43 et 44, de miraculis Christi ; q. 53 ad 55 de resurrectione Christi). Saeculo autem XVIII et XIX necessarium fuit contra negationes, rationalistarum tractare separatim de Revelatione (seu de vera religione revelata) ac de vera Ecclesia Christi, et in hac defensione fidei, proce­ ditur arguendo, non ex revelatione, sed ex ratione et historia. Sic constituta est Apologetica, quae quidem vocari potest opus scientificum distinctum ab opere theologico proprie dicto ; non vero est habitus scientificus seu scientia per se distincta a Sacra Theologia ; revera est eius pars initialis, sicut in multis scientiis pars inductiva quae ad principia ascendit, praecedit deductivam. Attamen tanquam reflexio critica perlicitur solum post constitutionem progressivam scientiae, sicut reflexio in genere praesupponit cognitionem directam realitatis. Apologetica igitur non est nova scientia ab antiquis theologis ignota, ■ t nunc constituenda. Ita critica non est nova scientia a traditionalibus philosophis ignota et saeculo XIX inventa ad confutationem subiectivi1 S. Thomas dicit II a Il.ac q. 6 a. t. ad 1 : «Per scientiam gignitur fides et nutritur per modum exterioris persuasionis, quae fit ab aliqua scientia, sed princi­ palis et propria causa fidei est id quod interius movet ad assentiendum ». Et per .. lentiam sacram gignitur fides non in theologo vel apologcta, ut patet, sed in his η< lion «!«· ces disciplines fou- Relationes Apologeticae ad S 'Theologiam et ad scientias naturales 59 5° Solen ut tt i- Obiectiones. is Obiectio. Sacra Theologia et Apologetica distinguuntur specifice ut scientiae, et non solum ut munera eiusdem scientiae. Etenim scientiae specifice distinguuntur secundum sua obiecta. Atqui Apologetica et Theologia habent diversa obiecta, obiectum enim Apologeticae est credibilitas naturaliter cognoscibilis, obiectum Theologiae est quod deducitur ex veritatibus reve­ latis. Ergo Apologetica et Theologia specifice distinguuntur. Resp. : distinguo maiorem: scientiae specifice distinguuntur secundum sua obiecta formalia specie distincta, concedo ; scientiae specifice distinguuntur secundum diver­ sitatem obiecti proprii et obiecti extensivi eiusdem considerationis, nego. Contradistinguo minorem : Apologetica et Theologia habent diversa obiecta, ut obiectum pro­ prium et obiectum extensivum eiusdem considerationis, concedo, ut obiecta formalia specie distincta, nego. Scientia enim suprema potest habere, praeter suum obiectum proprium, obiectum extensivum ad quod extenditur ; sicut iuxta Aristotelem (Metaph., i. IV), Metaphysica quae habet pro obiecto proprio ens in quantum ens extra animam existens, sese extendit, ut suprema scientia naturalis, ad defensionem valoris ontologici pri­ morum principiorum rationis quae versantur circa ens ; et in hac defensione Metaphysica utitur mediis logicis. Ita Sacra Theologia, quae habet pro obiccto proprio Deum sub ratione Deitatis, revelatione cognitum, sese extendit, ut suprema scientia, ad defensionem ipsius reve­ lationis, per media rationalia. i“ Instantia. Atqui Apologetica et Theologia habent obiecta formalia specie distincta. Media cognitionis seu lumina diversi ordinis constituunt diversa obiecta formalia, Vtqui Theologia procedit sub lumine supernatural! revelationis, non vero sub lumine naturali rationis, ut facit Apologetica. Ergo Theologia et Apologetica habent diversa obiecta formalia. Resp. : distinguo maiorem : media ostensiva diversi ordinis constituunt diversa obiecta formalia, concedo; medium ostensivum et medium dejensivum eiusdem obiecti dentiae supremae, nego. — Contradistinguo minorem : Theologia non procedit sub lumine naturali rationis ad ostendendum suum obiectum, concedo ; ad illud defen­ dendum, nego. Hoc enim facit prout est scientia suprema, scientia enim fidei debet damentales à la Métaphsique est celui-là même que donne S. Thomas: étant la science uprême, elle doit se défendre elle-même. « Parallèlement donc, la métaphysique surnaturelle devra posséder une critique ■U défense de la connaissance surnaturelle de la foi, de sa possibilité, de sa légitimité, me épistémologie et une critèriologie surnaturelles. Or, on défend la possibilité de la onnaissance surnaturelle par les thèses de la possibilité de la révélation, du miracle, le la prophétie, etc. On défend sa légitimité en établissant les signes auxquels se reonnatt la vraie révélation et l'intervention effective de ces signes à l’appui de la révélation chrétienne. Mais tout cela n’est pas autre chose que Γ Apologétique pro­ prement dite . . . « Cette notion de 1’ Apologétique est sans nul doute la notion la plus adéquate à I'quelle l’on puisse s’arrêter. La crédibilité est formellement une propriété d'un objet ut naturel. Il est donc dans l’ordre que la science qui s'occupe de l’objet de foi, 'occupe de sa propriété.. Cette manière d’entendre l’Apologétique est d’ailleurs celle des anciens qui rattachaient ('Apologétique à la Théologie de l'objet de foi. Au fond, i est le [mint du vin· du ( ‘mitra (lentes ». 6o De Theologia Fundamentali defendere credibilitatem mysteriorum fidei, cum haec credibilitas sit conditio sine j qua non ipsius lidei et obiectorum fidei proprietas. 2“ Instantia. Atqui Theologia et Apologetica non eodem modo defendunt reve-1 lationem et credibilitatem, ergo remanet difficultas. Theologia enim defendit revelationem arguendo solum ex fontibus revelationis. I Atqui Apologetica defendit revelationem arguendo solum ex ratione. Ergo Theologia , et Apologetica non eodem modo defendant revelationem, unde theologia apologetica specie distinguitur a scientia apologetica. Resp. : Distinguo maiorem : Theologia positiva defendit revelationem arguendo solum ex revelationis fontibus, scilicet ex Sacra Scriptura et Traditione, ad mani­ festandum auctoritative quid sit revelatio, quomodo facta est et transmittitur, con­ cedo. Theologia systematica defendit revelationem ex solis fontibus revelationis, nego, sed ex ratione, manifestando contra rationalistas revelationem non esse impossibilem, inconvenientem, sed e contra convenientem et cognoscibilem ex signis divinis. — Concedo minorem. Distinguo conclusionem : Theologia et Apologetica non eodem modo defendunt revelationem, si agitur solum de Theologia positiva, concedo : si agitur de Theologia systematica, nego. 3tt Instantia. Sed nulla scientia probat suum obiectum formale. Atqui secundum praedictam responsionem Sacra Theologia probaret suum obiectum formale quo, scilicet ipsam revelationem. Ergo falsa est responsio. Rr.sp. : Distinguo maiorem : Nulla scientia probat suum obiectum formale ex sua propria ratione formali, concedo, esset enim circulus vitiosus : nulla scientia probat suum obiectum formale ex rationibus mutuatis ab alia scientia, nego. Contradistinguo miriorem : Theologia probaret revelationem ex revelatione, nego : Theologia defendit revelationem et credibilitatem mysteriorum ex rationibus mutuatis a Metaphysica et historia, concedo. Sic Methaphysica critica probat valorem primorum principiorum rationis circa ens extramentale reducendo scepticos ad absurdum per media logica ; unde, ut est suprema scientia. Metaphysica utitur logica ad defensionem suiipsius, similiter Theologia utitur Metaphysica et historia ad defensionem fidei. 4“ Instantia. Quod essentialiter dependet a fide non potest fidei fundamenta defendere sine circulo vitioso. Atqui Sacra Theologia essentialiter dependet a fide. Ergo Sacra Theologia non pot.?st ipsa fidei fundamenta defendere contra rationalistas, sine circulo vitioso. Resp. : Distinguo maiorem : argumentando ex fide, concedo ; sub directione fidei utendo scientis rationalibus, nego. Concedo minorem. Contradistinguo conclusionem : Sacra Theologia non potest fundamenta fidei defendere contra rationalistas argu­ mentando ex fide, concedo ; argumentando ex ratione, prout sub directione fidei utitur scientiis inferioribus, nego. Cf. infra c. Ill a. I. de methodo Apologeticae rela­ tive ad methodum Theologiae proprie dictae. 5» Instantia. Sed rationalis defensio fidei non potest ab ipsa fide dirigi sine pe' riculo fideismi seu diminutionis virium rationis. Resp. : Haec defensio dirigitur a fide quoad acceptationem notionum revelationis et fidei divinae ac quoad proposi .ionem praecipuorum motivorum credibilitatis, sed mere rationaliter probat valorem horum motivorum. Et in hoc nullum est periculum fideismi. 6a Instantia. Theologia non potest efficaciter defendere credibilitatem mysterio­ rum fidei, proinde requiritur alia scientia. Theologia enim defendendo mysteria, ea non probat <»'d solum solvit obiectiones adversariorum Atqui ad detendendum crcdibllllalem invelatorum, non solum debet Relationes Apologeticae ad S. Theologiam et ad scientias naturales 61 solvere obiectiones, sed ipsum factum revelationis probare. Ergo Theologia non potest efficaciter defendere credibilitatem revelatorum. Resp. : distinguo maiorem ; defendendo mysteria in speciali, concedo ; defendendo mysteria sub communi ratione credibilis, nego, quia sub isto generali aspectu mysteria sunt visa, propter signa divina quibus confimantur. — Concedo minorem. — Confradistinguo conclusionem: si sit paritas inter communem credibilitatem mysteriorum et mysteria in speciali, concedo ; secus nego. 71 Instantia. Aliquis homo nondum habens fidem, nec proinde Theologiam, po­ test instituere Apologeticam ad perveniendum ad fidem. Ergo Theologia et Apologe­ tica distinguuntur, cum una possit esse sine altera. Resp. : transeat antecedens ; distinguo consequens : Theologia et Apologetica di­ stinguuntur ut partes unius scientiae, concedo ; ut duae scientiae, nego. Aliquis enim potest quodammodo cognoscere unam partem scientiae, non alteram, sicut criticistae qui instituunt Metaphysicam criticam, nunquam vero ad ontologiam perveniunt. Etiam aliquis incredulus putans Christianismum esse utilem societati, potest scribere librum ad ostendendum ipsa Christianismi mysteria in speciali non esse absurda, sed opinabilia. Ad antecedens dixi : transeat, non concedo. Aliquis enim nondum habens fidem non potest proprie instituere Apologeticam ad perveniendum ad fidem : nam Apolo­ getica non est proprie rationalis accessus ad fidem sed rationalis dejensio fidei, et nemo proprie defendit nisi id quod jam possidet. Sed aliquis homo nondum credens • videnter potest legere Evangelium et Historiam ecclesiasticam, quae demonstrativam ipologeticam continent. Apologcta autem ut prophetae et apostoli, qui primi apologetae luerunt, non ascendit ad fidem, sed eam possidet, et quarfi ex alto descendit ad eos qui rationalem viam fidei inquirunt aut contra fidem obiiciunt. 8“ Instantia. Sed fidei obsequium in ipso apologeta debet esse rationabile etiam ab initio. Atqui ita non esset, si apologeta ex alto, id est. ex fide procederet ad Apologeticam constituendam. Ergo Apologetica non ita constituenda est, sed a sola ratione, ut scientia mere rationalis, id est ut philosophia religionis, et non ut theo logia fundamentalis. Respondetur dupliciter ; i’ Non servaretur rationalitas obsequii fidei in exposi1'one Apologeticae, si apologeta ita ex alto procederet ut defenderet fidem ex fide; secus autem si ex alto, id est sub directione fidei, defendit fidem ex ‘ratione. 2’ Ipse apologeta prius pervenit rationaliter ad actum fidei, non tanquam apologeta, sed tanquam auditor praedicationis evangelicae et apologeticae ; nec est processus in infinitum in praeterito, nam primi apologetae fuerunt Christus et pro­ phetae qui sub lumine prophetico ab ipso Deo revelante acceperunt signa revela­ tionis et cognitionem de connexione signorum cum revelatione mysteriorum confir­ manda. Aliis verbis, via recta ad revelationem rationaliter proponendam et defen­ dendam non est inventa ab hominibus, ut philosophia, sed est a Deo tradita, quamvis I ibore rationis magis explicetur. Unde qui nondum ad fidem pervenit eam efficaciter defendere nequit, sicut infans nondum generare potest. — Insuper finis proximus cursus t heologiae fundamentalis potius est formare apologetas quam incredulos perducere ad fidem. Instantia. Apologetica non est pars praevia Theologia nec introductio ad theologiam, sed via ad fidem quae Theologiam procedit, Ergo distinguitur a TheoI !{ia. Multi enim desiderant cognoscere motiva credibilitatis, non vero postea stu­ dere Theologiae, fides eis sufficit. Resp. : distinguo antei edens : Apologetica secundum sensum communem est solum a ia ad tidom simple ilei ,u , aptam, transeat ; sed Apologetica scientitice considerata 62 De Theologia Fundamentali est via ad fidem scientiae consideiatam, scilicet ad Theologiam. Sic examen et confutatio rationalism! in genere praecedit confutationem obiectionum rationalistarum contra mysteria in speciali. Ultima obiectio : In Encyclica Pii X, 21 Apr. 1909, legitur «Philosophiae munus-; est praecipuum in perspicuo ponere fidei nostrae rationabile obsequium (scii, credi-i bilitatcm mysteriorum). Longe aliud ab hoc theologiae munus est quàe divina reve- ' latione nititur»; Denzinger, 2120. Respondetur ' in hoc textu non assignatur munus conveniens per se et imme­ diate philosophiae, nam philosophia posset existcre absque elevatione nostra ad or­ dinem supernaturalem et levelatione divina, sed agitur de munere philosophiae prout subservit fidei, scilicet prout Theologia ipsa utitur philosophia ad credibilitatem mysteriorum fidei manifestandam. Munus autem proprium Theologiae est exponere, rueri mysteria revelata, et conclusiones theologicas deducere. Id munus proprium non impedit Theologiam extensione fieri Apologeticam ad ipsam revelationem defenden­ dam ; imo haec defensio per se pertinet ad Theolog:am ut est suprema scientia, quae nullo modo subordinari potest scientiae rationali. Scientia enim suprema ordinis supernaturalis non subordinatur nisi scientiae Dei et beatorum, et ipsa defendit ex alto et non solum ab imo sua principia et credibilitatem mysteriorum contra ne- I gantes ; proinde, ut diximus, primi Apologetate non fuerunt philosophi sed prophe­ tae, Christus et apostoli. § II. An Apologetica recte nominetur pars Theologiae funda­ mentalis. — Relative ad rationalistas, nomen Apologeticae conve­ nientius apparet, nam απολογία in graeco significat defensionem et revera in hoc tractatu defenditur contra adversarios origo divina doc­ trinae Christi et Ecclesiae romano-catholicae ... Sed etiamsi non essent adversarii, obsequium fidei nostrae deberet esse rationabile 1 et quamvis non omnes fideles indigeant demonstra­ tione scientifica fundamentorum fidei, tamen pro theologis locus est inquisitionis scientificae de revelatione, ante Theologiam specialem. Unde sicut evidens credibilitas est conditio sine qua non fidei divinae, ita probatio scientifica credibilitatis pertinet ad integritatem S. Theologiae seu scientiae fidei, ad modum introductionis vel reflexionis criticae. Haec autem consideratio scientifica fundamentorum fidei recte vo­ catur prior pars Theologiae fundamentalis2. Theologia dicitur tanquam pars Theologiae, scientiae supremae, ut. dictum est ; et fundamentalis est seu generalis prout versatur circa fidei fundamenta, id est circa reve­ lationem ipsam, credibilitatem, et proximam fidei regulam, vel circa revelata in genere. Non vero fundamentalis dicitur in hoc sensu quod argumentatio apologetica esset fons vel principium ex quo Theologia specialis procederet, revera argumentatio apologetica est solum subsidium cuius ope defenditur revelatio et fides Christiana, quae est proprie fons et principium Theologiae proprie, dictae3. Ita lumen naturale rationis est * Tunc Apologetica nullo modo esset polemica, sed solum irenica. ' Hoc nomen tamquam legitimum accipitur ab OttiGER S. I., Theologia funda­ mentalis, t. I, p. ii, ab Ehrlich, Knoll, Rrinhkding, Sciiwhtz, Hettingbr, Jansen, Stadler, etc. 3 Ita Klbutgbn S. !.. Théologie der Voreoit, l.clzler Band 553 f. K50 fr. et P. Gar>>bii. O. P., I.a Crldibilitil ei l' rlpologitiqur. i< '‘dltimi, p. 247-251. Relationes Apologeticae ad S. Theologiam et ad scientias naturales 63 fonsMetaphysicae, quamvis Metaphysica critica dici possit Metaphisica fundamentalis prout versatur circa valorem luminis rationis ac illud defendit contra negantes. Lumen naturale rationis altius est quam Metaphysica critica, sicut lumen supernaturale revelationis et fidei altius est quam Theologia fundamentalis, quae circa ipsum versatur. Haec prior pars Theologiae fundamentalis, quae antecedit tracta­ tum de locis theologicis, recte etiam nominatur Theologia apologetica, nam apologetica sumi potest adiective et substantive, sicut dogmatica aut mystica. §111. Relatio Apologeticae ad scientias naturales quas prae­ supponit. — Apologetica praesupponit philosophiam, praesertim metaphysicam generalem, theologiam naturalem, psychologiam rationa­ lem, et cosmologiam. Sic recolligit quae probantur in sana philosophia contra phaenomenismum, agnosticismum et immanentismum, circa valorem ontologicum et transcendentem primarum notionum ac princi­ piorum rationis, sed hoc facit solum prout necessarium est ad suum finem, scilicet ad revelationis defensionem. Item supponit, contra evolutionismum absolutum, demonstrationem philosophicam existentiae Dei et Providentiae, veram notionem legis naturalis cui potest fieri derogatio secundum potentiam Dei extraordinariam. Haec tractan­ tur in philosophia, et assumuntur a Theologia fundamentali in ordine ad revelationis defensionem, sicut Theologia moralis assumit, in or­ dine ad finem supernaturalem, ea quae probantur circa virtutes natu­ rales ab ethica naturali. Similiter Apologetica praesupponit historiam criticam et exegesim rationalem Sacrae Scripturae, non vero prout Sacra Scriptura est liber divinus, sed ut est liber historicus ab aliquo auctore humano veraci scriptus. Unde non necesse est longe tractare de multis quaestionibus de genuinitate ac integritate Evangeliorum, quae ex professo tractantur in parte historica cursus introductionis ad Sacram Scripturam. De his autem notandum est non accipiendam esse historiam more agnosticorum conscriptam. Ut dicit Encyclica Pascendi Pii X : « Ex agnostici. b) ex parte hominis. (Sic habetur vera notio subiecti conclusionis Apologeticae : « Mysteria supernatu1 dia revelata ...»). 3° cognoscibilitas facti revelationis et credibilitas mysteriorum. (Sic habetur vera notio praedicati conclusionis Apologeticae, scilicet: « credibiI..........et statuitur principium ex quo infertur conclusio, scilicet : valor motivarum creliibilitatis). II. Pars historica defendit existentiam divinae revelationis a Christo traditae et H Ecclesiae catholica propositae, ut supra dictum est. • Propterea !.. Veuillot, legendo Calvinum, impatiens erat dum inveniebat in certis 1 cuds optimam doctrinam ; nam hae bonae paginae erant ab blasphemiarum commendaI lunem. In his enim libris vetitas non est ut anima doctrinae ; sed tanquant serva erroris. 7° De Theologia Fundamentali Art. II. Quid docet Ecclesia de vera methodo Apologeticae. I. Ecclesia proponit ac tuetur determinatam methodum defensionis fidei. II. Ecclesia damnat methodum protestantium praesertim liberalium, ac modernistarum. § I. Elcclesia proponit ac tuetur determinatam methodum defen­ sionis fidei. — Hoc praesertim invenitur in Concilio Vaticano, Con­ stitutio de fide catholica, sub titulo de Revelatione et de Fide. — Haec via ad fidem rationaliter defendendam definitur ab Ecclesia tanquam ab ipso Deo revelante tradita et non a ratione inventa. Tria defenduntur : i° revelationis possibilitas, 2° cognoscibilitas, 30 existentia, i° Ecclesia defendit possibilitatem revelationis, proponendo veras notiones revelationis et ordinis supernaturalis. Etenim sub titulo « de revelatione Concilium Vaticanum definit, i° existentiam veri Dei naturali lumine rationis humanae certo cognosci posse 1 ; in canone 2( possibilitatem revelationis divinae in genere consideratae ! ; in canone 3’ possibilitatem ex parte obiecti alicuius revelationis mysteriorum stricte supernaturalium, ac veram notionem ordinis veritatis supernaturalis contra evolutionismum absolutum 123 ; postea in canone i° de fide, defi­ nitur revelationis possibilitas ex parte sublecti, id est hominis, et damnatur principium rationalisticum absolutae autonomiae rationis 4 Simul ac possibilitas revelationis definitur in Concilio Vaticano eius convenientia, ut apparet in canone 2° de revelatione et in capitulo cor· respondente (Denzinger, 1786). Concilium enim declarat revelationem veritatum naturalium religionis esse moraliter necessariam, revelationem autem mysteriorum supernaturalium esse stricte necessariam ut horni nes perveniant ad finem supernaturalem ad (piem gratuito ordinantur 20 Ecclesia defendit cognoscibilitatem facti revelationis. seu credibilitatem mysteriorum fidei, ac simul valorem motivorum credi bilitatis. — Etenim sub titulo «de fide > definitur, in canone 2° vera notio fidei, ex qua pendet vera notio credibilitatis 5 ; in canone 30 defenditur credibilitas mysteriorum fidei prout fundatur in signis externis et nor 1 Si quis dixerit, Deum unum et verum, creatorem et Dominum nostrum, per ea quae facta sunt, naturali ratuionis humanae lumine certo cognosci non posse : ana thema sit ». Demonstratio existentiae Dei praesupponitur in nostro tractatu, ut perti nens ad Theologiam naturalem, confutabitur tamen agnosticismus. 2 » Si quis dixerit, fieri non posse aut non expedire, ut per revelationem divinam homo de Deo cultuque ei exhibendo doceatur : anathema sit ». 3 « Si quis dixerit, hominem ad cognitionem et perfectionem, quae naturalem superet divinitus evehi non posse, sed ex seipso ad omnis tandem veri et boni possessionem iugi profectu pertingere posse et debere, anathema sit ». 4 «Si quis dixerit rationem humanam ita independrntrm esse, ut fides ei a Deo im perari non posJt, anathema sit ·. 5 « Si quis dixerit, fidem divinum, a naturali de Deo et rebus moralibus scientia non distingui, ac propterva ad fidem divinam not...... piiri. ut h velata veritas propter au rloitalem Dei revelantis crirdiitin. .inilhcimi sit · D.' Mel hodo Apologeticae 71 solum in interna experientia ; sic damnatur methodus protestantium liberalium ut Schleiermacher1. luxta Concilium autem haec externa signa sunt miracula, prophetiae et vita F.cclesiae (Denzinger, 1790 et 1794). In canone 40 definiuntur miraculorum possibilitas, cognoscibilitas ac vis probativa'. Denique canone 50 et 6° declaratur actum supernaturalem fidei essè tamen liberum, etiam post considerationem motivo­ rum credibilitatis, sed nunquam in dubium revocandum1 *3. 30 JEcclesia defendit existentiam revelationis tanqiiam rite probatam ex miraculis historice certis (canone 40 de fide). Haec omnia sunt contra rationalismum. Postea Concilium tractat praesertim contra semirationalismum de relationibus inter fidem et rationem, et definit : mysteria supernaturalia nequidem post revela­ tionem demonstrari posse ; assertiones quae dogmatibus adversantur non esse veras ; sensum dogmatum a Deo revelatorum esse immuta­ bilem, non obstante progressu scientiae humanae. Haec pars contra semirationalistas invenietur in nostro tractatu in capitulo de notione mysterii supernaturalis. Post hanc constitutionem dogmaticam de fide catholica, Concilium Vaticanum transit ad constitutionem dogmaticam de Ecclesia Christi, quae depositum revelationis infallibiliter custodit ac proponit. Ex hoc apparet Concilium Vaticanum tueri determinatam defen­ sionis fidei methodum, quae vocatur methodus traditionalis. Ideoque in nostro tractatu sequemur exacte ordinem canonum Concilii Vaticani, confutando rationalismum philosophicum ante rationalismum biblicum. § II. Ecclesia damnat methodum protestantium praesertim li­ beralium ac modernistarum. i° Primi protestantes admittebant revelationem externam mira­ culis confirmatam, sed reiiciebant infallibilitatem Ecclesiae, revelatio­ nem proponentis ; et loco propositionis Ecclesiae, instinctum privatum ponebant. Unde Leo X damnavit hanc propositionem Lutheri : « Cer­ tum est, in manu Ecclesiae aut Papae prorsus non esse statuere arti­ culos fidei, immo nec leges morum seu bonorum operum » (Denzinger, 767). Sic ostenditur necessitas inquirendi notas verafe Ecclesiae. 2° Protestantes liberales nequidem admittunt revelationem exter­ nam aut saltem cognoscibilitatem eius, et retinent solum veritates reli­ giosas quae sibi videntur conformes aspirationibus sensus religiosi 1 « Si quis dixerit, revelationem divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna cuiusque experienta aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere, a.nathema sit ». 1 « Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, proindeque omnes de iis narrationes, liam in Sacra Scriptura contentas, inter fabulas vel mythos ablegandas esse; aut mi1 acula certo cognosci nunquam posse, nec iis divinam religionis Christianae originem rite probari, anathema sit ». 3 « Si quis dixerit, assensum fidei Christianae non esse liberum, sed argumentis hu­ manae rationis necessario produci ; aut ad solam fidem vivam, quae per caritatem opeatur, gratiam Dei necessariam esse, a. sit ». » Si quis dixerit, parem esse conditionem fidelium atque qonim, qui ad fidem unice ■ -iam nondum pervenerunt, ita ut catholici iustam causam habere possint fidem, quam mb Ecclesiae magisterio iam susceperunt, assensu suspenso in dubium vocandi, donec hmoslrationem scientifoam credibilitatis et veritatis fidei suae absolverint : a. sit». 72 De Theologia Fundamentali nostrae naturae. Propterca methodus Apologeticae, iuxta protestantes liberalis, est praesertim interna aut etiam exclusive interna. Quod damnatur in Concilio Vaticano : « Si quis dixerit, revelationem divi­ nam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna cuiusque experientia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere: an. s. » (Denzinger, 1812‘). 30 Modernistae proposuerunt methodum Apologeticae, quae valde affinis est methodo protestantium liberalium, et in Encyclica Pascendi Pii X damnatur (cf. Denzinger, 2072 ... 2103 ...). Quoad hoc tria facit haec Encyclica : A. ostendit et damnat funda­ menta huiusce novae methodi, scilicet agnosticismum et immanentismum evolutionisticum, seu doctrinam immanentiae ; B. damnat methodum obiectivam seu historicam iuxta modum agnosticum quo utuntur modernistae ; C. damnat methodum immanentiae, prout haec methodus, ex immanentismo procedens, praesupponit in nostra natura sive germen sive exigentiam catholicae religionis. A. Oamnantur fundamenta methodi modernistarum : d) fundamentum primarium et negativum, scilicet agnosticismus ; b) fundamentum positivum, scilicet immanentismus evolutionisticus, seu doctrina immanentiae. a) De fundamento primario et negativo dicitur in Encyclica (Denzinger, 2072) : lam, ut a philosopho exordiamur, philosophiae religiosae fundamentum in doctrina illa modernistae ponunt, quam vulgo agnosticismum vocant. Vi huius humana ratio phae­ nomenis omnino includitur, rebus videlicet, quae apparet eaque specie qua appa­ rent : earumdem praetergredi terminos nec ius nec potestatem habet. Quare nec ad Deum erigere potest, nec illius existentiam, ut per ea quae videntur, agno­ scere. Hinc infertur, Deum scientiae obiectum directe nullatenus esse posse ; ad histo­ riam vero quod attinet, Deum subiectum historicum minime censendum esse. — His autem positis, quid de naturali Theologia, quid de motivis credibilitatis, quid de externa revelatione fiat, facile quisque perspiciet. Ea nempe modernistae penitus e medio tollunt et ad iniellcciualismvm amandant : ridendum, inquiunt, systema ac iamdiu emortum. Neque illos plane retinet, quod eiusmodi errorum portenta apertissime damnarit Ecclesia : siquidem Vaticana Synodus sic sanciebat : « Si quis dixerit, Deum unum et verum, creatorem et Dominum nostrum, per ea quae facta sunt, naturali rationis humanae lumine certo cogniscit non posse, a. s. ». — ■ Si quis dixerit, revelationem di­ vinam externis signis credibilem fieri non posse ... a. s. ». Secundum enim agnosticismum philosophicum, principium causalitatis non habet nisi valorem phaenomenalem et formulatur : quodlibet 1 Legitur in Schemate Patrum Concilii Vaticani examini proposito : « Si enim reiectis vel suo valore exutis criteriis extrinsecis, quibus Deus suam revelationem vehit sigillis di­ vinis cognoscibilem reddidit, totum revocatur ad ·■ internam experientiam et « ad sensum internum·, nullus amplius remanet modus certus discernendi revelationem veram a fictitia. Ille enim sensus secundum providentiam ordinariam non subesi experientiae sub formali ratione, quatenus sit supernaturalis, et si seiung.itur a < riteriis extrinsecis, patet illusionibus gravissimis. Ende etiam videmus homines pio religione lalsa et erroribus manifestis appellare ·· ad experientium et nd sensum inb mum quem ipsi tribuunt Spi­ ritui Sancto». Cf. Vacant, I ludi s sur Ir (imi ib 1/11 Vulimu, t I, p Mi.|. De Methodo Apologeticae 73 phaenomenon presupponit phaenomenon antecedens. Proinde vi huiu­ sce principii impossibile est probare existentiam Primae causae supraphaenomenalis. Item impossibile est asserere aliquod phaenomenon etsi maxime extraordinarium, esse miraculum, id est factum imme­ diate a Deo productum praeter ordinem naturae. Nam, vi principii causalitatis, quodlibet phaenomenon procedit, ex praecedentibus phae­ nomenis ; si vero non apparet sufficiens proportio inter phaenomena antecedentia et consequens, istud dicitur nondum explicatum in statu actuali scientiae et philosophiae. Ex agnosticismo igitur modernistae ad atheismum scientificum atque historicum 1 transeunt : Ut notat Encyclica, « id ratum ipsis fixumque est, atheam debere esse scientiam itemque historiam ; in quarum finibus now nisi phaenomenis possit esse locus, exturcito penitus Deo et quidquid divinum est . . . Hic tamen agnosticismus in disciplina modernistarum non nisi ut pars negans habenda est». (Denz., 2073). b) Ad fundamentum autem positivum methodi modernistarum facilis est tran­ atus. ut ostendit Encyclica (Denzinger, 2074) : Positiva (pars doctrinae mode mista­ rum) in immanentia vitali constituitur. Horum (partium) nempe ad aliam ex alteia ic procedunt. — Religio, sive ea naturalis est sive supra naturam, seu quodlibet .ictum explicationem aliquam admittat oportet. Explicatio autem, naturali Thtoloia deleta adituque ad revelationem ob reicta credibilitatis argumenta intercluso, immo ■ liant revelatione qualibet externa penitus sublata, extra hominem inquiritur frustra. Est igitur in ipso homine quaerenda : et quoniam religio vitae quaedam est forma, in vita omnino hominis reperienda est. Ex hoc immanentiae religiosae principium asseri­ tur... (Proinde) fides, quae initium est ac fundamentum cuiusvis religioni.,, in sensi, ciodam intimo collocari debet, qui ex indigentia divini oritur. Haec porro divini indi■ntia . . . latet primo infra conscientiam, in subconscient ia, ubi etiam illius radix oc1 ulta manet atque indeprehensa». Sic fides divina identificatur cum naturali sensu re­ ligioso, et actus fidei cum experientia religiosa eorum quae ex nostra subconscient ia procedunt. Haec identificatio est negatio ordinis supernaturalis seu naturalismus pro­ prie dictus, sub vocabulo immanentismi et evoluticnismi : omnes religiones nihil aliud sent quam momenta evolutionis sensus religiosi humanae naturae, Christianismus • tset solum altior forma religiosae evolutionis. Quomodo nunc ex hoc duplici fundamento, scilicet ex agnosticismo 1 immanentismo fit transitus ad methodum Apologeticae, iuxta modernistas ? Transitus fit ex consideratione finis ad quem tendit apo­ logetica modernista, ut exponit Encyclica (Denzinger, 2101): «Finis quem sibi assequendum praestituit, hic est : hominem fidei adhunc • xpertem eo adducere, ut eam de catholica religione experientiam asse­ quatur, quae ex modernistarum scitis unicum fidei est fundamentum ». I ude apologeta modernista non intendit ostendere mysteria Christia1 ' ini esse digna fide immutabili tanquam a Deo manifeste revelata, 1 solum haec mysteria esse digna experientia religiosa, quae semper 1 Non admittunt proprie atheismum philosophicum scii non negant proprie existen...... Dei, sed de ea dubitant. Attamen scientia et historia, iuxta eos. <(ebent esse atl· ae, prout nulla interventio Dei m mundum potest esse scientifice aut historice certa. 74 De Theologia Fundamentali mutabilis et perfectibilis est ; finis igitur Apologeticae est ducere hominem nondum credentem ad experientiam Christianismi. Ad hunc autem finem consequendum duplex est methodus, obiectiva scilicet et subiectiva vel immanentiae, ut notatur ab Enyclica (ibid) : « gemi­ num ad hoc patet iter : obiectivum alterum, alterum subiectivum », B. Dani aantu r methodus obiectiva seu historica,» iuxta modum aynosticum, quo utuntur modero istae. — Haec me­ thodus ostendit non quidem Chrsistianismum esse a Deo revelatum, sed in Christianismo et praesertim in Catholicismo aliquid incognitum celari quod scientifice explicari nequit et quod proinde remanet tan­ quam obiectum fidei seu experientiae religiosae. Hoc clare exponitur in Encyclica (Dcnzinger, 2101) : Primum (iter) ex agnosti· cismo procedit ; eoque spectat, ut eam in religione, praesertim catholica, vitalem vir lutem inesse monstret, quae psychologum quemque itemque historicum bonae menti: suadeat, oportere in illius historia incogniti aliquid celari. Ad hoc, ostendere necessariun est, catholicam religionem quae modo est . . . non aliud esse praeter progredientem eius germinis explicationem, quod Christus invexit . . . Christum autem adventum regni Dei nuntiasse, quod brevi foret constituendum . . . Post haec demostrandum qua ratione id germen, semper immanens in catholica religione ac permanens, sensin' ac secundum historiam sese evolverit aptaritque succedentibus adiunctis ex iis ad s< vitaliter trahens quidquid doctrinalium, culturalium, ecclesiasticarum f rmanim sib esset utile; interea vero impedimenta si quae occurrerent superans, adversarios pro fligatis, insectationibus quibusvis pugnisque superstes. Postquam autem haec omni? impedimenta nimirum, adversarios, insectationes, pugnas itemque vitam foecundita tonique Ecclesiae id genus fuisse monstratum fuerit, ut. quamvis evolutionis lege: in eius.len Ecclesiae historia incolumes appareant, non tamen eidem historiae piem explicandae sint pares ; incognitum coram stabit, suaque sponte se offeret ». istud in congnitum, iuxta eos, est mysterium naturale potius quam supernaturale, sicut myste rium evolutionis universalis. Modernista etiam concedit rationalistis plura esse in religione Catholica quai animos offendunt, in re quoque dogmatica errores contradictionesque reperire se palan dictitant ; subdunt tamen, haec non solum admittere excusationem, sed legitime essi prolata . . .. nam vitae veritas et logica alia est a veritate et logica rationali, quin imi alterius omnimo ordinis 1 » (Denz., 2102). Modernistarum igitur methodus obiectiva seu historia non osten dit religionem catholicam esse revelatam a Deo, sed ea aliquid ineo gniti celari. Nunc autem perficitur opus apologeticum secundum me thodum immanentiae. C. Damnatur methodus immanentiaeprout praesupponi\ in nostra natura sire yermen sive exiyentiam * catholica reliyionis. — Haec methodus ex immanentismo derivatur, sicut * Hoc funiatur in doctrina cvolutionistica Hegelii, iuxta quam principium contradi ctioais est solum lex logica rationis inferioris seu ratiocinautis, quae conceptibus immobi libus utitur, non vero 1er realitatis quae est in perpetuo fluxu et in cuius evolutione iden tificantur contraria et contradictoria, sicut in ip»o licii uh utilu autur ens et non ens Sic mysteria siipernaluralia reducuntur ad mituralem evolutionem quae asseritur tan quam naturale mysterium, sed est revera r.idh.dbi ulmuidllns lili ni ilu alio contrariorum De Methodo Apologeticae 75 praecedens ex agnosticism»). Intendit ostendere incognitum celatam in Christianismo esse nobis desiderabile, bonum et optimum prout respondet aspirationibus et etiam exigentis nostrae naturae. Promdeque mysteria Christianismi sunt credibilia, in hoc sensu solum quod digna sunt non quidem fide divina immutabili sed experientia religiosa, sunt legitimum obiectum experientiae religiosae. Haec methodus subiectiva exponitur in Encyclica Pascendi (Denzinger, 2103): Attamen qui nondum credat, non obiectivis solum argumentis ad fidem disponi po­ test. verum etiam subiectivis. Ad quem finem modernista * apologetae ad immanentiae doctrinam revertuntur. Elaborant nempe ut homini persuadeant, in ipso atque in intimis eius naturae ac vitae recessibus celari cuiuspiam religionis desiderium et exi­ gentiam nec religionis cuiuscumque, sed talis omnino qualis catholica est ; hanc enim postulari prorsus inquiunt ab explicatione vitae perfecta. - Hic autem queri vehe­ menter Nos iterum oportet, non desiderari e catholicis hominibus, qui. quamvis im­ manentiae doctrinam ut doctrinam reiiciunt. ea tamen pro apologesi utuntur, idque adeo incauti faciunt ut in natura humana non capacitatem solum et convenientiam videantur admittere ad ordinem supernaturalem, quod quidem apologetae catholici opportunis adhibitis temperationibus demonstrarunt semper, sed germanam verique nominis exigentiam. — Ut tamen verius dicamus, haec catholicae religionis exigentia a modernistis invehitur, qui volunt moderatiores audiri. Nam qui integralistae ap­ pellari queunt, ii homini nondum credenti ipsum germen, in ipso latens, demostrari volunt, quod in Christi conscientia fuit atque ab eo hominibus transmissum e~t ». Unde mysterium Christianismi esset solum naturale, sicut mysterium evolutionis uni­ versalis. < Sic igitur, Venerabiles Fratres, concludit Pius X in hac Encyclica, apologcticam modernistarum methodum, summatim descriptam, doctrinis eorum plane congruentem agnoscimus : methodum prolecto, uti etiam doctrinas, errorum plenas, non ad aedifi­ candum aptas sed ad destruendum, non ad catholicos efficiendos sed ad catholicos ipsos ad haeresim trahendos, immo etiam ad religionis cuiuscumque omnimodam eversionem ». Ex hac methodo duo praesertim sequuntur : a) immutabilitas et veritas absoluta dogmatum negantur ; b) fides religiosa subiicitur scien­ tiae humanae ; a} Methodus enim modernistarum non probat catholicam religionem dignam esse fide immutabili tanquam a Deo revelatam, sed solum hanc religionem esse legi­ timum obiectum experientiae religiosae, quae semper mutabils est ac perfectibilis . •eundum humanitatis progressum. Quisnam est enim valor dogmatum quae hac methodo defenduntur ? Ut exponit Encyclica Pascendi (Denzinger, 2079) : « formulae onaticae, iuxta modernistas, veritatem absolute non continent, nam qua symbola i ma­ rines sunt veritatis atque idcirco sensui religioso accommodandae, prout hic ad ho­ minem refertur . . . Obiectum autem sensus religiosi, utpotc quod absoluto continetur, nlinitos habet aspectus, quorum modo hic modo alius apparere potest. Similiter humo, qui credit, aliis uti potest conditionibus. Ergo el formulas, qua» dogma appel1 unus, vicissitudini eidem subesse oportet ac propterea varietati esse obnoxias. Ita . ro ad intimam cvohitioiiem dogmatis expeditum est iter» Principium hic De Theologia Fundamentali 76 generale est ; in religione, quae vivat, nihil variabile non esse atque idcirco varian­ dum » (Encycl., n. 2094). V. g. sub influxu timoris homines concipiunt Deum ut Dominum terribilem, iratum, postea sub influxu amoris eum concipiunt ut Patrem ; sed haec conceptio sicut praecedens est solum symbolica, exprimit potius nostrum sensum religiosum quam Deum ipsum in quo non est proprie Paternjtas sicut in eo non est ira. Ita modernistae, iuxta quos formulae dogmaticae non sunt absolute verae, quia conceptus quibus conficiuntur non habent, secundum agnosticismum, valorem ontologicum et transcendentem sed solum valorem phaenomenalem. b) In hac denique evolutione dogmatis, fides religiosa subiicitur scientiae huma­ nae, nam iuxta modernistas, quamvis obiectum experientiae religiosae remaneat in se incognitum, tamen « formulae dogmaticae phaenomenorum ambitum minime tran­ sgrediuntur, atque ideo cadunt sub scientia . . . Quocirca, ut exponit Encyclica n. 2085, philosophia seu scientia cognoscendi de idea Dei ius habet eamque in sua evolutione moderandi et, si quid extrarium invaserit, corrigendi. Hinc modernistarum effatum : evolutionem religiosam cum morali et intellectuali componi debere ; videlicet, ut quidam tradit, quem magistrum sequuntur, eisdem subdi ». Exempli gratia, « divi­ nitas lesu Christi, ut aiunt, ax Evangeliis non probatur sed est dogma quod con­ scientia Christiana e notione Messiae deduxit » *, et legitime tempore Concilii Nicaeni conscientia Christiana concepit Christum ut Patri consubstantialem. Haec enim con­ ceptio v6ra erat hoc tempore, veritate relativa, scilicet secundum statum philoso­ phiae huiusce temporis ; correspondet enim notionibus naturae, substantiae, personae, quae apud philosophos graecos praesertim Aristotelem et Platonem inveniuntur; etiam, medio aevo, scholastici qui philosophiam Aristotelis admittebant, hanc con­ ceptionem personalitatis Christi poterant retinere, et definiebant personalitatem Chri­ sti per subsistentiam vel hypostasim divinam Verbi divini. Hoc erat relative verum, medio aevo, quia, hoc momento evolutionis, philosophia critica nondum erat possi­ bilis, et realismus sensus communis admittebatur tanquam philosophice verus. Nunc autem cum progressu philosophiae criticae, personalitas non potest amplius definiri ontologice per subsistentiam vel hypostasim, sed solum psychologice per conscientiam sui. Ideoque, nostro tempore experientia religiosa seu conscientia Christiana, secun­ dum novas exigentias philosophiae et criticae, debet concipere Christum ut Dei filium quidem, ssd in hoc sensu solum quod inter omnes homines lesus maxime conscien­ tiam habuit de sua intima dependentia a Deo et unione cum Deo. Sic variantur formulae dogmaticae secundum progressum scientiae, aliquid ta­ men remanet, scilicet ; aliquid incogniti in vita Christi celatum, hoc est obiectum experientiae Christianae, quae vividior est inter diversas formas religiosae experientiae. Manifestum est hanc modernistarum apologeticae methodum ex naturalismo procedere et ad interpretationem mere naturalem Chri­ stianismi perducere. Loco revelationis externae ponitur subconscientia seu immanentia vitalis cum omnibus suis exigentiis naturalibus ; proin­ de loco fidei divinae et supernaturalis ponitur naturalis sensus reli­ giosus ; denique loco actus supernaturalis fidei ponitur naturalis expe­ rientia religiosa. Manifestum est quod si nostra continet germen aut exigentiam catholicae religionis, catholica religio non est amplius su­ pernaturalis, sed naturalis forma religiosae evolutionis, et mysterium * Dknzingkh, <’t 20 <1 De Methodo Apologeticae 77 in illa remanens est' solum naturale ut mysterium processus vitalis in plantis et animalibus. Ex hoc apparet abyssus infinita inter methodum apologeticae mo­ dernistarum et methodum quae ab ipsa Ecclesia defenditur. Ut melius istud discrimen manifestetur, utile est breviter exponere historiam Apologeticae praesertim quoad methodum. Art. III. Conspectu historicus Apologeticae quoad methodum. In hoc conspectu apparebit quomodo ab initio constituta est me­ thodus traditionalis Apologeticae ‘, dum e eontra methodus immanen­ dae incepit cum hitherana fidei notione, quae iam paulatim reduxit fi­ dem ad fiduciam et ad aliquam individualem experientiam ; postea, sub influxu Kantii, protestantes liberales reduxerunt fidem divinam ad na­ turalem experientiam religionis. Mutata autem notione fidei, mutatur notio credibilitatis et proinde methodus ad credibilitatem probandam. Hic articulus subdividitur in septem paragraphes. I. Tcrminologia quoad Apologeticae methodum. II. Quomodo Prophetae missionem suam divinam probaverunt. III. Quanam via seu methodo usus est Christus et postea Apostoli. IV. Methodus apologetica Patrum Ecclesiae. V. Methodus apologetica Scholasticorum. VI. Methodus apologetica, post apparitionem protestantismi, apud protestantes et apud catholicos. VII. Methodus apologetica, post apparitionem Kantismi, apud protestantes et apud catholicos. § 1. Terminologie quoad Apologeticae methodum. Ut faciiius intelligatur historia Apologeticae, determinanda est primo terminologia ; frequenter'enim, in hac historia expositione, non satis distin­ guitur methodus interna a methodo extema-intrinseca ; ad confusiones vitandas, in principio consideranda est exacta terminorum significaI io. Methodus autem Apologeticae dicitur externa vel interna, et ex­ torna subdividitur in intrinsecam et extrinsecam, ut clarius apparet in sequenti divisione motivorum credibilitatis. 1 Cf. Dictionnaire Apologétique de la /oi catholique, 4.e cd. 1909: article du R. P. Bachelet, S. I. · Apologétique » i.e Partie: Exposé sommaire du développement 1. .torique de Γ Apologétique (dans les cinq premiers siècles'— au moyen âge — dans temps modernes au XIX siècle). J. Martin, l.'apologétique traditionnelle, Paris, 1 - Dictionnaire de lhé>logie catholique, art. du P. GardetL Crédibilité (Crédibilité 1 lu'Z les Pères et 1 liez les s' <>1 astiques). De Theologia Fundamentali 78 externa conscientiae extrinseca religioni \ miracula ) prophetiae intrinseca .i sublimitas doctrinae I mirabilis vita Ecclesiae universalia ( eximia expletio aspirationum no·(> strarum Motiva credibilitatis interna , individualia J exPerientia individualis profundae I pacis interioris Methodus externa ea est quae utitur motivis credibilitatis extra con­ scientiam hominis nondum credentis existentibus, scii, miraculis, pro­ phetiis, mirabili vita Ecclesiae. Methodus interna e contra procedit a consideratione aspirationum, quae iam sunt obiectum conscientiae hominis nondum credentis. Haec prima divisio indicatur in Concilio Vaticano dum definit : « Si quis dixerit revelationem divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna cuiusque experientia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere, an. sit »d Denzinger 1812. Methodus autem externa subdividitur in extrinsecam et extrinsecam. Methodus exterua-extrinseca utitur motivis externis conscien­ tiae et simul extrinsecis doctrinae et vitae Christianismi, ut sunt plera­ que miracula physica et prophetiae, quae revelationem confirmant Propterea Concilium Vaticanum (Denzinger, 1790) inter nex terna revelationis argumenta, facta scilicet divina» ponit « imprimis miracula et prophetias, quae cum Dei omnipotentiam et infinitam scientiam luculenter commonstrent, divinae revela­ tionis signa sunt certissima et omnium intclligentiae accommodata ». Haec signa reji­ ciuntur a protestantibus liberalibus et a modernistis, prout, iuxta agnosticismum, ra­ tio non potest discernere an aliquod factum extraordinarium sit revera a Deo produc­ tum praeter ordinem naturae. Methodus externa Mntrinseca, utitur motivis externis conscien­ tiae sed intrinsecis religioni christianae. Sumuntur nempe ex sublimitate suae doctrinae, et ex eius effectibus moralibus scilicet ex mirabili vita Ecclesiae. Haec credibilitatis motiva commendantur a Cone. Vaticano dum dicit (Denz., 1794) : » Ad solam enim catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia, quae ad evidentem fidei christianae credibilitatem tam multa tam mira divinitus sunt disposita. Quia etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propogationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in .omnibus bonis foe< nuditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis * Quaedam miracula ut Christi conceptio, Christi Knumlhi sunt intrinseca chri­ stianismo, pleraque autem ut multiplicatio pullum, «aiinllu < neci nati, sunt extrinseca. De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 79 t divinae suae legationis testimonium irrclragabile. Quo fit, ut ipsa veluti signatu 'natum in nationes (Ts. XT, 12) et ad se invitet, qui nondum crediderunt, et filios suos rtiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur ». — Modcruistae hanc methodum adulterant, ut patet in eorum methodo historica vel obiectiva, quae solum ostendit aliquid incogniti celari in historia Ecclesiae, non vero aliquam Dei mirabilem interventionem seu miraculum morale. — Quidam vero apologetae ca1 holici quasi timide proponunt haec motiva externa-intrinseca, quia ea non sati» discer­ nunt a motivis internis, vel quia integram eorum expositionem remittunt ad demont rationem catholicam post demonstrationem Christianam, et sic nimis distinguunt has luas partes Apologeticae. Methodus interna procedit a consideratione aspirationum, quae iam sunt obiectum experientiae internae hominis nondum credentis. Hae autem aspirationes procedunt sive ex sola nostra natura, sive etiam in■onscienter a gratia actuali praeveniente et excitante ad fidem et con­ versionem. Motiva credibilitatis istius ordinis aut sunt universalia, aut individualia. Universalia sunt, si manifestatur in solo Christianismo in­ veniri expletionem omnium legitimarum ac praesertim supremarum aspi­ rationum nostrae naturae ad veritatem, iustitiam, fortitudinem, sancti­ tatem, ad Deum et vitam futuram, etc. — Individuate est motivum, si agatur de experientia individual! huiusce expletionis seu pacis profundae, quae a supernatural! Dei interventione videtur provenire. Hae aspirationes ante revelationis acceptationem existunt. Imo earum expletio nchoative cognoscitur ante fidem susceptam ab hominibus bonae voluntatis quibus proponitur religio credenda, consummative autem existit (ad modum confirmationis) nnul cum fide viva quae per charitatem operatur. Valor huiusce methodi internae exaggeratur quidem a protestant ibus liberalibus t modernistis, qui eam considerant vel ut solam efficacem, vel saltem ut primariam ita necessariam ut sine ea aliae methodi inefficaces remanerent. Proinde pro1 stantes liberales et modernistae ex Christianismo non retinent nisi veritates,, quae videnter apparent conformes nostris naturalibus aspirationibus, et eas admittunt propter hanc conformitatem et non propter auctoritatem Dei revelantis. Reiiciunt ero aut symbolice interpretantur mysteria proprie supernaturalia Trinitais, Incarna­ tionis, Redemptionis, Eucharistiae, Gratiae, Gloriae et damnationis aeternae. Ecclesia e contra definivit non solam methodum internam esse efficacem, eam ero non excludit. Legitur in Cone. Azatic., Dcnz. 1790 «Ut nihilominus fidei nostrae obsequium rationi consentaneum esset, voluit Deus cum internis Spiritus Sancti auxiexterna iungi revelationis suae argumenta» Item n. 1812 « si quis dixerit, revela1 "Hem divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna cuiusipi.· experientia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri debere, an. sit». • Ia Ecclesiam igitur, motiva interna non sunt quidem despicienda, sed ut essent de 1 ei sine aliis sufficientia, non sufficeret arguere ex conformitate Christianismi cum i .■ pn.itionibus nostrae animae, nam haec conformitas iam existeret si Christianismus « t solum perfectissima religio naturalis ac superior forma evolutionis religiosae, h icta oporteret .iigiien e\ tanta lonformitate, ex Iam mirabili et profunda expletione So De Theologia Fundamentali nostram aspirationum, ut a supernatural! Dei interventione videatur provenire : prout solus Deus potest cor humanum ita cognoscere et satiare. Sic accepta, ut infra ostendetur, motiva interna universalia simul sumpta et ex-j perientia communi cognita praebent certitudinem moralem de origine divina Christia­ nismi. Motiva vero interna individualia possunt manifestare probabiliter credibilitatem mysteriorum fidei, sed per se et ordinarie non sufficiunt ad credibilitatem proban-| dam *. Sic sufficienter determinatur terminologia quoad diversas methodos Apologeticae ; vjdcamus nunc historice quomodo processerunt defensores fidei. § II. Quomodo prophetae suam divinam missionem probaverunt ? — In Veteri Testamento dicitur prophetas missionem suam di­ vinam probasse tribus principalibus modis : a) miraculis, b) adimple­ tione prophetiarum, et c) excellentia suae praedicationis religiosae. | d) Miraculis. Pluries in V. T. legitur Deum ipsum dedisse pro­ phetis potestamen faciendi miracula ad confirmationem divinae eorum missionis. V. g. Evod. IV, t - [9 : « Respondens Moyses, ait : Non credent mihi, neque audient vocem meam, sed dicent : Non apparuit tibi Dominus. Dixit ergo ad eum ; Quid est quod tenes in manu tua ? Respondit : Virga. Dixitque Dominus : Proiice eam in terram. Proiecit et versa est in colubrum, ita ut fugeret Moyses. Dixitque Dominus : Extende manum tuam, et apprehende caudam eius. Extendit et tenuit, versaque est in virgam, ut credant, inquit, quod apparuerit tibi Dominus patrum suorum ». Sic, in nomine Dei, Moyses cum virga in manu multa patravit miracula, vel aquam in sanguinem mutavit (Exod. IV, r-19, 29-31. VII, 3-5). Item III Reg., XIII, 1-6 missus propheta de luda ad leroboam prophetat et dat « signum quod locutus est Dominus ; ecce altare scindetur, et altare scissum est ». — Item III Reg., XVII, 23-24 legitur: resurrectio filii viduae Sarephta ab Elia : » dixitque mulier, ad Eliam : nunc in isto cognovi quoniam vir Dei es tu, et verbum Domini in ore tuo verum est». Similiter post aliud miraculum Eliae « omnis populus cecidit in faciem suam et ait : Dominus ipse est Deus, Dominus ipse est Deus» III Reg. XVIII, 39. — Isaias etiam plura mi­ racula patravit in confirmationem veritatis prophetiarum suarum, cf. Is., VIII 7-12, XXXVIII, 5-8, ipse Deus ei dicit : « Hoc autem tibi erit signum a Domino, quia faciet Dominus verbum hoc quod locutus est : etc. >-. b) Adimpletio prophetiarum est principale signum distinctionis inter veros et falsos prophetas. 1 Notat enim Schema prosynodale Concilii Vaticani : « Ille sensus (internus) secundum providentiam ordinariam non subest experientiae sub formali ratione, quatenus sit supernaturalis, et si seiungatur a criteriis extrinsecis, patet illusionibus gravissimis. Undo etiam videmus homines pro religione falsa et erroribus manifestis appellare «ad expe­ rientiam et ad sensum internum » quem ipsi tribuunt Spiritui Sancto. Cum hac pariter confidentia in sensu interno» et cum reictionc motivorum crodibilitatis cohaeret error alius nostra aetate diffusus inter multos, quo audent affirmare fas esse quandoque a religione catholica deficere ad aliam, si illa rnporiatiir non satisfacere internae experien­ tiae ac sensui religioso ». Cl Vacant, Eludes sur h < niwili Ju Vatican, I. 1, p. 59.1, De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 81 Ipse Deus hoc revelavit Moysi, Deui., XVIII, 20-22 « Propheta autem qui arroutia depravatus voluerit loqui in nomine meo, quae ego non praecipi illi ut diceret, t ex nomine alienorum deorum, interficietur. Quod si tacita cogitatione respon­ ds : quomodo possum intelligere verbum, quod Dominus non est locutus ? Hoc h bebis signum: quod in nomine Domini propheta ille praedixerit et non evenerit: hoc Dominus est locutus, sed per tumorem animi sui propheta confixit : et idcirco imn timebis eum». Pluries legitur in V. T. completionem prophetiarum factam fuisse non multoi mpore post praedictionem. III Reg., XVIII, 1-4, XXII, 25-28, 29-40, IV Reg., VI • 38, III Reg., VII, 1-2, 16-20, VIII, 13-15, XII, 14-19, 25, XIX, 20-35, XXIV, 2, ,l»>os VII, 17, lerem., XXVIII, 8-9, 15-17. Sed multae prophetiae non impletae sunt sub oculis audientium et propter hoc • ipsis multi deridebant, unde legitur apud Amos, V, 18 : « Vae. deridentibus diem Domini », item IX, 10, et Ezech., XII, 21-28. — Imo quia prophetae mala futura ano intiabant populo peccatori, ideo persecuti sunt : Matth., V, 12, Act., VII, 52. c) Denique praedicatio veri prophetae confirmatur sua propria xcellentia, suo fine morali, suis effectibus religiosis. E contra legitur in V. T. falsos prophetas pro pecunia prophetare, motivo cupi­ ditatis aut ambitione v. g. Mich., ni, Jerem.. XXIII, 14-15 etc. § III. Quanam via seu methodo usus est Apostoli ? Christus et postea i° Christus. — Quasi a priori apparet ex doctrina Christi quali lothodo uti debebat. Etenim via recta vel methodus ad aliquam do­ ctrinam proponendam pendet ex obiecto huiusce doctrinae et ex motivo propter quod admitti debet. Atqui doctrina quam proposuit Christus est, ut ipse dixit, doctrina proprie divina et abscondita, propter aucto1 natem Dei revelantis firmissime admittenda. Unde via recta ad propi mendam hanc doctrinam debebat homines perducere ad agnoscendam iivinam eius originem ; et ita de facto processit Christus. Haec ratio et hoc factum explicanda sunt ex Evangelio. Obiectum : Manifestum est enim Christum non proposuisse doctri11.im philosophicam propter conformitatem cum nostra ratione admittrndam, nec solum doctrinam moralem seu praecepta moralia, ut vellent pi ^testantes liberales, sed mysteria rationi humanae abscondi ta, ci. Matth., X 1, 25 : « Confiteor tibi, Pater Domine coeli et terrae, quia abscondisti h ne a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis. Ita, Pater, quoniam sic fuit placitum ante te. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. I 1 nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius ■ i cui voluerit Filius revelare». — Item apud Ioan., I, 18: «Deum Iu ino vidit unquam : unigenitus filius, qui est in sinu Patris, ipse enar1 1 vit ■>. S. Paulus, I ad Cor., II, 4 : « Sermo meus et praedicatio mea, non n persuasibilibus humanae sapientiae' verbis, sed in ostensione spiHHis et virtutis ; ut fides vestra non sit in sapientia hominum, sed in nilute Dei... loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est. < (AMMIGOU-AHilli. Ih h'sl’tlill (Vol. I). 82 De Theologia Fundamentali quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam nostram, quam nemo principum huius saeculi cognovit ». Ergo doctrina Christi proponitur ut divina et rationi humanae abscondita. Motivum : Propter qucdnam motivum admittenda est haec praedi­ catio ? Non propter rationes humanas ; Christus enim non demonstrabat « persuasibilibus humanae sapientiae verbis », ostendendo praesertim conformitatem suae doctrinae cum nostra natura ; sed verba Christi admittenda erant propter auctoritatem Dei revelantis. Ideoque Christus docebat « quasi potestatem habens, et non sicut scribae», Marc., I, 22. —« Et mirabantur ludaei, dicentes : Quomcdo hic litteras scit, cum non didicerit ? Respondit eis lesus et dixit : Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me », Ioan., VII, 16. Unde praedicabat cum maxima hu­ militate et simul cum maxima auctoritate. Praeterea Christus exigit ab­ solutam ac firmissimam adhaesionem suis verbis et mysteriis incompre­ hensibilibus revelatis, nec sufficit fiducia aut sympathia ut vellent pro­ testâtes liberales, nec solum proposuit mysteria ut thema alicuius ex­ perientiae religiosae variabilis, ut vellent modernistae ; sed iubet hanc divinam doctrinam omnibus gentibus esse praedicandam, et sub poena aeternae damnationis credendam, ita ut praeeligendum sit martyrium potiusquam fidei negatio. Unde dicitur apud Marc., XVI, 16 «Qui cre­ diderit et baptizatus fuerit, salvus erit, qui vero non crediderit condemna­ bitur ». Matth., X, 28... «Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere... Omnis ergo qui confitebitur me coram ho­ minibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in caelis est : qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui in caelis est ». — Matth., XXIV, 35 «Caelum et terra transi­ bunt, verba autem mea non praeteribunt ». Ergo via recta ad hanc doctrinam proponendam debebat homine] perducere ad agnoscendam divinam eius originem, ut mysteria divina firmissime crederentur. Quomodo autem Christus divinam originem suae doctrinae manife­ stavit ? (A. Motivis externis extrinsecis. — B. Motivis externis intrinsecis — C. Motivis internis). A. Imprimis, Christus invocabat sua miracula et prophe­ tias veteris testamenti. — Hoc apparet tam ex tribus evageliis sy­ napticis quam ex evangelio secundum loannem. Cf. Matth., XI, 4 quande discipuli loannis Baptistae veniunt ad lesum et dicunt : « Tu es, qui ven­ turus est, an alium expectamus ? — Respondens lesus, ait illis : Eunte· renuntiate loanni quae audistis et vidistis. Caeci vident, claudi ambulant leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me ». — Apuc Marc., II, 10 : « Ut autem sciatis, quia Filius hominis habet potestaten in terra dimittendi peccata, ait paralytico : Tibi dico : Surge, tolle gra­ batum tuum et vade in domum tuam. Et statim surn-xit ille ; et sublati grabato, abiit coram omnibus, ita ut mirareiitm omnes, el honorificarem Deum, dicentes : quia nunquam sic vidimus 11< m Matth., IX, 6, Luc. V, 21. — Item apud Marc., IX, 38, lesut di< H Nemo est enim qu faciat virtutem in nomine meo. et possit 1 ito male lomii de me ». De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 83 Evangelia ipsa sunt quasi series sermonum Christi ac narrationum miraculorum ejus praedicationem confirmantium Aliquis dicere potest : haec signa sensibilia magis quidem convenieint turbae, quae sensibilibus argumentis indiget : ideoque evangelia : vnoptica praesertim referunt probationes ex miraculis. Si vero conside­ tur Evangelium modo spiritualiori, miraculum minoris momenti esse idetur. Ad hoc respondetur : difficile est considerare Evangelium modo spiitualiori quam auctor quarti evangelii consideravit. Atqui in hoc quarto ■ vangelio, saepius afferunt miracula, ut revelationis propria ac irrefraibalia signa. Cf. Ioan., V, 36 «Ego autem habeo testimonium maius >anne. Opera enim quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quae ■0 facio, testimonium perhibent de me, quia Pater misit me ». Postea loannes, XI, 42. refert lesum ante resurrectionem Lazari orasse, ut ipse dixit, « propter populum qui circumstat, ut credant quia tu me miisti » et de facto multi iudaei crediderunt. Item Ioan., II, 11, III, 2, \ II, 31, XX, 30 !. Notant etiam Evangclistae hanc methodum de /acto efficacem fuisse saltem per spectum ad multos, et dicunt quare non fuit efficax pro omnibus. Cf. Ioan., II, ir Hoc fecit initium signorum lesu in Cana Galilaeae, et manifestavit gloriam suam· crediderunt in eum discipuli eius»; ibid., v. 23: » cum autem esset lerosolymis III Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius, videntes signa eius quae facie. Ioan., Ill 2 « Nicodemus venit ad lesiim nocte et dixit ei : Rabbi, scimus quia Deo venisti Magister: nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit >cus cum eo ». Ioan., VII, 31 « De turba autem multi crediderunt in eum et di■ liant: Christus cum venerit, numquid plura facit quam quae hic facit»? —Pluries |. aique Christus annuntiat signum suae futurae resurrectionis. (Matth., XII, 39 ; XVI, Ί XVII, 22 ; XX, 19; XXVII, 63). 1 Apud Matth., XI, 21 « lesus exprobrat civitatibus, in quibus factae sunt plurimae lutes eius, quia non egissent poenitentiam : Vae tibi Corozain . . . ». Ap. Matth., XIV, 33 Postquam Petrus, virtute Domini, ambulavit super aquas, qui in navicula erant adoraverunt eum (lesum) dicentes: Vere Filius Dei es». Item Lucas, I, 36 refert signum nuntiatum Mariae ab angelo : « Et eccê Elisa» I Ii. . . concepit filium in senectute sua ». Apud Luc., VII, 16, post resurrectionem filii viduae Nairn, dicitur « omnes ma­ il urabant Deum dicentes: Quia propheta magnus surrexit in nobis, et quia Deus vi­ li .1 vit plebem suam ». • Quoad quaestionem de credibilitate et de vi probativa miraculi apud loannem, h P. Garueil Dic. Thiol, art. Crédibilité, col. 2238. In fine sui evangeli scripsit S. n.iimes « Multa quidem et alia signa fecit lesus . . . Haec autem scripta sunt ut credatis Iu. - lesus est Christus Filius Dei » XX, 30 — Attamen fides divina non fundatur ior11 I ler in evidentia sensibili signorum, et Christus (loan., IV, 48) per modum reproliiiiums «Nisi signa et prodigia videritis, non creditis v nam ut docet S. Thomas, Ill.a |. i a. i ad 3 «miracula in tantum diminuunt meiitum fidei, in quantum per hoc ini' mlitur duritia eorum, qui nolunt credere ea quae scripturis divinis probantur, nisi H" miracula. Et tamen melius est eis, ut. vel per miracula convertantur ad fidem, quam |tin'l omnino in infidelitate permanant. Dicitur enim I Cor., XIV quod «signa data sunt ii ! libus» ut scilicet convertantur ad fidem ». Praeterea S. loanms piurie» indicat fidem divinam esse donum Dei, cf. Ioan., VII Γ, 1 Qui ex Deo estverba D< 1 audit ; fropterea vos non auditis quia ex Deo non estis ». Item IHii . X, 26, XII, 37 i i h 84 De Theologia Fundamentali Item lesus frequienter arguit ex Prophetiis veteris Testamenti, v. g. Ioan., V, 39· « Scrutamini Scripturas . . . illae sunt quae testimonium perhibent de me ... Si enim . crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi ; de me enim ille scripsit ». Christus etiam aperuit prophetias discipulis euntibus ad Emmaum : « O stulti et tardi corde ad creden-| dum in omnibus quae locuti sunt Prophetae ». Luc., XXIV. 25. Quare autem non omnes credunt ? Hoc explicatur in F.vangelio ; non quia miracula, essent insufficientia signa, ut dicunt protestantes liberales et modernistae, sed quo-l niam mala dispositio animae potest oculos mentis claudere etiam visis manifestis-1 simis miraculis. Unde dicitur apud Math., I, 20 : « lesus exprobravit civitatibus in ! quibus factae fuerant plurimae virtutes eius * ; quia non egissent poenitentiam. Vae | tibi, Corozain, vae tibi, Bethsaida ; quia si in Tyro et Sidone factae essent virtutes,· quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent ». Item apud Ioann., V, .jo, VIII, 47, IX, 41 et XV, 24 : «Si opera non fecissem in eis, quae nemol alius fecit, peccatum non haberent', nunc autem ct viderunt et oderunt et me et Patrem meum ». Imo pharisae dixerunt : « Hic non eiicit daemones nisi in Beelzebub, principe dae-1 moniorum. lesus autem sciens cogitationes eorum dixit eis : ... Si satanas satanam eii-l cit, adversus se divisus est, quomodo ergo stabit regnum eius ?... Si autem ego in. spiritu Dei eiicio daemones, igitur pervenit in vos regnum Dei . . . Ideo dico vobis q Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus ; spiritus autem blasphemiae non remittetur ». Matth., XII, 27. Hoc est peccatum contra Spiritum Sanctum et eius manifestam interventionem. Unde miraculum non fuit insufficiens argumentum, sedi iudacorum incredulitas provenit ex perversitate, qua gratiae fidei resistunt. Propterea dicitur : « Haec testimonium perhibent de me sed vos non creditis quia non estis dc ovil bus meis. Oves meae vocem meam audiunt * Ioan., X, 96. In hoc textu apparet su-l pernaturalitas fidei. Item Ioan., VIII, 47 : ■ Qui ex Deo est, verba Dei audit. Proptereal vos non auditis quia ex Deo non estis ■> — Act. XIII, 48 « Et crediderunt quotquot erant praeordinati ad vitam aeternam ». Unde Christus frequenter arguebat ex suis miraculis ad probandam divinam ori­ ginem suae doctrinae. B. Christus arguebat etiam ex metiris intrinsecis suae doctrinae, aut suae vitae. — Doctrina enim Christi ex seipsa attraJ hit homines bonae voluntatis, ut patet a principio ministerii lesu, dum) pronuntiat sermonem in monte, incipiendo a beatitudinibus : «Beati pau­ peres spiritu ... Beati mites, Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, Beati, mundo corde, Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam.l Beati pacifici, etc..., Vos estis lumen mundi... Nisi abundaverit institut vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum ». In hoc sermone Christus proponit in sua perfectione legem evangelicam, amorem Dei et proximi, docet modum optimum orandi. Et in fine sermonis, ut scribit S. Matthaeus, VII, 28 : «cum consummasse 1 S. Thomas in Il.a II.ac q. 178, a. 1, ad 3, disserens dc gratia miraculorum animadvertit quoad diversa nomina quibus designantur miracula : <· In miraculis dutf possunt attendi. Unum quidem est id quod Iit, quod quidem est aliquid excondes |i|l cultatem naturae, ct secundum ho< miracula dh uritur virtute Aliud et id propi<4 quod miracula liunt, scilicet ad manifestandum aliquid Mipernatorale et secundum h<< communiter dicuntur ti/pn * ; propter rx< «’lientiam autem dicuntur portenta vel prodifiA quasi procul aliquid ostendentia De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 85 leusus verba haec, admirabantur turbae super doctrina eius. Erat enim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut Scribae eorum et Pharisaei » Hae turbae nondum viderant miracula Christi, sed iam aliquod motivum credibilitatis inveniebant in excellentia eius doctrinae. Haec enim praedicatio, hominibus bonae voluntatis apparet sublimis ac supra naturam ; v. g. : « beati qui persecutionem patiuntur », haec beatitudo ita est supra naturam ut etiam qui iam credunt, dum advenit persecutio, non statim intelligant beatitudinem in ea inveniri ; haec enim beatitudo supernaturaliter solum cognosci potest et praedicari. Unde iam in ipsa doctrina Christi fideles credibilitatis motivum invenerunt. Imo, postea, Christus ipse, in fine enumerationis miraculorum : «caeci vident, claudi ambulant, mortui resurgunt » addit ut signum missionis suae divinae : « pauperes evangelizantur », Matth., X. I, 4. Item arguit ex sua sanctitate, Ioan. VIII, 29-45. «Et qui me misit, mecum est, et non reliquit me solum : quia ego quae placita sunt ei facio sem­ per... Ego autem si veritatem dico, non creditis mihi. Quis ex vobis arguet me de peccato ? Si veritatem dico vobis, quare non creditis mihi ? Qui ex Deo est, verba Dei audit. Propterea vos non auditis quia ex Deo non estis ». Similiter arguit ex fructibus doctrinae suae, et per oppo­ situm ex fructibus doctrinae falsorum prophetarum, cf. Matth. VII, 15 : Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. A fructibus eorum cognoscetis eos, Sic omnis arbor bona fructus bonos facit : mala autem arbor malos fructus facit ». Unde et ipsi ministri pharisaeorum fatentur : « Nunquam sic locu­ tus est homo, sicut hic homo », Ioan., VII, 46. C. Denique Clt vietus aliquomodo usus est motivis internis non separation sed simul cum aliis. —Dicitur in Ioan., VII, 17 : Si quis voluerit voluntatem eius {Patris) jacere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit, an ego a meipso loquar » Hic, Christus loquitur et de dipositionibus moralibus quae in homine bonae voluntatis removent im­ pedimenta cognitionis veritatis, et de effectibus moralibus ipsius chari■ itis in eis qui iam ad fidem pervenerunt, inter quos effectus est pax profunda, quae a solo Deo provenit: « Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis, non quomodo mundus dat, ego do vobis. Non turbetur < <>r vestrum, neque formidet », Ioan., XIV, 27. « Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum » Ioan., IV, 13. Item discipuli, nutes in castellum nomine Emmaus, non solum audierunt a Christo 1 xplicationem prophetiarum, sed « dixerunt ad invicem : nonne cor no'rum ardens erat in nobis, dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scri/ luras ? », Luc., XXIV, 32. Similiter Christus «Magdalenam traxit in­ terius » ut notat S. Thomas ‘. Legitur etiam in Actibus Apostolorum, XVI, 14 «Dominus aperuit cor Lydiae intendere his quae dicebantur a i iulo». Sed non semper facile est in istis internis auxiliis discernere itiam ordinariam ab extraordinaria. 1 Inter illa opera quae Christus in hominibus fecit, annumerari etiam debet vo■ no interior, qua quosdam attraxit; sicut Gregorius dicit in quadam homilia, quod < liiistus per misericordiam Magdalenam traxit interius qui etiam per clementiam su.· ■ I>it loris». S. Thomas, Quortlibtl II. a 6, ad I. 86 De Theologia Fundamentali Sic Christus in sua praedicatione usus est omnibus motivis credi­ bilitatis, externis scilicet et internis, non solum ad ostendendam confor- I mitatem suae doctrinae cum aspirationibus nostrae naturae, sed adi manifestandam divinam cius originem. 2° Apostoli eodem modo divinam originem doctrinae Christi pro-| baverunt. A. Inter miracula, praesertim, ex resurrectione Christi arguebant. — S. Petrus in duobus primis sermonibus ad iudaeos relatis I in Actibus Apostolorum, II, 22-24 et sqq., sic probat divinam auctorita-l tem lesu Christi : «Viri Israelite, audite verba haec : lesum Nazarenum Λ virum approbatum a Deo in vobis, virtutibus et prodigiis, et signis, quae je­ cit Deus per illum in medio vestri, sicut et vos scitis : hunc definito consi-1 lio et praescientia Dei traditum, per manus iniquorum affligentes, inte­ remistis ». Ibid., Ill, 14-16 : « Vos autem Sanctum et lustum negastis et petistis virum homicidam donari vobis ; auctorem vero vitae interfecistis,! quem Deus suscitavit a mortuis, cuius nos testes sumus. Et in fide nominis ■ eius, hunc (hominem claudum ex utero matris suae) quem vos vidistis et nostis, confirmavit nomen eius ; et fides quae per eum est, dedit integram sanitatem istam in conspectu omnium vestrum ». Multi crediderunt, ut di­ citur m Act., IV; sed seniores, scribae, sacerdotes, qui «nihil poterant contradicere », dixerunt : « Quid faciemus hominibus istis ? quoniam quidem notum signum factum est per eos, omnibus habitantibus lerusalem : manifestum est, et non possumus negare. Sed ne amplius divulgetur in populum, comminemur eis, ne ultra loquantur in nominel hoc ulli hominum » Act., IV, 16-17. Item S. Paulus (Act. Apost., XXVIII, 23, et praesertim I ad Cor., | XV, 4), probat divinam auctoritatem Evangelii ex resurrectione Chri­ sti : « quia Christus resurrexit tertia die, secundum Scripturas (quod est simul miraculum et prophetiae adimpletio) ; et quia visus est Cephae, et post hoc undecim. Deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul, ex quibus multi manent usque adhuc, quidam autem dormierunt.] Deinde visus est lacobo, deinde Apostolis omnibus. Novissime autem omnium, tanquam abortivo, visus est et mihi ». Item S. Matthaeus, S. Lucas, S. Marcus, in evangeliis synopticis arguunt ex miraculis et prophetiis ; sicut S. Philippus (Act. Apost., VIII, 35) explicat Eunucho reginae Candacis prophetiam Isaiae (LIII, 7) : « Tanquam ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus coram ton­ dente se, sine voce, sic non aperuit os suum. In humilitate indicium eius sublatum est » — S. loannes dicit etiam m fine sui Evangelii, XX,' 30 : « Multa quidem et alia signa fecit lesus in conspectu discipulorum suorum, quae non sunt scripta in libro hoc. Haec autem scripta sunt ut credatis, quia lesus est Christus Filius Dei : et ut credentes, vitam habeatis in nomine eius » ; Ipsorum etiam Apostolorum praedicationes Deus novis miraculis confirmavit, ut dicitur apud Marcum, XVI, 20, « Illi autem profecti (post Ascensionem) praedicaverunt ubique, Domino coopérante et sermonem confirmante, sequentibus signis» et a«l 11 .u I >1 <·< > · H, | contestante Deo signis et portentis ». Di Mïthodo Apologeticae, Conspectus historicus 87 P.Apostoli arguebant ex motivis intrinsecis doctrinae et < itae Christianae. — Hoc apparet praesertim in epistolis S. Pauli ; v. dum S. Paulus dicit, II ad Corinthios, III, 2 ; « Epistola nostra vos tis, scripta in cordibus nos Iris, quae scitur et legitur ab omnibus homiibus. Manifestati quod epistola estis Christi, ministrata a nobis, et ripta non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in tabulis lapideis, sed m tabulis cordis carnalibus ». Hoc est dicere vitam Christianam fide­ lium esse signum confirmans doctrinam apostolorum. «Omnis enim rbor bona bonos fructus facit ». C. Item Apostoli usi sunt etiam simul non 'separation mo­ tivis internis, praesertim pro his qui iam habebant fidem et charitatem, 11 illis enim fructus charitatis erant signa veritatem doctrinae fidei conumantia : ad Rom., VIII, 9-16. «Vos autem in carne non estis, sed in piritu... non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore ; sed xepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus : Abba Pater. /pse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei ». Item I Ioan., II, 27 dicitur : « Unctio eius docet vos de omnibus ». Hic agitur de donis Spiritus Sancti, praesertim de dono Sapientiae (Cf. . Thomam, II.a II.ae, q. 45, à. 5). Item S. Paulus enumerat ad Gal. X', 19 « opera carnis quaesunt fornicatio... idolorum servitus, inimiitiae, contestiones..., invidiae, homicidia, ebrietates » et per ορρο­ ί tionem «fructus Spiritus Sancti', charitas, gaudium, pax patien1 ia,... mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas ». Item ad l'hil., IV, 7. «Pax Dei quae exsuperat omnem sensum custodiat corda vestra et inteligentias vestras in Christo lesu ». Haec pax enim non >lum explet aspirationes nostras naturales sed eas superat, sic omnia lia credibilitatis motiva confirmat, et custodit intelligentias nostras ; am motivis credibilitatis indigemus non solum ad perveniendum ad iulem sed ad perseverandum in ea. Sic diversis motivis externis et internis manifestatur origo divina doctrinae Christi. § IX . Methodus apologetica Patrum Ecclesiae. i. Patres apostolici : S. Barnabas, S. Clemens Romanus, S. Igna­ tius Antiochenus, S. Polycarpus, Papias scripserunt praesertim epistolas <1 exhortationem moralem, ostendunt fidelibus excellentiam salutis per i.itiam Christi, officium obediendi episcopis, ac reficiendi haeieses et hismata. Ad defensionem fidei, Patres apostolici arguunt ex miraculis ■ <1 magis ex prophetiis veteris Testamentis ; efficacius erat contra lu• eos qui miracula Christi non viderant, sed libros veteris testamenti co1 oscebant. Nondum tamen instituitur defensio generalis Christianismi. 2’ Saeculo II apparen t A pologistae : Quadratus, Aristides, 1 lustinus (qui duas Apologias et Dialogum cum Tryphone scripsit) Ta1 nus, Athenagoras, Theophilus Antiochenus, Min. Felix, Tertullianus 1 1 pologeticum), Hermias, et contra Gnosticos S. Irenaeus. Hi apoloΓ lae A. confutant calumnias contra Christianos, B. ostendunt ex[<■■ llentiam Christianismi supra paganismum et iudaismum, C. manifen ut originem divinam doctrinae Christi. X. Apologistav repellunt calumnias iudaeorum et gentilium circa < .1111 Christianorum ; christiani enim accusabantur ut impietatis et in­ 88 De Theologia Fundamentali cestus rei, quasi athei (quia deos visibiles colere nolebant), tanquam·. legum violatores, osores generis humani, carnem pueruli comedentes, etcl Ad istas calumnias repellendas, Apologistae arguunt ex puritate:’ vitae Christianae : Christiani non sunt athei, nec incestuosi vel dis-j soluti, nec infantium occisores, sed e contra adorant Deum in spiritu· et veritate, sunt casti et caritatem habent erga proximum. B. Excellentiam Chritianismi supra paganismum et iudaismumj probant ex antiquitate et puritate doctrinae Christi. — Antiquitas chri—ί stianae religionis apparet ex hoc quod Christus non venit legem Iudaeo-1 rum solvere sed adimplere, annuntiatur enim a toto veteri Testamento, et I Moyses multo antiquior est Homero1. Puritas autem doctrinae Christij manifestatur ex his quae docuit de Deo, de reprobatione, idololatriae, de· virtutibus, praesertim de caritate, de beneficientia, de castitate, de poe-j nitentia. Haec doctrina tam quoad dogmata quam quoad praeceptaj multo excellentior apparet quam polytheismus paganorum, et etiam quam doctrina Moysis. Ad hoc probandum sufficit arguere ex motivis^ intrinsecis doctrinae et vitae christianae, et etiam ex motivis internis? universalibus, sic Tertullianus loquitur in favorem Christianismi de « te­ stimonio animae naturaliter christianae »2, prout anima humana natura-1 liter admittit unitatem Dei, vitam futuram, et existentiam malorum spi­ rituum. Non vult negare Tertullianus supernaturalitatem Christianismi,, sed manifestat eius conformitatem cum nostra natura, omnes enim veri­ tates naturales religionis perfectissime proponuntur in doctrina Christi., C. Ad probandum denique non solum excellentiam sed divinam originem Christianismi, apologistae miracula et prophetias referunt. S. lustinus, in I Apologia, 32, late ostendit prophetias Veteris Te-i stamenti in Christo impletas fuisse. Et hoc argumentum fusius evolvit in Dialogo cum Triphone — in eodem dialogo (n. 69) refert miracula et prophetias ipsius Christi. Ita etiam Quadratus, S. Irenaeus, Tertullianus.' Denique generaliter apologistae arguunt ex mundi conversione, non obstantibus innumeris obstaculis, prout in ea apparet miraculum morale., Ostendunt hanc conversionem non posse provenire nisi a Deo, efficitur autem a Christi doctrina et virtute, ergo Christi doctrina et virtus est divina. V. g. S. lustinus scribit : « Qui olim stupris gaudebamus, nunc castimoniam unice amplectimur ; qui magicis etiam artibus utebamur, bono et ingenito nos consecravimus Deo ; qui pecuniarum et possessio­ num vias omnibus antiquiores habebamus, nunc etiam ea quae possi­ demus in commune conferimus »’. Addunt apologistae argumentum ex martyrum constantia, prout haec constantia cum serenitate et humili­ tate, sine fanatismo, ab auxilio supernatural! Dei videtur provenire. I Notandum est quod S. lustinus non videtur quandoque satis agnoscere distan­ tiam infinitam inter doctrinam supernaturalem Christi et philosophiam Platonis ; sell revera ipse non minuit supernaturalitatem Christianismi potius nimis elevat P1M tonem; iuxta ipsum enim Plato et quidam antiqui philosophi plure·. veritates a libris 1 Cf. v. g. Tatianvm, Oratio, c. 31, |i * A potage tie mn, c 1, et l>r testimonio unimur Apolog. I. 11. i.| De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 89· ieris Judaeorum mutuaverant, aut quandam illuminationem Verbi divini subobscure jcceperant, ne Gentiles divino lumine omnino carerent. (Apol., I, 5, 10, 44, 46, Apol.„ II, 8, to, 13). E contra Tertullianus, Hermas plus aequo errores Graecorum irrident Teri., Apol., 46). Eodem tempore S. Irenaeus, episcopus lugdunensis, scripsit Adver­ sus haereses, contra Gnosticos qui revelatam Christi doctrinam eum sy­ stematibus orientalibus, praesertim cum Brahmanismo indiano et Duaiismo Zoroastri, coniugere volebant, illumque Synchretismum forma ihilosophiae graecae vestire. Idea generalis Gnosticismi haec est : Deus mmquam se manifestat nec agit quidquam immediate in mundo, quia lioc perfectionibus eius derogaret, sed ope spirituum divinorum (eonum) x illo natorum ; unus ex his spiritibus est demiurgus, alter est Christus. S. Irenaeus exponit istud systema in libro I Adversus haereses, postea, illud confutat ex ratione (lib. II), ex traditione et doctrina apostoiorum (lib. III), ex doctrina Christi et ex prophetiis \7eteris Testamenti lib. IV), denique tractat de fine ultimo hominis (lib. V). Apologistae igitur utuntur omnibus motivis, sed praesertim miracu­ lis et prophetiis ad probandam originem divinam doctrinae Christi ; lia motiva afferunt potius ad manifestandam puritatem et excellen­ tiam Christianismi. 3° Saeculo III Clemens Alexandrinus et Orif/enes eminent ut Apologetae in schola alexandrina. Clemens in Cohortatione ad Graecos paganismi superstitionem, turpitudinem ac impietatem detegit ac refellit I n Paedagogo ostendit veritatem non amplius apud poëtas graecos, sed pud Christum, Verbum Dei, esse quaerendam, quia Christus est homi­ num Paedagogus seu educator, qui non solum sapientiam illis largitur <‘d ad emendationem vitae perducit. Denique in Stromatibus, Clemens ■ De braedest. Sanet., c. II, n. 5, Μ. I.. t. 45, c. o<>3, et vim probativam miraculi defendit praesertim in de utilitate credendi, c 16 n t.|, Μ I 1.42,0.89... et Sermo 126, n. 5, M. !.. 38, c. 700. ■ Non te deseruit qui voiavit ut credas: quamvis iu beret te illud credere quod non potes videre, non tamen te doidsll nihil videntem, und< possis credere quo i non vides Venit enim, lecti mna· uln ■ < illinis homo habet ocii· los quibus videre potest mortuos resurgere ■ (Nriui o't 1· 1 Μ I |M, c. 501) Cf. eumlem articulum I’ Carded quoad ilmlilttam ·!·■ < 1 edibihtate apud patret .graecos et latinos, citnuliu principales textus De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 91 § X . Methodus apologetica Scholasticorum. — Medio aevo Chri­ stiana religio impugnatur praesertim a ludaeis et Mahumetanis. Ara­ bes philosophi ut Avicenna et Averroes exponunt doctrinam Aristotelis, eamque interpretantur contra catholicam fidem. Hi philosophi externe mahumetismum profidebantur, sed revera omnem revelationem nega­ bant, imo creationem proprie dictam et Providentiam quoad particu­ laria, immortalitatem personalem animae reficiebant. Docebant pa­ riter, ad persecutionem vitandam, quaedam vera esse secundum philo­ sophiam, sed non secundum fidem. lam, ut postea rationalistae, affir­ mabant subobscure autonomiam absolutam rationis humanae. Contra ludaeos et Mahumetanos, Raymundus Martinus, O. P., ex schola S. Raymundi de Pennafort scripsit : Pugio fidei adversus Mauros et ludaeos — In hoc magno ac vere scientifico opere divinam originem Christianismi probat praesertim ex prophetiis, quas, rabbinicarum in­ terpretationum ope, optime exponit ac explicat. -S. Thomas, hortantibus S. Raymundo de Pennafort et Urbano IV scripsit Summam Contra Gentiles, seu de veritate catholicae fidei, in usu eorum qui Maurorum conversioni apostolicam operam navabant. Hoc praeclarum opus fuit graece hebraiceque translatum, et a theologis auctum ■st commentariis. Quatuor libros comprehendit, et in hac divisione distinctio ordinis naturalis ac ordinis supernaturalis clarius apparet quam in praecedentibus theologis *. :a tribus enim primis libris, S. Thomas tractat, ducente tantum ratione, de religionis veritatibus quae possunt a ratione demonstrari, scilicet 1. I de Dei existentia ac prinipalibus attributis; 1. II de creatione et de creaturis; 1. Ill de fine ultimo hominis, .1 quo libro ostendit visionem Dei per essentiam esse supra facultatem naturalem cuiu­ slibet intellectus creati. In libro IV tractat proprie de veritatibus supernaturalibus. quae non possunt a ratione demonstrari scii, de Mysteriis S. Trinitatis, Incarnationis, I edemptionis, de peccato originali, de sacramentis, de resurrectione, de finali judi­ cio; et defendit has veritates per auctoritatem S. Scripturae et Traditionis, simulque tendit earum non repugnatiam sed conformitatem cum ratione. Haec Summa igitur magis est defensio veritatum nostrae religionis in speciali •quam in generali; unde non est Apologetica 8 quae tantum fundamenta fidei defendit, I ect Apologia omnium veritatum Cristianismi, et differt a Summa Theologica, prout magis est defensiva quam expositiva et didactica ; unde vocatur «Contra Gentes». In i. I C. Gentes, c. VI, S. Thomas proposuit quasi synopsim to­ tius Apologeticae, hic enim intendit defendere ipsum factum revelatio­ nis et affert tria argumenta. Exponenda sunt ad modum exempli Apol·-oticae scholasticorum, similia enim inveniuntur apud alios doctores ■ 11 holicos huiusce aetatis : i"'" argumentum est ex miraculis ipsius Chri; 2"” ex mirabili totius mundi conversione ; 3"" * ex prophetiis Veteris 1 V. g. S. Anselnms volebat Trinitatem quasi demostrare. S. Thomas ostendit hanc lustrationem esse impossibilem I.a q. 32, a 1 et ('. Gentes, 1. 1, c. 9. * Neque est summa philosophca, quia deest logica, metaphysica generalis, cosmoI'· i i, imo incipit a Deo et non a creaturis ut metaphysica. list opus theologicum nil sub forma defensionis potiusquam expositionis. ■I 92 De Theologia Fundamentali Testamenti. Haec tria argumenta nervose et clare principales Patrum· probationes comprehendunt, ac praesertim manifestatur eorum connexio.. S. Thomas vult ostendere « quod assentire his quae sunt fidei, non est levitatis, quamvis supra rationem sint ». i° S. Th. argumentatur ex miraculis, et assignat convenientiam huiusce signi J dum dicit : « Haec enim divinae sapientiae secreta ipsa divina Sapientia, quae omnia plenissime novit, dignata est hominibus revelare, quae sui praesentiam et doctrinae et inspirationis veritatem convenientibus argumentis ostendit, dum ad confirmandum ea quae naturalem cognitionem excedunt, opera visibiliter ostendit, quae totius naturae su-i perant facultatem ». Haec est ratio convenientiae miraculi, quia scilicet est signum sensibile quod a solo Deo produci potest, ut latius exponitur in Summa Theologica — Deinde S. Thomas enumerat principalia miracula phisyca et intellectualia: » vide-i licet in mirabili curatione languorum, mortuorum suscitatione, coelestium corporum mirabili immutatione, et quod mirabilius * humanarum mentium inspiratione, ut idio-J tae et simplices, dono Spiritus Sancti repleti, summam sapientiam et facundiam in instanti consequerentur ». 2° S. Th. arguit ex mirabili conversione munii, prout est miraculum morale et. ma­ ximum, et simul effectus praedictorum signorum : Dicit enim : « Quibus (signis) inspe­ ctis, praedicatae probationis efficacia, non armorum violentia, non voluptatum promis-J sione, et. quod est mirabilissimum, inter persecutorum tyrannidem, innumerabilis tur-1 ba non solum simplicium sed etiam sapientis simorum hominum ad fidem Christianam i or volavit ; in qua omnem humanum intellectum excedentia praedicantur, voluptates carnis cohibentur, et omnia quae in mundo sunt haberi contemptui docentur. .Quibus animos mortalium assentire et maximum miraculum est, et manifestum divinae inspi-1 rationis opus, ut, contemptis visibilibus, sola invisibilia cupiantur». 1 Cf. II.a II.ae, q. 178. 1, utrum sit aliqua gratia gratis data ad miracula facienda n » Necesse est quod sermo prolatus confirmetur, ad hoc quod credibilis fiat. Hoc autem fit per operationem miraculorum, secundum illud Marci (c. ult.j : et sermonem con­ firmante sequentibus signis ». Et hoc rationabiliter. Naturale enim est homini, ut veritatem intelligibilem per sensibiles effectus deprehendat. Unde sicut ductu naturalis· rationis homo pervenire potest ad aliquam Dei notitiam per effectus naturales, ita per aliquos supernaturales effectus, qui miracula dicuntur, in aliquam supernaturalem cognitionem credendorum homo inducitur». - Item III.a q. -13, a 1. « Utrum Christui; debuerit facere miracula ? « Divinitus conceditur homini facere miracula propter duo.. Primo quidem et principaliter ad confirmandam veritatem quam aliquis docet : quia^ enim ea quae sunt fidei, humanam rationem excedunt, non possunt per rationes huma­ nas probari, sed O]x?rtet quod probentur per argumentum divinae virtutis, ut dum ali­ quis fecit opera quae solus Deus jacere potest, credantur ea quae dicuntur esse a DcoJ sicut cum aliquis defert litteras annulo regis signatas, creditur ex voluntate regis pro-! cessise quod in illis continetur. Secundo ad ostendendam praesentiam Dei in homine per gratiam Spiritus Sancti, ut dum scilicet homo facit opera Dei, credatur Deus habi· tare in eo per gratiam ». 2 Haec miracula ordinis intellectualis sunt mirabiliora secundum se et quoad saJ pientes, sed forte non quoad omnes homines, quia non tam ..ensibiliter manifestantur^ 3 S. Thomas in I.a IT.ae q. 113, a. 10 » utrum justificatio impii sit opus mirâçuJ losum » dicit « quandoque est miraculosa et qtianifiiqm non I ,t enim iste communia et consuetus cursus iustificationis, ut Deo moventi inb iiin1 unimani, homo conver­ tatur ad Deum, primo quidem conversione imperio 1 1 ut puni modum ad perlectam deveniat; quia ■ charitas inchoata meretur angeli ni indu im icatur perfici» sicut Augustinus dicit (in I'pint loan, tr 5). Qmindoquc ' ■ lain cclicinciiter Deus animanti movet, ut statim quamdam perfectionem iiisHlim nnu eus multis ante propheta­ rum praedixit oraculis, quorum libri penes nos in veneratione habentur, utpote nostrae fidei testimonium adhibentes ». 40 Denique ad modum conclusionis. S. Th. ostendit mirabilem vitam Ecclesiae nunc nobis esse sufficiens credibilitatis motivum, ita ut. miracula physica iam non sint hodie necessaria : « Haec autem tam mirabilis mundi conversio ad fidem Christia­ nam indicium certissimum est praeteritorum signorum, ut ea ulterius iterari necesse non sit, quum in suo effectu appareant evidenter. Esset autem omnibus signis mira­ bilius, si ad credendum tam ardua, et operandum tam difficilia, et ad sperandum tam alta, mundus absque mirabilibus signis inductus fuisset a simplicibus et ignobi­ libus hominibus; quamvis non cesset Deus, etiam nostris temporibus, ad confirmatio­ nem fidei, per sanctos suos miracula operari ». Sic egregie ostenditur omnium signo­ rum connexio. Postea S. Thomas arguit contra originem divinam Mahometismi, quia i° Mahumetus proposuit ethicam mundanam et carnalem, et quoad dogmata veritates natu­ raliter cognoscibiles, cum pluribus fabulis et falsissimis doctrinis, 2· quia desunt mi­ racula, 3· deest mirabilis conversio mundi, sed adest e contra armorum violentia ad fidem Islamismi imponendam, 40 desunt etiam prophetiae, imo adulterantur verae prophetiae Sacrae Scripturae. Quid igitur concludendum circa mentem S. Thomae quoad Apologeticae methodum ? Duae conclusiones satis clare apparent : A. quoad mo­ tiva externa, B. quoad motiva interna. A. Quoad motiva externa : S. Thomas utitur omnibus motivis exter­ nis non solum extrinsecis doctrinae et vitae Christianae, ut sunt plera­ que miracula sensibilia, sed etiam intrinsecis nostrae religioni. Et haec ultima quae sumuntur ex sublimi altitudine et simul ex conveniertia vitae et doctrinae Christianae evolvuntu. in tota Theologia dogmatica et morali, dum ostenditur supernaturalis excessus et tamen maxima conformitas cum nostra natura in quolibet mysterio revelato Trinitatis. Incarnationis, Redemptionis, Eucha­ ristiae, etc., sicut et in qualibet virtute Christiana, humilitatis, virginitaris, ferti- 1’auli, adhibita etiam exterius miraculosa prostratione, et ideo conversio Pauli, tanquain miraculosa in Ecclesia commemoratur celebriter». Item S. Thomas, in hoc capite 6, 1 C. Gentes, ostendit quomodo conversio mundi iuit mirabilis et miraculosa, ad hoc manifestandum arguit, non quidem ex contormitate Christianismi, cum aspirationibus nostrae naturae, sed ex impossibilitate amplectendi naturaliter doctrinam et perfectionem Christianam, etiam ex impedimentis persecu­ torum, ex simplicitate et impotentia naturali apostolorum, ex sapientia plurium con­ versorum. Dum dicit hanc conversionem mundi esse maximum miraculum, vult dicere saltem :i'cun,ium se, secundum indicium sapientium, non forte secundum iudicium omnium hominum. Secundum se enim haec mirabilis conversio mundi est quid maius quam mrrectio alicuius cadaveris, est enim spiritualis resurrectio animarum, sed quia spi­ ritualis est et altioris ordinis quam miraculum physicum non tam facile percipitur ' hominibus qui signis sensibilibus indigeni. Pluries dicit Aristoteles (v. g. Met., 1. I. <■. t) : quae sunt maxime intelligibilia quoad se ut spiritualia et supremae causae, niDt minus intelligibilia quoad nos, quia a sensibus remotissima. 94 De Theologia Fundamentali tudinis in martyrio, fidei, spei, et charitatis. Nullus theologorum praecedentium aut posteriorum 1 magis exacte et profunde distinxit ordinem naturalem ab ordine super-1 naturali, quam S. Thomas, et tamen nullus etiam melius ostendit harmoniam horunrl ordinum secundum principium : « gratia praesupponit naturam ut perfectio perfecti-1 bile « (I.a q. 2, a. 2, ad 1). Gratia enim non destruit quod rectum est in natura; sed.l quod inordinatum est tolli debet per mortificationem et crucem, et tunc clare appa-J ret vera harmonia, alioquin esset solum simulacrum harmoniae, seu confusio natura-1 lismi practici. B. Quoad motiva interna : S. Thomas pluries in suis operibus lo­ cutus est de motivis internis, a) dum agitur de instinctu Spiritus Sancti ducentis ad fidem,1 2 b) de influxu ipsius luminis fidei ad indicium cre­ dibilitatis confirmandum. 3 c) de cognitione experimentali rerum divina­ rum per donum sapientiae ad confirmationem fidei iam acceptae. 4 Quaerit etiam S. Doctor (Quodlibet II, a. 6) : » Utrum homines credere debuissent Christo non facienti miracula ?» et respondet : <1 Si Christus visibilia miracula non fe­ cisset, adhuc remanebant alii modi attrahendi ad fidem, quibus homines acquiescere te­ nerentur. Tenebantur enim homines credere auctori legis et Prophetarum. Tenebantur etiam interiori voca ioni non resistere », et ibid, ad i',m : « Inter illa opera quae Christus, sicut Gregorius dicit in quadam homilia, quod Christus per misericordiam Magdalenam traxit interius, qui etiam per clementiam suscepit foris. Annumerari etiam debet eius doctrina»; et ad 3'"": « interior instinctus, quo Christus poterat se manifestare sine miraculis exterioribus, pertinet ad virtutem primae veritatis, quae interius ho-l minem illuminat et docet ». Item brevius loquitur Ill.a q. 43, a. 1, ad 3. Concludendum est igitur : omnia motiva indicatur a S. Thoma, sed. iuxta ipsum et omnes scholasticos, ut aliquod signum sit credibilitatis· motivum, non sufficit quod ostendat conformitatem Christianismi cum. 1 Postea enim Scotus, nominales, Molina, Suarez minuunt distinctionem duorum· ordinum, ut videbimus infra, agendo de potentia obedientiali seu elevabili nostrae na- : turae ad ordinem supernaturalem. 2 II a Il.ae q. 2, a 9, ad 3 « Ille qui credit habet sufficiens inductivum ad cre-j dendum : inducitur enim auctoritate divinae docrinae miraculis confirmatae, et quod plus est, interiori instinctu Dei invitantis. Unde non leviter credit. Tamen non habet sufficiens inductivum ad sciendum, et ideo non tollitur ratio meriti ». 3 Il.a Il.ae q. i, a 4, ad 3. «Lumen fidei facit videre ea quae creduntur. Sicut enim per alios habitus virtutum homo videt illud, quod est sibi conveniens secundum habitum illum ; ita etiam per habitum fidei inclinatur mens hominis ad assentiendum his, quae conveniunt rectae fidei et non aliis». —- a. 5. ad 1 « fideles eorum quae sunt fidei habent notitiam, non quasi demostrative, sed in quantum per lumen fidei vident esse credenda». — cf. Il.a Il.ae q. 2, a. 3, ad 2. 4 Il.a Il.ae q. 8, a. 2 (per donum intellectus) « homo intelligit, quod propter ea quae exterius apparent, non est recedendum ab his quae sunt fidei » — item a. 5. — Unde dicitur apud Ioan. 8 » Qui sequitur me, non ambulat in tenebris » et I Ioan. 2 «Unctio eius (Spiritus Sancti) docet vos de omnibus · Cf. etiam Il.a Il.ae q. 45 de dono sapientiae et I.a Il.ae q. 68 de donis in genere, q <10 de beatitudinibus,. q. 70 de fructibus Spiritus Sancti (charitas, gaudium, pas. patientia, benignitas, bo­ nitas, longanimitas, mansuetudo... castitas) quibus opponuntui opera carnis (forni­ catio..., idolorum aervitus, inimic itiae, irae, u uoiu · e· lue invidiae, liomici dia etc.). Dc Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 95 · nostris naturalibus aspirationibus, sed debet manifestare divinam origi­ nem doctrinae Christi, aut saltem ad hanc manifestationem concurrere. Propterea in praecitato capitulo VI, 1. 1, C. Gentes argumentum procedit non tam . .v con formitate Christianismi cum nostra natura quam e contra ex impossibilitate ampletendi naturaliter doctrinam et perfectionem Christianam «ad credendum tam ardua, ad operandum tam difficilia, et ad sperandum tam alta ... ». Item quando allegatur praedicta conformitas Christianismi cum nostra natura aut pax interna quam in nos producit, secundum mentem S. Thomae arguendum est ex tanta conform i ta te, ex tam Profunda pace ut a solo Deo provenire possit, praesertim prout solus Deus potest co· niungere intime, haec extrema quae videntur opposita: summam nempe conformitatem id naturam et summam gratuitatem ac sublimitatem, ut apparet in Incarnatione et Euharistia. Homines e contra, secundum spiritum naturalem hanc conformitatem con­ siderantes, negant Dei donorum gratuitatem, et in naturalismum incidunt, aut e conira hanc conformitatem négligentes, ut Montanistae et postea lansenistae, superbe accedunt ad falsum supernaturalismum rigidum, sine simplicitate, contra naturam, imo quandoque ad falsi mysticismi deliramenta. Sed haec harmonia naturae et gratiae non mirabilis apparet nisi post profundam purificationem naturae per mortificationem et crucem, ut videmus in vita sanctorum. Sic invenitur abyssus inter Apologeticae methodum ad mentem S. Thomae conceptam et methodum modemistarum, quamvis utrobique ad­ vint motiva interna : in Christianismo modernistae ostendunt perfectio­ rem formam evolutionis religiosae naturalis, in illo e contra S. Thomas manifestat supernaturalem religionem. Fere eodem modo arguunt alii magni scholastici ; ‘ omnes admittunt vim probativam miraculi, quod est pro illis certissimum signum revela­ tionis divinae. Richardus a S. Victore dicit : «Domine, si error est, a ( ipso decepti sumus ; nam ista in nobis tantis signis et prodigiis con­ firmata sunt, et talibus quae nonnisi per te fieri possunt ». * * Cf. Diet. Thiol, cath., art. Crédibilité P. Gardkil col. 2259-2229. La Crédibilité • liez les scolastiques. 2 De Trinitate. 1. I. c. 2. Victorini ab aliis scholasticis dissentiunt quodammodo prout ponunt in affectu et non in intellectu essentiam fidei. Hugo a S. Victore dicit: «In affectu substantia fidei invenitur; in cognitione, materia», De Sacramentis, 1. I, part. X, c. 3. E contra S. Thomas dicit Il.a Il.ae q. 2, a. 9. « Ipsum autem credere est actus intellectus assentientis veritati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiam ». Sed utrobique, praeexigitur indicium certum de rationabili credibilitate myste1 iorum fidei. Notandum est etiam quod thomistae et scotistae non dissentiunt quoad credibilitatis piobationem, sed solum quoad relationem iudicii credibilitatis ad fidem divinae. Etc- ni pro thomistis fides divina est supernaturalis quoad substantiam et habet obiectum I i male et motivum formale supernaturalia et inattingibilia solis viribus rationis — II ini e contra secundum Scotistas, fides divina est supernaturalis quoad modum tanI bun ; nam aliquis potest sola ratione videre ex miraculis mysteria fidei esse a Deo > .elata et illa credere, naturaliter, ut faciunt daemones; sed ut habeat fidem theo1 n am requiritur modalitas supernaturalis adveniens. Molina, Lugo. Coninck et plu1 dii plus minusVe sequuntur Scotum. Iuxta thomistas hoc est graviter minuere •npernaturalitatem fidei divinae et eius supernaturalem certitudinem resolvere in cer1 iidinem naturalem ciedibilitntis. Non est nunc immorandum in hac quaestione, de •96 De Theologia Fundamentali Saeculo XIV. nullum est opus apologeticum speciali recensione di­ gnum. Nominalistae ut Ockam nimis deprimunt vires rationis quoad cognoscibilitatem Dei et miraculi, et viam parant fideisino Lutheri, qui fuit discipulus eorum. Saeculo X V, Raimundus de Sebonde scripsit Theologiam naturalem 1 in qua catholicam fidem traditionaliter defendit, insistendo in harmonia inter misteria fidei et finem ultimum hominis. — Eodem tempore Sa- I vonarola scripsit Triumphum crucis contra saeculi sapientes (1497) ; uti­ tur prius motivis intrinsecis, ostendens scilicet effectus morales et va- I lorem practicum Christianismi, postea ex extrinsecis signis arguit. Tempore Regenerationis seu renovationis scientiae, poëseos, artium,I adiuvante forma exteriori graeco-romanae antiquitatis excultarum, plu- I res apologetae proponunt de Christianismo conceptionem plus minusve naturalem ; ideoque praesertim utuntur methodo intrinseca, et Marsilius Ficinus, in suo libro De religione Christiana et fidei pietate, 1 Platonis philosophiam cum Christi doctrina ita miscet, ut Plato prae- I •cursor Christi appareat. Ludovicus Vives in quinque libris De Veritate fidei chritianae magis traditionalis est, et argumenta extrinseca et in- 1 trinseca historice exponit. § VI. De Methodo apologetica post apparitionem protestantismi, apud protestantes et apud catholicos. — i° Adversarii fidei christianae. 2° Apologetica protestantium. 30 Apologetica catholicorum.] 1" Adversarii fidei christianae : Rationa Ustae. — Hoc tem­ pore ex ipso principio liberi examinis a protestantibus illato, provenit rationalismus seu naturalismus. Breviter exponenda est eius origo et postea eius divisio. A. Origo rationalismi seu naturalismi : Pseudo-reformatores non ne­ gabant factum revelationis nec inspirationem Sacrae Scripturae, sed ad discernendum verum sensum Scripturae admittebant principium liberi examinis, remota Ecclesiae auctoritate. In virtute huiusce principii, quii dam protestantes qui Sociniani vocantur, iam saeculo XVI, non agno­ scebant ut verum in Sacra Scriptura nisi quod ratione naturali percipi potest, et reficiebant vel symbolice interpretabantur mysteria superi naturalia S. Trinitatis, Incarnationis, Redemptionis, Eucharistiae. Quos errores hodie prifitentur Unitarii, sic vocati quia unicam personam in Deo agnoscunt. Cum autem ex libera Scripturarum interpretatione multa dubia et contradictiones orirentur, plus putarunt nihil certi ex revelatione cognosci posse, revelationem proinde non esse necesl sariam, et religionem mere naturalem sufficere. Ita putaverunt in Anglia H. Cherbury, Hobbes, Blount, Toland, Shaftesbury, Tindal, Hume qui sicus Hobbes scepticismum professus est ; in Gallia Voltaire, J. J. Rous­ seau, Encydopedistae inter quos plures negaverunt etiam existentiam Dei et immortalitatem animae ; in Holfandia Spinoza, in Germania 1 Woli, Lessing, Reimarus, etc. •qua agendum est postea in capite de crcdibilitate cl dr relatione eius ad fidem. —Cl Salmanticbnses Dr gratia tr. XIV, diss III. dub III. I'aihian.. in fl.am II.ae q i, a. 1. η. XI Billuart, de gratia diss. Ill, a. II. II I' Gahiu it. <> I’., Diet thi'ol,'. ■cath. art. Crédibilité, col. 2278 229) (de la itédlluld· i liez Siot. Durand, J. de Lugo a la foi discursive cl la crédibilité) De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 97 Sic rationalismus seu doctrina iuxta quam ratio humana est abso­ lute independens et autonoma, iudex supremus rerum religionis, pro­ cedit ex principio liberi examinis, quo primi protestantes Ecclesiae auc­ toritatem reiiciebant. Lutherus quidem, philosophiam ac theologiam scholasticam impugnans, vires rationis deprimebat, et tanquam nominalistarum discipulus scepticismo philosophico et fideismo religioso viam parabat ; sed ex altera parte ipsam Ecclesiae auctoritatem negans vires sensus indi vidualis nimis extollebat, et principium rationalism!, iam ponebat ; ex negatione enim auctoritatis Ecclesiae, facilis est transitus id negationem ipsius facti revelationis seu auctoritatis Dei revelantis. Kationalisinus autem nihil aliud est quam affirmatio absolutae autonoiniae rationis humanae et negatio subordinationis eius auctoritati Dei revelantis. (Denzinger, n. 1810). B. Divisio rationalismi seu naturalismi. Rationalismus ab hoc tem­ pore subdividitur ex parte mediorum quibus utitur, in rationalismum philosophicum, qui theoretice procedit, et in rationalismum biblicum, qui in historica explicatione vel exegesi Sacrae Scripturae omne supernaturale reiicit. In ordine inventionis semi-rationalismus biblicus Socinianorum viam paravit rationalismo philosophico. Et postea rationalismus philosophicus dedit principia a priori rationalismi biblici, ut patet apud Spinozam qui ex philosophica negatione ordinis supernaturalis, possi­ bilitatis miraculi et revelationis, deducit regulas rationalisticae hermeneuticae Sacrae Scripturae. d) Rationalismus autem philosophicus sub duplici forma apparuit : « sub forma spiritualistica, apud Deistas et Spinozam. β sub forma sensualistica vel empirica apud Hobbes, Hume, et encyclopedistas Galliae. a. Rationalismus spiritualis tie us prius apparuit apud Deistas. Hi philosophi sic vocantur, quia admittunt solum ut religionis fundamen­ tum Dei existentiam, ac revelationem reiiciunt. Differunt a philoso­ phis theistis. prout negant etiam, sicut antea Averroistae, Providen­ tiam particularem et possibilitatem miraculi. Iuxta Deistas, Deus non habet cum hominibus particulares relationes, sed eos gubernat tantum per leges universales naturae, ex quibus necessario facta naturalia pro­ cedunt. Hanc doctrinam sustinuerunt praesertim Voltaire et Rousseau. Voltaire Sacram Scripturam irrisionibus et sophismatibus impugnavit, verba omittens aut adulterans, ut ridiculam eam exhiberet. J. J. Rousau etiam omne supernaturale reiecit, miracula, prophetias, revelatio­ ni m oppugnavit, tamen possibilitatem miraculi admisit, 1 et aliquando Christum et Evangelium summis laudibus extollebat. 2 Spinoza negavit etiam distinctionem realem et essentialem inter Deum d mundum, ac determinismum absolutum docuit : omnia procedunt n· essitate mathematica ex natura divina ; sic negata liberate Dei, se­ quitur negatio possibilitatis miraculi et revelationis supernaturalis. Imo notus ordo supernaturalis radicaliter negatur etiam in Deo, propter Identificationem naturae divinae et naturae creatae. Natura humana Ium potest elevari ad vitam supernaturalem, cum iam non realiter * ROUSSBAU, l.-llre·, de lu Montagne, lettre HI * Rousseau, EmUn I IV Profession de foi du Vicaire savoyard. < iAMMKioii-I.Atiu anîiu, /(vol. I). 98 De Theologia Fundamentali distinguatui a natura divina. Haec doctrina pantheistica exponitur in « Ethica », et in suo « Tractatu Theologico-politico » Spinoza, ex suis philosophicis principiis, deducit rationalisticam methodum exegesis Sa­ crae Scripturae, iuxta quam ratio humana est supremum et etiam uni­ cum critérium ad discernendum quid sit verum in Sacra Scriptura, et quid mere allegoricum et symbolicum, sic omne supernaturale evane­ scit per allegoricam interpretationem. Wolf in Germania docuit etiam rationalismum ; a suis discipulis professor generis humani vocatus est. Agnoscebat Dei existentiam, sed revelationem tenebat esse inutilem, ac ea omnia reiiciebat quae evi­ denter intrinsecis argumentis a ratione demonstrari non possunt de Deo et de moribus. β. Rationalismus seu naturalismus empiricus apparet in Anglia praesertiam apud Hobbes, Hume, qui tanquam sensualistae et nominalistae omnem intellectualem cognitionem ad sensitivam reducunt ; ita ut quae­ cumque superant cognitionem sensum externorum aut internorum de­ clarentur entitas verbales, flatus vocis. Hume praesertim negat abso­ lutam necessitatem primorum principiorum rationis, quae nihil aliud sunt, iuxta empirismum, quam, consuetudines, seu empiricae leges no strae cognitionis. Sic destruitur omnis Metaphysica seu valor cuiusli­ bet cognitionis experientiam transcendentis. Consequenter evertitui Theologica naturalis, ruunt probationes existentiae Dei, Providentiae, possibilitatis miraculi, sicut miraculi cogniscibilitas. 1 Item in Gallia, Diderot omnem religionem etiam naturalem negavit sicut d’ Alembert ct alii Encyclopedistae, Imo, ex eis plures in materialismum inciderunt, ut d' Holbach,2 Helvetius, Lamettrie, qui Dei exi­ stentiam ac animae immortalitatem negaverunt. Denique Dupuis, in suo opere « Origine de tous les cultes » omnes religiones idololatriae foil mas esse contendit. Hae sunt diversae formae rationalism! philosophici usque ad finem saeculi XVIII, tunc Kantius has formas conciliare intendet. Z>) Rationalismus biblicus. Spinoza, ut dictum est, constituit me­ thodum rationalism! bibiici ; fere eodem tempore in Anglia Shaftesbury Collins prophetias impugnaverunt, Woolston miracula Christi, etian Resurrectionem allegorice interpretatus est, Bolingbroke mysteria fide irridebat. In Germania, Hardt authenticitatem plurium V, Testament librorum negavit, miraculaque allegorice exposuit, et praesertim Lessin ac Reimarus (Fragmenta Wolfenbiittel) acerrime Christianismum impii gnaverunt, auctoritatem Pentateuchi, aliorumque librorum veteri * Sic apparuit phaenomenismus empiricus, qui psychologice opponitur rationalis)» seu idéalisme, prout negat superioritatem essentialem rationis quam reducit ad exp rientiam ; sed, quoad quaestiones religiosas hic empirismus est forma inferior rati nalismi seu naturalism), prout declarat rationem empiricam absolute autonomam I iudicem supremum omnium rerum etiam in materia fidei et morum. Unde ad vital dam omnem aequivocationem melius vocatur naturalisme. empiricus quam rationi lismus empiricus. ! Contra materialistam d' Holbach Hcripsit Voi.tmm |.·. 7, n. 1, 5. — Lutherus, De instituendis ecclesiae ministris. ΙΟΟ De Theologia Fundamentali illam constituit, sed a donis S. Spiritus procedit secundum illud loànnis : « Unctio eius· (Spiritus Sancti) docebit vos de omnibus ». Proinde protestantes dicunt generaliter; fides ut concipitur a nobis est magis per-· sonalis, ac pia. est enim nostra religiosa experientia ; dum e contra fides catholicorum· est fides ex auctoritate F.cclesiae procedens, quasi actus exterior obedientiae » *. —■· (Haec est origo pietismi, qui, iuxta cathologos, est adulteratio pietatis, sicut pessimi- 1 smus primorum protestanHum est corruptio sanctae tristitiae Christianae). 6) Insuper praeter hanc fidem quam vocant historicam, quâ scilicet credimus · omnia quae in sacris litteris continentur, lutherani admittunt fidem adhuc magis su-J biectivam, quâ scilicet unusquisque fidelis credit vel certo confidit sua peccata sibi · esse lemissa propter merita Christi. Iuxta eos, haec fides etiam sine operibus iustificat. I (Haec doctrina cohaeret cum lutherana notione praedestinationis, quae est optimi cor- I ruptio pessima, ut patet verbis novatoris : ■ Pecca fortiter et crede fortius ». Sic I reiicitur non solum regula proxima fidei sed regula morum ; statuitur principium abso-■ luti individualismi et liberalism!). Haec fides iustificans frequenter vocatur a protestantibus fiducia·, dum e contra· secundum catholicos theologos fiducia pertinet ad spem non ad fidem 1 — Fiducia 1 autem lutherana iam est aliquo modo individualis experientia religiosa, r.am eius obie-· ctum nullibi revelatum est objective, nec in Sacra Scriptura, nec in traditione, .,ed· unusquisque individualiter acciperet a Deo hanc certitudinem de sua propria iustifi-· catione Notandum est quod frequenter protestantes utuntur verbo fiducia, ubi catho-1 lici dicunt aut scribunt tides. Sic fides magis ac magis subjectiva vel individualis red-·! ditur. c) Praeterea lutherana conceptio fidei magis subjectiva est quam catholica no-1 tio, propter scepticismum philosophicum Lutheri. Vehementer impugnavit philosoS phiam scholasticam et Aristotelis metaphysicam quam dicebat provenire ex inspjfl ratione diaboli; loco realismi et intellectualismi scholasticorum peripateticorum ad­ misit. iam ante suam apostasiam, nominalismum et empirismum Ockami. Secundum autem hunc nominalismum dubiae sunt demostrationes rationales existentiae Dei. infinitatis divinae, providentiae divinae, proinde possibilitatis et discernibilitatis mi­ raculi. Iuxta Ockam omnes veritates quae experientiam transcendunt, sola fide cer­ tae sunt, hoc est fideismus. Sic Lutherus propter suum nominalismum seu sceptici­ smum philosophicum non poterat magnam valorem tribuere credibilitatis motivis ex-J ternis extrinsecis ut sunt miracula, et proinde, nimis despiciens rationem, incidit in fideismum quamvis ex altera parte rejiciendo auctoritatem Ecclesiae, iam principium rationalism! posuerit. tels ■ pie les Juifs les demandaient (Matth. XVI, 1) : il les fait presque tous sur les hom­ ines mêmes et pour guérir leurs infirmités. Tous ces miracles tiennent plus de la bon que de la puissance et ne surprennent pas tant les spectateurs, qu’ ils les touchent ins le fond du coeur. Il les fait avec empire ; les démons, les maladies lui obéissent ; sa parole les aveugles-nés reçoivent la vue, les morts sortent du tombeau, et les pé. liés sont remis. Le principe en est en lui même ; ils coulent de source : > Je sens, ditil (Luc., VI, 19, VIII, 46) qu' une vertu est sortie de moi » Aussi personne n’en avaitil fait ni de si grands, ni en si grand nombre : et toutefois il promet que ses disci1 s feront en son nom encore de plus grandes choses (loan. XIV, 12) : tant est fé< onde et inépuissable la vertu qu' il porte en lui-même ». 2 « Qui n’admirerait la condescendance avec laquelle il tempère la hauteur de sa .1 m trine ? C’est du lait pour les enfants et tout ensemble du pain pour les forts. On le voit plein des secrets de Dieu ; mais on voit qu’ il n’en est pas étonné, comme les autres 1 "i tels à qui Dieu se communique : il en parle naturallement comme étant né dans • secret et dans cette gloire : et ce au’ il a sans mensure (Ioan, III, 34) il le répand 1, ce mesure, afin que notre faiblesse le puisse porter» ibid. 3 Le plus saint et le meilleur de tous les hommes, la sainteté et la bonté même, il ■ lent le plus envié et le plus haï . . . Le plus sage des philosophes (Socrate) en cher■ uit l’idée de la vertu, a trouvé que comme de tous les méchants celui-là serat le 1 , méchant qui saurait si bien couvrir sa malice, qu' il pâssat pour homme de bien, ■ iouit par ce moyen de tout le crédit que peut donner la vertu, ainsi le plus vertu■ devait être sans dlllicullé celui a qui su vertu attire par sa perfection la jalousie Ί tous les hommes, en sorte qu’il n’ait pour lui que sa conscience, et qu’il se voie 102 De Theologia Fundamentali lum satiat sed etiam superat nostras legitimas aspirationes. ‘ Denique 1 mirabilem vitam Ecclesiae inter persecutiones et haereses exponit. Itera I S. R. Bellarminus (1541-1621) paulo antea traditionalem apologeticam 1 defendit contra novatores. Huet in suo opere Demostratio euangelica (1679) evolvit praesertim 1 argumentum ex prophetiis, qua de causa defendit auctoritatem histo-1 ricam librorum Sacrae Scripturae, a Novo Testamento incipiens inde I ad Vetus regreditur, ac ostendit totam lesu Christi historiam longe antea 1 praedictam. Sed prophetias non satis critice exposuit, nec satis agnoscit] vires rationis naturalis et fideismum praeparat. Pascal, 2 in opere quod perficere non potuit, les Pensées, volebat 1 prius ostendere, ut ipse dicit,3 religionem quam timent, contemnunt aut etiam quandoque odiunt increduli, non esse rationi contrariam, sed veneratione et amore dignam, et proinde suscitare in bonis desiderium quod sit vera, denique probare eam de facto veram esse. Ideoque in- I cipit a consideratione nostrae naturae, in ea vivide ostendit profundam! oppositionem nempe nobilitatis et miseriae, ut homo desideret explica- ] tionem huiusce antinomiae et remedium propriae miseriae. Haec autem explicatio et hoc remedium in Christianismo inveniuntur. Nobilitas no­ stra explicatur in doctrina creationis et justitiae originalis, nostra autem infirmitas in doctrina de peccato originali, et simul invenitur remedium in redemptione per Christum ; iam vero principalia dogmata apparent ve-j iteratione et amore digna. Pascal insistit etiam in eximia Christi san-. ctitate, quae omne naturale ingenium, ac omnem naturalem virtutem! manifeste superat. 4 Postea Pascal veritatem et originem divinam Chriexposé à toutesorte d'injures, jusqu’à être mis sur la croix, sans que sa vertu lui puisse! donner ce faible secours de l’exempter d’un tel supplice (Socr. apud Triât., de RepA lib. II). Me semble-t-il pas que Dieu n’ait mis cette merveilleuse idée de vertu dansi l'esprit d'un philosophe, que pour la rendre effective en la personne de son Fils, et faire voir que le juste a une autre gloire, un autre repos, enfin un autre bonheur quel celui qu’on peut avoir su la terre ? « ibid. 1 Jésus-Christ comble nos désirs et surpasse nos espérances . . . Tout est à nous; par Jesus-Christ, la grâce, la sainteté, la vie, la gloire, la beatitude : le royaume du Fils de Dieu est notre héritage ; il n' y a rien au dessus de nous, pourvu seulement que nous ne nous ravilissions pas nous-mêmes » ibid. 2 Cf. H. Petitot, O. P. Pascal sa Vie religieuse et son Apologie du Christianisme, Paris 1910. « Les hommes ont mépris pour la religion ; ils en ont haine et peur qu'elle soivraie. Pour guérir cela, il faut commencer par montrer que la religion n’est point con­ traire à la raison : vénérable en donner le respert ; la rendre ensuite aimable, faire souhaiter aux bons qu'elle fut vraie ; et puis, montrer qu’elle est vraie. Vénérable parce qu’elle a bien connu 1’ homme ; aimable, parce qu’elle promet le vrai bien ». Pens/el éd. Havet, p. 375. 4 « Les grands génies ont leur empire, leur éclat, leur grandeur, leur victoire et leur lustre, et n’ont nul besoin des grandeuis charnelles, où elles n'ont pas de raps port. Us sont vus non des yeux, mais des esprits ; c'est assez. Les saints ont leur empire, leur éclat, leur victoire, leur lustre et n’ont nul besoin des grandeurs char­ nelles ou spirituelles, où elles n'ont nul rapport, car elles n’ y ajoutent ni ôtent. Il» sont -vus de Dieu et des anges, et non des corps, ni des esprits curieux. Dieu leur suffit. «Archimède, sans éclat, serait en même vêturation II n’a pas donné des batail­ les pour les yeux, mai» il à fourni à tous les esprit...... . tnveutlonis Oh 1 qu' il a éclaté aux esprits I It'sui Christ, sans bleu et sans atu'uuiie pliidlh lion au dehors de science, eut De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 103 üanismi probare volebat argumentis externis cum intrinsecis (excellen­ tia et foecunditate doctrinae) tum extrinsecis (prophetiis et miraculis). Et iam inveniuntur in hoc opere imperfecto plura capita circa miracula ' t prophetias, earumque obscuritatem et claritatem. 1 Sed Pascal incidit quodammodo in excessus lansenistarum, dum hominis miserias exponit, nimis enim humanam naturam ac rationem ■ deprimit ; nec sufficienter agnoscit elevationem nostram ad ordinem supernaturalem esse omnino gratuitam, nullo modo necessariam ad natu­ ralem perfectionem hominis. Proinde non semper satis distinguit ordinem naturalem et ordinem supernaturalem, quamvis de hac re profunde plu­ ries scripserit. 2 Quapropter (in argumento : le pari), non satis agnoscit in­ ter vitam libertinorum et vitam christianam intermedium saltem theoreticum, scilicet honestatem naturalem ; sed hoc potest explicari, quia nempe Pascal naturam humanam considerat ut est de facto post pec­ catum originale, et non in abstracto, ut natura est ; atqui de facto, se( undum fidem catholicam, homo non potest totam legem naturalem observare sine gratia sanante, quae a Christo redemptore procedit. Inuper de facto, omnis homo est aut in statu gratiae, aut in statu peccati. Saeculo XVIII fuerunt multi Apologeticae, qui contra Deistas et Enc yclopedistas scripserunt, et exposuerunt argumenta tum intrinseca, tum ■ xtrinseca. Inter quos laude digni sunt Bergier, Valsecchi, Gotti Ο. P. [Veritas religionis christianae 1735-1740) S. Alphonsus de Ligorio (Veiità della fede......... ),, Card. Gerdii. ConcinaO. P. (Della religione revelata < ontro gliatei, deisti, materialist!, indifferentisti). Hi omnes Apologetae admittunt traditionalem notionem fidei et credibilitatis, ac intendunt dans son ordre de sainteté. Il n’a point donné d’invention, il n’a point régné, mais < il .1 été humble, patient, saint, saint à Dieu, terrible aux dénions, sans aucun péché. < >h ! qu'il est venu en grande pompe et en une prodigieuse magnificence aux yeux du 1 > ur, et qui voient la Sagesse . . . 11 est bien ridicule de se scandaliser de la bassesse de Jésus Christ, comme si ife bassesse était du même ordre duquel est la grandeur qu’il venait faire paraître, (.ηl’on considère cette grandeur là dans sa vie, dans sa passion, dans son obscurité, dans sa mort, dans l’élection des siens, dans leur abandon, dans sa secrète resurre. non, et dans le reste ; on la verra si grande qu'on n’aura pas sujet de se scandaliser d’une bassesse qui n’ y est pas. Mais il y en a qui ne peuvent admirer que les gran­ di urs charnelles comme s’il n’y en avait pas de spirituelles; et d’autres qui n’ad■ lu rent que les spirituelles comme s'il n’ y en avait pas d’infiniment plus hautes dans i|,i Sagesse» ibid. p. 268. 1 Dieu a voulu paraître à décauvert a ceux qui le cherchent, de tout leur coeur, 1 t caché à ceux qui le fuient de tout leur coeur, il tempère sa connaissance, en sorte <|ii il a donné des marques de soi visibles à ceux qui le cherchent, obscures à ceux oui ne le cherchent pas. Il v a assez de lumière pour ceux qui ne désirent que de voir, et 1 ■: d'obscurité pour ceux qui ont une disposition contraire. 11 y a assez de clarté pour ii I lirer les élus, et assez d’obscurité pour les humilier. Il y a assez d’obscurité pour 1 ugler les réprouvés, et assez de clarté pour les condamner et les rendre inexcusa|il< . Pensées, éd. Havet, p. 303, 2 « Tous les corps, le firmament, les étoiles, la terre et ses royaumes ne valent pas I fi moindre des esprits ; car il connaît tout cela et soi ; et les corps, rien. Tous les corps 1 > · tnble, et tous les esprits ensemble, et toutes leurs productions, ne valent pas le ... nuire mouvement de charité; cela est d’un ordre infinimunt plus élevé. De tous les corps ensemble, on ne saurai! et faire réussi une petite pensée : cela ii impossible, et d’un autre ordre. De tous les corps et esprits, on n’en saurait tirer n· mouvement de vraie charité : cela est impossible, et d’un autre ordre, surnaturel» I, / ivies, édit. Havel, p I lo4 De Theologia Fundamentali probare factum revelationis historice et praesertim per media externa, extrinseca. Sic constituuntur hoc tempore duo tractatus « de Vera Reli- · gione » et « de EcclesiaChristi » ; Apologeticae proinde apparet ut opus. defensivum distinctum ab opere theologico proprie dicto, quamvis non! sint scientiae specifice distinctae. \ II. Methodus apologetica post apparitionem Kantismi, apud protestantes et apud catholicos. — i° Adversarii fidei christianae.I 2° Apologetica protestantium ac semi-rationalistarum. 30 Apologetica! catholicorum. i° Adversarii fidei christianae. —Christianismo adversantur novae formae rationalism! philosophici et biblici. A. Rationalismes philosophicus hoc tempore apparet sub forma idea- · listica et sub forma empirica. Inter idealistas Kantius intendit conciliare empirismum Humii et spiritualismum Wolfii ; admittit ex una parte necessitatem subiectivam primorum principiorum rationis speculative et practicae, et negat exi altera parte possibilitatem cognitionis theoreticae certae de exist.entia Dei, de libertate humana et immortalitate animae. Has tamen veritates! admittit fide morali tanquam postulata rationis praticae ; omne super-l naturalem rejicit, retinet solum veritates naturales ad religionem perti-1 nentes. Post Kantium, plures idealistae ut Fichte, Schelling, Hegel pantheimutn profitentur. Praesertim Hegel docet evolutionismum absolutum, identificat essentiam Dei cum essentia ipsius evolutionis mundi ac rai tionis humanae. Est radicalis negatio ordinis supernaturalis : nostra natura non potest elevari ad ordinem supernaturalem, quia super eam nihil est, ipsa est Deus in fieri. Eodem tempore in Gallia Eclectici, scilicet Cousin, Jouffroy, Jules Si­ mon sunt Deistae, sed frequenter ad pantheismum inclinant. Reiiciunt interventionem particularem libertatis divinae in mundum, et proinde possibilitatem miraculi et revelationis negant, putantes religio­ nem naturalem plane sufficere. Positivistae denique admittunt agnosticismum empiricum, scilicet! ratio humana non potest cognoscere nisi phaenomena externa et interna, eorumque leges experimentales. Ita sentiunt Aug. Comte, Littré, Taine, Stuart Mill, Spencer. Inter has diversas theorias rationalisticas, oportet praesertim notare, quoad historiam Apologeticae, Kantianam notionem fidei, 1 quae novum credibilitatis conceptum apud protestantes liberales et semi-rationalistas genuit, sicut seculo XVI lutherana notio fidei iam methodum Apoloj geticae mutaverat apud reformatores. Theoria Kantiana de fide duplex fundamentum habet : a) agnosl cismum rationis speculativae, b) autonomiam rationis practicae et vo­ luntatis. Ex hoc sequitur c) notio Kantiana fidei moralis. 1 Cf. Dictionnaire afiologéliqH» de la loi ιαΙΙηιΙκ/ιη .nt < nlnisnie Kantien, par Ια R. P. Auguste. Vai.icnsim, S. I /Ht ttoumtiH ./# //»..·/··»,*«< (Utholiqw, art. CrMibiliw col. 2300 jwir Ιο I’. Gardki!-. θ 1’· De Methodo Ajwlcgeticae, Conspectus historicus 105 . а) A gnosticismus rationis speculativae : Iuxta Kantium, non possumus habere certitudinem de valore ontologico primorum rationis principiorum, v. g. principium causalitatis est solum principium subjective necessarium (principium syntheticum a priori) ; proinde ratio speculativa non potest demonstrare existentiam Dei, nec immor­ talitatem animae, nec liberum-arbitrium hominis, nec moralem obligationem. б) Autonomia rationis practicae et voluntatis. Ratio practica cognoscit, iuxta Kantium, obligationem moralem, ut quoddam factum internum non solum experi­ mentale sed rationale, tanquam « factum rationis ». Id est : omnis homo sincerus in sua propria conscientia invenit quoddam imperium non hypotheticum sed categoricum, imperium nempe moraliter agendi, quod a Kantio formulatur : ■ age ita ut moralis directio voluntatis tuae principium insimul esse possit legislationis communis » : aliis verbis: fac id quod velles omnes homines facere. Tstud primum principium rationis practicae non formulatur tanquam objective fundatum, sicut in traditional! philo­ sophia : « bonum est faciendum et malum vitandum » ita ut lex dependeat ex natura boni honesti »; sed est solum lex formalis subiective necessaria. — Nec possumus, iuxta Kantium demonstrare fundamentum obligationis moralis esse in Deo legislatore et ultimo fine hominis; imo si a Deo nobis imponeretur obligatio, vita nostra moralis esset servitudo et proinde non esset proprie moralis. Voluntas humana ut sit vere rationalis, moralis ac libera debet sibimetipsi imperativum categoricum imponere sibi ipsi est lex» sine servitute *. Sic voluntas humana remanet autonoma, independens scilicet a superiori lege ab extrinseco imposita. Hoc est principium fundamentale rationalism! et simul individualism!, quia individuum ipsum, non obstante suo egoismo, debet iudicare an actio sua possit esse simul principium legislationis communis. Ex hac notione autonomiae voluntatis procedit thesis quae damnatur ut haeresis in Con­ dio Vaticano (Denz., 180): «ratio humana ita independens est, ut fides ei a Deo imperari non possit», ac si possit admitti obedientia externa, non vero obsequium intellectus». Idem est ac dicere quod dictum est primo in ordine spirituali: «Non s'rviam ». c) Notio fidei moralis. Lex autem moralis non potest subsistere nisi includat ria postulata credenda: libertatem hominis, immortalitatem animae, existentiam Dei. — Etenim 1’ homo non potest moralem obligationem adimplere, nisi sit libet rgo moraliter debemus admittere existentiam liberi-arbitrii, quamvis sit speculative uidemostrabilis ; 20 perfectio praescripta ab imperativo categorico obtineii nequit nisi per infinitam seriem approximationum, proinde requiritur interminatae vitae mtinuatio seu vita futura ; 30 homo qui sequitur in omnibus moralem obligationem 1 Cf. Kant, rondement fie la metaphysique des moeurs, édition V. Delbos, pp. 170-175 : I,’autonomie de la volonté est cette propriété qu’a la volonté d’être à elle-même sa 1 ii indépendamment de toute propriété des objets du vouloir ... Quand la volonté ■ herche sa loi pardessus elle-même, il en résulte toujours une hétéronomie ... Il faut que I 1 raison pratique (la volonté) ne se borne pas à administrer un intérêt étranger, mais u’ellc manifeste uniquement sa propre au tori ré impérative, comme législation suprême ... l e concept de. la volonté divine, tiré des attributs de l’amour de la gloire et de 1 domination, lié aux représentations redoutables de la puissance et de la colère, porait nécessairement le fondement d’un système de morale qui serait juste le con, aire de la moralité», Aliis verbis: Si la loi morale nous était imposée du dehors par I heu, la volonté ne pourrait s’ y soumettre que par crainte, amour ou intére, ce qui ■rait étranger ou contraire à la moralité. Unde, ut notat V. Delbos in sua introductione ad istud opus Kantianum, p. 46 : . Ce principe (de l'autonomie de la volonté) fait valoir pour le monde moral la conption que Rousseau avait soutenue pour l’ordre social, et selon laquelle 1’ homme ■ • I nt se prescrire la loi h laquelle il obéit». ιο6 De Theologia Fundamentali dignus est beatitudine, sed in terra non invenitur stabilis felicitas, unde moraliter debemus admittere eristentiam Dei remuneratoris, prout solus Deus potest in altera vita coniungere virtutem et stabilem beatitndinem. Ergo existentia liberi-arbitrii, Dei remuneratoris, ac vitae futurae admitti debet fide morali seu rationali, nam rationale et morale est haec postulata credere. Certitudo autem huiusce fidei est, iuxta Kantium, subiective et practice!» sufficiens, quia subjective deducitur ex imperativo categorico ; sed est obiective et theorice insufficiens, quia de his veritatibus non datur demonstratio speculativa in realitate obiectiva fundata. Haec fides moralis et rationalis est igitur essentialiter naturalis, nullo modo supernaturalis, fundatur non in auctoritate Dei revelantis, sed in exigentiis nostrae rationis practicae. Amplius, iuxta Kantium haec fides creditur existentia ordinis moralis plane sufficit ; proinde my­ steria Trinitatis, Incarnationis, Eucharistiae, ipsaque oratio, variique ritus ut superstitiones reficienda sunt, vel symbolice interpretanda ut imaginativae expressiones veritatum ordinis moralis. Ad hunc ordinem enim reducitur ordo supernaturalis. Nec arguendum est ex miraculis, quia secundum Kantium, miracu­ la autnon existunt aut saltem a factis naturalibus discerni non possunt (haec est legitima consequentia agnosticismi) ; proinde nullus potest esse certus de facto revelationis, ideoque omnis fides positiva est temeraria et mala, incitans nempe, ait Kantius, ad mendacium et ad fraudem. 1 Mtamen Kantius vocabula Christianismi retinet, sed eis sensum plane diversum assignat. Verbi gratia, peccatum originale nihil aliud est quam pugna inter carnem et spiritum, seu inter sensualitatem et rationem. Christus est solum sapiens perfectis­ simus, exemplar moralium virtutum. lustificatio seu regeneratio nihil aliud est quatq dominatio rationis e*· voluntatis supra passiones. Ecclesia non est utilis nisi ut coetus eorum qui contra sensualitatem luctantur ad efficacius obediendum imperativo categorico, itaque hoc imperativum Spiritui Sancto substituitur. Neque cultus, neque mi nistri requiruntur, nisi ut instrumenta ad legem moralem melius observandam. Ec c.iesia militans est collectio ecclesiarum inter se luctantium. Ecclesia triumphans erit conciliatio ecclesiarum in religione rationali secundum limites rationis. In summa, Kantius i° admittit agnosticismum quoad rationem spe­ culativam, 2° autonomiam rationis practicae et voluntatis, seu conscien­ tiae, cuius exigentiae sunt fundamentum religionis (sic religio fundatui in ethica et non ethica in doctrina de Deo) ; hoc est immanentismus 3° reficit omne supernaturale et Christianismum explicat per evolutio­ nem conscientiae religiosae ; hoc est naturalismus. Haec Kantiana notio fidei a lutherana notione procedit, sed impe rativum categoricum ponitur loco instinctus privati Spiritus Sancti. Haec * Kant, La Religion dans les limites de lu riiï«i»i, IV >■ partit ch , et 6: «La cro yance a la révélation est l’aveu intérieur de s...... rlitinle mébi.tillable Λ nos veux., Mais il est contraire A la conscience de dét litn-i ■ t >i t. <1 -ut on m peut être con vaincu Kant dit it «1«· tide positiva Ecclesi.it · e-d une mipt i -dition absurde et con damnable comme penchant A la fraude et 1 I' peilldn De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 107 tova conceptio, diversis modis, postea rursus apparuit, apud semi-raionalistas ut Hermes, apud protestantes liberales et modernistas. Inter ipso rationalistas, post Kantium, Fichte reducit ordinem su’ rnaturalem ad ordinem moralem, quem pantheistice concipit. Hegel lantheismum evolutionisticum tuetur ; iuxta ipsum tres superiores fornae evolutionis sunt ars, religio et philosophia, ita ut religio tanquam moralis superior sit arté, et philosophia tanquam speculativa cognitio uipremarum rationum rerum superior sit religione, quae tantum symolice veritatem philosophicam proponit. Sic. hegelianismus apparet ut H-rfecta forma rationalism! absoluti, in qua ratio nullo modo subservit idei, sed e contra fidem religiosam ex alto iudicat, et quidquid in fide ion potest subordinari principiis rationis, est reiiciendum ut mythus iut metaphorice interpretandum. Haec philosophica systemata Kantii et Hegel ii, sicut antea systema Spinozae, maxime influxerunt in rationalisticam exegesim Sacrae Scri­ pturae. B. Rationalismus biblicus saeculis XIX et XX apparuit variis sub for­ nis : mythicismus, criticismus evolutionisticus ‘, etc. «) Myticismus nihil aliud est quam mythica interpretatio vel exe­ gesis Sacrae Scripturae, quam proposuerunt de Wette (f 1849) pro Veteri Testamento, et Strauss (f 1874) pro Novo. Facta miraculosa essent solum facta naturalia plus minusve extraordinaria, per imaginationem a neta et adornata, essent mythi sicut fabulae circa Romulum et Re­ nium. Sed quoniam mythi formari non possunt nisi post aliquod tem­ pus, ac proinde mythicismus certis historiae factis contradicebat, a plerisqiie reiectus est. b) Criticismus evolutionisticus tunc propositus est a Baur (f i860) . holae Tubingianae magistro. Baur hegelianam philosophiam Christia­ nismi originibus adaptavit, contendens Christianismum esse quasi syn Ihesim duorum systematum ad invicem oppositorum/scilicet Petrinismi, a S. Petro procedentis, iudaeisque plus minusve faventis, et Paulinismi, .1 S. Paulo propagati, ac gentilibus accomodati. Secundum universalem li gem ab Hegelio expositam, thesis (Petrinismus) et antithesis (Paulinismus) in synthesim superiorem resolutae sunt. Post multos conflictus upparuit conciliatio utriusque systematis in quarto Evangelio, quod falso tribueretur loanni Apostolo. Àuthenticitas enim diversorum librorum Novi Testamenti intrinsecis notis diiudicanda est, secundum methodum Iu gelianam, ita ut antiquiores sint libri in quibus vestigia divisionis in­ to thesim et antithesim apparent, recentiores autem illi qui synthesim m i conciliationem manifestant. Inter criticos rationalistas qui hac meIhodousisunt, citantur Ewald (f 1875), Hitzig (f 1875) Knobel (f 1863), E. A’rzzs ((1891) et recentius Wellhausen qui suum systema evolvit praeser­ tim quoad libros \zeteris Testamenti. c) Explicatio messianica : Omne supernaturale in Evangeliis W. V iedé (f 1901) everrit ; juxta ipsum primi christiani Christum Mes1 Ci. F. Lien iKNHKRCHR. Historié ites hires Religieuses en Allemagne depuis le 1· ' il du 111 e sii'i/c icsii'à nos jours, 2.e écl.. 1888 (trail, angl., 1889). F. R. Braun, ·' 1' Où en est le proliliinr de jesusl Bruxelles 19J2. J. RtccioTTi, Le interpreta♦ l' il i.izionaliste ilell. vita
  • .| t, p. 194-224. De Theologia Fundamentali io8 siam esse finxerunt. Maioris influxus fuit explicatio proposita a J. Weiss (1900), A. Schweitzer (1901) etc. : Christus nullam religionem novam fundare voluit, sed exspectationi messianicae eschatologicae sui tempo-i ris adhaerens, secundum quam desiderabatur finis mundi cum subse-i sequente regno messianico, regno justitiae pacis et felicitatis, in quo Deus omne malum destrueret, illud regnum proxime annuntiavit. Propterea etiam doctrinam moralem provisoriam pro tempore exspecta­ tionis praedicavit. Omnia non concordantia in Evangeliis cum illa ex­ plicatione rejiciuntur tanquam inventiones primitivi Christianismi falso· Christo attributae. In Gallia hic messianismus eschatologicus propu­ gnatus fuit a Loisy (1903). Secundum R. Eisler (1930) Christus seipsum messiam politicum credidit. d) Schola historiae comparatae religionum. Haec schola etiam aprioristice omnem supernaturalitatem in Evangeliis reiecit. Christianismum primitivum interpretata est ac si essentialiter dependeret ab influxu., aliorum religionum, scii, religionum orientalium (Fr. Cumont, 1906),! religionum graecorum (R. Reitzenstein, 1906 ; A. Loisy, 1909), Gnostieismi (W. Bousset, 1907 ; E. De Taye, 1913 ; F. C. Burkitt, 1932) etc· linmo tali methodo existentia historica Christi negatur, ut fecit in Ger­ mania A. Drews (1919), in Anglia J. M. Robertson (1902), ex America W. B. Smith (1906), in Gallia P. L. Couchoud (1924), in Neerlandia G. A. Van der Bergh van Eysinga (1930). e) Methodus hi torico-iormalis (Formegeschichtliche Methode). Haec, schola moderna, praecipue Germanica, de variis formis litterariis inii quirit, quas narrationes de Christo in traditione orali Christianismi pri­ mitivi induerint, priusquam in Evangeliis a redactore fixae fuerint. Com­ muniter existentia historica Christi admittitur. Narrationes autem Evan· geliorum in generali ut commenta popularia religiosa considerantur, ita ut de cetero fere nihil de illo Christo historico constet. Ita K. !.. Smidt (1919), M. Dibelius (1919), R. Bultmann (1921), M. Albert/. (1921), G. Bertram (1022). Hae sunt, saeculo XIX et XX principales formae rationalism! seu naturalismi, quem propagant in variis regionibus multiformes Massonum sectae, de quibus dicit Leo XIII Papa : « Ne quem honestas assimulata, decipiat : potest enim quibusdam videri nihil postulare massones, quod aperte sit religionis morumve sanctitati contrarium ; verumtamen quia sectae ipsius tota in vitio flagitique est ratio et causa, congregare sfl cum eis, eosve quoquomodo iuvare, rectum est non licere Re­ vera multi Massones Deum esse profitentur, quem Magnum Architectum vocant, licet plerique de divina natura pantheisticam conceptionem habeant ; plures aliquam religionem naturalem agnoscunt. Imo quidam Christianismum colunt, sed reiiciendi quidquid supernaturale est in doctrina Christi et Ecclesia scilicet dogmata peccati originalis, Incar4 nationis, Redemptionis, etc.; ac virtutes Christianas reducunt ad vii tutes mere humanas, chantatem ad philanthropiarn et tolerantiam Sic defendunt liberalismum, qui nihil aliud est quam naturale simula< erum supernatural is charitatis, reverentia opinionum hominum etia.HU! * Dl'NZINI.1 K. I·!..i III . II 18',1 De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 109 ' rversorum et despicentia verbi divini ac divinae legis. Haec autem ii ininegatio damnosior est quam aperta negatio, nam utitur velitate :id commendationem erroris. 20 Apologetica protestantium et seniirationalistarrim saeculo XIX et XX1. /1) Apologetae protestantes magis ac magis methodo interna praesertim utuntur. Dividuntur in conservatores et liberales. Protestantes conservatores, ut Tholuck, Delitzsch, Baumstarck, Ebrard intendunt quidem salvare aliqualiter supernaturalem revelationem, ■ . contra rationalistas, defendunt autheticitatem et historicam auci ritatem Evangeliorum ac aliorum librorum N. T. sed principaliter arguunt ex motivis internis. Post Soren Kierkegaard (1813-1855) ultimis temporibus in « TheoI gia dialectica » Protestantium contra rationalismum biblicum extre­ mam oppugnationem excitavit K. Barth cum E. Brunner, F. Gogarten ■tc., licet illi aliqualiter inter se discrepent ‘. K. Barth, revertens ad ; thodoxiam Calvinisticam naturam humanam totaliter impotentem declarat ad cognitionem Dei etiam naturalem, admittit unice fidem in V erbum Dei nobis actualiter et personaliter revelatum. Talis autem fi­ des praeparatione aut defensione non eget, ita ut motiva credibilitatis omnino reiiciantur tanquam non necessaria. Potestantes autem liberales quasi exclusive methodo interna utuntur, propter duas rationes : A. quia generaliter agnosticismum Kantii aut positivistarum admittunt, ideoque reiiciunt possibilitatem Theologiae naturalis et traditionales demostrationes possibilitatis miraculi, eiusque 1 ognoscibilitatis, ac probationes facti revelationis. B. quia, sub influxu Kantismi et Hegelianismi, protestantes liberales concipiunt Christiani­ smum non ut supernaturalem religionem sed ut superiorem formam reli­ gionis naturalis, quae credenda est, non propter auctoritatem Dei reve­ lantis, sed propter suam conformitatem cum aspirationibus nostrae con­ scientiae ; aliis verbis : est obiectum experientia religiosa evidenter di­ gnum. Proinde aut negant mysteria supernaturalia aut ea interpretan­ tur symbola veritatum naturalium. Verba revelationis, miraculi, re­ demptionis retinent, sed rem abnunt aut in dubium vocant. Lutherus reiecerat auctoritatem infallibilem Ecclesiae, protestantes liberales ren1 iunt directe ipsum motivum fidei : auctoritatem Dei revelantis. Inter eos citandi sunt Schleirmacher, Ritshl, Harnack, Troeltsch, In Germania, — A. Sabatier et A. Revillo in Gallia, — H. Drummond, Harris, Mallock in Anglia. Schleiermacher (1768-1834) admittit, cum Kantio, rationem speculativam Dei i i -ntiam demonstrare non posse, ideoque recurrit ad sensum religiosum, qui nihil al i I est quam naturalis sensus seu cognitio nostrae a Deo dependentiae Nescimus t|n lein, ait Schleiermacher. utrum necne Deus sit vere persona a mundo distincta, 1 K. Barth, Die christliche Dogmalik it» Enlaiirl. München, 1927 ; Der Rômerbrief, M hen, 1929°; Dic Kirchliche Dogmalik, München, 1932 ; Credo die H auptprobleme ,1 I logmalik dargr slelllin Inschluss an das apostolisdie Glaubcnsbekenntsis, München, I-, , Cl. J. Ries f> Μ I Dic natrïrliche Goltescrkenntnis in der Théologie der Krisisin Jimmcnhang mil dem Imagobegrif/ bei Calvi», Bonn, 1939. I ΙΟ De Theologia Fundamentali sed in praxi hoc parum refert, dummodo Infinitum aliquomodo sentiamus, et cum eoi communionem quamdam habeamus. Proinde fides non innititur revelatione externa· miraculis et prophetiis confirmata, sed reducitur ad experientiam religiosam cuiusque· et aliorum. Ideoque, secundum Schleiermacher, Revelatio nihil aliud est quam nova· idea Infiniti, quae per evolutionem sensus religiosi concipitur ; v. g. christiani conce· perunt Deum ut Patrem. Item miraculum dicimus quodlibet phaenomenon quod Infi· nito adseribimus. Libri inspirati sunt qui eo tendunt ut in mente nostra religiosos sen-· sus excitent. Christus dicitur Messias et Filius Dei quia multo magis quam caeteri ho-1 mines conscius fuit infiniti *. A. Ritschl2 (1822-1889) hoc systema Christianismi liberalis complere tentavitJ Fatetur cum Kantio conceptus nostros rationales esse mere subiectivos, et cum Schlei-1 ermacher admittit religionem sensu religioso inniti, non tamen pantheismum ample-1 citur. Ab utroque tamen differt prout accipit Sacram Scripturam, praesertim Novum Testamentum, ut historicum religionis fundamentum. Sed, iuxta ipsum, ad conscien-1 tiam seu religiosum sensum spectat ultimo dc librorum Scripturae inspiratione indicare.· eaque in Evangcliis sunt vera quae sensus religiosus approbat. Hac methodo A. Ritschl ducitur ad naturalisticam interpretationem Christianismi· Christus nempe est Filius Dei, quia modo omnino speciali conscius fuit suae unionis· cum Deo. Revelatio est quaedam educatio christianae conscientiae a Deo. MiraculM s int extraordinarii eventus quatenus tanquam divinae benevolentiae testes haberi pos- f sunt : ita unum idemque factum est naturale quoad scientiam et praeternaturale quoad· fidem. Haec distinctio admissa est postea a modernises qui saepius sequuntur proli testantes liberales. Ecclesia denique, iuxta Ritschl, est coetus eo nm qui in Christo cre-li dunt et ex caritate agunt. E. Troeltsch (1865-1923) procedens a doc+rina ab A. Ritschl proposita methodum historicam et philosophicam religioni applicat : Religio ocnsu interno religioso innititur, quo Deus se manifestat. De valore absoluto Christianismi constare non potest, neque· ex motivis externis (miraculis scii, eius revelationem supematuralem probantibus» propter difficultates philosophicas, neque argumentatione idealismi, qua Christianismus ut culmen conceptus religionis manifestaretur. Valor eius sub aspectu religioso vtl ethico est detrminandus, qui a conditione spirituali, sociali atque national! cuiusqu(! populi dependet. Secundum hanc normam Christianismus valorem absolutum noni habet, quamvis illum relate ad evolutionem populorum Europae ut unicam optimanil religionem admittat a. A. Sabatier (t 1901) in Galliam theorias A. Ritschl divulgavit, symbolicam in­ terpretationem Christianismi proposuit et etiam ad pantheismum tendit4. Postell tractando de revelatione, videbimus explicite quomodo definivit religionem, revelatio-l nem, inspirationem, miraculum et dogma. Revelatio nihil aliud est, iuxta ipsum, nisi * Cf. G. Goyau, L’Allemagne religieuse : le Protestantisme, Paris, Perrin, 1898. I 2 Cf. Die Christliche Lehre vor der Rechtfertigung und Vcrsà'hnung, 3 vol., 1870-1874 J Voir aussi Henri Schoen, Les Origines historiques de la théologie de Ritschl., Paris, Fi schbacher, 1893. 3 E. Troeltsch, Die Absolutheit des Christentuus und die Religionsgeschichte, Tu bingen, 1912; Der Jlistorismus und seine Ubertvindung, Berlin, io2.| ; Glaubenslere (cd I M. Troeltsch), München, 1925. Cf. E. Sfiesz, Die Religionsthcoric von I-. Troeltsch, 1927 a J. Fehr, Der IVeg sur dialcktische Théologie, Divus Thom.is (I r i, XIV, 1936, p. 163· ι8ο. * Praecipua eius opera sunt : Esquisse d'une /'Λι/ι>λιι/·Λι< dr hi Religion d'aprds Μ Psychologie et Γ histoire, Paris, Fischbacher, 1H97 l> lirli c i:. d'autorité et la RcligioU de l'Esprit, Ibid., 1903, De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus. tu progressiva Dei cognitio intra cuiuslibet individui conscientiam sese manifestantis haec utem cognitio multo vividior fuit apud Prophetas et praesertim apud Christum. 1’roinde religiosa inspiratio librorum Sacrae Scripturae non videtur esse psychologice lisHncta ab inspiratione poetica. Miraculum scientifice demonstrari nequit, sed fide percipitur ut exauditio divina nostrae orationis. Prophetia non est miraculosa praecoInitio ac praedictio luturi contingentis, sed solum perfectior conceptus divinitatis, mstitiae et caritatis, cum firma fiducia quod lex et voluntas divina iriiplebitur Modernistae fere has omnes doctrinas admiserunt. Unde patet methodum internam esse quasi exclusivam methodum Apologeticae protestantium liberalium : quod necessario provenant ex eorum conceptione de Revelatione et de fide, quae conceptio omne su­ pernatural excludit, quamvis aliquando Christiana verba retineat. B) Apologetica se mirat ional istarum. — Ecclesia catholica semirationalismum vocat doctrinam quorundam catholicorum, Hermes, < 'ifinther, Frohschammer, qui sub influxu kantismi et hegelianismi ad iationalisinum inclinaverunt. Equidem non negaverunt factum supernat urale revelationis, sed dixerunt : in revelatione divina nulla mysteria i idemostrabilia contineri, sed universa fidei dogmata posse per ratio­ nem rite excultam e naturalibus principiis intelligi et demostrari, modo Haec dogmata ipsi rationi tanquam obiecta proposita fuerint 1 Unde myieria Trinitatis, Incarnationis non excederent sua naturâ intellectum < reatum, et omnia indiscriminatim dogmata religionis christianae essent obiectum naturalis scientiae seu philosophiae. Sic semirationalistae de1 ruebant essentialem supernaturalitatem fidei. Ex hac mutatione notionis fidei sequebantur nova credibilitatis notio ut apparet praesertim apud Hermesiim. Breviter dicendum est quomodo . pologetice procedebat Hermes. Hoc actualitate non caret, nam plures apologetae plus minusve modernistae, vias Kantii sequentes, saepius sicut Hermes locuti sunt. Videamus a) fundamentum philosophicum hermesianismi, et b) theoriam hermesianam fidei. (Est idem processus ac in theoria Kantiana). a} Fundamentum philosophicum hermesianismi duplex est, nega­ tivum et positivum, scilicet agnosticismus rationis speculative et auton< unia rationis practicae. Agnosticismus raiionis speculativae ·. Despiciens omnes doctores Ecclesiae, Hermes i ms est universam Theologiam in tenebris hactenus iacuisse, et secundum novam instituere8. Methodus hermesiana a dubio incipit et in dubio perseverat donec ratio nécessi­ tai· non impellatur ad illud dubium exuendum 1*3. Nec agitur, solum de dubio hypo­ 1 Cf. Denzinger, nn. 1708-1814, 1796. 8 Opera eius praecipua sunt : ·> Introductio philosophica ad theologiam Christianam, >< Dogmatica Christiana catholica ». — Cf. Vacant, Etudes, sur le Concile du Vatican, 1 I, pp. 124-127, pp soi 6. t. Il, p. 31, 67-76. 19(1. 3 < f. Dbnzinokk, Ench., 11. 1619. ' 112 De Theologia Fundamentali thetico vel methodico, sed de dubio vero, absoluto, ac universali saltem ad tempus. V. g. iuxta Hermesium. catholici iustam causam habere possunt, fidem, quam sub Ecclesiae magisterio iam susceperunt, assensu supsenso in dubium vocandi, donec demonstrationem scientificam credibilitatis et veritatis fidei suae absolverint. Quod damnatur ut haeresis in Concilio Vaticano (Deminger, n. 1S15) *. Sic igitur a dubio incipiens, Hermes, post longam, subtilem inquisitionem con­ cludit, sicut Kant, a ratione theoretica nihil aliud haberi posse quam persuasionem meri subiectivam realilatis obiedivae, quae reipsa potest esse solum phaenomenalis et appa-i rens. A fortiori, iuxta Hermesium, ratio theoretica non pote;t demonstrare absolutam distinctionem Dei a mundo, nec divinam omnipotentiam, nec possibilitatem miraculi. Hoc est agnosticismus speculativae rationis. Quantum vero ad rationem prodicam constituit Hermes, ad mentem Kantii, eam autonomam esse, seu supremam legislatricem, cuius imperativum categoricum est « Exhibe pure et serva in te et in aliis dignitatem humanam ». In virtute huiusçé principii ratio practica nobis imponit fines practices seu morales necessarios. Ft quotiesi aliquod officium imponit, hoc ipso toties obligat ad id omne sine quo officium illud adimpleri non posset. Ideo, iuxta Hermesium, quandoque exurgit obligatio admittendi pro vero, non obstante theoretica dubitatione, aut testimonium sensuum externorum, aut peritiam et honestatem hominum, aut experientiam aliorum sive coaevorum sive praeteritorum, ac proinde veritatem historiae et miraculorum. In hisce casibus, quam­ vis ratio theoretica semper dubitare possit, vi rationis praeficae obiectivam réalisatem ut veram admittere debemus. Sic, quod est speculative dubium, fit practice certum ; et certitudo moralis, quae admittitur ab Hermesio, est certitudo moralis not spei ulativa, sed solum practica, id est ad agendum non ad rem ipsam ccgnoscen dam ; scilicet agendum est ac si res esset objective certa. Hoc est fundamentum phi losophicum hermesianismi. b) Theoria hermesiatia de fide ex praedictis sequitur. Etenim, his positis, motiva credibilitatis', quae comuniter ab Ecclesia proponuntur, id est miracula, sunt solum -probabilia speculative. Hoc damnatur a Pio IX Encyclica « Qui plui ibus » contra Hermesianos : ’ Summus Pontifex af­ firmat quod « recta fidei veritatem demonstrat . . . Humana quidem ra­ tio, ne in tanti momenti negotio decipiantur et erret, divinae revelatio­ nis factum diligenter inquirat oportet, ut certo sibi constet, Deum essi locum ...»3 et in Cone. Vatie, damnatur ut haeresis doctrina eorum qui dicunt : « divinam religionis christianae originem miraculis rite pro bari, non posse ». Quodnam est igitur motivum formule fidei iuxta Hermesium, si fac­ tum revelationis non est proprie certum ? Non est auctoritas Dei reve lantis sed quaedam exigentia practica. « Semirationalistae, ut ait Schemai prosynodale Concilii Vaticani,4 negant auctoritatem Dei loquentis esse motivum formale fidei, quâ fideles nominamur et sumus . . . Docent enim, omnem firmam persuasionem de Deo et de rebus divinis esse fidem illam proprie dictam, a qua fideles denominamur, etiamsi motivum ampl Cf. Vacant, Etudes sur le Concile du Vatican, 1 II. pp. 167 et 6or. 4 Vacant, Etuaes sur le Concile du Vatican, t II pp 1 .■<> et 595 (Schema pro : synodal d'une constitution dogmatique sur la Doctrine catholique, 11. Will). 3 Denzingkk, η. 1Ή7. Cfr. Vacant, Etudes sur le Concile du Valu.if I 1, p 591, De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 113 tendi et tenendi veritatem non sit auctoritas Dei, sed veritas teneatur et solummodo propter perspectum intrinsecum nexum idearum ». Hermes dicit expresse : « Si auctoritas designatur ut unicum motivum fidei atque adeo ut eius fundamentum, hoc ipso intrinseca firmitas fidei subverti­ tur » ‘. Paulo antea dixerat : « Si velimus fidem definire, dicendum est, fidem esse in nobis statum certitudinis seu persuasionis de veritate rei > ognitae, in quem statum inducimur per necessarium assensum rationis theoreticae, vel per necessarium consensum rationis praticae. Haec fides rationalis est finis supremus totius philosophiae, unica vera norma ho­ minis in hac vita, et necessaria conditio ad eius elevationem »2. Sic fides divina reducitur ad fidem rationalem, quod damnatur ut haeresis in Concilio Vaticano (Denzinger, 1811) ; iam Innocentius XI damna­ verat hanc propositionem : « fides late dicta, ex testimonio creatura­ rum similive motivo, ad iustificationem sufficit » ’. Proinde Hermes dicebat, quod damnatum est etiam ut haeresis in Concilio Vaticano (Denz., 1814) : « assensum fidei christianae non esse liberum sed argu­ mentis humanae rationis necessario produci ; et ad solam fidem vivam quae per caritatem operatur, gratiam Dei necessariam esse ». Hanc autem doctrinam Hermes duplicter explicabat simplicibus fidelibus et philosophis. Iuxta ipsum 4, simplices fideles debent mysteria Christianismi credere propter revelationem et revelationem ipsam propter obligationem admittendi veritatem reli­ giosam et moralem, nam absque revelatione hanc veritatem saltem explicite cognoere non possunt. Sola ratione ad eam non pervenirent. Proinde moralitcr tenentur velationem accipere; ideoque, iuxta Hermesium, propter hanc obligationem certi int de veritate revelationis. Pro philosophis vero, revelatio non est necessaria ad cognoscendam veritatem 1 ligiosam et moralem, ad eam pervenire possunt ex consideratione exigentiarum 1 itionis practicae, et propter has exigentias admittere debent mysteria, v. g. myste lium Redemptionis. Ideoque hermesiani intendebant demonstrare dogmata saltem •eundum rationem practicam (cf. Denzinger, r. 1636) : de mysteriis autem nondum ih monstratis necesse non erat habere fidem explicitam. — Attamen, addebat Her­ mes, ipsi philosophi quamvis revelatione non indigeant, debent admittere factum reveI tionis tanquam simplicibus fidelibus necessarium, et tamquam conditionem primae propositionis mysteriorum quae postea fiunt paulatim magis ac magis intelligibilia et denique demonstrantur a ratione practica. Haec omnia damnantur ut haeresis a Concilio Vaticano, dum con­ fia Hermesium definit motivum formale fidei esse auctoritatem Dei re\ dantis. (Denzinger, 1811) 5. • 1 Introductio philos, ad Theol., p. 265. 2 Ibid., p. 259. 8 Denzinger, n. 1173. 4 Vacant, Etudes sur le Concile du Vatican, t. 1, p. 126. ■' Vacant, ibid., t. II, p. 196. Vide etiam circa Hermesianismum, Perrone, de l ·. 1 ·. theologicis, pars 111, sect. I, 2. § 3, et Démonstrations évangéliques, Micne, 1 X.IV, col. 956. (lAKUiuoii-I.AOXAHrii, IU KrVelalioHt (vol. I), 114 De Theologia Fundamentali Haec sufficiunt quoad methodum Apologeticae apud semirationalistas. Quidam Apologetae qui plus minusve sequuntur vias Kantii, ac admittunt primatum rationis practicae et actionis proposuerunt, ut statim dicemus, methodum Apologeticae quae affinitate cum Hermesianismo non caret (cf. Encyclicam Pascendi, Denzinger, n. 2103). Inter errores ad Apologeticam pertinentes, saeculo XIX, Ecclesia damnavit etiam ftdeismum et traditionalismiim L. Bautain et A. Bonnetty, iuxta quod humana ratio non potest cum certitudine probare et cognoscere factum revelationis, imo nec. existentiam Dei, infinitatem perfectionum eius, animae rationalis spiritualitatem et libertatem. Bau­ tain debuit subscribere his propositionibus : « quoad has quaestiones varias ratio fidem praecedit, debetque ad eam nos conducere ». «Quamvis debilis et obscura reddita sit ratio per peccatum originale, remansit ta­ men in ea sat claritatis et virtutis ut ducat nos cum certitudine ad (cognoscendam) existentiam Dei, ad revelationem factam ludaeis per Moysen et Christianis per adorabilem nostrum Hominem-Deum » (Den­ zinger, 1622-1627, 1649-1652). 3° Apologetica catholicorum. saeculo XIX. — Inter catholi­ cos quoad Apologeticam saeculo XIX distingui possunt tres categoriae, scilicet Theologi-Apologetae et nonnulli Philosophi-Apologetae qui in duas classes subdividuntur. A. Theologi-Apologetae, propter supernaturalitatem mysteriorum revelatorum, utuntur praesertim methodo externa (sive extrinseca, sive intrinseca) et secundario methodo interna ad modum praeparationis et confirmationis. Isti concipiunt generaliter Apologeticam ut Theologiam fundamentalem. B. Plures Philosophi-Apologetae, ut Olle Laprune in Gallia, qui valorem ontologicum rationis speculativae simpliciter admittunt, prae­ cipue untuntur methodo interna simul cum methodo externa intrinseca, et quasi secundario methodo externa extrinseca, scilicet miraculis. C. Quidam Philosophi-Apologetae, ut Blondel, qui primatum ac­ tionis et rationis practicae tenent, defundunt primatum methodi irnmanentiae vel internae, ita ut sine illa aliae methodi inefficaces remane­ rent. — Sub hoc aspectu Apologetica concipitur ut philosophia religio­ nis non ut Theologia fundamentalis. Breviter haec sunt explicanda. A. Theologi-Apologetae inter quos citantur Frayssinous, Rosaven, Lacordaire, Brugère, Hettinger, Perrone, Ottiger, Zigliara, Tanque rey, etc., determinant methodum Apologeticae ex fine ad quem tendit scilicet : mysteria supernaturalia firmissime credenda propter aucto­ ritatem Dei revelantis. Proinde eorum methodus est praesertim externa a) Ututntur criteriis externis-intrinsecis ad ostendendam excellen tiam Christianismi in se et relative ad alias religiones : insistunt in pu­ ritate, harmonia, sublimitate doctrinae Christi. Imo manifestant in mirabili vita Ecclesiae miraculum morale ac « divinae suae legationis testimonium irrefragabile» ut dicit Cone. Vatie. (Denz. 1794). Sic P. Lacordaire, O. P., ostendit doctrinae 1 hrisliun ■>. . . ellentiam, harmoniam firmitatem, et praeclaras virtutes ipiae sunl Cln 1sthlliluml pilvilegium, praesertiir De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 115 'mmilitatem, castitatem, et caritatem. Ita demonstrat religionis Christi divinitatem ' x miris fructibus quos in ordine sociali et morali profert *. Et quia mirabilis vita Ecclesiae iam apparet ut miraculum morale, facilis est transitus ad considerationem miraculorum sensibilium, quae ab historia referuntur. ά) Theologi-Apologetae utuntur criteriis externis extrinsecis, idest miraculis ordinis physici et prophetiis, ad probandum proprie non so­ lum excellentiam sed divinam originem Christianismi, cuius omnia dog­ mata sunt firmissime credenda, etsi quaedam (ut Trinitas, aeternitas poenarum) valde obscura maneant. Ad originem divinam totius doctri­ nae Christi probandam adducitur « miraculum tanquam conveniens lestimonium, dum operatio visibilis, quae non potest esse nisi divina, ostendit doctorem veritatis invisibiliter inspiratum », ut dixerat S. Tho­ mas I, C. Gentes, c. 6. Saeculo xix, argumentum ex miraculis defendunt praesertim inter Apologetas traditionales, Frayssinous, Nicolas, Brugère, Hettinger, contra rationalismum philoso­ phicum, et contra rationalismum biblicum de Valroger, H. Wallon, Vigouroux, etc. c) Theologi-Apologetae untuntur etiam criteriis internis, scilicet aspirationibus legitimis nostrae naturae, sed secundario ad modum prae­ parationis et confirmationis. Ostendunt nempe aspirationes legimatis nostrae naturae praesertim superiores in solo Christianismo satiari non 1 i aliis religionibus aut in systematibus philosophicis, imo Christianinum insimul superare has naturales aspirationes (V. g. quis posset na­ turaliter desiderare Incarnationem, Eucharistiam ; haec donasupematu1 ilia infinite excedunt desiderium nostrum naturale et tamen, quod mi1 ibilissimum est, sunt profundissime conformia nostris altioribus aspitionibus) — Haec motiva interna potius exponuntur in praedicatione ■ ; directione animarum, scilicet in Apologetica practica quam in ma­ nualibus Apologeticae. Speculative autem in ipsa Theologia dogmatica 1 morali ostenditur convenientia mysteriorum et praeceptorum. His motivis internis usi sunt praesertim Chateaubriand (le Génie du Christainisme, 1 ·>ζ), Lamennais (Essais sur ΓIndifférence en matière de religion, 1817). Lacordaire (< i nférences), Bougaud (Le Christianisme et les temps présents, 8e éd., 1901). Item de 1 l'iffie optime scripsit de Christianismo cum aliis religionibus comparato. Hi auctores exponunt generaliter quasi per modum unius argumenta interna (ex h 1 linitionibus) et argumenta externa intrinseca (ex excellentia et fecunditate Chri1 Cf. Lacordaire, O. P., Conférences, année 1835. i.è c. De la nécessité d’une I 1 e enseignante, et de son caractère distinctif ; année 1843, Des effets de la doctrine 1 ■ .’lique su l’esprit (la certitude qu’elle produit et l'opposition extiaordinaire qu’elle I" ■ Imi ; humilité, chasteté, charité, veitu de religion) ; année 1845, Des effets delà I' ■ ί inc catholique sur la société (au poin de vue intellectuel, quant au principe du droit, <|n mt ;ï la propriété, il la famille, fl l’autorité, quant A la communauté des biens et de IVIr) ; — année 18.|<>, //'.m Christ (De sa vie intime, de sa puissance pubblique, de ses ill..... 'es, de rétubleeii'iiinnt, de la perpétuité et du progrès du régne du Jésus-Christ). 116 De Theologia Fundamentalis stianismi). Unde Card. Dechamps * statuit demonstrationem christiano-catholicani duplici inniti facto, omnibus obvio, uno quidem interno, altero externo. Factum internum est indigentia nostra alicuius auctoritatis, cui plane fidere pessimus, circa omnia quae ad finem ultimum spectant. Factum externum est existentia Eccicsiae, quae auctoritatem infallibilem in rebus religiesis sibi vindicat, et se ostendit credi­ bilem propter suam mirabilem vitam et fecunditatem in ordine morali. Item notandus est Card Newman î. Theologi Apologetae igitur utuntur solum secundario motivis in­ ternis, et negant methodi immanentiae primatum seu prioritatem va­ lons, admittunt solum eius prioritatem temporis, prout disponit subiectum ad considerationem aliorum motivorum credibilitatis, et prout postea confirmat alia argumenta Prioritas autem perfectionis, iuxta Theologos-Apologetas pertinet ad methodum quae maxime accedit ad finem Apologeticae, scilicet ad probandam credibilitatem mysteriorum fidei tanquam a Deo manifeste revelatorum Haec methodus est methodus externa, arguens ex mi­ raculis aut ex mirabili vita Ecclesiae tanquam ex miraculo morali, i Methodus interna potest habere aliquam prioritatem quoad nos, ex parte subiecti, prout disponit subiectum, sed non quoad se, ex parte obiecti. Ita communiter sentiunt Theologi-Apologetae. II) I’i i res Philosopiii-Apologetae, ut Ollé-Laprune 5, FonsegrivE, >n Gallia existimant praedictam Theologorum methodum ho­ diernis mentibus non satis accommodatam ; nam, ut dicunt, argumenta ex historia Ecclesiae quae miracula primi temporis Christianismi refe­ runt ac mirabilem vitam Ecclesiae ostendunt, vim non habent ad mo­ vendos efficaciter animos hodiernorum, qui praeiudiciis imbuti omne supernaturale a priori reiiciunt. Insuper hodierni proclamant cum Kan1 Card. Dechamps, Œuvres, Dessain, Malines, Entretiens sur la démonstration catholique, 1861. 2 Card. Newman rationi speculativae parum fidens, argumentis psychologicis, mo­ ralibus et histoiicis praecipue insistit. Ostendit harmoniam Christianismi cum reli­ gione naturali, quam veram esse conscientia testatur. Attamen ostendit etiam inter ventum divinae Providentiae quoad monotheismi praeservationem apud Judaeos, quoad adimpletionem messianicarum prophetiarum in Christo et quoad miram christiani­ smi diffusionem. 3 Haec autem prioritas temporis opponitur prioritati perfectionis, nam dispositio imperfectior est quam id ad quod disponit : nec mirum est quod postea confirmet, quoniam, ut ostendit pluries Aristoteles et S. Thomas : « sicut dispositio in via gene, rationis praecedit perfectionem ad quam disponit, in his quae successive perficiuntur, ita naturaliter perfectionem sequitur quam aliquis iam consecutus est, sicut calor qui fuit dispositio ad formam ignis est effectus fluens a forma ignis iam praeexistentis III.a q. 7, a. 13, ad. 2. Item phantasma disponit ad ideam et postea eam exprimit sensibiliter, vel emotio disponit ad volitionem et postea eam sequitur ut volita. I 4 Pluries in hoc opere utimur hac expressione « mysteria Fidei sunt evidenter cre­ dibilia, tanquam a Deo manifeste revelata ». Sensus clarus est ex contextu ; non ne­ gamus enim obscuritatem horum mysteriorum, quae in caelo tantum fient nobis manifesta sed illud solum affirmamus, scii. ; manifest uni esi ea a Deo revelata fuisse, quod brevius asseritur in p-aedicta formula. Hae duae tormuae se habent ut pr<>( positio modalis de ro et propositio modalis de dicto 5 Oli.î-.-I.apriink, De la Certitude morale, iHHu I l'm ,1e Ia cir, ,|.<· ί·<1., 189/, Là Philosophie et le temps prisent. 1890. La Vitalih ■ lutin une, 190t. liaison et Rtu iionalisme. — Fonskorivk, Le Catholicisme et la *et de ΓΙ sprit. 1899. De Methodo Λ pologel n ae, Conspectus historicus 117 lio autonomiam rationis, et proinde nolunt admittere doctrinam reliiosam auctoritative a Deo et Ecclesia propositam, nisi prius ex intima >nsideratione Christianismi eius necessitas saltem practica appareat. Proinde, hi Philosophi-Apologetae considerantes potius incredulos mvertendos quam finem Apologeticae, praesertim utuntur criteriis. inrnis ac externis-intrinsecis. Attamen criteria externa-extrinseca, sci­ licet miracula non reiiciunt, sed ea proponunt quasi secundario, quando praeiudicia iam sunt remota. Ideo incipiunt ostendere conformitatem hristianismi cum aspirationibus nostrae naturae, et in solo Christia­ nismo et catholicismo remedium nostrae miseriae, ut appareat necessilas saltem practica amplectendi doctrinam Ecclesiae catholicae. Fere i militer procedebat F. Brunetière. In his systematibus, frequenter nimis deprimuntur vires rationis naturalis, sicut ■ pud Pascal; generaliter tamen admittitur valor ontologicus rationis speculativae (iam non consideratis exigentiis practicis vitae humanae ; sic existentia Dei et mira■ ulorum a ratione speculativa certo cognosci possunt, quamvis, ut aiunt, percipi queant nisi positis quibusdam dispositionibus moralibus, scilicet perfecta sinceritate ■ 1 bona voluntate. Haec methodus iuxta theo'ogos, utilis est et accommodata hodiernis mentibus d ut sit sufficiens ad veram credibilitatem manifestandam, debet ostendere non ■lum necessitatem moralem amplectendi catholicismum ad vitam moralem integram .sequendam, sed etiam originem divinam doctrinae Christi et Ecclesiae quoniam mysteria fidei sunt credenda propter auctoritatem Dei revelantis et non proptèr ■rum necessitatem ad recte vivendum. C) Quidam vero Philosophi-Apologetae ut M. Blondel1, P. I.ABERTHONNIERE 1 2, agnosticismo rationis speculativae indulgent et no­ vam Apologeticae methodum proponunt ad ostendendum agnosticis ■ i immanentistis nostri temporis veritatem catholicae fidei. Affirmant I rimatum methodi immanentiae, ita ut hac remota aliae methodi inef­ ficaces remanerent. Duplici fundamento haec nova methodus nititur, scii, agnosticismo moderato et semiimmanentismo. Hic agnosticismus moderatus in hoc ■ onsistit : ratio speculativa non potest suum valorem ontologicum de1 ndere nisi secundum exigentias practicas actionis humanae. Cognitio imstra speculativa, remotis exigentiis actionis, remanet notionalis et -ubiectiva, ponit solum problema actionis et actionem dirigit ; per actiou in vero attingitur realitas obiectiva 3* 5. Unde reficienda est antiqua defi1 Blondel, Lettre sur les esingeces de la Pensée contemporaine en matière d'Apotique. — Annales de Philosophie chrétienne, Janv, - Juill. 1897. — L'Action, 1893. 2 P. Labertonnière pluries impugnavit veterem theologorum methodum et philosophiam scholasticam in Annales de Philosophie chrétienne, quarum collectio ab ..... 1905 ad 1913 damnata est a S. Congregatione Indicis. 5 Cf. Blondel, [’Action (1993), p. 463. « Pour la science, entre ce qui paraît être n un.iis et ce qui est, quelle différence saurait-on découvrir? et comment distinguer ■ alité même d’avri un, nu ti ible et permanente illusion ou, pour ainsi parler, d’avec II" apparence éternelle ' f*oi ιΐ,ιιιι . . I Γ niée très juste en son fond que rien ne peut entrer eu l’homme qui ne . .«7< de lui et ne corresponde en quelque façon A un besoin d'expansion, et que ni 1 oinim fait historique, ni comme De Methodo Apologeticae, Conspectus historicus 119 Ex hoc duplici fundamento haec nova methodus immanentiae quam­ dam affinitatem habet cum inodernismo et hermesianismo. His autem principiis positis, quid dicunt hi novi Apologetae de diversis criteriis Apologeticae ? > a) Quoad criteria externa-extrinseca, non agnoscunt philosophicam cognoscielitatem vis probativae miraculi. Nam, iuxta eos, ratio speculativa remotis exigentiis ■ i tionis humanae, non potest certo cognoscere realitatem ontologicam, nec aliquod ctum separatum extramentale. Imo, separatio phaenomenorum sicut fixitas legum naturae pertinet solum ad nostrum modum concipiendi, non ad realitatem quae sem­ iter mutatur. Unde miraculum non est derogatio legibus naturae ut sunt in re, sed ierogatio legibus apparentibus (dérogationis «aux apparences anthropomorphiques» iit Blondel, «à un ordre illusoire» dicit P. Laberthonnière *. In hoc apparet vesti­ gium agnosticism! Kantiani. Ideoque valor ontologicus miraculi, qui a sensu communi admittitur, non potest l ientifice nec philosophice defendi, ut in miraculo appareat specialis interventio Dei ad revelationis factum confirmandum et probandum. Miraculum habet solum olorum symbolicum, scilicet nobis manifestat Dei praesentiam in mundo, in vita notra ac proinde provocat animum ad examen religionis, quam symbolice confirmat. Imo hic valor symbolicus miraculi non potest percipi nisi a mentibus iam moraliter onsciis exigentiarum actionis moralis humanae, ac recte dispositis ad admittendam ictionem divinam in factis ordinariis. Unde, iuxta Blondel !, si miraculum intime (mctaphysice) scrutatur, in eo non plus invenitur quam in factis ordinariis; sed in facto maxime ordinario non minus invenitur quam in miraculo; in omnibus enim factis, animo recte disposito apparet praesentia actionis divinae, sed per miraculum attentio nostra cogitur, et symbolice />: 'Vocatur ad examen religionis. Criteria igitur externa extrinseca, ut miraculum, supposito agnosticismo rationis peculativae, non possunt scientifice nec philosophice defendi ut interventiones spo­ ndes Dei ad probandum factum revelationis, sed habent valorem symbolicum exi­ gentiis actionis nostrae subordinatum, et excitant animum ad examen religionis quam iibolice confirmant. Aliis verbis, vis probativa miraculi subordinatur criteriis interII. seu methodo immanentiae, quae primatum tenet. 1 h eignement tradionnel, ni comme obligation surajoutée du dehors, il n’y a pour Im vérité qui compte et précepte admissible sans être, de quelque manière, autonome ci autochtone ». * Cf. Bulletin de la Société français de Phlosophie Juin 1911, p. 144 . . . Mars 1912, p 143; et P. de Tonquédec, Immenénce, p. 200-227. • Cf. L’Action p. 396 : « L’ idée de lois fixes dans la nature n'est q’une idole ; . 1 .que phénomène est un cas singulier et une solution unique. A aller au fond des ■ i.· .es. il n’y a rien de plus sans doute dans le miracle que dans la moindre des 1 1 * 11 ordinaires, mais aussi il n’y a rien de moins dans le plus ordinaire des faits que 1I1 le miracle : et voila le sens de ces brusqueries exceptionnelles qui provoquent I 1.flexion à des conclusions plus générales. Ce qu’elles révélent, c’est que le divin n 1 pas seulement dans ce qui semble dépasser la puissance accoutumée de l’homme i l b- la nature, mais partout là même où nous estimons volontiers que l’homme et I 1 lure se suffisent. Les miracles ne sont donc miraculeux qu’au regard de ceux ipi ont déjà prêts à reconnaître l’action divine dans les événements et les actes les Ifilu 1 habituels. Ces coups brusques n’agissent qu’autant qu'on en saisit, non pas le i«i. ’villeux sensible, qti’i il-ce que cela, mais le sens symbolique». 120 De Theologia Fundamentali δ) Motivum autem externum intrinsecum, scit, mirabilis vita Ecclesiae quid va! let in hac nova apologetica? Iuxta Cone. Vatie, est «divinae legationis Ecclesiae! testimonium irrefragabile» tanquam miraculum morale. (Denz., 1794). Sed suppositis principiis huiusce novae apologeticae, philosophice e*· scientificel non potest discerni miraculum physicum, quomodo discerneretur miraculum morale ?Ί Manifestatur quidem, ut ipsi modernistae admittunt, aliquid ■ incognitum » celaril in vita Ecclesiae, sed quomodo ostendi potest in ea supernaturalis interventio Dei ?'] Unde, secundum hanc novam apologeticam, valor huiusce motivi sicut et miraculiI videtur esse solum symbolicus ad manifestandam praesentiam actionis divinae in . mundo, in vita nostra et speciatim in Ecclesia, nondum vero probatur Ecclesiam esse1 non solum superiorem formam evolutionis religiosae, sed ab ipso Deo supernatura-j liter fundatam. Imo valor symbolicus huiusce motivi subordinatur criteriis internis et non potest apparere nisi menjibus iam consciis exigentiarum actionis moralishumanae *. c) Quoad criteria interna, hi Apologetae horum valorem exaggerant , cum enimJ miraculorum vim minuant, aspirationes et exigentias nostrae naturae nimis extollunt! Blondel et Laberthonnière intendunt demonstrare supernaturalem religionem etsi] humanae naturae indebitam, aliquo modo tamen postulari a nostra natura ad per—1 fectam evolutionem nostrarum facultatum, ita ut illam amplecti teneamur. Sic] ostendunt nobis messe aspirationes ad aliquid superius, infinitum et divinum, quod.1 tanquam ultimum finem necessitate naturae desideramus. Sed non possumus Ensi infinitum attingere, sine eius auxilio, ideo ab intrinseco a nostra natura postulaturi adiutorium supernaturale Dei, id est revelatio ; * postulatur etiam iuxta Blondel! mediator et salvator, quo mediante ad Deum accedere valeamus. Deinde historiée] ostenditur in solo Christianismo et Catholicismo haec divina auxilia postulata in-l veniri. Denique origo divina Catholicism!, quae symbolice manifestatur per miracula et mirabilem vitam Ecclesiae, fit practice certa in ipsa experientia religionis Christianae sub auxilio gratiae1*3. Sic religio supernaturalis est quodammodo ab intrinseco postufl 1 Cf. Blondel, l'Aetion, p. 395; «Qu’ils soient ou non surnaturels en leur prin-4 cipe, ce n’est point dans les signes sensibles eux-mêmes, qu’ïf faut voir l'origine de] notre idée de révélation. C’est pat le développement de l'activité pratique et grâce à l'effort de la volonté pour s'égaler à son propre élan, qu’est né, on a vu comment, le fcesoiiM d’une correspondance extérieure et.d’un complément nécessaire à notre action intime »; —I p. 397 : «Ce n’est donc pas de la révélation même (dans l'hypothèse où elle est), ni des] phénomènes naturels (dans l’hypothèse où elle n’est pas) que peut venir à 1’honiine] l’idée de préceptes ou de dogmes révéles. C'est d’une initiative interne que jaillit cette notion‘J 1 Cf. Blondel, Γ Action, p. 462 : « Il est impossible que l'orde surnaturel ne soit] pas puisque l'ordre naturel tout entier le garantit en l’exigeant». Item Lettre, 3.0! art., p. 608, et 6,e art., p. 345. 3 Cf. VAction, p. 402. « Il s’offre à l’homme des actes qui, par hypothèse, sont] purement de foi ; des actes qu’il n’a aucune raison naturelle de s'imposer... S’il est conséquent, il faut qu’il essaye', et la raison de cette expérience, c’est d’apporter, dans le contrat souhaité, toute la part de l'homme, en agissant pour ce qui n’est rien d··■ 'halitatis nostrae ad superiores tendentias animae implendas, et ut agnoscamus h1 ' K tionem harum aspirationum in Christianismo inveniri. Possumus nostram H'l' c tudinem experiri secundum illud S. Augustini ; « Irrequietum est cor nostrum I"" . requiescat in te». Instant theologi ; non solvitur quaestio, remittitur solum: et rursus apparet pro­ bi' , quoad primam ordinationem generis humani ad finem supernaturaiem ; utrum dans un monde nouveau où nulle spéculation philosophique ne peut la conni la suivre ». • 1 LaberthoNNIIckk, .-I filiales fie Philosophie chrétienne, février 1008, pp. 502-508 1 lue i<)o8, pp. 70-78, janvier, 1910, p. 400. ii II1 122 De Theolcgia Fundamentali nempe haec ordinatio fuerit omnino gratuita, an postulata ab intrinseco, ut volebant ostendere novi Apologetae vi principii immanentiae. Hoc enim principium servatuij aut non servatur in hac prima ordinatione. Si non servetur, haec nova Apologetica non probat suum intentum, et remanent sine solutione obiectiones naturalismi. Si e contra principium immanentiae etiam in hac prima ordinatione servetur, quomodl vitari potest error Baii ? — Non remanent effugium nisi forte in peiori errore, scilice in negatione valoris ontologici nostrae rationis ; sic exigentia ordinis supernatural i| esset solum subiective, non obiective necessaria *. Unde Encyclica Pascendi notat : « non desiderari e catholicis horna nibus, qui, quamvis immanentiae doctrinam ut doctrinam reiiciunt, e< tamen pro apologesi utuntur ; idque adeo incauti faciunt, ut in natura; humana non capacitatem solum et convenientiam * videantur admittere' ad ordinem supernaturalem ... sed germanam verique nominis exigen­ tiam ». (Denzinger, 2103). c) Non recte servatur motivum formale fidei. Fides enim divina fun­ datur in auctoritate Dei revelantis et non in experientia religiosa. luxta Blondel autem origo divina catholicismi non fit certa nisi practice in ex­ perientia religionis christianae, sub auxilio gratiae. Secundum EccBjI siam e contra firmior debet esse nostra rationalis certitudo de facto reve­ lationis ad credendum firmissime propter auctoritatem Dei revelantis’· Insuper homo qui nondum credit sed indigentiae fidei conscius est, deben t' ut aiunt novi Apologetae, agere ac si iam crederet, ad inveniendam certitudinem tl revelatione in hac actione seu experientia catholicismi. Sed quomodo haec experienti catholicismi haberi potest sine receptione sacramentorum, et quomodo qui nonduh credit, potest sacramenta recipere ? Quomodo etiam vitari potest dcctrina modernista rum in Encyclica Pascendi damnata, nempe ; « Finis, quem sibi assequendum (Apold geta) praestituit, hic est : hominem fidei adhuc expertem eo adducere, ut eam de ca tholica religione experientiam assequatur, quae ex modernistarum scitis unicum fidi est fundamentum»? Denzinger, 2101). «Quod si postules, addit Encyclica, in qui tandem haec credentis assertio nitatur, respondent : in privata cuiusque hominis exp\ rientia. In qua affirmatione dum equidem hi a rationalistis dissident, in protestai tium tamen ac pseudo-mysticorum opinionem discedunt». (Denzinger, 2081). Unde quid probari potest methodo immanentiae ? Quodammod manifestatur hominem sibimetipsi non sufficere, et auxilio divino indi gere ut perveniat ad suum finem etiam naturalem, v. g. ad implet io· nem omnium praeceptorum legis naturalis 4 ; sed ex hoc non probatu * Quoad examen et criticam huiusce partis doctrinae M. Blondel, cf. de Tot Immanence (Paris, Beauchesne, 1913), p. 155... 2 Theologi catholici admittunt solum desiderium naturale conditionale et ineffica videndi Deum per essentiam, ut longe exponendum test habere quandam prioritatem temporis, non vero primatum valoris ; potest esse prior quoad nos, id est quoad praeparationem subiecti non­ dum credentis, non vero prior quoad se et obiective ad rationalem de­ fensionem Catholicismi. Recentiora opera D.ni Blondel, La Pensée, L’Etre et les êtres, L’Ac­ tion (2.a editio totaliter renovata), alibi examinavimus4; In his quidem, ad solvendas obiectiones, auctor magis accedit ad traditionales posisitiones, sed semper definit veritatem et certitudinem secundum plai ita « philosophiae actionis », ita ut admittat primatum non entis extram ntalis cui intellectus noster conformari debet, sed actionis et actio­ nis humanae seu voluntatis liberae 3. 1 Concilium Vaticanum agnoscit necessitatem moralem revelationis veritatum 11. oralium religionis, « ut ea quae in rebus divinis humanae rationi per se impervia in >1 sunt, in praesenti quoque generis humani conditione ab omnibus expedite, firma i· itudine et nullo admixto eirore cognosci possint. Non hac tamen de causa rev quendo natural imperio subiacet ». Proinde philosophia actionis » si non vult redire d I philosophiam entis seu ad traditionalem metaphysicam, non superat probabilismtiM quoad valorem ontologicum et necessitatem primorum principiorum. Sic etiam ultima opera D.ni Blondel infeliciter adhuc admiscent veritatem cum errore circa ipsam na turam nostrae adhaesionis primis principiis. Hoc juste notaverat magister nostril Schwalm O. P. in primis suis articulis circa philosophiam actionis a D.no Blondi· propositam; Hi articuli pluribus videbantur nimis severi ; metaphysice et theologm veri erant; CI. Revue Thomiste 1896, p. 413 ss. : Les illusions de Γ idéalisme et fl dangers pour la foi; item ibid. 1897, 62-94; 338-370; 1898, p. 578-619. LIBER PR I M US De Revelationis notione, possibilitate, necessitate, disceniibilitate S ECTI Ο I De Notione Revelationis supernatural is Prologus et articulus praevius de notione religionis. C. IV. Definitio et divisio Revelationis. Art. i. Notio catholica revelationis et notiones heterodoxae. Art. 2. Explicatio theologica catholicae notionis Revelationis. Art. 3. Revelationis divisio. C. V. De Notione mysterii et dogmatis. Art. i. Notio catholica mysterii et dogmatis notiones heterodoxae. Art. 2. Explicatio theologica notionis catholicae mysterii, ac dogmatis. C. VI. De Notione supernaturalitatis. Art. i. Notio catholica supernaturalitatis - notiones heteiodoxae. Art. 2. Explicatio theologica catholicae notionis supernaturalitatis ac su­ pernaturalitatis divisio. Prologus. Divisio huiusce sectionis. — Ad habendam veram notionem Revelationis mysteriorum supernaturalium, oportet determinare quid exacte intelligi debeat nomine Revelationis, nomine mysterii, nomine .1 ipcrnaturalitatis. Unde tria sunt capita distinguenda : i° Definitio et divisio Revelationis. 2° Definitio et divisio mysterii. 3° Definitio et divisio supernaturalitatis. Sic analytice procedimus, instituendo scilicet analysim complexae t’iionis Revelationis, ut inveniamus quae ad eam pertinent i° ex parte 1 revelantis et ex parte hominis cui proponitur, 2° ex parte sui •I ti, scii, mysteriorum. 30 Denique ex simpliciori notione supernaiii ditatis synthetiee illustrabuntur notiones mysterii et Revelationis. Melius est ita prix edere analytice simul et synthetiee, quam statim 126 De Notione Revelationis supernaturalis tractare de altiori et simpliciori notione supernaturalitatis, nam inJ nostro tractatu agitur de ordine supernaturali solum relative ad Reve-I lationem ; incipiendum est igitur a notione Revelationis in communii ad perveniendum ad notionem Revelationis stricte supernaturalis sci-l licet mysteriorum formaliter supernaturalium. Ita processit Concilium] Vaticanum in Constitutione de Fide catholica, c. 2, de Revelatione.! Ita etiam Theologia positiva symbolica prius colligit quae docentur ab Ecclesia circa Revelationem (cf. Denzinger, Index). Item procedere! debet Theologia systematica in hoc tractatu. Quia vero Revelatio est fundamentum religionis supernaturalis,! prius instituendus est brevis articulus de notione religionis in genere.! Art. Praevius. De Notione religionis. Nolumus ab initio immorari in hac notione, quae diversimode pro-l ponitur a variis systematibus philosophicis posterius examinandis in. quaestione de possibilitate Revelationis. Nunc sufficit breviter expo-l nere heterodoxas notiones religionis postea expendendas, et notionem traditionalem quae tanquam vera habetur ab Ecclesia. De etymologia vocis « religio » non concordant auctores : alii enim a relegendo, alii a reeligendo, vel religando) eam venire existimant. Sedi quidquid sit de sua origine, hoc nomen significat quoddam vinculum morale hominem Deo coniungens. Cf. S. Thom. Il.a, Il.ae, q. 81, a. iJ i° Heterodoxae notiones. — Dividi possunt prout procedunt sive ab empirismo, sive ab idealismo aut pantheistico aut agnostico. Iuxta empmstas seu sensistas religio sicut ethica reducitur ad or­ dinem sensibilem delectabilium et utilium. Est modus emotionis pro·! veniens sive ex ignorantiae legum naturae, sive ex subconscientia, sivei ex sensu dependentiae a collectivitate quae concipitur a rudibus tanJ quam Ens superius religiose colendam (cf. infra cap. IX, examen agno· sticismi empirici Spencer, positivistarum, pragmatistarum, etc. et exal men evolutionismi empirici Haeckel). Iuxta idealistas pantheisticos, ut Spinoza, Fichte, Schelling, Hegel, etc. religio est conscientia quam homo de Deo habet, prout conscius esfl in ipso Deo esse. Et omnis religiosa cognitio, ut aiunt, remanet symbol lica, imaginativa, ac proinde inferior est conceptione philosophica <1·· Deo (cf. infra cap. VIII, examen evolutionismi idealistici). Iuxta idealistas agnosticos ad modum Kantii, religio consistit iil modo adimplendi officia erga nos et alios homines ac si essent a DeJ statuta ; sed non dantur officia specialia erp.a Deum (cf. infra cap. 1X1 examen agnosticismi idealistici). Denique pluies dcistac admittunt ne< < .il.ilmi cuiusdam cultus in< terni, sed negant utilitatem orationis <·( i ulhe. externi. De Notione Religionis I27 2° Notio tradition alie. — Religio sicut scientia sumi potest 'lupliciter : vel obiective, vel subiective. Obiective religio definitur : complexus veritatum et praeceptorum i/nibus vita nostra in Deum ordinatur. Subiective sumpta religio est, non quaedam emotio sensibilitatis, ■Ί (I voluntaria mentis dispositio, imo virtus, qua homo cognoscere ali­ quod esse Numen supremum, inclinatur ad exhibendum ei cultum propl' eius excellentiam et dominium (cf. Il.a, II.ae, q. 81, a. i). Haec definitio habetur ex diligenti observatione factorum religiohorum et nihil aliud est quam explicatio notionis confusae et vulgaris quae a sensu communi traditur. Ut apparebit ex critica praedictorum stematum, haec notio praesupponit veram notionem animae et veram ■notionem Dei. Religio dicitur naturalis prout innititur solum veritatibus divinis li< praeceptis, quae lumine naturali cognoscuntur absque Revelatione knpernaturali. E contra religio dicitur supernaturalis quae in Revela­ tu me fundatur. De officio profitendi religionem naturalem erit quaestio infra simul h de officio suscipiendi divinam Revelationem sufficienter proposilain. Cf. cap. ultimum istius operis. 3° Religiones variae hodie existentes. A. Ex 2.048,000,000 habitatoribus terrae (a. 1937). a) Christianismus, qui Europam et Americam fere implet, et per (•ri ras etiam mundi partes late diffunditur, septingenta tringinta quini|ii< millia millium (735,000,000 circ. 36%) hominum numerat. Ex quiiiu tercenta octoginta tria millia millium (383.000,000) sunt Catholici ; li iitum nonaginta quinque millia millium (195,000,000) Protestantes ; triitum quadraginta octo millia milhum (148,000,000) Orthodoxi ; Bovem millia millium (9,000,000) ceteri Christiani existunt. ά) Conpicianismus praesertim in Asia diffusus, tercenta quinqua­ ginta tria millia millium (353,000,000 ; 17%) hominum continet. c) Hinduismus in Asia praecipue diffusus, ducenta quadraginta Lx millia millium (246,000,000 ; circ. 12,4%) cultorum numerat. d) Mohammedanismus, praesertim in Asia et Africa, ducenta tri||ni 1 quinque millia millium (235,000,000 ; 11,5%) cultorum continet. e) Buddhismus praecipue in Asia, ducenta duodecim millia mil■Ιιιιιι (2i2,ooo,ooo ; io,3%) hominum numerat. /) Taotistae in China praecipue, quadraginta millia millium Ιίίΐ,οοο,οοο ; circ. 2%) cultorum existunt. :,') Religio Sjintoistica praesertim in Japonia, octodecim millia kill·.1111 (18.000,000 ; 0,85%) hominum continet. //) ludaei sexdecim millia millium (16,000,000; 0,75%) existunt. Bt-iN pie ceteri pagani centum quindecim millia millium (115,000,000 Hi, hominum numerat, dum septuaginta octo millia millium r>,ooo ; 3,8%) sine speciali forma religionis se dicunt ‘. • Pio istis numeris, quae moraliter sumenda sunt: conf. Konrad Algermissen. /, umskunde, Hannover, 19.19,, Verlag Joseph Giesel, p. 70. ,128 De Notione Revelationis supernaturalis i) Razzismits modernus religionem cum amore stirpis et patriae identificat : cf. Litt. Encycl. Pii XI : -■< Mit Brennendçr Sorge », cap. >■ AAS, 29, 1937, p. 149 ; 171 l. Rationalistae autem fatentur Christianismum inter omnes religio-S nes eminere sive doctrina, sive effectibus, sive auctoritate fidelium, inter! quos semper fuerunt multi sapientes eruditissimi, ita ut, si quaedaq· sit Revelatio, in Christianismo quaerenda sit. B. In Christianismo ipso tria veluti stadia historica distinguuntur. «) Religio primaeva, protoparentibus et patriarchis revelata, ad totum genus humanum destinata, perseveravit usque ad Moysen pro ludaeis, pro Gentilibus autem usque ad promulgationem religionis chri­ stianae proprie dictae. — b) Religio mosaica, per Moysen soli populo Israelitico manifestata ac imposita, fuit instauratio quaedam primaevae religionis et praeparatio ad Ecclesiam Christi. — c) Religio Christiana proprie dicta semetipsam proponit tanquam a Deo per Christum revel latam pro omnibus hominibus usque ad consummationem saeculi. —1 Insuper in Ecclesia catholica Christianismus invenitur maxime et integralis cum notis apostolicitatis, unitatis, catholicitatis, sanctitatis, n ibi methodice exponitur ab auctoritate quae sibi infalhbilitatem vindi­ cat. Unde pnus consideranda est notio Revelationis ab Ecclesia catho­ lica tradita. 1 Sic. jam Troeltsch (1865-1923) religiones diversas praestantes « Festwerdungeil de grossen Rassengeister » esse dicebat. Religiones diversarum razzarura omnes aequa­ liter ut terminos conscientiae religiosae culturae earum considerabat, in quibus rei gionibus Christianismus saltem valorem relative praestantem pro populis Europae pol sideret. Cf. Der Historismus und seine Uberwindung, Berlin, 1924,.p. 80-83. iÎAKHlUOU-T.AaUAHUM, /M (vol. F). CAPUT IV. DEFINITIO ET DIVISIO REVELATIONIS Tres articuli : Art. i. Notio catholica et heterodoxae notiones Revelationis. Art. 2. Explicatio theologia catholicae notionis Revelationis. Art. 3. Revelationis divisio. Art. I. Notio catholica et heterodoxae notiones Revelationis. I. Definitio nominalis Revelationis. II. Definitio magis explicita ab Ecclesia catholica proposita. III. Heterodoxae notiones Revelationis. Agitur de notione potiusquam de natura Revelationis, nam inci-4 piendum est a definitione nominali, quae ut notio, pertinens ad primane apprehensionem mentis et non ad iudicium, abstrahit a veritate vel falsitate formali nostri iudicii circa rem de qua quaeritur. Initio discus-l sionis cum rationalistis, accipienda est etiam notio Revelationis quae proponitur ab Ecclesia catholica. Accipi debet, nempe ad modum status quaestionis, ab his etiam qui non credunt, ut intelligant quid Ecclesia catholica significare intendit dum de Revelatione divina ac de myste­ riis supematuralibus loquitur. Alioquin rationalistae negant solum id quod ignorant ; ad negandum enim vel affirmandum aliquod praedi-' catum de aliquo subiecto, oportet praecognoscere quid significant et subiectum et praedicatum. § I. Definitio nominalis. —Haec definito ex etymologia mani festatur. Etymologice autem Revelatio idem sonat ac veli ablatio seu. remotio ; et nomen Revelatio significat remotionem velaminis rei intelligentiam impedientis. Graece Revelatio dicitur άποκάλυψις, praesertim ad manifestationem supernaturalem designandam (I Cor., II, 10 MatthJ XVI, 17), vel φανέρωσις, quae potius de naturali manifestatione intel ligitur (Rom. I, ig). M Revelatio igitur significat manifestationem rei antea occultae vel sB tem obscurae. Et <«stolo : «Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus in 11’i' phetis : novissime diebus istis locutus est nobis in Filio » Hebr., I, 1. Assignatur etiam a Concilio finis ad quem absolute necessaria est haec supernaAliiiii'. Revelatio, dum dicitur: « Huic divinae Revelationi tribuendum quidem est * Quidam theologi lumc Revelationem sup. quoad modum vocant Revelationem ■ι>>»ι«/<·»ι, et alteram mulniahwn. De Notione Revelationis supernaturalis «32 ut ea quae in rebus divinis humane rationi per se inpervia non sunt, in praesenti quoque generis humani conditione ab omnibus expedite, firma certitudine et nullo admixto errore cognosci possint. Non hoc tamen de causa Revelatio absolute necessaria dicenda est, sed quia Deus ex infinita bonitate suae ordinavit hominem ad finem stipwnaturalem, ad participanda scilicet bona divina, quae humanae mentis intelligentiam omnino superant. Obtectum autem divinae Revelationis magis explicite determinatur, capitulo quarto eiusdem Constitutionis Concilii (Denzinger, 1795, 1796, 1800). Ex quo habetur:! Praeter veritates etiam rationi pervias. Revelatio Christiana continet Mysteria tum late dicta, ut aeterna Dei decreta, tum stricte dicta quae rationi omnino impervia sunt (Denz., 1795, 1816), immo etiam angelicam intelligentiam transcendunt (1673), quae cum progressu scientiae demonstrari non possunt (1796, 1818), tamen rationi non con­ tradicunt (1797) sed eam superant, et obscura manent quandiu in hac vita » pere­ grinamur a Domino : per fidem enim ambulamus et non per speciem » ut dicit Apo­ stolus (II Cor., V, 6). Denique Revelatio Christiana signis externis credibilis est (1790), fideliter custo­ ditur ab Ecclesia et ab ea infallibiliter declaratur ac proponitur (n. 1800); nec est im­ perfecta 1705, nec ut talis per progressum perficienda (1637 sq., 1800) ; nec ullo modo in alium sensum mutanda 1810. (Cf. Denzinger, Index I a. I b.), B. Inteyralis definitio Revelationis secundum quatuor causas erui potest ex his declarationibus Ecclesiae. Sic apparebit quidquid ad eam per se pertinet ; nam ut dicit S. Thomas in II Phys.j lect. 5 : « unius rei assignatur plures causae per se et plures definitiones secundum diversas causas, sed perfecta definitio omnes causai complectitur ». Amplius natura Revelationis christianae, de qua lo­ quitur Ecclesia, quibusdam circumstantiis principalibus illustratur. Proinde sic definiri potest : Actio divina libera et essentialiter supernaturalis, qua Deus, ad perdu­ cendum humanum genus ad finem supernaturalem qui in visione essen­ tiae divinae consistit, nobis loquens per prophetas et novissime per Chri· stum, sub quadam obscuritate manifestavit mysteria- supernaturalia natu· ralesque religionis veritates, ita ut deinceps infallibiliter proponi possint ab Ecclesia sine ulla significationis mutatione, usque ad finem mundi ixex eiatioms c. finalis : visio essentiae divinae. c. efficiens principalis : Deus revelans, ut auctor ordini· supernaturalis. instrumentalis : propheta et Christus ut homo conditio : propositio infallibilis Ecclesiae. c. formalis : locutio divina manifestans mysteria super­ naturalia et veritates naturales religioni c. materialis (subiectum) : genus humanum. 1 1 Explicantur diversae partes huiusce definitionis secundum quatuoi causas. i° Pinis, qui est prima causai uni Ad perducendum humanum gfl nus ad finem supernaturalem, qui in visioni Dei consistit (Denz., 17® Definitio Revelationis •33 i 530). Ad hunc finem, scilicet ad claram et gloriosam Revelationem patriae essentialiter ordinatur obscura Revelatio viae : et convenit quod prius sit obscura, nam ut dicit S. Thomas Il.a, II.ae, q. 2, a. 3 <■ Ad supernaturalem Dei visionem homo pertingere non potest, nisi per mo­ dum addiscentis a Deo doctore . . . Huius autem disciplinae fit homo particeps non statim, sed successive, secundum modum suae naturae. Omnis autem talis addiscens oportet quod credat, ad hoc quod ad per­ lectam scientiam perveniant ; sicut etiam Philosophus dicit quod opor­ tet addiscentem credere (De Sophist, Elench., 1. I, c. II, n. 2) ». Sic ex Ime, obscuritas revelatorum mysteriorum apparet conveniens, nam si­ cut fides humana in actoritate magistri humani est via conveniens ad ientiam, ita fides divina in auctoritate magistri divini est via conve­ niens ad gloriae visionem. 20 Causa efficiens. — Oportet distinguere : a) causam principal< m, b) causam instrumentaient et c) conditionem. «) Causa principalis est Deus manifestans. Sed aliquid diligenter notandum est, quod plures omittunt, qui postea non possunt explicare quomodo fides nostra divina supernaturalis non solum quoad modum (seu effective) sed quoad substantiam (ex suo motivo formali). Cum fi­ nis Revelationis sit, ut dictum est, essentialiter supernaturalis, scilicet visio gloriosa, causa efficiens Revelationis debet esse Deus non solum ut est auctor ordinis naturalis, vel auctor liber miraculi sensibilis 1 sed ut est auctor ordinis essentialiter supernaturalis, scilicet gratiae invisi­ bilis et gloriae. Ordo enim agentium debet correspondere ordini finium (I.a, II.ae, q. ioq, a. 6). Manifestum est Ecclesiam sic loqui de Deo revelante (Denz.. 1785. 1705. et 1928) *. Xam Cone. Vatie. (1795) citat textus S. Scripturae qui Revelationem tribuunt Spiritui Dei, vel Patri caelesti, seu Deo secundum vitam suam intimam, qua Pater nos/ri < ·,ι 1 non solum Auctor nostrae naturae et cuiuslibet creaturae : «nobis autem revelavit I » iis Per Spiritum suum. Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei I Cor., Η. io. Et, addit Concilium, ipse Unigenitus confitetur Patri, quia abscondit haec a pientibus et prudentibus et revelavit ea parvulis (Matth., 25). Ibidem lesus di· it : « Ita Pater quoniam sic fuit placitum ante te. Omnia mihi tradita sunt a Patre 1 Deus enim ut est auctor liber naturae potest miraculum patrare ; nam effectus miraculosus non est essentialiter seu entitative supernaturalis, sed est supernaturalis Ium effective. V. g. in resurrectione alicuius cadaveris redditur vita naturalis (non \ ro vita supernaturalis) sed supernaturaliter redditur. E contra dum Deus producit in nobis gratiam, producit supernaturaliter vitam essentialiter supernaturalem, item ilmn revelat mysteria supernaturalia, infundendo lumen essentialiter proportionatum I· mysteriis credendis, ut infra dicetur. 2 Damnatur sequens propositio Rosmini : «Deus est obiectum visionis beatificae. In quantum est auctor operum ad extra » (Denz., 1928) quia non satis distinguit Ileum auctorem naturae, et Deum auctorem gratiae et gloriae. 3 Cfr. S. Thomam, I.a, q. 33, a. 3. « Deus dicitur aliquorum pater secundum simi­ litudinem gratiae (quae est participatio divinae naturae), qui etiam dicuntur filii .· loptivi, secundum quod ordinantur ad haereditatem aeternae gloriae per munus gra1 acceptum, secundum illud Rom., 8: «Ipse Spiritus reddit testimonium spiritui n tro, quod sumus lilii Dei: si autem filii et haeredes ». Aliquorum vero (Deus diciI111 pater) secundum similitudinem gloriae, prout iam gloriae haereditatem possident • ■ nudum illud Rom . ·, «Gloriamur in spe gloriae liliorum Dei». 134 De Notione Revelationis supernaturalis meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater, neque Patrem quis novit, nisi Filius, et ct<»| volueiit Filius revelare». Item lesus dixit ad Petrum: «Beatus es, Simon Barjona, ] quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in caelis est», Matth.,I XVI, 17. Item apud loam., X, 36, 37 ; « Ipsa opera quae ego facio testimonium perhi­ bent de me (hoc est testimonium sensibile, naturaliter cognoscibile, ait S. Thomas) *, quia Pater misit me ; et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me fl neque vocem eius unquam audistis, neque speciem eius vidistis. Et verbum eius noni habetis in vobis manens, quia quem misit ille, huic vos non creditis». Unde noni omnes qui vident testimonium sensibile (miraculum), audiunt testimonium spiritualel (vocem patris caelestis). Deus, quidem, ut est auctor liber ordinis naturalis, potuisset natu-| rales religionis veritates tantum et non supernaturalia mysteria reve-l lare, ac miraculis hanc Revelationem confirmare1 2. Tunc haec Reve-j latio fuisset supernaturalis quoad modum tantum. Et dicemus postea] quod factum Revelationis christianae naturaliter cogmscitur ex mira-1 culis, ut est a Deo effective, seu ut est supematurale quoad modum suaa productionis, sed ut est supematurale quoad subtantiam creditur fides divina, est nempe simul quo et quod creditur3. Unde agitur de Deo revelante ut est auctor ordinis essentialiter su­ pernaturalis 4. b) Causa istrumentalis Revelationis est propheta et Christus ut homo : acceperunt enim immediate Revelationem a Deo et sub illumi­ natione Dei illam nobis tradiderunt, tanquam Dei instrumenta seu mi­ nistri. Effectus autem causae instrumentalis quae agit in virtute prin­ cipalis agentis, ad principale agens reducitur. Propterea dicitur « Deus loquens in Prophetis, novissime . . . locutus est nobis in Filio », Hebr.l I, 2. Revelatio prout fit prophetae dicitur immediata ; prout, mediante propheta, nobis traditur dicitur mediata ; semper tamen est verbum Dell non hominis. Non solum propheta nobis loquitur, sed Deus in prol pheta. c) Conditio autem sine qua non proponerentur nobis infallibiliter revelata, est propositio Ecclesiae ad hoc divinitus institutae cum Dei assistentia. Post factum Revelationis, Ecclesia se habet ut Dei ministraj non tamen sicut prophetae et Christus ad novam Revelationem traden1 S. Thomas, in Ioan., c. V, leg. VI, n. 9. - Ita theologi admittunt Deum potuisse creare hominem in statu naturae into· grae, seu perfectae sine gratia supernatural i. 3 Ita Caietanus in If.a II.ae. q. a. 1, η. XI. Et Sai.mantincenses, de Gratidi tr. XIV, disp. Ill, dub. III, n. 40. 4 Etiam Revelatio primitiva et Revelatio mosaica fuerunt, iuxta Ecclesiam, suJ pernaturales quoad substantiam ; semper enim fuit d< necessitate medii ad salutem «credere quia Deus est et quod inquirentibus se 1 -mumi.iior sit». Hebr., XI, (M Haec autem prima credibilia non continent implicite, ut oportet, alia credibilia ut Trinitatem et Incarnationem, nisi agatur de exedentia Ι»«·ι ut est auctor ordinis Su­ pernaturalis, ct dc providentia divina prout medi, siipei imt uralia ad salutem homll nibus distribuit (cf. II.a, II.ae, q. r, a. 7). I Tnl· dammilul haec propositio: « Fidei late dicta ex testimonio creaturarum similive motive ad lusi dicationem sufficit e Denzmgcr, 1:73. Definitio Revelationis 135 ■dim, sed ad Revelationem conservandam et infallibiliter declarandam. Proinde se habet ut conditio potius quam ut causa ; nam causa influit positive in effectum, conditio seu applicatio agentis ad passum, est ne­ cessaria ut causa influat, sed per seipsam non influit. Ecclesia propo­ nit revelata, sed nequidem instrumentaliter revelat. Proinde theologi 1 "inmuniter dicunt propositionem Ecclesiae nullo modo pertinere ad motivum formale fidei ‘. 3° Causa formalis Revelationis, seu constitutivum eius formaI'· sic exprimitur : actio divina libera et supernaturalis quâ manifestan­ tur obscure per modum locutionis mysteria supernaturalia naturalesque religionis veritates. — Formaliter igitur Revelatio est locutio seu testi­ monium Dei, et haec locutio specificatur ab obiecto revelato. Unde coniderandum est primo obiectum, et secundo Dei testimonium. Obiectum revelatum continet non solum veritates naturales religionis, sed mysteria tum late dicta ut aeterna Dei decreta (Denz., 1785) tum stricte dicta, quae omnem intelligentiam creatam transcendunt (n. 1795, 1816, 1673), et nequidem post Revelationem demostrari possunt (1796). Iit concilium Vaticanum expresse delinit quod mysteria stricte dicta sunt supernaturalia essentialiter, seu quoad suam essentiam. Dicit enim (Denz., 1795 ct 1796) ; « Hoc quoque perpetuus Ecclesiae catholicae ■nsensus tenuit et tenet, duplicem esse ordinem cognitionis non solum principio, M obiecto etiam distinctum: principio quidem, quia in altero naturali ratione et .1 Itero fide divina cognoscimus ; obiecto autem, quia praeter ea. ad quae naturalis ra­ ti pertingere potest, credenda nobis proponuntur mysteria in Deo abscondita, quae in-.i revelata divinitus, innotescere non possunt ... Divina enim mysteria suapte natura n Illectum creatum sic. excedunt, ut etiam Revelatione tradita et fide suscepta ipsius i i men fidei velamine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant, quandiu m hac vita " peregrinamur a Domino ; per fidem enim ambulamus, at non per spe 1 iem „ (II, Cor., V, 6) ». Haec mysteria essentialiter supernaturalia sunt obiectum per se Re\ i lationis christianae ; veritates naturales religionis dicuntur praeamImla fidei, nam per se cognosci possunt lumine naturali rationis. Ex hoc obiecto specificativo essentialiter supernatural!, apparet quid . ii formaliter actio revelatrix. a) Est actio divina libera, quae superat omnino exigentias nostrae n.iturae, proinde dicitur in Concilio : «placuisse eius (sc. Dei) sapientiae id bonitati alia eaque supernatural! via seipsum ac aeterna voluntatis Lue decreta generis humano revelare ». Cf. etiam Denz., 2103. 1 Billuart, de Fide, diss. I, a II. Ideoque, praesupposita motivorum credi||iiii' .til cognitione, sine circulo vitioso, possumus supernaturalitei credere Ecclesiam Kk infallibilem propter Revelationem tanquam propter motivum nostrae fidei, et creL|,.| Revelationem propter autoritatem Ecclesiae, ut applicantis ipsam Revelationem. E)i .linarium est enim quod causae sint sibi invicem causae in diverso genere (sic Mun pendet ab applicui Ione tanquam a conditione ut comburat, ct applicatio a vir|(m combustiva ignis Innqiia a causa efficienti)', circulus vitiosus e contra est ab Im. . ad aliud et viidioiiiu sub eadem ratione. Cf. Billuart, loc. cil. 136 De Notione Revelationis supernaturalis ά) Est actio essentialiter supernaturalis : hoc apparet non solnnu ex fine, ut supra dictum est, sed etiam ex obiecto proprio Revelationis, quod est mysterium vitae intimae Dei. Unde actio revelatrix non est naturalis, sicut concursus divinus necessarius ut qualibet creatura in suo ordine naturaliter agat ; nec est solum supernaturalis quoad modum ut productio miraculi sensibilis, hoc enim miraculum est solum effective non vero entitative supernaturale (v. g. resurrectio cadaveris reddit supernaturaliter vitam naturalem, non vero vitam supernaturalem) ; sed Revelatio mysteriorum supernaturalium est actio essentialiter superna­ turalis, procedens a Deo secundum suam vitam intimam ; propterea vo­ catur in Evangelio vox Patris caelestis. Et Christus dicit pharisaeis, qui miracula vident : « neque vocem eius (scilicet Patris) unquam audi­ stis . . . quia quem misit ille, huic vos non creditis », Ioan. V, 37, 38. c) Est actio manijestativa per modum locutionis, see. illud Apostoli citatum a Concilio : « Deus loquens patribus in Prophetis : novissime diebus istis locutus est nobis in Filio » (Hebr., I, 1). Sic Revelatio dif­ fert ab infusione luminis fidei, nam omnes fideles immediate a Deo ac­ cipiunt lumen fidei, non vero Revelationem, quae mediantibus pro­ phetis et Christo nobis traditur. Ut notat D. Thomas, in de Veritate, q. 18. a. 3 secundum duplicem auditum est duplex locutio : est enim « quaedam locutio exterior, qua Deus nobis per praedicatores, loquitur ; quaedam interior, qua loquitur nobis per inspirationem internam. Dicitur autem ipsa interior inspiratio locutio quaedam ad similitudinem exterioris locutionis sicut enim in exteriori locutione proferimus ad ipsum audientem non ipsam rem quart notificare cupimus, sed signum illius rei, scilicet vocem significativam ; ita Deus in tenus inspirando non exhibet essentiam suam ad videndum, sed aliquod suae essential signum, quod est aliqua spiritualis similitudo suae sapientiae. Ab utroque auditu fides in cordibus fidelium oritur. Per auditum interiorem in his qui fidem primo acci perunt et docuerunt, sicut in Apostolis et Prophetis, unde in Psal. 84, 9, dicitur « audiam qui loquatur in me Dominus Deus ». Par secundum vero auditum fide oritur in cordibus aliorum fidelium, qui per alios homines cognitionem fidei accipiunt Quod autem nobis fidelibus instrumentaliter transmittitur per prophetam vel Eccle siam est vox spiritualis ' Patris caelestis seu spirituale testimonium, quod differt sensibili testimonio miraculorum, et ab illo sicut signo confirmatur. Unde Revelati est proprie actio Dei loquentis, seu locutio divina ; sed auditio spiritualis in prophet existens vocatur passiva Revelatio. Videbimus postea in explicatione theologica m tionis Revelationis quomodo concipi possit divina locutio secundum analogiam cui locutione humani magistri. 40 Causa materialis seu subiectum cui fit. Revelatio, est gemis humanum, secundum illud Concilii Vaticani (n. 1785) : « pia cuisse Dei sapientiae et bonitati . . . scipsum . . . humano generi reve lare » ; mediantibus enim prophetis et Christo Deus sese revelat omnibu hominibus. Unde agitur de Revelatione non privata, sed communi. E 1 Causa materialis Revelationis sicut et wh-nll.i' tuples est : sublectum in

    Fidei regula, iuxta eos, est Scriptura Sacra et quidem sola, quum vero difficultat circa Scripturae sensum oriuntur, solvi debent privata inspiratione, sic per spiritu privatum indicant hunc articulum esse revelatum et credendum. — Item per infl rationem privatam discernunt inter veram et falsam religionem, exclusis signis extej nis et notis, ac si ratio humana non posset miracula discernere. Unde si quaerit unde sciant et probent suam religionem esse veram nonnisi ad privatum spiritu recurrunt, quem quilibet fingere potest et nemo probare». Sic videntur exaltare supernaturalitatem Revelationis dum loquu tur de communicatione immediata cuiuslibet fidelis cum Spirito Sa cto, revera tamen inspiratio privata ducit ad principium liberi exan nis, quod est fundamentum rationalism} et individualism!. Unde Sch ma prosynodale Concilii Vaticani notat hunc pseudosupernaturalismni ad naturalismum protestantium liberalium duxisse ; « Recentiores (p testantes) vero eadem methodo retenta, huic testimonio Spiritus San plerumque substituunt naturalem sensum religiosum, vel indigenti; animi religiosi, per quem sensum immediate, et quin veritas revel; ex criteriis extrinsecis nobis fiat credibilis, religionem Christianam a plectamur tanquam veram et divinam »3. Et Schema citat Schleieru cher >< Doctr. Fidei § n ». * Damnatur haec propositio Lutheri «Cor tum <··.! In manu Ecclesiae aut V. prorsus non esse statuere articulos fidei, linmo m< tegi . minum seu bonorum i rum », Denzinger, 767. 8 Cf. Vacant, Eludes sur le Coni ile du I iilimn t I p yjj, Docum, VI, n. > « Ibid. Definitio Revelationis 139 'b) Etiam quoad Revelationis naturam apparet pseudosupematu1 ilismus in doctrina priorum protestantium, nam, sicut postea Baius et l insenius, tenebant : humanae naturae sublimationem et exaltationem m onsortium divinae naturae debitam fuisse integritati primae condi­ te iis et proinde naturalem dicendam esse et non supematuralem (Den/inger, 1021, item 1001 sq., 1079). Ideo mysteria revelata non essent 111 ο prie supernaturalia. B. Hic error quodammodo rursus apparuit apud fideistas, ut Banlain, iuxta quos, ratio ex se sola non potest probare existentiam Dei nec I tum Revelationis: hae veritates sola fide certo cognosci possent. ( 11 nz., 1622 sq.). Unde pseudo-supernaturalismus solum materialiter exaggerat quod kiipematurale est in Revelatione, revera non exaltat gratiam sed minuit luram, ita ut gratia sit perfectio naturae debita, et sic ad naturalihnum ducit, sicut inspiratio privata ad liberum examen. 20 Naturalismus etiam nomen Revelationis frequenter retinet, sed ιί novum sensum assignat ‘. Et quoad hoc oportet distinguere naturalismum seu rationalismum ml> olutufn, qui supematuralitatem Revelationis simpliciter negat, et h· i nirationalismum qui eam essentialiter minuit. A. Rati in alismus absolutus hodiernorum subdividitur, prout admit­ tit vel evolutionismum pantheisticum, ita hegeliani, vel agnosticismum, |l.1 kantiani, positivistae, modernistae. Antea vero rationalismus propo­ situs est sub forma Deismi, plus minusve tendentis ad pantheismum ■(iiusin). a) Evolutionismus pantheisticus negat radicaliter etiam fundamen Ium ordinis supernaturalis, prout identificat essentiam Dei cum essenI1.1 evolutionis creatricis; quod damnatur in Cone. Vat. U)enz.ing< i. IH"4) : «Si quis dixerit divinam essentiam sui manifestation·· vel ev·· joue fieri omnia ; aut denique Deum esse ens universale seu indi lini juin, quod sese determinando constituat rerum universitatem in genera. H» ies et individua distinctam : A. S. ». Ex hoc pantheismo sequitur JD|i >ssibilitas elevationis nostrae ad ordinem supematuralem, quod innuatur in eodem Cone. (Denz., 1808) : « Si quis dixerit, hominem ad (u nitionem et perfectionem quae naturalem superet, divinitus evehi ton posse, sed ex seipso ad omnis tandem veri et boni possessionem iugi uni tu pertingere posse et debere ; A. S. ». Manifestum est quod si ratio lim.ina non essentialiter differt a ratione divina, omnia naturaliter co­ lu· ere potest sua naturali evolutione. I Proinde evolutionistae absoluti, ut Hegeliani, qui nomen Revelatior linent, nihil aliud hoc nomine intelligunt quam evolutionem proT i.am nostrae rationis ac naturalis sensus religiosi. Considerant chriI111 .mi religionem ut formam vel momentum evolutionis spiritus humani, u unt hanc formam esse superiorem arte, sed supra artem et supra lil'ionem esset altissima forma evolutionis, scijicet ratio philosophica, 1 saturalismus et rntioiialitnius pro eodem communiter sumuntur, scilicet : systema n possibilitatem elevationis nostrae naturae (naturallsmus) et proinde nostrae nils (rationalismus) ml ordinem Hupornaturalem. i.|O De Notione Revelationis supernaturalis supremus arbiter veri et falsi, index veritatis religiosae. Ideo, ut infrxl dicetur in expositione evolutionismi absoluti, Hegel praecipua dogmata! Christianismi in sensu mere naturali interpretabatur, v. g. in Trinitate· nihil aliud videbat quam fundamentalem legem universalis evolutio-· nis, quae fit secundum thesim, antithesim, et synthesim b) Agnosticismus non negat proprie existentiam Dei essentialiter! a mundo distincti, nec proinde formaliter reiicit fundamentum ordinis! supernaturalis. Sed iuxta ipsum, quidquid invenitur ultra phaenomena! ac leges phaenomenorum remanet incognoscibile saltem pro ratione theoe retica. His positis, ut dicitur in Encyclica Pascendi (Denz., 2071) ; «quid de naturali theologia, quid de motivis credibilitatis, quid de external Revelatione fiat, facile quisque perspiciet. Ea nempe modernistae penitus;! e medio tollunt, et ad intellectualismum amandant : ridendum, inquiunt,! systema ac iamdiu emortuum ... ». Agnosticismus autem ducit ad imma-1 nentismum, nam, ut dicit Encyclica loc. cit. Revelatione qualibet cxJ terna penitus sublata, extra hominem inquiritur frustra explicatio! phaenomenorum religionis sive naturalis, sive supernaturalis. Haec· explicatio « est igitur in ipso homine quaerenda ; et quoniam religi® vitae quaedam est forma, in vita omnino hominis reperienda est. Ex hoc immanentiae religiosae principium asseritur ». Denique ex imma· nentismo procedit evolutionismus saltem relativus seu quoad nos prout multiplicitas phaenomenorum religiosorum non potest ex naturali sens® religioso procedere nisi secundum evolutionem progressivam. Sic apparuit! notio Revelationis a pluribus protestantibus liberalibus et a modernistis: proposita : Locutio Dei ad homines est mera metaphora, Deus os non ha-· bet : « Revelatio nihil aliud esse potuit quam acquisita ab homine suae αΛ Deum relationis conscientiae ».(Denz., 2020) .* 1 Spinoza, etiam in Tractatu Theologico-Politico, cap. I de Prophetia, et cap. 11 de Prophetis, dederat definitionem naturalisticam Revelationis propheticae. Incipit caput II his verbis: «Ex superiore Capite, ut iam indicavimus, sequitur Propheta! non fuisse perfectiore mente praeditos, sed quidem potentia vividius imaginandi, quod Scripturae narrationes abunde etiam docent». In capite I dixerat : « Scripturae phrases Prophetae Spiritus Dei fuit, Deus SpiritiM suum hominibus infundit nihil aliud significant, quam quod Prophetae virtutem singulM rem et supra communem habebant, quodque pietatem eximia animi constantia colebant» 2 Vg. Aug. Sabatier, Esquisse d' une Philosophie de la lieligion d’après la Psyc/tfl logic et l’histoire, 1. I, ch. II. Notion mythologique de la Révélation. — Notion dogma» tique. — Notion psychologique. — Contra catholicam notionem Revelationis Sabatirt scribit p. 43: «Faire du dogme, c'est-à-dire d’une donnée intellectuelle, l'objet d la revelation, c’est tout d’abord lui enlever son caractère religieux en le séparant de ].i piété, c'est insulte le mettre en un conflit irréductible, avec la raison qui progrès»! toujours .. La foi qui dans la Bible était un acte de confiance et de consécration f Dieu, devient une adhésion intellectuelle à un témoignage historique ou à une formufi doctrinale ... On admet que l’orthodoxie peut exister en dehors de la piété . An fond cette idée de la révélation est toute païenne... Concluons donc hardiment, contrî toutes les ortodoxies traditionnelles, que l’objet de la révélation de Dieu ne saui.tlf être que Dieu lui-méme, c’est à dire le sentiment de la présence en nous, éveillant »<>M dme à la vie de la jutice et de l’amour... La notion ·ιι·.ο|astique n'est pas seulemefl irréligieuse, elle est encore tînt (psychologique l u imitant dans l'entendement humaM ces connaissances surnaturelles y Introduisent un du.dlntm Irréductible Les scieur· sacrées se dressent à côté des sciences profani · ■•■in·· qu' il oit possible de les Organlfl ensemble en un corps cohérent et harmonique . n «·||ι ·. iront pas la même nature m procèdent pu» de la même méthode, et n'ai i iplmd pa » le même contrôle'·., p. fl Definitio Revelationis i4t Ex quo sequitur « fidem esse sensum religionis e latebris siibconscientiae erumpen­ tem, sub pressione cordis », non vero assensum intellctus veritati a Deo revelatae pioter auctoritatem Dei revelantis. (Cf. iusiurandum contra modernismum). Item iuxta modernistas : « Dogmata, quae Ecilesia perhibet tanquam revelata, «•»1 sunt veritates e coelo delapsae, sed sunt interpretatio quaedam factorum religionorum, quam humana mens laborioso conatu sibi- comparavit». (Denz. 2022). — » Divinitas lesu Christi ex Evangeliis non probatur, sed est dogma, quod conscientia ihsistiana a notione Messiae deduxit». Denz. 2027. “Dogmata fidei retinenda sunt tantummodo iuxta sensum practicum, id est tanquam norma praeceptiva agendi, non tanquam norma credendi». Denz. 2026, v. g. agere erga lesum ac si esset I 'rus ; erga Eucharistiam ac si corpus Christi in ea esset. Videbimus postea, in expositione agnosticismi Revelationem supernaturalem negantis, quomodo Kant, postea Schleiermacher, Ritsch, et modernistae in sensu naturali dogmata Christianismi interpretantur. B. Semirationalismus denique seu rationalismus moderatus, quem admiserunt Hermes, Guenther, Frohschammer, agnoscit quidem Revelationem supernaturalem externam, per Christum nobis traditam, sed eam n ducit ad Revelationem supernaturalem quoad modum tantum, prout sustinet omnia dogmata, etiam Trinitatem, esse sola ratione demonstra­ bilia post revelationem, cf. Concilium Vaticanum. (Denz., 1795 sqq., 1816, 1618 sqq., 1634 sqq., 1666 sqq.). Hae sunt principales notiones heterodoxae Revelationis : prima redu­ citur ad falsum supematuralismum qui viam parat naturalismo, aliae autem ad rationalismum sive absolutum sive moderatum. Nunc autem transeundum est ad explicationem theologicam catholicae notionis Re­ xi lationis. Art. II. Explicatio et defensio theologica CATHOLICAE NOTIONS REVELATIONIS. I. Analogice determinandum est constitutivum formale Revelationis. II. Revelatio divina est formaliter locutio Dei ad homines per modum magisterii. III. Locutio divina fit objective per propositionem supernaturalem veritatis, et «ubiective per influentiam luminis supernaturalis proportionat ad infallibiliter iudi. nidum de veritate proposita. § I. Revelatio divina est formaliter locutio Dei ad homines, per piodum magisterii. — Iuxta Ecclesiam catholicam, ut dictum est, con- ■ditutivum formale Revelationis stricte dictae est supernaturalis locutio I >< i ad homines (cf. Denzinger, Index I, a.). Et non solum dicitur Deum « La Revelation de Dieu doit être intérieure, évidente, progressive. (Intérieure elle , · le sentiment de la préserce de Dieu en nous. Evidente d’une évidence religieuse et n aie). On ne la rcc muait qu’à la clarté dont elle nous inonde et non par des mira.1 Progressive, c’est dire qu’elle se développe avec le progrès de la vie morale et t, ligieuse ». Ita generaliter loquuntur protestantes liberales. 142 De Notione Revelationis supernaturalis loqui hominibus per prophetas, sed etiam Deum loqui immediate pro­ phetis ut alios homines exterius doceant. Explicanda est igitur notio] huius Revelationis prout fit immediate prophetis, antequam ipsi lo­ quantur hominibus ‘. Quomodo haec revelatio immediata dici potest locutio ? Quomodo» locutio tribui potest Deo, qui est spiritus purus et os non habet ? Ma-I nifestum est quod tribuitur Deo analogice tantum, et hic agitur de ana­ logia proportionalitatis, scilicet : sicut locutio humana se habet ad suumi effectum proprium, ita Revelatio divina ad suum. Analoga autem pro-l portionalitatis definiuntur a logicis : « ea quorum nomen commune est1 ratio vero per nomen significata simpliciter quidem diversa, proportio! naliter tamen eadem, id est similis secundum proportionem »2. Sic, cognitio sensitiva et cognitio intellectiva non univoce sed analogica conveniunt, prout sensus se habet ad sensibile, sicut intellectus ad intelligibile ; hae duae cognitiones simpliciter differunt etiam in ratione cognitionis8, sed proportionaliter sunt similes. Unde determinandum est in quo essentialiter differunt et in quo proportionaliter conveniunt divina Revelatio et locutio humana. Obiiciunt statim modernistae : locutio non potest Deo attribui nisi metaphorice·^ locutio Dei ad prophetas est mera metaphora. Si velimus psychologice et philosol phice concipere Revelationem, intelligenda est ut immanens, scilicet a subconscientià prophetae procedens. Revera propheta locutionem divinam proprie non audivit, hoc est metaphorice dictum, sed vividiorem experientiam religiosam habuit. Haec expe * rienta praesertim effectiva mox per praedicationem sub forma imaginativa expressa est postea autem sub forma conceptual!. lamvero quando hi conceptus conscientiae Christianae ab Eccclesia approbantur, tanquam dogmata habentur, sed non sunt veri­ tates e coelo delapsae. Sic psychologice intelligenda est revelatio. Ad hoc respondendum est quod analogia proportionalitatis est du­ plex, scilicet metaphorica et propria. Propria est quando ratio signifi * cata per nomen analogum invenitur in utroque analogato formaliter et vere, sicut sapientia invenitur in homine et in Deo. Metaphorica est quan­ do ratio significata invenitur formaliter in uno et similitudinarie per tran­ slationem in alio, sicut ira invenitur formaliter in homine et metapho * rice tantum in Deo, in quo non sunt passiones. « Sic est in omnibus quae symbolice de Deo dicuntur, ut cum dicitur leo vel sol, vel huiusmodil quia in horum definitione cadit materia quae Deo attribui non potest ». S. Thom., de Veritate, q. 2, a. XI). * Cf. Gardeil O. P., Le donné révélé et la Théologie, Paris, Lecoftrc, 1910 ; 1. | c. II, La Révélation (La notion catholique de la Révélation. — La notion mystiqiu (moderniste). — La Doctrine catholique de la Révélation et son explication thomi ste). — C. III, Le Dogme (Le procès du Theologisme. La réponse courante. Examei de cette réponse. Ce qui rend absolue et définitive la réponse commune). — L. Il c. I, la relativité métaphysique du dogme ; c. II, Le Développement du dogme. 1 ! Goudin O. P., Philosophia, Logica maior, 1.11 Pars, djsp. II, q. 1, a. 1. 3 Cognitio enin non est genus, nam omne genus est univocum, cognitio est quit analogum quod tribui potest Deo. Definitio Revelationis M3· Unde manifestum est quod locutio prout corporalis est tribuitur Deo metaphorice tantum. Sed in locutione humana elementum formale est aliquid spirituale quo manifestatur intellectui audientis cogitatio Ιο­ ί nentis, propterea animalia bruta loqui non possunt. Quare igitur Ιο­ ί utio prout spiritualis est non posset tribui Deo analogice et proprie, si­ mi t tribuitur ei sapientia ? Ad manifestandum impossibilitatem huiusce ai tributionis oporteret probare locutionem, etiam ut spiritualem, im­ portare imperfectionem in sua notione formali. Explicanda est igitur haec notio analogica locutionis spiritualis ad ostendendum in ea nullam imperfectionem involvi. Et in hac explica­ tu >ne servanda est doctrina Ecclesia declarata in IV Concilio Latera­ li nsi (Dcnz., 432) : «inter creatorem et creaturam non potest tanta similitudo notari, quin inter eos maior sit dissimilitudo notanda ». Cum autem in omni analogia inveniantur et similitudo et dissimi­ li: udo, oportet determinare quomodo locutio divina simili dicitur locu­ ti· mi humanae et cuinam humanae locutioni, ac quomodo ab ea differt. Haec explicatio traditur a Theologia et exponitur a S. Thoma in Il.a Il.ae q. 171 ad 174 tractatu de Revelatione prophetica1. § II. Revelatio divina est formaliter locutio Dei ad homines, per modum magisterii. — Hoc manifestatur dupliciter : A. ex ipsa Revelatione, nam ipsa Revelationis supernaturalis notio iuxta nos est n velata ; B. ex analysi rationali huiusce notionis. A. Ex ipsa Revelatione 2 in Sacra Scriptura et in definitionibus Eccle1 ie, ut dictum est, habetur quod Revelatio sit locutio Dei : « Multifan.iin multisque modis olim Deus loqucns patribus in Prophetis: novis­ sime diebus istis locutus est nobis in Filio » Hebr., I, 1, Etiam Revelaliu quae immediate fit prophetis dicitur locutio (cf. Isai, c. !.. 4 textum statim citandum) et Ps. 84, 9, Osée, II, 4. Habetur secundo, hanc locutionem divinam essse per modum tnagillcrii ; ita prophetae dixerunt v. g. Isaias c. L., 4 : «Domitius dedit luihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum, qui lassus est verbo : fligit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam quasi magistrum ·. Iirin Christus vocatur magister : «admirabantur turbae super doctrina fins. Erat enim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut scribae fiinim et pharisaei ». Matth. VIII, 28. Et ipse Christus dixit: «Vos V·· itis me : Magister et Domine ; et bene dicitis, sum etenim » Ioan., \ III, 13. Cf. Concordantias biblicas ad verba magister, doceo, doctrina. ('(insequenter Ecclesia definit suum infallibile magisterium ad veri|itl< revelatas proponendas (C. Vatie., Denz., 1792, 1683), et damnat 1 Attamen, ut infra dicetur, Deo tribui potest vox corporalis effective, non forma||i■ 1 sed haec vox corporalis quandoque sic producta a Deo, non pertinet essentialiter kil 1 velationem divinam, non est eius constitutivum formale, de quo nunc agitur. rl>l· tiam infra cap. IX, a. 2, § 2 quid dicimus de analogia proportionalitatis propriae. Sine circulo vitioso, citatur Sacra Scriptura sicut et decisiones Ecclesiae ad Mi mdum quid exacte Intelligitur nomine Revelationis ab Ecclesia catholica; postea Itu Revelatio sic definita rationaliter defendenda est et quoad suam possibilitatem,. ■ qiiuad suam existentiam. Praeterea ipsa Revelatio potest manifestare quid sit Revelatio, sicut lux seme|i|· ni manifestat, ut netnt Caiktanus in Il.a Il.ae q. 1, a. 1, η. XI. 144 De Notione Revelationis supernaturalis modernistas dicentes quod « Christus determinatum doctrinae corpus! omnibus temporibus applicable non docuit sed potius inchoavit mo-r tum quemdam religiosum diversis temporibus ac locis adaptatum vel adaptandum » Denz., 2059. B. Ex rationali analysi notionis Revelationis manifestatur etiam earn! recte dici a) locutionem, h) per modum magisterii. «) Recte dicitur locutio analogice-et proprie, nam haec similitude analogica non sumitur secundum id quod corporale est in locutione hu­ mana, sed secundum signum sive corporale sive spirituale. Hoc clare explicat S. Thomas in textu iam citato : « sicut enim in exteriori locu­ tione proferimus ad ipsum audientem non ipsam rem quam notificare •cupimus, sed signum illius rei, scilicet vocem significativam, ita Deus interius inspirando non exhibet essentiam suam ad videndum, sed; aliquod suae essentiae signum, quod est aliqua spiritualis similitude^ suae sapientiae », de Verit., q. 18, a. 3. Hanc vocem spiritualem Dei optime distinguit S. Doctor a voce corporali qua· •quandoque producitur in Revelatione quaeque tribuitur Deo solum effective et non, .formaliter, sicut signa sensibilia miraculosa. Dicit enim in Ioan. V, lect 6: «Deu· testificatur alicui dupliciter, scii, sensibiliter et intelligibiliter, Sensibiliter quidem, sicut per vocem sensibilem tantum ; et hoc modo testificatus fuit Moysj in monte. Sinai (Deut., cap. IV, 12). Item per sensibilem speciem sicut apparuit Abraha· (Gen., c. XXVI, et Isa, VI, 1). Sed tamen in istis visionibus nec vox corporali! nec figura Dei est sicut cuiusdam animalis, sed effective, in quantum a Deo formal tur : nam cum Deus sit spiritus, neque vocem sensibilem de se emittit, nec figurari potest, Intelligibiliter autem testificatur inspirando in cordibus aliquorum quod crel dere debeant et tenere; Ps. 84, 9: « Audiam quid loquatur in me Dominus Deus· Osee II, 4 : « Ducam eum in solitudinem, et tibi loquar ad ccr eius ». Primae ergof testificationis capaces fuistis pharisei : nec mirum, quia non fuerunt Dei nisi effectivi·, ut dictum est, voces illae et species. Sed non intelligibilis illius vocis : «Neque vocem eius unquam audistis etc.» id est participes eius luistis; id est non habuistis isfufl testimonium intelligibile, et ideo subdit: «Et verbum eius non habetis in voba manens » ; id est, non habetis verbum interius inspiratum ». Haec S. Thomas. · Unde Revelatio legitime dicitur analogice et proprie spiritualis locutio. b) Amplius haec locutio divina recte dicitur fieri per modum ma­ gisterii. Nam qui nobis loquitur ut superior sapientissimus ad veritate» altiores manifestandas se habet ad nos ut magister. Atqui Deus nobfl loquitur ut superior sapientissimus. Ergo. Sic, ut ait S. Thomas la q. 107, a. 2 1 «non omnis locutio est illumination v. g. inferior nobri loquitur non docet nos nec illuminat; sed «omnis illuminatio est loi cutio » spiritualis. Simplex locutio fit per simplicem manifestatione!· conceptus ; illuminatio fit per modum magisterii et doctrinae, secundum resolutionem ad primam veritatem. § III. Quid importat haec divina locutio?— Iuxta S. Ί hornam 1 locutio divina fit obiective per supernaturalem propositionem verila Iit 1 Utrum inferior Angelus suparori loquatur. Respondetur affirmative, sed 1 ili non illuminat. * H.a II.ac q. 173, n. 2. Definitio Revelationis 1-15 ■i ubiective per influxum luminis supernaturalis proportionali ad in'u 111biliter indicandum de veritate divinitus proposita. Id etiam quodammodo manifestatur per Sacram Scripturam, et maI explicite per analysim notionis doctrinae seu magisterii. lix Sacra Scriptura distinguuntur quodammodo propositio obiectiva Irritatis revelatae et lumen internum ad indicandum, nam quandoque liquis, ut Pharao ‘, Nabuchodonosor, Balthasar, recipit tantum repraejitationem aliquarum rerum per similitudines imaginarias aut corporaet non illuminatur ad indicandum. Et « non est talis censendus lopheta, ait S. Thomas1, sed talis apparitio est quid imperfectum in pii' re Prophetiae. . . Erit autem Propheta si solummodo intellectus m illuminetur ad indicandum etiam ea quae ab aliis imaginarie visa mi, ut patet de loseph., qui exposuit somnium Pharaonis : « Respondit >m oh : Somnium regis unum est : quae facturus est Deus ostendit Phakoni »3. I lix analyst etiam notionis doctrinae id manifestatur, nam omnis doc­ ilia fit per propositionem obiectivam veritates et efficaciam habet Irliite luminus intellectualis interni proportionati veritati propositae, j In hoc specialiter insistendum est, tum quia adversarii (scii, ratio­ ni istae, protestantes liberales, modernistae) praesertim negant valoo>: magistralem Revelationis, tum quia in hoc est fundamentum ipsius In isterii Ecclesiae. Manifestum est quod Sacra Theologia tractare derl de vera notione magisterii divini et hoc pertinet ad tractatum de Rerl.dione. Unde inquirendum est : Quid sit necessarium ad accipien,iin veritatem i° a magiterio in genere, 2° a magisterio divino. ' v1 Quid requiritur ad accipienda ni veritatem a mayistelo in genere — Thesis S. Thomae de natura magisterii seu doctrinae Iti nere iustum medium et culmen tenet inter innatismum Platonis, et iipirismum sensualistarum (cf. I.a q. 117, a. I ; de Veritate, q. XI, a 1, ■ Magistro l’.mpiristae reducunt doctrinam ad materialem propositionem phacmienorum, quae ad cognitionem sensibilem sufficit. Plato et innatiiii putant non solum in nobis praeexistere lumen rationis sed etiam Irnliam in actu quamvis obnubilatam. S. Thomas ostendit necessi(cm interni luminis quo manifestantur prima principia ut discipulus i·, ii secundum istud lumen indicare de veritate sibi proposita, aut sal­ ui de auctoritate magistri. \it enim S. Thomas, de Veritate, q. XI, a. i ; « Duplex est modus acquirendi »•111 -m, unus, quando naturalis ratio per se ipsam (ex primis notionibus ac prini|i mturaliter notis) devenit in cognitionem ignotorum, et hic modus dicitur in­ it alius quando rationi naturali aliquis exterius adminiculatur, et hic modus )l," disciplina... (Ars autem imitatur naturam). Unde secundum hoc unus alium i», Iu itur, qmd istum discursum rationis qmm in se facit ratione naturali, alteri 1 lienes, c. LXI, 25. ’ ll.a H.ae q. 171, n. a. ■ lienes., LXt. 2'i Si vero propositio rei fit naturaliter, etsi detur lumen f 111 11uralo ad infiillibllllei indit indum, non est Revelatio sed inspiratio. I ' Munition Ι,λιιμλΗ'ΜΙ, I'· Itrrelelhine (ml. I). 146 De Notione Revelationis supernaturalis exponit per signa. Et sic ratio naturalis discipuli, per huiusmodi signa sibi propositi sicut per quaedam instrumenta, pervenit in cognitionem ignotorum. Sicut ergo mt dicus dicitur causare sanitatem in infirmo, natura operante, ita etiam homo dicitt causare scientiam in alio operatione rationis naturalis illius ; et hoc est docere . . . 1 autem aliquis alicui proponat ea quae in principiis per se notis non includunto vel includi non manifestantur, non faciet in eo scientiam, sed forte opinionem v< fidem, quamvis etiam hoc aliquomodo ex principiis innatis causetur : ex ipsis enij principiis per se notis considerat, quod ea quae ex eis necessario consequuntur, sui certudinaliter tenenda ; quae vero eis sunt contraria, totaliter respuenda ; aliis autej assensum praebere potest, vel non. Huiusmodi autem rationis lumen, quo principi huiusmodi sunt nota, est nobis a Deo inditum, quasi quaedam similitudo increata veritatis in nobis resultantis. Unde, cum omnis doctrina humana efficaciam habel non possit nisi ex virtute illius luminis, constat quod solus Dei est qui interius] principaliter docet, sicut natura interius etiam principaliter sanat; nihilominus tame et sanare et docere proprie dicuntur modo praedicto ». Medicus sanat ; sed qui faceret cum omnibus medicamentis, si non remaneret in natura infirmi radicale s; nitatis principium ? Item magister decet ; sed omnibus suis lectionibus quid facere si non esset in discipulo radicale principium scientiae, id est lumen naturale pi morum principiorum ? * « Medicus, ait S. Thomas, loc. cit., est minister naturae qu! principaliter operatur»1 2, ita magister humanus per respectum ad rationem naturi lem. Unde docere est causare in altero scientiam, quae in eo erat virtualiter tantui in principiis naturaliter notis. Sic «omnis doctrina et omnis disciplina, ut dicit A: stoteles, ex praeexistenti fit cognitione » 3. Duo igitur sunt necessaria ad accipiendam veritatem a magister in genere, scilicet propositio obiectiva veritatis, et lumen internum ad i dicandum de veritate proposita aut. saltem de auctoritate magistri, nex pe de eius scientia et voracitate. Sic veritas proposita aut fit. intri sece evidens, aut saltem evidenter credibilis ; et in principio, ut aieb Aristoteles, « oportet addiscentem credere »4, ut paulatim perveniai ad evidentiam rei. Ex his patet hanc notionem doctrine iustum medium tenere inter innatismti Platonis et empirismum sensualistarum. Imo hoc medium est simul culmen sup; extrema opposita, quia in eo magis formaliter, pure et alte determinatur quid i docere. Secundum Platonis innatismum, ut notat S. Thomas I.a q. 117, a. I «addisce nihil aliud erat quam reminisci». Nesciebat enim Plato distinguere inter scientia in potentia et scientiam in actu, ac aestimabat scientiam iam in actu praeexiste in mente discipuli sed quasi obnubilatam. Unde magister nihil aliud faceret, n maieuticam Socratis quam deducere in recordationem vel considerationem eorum qui 1 P. Schwalm, O. P., L’Action intellectuelle d’un maître, d’après S. Thomas. Tlcv Thomiste, Juillet 1900. 2 Unde non recte, non vitaliter procedit medicus qui non considerat naturam I firmi sed affert solum et semper auget medicamenta. Item non vitaliter procedit ma| ster qui iuxtaponit theses et rationes, nec eas ordinat ab lumine primorum principiorul 8 Post. Analyt, 1. I, c. 1. Comment. S. Thonine, lect. 1. 4 De Sophist. Elench., I. I, c. II, 11 2, quod citatur 11.a ll.ac q. 2, a. 3. 1 Definitio Revelationis '47 i , ni sunt cognita. — Haec conceptio primo aspectu a'lta videtur, sed est solum apparens altitudo. In philosophia enim ostenditur innatismum carere fundamento, contra experientiam, et contra veram notionem compositi humani. Cf. S. Thom., I ' q· 84, a. 3). Aliquid simile Platonismo invenitur in ontologistarum theoria de magisterio humano (secundum visionem rationum aeternarum in Deo), quod iam confutatum ■ I a S. Thoma I.a q. 84, a. 5. Et, ut infra dicetur, haec ontologistarum conceptio (piandam influentiam habuit in eorum theoriam de magisterio divino, quâ supernaluralitas, Revelationis minuitur ; sic Rosmini aestimavit mysterium Trinitatis reduci posse ad principia rationis naturalis. Empiristac seu positivislae e contra non considerant necessitatem luminis rationis n turalis sed solum propositionem externam obiecti. Reducunt intellectualem cogni­ tionem ad sensitivam et doctrinam ad materialem informationem seu enumerationem phaenomenorum. Item relative ad magisterium divinum, Pelagiani materialiter con­ tenantes supernaturalia, dixerunt : sufficit Revelatio externa, non necessarium est lumen internum fidei. Similiter theoria de fide quam proposuerunt Ockam et nomi1 ites medii aevi, qui erant empiristae istius temporis, affinitatem habet ex hac porte, ut infra dicetur, cum pelagianismo. Unde non mirum est quod, secundum vias 1 inpirismi, modernistae reducant Revelationem ad experientiam religiosam. Corollarium : Cum autem omnis doctrina fiat per propositionem obie( 1 ivam veritatis et efficaciam habeat virtute luminis intellectualis, lumen istud proportionari debet obiecto manifestando, corpus sensibile manifesiatur lumine corporali, veritas autem intelligibilis lumine intellectualiEx his duobus requisitis ad accipiendam veritatem a magiterio in nere, quid potest dare magister humanus ? - Non potest dare lumen interius, quod datur a solo Deo, auctore intelligentiae creatae. Magister humanus dat intelligibile non vero intelligentiam '. Attamen doctor humanus non solum materialiter proponit veritatem sed illuminat saltem objective, scilicet methodice ordinando ideas disc 1puli sub proximis principiis et ultimatim resolvendo veritatem propo­ sitam ad altiora et universaliora principia, sic «confortat intellectum addiscentis in quantum ei proponit ordinem principiorum ad conclu­ siones » ; forte discipulus per seipsum non haberet tantum virtutem coll.itivam ut ex principiis posset conclusiones deducere (I.a q. 117, a. 1). l ude medium demostrationis seu principium a magistro humano pro­ positum recte vocatur lumen obiectivum, est enim id quod cognoscitur <Ί simul id quo multa alia manifestantur. Et hoc principium eo magis universale est quo simpliciur et altius, universaliores enim effectus re­ ducuntur ad altiores causas. Consequenter eo magis luminosus et magister quo magis reducit veritatem pro­ li., iam ad altiora et universaliora principia8. Sic magni magistri ut Plato et Aristo- 1 Quod spiritualiter exponitur in 1. III de Imitatione Christi, c. 2 : » (Magistri Unimani) possunt quidem verba sonare, sed spiritum non conferunt. Litteras tradunt, I*ol Iu sensum aperis. Illi clamant verbis, sed tu auditui intelligentiam tribuis». ■ Eo magis lucidus est magister quo minus apparet sua materialis individualitas, l|im magis sua universalis intellectio superat eius privatam experientiam. Tunc enim Bn l'ister fit quasi lumen obiei tivum. Ita classici, v. g. S. Thomas cuius individualitas. ι.|8 De Notione Revelationis supernaturalis teles, quandam naturalem revelationem attulerunt. Plato veniens post philosophos^ qui vix experientiam sensibilem transcendebant, quodammodo revelavit existentiam ordinis intelligibilis et Aristoteles diversa intelligibilia ordinavit sub prima notione entis et sub principio contradictionis. gi vero magister noster esset altioris naturae creatae, ut sunt angeli, secundum fidem, cognosceret intuitive diversas regiones mundi intelligibilis per ideas simpli­ ciores et universaliores, secundum altiorem synthesim ; proinde magis confortaret intellectum nostrum quam magister humanus, aptando scilicet intellectui nostro id quod superiori modo cognosceret, et suum lumen superius in obiecto sic proposito resplenderet, sicut lumen intellectus magistri humani in medio demonstrativo quod nobis proponit (de Veritate, q. 9, a. 1, ad 2) Si denique magister noster est ipse Deus, fons totius intelligibilitatis et intelli­ gent iae, cui non posset nobis manifestare non solum immensas regiones ordinis intel­ ligibilis et eas reducere ad principia entis in quantum ens, sed ordinem proprie divinum qui reducitur ad Deitatem ut Deitas est ? Cur non posset simul nos illu­ minare subiective per influxum luminis obiecto divino proportionati. 2° Quid requiritur ad accipiendam veritatem a magisterio divino? Hoc deducitur ex duobus requisitis ad accipiendam veri­ tatem a magisterio in genere. Magister divinus dupliciter proponere potest veritatem : primo modo 'Um evidentia veritatis, sic suam essen­ tiam beatis immediate manifestat ; secundo modo sine evidentia veri­ tatis propositae, quae propter auctoritatem revelantis credenda est, sic viatoribus revelat mvsteria supernaturalia. Ex praedictis autem iam quodammodo manifestum est quod duo per se requiruntur ad accipien­ dam veritatem a magisterio propter eius auctoritatem, scii. : A. Ali­ quid ex parte obiecti, id est supernaturalis propositio veritatis creden­ dae, et B. A liquid ex parte subtecti, lumen proportionatum. Haec consi­ deranda sunt in particulari. A Obiective requiritur veritatis credendae propositio su per naturalis, qua. talis manifestata. nunquam apparet in suis operibus, est quasi crystallum intellectuale radiationem luminis spiritualis non impediens sed communicans, ita ut ipse r.on videatur. E contra romanlici multique hodierni philosophi seu potius autopsychologi non doctrina nec principia iiluminativa proponunt, sed suam experientiam narrant : non se habent erga discipulos ut lumen quo multa illustrantur, sed ut aliquod cognitum forte egregium sed singulare. Ita quodammodo illi qui reducunt Theologiam ad psychologiam religiosam. * Cf. IOANNEM a S. Thoma in I.am q. 117, disp. XXV, a. II, n. 8: Angelus illuminans in aliquo convenit cum homine docente, in aliquo excedit. Convenit quidem quantum ad hoc, quod est proponere obiectum melius dispositum exteriori proposi­ tione, et non intra intellectum operando, vel tradendo aut imprimendo lumen vel species effective. Excedit in hoc quod medium illud seu obiectum propositum ab angelo illuminante cum sit superioris naturae, et elevatioris intellectus, etiam in modo operandi inferiorem intellectum elevat, ita ut aliquando quasi rapiatur extra se ille qui illuminatur et ad modum superioris intellectus illuminantis exeicct operationem suam. Unde aliquando videmus quod homines in excessu mentis rapiuntur, et cum abstractione a sensibus operantur, qui modus operandi provenit ex efficacia propo­ sitionis obiecti facta a superiori virtute, sive a Deo, sive ab angelo, qui per efficaciam ipsius obiecti propositi, etiam modum operandi intellectus inferioris immutant, quod non potest facere unus homo respectu alterius, quando ipsum docet, quia non est superioris naturae respectu alterius hominis r. Cf. ctiain Bii.i.uart, de. Angelis, diss. II. n. 2. Definitio Revelationis '19 Id autem duo importat : a) quod proponatur a Deo aliquid antea occultum, b) in determinato sensu accipiendum ; c) quod certissime ma­ nifestetur origo divina revelationis. «) Quod aliquid antea occultum manifestetur a Deo ; sic Revelatio distinguitur a simplici inspiratione, quae non importat essentialiter ac­ ceptionem supernaturalem obiecti, sed solum indicium infallibile de re narranda et scribenda, « quam cursu naturali homo apprehendit» . * Sic Matthaeus dicitur sub inspiratione divina infallibiliter scripsisse facta vitae ■ hristi, quae iam naturaliter cognoscebat. Unde ad essentiam ispirationis sufficit • levatio divina iudicii, scilicet secundae operationis mentis, iudicii quidem non solum peculativi de veritate rei narrandae, ac de aptitudine verborum ad rem exacte xprimendam, sed etiam iudicii practici de libro scribendo ac de opportunitate haec vel illa scribendi. Sic Deus dicitur auctor libri inspirati, et cum veritas formalis invenitur in indicio et non in prima apprehensione, totus liber inspiratus est infallibilitcr verus. In revelatione prophetica non solum debet esse elevatio iudicii, sed iam acceptio supernaturalis alicuius obiecti antea occulti, quod dicitur proprie re­ velatum seu manifestatum. Haec autem acceptio ad primam operationem mentis pertinet, scilicet ad primam apprehensionem quae indicium antecedit. Haec apprehensio ut infra dicitur, fieri potest tripliciter, id est propositione supernatural! alicuius biecti mediantibus sensibus et imaginatione, vel mediante sola imaginatione, vel per immediatam dispositionem idearum a Deo in intellectu prophetae. b) Necesse etiam quod illud antea occultum proponatur in deter­ minato sensu accipiendum. Alioquin, si propheta nullo modo intelligeret sensum credendum non posset aliquid determinate credere, nec • diis hominibus Revelationem convenienter proponere ut credatur. Attamen in simplici istinctu prophetico, qui est aliquod imperfectum tu genere Revelationis propheticae « quandoque ille, cuius mens movet m ad aliqua verba exprimenda, non intelligit quid Spiritus Sanctus per haec -. erba intendat ; ut patet de Caipha dum “ prophetavit quod lesus mo­ liturus erat pro gente,, ut legitur apud Ioan, . XI, 51 » Il.ae, II.ae, q. '73, a. 4· c) Requiritur quod certissime manifestetur origo divina Revelationis. Aloquin veritas proposita non posset credi firmissime et formaliter pro­ pter auctoritatem Dei revelantis ; sed esset tantum obiectum opinionis 1 ligiosae, quam saepe protestantes fiduciam vocant aut experientiam u-ligiosam. Propheta enim non posset discernere quae a Deo dicuntur ■il> his quae procedunt vel ab inspiratione daemonis, vel a sua pro­ li ia imaginatione aut subconscientia ; nec proinde posset divinitus cre­ di re mysterium revelatum, nec aliis hominibus verbus proprie divi­ num proponere, nec affirmare connexionem invisibilis et interioris Re1 « lationis cum miraculo in eius confirmationem patrando. Haec autem mmifestatio originis divinae Revelationis fit pro propheta sub lumine piophetico, de quo mox agendum est. 1 11 .a, I I.ao, q 1 7 1, <1 150 De Notione Revelationis supernaturalis Quoad factum huiusce manifestationis et certitudinis S. Thomas dicit in Il.a II.ae, q. 171, a. 5 «De his, quae expresse per spiritum prophetiae Propheta cognoscit,] maximam certitudinem habet, et pro certo habet, quod haec sunt divinitus sibi, revelata. Unde dicitur lerem. XXVI, 15 : » In veritate misit me Dominus ad vos, * ut loquerer in aures vestras omnia verba haec », Alioquin si de hoc ipse certitudinem non haberet, fides quae dictis Prophetarum innititur, certa non esset. Et signum propheticae certitudinis accipere possumus ex hoc, quod Abraham admonitus in prophetica visione, se praeparavit ad filium unigenitum immolandum ; quod nulla-; tenus fecisset, nisi de divina revelatione certus fuisset». Tamen, ut addit S. Thomas, ad ea quae (propheta) cognoscit per instinctum (propheticum), aliquando sic se habet, ut non plene discernere possit, utrum haec cogitaverit aliquo divino instinctu, vel per spiritum proprium. Non autem omnia; quae cognoscimus divino instinctu, sub certitudine prophetica nobis manifestantur ; talis enim instinctus est quid imperfectum in genere prophetiae » instinctus nempe «quem nescientes humanae mentes patiuntur», ut dicit S. Augustinus Super Genes, ad litteram II, c. 17» In nostro autem tractatu agitur proprie non de isto instinctu imperfecto, sed de Revelatione proprio dicta ; imo Revelatio Christiana est iuxta Ecclesiam quid perfectissimum in genere Revelationis, nam Christus fuit plus quam propheta. Propterea communiter theologi dicunt, cum S. Thoma, IH.a, q. 9. a. 2, quod Christus, etiam ut homo, iam habuit in terra visionem mysteriorum essentiae divinae, quae fidelibus tradebat. Hoc conveniebat magistro divino totius humanitatis, ut conduceret omnes homines ad beatificam visionem, « quia semper causam oportet esse potiorem suo causato ». Sic summa auctoritate loquebatur Christus affirmais originem divinam suae doctrinae « Amen, Arnen dico vobis ... ». Haec formula quinquies et vicies invenitur in Ev. sec. Ioann1. Unde ad Revelationem propheticam requiritur objective veritatis credenda» divina propositio, ut divina manifestata. Et quoad hoc apparet similitudo, inter locutionem magistri divini et locutionem magistri humani. Nunc autem considerandi est Illuminatio subiectiva, in qua habetur dissimilitudo in omni analogia servanda, secundum illud S. Thomae : « Homo suo discipulo repraesentat aliquas res pei signa locutionum ; non autem potest interius illuminare, sicut facit Deus », Il.a II.ae, q. 173. »■ 2· B. Subiective requiritur superuuturale lumen proportio· natum ad iujallibiiiter indicandum de veritate divinitus proposita et dt eius divina origine. Agitur de lumine prophetico pro propheta, cui respondet propor tionaliter postea assistentia Spiritus Sancti pro Ecclesia, et lumen inter num fidei pro quolibet fideli ; servata tamen distinctione inter revela tionem immediatam et revelationem mediatam. Probatur : Debet esse proportio inter principium cognoscitivum, ac tum cognitionis et obiectum cognoscendum a quo specificatur cogni tio. Atqui absque lumine supernatural! interno ratio nostra remane improportionata ad cognoscendum infallibiliter obiectum supernatural propositum et credendum. Ergo subiective requiiitm supcrnaturale hi 1 Cf. S. Τιιομλμ, Iu loan. Ill, .), loci I Definitio Revelationis 151 limi proportionatum — Hoc explicatur a S. Thoma ‘ «Sicut manifesta­ tio corporalis visionis fit per lumen corporale : ita etiam manifestatio visionis intellectualis fit per lumen intellectuale. Oportet ergo, quod maH»/«’■statio proportionetur lumini per quod fit, sicut effectus proportion atur Mi./,· causae. Cum ergo Prophetia pertineat ad cognitionem, quae supra naturalem rationem existit, ut dictum est, consequens est quod ad Pro­ phetiam requiratur quoddam lumen intellectuale excedens lumen nalura|r. rationis ». Alioquin propheta non assentiret infallibiliter et supern.iliiraliter veritati propositae2. Hoc lumen infusum est « principalius in Prophetia quam repraesenliiho rerum : quia indicium est completivum cognitionis »3 Sic loseph Illuminatus ad interpretationem somnii Pharaonis, ex hoc ipso censendus i- 1 propheta. — Hoc lumen infusum illustrat et elevat notiones et ver­ bum quibus conficitur propositio obiectiva ; hae notiones possunt esse naturaliter acquisitae ut notiones personae et naturae, sed supernaturaliier illuminatur, item in iudicio verbus est affirmatur non solum natu­ raliter sub lumine rationis sed supernaturaliter sub lumine divino ; sic hllirmatio est infallibilis ac proportionata obiecto supernatural! 4. S. Thomas ostendit etiam lumen propheticum esse per modum tran­ seuntis in propheta, et non ut habitum permanentem. Ait enim 5 : « Lumen autem dupliciter alicui inesse potest » : uno modo per modum l·unae permanentis, sicut lumen corporale est in sole et in igne: alio modo per in Ium cuiusdam passionis, sive impressionis transeuntis, sicut lumen est in acre. 1 Il.a, Tl.ae, q. 171, a. 2. - Quoad hanc proportionem requisitam, duo notari possunt, qua.· clariora fient |· ea (c. VI, art. 2, § II divisio supernaturalitatis). a) Obiecto supernaturaliter ct infallibiliter a Deo proposito propheta debet h 1 terere cum certitudine subiective infallibili. Sed ratio humana non est natiiialitei |n utionata firmitati infallibili adhesionis requisitae. Etiam solo rationis lumine n<>n in ifestatur certo origo divina Revelationis interioris ; ideo, si propheta solo rationis lin me considerat id quod fit in seipso non poterit infallibiliter discernere utrum ho< lu niât a Deo revelante, an ab illusione daemonis, an a sua propria exaltatione. I mi haberet solum opinionem, aut certitudinem moralem, non vero adhaesionem liiibiictive infallibilem (Cf. I.a, Il.ae, q. 112, a. 5). b) Insuper, si obiectum a Deo propositum sit non solum futurum contingens fu nis naturalis sed mysterium essentialiter supernaturale, ut Trinitas, cum adhaesio up dicetur ab obiecto credendo, debet esse eiusdem ordinis. Proinde tunc requiritur Jii" 11 essentialiter supernaturale, ut intellectus prophetae proportionetur non solum firmdt.iti adhaesionis requisitae sed supernaturalitati obiecti. Alioquin solum materialiter ■1 non formaliter attingeret supernaturalia mysteria, sicut canis audit materialiter 'b··|'Ι Iam humanam non intelligendo sensum eius intelligibilem, vel· potius sicut disci|i quandoque audit materialiter conclusionem magistri, non intelligendo vim |tl«'in nitratioris propter debilitatem sui intellectus. ‘ S. Tu., Il.a, Il.ae, q. 173, a. 2. 1 S. Th. ibid, ad 3 : « quascumque formas imaginatas naturali virtute homo po­ li· ' formare, absolute huiusniodi formas considerando ; non tamen, ut sint ordinatae Ld 1 ipraesentandas intclligibiles veritates quae hominis intellectum excedunt; sed 53 Sic manifestatur quid requiritur obiective et subiective ad accipien­ dam veritatem a magisterio divino. Et ex hoc apparet quare Revelatio divina dicitur analogice loeutio ac magisterium. Similis est locutioni magistri humani quoad propositionem externam obiecti, dissimilis vero quoad infusionem luminis interni, quod a solo Deo imprimi potest spiritualiter in intellectu humano. Notione Revelationis sic theologice explicata, transeundum est ad di visiones Revelationis. Art. III. Divisio Revelationis seu de diversis modis Revelationis. § 1. Haec divisio accipenda est secundum quatuor causas.— Iam breviter'enumeravimus principales divisiones Revelationis post eius deimitionem nominalem. Nunc autem oportet ostendere rationem propter quam hae divisiones non sunt accidentales sed per se et adaequatae. Sicut autem Revelatio definita est secundum quatuor causas, ita etiam dividitur. 1 . in hominis nisi Deo revelante. Sed quibusdam quidem revelantur immediate a Deo 1 ut prophetis. . . quibusdam autem proponuntur a Deo mittente fidei praedicatotes . . . « Quantum ad secundum, scilicet ad assensum hominis in ea quae sunt lidei. 1 test considerari duplex causa. Una quidem exterius induci >is, si< ut miraculum visum, >d persuasio hominis inducentis ad fidem. Quorum neutrum est suffii lens < ausa vi· d· ntium enim unum et idem miraculum ct audientium eamdem praedicat ionem qui, in credunt, et quidam non credunt. Et ideo oportet ponere aliam causam inlerioi.m, quae movet hominem interius ad assentiendum his quae sunt fidei. Hanc nutem . usam Pelagiani ponebant solum liberum arbitrium hominis. Et propter hoc dicebant .|uod initium fidei est ex nobis, in quantum scilicet ex nobis est quod parati sumus . I assentiendum his quae sunt fidei ; sed consummatio fidei est a Deo, per quem n l>is proponuntur ea quae credere debemus. < Sed hoc est falsum (et damnatum ut haeresis) ; quia cum homo assentiendo his ,Ι·^ιι· sunt fidei, elevetur supra naturam suam, oportet quod hoc insit ei ex supernaturali i' mcipio interius movente, quod est Deus. Et ideo fides quantum ad assensum, qui 1 principalis actus fidei, est a Deo interius movente per gratiam ». Sic definitum est (Denz., 1791) quod fides etiam informis, id est sine charitate, donum Dei, importans « illuminationem et inspirationem Spiritus Sancti » Proinde 1 -s sic perficit intellectum « ut infallibiliter intellectus tendat in suum obiectum» ill II.ae, q. 4, a. 5. Propterca certitudo supernatural is altior est qualibet certitu­ dini· naturali (Il.a, IX.ae, q. 4, a. 8). Sed sicut empiristae non vident necessitatem luminis intellectualis ad accipien, d veritatem a magisterio humano, ita theologi nominales medii aevi ut Ockam, et I 1 tea Molina non viderunt necessitatem absolutam luminis interioris fidei ad credenI limn revelata propter auctoritatem supernat liraient Dei revelantis. Ad vitandum ta! in n pelaginlsmum tenebant habitum infusum fidei de facto necessarium esse ad cre|ii dum ut oportet ad salutem. Et in hac theoria nominalistica et moliniana de fidei ■11 .mistae et Suarez viderunt periculum semipelagianistni, secundum quem gratia fide, ■Vi d solum necessaria ad facilius credendum. Cf. Billvart, de Gratia, diss. III, a. I II S II. — StiAltr/ dr Gratia, I. II. c. XI. ι5ί ©e Notione Revelationis supernaturalis Ex parte causae formalis dupliciter : .4. ratione supernaturalitatis obiecti, dividitur in Revelationem supernaturalem quoad substantiam, Revelationem supernaturalem quoad modum. B. ratione modi secundum quem proponitur, dividitur Revelatio i° quoad modum repraesentationis, prout fit : a) sensibiliter b) imaginaliter c) intellectualiter. 2° quoad statum prophetae, prout hic est : a) in vigilia b) in extasi c) in somme. 2° Ex parte agentis Revelatio dividitur in Revelationem activam, Revelationem passivam. 3° Ex parte causae materialis, seu subiecti in quo recipitur, dividi-· tur in Revelationem immediatam, Revelationem mediatam. 4° Ex parte finis Revelatio dividitur in Revelationem privatam, Revelationem communem. Ex classi ticatione harum divisionum apparet quaenam sit princi-' palis, scilicet quae sumitur formaliter ex supernaturalitate obiecti ; e contra quae sumitur ex parte modi, vel ex parte subiecti secundaria estJl Ex quo sequitur Revelationem mediatam non esse formaliter et specie inferiorem Revelationem immediata. § II. Explicatio huiusce divisionis. i° Ex parte causae formalis. A. ratione supernatural itatis obiecti, Revelatio dividitur in supernaturalem quoad substantiam et supernaturalem -quoad modum, Dicitur supernaturalis quoad substantiam, si obiectum eius, sua natur· supematurale est, ut mysterium Trinitatis. Dicitur Revelatio supernM turalis quoad modum tantum, si obiectum sua natura non éxCedit vir<;· naturales rationis, ut v. g. unitas Dei, etiamsi sit naturaliter incogj scibile propter suam contingentiam seu indeterminationem, ut v. ■ futurum contingens ordinis naturalis, vel propter suum statum abscoiil ditum, ut secretum cordis * (Cf. postea c. IV. Supematurale dividitmt in supematurale quoad substantiam et .upeiualmale quoad modum), * II isc dtvlnio proph ·! lab invenit m .ιρ.ι I Inii'l l>.< it in II.n ll.aeq. 171,·, »1 3: " Inlimut gratus pr■ >pl» >1 Ιιι<· ·■>*', < nui ,l|i|vchi· I Diversi modi Revelationis 155 Unde, in tractatu de Fide, II.a. Il.ae. q. 2, a. 3, a. 4. S. Thomas distinguit duas <|n stiones : « utrum credere aliquid supra rationem naturalem sit necessarium ad lui em», hic considerat Revelationem Christianam ut est supernaturalis quoad suam iul stantianr obiective ; et «utrum credere ea ad quae ratio naturalis pervenire potest III necessarium» hic considerat solum veritates naturales quae in Revelatione chri■li.uia continentur. Notandum est quod ad accipiendam revelationem supernaturalem quoad modum l udum v. g. revelationem futuri contingentis naturalis, sufficit lumen supematul.il· quoad modum ; sed ad accipiendum revelationem Trinitatis, Incarnationis, etc., requiritur internum lumen supematurale quoad substantiam, Alioquin lumen non lii' l>ortionaretur obiecto, nec actus fidei obiecto supernaturali credendo a quo specifik.ilur. —Propterea thomistae dicunt: lumen fidei theologicae est supematurale i|u id substantiam, sicut gratia habitualis, dum lumen propheticum necessarium ad k>l.noscenda infallibiliter futura contingentia naturalia est gratia inferioris ordinis, »1 ia gratis data , * supernaturalis quoad modum. (Cf. infra c. VI divisio supernaB111 ditalis 3). / .cliqua exterius facienda ', sicut de Samsone dicitur ludie. IV, 14, quod « irruit Spibitus Domini in cum, et sicut solent ad ardorem ignis ligna consumi ita et vincula Pinibus ligatus erat dissipata sunt et soluta». — Secundus autem gradus et cum aliH|ii ex interiori lumine illustratur ad cognoscendum aliqua quae tamen non excedunt ■eus est passus, hoc autem quod temporale est respicit materialiter, sed pro^■k/1.1 e contrario »> .ilinantihcenses sic illud 0X|»munt : « Probabilius censemus quod certitudo assen■i· ndel excedit simpli, ilei l enitudinem cognitionis propheticae. Ratio qua move- >56 De Notione Revelationis supernaturalis B. ratione modi secundum quem formaliter fit Revelatio, dividi1· in sensibilem, imaginariam et intellectualem. Il.a II.ae q. 174, a. 1 ad 3.» a) Revelatio fit sensibiliter seu mediantibus sensibus, quando lot mantur a Deo sensibilia signa. Et « sensibile signum aut est aliqua n corporea exterius apparens visui, sicut nubes, aut vox formata extei in ad auditum hominis delata 1 ». Signa autem magis expressiva sunt voc· b) Revelatio fit per visionem imaginariam, non mediantibus sen sibus. Id est per similitudines imaginarias a Deo impressas in imagina tionem prophetae, vel prout divinitus ordinantur species imaginaria· praeacceptae a sensu, secundum congruentiam ad λ-eritatem revelandam Haec imaginaria prophetia diversificatur secundum statum prop· tae prout fit in dormiendo, vel in vigilando, vel in extasi, vel in rapid\ Inter duas priores ■ visio quae fit in vigilando, ait S. Thomas 11 II.ae q. 174, a. 3, pertinet ad altiorem gradum prophetiae ; quia maior Λ prophetici luminis esse videtur, quae aliquem occupatum circa sens· bilia in vigilando abstrahit ad supernaturalia, quam illa quae anima» hominis abstractam a sensibilibus invenit in dormiendo ». Visio imagini ria fieri potest etiam per extasim, loc. cit., q. 174, a. 1 ad 3, vel pei rai tum dum propheta abstrahitur a sensibilium apprehensione et elevate ad aliquam imaginariam vel intellectualem visionem. Cf. q, 175, a. 2 ■ 2' . Et S. Thomas addit ■· quando fit revelatio prophetica secundum f< mas imaginarias necesse est fieri abstractionem (saltem imperfectam)! sensibus, ut talis apparitio non referatur ad ea (piae exterius sentiuntur mur est quoniam licet consideremus tam fidem quam prophetiam inniti divinae!I velationi, nihilominus Revelatio Dei ut specificat fidem maiorem certitudinem ex| cat, quam ut movet ad propheticam cognitionem, et consequenter infert certitu nem maiorem in assensu fidei. Haec vero differentia provenit ex eo, quod obiecti formale quod specificativum fidei est solus Deus prout et in seipso, caetera autem, <|i> fides attingit sunt obiecta secundaria, nec aliter a fide attinguntur nisi per habitui nem et cum sabord i natione ad illud obiectum primarium : hinc enim habet tii quod sit virtus theologica. Obiectum autem primarium prophetiae vel est determim aliquid temporale, ut puta futurum contingens, aut secretum cordis, vel saltem noli determinate aliquid increatum, sed omne revelabile, quod abstrahit a temporali aeterno. I nde motivum fidei theologicae est testimonium Dei ut revelans pel! primo ipsum Deum ; motivum vero prophetiae est testimonium Dei ut revelans aliqu temporale, vel ut revelans obiectum abstrahens a temporali et aeterno n. Certitu autem supernaturalis quoad substantiam id est effective et'intrinsece, altior este titudine supernaturali quoad modum tantum, id est effective sed non intrins] (Cf. S. Thomas, III Sent., d. 24, a. 1, ad 3). Fides quidem potest existere sine charitate et gratia santificante, ad eam tffl sufficit ex parte voluntatis pius credulitatis affectus ; sed fides sic considerata quant sit donum supematurale Dei, dicitur mortua seu informis, ct est in peccatore ul subiecto praeternaturali et violento, ita etiam spes. Sunt enim proprietates grai secundum rationem virtutis perfectae, et ut existunt in subiecto connatural!.I earum supernaturalitas reductive pertinet ad supematuralitatem gratiae sanctificat! (Cf. Billuart. dc Gratia, diss. IV. a. IV). * Cfr. Exod, c. XIX; c. XX, 18; c. XXIV, 9, 17 ; c. XXXIII, 9. 2 « Raptus addit aliquid supra extasim. Nam extusis importat simpliciter ed sum a seipo, secundum quem scilicet aliquis extra suam ordinationem ponitur® raptus super hoc addit violentiam quamdam ·· saltem < parte modi operandi,· ex parte termini. Cf. ibid, ad t.m. ’ ll.n II.ne <1 173, u. 3. Diversi moiibilium, quibus veritas intelligibilis exprimitur»; haec signa sunt aut verba |l s significativae. 1 aliquas res significativas veritatis, sicut septem spicae plenae significant septem n ubertatis . . . Altior etiam gradus est quando Propheta non solum videt signa rl·· i um vel factorum, sed etiam videt (vel in vigilando vel in dormiendo) aliquem n ’lloquenlem, aut aliquid demonstrantem ; quia per hoc ostenditur, quod mens uphetae magis appropinquat ad causam levelantem. Et altior gradus prophetiae ■ i ille qui loquitur vel demonstrat videatur (in vigilando vel in dormiendo) in ·. angeli, quam si videatur in specie hominis, et adhuc altior, si videatur (in dorrm io vel vigilando) in specie Dei, secundum illud Isaiae c. 6 «Vidi Dominum liniem» II.a Il.ae q. 174, a. 3, c) Revelatio fit intellectuali'1er, scilicet, non mediantibus sensibus, nec |u i natione, sed secundum immedia tam impressionem specierum inteltibilium a Deo, vel secundum ordinationem divinam specierum natuJitcr acquisitarum. Cf. Il.a Il.ae q. 173, a. 2, ad i.m, 2.m, 3.1η, ct a.3. Thomas past expositionem eorum quae pertinent ad prophetiam per visionem ilem et per visionem imaginariam, ait : «Super omnes autem hos gradus est |lium genus prophetiae, in quo intelligibilis veritas et supernaturalis absque imaImi.i visione ostenditur ; quae tamen excedit rationem prophetiae proprie dictae... Iu prophetia importat quandam obscuritatem et remotionem ab intelligibili veritate. Ill· o magis proprie dicuntur Prophetae, qui vident per imaginaiiam visionem, quamill prophetia sit nobilior quae est per intellectualem visionem, dummodo tamen 1.1 |i-m veritas utrobique revelata. Si vero lumen intellectuale alicui divinitus in ,Ί iur, non ad cognoscendum aliqua supernaturalia, sed ad iudicandum secundum litu linem veritatis divinae ea quae humana ratione cognosci pessunt, sic talis iple lia intellectualis est infra illam quae est cum imaginaria visione ducente in .... aturalem veritatem» q. 174, art. 2, c. et ad 3.m. Iliec Revelatio intellectualis fieri potest in raptu, sed hoc non est necessarium, I n. a. 3, «fit alienatio a sensibus solum quando elevatur mens ad contemplanII 'liqua sublimiora» ibid ad 3.m. Et in raptu «talis potest esse excessus mentis 1 "inimpletur ipsammet divinam essentiam» luxta S. Augustinum et S. Thomam |i luit raptus S. Pauli et Moysis». De Moyse legitur in Num. XII quod «palam I i» 1 aenigmata. Deum vidit». Et S. Paulus dicit : «Si gloriari oportet (non expequiilem), veniam autem ad visiones et revelationes Domini. Scio hominem in 'l"i ante annos quatuordecim (sive in corpore nescio, sive extra corpus, nescio, Deus ), 1 'pium huiusmodi usque ad tertium coelum. Et scio huiusmodi hominem (sive impure, sive extra corpus, nescio, Deus scit.), quoniam raptus est in paradisum, et Ivit arcana verba, quae non licet homini * ». loqui S. Thomas cum Sancto Augu) putat Moyseu et S. Paulum in raptu vidisse ipsam Dei essentiam «et satis |H" uter, ait Angelicus, nam sicut Moyses fuit primus Doctor ludaeorum, ita ||i" fuit primus Doctor Gentium 1. Il.a Il.ae q. 175, a. 3. Ad istam autem visio­ 1 11 ad Cor. XII i58 De Notione Revelationis supernaturalis nem non sufficit lumen propheticum, sed requiritur « lumen gloriae per modum cuiu­ sdam passionis transeuntis 1 ». Iuxta communem sententiam theologorum, Christus vivens in terra, ut homttl habuit lumen gloriae per modum formae permanentis, sine raptu, sed supra extasini et raptum. Ipse enim insinuavit se videre Deum, dum praedicabat: « qued scimut loquimur, et quod vidimus testamur12. — Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego s«r» et illi sint mecum, ut videant claritatem meam quam dedisti mihi ... 34 Nemo ascendit in caelum nisi qui descendit de caelo. Filius hominis qui est in caelo * n, unde etiam ut homo iam gaudebat visione caelesti ; et hoc ei conveniebat tanquam Doctori totiu» humanitatis, ut eam duceret ad visionem essentiae divinae 5*. Hoc etiam quodammofhi manifestabat in sublimi modo docendi summa auctoritate, elevatione ac simul summa simplicitate. Ex his divisionibus Revelationis apparet quomodo crescere potuit prophetica Revelatio secundum temporis processum usque ad ipsum Christum et non ultra 7. 2°JEoc parte agentis, Revelatio dividitur in activam et passivam Cum enim Revelatio sit actio Dei moventis intellectum hominis, pfl accipi potest vel active, prout a Deo est ut a causa, vel pasive, prout recipitur in subiecto, scilicet in propheta. Revelatio activa est ipsa' locutio, manifestatio seu «tactus quo Spiritus Sanctus dicitur tangeu et illustrare mentem» prophetae; Revelatio passiva est «percepti·' divinae locutionis qua Spiritus Sanctus mentem alloquitur interius» (S. Thomas, de Veritate, q. XII, a. i). Notandum est quod Revelatio activa est actio divina jormaliter Deo inoaanifl scilicet est ipsamet essentia divina, et simul est virtualiter transiens °, prout producit effectum ad extra. Ipsa est motivum formale fidei divinae, quae propterea dicitut virtus theologica. « Ratione Revelationis activae, ait Caietanus, ponitur Revelati#: obiectum formale fidei, et dicere seu revelare in Deo ponit actionerp quae est stil> stantia Dei» (in I.am Il.ae q. r, a. i, comm. n. 9). Aliis verbis, Revelatio activi est veritas prima in dicendo, in actu secundo considerata. Et haec Revelatio activi non potest cognosci evidenter et immediate nisi sub lumine gloriae. Prophta eafl cognoscit ex eius effectu proprio scilicet ex revelatione passiva sub lumine prophel tico ; sic habet evidentiam attestantes in hoc effectu. Alii autem, qui mediante prfl pheta Revelationem accipiunt, cognoscunt naturaliter Revelationem activam ex signb extrinsecis et concomitantibus ut sunt miracula historice certa, et eam cognoscing! supernaturaliter fide divina, prout Revelatio activa ab Ecclesia et non solum at' 1 Il.a Il.ae q. T75. a. 3. c. « Sic Paulus in raptu non fuit beatus habitualiter «■ solum habuit actum beatorum. Consequens est, ut simul tunc in eo non fuerit m fui» fidei: fuit tamen simul tunc in eo fidei habitus » ibid, ud 3 m. 2 Ioan., Ill, 11. 3 Ioan., XVII, 24. 4 Ioan., Ill, 13. 5 Cf. S. Thom., III.a, q. 9. a. 3. 3 Il.a Il.ae q. 174, a. 6. 7 Actio formnlitcr trunnions ea est quai «id 11b ngente ut accidens et recipilMi tenninative In ptiMo. Hoc importat impel I,1 I lorn in, tu > proinde Deo tribuendum <·|Κ Diversi modi Revelationis 159 ' historia proposita simul est id quo et quod creditur, sicut lux est id quo et quod videtur, ut infra dicendum est. 3° JEiC parte causae materialis seu subiecti in quo recipitur, Revelatio dividitur in immediatam et mediatam. Immediata est quae n cipitur a propheta, mediata autem quae mediante Propheta seu Ecclesia recipitur ab aliis fidelibus. 4° Ex parte finis Revelatio dividitur in privatam et communem ; privata est quae fit per se et primario ad utilitatem alicuius hominis vel paucorum ; communis autemquae fit per se et primario ad salutem tetius generis humani, ut supra dictum est. Hic finis est solum finis cui utilis est Revelatio, sed finis cuius gratia seu finis proprie dictus est sem­ per gloria Dei, cui omnia subordinantur. Oportet enim quod ordo agen­ tium correspondent ordini finium, et actio primi agentis non potest non ordinari ad supremum finem totius universi et omnium animarum, sci­ licet ad Deum ipsum gloriose manifestandum. CAPUT V. DE NOTIONE MYSTERII ET DOGMATIS Art. i. Notio catholica ac heterodoxae notiones. Art. 2. Explicatio theologica catholicae notionis, ac mysteriorum · divisio. Art. I. Notio catholica mysterii et dogmatis ac notiones heterodoxae.] § I. Notio catholica. — Ex definitionibus et declarationibus Ec-i clesiae, ut exponit. Denzinger in indice systematico sui Enchiridii ha-l betur : A. Notio mysterii. Declaravit Ecclesia : Praeter veritates rationi pervias revelatio Christiana continet mysteria tum late dicta ut aeterna Dei decreta 1785, tum stricte dicta, quae rationi omnino impervia^ sunt 1616 sq., 1642 sqq., 1655, 1662. 1668 sqq., 1682, 1709, 1795 1816, >915, immo etiam angelicam intelligentiam seu omnem intellectum creatum transcendunt 1673, '- i fidei dogmata vocantur. Dogmata ordinario et universali magisterio Ecclesiae, nulla tamen solemni defini■iiH. proposita, dogmata uitholini aut revelata, aut veritates ad fidem spectantes apMill.iiii ur. < >Λΐ<ιιιιιιιιι.Ι,Λΐ·ιι«Ηΐιιι, !>· lOwlnlimi» (vol. I) IÔ2 De Notione Revelationis supernaturalis st odienda et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogmatum is sensus 'perpetuo est retinendus, quem semel declaravit sancta mater Ecclesia, nec unquam ab eo sensu altioris intelligentiae specie et nomine recedendum, «Crescat igitur... et multum vehementerque proficiat,I tam singulorum quam omnium, tam unius hominis, quam totius Eccle­ siae, aetatum ac saeculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia: sed in suo dumtaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu ea· demque sententia » '. II. Notiones heterodoxae mysterii et dogmatis. — Reduci possunt! ad duas, scii, ad notionem naturalisticam et notionem seminaturalist i cam, sed prior subdividi potest prout proponitur sive a rationalist!· sive a modernisas aut protestantibus liberalibus. A. Rationalistae aut simpliciter reiiciunt mysteria supernaturalia;| ut absurda seu inintelligibilia (C. Vat. Denz., 1807-8), aut ea reducunl ad naturalia mysteria seu ad naturales veritates quae sine Revelation· cognosci possunt (C. Vat. n. 1812). Ita Kant, sicut antea modalistae, reduxit tres personas Trinitatis ad tria Dei attributa naturaliter cogn<»4 scibilia. Similiter Hegel nihil aliud vidit in mysterio Trinitatis nisi tria momenta evolutionis universalis : thesim, antithesim, synthesini. Und< syllabus Pii IX damnat hanc propositionem : « Christianae fidei mysten, sunt philosophicarum investigationum summa ». Denz., 1707. Consequenter rationalistae considerant dogma vel ut vanam i magi nationis fictionem, vel ut symbolicam expressionem naturalis veritatis· seu naturalis mysterii. Proinde pars veritatis quae continentur in hac symbolica expressione, determinari debet a ratione humana, quae es secundum placita rationalism! supremus arbiter veri et falsi et princcp norma, superior religione, sicut superior est artium symbolisme. (Cl Syllabum Pii IX, rationalismus absolutus, Denz., 1703-1704). Prointh sensus dogmatum variabilis est cum progressu scientiarum et philosd phiae (cf. Syll). Denz. 1705 : « Divina revelatio est imperfecta et idcirco subiecta continuo et indefinito progressui, qui humanae rationis pro gressui respondeat ». B. Jlodemistae sicu t protestantes liberales sequuntur vias ra tionalismi, quoad notionem mysterii et dogmatis, ut clare exponitur ii Encyclica Pascendi Pii X, Denz., 2077 et sqq. Iuxta modernismum religiosus sensus, qui per vitalem immanentiam e latebris subconscien tiae erumpit, germen est totius religionis (etiam religionis Christianae).·! Sed homo religiosus debet suam fidem seu suam experientiam religiosa® cogitare... In eiusmodi autem negotio mens dupliciter operatur: primum, naturali actu et spontaneo, redditque rem sententia quadam simplici <«l vulgari ; secundo vero, reflexe ac penitius, vel, ut aiunt, cogitationM elaborando, eloquiturque cogitata secundariis sententiis derivatis quidelfl a prima illa simplici, limatioribus tamen ac distinctioribus. Quae sectjii 1 ViNCENTii I.irinensis, Commonitorium, n. 28. (Ί vhun Denzinger 1836: HM mani autem Pontifices... ea tenenda definiverunt, quae hiu-ii·. Scripturis et apostoli· l| traditionibus consentanea, Deo adjutore, cognoverant. Nequi enim Petri successo»ibfl Spiritus Sanctus promissus est, ut ro rei'claote nututm dxlnntim />nes, vitales esse debent, vitamque ipsam vivere sensus religiosi . . . Scilicet necesse ■ t ut formula primitiva acceptetur a corde ab coque sanciatur, itemque sub cordis tint tu sit labor, quo secundarie formulae progignuntur . . . Quamobrem, si quavis ex i ausa huiusmodi accommodatio (ad sensum religiosum) cesset, amittunt illae (formulae 11 undariae) primigenias notiones ac mutari indigento. Sic modernistae sensum dogma­ ti: variabilem existimat, et ut ait Encyclical «superbo scientiae nomine inflati usque rn insaniunt, ut aeternam veritatis notionem et germanum religionis sensum priver 1 nt ». Denz., 2080. Cf. propositiones modernistas damnatas in decreto Lamentabili Denz., 2058, » Ve litas non est immutabilis plus quam ipse homo, quippe quae cum ipso, in ipso et per ||> >m evolvitur». Item n. 2022, 2026, 2059, 2060. — 2062 «Praecipui articuli Sym I»di Apostolici non eandem pro Christianis primorum temporum significationem haIvb.int, quam habent pro Christianis nostri temporis ». — 2064 « Progressus scientiarum 1'ii.tulat, ut reformentur conceptus doctrinae Christianae de Deo, de creatione, de reve­ latione, de persona Verbi incarnati, de redemptione», v. g. formula unionis hypostali vera erat quidem tempore Concilii Nicaeni quia conformis statui philosophiae huiusce temporis, nunc autem, iuxta modernistas, post evolutionem philosophiae, tui mit Ii non potest, propter novam personalitatis notionem. Unde legitur in formula Im 1 unandi contra modernismum : «Fidei doctrinam ab Apostolis per orthodoxos J'.iti ■ eodem sensu eademque semper sententia ad nos usque transmissam, sincere lui uo; ideoque prorsus reiicio haereticum commentum evolutionis dogmatum, ab ■11111 in alium sensum transeuntium, diversum ab eo, quem prius habuit Ecclesia; ■wiilcrque damno errorem omnem, quo, divino deposito, Christi Sponsae tradito ab |lii iui' fideliter custodiendo, sufficitur philosophicum inventum, vel creatio humanae Lui i h utiae, hominum conatu sensim elformatae et in posterum indefinito progressu. Μι tu iendae ». I s quo patet modernistas accedere sicut et protestantes liberales ad rationali» buiiiiii absolutum. De Notione Revelationis supernaturalis 164 C. Semirationalifitae autem, ut Hermes, Guenther, Frohschammer differunt a rationalistis prout admittunt mysteria Christianismi .1 Revelatione divina externa, ae proprie dicta supernaturaliter nobis ira-' dita fuisse ; sed conveniunt cum rationalistis prout reducunt supcrnaturalia mysteria ad veritates naturales. Dicunt enim : mysteria, revelatio·® ne tradita, saltem ea quae sunt secundum se necessaria, demonstrari pos-\I sunt per principia naturalis rationis, cum philosophiae progressu.Haec demonstrabilitas mysteriorum damnatur ut haeresis in Cone. Vatie., Denz. 1816, item damnatur propositio rosminiana, secundum quam, my­ sterium Trinitatis post revelationem, demonstrari potest saltem indirecte.1 Principales errores semirationalismi damnantur in Syllabo Pii IX, Denz., 1708· 1714 et in litteris Pii IX n. 1655 sqq., :6i8 sq., 1654 sqq., 1666 sqq. Ex hac enim semirationalistica notione mysterii supernaturalis, sequitur id quod dicebat Hermes, scilicet motivum iormale propter quod admitti debent mysteria! fidei non est necessario auctoritas Dei revelantis, petest esse philosophica demonstratio pro philosophis qui hanc demonstrationem intelligunt. — Proinde, iuxta Guenther, doctrina a Deo revelata est velut inventum philosophicum, humanis ingeniis perflj cienda ; ideoque definitiones Conciliorum non sunt absolute verae, sed solum relative ;ad statum scientiae et philosophiae tempore definitionis. Hoc damnatur ut haeresis C. Vat. Denz. 181S. Item. n. 1S19 damnatur corollarium : Assertiones scientiarum etsi (Ι..η··| trinae revelatae adversentur, tanquam verae retineri possunt, neque ab Ecclesia pro scribi possunt ». Tn hac doctrina semirationalistica apparet principium rationalism.!,· et praesertim in hac propositione in Syllabo damnata, Denz., 1710. » Cum aliud sit ρΛί·| losophus, aliud philosophia, ille ius et olficium habet se submittendi auctoritati, quart· veram ipse probaverit, at philosophia neque, potest neque debet ulli sese submittere cikc/O® ritati». Proinde «philosophia tractanda est nulla supernaturalis Revelationis habita ra«B tione », n. 1714. Sic philosophia non solum distinguitur a fide et a theologia sed ab eut separatur, et finaliter intendit indicare ut supremus arbiter de valore ipsius fidei <·! theologiae. Art. II. Explicatio I. II. III. IV. theologica notionis mysterii et dogmatis, j Definitio mysterii in genere, ac eius divisio. De inteiligibilitate mysteriorum ac de eorum connexione. Explicatio notionis dogmatis. De dogmatis immutabilitate ac de eius progressiva intelligentia. § I. Definitio mysterii in genere ac eius divisio. — Explicat i J theologia notionis catholicae mysterii habetur ex definitione mysterii i|fl genere et ex eius divisione in mysterium naturale et mysterium superi naturale. Rationalistae hanc divisionem negant, semirationali>t.ul illam reducunt ad divisionem accidentalem1. Ecclesia eam consider.il 1 Nam iuxta semirationalistas mysteria quae dicuntur supvt naturalia, superat· inventionem rationis, non vero eius vim demonstrativam post propositionem. Notione mysterii et dogmatis 165 ut necessariam et essentialem. Et hoc explicandum est, antequam del· udatur possibilitas et existentia Revelationis, ad exactam notionem mysterii habendam. Mysterium in genere definitur realitas seu veritas secreta, absconlita, excedens cognitionem nostram, cognitione tamen digna. Si non ■st aliquo modo supra cognitionem nostram, non meretur nomen my­ sterii. — Prout igitur aliqua diversimode excedunt cognitionem di­ versimode dicuntur mysteria. Mysterium -per se et adaequate dividitur in natwale et supernaturale, am dicitur naturale prout sine Revelatione supernatural! cognosci potest, saltem quoad suam existentiam, et dicitur supernaturale prout sine supernatural! Revelatione nequidem quoad suam existen­ tiam cognosci potest. naturale quod sine reve­ latione cogno­ sci potest, sal­ tem quoad su­ am exsisten­ tiam Λ/ ys te­ ri um ' supernaturale quod sine divi­ na revelatione nequidem co­ gnosci potest, quoad suam existentiam de facto abscondi- / i , l ordinis physici : ■] tum quoad suam l / existentiam . ordini iâtelleIctualis et mo- ·. 1 ralis v.g. quae sunt in sinu terrae vel maris secreta cordis secreta alicuius socie­ tatis religiosae. In ordine creato : sit intime ener­ relative I quid gia physica, nutritio, ad intellectum sensatio, intellectio, humanum i absconditum quoad libera electio, causasuam intimam es­ litas transitiva, etc. sentiam absolute I lu ordine increato : pro quocumque pntima conciliatio atintellectu cre-Ù tributorum Dei natuato [ raliter cognoscibilium late dictum, quod non remanet obscurum post reve.ationem sed facile intelligitur decreta divina revelata circa aliquod factum facile intelligibile. stricte dictum quod remanet ob- ) Mysteria intrinsece supernaturalia ut scarum post re- j Trinitatis, Incarnationis, vitae gratiae, velationem Mysteria naturalia sunt res absconditae, quae tamen sine ReveI tone supernatural! cognosci possunt, saltem quoad suam existentiam Mysterium naturale sübdividitur prout dupliciter excedit cognitio­ ni nostram : i° quoad factum suae existentiae, quamvis istud factum 1 de se naturaliter cognoscibile ; 20 non quoad factum suae existentiae ■d quoad suam essentiam intimam, seu quoad suum modum intimum. .Mysteria naturalia piae exedunt cognitionem nostram quoad factum suae existenl|i<. vel sunt «) . ......... pltvslct, et tunc SUI1t inaccessibilia propter distantiam v<| 166 De Notione Revelationis supematuralis impedimenta materialia, v. g. quae sunt in sinu terrae vel maris, sed eorum existential· hucusque ignota naturaliter cognoscibilis est. — 6) vel sunt ordinis intellectualis et' moralis ut secreta cordis quae naturaliter non manitestantur nisi per revelationem humanam. Similiter mysteria dicuntur secreta ct ritus alicuius religionis, prout non· cognoscuntur a profanis, v. g. mysteria Eleusis. Mysteria naturalia, quae excedunt cognitionem naturalem non quoad suam exi· stentiam sed quoad suam intimam, essentiam seu intimum modum, subdividuntur prout sunt a) mysteria naturalia relativa, scilicet relative ad intellectum humanum ut est humanus, vel b) mysteria naturalia absoluta, scilicet per respectum ad omnem iutel-1 lectum creatum, ut est creatus. Mysteria naturalia relativa, quoad suam essentiam intimam 1 seu modum inti- I mum, excedunt intellectum humanum, quia intellectus noster non cognoscit intui·» tive intelligibilia et spiritualia, sed solum abstractive ex sensibilibus. Unde quae non· sunt mysteria pro angelis sunt mysteria pro nobis. Exempli gratia, ascendendo a tnaJ terialibus ad spiritualia, in ordine physico quid sit intima essentia materiae *, ener·· giae physicae, attractionis universalis, electricitatis, non determinatur a scientia M — in ordine biologico, quid sit intime assimilatio nutritiva, intussusceptio, desassi-jI milatio, reproductio, augmentum in viventibus ; modus intimus horum phaenome· nonim vitalium remanet obscurus; — in ordine psychologico, quid sit intime sensatio·· Aristoteles optime quidem dicit ; est quoddam pati quo subiectum sentiens fit aliud ( in quantum aliud, et non solum fit alterum ut iam accidit in immutatione materiali ; J ad sensationem igitur requiritur immutatio non solum materialis sed iam quodammodo] spiritualis quae intentionalis seu repraesentativa vocatur. Quid est autem intime haeffl intentionalis immutatio? Non cognoscitur positive a nobis nisi cx communibus, in quibus convenit cum immutationibus materialibus, propterea dicitur « immutatio > i « intentionalis » seu tendens in obiectum, quod aliquo modo per eam redditur praesensi hae omnes notiones disiunctim sumptae exprimunt quod iam in ordine mere materiali invenitur. Id autem quod est proprium in hac immutatione intentional) cognoscituf a nobis negative (sic dicimus : est non materialis) vel relative (sic dicimus : est altiori» ordinis quam mere materialia). Unde remanet mysterium naturale, quid scilicet sit intime sensatio, quomodo intime producitur. Item quid sit intime abstractio intellectiva; illuminatio intellectus agentis qua intelligibile actuatur in sensibili ; quid sit intimo conceptio. Haec cognoscuntur a nobis ex communibus in quibus conveniunt cum sensibilibus, et quoad id quod est eis proprium relative et negative ; remanet semperi mysterium. Item quid sit intime electio libera, quaenam sit intima et mutualis relati» huius electionis cum ultimo indicio practico in fine deliberationis. Datur quidem scien» tifica explicatio ex communibus, et negative ac relative ad sensibilia, sed i emanet1 2 1 Dicitur « quoad essentiam intimam » et non solum « quoad essentiam », nam vi tandus est agnosticismes nominalistarum, iuxta quos essentiae reales rerum sunt noJ bis prorsus ignotae, ita ut intellectus humanus non posset pervenire ad definitione^ reales sed solum ad definitiones nominales ; sic universalia essent mera nomina ( ut dicunt nominales radicales et positivistae) vel meri conceptus (ut dicit Kantius). Sed philosophia traditionalis docet nos non habere notiones intuitions essentiarum realimu· (sicut habent angeli), sed abstractas, quae secundum habitudinem ad notas sensibile·· conficiuntur ex genere et differentia. Haec notiones non sunt comprehensivae, quia non manifestant essentias rerum quantum istae cognoscibiles sunt 2 Materia prima definitur ab Aristotele solum analogici ex communibus (ut poteu I tia passiva, subiectum) et quoad id quod est sibi ρκιμιΐηιη »·< (nec quid, nec quidni nec quantum, etc.) vel relative (subiectum primum mulοΙΙοιιιί substantialis ac l"i X tnae substantialis). Notione mysterii et dogmatis 167 • sterium. Item in ordine metapbysico, quid sit intime limitatio existentiae creatae I· essentiam creatam ; quid sit intime actio transitiva quae est ab agente et quodam111-ido originative in agente et tamen terminative in passo. Vitatur quidem contradic'■ sed remanet pro nobis mysterium. Haec mysteria naturalia sunt relativa ad intellectum nostrum, qui non cognoscit in'uitive intelligibilia et spiritualia sed solum abstractive ex sensibilibus. Spiritus pu­ ni creatus, scilicet angelus, e contra intuitive cognoscit ex propriis spiritualia creata. ■ 1 essentias rerum corporalium, unde sensatio, intellectio creata pro eo mysterium non mutinent. Mysteria autem naturalia absoluta ea sunt quae quoad suam intimam essentiam - n quoad suum intimum modum transcendunt omnem intellectum creatum, quamvis - mm existentia sine Revelatione cognosci possit. Haec mysteria pertinent ad ordi­ um increatum, scilicet ad modum proprium et intimum attributorum divinorum n duralitcr cognoscibilium. Haec enim attributa, ut infra dicetur, non possunt natu1 liter cognosci positive ab intellectu creato nisi ex communibus in quibus analogice •uveniunt cum rebus creatis, et modus eorum proprius non cognoscitur naturaliter lusi negative (vg. bonum non finitum) vel relative (vg. bonum supremum). Unde inii;oa conciliatio horum omnium attributorum in Deo, seu modus intimus huiusce con- .1 lationis omnem intellectum creatum latet. Cognoscimus quidem naturaliter quod 1 -iiciliantur, etiam negative et relative explicatur quomodo, sed modus intimus istius 11. iciliationis remanet mysterium. Exempli gratia: quomodo intime conciliantur in l> ο simplicitas absoluta et pluralitas perfectionum simpliciter simplicium quae sunt - -nenter formaliter in Deitate? quomodo intime conciliantur in Deo immutabili1 absoluta et actus liber qui posset non esse ? item bonitas infinita et permissio mali. It. in summi misericordia et infinita iustitia ? Unde, ut dicemus postea, propter istam m lerfectionem nostrae cognitionis naturalis de Deo, est in nobis naturali- desiderium 1 mditionale et inefficax videndi essentiam divinam, ut est radix non quidem Tri­ nitatis nec ordinis gratiae et gloriae, sed radix attributorum divinorum naturali 1 1 cognoscibilium ; nam per hanc solam visionem divinae essentiae cognosi ••leltit po Lsitive modus intimus conciliationis liorutn attributorum, cf. I.a, q. 12. .1. 1 < Gente·. HI. c. 51, 54,. 57. Mysteria autem supernaturalia ea sunt quae, sine Revela­ tione divina, cognosci nequidem possunt quoad suam existentiam ab ullo intellectu creato. Haec mysteria supernaturalia subdividuntur in mysteria late dicta 111 mysteria stricte dicta. Mysteria sufrernaturalia late dicta sunt quae Revelatione tradita n >11 remanent obscura, sed facile intelliguntur ; ratio est quia exce­ llunt intellectum creatum non ratione supematurahtatis intrinsecae, ·. I propter suam contingentiam seu indeterminationem. Haec mysteria late dicta sunt decreta divina a quibus dependet existentia aliLiiuis futuri contingentis, sive illud factum pertineat ad ordinem naturalem, sive ad ni imem supernaturalem, quia tunc consideratur ut factum, et non in sua natura. I mpli gratia: sine Revelatione cognosci nequit quando erit finis mundi, quod est >111111 contingens ordinis naturalis . * Item sine Revelatione cognosci nequit Eccle­ * Ad istam categoriam mysteriorum pertinet, iuxta S. Thomain, creatio mundi I .... . mm fuit ab aeterno sed 111 tempore Hoc enim pendet immediato a libertate ι68 De Notione Revelationis supernaturalis siam secundum Dei voluntatem, semper usque ad finem mundi regendam esse ab uno supremo Pontifice ; hoc pertinet ad ordinem supernatnralem, sed consideratur solum ut factum, et post revelationem facile intelligitur. Concilium Vaticanum iudicitÜ haec mysteria la+e dicta dum dicit : « Placuisse eius (scii. Dei) sapientiae et bonitati, alia eaque supcrnaturali via, se ipsum ac aeterna voluntatis suae decreta humano gene· revelare». Denz., n. 1785. Mysteria autem supernaturalia proprie dicta ea sunt quae Revehi tione tradita remanent obscura : ratio huius obscuritatis est quia ex­ cedunt intellectum creatum non propter suam contingentiam et futui ritionem, sed propter suam su per naturalitatem intrinsecam ; seu, ut dicit Concilium Vatie, quia < suapte natura intellectum creatum ..Λ excedunt », « nec e naturalibus principiis intelligi et demonstrari pos­ sunt », n. 1796, 1816. Sunt mysteria quae pertinent ad vitam Dei inti­ mam, seu ad Deitatem sub propriissima ratione Deitatis, vel ad parti cipationem huiusce vitae intimae, scilicet ad gratiam et gloriam. Deu-, quidem naturaliter cognoscibilis est sub communibus et analogicis notionibus entis, veritatis intelligentiae, voluntatis etc. non vero sub propriissima et intima ratione Deitatis8. Hujusmodi sunt mysterium Trinitatis seu vitae intimae Dei, mysterium eleva· tionis nostrae ad ordinem vitae supernaturalis, scilicet mysterium gratiae et gloriaej sicut et praedestinationis, mysterium Incarnationis, mysterium Redemptionis seu valoris infiniti actus theandrici Christi, in cruce morientis ; mysterium habitationi» Spiritus Sancti in anima iustorum, mysterium vitae intimae Ecclesiae, mysterium productionis gratiae per sacramenta ; in summa quidquid est intrinsece supernaturale,J etiam ipsa fides theologica seu lumen internum fidei, ut est essentialiter supernata· rale, remanet mysterium. Inter haec mysteria, quaedam sunt secundum quid ϊ.'ύΛ bilia naturaliter, non vero quoad id quod est intimum et intrinsece supernaturale 111 illis; v. g. Ecclesia ipsa cum omnibus suis notis visibilis est, non tamen vita intime Ecclesiae; item vita religiosa. Similiter facta visibilia vitae Christi, quae mysteria etiam vocantur, historice cognosci possunt quoad id quod est humanum in Christa] non vero quoad id quod est intrinsece supernaturale et divinum ; item sacrament» visibilia sunt, non vero eorum virtus supernaturalis ad gratiam producendam ; itenfl factum Revelationis, ut miraculis confirmatum, est visibile, sed quod est intrinsece supernaturale in illo remanet mysterium. divina et iuxta S. Tomam demonstrari nequidem potest a posteriori, saltem pro homij nibus. I.a q. 46. 1 Unde in Epist. Pii IX, 11 Dec. 1862 (contra I. Frohsohammer) legitur ·. Au, tori (Irohschammer) in primis edocet, philosophiam, si recta eius habeatur notio, posse non solum percipere et intelligere ea Christiana dogmata, quae naturalis ratio cum fide habet communia, verum etiam ea quae Christianam religionem lidemque maxime et proprie efficiunt, ipsumque scilicet supernaturalem hominis finem et ce omnia, o. t’outra hoc dicitur n. 1671 : ad mysteria proprie dicta ea omnia maxime et ipmtisslnie spectant, C|UI < oiiiineo nim respll ciunt atque ad hunc finem revelata noscuntur » Notione mysterii et dogmatis 169 § II. De intelligibilitate mysteriorum ac de eorum connexione inter se. · Cum rationalistae negent a priori intclligibilitatem mysteinrum supematuralium, nec proinde velint factum Revelationis exa­ minare, dicendum est quid doceat Ecclesia de intelligibilitate my>t«‘riorum stricte dictorum. Haec omnia supernaturalia mysteria, quae sunt obiectum per se lidei, proponuntur ab Ecclesia tanquam veritates obscurae, incompremnsibiles, indemonstrabiles, non vero inintclligibiles ; traduntur etiam nt veritates non disparatae sed connexae inter se et proprie ut « deter­ minatum corpus doctrinae » (Denz., 1796 et 2059 contra, modernistas). Cone. Vatie, dicit : Revelata vera esse credimus, non propter in­ ii i nsecam return veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis » (Denz., 1789). « Ratio ii< illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur tum ex 'orum, quae naturaliter cognoscit analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu ititet se et cum ftde hominis ultimo » (Denz., 1796). Unde aliquid dicendum est .1. de intelligibilitate mysteriorum B. ■ 1« eorum connexione. .1. Mysteria supernaturalis sunt incomprehensibilia et indemostrabilia, sed testimonium de illis est analogice intelligibile. — Etenim incomprehensibilitas non est inintelligibilitas. 20 Mysteria non sunt inintelligibilia. — Incomprehensibile est quod mu totaliter comprehenditur, penetratur ab intellectione nostra ; v.g. ntributa Dei naturaliter cognoscibilia, ut omnipotentia, sunt incom•1 < hensibilia, sed tamen analogice intelligibilia, imo demonstrabilia . * ! nde monstrabile est quod non potest necessario deduci ex principiis ovi­ li utibus (demonstratio a priori) vel ex factis experientiae (demonstratio n posteriori), nec per absurdum manifestari (demonstratio indirecta) ; 1 quod est tantum probabile nullo modo demonstratur, et tamen esi Intelligibile. Inintelligibile est quod repugnat intellectioni, aut quia est Jvidenter absurdum, ut circulus quadratus, aut quia nullam significalii>ii' in habet ut verba a casu prolata sine relatione inter se. Mysteria supernaturalia, iuxta Ecclesiam, sunt incomprehensibilia, lim non possunt demonstrari neque a priori, neque a posteriori, neque |n'i absurdum (Denz., 1915). Attamen testimonium de illis non est llimtelligibile, non est evidenter absurdum ; intelligitur quid significat n 1 dicatum, quid significat subiectum, et verbum est seu existentia Ji\ .tcrii affirmatur a Deo. Connexio praedicati et subiecti remanet inehd us, propterea dicitur : fides est de non visis (II.a II.ae q. 1, a. 5). Ii « frequenter discipulus non intclligens demostrationem alicuius conclusionis· ||m .dlirmat propter auctoritatem magistri, et tamen haec propositio non est pro I mino inintelligibilis. Intelligibilitas enim sicut et intellectio dicitur analogice, L rsiniode, et est plus miuusve perfecta, sic habentur gradus : intellectio divina, ktli. iio angelica, intellectio humana, et in hac ultima: intellectio principiorum, h' I" .«mura, testimonii sufficienter credibilis.i i 1 lino aliquid potest «·*··<· simul immediate visum et iiuomf>rrhiiisibile. ut essentia II 1110 beatis, ci. Ia, q l 1 17° De Notione Revelationis supernatural is 2° Mysteria sunt analogie intelligibilia. — In testimonio divino sufl biectum et praedicatum sunt nobis analogice intelligibilia. Nam Deus® revelando, ad testimonium suum exprimendum, usus est nostris notio­ nibus naturaliter acquisitis, quae exprimunt directe quid creatum c· analogice quid increatum. V. g. notio paternitatis exprimit analogic· Paternitatem divinam, item nc tio filiationis naturalis filiationem divi nam secundae personae Trintacis, item notio filiationis adoptivae filia-l tionem nostram supematuralem. Agitur de analogia proportionalitaiii ■non solum metaporica (ut dum Deus dicitur sol vel ignis) sed propria,! Haec analogia, ut infra dicetur,· est iustum medium inter univoci® tatem (ex qua sequitur pantheistica confusio Dei et mundi, ac proind negatio ordinis supernaturalis) et aequivocitatem (ex qua sequitm Deum non esse cognoscibilem, nisi modo absolute improprio, scii. me4 taphorice aut symbolice). Cf. I.a q. 13, a. 5. Principales analogiae indicantur ab ipsa Revelatione, prout Deus, mysteria su pernaturalia revelando, utitur notionibus analogicis, quae iam existant in ment nostra. Sic mysterium Trinitatis exprimitur analogicis notionibus naturae, personal generationis, verbi, spirationis, amoris. Postea vero Theologia has analogias explid et novas affert, sicut S. Augustinus et S. Thomas manifestaverunt quodammodo S. Tt nitatem ex analogia animae operationum, intellectionis scilicet et amoris *. Item in] sterium Incarnationis exprimitur analogicis notionibus naturae, personae, unioni et quodammodo manifestatur ex analogia unionis animae cum corpore. Vita gratin illustratur ex analogia habitus boni, qui est quasi secunda natura in ordine naturali peccatum ex analogia mortis ; virtutes supernaturales, quae sunt, sicut gratia ipH mysterium proprie dictum, intrinsece supernaturale, manifestantur ex analogia Vi tutum naturalium. Item constitutio intima Ecclesiae ex analogia societatis naturnlil Hae analogiae praesertim illae qüae a revelatione non indicantur, aiierri debent cauti sine exaggeratione, sed ut dicit Concilium Vatie. « sedulo, pie, sobrie », et semper ai madvertendum est quod dicit Cone. Lateranense (Denz. 432) : « inter creatorem et crd furam non potest tanta similitudo notari, quin inter eos maior sit dissimilitudo u tanda ». 30 Haec mysteriorum intelligibilitas non cognoscitur formaliter < u sque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti». — Cone. Vatic, die enim « ratio fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliqua Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam as| quitur », et antea dixerat citans verba Concilii Arausicani : « nemo eva gelicae praedicationi consentire potest, sicut oportet ad salutem cQ sequendam, absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati. Quin· /Ides ipsa in se, etiamsi per caritatem non operetur, donum Dei ■ (Ephes., II, 8) » Denz. 1791. Etenim haec mysteriorum intelligibilitas supernaturalis est, produit * Sed analogiae propositae a theologis non sunt reilac nisi prout sunt explicatli^H analogiarum ab ipso Deo revelatarum. Nitm rallo » ■. «<· 10I11 non potest invenire analogias ad mysteria supern.it oralia cognoscenda. »ed solum ad cognoscendum I ut est auctor naturae Notione mysterii et dogmatis lyr limi potest attingi formaliter nisi sub lumine infuso fidei, quo elevatur Intellectus noster et illustrantur notiones ac verbum esi propositionis dogmaticae. Alioquin deesset proportio inter cognitionem et obiectum uniendum, nec firmissime crederetur, sed formulae dogmaticae solum Materialiter cognoscerentur quoad litteram. Ita discipulus nondum exer< ita tus, carens habitu Metaphysicae, quandoque non intelligit aliquod bi incipium metaphysicum in se (secundum eius necessitatem et univer■ulitatem absolutam) sed solum materialiter in exemplis ad manuduri tonem allegatis. (Cf. quae supra dicta sunt cap. praeced. de necessi­ tati· luminis prophetici). Propterea dicitur I Cor., II, 14. Animalis homo non percipit ea quae sunt Spibi/ Dei. Stultitia est illi, et non potest intelligere, quia spiritualité? examinatur ». Circa |li“ I S. Thom, in commento huius epistolae, ait : .· Animalis homo dicitur quoad vim «I ehensivam, qui de Deo iuxta corporum phantasiam, vel legis litteram, vel rationem fin ’sophicatn indicat, quae secundum vires sensitivas accipiuntur . . . Talis non potest j> ipcre ea quae sunt Spiritus Dei. . . Ea enim de quibus Spiritus Sanctus illustrat » 1 ! >n sunt supra sensum et rationem humanam ... et ideo ab eo capi non possunt hui soli cognitioni sensitivae innitur ». Ibidem dicit S. Doctor ; » alio modo dicitur Um animalis homo quoad vim appetitivam, qui scii, allicitur solum ad ea quae sunt iri 1 indunt appetitum sensivitum ». Propterea dicebat Christus Matth. VI, 6 : « Nolite sanctum dare canibus, neque ■III latis margaritas vestras ante porcos», per margaritas autem significantur mysteria ■uni dis, ait S. Thomas in Matth. Item apud Matth. XIII, 14, refertur verbum Isaiae : i ' htu audietis et non intclligetis. et videntes videbitis et non videbitis . * Nam inter ■i> ini audiebant parabolas (sine explicatione apostolis data) homines bonae voluntatis bill· bant quod pro eis videndum erat, hoc autem non videbant alii, qui gratiae interh» inlei resistebant Unde S. Thomas, tractando de caecitate mentis et de excaecatione lit ex subtractione gratiae sequitur quod mens divinitus non illuminetur ad recte niMi./uin, et cor hominis non emolliatur ad recte vivendum 1 ». < onter U.a Il.ae q. 6, a 1 de necessitate fidei infusae, «cum homo assentiendo Bfi. quae sunt fidei, elevetur supra naturam suam, oportet, quod hoc insit ei ex superna■11 1 principio interius movente, quod est Deus », nec sufficit propositio externa creBl" un miraculis confirmata, ut definitum est contra Pelagianos et semipelagianos Bli u. n. 180). 1'ioinde, iuxta S. Thomatn, dae.inon, qui amisit fidem supematuralem sed credit B|l· liter, non attingit veritatem primam supematuralem et mysteria supematuralia Bn 1 ilerialiter in littera Evangelii et per miracula quibus sensibiliter confirmantur2. I 1 I I.a Il.ae q. 79, a. 3 ; II.a Il.ae q. 15, a. t. I Quid est attingere materialiter aliquod obiectum ? Est illud attingere quoad eius Mu. 1I1.i. et non quoad cius formale; e. g. : audire intelligibilem locutionem solum Mu. i id quod sensibile est in ea, vel audire supematuralem locutionem quoad id Mini i itur.de est in ea. Hoc provenit ab imperfectione facultatis cognoscitivae non M||i"i 1 innatae obiecto, et ab inaequalitate intelligentiarum sive diversorum ordinum. Mi Iu eadem specie humana. g canis audit mere sensibiliter loquelam intelligibilem ; hoc est audire mateM||i liem in ordine superiori, audire symphoniam quoad sonos iuxtappositos, M| quoad cius harmoniam Superius: intelligere ut quid mechanicum quod est Mil· (ut faciunt mnchiiilintiie dum de biologia scribunt) intelligere ut quid empi De Notione Revelationis supernaturalis I73 Sic habetur sensus profundus declarationum Con. Vat. circa « illuminationem Λ inspirationem Spiritus Sancti » necessariam ad fidem salutarem et ad ■■ aliquam DeO dante, mysteriorum intelligentiam * ». ricum quod est intellectuale (ut faciunt empiristae dum tractant psychologice de nosti·! intellectu). Item intelligere aliquam doctrinam secundum iuxtapositionem mechanicam et nor subordinationem organicam thesium. Ita plures intelligunt materialiter thomismnm admittunt quidem omnes partes thomismi, non sunt scotistae, nec suareziani, · n« molinistae, sed non percipiunt formaliter subordinationem thesium ; v. g. dum tractartf de nostra cognitione naturali intellectuali magis insistunt in resolutione materiali sensibilia quam in resolutione formali ad evidentiam intellectualem primorum priticfi piorum ; non negant hanc resolutionem formalem sed non percipiunt cius momentum, E contra 5. Thomas semper loquitur formali ter, et propterea est princeps theologorum! nequidem praeclari thomistae ut Caietanus tam formaliter et profunde intelligunt s Cf. Il.a Il.ae q, t, a 6 et 8. Notione mysterii et dogmatis «75· .•im, vel universe, certam et firmam fidem habére oportet , tum vero illud primo, ac essario omnibus credendum est, quod veluti veritatis /undamentum, ac summam divina essentiae unitate et trium personarum distinctione, earumque actionibus, quae i iccipua quadam ratione illis attribuuntur, Deus ipse nos docuit. Huius mysterii docrinam breviter in Symbolo Apostolorum comprehensam esse Parochus docebit. Nam maiores nostri, qui in hoc argumento pie, et accurate versati sunt, observaverunt 1res potissimum partes ita distributum videri ; ut in una, divinae naturae prima sona, et mirum creationis opus describatur : in altera, secunda persona et humana, r. demptionis mvsterium in tertia, tertia item persona, caput et Ions sanctitatis nostrae uiiis et aptissimis sententiis concludatur 111 ·>. § IV . De dogmntis immutabilitate, ac de eius progressiva iu- elligentia. — Iuxta Cone. Vatie., ut supra dictum est, «sacrorum ■ ■gmatum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel declaravit sancta inter Ecclesia ». Attamen, ut ait Concilium, ibidem, citans verbaS.Vincfitii Lirinensis, ita ut acrescat... et multum vehementerque proficiat, :im singulorum quam omnium, tam unius hominis quam totius Eccleiae, aetatum ac saeculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia ; ' 1 in suo dumtaxat genere, in eodem scilicet dogmate, in eodem sensu ademque sententia». Denz., 1800-1818. Ad huius explicationem oportet distinguere propositionem doctri­ ne fidei .1. post Christum et Apostolos, et B ante Christum. A. Post Christum et Apostolos, eadem fidei doctrina, iam l>erjecte revelata magis ac magis explicite proponitur ab o, 37J, 471. 78η. —· Vacant, Eludes Com. t. II, p jHi, et Dili. 1'hifol. rath art. Dogme, et art. Explicite. Notione mysterii et dogmatis 177 c) Diserta et certa propositione eorum quae obiter aut praxi tantum edocta fue­ rant. Hic progressus, sicut praecedens, non competit nisi veritatibus secundariis quas xplicite credere necesse non est. Ita v. g. validitas baptismi ab haereticis collati. Causa principalis huiusce progressus est invisibilis assistentia Spiritus Sancti nisae secundariae sunt investigatio studiosa theologorum, fidelium devotio. — Inter occasiones recenseri debent haereses, et profectus naturalium scientiarum praesertim philosophiae *. B. Ante Christum eadem fidei doctrina magis ac magis explicite manifestata est per successivas llevelationes.— Sic revit numerus articulorum fidei, sed fides priorum Patrum fuit sub­ stantialiter eadem ac fides posteriorum, scilicet fides supematuralis um eodem obiecto formali primario (vita Dei intima) et eodem motivo formali (auctoritas Dei revelantis). Hoc explicatur a S. Thoma, Il.a, II.ae, q. 1. a. 7 *. Summatim dicit : Ante Christum, ab initio mundi, revelata sunt prima credibilia quae sunt quasi prima principia totius fidei, in quibus implicite continentur cetera credibilia posterius revelanda. Haec ptima credibilia sunt quod Deus est et remunerator est. Postea paulatim magis ac magis explicite revelata sunt mysteria Incarnationis, Redemptionis, Trinitatis. Semper t amen fides est specifice eadem, quia ut dicit S. Thomas « quaecumque posteriores crediderunt continebantur in fide praecedentium Patrum, licet implicite » 3. 1 Quoad cognitionem Apostolorum cf. Vacaxt, op. cit., I, p. 378. « Selon les Con• des de Trente et du Vatican, toutes les vérités, qui entrent dans le dépôt de la révé­ lation chrétienne, ont été manifestées aux Apôtres, avant la mort de S. Jean. S’ensuit-il que les Apôtres ont connu explicitement tous les points que Γ Eglise a définis ou qu'elle définira à travers les siècles ?... Il y aurait témérité à penser que la science infuse des Apôtres fut inférieure à la science acquise des Pères et des théologiens ; mais en manifestant aux Apôtres avec une netteté incomparable, les principes nécessaires qui ■'instituent le tond de la doctrine chrétienne, Dieu a pu leur laisser ignorer los appliliions contingentes qui devaient en être faites à travers les âges ». 1 Utrum articuli fidei secundum successionem temporum creverint ? « Respondeo dicendum, quod ita se habent in doctrina fidei articuli fidei, sicut principia per se nota in doctrina, quae per rationem naturalem habetur. Jn quibus principiis ordo qui­ dam invenitur, ut quaedam in aliis simpliciter contineantur . sicut omnia principia re­ ducuntur ad hoc. sicut ad primum, Impossibile est simul affirmare et negare, ut patet l> -r Philosophum in IV Met. tex. 9. Et similiter omnes articuli implicite continen­ tur in aliquibus primis credibilibus: scilicet ut credatur Deum esse et providentiam habere circa hominum salutem, secundum illud ad Hebr. XI Accedentem ad Deum portet credere, quia est, et quod inquirentibus se remunerator sit In esse enim divino in■ luduntur omnia, quae credimus in Deo aeternaliter existcre, in quibus nostra bealitudo consistit. In fide autem providentiae includuntur omnia, quae temporaliter a l’co dispensantur ad hominum salutem, quae sunt via in beatitudinem. Et per hunc mi modum aliorum subsequentium articulorum quidam in aliis continentur : sicut in fide Redemptionis humanae implicite continentur et Incarnatio Christi, et eius Pas­ sio et omnia huiusmodi. « Sic ergo dicendum est quod quantum ad substantiam articulorum fidei, non est 1 · tum eorum aiigmentum per temporum successionem : quia quaecumque posteriores ■ 1 diderunt, continebantur in fide praecedentium Patrum, licet implicite. Sed quantum <11 replicationem crevit numerus articulorum, quia quaedam explicite cognita sunt a I ulerioribus, quae a prioribus non cognoscebantur explicite». ' S. Thomas profunde ac praecise scribit implicite et non virtualiter, quamvis istud In I .-erbium implicite non sil eodem modo accipiendum in hac quaestione ante Christum • I post Christum ut statim dicemus, in dubio solvendo. (Iauuioou-Laohahuk, IU tteveleliene (vol. I). 178 De Notione Revelationis supernaturalis Unde duo prima credibilia scii, quod Deus est et remunerator est, non sunt solum de Deo ut auctore naturae, sed de Deo auctore ordinis', supernaturalis gratiae, et de providentia et remuneratione non solum naturali sed supernaturali. Propterea « Deus Abraham, Deus Isaac,· Deus lacob » dicitur 1; Deus salutaris noster » « Deus vivus », « Deusi noster refugium et virtus » Ps. 45. « Pater meus es tu : Deus meus : ctl susceptor salutis meae » Ps. 88, 27. Non agitur solum de Deo ut est Primus motor ac Actus purus naturaliter cognoscibilis. Non potest enirifl dici quod mysteria supernaturalia quae credimus continebantur impli-4 cite in cognitione naturali quam Aristoteles habuit de Dei existentia ex rebus sensibilibus. Ratio naturalis cognoscit Deum sub ratione entis, uti primum Ens et primam causam rerum naturalium. Fides divina cogno·· scit Deum sub ratione intima et eminentissima Deitatis, scilicet secun­ dum suam vitam intimam. Cf. 11“ II,, q. 174, a. 6 « Revelatio prophe­ tica in quantum ordinatur ad fidem Deitatis crevit secundum tres tein<1 porum distinctiones scilicet ante legem, sub lege et sub gratia ». Sic fides, quae semper fuit necessaria ad salutem, semper fuit eadem specifice ; propterea damnatur haec propositio « fides late dicta ex te-« stimonio creaturam sufficit ad justificationem », Denz. 1173. Ex hac enim fide late dicta cognoscitur Deus ut auctor naturae, non vero ut. Pater caelestis, auctor gratiae ‘. Distinguendum est igitur ante Christum et post Christum et Apo-I stolos. Ante Christum eadem fidei doctrina magis ac magis explicite revelatur. Post Christum et Apostolos eadem fidei doctrina iam perfecte revelata magis ac magis explicite proponitur ab Ecclesia. Pubiuin. — Quare vero S. Thomas dicit fidem Veteris Testamenti continere implicite mysteria supernaturalia a Christo posterius revelanda ? Hic transitus de implicito ad explicitum videtur solum ad progressivam cognitionem dogmatis posfl Christum. Nam continere implicite est continere actu confuse. Quare S. Thomas non dixit: fides Veteris Testamenti continebat virtualiter mysteria posteriorius revelatas Continere virtualiter est continere non actu confuse, sed in potentia sicut principium continet virtualiter conclusionem, et genus species subordinatus. Respondetur : est duplex explicatio (seu explicitatio) et huiusce duplicis explica»! fionis habemus analogiam in cognitione naturali : a) notio explicatur in aliis notio· nibus subordinatis : &) una eademque notio, v. g. libertatis, prius cognoscitur confusej postea vero distincte. a) Notio entis actu implicite continet notiones inferiores quae exprimunt enti· modalitates et non aliquid extra ens, quia extra ens nihil est. Propterea ens non < si genus, nam genus solum virtute (non actu implicite) continet differentias specifica· subordinatas, quae sunt ei extrinsecae, sic rationabilitas extrinseca est animalitati ’J 1 Doctrina huiusce articulus S. Thomae perfecte cohaeret cum art. IV et V eiusdeit· quaestionis, in quibus probatur aliquid non posse esse simul scitum et creditum .il' eodem secundum idem. Nam qui scit existentiam Auctoris naturae vel Providentia· naturalis non potest simul has veritates credere, sed simul potest et debet credi t·', existentiam Dei Patris caelestis, auctoris gratiae, et Providentiam supernatural) ma Haec enim non sunt praeambula fidei sed duo prima credibilia per se ab omnibus crif· denda (cf. dc Veritate, q. 14, a. q ad 8). 2 Billuakt, Dissert, prooem. a, 7. Propositio contenta in deposito fidei virtual/ tcA connexive non pcrtlnot ad fidem sed ad theologiam , propositio contenta in deposito Notione mysterii et dogmatis 179· Item Deitas (vita Dei intima) et Providentia supernaturalis, quae sunt prima 1 t .libilia, actu implicite continent mysteria supernaturalia posterius revelanda, scii. Tiinitatem, Incarnationem, Redemptionem. Haec enim mysteria non sunt extra Deiilem, nec extra Providentiam supernaturalem, sicut modalitates entis non sunt ex­ l. ii. 1 ens. Unde fides divina, sub Veteri Testamento, evolvitur, sicut ratio naturalis pueri •piae cognoscit prius ens et postea alias notiones sensus communis scii, notiones veri­ ti lis, bonitatis, vitae, intelligentiae, libertatis, etc. Haec explicitatio fit igitur per imtiones novas et tamen extrinsecas. Nova (et non solum nove) manifestata sunt. b) Una eademque notio prius cognoscitur contuse postea vero distincte. V. g n.'lio vulgaris libertatis est confusa, notio philosophica libertatis est distincta, expri­ mit genus et differentiam specificam. Haec explicatio fit non per notiones novas sed |i< r maiorem distinctionem eiusdem notionis4. Item, post Christum, Incarnatio Verbi prius cognoscitur confuse, et postea dislincte secundum formulam consubstantialitatis: vel plenitudo gratiae B. Mariae Vir­ ginis prius cognoscitur confuse et postea distincte secundum formulam immaculatae conceptionis. Item per plures propositiones explicatur aliquod factum complexum 11I administratio sacramentorum a Christo institutorum. Unde ante Christum et post Christum est solum explicitatio primorum credibi­ lium, sed non eodem modo. Haec suffiiciunt ad explicationem theologicam notionis mysterii et dogmatis. Ihlei implicite aut virtualiter inclusive est revelata quoad se etsi nondum quoad nos quia nondum ab Ecclesia proposita. 1 Plerique thomistae et multi theologi omnium scholarum tenent (contra Vasquez, Vega, Suarez, I-ugo) Ecclesiam non posse definire tamquam dogma fidei conclusionem theologicam solum virtualiter-connexive revelatam, sed posse tantum infallibiliter il.unnare negationem huiusce conclusionis theologicae certae. Dogma enim fidei debet 1 ontineri - in verbo Dei scripto vel tradito, tamquam divinitus revelatum « (Denz., 1 02), et credendum est unice propter auctoritatem Dei revelantis. Quod autem est nnhim cum revelatis connexum nequit sdici simpliciter et proprie revelatum, sed di­ stinguitur a revelato. —Praeterea Ecclesia non solum infallibiliter custodiret ct expli1 net depositum fidei, sed perficeret doctrinam fidei, conderet nova dogmata, si per de­ finitionem faceret de fide quod antea fidei divinae non erat obiectum. — Denique si praedicta conclusio theologica definiri posset tamquam dogma fidei, quare conclu.... tes theologicae certae etiam valde remotae, similiter definiri nequirent ? Sic magna pus Summae Theologicae S. Thomae fieri posset dogma fidei ; quod non potest admitti,, rmn haec non sint simpliciter et proprie revelata. Oportet igitur accurate distinguere inter conclusionem theologicam solum virtualil- i-connexive revelatam et veritatem implicite sed formaliter revelatam. Revera in jir.ixi valde difficilis est quandoque talis distinctio ante Ecclesiae definitionem. Cf. Salmanticbnses, de fide, disp. I, n. 124-133, De Groot, de Ecclesia, ς. IX, a. II, TanV 1 rey, de Fide, n. 190....... Non possumus corca hoc admittere particularem sententiam P. Marin Sola, Ο. P. 1 positam in suo libro I.a Evolution liomogenae dei dogma catolico, 1923. Vide ea quae «iipra diximus c. I art. I, § V, de conclusione theologica et in nostro tractatu de Deo 1938, p. 43-49. Quoad opinionem contrariam cf. Vega, in Trident, 1. IX, c. 39; Suarez, de Fide•Ii· p III, sect. XI; De Lugo, de Tide, disp. I, η. 268-277· CAPUT VI. DE NOTIONE SUPERNATURALITATIS Dividitur in duos articulos : Art. i. Notio catholica et heterodoxae notiones supernaturalitatis. Art. 2. Explicatio theologica catholicae notionis supernaturalitatis^ Art. I. Notio catholica et heterodoxae notiones supernaturalitatis. I. Status quaestionis et definitio nominalis supernaturalitatis. II. Notio catholica supernaturalitatis ac ordinis supernaturalis. III. Heterodoxae notiones supernaturalitatis ac ordinis supernaturalis. § I. A Status quaestionis. B. Definitio nominalis supernaturali­ tatis. — -4. Post notiones Revelationis, mysterii et dogmatis, oportet exponere notionem supernaturalitatis, et ordinis supernaturalis ; in­ tendimus enim probare contra naturalistas seu rationalistas possibi * litatem et existentiam alicuius Revelationis supernaturalium myste­ riorum, id est Christianismum esse non solum superiorem formam natu­ ralis evolutionis sensus religiosi, sed religionem essentialiter supernaralem ac infallibiliter veram in omnibus suis dogmatibus ac praeceptis. Isti autem adversari, scii, naturalistae vel negant simpliciter existen­ tiam ordinis supernaturalis (ut pantheistae evolutionistici, qui identilicant naturam et intelligentiam divinam cum intelligentia humana in pei petuo progressu), vel negant cognoscibilitatem ordinis supernaturalis (ut agnostici.sive sint empiristae, sive idealistae ut positivistae et KantistaijJ Ideoque, ab initio discussionis, necesse est dicere quid Ecclesia catholica intendit significare per haec verba : ordo supernaturalis, quaoJ nam sit notio catholica supernaturalitatis. Naturalistae qui negant exi· stentiam aut cognoscibilitatem ordinis supernaturalis, vel admittunt nostram definitionem huiusce ordinis, et tunc eorum negatio contradi, ■ tio nostrae affirmationem huiusce ordinis, et tunc eorum negatio efl contradictio nostrae affirmationis, vel aliud intelligunt hoc nomine ol prius instruendi snnt quid significat istud nomen secundum Ecclesianl catholicam. Secus disputatio impossibilis esset. /4. Iam quidem definitio nominalis et confusa supernaturalitatis hii| beri potest ex simplici consideratione huiusce nominis. Supernaturfl· Supernaturalitatis notio ac divisio i8r enim significat quod est supra naturam. Nomen autem naturae commu­ niter duplicem significationem habet : exprimit vel essentiam cuiuslibet rei (v. g. loquimur de natura auri, aut argenti, aut hominis) vel com­ plexum omnium rerum universi ab invicem dependentium secundum leges determinatas. Supernaturale igitur communiter significat quod est •9, 1079). Sufficit citare 21.am prop. Baii (n. 1021) : llni.m.u- natural Supernaturalitatis notio ac divisio 183 blimatio et exaltatio in consortium divinae naturae debita fuit integritati primae • aditionis, et proinde naturalis dicenda est, et non supernaturalis». Haec damnata 1 1 -sis Baii iam erat apud priores protestâtes, ut I.utherum, et postea Tansenistiae ean■ I m doctrinam admiserunt (cf. Quesnel, Denz., 138.1, 1385), propterea dicebant: natura Immani privata dono iustitiae originalis non est libera nisi ad malum sine gratia bi­ li, ratoris », Denz., 138. His temporibus modernistae negaverunt etiam mysteria et vitam Christianismi exceI’ re exigentiam nostrae naturae. Cf. Denz., 2103. Sic sufficienter determinatur notio catholica supernaturalitatis, ■ ■t quoad causalitatem (miracula) et quoad cognitionem (mysteria). ( hiando vero Ecclesia loquitur de ordine supernaturali, sine addito, agitur de ordine veritatis et vitae supernaturalis, cf. Denzinger, 1795, 1026, 1928, 2103. § ΓΙΤ. Heterodoxae notiones supernaturalitatis. — Sunt praedi■ tae damnatae notiones, quae sic dividi possunt : i° quoad supernaturalitatem mysteriorum, 20 quoad supernaturalitatem miraculorum. Hoc exponendum est ut appareat quomodo errores ad invicem oppo­ siti in confusione naturae et gratiae conveniant. i° Quoad super naturalitem mysteriorum et vitae Chri­ stianismi. Opponuntur quodammodo naturalistae et pelagiani ex una parte et pseudosupernaturalistae, id est priores protestantes, Baius et lansenius ex altera parte, et tamen conveniunt in confuione ordinis naturalis et ordinis supernaturalis ; generaliter syste­ mata extrema erronea proveniunt ex eadem ignorantia altioris coneptionis in qua conciliantur diversi veritatis aspectus. A. Naturalistae, ssmirationalistae, pelagiani aperte destruunt aut mimiut supet n ituralitatem mysteriorum et vitae Christianismi. Nam naturalismes reduc it mysten.1 1 i> rnaturalia ad mysteria naturalia quae sine Revelatione cognosci possunt saltem quoad eorum existentiam, et reducit vitam Christianam ad honestatem naturalem. Semi 1 1'ionalistae reducunt mysteria supernaturalia ad mysteria naturalia, quae saltem post I. velationem demonstrari possunt. —Pelagianismus reducit vitae Christianam ad Vitam moralem naturalem, prout, saltem post Revelationem, possumus sine gratia interna ni christiani vivere. Propterea acatholici, praesertim rationalistae, sa’epe naturale vocant, sub respectu nitionis, quoi est sensibile, supernatural© autem quidquid experientiam praeter. iiditur; vel naturale dicunt quidquid finitum est, supematurale autem quod est ini.nitum, non distinguentes in Deo duplicem ordinem veritatis. In his conceptionibus remanet quidem aliquid excedens nostrae vires naturales, l est excessus mysterii naturalis non vero supernaturalis. Tendentia huiusce conicplionis est optimismes radicales quoad statum praesentem humanitatis, scilicet: n.lura humana sibitnetipsi absolute sufficit et est autonome; negatur peccatum origiualc (Denz., 102). Ii. Pseudositprrnaturalismus priorum protestantium, Baii et lansenistarum exagd c contra convenientiam nostrae elevationis ad ordinem supernaturalem, ita ut 1 . elevatio sit debit.1 exigentiis nostrae naturae, nec proinde gratuita seu supernalui.ilis Gratia excedit vm·. non vero exigentias naturae, erat debita integritati primi ■ minis, sicut etiam iit... tallies (Denzinger, 1021, 1078). 184 De Notione Revelationis supernaturalis Tendentia huiusce conceptionis est pessiniismus quoad statum praesentem huma­ nitatis, exaggerantur nempe consequentiae peccati originalis, cuius existentia negatur a pelagianis et naturalistis ; nunc, iuxta lanscnistas, homo spoliatus dono justitiae ori­ ginalis non est liber nisi ad malum. C. Non obstante hac oppositione, naturalimus et pseudosupernaturalismus conwl niunt in conlusibne ordinis naturalis et ordinis supernaturalis : quia secundum priorem conceptionem non datur ordo simpliciter excedens vires nostrae naturae, quae plus minusve identilicatur cum natura divina ; et secundum alteram conceptionem ordo supernaturalis excedit vires sed non exigentias nostrae naturae. Ft revera pseudosupernaturalismus priorum protestantium duxit ad naturalismum protestantium liberalium hodiernorum. Utrobique vera supcrnaturalitas negatur, sed diversimode : sive relate ad vires, sive relate ad exigentias nostrae naturae .* 2° Quoad superuaturali tutem miraculi sunt etiam duae no­ tiones heterodoxae principales : prior aperte destruit supe maturalitateni miraculi, negat illud excedeie vires naturae, pertinet ad determinismum ; altera videtur exaggerare supernaturalitatem miraculi prout affirmat miraculum excedere etiam cognitionem nostram, seu esse incognoscibile haec conceptio pertinet ad agnosticismum. Hae duae notiones, quae videntur ad invicem oppositae, ad naturalismum tamen reducuntur. .4. Determinismus sustinet omnia ex necessitate provenire secundum determinatas leges naturae, ita ut Deus ipse non possit agere praeter leges physicas, sicut agere ne­ quit praeter leges mathematicas aut metaphysicas. Ideoque miraculum non esset supra vires et leges naturae creatae {ita Malcbranche, asserens miraculum non esse supra le­ ges naturales superioris mundi angelorum), imo non esset supra vires et leges natural sensibilis (ita deterministae hodierni). Attamen, ut concedunt plures protestantes libe­ rales et modernistae, miraculum est lactum naturale extraordinarium, nondum a scien­ tia explicatum, quod sensus religiosus benevolentiae divinae tribuere potest, tanquam orationis exauditionem. Proinde miraculum non haberet valorem ontologicum, ut Dei sigillum, ad Revelationem certissime confirmandam, sed haberet solum valorem sytnba· licum, ad provocandum animum ad examen religionis et conlormitatis eius cum aspi­ rationibus et exigentiis nostrae naturae Æ- Agnosticismus sustinet e contra determinismum naturae demonstrari non pos se, imo contingentismum probabiliorem esse, ita ut leges naturas sint âxae et immu tabiles secundum nostrum modum concipiendi tantum, non in re extra animam. Ideoqiu miraculum non est evidenter impossibile (scientia physica dicit id quod est et non quod est possibile vel impossibile). Attamen miraculum excedens omnes vires natural esset nobis incognoscibile, excederet simul cognitionem nostram. Nam scimus soluti phaenomena et leges phaenomenales, nec possumus discernere interventionem causae transcendentis in mundum, non cognoscimus enim omnes leges naturae nec proind1 Insuper Lutherus dicebat gratiam qua justificamur esse tantum favorem externu» Dei, non vero donum supernaturale in cordibus nostris per spiritum Sanctum diffusun (Denz., 821) ; item Haius dicebant lustitia, qua justificatur per fidem impius, consisti formaliter in obedientia mandatorum, non autem in gratia aliqua animae infusa, qui homo renovatur ac divinae naturae consors efficitur». Denz, 104c et 1041 I lo< est. II faciebant pelagiam, reducere vitam Christianam ad honestatem naturah-m * Cf. infra < XIX ei sigillum ad Revelationem certissime confirmandam. Sed iuxta quosdam agnoLlpos moderatos est derogatio legibus prout leges a nobis concipiuntur, derogatio 1:0lil nodo, concipiendi, sic valorem svmbolicum habet et provocat animum ad examen reli■ iniiis et conformitatis eius cum aspirationibus et exigentiis nostrae naturae *. C. Unde agnosticismus quamvis determinismo obiectivo opponatur, conservat deBri ministnum subiectivum et ad naturalismum reducit. Hae sunt principales heterodoxae notiones supernaturalitatis quoad Imsterium et quoad miraculum. Quaedam, primo aspectu, videntur hanc jnipernaturalitatem augere, sed revera omnes supernaturalitatem minunt L>.sentialiter (ut seminaturalismus) vel destruunt (ut naturalismus). Art. II. ■*. X PLICATIO THEOLOGICA CATHOLICAE 1. II. III. VI. NOTIONIS SUPERNATURALITATIS. Definitio supernaturalitatis. Divisio supernaturalitatis. Quid sint ordo naturalis et ordo supernaturalis. Solvuntur obiectiones. § I. Definitio supernaturalitatis.— Ad explicandam catholicam linlionem supernaturalitatis, oportet determinare : /1. quid exacte signi ii<< 1 natura et naturale, nam supernaturale dicitur quod est supra na lin.im ; 13. quid supernaturale praecise significet ; C. quomodo superI1.1t iiralê differat a contranaturali, a libero, ab artificiali, a fortuito. i .1. Quid significet natura. Significatio huiusce nominis expoBtnr a S. Thoma in II Phys. c. 1, lect. 1 et 2 ; V Met. c. 4, lect. 5, 111 q. 29, a. i ad 4 ; III.a q. 2, a 1. — Hoc ultimo loco, S. Doctor, seilliulum Aristotelem, dat diversos sensus huiusce nominis, quod primo ■·< eptuna est physice, postea vero metaphysice : Nomen naturae a nascendo est dictum » sicut nativitas. Ideo S. Paulus dicit l| 1 II, 3) : «eramus naturâ filii irae» id est a nativitate8. Unde, ait S. Thomas, ■n....... est impositum hoc nomen (naturae), ad significandum generationem viventium, 1 1 Hlondel, L' Aetion (1893), p. 396. I I’lures merito notant : Cum vox naturale hoc modo idem sonet ac originale, seu ... 1 cum origine connectitur, aliquando sensu lato et improprio adhibita fuit ad mi> . 1 iulum : t° donum vere supernaturale, quod cum origine connectitur, vg. sanctitas K..dis Adamo collatu in sua creatione a quibusdam Patribus hoc sensu vocata est |ln< ilis; _>· donum gratuitum quod perficit naturam intra limites suae nativae con|h" 1 vg. immunitas .1 concupiscentia. Hodie vero, ad tollendas aequivi cationes L» .·( lansenitarutn) lulls dicendi modus sedulo vitari debet. 186 De Notione Revelationis supernaturalis quae nativitas vel pullulatio dicitur, ut dicatur natura, quasi nascitura. Deinde b tralU slatum est nomen naturae ad significandum principium huius generationis ; et quin principium generationis in rebus viventibus est intrinsecum, c ulterius derivatum (B nomen naturae ad significandum quodlibet principium intrinsecum motus, secundiill) quod Philosophus dicit in II Physicorum tex. 3, quod «natura est principium motu» in eo, in quo est pei se et non secundum accidens» (scilicet natura in qualibet re (M principium radicale operationum et passionum quae ei per se conveniunt, vg. dicitui ignis natura sua comburit, homo natura sua scire desiderat, homo natura sua esi mof< talis), d Hoc autem principium vel est forma (substantialis) vel materia. Unde quan doque natura dicitur forma, quandoque vero materia (sic homo dicitur constare duii bus naturis partial i bus), e Et quia finis generationis naturalis est in eo quod gener· tur, scilicet essentia speciei, quam significat definitio, inde est quod huiusmodi cssenM speciei i'o:atur etiam natura. Et hoc modo Boetius naturam definit in lib. de duali nat. » dicens : « natura unamquamque rem informans specifica differentia », quae sffl licet complet definitionem speciei. Sic ergo nunc loquimur de natura secundum quoil natura significat essentjam. vel quodquid est. sive quidditatem speciei». Denique (ut notat lavelli in V Met. lect V), natura significat » essentialem rtrl * ordinem concurrentium per se et principaliter ad perfectionem universi », sic dicitur mor­ tuum resurgere non esse secundum naturam. Et ad naturam sic consideratam Deu» pertinet ut auctor ordinis naturalis, conservator, primus motor movens et dirigens,» ut finis (cf. Arist. Phys. VIII et Met. XII). Hae autem diversae significationes nominis naturae reducuntur fl unam, quae est prior non secundum viam inventionis, sed secundum se scii. : natura in qualibet re est eius essentia, ut principium radicale rationum et passionum quae ei per se conveniunt. Sic natura dicitur ana logice de natura divina et de naturis creatis. Quid, significet autem naturale. Naturale dicitur, pro quolibet enti «id quod ei convenit secundum suam naturam » (I.a Il.ae 10, 1). H hoc, secundum quatuor causas considerari debet. Id est : a) ipsa natum vel essentia, quidquid scilicet requiritur ad constituendum aliquod <11 in sua specie, ita hominis naturam constitunt corpus et anima ration· lis : 6) passivitates quae sunt in natura relative ad agentia proportio nata ; c) vires seu facultates, quae dimanant ab ipsa essentia : v.g. homine intellectus ac voluntas, et activitas ad quam per se ordinantm hae facultates ; rf) exigentiae huiusce naturae, seu quiquid requirittl) ut perveniat ad suum finem naturalem, ita concursus divinus necessti rius ut quaelibet causa secunda in suo ordine agat ; haec vocantur d< h| tum naturae ; e) denique, in natura rationali seu petius persona, meM tum proveniens ex eius legitima actione naturali, scii, ius ad praemiuD' proportionatum, id est ad finem naturalem consequendum. Hoc ■ debitum personae naturaliter. — Sic naturale est pro quolibet enfl quod ei proportionatin' vel determinatur secundum suam natui all) B. Quid exacte significet supernaturale. Supernaturale dfl tur pro quolibet ente finito id quod excedit proportionem eius nalurA eamque gratuito perficere potest. Et sicut naturale accipitur seciinilin quatuor causas, ita supernaturale excedens proportionem alicuius fl turae, superat eius praedicata essentialia, eius naturales passivitate Supernaturalitatis notio ac divisio 187 ires, exigentias, imo eius meritum naturale. Unde supernaturale nullo modo debitum est naturae. Attamen supernaturale potest perficere naturam et, si de facto ei gratis conceditur eam perficit. Etenim non est disconveniens naturae (tunc esset contra naturam) nec est indifferens (tunc nec bonum nec m.ilum esset) sed convenit naturae, non quidem secundum eius essen1 iam, vires, exigentias vel passivitatem naturalem (tunc esset naturale), d secundum eius potentiam obedientialem seu elevabùem, Dicit S. Tho­ mas I.a q. 2, a. 2, ad 1. «Fides praesupponit cognitionem naturalem, sicut gratia naturam, et ut perfectio perjectibile ». Quid est autem potentia obedientialis seu elevabilis ? Hoc longe ex­ plicandum est postea (de possibilitate Revelationis c. XII). Nunc autem ml definitionem quaesitam, sufficit dicere : potentia obedientalis vel ele­ vabilis ea est (pia inferiora nata sunt obedire agentibus superioris ordi­ ni . et ab eis accipere perfectionem ad quam non naturaliter ordinantur. Ita, ut ait S. Thomas, « quod ex ligno liat scamnum, vel ex caeco fiat videns non 1 in potentia naturali * » sed solum in potentia obedientiali. Lignum enim de se non ordinatur potius ad formam scammi quam ad altiorem formam ..tatuae, sed hoc accipit h artifice prout ei obedit. Item lutum obedit figulo. Pluries haec analogia in Sacra Si riptura indicatur: « ecce sicut lutum in manu figuli, sic vos in manu mea, domus id, ait Dominus 8 ». Item animal instrumentante! dirigitur et instruitur ab homine d venationem vel ad alia opera quae virtutem eius propriam superant. Propterca dicit S. Thomas : < In anima humana, sicut in qualibet creatura, conlld ratur duplex potentia passiva: una quidem per comparationem ari agens naturale: h vero per comparationem ad agens primum, quod potest quamlibet creaturam redut' in actum aliquem altiorem actu, in quem reducitur per agens natural· i t have iiiisuevit vocari potentia obedientiae in creatura» (III.a q. XI, a. i). Unde supernaturale relate ad aliquam naturam est quod superat cms essentiam, naturales passivitates, vires, exigentias, naturale meri­ tum, non tamen eius capacitatem obedientialem seu elevabilem. Sed distinguendum est supernaturale absolutum de quo agitur in h<> tro tractatu a supernatural! relativo. 1 S. Thomas, Compendium Theologiae, c. 104. Item I.a q. 115, 2,4.1η ; 11.a II.ae q. 2, III.a q. 1. 3, 3.m ; q. 11, 1 c. — Verit., q. 8, 4, 13.m, a. 12, 4.1η, q. 12, 3, 18.m, Ί "· 3. 3-m. - Pot., <1. i. 3, i.m, q. 6, 1, 18.m. — Virt., q. 1, 10, 13.m. Ci. Tabuklu auream; verbum « Potentia » n. 10. lerem., XVIII, 1 : « Verbum, quod factum est ad leremiam a Domino, dicens : •m et descende in domum figuli, et ibi audies verba mea. Et descendi in domum Κμιιΐι. et ecce ipsefaciebat opus super rotam. Et dissipatum est vas, quod ipse fa­ ll 1· 1 et luto, manibus suis; conversusque facit illud vas alterum, sicut placuerat in «■ eius faceret. Et factum est verbum Domini ad me dicens : Numquid sicut fi­ niiste, non potero vobis facere, domus Israël ». Item Isaias, XI.V, 9. Item Eccle|ii ί us, XXXIII, 13: Quasi lutum figuli in manu ipsius, plasmare illud et dispo­ ne Omnes viae eius secundum dispositionem eius, sic homo in manu illius, qui il, et reddet illi ·-· · 11 lu111111 indicium suum , Item ad Hom., IX, 21 : An non kin I potestatem ligulus hili, ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, Ihul vero in contumeliam ' 188 De Notione Revelationis supematuralis Supernaturale relativum seu secundum quid est id quod excedit proportionem alicuius dumtaxat naturae creatae, non totius naturae, creatae. V. g. quod naturale et specificum est pro homine est super­ natural pro cane qui homini obedit ; vel quod naturale et specificum est pro angelo est supernaturale pro homine, v. g. divinatio quae cau­ satur ex revelatione daemonum, aut praestigia eorum quaesunt simu­ lacrum miraculi 1. Supernaturale absolutum seu simpliciter est id quod excedit propor­ tionem totius naturae creatae et creabilis, scii, quod superat vires et exigentias cuiuslibet creaturae. De hoc supernatural! absoluto agitur in nostro tractatu ,et dividitur, ut mox dicemus, in supernaturale quoad modum (quod invenitur in miraculis) et supernaturale quoad substan­ tiam (quod invenitur in mysteriis stricte dictis, in gratia et gloria). 1 C. Qiwwiot/o supernal ni ale differt a contraria turali, a. li­ bero, ab artificiali, a jortnito —- Haec omnia aliter et alita distinguuntur a naturali. A naturali, ut est determinatum a natura, distinguuntur diversimode liberum, artificiale, fortitum. A naturali, ut est proportionatum naturae, distinguuntur diversimode supernanaturale et contranatui ale. Quoad primam differentiam sufficit dicere : actio libera sicut fac­ tio artificialis non sunt determinatae a natura, sed indigent nova de­ terminatione quae fit per deliberationem 2. Fortuitum seu causale noij, determinatur a natura, nec a deliberatione, sed in natura fit per acci·! dens ac si esset intentum 3. A naturali autem, ut est proportionatum naturae, distinguuntui diversimode contranaturale et supernaturale. Contranaturale dicitur quod est contra inclinationem alicuius nati' rae, idem est ac violentum. Et ait S. Thomas II.a II.ae q. 175, a. 1 : « Violentum dicitur cuius principium est extra, nihil conferente quod vim patitur, ut dicitur in ΙΓΓ Ethicorum, c. 1 Confert autem unumquodque ad id, in quod tendit secundum propriam inclinationem vel voluntariam vel naturalem ». Unde violentia infertur a principio extrinseco, et repugnat inclinationi patientis, id est patiens vertit m oppositum illius ad quod ex se pronum est. V. g. laceratio corpoii·. nostri est violenta, prout natura sensitiva refugit sui corporis laesioS nem. Item est contra naturam quod monstrum nascatur. * Cf. I.am q. 110, a. 4. II.am Il.ae q. 05, a. 4. 2 Thomistae generaliter dicunt : » Naturale est, cuius principium est intra, rlrtiflfi dale est cuius principium est extra, in ratione scilicet fabricantis. Violentum demutl est cuius principium est non solum extra, sed etiam naturali inclinationi oppositutlll Unde violentum naturae opponitur. At vero artificiale ut tale non opponitur natura· «sed magis eam imitatur». Goudin, Phisica, I, P., d. Il, q. I. 3 Cf. Aristotelem, Phys., I. II, lect. g et 10 S. Thomae. Quidam rationalistae dicunt lacta miraculosa provenire a casu seu fortuito. Kenan dicit : sepulcrum Christi fortuito inventum est vacuum. Contra hoc dicendu· est quod effectus fortuitus indiget causa per accidens ; v. g. inventio fortuita thesalfl in terra per accidens provenit ex hoc quod foditur terra propter alium finem. I 'nils oporteret assignare causam per accidens ob quam sepulcrum Christi inventum vacuum, et nulla apparet, nec fingi potest. Imo fortuitum non dicitur nisi relative ■ causas secundas, non relative ad Causam primam quae omnia ordinat. Cf. I.a q. 1 tfl a. 1. Supernaturalitatis notio ac divisio 189 Supernaturale autem, ut nomen indicat, nullo modo est contra inclinationem naturae, sed eam superat, et si ei de facto datur, eam gratuito perficit, ut dictum est Naturalistae seu rationalistae nolunt considerare hanc profun1 dam oppositionem inter supernaturale et contranaturale. Imo tenent ■upematurale, prout ab Ecclesia concipitur, esse contra naturam, praesertim contra autonomiam nostrae rationis. Propterea dicunt : « rationem ita independentem esse ut fides ei a Deo imperari non pos­ sit ■ (cf. Denzinger, 1810). Theologi respondent : haec est adulteratio notionis supernaturalitalis, ut explicat S. Thomas I.a q. 105, a. 6, ad i.m et C. Gentes, 1. III, i. 100. (Quod ea quae Deus facit praeter naturae ordinem non sunt I contra naturam). Summatim dicit S. Doctor : motus quem Deus, ut agens universale, imprimit naturae creatae, quantumvis sit insolitus et diversus ab eo in quem prona est, non est dicendus violentus seu con­ tra naturam ; nam Deus violentiam non infert dum agit in creaturas iuxta praecipuam earum inclinationem, quae est obeaire creatori suo, Icui connaturalius subiiciuntur quam corpus animae, vel brachium Ivoluntati. « In tota creatura est quaedam ohedientialis potentia, prout I tota creatura obedit Deo ad suscipiendum in se quidquid Deus voluerit ... l(Et in ea) potest aliquid fieri virtute supernaturalis agentis quod non potest fieri virtute alicuius naturalis agentis’». Sic lignum ■obedit artifici ad recipiendum formam statuae. Si vero quaedam miracula dicuntur esse » contra naturam» hoc est improprie ; 1 v · dum miraculose ignis non comburit martyres in fornace, non est proprie contra iijiuram ignis, quae nata est Deo obedire ad suscipiendum quidquid non repugnat, p',1 improprie hoc est contra naturam, prout «remanet in natura (ignis) contraria I dispositio ad effectum quem Deus facit» ut dipit S. Thonps «de Potentia» q. (>, a h. ad 3. Attamen Deus potest, quando vult, pro peccato, infligere peccatori poenam na lia, contrariam, tunc quodammodo infert violentiam, et agit non ut motor univerpdi sed ad modum particularis agentis3. Haec actio divina est secundum ordinem Ihraitiae, et poena contra naturam patientis. Elevatio vero ad ordinem supernaturalem, revelatio, miraculum non sunt quidem I »>· u.ie a Deo.inflictae, sed e contra sunt manifestationes eius summae benevolentiae 1 ituiti amoris. Radicaliter igitur ad invicem opponuntur supernaturale et cor.tranaI'm dr, sicut opponuntur beatitudo supernaturalis et aeterna damnatorum miseria. I I' ■ proinde potest esse maior ac damnosior error et confusio quam dicere elevationem I Id tam supernaturalem esse contra naturam. Est confundere ex parte Dei donum * Λ contranatural i distinguitur etiam praeternaturale cuius significatio determi■id’ . Ί92 De Notione Revelationis supernaturalis pernaturalis, sic habetur supernaturale quoad substantiam, seu intriti· sece aut entitative, vel in causis extrinsecis rei quae dicitur superna­ turalis, sic habetur supernaturale quoad modum (sive effective, sive · fine extrinseco). Manifestum est quod ista divisio sumitur secundum rationem fomat· lem totius dividendi, scilicet secundum excessum rei quae ratione huiti see excessus dicitur supernaturalis ; differentiae sunt immediatae prout excessus fundatur immediate vel in causis intrinsecis rei supernatural! vel in eius causis extrinsecis ; differentiae sunt etiam ad invicem opposl· tae contradictorie et contrarie, ac perfecte adaequant totum, nam ali quid est vel intrinsece vel solum extrinsece et non intrinsece supernatU» rale, nec concipi potest tertium membrum. Unde haec divisio est nece» saria, immediata et adaequata sicut divisio causae in causas intrinseca! et causas extrinsecas ; causae autem intrinsecae alicuius rei sunt maJeri» ■et forma constitutiva rei; causae autem extrinsecae sunt efficiens et fini» Facile est igitur reducere communem divisionem supernaturalitatt * ad divisionem quatuor causarum, ut faciunt thomistae v. g. loaniw a S. Thoma1, Salmanticenses 12 et Suarez3. loannes a S. Thoma dicit: «Advertendum est quod supernatural! tas potest alitu rei convenire ex triplici principio, scilicet ex causa efficienti, ex finali e1 ex formali, n.u ex parte causae materialis convenire non potest, cum causa materialis sit ipsum subie tum in quo recipiuntur formae supernaturales, et hoc est ipsa anima vel eius pot· tiae quae sunt entia naturalia, licet ratione potentiae obedientalis recipiant. « Ex parte causae efficientis dicitur aliquid supernaturale, quando supernatuA modo fit, sive res facta supernaturalis sit, sive naturalis, sicut resuscitatio mortui iir illuminatio caeci sunt supernaturalia quoad modum, licet res facta sit naturalis, ■ licet vita hominis aut potentia visiva. « Ex parte causae finalis dicitur supernaturale id quod ordinatur ad finem suffi naturalem ab extrinseco, sicut actus temperantiae aut alterius virtutis acquisitae,· ordinentur a charitate ad meritum vitae aeternae, suscipiunt in se modum siipcmi turalem ordinationis ad talem iinem. Et hoc etiam modo humanitas Christi habet I»' dum supernaturalem unionis ad Verbum ad quod ordinatur ut ad finem et termini» unionis 4. « Ex parte causae formalis dicitur aliquid supernaturale, quando ex ipsa ruflk formali specificati-,;a respicit obiectum supernaturale, et sola dicitur supernatural^ quoad substantiam, id est quoad speciem et naturam actus, quae desumitur ex ο|·ι·»ι formali >■· 1 De Gratia, disp. XX, a. i, solv. arg. n. 4. 2 De Gratia, tr. XIV, disp. Ill, dub. III, n. 24. » De Gratia. 1. II, c. IV. 4 Humanitas enim Christi seu eius natura humana non est essentialiter supul) turalis sicut natura divina aut gratia; sed supernatural iter unitur naturae ilivft secundum quod conveniunt in una persona Filii Dei. Unde Immanitas Christi rciluef pertinet ad istam categoriam supernaturnlitatin e\(rin»< eae, ut dicit loannes a non est enim intrinsece seu essentialiter supei nutui alls, ae quam excedit. Et ideo secundum quod magis excedit facultatem naturae, secun­ dam hoc maius miraculum dicitur. Excedit autem aliquid facultatem naturae tripli11I r. Uno modo quantum ad substantiam facti ; sicut quod duo corpora sint simul, vel quod sol retrocedat, aut quod corpus humanum glorificetur; quod nullo modo natura /■' re potest. Et ista tenent summum gradum in miraculis. Secundo aliquid excedit I. u ultatem naturae non quantum ad id quod fit, sed quantum ad id in quo fit ; sicut ο oscitatio mortuorum et illuminatio caecorum et similia. Potest enim natura causare ' tam, sed non in mortuo, et potest praestare visum sed non caeco. Et haec tenent undum locum in miraculis. Tertio modo excedit aliquid facultatem naturae quan'· ad modum et ordinem faciendi. Sicut, cum aliquis subito per virtutem divinam a I· lire curatur absque curatione et consueto processu naturae in talibus ... Et huiusmodi tenent infimum locum in miraculis». Miracula huiusce tertiae categoriae dicuntur prol'i firaeter naturam potiusquam supra·, et ad hanc categoriam reducitur quod voca­ tion est praeternaturale *. Ium Corollarium quoad distinctionem inter supernaturale quoad substantiam < : miraculum quoad substantiam. Haec non sunt confundenda, sicut nec supernaturale quoad modum et miraculum quoad modum. Divisio enim supematuralitatis sumitur i.'lione diversitatis excessus secundum tres causas formalem, efficientem et finalem, ilmn e contra divisio miraculi sumitur ratione excessus intra ordinem causae efficientis lutum. Unde in expressione « supernaturale· quoad substantiam », quoad substantiam h unitur formaliter, e contra dum dicitur « miraculum quoad substantiam», quoad sub­ ii mtiam sumitur effective. Proinde miraculum quoad substantiam, ut glorificatio cor|»uis, est solum, secundum se2, supernaturale quoad modum, id est effective. Est n i ur abyssus infinita inter supernaturalitatem essentialem luminis gloriae aut gratiae |tl upernaturalitatem non essentialem sed effectivam claritatis sensibilis corporis gloII. 1.1. Unde dicitur in Supplemento Summae Theol. S. Thomae, q. 85, a. 2 ad 1 : « Gloriae linitas (corporis) erit alterius quam claritas naturae, quantum generis ad causam, sed non ,/.i.nilum ad speciem. Unde Sicut claritas naturae ratione speciei suae est proportionata 'i ni. ita et claritas gloriosa». Sic Apostoli naturaliter videre potuerunt corpus gloriohuin Christi resurgentis (III. a, q. 55, a. 6). Si diligenter consideratur oppositio inter supernaturale quoad substantiam et mi­ ll iilum quoad substantiam, quod est de se superaturale quoad modum tantum, 1 S. Thomas, de Potentia, q. 6, a. 2, ad 3, vocat has categorias miraculi : 1’ miracula ,«/■ a naturam, 2’ miracula contra naturam, 30 miracula praeter naturam. Sed in 2° categoria contra naturam accipiendum est sec. quid non simpliciter ; haec ■ili cula enim non sunt contra potentiam obedientialem creatuiae sed contra aliquam in■I11 itionem naturalem v. g. cadaveris ad corruptionem. liem quoad 3. amcategoiiam notandum est: quamvis miraculum in genere dicantur « praeter ordinem naturae», miracula tertii ordinis magis proprie dicuntur praeter it non supra naturam. liem praeternaturalia dicuntur dona immortalitatis corporeae, immunitatis a dolore I i incupiscentia, quae gratuito collata sunt Adamo in statu justitiae originalis. Cf. ...... . 97, a. i : «inerat animae hominis vis quaedam supernaturaliter divinitus data, in quam poterat corpus ab omni corruptione praeservare, quamdiu ipsa Deo subiecta jn n 1 .set ». Haec dona erant entitative naturalia, et non superabant vires naturae nisi lio Ί modum ut miracula tertii ordinis ; natura enim potest conservare vitam, dolorem Ttiio , concupiscentiam moderare, sed non semper. Aliquid miraculum tamen, ut v. g. conversio miraculosa S, Pauli, est supernailiih formaliter quoad Hiibnlnntinm. Cf. I.am, H.ae, q. 113, a. 10. Item Incarnatio b|ln quae ponitur lutei miiutula primi ordinis in Quiiest. de Pot. q. <·, a 2 ad 3. ig6 De Notione Revelationis supernaturalis iacile explicantur diversi textus S. Thomae, et conciliantur cum praedicta et communi divisione supernaturalitatis (cf. infra § IV Solvuntur objectiones). 2um Corollarium quoad divisionem cognitionis supernaturalis quoad modum. Dividi potest sicut miraculum, est enim miraculum ordinis intellectualis. Sic infra cognitioneM supernaturalem quoad substantiam formaliter, ut est visio beatifica et fides theologica,] invenitur triplex cognitio quoad modum seu effective supernaturalis alicuius obiecti intrin­ sece naturalis. Etenim huiusce naturalis cognitio potest excedere effective (seu eliciJ tive) facultatem cognoscitivam naturalem tripliciter : i° effective quoad substantiam cogitationis, ut cognitio certa effective excedit om-j nem intellectum creatum, ut infra dicetur. ineffective quoad subiectum in quo est, ut cognitio obiecti naturalis iam actualitcr existentis sed procul secundum locum et excedentis facultatem visus huiusce hominis,] non omnium hominum (H.a Il.ae, a 171, a. 3) ; item cognitio secretorum cordis, quae cognoscuntur naturaliter ab eo in quo sunt. 3° effective quoad modum, ut cognitio instantanea alicuius scientiae humanae vel linguae humanae sine studio, id est donum linguarum. Unde supernaturalitas prophetiae est inferioris ordinis quam supernaturalitas fi- 1 dei divinae. Ideo S. Thomas dicit : Quamvis prophetia et fides sint de eodem, sicut de passione Christi, non tamen secundum idem : quia fides formalitcr respici t passionem ex parte, illa, qua subest aliquid aeternum, scjlicet in quantum Deus est passus, hoc au­ tem quod temporale est respicit materialiter, sed prophetia e contrario». Ill Sent. dist. 24, a. r, ad 3. Ex hoc apparet, quare supernaturalitas gratiae gratum facientis et charitatis sitaltùf supernaturalitate gratiarum gratis datarum quae vocantur «gratia sanitatum, operatio virtutum, discretio spiritum, genera linguarum, interpretatio sermonum » I Cor., c. ia Sunt quidem quaedam altiores gratiae gratis datae supernaturales quoad substantiam, quia sunt ad cognoscendum res divinas, scilicet « fides, sermo sapientiae et scientiae » *, 1 Inspiratio autem divina ad infallibiliter iudicandum et scribendum id quod iam naturaliter cognosci potest et iudicari sine infallibilitate, videtur primo aspectu essi solum effective quoad modum supernaturalis sicut donum linguarum. Attamen, si di· ligentius consideratur haec inspirata cognitio, modus infallibilitatis apparet pertine-i non solum ad suum fieri sed ad suum esse et ad suam essentiam ; proinde dicend i est supernaturalis effective quoad substantiam, sicut prophetia quo cognoscitur infalli­ biliter futurum continges naturale quod iam conjecturaliter cognosci potest per ratio» nem naturalem. Sed ista inspirato sicut prophetia de futuro contingenti naturali est infra cognU tionem formaliter quoad substantiam supernaturalem, ut e.t fides theologica. UndS. Thomas dicit : 1 Si lumen intellectuale alicui divinitus infundatur non ad cogno­ scendum aliqua supernaturalia, sed ad iudicandum secundum certitudinem divinam ea, quae humana ratione cognosci possunt, sic talis prophetia intellectualis est infui illam quae est cum imaginaria visione ducente in supernaturalem veritatem » Il.a, Il .ae, q. 174, a. 2, ad 3. Unde prophetica revelatio mysteriorum supernaturalium sicut fides theologica eii supernaturalis formaliter quoad substantiam et non solum effective. Item inspiratio u scribendum infallibiliter non solum facta historica naturaliter cognoscibilia, sed Sacra 11 Scripturam ut sacra est, scilicet ut continens res fidei. Item altiores gratiae gratis <|i»· tae « fides, sermo sapientiae et scientiae » quae sunt ad instruendum proximum in 1« bus divinis. 2 Hac gratiae gratis datae, scilicet fides, sapientia, scientia. quae distinguunto a fide theologica et a donis sapientiae et scientiae, sunt nd instruendum homines d Supernaturalitatis notio ac divisio 197 1 tamen etiam istae sunt infericres gratia habituali qua efficimur consortes divinae n lurae. Ait enim S. Thomas I.a Il.ae, q. tii, a. 5 (utrum gratia gratis data sit di­ gnior quam gratia gratum laciens) : «Apostolus I ad Cor. 12 enumeratis gratiis gra11 datis subdit : « adhuc excellentiorem viam vobis demonstro », et sicut per subse<|uentia patet, loquitur de charitate, quae pertinet ad gratiam gratum facientem ; ergo pi.itia gratum faciens excellentior est quam gratia gratis data... Unaquaeque (enim) virtus tanto excellentior est, quanto ad altius bonum ordinatur. Semper autem finis potior est his, quae sunt ad finem. Gratia autem gratum faciens ordinat hominem im­ mediate ad coniunctiorem ultimi finis ; gratiae autem gratis datae ordinant hominem * I quaedam praeparatoria finis ultimi ; sicut per prophetiam et miracula, et alia huiu• modi homines inducuntur ad hoc, quod ultimo fini conjugantur. Et ideo gratia ,1 alitui jaciens est multo excellentior, quam gratia gratis data ». Unde S. Paulus dicit: ■i linguis hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum ' lut aes sonans, aut cymbalum tinniens. Et si habuero prophetiam, et noverim mysteria et omnem scientiam, et si habuero omnem fidem ita ut montes transferam, charitatem < item non habuero, nihil sum ». 1 Cor., 13, 1. Ex hoc corollario sicut ex sequentibus confirmatur praedictam divisionem supern duralis esse adaequatam. 3um Corollarium quoad supernaturale ordinarium et supernaturale extraoidinarium. Ieus cordis mei9, Deus noster suavis et verus‘°, Deus absconditus11, 1 >eus Israel salvator 1!, Pater meus es tu, Deus meus et susceptor salutis meae (Cf. Concordantias Bibi, ad verbum Deus). Propterea damnata est propositio Baii quae hanc distinctionem ii iicit: «Distinctio illa duplicis amoris, naturalis videlicet, quo Deus .nuatur ut auctor naturae, et gratuiti quo Deus amatur ut beatificator, \ ana est et commentitia et ad illudendum sacris litteris et plurimis \1 terum testimoniis excogitata» (Denzinger, 1034). Propter eamdem 1.itionem damnatae sunt duae propositiones Rosmini iam citatae14, item Innocentius XI damnavit hanc «fides late dicta ex testimonio reaturarum similive motivo ad justificationem sufficit » Denz., 1173. I him enim dicitur : necesse est ad salutem credere quod Deus est et re­ 1 Cf. I am q. 33, a. 3. 3 Matth., 4, g. 3 F.xod., 3, 6. 4 Ps., 83, 3. 5 Ps., 21. Ps., 41, 3. ’ Ps., 37, 23 8 Ps., 45, 1. 3 Ps., -2, 26. 10 Sap., 1 11 Isai., 45, 15. « Ibid. 13 Ps.88, 27 14 Cf. Denzinger, 1926 et 1928: « Ordo supernaturalis constituitur manifestatione esse i. plenitudine suae formae realis : cuius communicationis seu manifestationis effectus ■e.isus (sentimonto) deiformis, qui inchoatus in hac vita constituit lumen fidei et ,·. Hae, completus it altera vita constituit lumen gloriae >. « Deus esi obiectum visio u beatificat, irquantum es. auc.,or operum ad extra ». '■ 200 De Notione Revelationis supernaturalis munerator est, agitur non solum de Deo ut est auctor naturae, cognosci bilis ex testimonio creaturarum, sed de Deo, auctore ordinis supernaturalis, et cognoscibili per revelationem. Alioquin fides necessaria ad salutem esset solum fides naturalis, quam habebant Deistae, ut Robes· pierre, qui durante Revolutione Gallica, colebant Ens supremum ( l Rationem, sed omne supernaturale reiiciebant. C. An id quod est effective tantum supernaturale produci l possit a· Deo ut est auctor naturae. — Quod est supernaturale ef­ fective tantum et non entitative, ut miraculosa productio vitae naturalis in corpore mortuo, non excedit potentiam Dei ut est auctor naturae. Adi probandam enim possibilitatem miraculi sufficit considerare Deum ut estl auctor liber naturae ac eius dominator ‘, proinde iam in philosophia pro·! batur possibilitas miraculi ; nec repugnat Deum facere miraculum sensi­ bile ad finem spiritualem naturalem, ad confirmandam v. g. veritatem religionis naturalis aut praecepta legis naturae. Sic miraculum non per tinet ad ordinem veritatis supernaturalis, et sola ratione cognosci potest ; sed de facto in statu praesenti ordinatur ad confirmationem revelationis essentialiter supernaturalis ; et ut infra dicetur, potest manifestare factum revelationis, prout istud factum est supernaturale saltem quoad modum. D. De relatione inter ordinem supernaturalem et ordi­ nem naturalem, i° definitum est ab Ecclesia quod non potest esse t/zs-l sensio, inter eos «cum ambo ab uno eodemque immutabili veritatis fonte,· Deo optimo maximo, oriantur » Denz., 1649, 1706, 1817, et 2° quod estl subordinatio et harmonia, ita ut ratio et fides « sibi mutuam operam fql rant » 1649, 1635, 1796. Distinguuntur igitur isti duo ordines sed rmnl separantur, e contra uniuntur sicut perficiens et perferfectibile. « Sic enim, ait S. Thomas, fides praesupponit cognitionem naturalem, sicul gratia naturam, et ut perfectio perfectibile » Ea q. 2 a. 2, ad i.m. Sic philosophia debet distingui, non separari a Sacra Theologia (Denz.,, 1710) itemstatus distingui debet, non separari ab Ecclesia (Denz., 1755)4 Rationalistae dicunt e contra : ratio humana est autonoma nec sub ordinatur revelationi et fidei. Haec subordinatio non esset harmonia sed heteronomia illegitima. Imo invertunt subordinationem, dicendo ratio philosophica est supremus iudex valoris fidei religiosae, et al * Unde S. Thomas in op. de Potentia, q. 6, a. 5, ad 5.m, loquitur de facto quod reft it S. Augustinus, de Civitate Dei, 1. X, c. 26, quod scilicet quaedam virgo, ves+alia signum pudicitiae conservaiae aquam in vase perforato de Tiberi portavit, nec tame· aqua effusa est. « Non est remotum, ait Angelicus, quin sit in commendationem ciul stitatis, quod Deus verus per suos angelos bonos huiusmodi miraculum per retentu'.·! nem aquae fecisset ; quia si aliqua bona in gentibus fuerunt a Deo fuerunt. Si autem per daemones factum est, nec hoc repugnat praedictis; quia... daemones sicut pona sunt movere corpora localiter, ita possunt a motu retinere ». Item dicit Van Wbdin·i gen in suo libro De miraculo, p. 212 (Lovan, 1869) : «Nihil repugnasset in natur· pura si Deus ad hominis orationem, sanitatem ei per miraculum reddidisset». < ij etiam P. Mercier, O. P., Revue Thomiste, 1902, p. 552. Le Surnaturel'. « Au cas mètnn où Dieu n'aurait pas jugé bon de sanctifier, de déifier la création, rien assurément lui interdisait d’intervenir parfois directement pour faire fléchir les lois inexorable· de la nature, de se substituer aux causes secondes,... à l’effet d'exaucer la priii· d'une de ses créatures en détresse. 11 Γ aurait pu assurément. II y aurait eu, dittfl cette hypothèse, du surnaturel (modal) dans le monde, mais il n' y aurait pas d'ofl dre surnaturel réalisé». Haec possibilitas tamen nunquam faisHCt nccciuitns. Supernatural i tatis notio ac divisio 20 L ipsa discernit quid in fide sit symbolicum et quid sit verum. Haec «■'inceptio rationalistica supponit negationem ordinis supernaturalis ac iilentificationem intelligentiae humanae cum intelligentia divina, quae «•sset in perpetuo fieri. § IV. Solvuntur obiectiones contra praedictam divisionem super­ naturalis. — Haec divisio non videtur esse i) per se et immediata, 2) nec adaequata, 3) nec conformis doctrinae S. Thomae. la obiectio : Divisio per se et immediata non fit per differentias subsequentis divi­ sionis. Atqui haec divisio supernaturalitatis fit per differentias subsequentis divisicnis, w dicet miraculi, quoad substantiam et quoad modum. Ergo haec divisio supernaturail.dis non est per se et immediata. Resp. : distinguo maiorem, sub eodem respectu, concedo ; sub diverso respectu, i" ; > : et contradistinguo minerem: sub eodem respectu, nego, sub diverso respectu, l oncedo. Ergo nego consequens et consequentiam. Nam in divisione supernaturalitatis Ii.· differentiae sumuntur generalissime secundum oppositionem causae intrinsecae rt causarum extrinsccarum ; dum e contra in divisione miraculi hae differentiae sumun­ tur tantum intra ordinem particularem causae efficientis. Igitur quoad substantiam acci pitur formaliter in divisionem supernaturalitatis. et accipitur effective in divisione miraculi. Ii. in quoad modum accipitur ut extrinscce in divisione supernaturalitatis, at accipitur ni effective modaliter in divisione miraculi. Instantia : Neque generalissime considerata haec divisio est divisio per se : Divisio I» 1 se fieri debet per membra ad invicem opposita. Atqui praedicta divisio non fit per in-mbra ad invicem opposita, nam gratia est simul supernaturalis quoad substantiam et quoad modum productionis suae. Ergo haec divisio non est divisio per se. Resp. : distinguo maiorem : divisio per se fieri debet per membra ad invicem upposita, secundum oppositas rationes, concedo; secundum oppositas res, nego. Atqui h . i divisio supernaturalitatis fit, ut supra dictum est, per oppositas rationi s, et non ilmcte per oppositas res, sicut divisio boni in honestum, utile, delectabile (I.a q. ·,, a, i. ad 2). Et sicut ratio formalis honestatis et delectabilitatis ad invicem opponentur, ipinnvis eadem res possit esse honesta et delectabilis; ita ratio .supernaturalitatis quoad substantiam et ratio supernaturalitatis quoad modum opponuntur, quamvis rudem res ut gratia possit esse simul supernaturalis quead substantiam et supernato i li, quoad modum productionis suae. Sed illud dicitur proprie supernaturale quoad . ... Ium quod sub isto aspectu tantum supernaturale est, sicut illud dicitur proprie utile Uiiod non habet aliam rationem bonitatis. 2» obiecto : Haec divisio tamen non videtur adaequata. Divisio enim in qua omittitur aliqua pars totius dividendi, non est adaequata. Kiqui in praedicta divisione omittitur prophetia, cognitio secretorum cordis, donum |li< narum. Ergo praedicta divisio non est adaequata. Resp. : nego minorem, donum enim linguarum reducitur ad categoriam miraculi ip i c articulo quaerit, utrum prophetia sit habitus, et in hac responsione ad 3.m intendit ostendere· cur anima nostra indigeat habitibus fidei et charitatis, dum propheta non indige· hal bitu prophetico ; dubium solvitur ex consideratione supernaturalitatis istorum cn est nisi denominatio extrinseca, quod damnatur ut haeresis in Cone. Trid. «si Iquis dixerit... gratiam qua justificamur, esse tantum favorem Dei, anathema sit», ||>IUZ., 821. Quoad doctrinam Scoti de supernaturalitate gratiae, scribit Gonet *. « Haec sen■ontia communiter reiicitur . . . quia non distinguit inter supernaturale intrinsece, sive ■uoad entitatem, et extrinscce, sive quoad modum, contra communem theologorum lioinensum admittentium entia supernaturalia intrinsece et entitative ; imo et contra lini in. eadem etiam astruentem «. Item antea dixerat Caietanus in I.am, q. 12, a. 5, III XII. « Ex his (in hoc articulo) patet falsitas opinionis Scoti in 1 quaest. prol.· Primi birnt., volentis quod naturale et supernaturale non distinguant res sed habitudines ad LiH-.4S activas. Lumen siquidem gloriae ct caritas et dona Spiritus Sancti, et si qua ■uni huiusmodi, omnia sunt supernaturalia entia, non scium quia a solo agente superlii.>' uali causari possunt : sed quia nulli creature factae aut factibili ccnnaturalia esse ■tossunt : propter quod dicitur entia supernaturalia, imo divini ordinis». Et ipse Lychetus, fidelis commentator Scoti, dicit in III Sent. disp. 25, q. 2, n. 72. Ii.| Vives, vol. 15, p. 200 : - Non semper fuit de fide quod (actus fidei, spei, charitatis) 1«'" . ut supernaturales in substantia... sed usque ad Concilium Tridentinum a temIjiui Concilii Viennensis erat tantum probabilius quod darentur habitus per se infusi, h i post Concilium Tridentinum id maiorem certitudinem obtinuit, et mihi verisimilius I1.1 quod sit de fide, quod dentur aliqua auxilia physica per se infusa ad illos actus (fidei |ii|« charitatis)». Quoad sententiam Molinae et Lugcnis, qui tenent habitum et actum fidei 1· lin esse de facto supernaturales quoad substantiam, et tamen non habere motivum Wifiin.ile inaccessibile fidei naturali, dicendum est: i° haec opinio omitti * necessariam lih unctionem inter revelationem ut procedentem a Deo auctore naturae et miraculi ■li<> est motivum fidei naturalis) et revelationem ut procedentem a Dee auctore gra­ in ■ (hoc est motivum fidei infusae) ; 2° haec opinio Molinae et l.ugonis iit aiunt ■Tliiiiiiistac2 et Suarez3, est contra principium fundamentale: «species cuiuslibet Balulus dependet ex formali ratione obiecti; qua sublata, species habitus remanere ■lini potest» Il.a, Il.ae, q. V, a. 3 4. Si igitur fides naturalis procedens ex ratiolli.ili consideratione miraculorum et fides supernaturalis theologica haberent idem ■lulivum formale, non essent specifice distinctae, et destrueretur supernatural itas 1 Clypeus Thomisticus, de Gratia, disp. II, a. 3. Cf. Salmanticenses, de Gratia, tr. XIV, disp. Ill, dub. III, n. 40 et 60. Suarez, de Giatia, 1. II, c. XI. 1 Si reficeretur istud fundamentale principium « nihil in vera Philosophia non nuBi 1 1 irca speciem ac distinctionem potentiarum et habituum» aiunt Salmanticenses, Br ' ..itia, tr. XIV, disp. Ill, dub. III, n. 60. — Item dicit Suarez, de Gratia, 1. II, I, \ I, n. 23 : « Respondent aliqui, actus illos per suas entitates formaliter et essentialiter B|iii ! 1 ui, neque oportere aliud formale distinctivum quaerere ex parte obiecti. Sed hoc B|l> . ,t quam evortere principium illud de distinctione actuum ex obiectis et totam B||il.i uphiam, quae docet motus et omnia quae habitudinem ad aliud essentialiter inciti B111I . habere speciem a terminis vel-obiectis », 204 De Notione Revelationis supernaturalis fidei theologicae. Unde Suarez, in hcc cum thomistis consentiens dicit hanc opinioneffl quae tribuitur Molinae esse contra sententiam quam tenent « communiter Doctoiw scribentes de fide» *. Et addit: a multum accedit ad errorem Pelagii, quod facta r.vr latione, possit homo credere viribus suis, ut paulo ante dixi. Quia si motivum illud, est naturale in ordine ad vires naturales nostri intellectus, fides naturalis est illi satfl proportionata et non est cur non sit sufficiens in suo genere ad salutem, cum 1 >.‘ ibilitas Revelationis defendetur positive. Pars I*. DEFENSIO NEGATIVA : EXAMEN PRINCIPIORUM RATIONALISMI. CAPUT VII. DE RATIONALISMO SEU NATURALI SMO IN GENERE.. Art. unicus. Definitio et divisio rationalisme I. Definitio rationalism!. II. Fundamentum rationalism!. III. Consequentiae naturalismi et rationalism!. IV. Spiritus rationalism!. V. Divisio rationalism! seu naturalismi. § I. Definitio rationalism! ‘. — Rationalismus definiri potest s<« eundum tertiam propositionem damnatam in Syllabo Pii IX (Denz,, n. 1703) : Doctrina iuxta quam « humana ratio, nullo prorsus Dei resp· ctu habito, unicus est veri et falsi, boni et mali arbiter, sibi ipsi est lex et naturalibus suis veribus ad hominum ac populorum bonum curandum sufficit ». — Ex quo sequitur negatio Revelationis supernaturalis, u| apparet in propositionibus sequentibus Syllabi : « Omnes religionis v■ ilitico », qui continet rationalisticam solutionem quaestionum de inspiatione, de prophetia, de miraculo, de libero examine. Rationalismus nodemus historice procedit ex lutherano principio liberi examinis ; n imo novatore reiiecerunt auctoritatem Ecclesiae Revelationem propolentis, et postea rationalistae reiicerunt auctoritatem ipsius Dei reveantis *. . § II. Quodnam sit fundamentum rationalism·, seu absolutae raautonomiae. Fundamentum proximum est raturalismus, 1 ionis fundamentum remotum est pantheismus et atheismus. — Rationalismus •nim'praesupponit non existere verum cognoscibile supra vires naturales mstrae rationis. Hoc negare vel existentiam ordinis veritatis et vi­ ae supernaturalis, vel saltem cognoscibilitatem istius ordinis etiam iit Revelationem 3. Haec autem negatio vocatur proprie naturalismus. * Secundum aliam significationem rationalismus opponitur cmpirismo, et uhin est 1 intellectualismus defendens essentialem distinctionem inter sensus et intilleituin. * Hoc affirmatur in Concilio Vaticano, Constitutio Dei Vilius. Cf. Vacant. I■ h-il. le Concile du Vatican, t. I, p. 99. (Le protestantisme) p. 112 (le Rationalisin' 1 3 Cf. Oli.k-Laprvne, Membre de l’Instit, La Raison et le rationalisme (préface d<· Dclbos), ioo6, 17. e et 18. e leçon, le Rationalisme et ses diverses formes. ( ' aiionalisme critique : tout s’explique dans l’évolution universelle, mil viçnt en son rang : il s’agit de tout comprendere et de tout expliquer. Icut est déII mué. — 6. e forme: réaction contre l’intellectualisme : vue nette et vive de l’absurlii des prétentions de certains savants; on flagelle leur fatuité. On aime à mettre au ..... de toute chose un inconscient. . . une liberté, quelque chose à quoi T h se fie. . . Et voilà un fidéisme, lequel s'allie à la critique ou à cette intelligence h m irante de toutes les lois de la vie. IL y a une façon rationaliste d'être fidélité. . . hi i n déclarant le transi rnihint inconnaissable on prétend toujours que la pensée in maille demeure seule iiuillressc de ses jugements, aucune autorité supérieure ne mivcrne. forme dernière; toutes les formes précédentes s’entendent pour inter- 2O8 Examen Rationalism! seu Naturalism! Quamvis hoc nomen frequenter idem significet ac rationalismus, taJ men designat potius fundamentum rationalismi. Naturalismus enim est proprie negatio possibilitatis elevationis nostrae naturae ad ordinem supernaturalem, et rationalismus est applicatio huiusce doctrinae ad rastionem humanam, sicut liberalismus est eius applicatio ad libertatem. Unde rationalismus proxime fundatur in naturalismo, sicut e contra virtus fidei fundatur in gratia, ut proprietas in essentia. Si tandem naturalismus negat non solum cognoscibilitatem ordinis veritatis supernaturalis, sed ipsam existentiam istius ordinis, tunc fun­ datur ipse in pantheismo. Ut enim nulla veritas sit supra vires nostrae naturae rationalis, oportet naturam nostram identificari cum natura divina. Item nihil erit supra vires efficientes naturae, et miraculum erit impossibile, si natura ipsa identificatur cum Deo, nam omnia phaeno­ mena naturaliter et sine ullo decreto libero procedent ex natura divina. Imo pantheismus, seu identificatio finiti et infiniti in eodem subiecto, ita est absurdus, ut non possit proprie concipi ; sed duplex hypothesis : «) vel mundus reducitur ad Deum per se existentem, et hoc est absor­ ptio mundi in Deo, seu acosmismus (cuius principium invenitur in anti­ quitate apud Parmenidem, qui affirmabat existentiam unius entis im­ mobilis et negabat omnem multitudinem et modum, ut vanas apparen­ tias) ; et ad hoc tendit realismus absolutus : ens universale existit for­ maliter a parte rei ut subsistens ; b) vel Deus reducitur ad mundum, et hoc est absorptio Dei in mundo seu atheismus, et ita est in evolutionismo pantheistico nostri temporis, ut notat Encyclica Pascendi Pii X, cf. Denzinger, 2073 : « Id ratum ipsius fixumque est, debere atheam esse scientiam itemque historiam ; in quarum finibus non nisi phae­ nomenis possit esse locus exturbato penitus Deo et quidquid divinum -est ». Sic fundamentum remotum rationalismi est pantheismus vel etiam atheismus. Unde, ut melius postea apparebit, non potest negari possibilitas su­ pernaturalis Revelationis ex parte obiecti, quin admittatur athei smus. Haec series errorum dilucide exponitur in Syllabo Pii IX (Denz., 1701) ; titulus I § est « Pantheismus, naturalismus, rationalismus abso­ lutus ». Prima autem propositio damnata est pantheistica seu potius athea, ex qua procedunt ex necessitate sequentes propositiones. Est enim : « Nullum supremum, sapientissimum, providentissimumque Nu men divinum existit, ab hac rerum universitate distinctum, et Deus idem dire à Dieu, au nu» d: la raison, d'intervenir dans le monde, de se révéler, de faire del miracles, et pour léduire les faits religieux à la mesure de nôtre pensée. C’est le ration.i 'listne libre-penseur avec des nuances à l’infini. .. I.a raison est toujours ce par quoi ■l’on décide de tout en maître. 1 Si l’on veut toucher ce que le rationalisme a de vital, on peut le ramener à cinq propositions: t° l'être se ramène à la pensée (humaine) : 2· le vouloir se ramène à lu pensée ; 3" la raison se suffit à elle-même, en sorte qu'elle no réclame rien où elle fonde ; c’est elle qui est l’absolu ; 40 la foi si ramène ni dernière analyse à la raison, ■ ce qui serait définitivement léfractaire n’a pas de va nur . 5· la raison décidant de tofl en dernier ressort est seule maîtresse, seule juge de I allot an hasard, renone» n 3 l'a-lin jt p >it. est on con damné pour cela à I.iiswi on Λ la raison ? ·■. Definitio Rationalismi seu Naturalismi 209 t t ac rerum natura, et idcirco immutationibus obnoxius, Deusque reapse /i t n homine et in mundo, atque omnia Deus sunt et ipsissimam Dei hahcnt substantiam ; ac una eademque res est Deus cum mundo et proinde apiritus cum materia, necessitas cum libertate, verum cum falso, bonum uim malo, et iustum cum iniusto ». Ex quo sequitur 2“ propositio : «Neg.tnda est omnis Dei actio in homines et mundum » scilicet Revelatio ι·ι miraculum. Denz., 1702 ‘. § III. Consequentiae naturalismi et rationalismi. — Hae con­ sequentiae exponuntur in Syllabo Pii IX. — Naturalismus, ut dictum ■ t, est negatio possibilitatis elevationis nostrae naturae ad ordinem supernaturalem, et simul proinde negatio peccati originalis seu privationis Justitiae originalis. Aliis verbis, naturalismus reiicit simul et nobilitatem siipernaturalem hominis et humanam miseriam, proinde necessitatem redemptionis. Sicut autem, iuxta Ecclesiam, ex gratia supernatural! sequuntur vir­ tutes supernaturales in diversis facultatibus nostrae animae, scilicet Iules, spes, charitas, prudentia Christiana, iustitia christiaha, fortitudo i liristiana et temperantia Christiana ; ita ex naturalismo sequuntur quoad lationem rationalismus, quoad voluntatem liberalismus, quoad amorem mumanitarismus, quoad sensibilitatem sensualismus, quoad societatem .*<>< ialismus. Ita ut scribi possit haec synopsis Syllabi Pii IX (Cf. opera Cardinalis Pies, et per oppositum opus rationalistae Buisson: La /i i laïque)3 : 11 ,t m alismus . / \ . x / , rationalismus liberalismus, humanitarismus sensualismus socialismus Christiana fides charitas, spes, gratia superna­ dientia turalis castitas, mortificatio / regnum Dei in societate Sicut enim naturalismus est negatio elevationis nostrae ad ordinem supernaturalem »ii itionalismus negatio Revelationis, ita liberalismus est negatio ofiicii suscipiendi 110 nam Revelationem sive pro individuo, sive saltem pro societate4. Itaque libera 1 Cf. Dost. P. Benoit, La Cité anticrétienne au XIX.e siècli. Les Erreurs modernes inin· l.er. \ature du rationalisme à l’égard de l’ordre surnaturel, et à l'égard de l’ordre na■ i>< les formes déguisées du rationalisme, p. 13-113. <-âlè pratique du rationalisme : sécularisation universelle de l’Etat, de la législation, II· ' nie, de la philosophie, des sciences, de la morale, de la religion, de la vie des peu■ il' système de la souveraineté du peuple ; adoration de l’homme ; déchaînement des ■I11I1 itudes ; anarchie et despotisme, p. 113-485. Origine du rationalisme. Comment-il est sorti du protestantisme. — Ce qu'il fut ■il XVIII.e s. — La Révolution, loi et but de son oeuvre : égalité de., citoyens, de111 non du règne de J. Ch. surtout de son régne social. — Le rationalisme sous l’Emlin Le libéralisme de 1815 à 1848. La’libre-pensée, p. 488-582. Cardinal Pie, Ouvres complètes, Paris, 1878, praesertim : Instructions synodales lin principales erreurs du temps present. Donoso Cortes, Oeuvres, tr. fr., t. Il K 'I SS. !■'. Buisson, directeur de l’Enseignement primaire, puis professeur à la Sorbonne : Ki ! ■ laïque (extraits de discours et d’écrits 1878-1011 Paris, 1912) cf. infra statim ■bl" nes huiusce operis. [ Syllabus Pii IX (Kknz. 1715). Indiflercntismus. Prop. 15: «Liberum cuique ■un un est eam amplecti ,u profiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus veram Buie writ ». Gaiiiiii ul> Ι,ΑιιμΛΝΐιιι. Ι’ί lirwlsliiilir mil. I). 210 Examen Rationalism! seu Naturalism! ismus, secundum quem fides non est ad salutem necessaria, substituitur obedienti.io christianae, sicut rationalismus fidei. Item humanitarismus, seu amor humanitati * sine relatione et subiectione ad Deum, substituituir charitati, quâ proximus diligiturf propter Deum ; imo invertitur in humanitarismo ordo charitatis ; oportet enim revereri,» ut aiunt, omnes opiniones humanas, etiamsi sint contrariae verbo Dei ; quod est ipsum Deum despicere. Unde, iuxta Ecclesiam, haec reverentia humana, quae saepe vocatur” modestia, est falsissima humilitas ; ita liberalismus et humanitarismus est falsa charitafl eam imitatur sicut vitrea adamanti sunt similia. Pariter in humanitarismo desiderirm felicitatis terrestris substituitur spei beatitudinis caelestis. Similiter quoad scnsibilitatem, sensualismus, mollitia, legitimitas divortii sui sti:· tuuntur mortificationi, castitati, patientiae ac fortitudini christianae. Denique quoad societatem, socialismus substituitur regno Dei in societate ofl iustitiae christianae, ac si societas ipsa et non Deus constituisset praecipua iura efl officia quoad vitam familiarem et socialem, ac si finis hominis non esset caelesti * beatitudo sed futura civitas terrestris . * Unde quidam socialistae mystice loquntur dfl societate ac si loquerentur de Deo, revera iuxta eos societas est Deus in fieri 2. Liberalismus. Prop. 77 : « Aetate hac nostra non amplius expedit, religionem catho l licam haberi tanquam unicam status religionem, ceteris quibuscumque cultibus exclu·! sis ». Prop. 80 : « Romanus Pontifex potest ac debet cum progressu, cum libéralisme,] et cum recenti civilitate sese reconciliare et componere ». Ethica athea. Prop. 56: «Morum leges divina haud egent sanctione, minimeque epu· est, ut humanae leges ad naturae ius conformentur aut obligandi vim a Deo accipiant «i Familia athea. Prop. 66-67 : “ Matrimonium non est sacramentum », « lure naturali * matrimonii vinculum non est indissolubile, et in variis casibus divortium proprie dictum auctoritate civili sanciri potest ». Schola athea. Prop. 47 : « Postulat optima civilis societatis, utpopulares scholaej quae. . . educationi iuventutis curandae sunt destinatae, eximantur ab omni Ecclesiae auctoritate, moderatrice vi et ingerentia. . . ». Societas athea. Prcp. 60 : « Auctoritas nihil aliud est, nisi numeri et materialium vl rium summa». — Item in Encyclica « Quanta cura » Pii IX (Denz., 1691-1699) : « Vo luntas populi, publica opinione manifesta constituit supremam legem, et in ordine )><>■ litico facta consummata, eo ipso quod consummata sunt, vim iuris habent ». 1 Socialismus, cf. Denz., 1694. Ency. «Quanta cura» in qua error socialismi«»i« exponitur : « societatem domesticam seu familiam totam suae existentiae rationem ■ i ure dumtaxat civili mutuari ; proindeque ex lege tantum civili dimanare ac *pend<> iura omnia parentum in filios, cum primis vero ius institutionis educationisque curandae <1 liem Denzinger, 1718, a. — Et Leo XIII Encycl. «Quod Apostolici muneris». Den/,1 1840 : de Socialismo : « Ecclesia multo satius et utilius inaequalitatem inter hominis, coffl ports ingeniique viribus naturaliter diversos, etiam in bonis possidendis agncscit». 2 Ci. F. Buisson La foi laïque (cité Diet. Apologet, art. laïcisme) : < Enchaîna I# raison, comprimer l’intelligence, c’es tcommettre un sacrilège... la seule religion capable · nuances superficielles qui distinguent le commun des hommes. Comment admettre un -esponsabilité sans mesure dans une infi-mité sans borne ? Comment croire à la ma lice infinie de cet homme que je connais et que j’aime, faible, inconséquent et malheu reux ? Mais il n’ y faut pas croire, parce que le rôle de notre ignorance humaine n’es pas la justice, c’est l’indulgence et l’amour. Et pourtant, sans juger personne, — c*| le commandement moral «vous ne jugerez pas» est absolu, — pénétrez un peu plu avant, éprouvez les coeurs. Voyez en imagination ce misérable qui, sans y avoir jamai songé, mourrait de faim plutôt que de commettre une infamie : ce grossier tient pu la pointe de l’âme à la vie éternelle. Voyez cet opulent avide qui, sans sen pule peu, être, frustre ce pauvre même. Quel partage au jour de justice, et qu' il n’ y aura riol d’arbitraire, rien d’extérieur, rien d’excessif en l’extremité des représailles divines,! « Rien de plus simple, semblait-il, rien de plus naturel ou de plus légitime que d dire à sa propre volonté : « Tu n' iras pas plus loin ; tu ne recevras rien de plus haul tu ne donneras rien de ce que tu as ; tu ne sortiras pas de toi même Voici pourtall que Cette attitude réservée et expectante enferme une négation volontaire et une pri Definitio Rationalism! seu Naturalism! 213 Non agitur de spiritus huius vel alterius rationalistae, qui gravitalponit obiectum bonum, scilicet progressum intellectualem et socialem sed sine Dei auxilio et sine obedientia Deo. Hoc etiam notatur a S. Thoma quoad peccatum angeli : ■ i ontingit peccare per liberum arbitrium eligendo aliquid, quod secundum se est bonum, i non cum ordine debitae mensurae, aut regulae ; ita quod defectus inducens peccatum •ui solum e.·, parte electionis, quae non habet debitum ordinem, non ex parte rei electae ; m· ut, si aliquis eligeret orare, non attendens ad ordinem ab Ecclesia institutum. Et huiusmodi peccatum non praeexigit ignorantiam sed absentiam solum considerationis • irum, quae considerari debent. Et hoc modo Angelus peccavit convertendo se per 1 rum arbitrium ad proprium bonum absque ordine ad regulam divinae voluntatis » I q. 63, a. 1 ad 4.1η. Quod nervose Caietanus resumit « ad secundum se bona superbe ' n Iit ». Pervesitas, in hoc casu, non est in obiecto sed in modo tendendi ad obiectum. Item rationalismus adversans divinae Revelationi, dicit se intendere quod est • unium se bonum, scilicet scientiam, progressum intellectualem et socialem, pacem Muter homines, imo quandoque progressum ipsius sensus religiosi, sed ad haec bona na1 n.ilia tendit «avertendo se a beatitudine supernatural! quae est ex gratia Dei» et 1 omnia adimplere intendit virtute suae naturae, excluso Christo, ut stabiliatur, I mi Concilium Vaticanum regnum naturae et rationis. i° Imo rationalismus instituit congressus religionum ad conciliationem omnium, et in Iu ; congressibus rapraesentantur omne» religiones, praeter catholicam. Bonum appau n eo periculosius est quo similius est vero bcno. Secundum praedictiones S. Pauli 2 <1 S. loannis, antichristus apparebit, non subito tanquam manifestly et violentus ' I 1 li siae inimicus, sed per seductionem operabitur, prodigiis mendacibus, tanquam 1 Schema Concilii Vaticani, Doc, VI, Vacant, Opus cit., I, p. 580: «Negari non l».i st recentiori hac aetate magnam tentationem, qua serpens antiquus seducit habi­ llantes in terra, eo dirigi, ut homines a lumine fidei vel certe a simplicitate et sinceriItui· ubedientiae fidei, qua in captivitatem redigendus est omnis intellectus, et a bonis ■lip· rnaturalis ordinis paulatim aversi fere in humana solum ratione et in naturali orIitu rerum conquiescant». Et statim de semirationalismo dicitur ibidem : «Haec forI m temperatior in suis erroribus minus manifesta eo plus habet periculi . Il Thess., II, iit homo peccati, filius perditionis... ostendens se tanquam sit 1 I' Mysterium iam operatur iniquitatis ... Revelabitur ille iniquus., in omni se■ h iione iniquitatis iis qui (x-reunt : eo quod chnritatem veritatis non receperunt ut Lui i fierent. Ideo mitti·! illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio». 216 Examen Rationalism! seu Naturalism! ' pseudochristus : « fune si quis vobis dixerit : Ecce hic est Christus aut illic : nolit · * credere. Surgent enim pseudo-christi, ct pseudoprophetae : et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem iudicantur, si fieri potest, etiam electi » ’. Et Joannes simi® I liter dixit: » charissimi, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus si ex Deu· ; sint : quoniam multi psedoprophetae exierunt in mundum. In hoc cognoscitur- spiritui· Dei : Omnis spiritus qui confitetur lesum Christum in carne venisse, ex Deo est. El· > omnis spiritus qui solvit lesum, a Deo non est, et hic est Antichristus, de quo audUH stis quoniam venit » s. I Sic verificatur effatum « optimi corruptio pessima » scii, corruptio charitatis etI I fidei religiosae sub specie tolerantiae et conciliationis omnium ecclesiarum et reli-· i gionum3. | 5° Haec perversitas quidem raro est perfecte sui conscia in hominibus. « Ani-· I malis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei · nec consequenter gravitatem in·· linitam peccati seu aversionis a Deo. Haec gravitas melius cognoscitur ab angelis qui I essentiam divinam intuitive vident quam a daemonibus. Item perversitas rationa-1 lismi melius cognoscitur a theologia quam ab ipso rationalisme. Theologia scit se esse |L «quamdam impressionem divinae scientiae» (I.a, q. i, a. 3), et eodem modo scit ratio-· I lismum esse scientiae et bonitatis divinae perversam negationem, et quasi theologiam I I negativam alterius Ecclesiae negationis et odii. I Ex hoc apparet utilitas et necessitas in Apologetica, praesertim in ■ arte apologetica, argumentorum moralium, quae disponunt hominem! nondum credentem ad considerandum alia argumenta et proprie dicta· Revelationis signa. § V. Divisio systematum rationalistarum, seu naturalistarum. — 1 Haec divisio sumi debet ex definitione rationalism!. Rationalismus au- j tem, ut dictum est, est doctrina negans possibilitatem Revelationis su- H pematuralis, quia, iuxta ipsum, non existit verum cognoscibile supra vires naturales nostrae rationis. Proinde systemata rationalistica per se et adaequate dividuntur secundum modum istius negationis, prout scilicet autreiiciunt ipsammet existentiam ordinis entis et veritatis supernaturalis, aut negant solum cognocibilitatem istius ordinis per re- I velationem. Prima systemata reiiciunt igitur possibilitatem supernatu-1 ralis Revelationis ex parte obiecti (ita pantheistae) ; cetera eamdem pos-· sibilitatem negant vel ex parte subtecti, id est hominis qui revelationem rationaliter recipere non posset (ita agnostici), vel ex parte Dei agentis I qui non posset aliquid facere praeter ordinem naturalem (ita deistae). ■ Unde sic proponi potest haec divisio. Rationalismus negat possibilitatem supernaturalis revelationis / ve) ex parte obiecti : Evolutionismus \ idealisticus (v. g. Hegel) B l pantlieisticus ( empiricus (v. g. Haeckel) I '\ vel. ex parte sublecti: . . Agnosticismus . . i idealisticus (v. ' g. ° Kantius) 1B 1 / empiricus (v.g. positi vlstao) H ! vel ex parte Dei agentis : Deismus i (Cherbury, Voltaire, Coin I ' ’ sin, J. Simon) * Matth., XXIV, 24. 8 I Ioan., IV, 1-3. 3 Iuxta Kant, Ecclesia triumphans nihil aliud erit quum unio omnium ecclesiaruni· et religionum secundum principia religionis mere naturalis et rntiiimili» (cl. Eant, / <>fl Religion dans les limites de lu, raison). R it ionalisini definitio ac divisio 217 i° Systemata autem prioris categoriae reduci possunt ad pantheisinum, et hodie ad evolutionismum pantheisticuni, qui damnatus est in prima propositione Syllabi Pii IX et in Concilio Vaticano (Denz., 1807). « Si quis dixerit, hominem ad cognitionem et perfectionem, quae naturalem suI' iet, divinitus evehi non posse, sed ex seipso ad omnis tandem vert et boni possessio1 e iugi profectu pertingere posse et debere : Λ. S. ». Haec doctrina supponit quod dici­ tur in fima propositione Syllnbi (Denz. 1701) scilicet quod « Deus reapse fit in homine rl in mundo, atque omnia Deus sunt et ipsissimam Dei habent substantiam », ut dicunt p utheistae et praesertim inter modernos Spinoza, Schelling, Fichte, Hegel, Haeckel, etc. I i systemail init phaenomenon antecedens·, phaenomena enim in isto systemate non sunt in­ ii 11 ibilia relative ad ens et ad supremum ens, sed solum secundum suas relationes nil e vicem, miraculum igitur est incogitabile. Consequenter Revelatio supernaturalis Lihu ipi nequit, et etiamsi notiones mentis nostrae supernaturaliter ordinarentur a Deo, in idem analogice mysteria divina exprimere pessent, quia non habent valorem onto||ι·ι m nec transcendentem sed solum phaenomcnalem. Expressio mysteriorum non ■lu .1 I. esse nisi metaphorica seu symbolica, ct ratio philosophica remaneret supremus Kflui it valons symbolismi religiosi. Proinde, secundum agnosticismum forsitan existit Deus realiter et essentialiter ■ ii nido distinctus, qui est fundamentum ordinis supernaturalis, sed iste ordo super■ni dis est quoad nos n< si non existeret. Consequenter . ystemata agnostica inten|tl)inl explicare omnia phaenomena religiosa etiam vitae Christi ct christianismi se- .218 Examen Rationalism! seu Naturalismi eundum resolutionem ad primitiva phaenomena naturalis sensus religiosi. Sic rursufl apparet immanentismus et evolutionismus non proprie pantheisticus sed agnostictis. Quidquid sit in seipsa realitas extramentalis, nihil explicari potest nisi secundum le­ ges phaenomenales ; explicanda est igitur omnis fides et experientia religiosa secun·: dum leges evolutionis naturalis sensus religiosi. Hae autem leges scientifice cognoscunto!1) a ratione quae sic semper remanet supremus arbiter. Haec systemata agnostica subdividuntur sicut et evolutionistica, prout apparent sub duplici forma, empirica scilicet et idealistica Agnosticismus empiricus defenditur, v. g. a Hume, Spencer, Comte, Durckheim, W. James, a multis modernistis, agriosti/Λ smus autem ideali^ticus a Kantio, Ritschl, Sabatier, etc. Exminandus est igitur evolutionismu.·, negans possibilitatem supematuralis Κι·»' velationis ex parte obiecti, et postea agnosticismus eamdem possibilitatem reiicienl ex parte subiecti. 3° Deismus (Voltaire, Consin, J. Simon) negabat possibilitatem R<· velationis potius ex parte Dei agentis, prout juxta ipsum, Deus praetefl leges naturae agere nequit. Sic Robespierre, ut Deista, volebat insti ■tuere cultum Entis supremi, et omnes supernaturale reiiciebat. w Haec naturalismi forma confutabitur postea in defensione positiva possibilitatis Revelationis . * 1 Cf. Donoso Cortes, Oeuvres, trad. fr.. 1862, t. II, p. 212, 228 etc. Du principi générateur des plt/s graves erreurs de nos jours (Lettre de 30 pages au Card. Format I,; pour être présentée à Pie IX), ostendit quod Deismus est principium errorum mo­ dernorum. Si enim Deus non curat de individuis, peccatv.m non est amplius offenta contra Deum, sed est solum actus contra rationem, quae jugiter evolvitur ; olim pro­ hibebatur furtum, nunc socialistae dicunt : « ipsa proprietas individualis est furtum ·. Si autem peccatum non est offensa contra Deum, a fortiori negatio peccatum originale! ac proinde Incarnatio redemptiva, regeneratio per gratiam, sacrificium missae, sacrnmenta, sacerdotum, matrimonium ut sacramentum, vita aeterna. Et sic redimus ad n« turalismum completum paganismi. In hac via regressionis et descensus, quae vocantur via progressus, liberalismur, dicit Donoso Cortès, vult remanere in media altitudine, non admittere Christiani smum. nec illum negare; sed haec incertitudo non sufficit ad agendum; ideo post liberalismum, venii radicalismus in negatione, deinde socialismus et tandem commm nismus materialisticus, qui negat et proprietatem et familiam et patriam et religio­ nem. Hoc scriptum est a Donoso Cortès, summa luciditate, anno 1852, et ab isi< momento plene verifleatae sunt hae praedictiones. Legenda sunt in Operibus huiusci magni sc ipto'is catholici, cum p-acdicta epistola ad Card. Fomari, duo eius scripti principalia: Discours sur la situation générale de Γ Europe 1850 (t. I, p. 399) et Esta sur le Chatolicisme (t. III). CAPUT VIII. EXAMEN EVOLUTIONISMI PANTHEISTICI. Thesis est : Evolutionismus pantheisticus necans possibilitatem su!>,■: naturalis Revelationis ex parte obiecti, prima rationis principia ne­ ro··· debet. Sunt duae partes in hoc capite : Art. I. Expositio evolutionismi Lj>aiitheistici in genere et sub utraque forma empirica et idealistica : quomodo haec doctrina sit negatio ordinis veritatis supematuralis. — Ait. II. Critica evolutionismi pantheistic! sub utraque forma : prima i i nonis principia negare debet. Denique solventur obiectiones, praeli rtim obiectiones contra valorem realem supremi rationis principii. Art. I. Expositio evolutionismi pantheistici. I. Evolutionismus pantheisticus in genere. II. Evolutionismus materialisticus vel empiricus. III. Evolutionismus idealisticus. : r. Quid sit evolutionismus pantheisticus in genere. — Est dociii i iuxta quam principium omnium rerum non est a seipso et ab aeριιΐΊ constitutum et perfectum, realiter et essentialiter a mundo distinliiin sed e contra semper est in fieri, et nihil aliud est, quam ipsum fieri in- i mentale quod sese determinando constituit universitatem re­ in ita ut res sint tantum diversa momenta fluxus universalis. Deus J olutio suiipsius creatrix. I II )l i ti' I* |ie iec doctrina, ut dictum est, exprimitur et damnatur in prima propositione SylIX. «Nullum supremum, sapientissimum, providentissimumque Numen divi­ sistit, ab hac rerum universitate distinctum, et Deus idem es' ac rerum na t idcirco iinmul.ilionibus obnoxius, Deusi/ue reapse fit in homine et mundo, omnia Deus aunt <■< ip.lH'iimam Dei habent substantiam ; ac una eademque 220 Examen Rationalism! scu Naturalisait. res est Deus cum mundo et proinde spiritus cum materia, necessitas cum libertate, VM rum cum falso, borum cum malo, et iustum cum iniusto » (Denz., 1701). Item in Concil. Vatie. (Denz., 1804) damnantur tres formae evolutionismi. quis dixerit, res finitas tum coproreas tum spirituales aut saltem spirituales e diviQ· substantia emanasse, — aut divinam essentiam sui manifestatione vel evolutione licti omnia, — aut denique Deus esse ens universale seu indefinitum, quod sese determi­ nando constituat rerum universitatem in genera, species et individua distinctam : B S. ». Et 'in Schemate Concilii legitur : « Si ponatur emanatio, potius ex unica esseni· omnia fieri dicentur. Hoc autem fieri iterum concipiunt dupliciter : qui enim . . . illain essentiam . . . appellant nomine Dei, illi dicunt Deum fieri mundum ; qui vero nonufl Dei non tribuunt nisi essentiae iam evolutae, eis mundus fit Deus. Unde vulgatissimi est distinctio theopantismi et pancosmismi *. Prima forma evoluticnismi damnatu a Concilio est emanatismus, quem sustinuerunt olim Neo Platonici, secunda est pan theismus Scellingiitertia pantheismus Hegelii. In evolutionismo absoluto distinguendae sunt duae partes, negativa scilicet et positiva. A. Pars negativei est i° negatio existentiae veri Dei creatoris. Ne­ gatur enim necessitas interventionis causae creatricis ad productione™ materiae, vitae vegetativae, vitae sensitivae, animae intellectivae. Omnia entia et phaenomena procederent naturaliter secundum evolutionem primi principii mundo immanentis. Hic est immanentismus pantheist!· eus3. 2° Proinde negatur existentia ordinis veritatis et vitae supernatural^ qui in Deo fundatur. Iam enim de nostra rationali natura dici potest id quod Theologia catholica dicit de gratia supernaturali, scilicet quod est participatio formalis divinae naturae, imo ratio nostra identificati» cum ratione divina. Ex quo sequitur doctrina damnata in Cone. Vatie., Denz., 1808 : « Si quis dixerit, hominem ad cognitionem et perfectione™ quae naturalem superet, divinitus evehi non posse, sed ex seipso ad onw: nis tandem veri et possessionem iugi profectu pertingere posse ac d· bere : A. S. ». 30 Sequitur negatio possibilitatis miraculi. Miraculum enim proveniret ex libera interventione Dei essentialiter a mundo hi i, i ili) manet. Summa energiae est constans. Ergo vita sensitiva, intellectualis, moRiili nihil aliud est quam effectus (résultante) phaenomenorum physico-chimicorum, ■tui piphaenomenon (cf. infra, art. seq., § 111 Solvuntur obiectiones). б) Directe etiam definitur evolutionismus materialisticus ex consideratione si­ nui mdines quae existit inter phaenomena materialia et spiritualia. V. g. iam atomus r»r ■ nii habet affinitatem cum atomo hydrogenii ad componendam moleculam aquae, ■ ii hoc apparet rudimentum inclinationis. Amor et discordia gubernat omnia elementa, ■li.n.int Empodocles, attractio et repulsio, dicunt moderni. Haec attractio vel affinin» eundum complexionem organismorum ducit ad affinitates quae inveniuntur in hil i , animalibus, hominibus. Omnes permixtiones atomorum mechanice fiunt, sed ■hm ntum psychicum materiae perficitur per ipsam evolutionem mechanicam. Ex hac philosophia generali deducitur philosophia religiosa. Philosophia religiosa duplicem partem continet, negativam Irinpe et positivam. 11 Praesertim in oprii· />u Weltrillsel Aeigmata Universi. Cf. Kouotrux, Science i e P. i i, m quo exponitur doctrina Haeckelii. 222 Examen Rationalism! seu Naturalismi a) Pars negativa est negatio ordinis veritatis ac supernaturalial ac negatio possibilitatis miraculi. Etenim nihil est supra naturam materialem, cum principium omnium rerum sit ipsa materia. Item nihil est supra rationem humanam, quia ratio positiva est suprema forma totius evolutionis. Denique miraculum est impossibile, esset enim interventio libera causae primae in mundum, sed causa prima est immanens mundo, ac materialis, non libera, omnia phaenomena necessario procedunt secundum determinismum physicupr b) Pars positiva philosophiae religiosae evolutionistarum materia­ listarum intendit explicare phaenomena religiosa, ac exigentiis sensu· religiosi respondere. Scientia positiva, dicit Haeckel, iam satisfacere po­ test indigentiis speculativis nostrae rationis, nondum vero exigentiis cordis, sed valor praticus scientiae positivae non est inferior eius valoir speculativo, ideoque cum progressu scientiarum paulatim removebitui religio ; sed antequam scientia posith'a sua evolutione possit indigeni tiis humani cordis satisfacere, utile est religiones hoc munus adimplere,I Hoc tempore transitionis igitur, ratio positiva, quae est unicus ar-L biter veri et boni, determinat quid sit conservandum ex religione, et praeJ sertim ex principali religione, scilicet ex Christianismo. Quoad verum autem, ut ait Haeckel, ex christianismo nihil retinendum est, quin ficta Revelatio docet cxistentiam alicuius mundi supernaturalis, spiritualis et futuri,) qui secundum philosophicam positivam nihil aliud est quam entitas verbalis et tlaiim! vocis. Praeterea ficta Revelatio considerat ut phaenomena vana et infima id quod eit secundum monismum, sola et optima realitai, scilicet mundum materialem. Hogmaf· sunt inventiones imaginationis ad consolationem humanae miseriae, sed generant di· sensiones et progressum impediunt. Quoad pulchrum, nihil etiam retinendum est de christianismo, quia ars Christian· non vere ad christianismum pertinet, est contradictio in ipso, et protestatio sensuum· contra immoderatum spiritualismum religionis. Quoad bonum aliquid retinendum est ex christianismo, et maxima pars chrisBuJ nismi primitivi, qui docebat praesertim praecepta charitatis, tolerantiae, commis»· rationis, quae sunt bona praecepta, vere humana, multo antiquiora quam christiani­ smus. Haec enim officia non supponunt dogmata, ut aiunt, et tam adimplentur ab in­ credulis quam transgrediuntur a fidelibus. Praeterea haec bona praecepta a christiii<| nismo non proponuntur cum sufficienti moderatione, sed cum elatione limites vcritali· excedente. (Sic sub praetextu moderationis, proponitur mediocritas ac si esset medii ul virtutis inter vitia opposita, revera autem est medium inter bonum et nimis evid«n» malum, imo est eorum confusio ac totius moralitatis perversio). Si igitur, concludit Hnfl ckel, christianismus proponitur, ut faciunt plures protestantes liberales, admitti poto· ad tempus ut monismi auxilium, morali progressui favens, usquedum fiat inutilis. · tunc religio positiva erit sibi sufficiens. Pratice oportet i’ seiungerc Ecclesiam a Statu, ut Ecclesia privet ili auxilio Status ; 2’ instituere laicam educationem, religio enim pertiiml solum ad educationem, in familia, ad vitam privatam, non ad vitamsoci-u Examen Evolutionism! pantheistic! 223 li iu * ; 3° instituere in scholis cursum historiae religionum, ut dogmata religiosa appareant id quod revera sunt, mera symbola poetica verita­ tum moralium. Et postea, quando christianismus erit inutilis, remanebit religio po­ sitiva, scilicet cultus Veri, Boni et Pulchri, qui nihil aliud est quam scien­ tia sociologia et ars. Haec est realis trinitas substituenda imaginariae Ί rinitati theologorum. Massones hanc doctrinam divulgant, et quandoque cum apparente Holi rantia, urbanitate et modestia, ad ostendendum virtutes non depen(Icie ex fide religiosa, sed opiniones religiosas sicut et politicas potius l'.mcrare dissensiones et iurgia. Imo, quod periculosius est, laudant chrihlianismum, quem mere naturaliter interpretantur, ac si Christus fuisset ■olnm magnus sapiens ut Socrates. Abhorrent crucem, mortificatio1 Cf. J. Payot, La morale à Γ Ecole (Paris, Arm. Colin), p. 231 : Les croyances religieuv § I. Les croyances ne prouvent rien les actes seuls comptent-, jugeons les gens d’après po |u’ils font, jamais d’après ce qu'ils croient. — § II. Personne ne connaît toute la L<>..τ’. Aucune croyance sur Dieu, sur l’origine du monde, sur l’crigine et la destinée il· homme n’est acceptée par tous ceux qui pensent : nous ne pouvons faire sur ces q. lions que des suppositions. Les chrétiens eux-mêmes sont divisés en protestants, ■11 itholiques, en orthodoxes, etc. Ils ne sont donc pas d’accord sur ce qu' il faut croire. I via prouve que personne ne connaît toute la vérité : aussi est-il insensé et criminel Me vouloir persécuter quelqu’ un qui ne partege pas nos croyances. Que chacun croie mu.int ses sentiments. Que chacun soit libre de croire ou de ne pas croire. (C’est inllilliient pour la vie moiale). — § III. La religion, affaire privée. En France, Γ Etat lu- paye, ne reconnaît aucun culte: chacun va à l’église qu’il a choisie, ou il ne va A n une, comme il lui plaît. La religion est une affaire privée, où personne n’a à in> nir. Liberté absolute est laissée à chacun ; il n' y a rien de plus raisonnable, ni il· plus juste. — § IV. Causes de la lenteur du progrès. Pendant des siècles et des siècles, ji progrès des sciences a été lent parce que les hommes sont impulsifs, orgueilleux et vmli ots. Orgueilleux, ils ne pouvaient patienter pendant des années pour chercher quel i||m ; vérités modestes. Ils préféraient les croyances toutes faites, axcceptées sans examen, qui leur donnait l'illusion de connatîre, dans le plus grand détail, la création du monde IU cellede 1’ homme. Violents, ils n’admettaient pas la liberté de croire autrement qu'eux ri ils persécutaient les esprits libres. Durant des centaines de siècles et jusqu’à nos Ium on haï et persécuté l’esprit, la liberté de penser, la virilité des chercheurs in l|i p· mlants ... Il n’ y a pas longtemps qu’on s’est aperçu que l’orgueil ne fait que de .... t des ignorants. Nos savants savent que pour commander aux forces hostiles, il Lui obéir aux lois de la nature ; pour cela il faut les connaître, les étudier avec pa­ lem -, il faut être modeste, car ce que l’on peut découvrir soi-même est peu de choses : lu. découvertes n’ont été possibles que grâce à la collaboration de centaines de lu 1 heurs. — § V. Les tapageurs et les travailleurs. Galilée. D’ un côté, furent toujours L impulsifs, les orgueilleux, les violents, qui ont fait beaucoup de tapage et peu de h- " ne, et qui ont causé à l’humanité un mal irrépaiable. D’un autre côté, les moI les patients, les méditatifs, qui ont essayé de voir clair dans le brouillard des p pigés et des csoyances irréfléchies. C’est à leur travail patient que 1’ humanité doit tu .es progrès. Un de ces savants modestes fut Galilée, qui découvrit que la terre nulli' autour du Soleil. Les orgueilleux ignorants d’alors le condamnèrent peur cela prison perpétuelle. . . Nous les trouvons aussi bornés et aussi méchants en prél|ii des esprits chercheurs et libres d’aujourd’ hui. — § VI. Le progrès moral est plus ht ..■.·«· le progrès scientifique. — § VII. Raison d'espérer en l’avenir : le nombre augmente » . ux qui ont un sentiment très vif de l’injustice, et qui en souffrent. Le nombre hin lit de ceux qui luttent contre le mal, la maladie, la misère . . . les injustices socia§ VIII. Respectons croyants et non croyants. — § IX. Collaboraient s de la cité fral.a paix des esprits sera complète, le jour où chacun saura que nul homme, nul d'hommes ne ,.mmii/ la véfité entière. Ayons courage, et dans nos discussions courtois, icsiMii luelis de la conscience d'autrui». 224 Examen Rationalism! seu Naturalismi nem, et cruci substituunt stellam, quae est symbolum humanitatis dei-· ficatae. In hoc apparet quomodo naturalismus ducit ad rationalismum, ad liberalismum, ad humanitarismum, et sensualismum, et quoad socie-1 tatem ad socialismum ; ubique regno Dei substituitur regnum naturae! seu humanitatis 1. Non potest esse maior negatio ordinis supernaturalis, quamvis haec· negatio possit esse magis perversa in evolutionismo idealistico, qui pri mo aspectu videntur servare altitudinem vitae intellectualis et moralis· imo illam exaltare. § III. Evolutionismus idealisticus. Hoc systema paulatim ap­ paruit in doctrina Spinozae, ac postea Fichtei, Schellingii, sed presertim constitutum est ab Hegel, divulgatum a schola hegeliana dextra, et plurimum valuit ac etiam nunc valet apud philosophos modernos,! apud historicos philosophiae ut Zeller, Kuhno Fischer, apud exegetas j praesertim in schola Tubingiana. Baur ad exegesim principia a priori! Hegelii applicavit, item postea Ewald, Reuss, Knobel, et hodie Wei-1 hausen. In Gallia Renan et Loisy procedunt etiam ex hegelianismo. j In haec doctrina omnia entia et phaenomena etiam religiosa proce-1 dont naturaliter per evolutionem, non quidem a materia, sed a quodam i principio ideali, quod vocatur Absolutum ; et ratio humana, praesertim | philosophica, est altissima forma totius evolutionis, in qua Absolutum fit sui conscium. Haec ratio philosophica superior est religione, est ab­ solute autonoma, supremus arbiter veri, iudicat declarationes Ecclesiae, I et ipsa a nemine indicatur. De ea verificaretur quod S. Paulus dicit 11 Cor. II, 15 « Spiritualis autem iudicat omnia, et ipse a nemine iudicae tur » est enim Absolutum sui conscium. Videamus i° quomodo haec doctrina iam aliquomodo apud antiquos! Gnosticos invenitur; 2° quomodo ad illam viam paraverunt panthei-« smus Spinozae ; 30 pantheismus Fichtei ; 40 pantheismus Schellingii, 5° quid sit proprie in Hegelianismo. — Relative ad negationem ordini. supernaturalis recolligenda sunt, circa haec, quae ex professo exponun­ tur in historia philosophiae. i° GnosticismuH. — Gnostici suam doctrinam γνώσιν, idest cogni 1 tionem veram, appellabant, ut eam a cognitione vulgari, cui vulgus,1 humiles Christiani et apostoli vacabant, distinguerent Haec gnosis era· naturalistica interpretatio Christianismi, secundum principia emana1 tismi (ex Brahmanisme) et dualismi Zoroastri. Ilea generalis Gnosticism! haec est: Deus nunquam se manifestat nec agit immn ! diale in munium (negatio Revelationis supernaturalis et miraculi), quia hoc perfectio.! nibus divinis derogaret, sed ope spirituum divinorum (eonum — αΙώνες) natnrtm· ex illi (eminitismjs). Unas ex his spiritibus, demiurgus vocatus, formavit mundum ■ hominem pie ex materia aeterna, quae a Deo perfectissimo nullomodo creari potuln (dualismis). Humanus spiritus ex Deo quoque natus esi, mediantibus spiritibus supero»! * Quoad miterialismus historicum communistarum, et. Enclycl. Pii XI Divini li... | dempturis, Mars, 1937, ·♦ B- J« *VAUD, O. P., / « philosophie du bolchevisme, Rev. Thom^^t >93-. Ρ· 599-633· 2 item hodie rationilistiu· suam doctrinam vocant « la Sciences, scientiam ρ<>· excellentiam. Examen Evolutionism! pantheistic! 225 films, sed aggravatur a materia, quae est principium mali; ideoque necesse fuit ut up itus demiurgo superior in mundum intraret ad spiritum humanum liberandum II reconciliandum cum Deo. Qui eon Christus est. Unde in hac doctrina, Creationi liberae substituitur emanatio, sicut apud NeoΙ’Ι.ι tonicos, praesertim apud Plotinum. Haec emanatio est negatio ordinis supernaturalis, hi iui anima nestra iam esset partecipatio divinae naturae, ita ut de ea verificaretur <|u.»d fides catholica affirmat de gratia sanctificante. Sed emanatismus antiquorum differt ab evolutionismo modernorum, prout est descendens et non ascendens, prout, i-ii.im est transiens et non immanens. Scilicet iuxa illum mundus non fit Deus, sed I’mis fit mundus, et substantia emanata est extrinseca substantiae emanatrici, sicut 1.1 :ii solis sunt extra solem. Res finitae sunt tamen eiusdem ordinis ac Causa prima ■ ua ex necessitate procedunt, nam Deus producit res mundi, sicut sol illuminat, iui anima nostra ex Deo emanat ut radius spiritualis. (Cf. infra, art. seq., § III Sol­ vuntur obiectiones). Haec doctrina emanationis quodammodo transivit per neo-platoIII os et arabes usque ad pantheistas saeculi xv, v. g. ad Giordano Bruno et denique nd Spinozam. Longe confutata est a S. Thoma .* 2°Pantheismus Spinosae. — Spinoza est princeps rationalistarum modernorum et quoad principia, philosophica et quoad eorum applica­ tionem ad exegesim S. Scripturae. Posuit enim in suo «tractatu Theologico-Politico » principia rationalistica de Revelatione, inspiratione, de possibilitate miraculi et interpretatione S. Scripturae. Haec hermeneulii a fundatur in sua philosophia generale, quae in « Ethica » exponitur. In « Ethica » Spinozae, negatio ordinis supernaturalis apparet A. in sua theoria de substantia, B. in sua theoria de cognitione, C. in theoria • ignant solum collectionem phaenomenorum, ita v. g. animalitas, humanitas, etc., n "i facultas intellectiva designat solum collectionem cogitationum) 3. * S. Thomvs, in C. Gentes, longe confutat pantheistas sui temporis et averroistas, ii 1 I c. 26, 27, 32, 50, 65, 81, 82, 8; 1. II, c. 23-27, 31-37, 73, 76, 78, 85, 87. 2 Ethica II, prop. 44. Realismus absolutus quoad notiones primarias entis vel substantiae ducit ad |li"’uin ilismum quoad inferiores notiones generum et specierum. Etenim si ens univerl«ii vel substantia universalis existit formaliter a parte rei seu extra animam, ipso lf,ii in identificatur <11111 ente divino. Proinde aliae substantiae, aliae species, facultates Ιΐιοιι sunt nisi flatus vm 1» et entitates verbales, nam praeter ens divinum dantur so­ lum phaenomena quo procedunt ex phaenomenis praecedentibus et sic. ab aeterno. 1 i Anu mou 1 .mu Osun. I*» (vol. I). 226 Examen Rationalism! seu Naturalism! Aliunde Spinoza intendit ad philosophiam applicare methodum geometriae, qui.al est scientia exacta, et proinde, iuxa ipsum, exemplar scientiarum. Atqui geometri; *] ponit definitiones et deducit proprietates, nec considerat causalitatcm finalem, ntoJ efficientem. Sic igitur procedendum est in philosophia ut sit scientia exacta ac proidoj negatur Deum esse causam efficientem extrinsecam et finalem mundi. (Deus concipitur» ut causa immanens) *. Sic Spinoza ponit definitionem substantiae, ex qua sequitur unicitas substantiae.'! (Eth. I). Concipit enim substantiam ut ens per se subsistens, in hoc sensu : a s· subsistens ; quaedefin itio soli Deo convenit. Exsistentia autem substantiae sic defi-l nitae probatur a priopii (argumento S. Anselmi) Eth. 1, p. 1-1, in hoc apparet reali-l smus absolutus. Ex substantia divina, Spinoza intendit deducere geometrice athittita divina, sci­ licet cogitationem et extensionem infinitam. Diversae autem cogitationes individuate· nostrae et diversae formae extensionis quae constituunt corpora nihil aliud sunt quam series phaenomenorum ab aeterno existentes. Sic phaenomenon singulare non; potest produci directe a substantia divina (negatio miraculi), sed procedit a phaeno-J menis praecendentibus, et est processus in infinitum ab aeterno, secundum determini· smum mechanicum. Negatur libertas divina et omnis libertas, quia ex causa determid nata effectus necessarius sequitur, ex causa indeterminata nullus effectus sequi potest Eth. II, p. 48. Haec theoria de substantia est, ut patet, negatio ordinis supernaturalis. Nani ,mima nostra sine gratia iam est eiusdem naturae ac Deus ; est plus quam participatiodivinae naturae, est modus finitus Dei, in ipso Deo existens, proinde natura divina non transcendit nostram cognitionem naturalem. Item negatur possibilitas miraculi! quia omne phaenomenon supponit phaenemen antecedens, et nullum potest produci immediate et libere a Deo, Deus enim est causa immanens, non transcendens, inio causa necessaria non libera, quamvis non sit coacta (Eth. I, pr. 18, 33). B. Theoria de cognitione perficit negationem ordinis supernaturalis. Cf. Eth. II, p. 47: «mens humana adaequatam habet cognitionem aeternae et infinitae essentia^ Dei ». Hic sequitur ex praedictis, mens humana habet naturaliter intuitionem con­ fusam essentiae divinae, quia essentia divina nihil aliund est quam ens substantiale, quod primo cadit in intellectu nostio, et ad cuius resolutionem omnia fiunt intelli· gibilia. Unde quod S. Thomas dicit de ente universali et analogice communi Deoi et creaturis, a Spinoza dicitur de ente substantiali, quod est iuxta ipsum non solum univocum sed unicum. Hic est ontologismus pantheisticus : tota nostra cognitio intel­ lectualis pendet ab intuitione primi entis quod est ens divinum. Primum cognitum ab intellectu nostro est piiinum ontologicum. — Aliquid simile invenitur in ontologismo Malebranchii et etiam Rosmini, scilicet ens universale non satis distinguitur ab ente divino, nec prinde ordo veritatis naturalis ab ordine veritatis supernatural;»] Haec distinctio in ontologismo pantheistico Spinozac radicaliter tollitur, nam, juxta ipsum, nostra intuitio naturalis est modus cogitationis absolutae (Eth. I, p. 31), qui differt a cognatione divina sicut cognitio confusa et cognitio disticta eiusdem obiecti. Haec antem distinctio non sufficit ad duos ordines cognitionis constituendo»! notio enim confusa et vulgaris entis est eiusdem ordinis ac notio metaphysica enti» C. Theoria de amore et beatitudine eamdem negationem ordinis supernatural!! applicat ed voluntatem, quia iuxta Spinozam (Eth. V., p. 36) : « Mentis amor inld 1 Cf. Revue Thomiste, Janv. 1898 : « Le Système de Spinoza an point do vue fl la logique formelle» a P. I. Michel, O. P Examen Evolutionism! pantheistic! 227 I I·· lualis erga Deum est ipse Dei Amor, quo Deus seipsum amat....... (seu) mentis In i Deum Amor intellectualis pars est infiniti amoris, quo Deus seipsum amat». Ex h· sequitur negatio immortalitatis personalis, Spinoza admittit solum immortalitatem I itu personalem. Haec omnia procedunt ex pantheistica definitione substantiae, ra­ diter negatur ordo supernaturalis, servatur solum distinctio inter ■ » Maturam Naturantem et Naturam Naturatam » qua explicatur in Eth. I I pr. 29, schol. «per Naturam Naturantem nobis intelligendum est I (d quod in se et per se concipitur... hoc est Deus... Per Naturam NaIfuratam autem intelligo id omne quod ex necessitate Dei naturae.... ■ M-quitur ». idi 3° Pantheismus lichtei. — Haec forma pantheismi procedit Ubartim ex Spinoza, partim ex Kantio. Spinoza admittebat, ut dictum est, ■ntuitionem naturalem entis divini (ontologismum pantheisticum et ■nalismum absolutum). Kantius e contra negat existentiam cuiuslibet ■intuitionis intellectualis, negat etiam primam apprehensionem entis ■universalis abstracti a sensibilibus, et ponit primas categorias rationis ■nostrae esse solum formas subiectivas a priori ad classificationem phae■minenorum constituendam (hoc est subiectivismus agnosticus, seu con­ ii ■> ptualismus subiectivus). Sed Fichte magnam et insolubilem difficulII 1 in invenit in Kantismo, scilicet: applicatio categoriarum subiecI li irum phaenomenis externis remanet arbitraria. Quare ratio apphI his phaenomenis categoriam causalitatis potius quam categoriam Mubstantiae ? si respondetur: quia ratio videt in istis phaenomenis ■ni itionem ad causalitatem, tunc redimus ad primam aprehesionem I l.ojasticorum quae fit cum abstractione. Ad servanda igitur prinBripia subiectivismi et ad vitandam arbitrariam applicationem categoriaoportet dicere, ait Fichte, quod ipsa phaenomena proveniunt ■ " " ab exteriori sed a subiecto cognoscente ; unde ratio est penitus autoBli'iina, quia est principium non solum categoriarum sed etiam phae■lioiuenorum. Sed quomodo subiectum cognoscens (ego) producit phaenomena,. Ηκιίι obiectum (non ego) ? Fichte respondet : inconscienter et involunHliiiie. Quod explicat, distinguendo in subiecto cognoscente ipsum ego ■ i mpiricum, finitum et individuale, sui conscium ab ego trascendenti, ■liiimitio, universali. Quid est autem istud ego trascendens ? Est aliquid Mil· .ile simul et reale, scilicet ipsa ratio practica societatis humanae ■ qn.l·’ magis ac magis cognoscit et efficit ordinem moralem ; haec auM1)111 ratio practica socialis maxime in scientia et philosophia germaMii' .1 vivit, ac paulatim constituit ius naturale, poenale, politicum. I Su- Fichte conciliat Spinozam et Kantium in pantheismo subectivo ac morali, i |>ium omnium rerum est immanens, scii, ratio practica absolute autonoma et ■pn 1 is humanitatis. Proinde Fichte, in suo opere Critica cuiuslibet Revelationis. Hpl» 1.1. V) dicit: Deus vivus est ipsa Humanitas. «Abhorreo omnem religiosam con^■|>i "Hiem quae Deum initsldei n< ut ens personale. Haec concepi lio est indigna go- 228 Examen Rationalism! seu Naturalismi nere humano ». Deus enim personalis, addit Fichte, esset subiectum cognoscens a sud obiecto limitatum, sic non esset Deus infinitus. In hac autem propositione Schelliol invenit confutationem ipsius doctrinae Fichtei. 4° Pantheism"» SchellincjlL — Schelling recte confutat Ficbtd sicut Fichte confutaverat Kantium. Ipsum ego universale, ait Schelling, non potest producere non ego seu obiectum, quia est eius correlativum, et sunt simul natura. Amplius utrumque limitatur ab altero, ergo neu» trum est Absolutum, sed ambo praesupponunt Absolutum, et sic probaJ tur existentia Absoluti ‘. Quid est autem Absolutum ? Neque est obiectum, nec subiectum, nefi natura, nec spiritus, nec realitas, nec idea, est earum radix et fonuj seu identitas differentiarum. Sic Schelling redit ad Spinozam, nam ΙΛ solutum, iuxta ipsum non est vere trascendens, re et essentia a munda, distinctum, sed sua manifestatione fit omnia, scilicet fit spiritus humanui et natura. Schelling in sua prima philosophia dicit Absolutum esse m· tionem universalem quae in se identificat spiritum et naturam ; in sua secunda philosophia affirmat Absolutum esse voluntatem primitil vam, hic est volontarismus pantheisticus, sicut postea apud SchopenJ hauer. 1 S. Thomas dicit I.a q. 3, a. 7 «omne compositum causam habet, quae enim secundum se diversa sunt, non conveniunt in aliquod unum, nisi per aliquam causal» adunantem ipsa. Deus autem non habet causam, cum sit prima causa efficiens ». ] Fichte instat : sed dualitas obiecti et subiecti essentialiter requiritur ad cognitione·· Ergo si Deus est omnino simplex, nihil cognoscit. Respondetur ex S. Thoma I.a q. 14, a. 2, haec dualitas essentialiter requiritat in cognitione creata, concedo, in cognitione increa'a, nego ; nam intelligentia divina cfl ■actus burns sicut intelligibile divinum, «et secundum hoc tantum sensus vel intellecti· aliud est sensibili, vel intelligibili, quia utrumque est in potentia. Cum igitur Deu· nihil potentialitatis habeat, sed sit actus purus, oportet, quod in eo intellectus et 111« tellectum sint idem omnibus modis» « S. Th. loc. cit.). Item contra Fichte valet id quod docetur a S. Thoma contra Averroes I.a q. /d a. 2. Utrum intellectivum principium multiplicetur secundum multiplicationem corpof rum : Si unus intellectus esset omnium hominum, non posset assignari ratio distinction· inter intellectionem meam et intellectionem tuam relative ad idem obiectum, non enti· esset distinctio neque ex parte obiecti, neque ex parte subiecti. Item contra Fichte valet argumentatio S. Thomae, in I.a q. 79, a. 4, ad probam dam existentiam primae intelligcnriae ex imperfectione et motu nostrae cognition,· • Supra animam intellectivam humanam necesse est ponere aliquem superiorem inte| lectum, a quo anima virtutem intelligendi obtineat. Semper enim quod participat aliqulw et quod est mobile et imperfectum, praeexigit ante aliquid, quod est per essentiali) suam tale, et quod est immobile et perfectum. Anima autem humana intellectiva 1 habet imperfectam intelligentiam : tum quia non omnia intelligit, tum quia in his quB intelligit, de potentia procedit ad actum. Oportet ergo esse altiorem intellectum qi|l anima iuvetur ad intelligendum ». Et quia hic intellectus supremus requiritur ut HI· mobilis et perfectus, essentialiter distinguitur a nostro intellectu mobili et imperfect· Cf. etiam I. am q. 79, 2. Solus intellectus divinus est nullo modo passivus : « quia ufl ens universale se habet, sicut actus totius entis. . . Nullus autem intellectus creatus |id test se habere ut actus respectu totius entis universalis : quia sic oporteret, quod esU· ens infinitum... Intellectus humanus est in poientia respectu intelligibilium ». Unde, rouf· Fichte, non est principium omnium phaenomenorum I .set ipso lacto omniscient. Scienti humana esset causa rerum, et pro nobis nullum remanerrt mvrlerium Quod patet falsum. Examen Evolutionism! pantheistic! 229 in hoc pantheismo datur evolutio descendens, sicut apud emanatistas, scilicet I'· ; fit mundus, potiusquam mundus fiat Deus. Damnatur in Concilio Vat. (Denz., 1 statim post emanatismum : 1 si quis dixerit divinam essentiam sui manifestallone vel evolutione fieri omnia, a. s. ». Haec doctrina est negatio ordinis supernaturalis, prour ratio nostra habet natuulem intuitionem Absoluti, nec potest elevari ad altiorcm cognitionem, sed solum |n "rdine naturali potest esse transitus a cognitione confusa ad distinctam. Ideo Scheliii proponit interpretationem rationalisticam dogmatum Trinitatis et Incarnationis, prout, dum Deus fit, tria sunt momenta in hac evolutione intima . * Sic procedunt haec diversa systemata : Spinoza K antius SUBIECTIVISMUS AGNOSTICUS OXTOLOGISMUS PANTHE1STICUS negatio intuitionis intellectualis intuitio Dei Fichte SuBlECTtVISMUS PANTHEISTICUS ego et non-ego Schelling .Absolutum fit mundus 5° l’antheismo Heyelii A. Quomodo incipit-a critica Schellingii ? — B. Principia suae logicae et meta|illutum relative trascendens nihil explicat. Ex eo enim non possunt ilcthit 1 oppositiones quae mundum realem constituunt, praesertim oppo ilio m b i naturam et spiritum. Aliis verbis, transitus ab unitate primitiva .IA Holuti ad multiplicitatem phaenomenorum non explicatur in systema e Schellingii. Unde istud Absolutum relative trascendens nihil aliud est quam mera abstractio seu entitas verbalis. Aliquid verum est in hac critica, scilicet mundus non potest deduci intelligibiliter ab ente supremo, si ens supremum sit in se iam perfec­ ti iinun et non indigeat perfici. Iuxta fidem Christianam, transitus fit |h creationem omnino liberam, sed Hegel reiicit hanc liberam crea­ tionem, quia non satis est intelligibilis, ac eam considerat ut imagina­ ti iiivam seu metaphoricam conceptionem. Hegel igitur intendit, contra Schelling, ostendere quomodo multi­ ph itas phaenomenorum logice et necessario procedit ex quadam unitate h> nitiva. Ad hoc explicandum non admittit, ut Schelling, quod Absoliiium sit relative trascendens, non enim indigeret perfici, sed poliil Absolutum omnino immanens mundo. Imo Absolutum non est • Cf. A. Wv. bkh, f/itioiu· de la Philosophie Européenne, 5.0 id., p. 470. In hoc opere • I ' exponuntur relationi < inter systemata Spinozae. Ktiniii, Fichtci, Schelingii et fl· ·Ιίί. .230 Examen Rationalism! seu Naturalism; immobile sub suis modis, ut volebat Spinoza ; non posset enim expli­ cari apparitio modorum mutabilium in hac immutabilitate, sed .1M solutum nihil aliud est, iuxta Hegel quam ipse processus seu fiet i u-niver·» sale et praesertim processus idealis. Sic apparuit ex critica praecedentium formarum pantheism;, cvolutionismufl idealisticus, qui damnatur in Cone. Vatie. (Denz., 1804) : « si quis dixerit Deum es»· ens universale seu indefinitum, quod sese determinando constituat rerum universi· tatem in fgenera, species et individua, a. s. — Manifestum est, ut notat Schema· Concilii Vat., quod in isto systemate non Deus fit mundus, sicut apud emanatistas e· Schelling, sed e contra mundus sua evolutione fit Deus. Unde ad quaestionem : an Deus existât ? Renan respondebat blasphemando : nondum existit. Item hodie plures con­ cipiunt Deum ut evolutionem creatricem, ascendentem. B. Logica et metaphgsica generalis Hegelii intendunt, ■explicare processum idearum et rerum. Contra materialistas statuitur spiritum et ideas esse pro nobis quid notius quam materiam, quiaj de spiritu habemus cognitionem immediatam, non de materia, quae non est intelligibilis nisi secundum resolutionem ad categorias rationis. Unde in processu spiritus et idearum, non autem in processu energiae physicae, invenitur exemplar et causa omnium phaenomeno * rum. Sic Hegel in principio admittit, ut hypothesim, panlogismum I ■ omne quod est reale rationale », et identitatem logicae (denklehre) et metaphysicae (seinslehre). Unde processus idearum, qui cognoscitur a logica, est processus ipsarum rerum, nam quod verius est in rebus sunt ipsae rationes rerum. Propterea scientia rationis (seu logica) est scientia universalis (seu metaphvsica). Quisnam est igitur processus idearum ? Prima idea est idea entis universalis, quae imbibitur in omnibus aliis notionibus quantitatis, qualitatis, actionis, etc. Quomodo autem ens universale, quod iam est quodammodo omnia, potest fieri aliud ? Quonam principio, qua­ nam virtute apparent modalitates entis ? Hegel respondet : istud prin­ cipium internum est contradictio, quae in ipso ente invenitur. Ens enim universale est simul non ens, quia est absolute indeterminatum, nondum est aliquid, nec quale, nec quantum ; quod autem est mere indeterminatum est non ens. Sic ens est simul non ens. Et haec coi» tradictio est fecunda. Si enim ens esset ens tantum, remaneret immoJ bile (ut aiebat Parmenides), et consequenter remaneret sterile, nec posset explicari apparitio modorum entis. Item si ens esset solum nom ens, remaneret sterile, nam ex nihilo nihil fit. Sed quia ens est simul non ens, est fecundum, scilicet logice et necessario apparet ipsum fieri, ut synthesis in qua conciliantur prima thesis et prima antithesis, scii, em» et non ens. Ipsum fieri enim simul est et non est, nam quodammodo est et nondum est id quod erit. In ipso autem fieri apparet nova contradictio, quae ducit ad altuJ rem synthesim, et sic deinceps erit evolutio entis universalis constiJ tuens rerum universitatem in genera, species et individua distinctam] Est processus logicus Ideae creatricis. Idea entis non solum habeat valo-l Examen Evolutionism! pantheistic! 231 n ni ontologicum, contra Kant, sed est ipsament realitas, et omnia <|nae sunt, sunt solum momenta evolutionis istius ideae realis. Sic < /it natura, quatenus ponit se extra se, et fiet spiritus, quatenus iope conscientiae ad se redibit et se cognoscet. Propterea contradictio apparet fecunda, philosophi semper invenerunt antinomias insolubiles, μΊ non animadverterunt quod antinomia seu contradictio est ipsa lex fundamentalis totius evolutionis. Sic principium identitatis contrario. >n est lex rationis superioris et simul realitutis, dum principium classiI un contradictionis est solum lex rationis inferioris seu ratiocinantis, <|iiae utitur ideis abstractis et immobilibus. Contradictio igitur non est impedimentum in cognitione, sed potius est stimulus. Ita etiam locuti sunt modernistae. Cf. Encyclicam « Pascendi ■■, Denz., 2102 : 11 dogmatibus sunt contradictiones. . . (sed hoc legitimun est, nam dogmata sunt itates vitales), iam vitae sua quoque est veritas et logica, alia profecto a veritate logica rationali, quin immo alterius omnino ordinis » ·— Denz., 2058 : <■ veritas non immutabilis plus quam ipse homo, quippe quae cum ipso, in ipso et per ipsum • volvitur ». C. Philosophia naturae intendit explicare quomodo ens uniwrsale sua evolutione fit quantitas seu spatium, quia determinatur II infinitum remanet. Quantitas autem est extensiva et intensive, ex quibus nascitur proportio quae mstituit essentiam diversarum rerum. Istud fieri nondum sui conscium est mate'ia m qua opponuntur attractio et repulsio, sic aparent phaenomena physica, postea ila vt°etativa et sensitiva, et denique vita· rationalis dum evolutio creatrix fit sui con .1 saltem confuse in homine. Haec vita rationalis apparet in terra, qui.1 terra in toto ii i verso est locus magis aptus, secundum temperiem, ad vitam sensitivam et ratio n dem. Haec philosophia naturae est valde arbitraria, non potest enim deducere oig.i nismum animalis vel plantae ex inferioribus formis evolutionis. Nunc Hegel ascendit ail spiritum. D. PhilosopMa spiritus et philosophia religiosa. — Haec pars continet etiam thesim, antithesim et. synthesim, scii, spiritum su­ bjectivum, spiritum obiectivum, et spiritum absolutum. Spiritus subiectivus seu individualis est prima apparitio vitae spiritualis in primis I Ii .minibus, qui non habent nisi vitam individualcm et familiae, non cognoscunt proinde m.i quod est sibi utile individualiter. Spiritus obiectivus seu socialis paulatim procedit a spiritu subiectivo, et invenitur u institutionibus socialibus, quae in decursu historiae apparuerunt, et praesertim m inre seu legalitate. Haec vita socialis altio» est vita mere individual! priorum horni nim. propter dignitatem boni communis. Poena mortis legitima est ad servanda I 1 iiuipia sociaia, put i usquam ad correctionem, est piaesertim proclamatio Ideae. I 1 m iuxta Hegel, matrimonium est indissolubile, prout vita socialis altior est indi• duali, et ratio ullior sensibilitate. Bellum est legitimum dum fit propter idealem I ,1 'gressum huinanltaliH, el, vi determinismi, Status qui de facto vincit ius habet; 232 Examen Rationalismi seu Naturalismi victoria secühdum evolutionismum idealisticum est vox Dei ; in crdine politice jacta< consummata, eo ipso quod consummata sunt, vim iuris habent. (Hoc damnatu» d Pio IX, Denz., 1691). Inter omnes status unus eminet ac evolutionem ducit, graecll in antiquitate, postea romani. Item in Europa nunc est aliquis « populus a Deo electus *1 Denique ex legalitate procedit moralitas, prout spiritus obiectivus seu legilstatincommunis accipitur ut norma a spiritu subiectivo, id est ab individuis. Sed est oppo­ sitio inter utrumque, scilicet inter individua! ismum et iura Status, propterea appariti] synthesis superior, id est spiritus absolutus. Spiritum absolutum cognoscit quomodo spiritus obiectivus (legislatio)1 procedit a spiritu individual] et cum eo concurrit ad vitam spiritualem altiorem. Nam supra vitam mere individualem, et supra vitam socialem aut politicam, invenitur vera vita spiritualis, quae ipsum spiritum co­ gnoscit per reflexionem. Haec autem vita spiritualis apparuit sub tri­ bus formis, quae sunt : a) ars, b) religio, c) philosophia. a) Ars prius apparuit, et diversae artes gradatim, prout in illis idea magis eoi magis materiam transcendit, scii, architectura, statuaria, pictura, musica quae exprimit,] cogitationes et sensus internos, denique poesis. Inspiratio artistica praesertim poetiiaJ est quodammodo divina. Ad invicem opponuntur ars orientalis quae est pantheistical ars graeca quae est humana, ars vero Christiana simul est divina et humana ac magisl spiritualis. b) Religio autem nascitur ut antithesis artis, nam ars remanet nimis sensibilis,] identificat spiritum et materiam, Deum et mundum ; ars generaliter est pantheistical Religio e contra est theistica, separat Deum a mundo, est reactio contra pantheismum artis. Sic in Bibliis defenditur monotheismus, proscribuntur idola, repraesentationes! sensibiles Dei. — Attamen religio remanet symbolica seu metaphprica repraesentatio·) Dei, sic concipit Deum ut personam transcendentem, ad modum intelligentiae huma­ nae superioris, quae omnia gubernaret ut rex ’•egum, dominus dominantium. Error religionis est anthropomorphismus. Sed inter diversas religiones est evolutio ascendens. Nam in religionibus Orientis apparet inferior pantheismus, quasi acosmismus, ac si solus Deus vere existeret. I· contra in religione graeca est humanismus, quasi solus homo existit et dii sunt da imaginem hominis, quamvis supra deos remaneat fatum. Denique religio Christiana est synthesis inspirationis Orientis et inspirationis graecae,, prouit obiectum cultus Chri­ stiani est simul Dcus-homo, non Deus in abstracto ut in Oriente, nec humanitas idealis ut in Graecia, sed Deus-homo in concreto. Christianismus igitur est altissima forma I religionis, sed remanet tamen symbolica repraesentatio Absoluti seu unionis infiniti et finiti. c) Philosophia speculativa igitur necessaria est ut synthesis superior, supra artem et religionem. Ipsa evolvitur secundum oppositionem systematum. Sic in anti-j quitate cum Parmenide apparet philosophia entis, cum Heraclito philosopia ipsius] fieri, postea diversae conciliationes v. g. apud Democritum. Nova antithesis surgit | inter sophistas et Socratem, ex qua nascitur Platonismus. Sed inter se opponunt ur | Plato et Aristoteles et conciliantur in emanatismo Plotini. Philosophia graeca vero cl'| Christianismus prius adversantur sed paulatim conciliantm .1 S Augustino secundum·] viam Platonis, et postea a S. Thoma secundum viam \i ihtotelin Denique surgit eppo·! sitio inter philosophiam scholasticam et philosophiam mod· 1 mini, in liai niilein advcrl Examen Evolutionism! pantheistic! 233. binior empirismus anglorum et spiritualismus Cartesii, Spinozae, Leibnitzii ; synthesis |.>1.ponitur a Kantio ; sed ex Kantismo procedit doctrina Fichtei, cui opponitur Schellln et in fine apparuit evolutionismus idealisticus, in quo evolutio entis iniversalis m ipsum fieri fit sui conscium non solum coi fuse sed philosophice. Unde sic scribi potest haec ascendens evolutio ideae cieatricis. A Evolutionismus idealisticus Fieri sui conscium Empirismus materialisticus Spiritualismus Philosophia Ars Religio Spiritus absolutus Spiritus subiectivus Spiritus obiectivus Fieri inconscium Idea inconscia Entis Idea inconscia non entis Denique philosophia speculativa iam constituta ex alto indicat reli\o iem, et ipsa a nemine indicatur. Primo quidem negatio ordo supernaturalis, quia nihil est supra raiimem humanam, supra spiritum absolutum, scilicet supra altissinain formam totius evolutionis ; item miraculum est impossibile quia liniiia procedunt ex necessitate secundum determinismum logicum, rolest quidem in historia alicuius religionis ut in Christianismo remak-n aliquid ignotum, ut dicent postea modernistae, sed hoc est solum hvsterium naturale ipsius evolutionis . * Philosophia iudicat quid- sit conservandum ex religione, nam utraque il< in obiectum habet, scilicet synthesini universalem, sed haec synIu ,is symbolice concipitur a religione, scientifice vero a philosophia liter omnes religiones suprema est christianismus, quia non est alii [iitus rebus sensibilibus, adorat Deum in spiritu et veritate. Retinenda m t igitur dogmata christianismi sed sunt magis philosophice intel Igeiida. ode ex dogmate creationis, iuxta Hegel, retinendum est ipsum Infinitum non 11, re solum sed simul cum finito. Finitum vero non est extra Infinitum, quia Infi­ ll, 1 limitaretur a finito, proinde theismus religiosus est illusio imaginationis, quae in spatio repraesentat (ita etiam postea dicent modernistae' ; ideoque Hegel |i utificat contradictorie finitum et infinitum in ipso fieri : vis immanens in evolutione· It infinita, momenta evolutionis sunt finita (ita modernista I.e Roy) s. In hoc quidem 1 Quare igitur hegelianismus vocatur transcendentalismus, istud nomen videtur po­ li iffirmare existentiam ordinis supernaturalis ? — Ita vocatur, quia, contra evolutio­ ni, ,ιη empiricum seu materialisticum, omnia explicat per evolutionem alicuius prin>11 1 ranscendentis experientiam sensibilem. Sed istud principium nullo modo...... ndit entia finita, nec rationem humanam, imo est ipsa ratio humana. Itaque oncendentalismus, sic nominatus relate ad empirismum, est revera immanen­ te absolutus, relative ad theismum, negat enim radicaliter, plus quam Schelling, |iii. ntiam Dei mundum transcendentis. Cf. E. Le Hov /tevue de Métaphysique et de Morale, Juillet 1907, p. 512 : «Notre . t incessante création I t il en est même pour le monde, C’est pourquoi im11 . 1 dispositionem ,!. S. Thomas sic determininat constitutivum formale istius peccati Iphitus, quidquid sit obiectum materiale circa quod commissum est. Ita rationalismus. |ul ibsolutam autonomiam rationis affirmandam, aut negat mysteria supernaturalia Itui ea interpretatur naturaliter. Doctrina autem erronea eo magis perversa est et periculosa quo magis utitur v, 1 de, ad suiipsius commendationem; veritas in illa non est ut anima doctrinae. *1,1 ut serva sub spiritu fallaciae et subordinatur errori. 1’nde evolutionismus idea||nii us, qui mysteria supernatualia naturaliter interpretatur, perversior est evolutio­ ni materialistico qui haec mysteria reiicit simpliciter. Nihil similius est angelo ....... daemon transfiguratus «in angelum lucis II Cor., XI, 14. Nihil apparenter lliiiiiuset profunde dissimilius magnae theologiae speculativae quam sophistica ideal|iii circa religionem; utitur eadem terminologia sed in sensu opposito. Eadem hui, in est ratio contra-iorum, unum per alterum cognoscitur; qui perfecte intelligit ui imum principium rationis, scii, principium contradictionis, perfecte cognoscit oppolllii errorem, nempe principium identitatis contrariorum. 1 Le Roy, Revue de Métaphysique et de Morale, 1905, p. 200, 204. Infra, art. seq. ■ ilutione obiectionum, citatur hic textus. 1 f. Vacant. Etudes sur le Concile du Vatican, I, p. 108-111. Le rationalisme au Lu in protestantisme. § 84. Influence du Spinozisme. Schleiermacher. — §85. Inlii ■ de l'Hegelianisme § 86. Le mythiame de Strauss. § 87. Théorie de Baur. L ; 88. Théories postérieures Cf. Coyau, L'Allemagne religieuse. 1 l’iENZINCSK, /·.'»! h II 20,8 sq. 2094 sq. 236 Examen Rationalismi seu Naturalisai ligio admitti nequit quin ipsa ex immanentia nostra vitali procedat J ratio nostra ita autonoma. est ut fides ei a Deo imperari non possit· (Denz., 1810). Hic immanentismus nihil aliud est, iuxta Ecclesiam,! quam novum nomen philosophicum superbiae spiritualis, seu amori. propriae excellentiae ; res autem nominandae sunt propriis nominibus, I secus philosophus fit magister aequivocationem et non magister ve­ ritatis. «Est est, non non», sic exprimi potest principium contradic·I tionis quod reiicitur ab Hegelio. Hoc autem principio sublato, systc-l matica et universalis confusio identificatur cum suprema harmonia,I «spiritus cum materia, necessitas cum libertate, verum cum falso, bo-l num cum malo et iustum cum iniusto » ut legitur in prima proposi tione Syllabi Pii IX (Denz., 1701). Propterea ; secundum evolutioni·! smum absolutum, absurdum non est impossibile, sed supernaturale (site mysterium, sive miraculum) est absolute impossibile. Error magis deor! sum descendere nequit ; hoc iam apparet secundum sensum commit nem, statim confirmabitur secundum rationem philosophicam. Art. 2. Critica Evolutionism! pantheistici. Thesis nostra est : Evohitionismus pantheisticus, sub utraque formal materialistica vel idealistica, prima rationis principia negare debet. I· 1 videbimus, in solutione obiectionum, quod mere sophistice arguit con­ tra supremum rationis principium, id est principium contradictioni . Haec tractantur ex professo in philosophia, sed necessario recolit genda sunt ad defensionem existentiae ordinis supernaturalis. Ita SJ Thomas in tractatibus theologicis de Deo, de homine, de virtutibus, recolligit sub directione fidei veritates philosophicas necessarias a(l explicationem et defensionem fidei. Unde in hoc articulo tria sunt facienda : § 1. Quaenam sint prim.t, rationis principia, eorumque subordinatio. — § II. Evolutionisnni! pantheisticus haec principia negare debet. — § III. Solvuntur obi< · ctiones. § 1. Quaenam sint prima rationis principia, eorumque subordinatio. — Aristoteles in Metaphysica, 1. IV, c. 3 ad finem (a lect. \ S. Thomae ad lect. XVII) ostendit primum rationis principium esfl principium contradictionis, et eius valorem realem defendit, solvendi Heracliti et sophistarum obiectiones, quae renovantur ab Hegelio rfl eius discipulis. S. Thomas in Comment. Metaphysicae et in « Summia theol. » hanc aristotelicam doctrinam evolvit, manifestando principi· > rum subordinationem, quae respondet divisioni quatuor causarum, jri, ita scribi potest : Principium contradictionis : Ens non est non-ens. Principium identitatis : Ens est ens : non ens est n.m. Descartes <· contra inconsiderate dixit : circulus quadratus, etsi non possit a ■i'·1 concipi, forsitan < lli< 1 potest a Deo omnipotenti. Cf. Discours sur la Méthode, ■ n r< incipio. Sed si lia 1 eu t, nequidem « cogito ergo sum » esset certum, man forsitan 238 Examen Rationaliimi seu Naturalismi B. Principium identitatis. — Supremum principium exprimi potest etiam sub forma positiva, scilicet : « Ens est ens, non-ens est] non-ens » tunc vocatur principium identitatis ; non est tautologia sedi positiva affirmatio identitatis entis et eius oppositions ad non-ens imo est affirmatio absoluti et immutabilis valoris veritatis. Unde homines dicunt : bonum est bonum, malum est malum ; vel auctore» spirituales dicunt : spiritus est spiritus, caro est caro, ad affirman-1 dam eorum essentialem differentiam. Ita Christus Dominus dicit (Math., V., 37) ■ “ Sit autem sermo vester : est, est ; non, non » sine aequivocatione. Magis explicite principium identitas formulari potest : « omne ens ' habet essentiam determinatam » vel «omne ens est res». Non est tau­ tologia, quia «ens sumitur ab actu essendi, sed nomen rei exprimit essentiam entis » ‘. Res hic sumitur ut realitas, quae omnibus entibus convenit, non vero prout opponitur personae. C. Principium substantiae. — Si autem consideratur imitas et identitas cuiuslibet entis relative ad sua phaenomena varia et varia bilia, tunc principium identitatis novam determinationem accipit, et essentia concipitur ut substantia, sic habetur principium substantiae : omne quod est est substantia, phaenomenon (vel accidens phaenol menale) est solum id quo aliquid ut tale est et apparet, v. g. id quo aliquid est album, calidum, magnum, etc. Aliis verbis exprimi potest] principium substantiae, ut manifestetur eius fundamentum in prine i pio identitatis, scilicet : omne ens est unum et idem sub suis phaen<>-( menis variis et variabilibus, si tamen phaenomena habeat. Additu· « si phaenomena habeat », nam phaenomenon vel apparentia supponiii ens apparens, sed non e converso, ens en se existens non supponi i phaenomenon. (Inseitas est constitutivum substantiae). Sic non re­ pugnat substantiam divinam transcendere omnino ordinem phaeno-l menalem. Haec tria principia sumuntur ex causa intrinseca, constitutiva et specificativa cuiuslibet entis, quae vocatur causa formalis, vel con­ stitutivum formale. Alia principia subsequentia sumuntur ex causis extrinsecis (scii efficiente et finali) et ex causa materiali. Transitus fit per principium rationis essendi. D. Principium rationis essendi modo generalissimo exprimi-] tur : « omne ens debet habere rationem essendi »2. Scilicet : omne ens cogitatio esset simul non cogitatio, et ego possem simul esse et non esse *; forsitan m.ti daretur subiectum cogitans, sed aliquod fieri in quo idèntificarentur contradictoria, ui vult Hegel. 1 Cf. S. Thomam, de Veritate, q. 1, a. 1 : «Non invenitur aliquid affirmativa dictum absolute quod possit accipi in omni ente, nisi essentia eius, secundum quain esse dicitur ; et sic imponitur hoc nomen res, quod in hoc differt ab ente, secundurtl Avicennam in principio Metaphysicae, quod ens sumitur ab actu essendi, sed nomen rei expiimit quidditatem sive essentiam entis». — Cf. etiam Ztcliara, Summa Phili Phil., I, 234. 2 Non vocamus h 1 quod omne contingens sit ab alio efficienter causatum » seu « necesse • '.t quod id quod est non a se, sit ab alio productum ». Istud prin|< ipium est per se notum, seu immediate evidens, ex apprehensione Men definitione terminorum. — Attamen demonstrari potest indirecte, Ι|»·ι absurdum. Etenim ens contingens definitur quod potest esse vel |l'oi' esse ; si autem esset non ab alio sed incausatum, sequeretur quod ■bsct simul a se et non a se. Esset enim a se quia incausatum, et ■sset non a se quia contingens. Si vero non esset neque a se, neque kil' alio, tunc nullam rationem essendi haberet, rationem cui sit po llin·quam non sit, ideoque non distingueretur a nihilo. Sic negatio Ipnncipii causalitatis ducit non solum ad inintelligibile (ut concedit 057. La liberté· et le principe de raison d’être. Le motif suffisant selon S. Thomas, ■n quoi il diffère de celui conçu par Leibnitz). insuper n ratio essendi » sumitur objective tanquam fundamentum rationis cogno■<ΐ'7ι etsi quoad impositionem nominis ratio significet prius facultatem cognoscendi ■liquid ex alio (reor) ; sic ratio designavit ideam, ordinationem, exemplar, motivum, ■•iq tum rei, definitionem, essentiam, modum essendi etc. Subièctivistae, ut Kantius, tenent principium rationis essendi cognosci per reflexio■11111 rationis supra seipsam, prout ratio semper inquirit rationes rerum, sed non expli■iini valorem huiusce intentionis rationis nostrae ad res cognoscendas, et eam conside■ 111Ί ut postulatum per actionem confirmatum. Sic ruit certitudo speculativa. Kevera autem principium rationis essendi cognoscitur per intellectionem directam ■ 1 n ii reflexivam. Et quantum ad rem significatam « ratio» dicitur per prius de ratione ■lu· tiva (v. g. de essentia quae est ratio proprietatum), sed quantum ad impositionem B"" "'s iorte per prius a nobis imposita est rationi subiectivae. Similiter S. Thomas ■ n q 13, a. 6, loquitur de perfectionibus quae per prius dicuntur de Deo quantum ad ■i·» .ignificatam, et per prius de creaturis quantum ad impositionem nominis. 1 Propositio immediate evidens nequit demonstrari directe, nam demonstratio di■·· 1 1 lit per medium terminum, quod non potest esse inter terminos immediate con■1 Demonstratio indirecta seu |>er absurdum, quae affertur contra negantes princi■lii lat solum evidentiam exlriiisecam vi absurdi illati, et haec evidentia extrinseca infeMi» st evidentia intrinseca, quae habetur in simplici intuitions principii per se noti. 240 Examen Rationalism! seu Naturalism! Kantius) sed ad impossibile et absurdum. Aliis verbis «contingent incausatum » implicat contradictionem Ut dicit S. Thomas post An stotelem «nihil reducit se de potentia in actum, sed de potentia noli potest aliquid reduci in actum nisi per aliquod ens in actu » I.a q. 2, j(1 F. Principium Ji militatis exprimitur ab Aristotele et a S. Thoma relative ad agens, scilicet: «omne agens agit propter finem»1. Alifl verbis : non solum datur effectus ut terminus actionis sed debet ess<< ratio cuius gratia agéns agat potiusquam non agat. a) Hoc principium est de se evidens si attente consideratur quid significant subiectum et praedicatum. Etenim omne agens producit non quemcumque et indifferentem effectum, sed determinatum et sibf per se convenientem effectum, quamvis possit simul producere effectum per accidens. V. g. per visum videmus et non audimus, visio per stf convenit visui, sicut auditio auditui, intellectio intelligentiae, voliti<> voluntati. Hic autem effectus per se conveniens agenti meretur pr<»q prie nomen finis, tanquam bonum perficiens ad quod agens tendit, et tanquam ratio essendi actionis. Agentia quidem irrationalia non cognoscunt rationem finis, S plantae non conscienter tendunt ad perfectionem sibi propriam, sedi naturaliter inclinantur et ordinantur ad id quod est sibi per se convoi nions ; v. g. germen glandis non produceret quercum potiusquam pirum si naturaliter non inclinaretur et ordinaretur ad hunc effectum Ordinari autem supponit ordinare, seu ordinatio passiva praesup ponit ordinationem activam, quae ad intelligentiam pertinet, nam sol· intelligentiam cognos.it rationes essendi rerum, proinde rationem essendi mediorum. Ita sagitta dirigitur a sagittante. Unde omne agens agi propter finem, saltem executive, id est tendit ad finem a seipso v<· a superiori agente dirigente intentum. Unde istud principium (malitatis «omne agens agit propter finem] est evidens ; quod magis apparet secundum hanc formulam Aristote· lis : « potentia dicitur ad actum » nam de ratione potentiae agentis es quod ordinetur ad actum producendum, v. g. visus ad visionem, audi 1 Haec proposito « aliquod contingens incausatum existit » implicat contradictionrill quia existentia non potest convenire tali subiecto ; non enim ei convenit essentialiter· quia istud subiectum secundum se est contingens, id est potest esse vel non esse ; nu existentia convenit ei de facto quia est incausatum, nullum est fundamentum hui usti convenientiae et attributionis, cum non existât nec a se, nec ab alio. Unde dicent’ «aliquod contingens incausatum existit» est dicere: «aliquod subiectum cui nullo lutu damento convenit existentia, existit » aliis verbis : > existentia ei convenit et non coi venit secundum idem » quod est absurdum. 2 Quidam ut Paul Janet, Les Causes finales, negant hoc principium esse evideir· priori, quia nor invenerunt veram eius formula. Dicunt « omne habet finem » et statu sibi obiiciunt : sed coniunctiones accidentales non videntur habere finem. Revera finality considerari debet relate ad agens, prout causa finalis et causa efficiens sunt duae canui extrinsecae ad invicem relativae ; unde dicendum est : « Omne agens agitur propter'] nem ». Sic duo agentia possunt accidentalitcr coniungi, tunc producitur eftectus per «id dens : sed quodlibet horum agentium habet suum efiectum fier se et suum finem. ,1 3 S. Thomas, C. Gentes, I. III, c. 2 : « Omni agentis impetus ad aliquid certum let dit; non enim ex quacumque virtute quaevis actio procedit, sed a calore quidem 1.» q. 45, a. 2 ad 2. Hoc principium demonstratur etiam indirecte, per absurdum. Nalf. mutatio sine subiecto mutabili esset mutatio nihil, aliis verbis ess· mutatio et nihil mutaretur, quod est absurdum ; ac si esset fluxi· sine liquido fluente, vel ullo subiecto fluido, ac si esset flatus sine aer· flatus vacui absoluti. Principium mutationis exprimitur a S. Thoma, I.a, q. 9, a. ■ (Utrum Deus sit omnino immutabilis) : «omne quod quocumque rniixli mutatur, est aliquo modo in potentia ... (et) quantum ad aliquid manc(, et quantum ad aliquid transit ». Non obstante hoc principio, potest esse creatio, seu productio ul nihilo, nam « creatio non est mutatio » sed productio totius entis nullo praesupposito subiecto, quae productio requirit potentiam activum infinitam (I.a, 45, a. 2 ad 2 et Tll.a, q. 75, a. 8). Haec omnia principia correspondent quatuor causis, et ut dii |t S. Thomas, fundantur in supremo, saltem prout negantes ista pi in cipia reduci possunt ad absurdum id est ad negationem principii co· tradictionis, vel dubitantes de his principiis reduci possunt ad dubium de supremo. Istud autem dubium est absurdum, nam si aliquid 1«>i sitan potest simul esse et non esse, et proinde simul affirmari et nl gari secundum idem, tunc hoc dubium simul potest esse dubium ■ non dubium, scilicet ipsum dubium evanescit et nihil remanet, ncqtfl dem oppositio inter nihilum et ens, quod est cumulus absurditatiul^ et ipsa annihilatio nihili, nam nihilum non potest concipi sine sitione ad ens. § II. Evolutionismus pantheisticus debet negare prima rationi» principia. — Ascendamus a principiis secundariis ad supremum, sfl inter secundaria incipiamus a principio causalitatis efficientis, pro· haec causalitas est magis apparens. i° Negatio principii causalitatis efficientis. - - Dicere qe plus producitur a minori est negare principium causalitatis efficienti· Atqui evolutionismus absolutus debet dicere quod plus producit 111 11 minori. Ergo evolutionismus absolutus debet negare principium < .111 salitatis efficientis. Primo probatur minor : etenim, secundum evolutionismum absum tum, principium reale omnium rerum non est a seipso et ab aelctlB constitutum et perfectum, sed e contra evolvitur et semper tiati· a statu imperfecto ad statum magis ac magis perfectum. Hoc· affirmare quod perfectius provenit ab imperfectiori, seu quod plus ducitur a minori. Hoc clare apparet in evolutionismo materialistico, nam, iuA ipsum, principium reale et initiale omnium rerum est materia mi continens solum rudimentum vitae, sed caret sensatione, intellectmtl et dicere quod vita sensitiva, et vita intellectiva procedunt per t'® lutionem ex ista materia primitiva, est ilicere quod plus producit}) Examen Evolutionism! pantheistic! 243 minori. Omnes nostrae intelligentiae, ac omnes scientiae provenirent c.x quodam Deo caeco, surdo, imbecilli et stupido, id est a limo ter­ me, quod est evidentissima absurditas inventa ad mysteria supernaI nralia vitanda. Etiam sub forma idealistica, evolutionismus absolutus affirmat quod omnia procedunt ex idea entis universalis, indeterminati, quae nondum est sui conscia. Haec idea confusissima et inconscia apparet ut augusta et venerabilis forma nihili. Non enim continet actualiter lormaliter nec actualiter eminenter1 subséquentes formas evolutionis ascendentis, sed solum potentialiter, ut imperfectum continet per­ lectum ad quod ordinatur. Ergo, etiam secundum evolutionismum idea­ list icum, plus producitur a minori. Prob. maior : Sed dicere quod plus producitur a minori est negare principium causalitatis efficientis, nam istud plus entis esset sine causa i lliciente, et surgeret a nihilo absque causa creatrice, ens produceretur nihilo. Ad vitandum mysterium creationis in contradictionem inci­ dunt : nam negatio principii causalitatis efficientis, ducit ad nega­ tionem principii rationis essendi, imo ad negationem principii conII adictionis ; si enim aliquod non a se existens, non est ab alio, tunc non habet rationem propter quam sit potiusquam non sit, et proinde non distinguitur a nihilo. E contra, vi principii causalitatis efficientis manifestum est quod > hodie existit ens, vita, intelligentia, moralitas, sanctitas, oportet quod ab aeterno existât ens, vita, intelligentia, moralitas, sanctitas, imo qnod existât Ens a se, Vita a se, Intelligentia a se. Alioquin si solum existèrent ab aeterno entia eiusdem naturae ac nostra, scilicet entia contingentia, cum ista non habeant in seipsis rationem suae existentiae, nullam rationem essendi haberent. Aliquod ens contingens non exigit necessario aliud ens contingens, ut causam, sed ambo exigunt n i essario ens necessarium. Plus non producitur a minori, ergo prima i tusa debet habere eminenter a seipsa omnes perfectiones quae nunc nnt in mundo (cf. S. Thomam, I.a, q. 2, a. 3 — i.a 2.a, 3.a, viae id demonstrandum Deum esse). 20 Negatio principii flnalitatis. — Iuxta principium finalil.itis, omne agens agit propter finem, saltem executive. Atqui evolutionismus absolutus debet negare omne agens agere propter finem iltem executive. Ergo evolutionismus absolutus debet negare princi­ pi 11 m flnalitatis. Maior supra probata est ; omne agens tendit ad finem saltem exe1 utive, scilicet ad finem a seipso vel a supeiiori agente intentum, sicut 1 ,itta dirigitur a sagittante ; actio supponit enim ordinationem potentiae agentis ad talem actum, v. g. visus ad visum, et ordinatio pas­ tu va praesupponit ordinationem activam, ac sola intelligentia ordinat, quia sola cognoscit rationem finis et rationem essendi mediorum®. (Ea, i| 2, a. 3. — 5.a via). 1 Iam enim esset Ipsum Esse subsistens seu Deus transcendens. ■ CI. S. Thomam. I .1 Il.ae, q. i, a. 2. a Illa quae ratione carent tendunt in finem |n ■ ί>tcr naturalem un liniitienem, quasi ab alio mota, non autem a seipsis : cum non co|(ii icant rationes llnln (Animal per sensationem cognoscit reni ι/nae est /inis, non vero 244 Examen Rationalism! seu Naturalism! Minor probatur. Evolutionismus absolutus debet negare omne agen *· agere propter finem saltem executive, id est sub directione superiori *· intelligentiae. Etenim secundum istud systema, non existit a se et abi aeterno Intelligentia ordinatrix. Haec negatio finalitatis evidentior est in evolutionismo materialistico, nam intendit omnia explicare per causam materialem, quam plus minusve confundit cum efficiente, sed reiicit formaliter causam finalem et intelligentiam ordinatricem. Evolutionismus autem idealisticus admittit quandoque finalitatem inconscientem, prout formae inferiores evolutionis tendunt ad superiores inconscienter ; sed haec tendentia, in hoc systemate, est sine ratione essendi. Revera enim requiritur or­ dinario activa intelligentiae ordinatricis, et evolutionismus idealisticus negat existentiam Intelligentiae aeternae ; idea, iuxta ipsum, est prius sui inconscia et ad conscientiam pervenit dum solum apparet homo. Unde evolutio a nullo dirigente dirigitur. Negatio autem principii finalitatis ducit ad negationem principii rationis essendi et ad negationem principii contradictionis, ut supra dictum est. E contra, per principium finalitatis demonstratur existentia Ordinatoris universalis (5.a via S. Thomae). 3° Negatio principii mutationis. — Secundum principium mutationis, mutatio supponit subiectum mutabile, quodammodo di­ stinctum ab ipsa mutatione, quae in illo est. Atqui evolutionismus absolutus confundit, sine ulla distinctione, subiectum evolutionis <-t ipsam evolutionem seu ipsum fieri universale. Ergo evolutionismus ab­ solutus debet negare principium mutationis. Maior, ut supra dictum est, est evidens : non est mutatio sine sub­ iecto trasmutato, quod se habet aliter nunc et prius ; alioquin esset mutatio nihili, seu nulla mutatio. Minor : Evolutionismus absolutus confundit sine ulla distinctioni' subiectum evolutionis et ipsam evolutionem. Nam evolutionismus materialisticus reducit materiam ad energiam physicam, ut possit expli­ care quomodo materia habeat in se principium sui motus ; iuxta ipsum, materia est ipsa energia physica, seu ipsa activitas quae sempeq est in motu. Item evolutionismus idealisticus reducit omnem realit.i tem ad ipsum fieri ideale, et omnes realitates sunt solum moment.1 istius fieri universalis, sic motus non indiget primo motore extrinsecn, non indiget explicatione, nam ipse est principium explicationis omnium rerum. Sed tum negatur principium mutationis, et fateri oportet fluxum esse sine subiecto fluente, ac si esset fluxus sine liquido aut fluidi·, vibratio sine aere, volatus sine volucre, cogitatio sine subiecto cogil tante ; homo non posset dicere ut volebat Cartesius : « cogito ergq sum », sed oportet dicere tantum impersonaliter : cogitatur, sicut dicitm impersonaliter : pluit. Et grammatica deberet continere solum verbi impersonalia. Evolutionismus obiicit contra theismum : Deus cxti.i rationem finis). Et ideo nihil in finem ordiri ire possunt, sed solum in finem ab alio CM dinantur. Nam tota irrationalis natura comparatur ad Deum, sicut instrumentum j.id agens principale, ut supra habitum est (Ia. >| 22, a. 2, q. 105, a. 5) » Examen Evolutionism! pantheistic! 245 mundum existens nihil aliud est quam ens rationis abstractum, illei.ttime conceptum ut ens actuale (la réalisation d’une abstraction). Id quod revera est solum abstractio est ipsum fieri universale, sine subie­ cto. Non existit nisi hic motus in hoc mobili, non vero motus in genere, esset enim quid absurdum, scilicet fluxus nihili. E contra requiritur primum subiectum mutationum sensibilium, haec est materia. Hoc autem subiectum mutabile ac de se imperfei lissimum, non est per suam essentiam suum esse, id est non includit existentiam in sua definitione, sed concipitur solum ut quid capax exitendi, proinde non est ens a se, sicut non movetur nec operatur a Ergo est contingens. Nec potuit produci ex praecedenti subiecto, < um sit primum subiectum, ergo ex nihilo productum est. Denique haec productio ex nihilo non potest fieri nisi per potentiam infinitam cicatricem. «Si enim tanto maior virtus requiritur in agente, quanto potentia (passiva) est magis remota ab actu, oportet, quod virtus agen­ tis ex nulla praesupposita potentia, quale agens est creans, sit infi­ nita» I.a, q. 45, a. 5 ad 3. Sic requiritur Agens creator extra evolu­ tionem, et evolutio non potest esse suiipsius creatrix, nam esset evolu1 io sine causa, sine subiecto, sine fine. 4° Negatio principii rationis essendi. — Evolutionismus absolutus non potest hanc negationem vitare, nam ipsamet evolutio ηoii habet rationem essendi, nec in alio nec in se. Non quidem in alio, quia, iuxta evolutionismum, praeter ipsam non datur causa trancndes. Neque in se, quia evolutio est motus, seu transitus ab indeterminatione ad determinationem (seu, ut dicit Aristoteles, a potentia ad actum) ; atqui hic transitus non habet in se suam rationem essendi, quia indeterminatio non est determinatio, nec in se eminenter conti­ net determinationem. Potentia non potest a seipsa reduc i ad actum, plus produceret a minori, ens a nihilo. 5° Negatio principii substantiae. — Secundum istud prini i pium, omne quod est est substantia, seu omne quod est est unum ct idem sub suis phaenomenis variis et variabilibus, si phaenomena habeat ; nam phaenomenon est solum id quo aliquid est tale et sensibus appar* t. Apparentia rei supponit rem apparentem. Atqui, iuxta evolutionismum absolutum, non solum non sunt diversae substantiae, sed c quidem existit una substantia, est tantum fieri universale sine su­ biecto, phaenomenon seu apparentia sine re apparente. 6° Negatio principii contradictionis seu principii iden­ titatis. — Ex negatione praecedentium principiorum sequitur indirecte n· gatio supremi rationis principii, sed etiam directe istud principium 1 agatur ab evolutionismo absoluto. Etenim secundum principium contradictionis vel identitatis, ens r 1 ens, non ens est non ens, seu ens non est non ens ; proinde omne < ns est res, idest habet essentiam determinatam non plures naturas, ι··.1 unum et idem. Atqui evolutionismus absolutus negat absolutam oppositionem entis • t non entis, et dicit ens et non ens idem esse in ipso fieri, conse­ quenter negat omne ens habere essentiam determinatam, ex quo se­ quitur quod «una cndemqiie res est Deus cum mundo, et proinde spi­ Examen Rationalism! seu Naturalismi 246 ritus cum materia, necessitas cum libertate, verum cum falso, bonum cum malo et iustum cum iniusto » (cf. Syllab. Pii IX, i.a prop.). Ergo evolutionismus absolutus debet negare directe principium contradictionis seu identitatis. Maior supra explicata est. — Minor est evidens ex definitione evolutionismi ab-1 soluti, in quo Deus nihil aliud est quam evolutio creatrix, Deus reapse fit in mundo et in homine. Proinde omnes naturae sunt idem, sicut ens et non ens sunt idem in ipso fieri. Consequenter verum non est simpliciter verum, sed solum secundum quid seu relative ; similiter falsum non opponitur simpliciter vero, sed solum secundum quid, scilicet falsum est quid minus verum, et verum est quid minus falsum. Vnde sicut hypotheses physicae circa naturam luminis aut electricitatis dicuntur neque verae, neque falsae, sed commodae, utiles ad tempus ad classificaticnem phaenomenorum ; ta relativitas cognitionis admittenda esset etiam pro primis ratienis principiis ; tune! nulla daretur veritas absoluta, immutabilis, nec verum esset dicere « est est, non non >3 sed forte est, forte non est », imo nequidem remaneret probabilitas, nam ipsa dicitur relative ad certitudinem ; denique falsum relativum ex necessitate duceret ad verunT relativum, et e converso, sicut thesis ad antithesim, et sic in infinitum. Proinde di­ cunt : ■ h teresis nihil aliud est quam novum dogma in fieri, secundum evolutionem dogmatum · ; iuxta nos. haeresis est dogma in corruptione, seu potius negatio dogmatis simpliciter falsa et non solum minus vera. Item malum non esset nisi minus bonum dmen·; <1 necessitate ad maius bonum, secundum optimismum absolutum evolutionismi ascendentis. Nulla norma remaneret fixa. Propterea Ecclesia defendit iura rationis contra rationalismum, dum damnat definitionem modcrnisticam veritatis : ■ Veritas non est immutabilis plus quam ipse homo, quippe quae cum ipso, in ipso et per ip­ sum evolvitur» (Denzinger, 2058). Modernistae definiunt enim veritatem non « adao-j quatio rei et intellectus», sed a adaequatio mentis et vitae·, haec autem vita est viti humana, quae iuxta eos semper mutari debet, ac si instabilitas non esset defectus sed perfectio, ac si stabilitas, firmitas, et constantia essent inertia, sterilitas et mors.i Unde evolutionismus absolutus negat omnia prima rationis princi­ pia et quatuor causas his principiis correlativas. Ponit enim aliquod fieri universale, sine subiecto, sine causa efficiente, sine fine intento, in quo fieri omnia contraria et contradictoria sunt idem. Quod exacte exprimitur in prima propositione damnata Syllabi Pii IX. E contra vi principii contradictionis seu identitatis probatur primam causam omnium rerum esse identice et formaliter ipsum Esse subsistens, in quo essentia, esse, agere, intelligere, velle sunt idem ; haec est altissima verificatio principii identitatis. Etenim si causa prima non esset ipsum Esse subsistens, irreceptum, in ea esset compositio essentiae efl existentiae, et haec compositio praesupponeret causam altiorem (cfi 4.am viam S. Thomae ) ; 1 nam, vi principii identitatis, « omne compoi situm causam habet, quae enim secundum se diversa sunt, non con­ veniunt in aliquod unum, nisi per aliquam c. nisam adunantem ipsa » I.a, q. 3, a. 7. 1 I.a q. 2. a. 3 Examen Evolutionismi pantheistic! 2.|7 Aliis verbis, diversa secundum si: sunt diversa et non illa unita, ergo si uniuntur, |b Jio uniuntur. Sic causa prima composita non esset causa prima. Proinde causa prima t esse Ipsum esse subsistens (I.a q. 3 a. 4) et consequenter omnino simplex, im imitabilis et infinita (I.a q. 3. a 7. q. 7, a. i. q. 9, a i), ideoque essentialiter transcenilii mundum, nam mundus est essentialiter compositus et mutabilis (I.a q. 3, a. 8). )| ice confutatio pantheism! necessario sequitur ex principio contradictionis vel iden­ titatis, cuius altissima verificatio invenitur in eo « Qui est» (Exod. III, 14). In genere : /.ns est ens et non potest esse non ens. Deus autem dicit : « Ego sum qui sum » et non possum non esse. Si enim lex fundamentalis rationis nostrae et realitatis est princi­ pium contradictionis vel identitatis, realitas suprema debet esse ipsaliu t identitas realis essentiae et esse, seu Ipsum esse. Sic quinque viae ad probandam existentiam Dei coadunantur in oppositione principii Identitatis cum mutabilitate1 et compositione 2 mundi, ita ut statim apparet in hac oppositione, quod mundus non est ens a se, sed quod ens a se sit Ipsum esse subsistens. — Nec mirum est quod probationes a posteriori existentiae Dei fundentur remote in principio contra­ dictionis vel identitatis, nam proxime innituntur principio causalitatis cuius fundamentum supremum est principium contradictionis5. Sic 1 moscitur Deus in speculo rerum sensibilium per reflexionem luminis p· imorum principiorum, nam sub hoc lumine apparet contingentia mundi mutabilis et compositi, ac proinde eius dependentia ab Ente immobili et simplici. . Iras nonnulli philosophi evolutionistae, ut Hegel et plures modernistae (Denzinr i. 2103), ita evanescunt in cogitationibus suis» (Rom. I, 21), ut fateantur se negare / .ια rationis principia. Proirde dicunt supremum rationis principium, id est prinnpium contradictionis, esse quidem legem rationis ratiocinantis quae utitur ideis ab­ itis et immobilibus, sed non esse legem superioris rationis seu intellectus, qui luuntur ipsam realitatem semper fluentem et viventem, in qua contradictoria sunt 1 I >n. In solutione autem obiectionum videbimus hanc negationem valoris realis prin'ipii contradictionis esse mere sophisticam. Iam vero evolutionismus absolutus nobis apparet ut irrefragabilis demonstratio per .1 irdum existentiae Dei mundum transcendentis, qui est fons ordinis supernaturalis. N nn supposita veritate principii contradictionis, seryatur necessitas aliorum princi­ pi um nationis et rigorose demonstratur existentia Dei primi motoris, primae causae 1 i· .1 tricis et supremae intelligentiae quae omnia ordinavit. Si igitur hegelianismus non «■sisteret, theologi deberent illum excogitare, ad modum demonstrationis per absurdum. Proinde rationalismus absolutus non poterat melius demonstrare suam propriam In ■ lionalitatem ; ac si diceret : ad rejiciendum existentiam Dei creatoris oportet ipsum 1 Haec est P, 2“, 3» via. Cf. I.a q. 2, a. 3. Haec est 4» et 5* via, in 411 agitur de compositione et imperfectione rerum finiΙ.ιιιιΐη; in 5» de multitudine ordinata. ' De hac quaestioni· longius tractavimus in libro Dieu, son existence et sa nature ». |· i|‘» i66, 360, 750 248 Examen Rationalism) seu Naturalism! mundum negare, aut in illo absurditatem radicalem agnoscere : ad reiiciendum ordinetli supernaturalem oportet ipsam naturam destruere, ad reiiciendam revelationem et fidem ei debitam oportet ipsam rationis essentiam radicaliter subvertere *. § III. Solvuntur obiectiones. A. Obiectiones evolutionism! absoluti in genere. — B. Obiectiones evolutionism! materialistic!. — C. Obiectiones evohitionirmi idealistic!. — D. Obiectiones emana· tismi. A. Obiectiones evol utionismi absoluti in genere. a Obi, : Evolutionismus absolutus non potest esse contra prima principia ra­ I. tionis, quia fundatur in experientia et in principio causalitatis. Probatur : Vi principii causalitatis, plus nen potest produci a minori. Atqui dn facto plus est in motu quam in immobilitate. Ergo motus non potest produci ab ente immobili, sed est a seipso et principium omnium. — Ita arguit Bergson in suo libro « L’ Evolution créatrice » 2. Rest). : Concedo maiorem. Distinguo minorem : plus est in motu quam in immoA bilitati privativa potentiae. vel termini a quo motus, concedo ; plus est in motu quam in immolrililale negativa ibsius actus sive agentis sive finis motus, nego. Distinguo con­ clusionem ; ergo motus non potest produci ab ente immobili, immobilitate potentiae,! concedo ; immobilitate actus, nego. Explico: immobilitas potentiae seu termini a quo ipsius motus est immobilita'1 privativa et inertiae (id est privatio motus) : e contra immutabilitas actus est inuno *] bilitas negativa et perfectionis, supra motum, et vocatur non inertia sed stabilitas et constantia ; superior est instabilitate et inconstantia motus, sicut immobilis contem­ platio spiritualis superio. est divagatione imaginationis, aut sicut firmitas sanctae vo­ luntatis altior est agitatione et tumultu sensibilitatis. Inertia et summa vitae stabilita» sunt oppositae sicut infimum et supremum. Ita Aristoteles dicit quod materia est in­ corruptibilis et ingenerabitis, non vero sicut Deus, nam Deus est supra corruptibili­ tatem, materia autem est infra, id est ut subiectum ad quod terminatur corruptio, ma­ teria igitur non potest corrumpi sed solum annihilari. * Propter superiorem ironiam Providentiae, haec negatio rationis vocatur rationali·! smus. Qui habitat in caelis irridebit eos et Dominus subsannabit eos » quia « meditati; sunt inania ■ Ps. II, 4. Sicut puer nullius virtutis, si pugnat centra gigantem, irridetur .1 gigante, ita irrisio rationalistarum, qui ordinem supernaturalem negant, irridetur a DcoJ Et ipsi evolutionistac probant per absurdum doctrinam quam impugnant, scilicet : Priu cipium reale omnium rerum non est materia, nec idea suiipsius inconscia, sed est Ipsum Esse ac Ipsum Tntelligere infinitum, fulgur intellectuale ac ignis amoris aeternaliter sub sistens, «lumen vitae», ac «lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem 111 hunc mundum » Ioan. I, 9. 2 Cf. Evolution créatrice (1907), p. 341 : 11 y a plus dans un mouvement que dan-i les positions successives attribuées au mobile, plus dans un devenir que dans les forme· traversées tour à tour, plus dans Γ évolution de la forme que dans les formes réalisée· Γ une après l’autre. I.a philosophie pourra donc des termes du premier genre, tirer cou· du second, mais non pas du second le premier : c’est du premier que la spéculation devrait partir. Mais l'intelligence renverse l’ordre des deux termes, et, sur ce point la philosophie antique procède comme fait l’intelligence. Elle s’installe dans Γ immuM ble, elle se donne des Idées et passe au devenir par voie d’atténuation ct diminution j An fond de la philosophie antique git nécessairement ce posliil.il il t a plus dan» l'immobile que dans le mouvant ... ». Examen Evolutionism! pantheistic! 249' 2. Instantia: Atqui plus esi in motu seu in activitate quam in immobilitate ip­ sius actus, Ergo remanet difficultas. Prob. : Motor se habet ad mobile sicut actus ad potentiam. Atqui plus invenitur n ipso motore actualiter movente quam in motore immobili. Ergo plus est in motu ■ n activitate quam in immobilitate ipsius actus. Rest). : Concedo maiorem. Distinguo minorem : plus invenitur in ipso motore .n tualiter movente, etc. ; in motori· moto, concedo; in brimo motore immoto, nego. Di­ stinguo conclusionem: plus est in motu seu activitate quam in immobilitate alicuius motoris moti, concedo ; quam in immobilitate actus supremi motoris immoti, nego. Explico : plus est in activitate quam in immobilitate motoris, qui indiget praenioticne ut agat, quia sub isto aspectu hic motor inferior est mobilis; sed non est lili m in supremo motore, qui non indiget praemotione, nam ipse est per suam essenti.nn sua activitas, suum agere. 3. Instantia : Atqui plus est in activitate ipsius primi motoris, quam in sua im­ mobilitate, ergo remanet difficultas. Prob. : Dum primus motor incipit movere, tunc plus est in eo quam antea. At­ qui primus motor incipit movere, secus eodem modo ageret ab aeterno et nen esset lio, us effectus in mundo. Ergo plus invenitur in activitate primi motoris quam in sua Immutabilitate. Resp. : Distinguo maiorem : si esset novitas actionis in primo motore, concedo ; si r i solum novitas effectifs, nego. Contradi stinguo minorem : primus motor incipit mo, ita ut sit novitas actionis, nego ; ita ut sit novitas effectus, concedo. Ergo nego nuiscquens et consequentiam. Explico: S. 'I hornas dicit C. Gentes 1. II, c. 35: Novitas divini effectus non il mstrat novitatem actionis in Deo, cum actio sua sit sua essentia, ut supra ostenninu est, 1. 1 c. 45». Sic actio quâ Deus agit ad extra est formaliter immanens et vir|u.diter transiens seu transitiva; ut formaliter immanens est idem ac essentia divi11 quia ipsum esse subsistens est suum agere, sed tamen haec actio dicitur virtua|n transiens, quia in se eminenter continet perfectionem actionis formaliter transi­ li scilicet potest producere effectum ad extra. Cf. I.a q. 25, a. 1, ad 3. Instantia : Atqui non potest esse novitas effectus quin sit simul novitas ac(|. jus in primo motore, proinde primus motor non est immobilis, sed est ipsa evolu­ tin reatrix. Prob. : Posita causa in actu necessario statim sequitur effectus. Atqui actio divina hi terna, secundum praedictam responsionem. Ergo effectus divini deberent omnes aeterni, nec dari posset novitas effectus. Resp. : distinguo maiorem : posita in actu causa necessaria et in tempore exi­ li. necessario statim sequitur effectus, concedo; posita in actu causa libera et !(/'> tempus existente, nego. Contradistinguo minorem : Atqui actio divina est causa Iu < ad extra et supra tempus existons, concedo ; est causa necessaria et in tempore, ιΐ·ι· Ergo nego consequens et consequentiam. i xplico : Deus est causa libera quia supremum agens a quo ordinatur natura d" esse agens per intellectum et voluntatem (I.a q. 19, 4), et voluntas, circa bona ii. iilaria est libera (I.a 19, 3). Praeterea causalitas divina transcendit tempus, menri« 1 ’n aeternitate (I.a q. 10), et producit tempus sicut et motum, nam tempus est Ilii ura motus secundum prius et posterius» (ibid.). Unde Deus producit res crea1 novos effectus in mundo quando vult, absque ulla mutatione in sua volunI· Nam ut dicit S Thomas ((’.. Gentes, II, c. 35): .sicut per intellectum deter­ it 1' ir rei factio, et qnm■■ unique alia conditio, ita et praescribitur et tempus; non Examen Rationalismi seu Naturalismi 25° enim solum ars determinat ut hoc tale sit, sed ut tunc sit, sicut medicus ut tunc po tio detur ; unde si eius velle per se esset efficax ad effectum producendum, sequere tur de novo effectus ab antiqua voluntate, nulla actione de novo existente. Nihil igi tur prohibet dicere actionem Dei ab aeterno fuisse, effectum autem non ab aeterne sed tunc cum ab aeterno disposuit . . . Deus simul in esse produxit et creaturam el tempus ». 5. Instantia : Etiam sine novitate actionis, plus produceretur a minori in cre: tione, ergo remanet difficultas. Prob. : Dum effectus ponitur extra causam primam est plus entis quam antea Atqui per creationem res creatae ponerentur extra causam primam. Ergo post tionem esset plus entis quam antea, proinde plus produceretur a minori. Resp. : Distinguo maiorem : est plus entis extensive et improprie, .concedo ; sive et proprie, nego. Concedo minorem. Distinguo conclusionem : plus produceretur minori, si post creationem esset plus entis intensive,-id est maior perfectio, concedi si est solum plus entis extensive, id est secundum participationem, nego. Explico : Cum Causa prima eminenter et excellentiori modo contineat in se omni omnino perfectiones creaturarum, imo cum sit infinita, id est tota plenitudo esseni Deus et omnes creaturae simul non sunt aliquid perfectius et melius quam Deus solu Infinitum enim additione finiti non fit maius. Sic post creationem sunt plura enti sed non proprie plus entis. Unde S. Aug. dicit, Tract. 11 in loannem : « Si fueris si Deo, minor eris ; si fueris cum Deo, maior Deus non erit : non ex te ille maior ; s< Bonum creatui tu sine illo minor». Et S. Thom, in III, d. 6, q. 2, a. 3, ad 1 ait se habet ad bonum increatum sicut punctum ad lineam, cum nulla sit proportio uni ad alterum : unde sicut lineae additum punctum non facit maius, ita nec 1) num creatum additum . . . bono increato facit melius. Vel etiam quia tota ratio boi tatis omnium bonorum est in Deo, . . . unde non potest sibi fieri additio alicuius bon quod in ipso non sit ». Etiam dum discipuli iutelligunt doctrinam alicuius magis ut S. Thomae, sed eam non perficiunt, non fit plus sapientiae, quamvis sint plures pientes. Sapientia magistri non perficitur sed ad alios extenditur. 6. Instantia: Atqui post creationem est plus entis intensive. Prob. : Plus entis intensive idem est ac perfectius. Atqui actio creatrix in I est perfectio cuius absentia esset imperfectio. Ergo post creationem est plus entis tensive. Resp. : Concedo maiorem. Dist. minorem : si libertas divina consisteret in indi rentia potentiae ad plures actus sicut humana, concedo; sed revera consistit in in ferentia unius simplicissimi actus puri ad diversa obiecta. Hic actus voluntatis divin in se simplex est virtualiter multiplex: quatenus teiminatur ad bonitatem divii est necessarius ; quatenus terminatur ad creaturas est liber (cf. I.a q. 19, a. 3 ad 5\ Caietanus (ibidem, a. 2) dicit : actus liber in Deo est perfectio libera, <· cuius 0| situm non est imperfectio » ; melius est dicere, cum aliis thomistis : actus liber divi non addit perfectionem, sed supponit perfectionem actus purissimi, et non est deh bilis nisi extrinsece, ratione voliti defectibilis *. 7. Instantia : Nequidem extensive aliquid addi potest Enti infinito. Atqui si vum ens daretur extra ens infinitum, aliquid adderetur infinito. Ergo non potest novum ens extra infinitum. Resb. ; distinguo m tiorem Enti quantitative infinito a parte ante et a parte nihil addi posset extensive in ordine quantitatis, concedo. Enti perfectione in/ * Cf. Btt.LVAHT, 1I1' lli'o, diss. VII, a. 1. Examen Evolutionismi pantheistic! 25t <ιι1ι<1 addi potest, subdistinguo : in eodem ordine perfectionis, concedo; in inferior inline, nego; nam ipsum Ens infinite perfectum potest aliquid efficere extra se (I.a ΙΊ . a. i). Explico : Infinitum quantitativum esset magnitudine corporali illimitatum sed p 1 ictione finitum, nam esset materiale, coarctatum in limitibus materiae ; spiritus «un m hos limites transcendit, propterea abstrahit ab hic et nunc, a tempore et spatio. Aliunde, si ens infinite perfectam non posset aliquid ertra se efficere, oporteret ei de,-e potentiam creatricem, sic careret aliqua perfectione et non esst amplius infinite • υ, dum. Item ignis habet in se totam perfectionem caloris, et tamen, imo propter Iu· potest alia calefacere, v. g. aquam vel lignum. Denique, si finitum non ponitur extra infinitum, ponitur intra infinitum, ut vo­ lunt pantheistae, et tunc aliquid est simul finitum et infinitum ; et hoc non est my■l' i ium, ut creatio, sed evidens absurditas. F.t pantheismus ita absurdus est ut cogitari u" possit, sed est vel atheismus, vel acosmismus, scilicet affirmatur aut absorptio Dei In inundo, ut faciunt evolutionistae hodierni, aut absorptio mundi in Deo, ut in pantl> r.mo orientali (nirvana). Tunc negantur aut prima rationis principia aut certissima ■m ' i experientiae. S. instantia: Nequidem in inferiori ordine dari potest ens causatum extra Infihitiim. 1’rob. : Aliquid in se simplex non potest diversificari a seipso, sed tantum ab Ilio Atqui ens in quantum ens est quid in se simplex, et praeter ens nihil est (ut L' I' it Parmenides, et postea Spinoza). Ergo ens non potest diversificari, proinde Il ii ni solum unum ens. Resp. : distinguo maiorem : si hoc est univocum, ut genus, concedo, non potest tin isificari nisi per differentias extrinsecas ; - si vero est analogum, nego, nam ana■1411m actu implicite continet aliquam varietatem, scilicet analogata — Concedo mih"i'in. Distinguo conclusionem: si ens esset univocum, concedo; si ens est analogum, l>'' · ,quia actu implicite continet modalitates entis. — Unde S. Thomas dicit in j\le■<»/·· 1. I, c. 5, lect. IX : In hoc decipiebatur Parmenides, quia utebatur ente quasi lin ratione et una natura, sicut est natura generis. Hoc enim est impossibile. Ens enim linn st genus, sed multipliciter dicitur de diversis ». fisse autem multiplicatur prout recipitur in diversis essentiis. Actus enim multibll· i.tur et limitatur per potentiam in qua recipitur (I.a q. 7, a. 1). Et ens dicitur Ι1Ί "fice de potentia et de actu. Circa analogiam entis cf. infra c. IX, critica agnoII· 1 ini, § II. Instantia : Etiamsi ens sit analogum, creatio est impossibilis, ergo remanet lilii altas. — Prob. : Quod factum est necesse est aliquando fieri : Atqui omne fieri |l|'i iit subiectum. Ergo impossibile est aliquid fieri ex nihilo. !:esp. S. Thomas I.a 45, 2 ad 3.m : <1 Cum Creatio sit sine motu, simul aliquid pinlur, et creatum est» et ad 2,m « creatio non est mutatio, nisi secundum modum inlllh a li tantum. Nam de ratione mutationis est, quod aliquid idem se habeat aliter |l|ii· ' t prius ». i Instantia : Saltem creatio videtur esse contra principium finalitatis : Nam |i'i' propter finem convenit agenti indigenti fine. Atqui Deus creator nullo indigeret. )■" Deus creator non ageret propter finem. I / s/>. : S. Thomas I.a |.|, 4, ad r : « Deus non a;it propter indigentiam, seu propter »i" utilitatem, sed solum propter suam bonitatem ». Ut dicit Cone. Vatie. (Denz., ■< Deus bonitati' mi.i et omnipotenti virtute, non ad augendam suam bentituIum n·· al acquireii I 1111 »1 ad manifestandam perfectionem suam per bona, quae 252 Examen Rationalism! seu Naturalisai! creaturis impertitur, liberrimo consilio » creavit. — Unde creatio nullo modo repugnat. I dum e contra evolutio creatrix repugnat saltem quadrupliciter, ex parte quatuofl causarum. n. Instantia : Evolutionismus absolutus non videtur implicare necessario negfljM tionem ordinis veritatis supernaturalis, nam, etiamsi verus esset, remanerent multa mysteria incognoscibilia, praesertim mysterium ipsius evolutionis creatricis. Resp. : Remanerent mysteria naturalia, transeat, mysteria super» aturalia., negtfl Mysterium enim supernaturale est cuius existentia sine Revelatione supernaturalM cognosci non potest. B. Obiectiones principales evolution ism i materialisti. a obi. : Evolutionismus materialisticus fundatur in primis principiis physica· i. modernae, praesertim in principio conservationis energiae. Ergo non est contra prima i rationis principia. Prob. : Secundum principium conservationis energiae, quantitas totalis cnergiafl in omnibus suis transformationibus semper eadem manet. Atqui ex influxu prini motoris a mundo distincti mutaretur, id est augeretur quantitas totalis energiae. Erg non potest esse primus motor a mundo distinctus, sed principium primum motus s ipsamet energia physica mundi, quae est sive actualis sive potentialis. Resp. : distinguo maiorem : quantitas totalis energiae manet eadem prout aliquj mutus desinit et alter aequivalens producitur sub invisibili influxu primae causae, coH cedo : secus, nego. Contradistinguo minorem : si principium conservationis energil indebite intelligitur sine ulla cessatione motus et produtione aequivalentis energil sub invisibili influxu primi motoris, concedo ; secus, nego. Et nego consequens r consequentiam. Explico: principium conservationis energiae approximative verificatur in so inferiori crdine phaenomenorum physico-chimicorum. prout experientia approximate constat quantitativa aequivalentia energiae productae et energiae productricis, v.J aequivalentia vis motricis sub forma motus localis et caloris generati per hunc motuil Sed quandoque indebite concipitur haec aequivalentia, ac si non esset vera product aequivalentis energiae, sed solum transformatio eiusdem energiae quae remanei numerice seu individualiter eadem *. Haec imaginativa repraesentatio procedit a C| tesio, qui concepit motum localem ut quid numerice idem transiens de uno subiei in alterum, fere ut eadem aqua transit de uno vase in alterum, et amittit forma unius vasis ad accipiendum formam alterius. Revera autem non existit mo us in geuri sed solum hic motus, et est hic prout est in hoc subieoto ; unde hic motus numeri idem non potest transire de uno mobili in alterum ; sed motus prioris mobilis proca alium motum in alterum mobile, vel motus prioris mobilis non transformatur in cft rem. sed generat aut Producit calorem s. Atqui prior motus non producit secundi motum, nisi ut causa secunda, id est sub invisibili influxu Causae primae. Hic influx non esset quidem necessarius et sufficeret conservatio divina, ut volebat Cartesius, 1 Physici indifferenter loquuntur de «transformatione» aut « productione 1 metaphysice loquendo hoc non est indifferens. 8 Cf. Ganct, Traité de Physique (20. e édit, refondue par G. Manouvrier), p. <15 < «Transformation du travail en force vive et de la force vive en travail. Principe dn conservation de l’énergie. — p. 1024 : Equivalence du travail et de la chaleur, il < xl una relation numérique entre les quantités de travail détruit et de chaleur sensible I respondantes, et réciproquement. Cependant il y a dégradation qualitative de l'éiiol car la chaleur engendrée par un travail mécanique ne peut pas rrproduire un liai mécanique égal ». Examen Evolutionism! pantheistic! 253 jib eus semper numerice idem remaneret, transeundo de subiecto in subiectum, sed ilio est impossible. Et scientia experimentalis non potest probare influxum invisimll' in Causae primae non existere aut non esse necessarium. Unde etiam physici [hodierni agnoscunt numquam probatum fuisse mundum esse «systema clausum» id Lut separatum ab omni influxu exteriori etiam invisibili *. Ad reiiciendam necessitatem hiiIIiixus primi motoris oporteret probare quod nihil novum fit in mundo, sed tunc ener­ vi.1 semper remaneret sub eadem forma immobili. Revera in energia quae transfor■natur (seu potius in energia producente aequivalentem energiam) plus est quam in Luicrgia immobili, immobilitate privativa (quae est privatio motus vel inertia), unde •Inquiritur influxus primi motoris. Propterea priniipium conservationis energiae, si ad debitos limites reducitur, non m igis opponitur influxui primi motoris, quam antiquum principium Aristotelis : « cortnotio unius est gemratio alterius». Revera enim corruptio unius formae energiae (v. ■ matus loaalis et vis motricis) est generatio alterius (v. g. caloris), nam motus lok.ili non transformatur in calorem, sed generat vel producit calorem. — Equidem ■divitas humana remanet relative eadem super terram et tamen homines renovantur, ■ uiiuptiore et generatione; similiter activitas physica remanet eadem in ordine phy■Iro chimico, et tamen corpora et eorum operationes renovantur, corruptio unius est ■<'ii ratio alterius. Unde conservatio energiae non excluderet influxum primi motoris. Mi. haec conservatio esset absoluta immobilitas et identitas, absque ulla novitate effectus 1 H. Poincaré, La Science et Γ Hypothèse, p. 112 a 119 tractat de valorc principii bin liae, iuxta quod : "Corpus separatum ab omni influxu exteriori semper remanet in quiete si e_t immobile, et. semper remanet in motu si movetur, saltem in vacuo, ubi Sull.1 est resistentia». Hoc principium inertiae necessario conncctitur cum principio connrvationis energiae cuius formula est : « energia totalis alicuius systematis corporum 1··>ρ irati ab omni influxu exteriori (id est summa eius energiae actualis et eius energiae hiuli utialis) remanet eadem». H. Poincaré dicit : « A-t-on jamais expérimenté sur des corps soustraits à l’action ub toute force, et si on l'a fait, comment a-t-on su que ces corps n’étaient soumis à hui une force ? ». Le principe de l’inertie est une hypothèse suggérée par quelques faits Win 1 iculiers (mouvement des projectiles) et « étendue sans crainte aux cas les plus gé· ■éi.mx (en astronomie par exemple), parce que nous savons que dans ces cas généraux f'ri/’::rience ne peut plus ni la confirmer ni la contredire» ibid., p. 119). Item non potest probari aliquod systema corporum et praesetim totum mundum ■hvsicum esse systema clausum, id est separatum ab omni influxu exteriori etiam invi■lliih, ut est praemotio divina. Cf. Boutroux, De la contingence des lois de la nature, If· ' 'I.. P· 75-85. — E. Naville, I.a Physique moderne, 2.e éd., p. 35-42. — P. De Bn ' .sYNCK, O. P., Revue Thomistae, 1898, p. 695; 1899, p. 413 «La Conservation de ■'ii·, igie et la liberté morale». — P. Hedoe, O. P., Revue Thomiste, 1904, p. 706. Les Bu principes de la thermodynamic : « La loi ne s’applique qu’en supposant l’univers ■ n stème fermé a toute action extérieure ; cette hypothèse, nécessaire pour établir la ■m ■ peut pas en être le corollaire. Si donc les substances spirituelles interviennent Hun Γ univers matériel, la démonstration de la loi sera en défaut, nous serons incapa* ■|i le prévoir, au nom de la physique, les conséquences d’une pareille intervention ■I n· uble donc que c’est bien à tort que certains philosophes spiritualistes ont vu dans B pi mcipe de la conservation de 1' énergie une objection contre la liberté humaine. Quand Μι οι même la liberté humaine modifierait la quantité d’énergie totale de 1’ univers, le Hlv ii' ien aurait encore le droit de proclamer la conservation de 1’ énergie de 1’ univers ■ni..... 1, le seul dont il s'occupe, car ce quil l’intéresse, ce n’est pas de maintenir constan+e ■lu unine qu'il ne connaît pas, mais de savoir que les phénomènes q'il étudie sont Bi qi.ibles de la faire varier. La loi n’atteint donc pas plus la liberté humaine que la Bii'1’ divine, elle n’est une objection ni contre d’une ni contre l’autre» p. 726). I >c hoc principio ιιιιΐιι ΐν,ιΙioni.s energiae tractavimus in libro « Dieu son existence B «n nature », p. 430. 4 p; j6o, 759. 2 54 Examen Rationalismi seu Naturalismi in mundo. Hoc autem est contra certissima facta experientiae. Aliis verbis, niundU· non posset esse idem cum prima causa, nisi mundus esset omnino immobilis. imnuH bilitate non inertiae sed perfectionis, id est nisi esset infinite perfectus et non ulterii·! perfectibilis. 2.a obi. Evolutionismus materialisticus obiicit : phaenomena vitae vegetativ.io, sensitivae, rationalis, reduci possunt ad phaenomena physico-chimica prout iam I·! his inferioribus invenitur rudimentum vitae et inclinationis sub aspectu affinitatjM cohaesionis, attractionis et repulsionis, etc. Resp. : Ad phaenomena physico-chimica non potest reduci actus, vitalis, v. (M assimilatio nutritiva, quia hic actus est motus ab intrinseco, e contra motus physico» chimicus est motus ab extrinseco (I.a, q. 18, a. i et 3). Item sensatio est superiorffl ordinis, «cognoscentia enim a non cognoscentibus in hoc distinguuntur, quia tmu cognoscentia nihil habent nisi formam suam tantum, sed cognoscens natum est /miowl formam etiam rei alterius : nam species cogniti est in cognoscente ». Unde natura u> i cognoscentis est minus coarcata, limitata, per materiam (I.a, q. 14, a. 1). — Intel lectio autem est a fortiori superioris ordinis, nam « cognitio sensitiva occupatur ciri) qualitates sensibiles exteriores. Cognitio autem intellectiva penetrat usque ad essentiffl I rei» Il.a Il.ae, q. 8, a. 1. Et obiectum formale intellectus non est color aut sonui I sed ens universale, ens autem abstrahit a materia, sic cogroscimus etiam quae sui 1 immaterialia ut veritatem, bonitatem, sanctitatem, quae transcendunt materiam, sj« tium et tempus. Si materialismus esset verus, nihil esset supra materialia, et systenlffl I philosophica erronea non deberent confutari a ratione, sed destrui vi armorum,.1 I aedificia materialia. Spiritus autem et moralitas est supra vim materialem, est mini coarctatus seu limitatus, materiam et spatium transcendit. Tormentum bellicum nihil potest facere contra aliquod systema philosophicum, aut contra ius morale alican nationis. Item in terraemotu, corpus nostrum non potest fugere, quia clauditur in liti) tibus materiae, e contra spiritus noster hos limites transcendit. C. Obiectiones evolutionism i idealist ici. Evolutionismus absolutus, ut proponitur ab Hegelio, conservat principium eu tradictionis ut legem inferioris rationis scilicet rationis ratiocinantis. quae ideis imtn bilibus utitur, sed negat hoc principium esse legem rationis superioris, quae intuel realitatem semper fluentem. Sic arguit contra valorem realem hhiusce principii : j a obi. Ens purum seu universale est absolute indeterminatum. i. Atqui quod est absolute indeterminatum est merum non ens. Ergo ens purum est merum non ens *. Resp. : haec argumentatio est sophistica, nam medium demonstrativum scilifl « quod est absolute indeterminatum » non sumitur secundum eamdem extension!m ■ 1 Item E. Le Roy secundum principia Bergsonismi scribit : » Le principe de non (ita I.a, q. 3, a. 8). I. a Instantia: Attamen, ut ait Spinoza, non possunt esse duae substantiae, Prob. : Nam vel haberent eadem attributa et tunc non distinguerentur. Vel non lldi rent eadem attributa et tunc nequidem convenirent in ratione substantiae, Spinoza evolvit istud argumentum in Ethica I, p. 6, sed nihil essentiale ei addit (1 I Zigliara, Phil. II, 18). Haec obiectio coincidit cum doctrina Parmenidis: ens ii" potest diversificari ab alio, quia praeter ipsum nihil est. Resp. : Hae duae substantiae possunt habere eadem attributa sive specifica, nr generica, sive analoga, et tamen numerice distingui, ut duo homines. Etiam |lib lantia divina et substantia creata conveniunt in ratione analogica entis, et tamen ili i mguuntur, nam Deus est Ens a se, omino simplex, dum e contra creatura est en ab alio, est composita ex genere et differentia ex essentia et esse, et habet ■t· lentia. Haec responsio supponit ens esse analogum et non univocum, ut diximus .....Ira Parmenidem. Pantheismus Spinozae et Schellingii praeconfuntatur a S. Thoma 1. a, q. 3, a 6. ,1·: Deo non est compositio subiecti et accidentis ; nam subiectum comparatur ad hi ' 1 lentia ut potentia ad actum, Deus autem est ipsum Esse subsistens, nullo modo |n .lentia », id est Deus non est ulterius perfectibilis. Sic confutatur omnes formae pantheism!, prout Deus requiritur ut Causa biiii'i. Ipsum esse subsistens, omnino simplex et immutabile, dum mundus et |ii" llibet ens finitum est quid compositum et mutabile. Ex hoc apparet principium kill' de distictionis inter Deum et mundum in hoc inveniri quod Deus est Ipsum la> ·. absistens. II. ree est enim veritos fundamentalis Philosophiae Christianae2, fundamentalis ■un quidem secundum viam inventionis (in hoc ordine piimae veritates sunt hii" . rationis principia et facta quae experientia constant), sed secundum viam 1 Cf. Ιολννεμ Λ S. Τηομ\, Cursus Phil., Phys. q. XIV, a. Ill et IV. I’ Dm. Pusdo, O. P. />· Veritate / undame n tali Philosophiae Christianae, Friburgi 1 t iorum, niti Opus magistrale in quinque libros divisum ; quatuor priores tractant 1 veritate m ordine philosophico, quintus liber relate ad sacram doctrinam, id est invrtnria Trini! itis lie unitionis, Eucharistiae. Visionis beatificae. < iAUUIIHIII I.AOHAHA», I» MhvI............ (···! I) 258 Examen Rationalismi seu Naturalismi iudicii, ut ait S. Thomas I.a, q. 79, a. 9, prout scilicet ratio assignat suprema· rerum rationes et secundum rationes aeternorum iudicat temporalia. Nam quinque viae ad probandam existentiam Dei confluunt in hunc terminum : Deus est ipsum, esse subsistens. Prima enim causa omnino immobilis incausata (i.a, 2.a, 3.a viae)] omnino simplex et intelligens (4.3 et 5.a viae) debet ess Ipsum esse subsistens (I,a q. j„ a. 4). Aliis verbis: in solo Deo essentia et esse sunt idem. Hoc est velut medium saxum, vel conclusura suprema in fastigio aedificii, haec est clavis aurea totius tractatus de Deo uno ac totius philosophiae christianae. Ex hac enim deducuntur attributa Dei, eius absoluta simplicitas, immobilitas, aeternitas, infinitas, summa bonitas, omniscientia, etc., item deducitur quod solus Deus est creator, universalis motor et finis omnium entium : nihil potest esse nisi sit a Deo causatum, nihil potest agere nisi sit a Deo motum, et omnia ordinantur ad Deum, ac eius bonitatem id est misericordiam aut iustitiam manifestant. Etiam ex hoc iam probatur existentia ordinis veritatis supernaturalis, prout Deitas, secundum id quod est sibi proprium, id est secundum suam vitam intimam, in sua eminentissima simplicitate, excedit, ut infra dicetur, cognitionem naturalem cuiuslibet intellectus creati et creabilis (cf. infra : cap. XI ; vide ibidem confutationem ontologismi). CAPUT IX. EXAMEN AGNOSTICISM I. Thesis est : Agnosticismus negans possibilitatem supernaturalis Re; lationis ex parte subiecti, idest hominis, reduci potest ad absurdum. Post considerationem evolutionism! pantheistic! qui negat possibi­ litatem supernaturalis Revelationis ex parte obiecti, examinandus est agnosticismus qui hanc possibilitatem negat ex parte subiecti, scilicet ex parte hominis. Sunt duae partes in hoc capite : Art. I. Expositio agnosticismi : quomodo haec doctrina sit negatio possibilitatis Revelationis. Art. II. Critica agnosticismi ; denique solvuntur obiectiones. Ακτ. Expositio I. agnosticismi. I. Agnosticismus in genere. II. Agnosticismus empiricus. III. Agnosticismus idealisticus. § I. —Agnosticismus in genere. — A. Definitio. Est systemaiuxta quod ratio humana non potest cognoscere nisi phaenomena, quae sunt aut possunt esse obiectum nostrae experientiae internae vel exter­ nae ; quidquid est ultra phaenomena remanet incognoscibile, unde nomen a nosticismi. Est oppositum antiqui gnosticismi, qui omnia cognoscere < uiitendebat. Quidam agnostici, ut St. Mill, dicunt : sola phaenomena Hubiectiva sunt cognoscibilia, ita ut existentia mundi externi remaneat dubia ; alii, ut Spencer, admittunt existentiam mundi externi, praeneitim propter resistentiam corporum, et sustinent hunc mundum esse Mvmbolice cognoscibilem ; sed res ut sunt in seipsis extra mentem remanent incognoscibiles, nec ratio humana scire potest an sit et quid mt substantia corporum vel substantia animae, forsitan datur una kola substantia, imo nequidem una sed solum evolutio phaenomenorum ineundum determinatas leges. 26ο Examen Rationalism! seu Naturalismi Si autem ratio humana non potest cognoscere res sensibiles ut sunt in seipsis in sua substantia, a fortiori nequit demonstrare existentiam causae primae, nec scire utrum haec suprema causa transcendat essentialiter mundum, an e contra sit immanens mundo. Agnosticismus confirmat suam thesim per expositionem antinomiarum seu contra- | dictionum, quae, iuxta ipsum, vitari non possunt in cognitione essen­ tiae corporum, essentiae animae, aut naturae causae primae. Ut exponitur in Encyclica « Pascendi » (Denz., 2072) « Philosophiae I religiosae fundamentum in doctrina illa modernistae ponunt, quam vulgo agnosticismum vocant. Vi huius humana ratio phaenomenis omnino includitur, rebus videlicet, quae apparent eaque specie, qua I apparent ; earumdem praetergredi terminos nec ius nec potestatem habet. Quare nec ad Deum se erigere potest, nec illius existentiam, ut per ea, quae videntur, agnoscere ». B. Quodnam est fundamentum agnosticismi ? Est negatio valoris ontologici et valoris transcendentis primarum notionum ac proinde , primorum principiorum rationis. Hae notiones et principia correlativa 1 haberent solum valorem phaenomenalem, ad cognoscendum scilicet phaenomena eoruinque leges, non vero valorem ontologicum, scilicet ad cognoscendum ens substantiale rerum sub phaenomenis existens : v. g. I notio substantiae designaret solum collectionem phaenomenorum, item notio causalitatis esset solum notio successionis phaenomenorum, et [ principium causalitatis exprimeretur : omne phaenomenon supponit phaenomenon antecedens et sic in infinitum in praeterito. Proinde et f a fortiori primae notiones rationis ac principia correlativa carerent valore trancendenti : scilicet ad cognoscendum supremum ens seu pri- I mam causam transcendentem. (Transcendens hic significat non solum quod transcendit genera et species, sed quod transcendit mundum et I omne ens finitum). Haec est conclusio philosophiae generalis agno· sticismi. C. In ph ilosoph ia religiosa, quaenam sunt consequentiae agnosticismi ? Sunt consequentiae negativae et positivae.— Nega­ tivae principales sunt tres : a) incognoscibilitas existentiae Dei essen­ tialiter a mundo distincti, qui est principium totius ordinis superna 1 turalis ; b) incognoscibilitas interventionis miraculosae Dei in mundum, seu incognoscibilitas facti Revelationis per miraculum confirmati : iniol miraculum concipi nequit, esset enim phaenomenon absque antec<· dente phaenomenali, quod est contra principium causalitatis ; c) etiamsi! factum Revelationis esset cognoscibile, revelatio non posset esse nui 1 symbolica seu metaphorica, quia exprimeretur secundum notiones nostrai·] rationis, v. g. notiones naturae vel personae, quae solum valorem! phaenomenalem habent et proinde non possunt cum veritate expffl mere realitatem divinam, quae supra phaenomena existit, si revet· existât (cf. Denzinger, 2072, 2079). Attamen in parte positiva suae philosophiae religiosae, agnostid cismus intendit explicare facta religiosa diversarum religionum, secun­ dum resolutionem ad quaedam phaenomena primitiva, quae sunt! primae manifestationes naturalis sensus religiosi. Sic transit ad imnn ■nentismum (prout immanens nobis est sensus religiosus, qui declaraturi Examen Agnosticismi 261 fons omnium religionum), et ad evolutionismum, saltem quoad nos, ■ il. quoad explicationem religionum, quamvis non expresse negetur quoad se existentia Dei transcendentis, nec possibilitas absoluta milaculi, ut accidit in evolutionismo pantheistico. Sic agnosticismus remanet species rationalismi absoluti, nam ratio humana iuxta ipsum, etsi sit valde debilis, est penitus autonoma, est supremus arbiter veri et falsi, boni et mali, iudicat valorem fidei, defi­ nitionum Ecclesiae, et ipsa a nemine iudicatur ; est superior fide, sicut explicatio scientifica superior est cognitione symbolica. Ex hoc. patet differentia inter humilitatem agnosticorum, qui sem­ per loquuntur de infirmitate ac de limitibus rationis humanae, et humi­ litatem christianam, quae sublima mysteria divinae naturae cognoscit in subjectione et adoratione. Agnosticismus autem apparuit sub duplici forma : empirica et idealistica. Agnostici empirici sunt praesertim positivistae, ut H. Spen­ cer, A. Comte, neocomtistae Ribot, W. James, etc. et plures mo­ di rnistae. Agnostici idealistici sunt praesertim Kant, ac neokantiani ut Re­ ni.uvier, Sclileiermacher, Ritschl. Sabatier ac plures modcrnistae. Utraque forma exponenda est breviter. § II. Agnosticismus empiricus. — 1° Jyh ilosoplùa (feneratis. I11 hoc systemate, negatur valor ontologicus primarum notionum ra­ in mis, quia idea reducitur ad quandam phantasiae imaginem compo­ sitam seu communem, cui adiungitur nomen commune. Hic est nomina­ li unus absolutus. Haec imago composita quasi mechanice producitur sci iindum leges associationis imaginum, prout imagines singulares imiles sesc confirmant et dissimiles se infirmant ; in fine remanet in in moria quaedam imago communis, confusa, v. g. imago canis sine statura nec colore determinato ; haec imago propter suam confu­ sionem esset quidem insufficiens ad cogitandum, sed remedium in­ venitur in nomine communi adiuncto v. g. in nomine canis, quod munibus canibus convenit. Propterea ut dicebat nominalista Condillac, μ i entia est lingua bene constituta. Universale non existit nisi in nominibus. Ideoque ideae nostrae sicut imagines phantasiae non repraesentant llisi phaenomena sensibilia, scilicet non habent nisi valorem phaenomeuitlem. Similiter iudicium reducitur ad associationem duarum imagi­ num, et ratiocinium ad consecutiones empiricas repraesentationum. 1'ioinde prima rationis principia nihil aliud sunt quam associationes empiricae multoties reiteratae ac hereditate confirmatae. V g. notio substantiae nihil aliud est quam notio collectionis phaenomenorum ; Ilion personalitatis exprimit solum collectionem phacnothenorum internorum sub ■n· supremo, quod est ·. conscentia sui » ; notio causalitatis significat meram succesII... in phaenomenorum. Proinde principium causalitatis exprimitur : omne phaeno■iHi'iii supponit phaenomenon antecedens, a quo procedit, et sic in infinitum in IIIn· terito. Nihil est cogito *· Ibi le pi.uiii phaenomena, coranique leges; haec conclusio neces .2 62 Examen Rationalismi seu Naturalismi sario sequitur ex reductione cognitionis intellectualis ad cognitionem sensitivam. Im- I téllectus non amplius intus legit >·, sed est sicut cognitio sensitiva quae, ut dicebat I S. Thomas, « occupatur circa qualitates sensibiles exteriores et non profundius pene- 1 trat» (Il.a, Il.ae, q. 8.} a. i) Iuxta positivistas et nominales, quindquid concipitur ultra aut supra phaenomena est solum entitas scholastica, aut entitas verbalis, no­ men inane sine repraesentatione correlativa. 2° Philosophia religiosa. — Exponi potest quoad partem negativam, praesertim secundum Spencer ; videbimus quoad partem positivam quid dicunt etiam Comtistae, W. James etc. Λ. Pars negativa, — a) Negatur primo cognoscibilitas causae, primae, nam reiicitur valor transcendens primarum notionum ac principiorum rationis, nequidem 1 enim admittitur valor ontologicus eorum. Proide principium causalitatis > omno ■ phaenomenon supponit phaenomenon antecedens et sic in infinitum in praeterito» non potest esse fundamentum demonstrationis existertiae Dei. Similiter ratio non potest legitime attribuere Deo vel Absoluto realitatem, veritatem, bonitatem, intelligentiam, voluntatem, libertatem, iustitiam, misericordiam, etc. ; nam hae notione * n< n habent valorem nisi phaenomenalem, scilicet relative ad experientiam, et non possunt exprimere Absolutum, imo usus harum notionum ad cognoscendum Deum necessario generat antinomias seu contradictiones·: v. g. est antinomia, iuxta Spence®! inter simplicitatem divinam et conscientiam divinam prout conscientia importat · dualitatem subiecti et obiecti ; item inter immutabilitatem absolutam et libertatem Dei. quia actus liber adderet Deo aliquid contingens et mutabile ; item inter Su­ premam Bonitatem et permissionem mali, inter Iustitiam infinitam et infinitam Mise­ ricordiam, etc. Quidquid dicitur de Absoluto, iuxa Spencer, non solum est mysto·· riosum et incomprensibile, sed est contradictio. Secundum logicam phaenomenismi, praesertim secundum formulam praedictam principii causalitatis nequidem proban potest existentia Absoluti : hanc tamen existentiam admittit Spencer, sed addit I omnes hypotheses circa naturam Absoluti implicant contradictionem ; atheismus e»l absurdus, similiter pantheismus, similiter etiam theismus, impossibile est dicere utruM Absolutum sit immanens an transcendens, personale an non, intelligens et liberum an non. Haec incognoscibilitas necessario sequitur ex negatione empirica valoris ontolo gici et transcendentis primarum notionum rationis. Fere similiter loquuntur S. Mill positivistae, W. James, etc.. b) Sequitur etiam imposibilitas discernendi interventionem miraculosam Dei revi dantis, forsitan miraculum non est in se impossibile, sed non potest a nobis concipi esset enim, contra principium causalitatis, phaenomenon sine antecedente phaeiiii menali. c) Imo, etiamsi Revelationis factum esset discernibile, revelatio remaneret met symbolica et metaphorica, nam exprimeretur secundum notiones nostrae rationis solum valore phaenomenali gaudent, et proinde non pbssunt cum veritate exprimn| rem supraphaenomenalem. V. g. nostra notio personae designat solum collectione phaenomenorum internorum sub uno supremo quod «-st conw entia sui -, unde h» Item dicendum est do notione naturae. Examen Agnosticism! 263 B. Pars positiva. Agnosticismus empiricus intendit tamen explicare phae­ nomena religiosa. Videamus breviter quid dicit H. Spencer, A. Conte, neo-comtistae, et W. James *. а) Iuxta Spencer religiones nihil aliud sunt quam nisus spiritus humani ad acqui­ rendum repraesentationes ipsius Incognoscibilis, repraesentationes quidem conformes nostris categoriis et consuetudinibus. Hae conceptiones sunt solum symbolicae, et quamvis contradictionem speculativam involvant, excitant tamen sensum religiosum. In evolutione autem huiusce sensum, paulatim elementum morale praevalet elemento ■ ultuali et propitiatorio, evanescunt anthropomorphistica attributa Dei, ut ira Dei, mstitia vindicativa, et religio hodie nihil aliud esse potest quam indefinita conscientia Ibsoluti. Omnis scientia ad mysterium ducit, et religio incipit ubi scientia desinit. — (Sine difficultate omnes religiones conciliantur in hac religione naturali, imo in illa > onciliaxi possunt atheismus, pantheismus et theismus. Haec est harmonia ad quam pervenit ratio absolute autuonoma et independens. Non subiicitur Veritati, quae illam hlreraret, sed subiicitur omnibus erroribus oppositis quas conciliare intendit). б) lurta A. Comte, religio reducitur ad vitam moralem seu potius socialem, et proinde semper est necessaria. Scientia positiva et philosophia positiva (quae est □ordinatio scientiarum) possunt quidem diversas cognitiones ad unitatem sufficientem reducere, sed non efficaciter movent ad actionem socialem, nec satis conservant vin■ dum sociale. Ad hoc necessaria est religio, et sine ea scientia sola generat potius • goismum et superbiam. Ideoque ex antiquis religionibus opertet eliminare dogmata metaphysica hodie ■ ibsoleta, et conservare veritates morales quae revera in nostra natura fundantur ac progressum moralem fovent. Aliis verbis oportet religionem positivam constituere. A. Comte igitur inquirit in religionibus ac praesertim in Christianismo principales sertiones servandas, casque reducit ad duas : existentiam Dei et immortalitatem nimae. Idea autem Dei, prout respondet indigentiis nostrae naturae, nihil aliud est quam idea alicuius entis universalis, immensi et aeterni, quocum communicant animae umanae, quod eis praebet vim necessariam ad vincendum cgoismuin, ut praevaleat ■ haritas et fraternitas. Pro religione autem positiva, quid est illud ens magnum et supremum, fons vitae moralis ? Est ipsamet Humanitas, ait A. Comte, Haec Humanitas non est solum abstraI io inanis, nec solum collectio hominum nunc existentium, sed est continuitas et soliI.oitas omnium generationem hominum in tempore. Constituitur ex omnibus bonis ■ imitationibus et operibus praecedentium hominum, quibus iuvamur ad ulteriorem piogressum. Haec Humanitas semper vivens in nobis est principium et finis ordinis 1 . ialis et moralis, receptaculum et fons totius moralitatis ; est verus Deus in quo mvimus, movemur et sumus; non est ens fictum sicut Deus theismi, sed ens reale nper movens ad egoismum vincendum, ut praevaleat solidaritas. Item, quid est immortalitas secundum religionem positivam ? Est immortalitas in 1/· a Humanitate, quae colligit, servat ac in suam naturam vertit quidquid bonum est m vita transitoria individuorum. Humanitas enim in suo decursu magis componitur 1 Cf. G. Michelet, Dieu et [’Agnosticisme contemporain, Paris 1909. (Dieu d’après la ,1 ii urie de l’école sociologique (Comte). Dieu d’après le pragmatisme religieux (James). l u d’après l'immanence religieuse (Blondel, Le Roy). Cf. Boutkoux, Science et Religion, Paris 1908, vide capita : A. Comte et la religion ,1 ('Humanité, Herbert Spencer et l’inconnaissable. Haeckel. Ritschl. Philosophie de Il Vtion W. James et l’expérience religieuse. 264 Examen Rationalism! seu Naturalismi ex mortuis quam ex viventibus. Hi mortui vivunt moraliter in viventium memorial haec memoria non est sterilis sed affectiva et effectiva, unde mortui in viventibus! operantur et excitant nobilem aemulationem. Haec est vera immortalitas ; immorta­ litas personalis quae promittitur a Christianismo est fictio imaginationis. Religio positiva igitur est religio Humanitatis. Primum praeceptum est : vivere pro aliis hominibus, scilicet vivere pro familia, pro patria, pre Ht mrnitate, tunc solum Magnum Ens in nobis vivit et regnat, anima nostra transfoi mat ur, fraternitas (altruisme) dominatur in egoismum. Ad haec officia adimplenda prodest cultus novae religionis, in hoc cultu veneratur Trinitas positiva : Magnum Fns : Humanitas ; Magnunt Templum: Terra; Magnum Medium: Spatium. — (Haec est religio excogitata ■ ratione autonoma, ita independens ut fides ei a Deo imperari non possit. Dixerat S. Paulus I Cor. I, 20: «Nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi ? ». Sic obiectio vertitur in argumentum: oportet esse haereses», ut in eorum stultitia melius appareat sapientia fidei). Item pro neo-comtistis hodiernis (Levy-Brulh, Durkheim), religio est collectio dig­ matum et praeceptorum ab ipsa societate humana individuis impositorum ad pro­ gressum socialem. In hac sociologica explicatione religionis, sensum religiosus est solum effectus individualis obligationis socialis. Oportet credere in societatis perfecti} bilitatem, sperare in societatem et amare société tem. Sic Deo substituitur Humanitas. (Non nimia seivanda est reverentia academica erga hos auctores. Hoc esset in dotrimentum reverentiae Deo debitae). Nonne verificatur in hoc empinsmo parabola fili prodogi : ratio humana regat < ertituclincm naturalem de existentia Dei, renuit obsequium Deo infallibili, et illud praestat fallibili societati, reiicit legem sanctam quae ducit ad libertatem spiritus et beat itudi nem, et se subiicit legi saepius tyrannicae quae ducit ad servitutem et miseriam ? Non vult adorare Deum infinite perfectum, sed adorat imperfectissimam et debilem Humanitatem. Haec est proprie socialatric, scilicet forma moderna supersti­ tionis, et levis credulitatis). c) Iuxta plures psychologos empiricos, ut Ribot (Psychologie des sentiments), phaenomena religiosa non sunt nisi inconscientes protectiones nostrarum allectionum, et desideriorum in aliquod obiectum imaginarium. Hoc probare interdunt ex analogia inter amorem naturalem et amorem mysticum, utrobique est alterna successio exal­ tationis et depressionis. Sic S. Theresia credit a Deo ipso audire id quod iam desiderat. — (Sic nulla distinctio remanet inter verum mysticismum et falsum, inter vitam San­ ctae Theresiae et sensibilitarem religiosam J. M. Guyon, non obstantibus manifestil differentiis in effectibus. Hoc est, iuxta auctores spirituales, qui specialiter de vita interiori tractant, confundere amorem spiritualem cum inferiori, spiritum cum carne Vi autem principii contradictionis seu identitatis, caro est caro, spiritus est spiritus)] d) Iuxta W. James (The varieties of religious experience, IÇ02), factum reli­ giosum principale est oratio et fiducia seu fides, qua homo religiosus putat relatione! habere cum aliquo ente supremo, a quo accipere potest auxilium et pacem. Postea solum concipiuntur dogmata ad explicandam experientiam religiosam, sed rev-i.i dogmata sunt additiones adventitiae ac essentialiter dependent a statu actuali philo­ sophiae et scientiarum. Quisnam est valor experiential religiosae ? Respondet W. James : quidquid RH origo aut genesis religionis, parum refert, valore eius iudicandus est ex eius utilitati practica ( pragmatism us). Principalis autem fructus religionis est sanctitas. Sanctllnl quidem producit quandoque immoderatam dcvolutionem, austeritatem, obcdientianii humilitatem, et propter hanc immoderationem, hi fructus sunt dubii valoris. Atini Examen Agnosticismi 265 tian sanctitas auget in mundo vim moralem, caritatem, harmoniam et pacem ; imo 'p· indoque fiducia religiosa sanat infirmitates. Propterea sola religio sic elevat hcmi" · supra egoismum, generat fortitudinem animae et perseverantiam in adversitate. Ad hunc finem consequendum ron sufficit scientia, nequidem sociologia. Unde fides i ligiosa utilis est. Quodnam est denique obiectum huiusce experientiae religiosae ? Iuxta Jame., obieitu.n experientiae religiosae est id quod procedit a nostra subsconscientia, in qua letus ; conceptiones universaliores evolutionismi scientific! et aestus ascendens Id democraricae mutaverunt formam imaginationis nostrae. Existentia alicuius |( 1 toris mundo extrinseci adhuc verbaliter doceri potest in ecclesiis, bénéficie forlii" irum quae conservantur a sua propria inertia, sed vita non est amplius in his l"i udis. Hodie solae opiniones consideratione dignae pertinent ad doctrinam panhln i-ticam, scilicet ad immanentismum » *. I...lures rhodernistae procedunt ex pragmatismo W. James cf. Encyclicam » PaL'' ' di » (Denzinger, 2081) : «Si postules, in quo tandem haec credentis assertio nitaI111 1 .ponent: in privata cuiusque hominis experienia. In qua affirmatione mena, ut constituatur scientia phaenomenorum saltem subiective nd cessaria et universalis. Empirismus igitur reiiciendus est, quia noli potest explicare necessitatem et universalitatem scientiae, praesertim physicae modernae, et ethicae generalis, quarum principia ab omnibn·. admitti debent. Exempli gratia : notio substantiae est forma subiectiva intellectu· qua uniuntur phaenomena eidem subiecto attributa, notio causalitatii est forma subiectiva qua uniuntur phaenomena quae succcessive in tempore apparent. Tempus et spatium sunt formae a priori sensibili tatis. Personalitas est forma a priori rationis qua uniuntur phaemi· mena interna sub « conscientia sui ». Item prine pium causalitatis e» principium syntheticum a priori, non analyticum, quo scilicet nece® sario vel a priori uniuntur sub categoria causalitatis phaenomena quae successive in tempore apparent. Sic progressive constituitur unitas subiectiva cognitionis scientifica® prout formae sensibilitatis (tempus et spatium) informant phaeno» mena, prout categoriae intellectus altiorem classificationem afferunt, et denique synthesis subiectiva perficitur secundum applicatione!# trium idearum rationis, quae sunt : Idea mundi (cosmologia), IdA animae (psychologia). Idea Dei (theodicea). 2° Philosopltia religiosa. A. Pare negativa. — a) Reiicitur possibilitas speculativae demonstrationis